28 UBAT

BRNC BLM DNYADA VE TRKYEDE MLL GVENLK KAVRAMININ ORTAYA IKII 1.Dnyada ve Trkiyede milli gvenlik kavramnn ortaya k 1.1.Dnyada milli gvenlik kavramnn ortaya k 1.2. Trkiyede milli gvenlik kavramnn ortaya k 2. Trkiyede darbelere gereke gsterilen mevzuatlar: 2.1.Trk Silahl Kuvvetleri Mevzuat: 2.1.1. Trk Silahl Kuvvetlerinin Anayasadan Kaynaklanan Grevi 2.1.2. Trk Silahl Kuvvetlerinin Hizmet Kanunundan Kaynaklanan Grevi 2.1.3. Trk Silahl Kuvvetlerinin Hizmet Ynetmeliinden Kaynaklanan Grevi 2.1.4. Trk Silahl Kuvvetleri Mevzuatnn Deerlendirilmesi 3. Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii 3.1. Milli Gvenlik Kurulunun 1982 Anayasasndan Kaynaklanan Grevleri: 3.2.Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Kanunundan Kaynaklanan Grevleri 3.3. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii tarafndan icra edilen faali yetler: 3.3.1. Milli Gvenlik Siyaseti Belgesine likin Grevleri: 3.3.2 Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin crai Grevleri 3.3.3. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Babakanlk Kriz Merkezi Ynetmelii (Mlga) erevesindeki Grevleri: 3.3.4 .Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Psikolojik Harekata likin Grevleri 3.3.4.1. Psikolojik Harekat Kavram 3.3.4.2.Trkiyede Yrtlen Psikolojik Harekat faaliyetleri 4. Trkiyede Askeri Eitim:

KNC BLM 1

28 UBAT NCESNDE SYAS GELMELER 1. 28 ubat ncesinde Siyasi Durum 1.1. 20 Ekim 1991 Genel Seimleri 1.2. Faili mehuller 1.3.ZALn lm ve DEMRELin 9uncu Cumhurbakan olarak seilmesi 1.4. Demirelin 9. Cumhurbakan olarak seilmesi 1.5. Terrle Mcadele 1.6. Sivas Olaylar 1.7. Babalar olay 1.8. 1994 ylndaki nemli gelimeler 1.9. 1995 ylndaki siyasi gelimeler 1.10. Aralk 1995 Genel Seimleri 2. ANA-YOL Hkmetinin Kuruluu

NC BLM REFAH-YOL HKMET DNEM 1. REFAH-YOL Hkmetinin kuruluu 2. Erbakann brokrasi ve sivil toplum kurulularyla ilikileri 3. Refah-Yol Hkmeti Dneminde nemli Siyasi ve Sosyal Olaylar 3.1. Kamuoyunda rtica Algs Oluturan Olaylar 3.2. Susurluk olay 3.3. Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk Eylemi 3.4 Refah Partili Belediyelerin ve Milletvekilerinin Eylem ve Sylemleri 3.5. Kuds Gecesi etkinlii 3.6. Sincanda tanklarn geii 3.7. Sendika eylemleri ve Cumhuriyet mitingleri 3.8. Tarikat mensuplarna iftar yemei olay 4. Refah-Yol Hkmetinin D politikas 4.1.Hkmet Programna ve Koalisyon Protokolne gre d politika 4.2. D Politika uygulamalar 4.2.1. eki G 4.2.2. Babakan Erbakann slam lkeleriyle Temaslar 4.2.3. Babakan Erbakann Libya Ziyareti 2

4.2.4. srail 4.2.5. ranla likiler 4.2.6. D-8 Toplants

DRDNC BLM 28 UBAT SRECNDE MEDYANIN ROL

1. Gazetecilik Meslei ve Toplumsal Rol

2. Basn Kanunu 3. Basn-Yayn organlarnn REFAH-YOLa bak 3.1. 28 ubat Dneminde habercilik rnekleri 3.2. Medya-iktidar ilikileri ve ekonomik beklentiler 3.3. Ceza Alan Gazeteciler

BENC BLM 28 UBAT 1997 TARHL MLL GVENLK KURULU TOPLANTISI 1. 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplant ncesindeki almalar: 1.1. Ankara niversitesi S.B.F.nden Cumhurbakanl Genel Sekreterliine Gnderilen Yaz 1.2. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde Yrtlen almalar ve Cumhurbakan Demirele Sunulan Brifingler: 1.3. MT tarafndan Cumhurbakan Sleyman DEMRELe Sunulan Brifing: 1.4. Genelkurmay Tarafndan Cumhurbakan DEMRELe Sunulan Brifing 1.5. Cumhurbakan DEMRELin, Genelkurmay Bakan Sayn Org.smail Hakk Karaday ile Yapt Grme Sonundaki Szleri 1.6. Genelkurmay Bakanlnn brifingi erevesinde Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde yaplan alma 1.7. Cumhurbakan Demirel e sunulan Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyeti Koruma ve Kollama Grevi balkl not 1.8. MTin hra Edilen TSK Mensuplar Balkl Raporu: 3

1.9. MT Mstearnn Babakan ERBAKANla yapt grmeye dair tutanak: 1.10. MTin rticai Tehdidin Halihazrdaki Durumu Balkl Raporu 1.11. Arz balkl alma 1.12. MTin rticai Faaliyetlerin nlenmesine Dair Tedbirler Balkl Raporu 2. 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplants ve sonrasndaki almalar 2.1. Toplants ncesindeki gelimeler 2.2. 28 ubat MGK Toplantsnn Resmi Sreci 2.2.1. Toplant Gndemi 2.2.2. Toplantnn cereyan tarz 2.2.3. MGK Basn Bildirisi 2.2.4. 406 sayl karar metni 2.2.5. 406 sayl kararn EK-As 2.3. Toplantdaki Mzakereler ve Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu LLERin 28 ubat Milli Gvenlik Kurul Kararna likin Deiiklik nerileri 2.4. MGK Kararlarnn Tarihte lk Kez Olmak zere Basna Aklanmas Mevzuu 2.5. 28 ubat MGK Kararlarnn Uygulanmas Sorunu 2.6. MGKnn 28 ubat Kararna tepkiler 2.7. Siyasi tepkiler 2.8. Sivil Toplumun Tepkileri 2.9. D basndaki tepkiler 3. 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants sonras gelimeler 3.1. Milli Gvenlik Kurulunun 31 Mart 1997 tarihli toplants ncesindeki gelimeler 3.2. Milli stihbarat Tekilat Mstearl tarafndan 7 Mart 1997 tarihinde Cumhurbakan Sleyman DEMRELe sunulan mam - Hatip Okullar balkl rapor 3.3. Milli Gvenlik Kurulunun 31 Mart 1997 tarihli toplants: 3.4. Erdoan TEZ ve Necmi YZBAIOLUnun Din Ve Vicdan zgrl, Eitim retim Hakk erevesinde mam-Hatip Okullarnn Konumu Balkl Raporu 3.5. Babakan Erbakana Yaplan Hakaret 3.6. Onba Kadir Sarmusak Olay 4. Genelkurmay tarafndan basna, yarg mensuplarna ve dier st dzey brokratlara verilen brifingler 4 .1.Basn mensuplarna verilen brifing 4 .2. Yarg mensuplarna verilen brifing 5. Refah Partisinin kapatlmas davas 6. Babakan ERBAKANn istifas ve ANASOL-D Hkmeti 7. ANASOL- D Hkmeti dneminde Cumhurbakan Sleyman DEMRELe sunulan brifingler 4

7.1. slami Sermaye Balkl zel Brifing 7.2. Siyasi slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri Konulu zel Brifing: 7.3. rtica Ne Durumdadr? balkl 17 Mart 1998 tarihli brifing: 7.4. ANASOL-D Hkmetine 20 Mart 1998 tarihinde verilen Genelkurmay Muhtras

ALTINCI BLM 28 UBAT 1997 TARHL 406 SAYILI MGK KARARININ UYGULAMALARI 1. Refah-Yol Hkmeti Dnemi 1.1. 14 Mart 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi: 1.2. 28 Mart 1997 Tarihli ileri Bakanl Genelgesi: 1.3. 18 Mays 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi: 2. ANASOL-D Hkmeti Dnemi 2.1. Babakan Mesut YILMAZn 28 Kasm 1997 Tarihli Uygulama Direktifi: 2.2. Babakan Mesut YILMAZn 4 ubat 1998 Tarihli Direktifi: 3. MGK KARARLARI 3.1. 25 Temmuz 1997 Tarihli ve 409 Sayl MGK Karar: 3.2. 26 ubat 1998 Tarihli ve 420 Sayl MGK Karar: 3.3. 26 Mays 1998 Tarihli ve 423 Sayl MGK Karar: 3.4. 29 Aralk 1998 Tarihli 440 Sayl MGK Karar: 4. DSP Aznlk Hkmeti Dnemi 5. Ak Parti Dnemi:

YEDNC BLM 28 UBAT SRECNN DEVLET VE TOPLUM ZERNDEK YANSIMALARI 1. Trk Silahl Kuvvetlerindeki Yansmalar 2. ileri Bakanlnda Yaplan Uygulamalar 3.Diyanet leri Bakanlna Yansmalar 4. RTK Uygulamalar 4.1. RTK Frekans Tahsisi 4.2. RTK Tarafndan Verilen Cezalar 5. Vakflar Genel Mdrlne Yansmalar 5

6. Milli Eitim ve niversitelere Yansmalar 6.1. 8 yllk kesintisiz eitim kararnn serveni 6.2. Mill Eitim urasnda Kesintisiz 8 Yllk Eitimle lgili kan Karar 6.3. rticann Yeni Simgesi 6. 4. Yllk Kesintisiz Eitime Kar Olanlarla Gnl Ba Kurmak 7. Basn-yayn kurulularna yaplan basklar

SEKZNC BLM 28 UBAT SRECNN HUKUKSAL/YARGISAL BOYUTU

1. 28 ubat sreci brifinglerinin genel felsefesi 2. 28 ubat kararlarnn analizi 3. Darbe dilindeki farklilamanin ad: 28 ubat 4. 28 ubat Srecinde Kullanlan Aralar/Yntemler 5. Bat alma Grubu (BG) ad altnda illegal yaplanma 6. 28 ubat Sreci Brifingleri Ve Kararlar erevesinde Siyasi Parti Kapatma Davalarna likin ddianamelerin rdelenmesi 6.1. Refah Partisine Kar Alan Kapatma Davasnn Arka Plan 6.2. Yargtay Cumhuriyet Basavclnca Dzenlenen ddianame/brifing likisi 6.3.Refah Partisinin Kapatlmas Srecinde Genelkurmay Bakanlnda Verilen Brifinglerin Etkisi 7. Fazilet Partisinin Kapatlmas Karar 8. Yargy Etkileme Srecinin lk rnekleri 8.1. Sivas Davas 8.2. Babalar Davas 8.3. kr Karatepe Davas 8.4. Yargya Srekli Mdahale: 28 ubat Sreci Brifingleri 8.5.Yargya brifing/yargdan brifing talebi 8.6.Yargya talimat, emir ve baski : rnek davalar 6

8.7.Recep Tayyip Erdoan/iir Davas 8.8. Onba Kadir Sarmusak olay/Kstebek Davas 9. Yargya Tehdit 10. Yargda rtica Soruturmas 11. Yargya Psikolojik Aktrlerin Etkisi :Medya rnei 12. Yargda Niyet Okuma Dnemi 12. Anayasa Yargs/Anayasa Mahkemesinin Tutumu 12.1. Refah Partisi Kapatma Davas 12.2. Fazilet Partisi Kapatma Davas 12.3. 367 Karar 12.4. Recep Tayyip Erdoana Siyasi Yasak Karar 13. dari Yargnn/dare Mahkemelerinin Tutumlar 13.1. Barts Davalar/ Brifing ncesi verilen kararlar 13.2. stanbul dare Mahkemelerinde Verilen Kararlar 13.3. Edirne dare Mahkemesi 14. Barts Davalar/ Brifing Sonras Verilen Kararlar 14.1. Brifinge Kaytsz Kalan Mahkemeler 14.2. Samsun dare Mahkemesi 14.3. Bursa dare Mahkemesi 14.4. dar Yarg/Dantayn Tutumu 14.5. Eitimde Katsay Davas 15. Adli Yargnn Tutumu 15.1. Usul Hkmlerine aykr kararlar 15.2. Babalar Davas 15.3. Recep Tayyip Erdoan/iir Davas 15.4. Salih Mirzabeyolu Davas 7

16. Askeri Yargnn Tutumu 16.1. Yaar Kaplan 16.2. Blent Orakolu

DOKUZUNCU BLM 27 NSAN E- BLDRS 1. Adalet Ve Kalknma Partisi ktidar 2. 2002-2007 Yllar Arasnda Gerekletirilen Saldr Ve Suikastler 3. Cumhuriyet Mitingleri

4. 27 Nisan Bildirisi Ve Bildiri Sonras Gelimeler 4.1. 27 Nisan Bildirisi 4.2. Hkmetin bildiriye cevab 4.3. Bildiri sonras tepkiler 4.4. Anayasa Mahkemesinin 367 Karar 4.5. Erken Seim Karar 4.6. Anayasa Deiiklii 4.7. 22 Temmuz 2007 Genel Seimleri 4.8. Cumhurbakanl Seimi

5. 27 Nisan Bildirisinin Asker-Sivil likileri Bakmndan Deerlendirilmesi

ONUNCU BLM DARBELERN TRK EKONOMSNE ETKLERNN ANALZ 1. ubat ncesi: Genel Deerlendirme 2. ubat Srecinin Ekonomik Etkileri 2.1. Kamu Kaynaklarnn Kullanmnda Etkinsizlik

2.2.Kamu Aklarnn Finansman Sorununda Art 2.3.Faiz Oranlarnn Ykselmesi 2.4.Ekonomik Bymenin stikrarszlamas 2.5. Yabanc Sermaye Girilerinin Azalmas 2.6. Finansal Sektrde Deformasyon 2.7.Anadolu Sermayesinin Gelimesinin Engellenmesi 2.8.Beeri Kaynaklarn retkenliini ve Gelimesini Engellemesi 2.9. Sermaye irketi Olarak OYAKn Ekonomik Gcnde Art 2.10. 2001 Krizinin Alt Yapsn Oluturmas 2.10.1. Krizin Baz Makro Ekonomik Deikenlere Etkisi 2.10.2. 2001 Krizinin Kamu Mali Dengesine Etkisi 2.10.3. 2001 Krizinin D Dengeye Etkisi

SONU VE TEKLFLER

GR: Trkiye Cumhuriyetinin siyasi tarihi, ayn zamanda bir askeri darbeler tarihidir. yle ki, doksannc kurulu yldnm kutlanacak olan Cumhuriyetimizin yaklak krk alt yl,1 fiilen, askeri ynetimler,2 skynetim ve/veya olaanst hal uygulamalaryla gemitir.3 Trkiyede, 1960 ylndan itibaren, neredeyse her on ylda bir darbe gerekletirilmitir. Demokrasinin askya alnd darbelerde, TBMM ve siyasi partiler kapatlm, millet iradesi hie saylm, skynetim ve olaanst hal uygulamalaryla toplum bask altnda tutulmu, bata yaam hakk olmak zere, temel insan haklar inenmitir. Bu itibarla, Trkiyede demokrasinin yerletirilememi olmasnda, szkonusu darbeler nedeniyle olaanst ynetim artlarnn halkn zerinde bir tehdit unsuru gibi konulandrld ve bu sreler ierisinde halkn fikir ve vicdan hrriyeti ile ifade zgrlnn kstland aktr. Aslnda, Trkiyedeki darbe geleneinin balangcn, ok daha gerilere, Osmanl Devletine kadar uzatmak mmkndr.4 Bu gelenein, Osmanl Devletinin ardndan Trkiyeye de sirayet ettii ve gnmze kadar ulatn sylemek yanl olmayacaktr.5 27 Mays 1960 darbesinde TBMM kapatlarak, darbecilerden oluan Milli Birlik Komitesi idareyi ele alm; darbeciler tarafndan hazrlanan 1961 Anayasasna istinaden yrrle konulan 211

Cumhuriyet Trkiyesinde ilk skynetim, o zamanki adyla rfi idare uygulamas, 1925 ylnda, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaanan eyh Sait isyanndan sonra balatlm ve 1950 ylna kadar srmtr. Ardndan, Aralk 1978 aynda, Kahramanmarata meydana gelen olaylar nedeniyle, Ecevit hkmeti tarafndan, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerindeki 13 ili kapsayan skynetim uygulamas balatlm; 12 Eyll 1980 askeri darbesiyle, skynetim tm yurda yaylmtr. Skynetim uygulamas, 19 Mart 1984 tarihinden itibaren kademeli olarak kaldrlm ancak, terr rgt PKKnn silahl eylemleri zerine, 19 Tem muz 1987 tarihinde zal hkmeti tarafndan Dou ve Gneydou Anadolu blgesindeki baz illeri (Bingl, Diyarbakr, Elaz, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van) kapsayacak ekilde olaanst hal uygulamasna geilmitir. Bu maksatla kurulan Olaanst Hal Blge Valilii sorumluluk alanndaki il says 1990 ylnda 13e ykselmitir. Olaanst hal uygulamas, 30 Kasm 2002 tarihinde tamamen sona erdirilmitir. 2 Trkiye, 27 Mays 1960 darbesinde 1 yl 4 ay, 12 Mart darbesinde 2 yl 8 ay, 12 Eyll darbesinde ise 3 yl 2 ay sreyle askeri ynetimler tarafndan idare edilmitir. 3 Trkiye'de Cumhuriyetin ilanndan 19/07/1997 tarihine kadar geen 63 yl 8 ay 20 gnlk srede, lkenin eitli yerlerinde uygulanan skynetimin sresi 25 yl, 9 ay, 18 gndr. Dier bir deyile, bu dnemin yzde 40nda skynetim uygulanmtr. Zafer SKL, Siyaset ve Asker, Ankara, 1997, s.71. 4 Osmanl tarihinde Yenieri Ocann Sultan Murada kar isyan, ordunun Saraya ynelik ilk darbesi olarak kabul edilebilir. Harbiyeli subaylar ve ttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplar tarafndan, 1800lerin sonunda Sultan Abdulaziz ve 1900lerin banda Sultan Abdulhamide kar eitli suikast ve darbe giriimlerinde bulunulduu bilinmektedir. 5 Komisyonumuzun grlerine bavurduu gazetecilerden Mehmet BARLAS, Trkiyede Osmanldan kalma ittihat bir gelenek olduunu ve her subayn kendini halaskar grebildiini ifade etmi; Rdvan AKAR ise Atatrkn lmnn ardndan 1940l yllardan itibaren ok sayda subay tarafndan eitli darbe teebbslerinde bulunmasna ramen bu subaylardan hibirinin yarglanmadn, 1960 askeri darbesinden sonra yeniden alevlenen darbeci gelenein Baas bir kimlie brnerek radikalletiini, szkonusu radikallemenin nlenmesi iin tek tip Atatrklk algsnn oluturulmaya alldn, 1990l yllardan sonra Atatrkln darbelerin gerekesi olarak kullanlabildiini ne srmtr.

10

sayl Hizmet Kanunuyla, orduya Cumhuriyeti koruma ve kollama grevi verilmitir. Askeri alanda bunlar yaanrken, siyaset ve ekonominin tek bir merkezden, (bakent Ankaradan) merkezi planlama prensibi temelinde ynetilebilecei varsaymna dayal olarak, i ve d siyaseti ynlendirmek zere Milli Gvenlik Kurulu; iktisadi kalknmay planlamak zere Devlet Planlama Tekilat; Anayasal ereveyi gzetmek iin ise Anayasa Mahkemesi ihdas edilmitir. Szkonusu kurumlar, Devlet, Anayasa, milli gvenlik, birlik ve beraberlik, rejim gibi eitli ulvi kavramlarn arkasna saklanarak, bilerek veya bilmeyerek, szkonusu vesayeti anlayn koruyucusu ve kollaycs olmu, sivil ve seilmi siyasilerin manevra alann mmkn olduunca daraltmlardr. ada yarg sisteminde benimsendii gibi Yksek Hakimler ve Yksek Savclar Kurulu ayr, ayr kurulmak suretiyle yargnn bamszl ve tarafszl murad edilmise de, zellikle 1960 ihtilali sorasnda itihat oluturabilecek pek ok Yargtay ve Dantay yelerinin zorunlu emekliye sevk edilmi olmas, yargdaki itihat birliini skntya sokmu; askeri yarg kurumlarnn kurulmasyla yargda teklik ilkesi bozulmutur. 1970li yllarn banda, sa-sol atmas bahanesiyle TSK tarafndan verilen 12 Mart Muhtrasyla, lke bir kez daha askeri ynetim altna girmi; 1961 Anayasasyla kazanlan demokratik hak ve hrriyetlerin nemli bir ksm darbeciler tarafndan geri alnmtr. 12 Mart Muhtras srecinde Trkiye i Partisi (TP) ve Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu (DSK) kapatlm; rejimin tehlikeye dt bahane edilerek Deniz GEZM, Hseyin NAN ve Yusuf ASLAN, Ankara 1 Nolu Skynetim Askeri Mahkemesinin , TCK 1461inci maddesine istinaden verdii 9 Ekim 1971 tarihli kararn Askeri Yargtay tarafndan 10 Ocak 1972 tarihinde onaylanmasyla, 6 Mays 1972 tarihinde idam edilmitir. 1970lerin sonunda, lke genelinde, sa-sol gruplar arasndaki atmalar bahane edilerek, olaanst hal ve skynetim uygulamalaryla toplumu cendere altnda tutan vesayet dzeninde, askeri ihtilalin toplum gznde merulatrlmas iin huzur bozucu olaylara ve atmalara gz yumulmu, hatta psikolojik harekat faaliyetleriyle bu olaylar desteklenmitir. Kendilerine Milli Gvenlik Konseyi adn koyan be orgeneral tarafndan gerekletirilen 12 Eyll 1980 darbesiyle, TBMM ve siyasi partilerin tamam yeniden kapatlm, Trkiye tarihinin en youn ikence ve yargsz infaz olaylar yaanmtr. Neticede bu darbe, lkenin onlarca yl gerilemesine ve yzbinlerce gencinin hayatnn kararmasna ve lke ekonomisinin kmesine sebep olmutur. Trkiye siyasi tarihinin en karanlk dnemi saylabilecek olan 12 Eyll askeri darbesinin bilanosu yle zetlenebilir:6 siyasal nedenlerle 650 bin kii gzaltna alnm, bunlardan yaklak 210 bini hakknda skynetim mahkemelerinde dava alm; 65 bin kii eitli cezalara mahkum edilmitir. Alan davalarda 6353 kiinin idam istenmi, verilen idam kararlarnn says 500 gemi, 50 kii idam edilmitir. Yzbinlerce insan filenmi, 388 bin kiiye pasaport yasa konulmu,

kence Dosyas, Trkiye nsan Haklar Vakf, Ankara, 1996, s.19.

11

skynetim komutanlar tarafndan 4891 kamu grevlisinin iine son verilmitir. 4.509 kamu grevlisi srgne gnderilmi, zorla emekli edilen, emekli olmaya zorlanan ya da istifa etmek zorunda kalan kamu grevlilerinin says 20 bini gemitir. Yurt dna kaan ya da kamak zorunda kalanlarn says 30 bin, vatandalktan atlanlarn says 15 bin olmutur. Hazrlanan bir yasayla Krte konumak yasaklanmtr. Trkiye bu dzenlemeyle bir dili kullanmay yasa kartarak yasaklayan ilk ve tek lke olma zelliini kazanmtr. Gazeteler, dergiler, sreli ya da sresiz tm yaynlarn faaliyetlerine son verilmi, gazeteci ve yazarlar ar hapis cezalarna mahkm edilmitir. On binlerce kitap yaklm, 937 film yasaklanm, btn siyasi partiler, 23.667 dernek, sendika ve benzeri kitle rgt kapatlmtr. 12 Eyll darbesinden hemen sonra, Milli Gvenlik Konseyi tarafndan hazrlanan Anayasada, mevcut skynetim ve olaanst halin kalc bir ekilde devam ettirilebilmesi iin milli gvenlii tesis etmek, toplumu Atatrk milliyetilii etrafnda btnletirmek gibi ulvi hedeflerin arkasna saklanlarak, bir milli gvenlik devleti ina edilmitir. Anayasa ve Anayasann 118inci maddesine istinaden 1983 ylnda karlan 2945 sayl Milli Gvenlik Kurulu (MGK) ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Kanunuyla temelleri atlan ve banda Orgeneral dzeyinde bir askerin bulunduu MGK Genel Sekreterlii, Gizli gizlilik dereceli Ynetmelii vastasyla adeta ikinci bir hkmet olarak kullanlm; bir taraftan devlet apnda psikolojik harekat faaliyetleri planlanp, icra edilirken, dier taraftan da devletin gizli anayasas olarak takdim edilerek hkmetlere dayatlan Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi yoluyla i ve d siyaset cendere altnda tutulmutur. Yksek Askeri ura (YA), Anayasal bir organ haline getirilmi; yargda birlik ilkesinin bozulmas pahasna, yksek askeri yarg organlar ihdas edilerek ordunun etkinlii artrlmtr. Bir baka ifadeyle, Trkiyede, yakn gemie kadar yksek siyaset olarak grlen devlet ynetimi, MGK eliyle ekillendirilirken, Trk Milletinin temsilcisi olan siyasi iktidarlara ise ticaret, sanayi, imar, salk gibi dk siyaset konular braklmtr. Bu erevede, rejimi korumak adna gerekletirilen tm darbelerde, hem siyasette, hem de ekonomide bir ie kapanma yaanm; Trkiyenin bata Avrupa Birlii olmak zere, d dnya ile ilikileri dondurularak, siyasi ve ekonomik istikrar yok edilmitir. Ne var ki, 12 Eyll darbesinden sonra iktidara gelen zal Hkmetleri dneminde, ekonomi alannda balatlan liberalizasyon sreci, son yllarda atlan admlarla siyaset alanna da nfuz ettirilerek, siyasi ve ekonomik istikrar yeniden tesis edilmitir. Bir baka deyile, eskiden fetva alan devlet, imdilerde katlmclk, effaflk ve hesap verilebilirlik ilkelerine uygun olarak, kamu kurumlarnn ve kamuoyunun gr ve talepleri dorultusunda hareket etmeye balamtr. Ancak, btn bu yaplanlara ramen, Trkiyede, yakn gemie kadar, szkonusu darbe sreleriyle yzleilememi; darbe failleri ve sorumlular ortaya karlamam ve yarglanamamtr. Bu nedenle, yaplan her darbe, bir sonraki darbenin tohumlarn ekmi; 27 Mays 1960 darbesi sorgulanamad iin 1971 darbesi, 1971 darbesi sorgulanamad iin 1980 darbesi, 1980 darbesi 12

sorgulanamad iin 28 ubat 1997 sreci yaanm, akabinde 2000li yllardan itibaren yeni darbe giriimi iddialar gndeme gelmitir.7 Bu hesap sorulamazln en nemli sonucu, darbelerin her birinde, darbelere zemin oluturan vesayeti anlayn tahkim edilmesi; ordunun siyaset zerindeki etkinliinin glenmesi olmutur. Bu nedenledir ki, bu gn bile 12 Eyll dnemine ait birok yasada (MGK, MT, TRT ve YK Kanunlar gibi) szkonusu darbeci/vesayeti anlayn izlerine rastlamak mmkndr. 1990l yllarda darbe anlay yeni boyutlar kazanm; 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda alnan 406 Sayl Kararla iaret fiei atlan ve tarihe post modern darbe8 olarak geen 28 ubat srecinde; durumdan vazife karan gler, seilmi bir hkmet i yapamaz hale getirerek istifaya zorlamlardr. Bu maksatla, psikolojik harekat yntemleri kapsamnda, basn-yayn vastalar kullanlarak, silahsz kuvvetler yoluyla, iktidardaki koalisyon hkmetini oluturan partiler itibarszlatrlm, tm topluma irtica korkusu yaylarak, demokrasiye mdahale edilmitir. Bununla birlikte, Trkiyede, hala, 28 ubat, tpk 1960 ve 1971 darbeleri gibi, eitli gerekelerle, darbe olarak grmeyenlerin olduu bir vakadr. Trkiyede meydana gelen darbe/demokrasiye mdahale giriimleri iinde, sadece 12 Eyll 1980 askeri darbesinin, toplumun tm kesimleri tarafndan darbe olarak grlmesi, toplumbilimciler tarafndan aratrlmas gereken bir husus olarak grlmektedir.9 Oysaki nasl 1960 darbesinde, birtakm gen subaylar, en azndan bir Babakan ve iki Bakann gstermelik bir yarglama sonucunda aslmasndan sorumluysa, 28 ubat darbesinde de, yalar altmn stnde olan gen subaylar(!) en azndan meru bir hkmeti, 28 ubat dneminde olduu zere, gerekirse silah kullanma10 ve Aklanan bu esaslar aksine davranlarn, toplumumuzda huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olaca

2000li yllardan itibaren ortaya kan ve halen yarg sreleri devam eden Balyoz/2003, Sarkz ve Ay/2003-2004 ve son olarak rtica Eylem Plan/2009 gibi darbe plan iddialar, Trkiyenin, bugne kadar, fiiliyata geirilemeyen veya akamete urayan/uratlan pek ok darbe/demokrasiye mdahale giriimleriyle burun buruna geldiini gstermitir. Keza, Genelkurmay Bakanlnn 27 Nisan 2007 tarihli e-bildirisi de, demokrasiye mdahale olarak alglanmtr. 8 Genelkurmay Bakan smail Hakk KARADAYI, 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuza unlar sylemitir: Postmodern darbe ifadesini kullanan fevkalade aptalca bir ifade kullanmtr. Hani baz insanlar vardr, ileri kmak, nde grnmek eyi Bunu kim kartt, nereden karttlar hl hayflanrm ve zlrm . 9 Komisyonumuz tarafndan 18 Ekim 2012 tarihinde grlerine bavurulan Prof.Dou ERGLe gre, bu durumun balca sebebi, Trkiyede, kkleri Osmanl mparatorluuna kadar uzanan asker millet anlaynn varldr. Bu anlay, Trkiyenin, devaml suretle, darbelerle i ie yaayan bir lke olmasndan kaynaklanmaktadr. ERGLe gre; Trkiye, Avrupa lkelerinden farkl olarak, ulus -devlet deil, bir devletulustur. Bir baka ifadeyle, Trkiyede nce devlet aygt kurulmu, ardndan bu aygt kendisine uygun olan ulus modelini yaratmaya almtr. ERGLe gre; toplumun orduyu sadece korucu ve kollayc olarak deil, ayn zamanda bir kurtarc olarak grmesinin sebebi de budur. ERGL, bu nedenle, Trkiyede toplumu darbeye hazrlamak iin herhangi bir ey yaplmasna gerek olmadn, zira toplumun, zaten, her zaman iin, olas bir darbeye hazr olduunu, ordunun yaptnn bu sreci tetiklemekten ibaret olduunu ne srmektedir. 10 10 Haziran 1997 tarihinde Genelkurmay karargahnda yksek yarg mensuplarna sunulan brifingte ifade edilmitir.

13

deerlendirilmi11 gibi tehditler yoluyla hal ederek, darbe literatrne post modern darbe kavramn hediye etmilerdir. Trkiyede, teden beri, zellikle asker ve sivil brokrasi iindeki baz kesimlerin, devaml suretle, lkenin blnmenin veya paralanmann eiinde olduunu ne srerek,12 areyi skynetim veya olaanst hal ilan etmek gibi uygulamalarda aradklar bilinmektedir. Kendisini devletin asli unsuru olarak gren szkonusu gler; sa siyasi anlay sac, gerici, ykc ve irticai, siyasi islamc, yobaz, faist, rk vb.; sol siyasi anlay ise solcu, komnist, devrimci, blc, ykc, anarist vb. ekillerde tanmlayarak, her iki siyasi akm da devlete ynelik birer tehdit olarak sunmular; siyasetileri kimi zaman aka beceriksiz, i bilmez, devleti ynetmekten aciz, apsz, vatan haini vb. olmakla sulamlar; gerektiinde bask, antaj ve ikbal vaadiyle etki altnda tutmulardr. Bu ve benzeri rtl faaliyetlerin icra edilirken, Bakanlk, kamu kurum ve kurululara da eitli grevler verilmi; hem kamu, hem de zel basn-yayn kurulular, sivil toplum kurulular, niversiteler, i dnyas, sendikalar, sermaye evreleri, propaganda ve psikolojik harekat vastas olarak kullanlmtr. Trkiyede, Anayasann balang ilkeleri ile yakn gemie kadar var olan hak ve hrriyetleri kstlayan Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163nc maddeleri; Siyasi Partiler Kanununun baz hkmleri, siyaseti kstlamak iin yasal dayanak olarak kullanlmtr.13 Szkonusu mevzuat, sadece siyasetilerin deil, ayn zamanda Anayasaya aykr gr ve eylemlerin oda olduu ne srlen siyasi partilerin kapatlmasna dayanak tekil etmi; bugne kadar Trkiyede onlarca siyasi parti, Siyasi Partiler Kanununa aykrlk iddiasyla Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlmtr. Hatta bu partiler iinde iktidardayken dava alan partiler (Refah Partisi ve AK Parti) ile iktidardayken hakknda kapatma davas alp, daha sonra kapatlan parti (Refah Partisi) de vardr. Sonuta, Trkiye, bir hukuk devletinde ei benzeri olmayacak ekilde, adeta bir parti mezarlna dnm,14 hemen hemen tm partilerin kurumsallama sreleri sekteye uratlm, demokrasinin kltrnn gelimesine ve benimsenmesine engel olunmutur.

11 12

28 ubat 1997 tarihli MGKda alnan 406 sayl Kararn son cmlesidir. Gemi yllarda sk ekilde gndeme getirilen bu iddialarn tarihsel bir arka plannda, Osmanl Devletinin lm ferman olarak kabul edilen Sevr Anlamasna atf yapld bilinmektedi r. 13 Dnce, inan, ibadet ve ifade hrriyetlerini, devleti blmeye veya ykmaya ynelik sular kapsamnda gren szkonusu maddeler Turgut ZAL dneminde kaldrlmtr. 14 Cumhuriyetten itibaren toplam 35 siyasi parti kapatlmtr. Anayasa Mahkemesi kararlaryla toplam 24 parti kapatlmtr. Anayasa Mahkemesi'nin kuruluundan nce ise 26 Ocak 1954'te Millet Partisi, 20 Haziran 1960'ta ise Demokrat Parti kapatlmt. Millet Partisi'ni Ankara Sulh Ceza Mahkemesi, DP'yi ise Ankara Asliye Hukuk Mahkemesi kapatmtr. Anayasa Mahkemesi'nin kapatt partiler ve tarihleri yledir: i -ifti Partisi (P1968), Milli Nizam Partisi (MNP-20 Mays 1971), Trkiye leri lk Partisi (TP -24 Mays 1971), Trkiye i Partisi (TP-20 Temmuz 1971), Byk Anadolu Partisi (BAP-19 Aralk 1972), Trkiye Emeki Partisi (TEP-8 Mays 1980), Byk Anadolu Partisi (24 Kasm 1992), Sosyalist Parti (10 Temmuz 1992), Yeiller Partisi (10 ubat 1994), Halk Partisi (25 Eyll 1991), Trkiye Birleik Komnist Partisi (16 Temmuz 1991), Halkn Emek Partisi (14 Temmuz 1993), zgrlk Demokrasi Partisi (30 Nisan 1993), Sosyalist Trkiye Partisi (30 Kasm 1993), Demokrasi Partisi (16 Haziran 1994), Demokrat Parti-2 (13 Eyll 1994), Demokrasi ve Deiim Partisi (19 Mart 1996), Dirili Partisi (1996), Emek Partisi (1997), Sosyalist Birlik Partisi (7 Haziran 1994), Refah Partisi (16 Ocak

14

Bu Raporda; ezber bozan bir darbe olarak tanmlanabilecek olan 28 ubatn, 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Kararnda yer alan tedbirlerden ibaret olmad; ncesi ve sonrasyla, sebepleri, sonular ve yansmalar ortaya konulmaya allacaktr. Bu rapora gemeden nce, 1960, 1971 ve 1980 darbe sreleri ile 28 ubat darbesi arasnda baz benzerlik ve farkllklarn bilinmesinde fayda grlmektedir. Zira 28 ubatta, gemite yaanan darbeler gibi klasik anlamyla fiili bir darbe sreci szkonusu olmamtr. 28 ubatta, birtakm sivil toplum kurulularnn yan sra basn-yayn kurulularnn, niversitelerin, sendikalarn, sermaye evrelerinin, sivil brokrasinin, yarg mensuplarnn destei alnarak, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan kararlar hkmete dayatlm, koalisyon orta parti milletvekillerinin bask, tehdit, antaj ve ikbal vaadiyle istifa ettirildikleri ne srlm, nihayetinde seilmi bir hkmet ilevsiz hale getirilerek, istifaya zorlanmtr. Bu srete, ilk benzerlik, tpk 1980 askeri darbesinde olduu gibi, kendisini rejimin teminat olarak gren TSKnn emir-komuta zinciri iinde hareket etmesidir. Bir baka deyile, 1960 darbesindeki gen subaylarn cunta hareketinden ders karlm; 1960 ve 1980 darbesinde olduu gibi, Komuta Katnn benimsedii izgide olmad dnlen ok sayda muvazzaf asker, bu kez ykc, blc ve irticai faaliyetlerde bulunduklar gerekesiyle, hukuk kurallar zorlanarak tasfiye edilmitir.15 Bu tasfiyenin, 1960 darbesindeki gibi st dzey komutanlara ynelik deil, Albay ve alt rtbedeki askeri personele dnk olduu gzlenmitir. kinci benzerlik, tm darbelerde olduu gibi, TSKnn, eitim ekli itibaryla, sadece savunma gc olarak deil, ayn zamanda, topluma liderlik yapma anlayyla yetiritirilmesinden kaynaklanan, Atatrk ilke ve inklaplarnn elden gittii dncesidir. 28 ubat tarihli MGK toplantsnda alnan Kararda yer alan Atatrk lke ve nklaplar ve Devrim Kanunlar vurgusu, kla-cami ekimesinin bir yansmas olmutur. nc benzerlik, asker ve sivil brokrasi arasndaki ittifaktr. Bu srete, iktidardaki Refah Partisi-Doru Yol Partisi koalisyon hkmetini (REFAH-YOL), irticai tehdit16 olarak gren bu ittifak, seilmilerin, bir baka deyile hkmetin, bask altnda tutulmasnda ve nihayetinde i

1998), Demokratik Kitle Partisi (26 ubat 1999), Fazilet Partisi (22 Haziran 2001), Halkn Demokrasi Partisi (13 Mart 2003). 15 Bu dnemde, tpk, 1960 darbesinde olduu gibi, 1996-1998 yllar arasnda, saylar 1500-2000i bulan subay ve astsubay, ordudan atlmtr. Ancak bir farkla ki, 28 ubatta atlan personel nce irticac olarak filenmi, kendileri ve aileleri birtakm fiili ve psikolojik tacizlere uram, ardndan Yksek Askeri ura (YA), mterek kararname veya Milli Savunma Bakan onayyla, kiminin emekli maalar dahi denmeksizin, TSKdan ihra edilmitir. Bu personel, maddi ve manevi adan kntye uratlmtr. Subay ve astsubaylarn yan sra, baz uzman avu ve sivil memurlarn da benzeri ekilde ordudan atldklar grlmtr. Bu operasyonlarda, baz personelin ikence vb. kt muameleye maruz kalmas, fileme srelerinde ast -st askeri personelin ve de onlarn ailelerinin kullanlm olmas ise olayn bir baka dramatik ynn oluturmutur. 28 ubat srecinde BG bnyesinde yer alan baz astsubaylarn, irticac diye komutanlar konumundaki Albaylar fileyerek ordudan atlmalarn salamas, szkonusu illegal darbe yaplanmasnn temel karakteristii olmutur. 16 lk defa Milli Nizam Partisinin kurulmasndan sonra, 1972 ylnda, Milli Gvenlik Siyaseti Belgesine eklenen irtica tehdidi, 28 ubat srecinde Dz.K.K.Ora.Gven ERKAYAnn teklifiyle, MGKda gndeme getirildikten sonra, Milli Gvenlik Siyaseti Belgesinde, birinci ncelikli i tehdit unsuru olarak kabul edilmitir.

15

yapamaz konuma getirilmesinde baarl olmu; bunu yaparken, psikolojik harekat yntemleriyle sivil toplumun, basnn, sermayenin, niversitelerin, i dnyasnn, sendikalarn nemli bir ksmnn desteini alabilmitir. Hkmetin i ve d politika icraatlarnn lkeyi ykma gtrd ne srlerek, sivil siyaset alan adeta yok edilmi; koalisyon orta partiye mensup milletvekilleri istifaya zorlanarak,17 milli irade hie saylmtr. Drdnc benzerlik, tm toplum zerinde psikolojik harekat faaliyetleri uygulanmasdr. Bu erevede, tehdit, gerilim, korkutma,18 beyin ykama, dman algs oluturma vb. yollarla toplum bask altnda tutulmu ve laik-anti laik eklinde ayrtrlmaya allmtr. 28 ubat srecinde, bir yandan REFAH-YOL Hkmetine, ardndan ANASOL-D Hkmetine, yksek brokratlara, basn mensuplarna irtica konulu brifingler verilmi; eitli dini oluumlar yaratlmaya allm; bylece 1980 ncesindeki szde komnizm korkusu gibi, szde irtica tehlikesinin varl ispat edilmek istenmitir. Beinci benzerlik, srece d destek araydr. Bu kapsamda, hkmetin i ve d politika tercihlerinin ve icraatlar Batl lkelere ikayet edilmi; Babakan ERBAKANn slam lkeleriyle yaknlama abas, Trkiyenin yzn Douya evrilmesi ve hatta anti-siyonizm eklinde tanmlanmtr. Buna karn, 28 ubat dneminde, bata ABD olmak zere, d gler, en azndan resmi dzeyde, Trkiyede demokrasinin sekteye uratlmamas noktasnda, yani Meclisin ak kalmas kouluyla, iktidarda bulunan REFAH-YOLun uluslararas alanda atm olduu bir ksm admlardan rahatszlklarn, uzun sreli hkmet etmesinin kendi menfaatleri hilafna sonular douraca ynndeki dncelerini aka zikretmi; ancak ak bir darbeye de k yakmamak suretiyle, darbe heveslisi kesimlerde hayal krkl yaatmtr. Ancak, ABD ve ABnin,19 28 ubat MGK kararlarna kar ciddi bir eletiride bulunmadklar grlmektedir.

17

Komisyonumuzda dinlenen Gazeteci Rdvan AKAR, DYP milletvekillerine ynelik basklar hakknda unlar sylemitir: Yine Sayn Erbakanla yaptmz syleinden yine bana gre son derece arpc olan bir baka boyut da, Sayn illerin Sayn Erbakana 50 milletvekilim tehdit ediliyor, bu milletvekilleri, Meclis ierisinde adeta bir ikna odas oluturuldu, bu ikna odasna arlarak tek tek konuturuluyor ve kendilerini, Yassadadaki odanz hazr eklinde tehditte bulunuluyor. eklindeki beyanyd. Sayn Erbakan zellikle 28 ubat srecinin baarsnn bu milletvekillerinin korkutulmasndan kaynaklandnn altn izmiti. Ben de tab ii ki, gerekten, bir gazeteci olarak bu milletvekilleriyle konuan ve Yassadadaki o odalarn gsteren komutann kim olduunu gerekten ok merak ediyorum.. 18 Bu konuda ileri Bakan Meral AKENER iin bir general tarafndan sylendii ifade edilen yal kaza oturturum eklindeki tehdit arpcdr. Meral AKENER, 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuza bu konuda unlar sylemitir. Yani o malum bir konu var. Onu ileri Bakanl Mstear Sayn Teoman nsanla daha sonra ben rendim. Sayn etin Sanerin bir sofra esnasnda konutuklar bir konu o, yani tekrarlamay sevmediim, istemediim bir ey. O zaman ben ileri Bakanydm. Yani ben onu bir lm tehdidi olarak alglamadm ama tabii, yani mesela hep merak etmiimdir: Niye kurun deil, niye asmak deil de niye yle bir duygu ve dnce? Bu da ayr bir psikolojik sistemi gsteriyor, yani bir kadna Yani bir erkek olsaydm herhlde ldrrz yani bir kurun skarz, ite bilmem ne olur denirken ok irkin bir hadiseydi o. 19 1998 ylnda, Avrupa Komisyonu tarafndan yaymlanan Trkiye lerleme Raporunda, 28 ubat sreci hakknda herhangi bir yorum yer almamtr. AB, 16 Ocak 1998 tarihinde Refah Partisinin Anayasa Mahkemesi tarafndan laiklik kart odak olma gerekesiyle kapatlmas konusunda bir deerlendirme bulunmamaktadr.

16

Altnc benzerlik, asker-polis arasnda yetki atmas yaratlmaya allmasdr.20 28 ubat dneminde, zellikle Turgut ZALn babakanl dneminde gelitirilen Emniyet stihbarat Tekilatnn, gerek teknolojik olarak donanml hale getirilmi olmas, gerekse eitimli personeliyle gvenlik ve istihbarat alannda etkin rol oynamaya balamas, bir ksm evreleri rahatsz etmi; Susurluk skandal ve Onba Kadir Sarmusak olay olayn bahane edilerek, polisin mafya ile iliki iinde olduu ve yasad ilere bulat iddia edilmi; neticede, Genelkurmay ve ileri Bakanl arasnda, yetki ynnden Genelkurmay nceleyen, 7 Temmuz 1997 tarihli Emniyet ve Asayi Yardmlama (EMASYA) Protokol imzalanmtr. Yedinci benzerlik, ordunun vesayeti anlaynn tahkim edilmesidir. Bu balamda, REFAH YOL iktidar dneminde 9 Ocak 1997 tarihinde karlan Babakanlk Kriz Ynetimi Merkezi Ynetmeliiyle, MGK Genel Sekreterine, Trkiyede ekonomik kntden, nkleer kazalara, kaya dmesinden, terr olaylarna kadar uzanan, bir dizi kriz durumunda Babakanla eit dzeyde icrai yetkiler verilebilmi, bu erevede olaanst hal olarak grlebilecek ekilde, tm il ve ilelerde kriz merkezleri kurulmasna imkan salanmtr. Ayrca, REFAH-YOL Hkmetinin sona ermesinden sadece 14 gn sonra, ANASOL -D Hkmeti dneminde, Genelkurmay ve ileri Bakanl arasnda Emniyet ve Asayi Yardmlama (EMASYA) Protokol21 imzalanarak, llerde garnizon komutanlarna valiler stnde yetkiler verilmi; keza yine ANASOL-D Hkmeti dneminde, 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Kararnda belirtilen hususlarn takip ve kontrolnde etkinliin salanmas amacyla, 29 Aralk 1998 tarihinde alnan 440 sayl MGK Karar gereince, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu (BUTKK) kurularak, Genelkurmay Bakanl, MGK Genel Sekreterlii ve dier kaynaklardan alnan istihbari bilgilere istinaden ok sayda kamu grevlisi irticac vs. sfatlarla filenerek memuriyetten atlm veya pasif grevlere getirilmitir.22 Sekizinci benzerlik, yargya mdahaledir. 1960 askeri darbesi sonras kurulan Yassada mahkemeleri, 1971-1972 yllarndaki Deniz Gezmi ve arkadalarnn idam, 12 Eyll askeri darbesi sonrasnda bata Mamak olmak zere, yurdun eitli yerlerinde kurulan Skynetim Mahkemelerinde,

20

Gazeteci Mehmet Ali BRAND, 4 Ekim 2012 tarihinde Komisyonumuzda Trkiyede polis -asker arasndaki alglama farklln u ekilde anlatmtr: yle bir bakn, 1970 olaylarna, 12 Eyll olaylarna. Hep ahlaksz polis durduramad, asker geldi alklarla durdurdu olay. Hep ona ey yapld. Askere bu verilirken bize de bu verildi. Yani btn bu kuaklar, biz byle bytldk. Onun iin ben hep diyorum, genlerimizde var. Bizim iin asker baka bir eydir, o namuslu, o dokunulmaz, o her eyi ok iyi bilen, her olayn stnde vatann koruyan insandr. Bizler ite o arada ey yapyoruz. G, geit trenlerinde prl prl, toplar tfekler. O toplar doru mudur, deil midir kimse sorgulamaz zaten. Byle bir havada ey yaptk. unu da syleyeyim: Bugn bu ey deiti mi? Hayr, o da deimedi. Bugn Genelkurmay yneten kiiler hibir ekilde daha ncekilerden de farkl deil, onu da bilin, yani hl bu byle yetiiyor. Benim ite en ok stnde durduum nokta o ve bu kesim, Trkiyeyi, sahibi olan kesim, i evreleri, medyas, niversitelileri, sendikas, sivil toplum rgtleri, o kesim byle kafasnda Asker yaparsa dorudur 21 Protokol Ek-1dedir. 22 Bu Kurulun, Genelkurmay bnyesinde kurulan Bat alma Grubunun asker grntsne paravan tekil edecek bir yaplandrma olarak faaliyet gsterdii ne srlmektedir. Ezgi GRSES, 28 ubat Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar, Haziran-2012, s.145.

17

bata usul ve esas olmak kaydyla, hukuk ve insan haklar ihlallerinin ayyuka kt gibi, 28 ubat srecinde de, Genelkurmay karargahnda irtica brifinglerine katlan yksek yarg mensuplarnn, Devlet Gvenlik Mahkemeleri hakim ve savclarnn yrrlkteki mevzuat zorlayarak karar verdikleri grlmtr. Bu srete, Dantay ve Anayasa Mahkemesi tarafndan, kimi zaman hukukilikten uzak, baz siyasi kararlar verildii gzlenmitir. Yarg, laiklik ilkesini savunmak adna irticai unsurlara kar 28 ubat 1997 tarihli MGK Kararn gereke gstererek, mcadele yrtm ve neticede ok sayda yarg maduru yaratlmtr. zetle, Genelkurmay Bakan tarafndan bin yl yaayaca ifade edilen 28 ubat ruhu, dnemin yarg kurumlarnn kararlarna da sirayet etmitir. Yukarda sralanan benzerliklere karn, 28 ubat sreci ile gemi darbeler arasnda birok farkllklar da bulunmaktadr. lk ve en nemli farkllk, Meclis faaliyetlerinin askya alnmam olmasdr. Bir komutann da ifade ettii gibi, tankla tfekle deil, silahsz kuvvetler olarak tarif edilen sivil toplum kurulular eliyle meru bir hkmet istifaya zorlanmtr. kinci farkllk, zellikle dnemin prototip refleksini yanstan basn-yayn aralarnda kan simgelemi manetler yoluyla, Hkmet aleyhinde planl bir ekilde uygulanan psikolojik harekat faaliyetleridir. Bu kapsamda, Hkmeti oluturan parti liderleri ve milletvekilleri zerinde ypratma kampanyalar dzenlenmi; yan sra hkmete destek veren kurum ve kurulular kyasya eletirilmi, bu kiiler eitli iftiralar yoluyla itibarszlatrlmaya allmtr. Hkmete mensup baz milletvekillerinin ve baz partililerin yasad faaliyetlere kartklar ne srlm, Babakan ve Babakan Yardmcs zel hayatlar zerinden karalanmaya allm, milletvekillerinin otellerde kurulan ikna odalarnda, antaj, ikbal vaadi ve korku ile ynlendirildii, ounluun aznla dntrld bir sre yaanmtr23 Bu srete, sivil toplumun harekete geirilmesi iin baz kurulular, niversite retim yeleri, yksek yarg mensuplar, gazeteciler, diyanet mensuplar eitli yollarla aka ynlendirilmi, kendisini sivil toplum olarak vehmeden, beli ete olarak tanmlanan ve yasal olarak kamu kurumu niteliindeki meslek rgtleri (iki ii sendikas olarak TRK - ve DSK, iki esnaf konfederasyonu TOBB ve TESK ile bir iveren sendikas TSK) hkmet aleyhinde harekete gemek iin aka cesaretlendirilmitir. Basn aklamalar ve gazete ilanlar, mitingler yoluyla hkmetin icraatlarna kar kampanya dzenleyerek, mesleki kayglarndan daha ziyade, 28 ubat srecinin ideolojik duruunu destekler mahiyette bulunmulardr. Szkonusu psikolojik harekat faaliyetleri yoluyla bu srete planl bir ekilde toplum mhendislii faaliyetleri yrtlm; Anayasa ve yasalara aykr ekilde baz kamu kurumlar adeta birer fileme merkezi olarak kullanlm, devletin istihbarat toplamayla grevli tekilatnda mevcut olmayan istihbarat bilgileri Bat alma Grubunun talimatlaryla toplanm ve bu bilgiler hkmeti

23

7/11/2012 tarihli Tansu LLER tutana.

18

ypratmak amacyla propaganda icra etmek zere seferber edilmitir. MGK kararlar dorultusunda, MGK Genel Sekreterlii tarafndan, kurumun Gizli Ynetmeliine dayanlarak eitli psikolojik harekat faaliyetleri de icra edilmitir. Bu erevede, en bata koalisyon hkmetinin byk orta konumundaki iktidar partisinin temsil ettii siyasi grn (Milli Gr), Trkiye Cumhuriyetinin Anayasas ve yasalarna aykr olduu ne srlm, buna istinaden hkmet mensuplar ve bilinen tm sempatizanlar hakknda illegal yollardan istihbarat toplanm, irticac diye filenen birok devlet memuru tacize uram, gereke gsterilmeksizin mesleklerinden atlm, imam hatip liselerinin orta ksm kapatlm, imamlara, gazetecilere, yarg mensuplarna, niversite rektrlerine irtica brifingleri verilmi, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu (BUTKK) tarafndan ok sayda kamu grevlisi ve vatanda filenmi; dini hayatn yeniden dzenlenmesi amacyla eitli brokratik giriimlerde bulunulmutur. Ayrca niversitelere irticaya taviz vermeyecek rektrler atanm, baz niversitelerde trban olarak tarif edilen barts takan kzlar trbandan vazgeirmek iin ikna odalar kurulmu, yurt dnda resmi bursla renim gren renciler takip edilmi, yurt iinde mevcut Kuran kurslarna bask uygulanm, Kuran renme ya on bee karlm, mam-Hatip Liselerinin orta ksm kapatlm, baz vakflar ve dernekler bask altna alnm , kapatlm ve mallarna el konulmu, filenen kiiler ceza yasalarnda yeri olmad halde siyasal islamc/irticac kategorisi altnda ikenceye varan kt muamele grmlerdir. Ayrca, Hkmetin, Bakanlk, kurum ve kurulularda yapt tm atamalar yakndan takip edilmi, yaplan personel atamalar irticac kadrolama olarak nitelenerek, yerlerine irticaya taviz vermeyecek olanlarn atanmas salanmtr.24 te yandan, TSKnn, i siyaset, yolsuzluklar, terrle mcadele gibi konular ile Trkiyenin, AB Kopenhag kriterlerine ne lde uyum salayabilecei, Kbrs sorunu vd. konulardaki gr ve nerileri de yine MGK vastasyla hkmete bildirilmitir. 28 ubatn hemen ncesinde ve sonrasnda, MT ve Genelkurmay Bakanlnca, hkmetin onay alnmakszn hazrlanan ve dorudan hkmetin hedef alnd ve islami kesimin bask altnda tutulmas ve ynlendirilmesini ngren istihbarat raporlar, dnemin MT Mstearnn ncelikle sunumda bulunmas gereken Babakanlk makamn baypas etmek suretiyle Cumhurbaanl makamna bizzat sunulmu, hkmetin ncesinde haberdar olmas gereken bir ksm bilgi ve belgelerden MGK toplantlar esnasnda haberdar olduu grlmtr. Bu srete Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde oluturulan bir alma grubunun, Milli stihbarat Tekilat ve Genelkurmay Bakanlnn st dzey brokratlar ile birlikte yakn bir ibirlii ve egdm iinde hareket e derek, MGK kararlarnn hazrlanmasnda, takibinde ve uygulanmasnda nemli bir rol oynad anlalmaktadr. Bylece, Milli Gvenlik Kurulu bir danma organ olmaktan kartlp, adeta hkmet zerinde bir bask aracna dntrlmtr.

24

Szkonusu mektuplar 5. Blmde yer almaktadr.

19

MGK kararlarn imzalamak ve uygulamak istemeyen hkmet, medya ve sivil toplum rgtleri araclyla oluturulan kamuoyu basks ve yaynladklar bildiriler yoluyla ilevsiz hale getirilmi; hkmet orta partinin milletvekilleri zerinde bask kurulmak suretiyle, aznlk ounlua dntrlmeye allm, hkmet protokolne ve saysal ounluu bulunmasna ramen koalisyon ortaklar zerindeki basklarn younlamas sonucunda Refah Partisi Genel Bakan Necmettin ERBAKAN, Cumhurbakanna istifasn sunmak zorunda kalmtr. Devamnda, Trkiyede teamllere aykr olarak, mecliste ounluu bulunan siyasi parti genel bakanlar dnda, parlamentoda ounluu bulunmayan bir parti genel bakanna, sonrasnda da bamsz bir milletvekiline hkmet kurma grevi tevdi edilmi, her ikisinin de baarsz olmas sonrasnda ye ounluu itibaryla drdnc srada olan bir parti genel bakanna hkmet olma imkan salanmtr. nc farkllk, 1960, 1971 ve 1980 askeri darbesini yapanlar kendi hukuklarn yaratp, uzun yllar kendilerini yarg denetiminin dnda tutabilmiken, 28 ubat sreci sonrasnda, millet iradesinin meclise yansd 3 Kasm 2002 genel seimleri akabinde oluan siyasi ve ekonomik istikrar, demokratikleme noktasnda atlan admlar ve 12 Eyll 2010 referandumu sonrasnda oluan demokratik bilin, Trkiyede bir daha demokrasiye mdahalelerinin kolaylkla gerekleemeyeceini ortaya karmtr. 27 Nisan 2007 tarihinde meydana gelen e-bildiri olay, hkmetin ve kamuoyunun bu olay karsnda gsterdii demokratik tepki sonucu askerin bir daha byle bir giriimde bulunamayacan gstermitir. Drdnc farkllk, bu dnemde, karde kavgas ve anari ortam, lke genelinde bagsteren bir huzursuzluk ve ynetilemeyen bir devlet algsnn oluturulamamasdr. Bu srete, toplumda ve niversitelerde herhangi bir atma ortam domamtr. 25 Beinci farkllk, hkmetin yrtt d politikaya dorudan mdahele edilmesidir. 406 sayl Kararn 10 numaral maddesi, toplantya ilikin olarak yaplan resmi Basn Aklamasnda Bu maddenin tam metnini Trkiye'nin uluslararas ilikilerini ilgilendirdii iin yaynlayamyoruz . eklinde ifade edilmise de, bu maddenin lkemizi ad bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel atmadan korumak iin, ran slam Cumhuriyetinin lkemizdeki rejim aleyhtar faaliyet, tutum ve davranlarna mani olunmal, bu maksatla rana kar komuluk mnasebetlerimizi ve ekonomik ilikilerimizi bozmayacak, fakat ykc ve zararl faaliyetlerini nleyecek bir tedbirler paketi hazrlanmal ve yrrle konulmaldr eklinde olduunu tm Trkiye basndan renilmitir. Bylece, bu karar basna szdrlmak suretiyle, o dnemde hkmetin yrtt d politikaya dorudan mdahale edilmi; Babakan Necmettin ERBAKANin Mslman lkelere gerekletirdii seyehatlardan duyulan rahatszlk ortaya konulmutur.

25

9/11/2012 tarihli Mehmet AAR tutana.

20

28 ubat ani ve keskin bir darbe deildir. Demokrasiye iaret edilerek, devletin tm kurumlarna sirayet ettirilmi, ekonomi ve siyaset inceden inceden dizayn edilmitir. 1960, 1971 ve 1980 darbelerinde icraclar makam ve mevki ynnden dllendirildii halde, 28 ubat sonrasnda darbe itirakilerinden bir ksm ekonomik ynden dllendirilmi, dier ksmna ise kurulan hkmetlerde yer verilerek siyaseten ikbal temin edilmitir. Bu itibarla, Trkiyede rgtl olarak hareket edemeyen ve hakszlklara ses kartmayan kesimlerin de, en az darbe yapanlar kadar, sorumlu olduu sylenebilir.26 Trkiyede hatrllar ve gnlller, askerin silahl gcn yanlarna alarak darbeleri gerekletirmilerdir.27 Sonu olarak, btn darbeler halka kar yaplr, snf ayrm yaplmaz ve halk iradesi askya alnr. Bu itibarla, Trkiyede sadece devlet kurumlarnn veya darbelere destek verenlerin deil, ayn zamanda toplumun da kendisini bir eletiri szgecinden geirmesinde saysz faydalar grlmektedir. Bunun iin ie eitim sisteminden balanmas, okullarda okutulan ders kitaplarnda darbeci zihniyetin izlerini tayan unsurlarn karlmas gerektii aikardr. Trkiye tarihinde darbelerin bu kadar sk yaanmasnda ordu-siyaset ilikilerinin bir trl rayna oturtulamam olmasnn pay byktr. Raporun Birinci Blmnde, darbelere zemin tekil eden hukuki mevzuat ele alnacak; bu kapsamda, TSK ve Milli Gvenlik Kurulunun mevzuat incelenecektir. kinci Blmde, 28 ubat srecine giden yolda 1990l yllardan itibaren Trkiyede meydana gelen nemli siyasi olaylar erevesinde ZALl Yllar olarak tanmlanan 1983-1993 dnemi ele alnacak, ardndan Aralk 1995 genel seimleri sonucunda ortaya kan ANA -YOL Hkmeti dnemi incelenecektir. nc Blmde, REFAH-YOL Hkmetinin kuruluu, hkmetin icraatlar ve bu dnemde hkmeti sarsan siyasi olaylar ele alnacak, bu dnemde medyann oynad rol ve REFAH-YOL Hkmetinin d politikas irdelenecektir. Drdnc Blmde, medyann 28 ubat srecindeki rol ele alnacak; bu dnemde basn-yayn organlarnn habercilik anlay ve dili rnekler temelinde incelenecektir. Beinci blmde, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants ncesinde ve sonrasnda meydana gelen gelimeler; 406 sayl MGK Karar ve bu srete Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde yrtlen almalar incelenecektir. Altnc blmde, REFAH-YOL, ANASOL-D ve DSP aznlk hkmeti dnemlerinde 28 ubat MGK Kararnn uygulanmas amacyla yaplan yasal ve idari almalar, yaymlanan direktifler, alnan ilave MGK kararlar ortaya konulacaktr.
26

Mehmet Ali BRAND, 4 Ekim 2012 tarihinde, Komisyonumuza bu konuda unlar sylemitir: Biz bu darbeler srecini siviliyle, i evresiyle, medyasyla hepimiz hazrladk, askerin nn atk. Askere kar bir direnme hibir zaman gstermedik. Peki, askere direnme gstermedik biz, laik kesimden sz ediyorum. Peki, muhafazakr kesim ne yapt? Hibir ey yapmad. Yani 28 ubat dneminde, tamam, Erbakan ryalarda yayordu, bulutlarda yayordu, hi grmek istemedi. nk Erbakann amac o kadar net ki. Askerle kavga etmek istemedi Erbakan hibir zaman, askerle uyumak istedi. Askerle uyuaym, Babakanlm devam etsin, iktidar devam etsin. Ama asker o tarafl deildi, yani uyuma tarafls deildi.hata ettik, ne yapalm diyelim 27 Gazeteci Mehmet ALTANn 2 Ekim 2012 tarihinde Komisyonumuzda yapt aklama.

21

Yedinci Blmde, 28 ubat sonrasnda yarg bnyesinde yrtlen almalar, bu dnemde yarg organlar ve mahkemeler tarafndan alnan kararlar rnek olaylar erevesinde incelenecektir. Sekizinci Blmde, 28 ubat srecinin devlet ve toplum zerindeki yansmalar; Bakanlklar, kurum ve kurulular erevesinde yrtlen almalar incelenecektir. Dokuzuncu Blmde, 27 Nisan 2007 tarihinde meydana gelen E-bildiri olay ncesi ve sonras srecinde yaanan gelimeler, 367 karar ve akabinde yaanan olaylar ele alnacaktr. Onuncu Blmde, 28 ubat 1997 tarihli MGK karar ncesi ve sonrasnda ekonomide meydana gelimeler incelenerek, darbelerin ekonomi zerinde etkisinin olup, olmad irdelenecektir.

BRNC BLM DNYADA VE TRKYEDE MLL GVENLK KAVRAMININ ORTAYA IKII

1.Dnyada ve Trkiyede milli gvenlik kavramnn ortaya k 1.1.Dnyada milli gvenlik kavramnn ortaya k: Milli gvenlik kavram, ilk kez kinci Dnya Savandan sonra, ABD Bakan Truman tarafndan, 1945 ylnda Kongrede yaplan konumada28 gndeme getirilmi,29 ardndan, 1947 ylnda karlan Ulusal Gvenlik Konseyi (NSC) Kanunu ile ABD yasalarna girmitir. zellikle 1949 ylnda kurulan NATOya ye olan Avrupa lkelerin birounda, 1950li yllar dan itibaren, MGK benzeri tekilatlar birbiri ardna kurulmutur. Halihazrda, drt Avrupa lkesinde MGK benzeri tekilat yokken, on bir Avrupa lkesindeki MGK tekilatlar tamamen sivil yelerden olumaktadr. ABD ve Trkiye gibi hem asker, hem sivil yelerin yer ald MGKya sahip Avrupa lkesi says on birdir.30

28

Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.311. 29 Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.311. 30 Avrupa lkeleri iinde, Almanya, Belika, Estonya ve Macaristanda ulusal gvenlik ve savunma konularnn grld hkmet komiteleri grev yaparken; Danimarka, Finlandiya, sve, Lksemburg, Gney Kbrs ve svirede MGK benzeri tekilat mevcut deildir. MGK Genel Sekreterlii internet sitesindeki bilgilere gre; Avusturya, Belika, ek Cumhuriyeti, Fransa, Hollanda, ngiltere, rlanda, Letonya, Polonya ve Slovenya gibi lkelerdeki MGK benzeri yaplarda, sadece sivil yeler yer almaktadr. Trkiye gibi asker ve sivil yelerin olduu MGK benzeri kurululara sahip olan lkeler ise Bulgaristan, Estonya, spanya, talya, Litvanya, Macaristan, Portekiz, Romanya, Slovakya, Yunanistan ve Portekizdir. http://www.mgk.gov.tr/Turkce/benzerkuruluslar.html (10 Ekim 2012). Trkiye gibi Anayasal statl MGKya sahip olan lkeler, Arnavutluk, Bulgaristan, ek

22

te bu nedenledir ki, gnmzde devletler, modern insann szkonusu gvenlik ihtiyalarnn tmn birden karlamak gibi zor ve karmak bir grevle kar karyadr. Sorun gvenlik ile zgrlk kavram arasndadr. Demokratik lkeler, gvenlik ile temel hak ve zgrlkler arasnda denge kurmulardr. Bunu salamak iin hukukun stnl kavramn gelitirmilerdir. te yandan, askerin mutlaka sivil otoritenin emrinde olmasn salamlardr. 1.2. Trkiyede milli gvenlik kavramnn ortaya k: Her imparatorluk gibi, yzyllar boyunca ordu millet anlaynn hkm srd Osmanl Devletinde, 1800l yllarn sonlarndan itibaren zellikle ordu ve Harbiye Nezareti zerinde Almanyann etkisi belirleyici olmutur. Uzun yllar boyunca Osmanl ordusuna danmanlk yapan Alman General Goltz zellikle zikredilmelidir. Zira Goltzun, Trkiyeye etkisi askeri alanda kalmam; Trkeye Millet-i Msellaha (silahlanm halk/yurtta ordusu/milli ordu) adyla tercme edilen eseri, Harp Akademilerinde yllarca okunmas tavsiye edilen kitaplar arasnda yer almtr. Goltzun szkonusu askeri-politik anlay sadece orduyu deil, Jn Trkleri ve daha sonra ttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarn etkilemitir.31 ABDnin telkinleri dorultusunda, zellikle 1949 ylnn bandan itibaren, Trk ordusunun 1. Dnya Savandan bu yana var olan Prusya modeline dayal milli mdafaa anlay yerine, Amerikan askeri paradigmasna32 dayal topyekn harp/savunma anlay hzla benimsenmeye balamtr. Bu erevede, milli mdafaa kavramna dayal olarak 1933 ylnda kurulan Yksek Mdafaa Meclisi ve Umumi Katiplii lavedilerek, ABDde 1947 ylnda kurulan NSC model alnarak, Milli Savunma Yksek Kurulu ve Milli Savunma Yksek Kurulu Genel Sekreterlii kurulmutur. Bu Kurulun tekil amac, mevcut harp ve seferberlik planlarna kamu kurumlarnn yan sra, zel
Cumhuriyeti, Estonya, Grcistan talya, Litvanya, Makedonya, Polonya Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Slovakya ve Ukraynadr. ABD, Avusturya, Estonya, Fransa, Hrvatistan, srail, spanya, Letonya, Moldova ve Srbistandaki MGKlar ise kanuni statye sahiptir. Kuvvet Komutanlarnn MGK yesi olduu lkeler Portekiz ve spanyadr. Trkiye gibi MGK yesi kiilerin Anayasayla belirlendii lkeler Litvanya, Makedonya, Portekiz ve Ukraynadr. Baz lkelerdeki MGKlara, Parlamento bakanlar, parlamento komisyonu bakanlar, muhalefet partisi liderleri, siyasi parti grup temsilcileri de ye olabilmektedir. Kasm ERDEM, Ulusal Gvenlik K onseyleri Bilgi Notu, TBMM Aratrma Merkezi, Ocak 2012. 31 erif Mardin, Jn Trk hareketinin ilk nderlerinden olan Ahmet Rzann askeri erkann milleti uyaran bir elit grevini grmesi ve bununla beraber gelen halkn en ok srekli bir seferberlik halinde bulundurulmas fikrini Millet-i Msellahadan aldn belirtmektedir. Gencer ZCAN, Trkiyede Cumhuriyet Dnemi Ordusunda Prusya Etkisi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER -smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s. 189. 32 Amerikan askeri paradigmasnn temel zellikleri unlardr: mterek harp vurgusu (kara, deniz ve hava kuvvetleri arasnda belli bir kuvvete ncelik verilmez), harbin taktik ve stratejik seviyelerini esas alan doktri n, siyasal harp anlay ya da harbi arasallatrma (dier bir deyimle harbi siyasetin baka aralarla devam sayma), kaynak bolluuna ve ileri teknolojili silahlara dayal ypratma stratejisine arlk verilmesi, muharebe grevinin nasl gerekletirileceinin talimnamelerle ayrntl biimde dzenlenmesi, uzun bir seferberlik sreciyle harbe hazr olunabilmesi nedeniyle, zaman kazanabilmek iin mekandan geici olarak feragat edebilme, subaylardan salam bir akademik eitim altyaps yerine, uygulamal eitime uygunluk beklentisi. Serhat GVEN, ABD Askeri Yardm ve Trk Ordusunun Dnm, 1942 -1960, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.257.

23

sektrn dahil edilmesi olarak gsterilmi, milli mdafaa kavram yerine, topyekun harp kavram esas alnmtr. Ancak bu Kurul da, -tpk selefi Milli Mdafaa Meclisi gibi-, ABDden farkl olarak, hkmetin, bir baka deyile yrtmenin, ordu zerinde kontroln salamak yerine, harbe hazrlk hedefi arkasnda, ordunun hkmeti ynlendirme amacna hizmet edecek tarzda konumlandrlmtr.33 1949 ylnda Genelkurmay Bakanl, Milli Savunma Bakanna balanm, st rtbeli subaylarn atama ve terfilerinin kararlatrld Yksek Askeri uraya yeni bir ekil verilmitir. Avrupa lkeleri ve ABD ile yakn ibirlii iinde hareket eden Trkiyenin 1952 ylnda NATOya ye olmasyla, Trk ordusu, ABD askeri sistemine dayal olarak, NATO konseptlerine uygun olarak yeniden yaplandrlm, askeri eitim dzeni ve kuvvet yaps NATO standartlarna uygun hale getirilmitir. 1940l yllarn sonunda, uzun zamandr kullanlan Alman Talimatnameleri deitirilerek, yerlerine Trkeye tercme edilen ABD Talimatnameleri takip edilmeye balanmtr.34 Bu deiim sreci, Trkiyenin 1952 ylnda NATOya ye olmasyla beraber ivme kazanm, TSKnn NATOya tahsis edilmi, ulusal savunma planlar ABD planlar ile uyumlu hale getirilmitir.35 1952 ylnda, ABDde var olan Milli Harp Koleji model alnarak, st dzey subaylarn eitim ihtiyalarn karlamak amacyla Milli Savunma Akademisi kurulmutur. 1950lerden itibaren, tm NATO lkelerinde komnizm tehlikesine kar CIA tarafndan, zel Harp Daireleri kurulmu, ABD karlarna uygun olarak zel eitim programlar dzenlenmitir. Bu erevede, 1953 ylnda, Ankarada, Seferberlik Tetkik Kurulu adyla kurulmutur. Kamuoyunda zel Harp Dairesi (HD) olarak anlan bu birimin finansmann ve tehizatn ABD salamtr. Ayn ekilde, yine Ankarada, CIAnn karargah olarak alt ne srlen Amerikan Yardm Kurulu (USAID)nun bir ubesi almtr. Ayn binada bulunan bu birimlerin birbirleriyle yakn ibirlii iinde hareket ettii ne srlmtr. Szkonusu Seferberlik Tetkik Kurulunun tekil edilmesinden sonra, bu birimin koordinesinde Ankarada yaplan ngilizce snavlarn geen Trk subaylar, Amerikada zel harp kurslarna katlmlardr. Bu subaylardan bazlarnn, 1960 ve sonrasndaki darbelerde rol oynadklar grlmtr. Bu dnemde ilk kez, Milli Savunma Akademisinde eitim alan subaylar tarafndan Bakanlklarla ibirlii yaplarak, Trkiyenin milli gvenlik politikalar konusunda eitli akademik alma ve ettler hazrlanmtr.36 1961 Anayasasyla, ayrca, ordunun siyasi etki altnda kald savyla Genelkurmay Bakannn, Milli Savunma Bakan yerine, Babakana balanmas yoluna gidilmitir. Bu tutum, ordunun siyaset dnda ancak siyaset st kalma arzusunun bir yansmas olarak grlebilir. Bu anlaya gre,
33

Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.348. 34 Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.315. 35 Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.315. 36 Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.326.

24

siyasiler tarafndan ordunun i ilerine karlmamas; dolaysyla ordunun bir tr zerklik iinde almas gereken bir kurum olduu tasavvur edilmektedir. 1971 Muhtras ile ordu Trkiyenin siyasi hayatna bir kez daha darbe vurmutur. Bu muhtra ile kurumsal zerkliini daha fazla pekitiren ordu mensubu darbeciler, 12 Mart Muhtrasn Genelkurmay Bakan/Kuvvet Komutan ve MGK yesi olarak imzalamlardr. Bu durum, ordunun Trk siyasi hayatna mdahale etmesi asndan MGKnn oynad rol gstermektedir. 12 Mart 1971 ncesinde anari ve terr olaylar karsnda Babakan DEMRELin sarf ettii biz yakalyoruz, ama yarg brakyor, anari buradan gelimektedir eklindeki szlerini darbe gerekesi olarak kullanan darbeciler, ayn gerekeyle 15 Mart 1973 tarihli ve 1699 sayl kanunla yaptklar Anayasa deiiklii erevesinde olaanst yetkilerle donatlm, Devlet Gvenlik Mahkemelerini37 kurmulardr. Bireyin yerine, devletin gvenliini esas alan bu mahkemelerin yeleri arasnda askeri hakimler de yer almtr. Esasen Skynetim Mahkemelerinin bir benzeri olup, 1982 Anayasasnda mevcudiyetlerini koruyarak, 1999 ylna kadar faaliyet gstermilerdir. te yandan, 1974 ylnda gerekletirilen Kbrs Bar harekat, Trkiye -ABD ilikilerini bozmu, bu gelime zerine ordu iinde Amerikan etkisi ilk kez tartlmaya balanmtr. Ardndan lke iinde ba gsteren anari ve terr olaylar orduyu teyakkuz haline geirmitir. hem Trk ordusunun ayn noktada buluturmutur. 1978 ylnda Kahramanmara, Malatya ve orumdaki olaylar gereke gsterilerek olaanst hal ve skynetim ilan edilmi, huzursuzluk ortam, karde kavgas ve kargaa ortamyla birlikte, ynetilemeyen devlet algs oluturulmu ve bu gerekelerle darbe gerekletirilmitir. 1980 ylna gelindiinde, Genelkurmay komuta kademesi, lkedeki anari ve iddet ortamn gereke gstererek, 12 Eyll 1980 darbesini yapm ve skynetim tm lkeye yaylmtr. 12 Eyll darbesini gerekletiren Kuvvet Komutanlar, kendilerinden oluan konseyi, Milli Gvenlik Konseyi olarak tanmlamlardr. Bu durum, tpk 1971 Muhtrasn yapan generallerin MGK yesi sfatn kullanmalar rneinde olduu gibi, ordunun milli gvenlik kavramna atfettii nemi ortaya koymaktadr. Milli Gvenlik Konseyinin adnn Milli Gvenlik Kurulunu artrmas ise generallerin darbeye meruiyet kazandrma abas olarak yorumlanabilir.38 Darbenin grnrdeki sebebi Trkiyede ran benzeri bir gelimenin nlenmesi olmusa da asl sebebin askeri vesayet dzeninin gelitirilmesi olduu ksa bir sre iinde anlalmtr. 1980 darbesinden sonra, halk oylamasyla kabul edilen 1982 Anayasasnda, 1961 Anayasasnda mevcut olan MGK ve MGK Genel Sekreterlii muhafaza edilmekle kalmam; artrlmtr.
37 38

Nihayet, 1978

ylnda randa meydana gelen olaylar ve 1979 ylnda gerekleen Humeyni devrimi hem ABDyi,

bu Kurul ve Genel

Sekreterliin grev ve yetki alan daha da geniletilerek, Kurul ve Genel Sekreterliinin etkinlii

aban BA, Milli Gvenlik Devleti, iviyazlar, stanbul, 1999, s.129. Gencer ZCAN, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.342.

25

Askeri vesayeti kurumsallatran 1982 Anayasas, adeta bir Milli Gvenlik Anayasas olarak hazrlanmtr. Hemen her hkmnde milli ifadesinin yer ald bu Anayasada, milli gvenlik kavram bir tr devlet akl manasnda kullanlm, milli gvenlik, Anayasadaki milli menfaat kavramndan ncelikli ekilde ele alnmtr. Bylece, milli gvenlik kavram, brokrasi diline ve resmi belgelere yerlemi ve bir tr dokunulmazlk ve ulviyet kazanmtr. 1990larda Sovyet Blokunun dalmasyla NATOnun yeni konsepti bata ran olmak zere, Ortadou ve slam lkelerine odaklanmtr.39 NATO ve ABD tarafndan, Trkiyeye yn verilmeye allm; slami referanslara sahip olan Refah Partisinin glenmesi karsnda, halkn muhafazakarlat, demokratik ve laik Cumhuriyete kar bir tehdit oluturduu ne srlerek, gerici/irticai faaliyetlere kar tedbirler alnmtr. 1992 ylnda, MGK Genel Sekreterlii tarafndan hazrlanan Gizli gizlilik dereceli Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi ilk kez basna yansmtr. Gazeteler tarafndan Krmz Kitap olarak adlandrlan bu belge ile devlet akl asndan nelerin i ve d tehdit kapsamnda olduu ilk kez renilmitir. Nihayet, ilk kez 1972 ylnda Milli Gvenlik Siyaseti Belgesine giren irtica kavram, REFAH YOL Hkmeti dneminde, 28 ubat 1997 tarihli MGK kararyla terrn nne geecek ekilde birinci dereceli tehdit algs olarak tanmlanmtr. Neticede, 28 ubat sreci olarak bilinen bu dnemde MGKnn alm olduu kararlarla hkmetler zerindeki baskc tavr, MGKnn kamuoyu nezdindeki itibarnn yava yava tartlmasna sebep olmutur. Asker-sivil ilikilerinde askerin her alanda inisiyatif kullanm olmas, siviller zerinde korku ve endie yaratmtr. MGK; dayand hukuki mevzuat asndan yrtme iinde hkmete danmanlk hizmeti vermek zere kurulmu gzkmesine ramen, fiiliyatta lkenin kaderini etkileyecek konularda yksek siyasete yn verme arac olarak kullanlmtr. Taslak Gndemi, banda st dzey bir askerin bulunduu MGK Genel Sekreteri tarafndan, Genelkurmay Bakan ve Babakann nerileri dorultusunda hazrlanarak Cumhurbakan tarafndan nihai hale getirilen MGK, uzun yllar boyunca, milli gvenlik olarak takdim edilen sihirli kavramn arkasna snarak, gizlilik emsiyesi altnda, millet egemenliin sembol olan TBMM iradesinin ve kamuoyunun baypas edildii bir yap haline gelmitir. Buna mukabil, MGK, kimi zaman da seilmilerin, halkn tepkisini ekebilecek konularda, sorumluluu atanmlarla paylama amacna hizmet etmi; bylece atanmlarla seilmiler arasnda karlkl bir kar ilikisini yanstmtr. Kurul, grme tutanaklarnn ve kararlarnn gizli olmas sebebiyle, demokrasinin en nemli ilkelerinden birisi olan effaflk ilkesinin yaygnlamasna da engel olmutur. 28 ubat srecinin salkl bir ekilde tahlil edilebilmesi iin, ncelikle bu mdahale/darbe srecinde rol oynayan yasal platformun irdelenmesi gerekmektedir.

39

Margareth Thatchern skoyada 1990da gerekletirilen NATO Zirvesi konumas.

26

2. Trkiyede darbelere gereke gsterilen mevzuatlar: Bu Blmde, ilk olarak, 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsnda irticayla mcadele konusunda alnan on sekiz tedbirden oluan 406 sayl Kararn alnmas ncesinde ve sonrasnda, st dzey askerler tarafndan sk sk gndeme getirilen,40 Trk Silahl Kuvvetleri (TSK)nin Anayasa, yasa ve ynetmeliklerden kaynaklanan grevleri incelenecektir. kinci olarak, 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl Kararn alnd, Milli Gvenlik Kurulu (MGK) ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Anayasa, yasa ve Milli Gvenlik Konseyince, 1984 ylnda Gizli olarak karlp, 2004 ylnda yrrlkten kaldrlan Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Ynetmeliinden kaynaklanan grevleri ele alnacaktr. 2.1.Trk Silahl Kuvvetleri Mevzuat: 2.1.1 Trk Silahl Kuvvetlerinin Anayasadan Kaynaklanan Grevi: Anayasann Bakomutanlk ve Genelkurmay Bakanl balkl 117inci maddesinin ikinci fkrasnda; Milli gvenliin salanmasndan ve Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan, Trkiye Byk Millet Meclisine kar, Bakanlar Kurulu sorumludur. denilmektedir. 2.1.2. Trk Silahl Kuvvetlerinin Hizmet Kanunundan Kaynaklanan Grevi: 27 Mays 1960 askeri darbesinin ardndan kabul edilen 1961 Anayasasna istinaden karlan ve Trk Silahl Kuvvetlerinin grevini tayin eden 04/01/1961 tarih ve 211 sayl "Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu n u n 2nci maddesine gre, "askerlik ; " Trk vatann, istiklal ve Cumhuriyetini korumak iin harb sanatn renmek ve yapmak mkellefiyetidir. Bu mkellefiyet zel kanunlarla vaz'olunur. " eklinde tanmlanmtr. Szkonusu Kanunun 35inci maddesinde; " Silahl Kuvvetlerin vazifesi: Trk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktr. " h km yer almtr. Szkonusu Kanunun 37nci maddesiyle, Silahl Kuvvetlere katlan her askere "andime" zorunluluu getirilmitir. Bu yemin u ekildedir: " Barta ve savata, karada, denizde ve havada her zaman ve her yerde milletime ve cumhuriyetime doruluk ve muhabbetl e, hizmet ve kanunlara ve nizamlara itaat edeceime ve askerliin namusunu Trk Sancann ann canmdan aziz bilip icabnda vatan, cumhuriyet ve vazife urunda seve seve hayatm feda eyliyeceime namusum zerine andierim. "

40

Komisyonu'muza intikal eden Genelkurmay Bakanlnca 10 Haziran 1997 tarihinde yarg mensuplarna verildii bildirilen brifing metninde, 211 sayl Hizmet Kanununun 35inci ve Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddelerine atf yapld tespit edilmitir.

27

2.1.3. Trk Silahl Kuvvetlerinin Hizmet Ynetmeliinden Kaynaklanan Grevi: Hizmet Kanununa istinaden karlan "Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Ynetmelii " n i n "disiplin "le ilgili 1 inci maddesinde; " Yurt ve Milletin saadet ve selametini ve istiklali ni temin etmek ve Cumhuriyeti korumak, ancak disiplini mkemmel olan Silahl Kuvvetlerle kabil olaca " belirtilmitir. Adgeen Ynetmeliin 85 inci maddesi; "Vazifesi, Trk Yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumak olan Silahl Kuvvetlerde her asker kendine deni renmee ve rendiini retmeye ve icabnda son kuvvetini sarfederek yapmaya mecburdur." eklindedir. Ynetmeliin 86/2-a maddesinde ise " Cumhuriyete, yurda ve Millete kar sevgi ve ballk, Cumhuriyet, yurt ve milletin askerin mukaddesatndan olduu, bunlara ierden ve dardan vaki olacak her trl tecavz karlamak, def etmek ve lzumunda bu uurda hayatn fedadan ekinmemenin her askerin borcu olduu " belirtilmitir. 2.1.4. Trk Silahl Kuvvetleri Mevzuatnn Deerlendirilmesi: Yukarda belirtilen Trk Silahl Kuvvetleri mevzuat incelendiinde, Trk Silahl Kuvvetlerinin grevinin Hizmet Kanununun 35inci maddesine gre; Trk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak v e korumak olduu; Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddesine gre ise Trk Yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumak olan Silahl Kuvvetlerde her asker kendine deni renmee ve rendiini retmeye ve icabnda son kuvvetini sarfederek yapmaya mecburdur." eklinde belirlendii grlmektedir. TSKnn, Hizmet Kanununa gre, sadece Trk yurdunu deil, ayn zamanda, Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini koruma ve kollama grevinin de olduu; Hizmet Ynetmeliine gre ise Trk Yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumakla grevlendirildii anlalmaktadr. Bu Kanuna istinaden karlan szkonusu Ynetmeliin 85inci maddesinde ise TSKnn; Trk Yurdunu ve Cumhuriyetini hem ie, hem de da kar lzumunda, silahla koruma grevinin olduu grlmektedir. Szkonusu i ve d ifadeleriyle neyin kastedildii belli deildir. te yandan, Trkiyede TSKnn, durumdan vazife karmak suretiyle her zaman darbe yapabi leceini dnenler iin herhangi bir yasal mevzuat aramaya da gerek yoktur. 41 Bu
41

Mesela (E) Korg.BLGRAY, 1999 ylnda kard 28 ubat Sreci 1 adl kitabnn 167inci sayfasnda, Atatrkn Genlie Hitabesinin, ierik olarak, Trk genliine durumdan grev karmas ynnde verilen bir direktif olduunu ne srerek; kitabn 166nc sayfasnda durumdan vazife karma konusunda unlar sylemektedir. Bu konu, Harp Akademisinin temel eitim programlar iinde nde gelen bir konudur. yle ki, yllk Akdemi eitimi sresince, hemen hemen her gn Akademi rencilerine verilen eitli taktik ve stratejik harp meselelerinde, rencinin meselede verilen sava durumuna bakarak, yeni bir grev karmas ve bu greve gre de bir karar vermesi istenir . demektedir. BLGRAY,

28

adan bakldnda, meri mevzuatta, TSKnn darbe yapmasna cevaz veren yasal bir dayanak bulunup, bulanmad sorusunun bir nemi bulunmamaktadr. Silahl Kuvvetlerin Anayasal kurumlar zerinde nasl bir militarist yap oluturduunun en ak gsterg esi de ortaya kan askerlerin hadiseye yaklam tarzdr. Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan pek ok akademisyen ve gazeteci tarafndan, Trkiyede darbeleri meru gren zihniyetin tam olarak sona er diril mesi iin ncelikle tm eitim sisteminin yeni batan gzden geirilmesi zerinde durulmutur. 3. Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Mevzuat: 3.1. Milli Gvenlik Kurulunun 1982 Anayasasndan Kaynaklanan Grevleri: 1982 Anayasasnn 18inci maddesiyle, MGKnn milli gvenlik ile ilgili kararlarnn tavsiye niteliinde olduu ifadesi deitirilerek, bu kararlar tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr denilerek, MGK kararlarnn uygulanmas asndan bir yaptrm getirilmi; bylece, MGK kararlarnn balaycl glendirilmek istenmitir. 42 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun 2/a maddesinde ok geni bir ekilde tanmlanan milli gvenlik kavramyla dorudan veya dolayl ilgili olabilecek her trl konu, Hkmetlerin zorunlu olarak orduya terk ettikleri bir yetki alan haline getirilmitir. 12 Eyll darbesini gerekletiren askerlerin bizzat Kanun Koyucu olmasndan kaynaklanan bu yasal dzenlemelerin, demokrasiyle ne lde badat ayr bir tartmann konusudur. 3.2. Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Kanunundan Kaynaklanan Grevleri: 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun 2/a maddesinde Milli Gvenlik; Devletin anayasal dzeninin, milli varlnn, btnlnn, milletleraras alanda siyasi, sosyal, kltrel ve ekonomik dahil btn menfaatlerinin ve ahdi hukukunun her trl d ve i tehditlere kar korunmas ve kollanmas eklinde tarif edilmektedir. Szkonusu tanmda yer alan i tehdit sakncal bir kavramdr. Zira, bu tanma istinaden, birtakm devlet kurumlar veya devlet adna hareket ettiini ne sren birileri tarafndan, Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn bir blmnn i tehdit kapsamnda deerlendirilmesi imkan dahilindedir. Nitekim, szkonusu i tehdit kavram, zellikle 28 ubat srecinde, Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi erevesinde, eitli tartmalara yol amtr. Bu tanmlar, bilimsel llerle ve demokrasi anlayyla badamamaktadr.
kitabnn 158nci sayfasnda ise Asl olan i cephedir sznn Atatrke ait olduunu iddia etmektedir. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999. 42 Bu dzenlemenin yaplmasnn gerekesini (E) Korg.Nevzat BLGRAY u ekilde izah etmektedir: 1980 ncesi koalisyon hkmetlerinde bulunan partilerden bazlarnca; o gnlerde lkenin iinde bulunduu anari ve terr olaylar karsnda, MGKca alnmas ngrlen tedbir ve nerilerin; ya taraf olmas ya da rtl destek vermeleri nedeni ile, grlmesinin engellenmesi yoluyla bunlarn Bakanlar Kurulunda ele alnmasna mani olunmas; 1982 Anayasasna byle bir ilave yaplmasn gerekli klmt. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.49.

29

3.3.Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii tarafndan icra edilen faaliyetler : 3.3.1. Milli Gvenlik Siyaseti Belgesine likin Grevleri: Lavedildii 2003 ylna kadar banda emekli veya muvazzaf bir generalin bulunduu MGK Genel Sekreterlii bnyesindeki Milli Gvenlik Siyaseti Bakanl; MGSB ve MSBlerin hazrlanmas, gncellenmesi ve uygulanmas srelerinde, icrac Bakanlk, kurum ve kurulular takip, kontrol ve ynlendirmeyle grevlendirilmi; devlete ynelik i ve d tehditlerin belirlenmesi ve belirlenen bu tedbirlere gre devlet kurumlarnn takip ve kontrolnden sorumlu olmutur. Gemite MGSBler, Genelkurmay Bakanlnn hazrlam olduu Savunma Siyaseti Belgelerine uygun olarak, Genelkurmay Bakanl, Bakanlklar, kurum ve kurulu temsilcilerinin katlmlaryla yaplan toplantlar neticesinde hazrlanmtr. Bir baka deyile, Trkiyede son yllara kadar, yrrle giren nihai MGSB ncesindeki belgelerin hazrlanmasndaki insiyatif ve yetki MGK Genel Sekreterlii vastasyla Silahl Kuvvetlere ait olmutur. Bu belgeler, daha sonra, MGKya sunularak kabul edilmi ve Babakan talimat halini almtr. Bylece, Belgelerde yer alan i tehditlere kar devlet apnda topyekn mcadele yrtlmesi Hkmet Direktifi haline dnmtr. 2003-2004 ylna kadar, MGSBnin yrrle girmesini mteakip, bu Belge dayanak gste rilmek suretiyle, yine Genelkurmay ve MGK Genel Sekreterlii koordinesinde; zel Milli Siyaset Belgeleri,43 Gvenlik Strateji Belgesi,44 D Gvenlik Strateji Belgesi,45 Psikolojik Harekt Planlar46 ve Eylem Planlar47 gibi eitli strateji belgeleri hazrlanm ve uygulanmtr. ANASOL-D hkmeti dneminde, Genelkurmay Bakanl tarafndan, 10 Aralk 1997 tarihinde Babakanlk Mstear Yardmclar, Genel Mdrleri ve Daire Bakanlarna verilen Trkiyenin Jeopolitik Yaps, ve D Tehditler balyla verilen brifingte, MGKnn yaps, ilevi ve tarihesi anlatlarak, MGSB iin devletin Milli Gvenlik Siyasetini ieren resmi belge tanm yaplmtr.48 Ayrca, ayn hkmet dneminde, 406 sayl MGK Kararna ve MGSBye istinaden, rejim aleyhtar irticai faaliyetlerle mcadele amacyla, Babakanlk bnyesinde Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu (BUTKK) kurulmutur. 2003 ylna gelindiinde, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununda yaplan deiiklikler erevesinde, Milli Gvenlik ve Devletin Milli Gvenlik Siyaseti tanmlar
43

Yrrlkteki MGSB erevesinde MGK Genel Sekreterlii koordinatrlnde, Dileri Bakanlyla koordineli olarak hazrlanmtr. Belgede, komu lkelere ynelik olarak uygulanacak d politika esaslar, alnmas gereken tedbirler yer almtr. 44 Yrrlkteki MGSB erevesinde Genelkurmay bnyesinde hazrlanan Gvenlik Belgelerinde, i gvenlik politikalar ve hedefleri yer almtr. TMAS ve MASK bu kapsamda deerlendirilmelidir. 45 Gvenlik Belgesine paralel olarak, Dileri Bakanlnca da D Gvenlik Belgeleri hazrlanarak uygulamaya konulmutur. 46 Yrrlkteki MGSB ve MSBler erevesinde MGK Genel Sekreterlii koordinatrlnde, ilgili Bakanlk, kurum ve kurulularla egdm halinde hazrlanan psikolojik harekat tedbirleri yer almtr. 47 Eylem Planlar, Trkiyenin kar karya olduu konjonktrel gelimeler karsnda hazrlanan planlardr. 48 Ezgi GRSES, 28 ubat Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar, Haziran -2012, s.145.

30

korunurken, MGK Genel Sekreterliinin grev ve yetkileri daraltlm, MGK Genel Sekreterlii Ynetmelii iptal edilerek, Milli Gvenlik Siyaseti Bakanl lavedilmitir. 2005 ylndan sonra yrtlen MGSB almalarnda, Hkmetin, daha dorusu Babakanlk tekilatnn rol daha etkin hale gelmi; eski MGSBlerdeki asker ve sivil brokrasiye ait i ve d tehdit/dman anlay yerine, Hkmetin i ve d politika anlay Belgeye yanstlmtr. 3.3.2. Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin crai Grevleri 3.3.3. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Babakanlk Kriz Merkezi Ynetmelii (Mlga) erevesindeki Grevleri: 1996 ylnn sonunda, Bakanlar Kurulunun 30/09/1996 tarih ve 96/8716 sayl Karar ile 9 Ocak 1997 tarihinde yrrle giren Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi Ynetmelii, MGK ve MGK Genel Sekreterliinin gvenlik algs kapsamndaki grev alannn ne suretle geniletilebildiinin ortaya konulmas asndan somut bir rnektir. MGK Genel Sekreterliince hazrlanarak, Bakanlar Kurulunca onaylanan bu Ynetmelikte; terrden, etnik yap, din ve mezhep farkllklarndan kaynaklanan olaylara; deprem ve selden, salgn hastalklara; nfus hareketlerinden, ar ekonomik bunalmlara kadar her trl olay kriz hali eklinde tanmlanmtr. Ynetmelie gre, Babakanlk Kriz Ynetim Merkezinin en st organ olan ve tm Bakanlk, kurum ve kurulu temsilcilerinin katlaca ve banda Babakan veya bir devlet Bakannn olaca Kriz Koordinasyon Kuruluna, kriz halinde, gerekli grlmesi halinde, Olaanst Hal, Skynetim, Seferberlik ve Sava Hali ilan edilmesini teklif etme grevi de verilmitir. Bu Ynetmelikte, MGK Genel Sekreterine, kriz olarak grd her trl olayda Babakanlk Kriz Ynetim Merkezini kurmak iin harekete geme ve kriz olsun olmasn, Genel Sekreterlik bnyesinde, her zaman faaliyet gsterecek, bir ekirdek kriz birimi tekil edilmesi ngrlmtr. Babakanlk Kriz Ynetim Merkezinin en st organ olan Kriz Koordinasyon Kurulu ise, kriz halinde, Babakan ve Bakanlar Kuruluyla eit statde yetkilerle donatlm; bu Kurul tarafndan, politik direktifler veya Milli Gvenlik Siyaset Belgelerinde ihtiya duyulan deiikliklere ait kararlar verilebilmesi imkan salanm; olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava hali ilan etme, tm Bakanlk, kurum ve kurulular bnyesinde kurulacak Kriz Merkezlerini ynetme ve ynlendirme grevleri verilmitir.

31

Ayrca, kriz halinde, imdiki Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn selefi olan Trkiye Acil Durum Ynetimi (TAY) Genel Mdrlnn Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi ile koordineli alaca hkm altna alnarak, bu Mdrlk fiilen ilevsiz hale getirilmitir. Bu Ynetmelik, 19 ubat 2011 tarihinde karlan Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezleri Kanununa dayanlarak karlan Ynetmelikle yrrlkten kaldrlmtr.

3.3.4. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Psikolojik Harekata likin Grevleri 3.3.4.1. Psikolojik Harekat Kavram Psikolojik Harekat (PH), genel olarak, insanlarn duygu ve dncelerinin etkilenmesi iin yrtlen her trl faaliyet olarak tanmlanmaktadr. Kavramda psikolojik denilmesinin sebebi, yrtlen faaliyetlerin insanlarn etkilenmesi ve belli amalar dorultusunda ynlendirilmesidir. Propaganda faaliyetlerinde, nihai hedefler dorultusunda belirlenen temalar basn-yayn aralar yoluyla hedef kitlelere iletilmektedir. Szkonusu hedef kitle, dost, dman ve tarafsz unsurlar olmak zere, ana gruba blnmektedir. Yrtlecek faaliyetlerde, ncelikle, tehdit unsuru olarak tespit edilen hedef kitlenin psikolojik ynden kertilmesine allr. PH Plannda dost unsur olarak tespit edilen hedef kitlenin ise benzer yntemlerle psikolojik ynden glendirilmesi amatr. PH Plannda tarafsz unsur olarak tespit edilen hedef kitlenin, benzeri tedbirler yoluyla, dost unsurlar yanna ekilmesi esastr. Bu mmkn olamyorsa da, en azndan, tarafszlk vasflarnn korunmasna gayret edilmektedir. 3.3.4.2. Trkiyede Yrtlen Psikolojik Harekat faaliyetleri Trkiye, 1952 ylnda NATOya giriinden itibaren, sadece siyasi alanda deil, askeri alanda da ABD eksenli unsurlarn etkisi altnda kalmtr. zellikle, 1960 askeri darbesinden sonra, Trkiyede Silahl Kuvvetler, her alanda (silah, mhimmat, rgtlenme, eitim, klk-kyafet vs.) ABDden nemli lde etkilenmitir. Bu durumun bir yansmas olarak, Trkiye, dier alanlarda olduu gibi, ABD meneili psikolojik harp/psikolojik harekat49 kavramyla da ilk kez bu yllarda tan(trl)mtr. Bu amala, ilk i olarak, ABD Ordusu tarafndan, ABDnin milli menfaatleri dorultusunda yrtlecek Psikolojik Harp (Psychological Warfare) ve Psikolojik Harekat (Psychological Operations-PSYOP) faaliyetleri alanndaki mevcut kaynak kitaplarnn, 1960l yllarda, Trkeye
49

Psikolojik harp, hedef kitle iinde belirlenen dost, dman ve tarafsz unsurlarn nihai ama dorultusunda ynlendirilmesi; onlarn hayat grlerine, duygularna, dncelerine, inan ve hislerine ynelik olarak psikolojik harekat faaliyetleri icra edilmesi eklinde tanmlanmaktadr. Psikolojik harekat ise szkonusu psikolojik harpte yrtlecek faaliyetlerin belli bir plan dorultusunda uygulanmasdr.

32

tercme edilmesi ve birliklerde kaynak kitap olarak okutulmasyla ie balanmtr. Tercme edilen bu kitaplarn,50 askeri birimlerde eitim amal kullanld anlalmtr. Bu kitaplarda dikkat eken en nemli nokta, hedef kitle asndan yurt ii ile yurt d arasnda herhangi bir ayrmn yaplmam olmas ve tek Erin psikolojik hazrl iin kendi memleketinin vatandalarna kar savamaya hazrlanmasnn ve ayaklanmalara kar psikolojik harekat yrtlmesinin ngrlmesidir.51 Halkn ayaklanmalara kar aydnlatlmas kapsamnda; komnist gaye ve hedefler ile propagandalara kar halkn bilinlendirilmesi ve bu maksatla komnistlerin tedhi, vahet, hile ve yalanlar ile insan haklarna, ekonomik, siyasi ve vicdan hrriyetine tecavzlerinin anlatlmas nemli bir yer tutmaktadr.52 12 Eyll 1980 askeri darbesinden hemen sonra, Milli Gvenlik Konseyi tarafndan hazrlatlan Devlet stihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat Tekilat Kanunu ve Milli Gvenlik Kurulu ve MGK Genel Sekreterlii Kanunu erevesinde, MT ve MGK Genel Sekreterlii arasnda organik bir ba kurularak; MTe milli gvenlik siyaseti erevesinde istihbarat toplama ve bunlar MGK Genel Sekreterliine ulatrma; MGK Genel Sekreterliine ise MGK nerisi ve Bakanlar Kurulunun uygun bulmasyla hazrlanan bir Gizli Ynetmelik erevesinde psikolojik harekat yrtme grevi verilmitir. Ayrca, her iki kurumun bana st dzey askerler getirilmitir. Basnda ve kamuoyunda ska tartlan MGK Genel Sekreterliince icra edilen psikolojik harekat faaliyetleri, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanunu ve Ynetmeliine istinaden uygulanmtr. Bakanlk, kurum ve kurulularla koordineli olarak hazrlanan psikolojik harekat planlar; MGK toplantlarnda grlerek Babakanlarn onay dorultusunda, ilgili Bakanlk, kurum ve kurululara eitli grevler verilmek suretiyle icra edilmitir. Bu faaliyetler kapsamnda bata TRT olmak zere,53 kamuya ait basn-yayn kurulularna pek ok grev verilmitir. Szkonusu faaliyetler zellikle 28 ubat dneminde younluk kazanmtr. Bu kapsamda; Yurt ii ve yurt dna ynelik olarak uygulanan psikolojik harekat faaliyetlerine rnek olmas asndan, Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn Komisyonumuza gnderdii yaz anlamldr. 1995-2000 yllar arasnda, lise ve dengi okullarda
50

Bu alanda Trkeye tercme edilen ilk dokmanlardan birisi, 1966 ylnda Eirdir Da ve Komand o Komutanlnca hazrlanan ve P:3087-2-66 Et. Say ile Baemir olarak, dnemin Kara Kuvvetleri Komutanl Piyade Dairesi Bakan Tugeneral Arif Koak imzasyla yaymlanan Komando ve zel Harp Muhtras adl kitaptr. Bu konuda, ayrca, 1986 ylnda, ABD Kara Kuvvetleri Komutanl tarafndan FM:90 -8 seri numarasyla yaymlanan Kontrgerilla Operasyonlar adl kitap, Trkeye tercme edilerek, ayn adla, 1990 ylnda yaymlanmtr. aban BA, iviyazlar, stanbul, 1999, s.170 -171 51 Komando ve zel Harp Muhtras adl kitapta, psikolojik harp; ilan edilen fevkalade bir durumda veya harp halinde karlanacak nihai zaferi desteklemek zere; dman ile tarafsz ve dost halk topluluklarna, istediiniz eyleri yaptrabilmek iin onlarn hayat grlerine, duygularna dncelerine, inan ve hislerine yneltilen bir faaliyet eklinde tanmlanmtr. aban BA, iviyazlar, stanbul, 1999, s.170. 52 aban BA, iviyazlar, stanbul, 1999, s.171. 53 Eski TRT Genel Mdr Ycel YENER, 28 ubat dneminde TRT kanallarnn MGK Genel Sekreterliinde alan emekli albaylar tarafndan ynetildiini ne srmtr. TRTnin Her Kanalndan Bir Emekli Albay Sorumluydu, 28 ubat 2012, Star Gazetesi.

33

okutulan mfredata ilikin olan bu yazda, genlere ynelik MT ve KALKAN Psikolojik Planlar erevesinde Bakanlk, kurum ve kurulularnn personeline ynelik olarak, Atatrk ilke ve inklaplar konusunda eitim faaliyetleri yrtlmesi ngrlmtr. Komisyonumuza Milli Eitim Bakanlnca gnderilen bir baka yazda, MGK Genel Sekreterliinin adgeen Bakanla 3 Temmuz 1997 tarihli bir yazda; Genel Sekreterlikte 2 Temmuz 1997 tarihinde gerekletirilmi olan YAVUZ PH Plan Koordinasyon toplantsnda alnan kararlara ilikin Faaliyet Programnda Diyanet leri Balkanl ve dini konulara ilikin eitli tedbirler yer almtr. 4. Trkiyede Askeri Eitim: Genelkurmay Bakanlnn resmi internet sitesinde; Trk Silahl Kuvvetlerinin eitim ve retimdeki hedefi;
54

her zaman muharebeye ve greve hazr, kazanmaya azimli, stn vazife

uuruna, mutlak itaate, stn fizik ve moral gcne, an gerektirdii bilgi ve beceriye sahip, ok iyi yetimi personele sahip olmaktr. eklinde verilirken, TSK Eitim-retim Sisteminin ana felsefesinde Her trl tehdidi nleyecek ekilde harekt icra edebilecek bir eitim ve retim seviyesine ulamak ve idame ettirmek ifadesi de yer almaktadr. Siteye gre, TSKnn temel subay kayna olarak ifade edilen Kara Harp Okulunun sistem mhendislii bilim dalnn; iletme, endstri, makine, inaat ve elektronik alt dallarnda drt yllk lisans dzeyinde akademik eitim veren bir eitim kurumudur eklindeki ifade dikkat ekici grlmektedir. Halihazrda, Trk Silahl Kuvvetleri bnyesinde orta ve lise askeri okullar, Harp Okullar ve Harp Akademilerinde eitimler verilmektedir. Komisyonumuzca grlerine bavurulan bilim adam ve gazetecilerin birou, Trkiyede darbe kltrnn yok edilmesi iin askeri eitime ncelik verilmesini, bu okullarn mfredatnn mutlak suretle gzden geirilmesini istemi; askerin kat bir disiplin anlayyla yetitirildiini, Komutana itaat kltrnn ou zaman ar bir noktaya ulatn ifade etmilerdir.55 Komisyonumuza intikal eden bilgiler, askeri okullarda belli bir ideolojik bak asnn hala mevcut olduu,56 zellikle Harp Okullarndaki rencilere kendilerini gelecein Cumhurbakan olacak ekilde hazrlamalar ynnde telkinlerde bulunulabildii,57 bir devlet memuru olmak yerine, devlet adam58 kimliinin kazandrlmaya alld, ders kitaplarnn Genelkurmay tarafndan

54

http://www.tsk.tr/5egitim_ogretim/5_1_tsk_egitim_sistemi_ve_kurumlari/egitim_sistemi_ve_kurumlari.htm

55 56

Mehmet Ali BRANDn 4/10/2012 tarihli Komisyon Tutana. Gazeteci Doan AKIN, tm askeri okullarda rencilerin endoktrine edildiini ne srmektedir. Doan AKIN, Babuu paasndan ekitiren gelenek, 8 Ocak 2012, http://t24.com.tr/yazi/basbugu-pacasindan-cekistirengelenek/4493 (5 Kasm 2012); Alper GRM, Altst Dergisi, http://www.altust.org/2012/02/askeri-vesayetkokeni-gelisimi-ve-bugunku-boyutlari/ (5 Kasm 2012) 57 Fatih EKRGEnin 3/10/2012 tarihli Komisyon Tutana. 58 Dou ERGLin 18/10/2012 tarihli Komisyon Tutana.

34

onaylandktan sonra mfredata girebildii, ou kitabn Genelkurmay bnyesinde hazrland; bu gibi uygulamalarn darbeleri meru gren bir zihniyetin olumasna yol at ynndedir.

35

KNC BLM 28 UBAT NCESNDE SYAS GELMELER

1. 28 ubat ncesinde Siyasi Durum 12 Eyll 1980 askeri darbesinden sonra, darbeciler, Anayasa Mahkemesi, Milli Gvenlik Kurulu gibi kurumlar tahkim ederken, bir yandan da darbe ncesinde, Cumhuriyetin kuruluundan itibaren Cumhuriyet Halk Partisi bata olmak zere, 1980 ncesindeki tm partileri kapatp, kendi anlay ve dncelerine uygun olmayan parti ve ahslar veto etmilerdir. Buna ramen, Turgut ZAL bakanlndaki Anavatan Partisi 6 Kasm 1983 tarihinde yaplan genel seimlerde 211 milletvekili; 1987 ylnda yaplan genel seimlerde 292 milletvekili kartmtr. ANAPn iktidara gelmesiyle Trkiye hem siyasi hem de iktisadi alanda ivme kazanm; tek parti iktidarnn salad siyasi istikrar sayesinde iktisadi alanda nemli reformlar gerekletirilmi, ekonomide da alma hzlanm ve nemli lde byme kaydedilmitir. ZAL, Trk Parasnn Kymetini Koruma Kanunu ve kambiyo rejimini deitirmi, ithalat ve ihracat serbestletirmi, dvizde serbest kur sistemini getirmitir. Buna mukabil, zaln siyasetteki etkin tavr, Genelkurmaydaki bir kesim tarafndan Nakibendi tarikatnn iktidara gelmesi ve slamclarn devleti igale balamas olarak deerlendirilmi59 ve irticann ivme kazand MGK toplantlarnda gndeme getirilmeye balanm; buna mukabil, ANAPn, irticaa inanmad ve eletirileri kulak arkasna att ne srlmtr. Sa-sol atmasn nlemek amacyla gerekletirildii ne srlen 12 Eyll askeri darbesini yaayan Trkiyede, askeri idarenin sona erip sivil ynetime geilmesiyle birlikte, sa -sol atmas yerini, laik-anti laik, Trk-Krt, Snni-Alevi gibi atma alanlarna brakmtr. 12 Eyll darbesiyle dondurulan bu sorunlar, 1990l yllarda terrizmle mcadele, Krt sorunu, faili mehul cinayetler, siyasal slam, kkten dincilik, Alevi sorunu gibi tartmalar iinde gemitir. Babakan ZAL, 12 Eyll ncesi siyaset yapm olan liderlerin siyasi yasaklarn, 6 Eyll 1987 tarihinde yaplan halkoylamasnda %50,5 oy oranyla kaldrmtr. ZAL dneminde, MGKnn tavsiye karar dorultusunda 23 Ekim 1987 tarihinde karlan Olaanst Hal Kanunuyla Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde Olaanst Hal Blge Valilii ihdas edilerek, bu blgede 2002 ylna kadar srecek olan skntl bir dneme girilmitir. 26 Mart 1989 tarihinde yaplan mahalli seimlerde birok Bykehir Belediye Bakanl seimini Sosyaldemokrat Halk Parti (SHP) kazanmtr. Bundan sonra, RP merkez sa ve merkez sol bloun haricinde, ald oylarla, Trk siyasi hayatnda var olmutur.

59

Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.59.

36

18 Haziran 1988 tarihinde, Babakan Turgut ZALa, Kartal DEMRA tarafndan suikast giriiminde bulunulmutur. zal, 31 Ekim 1989 tarihinde, muhalefet partileri SHP ve Doru Yol Partisi (DYP) milletvekillerinin katlmad seimlerin nc turunda 263 oy alarak Trkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbakan olmas zerine 47. Hkmetin Babakanlna Yldrm Akbulut getirilmi ve ANAP Genel Bakanlna seilmitir. ZALn Cumhurbakan seilmesiyle Trkiyede siyasi tartmalar yeniden alevlenmitir. Bu srete, 1990 yl iinde Prof. Dr. Muammer Aksoy-31 Ocak 1990, Hrriyet Gen. Yay. Yn. etin Eme-7 Mart 1990, Turan Dursun-4 Eyll 1990, Ank. n. lahiyat Eski Dekan Bahriye ok-6 Ekim 1990 ldrlmtr. Basn yayn kurulular tarafndan anti laik, gerici/yobaz kesimlerin bakaldr olarak takdim edilen bu cinayetler, siyasi istikrar bozmutur. Cumhurbakan ZAL, 1991 ylnda, 12 Eyll askeri darbesinin zihniyetini temsil eden Trk Ceza Kanununun, dnce, inan ve ifade hrriyetini kstlayan, 141inci,60 142nci61 ve 163nc62 maddelerinin kaldrlmasn salamtr.63 Cumhurbakan ZAL, 1990 ylnda, televizyon yaynclnda devlet tekelinin krlmasna nayak olmu; 1991 ylnda, Krte televizyon yayn yaplmasn nermitir. Cumhurbakan ZALn Krt sorunu hakknda devleti izgiden uzak bu ve benzeri dnceleri, bir kesim tarafndan tepkiyle karlanmtr. zaln Cumhurbakan olmas zerine, terr rgt PKKnn atekes karar aldn kamuoyuna duyurmas da, ZAL aleyhindeki belli kesimleri sertletirmitir. ZALn Cumhurbakanl dneminin en nemli olay Birinci Krfez Sava olmu; bu srete hkmetle uyum salayamayan Genelkurmay Bakan Necip Torumtay, grev sresi sona ermeden, 3 Aralk 1990 tarihinde emekli edilmitir. 1991 ylna gelindiinde, Babakan Akbulutun, 15 Haziran 1991'de genel bakanlktan ve babakanlktan ayrlmasyla 47nci Hkmet, 23 Haziran 1991 tarihinde

60

Madde 141/1inci fkra: sosyal bir snfn dier sosyal snflar zerinde tahakkmn tesis etmeye veya sosyal bir snf ortadan kaldrmaya veya memleket iinde messes iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmeye matuf cemiyetleri her ne suret ve nam altnda olursa olsun kurmaya tevessl edenler veya kuranlar veya bunlarn faaliyetlerini tanzim veya sevk ve idare edenler veya bu hususta yol gsterenler sekiz yldan on be yla kadar ar hapis cezas ile cezalandrlrlar. bu kabil cemiyetlerin birkan veya hepsini sevk ve idare edenler hakknda lm cezas hkmolunur. eklinde idi. 61 Madde 142/1inci fkra: sosyal bir snfn dier sosyal snflar zerinde tahakkmn tesis etmeye veya sosyal bir snf ortadan kaldrmaya veya memleket iinde messes iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmek veya devlet siyasi ve hukuki nizamlarn topyekun yok etmek iin her ne suretle olursa olsun propaganda yapan kimse be yldan on yla kadar ar hapis cezas ile cezalandrl r. eklinde idi. 62 163nc maddede; Devletin sosyal ve ekonomik veya siyasi veya hukuk dzenini, ksmen de olsa din esas ve inanlara uydurmak amacyla veya siyasi amala veya siyasi menfaat temin ve tesis eylemek maksadyla, dini veya dini hissiyat veya dince mukaddes tannan eyleri alet ederek () propaganda yapan veya telkinde bulunan kimse, be yldan on yla kadar hapisle cezalandrlr. deniliyordu. 63 28 ubat dneminde laik kesim tarafndan, irticayla ilgili olan 163nc maddenin geri ge tirilmesi talebi gndeme getirilmitir. Bu erevede, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan 406 sayl Kararda, Anayasann laiklik ilkesi gereince, 163nc maddenin kalkmasndan kaynaklanan boluun giderilmesine ynelik tedbirlerin yer ald dikkat ekmitir.

37

dm, 48inci Hkmet, ANAP Genel Bakan Mesut YILMAZ tarafndan 23 Haziran 1991 tarihinde kurulmutur. 1.1. 20 Ekim 1991 Genel Seimleri: 20 Ekim 1991 tarihinde yaplan genel seimlerde Sleyman DEMREL liderliindeki DYP birinci parti olurken, ANAP, SHP, RP (Milliyeti alma Partisi ve Islahat Demokrasi Partisi ile beraber oluan blok) ve DSP parlamentoya girmi; RP 40 milletvekili kartmtr. Bu seimler sonucunda, sekiz yllk ANAP iktidar sona ermi, merkez sa oylar ANAP ve DYP arasnda neredeyse iki eit paraya blnm; bu durum neticesinde Trkiyede ilk kez merkez sa ve merkez sol partiler arasnda; Babakan DEMREL ve Babakan Yardmcs Erdal NN liderliindeki bu koalisyonunun tekiliyle 49uncu Hkmet kurulmutur. RPnin baars, merkez medya tarafndan, Siyasal slamn ykselii eklinde deerlendirilmitir. 1991 seimleriyle, Trkiyede yaklak 8 yl sren tek parti ynetimi sona ermi, Kasm 2002 ayna kadar yaklak on bir yl srecek olan zayf koalisyon veya aznlk hkmetleri dnemi 64 balamtr. Siyasi istikrarn olmad bu srete, Trkiye ekonomisinin byme hz dm ve hatta kimi zaman negatif olmutur. 1.2. Faili mehul cinayetler: Cumhuriyet Gazetesi ke yazar Uur Mumcu, 24 Ocak 1993 tarihinde ldrlmtr. Bu eylem, BDA-C, slami Kurtulu rgt ve slami Cihad tarafndan stlenilmitir. MUMCUnun cenaze treninde Kahrolsun eriat, Trkiye ran olmayacak eklinde tezahratlarn sonucu olarak, bu suikast, lke genelinde, laik-anti laik kutuplamasn daha da derinletirmitir. 28 ubat srecinin balangc olarak deerlendirilen MUMCUnun ldrlmesinde, uluslararas silah kaakl, terr rgt PKK elebas calann 1980 ncesinde Suriyeye ka srecinde devletin rol konularn aratryor olmasnn etkili olduu ne srlmtr. te yandan, 17 ubat 1993 tarihinde, Jandarma tekilat iinde kurulan JTEMe kar olduu ne srlen Org. Eref Bitlisin pheli bir uak kazas sonucu lm, bir baka soru iaretini dourmutur. 1.3. ZALn lm ve DEMRELin 9uncu Cumhurbakan olarak seilmesi: 1990l yllarn dnm noktasn, 8.Cumhurbakan Turgut zaln be lkeyi kapsayan 12 gnlk Orta Asya gezisinden sonra 17 Nisan 1993 tarihinde ani ekilde lm tekil etmitir. zaln lmndeki pheler bugn de devam etmektedir.65

64

Aznlk hkmetleri, parlamentoda ounluu olmayan bir partinin, br parti ya da partilerin hkmete fiilen katlm olmakszn dardan destek vermesiyle kurulan hkmet biimidir. 65 Cumhurbakan Abdullah Gln 1 Ekim 2010 tarihli talimat zerine, Devlet Denetleme Kurulunun 8. Cumhurbakan Turgut zaln vefatyla ilgili hazrlad rapor, 13 Haziran 2012 tarihinde yaymlanmtr.

38

zaln lmyle, Trkiyeyi yeniden eski Trkiyeye dntrmek isteyen gler sahneye kmlardr. Bu nedenle, baz uzmanlara gre, 28 ubat srecinin balangcnn, zaln lm olduu ne srlmtr. 1.4. Demirelin 9uncu Cumhurbakan olarak seilmesi: TBMMde 16 Mays 1993 tarihinde yaplan Cumhurbakan seiminin nc turunda 244 oy alan Demirel, 9. Cumhurbakan olmutur. Akabinde, Tansu LLER, DYP Genel Bakan olarak seilmitir. Mteakiben, Babakan iller liderliinde 1inci LLER Hkmeti olarak bilinen 50nci Hkmet, 25 Haziran 1993 tarihinde kurulmutur. 1.5. Terrle Mcadele: 1993 yl, terr rgt PKK tarafndan kanl iddet eylemlerinin gerekletirildii dnemin balangc olmutur. 1992 ylnda Saddamn Kuveyti igal etmesi ve gerekletirdii Halepe katliam sebebiyle, 500 bin Krt pemerge Trkiyeye snmtr. Terr rgt PKK, bu dnemde nemli miktarda ar silah temin ederek, Trkiyenin gneydousunda ok sayda terr eylemi gerekletirebilmi, 1993 ylnda birok ky PKK terr rgt mensuplar tarafndan baslmtr. Bu srete Dou ve Gneydouda pek ok ky gvenlik gerekesiyle boaltlmtr. 24 Mays 1993 tarihinde tezkerelerini alan 33 erin Bingl karayolunda PKKllar tarafndan kuruna dizilmesi terrle mcadele asndan dnm noktasn tekil etmitir. Bu katliam gerekletiren grubun bandaki emdin SAKIK yllar sonra yapt itiraflarda, bu eylemin gerek yzn kamuoyuyla paylamtr. Bu olayla birlikte, Krt sorununun daha da iinden klmaz bir hal aldnn ortaya kmas zerine, terrle mcadelede gayri nizami harp dzenine geilmi; i gvenlik harekat konsepti temelinde zel Kuvvetler Komutanl devreye sokulmu; Dou ve Gneydou illerinde Olaanst Hal ilan edilmitir, koruculuk sistemi tekil edilmitir. Mecliste yemin metnini Krte okumak isteyen DEPli milletvekilleri dokunulmazlklar kaldrldktan sonra, 2 Mart 1994 tarihinde polis zoruyla Meclisten kartlmtr. Bu olay, Krt sorununda zm umutlarnn tkenmesine yol am, Babakan LLERin bir MT raporuna istinaden PKKnn hara ald iadamlar ve sanatlarn isimlerini bildiklerini ve bu isimlerin devletin gvencesi altnda olduunu ifade ettii toplant sonrasnda, listede adnn getii iddia edilen bir ksm isimler faili mehul ekilde ldrlmtr.

Raporda, Turgut zaln gemi salk bilgileri ve youn program trafii bilinmesine ramen derhal mdahaleye uygun ve yeterli salk personeli, ekipman ve donanml bir ambulansn bulundurulmam olmas kabul ve izah edilebilir bir ynetim anlay ve uygulamas deildir denilmitir. Yabanc devlet bakanlarnn yurt d gezilerinde salklarnn titizlikle takip edildii (idrar rneklerinin bile sakland) bilinmektedir. Hal byle iken, ankaya Kknde ikamet eden bir numaral devlet adammzn salna ilikin tedbirlerin yeterli olup, olmad konusunda derin phelerin var olmas, Trkiye asndan zerinde dnlmesi gereken bir konudur.

39

1.6. Sivas Olaylar: Tansu LLER tarafndan kurulan 50.Hkmet daha gvenoyu almadan, 2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas olaylar meydana gelmitir. Salman Rdinin eytan Ayetleri kitabn Trkiyede yaymlayan Aziz Nesinin Sivasta Pir Sultan Abdal Kltr Dernei tarafndan 1-4 Temmuz 1993 tarihleri arasnda dzenlenen 4nc Pir Sultan Abdal Kltr enliklerine davet edilmesi ve Kltr Merkezinde yapt konuma sonrasnda Aziz Nesini protesto gsterileriyle balayan olaylarda, enlikler iin Sivasa gelen air ve yazarlarn kald Madmak Oteli nnde sloganlar atlm, Cuma namazndan kan cemaatin de tahrik edilmesiyle kalabalk tarafndan otelin atee verilmi, kan yangnda, otelde kalan toplam 35 sanat ve gazeteci lm, 40 kii de yaralanmtr. lenler zerinde yaplan otopside, baz kimselerin dumandan zehirlenerek, bazlarnn da ateli silahlarla vurularak ldrld tespit edilmitir.66 Komisyonumuz tarafndan 10/10/2012 tarihinde grlerine bavurulan dnemin Sivas Valisi Ahmet KARABLGN konu hakknda unlar sylemitir:67 olayn, nceden hazrlanm bir senaryonun Sivasta hayata geirilmek istenmesinden ibaret olduunu, Sivas olaylarnda birinci hedefin Aziz NESN, ikinci hedefin ise kendisi olduunu, olaylarn nlenmesi iin askeri garnizondan yardm istediini ancak gerekli yardm alamadn, ileri Bakanyla, Genelkurmay Bakanyla ve hatta Cumhurbakanyla da grtn, Genelkurmay Baakan aradktan sonra askeri takviye geldiini, ancak bu takviyenin de yeterli olmadn ve olaya ihtiya lsnde, zamannda ve yerinde mdahalede bulunulamadn 2 Temmuz 1993 Cuma gn cereyan eden Sivas olaylarndaki hadiselerin bu boyuta ulamasnda, idarenin ynetim zaafiyeti ve devletin Ankaraya bu kadar yakn mesafedeki bir ilde , takviye kuvvet noktasnda yetersiz kalmas, polis ve jandarma tarafndan gerekli nleyici tedbirlerin alnamam olmas, devletin ihmali ve gafleti olarak grlerek, devletin vahim bir hatas olarak deerlendirilmitir. Bu olay, kamuoyunda eriat gruplarn organize ettii, gerici bir ayaklanma olarak takdim edilmitir. Trkiyede Snni-Alevi ayrmasn krkleyen Sivas olaylar, kimilerine gre 28 ubat srecine gidiin bir kilometre ta olarak grlmtr. 1.7. Babalar olay: Sivas olaylarndan gn sonra, 5 Temmuz 1993 tarihinde, Erzincann Kemaliye lesine bal Babalar kynde 33 vatandamzn katledilmesi, Trkiyede snni-alevi atmas yaratmaya ynelik planl bir eylem olarak deerlendirilmitir. Konuyla ilgili ileri Bakanlndan gnderilen yazda;68 PKK terr rgt mensuplarnca gerekletirilen baskn neticesinde (33) vatandamz hayatn kaybederken (3) vatandamz ise yaralanmtr. Ayrca kyde bulunan vatandalara ait ev ve aralar
66 67

ileri Bakanlnn 06/07/2012 tarih ve 14752 sayl yazs Ektedir. Ahmet KARABLGNin Komisyon Tutana. 68 ileri Bakanlnn 02/08/2012 tarih ve 12220 sayl yazs Ektedir.

40

da yaklmtr. Bahse konu eylemle ilgili olarak yaplan almalarda yakalanan ve teslim olan rgt mensuplarnn ifade beyanlarnda; 02.07.1993 tarihinde Sivasta meydana gelen Sivas Olaylarn protesto etmek amacyla gerekletirildiini, bahse konu kyn MHPli olarak bilindiini, eylem talimatn DOKTOR BARAN (Kod adl) Mslm DURGUN (Tunceli li Merkez Gde ky nfusuna kaytl, Ahmet-Beser olu, 1951 doumlu l)un verdiini, eylemin infaz, ky arama ve ky yakma gruplar ad altnda oluturulan yaklak (50-60) civarnda rgt mensubu tarafndan gerekletirildii, eylem sonras rgt mensuplarnca yaplan toplant neticesinde; olayda (33) kiinin ldrldn, (57) evin yakldn, (15) milyon Trk Liras ile (2) kg altn alnd tespit edilmitir. 1.8. 1994 ylndaki nemli gelimeler: 27 Mart 1994 tarihinde yaplan yerel ynetim seimlerinde DYP ve ANAP oy oran asndan ilk iki sray paylasa da en nemli baary %19,1lik oyla 22 il ve toplamda 329 belediye seimini kazanan RP olmutur. 1994 ylndaki yerel seimlerde, stanbul Bykehir Belediye Bakanln da RP kazanmtr. 13 Nisan 1994 tarihinde RP lideri Erbakann Refah Partisi iktidara gelecek, adil dzen kurulacak, Sorun ne; gei dnemi sert mi olacak, yumuak m, tatl m olacak, kanl m olacak? Bu kelimeleri kullanmak bile istemiyorum ama bunlarn terrizmi karsnda herkes gerei aka grsn diye bu tabirleri kullanmaya mecburiyet hissediyorum eklindeki konumas zerine, 14 Nisan 1994 gn, DGM ve Yargtay Cumhuriyet Basavcl tarafndan soruturma balatlmtr. stanbul Belediye Bakan Tayyip Erdoann Belediye Meclisi toplantsn Fatiha ile amas; Ankara Belediye Bakan Melih Gkekin Altnparktaki bir heykel iin sarf ettii Byle sanatn iine tkrrm eklindeki szleri merkez medyada tepkiyle karlanmtr. 19 Eyll 1994 tarihinde kamuoyunda Civangate olarak bilinen skandal patlak vermi; Selim Edesle yaanan bir alacak sorunundan dolay eski Emlak Bankas Genel Mdr Engin Civann vurulmas olaynn arkasnda Alaattin akcnn olduunun ortaya kmas, siyaset-mafya ilikilerini gzler nne sermitir. 25 ubat 1994 tarihinde RP stanbul milletvekili Hasan Mezarcnn Atatrk dneminde kurulan stiklal Mahkemeleri tarafndan haksz yere cezalandrlan kiiler iin iade-i itibar talebinde bulunmas, Hasan Mezarcya ait kasetler televizyonlara servis edilmesi neticesinde, toplumda tepki meydana gelmi; 27 ubat 1994 tarihinde partisinden istifa eden Mezarcnn dokunulmazl kaldrlm ve yarglanp hapis cezasna arptrlmtr. Bu srete, Mezarcnn, insanlk d muamele ve ikence grmesi nedeniyle tasarruf ehliyetini kaybettiine dair beyanlarda bulunulmutur. 1.9. 1995 ylndaki siyasi gelimeler: 1995 ylnda, hem sa, hem de sol siyasette nemli deiiklikler meydana gelmitir. ubat 1995te merkez solun iki byk partisi olan SHP ve CHP birlemi, Erdal nnnn ardndan nce Murat Karayaln, Hikmet etin ve nihayet Baykal, Eyll 1995te CHPnin yeni lideri olmutur. 41

6 Mart 1995 tarihinde, Babakan iller liderliindeki Trkiye, 1963 ylnda balatt ABye yelik srecinde Gmrk Birliine katlarak nemli bir eii amtr. Ancak lkenin hem siyasi hem de ekonomik gndemindeki sorunlar sonraki yllarda da devam etmitir. 12 Mart 1995 tarihinde, stanbulun Gazi Mahallesinde meydana gelen olaylar 1993 ylnda, Erzurum li at lesi Yavi beldesinde, PKK tarafndan 32 vatandamzn ehit edildii, 10 vatandamzn yaraland, devamnda, Sivas ve Erzincan/ Babalarda yaanan hadiselere paralel bir grnt meydana getirmi, stanbulun ortasnda meydana gelen silahl eylem nedeniyle Alevi Snni, Trk-Krt atmas karmak hedeflenmitir. Ancak, dnemin stanbul Emniyet stihbarat ube Mdr Hanefi Avc, bu olayn yasad rgtler tarafndan deil, devleti kullanan birtakm gler tarafndan gerekletirildiini ne srmtr. 3 Austos 1995 tarihinde, TOBB Bakan Yalm Erez tarafndan Prof.Dr.Dou ERGLe hazrlattrlan, Gvenlik Politikalarndan Kimlik Siyasetine balkl rapor, Trkiye gndemine oturmutur. Kamuoyunda Krt Raporu olarak bilinen bu rapor, Trkiye siyasi tarihinde Krt sorununun ilk kez kapsaml bir ekilde tartlmasna vesile olmutur. Bu Rapor zerine harekete geen DGM tarafndan, Dou ERGL hakknda soruturma alm; baz yazarlar ERGLi PKK propagandas yapmakla sulamladr. Rapor hakknda daha sonra takipsizlik karar verilerek Raporda blclk propagandas yapmak kast ve unsuru olmad ifade edilmitir. Alan bu davann bile bal bana dnemin psikolojik ve siyasi atmosferi hakknda fikir veren nemli bir rnek olduu anlalmaktadr. Prof.Dou ERGLin, daha sonra, TSAD iin Demokratikleme Paketi olarak hazrlad ve kitap olarak yaymlanan Dou Anadolu Ekonomik ve Sosyal Kalknma Politikalar balkl raporunda da benzeri neriler yer almtr.69 28 Kasm 1995 tarihinde Musevi iadam Nesim Malki ldrlmtr. Bu cinayetin iadam Erol EVCL tarafndan Alaatin AKICInn adamlarna yaptrld; katillerin arasnda eski polis memurlarnn da olduu ne srlmtr. Seimlerden nce 7 Aralk 1995 tarihinde gazete temsilcilerine brifing veren Genelkurmay Genel Sekreteri Tmg.Erol zkasnak, TSK, ar ulardan szmalara kar gsterdii hassasiyeti srdrecek. ada olmayan, siyasi ve dini bir ideolojiyi benimseyen klk ve kyafet orduya girmeyecek demitir. 12 Aralk 1995 tarihinde yaplan Yksek Askeri urada ise 2 bin eriat ordu mensubunun dosyasnn grlecei; bunlardan 43nn ordudan atlmasna karar verildii haberleri basnda yer almtr.

69

Raporda, Krt sorununun sadece fabrika yapmakla zmlenemeyecei vurgulanarak, sorunun zmnde spanya ve ngiltere modellerinden alnabilecek dersler olduu ne srlmtr. Bu rapor zerine MHP lideri Trkein Sakp Aa, izmeden yukar kyorsun. Politikay oyuncak m zannediyorsun? eklindeki aklamas dikkat ekmitir.

42

2. ANA-YOL Hkmetinin Kuruluu: 24 Aralk 1995 tarihinde gerekletirilen erken genel seimler, Trkiye siyasi tarihinin en nemli kilometre talarndan birisi olmutur. 24 Aralk 1995 tarihinde gerekletirilen genel seimlerde Trkiyede siyasetin paral grnts bir kez daha ortaya kmtr. Hrriyet Gazetesinde, 24 Aralk seimleri en kritik seim olarak nitelenip, Trk halk, cumhuriyete ve demokrasiye sahip ktn oylaryla kantlayacak derken, Milli Gazetede Bugn Arife yarn bayram inallah maneti atlmtr. 28 ubat srecinin balangc olarak kabul edilen bu seimlerde RP 158, DYP 135, ANAP 132, DSP 76, CHP 49 milletvekili karm; ANAP listesinden seime katlan BBP 8 milletvekili kazanrken, seimde %10luk seim barajn geemeyen MHP parlamentoya girememitir. RPnin, birinci parti olarak kmas ve iktidara talip olmas, dnemin merkez madyasnda rejim sorunu olarak takdim edilmitir. Meclis Bakanl seiminde ANAP ve DYP ile sol partiler tarafndan RPye kar ortak blok oluturulmu, neticede RPnin aday Aydn Menderes yerine, nc parti olan ANAPn aday olan Dr.Mustafa Kalemli Meclis Bakanlna getirilmitir. Bu sonu RP asndan ilk yenilgi olarak deerlendirilmitir. Bu srete, Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday ve Jandarma Genel Komutan Teoman Komann TBMM Bakan Mustafa Kalemli vastasyla ANAP Genel Bakan Mesut YILMAZdan RP ile koalisyon kurma niyetinden vazgemesi konusunda telkinde bulunduklar ne srlmtr. Komisyonumuzda 21/06/2012 tarihinde grlerine bavurulan eski TBMM Bakan Mustafa KALEML, bu dnemde MHP Genel Bakan merhum TRKEin kendisini ziyaret ederek, RPnin iinde olaca bir hkmetin kurulmas halinde lkede ok kt eylerin olacan ifade ettiini, dnemin Genelkurmay Bakan smail Hakk KARADAYInn ise GATAya yapt bir ziyaret esnasnda, kendisinden RPnin iinde yer alaca bir koalisyona engel olmasn talep ettiini belirtmitir. 70 O dnem Refah Partisi Genel Bakan Yardmcs olarak grev yapan evket KAZAN da, 2/11/2012 tarihinde Komisyonumuzda, dnemin Genelkrumay Bakannn, ANAP ile RP arasnda koalisyon hkmetinin kurulmamas iin mdahalede bulunduunu ne srmtr.71 Bu arada, Dz.K.K.Ora.Gven ERKAYA, Ocak 1996 aynda Milliyet Gazetesinde yaymlanan rportajnda, rtica, Trkiye iin, PKK terrizminden daha byk bir tehlikedir diyerek unlar sylemitir:72 Hi kimse, yzde 50nin stnde oy alsa bile, Trkiyede demokrasinin kurallar uygulanacak diye, bir partinin eriata dayanan bir slam devleti kurmasna, demokrasiyi kullanarak lkede laik rejimi deitirmesine gz yumamaz. cabnda demokrasi kurallarnn dna klarak bu engellenir. Zaten bunu halk askerden ister, aksine bir davran karsnda ise, halk, Ordu ne gne duruyor, bizi
70 71

Mustafa KALEMLye ilikin 21/06/2012 tarihli Tutanak. evket KAZANa ilikin 2/11/2012 tarihli Tutanak. 72 Bir Asker, Bir Diplomat, Gven Erkaya-Taner Baytok Sylei, Doan Kitap, stanbul, 2001, s.238.

43

irticaya m teslim edeceksiniz? Diye sorar. Elbette, temennim, lkemizde ilerin bu raddelere gelmemesidir.73 Ayn gnlerde gazeteci Metin GKTEPE, gzaltndayken ldrlmtr. 9 Ocak 1996 tarihinde, Trkiyenin en gvenli i merkezlerinden birisi olan Sabanc Centerda Sakp Sabancnn kardei zdemir Sabanc ile iki alma arkada ldrlm, saldry terr rgt DHKP-C stlenmitir. Sakp Sabancy ldrmek amacyla iyerine giren katiller yanllkla karde Sabancy ldrmlerdir. Suikast san Mustafa Duyar, mafya tarafndan ldrlmtr. ldren ahslarda Duyarn ldrlme gerekesini bu devlet bize Mustafa Duyar ldrtt. Veli Kk arayn, bizi sorun demitir. Sonraki yllarda ortaya konulan iddialara gre bu olayn arkasnda Sakp Sabancnn demokratikleme konusundaki grlerinin yatt ne srlmtr. TSAD seim sonrasnda gazetelere ilan vererek ANAYOL formln desteklemi, bask gruplarnn talepleri dorultusunda, RPli bir hkmet yerine, iki merkez sa partinin oluturduu 53nc ANA-YOL koalisyon hkmeti, 6 Mart 1996 tarihinde, sol destekli partilerin de destei ni alarak ibana gelmitir. Basnda bu koalisyonun tekilinde DYPli Yalm Erez ve ANAPl Mustafa Taarn nclk yapt ne srlm; baz gazetelerde ise bu koalisyonun gizli mimarnn Cumhurbakan Demirel olduu iddia edilmitir. Gazeteci Cneyt Arcayrek ise Hrriyet ve Milliyet gazetelerinin sahibi medya patronu Aydn Doann gazetelerinde alan yazarlarla yapt bir toplantda, bu hkmeti desteklemek gerektiini sylediini ne srmtr.74 Dnml Babakanlk esasna dayal hkmet protokol 3 Mart 1996 gn imzalanm, ANAYOL Hkmeti Cumhurbakan tarafndan 6 Mart gn onaylanmtr. Hrriyet Gazetesinde ANAYOL Hkmeti, Umut Hkmeti olarak tanmlanrken, Milliyet Gazetesinde tarihi uzlama maneti atlm; Akit Gazetesinde ise zoraki izdiva tanm kullanlmtr. Ancak, RP, gvenoylamasnda ekimser oylarn ret oylar ile birlikte saylmas gerektiini ne srerek Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Bu dnemde Jandarma Genel Komutanl tarafndan yaymlanan yazl bir emirde, askeri birliklerdeki mescitlere mesai saatleri iinde rtbeli personel ile sivil memur ve iilerin girmesinin yasaklanmas merkez medyada eriat genelgesi olarak takdim edilmitir.75 Ancak, bu genelgenin, 23 Mart gn RP Genel Bakan Yardmcs Ouzhan Asiltrk tarafndan din dmanl olarak tanmlanmas, laik kesimlerle RP arasnda gerginlie sebep olmutur. 26 Mart 1996 gn kimlii belirsiz bir st dzey askeri yetkilinin Anadolu Ajansna TSK din dman deildir dedii haber olmutur. Bu haber ertesi gn Hrriyet Gazetesi tarafndan da

73 74

Bir Asker, Bir Diplomat, Gven Erkaya-Taner Baytok Sylei, Doan Kitap, stanbul, 2001, s.239. Cneyt ARCAYREK, Byklere Masallar Kklere Gerekler:10, Geri Gidie zin Yok, Bilgi Yaynevi, Ankara 75 15 ubat 1996 tarihli, Jandarma Genel Komutan Org.Teoman KOMAN imzal genelge Ektedir.

44

yaymlanmtr. Baz gazeteciler tarafndan76 aklamay yapan komutann Genelkurmay kinci Bakan evik Bir olduu ne srlmtr. CHP lideri Baykal TSKy tahribe, sulamaya, onu siyasal tartmalarn iine ekmeye ynelik giriimlerin tmn sorumsuzlukla niteliyoruz derken, Erbakann
77

partisinin

yneticilerine askerlerle ilgili konularda konuma yasa getirdii ne srlmtr.

ANA-YOL Hkmeti dneminde ilk nemli sorun yze yakn st dzey brokratn atanmas konusunda yaanmtr. kinci ve daha nemli kriz ise iller ile ilgili yolsuzluk iddialar olmutur. RP tarafndan iller hakknda 12 ayr yolsuzluk dosyas hazrland ne srlm,78 bu iddialar gazetelerde Varan-1, Varan-2 eklinde yaymlanmtr. 30 Mays 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde, MHP lideri Trkein hkmetin devamn demokrasinin selameti asndan gerekli grd aklamas yer almtr. 1 Haziran 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde ise illerin Kke sava ilan ettii haberi yaymlanmtr. Neticede, Babakan Ylmazn 4 Haziranda Cumhurbakan Demirele istifasn sunmasyla ANAYOL hkmeti 6 Haziran 1996 tarihinde sona ermitir. Bylece bu koalisyonun siyasi mr yaklak 3 ay srebilmi, lke yeniden hkmet kurma tartmalar iine srklenmitir.

76 77

Hakan AKPINAR, 28 ubat Postmodern Darbenin yks, Ankara, mit Yaynclk. Hrriyet Gazetesi, 28 Mart 1996. 78 Cneyt ARCAYREK, Byklere Masallar Kklere Gerekler:10, Geri Gidie zin Yok, Bilgi Yay nevi, Ankara.

45

NC BLM REFAH-YOL HKMET DNEM

1. REFAH-YOL Hkmetinin kuruluu: ANA-YOL Hkmetinin sona ermesi zerine, Cumhurbakan Demirelin, hkmeti kurma grevini seimlerde en yksek oyu alan Refah Partisi (RP) lideri Erbakana vermesiyle Trkiye siyasi tansiyonu yksek yeni bir dneme girmitir. Erbakan, dier siyasi parti yetkilileriyle yapt ilk grmelerde olumlu bir netice alamamtr. Bu srete 22 Haziran 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde ANA-YOL koalisyonunun yeniden kurulmas ynndeki grler yeniden gndeme getirilmitir. Erbakann temaslarnda RP ve Doru Yol Partisi (DYP) arasndaki grmelerde ilerleme kaydedildiinin ortaya kmas zerine, baz DYP milletvekilleri79 partilerinden istifa ederek ANAPa gemitir.80 Nihayet 28 Haziran 1996 tarihinde, RP lideri Erbakan, DYP ile ikier yl srecek dnml Babakanlk nerisi temelinde bir koalisyon hkmeti kurulmas konusunda anlama salamtr. Bylece ANA-YOL modeli esas alnarak, yeni bir koalisyon hkmeti kurulmutur. Protokole gre ilk iki yl iin Erbakann Babakan olmas, illerin ise Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan olmas ngrlmtr. Kamuoyunda REFAH-YOL olarak bilinen RP-DYP koalisyonu, 8 Temmuz 2006 tarihinde yaplan oturumda yaplan gven oylamas sonucunda, 54nc Cumhuriyet Hkmeti olarak kurulmutur.81 RPnin, DYP ile ibirlii yaparak Trkiye siyasi tarihinde ilk kez iktidara gelmesi, RP dnda kalan toplum kesimlerinde, Siyasal slamn ykselii olarak grlm ve laik cumhuriyet rejiminin, ariat ya da askeri ynetim ikilemiyle kar karya kald eklinde deerlendirilmitir.

79 80

Yaar Dedelek, inasi Altner, Tevfik Diker ve rfan Demiralp. Bu milletvekillerinden bazlar, 7 Ocak 1997 tarihinde kurulan milletvekilleri tarafndan Demokrat Trkiye Partisi (DTP) iinde yer almtr. 81 Hkmeti programnda, zetle, mahalli idarelerin yetki, idari ve mali adan glendirilecei, eitim ve salk alanlarna ayrlan kamu kaynaklarnn artrlaca, sosyal hayatta tahribata yol aan talih oyunlar iletmelerinin cazibe merkezi haline gelmelerinin nlenecei, din hizmetlerine nem verilecei, din hizmeti sunan grevlilerin her trl siyasi dnce ve etkilerin dnda tutulmas konusundaki hassasiyetin korunaca, vakflarn almalarnn tevik edilecei, kamu yatrmlarnda salk ve eitim sektrlerine, blgesel gelimilik farklarnn giderilmesine arlk verilecei, terrle mcadeleye nem verilecei, Olaanst Hal uygulamasnn gerekli tedbirler alnarak kaldrlaca, Trk Cumhuriyetleri ve slam lkeleri ile ekonomik, ticari, sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi ynnde yrtlen faaliyetlere hz kazandrlaca, slam Konferans Tekilat Ekonomik ve Ticari birlii Daimi Komitesi (SEDAK) erevesindeki ekonomik ibirlii faaliyetlerine etkin bir ekilde katlmaya devam edilecei, Avrupa ile slam Konferans Tekilat (KT) yesi lkeler arasndaki ekonomik ilikilerin gelitirilmesine aba gsterilecei, Avrupa Birlii'ne tam ye olmas hedefi ile imzalanan Gmrk Birliinin salkl bir biimde gelimesinin salanaca vb. hususlar yer almtr.

46

Nitekim, REFAH-YOLun kurulmas merkez medya organlarnda aknlk ve tepkiye yol am; hkmet aleyhinde kampanya yrtlmeye balanm, hkmeti ypratma faaliyetleri hzlandrlmtr. 2. Babakan ERBAKANn brokrasi ve sivil toplum kurulularyla ilikileri: Aralk 1995 seimlerinde birinci parti olarak kan RPnin lideri Erbakan, partisinin iktidar orta olacan dnerek, asker, sivil brokrasisi, sermaye evresi, niversiteler, sivil toplum kurullar ve merkez medya ile iyi diyalog kurmak iin gayret gstermitir. Bata asker ve sivil brokrasi olmak zere, toplumun geni kesimlerinde var olan, partisi aleyhindeki grleri bildiinden, Babakanlnn ilk gnlerinden itibaren, yerleik iktidar gleriyle iyi ilikiler kurulmasna nem vermi, kendisini yerleik devletin asl sahibi gren asker ve sivil brokrasiyle iyi geinmeye alm, devlette artk teaml haline gelen, davran kalplarnn dna kmamaya zen gstermitir. MGK dzeyinde, Trkiyenin kar karya olduu i ve d gvenlik tehditleri hakk nda bilgi alan ERBAKAN, Trkiyenin zellikle ABD, AB ve sraille ilikilerinin nemi konusunda bilgilendirilmitir. Nitekim, ERBAKAN, bu bilgilendirmenin yapld MGK toplantsnn hemen sonrasnda, eki Gn grev sresinin uzatlmasna onay vermi; sonrasnda ise Trkiye ve srail Genelkurmay Bakanlklar tarafndan mzakere edilen, Gizli gizlilik dereceli Trkiye -srail Askeri Eitim ve Savunma Sanayii Anlamasn kamuoyuna aklanmamak kaydyla imzalam, daha nce yarg yolunun ak olmasn talep ettii YA toplantsnda, askerler tarafndan hazrlanan ihra dosyalarn incelemi ve neticede irticai faaliyetlerde bulunduu gerekesiyle 13 subay ve astsubayn ihra edilmesine; ar sa ve sol rgtlerle ilikili 13 subay ve 16 astsubayn da iliiklerinin kesilmesine kararn imzalamtr. Bu erevede, 1977 ylnda Sleyman Demirel liderliindeki Milliyeti Cephe Hkmetinden bu yana, Trkiyede muhafazakar partilerin her iktidara geldiinde gndeme getirilen, Taksime Cami ina etme projesi iin gerekli izin, Kltr Bakanlna bal Eski Eserler ve Antlar Genel Mdrlnden kmasna ramen, kamuoyundaki tepkiler zerine,82 proje 28 ubatn baskc uygulamalar nedeniyle yaplamamtr. 31 Austos 1996 tarihli gazetelerde RP Van milletvekili Fethullah Erban terr rgt tarafndan karlan Trk askerlerinin serbest braklmas ve Abdullah calan silah brakmaya ikna etmek amacyla nsan Haklar Dernei Bakan Akn Birdal ile birlikte Kuzey Iraktaki bir PKK kampna gittii, burada PKK bayra altnda ektirdii fotoraflarnn yaymlanmas tepkiyle karlanmtr.

82

"Kltr Bakan smail Kahraman Taksim'e Cami istemeyen yobazdr, dedi" Milliyet Gazetesi, 20 Temmuz 1996; "Tahrikler bitmiyor - Refah Partisi trban, hac, kurban derileri, Taksim'e cami krizlerini, yeni krizler yaratarak daha da trmandryor" Hrriyet Gazetesi, 2 Nisan 1997; "Tankl Protesto- Erbakan: Cami yaplacak diye kuduruyorlar: Refah Grubu'nda konuan Erbakan, Taksim'e Cami yaplmasna kar kanlar "gulu gulu dans yapan yamyamlara benzetti" Sabah Gazetesi, 2 Mays 1997; "RP Belediyelere yeni yetkilerin verilmesi iin yaptrd almayla, Taksim'e cami yaplmas ve Ayasofya'nn cami olmas engellerini amay planlyor" Milliyet Gazetesi, 23 Nisan 1997.

47

Cumhurbakan Danman Arcayrek, Demirelin RPnin PKKllara af ve uzlama ieren nerilerini sert bir dille eletirdiini ne srmtr. Babakan Erbakann, ayn gn dzenlenen 30 Austos Bayram trenlerinde Cumhurbakan Demirel tarafndan sert bir dille uyarld iddia edilmitir. 83 Babakan Erbakan, Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlarnn da katld, 6 Eyll 1996da gerekletirilen Adli Yl al treninde bir konuma yapan Yargtay Bakan Mfit Utku Trkiyeye eriat getirmeye kimsenin gcnn yetmeyeceini ifade etmi; Barolar Birlii Bakan Eralp zgen ise lkemiz trafik kazalarn mevlit okutarak ve kurban keserek nlemek isteyen, yamurun aresini duada bulan, bte an karlamak iin Allahn nimetlerini kaynak gsteren ve dini politikaya alet eden bir zihniyetle idare edilmektedir demitir.84 Utku ve zgenin Komutanlar tarafndan tebrik edilmesi zerine, treni mteakip dzenlenen resepsiyona Babakan ve Bakanlarn katlmad basna yansmtr. 12 Eyll 1996 tarihinde DYP Genel Bakan Yardmcs Meral Akenerin medya patronlarna ynelik olarak, iller fanatii genleri tutmakta zorluk yaayacaklar eklinde aklama yapmas gndemi deitirmitir. Akenerin bu aklamas Mecliste DSP lideri Ecevit tarafndan sert bir ekilde eletirilmi; Trkiye Gazeteciler Cemiyeti Bakan Nail Greli ise szkonusu aklama hakknda savcla su duyurusunda bulunmutur. Hkmetin Zorunlu Tasarruf Yasas ve Bedelsiz Otomobil thalat Kararnamesi ii sendikalar tarafndan tepkiyle karlanmtr. 15 Eyll 1996 tarihinde, Bursada dzenlenen yerli retime sayg mitinginde, hkmet protesto edilmitir. TRK- Bakan Bayram Meralin Cumhurbakan Demireli ziyaret ettiinde tasarruf tevik fonlarnn geri denmesinin bir takvime balanmas ve Bedelsiz Oto Kararnamesinin durdurulmas nerilerinin yer ald basna yansmtr. Meralin ayca, devletteki kadrolamaya dikkat ektii ne srlmtr. 27 Eyll 1996 gn Karadaynn Trkiyeyi Afganistana benzettii konumasnn basnda yer almas zerine, Babakan Yardmcs LLERin, Afganistanla Trkiyeyi kyaslayanlar Atatrk anlamamlardr eklindeki szleri basna yansmtr.85 Cumhurbakan DEMREL ise ertesi gn laikliin kymetini bilin eklinde bir aklama yapmtr.86 YK Bakan ve Rektrler Atatrk devrimlerinin ve ilkelerinin yakn izleyicisi olacaklarn ifade etmitir. 27 Eyll 1996 tarihli MGK toplantsnda, Genelkurmay ve MT tarafndan verilen birifinglerde, rann PKKya destek verdiinin anlatld, Erbakann bu durum karsnda sessiz kald ne srlmtr.

83 84

Erkan YKSEL, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004 , s.30-31. Hrriyet Gazetesi, 7 Eyll 1996. 85 Erkan YKSEL, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.35. 86 Hrriyet Gazetesi, 30 Eyll 1996.

48

Cumhurbakan DEMREL, 1 Ekim 1996 tarihinde TBMM alnda yapt konumada, Cumhuriyetin temel nitelikleri deitirilemez eklinde konumu; bu treni Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlar da izlemitir. ANAP lideri Ylmaz, 2 Ekimde, Meclisteki grup toplantsnda darbe hakknda bilgisinin olduunu ifade etmitir. RP Grup Bakanvekili Kapusuz bu konumaya tepki gstermitir. Babakan Erbakan, 3 Kasm 1996da gerekletirilen ara yerel seimlerde, ilk defa halkn inancnn iktidara geldiini ifade etmi, partinin seim propagandas almalarnda, ni versitelerde barts nedeniyle madur olan rencilerin maduriyetlerinin sona ereceini ve karayoluyla haccn mmkn olacan taahhtlerinde bulunulmutur. 5 Aralk tarihli gazetelerde, st dzey bir askeri yetkili kaynak gsterilerek yaplan ha berlerde, Ekiyann bile kyafeti, elinde silah var. Onu bertaraf etmek kolay, ama dierlerini tanmak zor. Bu nedenle rejim asndan daha byk tehlike. eriat tehlikesi, ordunun st kademelernce MGK toplantlar bata olmak zere her dzeyde vurgulanmaktadr denilerek, eriat tehlikesinin PKKdan daha ncelikli bir tehdit olduu gr gndeme getirilmitir. Nitekim, szkonusu YA toplantsnda, Genelkurmay Bakanl tarafndan Babakan Erbakana verilen brifingde i ve d tehditler kapsamnda irticann/eriatn PKKdan daha ncelikli bir tehdit olduu vurgulanm; toplant sonucunda, 58 subay/astsubay ile 11 personelin irticac olduklar gerekesiyle Ordudan uzaklatrlmas kararlatrlmtr. ERBAKAN, bu dayatma karsnda sessiz kalarak kararlar imzalamtr. 20 Aralk 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinin manetinde; Bu defa ii Silahsz Kuvvetler halletsin maneti atlmtr. Erturul zkkn kesinde yer alan rportajdan alnarak haberde konu edilen bu szn Dz.K.K.Ora.Gven Erkayaya ait olduunu gazeteci Sedat Ergin tarafndan daha sonra aklanmtr. 9 Ocak 1997 tarihinde Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi Ynetmelii Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 27 Ocak 1997 tarihli MGK Toplantsnda, ilk kez Austos ay MGK toplantsnda gndeme gelen irtica konusunun Dz.K.K.Ora.Gven ERKAYA tarafndan bir kez daha gndeme getirilmitir. Basna gre bu toplantda ERKAYA, Ar dinci akmlar bugn PKK tehdidinden daha byk bir tehlike haline gelmitir. PKK tehdidi ikinci plana dmtr aklamasn yaparak, irtica konusunun MGK gndemine gelmesini istemitir. Dier Komutanlarn da bu gre itirak etmesi zerine Cumhurbakan DEMRELin de, bu konunun ubat aynda yaplacak MGK toplantsnda gndeme alnmasna karar verdii renilmitir. 3 ubat 1997 tarihinde Babakan Necmettin ERBAKAN, partisinin Merkez Karar Yrtme Kurulu Toplants'nda yapt konumada, hkmet programnda "din-vicdan zgrl" konusundaki dzenlemenin kamuda trban serbestisini de kapsadn ve bu konuda DYP Genel Bakan Tansu LLER ile anlama saladklarn sylemitir.

49

22-25 Ocak 1997 tarihleri arasnda GnKur. Bk.smail Hakk KARADAYInn bakanlnda Glck Donanma Komutanlnda gn sren bir toplant yapmtr. Bu toplantya GnKur. Bk.smail Hakk Karaday, Kuvvet Komutanlar, Jandarma Genel Komutan, Ordu Komutanlar, Harp Akademileri Komutanlar, lgili genelkurmay J bakanlar daire bakanlar, Genelkurmay Adli maviri ve dier ilgili personelin katld anlalmtr.87 Basna gre bu toplantlarda Komutanlar u deerlendirmeleri yapmtr: - Org. Komann Susurluk Komisyonuna arlmas ova yneliktir. - Bir generalin, bir semte Atatrk heykeli dikilmesindeki tutumu iin sylenenler znt vericidir. - Ramazan nedeniyle mesainin iftar saatine ayarlanmas doru deildir. - TSK i ve d tehdide kar lkeyi korumakla grevlidir. Orduyu i politikaya ekme gayretleri znt vericidir. Basnda, askerlerin sorunlarn demokratik zeminde zmlenmesine zen gsterme ve bu maksatla maddelik bir eylem plan zerinde anlatklar ne srlmtr. lk iki maddenin Bat Harekat Konsepti esaslar erevesinde sorunlarn MGKda gndeme getirilmesi, brifinglere devam edilmesi olduu, nc maddenin ise sr olduu ne srlmtr. 3. Refah-Yol Hkmeti Dneminde nemli Siyasi ve Sosyal Olaylar 3.1. Kamuoyunda rtica Algs Oluturan Olaylar: REFAHYOL hkmeti iktidara gelir gelmez, baz camilerin nnde zellikle Cuma gnlerinde baz ar u gruplar tarafndan eitli eylemler dzenlenmeye balamtr. Bunlardan en dikkat ekici olan, Acz-i Mendiler olmutur.88 6 Ekim 2006 tarihinde Ankara Kocatepe Camiinde zikir ekerek eriat isteriz eklinde baran sakall, cppeli ve asal Acz-i Mendi grntleri, gnlerce televizyon ve gazetelerde yaymlanmtr. RP Bakanvekili KAPUSUZ, bunun bir provakosyon olduunu sylemitir. Bu gsterilerin zamanlama olarak Babakann Libya gezisine denk gelmesi bu yaynlarn etkisinin artmasna yol amtr. 20 Ekim tarihinde yine ayn yerde gsteri yaparak, Atatrke hakaret eden yz civarndaki Acz-i Mendi gzaltna alnmtr. te yandan, stanbulun Fatih/aramba semtinde bulunan Ali Kalkancya ait, tarikat olduu sylenen oluum ortaya kmtr. Fadime ahin adl bir kadnn Ali Kalkanc ve Mslm Gndz
87 88

Genelkurmay Bakanlnn 11.10.2012 tarih ve ADM:0940-1094-12 90035870 sayl yazs. Meral AKENER, 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuza bu konuda unlar sylemitir. Aczimendiler mevzuuna gelince: O dnem ok enteresand. imdi, yle bir ey: Mesela gryorsunuz, yani burada acayip bir ey var, gryorsunuz, fakat btn basn yayn hurra, btn televizyon kanallar hurra eklinde. Ne oluyor? Size den grev, yani herkesin sizden bekledii, bunlarn ne olup ne olmadn aratrmak eklinde. Ha bire aratryorsunuz. nk Hukukular asndan benim ne dediim anlalyordur. Bakan olarak sizin greviniz, yaplan ikyete onay vermek, aratrn, soruturun eklinde onay vermek. Ama esas mesele u: imdi, orada ben sivil toplum rgtlerini derken hepsini sylyorum, niversiteler derken hepsini sylyorum, yani kuru msal yaplar. yle alts, bei, ikisi, deil, tamamn sylyorum. imdi, ok byk bir yalnzlk sz konusu oldu. Yani arkanzda sizin bir sivil desteiniz olmu olsa ona gre. Herkese de emkiriyor kardeim. imdi, emkiren.

50

arasnda zel ilikiler olduu ne srlmtr. Gndzn Fadime ahinle baslma grntleri polis kameralarnca ekilerek yaymlanmtr. Daha sonra, Ali Kalkanc, Mslm Gndz ve Fadime ahinin zel olarak grevlendirilmi kiiler olduu ne srlmtr.89 Bu olaylarn 28 ubat srecini tetikleyen kurgulanm olaylar olduu, Aczmendiler, Fadime ahin, Ali Kalkanc gibi isimlerin provokasyon amal kullanlm olduklar yaplan tetkiklerde grlmtr. 3.2. Susurluk Olay: Yerel ara seimlerin yapld 3 Kasm 1996da, Susurluk skandal patlak vermi; kanun kaa Abdullah atlnn, sevgilisi olduu sylenen Gonca Uslu ile birlikte, eski stanbul Emniyet Mdr Yardmcs Hseyin Kocada ve Bucak aireti reisi ve DYP anlurfa milletvekili Sedat Bucakla birlikte olduu otomobile bir kamyonun arpmasyla, devlet iindeki karanlk ilikilerin su yzne kt ne srlmtr. Bu olayn ardndan, basn organlarnda, derin devlet ve devlet-mafya-siyaset geni iddialar tartlmaya balanmtr. Bu olayn iinde DYPli bir vekilin olmas, illerin kazadan yaral olarak kurtulan Bucak hastanede ziyaret etmesi, len atl iin TBMM Genel Kurulunda Devlet iin kurun atan da, kurun yiyen de bizim iin ereflidir eklindeki szleri, basn yayn organlarnda eletirilmitir. Erbakann, bu gelimeler karsnda, basnda kan haberler iin fasa fiso diyerek, olay medyann abarttn ne srmesi bu kez RPnin eletirilmesine neden olmutur. Erbakann koalisyon ortan korumak iin bu szleri sarf ettii ne srlmtr. Bu gelimeler zerine, iller, skandala ad karan ileri Bakan ve eski Emniyet Genel Mdr Mehmet Aarn istifasn istemitir. ANAP lideri YILMAZ, Cumhurbakan DEMRELden Devlet Denetleme Kurulunun grevlendirilmesini istemi ancak Demirel sistemin iletilmesi gerektiini syleyerek, talebi geri evirmitir. Mteakip gnlerde, YILMAZ, Almanya gezisi sonras urad Budapetede kald otelde kimlii belirsiz bir kiinin yumruklu saldrsna uramtr. Neticede, daha nce, Erbakann Libya gezisine ilikin kararnameyi imzalamamasndan dolay parti iinde gerginlie yol aan AAR, 8 Kasm 2006da herhalde Kaddafi memnun olmutur diyerek

89

Kadir SARMUSAK, 08.10.2012 tarihli dinlemede unlar sylemitir: Dikkat buyurun, Fadime ahin ama ben bunu hi nemsemedim nk o zaman normal bir insan takip ederseniz hibir ey olmad. yle, ben niversitede grevlendirildim. ok doru, onu aklayacaktm, zr dilerim niversite ierisinde o dnemde sol rgtler bir yaplanma ierisindeydi, daha dorusu darda takip ettiimiz sol rgt Nidede alan Evrensel Sanat Merkezi erevesinde Daha nce bu Evrensel Sanat Merkezleri hem Atatrk Dnceyi kullanarak hem baka sebeplerden dolay kapatld ve bu kapatlmann gerekelerinin tamamnda yle bir onay almlard ki bakanlktan, ticari messese gibi gzkyorlard. Ben btn onay incelemitim. Bu Evrensel Sanat Merkezi ad altnda faaliyet gsteren kurum, af buyurun, beyaz kadn ticareti dahi yapmaya yetkiliydi. Yani verilen onayda her eyi yapabilir ald yetkiyle yani kii bakanla bavurmu ve bu onay almt. Bu esnada biz Nide Belediyesi Cumhuriyet Halk Partisine aitti. Ben orada bu kaynaklar normalde aklanmaz ama ok zaman getii iin, on be yl getiinden dolay- sadece halkla ilikiler mdiresini ok iyi bir eleman yapmtm. Nidede olan her eyi biliyordum nceden, hatta kime ne kadar para verildiini bile.

51

istifasn sunmu90 ve yerine Meral Akener getirilmitir. Akenerin ilk iinin Aarn imzalamad Erbakann Libya gezisi kararnamesinin imzalanmas olduu ne srlmtr. Bu olay aratrmak amacyla, 13 Kasm 1996da, ay iin grev yapacak Meclis Susurluk Aratrma Komisyonu kurulmutur. Komisyon Bakan Mehmet Elkatm, olayn arkasnda JTEMin olabileceini iaret etmitir. Bu olay hakknda Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Sava tarafndan hazrlanan szkonusu raporun bir blm devlet srr91 saylarak yaymlanmamtr. 9 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirel ile ankaya Kk'nde bir grme yapan Babakan Necmettin Erbakan, Susurluk kazasyla ilgili olarak Babakanlk Tefti Kurulu'nca hazrlanan raporun Demirele sunulduunu sylemitir. Susurluk konusunda orduya ynelik aklamalar yapan Emniyet stihbarat Daire Bakan Vekili Hanefi AVCI mahkeme kararyla tutuklanmtr. Babakan Necmettin Erbakan daha sonra Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday'y ziyaret etmitir. 10 Ocak 1997 tarihinde Adalet Bakan evket Kazan dzenledii basn toplantsnda, Babakanlk Tefti Kurulu mfettilerince hazrlanan Susurluk raporu hakknda bilgi vermi ; adli mercilerce soruturmas istenenlerin 35, tank olarak dinlenmesi istenenlerin de 85 kii olduunu sylemitir. Babakan ERBAKAN Susurluk skandaln aratrmak amacyla MTe de ayrca bir rapor hazrlatmtr. Bu rapor sadece mecliste grubu bulunan parti bakanlarna verilmitir. Bu gelimeler sonrasnda, 15 Eyll 2011 tarihinde Ankara zel Yetkili 11. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan eski Emniyet Genel Mdr Mehmet Aar hakknda su rgt yneticisi olduu gerekesiyle 5 yl hapis cezas istenmitir. Konuyla ilgili olarak Dnemin Adalet Bakan evket Kazan Komisyonumuza bilgi vermitir.92 3.3. Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk Eylemi: Susurluk skandal toplumda yaygn bir infiale sebep olmu; skandaln zerinin rtldm dnen Yurtta Giriimi ad verilen bir grup aydn tarafndan 1-29 ubat 1997 tarihlerinde yrtlen Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk adl kampanyalarla, Susurlukta aa kt ne srlen derin devlet hedef alnmtr. Ancak, Adalet Bakan evket KAZANn bu eylemi mum sndye benzetmesi, bata Alevi vatandalarmz olmak zere, toplumun geni kesimlerinde infiale sebep olmu; bylece protestolar zellikle Refah Partisinin aleyhine dnk kampanyaya dntrlmtr.

90 91

Hrriyet Gazetesi, 9 Kasm 1996. Trkiyede devlet srr kavram her zaman tartma yaratmtr. Bilgi Edinme Kanununa gre; Aklanmas halinde devletin emniyetine, d ilikilerine, milli savunmasna ve milli gvenliine aka zarar verecek, nitelii itibaryle devlet srr olan ve yetkili makamlar tarafndan usulne uygun ekilde gizlilik dereceleri ile korunan bilgi ve dokmanlar, bu kanun kapsam dndadr. denilerek devlet srr tanmlanmaya allmtr. 92 evket KAZANa ilikin Tutanak.

52

3.4 Refah Partili Belediyelerin ve Milletvekilerinin Eylem ve Sylemleri: 28 ubat srecinin en tartmalkonularndan bir dieri de, Refah Partili belediye bakanlarnn yapt aklamalar olmutur. 28 ubat srecinde Refahl belediyelerin kamuoyundaki hizmet veren imaj zedelenmeye allm, belediyeler zerinden RP ypratlmaya allmtr. zellikle, Sultanbeyli, Sincan, anlurfa, Bingl, Konya, Ankara gibi Refah Partili belediyelerle ilgili haberler ne karlm; ayn ekilde Refah Partili Rize Milletvekili evki Ylmazn, stanbul Milletvekili Hasan Mezarcnn, Ankara Milletvekili Hasan Hseyin Ceylann eitli yer ve tarihlerde yapt konumalarn video kasetleri ara ara TV ve gazetelerde ok okFla Haber st balklar ve gerilim mzikleri fonuyla konu edilmi, eitli tartma programlar dzenlenmi ve srekli scak tutulmutur. evki Ylmazn Arafatta yaptrd yemin, gnlerce TV ekranlarndan eriat yemini gibi balklarla haberletirilmi, lahiyat mezunu olan ve dini vaazlaryla tannan evki Ylmazn yapt dini ierikli konumalar dnemin ruhu iinde eriat konumalar gibi sunulmutur. Baz Refahl belediyelerin ve Refah Partisine yaknlyla bilinen dernek ve vakflarn yine ayn dnemde balattklar alternatif Ylba etkinlikleri de, irticai kalkma olarak sunulmutur. Sultanbeyli Belediyesi; 28 ubat dneminde ad sk sk irtican merkezi olarak takdim edilen stanbulun Sultanbeyli ilesinde, 11 Ocak 1997 tarihinde, dnemin 2nci Zrhl Tugay Komutan Tugeneral Dou Silaholu tarafndan, Belediye Bakannn onay alnmakszn, ile meydanna Atatrk ant yaptrlmas uzun sre kamuoyunu megul etmitir. 28 ubat darbesini soruturan savcya 6 Kasm 2012 tarihinde ifade veren dnemin Sultanbeyli Belediye Bakan Nabi KOAKn; Dou Silaholu'nun blgede provokasyon peinde kotuu, Meydana fiber Atatrk bst diktikleri, amalarnn bst yaktrp suu Mslmanlarn zerine ykmak olduu, heykel yaklmasn diye 15 gn boyunca banda nbet tutturduu, sonra fiber heykel yerine tun olann diktikleri" eklindeki basna yansmtr. kr Karatepenin 10 Kasm konumas; KARATEPEnin 10 Kasm trenlerine ilikin konumas basnda irtican ayak sesleri olarak yanstlmtr. Karatepenin konumasndaki nancmza sayg duyulmad bu dnemde, iim kan alayarak bugnk trene katldm Bu zulm dzeni yklmaldr.Mslmanlar iinizden bu hrs, bu kini, bu nefreti, bu inanc eksik etmeyin eklindeki szleri basnda gnlerce ilenmitir.

53

Refah Partili Kayseri Belediye Bakan Karatepe, bu szleri dolaysyla medya eliyle sulanm, siyasi irade grevden alm, resmi grevlerinden el ektirilmitir. Dnemin Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe 02.11.2012 tarihinde Komisyonumuza bu konuda aklamalarda bulunmutur. 93 Dier taraftan, bu srete Refah Partili Belediyeler de sk gzlem altna alnm ve teftiten geirilerek yargsal sre balatlmtr. Bunlardan; Gebze lesi Belediye Bakan Ahmet PEMPEGLL hakknda MGK Genel Sekreterlii tarafndan alnan ihbar mektubu ilem yaplmak amacyla ileri Bakanlna gnderilmitir.94 Yaznn sonu blmnde; Uygun grld takdirde, konunun 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmlerine gre incelenmesi iin yazmz ve eklerinin Tefti Kurulu Bakanlna havalesi istenmitir. ileri Bakanl tarafndan sz konusu yaz hakknda ilem yaplmtr. 3.5. Kuds Gecesi etkinlii: Belediye Bakan Bekir Yldz ile dnemin ran Bykelisinin de itirak ettii bu etkinlikte eitli iirler okunmu, srailin Filistine uygulad bask bir tiyatro gsterisiyle izleyicilere gsterilmi ve Refah Partili Belediye Bakan tarafndan Filistinde uygulanan bask ve zulm konusunda bir konuma yaplmtr. Ancak bu yanstlmtr. Sincan Belediyesi tarafndan dzenlendii iddia edilen Kuds Gecesi olarak adlandrlan etkinliin, kamuoyunda bilinenin aksine, Kuds Platformu ile ortaklaa yapld renilmitir. Geceye davetli olan ran Bykelisi Muhammed Rza Bagherinin yapt konumada, Amerika ve srail'i dman ilan ettii, eriat ars yapt ne srlmtr. CHP Genel Bakan Deniz Baykal, Bagheri'nin Trkiye'nin i politikasna karmasna hakk olmadn belirterek, "Dileri Bakan'n greve aryorum. Derhal tepkisini dile getirmeli ve Trkiye'nin olmas gereken tavrn ortaya koymaldr" demitir. Bu gelimeler zerine, Dileri Bakanl Mstear Yardmcs Bykeli Ali Tuygan, Sincan Belediyesi tarafndan dzenlenen "Kuds Gecesi"ndeki konumalar nedeniyle ran'n Trkiye Bykelisi Muhammed Rza Bagheri'yi Bakanla ararak grmtr. Grmenin ardndan Dileri Bakanl tarafndan yaplan yazl aklamada, "Bykelinin sz konusu gecede yapt konumann, iilerimize mdahale nitelii tayan unsurlar ve Trkiye'nin dostu baz lkelere kar
93 94

etkinlik, gazetelerde Trkiye ran m olacak? eklinde

kr Karatepenin 02/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. ileri Bakanl BAKANLIK MAKAMINA 22/08/2000 tarihinde gnderilen mektup Ektedir.

54

uygun olmayan eletiriler ierdii, bu beyanlarnn tarafmzdan protesto edildii belirtilmitir" denilmitir. Ancak, Hkmetin szkonusu Bykeliyi derhal snr d etmemesi Genelkurmay tarafndan tepkiyle karlanmtr. Bu olaydan gn sonra, 3 ubat 1997 tarihinde Sincandaki Kuds gecesine ilikin olarak Devlet Gvenlik Mahkemesi (DGM) tarafndan inceleme balatlmtr. ileri Bakan Meral Akener, hakknda alan soruturmann selameti asndan Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz'n geici tedbir olarak grevinden uzaklatrdn aklam; Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi de, Yldz hakknda "gzlem altna alnmas" talimatn vermitir. DGM Basavclnn Esas Hakkndaki Mtalaanda Kuds Gnnn, Kudsle ilgisinin olmad; dirili gn ve Mslmanlarn gn olduu vurgulanmtr. Bekir Yldz, Kuds gecesinde yapt konuma nedeniyle 17.5 yl hapis cezasna arptrlmtr. Sincanda dzenlenen Kudus gn etkinlii 28 ubat srecinin en tartmal hadiselerinden birisini tekil etmitir. Etkinliklerle gndeme gelen Sincanda NATO Tatbikat dolaysyla tanklar yrtlm, tanklarn caddede yrtlmesi medya tarafndan Tanklar Yrd balklaryla verilerek siyasi bir ierik kazandrlmtr. Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz Komisyonumuzda, bu denli tartma yaratan olayn Ramazan programlar erevesinde yapldndan bahisle, Kudus etkinliinin ilk defa deil, daha nceki yllarda da ayn platformca dzenlendiini beyan etmi ancak bu yl belediyenin Kltr mdrlnce yapldn anlatarak; Bykeliyle birlikte salona girdik, salona girdiimizde o gne kadar bizim programmza bu denli basndan ilgi olmazd, basnn ok ciddi anlamda ilgisini grdk, btn televizyonlarn orada bulunduunu grnce dorusu ben o esnada ardmGrld gibi dnemin artlar bakmndan da birka yldr yaplan bir kltrel etkinlii o gnk artlarda baka bir atmosfer oluturmak iin kullanlmtr. Kuds Gecesi yapld, iki gn ortada haber yok, ikinci gn Sabah gazetesi bir haber yapt Bu ne rezalet diye. Sabahleyin telefon ald, atmevket Kazan. Seni ne kadar sevdiimi biliyorsun, hangi sreten getiimizi biliyorsun, nasl byle bir hata olur? dedi. Byle girdi arkasndan da Yani sesi titriyordu, kzgnd, bu ekilde ifadeler kulland 95 demitir. 3.6. Sincanda Tanklarn Geii: 4 ubat 1997 tarihinde Ankara'nn Sincan ilesinde Etimesgut Zrhl Birlikler Okulu ve Eitim Tmen Komutanl'na bal eitli askeri aralardan oluan konvoy, ile sokaklarndan Aknc ss'ne "motorlu yry" gerekletirmitir. Bu yry, lke genelinde heyecana neden olurken, Milli Savunma Bakan Turhan Tayan, olayn normal bir tatbikat olduunu, eitim almalar kapsamnda gerekletirildiini sylemitir. Olay gazetelere Sincandan Ordu Geti bal ile yansmtr.96
95 96

Bekir YILDIZa ilikin 10/10/2012 tarihli Tutanak. Komisyonda dinlenen Gazeteci Fatih EKRGE, Sincan olaylar hakknda unlar sylemitir: Sincanda tanklar yrd. O gnk tesadf bu Ben de merak ettim hakikaten, geriye dnp bakyoruz yani. Daha

55

Genelkurmay, "alt ayda bir yaplan normal eitim faaliyeti" olarak aklad geiin , "tesadfen bu tarihe denk geldiini" bildirmitir. Daha sonra bu olay Genelkurmay 2. Bakan evik Bir tarafndan Demokrasiye balans ayar yapld veya rejime ince ayar yapld eklinde deerlendirilmitir. Askere ait olduu ne srlen bu szlere tepki gsteren RPli Kahraman EMMOLU, Bu kafalar duvara arpmal. Eer sen politika yapacaksan kar elbiseni. Gre Paa gibi politika yap demitir.97 Babakan Necmettin Erbakan, partisinin grup toplantsnda Ankara'nn Sincan ilesinde dzenlenen Kuds Gecesi'ni deerlendirirken, demokratik bir lkede bu tr etkinlikler olabileceini; Trkiye'nin byk atlmlar yaptn, ancak baz evrelerin yeniden byk Trkiye'nin kurulmasndan rahatszlk duyduklarn savunarak; "Baz evreler, baz fosiller, acaba ne yapsak da lkenin havasn bozsak, huzuru, bar, kardelii engellesek diye dnyorlar" demitir. Adalet Bakan evket Kazan da TBMM Genel Kurulu'nda ANAP Ankara Milletvekili Nejat Arseven'in Sincan'da yaanan olaylara ilikin konumasn yantlarken, hi kimsenin demokratik rejim zerine oyun oynamaya hakk olmadn belirterek, Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz'n, RP'nin 400 belediye bakanndan biri olduunu sylemitir. Kazan, Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi'nin olayla ilgili soruturma balattn, RP Meclis Grubu'nun da duyarln ortaya koyarak, milletvekilini olay soruturmakla grevlendirildiini sylemitir. CHP Genel Bakan Deniz Baykal, partisinin grup toplantsnda yapt konumada, Sincan'da yaanan olaylar iin RP'nin laik, demokratik cumhuriyete dnk bir tepki iinde olduunu herkesin grmesi gerektiini belirterek, cumhuriyeti savunan herkesi, kar tepki gstermeye armtr. Byk Birlik Partisi Muhsin YAZICIOLU ise Trkiyede asla Nusayri iktidarnn olumasna izin vermeyeceiz diyerek tepkisini ortaya koymutur.98 Cumhurbakan Sleyman Demirel, "Neden demokrasiyi iletmeye almyoruz da darbe tartmas yaratyoruz?" demitir. Cumhurbakan Demirel, gerginlik yaratan trban konusunun gndemden karlmasn isteyerek RP'yi uyarm; ran'n Ankara Bykelisi Muhammed Rza Bagheri'nin, Sincan Belediyesi tarafndan
dorusu bizim Sedat biraz iyi ey yapar. Baktk, Hrriyetteki haber yle: Sincanda tanklar yrd. Ertesi gn yani ayn gn Sabahta da var, Hrriyette de var, ayn gn, 4 veya 5i. Bakarsanz orada da resmin altnda unu yazyor, diyor ki: ki tank bozulduu iin meydanda kald. Yani, tanklar meydanda kalm, nne giden, gidip ekiyor zaten. Ya bozuldu ya bozdular yani fotoraftan kamasn diye. Bu, Hrriyetin ertesi gnk 1inci sayfasnn fotoraf alt yazsdr. Yani, hay Allah tank kardm bir daha geirin diye bir ey yok, zaten bozuk brakmlar. Yani kamasn diye. Dolaysyla, o bir ehir efsanesi, bu hep sylendi ok teekkr ediyorum sorduunuz iin -kayda gemesini asndan sylyorum- o tanklar orada zaten duruyordu. 97 Bu szler karsnda (E) Korg.Nevzat BLGRAYn kendi kitabnda yer alan yleyse birok sank milletvekili dokunulmazlk zrhn karmayarak neden yargdan kayor eklinde zetlenebilecek szleri, Trkiyede asker siyaset ilikilerinin anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.91. 98 Komisyonumuzun grlerine bavurduu Hasan Hseyin CEYLAN, bu konumann YAZICIOLUnun helikopterinin drlmesine sebep olduunu ne srmtr.

56

dzenlenen "Kuds Gecesi"ndeki konumasyla Trkiye'nin iilerine kararak "yanl yaptn" sylemitir. LLER, "lke btnln hangi kararllkla savunduysak, devletin itibarn yurt dnda nasl savunduysak, demokrasiyi de ayn kararllkla savunuruz" demitir. ABD Dileri Bakanl szcs Nicholas Burns ise Sivil hkmet, Trkiyenin Avrupadaki konumu iin nemlidir. Trkiyede derin bir istikrarszlk konusunda bazlarnn tad kaygy paylamyoruz. demitir. 7 ubat 1997 tarihinde, Cumhurbakan Sleyman Demirel tarafndan kabul edilen TBMM Bakan Mustafa Kalemli grme sonrasnda yapt aklamada, Cumhurbakan Demirel ile Trkiye'nin laik, ada yapsnda geri gidi olamayaca konusunda gr birliinde olduklarn sylemitir. 9 ubat 1997 tarihinde, Cumhurbakan Demirel yaymlad bayram mesajnda Din uhrev alan, hukuk ise dnyev alan tanzim eder. slamda zorlama yoktur. nan ve ibadet zgrl Cumhuriyetin titizlikle savunduu bir ilkedir. Dini siyasallatrmaya alanlar hem gnah hem de su ilemektedirler demitir. ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaz Sakarya'da yapt konumada, koalisyon hkmetinin niversiteden silahl kuvvetlere kadar toplumun tm kurumlarnda gerginlik yarattn belirterek "Silahl kuvvetler tanklarn Ankara'nn ortasnda yrtmek suretiyle bir mesaj vermek gereini duyuyorsa durum vahimdir" demitir. DSP Genel Bakan Blent Ecevit yapt yazl aklamada, cumhuriyeti tehdit eden gelimeler karsnda RP dndaki tm partileri, laik demokrasiyi korumak ve RP'li bir hkmetten kurtulmak iin g birliine ardklarna dikkat ekmitir. 15 ubat 1997 tarihinde Adalet Bakan evket Kazan, dzenledii Kuds Gecesi'nde sarf ettii laiklik aleyhindeki szleri nedeniyle tutuklanan Sincan eski Belediye Bakan Bekir Yldz' Ankara Merkez Kapal Cezaevi'nde ziyaret etmitir. 18 ubat 1997 tarihinde Demirel: Ne Cezayir, ne de ran olan Trkiyede eriat istenemez. eriat isteyen, Atatrk Cumhuriyetinin koyduu hukuk sistemine ve hukuk devletine kar kyor demektir. eriat kimse getiremez. demitir. 21 ubat 1997 tarihinde ran terrist devlet muamelesi grmeli. diyen Org. evik Bir, Sincandan geen tanklarla ilgili olarak da; Demokrasiye balans ayar yaptk demitir. 22 ubat 1997 tarihinde, Yargtay Cumhuriyet Basavcl Kayserideki niformal korumalar nedeniyle RPyi ikinci kez uyarmtr. 27 ubat 1997 tarihinde, Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden, Ankara'da basn mensuplarnn eitli sorularn yantlarken, laikliin, cumhuriyetin deitirilmesi nerilemez nitelii olduunu vurgulayarak, "Cumhuriyete kar olanlar ile mmetilik, Arap milliyetilii ve din smrs eylemlerini srdrenler, tersine sylemlerle laiklii sulama kurnazlna sapyorlar. Kavga yaratp trmandranlar, inanlara saygs olmayanlardr" demitir.

57

Sincan olay ile ilgili olarak, dnemin Genelkurmay Bakan Org. smail Hakk Karadaynn 25.06.2012 tarinde Komisyonumuza verdii bilgilerde tanklarn yrdnden haberinin olmadn ne srmtr.99 te yandan, 08.10.2012 tarihli dinlemede Kadir Sarmusak da tanklarn geiinden nce Dz.K.K.l personelinin haberdar edildiini ifade etmitir.100

3.7. Sendika eylemleri ve Cumhuriyet mitingleri: i sendikalarnn bu dnemde toplumsal muhalefetin nemli bir unsuru olduu grlmtr. Buna mukabil, TSAD,101 yaynlad raporlarla bu sreci desteklemitir. TRK- Ynetim Kurulu, REFAH-YOL Hkmet Programnn aklanmasnn hemen ardndan 10 Temmuz 1996 tarihinde Babakan Erbakana bir mektup gndermitir. Mektupta; 12 Eyll 1980 sonrasnda kabul edilen mevzuatla birok temel hak ve sendikal hak ve zgrlkler zerindeki kstlamalarn devam ettii vurgulanarak, alma mevzuatnn ILO Szlemeleri ile uyumlu hale getirilmesi, SSKnn mali sorunlarnn zmlenmesi, terrle etkin ekilde mcadele edilmesi, yzde 82,9a kan enflasyon oran altnda ezilen alan ve emeklilerin satnalma glerinin iyiletirilmesi, kaak iilik ve taeronlamann nlenmesi vb. talepler dile getirilmitir. 6 Ekim 1996 tarihinde yaplan TRK- 17. Olaan Genel Kurulu sonucunda yaymlanan Gr ve Talepler balkl basn bildirisinde, Demokratikleme bal altnda, eitli siyasi taleplerin yan sra, dini eitim ve retimde devletin gzetim ve denetimi etkinletirilmelidir ifadesi yer almtr. TRK-in, Temmuz-Kasm 1996 ayndaki hkmete ynelik szkonusu tutumu, Susurluk olaynn ardndan, Aralk 1996 ayndan itibaren iyiden iyiye deimeye balamtr. Bu erevede, Genel Merkezi stanbulda olan sendikalarn yneticileri, iyeri temsilcileri ve iyerlerinden katlan byk bir ii grubu, Taksim Atatrk Antna yrm ve Anta elenk koyarak Temiz Toplum, Temiz Siyaset arsnda bulunmu; 21 Aralk 1996 tarihinde ise TRK- Bakanlar Kurulunca alnan karar kapsamnda Trkiyeye Sahip k kapal salon toplants stanbul Bostanc Gsteri Merkezinde yaplmtr.102 27 Aralk 1996 tarihinde TRK- heyetinin Cumhurbakan Demirele yaptklar ziyarette, hkmetin bata iiler olmak zere alanlarn ve halkn sorunlarn zmede baarsz olduu, demokratikleme ynnde hibir somut adm atlamad, bata iiler olmak zere, alanlarn
99

smail Hakk KARADAYInn 25/06/2012 tarihli Komisyon Tutana. Kadir SARMUSAKn 8/10/2012 tarihli Komisyon Tutana. 101 Komisyonumuzda dinlenen eski TSK Bakan Refik BAYDUR, TSAD hakknda unlar sylemitir: Bugne kadar TSADn yesi deilim. Niye deilim? unun iin deilim. Bunu, rahmetli Vehbi Bey de srar etti syledim, Nejat Bey de srar etti syledim ve hlen sylyorum: Devletimizin yasalar -hepinizi kastediyorum- iki faktr nnde geliiyor alma hayat ynnden; bir tanesi ii, bir tanesi iveren. iye bir kanun yapm; Sendikalar Kanunu, Toplu Szleme Kanunu, alma Kanunu. Demi ki: Sen bu haklarn sendika ile korursun. Gider ye olursun, sendika ile korursun. verene iki hak vermi. Bir hakk odalarda vermi, bir hakk iveren sendikalarnda vermi. Onun iin bir nc seyahate lzum yok kararndaym. 102 TRK- Resmi nternet Sayfas, Eylemlerimiz, 1961'DEN TBAREN TRK-N EYLEMLER, http://www.turkis.org.tr/index.dyn?wapp=11365F51-2C09-4DEC-87AF-0DDC590F1A1Cwww.turkis.org.tr
100

58

cretlerinde enflasyon nedeniyle cretlerdeki byk anma meydana geldii, isizliin artt dile getirilerek, bu hususlar ieren bir mektup takdim edilmitir. Mektupta, ayrca, REFAH-YOL hkmetinin 18 Ekim 1996 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan karar uyarnca zorunlu emeklilii yeniden balatmas, taeronluk sistemi ve zelletirme uygulamalar eletirilmi, Cumhurbakanndan mafya ve etelerle ilikiler ve uyuturucu kaakl konusundaki iddialarn ciddiyetle soruturulmas istenmitir. Bu ziyaretin ardndan, Cumhurbakan Demirelle sk bir diyalog gelitiren TRK- Bakanlar Kurulu, hkmetin d politikas ve dier uygulamalar hakknda ok sayda bildiri yaymlayarak, toplumu demokratik kitle eylemlerine katlmaya armtr. Bu erevede, 3 Aralk 1996 tarihinde yaymlanan TRK- Bakanlar Kurulu Bildirisinde, Hkmet, d politikada Devletimizin geleneksel politikasnn dna karak, Msr ve Libya ziyaretlerinde olduu gibi, ulusal onurumuzu zedeleyici bir tutum sergilemitir. Tm dnyann ilgi alan olan Avrasya Blgesi, Refahyol Hkmeti tarafndan sistemli bir biimde ihmal edilmektedir. denildikten sonra, Bakanlar Kurulumuz, lkemize, Halkmza ve Devletimize ynelik tehditlerin sona erdirilmesi, dile getirilen sorunlarmzn zm ve isteklerimizin yerine getirilmesi amacyla, meru ve demokratik kitle eylemlerine bavuracaktr. Bu eylemlerimiz, sorunlar parlamenter demokratik dzen iinde zebilmenin gvencesidir. TRK- Bakanlar Kurulu, tm halkmz ve demokratik kurulular bu mcadeleye katlmaya armaktadr. aklamas yaplmtr. 21 Aralk 1996 tarihinde yaymlanan Trkiyeye Sahip k! balkl Bildirgede, Refahyol Hkmeti, uygulad politikalarla, alanlara, halkmza ve Trkiye Cumhuriyetinin ana zellikleri olan insan haklarna, demokrasiye, laiklie, sosyal hukuk devletine ve emperyalizme kar ilk baarl kurtulu savann nderi Mustafa Kemal Atatrkn temsil ettii ada uygarlk anlayna kar srarla dmanca bir tutum ve davran iindedir. denilmitir. 5 Ocak 1997 tarihinde, Ankarada, TRK-, DSK, DSP ve Atatrk Dnce Dernei nclnde gerekletirilen mitingde Trkiyeye Sahip k! Demokrasi in Mcadele Et! sloganyla bir miting yaplmtr. Bu mitingde konulan TRK - Bakan Bayram Meral, Mollalar laik sistemi asla deitiremez. Bu ada lkenin gvencesi bizleriz demitir. Bu miting, Cumhuriyet Gazetesinin 6 Ocak 1997 tarihli nshasnda, Mollalara Geit Yok manetiyle verilmitir. Bu dnemde, TRK-, DSK, TSAD, TESK ve TOBB yneticileri, demokrasi ve hukukun karsnda, darbecilerin yannda yer almlardr. 29 Ocak 1997 tarihinde CHP Kadn Kollar, Trk Kadnlar Birlii, Trk Hukuku Kadnlar Dernei ve Atatrk Dnce Dernei yesi kadnlar, RP'nin trban yasallatrma giriimlerini protesto etmitir. CHP Kadn Kollar Genel Bakan Gldal Okuducu, RP'nin trban bir tr eriat niformas olarak grdn belirterek, "Btn Trkiye bunun masum bir inan rtnmesi olmadn ok iyi bilmelidir" demitir.

59

3 ubat 1997 tarihinde, TRK- Bakan Bayram Meral imzasyla Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadayya sahifelik bir rapor sunulmutur. Laiklik ilkesi ve Devrim Kanunlarna aykr hareketlerin dikkat ekildii bu raporun, daha sonra Genelkurmay Bakan tarafndan Cumhurbakanl DEMRELe tevdi edildii ve DEMREL tarafndan da bir zel mektup ekinde Babakan ERBAKANa gerei iin gnderildii anlalmaktadr.103 26 ubat 1997 tarihinde, Trk-, DSK ve TESK tarafndan, rejime ynelik tehditlere kar g birlii karar alnd aklanmtr. Ayn gn, stanbul kadn kurulular birlii, laiklik iin eylem balatmtr. 27 ubat 1997 tarihinde, Trk-, DSK ve TESK kke kmtr. Ayn gn, Birinci Ordu Komutan Org. Hseyin Kvrkolu stanbul Devlet Gvenlik Mahkemesini ziyaret etmitir. 3.8. Tarikat mensuplarna iftar yemei olay: 11 Ocak 1997 tarihinde Babakan Necmettin Erbakan tarafndan Babakanlk Resmi Konutunda, Diyanet temsilcileri, Diyanet leri Eski bakanlar, lahiyat Fakltelerinin dekan ve retim yeleri , Mft ve Vaizler ile din adamlarnn aralarnda bulunduu toplam krka yakn kanaat nderine iftar yemei verilmitir. Organize edilen iftar yemeine birtakm grevli ve resmi din adamlarnn katlmas, kamuoyunda gnlerce tartlmtr. Bu kiilerin Konuta girilerinde sakall, sarkl ve cppeli grntleri televizyonlarda gnlerce yaymlanmtr. Basnda tarikat yemei olarak lanse edilen haberlerde, bu olay irtica kalkmas olarak yanstlmtr. Hrriyet Gazetesi yazar Sedat Ergin, bu olayn barda taran son damla olduunu ifade etmitir.
104

Bu olay hakknda, 16 Ocak 1997 tarihinde, CHP Genel Sekreteri Adnan Keskin ve 33

milletvekili, Babakan Necmettin Erbakan'n Babakanlk Konutu'nda verdii yemekle ilgili olarak Ankara Cumhuriyet Basavcl'na su duyurusunda bulunmutur. Bu olay Basavcnn parti kapatma iddianamesinde de yer almtr. Komisyonumuzca bilgisine bavurulan dnemin tanklarndan Zaman Gazetesi imtiyaz sahibi Alaaddin Kaya; O yemekte Diyanet leri Bakanmz da vardbugnn ok daha byk apta yaplan, devlet ricalinde yaplan yemeklerin belki de minyatryd yani, o bir bahaneydi, yoksa o yemein iinde byle sknt yaratacak, efendim, insanlar hesaba ekilmesini gerektirecek bir ey yoktu. demitir.105 4.REFAH-YOL Hkmetinin D Politikas: 28 ubat dneminde, bata ABD olmak zere, d glerin, resmi dzeyde, Trkiyede demokrasinin sekteye uratlmamas kouluyla, iktidarda bulunan REFAH-YOLun uluslararas alanda atm olduu bir ksm admlardan rahatszln dair aklama yaparken, fiili bir darbeye de k yakmamas, darbe heveslisi kesimlerde hayal krklna yol amtr.
103 104

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-230. Erkan YKSEL, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.56. 105 Alaaddin KAYAnn Komisyon Tutana.

60

28 ubat srecinde, hem ABDnin, hem de ABnin106 28 ubat MGK kararlar sonrasnda, resmi dzeyde, ciddi bir eletiride bulunmadklar grlmekle birlikte, 28 ubat srecini aka desteklediklerini veya bu srece mdahil olduklarn yanstan herhangi bir husus tespit edilememitir. te yandan, Avrupa Komisyonu tarafndan 1998 ylndan itibaren yaymlanan lerleme Raporlarnda ve dier resmi belgelerde, sivil-asker ilikileri bal altnda, st dzey askerlerin demeleri, MGK ve MGK Genel Sekreterliinin yaps ve rol, MGK Kararlarnn siyaset ze rindeki etkisi, YA, Jandarmann konumu vd. hususlarda eitli eletirilerin mevcut olduu bir vakadr. 4.1.Hkmet Programna ve Koalisyon Protokolne Gre D Politika: REFAH-YOL Koalisyon Hkmetinin Programnda,107 bir yandan Ankara Antlamas ve Gmrk Birliiyle amalanan niha hedeflere ulalabilmesi iin, yasal dzenlemeler dahil gerekli almalarn yaplaca belirtilirken; dier yandan da Trk cumhuriyetleri ve slam lkeleriyle ekonomik, ticar, sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi iin yrtlen faaliyetlere hz kazandrlacak; bu lkelerle olan, igc, mal, hizmet ve sermaye dolamnn kolaylatrlmas iin gerekli tedbirler alnacaktr ok boyutlu ve ahsiyetli d politika yrtlecei vurgusu yaplmtr. Hkmet Programnda kullanlan Bat ve Dou arasndaki bu dengeli dil, hkmetin grevi sresince yumuak karn olarak grlecektir. REFAH-YOL Hkmeti dneminde, Bakanlklar aras grev dalmn dzenleyen Babakanlk Genelgesiyle; Dileri Bakanl grevi, Babakan Yardmcs Tansu LLERe; Kbrs ve Trk Cumhuriyetleri ile ilikilerin sorumluluu ise Devlet Bakan Abdullah GLe verilmitir. 18 Aralk 1996 tarihli bir baka genelgeyle de, Trki Cumhuriyetler, yurtdnda yaayan Trkler ve slam lkeleri ile tm ekonomik ve kltrel ilerin koordinasyonu grevi de yine Bakan GLe verilmitir. Bu durum nedeniyle Meclisteki muhalefet partilerince, Devlet Bakan Gln glge dileri bakan olarak nitelendirilmitir.108 Erbakann yurtd seyahatleri nedeniyle 8 Ekim 1996 tarihinde Bitlis Milletvekili Kamran nan ve 22 arkada hkmetin izledii d politika konusunda genel grme yaplmas, Zonguldak Milletvekili Mmtaz Soysal ile 20 arkadann109 Bakanlar Kurulu, Cumhuriyet Halk Partisi Grubu ise Babakan Necmettin Erbakan hakknda gensoru almas iin verdii nergelerde:110 REFAH-YOL

106

1998 ylnda Avrupa Komisyonu tarafndan yaymlanan Trkiye lerleme Raporunda 28 ubat krizi eletirilmemitir. Keza AB, 28 ubattan on ay sonra, 16 Ocak 1998 tarihinde Refah Partisinin Anayasa Mahkemesi tarafndan laiklik kart odak olma gerekesiyle kapatlmasnda da net bir tavr almamtr. 107 Refahyol Koalisyon Hkmetinin Program iin Bkz. http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/HP54.htm 108 Seil ZYANIK, Refahyol Hkmetinin D Politikas, Ankara niversitesi, Yaymlanmam Yk sek Lisans Tezi, 2005, s. 27 iinde Gencer zcan, Yalan Dnyaya Sanal Politikalar, Onbir Aylk Saltanat, 1. bask, der. Gencer zcan, stanbul, Boyut Kitaplar, 1998, s.181. 109 Sonradan Kazm stner de bu gensoru nergesine katlmtr. 110 nerge metinleri iin Bkz. http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011004.pdf, (Eriim Tarihi: 06 Eyll

61

Hkmetinin d politikas, iki bal olmakla eletirilmi, Babakan Necmettin ERBAKAN Dou ve Afrika lkelerinden, Babakan Yardmcs Tansu LLER ise ABD ve Avrupa lkelerinden sorumluymu gibi d politika yrttkleri ne srlerek;111 REFAH-YOL Hkmeti ve zellikle Babakan ERRBAKAN, imparatorluk dneminin deneyimlerini de tayan Trk hariciyesini devre d brakmakla, Uluslararas grmelerde, Dileri Bakanlnn deneyimli kadrosunu devre d brakmakla ve kimi grmelerin devlet arivine girmesini engellemekle eletirilmitir.112 Refah Partili Blent ARIN ise bu gensorularn tek sebebinin darbeyle, laikle, Atatrklkle ykamayacaklarn anladklar bir Hkmeti, imdi, Libyada olan bitenlerle ykmaya almak olduunu ne srmtr.113 ARIN, bu konuda unlar sylemitir: Baknz, Refah Partili bir Hkmetin kurulmasna, 24 Aralktan itibaren kar klmtr. Bu, demokrasi adna fevkalade utanlacak bir durumdur. Halkn oyunu alm, 6 milyondan fazla insan temsil eden bir legal siyas kurulua, uzaydan gelmi gzyle bakp, onu bir czaml haline koymak kimsenin haddi deildir.114 4.2. D Politika Uygulamalar: 4.2.1. eki G: 27 Temmuz 1996da gerekletirilen MGK toplantsnda, Trkiyenin kar karya olduu i ve d gvenlik tehditleri hakknda ilk kez bilgi alan Erbakan, Trkiyenin zellikle ABD, AB ve sraille ilikilerinin nemi konusunda bilgilendirilmitir. Erbakan, bu bilgilendirmenin yapld MGK toplantsnn hemen sonrasnda, Austos ay iinde, muhalefetteyken kar kt eki Gn grev sresinin be ay uzatlmasna ilikin tezkerenin kabul edilmesine onay vermi; ayrca Trkiye ve srail Genelkurmay Bakanlklar tarafndan mzakere edilen, Trkiye-srail Askeri Eitim ve Savunma Sanayii Anlamasn imzalamtr. Babakan Erbakann, iktidara gelmeden nce her frsatta kar olduunu ifade ettii eki Gle ilgili bu adm muhalefeti rahatsz etmi ve daha ay nce eki Gcn grev sresinin uzatlmasna ilikin grmeler srasnda Refah Partisi szclerinin uzatmaya kar ktklarn hatrlatlarak elikili bir politika izlendii savunulmutur.115 4.2.2. Babakan ERBAKANn slam lkeleriyle Temaslar Babakan Necmettin ERBAKAN, Trkiyenin kuruluundan bu yana devam eden yzn Batya dnme tavrn bir nebze olsun deitirmek, slam lkeleri arasunda alternatif bir ibirlii modeli oluturulmasna ncelik etmek ve Ortadou, Asya ve Afrika lkeleriyle ilikileri gelitirmek

2012), ss. 272-276 ve http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011005.pdf, (Eriim Tarihi: 07 Eyll 2012), ss. 349-350. 111 http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011004.pdf, s.272. 112 http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011004.pdf, s.275. 113 A.g.k., ss. 94-95 114 A.g.k., s. 93. 115 A.g.k., s. 430-433.

62

maksadyla, Austos ve Ekim 1996 aylarnda, Mslman lkeleri ziyaret etmitir. Bu gezi, ran terrist lke olarak niteleyen ABD tarafndan116 tepkiyle karlanmtr. 4.2.3. Babakan ERBAKANn Libya Ziyareti: Babakan Erbakan, Austos aynda Mslman lkelere gerekletirdii yurt d gezilerinin ikincisini, Ekim 1996 ay banda Msr, Libya ve Nijeryay kapsayacak ekilde yapmtr. On gn sren bu gezi programndaki zellikle Libya gezisinde meydana gelen olaylar basnda youn olarak eletirilmitir. Geziye ilikin kararnamenin ileri Bakan Mehmet Aar tarafndan imzalanmamas, DYP ve hkmet iinde skntya sebep olmutur. (Bu konuda 10/11/2012 tarihinde Mehmet AAR Komisyonumuza aklamalarda bulunmutur.) Erbakann Kaddafiyle yapt grme, i basnda skandal olarak deerlendirilmitir.117 16 Ekim 1996 tarihinde TBMMde yaplan grmelerde sz alan Devlet Bakan GL, Kaddafinin yanl, hatal, tasvip etmeyeceimiz bir konuma yaptn118 fakat basnda anlatlann aksine orada kendisine gereken cevabn verildiini ifade etmitir. Tepkiler zerine, iller, Erbakana haber vermeksizin, Trablusgarp Bykelisini geici olarak Ankaraya armtr.119 Libya gezisi,120 sadece muhalefet tarafndan deil, ABD tarafndan da resmi dzeyde eletirilmitir.

4.2.4. srail: Bu dnemde, Orta Dou Bar Srecindeki olumlu gelimeler ve Trkiyenin Suriyeden duyduu rahatszln artmasndan dolay, 1990larn ikinci yarsnda her alanda ivme kazanmtr. Bu srete, askeri ve ekonomik ibirlii ilikilerdeki canlanmann iki temel alann oluturmutur.121 Bu erevede, 23 ubat 1996 tarihindeki Askeri Alanda Eitim ve Teknik birlii ereve Anlamasna dayanlarak 28 Austos 1996da imzalanan Savunma Sanayi birlii Anlamas, Trk kamuoyunda en ok ses getiren anlama olmu; iki lke arasnda savunma alannda bilgi transferi ve teknisyenlerin karlkl olarak eitimi alanlarnda almalar bu anlamayla balatlmtr.

116

Financial Times Gazetesinde, bu gezinin ABDyi ileden kardn ve ABDnin Trkiyeden diplomatik desteini ekmesinin sz konusu olduunu ifade edilmitir. 14 Austos 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde bu durum 70 yllk imajmz gme gidiyor eklinde deerlendirilmitir. 117 7 Ekim tarihli Hrriyet Gazetesinde Kstah Libyalnn szlerini ban tavana evir erek dinleyen Erbakan, hi tepki gstermedi yorumu yaplm; Milliyet Gazetesinde ise Libya facias maneti atlmtr. Zaman Gazetesi bayazar Fehmi Koru REFAHYOL Hkmeti en byk darbeyi ln ortasnda kurulu bir adrda, gzlerini saa sola kararak konuan ,diplomasi kurallarn tanmayan Kaddafiden ald yorumunu yapmtr. 118 Grme tutanaklar iin Bkz. http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c012/tbmm20012008.pdf, (Eriim Tarihi: 7 Eyll 2012), s. 119-120. 119 Hakan AKPINAR, 28 ubat Postmodern Darbenin yks, mit Yaynclk, Ankara, 2001, s.103. 120 Ayrca bkz. Hseyin GLERCEye ilikin 15/10/2012 tarihli Tutanak. 121 ar Erhan ve mer Krkolu, sraille likiler, Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt II, 9.bask, der. Baskn Oran, stanbul: letiim, 2004, s.571.

63

Bu gelimeye paralel olarak, 54 F-4 sava ua srail Uak Sanayii (Israeli Aircraft Industry, IAI) fabrikasnda 1996dan itibaren modernize edilmi; taraflarn ortaklaa dzenledii tatbikatlar,122 askeri alanda ibirliinin bir dier boyutu olmutur. Bu dnemde hzla gelien Trk-srail ibirlii i kamuoyunda farkl tepkilere yol amtr. Trkiyede ncln askerlerin yapt bir grup, Trkiyenin sraille yaknlamasn bandan itibaren istemi ve desteklemitir. te yandan, bu yaknlama Refah Partisi tarafndan temsil edilen kesimlerin bir ksmnda, Refah Partisinin iktidar dneminde sraille imzalanan bu anlamalarn onaylanmas tepkiyle karlanmtr.123 4.2.5. ranla likiler: ran gezisinde, iki lke arasnda 25 yldr gndemde olan, ancak bir trl imzalanamayan doalgaz boru hatt yapmna ilikin n anlama imzalanmtr. te yandan, Babakan Erbakann, Aralk 1996 aynda ran ile Savunma Sanayii ve birlii Anlamas imzalanacan aklamas, Devlet Bakan Abdullah Gln, ranla ortak helikopter yapm projesinden bahsetmesi, Dileri brokrasisinde ve askerde rahatszlk yaratmtr. ran Cumhurbakan Rafsancaninin 20 Aralktaki Trkiye ziyareti st dzey askerler ve ABD tarafndan tepkiyle karlanm; Ankaraya gelen bir ran heyetinin TAI tesislerini ziyaret etme isteinin Milli Savunma Bakan tarafndan reddedildii ne srlmtr.124 Milli Savunma Bakan Turan Tayan, bu iddiay reddetmitir. 4.2.6. D-8 Toplants: Babakan Necmettin ERBAKAN, kalknmakta olan Trkiye, ran, Pakistan, Banglade, Malezya, Endonezya, Msr ve Nijerya arasnda siyasi ve ekonomik ilikilerin derinletirilmesi amacyla gelitirilen D-8 Grubu projesinin ncln yapmtr. Bu maksatla, 4-5 Ocak 1997 tarihlerinde, stanbul'da yaplan toplant akabinde, ran, Pakistan ve Trk yetkililer tarafndan gerekletirilen "Afganistan" konulu l toplantda sonunda yaplan ortak basn aklamasnda, Afganistan'da bulunan gruplara atekes arsnda bulunulmutur. Mecliste ise Hkmet aleyhindeki gensorularn birletirilerek grld 16 Ekim 1996 tarihinde yaplan grmelerde125 sz alan Mesut Ylmaz bu projeyi eletirmitir.126

122 123

ar Erhan ve mer Krkolu, s. 572. ar Erhan ve mer Krkolu, s. 574. 124 Hakan Akpnar, 28 ubat Postmodern Darbesinin yks, Birharf Yaynlar, stanbul 2006, s.140 -141 125 Grme tutanaklar iin Bkz. http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c012/tbmm20012008.pdf, (Eriim Tarihi: 7 Eyll 2012), s. 65-132. 126 A.g.k., s. 84.

64

DRDNC BLM 28 UBAT SRECNDE MEDYANIN ROL

Bu blmde, 28 ubat srecine gtren sosyal ve siyasal olaylarn medyaya yansy biimi ile medya zerinden seim yoluyla iktidara gelmi bir siyasi iradenin toplumun gznde olann dnda bir alg oluturulmak suretiyle; sulu, zanl, rejim dman, gerici gibi nitelemelerle dlamak ve istifaya gtrmeye allmas ele alnacaktr. Trkiyenin o dnemde yaad derin ekonomik krize ve terr olaylarna ramen lkenin ayrca siyasi krize de srklenmesine yol aan gayr hukuki mdahaleler ve bu mdahalelerin medyaya uzanan ilikilerini, atlan manetlerin, yazlan haberlerin sosyal sonularnn planlanarak nasl yapldn, bu gayr hukuki mdahalelere kar duran medya mensuplarnn kamuoyundaki itibarlarn bitirmek iin yrtlen sistematik itibarszlatrma admlar dnemin tanklar ve madurlarnn ifadeleriyle ele alnacaktr. Son olarak, adna And olay denilen hadise, medya mensuplarnn bir ksmnn itibarszlatrlmas erevesinde ilenecektir.

1. Gazetecilik Meslei ve Toplumsal Rol: Gazetecilik meslei, yaps itibariyle toplumun haber alma/haber verme kanallarn oluturur. letiim kanallar sayesinde toplumun ortak bilgi havuzuna haber tar ve bu sayede kamuoyu paylalan bilgi ve haber nda dnyadan, lkeden, olaylar ve insanlardan haberdar olur. Ancak bilgi al-verii ve haber verme biimi nemlidir. Zira habercilikte kullanlan dil ve slup habere konu olan kii ve olayn alglanmasn salayacaktr.

2. Basn Kanunu: Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin Gazetecinin Doru Davran Kurallar bal altnda gazetecinin sosyal roln yrtrken uymas gereken sorumluluklar bir ilkeye balad grlmtr. Bu amala gazetecinin haberi ele alrken kulland dil, haberde kulland fotoraf, habere konu olan kiinin insan haklar ve mahremiyeti, zel hayatn gvencesi, yarg bamszl gibi nemli konulara net bir biimde ilkeler getirmitir. 28 ubat sreci olarak adlandrlan ama daha nce 1960, 1971, 1980 darbe ve muhtralarnda da grld zere olas bir askeri mdahale plan ve uygulamalar medya organlar eliyle kamuoyunun hazrlanarak srdrld bir srece dnmtr. Komisyonumuzca bilgisine bavurulan Hrriyet gazetesinin uzun yllar bayazarln yapm, halen CHP stanbul Milletvekili olarak parlamentoda grevli olan Oktay EK; Darbelerde Trk

65

basn, adliyesi, tccar, siyasetisi farkl tavrlara girmitir. Mesela 26 Mays akam hazrlanan gazete ile 27 Mays sabah okurun eline ald gazete ayn deildir. Gece 03:30da darbe olunca gazete tmyle deitirilmitir diyerek gazetelerin darbe geceleri yaad deiimi ifade etmitir. Komisyonumuzca bilgisine bavurulan Zaman Gazetesi yazar Hseyin GLERCE, medyann 28 ubat srecindeki rolyle ilgili olarak; 1995ten itibaren veya Refah-Yol Hkmeti kurulduktan itibaren Trkiyede belli gazetelerin, ulusal gazetelerin manetlerine ve yazarlarnn yazlarna baktnz zaman, zaten her ey ortada yani benim bir daha bir ey sylememe gerek yok ki, bunlarn hepsi ok ak. Ne yapt? diyorum. Mesleimden utandm sylyorum 28 ubattaki medyann rolnden dolay yani bunun hibir izah yok, anlalr bir taraf yok. Yani medya, patronlaryla, gazetecileriyle durumdan vazife kardlar. diyerek, medyann 28 ubat srecinde stlendii sosyal role ilikin tespitlerde bulunmutur. 3. Basn-Yayn organlarnn REFAH-YOLa bak: 1990l yllarda Trkiyede, yazl, grsel ve iitsel medyada, basm yaym ve datm alanyla kamuoyunu etkilemesi bakmndan iki ayr medya grubunun var olduu grlmtr. Bunlar; Aydn Doann sahibi olduu medya yayn organlar ile Din BLGNin sahibi olduu yayn organlardr. 05.10.2012 tarihinde Din BLGN, her ne kadar basn yayn etii medya kurulularnn haber, yaz ve fotoraflarnda tarafsz olmay ana ilke olarak benimsemi olsa da, bu dnemde sz konusu iki medya grubunun da, iki ayr merkez sa partiyi haber ve yaynlaryla desteklediklerine iaret ederek, Komisyona u aklamalarda bulunmutur: basnda inanlmaz byk bir rekabet sryordu iki byk grup arasnda, yani Doan Grubuyla benim grubum arasnda kyasya rekabet vard, hatrlarsnz. te promosyon savalar, o savalar, bu savalar Bu i bir ara siyasi arenaya da sirayet etti, itiraf edeyim. Pek doru olmayan bir ekilde. Mesela biz Doru Yol Partisine destek ktk, destek olduk grup olarak, Doan Grubu da Anavatan Partisine destek oldu o tarihte. Yani basnn ilevi o tarihte bozulmaya balad, itiraf etmem lazm. Yani o rekabet srd, sonuna kadar o rekabet srd. Bunun yannda iktidar partisi olan Refah Partisinin yayn organ olarak bilinen Milli Gazete, ayn izgide yayn yapan Vakit gazetesi, Cuma ve Yrnge gibi dergiler yannda iktidarn tmyle karsnda olduu yayn izgisiyle ortada olan Cumhuriyet gazetesi de bu srete yaynlanan gazete ve dergi arasndadr. Bu srete, iki byk medya grubuna ait gazete, TV ve radyolarda Refah Partisinin temsil ettii Milli Gr izgisini, irticai dncesi olarak tanmlanrken; O dnem haber balklarn genel olarak deerlendirdiimizde; eriat propagandas, Humeyni uyars, Tarikat liderleri, Trkiye ran m olacak? Gibi haberlerle toplumda szde irtica korkusu oluturmaya ynelik balklar dikkat ekicidir. Bunun yannda stratejik haber ve yazlarda Refah Partisinin ideolojik diline dnk su algs oluturmak 66

iin yaynlanan yaz ve haberlerinde olduu gzlenmi; Refah Partisinin etnik milliyetilie kar kardelii ne karan bir tutum izlemesi, basnda ykc ve blc unsurlarla ibirlii veya Krt-slamc ortakl eklinde takdim edilmi, ERBAKANn temelde toplumsal kaynamay esas alan sylemleri lkeyi blmekle e tutulmutur. RPnin yaratt tartma ortamyla darbe olasl yeniden seslendirilmeye balamtr. REFAH-YOL dneminde hazrlanan ve promosyon yasa getiren dzenleme basnda, Cumhuriyet tarihinin en ar para ve hapis cezalarn ngren yasa tasars diye lanse edilerek, Basn Konseyi tarafndan yasann aleyhinde protesto kampanyas balatlm; Avrupa Gazeteciler Birlii ve Dnya Gazeteciler Birlii, sansr giriimi olarak nitelenen bu tasarya kar tepki gstermilerdir. 24 Kasm gn de CHP tarafndan Haberime dokunma balkl bir kampanya balatlm ve bir miting dzenlenmitir. Babakan Yardmcs Tansu LLER tarafndan Birinci Anadolu Basn Kurultaynda yaplan konumada, bunlar artk birer bamsz siyasi parti haline gelmilerdir. Siyaseti ynlendirmek deil, siyaseti etkilemek deil, siyasi parti gibi hareket etmiler, Biz Adnan Menderesi astk, seni de asarz diyorlar ifadeleri yer almtr. LLER, basn-yayn organlarn Anadolucular ve Kartelciler olarak ikiye ayrldn sylemi; bu aklamalar Kartelci basnda tepkiyle karlanmtr. Bu tepkiler zerine, dzenleme hayata geirilememitir. 29 Kasmda Basn Konseyi tarafndan yaplan aklamada, REFAH-YOL Hkmetinin basn iin hazrlad sansr senaryolar, kamuoyu ve medyann youn tepkisi zerine uygulamaya sokulmad aklamasn yapmtr. Yine ayn dnemde haberlere etki eden bir dier unsurun da asker olduu gzlenmitir. Adnn aklanmasn istemeyen bir askeri yetkili spotuyla verilen haberler, siyasi iktidara kar siyasi muhalefet yerine askeri muhalefeti oluturma gayreti olarak grlmtr. zellikle 28 ubat srecinde ortaya kan bu yeni muhalefet tarz, zaman zaman asker apkal glge, askeri yetkili, asker rahatsz st balklar ve fotoraflaryla siyaseti terbiye etme eilimine girildiini gstermitir. Yine sre ilerledike adnn aklanmasn istemeyen askeri yetkililerin nedense adn da, fotorafn da aklamaya balad yeni bir srece girildii gzlemlenmi, bu suretle Orduda komutan konuur ilkesinin de ihlal edildii, Genelkurmay bakan dnda; 2. ordu komutan, zaman zaman alt kademe askeri yetkililer aka, adlarn, askeri grevlerini hibir ekilde gizleme ihtiyac dahi duymadan gazetelere aklamalar yaparak, laiklik uyarlarnda bulunarak parlamentoda bulunan muhalefet partileri eliyle yaplmas gereken muhalefetin askeri grevliler eliyle yrtld bir ortama girilmitir. Dnemin Erzurum Jandarma Blge Komutan Tugeneral Osman zbek, 17 Nisan 1997'de ailesiyle birlikte Hac grevini yerine getirmek iin Suudi Arabistana giden Babakan Erbakan'a

67

ynelik kfrl szlerinin grntl video kaydnn televizyonlara yansmas dikkat ekerken, asl orada kullanlan ifadelerin irkinlii ve nezaketsizlii yannda gerek Cumhurbakan Sayn Sleyman Demirelin gerekse Genelkurmay Bakannn verdii tepki daha da dikkat ekici olmutur. Dnemin siyasetileri, askerleri ve hukukular lkenin Babakanna ak bir hakaret ve su ieren bu alamaya tepki gstermek yerine Jandarma Blge Komutan zbek'e sahip ktklar grlm, zbek'in hakaret szlerine en ilgin yorum ise Demirel'den gelen 'Bu bir boalmadr...' tanm olmutur. zbek'e destek veren Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Hikmet Kksal ise, "Hi kimsenin azna fermuar dikecek halimiz yok" demitir. CHP lideri Deniz Baykal da zbek'in aklamalarnn ardndan; "Hkmet kaldka srekli olarak kriz meydana geliyor. Hkmet kald srece kriz de srecek" aklamasn yapmtr. Erbakan'n hac dn, "Bir hafta gittim. Hepinizin ayar bozulmu" szlerine de tepki gsteren Baykal, evik Bir'in 'Balans ayar yaptk' szne atfta bulunarak, "Buna psikolojide 'Freudyen Spirit' denir. Bu halde kii kompleksi olan kelimeye taklr. Erbakan da son zamanlarda bir ayar taknts var" demitir. Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden ise Erbakan iin, "Kendi gzndeki mertei grmez. Bakasnn gzndeki p grr. Onlar nce kendi ayarlarn dzeltsinler" diyerek, zbek'in szleriyle ilgili olarak da, "Ben bunlar 20 yldr sylyorum. Hem de daha sert biimde ama baz kiiler syleyince byle olay oluyor. Susmak doru deil. Herkes konumal" diye aklama yapmtr. ANAP lideri Mesut Ylmaz da, gazetecilerin sorusuna "Bir ayar bozukluu olduu doru" cevabn vermitir. Komisyonumuza bilgi veren Hasan Hseyin Ceylan, Erbakan Hocam havaalanndan dnd, havaalannda Sayn bugnk Cumhurbakanmz da bendenizi karlad. Elimizde bir dosya, Osman zbek Paann emekliye sevk edilmesiyle ilgili hazrlanm muhteem bir kanun, hukuki bir dosya. Sayn Babakanmza verdik, hibir aklama yapmad havaalannda, geldi Ben bunu Sayn Cumhurbakanna arz edeyim. dedi. Paann fkesini, hazrlanan emeklilik yazlaryla birlikte Demirele arz etti. Demirel o gn btn Trkiyeye gazetelerde manet olan Paann fkesi bir boalmadr. diyerek dnyann en rezil manetinin ekilmesine vesile olan aklamasn yapt demitir.127 1 Eyll 1996 tarihli Sabah gazetesinde Karadaydan Humeyni Dersi balkl haber, Genelkurmay Bakannn ilk kez Sabaha konutuu spotuyla verilen haberde, Ordunun 3 hassas konusu balyla siyasi iktidara uyar anlamna gelecek ekilde aklamasna yer verilmi, Bu nitelik ve slupta haber ve yazlarn artt ve toplumun siyasi iktidarn gitmesi ynnde hazrland anlalmaktadr.

127

Hasan Hseyin CEYLANn Komisyon Tutana.

68

Bu dnemde medya mensuplaryla iletiimin dnemin Genelkurmay Genel Sekreteri Tmgenerel Erol zkasnakn koordinasyonunda yrtld, buradaki almalarn Genelkurmay 2. Bakan Orgeneral evik Bir tarafndan talimatlandrld grlmtr. O dnemdeki medya mensuplaryla yaplan grmelerin, telefon trafiklerinin bu iki askeri yetkilice yapld, medya mensuplarnn komisyonumuza verdii bilgiler erevesinde ortaya kmtr. Erbakann istifasyla sonulanan srece kadar haberlerle adeta toplumun belirli fikir ve kanaatlere doru gtrlmek istenildii aka grlmtr. Bu dnemde meydana gelen Resepsiyon haberlerinde ikram listesinde alkoln olup-olmamas, laiklik hassasiyetinin asker merkezli aklamalarla ne alnmas, sakall milletvekillerinin ne kartlmas, kuran kursu ve imam -hatiplerle ilgili haber ve grntlerin ne ekilmesi, Sincanda gerekletirilen Kuds gn etkinliinin haber ve grntl TVlere yanstlma biimi, Babakann sakall korumalaryla ilgili silahl yaplanmaya gidiliyor havasnda verilen haberler, Kayseride Erbakann programnda Refah Partisi il tekilatnca grevlilere giydirilen elbiselerin bir sivil askeri koruma oluturuluyor havasnn verilmesi, av iin kullanlan pompal tfeklerin sat rakamlarnn ne kartlmas, Libya ve ran kapsayan d gezinin yansmas, D-8 almalarnn haberlerde yanstlma biimi, Ramazan aynda Diyanet mensuplarna Babakanlk konutunda verilen iftar yemeinin yanstlma biimi, te yandan siyasi iktidarn saysal ounluunu istifalarla aznla dmesi iin yaplan haber ve olaylarn yanstlmas, sorumlu Bakan Bahattin ekerin grd bask ve istifasna giden sre dikkat ekmitir. Cumhurbakan Sleyman Demirelin iktidar orta bulunan eski partisi DYP iindeki milletvekilleriyle yapt grmeler ve yansmalar, istifa haberleri, MGKda yaplan 9 saatlik toplant ve toplant ncesi oluturulan atmosfer, sonras yaplan haber ve yazlar, yeni hkmet araylarna gidilmesi yolundaki haberler, Sayn Demirelin Babakan Erbakana yazd mektup ve mektubun haberletirilme biimi ve baz gazetecilerin PKK ile temasta olduklarna ynelik emdin Sakkn ifadesinden yola klarak Andlanmas gibi ana olaylar medyann 28 ubat srecindeki rolnn ortaya kmas bakmndan nemli veriler sunmutur. Bu dnemde medya ve asker ilikileri ele alnrken, her iki grupta da grev yrten yetkili isimlerin olaan dnemlerde pek rastlanlmayan birebir ilikileri komisyonumuzca bilgisine bavurulan 6 gazete sahibi, 10 gazeteci ve yazar, 3 genel yayn ynetmeni, 2 Ankara temsilcisi, 3 televizyon programcs ve dnemin askeri ve siyasi yetkililerinin verdii bilgilerle ortaya kmtr. Dnemin Sabah Grubunun sahibi olan Din Bilgin, 05/10/2012 tarihinde komisyonumuza dnemin askeri yetkilileriyle yapt grmeye ilikin bilgiler vermi, Genelkurmay karargahna davet edildiini, bir odaya alndn ve gazetesinde kan haber ve yazlarla ilgili sorulara muhatap doluunu beyan etmitir. Spordan

69

Komisyonumuzca 15/10/2012 tarihinde grlerine bavurulan Zaman gazetesi imtiyaz sahibi Alaaddin KAYA ile Vatan Gazetesinden Zafer MUTLU da 5/10/2012 tarihinde asker-medya ilikilerine deinmitir. 28 ubat dneminin etkin gazeteleri olan Hrriyet ve Doan Grubu basn yayn, Sabah -ATV Grubu ve bu gazetelerde genel yayn ynetmenlii grevlerinde bulunmu gazetecilerin, ayrca Zaman Gazetesinin sahibinin ve Genel Mdrnn verdii bilgiler gstermitir ki, asker 28 ubat dneminde hi olmad kadar medya mensuplaryla iletiime gemi, gazeteciler karargahlara arlm, haber ve yazlara ilikin talimatlar verilmi ve takiplerin yapld ifade edilerek, gerekirse silah kullanrz tehdidinin yapld aka ortaya kmtr. 3.1. 28 ubat Dneminde habercilik rnekleri: Gazeteciliin en temel kurallarndan birisi de, bilgi ve belgeye dayanmayan, tmyle veya bir blmyle yalan haber yaynlamamaktr. 28 ubat srecinde ise yaplan siyasi bir ok haberin bilgi ve belgeden yoksun yapld grlmtr. rneklerini aada vereceimiz olaylar zinc irinde kimi tmden olmam bir olayn olmu gibi gsterilmesi, kimi var olan olayn alglatlmak istenildii gibi haber dili kullanlarak gazetelerde yer ald grlmtr. Bu tr haberlerin bir ksm asker kaynakl olarak ilan edilmise de, daha sonra gsterilen tepkilerin ardndan Genelkurmay Bakanlnca tekzibi yaplmtr. Bir ksm haberlerde siyasiler aka hedef olarak gsterilmi, mahremiyet ihlali yaplm, kii hak ve zgrlklerine aka mdahale edilmitir. Tekzibi yaplan haberlerin ise kamuoyuna verilmek istenen bir mesaj eklinde yaptrld haber dili, kaynak ve haberin yaynland gazete bakmndan ele alndnda haber her ne kadar tekzip edilmi olsa da, haberin bir psikolojik harekatn paras olduu gzlenmitir. En arpc rnei yeil sermaye olarak adlandrlan sermaye grubuna ait rnlerin artk Genelkurmay Karargahnca satn alnmayacana dair yaplan Ambargo haberidir. Haberde bir liste yaynlanm, bu listede yer alan firmalarn rnlerinin ad yazlmtr. Kamuoyu gnlerce bu ambargoyu konuurken genelkurmay byle bir ambargonun olmadn bildirmitir. 28 ubat dneminde, gazetelerin, Refah Partisinin iinde olduu bir hkmetin kurulmasn istemedii haber ve yorumlarn tetkikinden aka grlmektedir. Ancak bu aleyhtarln, Refah Partisinin 1995 seimlerinde birinci parti kmasyla sistematik bir kar ataa geilmesine yol at, haber ve fotoraflarn toplumsal ilgiyi krmaya dnk, tahkir edici, kltc, incitici nitelikler tad gzlenmitir. Demokratik teamller gerei TBMM Bakan, seimlerden birinci parti kan partinin adayna destek verilerek seilir, yine ayn ekilde Cumhurbakan hkmeti kurma grevini de ilk o siyasi partinin genel bakanna verirken 1995 seimlerinden sonra oluan p arlamento yapsnda bu teamller hie saylm; TBMM Bakanlna Anavatan Partili Mustafa Kalemli seilmi, 70

ardndan halkn tercihleri dorultusunda seimden birinci km bir siyasi partiyi hkmet kurma grevinden uzaklatrmak iin haber ve yazlar yaynlanmtr. Nitekim bu bask ve oluturulan kamuoyu sayesindedir ki Refah Partisi hkmeti kurma grevini alm olmasna ramen hkmeti kuramam ve grevi iade etmitir. zetle, dneme ait medya haberleri incelendiinde medyann askerden yana tavr ald ve kulland haber dilinde siyasetiyi yarglayan, dlayan, sulayan bir tavra girdii aka gzlenmektedir. Bu meyanda; Austos 1997 tarihinden itibaren taranan gazete balklar ve stratejik haberler okunduunda bu tavr kendini gstermektedir. 28 ubata gtren srete 1996 ylnda yaymlanan haberlerin ve atlan manetlerden bazlar unlardr: - 14 Austos, Hrriyet, 70 Yllk imajmz gme gidiyor -30 Austos, Sabah, Geriye deil ileriye, Erbakann ilk kyafet uyars, Sa basnda trban tahriki, Refahl Erbaa PKK treni -31 Austos, Sabah, Gergin gece, Davette yksek gerilim, Laiklik konusu ktye gidiyor -1 Eyll, Sabah, Karaday ilk kez Sabaha konutu, (Fatih ekirge imzal haber) Karadaydan Humeyni Dersi (Manet), Spot: Ordunun 3 hassas konusu, -4 Eyll, Sabah, Erbakan devre d (ABDli yetkililerin Babakan Yardmcs Tansu illerle temas kurmas zerine) -20 Eyll, Hrriyet, lk Hedef Kazan /M. Ylmazn Refah ndirme Plan yazs, ABDyi oke eden demeten U dn, iller BBC Muhabirine alam, -21 Eyll, Sabah, Darbesiz ndiririz / Mesut Ylmazla Fatih ekirgenin rportaj, Rahmi Ko : Hoca Hazrlkszm - Milliyet, Paket Depremi /i dnyas Refah-Yolun kaynaklarn topa tuttu, CIA : Saddam Hoca Kurtard, eriat retmenler, -2 Ekim, Milliyet, Demokrasi Korosu -5 Ekim, Milliyet, Cumada Tahrik/Kocatepede eriat provas, Taliban deil Aczmendi, eriattan kayorlar / Afganistandan bildiriyor-zel Yaz dizisi, 10 Kasma Snav konuldu, Avukatlara Trban izni, Savclar gerekeni yapyor -14 Ekim, Milliyet, Refahn iki yz, Hocann Atatrkl -16 Ekim, Sabah, Elilerden Muhtra / illere Bykelilerden Diplomatik Muhtra -17 Ekim, Milliyet, Laiklik Uyars, Erbakandan Gizli Temas, DYP zmir Milletvekili Gencay Grn istifa etti,

71

-20 Ekim, Milliyet, Airet Devleti gibi / DYPden istifa eden Gencay Grnn aklamalar, Trbanl Yarg Milliyete konutu -21 Ekim, Cumhuriyet, Demirelin rejim dersi -12 Kasm, Sabah, Harp okullarna szma plan, Atann bstne irkin saldr, Karatepe olay/ Anap ve DSP: Grevden alnsn, -14 Kasm, Milliyet, Gidin bakalar gelsin / dnyas isyan etti, Refahl imdide Mehmetike takt -20 Kasm, Milliyet, Bu kafayla 2000e, Hocadan Fasa fiso -22 Kasm, Hrriyet, Sivil Toplum Ayakta -11 Aralk, Milliyet, Erbakan mzalad / Babakan Direndi, Ordu taviz vermedi. 58i irticac, 69 Subay ve astsubayn TSK ile iliikleri kesildi- haber, Keli Uyar: ANAP Lideri Ylmaz Demirelle grt, siyasi uyarda bulundu. -13 Aralk, Sabah, Ordu Rahatsz -20 Aralk, Hrriyet, Bu defa ii Silahsz kuvvetler halletsin / Erturul zkk imzal yaz ve haber -29 Aralk, Hrriyet, Byle basld /Aczmendi Lideri Mslm Gndzn Fadime ahin!le baslma an ARALIK: TAHRKLER BTMYOR / HRRYET -Refah Partisi trban, karayolu ile hac, kurban derileri, Taksime cami krizlerini yeni krizler yaratarak daha da trmandryor. - Kadn televizyon muhabirine saldr - Kuds gecesinden Hoca haberdar - DGMde Kuds Gecesi krizi

TEHLKEL TIRMANI / SABAH -Dn gece televizyon kanallarnda, bir kadn gazetecinin urad eriat saldrya ait grntler toplumda byk tedirginlik yaratt. - pler geriliyor - Trke devreye girdi/Fatih ekirge

72

YARGITAY:KAPATIRIM / CUMHURYET - RP Kayseri il rgtnn niformal grup oluturmas yasaya aykr - Hkmete kar birlik ars - Aydnlk iin karanlk - Laiklik gvencesi

ORDUDAN DRT UYARI / CUMHURYET -Genelkurmay eriat rgtlenmenin ivme kazanmasndan rahatsz - Sincanda tankl protesto - Hkmeti drme ars - Bekir Yldza gzalt karar - Hesaplamann zaman/Cneyt Arcayrek

FADME NELER ANLATTI NELER / HRRYET 4 Ocak 1997 - Asparagas Hkmeti / Oktay Eki - RPli Elkatm: DYPye diyet borcumuz yok - Arapsz Mslmanlar / Erturul zkk

REFAH BUNALIMI / MLLYET 1 Mart 1997 - MGK kararlarn Erbakan imzalamaynca, kriz dorua kt. - Ceylan arafa Sarld - Batdan Kt haber / Trkiye AB tam yelii aday bir lke deil -Trkiye i savan eiine doru gidiyor - Kuran Kursunda rkten yemin - mzalar / Gneri Civaolu

73

LAKLK UYARISI / MLLYET 17 Ekim 1996 - Hoca hem olunun okulunda hem de gensoru grmesinde Atatrklk dersi ald! Alta souk du! - Erbakandan Gizli temas / illeri by-pass edip srpriz Afganl ile grt - Denk Bte gldrd - Grn istifa etti! - Meclisten katlar - Kerhen / Gneri Civaolu

PAKET DEPREM / MLLYET 21 Eyll 1996 - i ve siyaset dnyas Refah-yolun kaynaklarn eletiri yamuruna tuttu. - Sabanc: Yandm anam - Nasreddin Erbakan - iller cezas tartlyor - CIA: Saddam Hoca kurtard - eriat retmenler - Ayna / Gneri Civaolu

REFAHIN K YZ / MLLYET 14 Ekim 1996 - ktidardaki ilk byk kongrede Erbakan lml grnd, sertlik ise Tayyibe kald - Hocann Atatrkl - ki ayr Refah / Derya Sazak - Hoca gidici deil / Yavuz Donat - Kaddafiye RP Daveti / Fikret Bila - ktidarda Terbiye / Zlfikar Doan

ANKAYA DEVREDE / MLLYET 74

- K. Irak sava karsnda zirvenin sahipsiz grnt vermesi Cumhurbakann rahatsz etti. Demirel yarn zirve topluyor. - Erbakana PKK band - iller rahatszl - Enflasyonda Erbakan rekoru

KARADAYIDAN HUMEYN DERS / SABAH 1 Eyll 1996 - Genelkurmay Bakan lk kez Sabaha konutu: /Fatih ekirge zel haber - randa generaller Humeyni hareketinin irticann kendisi olduunu fark ettiklerinde i iten gemiti. - Humeyni Nasl iktidara geldi? - Ordunun 3 hassas konusu - Genelkurmay Refah Partisini balamaz / RP genel Bakan Yardmcs Ahmet Tekdaln klamas

-BU NE REZALET / SABAH 2 ubat 1997 -rann Ankara Bykelisi, Sincan Belediyesinin dzenledii Kuds gecesinde eriat ars yapt - ran da byle kaybedilmiti - Tayan Erbakana gidiyor - ran: RPnin hedefi slami dzen kurmak - Erbakan: Orduyla aramz kimse bozamaz - Ylmazdan yeni hkmet artlar - iller moralinizi sakn bozmayn

TE FADMENN SULADII ADAM / SABAH 5 Ocak 1997 - Fadime ahinin gen kzlar seks tuzana dren tarikat eyhi olarak tantt Ali Kalkanc, 8 irket sahibi bir iadam kt - Nefesi kuvvetli Ali Hoca - Fadime rating rekoru krd

75

- Bildiri sorun oldu (D-8 Bildirisi)

ERBAKAN DEVRE DII / SABAH 4 Eyll 1996 -Amerikan ynetimi, dnk Irak operasyonuyla ilgili grmelerini Babakan Necmeddin Erbakan atlayp Babakan Yardmcs Tansu iller ile yapt - Clinton illere mesaj gnderdi - Erbakandan cevap yok - Refah tepkisiz

Bu manetler incelendiinde, olaylarn ve konu seimlerinin birbirleriyle balantl, sistematik bir ypratma ynlendirme stratejisi izlendii grlmtr.. Giderek tansiyonun ykseltildii, Refah Partisi ve iktidarna kar gnar bir tepki ve aleyhte bir atmosfer oluturulmas gayreti aka ortaya km, Kasm 1996da balayan haber, yaz ve yorumlarda; eriat, tarikat, eyh ran, Taliban, Afganistan , Kuran Kurslar, mam-hatip balkl haber ve yazlar 28 ubat MGKsnn toplumsal altyapsnn oluturulmas iin ilendii gzlenmitir. Haberler ierisinde dikkat ekenler arasnda toplumun neredeyse tm kesimlerine dnk ak bir tehdit ve bask gndermesinin yapld gzlenmitir. Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan dnemin Hrriyet gazetesi ve Doan Medya grubunun sahibi Aydn Doan ise 28 ubat srecinden bugne hala tartlan, Aralk 1996da Erturul zkk imzal Bu defa ii silahsz kuvvetler halletsin manetiyle ilgili grlerini aklarken Bugn yine bir komutan ayn ifadeyi kullansn yine ayn maneti atarm demi, Medyay, emniyetin de, MTin de hatta birok haber kaynann da kullanm olabileceini ifade etmitir. And olay: 33 erin ehit edilmesi olayndan sorumlu olan emdin Sakk tarihinde gvenlik gleri tarafndan ele geirilmitir. Bu olaydan bir sre sonra, 25-26 Nisan 1998 tarihli Hrriyet ve Sabah gazetelerinin manetinde emdin SAKIKn itiraflarna dayanlarak, SAKIKn PKK birlikilerinin adn verdii ne srlmtr. Hrriyet128 ve Sabah129 gazetelerinde, bu konu manetten ve arpc biimde verilmitir.

fadedeki isimler.PKKnn Apodan sonraki ikinci adam emdin Sakk, deprem yaratan ifadesinde, rgte destek veren, zaman zaman ibirlii yapan isimleri tek tek akladEski milletvekili Abdlmelik Frat, ANAP milletvekili Sebgatullah Seydaolu, DYP Diyarbakr Milletvekili Salim Ensariolu seimlerde destek istedi. RP milletvekili Fethullah Erba,
128

76

Bu haberler zerine, 25 Nisan 1998 akam, Gazeteci Uur DNDAR tarafndan KANAL D Televizyonunda yaymlanan haber programda, szkonusu Andta yer alan bilgiler dorultusunda, PKK ile ibirlii yapan gazeteciler kamuoyuna duyurulmutur. Ertesi gn, Hrriyet Gazetesi yazarlarndan Oktay Eki szkonusu PKK ibirlikileri konusunda 25 Nisan 1998 tarihinde Alaklar tanyalm130 balyla bir makale kaleme almtr.

RPnin rgt knamayacan syledi, buna karlk da kendilerini desteklememizi istedi. Eski milletvekili Muhyettin Mutlu, olunu kurtarmak iin, calan ile grt. Diyarbakr eski Belediye Bakan Turgut Atalay, bana bir tabanca hediye etti. Eski DEPli Srr Sakk ve Leyla Zana, Diyarbakr eski HADEP l Bakan Mehmet Mengi, bize maddi destekte bulundu, adamlarmz belediyede ie ald. Abdullah calan, bana, Mahir Kaynak, Mahir Sayn, Cengiz andar, Mehmet Ali Birand, Yaln Kkn isimlerini syledi. Ayrca Milli Gazete ve Akit Gazetesinin de PKK aleyhine yazamayacaklarna dair sz verdiklerini bildirdi. 129 Sakktan ok iddialarPKKl emdin Sakk iddialaryla Trkiyeyi sarsmaya devam ediyor. Sakk, irtica yanls iki gazetenin Apoya PKK aleyhine yazmama sz verdiini sylediPKKy destekleyen pek ok sayda siyasi olduunu ileri sren Sakk, aklna gelen isimleri yle sralad: Abdlmelik Frat (Eski DYPli), Sebgetullah Seydaolu (ANAP), Salim Ensariolu (DYP), Fethullah Erba (FP), Muhyettin Mutlu (eski ANAPl), Turgut Atalay (eski SHPli), Srr Sakk (DEP), Leyla Zana (DEP), Mehmet Mengi (HADEPli). Sakk, Mehmet Ali Birand ve Cengiz andarn da aralarnda bulunduu bir grup gazeteci iin de sulayc baz ifadeler kulland. 130 PKKnn srr kalmad. nk emdin Sakk isimli errin verdii ifadelerden, PKK ile kimlerin balantlar olduunu, gizlice ne gibi destekleri verdiklerini Trk kamuoyu henz bilmiyor olsa da devlet biliyor: Bata Almanya olmak zere, Suriye, ran Ermenistan ve Yunanistanla ilikileriPKKya destek veren iadamlar.PKKya destek veren gazeteci ve yazarlarPKKya destek veren dernek ve vakflar.Leyla Zana-Abdullah calan balantsPKK-HADEP balantsPKKnn parayla, lehine yaz yazdrd ve konuturduu kiilerPKKnn Trkiyedeki gericilerle ilikisiBunlar son derece nemli bilgiler. Bu Bilgilerin emdin Sakk hakknda yaplan soruturmann selameti asndan bir sre daha gizli kalmas mmkndr. Ama konu yargya intikal ettii andan itibaren Trk kamuoyu bu bilgilerin tamamn renme hakkna sahiptir.Gerekleri bilmeliyiz: Vatanseverlikte kendileriyle yarlamayan pek fiyakal zenginlerimizle allame geinen gazeteci ve yazarlarmzdan hangileri aslnda PKKya uaklk yapyorlarm. Bu alaklardan iadam sfatn tayanlar bir yandan Trkiyenin nimetlerinden yararlanr, bu lke vatandann verdii paralarla zenginleirken te yandan ayn insanlarmzn evlatlarnn PKK kurunuyla lmesi iin bu rgte yardm ettilerse onlar bilmemize kimse engel olamaz. Keza drst gazeteci veya sorumlu aydn havalarnda, bizleri arkadan hangi alaklar hanerliyormu, bilmeye mecburuz. emdin Sakktan Trk adaleti elbet eylemlerinin hesabn soracaktr. Ama bize kalrsa, emdin Sakk, bu saydklarmzdan daha nitelikli, daha sayg deer adam muamelesi grmelidir. nk o hi deilse dndn saklamyor. Dnd ne ise o ynde hareket edecek kadar drst davranyor. rnein zerlerinde silah bulunmayan 33 askeri 23/24 Mays 1993 gecesi Bingl-Elaz arasnda otobsten indirtip ldrtm olmann sorumluluundan kamyor.Ya teki alaklar! Kimi alakln saklamak iin hukuku kulland. Kimi insan haklar, kimi demokrasi dedi. Elbet hakl olduklar yerler de vard. Ama onlarn derdi hukuk, insan haklar veya demokrasi deil, Krtlk ve PKK idi. imdi hepsi geride kald. Sra kulaklarndan tutup adalete gnderilmelerine veya kamuoyunatehir edilmelerine geldi. Onu bekliyoruz.
77

Bu yazdan bir gn sonra, Hrriyet gazetesinin 26 Nisan 1998 tarihli nshasnda, Gazetec i Emin LAAN tarafndan emdin terken balyla yaymlanan makalede szkonusu gazeteciler hakknda ar ifadeler kullanmtr.131 Grld zere, her iki yazar da, Sakkn itiraflar zerine birok hususu da ekleyerek, hain olarak tanmladklar kiiler hakknda kiilik haklarna saldracak boyutta sert ve acmasz ithamlarda bulunmulardr. Szkonusu haber ve yorumlar, o dnemde, kamuoyunda infiale yol am, herkes bu hainlerin bir an evvel yarglanmasn talep etmeye balamtr. Ancak, emdin Sakk bu yazlarn yaymlanmasndan yaklak on be gn sonra yargland mahkemede, gazetelerde yer ald ekliyle, politikac ve gazetecileri sulamadn sylemitir. O dnem Sabah Gazetesinde alan gazeteci Can ATAKLI, bu haberlerin Org.evik BRin talimatyla yaymlandn, bu olaydan dolay yaad pimanl eitli defalar ifade etmitir.132 Sabah Gazetesi Genel Yayn Mdr Zafer MUTLU, Cengiz ANDARa szkonusu haberleri, Genelkurmay 2 nci Bakan Org.evik BRin talimatyla yaymladklarn, BRin kendilerini sizi batrrm eklinde tehdit ettiini, onlarn da ne yapalm bankamz var diyerek bu baskya boyun ediklerini ne srmtr. Bu olaydan sonra Nazl ILICAK, alt Akam gazetesinden ayrlmak zorunda kaldn ne srmtr. Ancak, gazetenin eski sahibi Mehmet Emin KARAMEHMET, Nazl ILICAK kendisi tarafndan deil, olu tarafndan istenmediini ne srmtr. Daha sonra Yeni afak Gazetesine geen Nazl ILICAK, Ekim 2000 aynda kendisine mektupla gelen, Genelkurmay antetli, Nisan 1998 ve haziran 2000 tarihli, Kara Kuvvetleri stihbarat Dairesi bnyesinde hazrlanan iki And ile bir yazy kendi stununda yaymlamtr. Bu Andlarn ilkinde, SAKIKn itiraflar ve GL Eylem Plan, kinci Andta, eitli siyasi partilerin Anayasa deiiklik nerilerinin incelenmesi; nc yazda ise CHP HADEP ibirlii konu ediliyordu ve MGK Genel Sekreterliine gnderiliyordu. 133 Nazl ILICAK, kitabnda bu Andlar ilk kez gazetede yaymladnda bekledii ilgiy i gremediini; sadece Andn hedeflerinden birisi olan gazeteci Ahmet ALTANn Gizli Esirler balyla bir yaz kaleme aldn belirtmektedir.134
131

emdin SAKIK, blbl gibi tmeye devam ediyor. PKKnin destekilerini aklyor. nsan haklar Dernei ve onun bakan olan Akn Birdal isimi ahs, Refahn Van milletvekili Fethullah ErbaBu ikisi PKK kamplarna gidip PKK paavralar altnda srtarak poz vermilerdi. Medyadaki destekilerinden bazlar, Fethullah kanal Samanyolundan para alan Mahir Kaynak isimli kkrtc ajan, devleti dolandrmaktan hapis yiyen ve ayn sutan halen yarglanmakta olan Mehmet Ali Birand,131 zamannda Zekeriya kod adyla Filistin gerillas olarak grev yapan, sonra Turgut zaln baz Krt liderler arasnda kuryelik grevini stlenen Cengiz andarMilli Gazete ve Akit isimli Refah szcs eriat gazeteler ise PKK aleyhine yayn yapmama konusunda sz vermilerNe de olsa dman ayn imi! Apo, Sakka, para karl PKKya vg dzen medya mensuplar iin demi ki Trk ve Krt tarihi, hainlerle doludur te burada doru sylemi. Trk milleti, hainlerden bir gn hesap soracak. emdin Sakk tyor, biz zaten bildiimiz gerekleri bir kez de onun azndan duyuyoruz.
132 133

ILICAK, s.14 ILICAK, s.52-99.

78

Bu ilgisizlik zerine, ILICAK, TBMMde bir basn toplants dzenleyerek, Genelkurmay kinci Bakan Org.evik BR dneminde hazrlanan bu Andlar gazetecilere datmtr. Bu toplant akabinde, Genelkurmay Bakanl tarafndan yaymlanan resmi basn aklamasnda, Andn karargah ii ve d bilgilendirme amacyla hazrland ve birok sann gvenlik kuvvetlerinde verdikleri ifadelerini savclk ve mahkeme ifadelerinde tamamen deitirdikleri hususlarna dikkat ekilerek, And belgelerin illegal yollardan temin edildii ileri srlm ve ILICAK ar bir dille sulanmtr. ILICAK; szkonusu aklamada, Andlarn varlnn kabul edilmi olmasna ramen hakarete urad gerekesiyle, dnemin Genelkurmay Bakan Hseyin KIVRIKOLU aleyhine manevi tazminat davas am; ayrca, Trk Ceza Kanununun 340, 240 ve 285inci maddeleri ile Askeri Ceza Kanununun 109uncu maddesi uyarnca evik BR aleyhinde Cumhuriyet Savclna su duyurusunda bulunmutur. KIVRIKOLUnun avukat tarafndan mahkemeye verilen cevapta, Genelkurmay aklamasnda hedefin Nazl ILICAK olmad vurgulanarak, ILICAKn alnganlk gsterdii savunulmutur. Bu savunma zerine ILICAK tazminat davasndan vazgemitir. Ancak, gazeteci Cengiz ANDAR da alt gazeteden ayrlmak zorunda kalmtr. Bylece ANDAR da Andzede olmutur. Gazeteci Mehmet Ali BRAND, Nazl ILICAKn Andla ilgili haberini ilk duyduu zaman inanmadn belirtmi, ancak daha sonra bu gerei grdn sylemi, kendisine yaplan tehdit ve basklar anlatmtr.135 BRAND, kendisinin hangi nedenle andlandn da Komisyonumuza aklamtr.136 3 Ekim 2012 tarihinde Komisyona aklamalar yapan Hrriyet Gazetesi yazar Ertuprul ZKK, And olay ile ilgili olarak Doldurua geldik. Kendi arkadalar olduu iin bunlar vermiyor diyorlard. Ama verdik. Onun benim vicdanmda brakt yaray, acy hibir ey vermedi. Ama bu uygulamalar halen yryor demitir. ZKK, And belgesi gibi manet haberlere konu olan bilgilerin kendilerine nasl geldiine ilikin sorularna da, Bugn bunlar nasl geliyorsa baz gazetecilere, yle geliyordu. Nereden geldii belli. Nazl Ilcak kard yazd, 'bu And'tr' dedi ve ben de 30 kez zr diledim demitir. Komisyonda grne bavurduumuz Oktay EK de, Alaklar tanyalm adl makalesi ile alakal olarak, yanl yaptn anladn, ancak o gnn psikolojik ortamnda haber nitelii tadn dndn ifade etmi ve eitli kereler zr dilediini belirtmitir.137

134 135

ILICAK, s.30. Mehmet Ali BRANDa ilikin 4 Ekim 2012 tarihli Tutanak. 136 Mehmet Ali BRANDa ilikin 4 Ekim 2012 tarihli Tutanak. 137 Oktay EKnin Komisyon Tutana.

79

BENC BLM 28 UBAT 1997 TARHL MLL GVENLK KURULU TOPLANTISI

Bu blmde, 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsna ilikin Cumhurbakanl Arivinden Komisyonumuza intikal eden belgeler erevesinde, Genelkurmay Bakanl ve Milli stihbarat Tekilat (MT) Mstearl tarafndan Cumhurbakan Sleyman DEMRELe verilen zel brifingler ile bu brifingler erevesinde Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde Genel Sekreter Necdet SEKNZ bakanlndaki alma Grubunca Cumhurbakan Sleyman Demirele sunulan raporlar irdelenecektir. 1. 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplant ncesindeki almalar: 1.1. Ankara niversitesi S.B.F.nden Cumhurbakanl Genel Sekreterliine Gnderilen Yaz Komisyonumuza intikal eden belgeler arasnda, 15 Kasm 1996 tarihinde A.. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dekan tarafndan Cumhurbakanlna gnderilen cevabi bir yaz bulunmaktadr.138 Bu yaz; Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan, Genelkurmay Bakanlnn, Refah Partisi ve dier irticai unsurlar tarafndan, mam Hatip kkenli genlerin, Kaymakam ve Vali olmalar amacyla, Siyasal Bilgiler Fakltesinde ynlendirildii eklindeki iddialarna ilikin olarak Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinden bilgi istendiini gstermektedir. Bu yaz u ekildedir: Fakltemizin retim yeleri, rencilerimizi geldikleri liselere gre bir ayrma tabi tutmaya ve bu konuda deerlendirmeler yapmaya kardr. Nereden gelirlerse gelsinler renciler hepimiz iin eittir. Ancak, mam Hatip Lisesi mezunlarnn Fakltemizdeki saylar konusunda geree aykr olarak yaplan speklasyonlar, ister istemez bu konuda bir aklama yaplmasn zorunlu hale getirmektedir. Size, bu yazmn ekinde, Fakltemizdeki mam Hatip Lisesi mezunlarnn 1991, 1992, 1993, 1994, 1995 ve 1996 yllar esas alnarak hazrlanm tablosunu sunuyorum. Bu tablodan da aka anlalaca gibi, 1994 ylnda Fakltemizin kamu ynetimi dahil alt deiik blmne kayt olan toplam 672 rencinin 56's; 1995 ylnda Fakltemize kayt olan toplam 647 rencinin 26's; 1996 ylnda da toplam 644 rencinin sadece 20'si mam Hatip Lisesi mezunudur.

138

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704, Fihrist No:22357-756.

80

mam Hatip Liseleri her yl 35.000 civarnda mezun vermektedir. 1995 ylnda bu mezunlarn 2393' deiik niversitelere, 1549'u da Ak retim Fakltesi'ne kaydm yaptrmtr. Kanunca, asl nemli olan da bu mezunlarn nerelere dalarak eitim grdklerinin tespitidir. Yaz ekinde yer alan 1991-1996 A.. Siyasal Bilgiler Fakltesine Giren Genel renci Says ve lerindeki mam Hatip (.H.) Liseli rencilerin Saylan ile Yzdeleri balkl tabloda, yllar itibaryla Fakltede okuyan mam Hatip Lisesi kkenli renci saylar verilmitir. Tabloya gre en fazla mam Hatip Lisesi mezunu rencinin Kamu Ynetiminde olduu bildirilmektedir. 1.2. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde Yrtlen almalar ve Sunulan Brifingler: Cumhurbakan DEMRELin eski yaveri, Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs (E) Kur.Alb.Ouz zbilgin tarafndan kaleme alnan notta,139 szkonusu alma Grubunun almalaryla ilgili bilgiler yer almaktadr. Baz gazetecilerin Cumhurbakanl alma Grubu adn verdii, kimileri tarafndan Genelkurmay Bakanl bnyesinde kurulan Bat alma Grubunun bir benzeri olarak grlen bu alma grubunun, Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZ bakanlnda, Cumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu Bakan Fahri ztrk, Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs (E) Kur.Alb.Ouz zbilgin, Cumhurbakanl Danman zhan zmcolu ve Kanunlar Kararlar ve Hukuk leri Bakan Kemalettin Alikaifolundan olutuu anlalmaktadr. 28 ubat srecinde, Cumhurbakanlna intikal eden her trl bilgi ve belgenin szkonusu alma Grubu tarafndan incelenip, gerekli aratrma ve deerlendirmeler yapldktan sonra Cumhurbakan DEMRELe arz edildii grlmektedir. Daha sonra, alnan talimata gre, yaplmas gerekli grlen ilemlerin, devlet hiyerarisine uygun olarak, kimi zaman Cumhurbakan DEMREL, kimi zaman da Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZn imzalaryla, Babakanlk dahil, ilgili Bakanlk, kurum ve kurululara gnderildii tespit edilmitir. Bu srete Cumhurbakanlna intikal eden belgelerin nemli bir ksmnn, Genelkurmay ve MT tarafndan irticai faaliyetler konusunda hazrlanan Brifing vb. almalar ile bu almalarda yer alan iddia ve tespitler erevesinde, ilgili Bakanlk, kurum ve kurulularndan istenen cevabi yazlar olduu grlmektedir. Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcl grevinden nce, Kurmay Albay olarak Demirelin yaverliini yapan Ouz zbilginin bilgisayar ortamnda yazp, el yazsyla zerine notlar dt, RTCA FAALYETLER VE CUMHURBAKANLIINDA YAPILAN LEMLER balkl Notta, szkonusu Brifingler erevesinde Cumhurbakanl bnyesinde yaplan almalar zetlenmektedir. Bu Not, zerinde herhangi bir oynama yaplmakszn aada sunulmaktadr:

139

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-439/442.

81

-17 Ocak 1997 tarihinde Sayn Cumhurbakanna Genelkurmay Bakanlnda rticai Faaliyetler konulu bir brifing verildi. (Brifinge sadece Sayn Cumhurbakan katld.) -Brifing metni Cumhurbakanl Genel Sekreteri Sayn Necdet SEKNZ tarafndan incelenerek, OK GZL gizlilik dereceli olarak 10 sayfalk kiisel bir gr hazrland. - 27 Ocak 1997 gn Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda, irticai faaliyetler nedeniyle Trk Silahl Kuvvetlerinde bagsteren rahatszlk Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Gven ERKAYA tarafndan dile getirildi. - 27 Ocak 1997 gn, Sayn Cumhurbakan tarafndan bana, Yksek Askeri ura kararlar ile Trk Silahl Kuvvetlerinden ihra edilen subay ve astsubaylarn refah Partisi tarafndan baz kurum ve kurulular ile belediyelerde ie alnmalar konusunun aratrlmas grevi verildi. - 28 Ocak 1997 gn saat 14.00de Genelkurmay Bakanl stihbarat Bakan Korgeneral etin SANER ile konuyu grtm ve ad geen personelin istihdam edildii yerleri belirten listeyi aldm. - 30 Ocak 1997 gn ayn konu ile ilgili bir liste de MT Mstear Snmez KKSALdan alnd. - 31 Ocak 1997de, Genel Sekreter tarafndan ben, Devlet Denetleme Kurulu Bakan Fahri ZTRK ve Kanunlar Kararlar Bakan Kemalettin ALKAFOLU Genelkurmay tarafndan verilen brifing metninin incelenmesi konusu ile grevlendirildik. - Genkur.Brifing metninde 20 nci sayfadan sonra yeralan iddialar 54 madde olarak tesbit edildi. - 3 ubat 1997 gn sabah saatlerinde, Sayn Cumhurbakan, Genel Sekreter, Devlet Denetleme Kurulu Bakan, Kanunlar Kararlar Bakan ve ben Sayn Cumhurbakannn alma ofisinde toplant yaptk. 54 konudan 19u iin verdiimiz cevaplar, bir zarf iinde, tarafmdan saat 17.00de Genelkurmay Bakan Orgeneral .Hakk KARADAYIya makamnda teslim edildi. Ayn gn Sayn Cumhurbakan tarafndan Babakan Necmettin ERBAKANa bir mektup yazld. - 4 ubat 1997de ayn gurup yine Sayn Cumhurbakannn alma ofisinde biraraya gelerek, Sayn Cumhurbakan imzas ile Babakana gnderilecek dier mektubu ve Genel Sekreter imzas ile ileri Bakanlna (3), Milli Eitim Bakanlna (1) gnderilecek drt mektubu hazrladk. Ayn gn saat 16.00da, bunlardan be mektubu ihtiva eden zarf, tarafmdan Sayn Genelkurmay Bakanna makamnda teslim edildi. - 5 ubat 1997de, ayn gurup, yine ayn yerde, Sayn Cumhurbakan ile konu zerinde altk. Daha sonra Genel Sekreter Yardmcl toplant odasnda Genel Sekreter imzas ile MT Mstearlna gnderilecek mektubu hazrladk. Ayn gn, iinde drt mektubun fotokopisi olan zarf, tarafmdan Genelkurmay Bakanna verildi. Ayn gn Genelkurmay stihbarat Bakann makamnda ziyaret ederek konuyu grtm. - 5 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan TGRTde Sabahattin NKBARn hazrlad ALTERNATF programna katld. rtica ile ilgili nemli mesajlar verdi. 82

- 8 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan btn TVlerde yaynlanan RAMAZAN BAYRAMI mesajnda irticai faaliyetlere dikkat ekti. - 20 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan SHOW TVde Kadir ELK tarafndan hazrlanan OBJEKTF programnn konuu oldu. Ayn mesajlar verdi. - 21 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan, Babakan Prof.Dr.Necmettin ERBAKAN kabul ederek ikibuuk saat grt. (45 gndr grmyorlard.) - 21 ubat 1997de Genelkurmay Bakan ve MT Mstear da Sayn Cumhurbakann ziyaret ettiler. Ayn gn, 28 ubat 1997de yaplacak olan MGK toplantsnda gndeme getirilecek taslak rticai Faaliyetler Raporu ve Babakann MT Mstearna sylediklerini ihtiva eden iki sayfalk bir rapor MT Mstear tarafndan Sayn Cumhurbakanna takdim edildi. - 21 ubat 1997 tarihinden itibaren, her gn cretsiz olarak Cumhurbakanlna verilen 10 adet ZAMAN gazetesine el koydum. Bu gazetelere garaja ve Koruma Mdrlne veriliyordu. Bu gazetelerin yerine HRRYET, MLLYET, RADKAL ve YEN YZYIL gazeteleri ad geen yerlere verilmeye baland. - 22 ubat 1997 tarihinde ayn gurup, bu yeni raporlar zerinde almaya baladk. - 24 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan ile biraraya gelerek raporlar deerlendirdik. MGKde takdim edilecek olan raporun 28 nci sayfasndan balayan NLEMLER maddesini zayf bularak, maddeye getireceimiz neriler zerinde altk. - 4 ubat 1997 (12.20-13.20), 16 ubat 1997 (15.30-16.50) ve 26 ubat 1997 (18.00-19.00) gnleri Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu LLER Sayn Cumhurbakann ziyaret etti. - 25-26 ubat 1997 gnlerinde gurup almamz devam etti. - 25-26 ubat 1997 gnleri MT Mstear Sayn Cumhurbakann ziyaret etti. - 27 ubat 1997 tarihinde saat 10.00da Sayn Cumhurbakannn makamnda yaplan toplantda NLEMLER maddesine son ekli verildi ve ben revize edilmi olan metni saat 12.00de MT Mstearna elden teslim ettim. - 27 ubat 1997 tarihinde saat 17.00de Babakan Sayn Cumhurbakann program d olarak ziyaret etti. - Yine ayn gn, Sayn Cumhurbakan MT Mstearn saat 19.45-20.00 arasnda MGK gndemi ile ilgili olarak kabul etti. - 27 ubat 1997de, son birka ay iinde ilk defa olarak Bakanlar Kurulu topland ve Babakan ERBAKAN ve Tansu LLER toplant dnda iki kere grtler. - 28 ubat 1997 gn saat 15.00-24.00 arasnda dokuz saat sren MGK toplants yapld. Toplant srasnda Babakan ERBAKAN MGK salonundan karak ikindi namazn kld. (Eli kabul Salonunda) - Ayn gn Babakan ERBAKAN, TRT ve baz zel TV kanallarndan CRAATIN NDEN program ile halka seslendi.

83

Hazrlanan bu Nottan, 17 Ocak 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanl tarafndan Cumhurbakan Demirele verilen szkonusu brifingin, 28 ubat tarihli MGK toplantsnn habercisi olduu; Genelkurmay Brifinginde yer alan 54 iddia hakknda Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde zel bir alma gurubu tekil edildii, bu srete Genelkurmay Bakanl stihbarat Bakan Korgeneral etin Saner ve MT Mstear Snmez Kksal ile eitli grmeler yapld, bu almalar erevesinde Cumhurbakan Demirelin imzasyla Babakan Erbakana 3 ubatta bir, 4 ubatta olmak zere, toplam drt mektup yazld, ayrca Cumhurbakanl Genel Sekreteri nin imzasyla ileri Bakanl ve Milli Eitim Bakanlna eitli mektuplar yazld, gnderilen bu mektuplar ihtiva eden zarfn bizzat Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs Ouz zbilgin tarafndan Genelkurmay Bakanna teslim edildii, MT Mstearlndan alnan bilgilerle birletirilerek hazrlanan nihai rticai Faaliyetler Raporunun da, 28 ubat MGK toplantsnda MT Mstear tarafndan takdim edildii, raporun NLEMLER balkl blmnde hkmet tarafndan irticai faaliyetlere kar alnmas istenen tedbirlerin yer ald anlalmaktadr. Notta yer alan bilgilerden, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants ncesinde, 17 Oca k 1997 tarihinde Genelkurmay tarafndan Cumhurbakan Demirele verilen brifing erevesinde yrtlen szkonusu almalar hakknda Babakan Erbakann veya dier Hkmet yelerinin haberdar edilmedii anlalmaktadr. te yandan, 27 Ocakta, Ouz zbilginden Yksek Askeri ura kararlaryla TSKdan iliii kesilen personelin Refah Partisi tarafndan baz kurum ve kurulular ile belediyelerde istihdam edilmesi hususunda bir alma yaplmasnn istendii grlmektedir. 1.3. MT tarafndan Cumhurbakan Sleyman DEMRELe Sunulan Brifing: Komisyonumuza intikal eden belgeler arasnda, Eyll 1996 aynda MT tarafndan hazrland anlalan irticai faaliyetler konulu, ekiyle beraber toplam 60 sahifelik bir Brifing140 yer almaktadr. Herhangi bir resmi evrak numaras verilmedii iin gayri resmi bir alma olarak deerlendirilebilecek bu Brifingde yer alan hususlar ana hatlaryla aada zetlenmektedir: -rann da etkisiyle, Trkiyede eriat dzeninin ancak slami bir devrim yol uyla gerekletirilebileceini savunan irticai gruplarn eylemsel aktivitelerinin toplumu rahatsz eder boyuta ulat; son be yl iinde, faili mehul cinayetler, laiklik aleyhtar davran ve gsterilerin trmand, - Refah Partisinin, yasad tarikat retisini demokratik yollarla iktidara tamaya alt, tek bana iktidara gelmek isteyen partinin nihai amacnn, dier irticai gruplar gibi, eriat Devleti kurmak olduu,

140

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-121

84

- Milli Grlerin Milli Genlik Vakf, Kadn Kollar, meslek teekklleri ve dernekler vastasyla etkili faaliyet yrttkleri, bu maksatla, Belediye imkanlarndan yararlanlarak, Kuran Kurslar, pansiyonlar ve vakflara kolaylklar saland, - Bata TSK, Emniyet ve Milli Eitim Bakanl olmak zere, kamu kurumlarnda ve baz sendikalarda (HAK- Konfederasyonu bnyesindeki 9 sendika gibi), derneklerde ve vakflarda kadrolamaya arlk verdikleri, - zellikle Silahl Kuvvetlere ve Emniyet tekilatna szmaya altklar, Milli Eitim Bakanl ve retmenlerin ncelikli hedef olarak grld, - Nakibendi ve Sleymanc tarikatlarnn Milli Grleri destekledii, ancak Nurcularn destek vermedikleri, F.GLEN bata olmak zere, Nurcu kesimde baz tereddtlerin devam ettii, - BDA-C, Hizbullah, Sleymanc Kaplanclar, Acz-i Mendiler, Nurcu F.GLEN gruplar yasa d faaliyetlerini artrdklar, - Yaynclk sektrnde dini ierikli kitap ve gazete saysnn her geen gn artt, gazete ve dergilerin kaplara kadar datlmas yntemiyle olaanst tirajlara ulald, - Milli Gr unsurlarn, 1994 ylndan itibaren dier irticai unsurlar kendi siyasi ats altnda toplamak ve daha sonra Krt ve Alevi gibi unsurlara yaknlamak suretiyle kitlesellemeye alt, - HADEPin seimlere katlmamas halinde, bu partinin semenleri Refah Partisini tercih edebilecei, - Radikal slamclardan slami Byk Dou Aknclar Cephesi (BDA-C), Yeryz Grubu ve Selam Grubunun basn-yayn faaliyetleri icra ettikleri, - nsan Haklar ve Mazlumlar in Dayanma Dernei (MAZLUM-DER), AKABE Kltr Eitim Vakf (AKEV), lmi Aratrmalar Vakf (LKAV) ve Filistinle Dayanma ve Dostluk Dernei (FDD)nin sosyal organizasyon olarak faaliyet yrttkleri, - Hizbullah (lim ve Menzil Cemaatleri), slami Hareket rgt (H) ve Caferi unsurlarn bamsz ve yresel hareket ettikleri, BDA-C, Hizbullah ve slami Hareketin terre yatkn radikal slamc gruplar olduu, - ran tarafndan desteklenen BDA-Cnin sabotaj, Hizbullahn PKKya kar slami bir Krt Devleti kurma fikrini benimsedii, 1991 ylndan Eyll 1996ya kadar arlkl olarak Diyarbakr, Mardin, Batman, Bingl ve anlurfada toplam 1365 silahl eylem icra ettii, slami hareket rgtnn de ran tarafndan desteklendii ve rgt lideri rfan AIRICInn etin Eme eylemini gerekletirdiklerini ifade ettii, - Tarikatlardan Nurcular iinde yer alan F.GLEN grubuna ait yurt iinde 78 vakf, 14 dernek, 100 zel okul, 186 irket, 460 dersane, 470 renci yurdunun bulunduu, bu grubun demokratik yollarla devlet kademelerinde kadrolamaya alt, Atatrk ilke ve inklaplarn ortadan kaldrarak, eriat esaslarna dayal bir devlet kurmay hedefledikleri, - F.GLEN Grubunun, yurt iinde ve zellikle Orta Asyaya ynelik eitim ve basn faaliyetlerini younlatrdklar, yayn organ Zaman Gazetesinin Orta Asya lkelerinde yaymlanmaya balad, 85

- Nurcularn ve Sleymanclarn yurt iinde ve yurt dnda rencilere ynelik olarak ok sayda kurs ve pansiyon ilettikleri, Milli Grlerin ve zellikle Nurcularn yurt ii ve yurt dnda zel okullara sahip olduklar, - Acz-i Mendi grubunun Atatrk aleyhtar gsteriler dzenledii, - Almanyada IGMG dnda radikal islamc Anadolu Federe slam Devleti (AFD)nin C.KAPLAN tarafndan kurulduu, bu kiinin lm zerine olu Metin KAPLAN liderliinde toparland, slam Kltr Merkezleri Birlii (KMB)nin ise Sleymanclk faaliyetleri paralelindeki faaliyet gsterdii, - IGMG Bakanlna N.ERBAKANn yeeni Mehmet Sabri ERBAKANn getirildii, sonu olarak fundamentalist lkelerin Trkiyede rticai potansiyelini kullanma abalarnn tabanda kabul grmedii ancak irticai tehdidin yoksul ve gayrimemnun kesimlerde taraftar bulma imkan kazand, ayrca eitli provokasyonlara ak bir zellik tadklar, -Yabanc slamc gruplarn irticai potansiyeli daha aktif bir izgiye ekme tehdidinin mevcut olduu, bu beklentilerin lkemizin yerald uluslararas toplumun dikkatinin Trkiye zerinde toplanmasna ve batl platformlarda aleyhimize istismarna mesnet tekil edecei - Almanyada Milli Gr slam Toplumu (IGMG) kanalyla slamn Avrupada resmi din stats kazandrlmasna alld, - Milli Gr Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Merkezi tarafndan uluslararas nitelikte konferanslar gerekletirildii, - Ayrca, anti Amerikanc ve antisiyonist tavrlaryla bilinen Milli Grn glenmesinin ABD menfaatlerine zarar verebilecei imajn silmek amacyla bu lkedeki 4 milyonluk zenci ve Arap Mslman kitlenin sempatisini ekmeye ve bu lobiden yararlanmaya alld, - Milli Grlerin, Suudi Arabistan/Rabta, Libya Uluslararas slama ar Cemiyeti, ran rad Bakanl, HAMAS ve Mslman kardeler gibi rgt ve unsurlarla temas halinde olduu, - Milli Grn slam Birlemi Milletleri, slam Ortak Paras, slam Ekonomik Topluluu gibi hedeflere yneldii, RPnin Trkiyenin slam aleminde lider lke konumuna gelecei ynndeki propagandalarnn etkili olduu, bu durumun slam aleminin liderlii iin gizli bir rekabet halinde olan Arap lkelerinde tedirginlik yaratt, - srail Babakan NETENYAHUnun da, Refah Partisinin slam lkeleri iinde lider lke olma hedefinden rahatszlk duyduu, -Batya alternatif slam Birlii oluturma propagandalarnn zemin kazand, RPnin slamc kimlii ile iktidar orta olmasnn, ran deneyiminin aksine, demokratik yntemlerle de iktidarn elde edilebileceini gsterdii, - Bu durumun eitli gruplara rahat bir faaliyet ortam ve kadrolama imkan salad, Refah Partisinin topyekn iktidara gelme ynndeki abalarn hzlandrd, belirtilmektedir. Ayrca, Brifingin 26 sahifelik ekinde yer alan izelgelerde ne kan hususlar unlardr:

86

- SLAMCI UNSURLARIN GC izelgesi altnda; bu unsurlara ait yurt ve yurt dndaki yayn (181), dernek (884), vakf (197), irket (509), kurs-pansiyon (1770), dershane (486), sendika (9) ve zel okul (242 saylar, - SLAMCI UNSURLARA AT KURS VE PANSYONLAR izelgesi altnda; yurt ii ve yurt dndaki Radikal slamc Unsurlar, Milli Gr, Nurculuk (470), Sleymanclk (1300) ve Dier Tarikatlara ait toplam 1770 kurs ve pansiyon saylar, - SLAMCI UNSURLARA AT DERSANELER izelgesi altnda; Nurcularn 460 yurt iinde, 25i yurt dnda olmak zere, toplam 485 dershanesi olduu, ayrca dier tarikatlarn 1 dershanesi olduu, - SLAMCI UNSURLARA AT ZEL OKULLAR izelgesi altnda; Milli Grlerin 1i yurt iinde, 2si yurt dnda; Nurcularn ise 100 yurt iinde, 139u yurt dnda olmak zere, toplam 241 zel okulunun bulunduu, - SLAMCI UNSURLARA AT RADYO VE TELEVZYONLAR izelgesi altnda; Radikal slamc Unsurlar (31), Milli Gr (46), Nurculuk (15), Dier Tarikatlar (14) olmak zere, toplam 106 radyo ve televizyon olduu, , - HAK- KONFEDERASYONU izelgesi altnda; bu Konfederasyona bal, HZMET-, ZSALIK-, ZPLK-, ZAA-, HAKTARIM-, ZGIDA-, BELEDYE- ve ZELK sendikalarnn olduu, - SLAMCI UNSURLARA AT DERNEKLER izelgesi altnda; yurt iinde ve yurt dnda, Radikal slamc Unsurlar (126), Milli Gr (324), Nurculuk (15), Sleymanclk (2100) ve Dier Tarikatlar (16) olmak zere, toplam 884 dernek olduu, - SLAMCI UNSURLARA AT VAKIFLAR izelgesi altnda; yurt iinde ve yurt dndaki vakflarn; Radikal slamc Unsurlar (53), Milli Gr (27), Nurculuk (80), Sleymanclk (14) ve Dier Tarikatlar (23) olmak zere, toplam 197 vakf bulunduu, - SLAMCI UNSURLARIN YAYIN FAALYETLER izelgesi altnda; yurt iinde ve yurt dnda 21 gazete ve 160 derginin tespit edildii, - SLAMCI UNSURLARA AT RKETLER izelgesi altnda; yurt iinde ve yurt dnda Radikal slamc Unsurlar (148), Milli Gr (54), Nurculuk (262), Sleymanclk (28) ve Dier Tarikatlar (17) olmak zere, toplam 509 irket bulunduu, - SLAMCI UNSURLAR izelgesi altnda, bu unsurlarn; MLL GR, RADKAL SLAMCI UNSURLAR (HZBULLAH, TEVHD, YERYZ, MAZLUM-DER, M.GENLK, BDA-C, SLAM HAREKET ile 30 KADAR GRUP) ve TARKATLAR (NURCULUK, SLEYMANCILIK, NAKBENDLK, KADRLK ile DERLER) olmak zere, e ayrld, - MLL GR izelgesi altnda, - SYAS ORGANZASYON alt bal altnda REFAH PARTS,

87

- VASAT ORGANZASYONU alt bal altnda; Milli Genlik Vakf (74 lde ube Var), Dier Vakflar (27), Dernek (29), Mesleki rgtlenme HAK- KONFEDERASYONUNA BALI 8 SENDKA; - YAYIN ORGANZASYONU alt bal altnda 34 Yayn, - TCAR ORGANZASYON alt bal altnda 54 irket, YURT DII ORGANZASYON alt bal altnda SLAM TOPLUMU MLL GR TEKLATI (IGMG) ve ona bal 32 Blge Bakanl ile AVRUPA CAM YAPTIRMA VE YAATMA DERNE (EMUG) ve ona bal 295 Cami Dernei olduu, - RADKAL SLAMCI UNSURLAR izelgesi altnda; - YAYIN ORGANI EVRESNDE TOPLANAN GRUPLAR alt bal altnda; Yeni Tahkim Dergisi, Aknc Yolu Dergisi (BDA-C Grubu), Zamana Selam Gazetesi (Tevhid Grubu), Yeryz Dergisi (Yeryz Grubu), - VAKIF VE DERNEK EVRESNDE TOPLANAN GRUPLAR alt bal altnda; nsan haklar ve Mazlumlar in Dayanma Dernei (MAZLUM-DER), Vahdet Eitim yardmlama ve Dostluk Vakf (VAHDET Vakf), AKABE Kltr Eitim Vakf (AKEV), lmi ve Kltrel Aratrmalar Vakf (LKAV) ile Filistinle Dostluk ve Dayanma Dernei, - BAIMSIZ VE YRESEL GRUPLAR alt bal altnda, Hizbullahi Faaliyet (lim-Menzil Cemaati), slami Hareket (H), Ceferilik ve Caferi unsurlar, Mahalli Yaynlar, ahslar ve Kitapevleri Etrafnda Toplanan Gruplar ile Mslman Genlik. - BDA-C GRUBUNA AT LLEGAL CEPHELER izelgesi altnda alt rgtler ve faaliyet yerleri. - F.GLENN YURTDII FAALYETLER izelgesi altnda; Dnya Haritas zerinde, lkelere gre iaretlenmi Okul, Gazete ve niversite saylar, - NURCU GRUPLARIN DAILIMI izelgesi altnda; NURCULUK (1963); - YAZICI GRUP alt bal altnda YAZICI GRUP, - OKUYUCU GRUP (1969) alt bal altnda, - F.GLEN GRUBU, - OKUYUCU GRUP alt bal altnda, SIDDIK DURSUN GRUBU (1989) alt bal altnda, SIDDIK DURSUN ve ZZETTN YILDIRIM GRUBU - MEHMET KURTOLU (1979) alt bal altnda, MEHMET KURTOLU GRUBU, - OKUYUCU GRUP (1981) alt bal altnda, MEHMET KIRKINCI GRUBU (URA) ve GAZETEC GRUP (YEN NESL GRUBU ve YEN ASYA GRUBU) - ACZ- MEND GRUBU (1991) alt bal altnda ACZ- MEND GRUBU.

88

- SLEYMANCILAR izelgesi altnda; - KEMAL KAAR GRUBU rgtlenmesi alt bal altnda; - YURT (Bir veya birka ilden oluan blgeler) - YURT DII alt bal altnda; - SLAM KLTR MERKEZLER BRL (26 ADET), KLN, (NURETTN AKMAN), - F.ALMANYA (NHAT TARHAN), - HOLLANDA (MAHMUT ALTAN), - SVRE (REMZ ELEB), - SVE (HAMZA BAL), - BELKA BATTAL GL - AVUSTURYA (SELAHATTN ELEB) - FRANSA (YUNUS SADIKOLU) - HSEYN KAPLAN GRUBU alt bal altnda (Etkinliklerinin STANBUL ve RZEde snrl dzeydedir) - DER TARKAT VE GRUPLAR izelgesi altnda; - NAKBEND TARKATI alt bal altnda; - ESAT COAN GRUBU /STANBUL, - MUSA TOPBA GRUBU/ STANBUL - M.USTAOSMANOLU /STANBUL - RET EROL GRUBU /ADIYAMAN - KADR TARKATI alt bal altnda; - HAYDAR BA /TRABZON - IIKILIK alt bal altnda; - M.HLM IIK, ENVER REN /STANBUL - VAHAB TARKATI alt bal altnda; SAT EKMEGL/MALATYA. - SLAM TOPLUMU MLL GR izelgesi altnda; - MERKEZ KLN GENEL BAKAN, GENEL SEKRETER ve onun altnda BLGE BAKANLIKLARI - SLAM TOPLUMU MLL GR (IGMG) (LTSAKLARI) izelgesi altnda; - AVRUPA GAZETECLER BRL, - NVERSTELLER BRL, - AVRUPA DII BALANTILARI, - HH 89

- AVRUPA SLAM KLTR MERKEZ (KONSEY) - TCAR LKLER VE HAC ORGANZASYONU - AVRUPA SLAM BRL (UE). - ANADOLU FEDERE SLAM DEVLET (AFD) izelgesi altnda; -GENEL EMRLER VE HALFE METN KAPLAN ve GENEL MERKEZ TEKLATI KLN (ULU CAM), BLGE BRLKLER alt bal altnda; ALMANYA, HOLLANDA, FRANSA, AVUSTURYA, SVRE, BELKA, NGLTERE, AVUSTRALYA EMRLK ve TEMSLCLKLER - SLAM KLTR MERKEZLER BRL KLN (26 ADET) NURETTN AKMAN izelgesi altnda; - ALMANYA (NHAT TARHAN) - HOLLANDA (MAHMUT ALTIN) - SVRE (REMZ ELEB) - AVUSTURYA (SELAHATTN ELEB) - FRANSA (YUNUS SADIKOLU) - ABD (BURHAN SATAR) - ROMANYA (BLAL BALLIOLU) - DANMARKA - NORVE - NGLTERE - KAZAKSTAN - GRCSTAN. hususlar yer almaktadr. zetle, bu Brifingde, SALMCI UNSUR olarak gsterilen Refah Partisinin ve ona yakn izgideki Milli Gr vakf, dernek vb. rgtlenmelerin, dier slamc gruplarla beraber, yasa d faaliyetler yrttkleri ne srlerek, bu faaliyetlerin, Trkiyenin istikrar ve gvenliini tehdit eder boyuta geldii ne srlmektedir. Brifingde, ayrca, Refah Partisinin; ran, Suudi Arabistan, Libya ve Filistin ile iyi ilikiler tesis etmek yoluyla Trkiyeyi, slam lkeleri iinde lider lke konumuna getirmek istedii; bu durumun Trkiyenin d politika hedeflerine uygun olmadna iaret edilerek, sraili de rahatsz eden bu tutumun Trkiyenin yurt dndaki itibarnn sarslmasna yol at ileri srlmektedir. Babakann haberi ve onay alnmakszn, Devletin bana arz edildii grlen bu istihbarat almasnda; iktidardaki Refah Partisinin ve partiye yakn toplum kesimlerinin, Milli Grler

90

eklinde tanmlanarak, Radikal slamclar ve Tarikatlar olarak ifade edilen dier irticai unsurlarla beraber, uzun yllar boyunca, yakndan takip edilmekte olduunu gstermektedir. Brifing metninde, Refah Partisi tabann oluturan Milli Genlik Vakf ve dier yurt ii ve yurt d unsurlarnn yasa d rgtlenme modeli eklinde, ayrntl bir ekilde incelenmi olmas; bu Brifingin, Babakandan habersiz olarak, Cumhurbakan DEMREL iin zel olarak hazrlanm olduunu gstermektedir. Bu Brifingde yer alan hususlarn, mteakip aylarda gerekletirilen MGK toplantlarnda da gndeme gelmi; ancak Refah Partisinin adnn aka zikredilmeyip, bunun yerine Milli Grler tanm altnda dolayl yoldan irticai unsurlar kapsamna sokulduu grlmektedir. te yandan, Brifingde Refah Partisinin yrtt d politikaya ilikin olarak dile getirilen eletiriler, Mstearln, sadece i politika konularn deil, Trkiye -srail ilikileri gibi, d politika konularn da yakndan takip ettiini ortaya koymaktadr. Bu dncede, 28 ubat dneminde Refah Partisinin d politika uygulamalarndan kaynaklanan rahatszlklarn etkili olduu deerlendirilmektedir. 1.4. Genelkurmay Tarafndan Cumhurbakan Sleyman DEMRELe Sunulan Brifing: 17 Ocak 1997 tarihinde,141 Cumhurbakan Sleyman Demirele, Genelkurmay Karargahnda, RTCA FAALYETLER balkl brifing verildii haberi, dnemin gazetelerinde de yer almtr . Bu haberlere gre, 17 Ocak 1997 gn dzenlenen brifing iin Genelkurmay ziyaret eden Demireli Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday ve Kuvvet Komutanlar kapda karlam; Genelkurmay Bakannn makam odasnda bir araya gelen Karaday ve Demirel grmesine Cumhurbakanl personeli alnmamtr.142 Szkonusu brifing metni, Cumhurbakan Sleyman Demirel Arivinde yer almaktadr143. Genelkurmay Bakanl stihbarat Bakanl tarafndan hazrland grlen brifing metni 65 sahifeden olumaktadr. Brifingin, MT Mstearl tarafndan Eyll 1996 aynda Cuumhurbakan DEMRELe sunulan brifingten ok daha geni kapsaml olduu, hemen hemen her konuda, devletin tm Bakanlklaryla ilgili, ok farkl konularda birok istihbari bilginin derlenip toparland grlmektedir. Tamam byk harflerle yazlan Brifing; Konu, Maksat, Genel, rticai Yaplanma, Milli Grler, Radikal slamclar, Tarikatlar, rticai Unsurlarn Devleti Ele Geirme Politikas, ktidara Hazrlk Sreci (1995 Yl ncesi), ktidar Dnemi (1995 Yl Sonras), Kamu, Kurum ve Kurulular,
141

Bu Brifingin, Babakan ERBAKAN tarafndan, Babakanlk Resmi Konutunda baz din adamlarna ve Diyanet temsilcilerine ve din adamlarna verilen iftar yemeinin alt gn sonrasna rastlamas not edilmelidir. 142 Komisyonumuzda dinlenen Gazeteci Rdvan AKAR, bu brifing hakknda unlar sylemitir: Sayn Demirelle yaptmz syleide vurgulad birka ey var. Bir tanesi, Sayn Karadaynn, kendisini ziyaret etmesi sonrasnda ite rahatszlklarn ifade etmesi ve bu ifade etmesinin sonrasnda Genelkurmay Bakanl ierisinde -ki galiba 28 ubat srecine ilikin ilk brifing oluyor- stihbarat Daire Bakan, iki istihbarat daire grevlisi Genelkurmay Bakan, 2nci Bakan ve Sayn Cumhurbakan eliinde gerekletirilmi olan toplant 143 CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-156

91

Yasama Organ, Yrtme Organ, Yarg Organlar, Yerel Ynetimler, Finans Kaynaklar, T.S.K.ne Ynelik Faaliyetler, Refah Partisinin Ulusal Deerlere Yaklamlar, Deerlendirme ve Sonu balklarndan olumaktadr. Brifing metninde, baz nemli cmlelerin, altlarnn izildii grlmektedir. Brifingte yer alan hususlar ana hatlaryla aada zetlenmektedir: -Mevcut rejimin islami esaslara oturtulmas ideolojisini benimseyen irticai kesim, gemite de ayaklanm ve Cumhuriyetin lider kadrosuna kar eitli suikast giriimlerinde bulunmutur. - Btn irticai gruplarn nihai amalar eriat devleti kurmaktr ancak yntem ve organize yntemleri asndan farkllk gstermektedirler. - rticai gruplar Milli Grler, radikal slamclar ve tarikatlar olmak zere ana balk altnda snflandrlabilir. Bu irticai gruplarn takip ettikleri strateji u drt safhay iermektedir. + tebli; kurduklar veya ele geirdikleri kurulular vastasyla laiklii dinsizlik olarak gren bir kitle oluturmak, + cemaatleme; oluturulan bu kitle ile politik g elde edip bundan da silahl kadrolar tekil etmek, + cihad; siyasi iktidar demokratik yoldan ele geirmek, bu mmkn olmazsa oluturulacak kitle ve silahl gle, devlet glerini tasfiye edip teokratik rejimi gerekletirmek, + Trkiye'de teokratik bir lkelerini tek bayrak altnda toplamak. - Milli Gr; Nakibendi skender Paa cemaati eyhi Zahit Kotku liderliinde kurulmu, 1970 ylnda Milli Nizam Partisi olarak rgtlenerek gnmzde Refah Partisi adn almtr. - Milli Grn kaynan Kurana ve slam hukukudur. Ana fikri; hkmetmeyen kafirdir, mslman mahkum olamaz, hakim olmaldr, bu nedenle devlet dine hkmedemez, din devleti ynlendirir, devlet yaps mutlaka dini esaslara oturtulmaldr, slam ile laik dnce hibir zaman bir arada olamaz eklindedir. - Legal ve siyasi alanda faaliyet gsteren Milli Grler, 80 ilde ve ilelerde 100 bini akn yesi bulunan Milli Genlik Vakf, kadn kollar, meslek teekklleri ve dernekler vastasyla etkin faaliyet gstermektedir. - M illi Gr; aktan yaplacak antilaik irticai hareketlerin Trk Silahl Kuvvetleri ve laik unsurlar karsnda etkisiz kalacandan hareketle; insan haklar, ibadet ve inan zgrl, demokrasi gibi uluslararas deerlere dayal bir siyaset takip etmektedir. rejimin kurulmasn mteakip, tm islam -muhtemelen DEMREL tarafndan-, kalemle

92

- Hizbullah, Tevhid, Yeryz, Mazlum-Der, Mslman Genlik, BDA-C, slami Hareket gibi radikal islami gruplar ise genellikle bir dergi veya yayn kuruluu etrafnda toplanm, dar kadrolu kk gruplardr. - Refah Partisi ve dier irticai unsurlar ncelikle genlik kesimine el atmlardr. Nurcular, Sleymanclar ve Nakibendiler genlie tahsil ve barnma imkanlar salamakta; imam hatip okullarn oaltarak, yandalarn harp okulu dndaki okullara ynlendirmektedirler. - Milli Gr, yurtdna ynelik olarak slam Birlemi Milletleri, slam Ortak Pazar, slam dinar gibi hedeflere ynelmitir. Dier taraftan, Msr ve Suriyede yaygn olan Mslman Kardeler, Libyadaki slami ar Cemiyeti, S.Arabistandaki Rabta ve Cezayirdeki slami Selamet Cephesi ile ilikileri mevcuttur. - Refah Partisi ve dier irticai unsurlar, 1990'l yllarda, Bosna Hersek, Cezayir, Azerbaycan, Filistin ve eenistan'daki olaylar kullanarak, kendi propagandalarn yapma imkan bulmulardr. - Refah Partisi, 1980-1990 yllar dneminde byk hamle yapm; 1994 yerel seimleri ile 1995 genel seimlerinde kazand baaryla, ran deneyiminin aksine, demokratik yntemlerle iktidara gelebileceini grmtr. - Refah Partisi, 1995 seimleri sonrasnda DYP ile birlikte iktidar olarak, eriat devletinin tesisine hizmet edecek ortam hazrlamak maksadyla; adalet, milli eitim ve iileri bakanlklar bata olmak zere devletin dier kamu, kurum ve kurulularnda, yerel ynetimlerde, sivil sektrde ve mevcut rejimi silahla deitirmek gerektiinde ihtiya duyaca emniyet tekilatnda kadrolama faaliyetlerine ve TSK bnyesine szma gayretlerine hz vermitir. - Halihazrda TBMMnin hakimi Refah Partisidir. Partili milletvekillerinin tm byk bir disiplin ierisinde meclise devam etmekte, her oturumda ounluk elde ederek btn yasalarn karlmasn salamaktadr. - ktidar orta DYP Genel Bakannn hesap ve mal varlklar sebebiyle teslimiyeti bir tutum izlemesinden dolay DYPli milletvekillerinin ounun yaplan TBMMdeki oylamalara katlmamas Refah Partisinin bahsekonu etkinliini daha da glendirmektedir. -RPnin ifade edilmeye allan yaklamlar ile amalarnn dine hizmet deil, dini siya sete alet etmek olduu, stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dekan Prof.Dr.Yaar Nuri ztrk tarafndan bunlar islamiyeti lekelemitir demiyorum, pisletmilerdirtoplum olarak bu tehlikeyi grp uyank olmak durumundayz eklindeki cmleleriyle aka ortaya konulmaktadr. - Rafah Partisi, ayrca, parlamentodaki desteini artrmak ve eriat ideolojisinin devlet yaplanmasnda kk salmasn temin etmek maksadyla; kendi adamlarn, yandalarn ve irticai kesime mensup kiileri, DYP, ANAP, MHP ve BBP ierisine yerletirmi bulundurmaktadr. - Refah Partisi, yrtmenin de tek hakimi durumundadr. adam zihniyetiyle hareket eden bu parti, yapmak istedii uygulamalar sk sk ve srarla gndeme getirerek sonunda kabul edilmesini salamaktadr. 93

- Koalisyon protokol gerei, DYPne verilen nemli bakanlklara yine bu parti iinde irticai kesime ilgi duyan kiilerin (Milli Eitim Bakan gibi) atanmasn salamak veya kendi partisine mensup devlet bakanlarn DYPne verilen dier bakanlklarn (MSB ve Dileri Bakanl) ilgi sahasna giren konular takiple grevlendirmek suretiyle hkmette tek sz sahibi durumuna gelmi bulunmaktadr. - Bakanlklar devre d brakma uygulamalarna, Suriye, Libya ve ran ile yaplan temaslar ve Babakan Erbakann Afrika gezisinin planlamas en arpc rnekleri oluturmaktadr. Bu gezi ve temaslar, Dileri Bakanlnn bilgisi dnda organize edilmi, bu bakanlktan personel arlmam veya arlsa da zel grmelere itirak ettirilmemitir. - Belirtilen uygulamann dier bir rneini ise Refah Partisinin danmanlar vastasyla yrtt ve Milli Savunma Bakanlnn bilgisi dnda gerekletirmek istenen slam lkelerine ynelik ikili savunma sanayi giriimleri tekil etmektedir. Babakanlk bnyesinde i kili savunma sanayine ynelik olarak oluturulan bahse konu danmanlar kurulu, milli savunma bakanlndan bamsz olarak hareket etmekte ve kendi programlar erevesinde savunma sanayi alannda ilikiye girmek istedii lkelerle temaslar yapmakta, bu lkelerin askeri ateeleri ile gerek yurtiinde gerekse yurtdnda grmek suretiyle milli savunma bakanl dnda yeni bir yaplanma oluturmaya almaktadr. - Bu erevede Refah Partisi, kendi arzusu dorultusunda gerekletirmek istedii ikili savunma sanayi giriimlerinde kullanmak zere MSB.lnn btesinde 50 trilyon TL kesinti yapmay ve bu paray harcama yetkisini Babakanlk kontrolne almay planlamtr. - Halen Refah Partisi kendisine bal 18 Bakanla ilaveten, irticai kesime yaknlklar ile bilinen DYPne ait 4 bakanlk (Milli Eitim ve Devlet Bakanl) zerinde etkin rol oynamakta, dier DYPli bakanlklar ise brokrat seviyesinde kontrol etmeye almaktadr. - Devletin en nemli temel talarndan birisi olan yarg kurumu ierisinde gerekletirdikleri son hakim ve savc atamalaryla bir taraftan yandalar olan hakim ve savclar kritik noktalara getirerek, hakim ve savclar yksek kurulunda belirli bir stnlk salanm, dier taraftan Atatrkl ve laiklii savunan hakim ve savclarn grev yerleri deitirilmek suretiyle bunlar zerinde bask tesis edilmek istenmitir, nitekim bu atamalar sonrasnda yeni kadrolar tarafndan Ankara Kocatepe camiinde eylem yapan Acz-i mendi tarikat mensuplar tahliye edilmitir. - Dier bir rnek ise, Akit gazetesi ke yazar Abdurrahman Dilipakn 1995 ylnda Atatrk hakknda yazm olduu bir kitapta Atatrkn annesinin bir genelev kadn olduunu ve babasnn annesini genelevden kardktan sonra evlendiini belirtmesi nedeni ile bu kii hakknda stanbul Basavclnca alan bir dava oluturmaktadr. Bu dava srecinde; + Dava hakimi Mustafa Kutluk, sank Abdurrahman Dilipak mahkemeye armakszn beraat ettirmi, + Mteakiben bu hakim Yksek Hakimler Kurulu tarafndan knama cezas ile birlikte Bursaya atanm, 94

+ evket Kazann Adalet Bakanlna grevine getirilmesi sonrasnda, Bakan Kazan bu hakimin itibarnn iade edilmesini, knama cezasnn kaldrlmasn ve kendisinin yeniden stanbula atanmasn mstearndan talep etmitir. + Bakan tarafndan belirtilen bu isteklerin adalet bakanlnn yetkili mercilerince reddedilmesi zerine ad geen hakim tetkik hakimi olarak adalet bakan evket kazan tarafndan bakanla alnmtr. + Ayrca Refah Partisinin, islami kimlii nedeniyle anayasa ve siyasi partiler kanununu istinaden kapatlmas gerektii ynnde su duyurusunda bulunan Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Savcs Nuh Mete Ykselin bu giriimi bahane edilerek Adalet Bakanlnca baz uygulamalar ile ilgili savunmas talep edilmi ve bu savunmada, yrtt grevle ilgili usl hatas yapt, Msrda eriat savalar yetitirilmesi konusunda gereksiz detayl aratrmada bulunduu ne srlmtr. - Acz-i mendi tarikatna mensup sanklarn sa ve sakallarnn kesilmesi konusunda zel tip cezaevi mdrln ikaz ettii gibi ok basit konulara yer verilerek kastl olarak cumhuriyet savcsn zor durumda brakacak ve onu sulu duruma drecek bahsekonu sorularn cevaplanmas talep edilmi ve kii bask altna alnmtr. - Bugn iin yukarda ifade edilen rnek benzeri, Refah Partisi ideolojisine yakn olan yaklak 400 hakim ve savcnn Adalet Bakanl bnyesinde alnmakta olduu renilmitir. - Ayrca, Kayseri Belediye Bakan kr Karatepenin 10 Kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen, Atatrk anma trenlerinden sonra katld bir toplantda; mslmanlar sakn ola bu hrs, iman, kini, nefreti eksik etmeyin eklindeki partisinin gerek amacn gsterir ifadelerinden sonra; + hakknda alan soruturmay yrten Cumhuriyet Savcsna bask yaplarak eitli vaadlerde bulunulmu, + bu maksatla niversite retim grevlilerinden oluturulmas dnlen bilirkii heyetine, irticai kesimin grlerini benimseyen retim grevlilerinin seilmesi iin gayret sarfedilmi, + bunun iin irtibatta olduklar babakanlk mstear Kadri Keskinden Ankara devlet gvenlik mahkemesi savcs nezdinde tavassuta bulunulmas istenmitir. - Refah Partisi bu tr uygulamalarla yargya mdahalede bulunarak dava dosyalarnn rtbas edilmesini ve kapatlmasn amalamaktadr. + Adalet Bakannn kendi grne yakn bulduu hakim ve savclar kritik ve nemli yerlere atandrmak iin yksek hakimler kurulunda aba sarfettii, ayrca Ankara, stanbul gibi byk ehirlerin basavclarna eitli yollardan telkinlerde bulunarak ve talimatlar vererek, onlar bask altna almaya alt renilmitir. - Cumhuriyet rejiminin nemli teminat olan Yargtay Basavcl seiminin gndemde olduu bu gnlerde, zaten ounluu dinci ve krt kesime mensup kiilerin elinde olan mahkemeler 95

ve Yargtay bnyesinde yrtlen faaliyetlerle Refah Partisi kendi yanda olabilecek bir aday setirmek iin youn bir gayret sarfetmektedir. - Refah Partisi trbanl yarglarn grev almalarna olumlu yaklam sergileyerek klk kyafet kanununu ortadan kaldrmay amalamakta ve bylece toplum iin nemli kanunlar dahi hie sayabileceklerini gstermek istemektedir. Nitekim trbanl hakim ve savc adaylarnn bavurular, bakan evket kazan tarafndan kabul edilmi ve bunlardan iki tanesinin atamas gerekletirilmitir. - 9 Kasm 1996 gn Konya Belediyesi ve Milli Genlik Vakf tarafndan Konyada hkmetin klk-kyafet kanun tasarsna kamuoyu destei salamak konulu bir brifing dzenlenmi, mitinge 2500-3000 civarnda arafl ve trbanl kadn katlm, mitingin emniyetini Milli Genlik Vakfnn erkekleri salamtr. Mitinge Konya Bykehir Belediye bakan Do.Dr. Halil rn de katlm ve yapt konumada bartsne ve eriata sahip klmasn istemitir. Mitingde Trk bayrann tanmamas ve pankartlardan birisinde "bacmn rts batmakta rezilin gzne, acrm tkre, billahi tkrsem yzne yazs dikkat ekmitir. -Camilerde kadrosuz olarak grev yapmakta olan ve aldklar din eitimlerinin seviyesi itibaryla verdikleri vaazlar ve hutbelerle cemaati eriat kesime kanalize eden cami grevlilerinin, memur statsne geirilmesi ynnde gayret sarfeden Refah Partisi; bu yaklam ile cami grevlilerinin bu grevleri ile ilgili sulardan dolay memurin-muhakemat kanununa gre yarglanmasn, dolaysyla haklarnda ilgili sulardan dolay cumhuriyet savclar ve adli makamlarca soruturma almasn nlemek istemektedir. bu gerekletii takdirde cami grevlileri ancak il idare kurulunun msaadesi ile kovuturmaya tabi tutulabilecektir. - Refah Partisi, Diyanet leri Bakanln da kendi amalar dorultusunda kullanmak gayesiyle, bu kurumdan toplumsal dzeni salayan konularda fetva vermesini istemekte, bylece Osmanl dnemindeki eyhlislamlk messesesini yeniden canlandrmay hedeflemekte ve bu yolla Trkiyedeki yarg birliini bozarak eri hkmlere gei zemini oluturmay planlamaktadr. - Ksacas Refah Partisi, Trkiye Cumhuriyetine uygun grd eriat rejiminin nn amak ve gerekli zemini oluturmak iin, bir yandan inklap kanunlarn, zellikle tevhidi tedrisat kanunu, kyafet kanunu, medeni kanun ve toplum yaamn dzenleyen dier kanunlar delmeye almakta, ynerge, genelge ve ifahi talimatlarla bu kanunlar savsaklayp ihlal ederken bir yandan da hazrladklar nerge ve kanun teklifleriyle muhalefete ve kamuoyuna hissettirmeden bu kanunlar deitirmeye almaktadr. - Belirtilen yaklamn en son rnei ise ramazan mnasebeti ile mesai saatlerinin valiler tarafndan dzenlenmesini ngren hkmet genelgesi oluturmaktadr. - Refah Partisi, brokrasiye hakim olamazsanz hkmete hakim olamazsnz kuralndan hareketle uzun yllar ncesi nemli grevler iin hazrladklar kiileri gnmzde devletin ve yerel ynetimlerin en etkin kadrolarna getirme giriimini srdrmektedir. Ancak kamu-kurum ve kurulularndaki kadrolama faaliyetlerini bugn iin sahip olduklar insan potansiyelinin yetersizlii

96

nedeni ile tam olarak doldurmakta glk eken Refah Partisi ortaya kan zaafiyeti iktidara geldik, ama baknz!.. kadrolar deitirmiyoruz eklindeki verdii mesajlarla kamufle etmektedir. -Refah Partisi iktidara geldiinden bugne kadar ncelikli olarak adalet, alma, milli eitim ve iileri bakanlklar bata olmak zere, mstear, mstear yardmcs ve genel mdr dzeyinde toplam 85 st brokrat atamas veya deiiklii yaparak bu makamlardan 51ine kendi adamlarn veya kendi dncesine lml bakan kiileri getirmi bulunmaktadr. - Son olarak Do.Bnb. rtbesi ile Silahl Kuvvetlerde iken yabanc kadn ile evlenmek suretiyle ordudan ayrlan, ancak milli gr ideolojisini benimseyen Prof.Dr.Aziz Akgl Badanmanlna getirilmitir. - RP, kendileriyle ayn ideolojiyi paylat ve karde olarak niteledii lkelerle, lkemiz menfaatlerine ters olsa da her trl artlar altnda ilikileri srdrmeyi gaye edinmekte ve bu ilikileri bozmay planladna inand devletin milli istihbarat tekilatn yalanclkla ve kendilerini kandrmakla sulayp, toplum nazarnda kk drerek, bu kuruma da szma niyetlerine zemin hazrlamaktadr. - Halihazrda milli istihbarat tekilat ierisindeki baz gruplar da, son dnemde devlete deil, baz siyasi parti liderlerine hizmeti esas alm, bu durum kurulu iinde huzursuzluk ve gvensizlii de beraberinde getirmitir. Nitekim kont-terr dairesinin banda bulunan Mehmet Eymrn; Tansuzer iller ikilisine hizmet ettii, onlarn yardm ve baz pazarlklar sonucu bu greve getirildii, basnda kan birok haberin de bu ahs tarafndan szdrld hakknda yaygn duyumlar bulunmaktadr. - Refah Partisi son gnlerde TRT Genel Mdrl ve TRT'yi ele geirmek iin youn aba gstermektedir. Radyo Televizyon st Kurulu tarafndan seilen 3 adaydan birisi olan Tuncay Bykertan'n adaylktan ekilmesi zerine, yerin e eriat gre yakn bir kiinin nc aday olarak seilmesi iin DYP ile anlama gayretleri srdrlmektedir. - Refah Partisi ynetimi kendi partilerinde olan bakanlklarda aktif olarak, dier bakanlklarda da pasif yntemlerle ve rtl bir ekilde kadrolamaktadr. Bu durum son devlet personeli atamalarnda ve personel seiminde aka kendisini gstermitir. - Refah'l Kltr Bakan smail Kahraman tarafndan Topkap Saray mzesinde tam gn sre ile Kuran okunmasn salamak bahanesiyle Kltr Bakanl bnyesinde 24 adet Kuran Okuyucu kadrosunun ihdas ynnde hazrlanan tasar Babakan tarafndan mecli se sevk edilmitir. Yine ayn Bakan, Bakanlk ktphanesine bugne kadar alnan 63 derginin aboneliini iptal etmi; bunlarn yerine dini ierikli 53 dergiye abone olunmas talimatn vermitir. - Refah Partisi, Dileri Bakanl bnyesinde kadrolaabil mek iin Bakanlk giri snavlarna Arapa dilinin dahil edilmesini ve Mslman lkelere diplomatlarn atanmas ynnde aba gstermektedir. Arapa bilen Babakanlk

97

- Mlki idare kadrolarna szmak iin partili genlerin Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltelerine girmelerini tevik etmektedir. Kadn eli skmayan Valiler grevde tutulmaktadr. Valiliklere, mam Hatip kkenli ve eleri tesettrl kiilerin atamas yaplmaktadr. Bu erevede, 50'ye yakn Valinin deitirilmesi ve yerlerine irtica yanls olanlarn atandrlmas iin hazrlk yaplmaktadr. Bu hazrlklar, partinin en radikal milletvekili olan Hasan Hseyin Ceylan yrtmektedir. - Refah Partisi, silahl gle iktidar ele geirme safhasnda arzu ettii organize kuvveti tekil etmek maksadyla; son zamanlarda modern ve etkin silahlarla tehiz edilmekte olan emniyet tekilatna szma, tekilatta kadrolama ve bu messeseyi ele geirme ynndeki gayretlerine younluk kazandrmtr. - Polis Koleji ve Polis Akademilerine ncelik verilmi ve bu okullarn re ncilerine tarikatlarn kiraladklar hcre evlerinde din eitimi verilmeye balanmtr. - Son dnemde alan devlet snavlarnda kendi yandalarnn baarl olmas iin kendi grlerini benimseyen st dzey yneticilerden ve nfuzlu kiilerden arac ve takipi grevlendirmektedir. - Bugne kadar hkmetlerde grlen "yaknlara devlet kadrolarnda i imkan salama" gelenei, Refah Partisi'nde "partililere i imkan salama" eklinde deimitir. - st dzey grevlere ve kilit mevkilere kendi adamlarn yerletirme" geleneinin srdrlmesinin yansra, devlet kadrolarnda bir refah partisi taban oluturulmasnn da hedeflendii, bu maksatla, alt seviyedeki grevlere de partili veya sempatizanlarn yerletirildii renilmitir. - Refah Partisi'nin ik tidar orta olduu gnden itibaren, parti il ve ile bakanlar; bir taraftan parti yelerine ve partiye ye kayd yaptracaklara i imkan yaratrken, dier taraftan partiye kayt olmamakla birlikte kendisini Refah Partisi'ne hizmet iin adam daha kltrl bir gruba, asgari iki milletvekilinin referans ile i bulunmasna yardmc olmakta ve bu kiilerin siyasi iktidar deiiminden etkilenmemelerini garanti edecek tedbirlere ncelik vermektedirler. Refah P artisi tarafndan yaplan giriimler sonucunda, bugne kadar yaklak 500 bin kiiye i olana yaratld hakknda duyumlar bulunmaktadr. - Refah Patisi ynetiminin ald kararla ve alma Bakan Necati elik'in yaynlad 30 Kasm 1996 tarihli yeni bir ynetmelikle; SSK'ya alnacak salk hizmetleri snf, teknik hizmetler snf ile eitim, retim ve avukatlk hizmetleri snflarna atanacak olan personel iin snav mecburiyeti kaldrlmtr. Ayn ekilde SSK Genel Mdrlne hizmetli statsnde alnacak 2500 kii iin her ilin Refah Partili il bakan tarafndan, partililerden oluan bir liste hazrlanarak imzalanm, sonra bu listeler o ilin refah partili milletvekili tarafndan onaylanarak, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanna teslim edilmitir. Yaplan snavda yedekleri ile birlikte 5000 kiiye snav kazandrlmtr.

98

- Bunlarn 2500' imdi, geri kalan ise bilahare ie alnacak ve sonuta refah partili 5000 kiinin daha ie girmesi salanm olacaktr. Bu yolla kendi yandalarnn bu kuruma daha kolay yerletirilmesini salayan Refah Partisi'nin benzer uygulamay dier devlet daireleri ve kurumlarna da hzla yaygnlatraca deerlendirilmektedir. - rticai kesim eitli devlet hastanelerinde kendi yandalar olan tabipleri bahekim ve bahekim yardmcs sfat ile grevlendirmek ve bu dorultuda atamalar yapmak suretiyle, devletin salk sistemi ierisinde hzl bir yaplanma balatmlardr. Bu uygulamaya Ankara Etimesgut Devlet Hastanesi rnek verilebilir. Bu hastanede alan ebe, hemire ve bayan doktorlarn tamamna yakn trbanl ve tesettrldr. - rticai kesim, islami yaama geii salamak maksadyla; dini eilimlerin gl olduu blge ve beldelerde uygun ortam hazrlamak iin giriimler de bulunmakta, nfuz etmekte zorland kurum ve kurulular bu semtlere ekmek suretiyle onlar etkilemeyi hedeflemektedir. Nitekim bugn dini yaamn arlkl olarak srdrld ve adeta bir Arap kenti grnm tayan Fatih semtindeki eski Darafaka Lisesi gibi baz kamu tanmazlar refah partisi ideolojisine hizmet edecek rencilerin yetitirilmesi gayesi ile "lim Yayma Cemiyeti" ve "Muradiye Vakf" gibi kurulularca; yurt, dersane ve okul olarak kullanlmak zere satn alnmak istenmektedir. - Bahse konu tanmazn, belirtilen maksatlarla refah ideolojisine hizmette kullanlacan hisseden, Darafaka Lisesi tanmaz sahibi Trkiye Cumhuriyeti ziraat bankas yetkilileri, bu tanmazn Refah yanllarnn eline gemesine mani olabilmek iin kar lksz olarak TSKne devredilmesi konusunda Gnkur.Bk.lna teklifte bulunmutur. - Refah Partisi, gelecek nesillerin yetitirilmesindeki rol nedeni ile milli eitim ve retim kesimini ncelikli hedef olarak ele almakta ve bu bakanlk koltuuna Fethul lah Glenin destei ile gelmi olan Mehmet Salam'n bulunmasndan da mutlu olmaktadr. - mam hatip okullarnn yansra yurtiinde ve yurtdnda atklar, kurduklar ve/veya denetledikleri Kur'an kursu, dersane, okul ve niversiteler vastasyla you n, yaygn ve etkili bir eitim almas yrten irticai unsurlar, kendine zg eitim olanaklar yaratmakta, bilinli olarak kamu ynetimi alannda spesifik hedeflere gre adam yetitirmekte, yurt ve pansiyonlar a sayesinde barnma olana salamakta, rencilere nemli miktarda burs, harlk, eitim ara ve gereleri temin etmektedir. - Bu erevede sadece Fethullah Glen'e ait yurtiinde ve yurtdnda toplam 448 yurt, 346 dersane, 181 okul ve 3 zel niversite bulunmaktadr. Dini eitim verilen ocuklarn ya giderek klmekte, ana okulu ve kreler amak suretiyle beikten niversiteye kadar kesintisiz ve etkin bir eitim zinciri oluturulmaktadr. - Eitime ara vermemek amac dorultusunda youn yaz kamplar uygulamas yaplmakta son iki yldr "yaz okulu" ad altnda ilkokul ocuklarna ynelik dini retim kamplar kurulmaktadr. 99

- RP, dini eitim veren, eitim kurumlar yolu ile tabana ulama ve var olan geniletmek avantajn kaybedecei korkusu ve inanc ile kesintisiz 8 yllk eitimine kar kmaktadr. - mam hatip okulu rencilerinin, harp okullarna girebilmelerini temin etmek amacyla; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine girmelerine olanak salayacak olan ve milli eitim bakanlnca hazrlanan ynetmelik de iiklii nerisi sonrasnda toplumdan gelen tepkiler zerine milli eitim bakan ncelikle bu tepkileri grmemezlikten gelmi, bilahare ynerge deiikliinden haberi olmadn beyan etmi, ancak tepkilerin artmas zerine Bakan Mehmet Salam bu ynerge d eiikliini yeniden incelenmesi gerektiine karar vermek zorunda kalmtr. - Bugn iin mevcut imam hatip okullarnda yaplan aklamalara gre 515 bin rencinin okuduu, bu saynn 1951 - 1952 ylnda 885 kii olduu dikkate alndnda bu kesimin devlet in ciddi kurumlarna el atma arzu ve isteklerini gz nne sermektedir. Bunun son rnei, imam hatip o k u l u niversite mezunlar vastasyla Dileri Bakanlna szma giriimleridir. - eriat kesim, son dnemde karlan zel niversite yasas paralelin de sahip olduklar niversite saylarn sratle artrma hazrlklar yapmakta, master ve doktora iin yurtdna renci gnderme almalar yrtmektedir. Ayrca d lkelerdeki eriat eitim veren niversitelerden mezun olan kiilerin, Trkiye'de r etmen olarak grev almasna imkan yaratmaktadr. - Nitekim Milli Eitim Bakan'nn YK Bakanl dneminde Msr'daki El -Ezher niversitesi bata olmak zere eitli lkelerdeki islam niversitelerine yzlerce rencinin gnderildii, bugnk YK Bakan Kemal Grz tarafndan dile getirilmitir. Ayrc a son retmen atamalarnda El - Ezher niversitesi mezunu 4 ilahiyat, Milli Eitim Bakanlnca retmen olarak atanm, bu kapsamda 1 8 kiinin daha atanma bekledii renilmitir. - Milli Eitim Bakan Mehmet Salam'n YK Bakanl dneminde, zellikle Refah ideolojisini benimseyen rencilerin mastr ve doktora amacyla yurtdna gnderilmi olduu gereinin bugnk YK Bakan Kemal Grz tarafndan ortaya karlmas; gerek Refah Partisi ve gerekse Milli Eitim Bakan Mehmet Salam tarafndan kabul lenilememi ve bu kesim tarafndan, "YK Bakannn Cumhurbakan tarafndan atanmas kararnn mterek kararnameye dntrlerek sadece babakan ve babakan yardmcsnn mutabakat ile atanmas eklinde yeniden dzenlenmesini ve YK Genel Kurulunun 24 kiiden 1 5 kiiye indirilmesini" ngren yeni bir YK tasars gndeme getirilmitir. - Bu yeni yasa tasars ile insiyatifin Cumhurbakanndan alnarak uzaklatrlmasnn amaland grlmektedir. 100 hkmete verilmesinin ve YK Bakanl grevini yrten Kemal Grz'n biran nce grevden ilkretim

- Yurtdndaki islami niversitelere eitim maksadyla gnderilecek renciler, genellikle imam hatip mezunu olan, ancak niversite 2 nci basamak snavn kazanamam, dou ve gneydou Anadolu'lu genler arasndan bizzat refah partisince seilmekte, rencilere bu niversitelerde mfredatn arlk noktasn eriat ve hukuk derslerinin oluturduu ilahiyat, ekonomi ve Arapa dersleri verilmekte, derslerden arta kalan zamanda o lkedeki islami rgtler tarafndan (rnek : Pakistan Cemaati slam rgt) silahl eitime tabi tutularak cihad'a hazrlanmaktadr. Eitimini tamamlayan renciler, yurda dnmelerine mteakip milli gr camiasnn emsiyesi altnda grev almaktadr. bu eitimler rencileri ylesine etkilemektedir ki bazlar bulunduklar lkede Arapa isimler almak iin ilgili makamlara bavuruda bulunmaktadr. - Bu balamda babakan Erbakan Austos 1996 tarihinde Pakistan'a yapt ziyarette bayan Butto'ya Pakistan'daki islam niversitesine daha fazla Trk renci alnmas teklifinde bulunmu, ancak teklif Bayan Butto tarafndan duymazlktan gelinmitir. - Halihazrda bata stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi, Trakya niversitesi, Erzurum Atatrk niversitesi, Krkkale niversitesi, An kara Gazi tarafndan niversitesi, Harran niversitesi, Konya Seluk niversitesi olmak zere bir ok niversitede ynetim ve retim kadrosuyla renciler refah partisi yandalar kontrol girmek zeredir. - Byk iller bata olmak zere lke genelindeki yerel ynetimlerin % 40'n elinde bulunduran refah partisi belediye imkanlarndan azami lde istifade ederek, bir taraftan kendi yandalarna nemli menfaatler temin ederken, dier taraftan icraatlar ile kendine mzahir kitle oluturma gayretlerini srdrmektedir. - Refah Partisi, nihai amata gerekletirecei eriat sistemine geii kolaylatrmak ve gerekli alt zemini oluturmak maksadyla; eriat ynetiminin a na erki'ni oluturan ura sistemi uygulamalarn, ncelikle sahip olduu yerel ynetimlerde hayata geirmeye balam bulunmaktadr. B u konudaki en gzel rneini, Ankara'nn Sincan Belediyesi oluturmaktadr. - RP'li Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz; demokratik yollarla bakan seildii ilede, halkn sorunlarn zmek ve hizmet getirmek iin, mevcut rejimin salad btn olanaklar kullanmak yerine, islamiyetin ilk dnemlerinde uygulanan "islam uras" sistemi ile belediye hizmetlerini ve sosyal ha yat dzenleme gayretleri gstermektedir. Bu dorultuda her hafta cuma gnleri sabah namazndan sonra szde ura yeleri ile toplantlar dzenleyerek yaptklarn anlatmakta ve alenen "bunlar eriatlksa, ben eriatym" diyebilmektedir. - Refah'l belediyeler kendi kontrolnde faaliyet gstermekte olan yurt, pansiyon ve bir ksm vakf imkanlarn en verimli ekilde kullanmak suretiyle ehir varolarnda oturan 101 edilir hale gelmitir. 1 9 Mays niversitesi de belirtilen niversiteler arasna

fakir ailelere gda, yakacak ve parasal yardm yapmakta, bu ailelerin ocuklarnn eitim masr aflarn stlenmekte, bylece bu blgelerde kendi ideolojisine hizmet edecek taban kazanma faaliyetlerini yrtmektedir. - RP'li byk ehir belediyeleri tarafndan yksek renim genliine karlksz burs verilmekte ve bu yaklamla bir taraftan nivers ite rencilerinin kendi ideolojilerine yaknlamas salanrken, dier taraftan Refah Partisi'ne gerektiinde hizmet edecek "paral askerlerin" temini gerekletirilmektedir. B u maksatlar iin sadece Ankara Bykehir Belediyesince ayrlan fon miktar 5 t rilyon lira civarndadr. son dnem iinde birok niversitede meydana gelen olaylarn taraflarndan birinin sa grl renci kesimi olduu anmsandnda, bahsekonu paralarn ne maksatla ve niin verilmekte olduu konusu aklk kazanmaktadr. - Tm belediye kadrolar refah partisi yanllar ve dier irticai kesimlere ye kiilerce doldurulmakta ve bunlar vastasyla belediye imkanlar, kendileri gibi dnmesi istenen hedef kitleye ynlendirilmektedir. - Sahip olduklar belediye imkanlarndan yararl anarak, dier irticai unsurlar iin de nemli olan kuran kursu, pansiyon ve vakflar gibi giriimlere kolaylk salamakta, bylece bu kesimleri siyasi yaklamlar ierisine ekmeye almaktadr. - RP'li belediyeler, dzenledikleri kermes, gece, hayr ar s, mevlt ve toplant gibi etkinliklerle mahalle ve semt baznda organize olmakta ve kendi ideolojilerini bu insanlara iletme frsat bulmaktadr. T esettrl bayanlar iin toplu evlenme ve nikah trenleri tertiplenmekte ve irticai kesimin ileri gelenler inin bu etkinliklere itiraki salanarak olay propaganda gsterisine dntrlmektedir. - Topluma hizmet veren ve kendilerince kontrol edilen dinlenme yerleri, gazino, kahve ve benzeri mekanlara ada yaam kyafeti tamayan insanlarn girmesine msaade ederek bir taraftan bu kesime motivasyon kazandrmakta, dier taraftan da kendileri gibi olmayanlar etkilemeyi ve soyutlamay hedeflemektedir. - Yerel ynetim yasasnda deiiklik ngren refah partisi yaplacak deiiklik ile camilere arazi tahsisi yannda, ilk kez belediye btelerinin %1'nin cami yapmnda kullanlmasna imkan verecek yasal dzenlemeyi hayata geirmeyi planlamaktadr. halihazrda Trkiye'de 898 kiiye bir cami dmekte olduu dikkate alndnda bu uygulama ile neyin amaland kendiliinden ortaya kmaktadr. - Bugne kadar Silahl Kuvvetlerden YA karar ile ayrlan 216 subay ve astsubayn byk bir ksmna Refah'l belediyelerde nemli grevler verilmek suretiyle kamuoyuna bu insanlarn sahipsiz olmadklar mesaj verilmeye all maktadr. - RP'li yerel ynetimlerin yukarda arz edilen uygulamalarna ynelik tm faaliyetleri Avrupa Milli Gr Tekilatna bal mfettilerce; il, ile ve belde baznda belirli bir plan ve program erevesinde denetlemeye tabi tutulmakta, denetleme so nrasnda tespit edilen 102

aksaklklarn giderilmesi ve yeni balatlacak uygulamalara ynelik esaslarn tespiti ynnde almalar yaplmaktadr. bu tekilat tarafndan denetlenen en son belediyenin glck belediyesi olduu tespit edilmitir. - Toplumdaki eko nomik dengelerin halk ounluu aleyhine bozulmu olmas ve bu tablonun giderek ktlemesi Refah Partisine ideolojilerini tabana yayma asndan arzu ettikleri ortam kendiliinden getirmektedir. - Refah Partisi gerek yurtiinde ve gerekse uzantlar vas tasyla yurtdnda her trl frsatta halktan fitre, zekat, ba toplamakta organizasyonlar olanlardan ise aidat eklinde srekli gelir elde etmektedir. - rticai kesime ait vakflardan sadece Akyaz Vakfnn kurban derilerinden 1,5 trilyon lira gelir e lde ettii gz nne alnnca, irticai kesimin biraz nce ifade edilen yntemlerle tahmin edilemeyecek miktarlarda maddi gelir temin etmekte olduu kolaylkla deerlendirilebilecektir. - Dier taraftan Refah Partisinin en nemli gelir kaynaklarndan biris ini belediyelerce kendilerine aktarlan yardmlar oluturmaktadr. - Refah Partisi ve irticai kesim, gda, tekstil ve yayn sektrlerinde yurtiinde ve yurtdnda kurduklar toplam 509 ticari irket vastasyla nemli gelirler salamakta ve bu gelirleri, biraz nce ifade edilen gelir kaynaklar ile birlikte fakir aile ve semtlere gda yardmnda, fakir rencilere harlk ve malzeme datmnda kullanmak suretiyle sempatizan kazanmaktadr. - Ayrca Refah Partisi Trkiye'deki rejimin deimesi ni isteyen ve/veya Trkiye'nin blnmesinde fayda gren lkelerden destek salamakta, hatta silah ve uyuturucu kaakl yolu ile gelir elde ettiine dair duyumlar alnmaktadr. bahsekonu destek; + S.Arabistan, Birleik Arap Emirlikleri ve Kuveyt'in des tekledikleri "Mslman Kardeler" rgt, + S.Arabistan'n destekledii "Rabta" rgt, + Libya'nn kurduu, Suriye, ran ve Cezayir'deki slami Selamet Cephesi"nin de destekleyip finansa ettii "slama ar Cemiyeti" + Trkiye genelinde bankaclk ve finans sektrnde faaliyet gsteren "Faysal Finans, "Al Baraka Trk" ve "Asya Finans" gibi banka ve finans kurumlar, + ran rejimini Trkiye'ye ihra etmek maksadyla ran tarafndan kurdurulan irket ve dernekler gibi islami terr rgtleri ve leg al ticari kurumlar aracl ile salanmaktadr. B elirtilen bu gelir kaynaklar, lkede eriat zlemin artmas, varolan zlemin glendirilmesi ve kendi ideolojilerine hizmet edecek mmeti bir toplumun yaratlmas de RP'li

103

maksadyla; refah partisi tarafndan, lkeye eriat dzeninin getirilmesine yardmc olacak kiilerin ve eitli mekanizmalarn ele geirilmesi iin sarfedilmektedir. - rticai kesimin nihai amalarna ulamada takip ettikleri stratejilerinin nc aamasn cihad oluturmaktadr. Dier bir ifade ile ayet demokratik yol ile siyasi iktidar ele geirilemez ise oluturacaklar silahl kitle ile devlet glerinin tasfiye edilmesi suretiyle teokratik rejimin gerekletirilmesi salanacaktr. - Milli Genlik Vakf genel bakanlna getirilen Mustaf a Gen; "grl grl akan nehirler durdurulamaz, cihad'n nn kesmeyin, artk artlar deimitir, ieriin fiiliyata dklmesinin zaman gelmitir, cihad, bir insann tm gcn Allah'n emir ve yasaklarna gre programlamaktr, cihad yollar kesildiinde patlama olacaktr. Biz peygamberin syledii gibi sava istemiyoruz ama gerektiinde savatan da kamyoruz" eklindeki ifadeleri ile yandalarnn nihai amalarna ulamadaki gayretlerini hzlandrmay ve glendirmeyi istemektedir. - Bu maksatla TSK bata olmak zere devletin dier silahl glerinin ele geirilmesi Refah Partisi'nin en nemli hedefini oluturmaktadr. - Refah Partisi ve dier irticai kesim belirtilen hedefin tahakkuku amacyla, bir taraftan imam hatip okulu mezunlarnn harp okullar na girmesi ynnde yasa tasars dahil eitli alanlarda mcadele verirken, dier taraftan ncelikle TSK bnyesinde askeri eitimi belirli lde alm olan kitlelere, yani askeri lise ve harp okullarna veya bu eitimi yeni almaya balayan niversitelerdeki askeri rencilere, astsubaylara ve uzman erbalara el atmaktadr. - Yine ayn ekilde irticai kesim kk rtbeli asker kiilere ncelikle ulamak istemekle, bir taraftan yllar sonra kendisinin arzulad eriat devletinin silahl kuvvetlerine komuta edecek ordu mensuplarn elde etmeyi, dier taraftan da nihai amacna ulamadaki en byk engeli oluturan Atatrk ve laik TSK.ni ortadan kaldrmay dlemektedir. - Refah Partisi bu giriimlerine ilaveten TSK bnyesinde bulunan muhafazakar yapdaki ve/veya bata ekonomik olmak zere eitli problemlere sahip deiik rtbelerdeki askeri personele yaklaarak, bunlar Nurcu, Fethullah, Nakibendici ve krt - islamc subaylar ve astsubaylar olarak blmek suretiyle tarikatlar baznda ele geirerek kendi saf larna katlmalar ynnde youn giriimlerde bulunmakta, bylece TSKni ierden paralayarak birlik ve beraberliini ortadan kaldrmay amalamaktadr. - Ayrca; refah partisi, askeri lojman, garnizon ve bu yerleim kesimlerine yakn mahallerdeki ilkokul, ortaokul ve liselere, tesettrl retmenler atamak suretiyle, bu okullardaki subay ve astsubay ocuklarn kendi dnceleri ve kyafet ekilleri dorultusunda etkilemek ve btnln bylece TSKne mensup ailelerin ada yaam paralamay hedeflemektedir. 104

- Nitekim; 16 Aralk 1996 tarihinde Gnkur.Bk.l Glba/Ankara'da bulunan Bayrak Garnizonuna sadece gzlerinin grlebildii tesettrl kyafetle mracaatta bulunan bir bayan; bu garnizondaki ilkokula retmen olarak ata ndn belirterek giri iin msaade istemitir. yaplan aratrmada bu retmen bayann glba ile milli eitim mdrlnn haberi olmakszn, dorudan Ankara l Milli Eitim Mdrlnce atand tespit edilmitir. - Szmay amaladklar TSKnden irticai faaliyetlerinden dolay askeri ura kararlar ile atlan subay ve astsubaylara; Refah'l belediyelerde ve dier kurumlarda yeni kadrolar tahsisi suretiyle, TSKndeki sempatizanlarna destek verilmekte ve onlara bulunduklar grevlerinden atlsalar bile a ve susuz kalmayacaklar mesaj iletilmektedir. D olaysyla bu tip kiilerin faaliyetlerini daha etkin ve ak yapmalarna zemin hazrlanmaktadr. - YA karar ile TSKden ayrlanlarn ounluu; hlas Holding, TGRT, Refahl belediyeler, irticai gr sahibi ahslarn zel iyerlerinde i bulmaktadr. - Refah Partisi, ya kararlar nedeniyle ordudan ayrlan subaylarn maduriyetinin nlenmesi iin yukarda arz edilen tedbirlere ilaveten, bu personelin devletin bir kurumu olan TSKnden iliii kesildikten sonra yine devletin dier bir kurumunda yeniden grevlendirilebilmesi ynnde yntem gelitirme gayretleri sergilemektedir. bu erevede en son ya karar ile TSKnden ayrlan iki Yzb.nn, Adalet B akanlnda grevlendirilmesi maksadyla bizzat Adalet B akan evket K azan imzasyla bu kiilere ait sicil zetlerinin gnderilmesi Gnkur.Bk.lndan talep edilmitir. - rticai kesim, TSKden YA karar ile atlan personele darda mutlaka sahip kalan yandalarnn yreklendirilmesinin art olduunu, bu karak, TSK bnyesinde

tutumun kararszlar kendi saflarna ekmede yardmc olacan, dolays ile ya kararlarna zlmemek gerektiini, bu kararlar n eriat dzeni geldiinde birer gurur belgesine dneceini ifade ederek, ya kararlarndan dolay TSK bnyesindeki yandalarnn mterek ideallerinden vazgememelerini amalamaktadr. - Dier taraftan TSKnin; yer ald devlet karar organlar iindeki azaltlmas maksadyla, Gnkur.Bk.lnn MSB.lna balanmas srekli gndemde etkinliinin gerektii, MGKnun

kaldrlmasnn art olduu ve yksek askeri ura kararlarnn yarg denetimine almas zorunluunun bulunduu, amalanmaktadr. - Refah Partisi, amalarna ulamada tek engel olarak grd TSKni, dinsiz bir kurulu olarak gstermeye ynelik giriimlerini sinsi bir ekilde aralksz devam ettirmekte ve bylelikle halk ile TSKnin kar karya gelmesine neden olacak ortam yaratmay amalamaktadr. 105 tutulara k bu konularda yasa tasarlar hazrlama bylelikle TSKnin pasifize edilmesi ve TSKden taraftar kazanlmas

- Nitekim eriat kesimin ve Refah Partisi'nin gdmndeki irticai medya grubu; iktidar ortamnn kendilerine salad imkanlar mevcut yasalar hilafna azami lde kullanarak, lkede rejimin en nemli teminat olan TSK .ni tahrik edici ve ypratc yaynlarna ftursuzca ve her geen gn artan bir dozda devam etmek suretiyle, milletin gzbebei silahl kuvvetlerin etkinliini ve gvenirliini ortadan kaldrmay amalamaktadr. D ier bir vahim boyut ise irticai basnn bu gayretlerine, dier hr medyann baz organlarnn da varolan dinci okuyucu potansiyelini elde ederek tirajlarn arttrmak, amacyla zaman zaman katkda bulunmas ve bu yaklamlarn mteakip sre ierisinde irticai medya grubu gibi sreklilie dntrmesi ihtimalidir. refah partisi ayrca, baz bakanlklardan milli gvenlik akademisi bnyesinde alan kursa gnderecei st dzey brokratlar, zellikle kendi dncesine yakn dinci ve krt kiilerden semekte ve bu yolla sadece belirli kiilerin vakf olmas gereken bilgileri ele geirmeyi hedeflemektedir. - Refah Partisi; iktidarn silahla ele geirilmesi gerektiinde ihtiya duya ca silahl gc yaratma ve silah temin etme ynnde byk atlmlar gstermekte, bu kapsamda hzla silah temin etmektedir. - Bu gereklilii Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe yapt tv. konumasnda "iktidarn birinci timsali silahtr, silah kimde ise iktidar ondadr, Trkiye'de sivil iktidar henz silaha hakim olamad iin asker gl gzkyor" demitir. Refah Partisi bu konudaki ihtiyacn adeta kantlarcasna yaynladklar genelge ile ruhsat verme yetkisini ileri Bakanl'ndan alarak valilere devretmitir. - Bu kolaylktan da istifade ile irticai unsurlar; byk bir hzla otomatik av tfei, ruhsatl ve ruhsatsz seri atl tabanca, makinal tabanca ve piyade tfei temin ederek hzla silahlanmaktadr. Bugn iin Trkiye genelinde ruhsa tl tabanca toplam 637 bin, ruhsatl tfek miktar 2 milyon 266 bin 456'dr. Ruhsatsz olanlarn miktar bu miktarn 2 veya 3 misli olduu tahmin edilmektedir. irticai unsurlarn PKK terr rgtnn oluturduu boluktan, Gneydou ve ran yolundaki haberler bu silah ve uyuturucu konuda yaynlanan kaynakla rndan ve mhimmat ypratma, da yararlanarak temin ettikleri zerinden nemli miktarda silah

kitap ve makalelerde yer almaktadr. TSK .ni paralama ve

Refah Partisi, nndeki en byk engeli oluturan

kertme gayretlerini sratli ve etkin bir ekilde gerekletirebilmek iin, askeri camiann dncelerini, faaliyetlerini ve icraatlarn daha yakndan takibe imkan verecek bir istihbarat ann silahl kuvvetler bnyesinde tekili ynnde youn gayretler gstermekte ve bu maksatla kendine mzahir TSKden ayrlan ve/veya halen grevde bulunan subay ve astsubaylar kullanmak istemektedir. zetle irticai rgtlerin, kendileri iin tek engel olarak grdkleri TSK iine nfuz etme faaliyetlerine hz kazandrd ve bunu Refah Partisi'nin

106

iktidar orta olmas ile birlikte daha fazla arttrd, zellikle gen subay, astsubay ve uzman erbalar hedef olarak aldklar gzlenmektedir. - Refah Partisi'nin son dnemdeki nemli almlarndan biriside, krt sorununa kendi ideolojileri dorultusunda yaklamlardr. Anlan parti, tannan "krt benlii" olgusundan hareketle, PKK terrne zm olarak mslman kardelii" ilkesini nermekte bu maksatla eyh Osman bata olmak zer e dier krt eyhleriyle irtibata gemektedir. - Bu dncesini icraata dntrmekte gecikmeyen refah partisi, partisinden ayr bireysel giriimde bulunduunu iddia eden RP Van milletvekili Fetullah Erba; PKK terr rgt elinde bulunan 6 askeri geri almakla grevlendirmi ve devletin bugne kadar yrtmekte olduu gneydou politikasna ters giriimlerde bulunarak ilk kez devletin resmi bir ahsiyetinin, kanl PKK terr rgt mensuplar ile defalarca bir araya gelmesine, onlar muhatap almasna ve PKK terr rgt bayra altnda belge imzalamasna msaade etmitir. - Alnan bir duyumdan ise, refah partisi ile PKK terr rgt arasnda iliki kurulduu, bu iliki iin Batman milletvekili Musa Oku'nun grevlendirildii renilmitir. - Ayrca Refah partisi ile yakn iliki iinde olan hlas Haber Ajans; Bekaa vadisinde PKK terr rgt lideri Abdullah calan ile siyasi ierikli bir rportaj yapm, bu rportajda calan'n bar arsnda bulunduu, siyasi zm istedii eklindeki dncelerini dile getirmitir. hlas Haber Ajans tarafndan yaplan bahsekonu grmenin; Refah Partisi'nin ynlendirmesi ve bilgisi dahilinde gerekletirilmi olduu deerlendirilmektedir. - Kamuoyunda kendilerine ynelik olan "Atatrk kart olma" olgusunu, mevcut imkanl ar ve ortamlar erevesinde yumuatma ve ortadan kaldrma amacyla "Atatrk deiliz ama Atatrk ilkelerini benimsiyoruz" cmlesi yle zetlenebilecek aldatc yaklamlar sergilenmek suretiyle Atatrk kesime, lml mesajlar verilmeye allmakta bu sur etle mevcut ortam yumuatmay, vatandan kafasnda istifham yaratmay bylece sahip olduklar iktidar ortaklnn mrn uzatmay hedeflemektedir. - Nitekim Babakan Erbakan tarafndan babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine verilen yemee, halktan tepki gelmesi zerine bu kesim, Atatrk'n de eyhleri mecliste kabul ettiini ileri srerek verilen davette yanl yaplmadn ve tepkilerin gereksiz olduunu ileri srmektedir. - Dier taraftan Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe 1 8 Kasm 1996 gn bir TV . programnda " Erbakan da, ben de Atatrk deiliz. Ama bunlar Trkiye'de siyaset yapmann aksesuardr" diyerek zihniyetlerini bir kez daha vurgulamtr. Yine ayn ekilde RP'li bakan Necati elik askerlerin Sultanbeyli'de irticai yanls belediyeyi dlayarak Atatrk heykeli diktirmesinin, Susurluktaki esrarengiz kazadan daha nemli olduu fikrini 107

ileri srmtr. Refah Partisi, Atatrk ilke ve inklaplarn n bu lke insanna ait deerlerden kaynaklanmadn, bunlarn Yahudi profesrlerin Trk toplumunu kendi inanlar dorultusunda ynlendirme gayretlerinin rn olduunu ileri srmek suretiyle, toplumun Atatrk'e olan inan ve gvencini ypratmaya, Atatr k dmanln krklemeye ve Atatrk ilke ve inklaplarnn mimarlarnn Yahudi'ler olduunu topluma empoze etmeye almaktadr. - Refah Partisi, ylba kutlamalarna alternatif olarak, amac ve gerekesi belli olmayan ve "fetih gecesi" olarak isimlendi rilen kutlama gnleri dzenlemek suretiyle irticai duygular glendirmeyi, toplumda varolan mterek deerleri ortadan kaldrmay ve insanlar ada yaamdan soyutlamay amalamaktadr. - Ayrca eriat zlemini her frsatta dile getiren Rize milletvekili evki Ylmaz, eitli irticai gruplarn toplantlarna katlmakta, laiklik, rk ve dil konularnda sahip olduumuz ulusal deerlere ve bu deerlere ynelik toplumda olumuyerleik kavramlara aykr aklamalarda bulunmak suretiyle eriat kitlel eri kaynatrmaya gayret etmektedir. Bu toplantlarda evki Ylmaz aka; "ben Hizbullah'm", "vatann yannda yer almakla izzetiniz, erefiniz ve haysiyetinizin artacan m zannediyorsunuz hayr sakn aldanmayn." "Krte konuuyormu kardeim, Lazca, erkezce, lisanlar yasak etmek gz kr olmaktr. Trkeyi yaratan evladr. Arapay da Trkiye'nin TV .lerinden Franszca, Almanca, ngilizce haberler okunuyorsa niye benim kardeim Krte konuunca kyamet kopuyor. te bunlar zulmdr. Yllarca bu insanlarn ana diline nasl yasak koyarsnz, yazm oraya ne mutlu Trkm diyene. Niye krdm dememi, Krt ne zaman mutlu olacak. Ne mutlu Mslmanm diye yazlsayd" beyanlarnda bulunmaktadr. - ktidara ortak olan Refah Partisi, iktidar ncesi iliki iinde olduu yurtdndaki rgt ve lkelerle iktidar ortamnda bir araya gelerek etkin ve gl bir grup olduu izlenimlerini zellikle d dnyaya gsterme abas sergilemektedir. Ayrca bu giriimleri ile Trkiye'yi oluturulmas tasarlanan "islam birl ii"nin merkezi ve lideri olaca mesajn vermektedir. - Gelimi G - 7 lkelerine kar, "Mslman Sekizler" olarak isimlendirilen bir ekonomik birlik kurma projesi, son aamada tesisi ngrlen "slam Birlii" alt yapsnn temel ta olarak kabul edilmekte bu yaklamla islami rgtlenme almalar kuvvetlendirilmek ve geniletilmek istenmektedir. - Refah Partisi, iktidarda olmasnn verdii avantajlar da ok iyi kullanarak, lkemizde laiklii dinsizlik olarak alglayan bir kitlenin oluumuna ynelik bulunmaktadr. uygun bir propaganda ile desteklenen, kurumlama ve kadrolama faaliyetlerine arlk vermi

108

- Refah Partisinin devlet kurumlar ierisinde byk bir hzla devam ettirdii kadrolama faaliyetlerini en ge 1,5 ile 2 yl ierisinde tamamla yaca ve devleti tamamen kontrol altna alabilecei deerlendirilmektedir. - Refah Partisi, iktidar orta DYP'nin bilinen zafiyetleri nedeni ile ortaya kan teslimiyeti yaklamlarndan azami derecede istifade ederek daha da glenmekte ve bylece kendi ideolojisi dorultusundaki icraatlarn, gittike artan bir cretkarlkla gerekletirme imkan bulmaktadr. - Hedeflerine ulamak iin insan ve para faktrlerinin nemini ok iyi bir ekilde kavram olan refah partisinin, amalar dorultusunda kalitel i insan gcnn yetitirilmesi ve bu insanlarn devletin kilit noktalarnda grev alarak kadrolama gayretlerini organize etmesi ynnde aldklar mesafe dikkati ekmektedir. E konomik gce sahip olmak iin tesis ettikleri ortaklklar ise desteklenmektedir. - Bugn nemli birok devlet kadrosu refah partisinin eline gemi bulunmaktadr. E mniyet glerine szlm, birok mahalli idare ve kamu iktisadi teebbslerinin byk bir blmnde kadrolama ynnde alt yap tesis edilmitir. - Bu kesim genlie verdii nem erevesinde youn bir ekilde eitim ve retim kurumlar amakta, at birok zel okul vastasyla Atatrk dman binlerce gencin yetimesini salamaktadr. D ier taraftan camilerdeki imamlar vastasyla din duygular smrlerek irticai bir toplumun sratle bymesine ve halk desteinin kazanlmasna byk nem vermektedir. - Refah Partisi, amalarna ulamada en byk engel Bu nedenle TSKne szma giriimlerini byk olarak tsk.ni grmektedir. bir gizlilik ierisinde ve inatla siyasi potansi yel ve parlamenter temsil kabiliyetiyle

srdrmektedir. B u erevede ncelikle askeri rencilere, astsubay ve uzman erbalara el atmakta ve azda olsa baarl olunmaktadr. bugn iin TSKne szma ve onu pasifize etme ynnde ulalan nokta gn getike artmakla birlikte, henz bilinen kadaryla endie verici boyutlarda deildir. - Bugn iin Refah Partisinin kendilerine baladklar kitle saysnn 10 -15 milyona ulat, sadece Refah Partisinin kaytl ye saysnn 4 -4,5 milyonu bulduu ve son kongrede bu saynn ikiye katlanmasnn hedeflendii dikkate alndnda, saylar 20 milyonu bulan "yar olgunlam" kkten dinci bir kitlenin ekillenmeye balad gz ard edilmemelidir. Nitekim Babakan Erbakan ; Refahl semen saysnn 8 milyona ulat gn yaplmakta olan seimlerin sadece formaliteden ibaret olacan ifade etmitir. - Refah Partisi bir devleti devlet yapan, ulusu birbirine kenetleyen ortak hasletlerden dil birlii, yurt birlii ve lk birlii gibi temel deerleri din birlii baznda ele alp ileyerek, Trk halknn bu mterek deerlerini ortadan kaldrmay ve T.C. devleti

109

topraklar zerinde bir / ulus bilinciyle yaayan halkmz, bu hasletlerden koparp mmetilik temelinde yaplandrmay amalamaktadr. - Bug n iin Refah Partisi; ounluu ile halk maddi, manevi ve ahlaki adan smren, mmet toplumunu oluturma ynnde onlarn dini duygularn istismar eden, onlar kul mant ile her trl emellerine hizmette kullanan ve kendisinin iktidara gelmesinde des tek salayan tarikatlara, byk bir hogr ile yaklamakta ve onlarn, kendilerinin sahip olduu iktidar nimetlerinden azami lde istifade etmelerine msaade etmektedir. - Nitekim, iktidar orta Refah Partisi ile tarikat birliktelii, 11 Ocak 1997 tari hinde kamuoyunun tamamna malolacak ekilde tm medya tarafndan tespit edilen grntlerle aka ortaya konmutur. B u balamda ada Trkiye asndan byk temsil deeri bulunan babakanlk konutunda babakan Erbakan tarafndan dzenlenen iftar yemeine; bata Fetullah Glen, Kemal Kaar, Prof.Dr.Esat Coan, Haydar Ba ve eyh Nazm Kbrsi olmak zere, lkenin yrrlkteki kanunlarna gre yasaklanm toplam 51 tarikat ve cemaat lideri davet edilmi ve davet edilenler Cumhuriyet Trkiye'sinin hibir dneminde rneine rastlanlmayacak bir davranla arldklar konut kapsnda RP Ankara milletvekili Hasan Hseyin Ceylan tarafndan el plerek karlanmtr. - Bu olay sonras kamuoyundan gelen tepkiler zerine, Refah Partisi milletvekili Ouzhan Asiltrk bu tepkileri "kim ne sylerse sylesin hibir ey bizi engelleyemez , biz kendi iimizi yapmaya devam edeceiz" eklinde toplumu hie sayan bir umursamaz yaklamla yorumlamak istemitir. Babakan Erbakan, babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine vermi olduu bu yemekle; anayasa ile teminat altna alnm olan inklap kanunlar inenmi ve anayasann temel ilkesi olan laiklik hie saylm, anayasa delinmitir. - Refah Partisinin bu yaklam, eriat devleti kurma yolunda en fazla aba sarfeden ve kanunla yasaklanan tarikatlara verdii destei ve eriat zlemini birkez daha aka ortaya koymas asndan nem arz etmektedir. - Refah Partisi, kendi ideolojisini lkeye yerletirmek ve hakim klmak dorult usunda, halihazrda lkenin en hassas konusunu oluturan kanl terr rgt pkk ile ilikiye girmekten kanmamakta, bu ekilde terr sona erdirecei noktasndan hareketle, rgt kendi amalar iin kullanmann yollarn aramaktadr. - Dier taraftan Trkiye Cumhuriyetinin lkesi ve milleti ile btnlne, varlna, bamszlna, gvenliine, anayasal dzenine ve milli gcn meydana getiren btn unsurlara kar iten ve dtan ynetilen mevcut ve muhtemel faaliyetler hakknda milli gvenlik istihbaratn devlet apnda oluturmakla grevli MT Mstearl; halihazr durumu ile bu hayati grevi yeterince yerine getirememektedir. D olaysyla bu kritik dnemde MT Mstearl iin grev deiikliin szkonusu olmas halinde, bu greve

110

siyasi etkilerd en uzak bir kiinin atanmas milli menfaatlerimiz asndan nem tamaktadr. - lkemizde, bir taraftan kontrol altna alnan PKK terr rgt faaliyetleri baz blgelerde devam ederken, dier taraftan Atatrk'n kurduu ada Trkiye Cumhuriyeti'ni ykarak yerine eriat devleti kurmay nihai hedef seen eriat kesim amacna ynelik gayretlerini byk bir inan ve kararllkla devam ettirmektedir. - Bugn iin eriat kesimin; devletin btn kurum ve kurulular ile toplumun baz kesimlerinde yrtt gizli ve planl kadrolama faaliyetleri, Atatrk'n kurduu laik, demokratik ve ada Trkiye Cumhuriyeti'nde, yaratt tahribatn boyutlar asndan endie verici bir duruma gelme istidad tamaktadr. vakit geirilmeden demokratik hukuk devleti kurallar ierisinde her seviyede etkili ve planl bir ekilde gereken nlemler alnmad takdirde, yakn bir gelecekte nlem alma imkannn da ortadan kalkabilecei deerlendirilmektedir. Brifingte, iktidar partisine mensup Bakanlar, milletvekilleri , yeler ve

sempatizanlar ile baz zel finans kurumlar, haber ajanslar, vakflar, okullar vb. kurulularn yan sra, REFAH- YOL dneminde ileri, Dileri, Adalet, Milli Eitim, Salk, alma, Kltr Bakanlklar ile dier devlet kurumlarna atana n personelin Milli Gr olmakla sulanarak filendii, bu atamalarn devlet kadrolarna szma/devleti ele geirme eklinde deerlendirildii ; Refah Partisi mensuplarnn YK, TRT ve MT Mstearlnn yan sra, TSKya da szmak istedii ; Milli Grlerin silahlandklar, hatta Gneydou zerinden silah kaakl yaptklar ne srlerek, devletin bu kiilere kar tedbir almas gerektii vb. hususlara yer verilmektedir. 28 ubat dneminde, szkonusu Bakanlk ve kurumlarda yaplan atamalarn b u kadar yakndan takip edilebilmesi, szkonusu bilgilerin, bu Bakanlk ve kurumlarda Genelkurmay stihbarat Bakanl iin alan personelden elde edilerek, bir Bilgi Bankasnda derlenip, toparlandn akla getirmektedir. Brifingte, Refah Partisinin, d politika alannda, slam lkeleriyle ekonomi, savunma vd. alanlarda iyi ilikiler tesis edilmesine ynelik gayretleri sert szlerle eletirilmekte; Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas, Milli Savunma Bakanl btesinde ksntya gidilmesi, Milli Gvenlik Kurulunun kaldrlmas gibi niyetler TSKya ynelik meydan okuma olarak deerlendirilmektedir. Dier yandan, YA Kararlaryla ordudan atlan asker personelin Refah Partili Belediye ve zel kurululara ie girmelerine sk, sk vurgu yaplmas, Refah Partisinin ordu iinde ikilik karmaya almak eklinde deerlendirilmesi, 28 ubat dnemindeki mevcut Komuta Kademesinin bu konudaki hassasiyetini gstermektedir.

111

Refah Partisinin Krt Sorununu slam Kardelii temelin de zmeye almakla eletirilmesi; baz Refah Partili milletvekillerinin PKK ile ibirlii yapt nn ne srlme si, baz Refah Partili milletvekilleri nin de Atatrk dman olmakla itham edilme si dikkat ekmekt tedir. Ayrca, 11 Ocak 1997 gn akam Ba bakan ERBAKAN n verdii iftar yemei, Refah Partisi -tarikat birliktelii olarak tanmlanmaktadr. Brifingte, MT Mstearl; halihazr durumu ile bu hayati grevi yeterince yerine getirememektedir. Bu greve siyasi etkilerden uzak kalabilecek bir kiinin atanmas milli menfaatlerimiz asndan nem tamaktadr denilerek, Cumhurbakanndan, emekli olacak mevcut Mstearn yerine atanacak yeni Mstearn, Genelkurmayn istei dorultusunda belirlenmesi istenmektedir.144 zetle, bu Brifingte, 28 ubat dneminde, Refah Partisinin hemen hemen tm sylem, politika ve davranlarnn eriat devletini kurma abas eklinde deerlendirildii, Refah Partisinin adeta bir su/terr rgt olarak deerlendirildii; aka siyasi konularda yorum yapld, Refah Partisinin Anayasa ve yasalar inemekle suland ve siyasete yn verilmek istendii grlmektedir. Genelkurmay Bakannn bu Brifingte yer alan talep ve eletirilerini bal olduu Babakan yerine, onu atlayarak, Cumhurbakanna iletmesi, 28 ubat dneminde, TSK-Hkmet ilikilerinin anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. 1.5. Cumhurbakan Sleyman DEMRELin 17 Ocak 1997 Gn Genelkurmay Bakan Sayn Org.smail Hakk Karaday ile Yapt Grme Sonundaki Szleri: Cumhurbakanl Arivinde 17 Ocak 1997 gn Genelkurmay Bakan Sayn Org.smail Hakk Karaday ile yaplan grmenin sonunda Sayn Cumhurbakanmzn szleri balkl ve 20 Ocak 1997 tarihli bir belge bulunmaktadr.145 Bu belge olduu gibi aadadr: Verdiiniz bilgilere teekkr ederim. T.C. kurulduundan beri eitli tehditlerle karlamtr. eriat da, bunlardan biridir. Demokratik rejimin savunmasz olduunu kabul etmek mmkn deildir. Devlete ynelmi tehditler, kanun Devleti ilkesi ierisinde karland takdirde, endie edecek birey olmaz. Kayglarnz anlyorum. kardnz sonuca mesnet tekileden bilgilerin bir ksm, doru olmayabilir. Bunlar tahkik edeceim. Devletin byk kurumlar, salam ve yerinde duruyor.

144

MT Kanununun 13nc maddesinde, Milli stihbarat Tekilat Mstear, Milli Gvenlik Kurulunda grldkten sonra Babakann inhas ve Cumhurbakannn onay ile atanr. hkm mevcuttur. Benzer ekilde, MGK Genel Sekreterlii grevi de, 2004 ylna kadar Genelkurmay Bakanlarnca belirlenen ve daha sonra Babakanlar tarafndan atanan Orgeneraller eliyle yrtlmtr. 145 CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-90.

112

niversiteler, tarafmdan dikkatle takip ediliyor. Rektrleri ben tayin ettim. Daha Harran niversitesi Rektr'n dn ben tyin ettim. TRT'ye henz hibir mdahale olmad. Genel Mdr tyini henz yaplm deil. Ben de onu dikktle gzlyorum. Basavcy bugn tyin edeceim. eriatilik saylabilecek hibir kanun Meclis'ten gemedi, gemez de. Geerse gereini yaparm. Hep konutuk. Demokratik kurallara dayanabilirsek, bu sorunu aarz. Dayanamazsak o zaman, Cezayir'e dneriz. 1982 Anayasa'snn getirdii bu sistemin bir noksan var. Eer "Meclis'i fesih yetkisi" Cumhurbakannda olsa, bugn ikyetisi olunan pek ok hususla karlamayz. Herkes ona gre hareket eder, sorumluluunu bilir. Pakistan'da yaplan uygulama, o lkeyi byk skntlardan kurtarmtr." Yukarda belgeden, Cumhurbakan DEMRELin, Genelkurmay Bakanlnca kendisine sunulan Brifingte yer alan iddialara cevap vermeye alt; bu cevapta Trkiyede 28 ubat koullarnda bir dzelme olmamas halinde, Cezayire dnme tehlikesinin mevcut olduuna dikkat ektii ve kendisine, Pakistanda olduu gibi, Meclisi fesih yetkisi verilmemi olmasnn, nemli bir eksiklik olduunu ifade ettii grlmektedir. Cumhurbakan DEMRELin, 28 ubat dneminde, kendisine Meclisi fesih yetkisinin verilmesini yakn evresindeki baka kiilerle de paylat bilinmektedir. 28 ubat dneminde, szkonusu zel brifingin ardndan, Genelkurmay Bakanlnca herhangi bir resmi aklama yaplmamtr. Buna mukabil, ayn gn, Cumhurbakanl Basn Merkezi'nden yaplan aklamada, Cumhurbakan Sleyman Demirel'in Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday'dan Trk Silahl Kuvvetleri ile ilgili eitli konularda bilgi ald belirtilmitir. Dier taraftan, o gnlerde basnda, Cumhurbakan Demirelin szkonusu ziyaretinde irticai faaliyetler konusunda Genelkurmaydan brifing ald; brifingde gazete haberlerinden derlenen 55 irticai olayn gndeme getirildii, bu olaylarn tekrarlanmamas iin gereinin yaplmasnn istendii, irticai faaliyetlerin blclkle eit ve birinci derecede ncelikli i tehdit haline geldiinin vurguland, Genelkurmayn bu deiiklie gre tehdit nceliklerini yeniden dzenleyecei, bu meyanda Milli Askeri Stratejik Konsept belgesinde tanmlanan i tehdit tanmnn deitirileceinin ifade edildii bildirilmitir.146 Genelkurmay Genel Sekreteri Tmg.Erol zkasnak, emekli olduktan sonra yapt aklamada, bu Brifingin, 28 ubat srecinin balangc olduunu aklamtr.147
146 147

Erkan YKSEL, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.55 -56. Hulki Cevizolu, 28 ubat Bir Hkmet Nasl Devrildi, Ceviz Kabuu Yaynlar, s.28.

113

Cumhurbakan Demirelin, bu brifingi mteakip, brifingte yer alan iddialar aratrmak amacyla ayn gn, ankayada, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde bir alma Grubu kurulmas direktifini verdii, Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs (E) Kur.Alb.Ouz zbilgin tarafndan kaleme alnan notta 148 ifade edilmektedir. Genelkurmay Bakanlnn 17 Ocak 1997 tarihli brifingi erevesinde

1.6.

Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde yaplan alma: Cumhurbakanl Arivinde yer alan bir dier ariv belgesinde149, Genelkurmay stihbarat Bakanlna intikal eden istihbari bilgiler/duyumlar temelinde hazrlanarak 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Demirele sunulan Genelkurmay Brifingi hakknda yaplan inceleme sonular yer almaktadr. Genelkurmay Brifingindeki hususlarn titizlikle incelendii grlen almada, szkonusu brifingte yer alan hususlarn 54 iddia temelinde zetlenerek, bu iddialarn her biri iin ayr ayr gr oluturulduu ve ilem yapld grlmektedir. Bu ilemlerin, szkonusu iddialar hakknda Babakan ERBAKANn dikkatinin ekilmesi eklinde cereyan ettii grlmektedir. Cumhurbakan Demirele takdim edildii anlalan bu inceleme almasnda; her bir iddiann st ksmna el yazs ile Genelkurmay-GNK, Babakanlk-Ba, ileri, MEB, MT, Babakana yazlan mektup kapsamnda, Hi bir ilem yaplmayacak, yaz yazlmayacak eklinde zel notlar dld grlmektedir. Bu notlarn, szkonusu iddialara ilikin olarak Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan yaplan ilemleri ifade etmek iin kullanld; her bir iddiann konusuna gre Babakan ERBAKANa ve ilgili kurumlara iletildii anlalmaktadr. Bu inceleme almas ana hatlaryla aada zetlenmektedir: (DDA 1 zerinde Genelkurmay notu var.) DDA 1: RP, son hakim ve savc atamalaryla bir taraftan yandalar olan hkim ve savclar kritik noktalara getirerek, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunda belirli bir stnlk salam, dier taraftan Atatrkl ve laiklii savunan hkim ve savclarn grev yerleri deitirilerek bunlar zerinde bask kurmak istemektedir. (Sayfa:20) CEVAP 1: Doruluu saptanamamtr. Aksine, Kurulun Adalet Bakan ve Mstearn dndaki 5 yesi, hakim ve savc atamalarnda byk bir dikkatle almakta ve Bakann yanl tasarruflarna imkan brakmamaktadr. Kurulun Yargtaydan gelen asl yedek, Dantaydan gelen iki asl iki yedek yeleri herhangi bir hakszla yer vermedikleri gibi, siyasi basklar da dayanmaktadr. Kurulun tarafsz hareket ettiini iki rnekle gstermek mmkndr. Birinci rnek, Sayn Adalet Bakannn Atatrke hakaretten dolay yarglanan sank hakknda (Abdurrahman DLPAK kastediliyor) beraat karar veren hakimi yeniden stanbula atanmasn Kuruldan geiremeyince, Bakanla tetkik hakimi olarak atamtr.
148 149

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-439/442. CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-235/288

114

kinci rnek, Sayn Adalet Bakan Ankara Cumhuriyet Basavclna M.Ali KIRATLIy atamak istedii halde, bu kiiyi yeterli bulmadndan yerine lhan MESUTOLUnu atamtr. (DDA 2 zerinde Genelkurmay-Babakanlk notu var.) DDA 2: Gazeteci Abdurrahman DLPAK aleyhinde Atatrke hakaret ettii gerekesiyle alan davada beraat karar veren hkim Mustafa KUTLUK, Adalet Bakanlna alnarak dllendirilmitir. (Sayfa:21) CEVAP 2: Akit Gazetesi ke yazar Abdurrahman DLPAK ve Yaz leri Mdr smet UCA hakknda 5816 sayl Atatrk Hakknda lenen Sular Hakknda Kanuna istinaden alan davada Cumhuriyet Savcs Orhan ZBEK, CMKnun 223 nc maddesinin son fkrasndan bahisle sanklarn sorgusuna dahi gerek bulunmadndan beraat karar verilebileceinden sz etmesi zerine hakim Mustafa KUTLUK beraat karar vermitir. 07.04.1995 tarihinde bu hususun ikayet edilmesi zerine Adalet Bakan Mehmet MOULTAY talebi hakl grerek beraat kararn yazl emir yoluyla bozulmasn salamtr. Ne yazkki, yazl emirle bozma karar sanklar aleyhine tesir yapmadndan su ileyen sanklar kurtulmulardr. Adalet Bakanl, Yargtayn bu karar zerine savc Orhan ZEYBEK ve hakim Mustafa KUTLUK ynnden soruturma atrm, Adalet Bakanl mfettii her iki san da sulu bularak yerlerinin deitirilmelerini istemi ve HSYK da ad geen savc ve hakime knama cezas vermi, hakim Mustafa KUTLUKu Bursa Ar Ceza Mahkemesi yeliine, cumhuriyet savcs Orhan ZEYBEKi de Tekirda Cumhuriyet Savclna atamtr. Kurulun bu karar zerine ilgililer konuyu, gerek Kurula gerekse tirazlar nceleme Kuruluna getirmelerine ramen, talepleri her seferinde reddedilmitir. Bunun zerine, greve gelen Adalet Bakan Sayn evket Kazan, hakim KUTLUKu kendi yetkisini kullanarak Bakanlk Tetkik hakimliine getirmitir. Gazeteci Abdurrahman DLPAK150 hakknda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.151 Bu tarihi mektup aadadr: -4 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Mektup: Sleyman Demirel Cumhurbakan Ankara, 4 ubat 1997
150

Komisyonda dinlenen gazeteci Abdurrahman DLPAK, szkonusu mektuptan haberdar olduunu u szlerle ifade etmitir: Demirelin filan benimle ilgili, benim yazmdan dolay Erbakana verdii muhtra var. 151 CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-226.

115

Sayn Prof.Dr.Necmettin Erbakan Babakan Yazar Abdurrahman DLPAKn Akit Gazetesinde yaymlanan bir yazsndan dolay 5816 sayl Atatrk Hakknda lenen Sular Hakknda Kanuna muhalefet suundan stanbul Cumhuriyet Savclnca 28.07.1992 tarihinde stanbul 4 nc Asliye Ceza Mahkemesine dava alm ise de, sann sorgusu dahi yaplmadan Mahkeme hakimi Mustafa KUTLUK tarafndan ad geen hakknda 02.09.1992 tarihinde beraat karar verilmitir. Aradan yla yakn bir sre getikten sonra 07.04.1995 tarihinde yaplan ikayet zerine, stanbul Cumhuriyet Basavcs Avni DLLGL yazl emir yoluyla beraat kararnn bozulmasn istemi ve dosyay Adalet Bakanlna gndermitir. O tarihte grevde bulunan Mehmet MOULTAY, talebi hakl bularak, beraat kararnn yazl emir yoluyla bozulmas iin 02.05.1996 tarihinde bozma gerekeleriyle birlikte evrak Yargtay Cumhuriyet Basavclna gndermitir. Yargtay Cumhuriyet Basavcs belirtilen bozma gerekeleriyle birlikte dosyay, Yargtay 9 uncu ceza dairesine sunmutur. Dosyay inceleyen Yargtay 9 uncu Ceza Dairesi 08.06.1995 tarih ve 3923/4071 sayl kararyla, olayda su unsuru bulunduu halde sank hakknda durumaya dahi armadan ve delilleri toplanmadan verilen beraat kararn yasalara aykr bularak bozmutur. Ancak, Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda yeralan hkmler nedeniyle yazl emirle bozma karar sank iin aleyhte tesir yapmadndan, belirtilen suu ileyen sank kurtulmutur. Adalet Bakanl Yargtayn bu karar zerine; duruma Savcs Orhan ZEYBEK ve duruma Hakimi Mustafa KUTLUK ynnden soruturma konusu yapm, Adalet Bakanl mfettii her ikisini de sulu bularak cezalandrlmalarn istemi, Hakim ve Savclar Yksek Kurulu da ad geen savc ve hakime knama cezas vermi, hakim Mustafa KUTLUKu Bursa Ar Ceza Mahkemesi yeliine, Cumhuriyet Savcs Orhan ZEYBEKi Tekirda Cumhuriyet Savclna atamtr. Kurulun bu karar zerine ilgililer konuyu gerek kurula gerekse tirazlar nceleme Kuruluna getirmelerine ramen, talepleri her seferinde reddedilmitir. Adalet Bakan Sayn evket Kazann greve gelmesinden sonra hakim Mustafa KUTLUKun yeniden stanbula atanmas ve knama cezasnn kaldrlmas taleplerinin Hakim ve Savclar Yksek Kurulunca reddedilmesi zerine bakan kendi yetkisini kullanarak Mustafa KUTLUKu Bakanlk Tetkik Hakimliine getirmitir. Yargtay Kararyla Atatrk aleyhine su ileyen bir san kasta varan bir davranla beraat ettiren bir hakimin, bir yerde taltif edilerek Adalet Bakanl Tetkik Hakimliine getirilmesi son derece sakncal bulunmutur. Konunun incelenmesini ve neticesi hakknda bilgi verilmesini rica ederim. (mza) S.Demirel 116

Cumhurbakan

(DDA 3 zerinde GNK notu var.) DDA 3: Ankara DGM Savcs Nuh Mete Ykselden RPnin kapatlmasn istemesinden dolay savunma istenmek suretiyle bu kii zerinde bask kurulmaya allmaktadr. (Sayfa:21-22) CEVAP 3: Dorudur. Ancak HSYK Kanununa gre bir savc ve hkim hakknda disiplin cezas verme yetkisi tamamen HSYKya aittir. Bu konuda Adalet Bakannn yetkisi dahilinde at soruturma srmektedir. Ancak, bu soruturma Kurul kararna dnmedike ilgili savcy etkilemeyecektir. (DDA 4 zerinde GNK-Ba notu var.) DDA 4: Refah Partisi ideolojisine yakn olan yaklak 400 hakim ve savcnn Adalet Bakanl bnyesinde atanmakta olduu renilmitir. (Sayfa:22) CEVAP 4: ddia edilen 400 hakim ve savcnn Adalet Bakanlna alnacak yeni hakim adaylar olduu anlalmaktadr. 2802 sayl Hakim ve Savclar Kanunu hkmlerine gre yaplm bulunan yazl yarma snavnn deerlendirilmesi ve bundan sonra yaplacak mlakat, ilgili Bakanlka sonulandrlacaktr. Bu aamada Adalet Bakannn kendi yandalarn kazandrma ihtimali kuvvetle muhtemeldir. Bu itibarla, muhtemel bir hakszl nlemek gayesiyle Sayn Cumhurbakan tarafndan Babakana bir mektup yazlarak dikkati ekilmitir. HSYK Kanununa gre hakim ve savclarn meslee alnmas iin Kurulun yetkisindedir. O nedenle endieye mahal yoktur. ARZ: Meslee yeni alnacak hakim adaylar iin yaplan snavda yanl hareket edilmemesi ve deerlendirmenin objektif ller ierisinde yaplmas iin Sayn Cumhurbakan tarafndan Babakan Sayn Prof.Dr.Necmettin ERBAKANa yazdklar yaz rnei ektedir. Szkonusu hakim ve savc snav hakknda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.152 Mektup aadaki gibidir: - 3 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Kiiye zel Mektup: Sleyman Demirel Cumhurbakan

152

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:9/703, Fihrist No:22357-224

117

Kiiye zel Ankara, 3 ubat 1997 Sayn Prof.Dr.Necmettin Erbakan Babakan Ankara 2802 Sayl Hakimler ve Savclar Kanununun 8. Maddesinde belirtilen niteliklere sahip olanlar arasnda, ayn Kanunun 9. Maddesine gre yazl snav almak, daha sonra da mlakata tabi tutulmak zere hakim aday alnaca ifade olunmaktadr. Bu snavda, birtakm siyasi mlahazalarn hakim olabilecei ve yaplacak seimin adil ve hakkani esaslara uymayaca endieleri belirtilmektedir. Bu hususu dikkat-nazarnza getiriyorum. lginizi rica ederim. (mza) S.Demirel

(DDA 5 zerinde Ba notu var.) DDA 5: 10 Kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen toplantdaki konumasndan dolay Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe hakknda alan soruturmay yrten savcya bask yaplm; davayla ilgili bilirkii heyetine irticai grleri benimseyen retim grevlilerinin seilmesi iin gayret sarf edilmitir. Refah Partisi bu tr uygulamalarla yargya mdahalede bulunarak, dava dosyalarnn rtbas edilmesini ve kapatlmasn amalamaktadr. (Sayfa:22-23) CEVAP 5: Bu kii hakknda Kayseri Devlet Gvenlik Mahkemesi Savcl tarafndan balatlan hazrlk soruturmas Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesine gnderilmitir. Bilirkii heyetine seilen Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden seilen hocalarn ilerinin younluu nedeniyle bu grevi kabul etmemeleri zerine Polis Kolejinde grevli retim yesi bilir kii tayin edilmitir. Bu kiilerin RP yanls olduu belirtilmitir. Soruturma devam etmektedir. kr Karatepe hakknda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.153 Mektup aadaki gibidir:

153

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-227

118

-4 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Kiiye zel Mektup: Sleyman Demirel Cumhurbakan Kiiye zel Ankara, 4 ubat 1997 Sayn Prof.Dr.Necmettin Erbakan Babakan Ankara 1- Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe ile ilgili bir soruturma dolays ile; Cumhuriyet Savcsna bilirkii heyetinin seiminde bask yapld, 2- Sincan Belediye Bakan Bekir Yldzn irticai faaliyetlerin iinde olduu, 3- rticai faaliyetlerinden dolay Askeri ura karar ile Ordudan karlan Subay ve Astsubaylarn, Belediyelere ve Bakanlklara yerletirildii, 4- Atatrk dmanl yapld, 5- Baz siyasi kiilii olan konumaclarn; laiklik, rk ve dil konularnda, ulusal deerleri ypratmaya gayret sarfettii Hususlarnda ikayetler intikal etmitir. Bu ve benzeri konularn, nemli hassasiyetlere sebep olduu, huzursuzluk dourduu, gerektir. Gereini rica ederim.

(mza) S.Demirel

(DDA 6 zerinde GNK notu var.) DDA 6: Adalet Bakan, grne yakn bulduu hkim ve savclar kritik ve nemli yerlere atamak iin aba sarf etmekte; Ankara, stanbul ve zmir basavclklarn bask altna almaya almaktadr. (Sayfa:23) CEVAP 6: Doruluu saptanamamtr. Ankara, stanbul ve zmir Cumhuriyet Basavclar meslekte kendilerini kantlam deerli kiilerdir. 119

(DDA 7 zerinde GNK notu var.) DDA 7: RP, Yargtay Cumhuriyet Basavclna yanda olabilecek bir aday setirmek iin aba sarf etmektedir. CEVAP 7: Doruluu saptanamamtr. Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Yargtay Cumhuriyet Basavcvekilli, Yargtay Byk Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan gsterdii 5 aday arasndan Cumhurbakannca seilmektedir. 17 Ocak 1997 tarihinde seilen Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural SAVA da grevini en iyi ekilde yerine getirecek bir kiidir. (DDA 8 zerinde GNK notu var.) DDA 8: RP, trbanl yarglarn grev almalarna olumlu yaklam sergileyerek, Klk Kyafet Kanununu ortadan kaldrmay amalamaktadr. (Sayfa:24) CEVAP 8: Klk ve kyafet konusu iki kanun (25.11.1925 tarihli ve 671 sayl apka ktisas Hakknda Kanun ile 03.12.1934 tarihli ve 2596 sayl Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine Dair Kanun) ve bir ynetmelik (Kamu Kurum ve Kurulularnda alan Personelin Klk ve Kyafetlerine Dair Ynetmelik) ile teminat altna alnmtr. Bu Kanunlar ve Ynetmelik deimedike, klk ve kyafet konusunda Devlet memurlarnn baka trl hareket etmeleri mmkn deildir. ARZ: Bu konuda Cumhurbakan tarafndan Babakan Erbakana gnderilen uyarc nitelikteki yaz rnei ektedir. Szkonusu klk kyafet uygulamalar konusunda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.154 Bu tarihi mektup aadadr:

-4 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Kiiye zel Mektup: Sleyman Demirel Cumhurbakan Kiiye zel Ankara, 4 ubat 1997

154

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:9112-28, Desimal No:84, Fihrist No:2.

120

Sayn Prof.Dr.Necmettin Erbakan Babakan Ankara Malumunuz olduu zere; T.C. Devletinin Anayasann 2. Maddesinde Cumhuriyetin nitelikleri; Demokratik, Laik ve Sosyal bir Hukuk Devletidir. eklinde belirlenmitir. 4 Maddesinde; Bunlarn deimeyecei yazldr. Cumhurbakan ve Milletvekilleri Trkiye Byk Millet Meclisi krssnden, bunun zerine yemin etmilerdir. Anayasann 120, 121 ve 122. Maddeleri; Devletin korunmas ile ilgili tedbirler getirmitir. Cumhuriyetin niteliklerine ve Devletin temel atsna ynelmi tehdit ve tehlikeler; hem toplumda, hem de Devletin kurumlarnda, byk rahatszlklar yaratmaktadr. Bu arada, Kktendinci cereyanlara kar fevkalade hassasiyet bulunduu, yine malumunuzdur. 1- Laik dzeni korumak iin mevcut kanunlar, harfiyen uygulanmaldr. 2- Anayasann 174. Maddesinin koruduu Devrim Kanunlar uygulanmaldr. 3- Devletin kurumlarna Kktendinci cereyannn szmas, kesinlikle nlenmelidir. Bu meyanda; Yarg organlar, Silahl Kuvvetler, niversiteler, Emniyet Tekilat, Okullar, dare, Diyanet Tekilat, Yerel Ynetimler korunmaldr. Gereini rica ederim. (mza) S.Demirel

121

(DDA 9 zerinde LER Cevap geldi notu var.) DDA 9: 9 Kasm 1996 gn Konya Belediyesi ve Milli Genlik Vakf tarafndan Konyada hkmetin Klk Kyafet Kanun Tasarsna kamuoyu destei salamak konulu bir miting dzenlenmitir. (Sayfa:24) CEVAP 9: Klk ve kyafet konusu iki kanun (25.11.1925 tarihli ve 671 sayl apka ktisas Hakknda Kanun ile 03.12.1934 tarihli ve 2596 sayl Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine Dair Kanun) ve bir ynetmelik (Kamu Kurum ve Kurulularnda alan Personelin Klk ve Kyafetlerine Dair Ynetmelik) ile teminat altna alnmtr. Szkonusu Ynetmelik ancak Sayn Cumhurbakannn onayyla deitirilebilir. Bu Ynetmelik, kamu personelinin, Atatrk devrim ve ilkelerine uygun, uygar, arla kamayacak ekilde sade bir klk ve kyafette olmalarn, klk ve kyafette birlik ve btnlk iinde bulunmalarn salamay amalamaktadr. Bu Kanunlar ve Ynetmelik deimedike, klk ve kyafet konusunda Devlet memurlarnn baka trl hareket etmeleri mmkn deildir. ARZ: rticai faaliyetlere katlan eriat yanls gruplarn kyafetleri konusunda Cumhurbakanmz tarafndan Babakana gnderilen yaz rnei ektedir. Bu konuda Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan 4 ubat 1997 tarihinde ileri Bakanlna gnderilen Konyada dzenlenen miting hk. konulu yazda;155 Konya Belediyesi ile Milli Gr Vakf tarafndan 9 Kasm 1996 gn Konyada dzenlenen mitingde, Anayasann 174 nc maddesindeki Kanunlara aykr davranlar sergilendii basnda yer almtr denilerek, bu konuda Valilike ne gibi bir ilem yapld ve ayrca Belediye Bakan hakknda idari veya adli takibat yaplp yaplmad hususunda Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. ileri Bakanlnn konuya ilikin cevabi yazsnda,156 Konya Valiliinden alnan 26.2.1997 tarih ve 546 sayl yazda; Sz konusu toplant ve yrye Valilike izin verildii, toplantnn kanuni izgi ierisinde yapld, ayrca Hkmet Komiserince tutulan tutanakta da herhangi bir su unsuruna rastlanmad, Dzenleme Komitesinde Konya Bykehir belediyesinde grevli herhangi bir kiinin bulunmad ve toplantnn yaplmasnda belediyenin herhangi bir giriiminin olmad, toplantya Bykehir Belediye Bakan Do.Dr. Halil RNn misafir olarak katld ve bir konuma yapt ancak toplant ve yryte atlan slogan, tanan pankart ve dvizlerde herhangi bir su unsurunun bulunmad, toplantda yaplan konumalarn bant kaytlarnn zmnn Valilike Konya Cumhuriyet Basavclna iletilmesi zerine Savclka yaplan inceleme sonucunda ak hava

155 156

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-12. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-13.

122

toplants ve yrynde kanuna aykr herhangi bir durumun olmad ve bant zmnde de su unsuru bulunmad iin olay hakknda 2.12.1996 tarihinde takipsizlik karar verildii belirtilmitir. Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan, 4 ubat 1997 tarihinde ileri Bakanlna gnderilen bir baka yazda;157 baz belediyelerin yanl hareket ettikleri, kadrolarn kkten dinci kiilerle doldurduklar ve 2860 sayl Yardm Toplama Kanununa aykr olarak fitre, zekat ve kurban derisi topladklar iddia edilmektedir. Konunun incelenerek, yasal gereinin yaplmasn ve sonucundan Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. (DDA 10 zerinde GNK notu var.) DDA 10: 25 inci sayfada Camilerde kadrosuz olarak grev yapmakta olan cami grevlilerinin, memur statsne geirilmesi ynnde gayret sarfeden Refah Partisi; bu sulardan dolay MemurinMuhakemat Kanununa gre yarglanmasn, dolays ile haklarnda ilgili sulardan dolay Cumhuriyet Savclar ve adli makamlarca soruturma almasn nlemek istemektedir. Bu hususta yaplan aratrma aadaki neticeyi vermitir. ddia ksmen dorulanmtr. Ancak, imam olabilmek iin asgari mam Hatip lisesi mezunu olmak arttr. Bununla beraber HL mezunu olmayp da hafz olanlarn mezzin olma imkan bulunmaktadr. Ancak bu ahslarn memur yaplarak yarg denetiminden karlmas mmkn deildir. Diyanet leri Bakanlnn onalt bin kadro talebi vardr. Bu talebe ilikin kanun Meclise gnderilmemitir. (DDA 11 zerinde GNK notu var.) DDA 11: Refah Partisi, nklap Kanunlarn, zellikle Tevhidi Tedrisat Kanunu, Kyafet Kanunu, Medeni Kanun ve toplum yaamn dzenleyen dier kanunlar delmek amacyla Diyanet leri Bakanlnca fetva verilmesini istemektedir. CEVAP 11: Diyanet leri Bakanlnca fetva niteliinde her hangi bir alma yaplmamtr. Bu hkmetin greve balamasndan beri Meclisce kabul edilen ve Resmi Gazetede yaymlanan kanunlar arasnda hibir delil yoktur. Kanunlar Anayasasnn 89. Maddesine gre Cumb. Onay tabidir. Bu hususta azami titizlik gsterilecei tabiidir. (Bilgisayarla yazlan cevabn st karalandktan sonra, el yazsyla yazlan not) (DDA 12 zerinde GNK notu var.) DDA 12: 26-27 nci sayfalarda Refah Partisi iktidara geldiinden bugne kadar ncelikli olarak, Adalet, alma, Milli Eitim ve ileri Bakanlklar bata olmak zere, toplam 85 st

157

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-20.

123

brokrat atamas veya deiiklii yaparak bu makamlardan 51ine kendi adamlarn veya kendi dncesine lml bakan kiileri getirmi bulunmaktadr. Bu hususta yaplan aratrma, aadaki neticeyi vermitir. Bakanlar Kurulu ve mterek kararnameyle yaplan tm bu atamalar, Sayn Cumhurbakannn onayna sunulmaktadr. Cumhurbakanlnda bu konuda dikkatli bir alma ve aratrma yaplmaktadr. Bu Hkmet zamannda Adalet, alma ve Sosyal Gvenlik ve ileri Bakanlklar Mstearlar deitirilmi olup, her hakknda da olumsuz bir bilgi bulunmamaktadr. Keza bu srede anlan bakanlklara, alt mstear yardmcs ve yedi genel mdr olmak zere toplam 16 st dzey brokratn atamas yaplmtr.

(DDA 13 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 13: Do.Bnb.rtbesiyle Silahl Kuvvetlerde iken yabanc kadn ile evlenmek suretiyle ordudan ayrlan ancak, milli gr ideolojisini benimseyen Prof. Dr. Aziz Akgl Babakanlk Badanmanlna getirilmitir. (Sayfa:27) CEVAP 13: Do.Bnb. Aziz Akgl, Temmuz 1996 tarihinde GATAdan ayrlarak Krkkale niversitesine gemi, bu niversitede profesr olmutur. GATAda yaplan anketlerde en kt retim yesi seilmitir. Prof.Dr.Aziz AKGL, Babakan imzas ile tekemml eden Babakan Badanmanlna atanmtr. (DDA 14 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 14: RP yeri geldiinde Milli stihbarat Tekilatn yalanclkla ve kendilerini kandrmakla sulayp, toplum nazarnda kk drerek bu Kuruma da szma niyetlerine zemin hazrlamaktadr. (Sayfa:27-28) CEVAP 14: Bu ok nemli kurulu hakknda tereddtler uyandran ve kuruluun itibarn sarsan bu tr beyanlardan kanlmas gerektiini belirten yaz rnei ektedir. ddian ikinci ksm iin; ad geen kurulu gerekli tedbirleri kendi iinde almaktadr. (DDA 15 zerinde GNK notu var.) DDA 15- REFAH Partisi son gnlerde TRT Genel Mdrl ve TRTyi ele geirmek iin youn aba gstermektedir. RTK tarafndan seilen 3 adaydan biri olan Tuncay BYKERTANn adaylktan ekilmesi zerine yerine eriat gre yakn bir kiinin nc aday olarak seilmesi iin DYP ile anlama gayretleri srdrlmektedir. (Sayfa:28) CEVAP 15: TRT Genel Mdr Cumhurbakan tarafndan atanacaktr. Bu konu henz Cumhurbakanlna intikal etmemitir. Tuncay BYKERTAN yerine birinin semeleri RTKe bask yaplmakta ise de, RTK nc bir kiinin aday olarak gsterilmesini dnmemektedir.

124

(DDA 16 zerinde Yaz yazlmayacak notu var.) DDA 16: Refah Partisi ynetimi kendi partilerinde olan bakanlklarda aktif olarak, dier bakanlklarda da pasif yntemlerle ve rtl bir ekilde kadrolamaktadr. (Sayfa:28-29) CEVAP 16: Dorudur. Ancak, kararname gerektiren atamalar, Cumhurbakanlnca titizlikle incelenmektedir.

(DDA 17 zerinde GNK notu var.) DDA 17: Refah Partisi, Dileri Bakanl bnyesinde kadrolamasn kolaylatrmak maksadyla; bu Bakanln giri snavlarna Arapa lisannn dahil edilmesi ve Mslman lkelere Arapa bilen diplomatlarn atanmas ynnde aba sarf etmektedir. (Sayfa:29) CEVAP 17: Dileri Bakanlnn lisan imtihanlar arasna Arapa konulmasna teebbs edileceine dair duyumlar alnd, henz byle bir uygulama olmad, eski snav sisteminin devam ettii, Arapa bilen baz meslek memurlarnn kendi istekleri ile Arapa konuulan lkelere gitmeyi istedikleri renilmitir. Ancak, Arapa konuulan lkelerde grevlendirilmek zere, alnacak idari memurlarda Arapa bilenler tercih edilmektedir. (DDA 18 zerinde GNK notu var.) DDA 18: Vali ve kaymakam olarak mam Hatip kkenli ve eleri tesettrl kiiler atanmaktadr. 50ye yakn valinin deitirilmesi ve yerlerine irtica yanls olanlarn atandrlmas iin hazrlk yaplmaktadr. (Sayfa:29-30) CEVAP 18: Bu Hkmet dneminde vali tayini ile ilgili bir kararname Cumhurbakanna sunulmamtr. 78 vali ve 3 vali vekilinden imam hatip kkenli olan says ile bei gememektedir. Ei tesettrl olan ise yoktur. Ancak trbanl birka Vali ei mevcuttur. Vali atamalarnda Cumhurbakanlnca gerekli titizlik gsterilmektedir. (DDA 19 zerinde BA notu var.) DDA 19: Refah Partisi emniyet tekilatna szma, tekilatta kadrolama ve bu messeseyi ele geirme ynndeki gayretlerine younluk kazanmtr. (Sayfa:30-31) CEVAP 19: Konunun incelenmesi, gereinin yaplmas ve sonucundan bilgi verilmesi iin sureti ekli yaz ileri Bakanlna gnderilmitir. (DDA 20 zerinde BA notu var.) DDA 20: SSK Genel Mdrlnce yaplan snavda yedekleri ile birlikte 5 bin kiiye snav kazandrlmtr. sonuta Refah Partili 5000 kiinin daha ie girmesi salanm olacaktr. (Sayfa:31-32)

125

CEVAP 20: Konu, TBMMde gndeme getirilmi, ancak yaplan imtihanda kayrma olduuna ilikin somut bir delil ileri srlememitir.

(DDA 21 zerinde GNK notu var.) DDA 21: rticai kesim, eitli Devlet hastanelerinde kendi yanda olan tabipleri bahekim ve bahekim yardmcs sfat ile grevlendirmektedir. (Sayfa:29-30) CEVAP 21: Salk Bakan Doru Yol Partisinden Yldrm Aktunadr. Bakan, trbana kar olduunu aka beyan etmitir. Hastanelerde personelin trbanl olamayaca ve bu hususlara dikkat edilmesi iin Cumhurbakan tarafndan Babakana yaz yazlmtr. (DDA 22 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 22: Fatih semtindeki eski Darafaka Lisesi gibi baz kamu tanmazlar Refah Partisi ideolojisine hizmet edecek rencilerin yetitirilmesi gayesi ile lim Yayma Cemiyeti ve Muradiye Vakf gibi kurulularca; yurt, dersane ve okul olarak kullanlmak zere satn alnmak istenmektedir. (Sayfa:33) CEVAP 22: Ziraat Bankasna ait bu mlkn ad geen cemiyet ve vakflara satlmamas iin talimat verilmesine dair Sayn Cumhurbakan tarafndan Sayn Babakana yazlan yaz rnei ektedir. (DDA 23 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 23: mam Hatip Okullarnn yan sra yurt iinde ve yurt dnda atklar, kurduklar ve /veya denetledikleri Kuran Kursu, dersane, okul ve niversiteler vastas ile youn, yaygn ve etkili bir eitim almas yrten irticai unsurlar rencilere yurt ve burs imkanlar salamaktadr. Bu erevede sadece Fethullah GLENe ait yurtiinde ve yurtdnda toplam 448 yurt, 346 dershane, 181 okul ve 3 zel niversite bulunmaktadr. (Sayfa:34) CEVAP 23: Bu iddia tamamen dorudur ve eriat kesimin hedefine varmasnda etkili olabilecek en etkin aratr. Konunun btn boyutlaryla aratrlarak alnacak tedbirlerin tesbiti iin Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin grevlendirilmesinde fayda mlahaza edilmektedir. (DDA 24 zerinde BA notu var.) DDA 24: Din eitimi verilen ocuklarn ya giderek klmekte, eitimi anaokulu ve kreler amak suretiyle beikten niversiteye kadar kesintisiz ve etkin bir eitim zinciri oluturulmaktadr. Youn yaz kamplar ve Yaz Okulu ad altnda ilkokul ocuklarna ynelik dini reti kamplar kurulmaktadr. (Sayfa:34-35) CEVAP 24: Konunun MT ve ileri Bakanlnca incelenmesi gerekmektedir.

126

(DDA 25 zerinde MEB notu var.) DDA 25: mam Hatip Okulu rencilerinin, Harp Okullarna girebilmelerini temin etmek amac ile; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine girmelerine olanak salayacak olan ve Milli Eitim Bakanlnca hazrlanan Ynetmelik deiiklii nerisi tepkiler zerine yeniden incelemeye alnmtr. (Sayfa:35) CEVAP 25: mam Hatip Okullarnda 515.000 renci fazla olduu iin baka taraflara atlama talebi oalmaktadr. Bunu sipesifik hedefler dorultusunda lke ynetiminde sz sahibi olabilmek iin istemektedirler. Bunun nlenebilmesi iin, ncelikle mam Hatip okullarnda bulunan mevcudun insan gc planlarna uygun olarak azaltlmas gerekmektedir. Ynetmelik, deiikliinin yrrle konulmamas ve iptali iin Milli Eitim Bakanna yazlan yaz rnei ektedir. Bu konuda Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan 4 ubat 1997 tarihinde Milli Eitim Bakanlna gnderilen mam Hatip Okullar hk. konulu yazda;158 mam Hatip Okulu rencilerinin, Harp Okullarna girebilmelerini temin etmek amacyla; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine ya da klasik liselerin fen blmlerine girmelerine olanak salayacak olan bir ynetmelik deiikliine gidildii iddia edilmektedir. Konunun incelenerek, ok acele olarak Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. Milli Eitim Bakan Prof.Dr.Mehmet SALAM imzasyla konuya ilikin olarak gnderilen cevabi yazda, Milli Eitim Bakanlnda, mam-Hatip Lisesi rencilerinin dier liselere yatay geilerini dzenleyen bir uygulama yoktur. Ayrca, Bakanlkta bu konuda bir almada mevcut deildir. denilmitir. (DDA 26 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 26: eriat kesim, sahip olduklar niversite saylarn sratle artrma hazrlklar yapmakta, master ve doktora iin yurtdna renci gnderme almalar yrtmektedir. Ayrca d lkelerdeki eriat eitim veren niversitelerden mezun olan kiilerin, Trkiyede retmen olarak grev almasna imkan yaratmaktadr. Ayrca, gndeme getirilen yeni YK tasarsyla, rektr tayininde inisiyatifin Cumhurbakan yerine, hkmete verilmesi ve YK Genel Kurulunun 24 kiiden 15 kiiye indirilmesi ngrlmekte, halen YK Bakanl grevini yrten Kemal Grzn biran nce grevden uzaklatrlmasnn amaland grlmektedir. (Sayfa:36-37) CEVAP 26: eriat kesime niversite ama imkn verilmemeli ve buna imkn verecek kanunlar karlmamaldr.

158

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-18.

127

YKn yeniden yaplandrlmas ise kanun mevzuu olup, seilen rektrlerin atama kararlar onaylanmak zere Sayn Cumhurbakanna gelecektir. (DDA 27 zerinde MT notu var.) DDA 27: Yurtdndaki slami niversitelere gnderilen rencilerin, genellikle imam hatip mezunu olan ancak niversite ikinci basamak snavn kazanamam, dou ve gneydou Anadolulu genler arasndan bizzat Refah Partisince seildii, rencilere eriat ve hukuk arlkl ilahiyat, ekonomi ve Arapa dersleri verildii, derslerden arta kalan zamanda o lkedeki islami rgtler tarafndan (rnek: Pakistan Cemaati slam rgt) silahl eitime tabi tutularak cihada hazrland, eitimini tamamlayan rencilerin yurda dnmelerini mteakip milli gr camiasnn emsiyesi altnda grev yaptklar iddia edilmektedir. . (Sayfa:37-38) CEVAP 27: Yurt dnda kendi paras ile eitime gitmenin nlenmesi mmkn deildir. Ancak, buralarda rencilerin silahl eitime tabi tutulmas konusunun MT tarafndan incelenmesi ve ona gre tedbir alnmas gerekmektedir. (MTe yaz notu var) Bu konuda Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan 5 ubat 1997 tarihinde MT Mstearlna gnderilen yazda;159 baz irticai kesimlerin yurt dndaki slami niversitelere eitim maksadyla gnderdikleri rencilerin gnderildikleri lkelerde eriat arlkl blmlere devam ettirildii ve silahl eitime tabi tutulduklar, lkemizdeki rejimin deimesini isteyen baz Arap lkelerinden ve buralarda faaliyetlerini srdren ar dinci kesim rgtlerinden destek salad, silah ve uyuturucu kaakl yoluyla gelir temin ettikleri, terr rgtnn oluturduu boluktan, silah ve uyuturucu kaynaklarndan yararlanlarak Gneydou ve ran zerinden nemli miktarda silah ve mhimmat saladklar, bu unsurlarn amalarna ulamada takip ettikleri nc aamann Cihad olduu iddia edilmektedir. Konunun ayrntlaryla incelenerek, sonucundan Cumhurbakanlna bilgi verilmesi Ayrca, mam Hatip Okulu rencilerinin, Harp Okullarna girebilmelerini temin etmek amacyla; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine ya da klasik liselerin fen blmlerine girmelerine olanak salayacak olan bir ynetmelik deiikliine gidildii iddia edilmektedir. Konunun incelenerek, ok acele olarak Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir.

MT Mstearlndan 26.02.1997 tarihinde gelen cevabi yazda;160 Trk rencilerin MISIR, SUUD ARABSTAN, LBYA ve RANda younlat, MISIRda, mam-Hatip Lisesi mezunu rencilerinin El Ezher niversitesinin Arap Dili ve Edebiyat ile lahiyat
159 160

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-9. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-10.

128

eitimi veren blmlerine kabul edildii, YKn El-Ezher niversitesi ile Trk niversiteleri arasnda muadiliyet konusunda hassas davranmas nedeniyle son ylda renci kabul etmeyen ElEzher niversitesinin 1996 ylnda ilk olarak 150 renci aldn, halen bu okulda 1100 Trk renci bulunduunu, bu rencilerinin 600nn Milli Gr, 250-300nn Fethullah GLEN Grubu yanda olduu, 25-30 kii kadar lkc ve 25-30 kadarnn da PKK yanls Krdistan slam Hareketi (KH) yanda olduu, az sayda Sleymanc, Nurcu ve Radikal slamc renci bulunduu, Trk rencilerin lkedeki toplant ve gsteri yasa nedeniyle toplu etkinliklerde bulunamadklar, Suudi niversitelerinde 400 kadar Trk renci olduu, rencilerin %60nn F.GLEN, %30unun Milli Gr yanls, kalannn da radikal eilimli olduu, ancak bu lkede tarikatlnn yasak olmas nedeniyle belirgin bir faaliyet gsterilemedii, Trk rencilerin zamanla Vahabilii benimseme eilimine girdikleri, Libyada Uluslararas slama ar vakf kontrolndeki slama ar niversitesinde halen 16 Trk renci bulunduu, hayat ve okuma artlarnn zorluu nedeniyle bu lkenin tercih edilmedii, randa okuyan Trk rencilerin Trkiyedeki ran kltrevleri ve misyonlar kanalyla legal yollardan gelenlerle, lkemizdeki Caferi cemaatine mensup olan illegal yollarla bu lkeye gelen dk eitimli renciler olduu, sonu olarak szkonusu Trk rencilerin gittikleri lkenin gerek mezhepsel, gerekse siyasi adan mevcut eilimlerine sempati besleyecek bir muhib olarak yetitirildiklerinin sylenebilecei, ancak anlan renciler kanalyla sistematik bir uyuturucu ve silah kaakl yapldna ilikin bilgi bulunmad, buna ramen konunun aratrld, herhangi bir bilgi derlenebildii takdirde ayrca sunulaca belirtilmitir. (DDA 28 zerinde GNK-BA notu var.) DDA 28: Birok niversitenin ynetim ve retim kadrosuyla rencileri RP yandalar tarafndan kontrol edilmektedir. (Sayfa:38-39) CEVAP 28: Saylar 34 bulan bu retim yelerinin bal bulunduklar slami grup ve cemaatlere gre dalmlarn ieren liste ekte sunulmaktadr.

(kinci bir ariv belgesinde161 bu iddia ve cevap u ekilde yer almtr: Halihazrda bata stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi, Trakya niversitesi, Erzurum Atatrk niversitesi, Krkkale niversitesi, Ankara gazi niversitesi, Harran niversitesi, Konya Seluk niversitesi olmak zere birok niversite ynetim ve retim kadrosu ile renciler Refah Partisi yandalar tarafndan kontrol edilir hale gelmitir. 19 Mays niversitesi de belirtilen niversiteler arasna girmek zeredir. Bu hususta yaplan aratrma aadaki neticeyi vermitir: Krkkale niversitesi dndaki Rektrler Cumhurbakannca tayin edilmitir.

161

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-62.

129

Harran niversitesinin Rektr daha yeni tayin edilmitir. niversite kurumunu her trl akmdan korumak iin fevkalade hassasiyetle hareket edilmelidir.) (DDA 29 zerinde LER notu var.) DDA 29: RPli Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz, slamiyetin ilk dnemlerinde uygulanan slam uras sistemi ile belediye hizmetlerini ve sosyal hayat dzenleme gayretleri gstermektedir. (Sayfa:39-40) CEVAP 29: Konunun ileri Bakanlnca incelenerek, sonucundan bilgi verilmesi istenmitir. ileri Bakanna yazlan yaz rnei ektedir. Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan 4 ubat 1997 tarihinde ileri Bakanlna gnderilen konuya ilikin yazda;162 Sincan belediye Bakan Bekir YILDIZn Kuds Gecesi ad altnda dzenledii toplantda; uluorta laiklie aykr davran ve beyanlarda bulunduu, slam uras gibi safsatalarla adala aykr bir sosyal yaam biimi propagandas yapt ve bu suretle Devletimizin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, hukuk devleti ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr davranlar sergiledii tesbit edilmitir. Ad geen Belediye Bakan ve basna intikal eden dier baz belediye bakanlar hakknda, bu eylemlerden dolay Bakanlnzca ne gibi ilem yapldnn ok acele Cumhurbakanlna bildirilmesi istenmitir. Bu yazya cevaben ileri Bakanlndan gelen yazda;163 Anakara li Sincan Belediye Bakan Bekir YILDIZn Kuds Gecesi ad altnda gece dzenleyerek Hamas ve Hizbullah rgt liderlerinin posterlerini astrd ve ayrca Anayasada yer alan hukuk devleti ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr konuma yapt hususunda 03.021997 tarihli soruturma izni verilmi olup, Bakanlm Tefti Kurulu Bakanlnca soruturma yrtlmektedir. Sincan Belediye Bakan Bekir YILDIZ, soruturmann selameti asndan Anayasann 12774 ve 1580 sayl Kanunun 3394 sayl Kanunun 93. maddesi uyarnca geici bir tedbir olarak 04.02.1997 tarihinde tarafmdan grevinden uzaklatrlmtr. denilmitir. (DDA 30 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 30: Refahl belediyeler kendi kontrolnde faaliyet gstermekte olan yurt, pansiyon ve bir ksm vakf imkanlarn kullanmak suretiyle ehir varolarnda yaayan fakir ailelere gda, yakacak ve parasal yardm yapmakta, bu ailelerin ocuklarnn eitim masraflarn stlenmekte ve RPli bykehir belediye tarafndan yksekrenim genliine karlksz burs verilmektedir. Bu maksatlar iin sadece Ankara Bykehir Belediyesince bu konuda ayrlan fon miktar 5 trilyon lira civarndadr. (Sayfa:40-41)
162 163

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-16. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-17.

130

CEVAP 30: Bu tr faaliyetlerin nlenebilmesi iin sosyal yardmlama ve dayanma vakflarnn daha etkin bir ekilde faaliyet gstermesi ve bu arada Kredi ve Yurtlar Kurumunca rencilere daha yaygn ve st dzeyde kredi verilmesi gerekmektedir. (DDA 31 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 31: Tm belediye kadrolar RP yanllar ve dier irticai kesimlere ye kiilerce doldurulmakta olup; Kuran kursu, pansiyon ve vakflar gibi giriimlere kolaylklar salanmaktadr. (Sayfa:40-41) CEVAP 31: Dorudur. (DDA 32 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 32: RPli belediyeler tarafndan irticai kesimin nde gelenlerinin katlmyla mahallelerde dzenlenen kermes, gece, hayr ars gibi etkinlikler yoluyla parti propagandas yaplmaktadr. (Sayfa:41-42) CEVAP 32: Konunun incelenmesi gerekmektedir.

(DDA 33 zerinde GNK notu var.) DDA 33: Yerel ynetim yasasnda yaplacak deiiklikle, camilere arazi tahsisi yannda, belediye btelerinin %1nin cami yapmnda kullanlmasna imkan getirilmektedir. (Sayfa:42) CEVAP 33: Byle bir kanun tasar veya teklifi, bu zamana kadar Meclis Bakanlna sunulmu deildir. Gelip kabul edilirse onay iin Sayn Cumhurbakanna sunulacaktr. (34. iddia ve cevab belgede yer almamaktadr.) (DDA 35 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 35: Refah Partisi ve irticai kesim; gda, tekstil ve yayn sektrlerinde yurtiinde ve yurtdnda 509 ticari irket aracl ile gelir salamakta; bunlar fakir ailelere, rencilere harlk ve malzeme olarak datmaktadr. (Sayfa:44) CEVAP 35: Bu tr faaliyetlere mani olmak iin Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflarnn daha etkin hale getirilmesi gerekmektedir. (DDA 36 zerinde MT notu var.) DDA 36: RP, Trkiyede rejimin deimesini isteyen S.Arabistan, Birleik Arap Emirlikleri, Libya, ran gibi lkelerden ve bu devletlerde faaliyet srdren ar dinci rgtlerden destek salamakta, hatta silah ve uyuturucu kaakl yoluyla gelir elde etmektedir. (Sayfa:44-45) 131

CEVAP 36: Bu konunun Milli stihbarat ve Milli Gvenlik Kurullarnca aratrlmas gerekmektedir. (DDA 37 zerinde MT notu var.) DDA 37: rticai kesimin nihai amalarna ulamada takip ettikleri nc aama cihattr. Demokratik yolla siyasi iktidar ele geirilmezse, oluturulacak silahl kitleyle teokratik rejimi kuracaklardr. (Sayfa:46) CEVAP 37: Konunun Milli stihbarat Tekilat ve Milli Gvenlik Kurullarnca ciddi ekilde incelenmesi gerekmektedir. (DDA 38 zerinde Babakana yazlan mektup kapsamnda notu var.) DDA 38: RP ve dier irticai kesim hedeflerini gerekletirmek iin imam hatip mezunlarnn Harp Okullarna girmeleri ynnde yasa tasars hazrlamakta, kk rtbeli subaylara ulamak istemekte, eitli problemlere sahip ordu mensuplarna yaklaarak, tarikatlar baznda ele geirmeye almaktadrlar. (Sayfa:47-48) CEVAP 38: Konuyla ilgili verilmi bir kanun tasar ya da teklifi bulunmamaktadr. MGK ve Genelkurmayn iddia edilen konular zerinde hassasiyetle durmas gerekmektedir. (DDA 39 zerinde Babakana yazlan mektup kapsamnda notu var.) DDA 39: RP, askeri lojman, garnizon gibi yerleim merkezlerine yakn mahallelere tesettrl retmen atayarak ocuklar etkilemeye almaktadr. (Sayfa:48) CEVAP 39: Klk ve kyafet konusunda Cumhurbakannca, Babakana uyar niteliinde yaz yazld. (Cumhurbakanlndan, Babakanlka yaz yazld.) (DDA 40 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 40: rticai faaliyetlerinden dolay Askeri ra kararyla ordudan atlan subay ve astsubaylar, bata Refahl belediyelere, yandalar kurululara ve Adalet Bakanlna atanmlardr. (Sayfa:48-49) CEVAP 40: Dorudur. YA kararlar ile TSKinden iliii kesilen 40 kadar subay ve astsubay REFAHLI belediyelere veya yanda kurululara yerletirilmilerdir. Liste EKte sunulmutur. (DDA 41 zerinde GNK notu var.) DDA 41: Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas ve Askeri ra Kararnn yarg denetimine almas yolunda gayret sarf edilmektedir. (Sayfa:50-51) CEVAP 41: Anayasann 117nci maddesinde Genelkurmay Bakanlnn konumu hkme balanmtr. Anayasada ve ilgili kanunlarda deiiklie gidilmeden, bu yoldaki gayretler szden

132

ileri gitmez. ura kararlarnn yarg denetimine tabi tutulmas da Anayasa deiikliini gerektiren bir konudur. (DDA 42 zerinde Babakana yazlan mektup kapsamnda notu var.) DDA 42: Refah Partisi, Milli Gvenlik Akademisi bnyesinde alan kursa bakanlklardan dinci ve krt kesimden kiileri semektedir. (Sayfa:51-52) CEVAP 42: Milli Gvenlik Akademisinde alan kursa katlacak kursiyerlerin tesbitinde, Babakanlka Akademiye iki misli aday bildirilmektedir. Bu adaylar genellikle st dzey brokratlardan olumaktadr. Adaylarn resimli bilgi formlar iinde Genelkurmay temsilcinin de bulunduu bir komisyon tarafndan incelenerek bunlar arasndan seim yaplmaktadr. Ancak bu adaylardan bazlarnn kursa mutlaka katlmalar iin zellikle eriat kesimin elindeki Bakanlklardan srarl taleplerin yapld belirtilmektedir. Bu tr talepler Komutanlka zel olarak incelemeye alnmakta ve bunlarn kursa katlmalar nlenmektedir. Komisyonda seilen adaylar, Akademi Komutanl ve Genelkurmayn szgecinden getikten sonra katlacak kursiyer listesi kesinlemektedir. (DDA 43 zerinde GNK notu var.) DDA 43: RP yandalarna hzla silah temin etmek iin, silah ruhsat verme yetkisini ileri Bakanlndan alp, valilere devretmitir. (Sayfa:52-53) CEVAP 43: ddia doru deildir. Vatandalara silah tama ve bulundurma ruhsatnn verilmesinde yetki valilere aittir. Ancak, ileri Bakanl da baz hallerde silah tama ruhsat vermeye yetkilidir. (Siyasi bask ile Bakanlk pekok kiiye silah ruhsat vermi ve vermektedir. ifadesinin st izilmitir) (DDA 44 zerinde MT notu var.) DDA 44: rticai unsurlarn, PKK terr rgtnn oluturduu boluktan faydalanp, silah ve uyuturucu kaynaklarndan yararlanarak, Gneydou ve ran zerinden silah ve mhimmat temin ettikleri haberleri alnyor. (Sayfa:52-53) CEVAP 44: Bu konu milli Gvenlik Kurulunun her zaman gndemindedir. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii konu zerinde hassasiyetle durmaya devam etmelidir. (DDA 45 zerinde Yaz yazlmayacak notu var.) DDA 45: RP askeri camiann dncelerini, faaliyetlerini ve icraatlarn daha yakndan takibe imkan verecek bir istihbarat ann silahl kuvvetler bnyesinde tekili iin TSKden ayrlan veya halen grevde bulunan subay, astsubaylar ve uzman erbalar kullanmak istemektedir. (Sayfa:53) CEVAP 45: Dorudur. Genelkurmay Bakanlnca konunun titizlikle takibi gerekmektedir.

133

(DDA 46 zerinde Yaz yazlmayacak notu var.) DDA 46: PKK terrne zm olarak Mslman Kardelii ilkesini nermekte, bu maksatla eyh Osman bata olmak zere dier Krt eyhleriyle irtibata gemektedir. RP Van Milletvekili Fettullah ERBA PKK terr rgt elinde bulunan alt askeri geri almada grevlendirilmitir. Refah Partisi ile PKK terr rgt arasnda Batman Milletvekili Musa OKU araclyla iliki kurulduu renilmitir. (Sayfa:54) CEVAP 46: Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii bu konuyu delillendirerek, Yargtay Cumhuriyet Basavclna intikal ettirmesi gerekmektedir. BLG NOTU: eyh Osman 30 Ocak 1997 tarihinde stanbulda nternational Hospitalda ld. (Ayn eyh OSMAN olmayabilir notu var) (DDA 47 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 47: Refah Partisi ile yakn iliki iinde olan hlas Haber Ajans; Bekaa vadisinde PKK terr rgt lideri Abdullah CALAN ile siyasi ierikli bir rportaj yapmtr. (Sayfa 55) CEVAP 47: Dorudur. 1997 OCAK aynn ilk haftasnda rportaj yaplmtr. HAdan alnan bilgilere gre, szkonusu rportaj yaynlanmam, rportajn kasetleri Geenlkurmay Bakanlna ve stanbul Emniyet Mdrlne verilmitir. (DDA 48 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 48: Atatrk deiliz ama Atatrk ilkelerini benimsiyoruz cmlesi ile zetlenebilecek aldatc yaklamlar sergilemekte, Babakann tarikat ve cemaat liderlerine verdii yemee halkn tepki gstermesi zerine, Atatrkn de eyhleri Mecliste kabul ettiini, verilen davete yanl yaplmadn ve tepkilerin gereksiz olduunu ileri srmektedirler. (Sayfa 55-56) CEVAP 48: Dorudur. (DDA 49 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 49: RPli Bakan Necati ELK Askerlerin Sultanbeylide irtica yanls belediyeyi dlayarak Atatrk heykeli diktirmesinin, Susurluktaki esrarengiz kazadan daha nemli olduu fikrini ileri srmtr. (Sayfa 56) CEVAP 49: Dorudur. Ayrca, Trk Silahl Kuvvetlerine kaba kuvvet eklinde tahkir ve tezyif edici szler sarfettiinden hakknda Genel Kurmay Bakanl tarafndan Adalet Bakanl su duyurusunda bulunulmutur. (DDA 50 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 50: Refah Partisi, Atatrk ilke ve inklaplarnn bu lke insanna ait deerlerden kaynaklanmadn, bunlarn yahudi profesrlerin Trk toplumunu kendi inanlar dorultusunda

134

ynlendirme gayretlerinin rn olduunu ileri srmek suretiyle, toplumun Atatrke olan inan ve gvenini ypratmaya, Atatrk dmanln krklemeye almaktadr. (Sayfa 56) CEVAP 50: Dorudur. (DDA 51 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 51 Refah Partisi, ylba kutlamalarna alternatif olarak fetih gecesi olarak isimlendirilen kutlama gnleri dzenlemek suretiyle irticai duygular glendirmeyi, toplumda var olan mterek deerleri ortadan kaldrmay ve insanlar ada yaamdan soyutlamay amalamaktadr. (Sayfa 56-57) CEVAP 51: Dorudur. (DDA 52 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 52: Rize Milletvekili evki YILMAZ, eitli irticai gruplarn toplantlarna katlmakta, laiklik, rk ve dil konularnda sahip olduumuz ulusal deerleri ypratmaya gayret sarfetmektedir. (Sayfa 56-57) CEVAP 52: Dorudur. Bu eit beyanda bulunanlar hakknda Cumhuriyet Savclarnn daha aktif harekete gemeleri gerektii konusunda Sayn Cumhurbakanmz tarafndan Babakana yazlan yaz rnei ektedir. (DDA 53 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 53: Gelimi G-7 lkelerine kar, Mslman Sekizler olarak isimlendirilen bir ekonomik birlik kurma projesi, son aamada tesisi ngrlen slami Birlii alt yapsnn temel ta olarak kabul edilmekte bu yaklamla islami rgtlenme almalar kuvvetlendirmek ve geniletilmek istenmektedir. (Sayfa 58) CEVAP 53: Dorudur. Sadece ekonomik konularda deil, baz radikal slam lkeleriyle savunma ibirlii anlamas araylar da srdrlmektedir. Bu nedenlerle Anayasann 11 inci maddesinde Milli Gvenlik Kuruluna verilen grev ve yetkiler dikkate alnarak bu hususlarn Kurulca Hkmete bildirilmesi gerekmektedir. (DDA 54 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 54: MT Mstearl; halihazr durumu ile bu hayati grevi yeterince yerine getirememektedir. Bu greve siyasi etkilerden uzak kalabilecek bir kiinin atanmas milli menfaatlarmz asndan nem tamaktadr. (Sayfa 64) CEVAP 54: Konunun deerlendirilmesi Sayn Cumhurbakanmzn tensiplerine maruzdur."

135

Cumhurbakanl genel Sekreterlii brokratlar tarafndan yaplan bu inceleme almasnda; Genelkurmay Bakanlnn brifinginde yer alan btn iddialarn ayrntl ekilde incelendii, bu iddialar erevesinde Babakanlk ve Bakanlklarla eitli yazmalar yapld grlmektedir. almada; Refah Partisi Batman Milletvekili Musa OKUnun PKK terr rgt ile ilikisinin tespit edilerek Savcla intikal ettirilmesi ve Fetullah Glen grubunun eitim faaliyetlerinin takip edilmesi hususlarnda, o dnemde banda bir Orgeneralin bulunduu, MGK Genel Sekreterliine dorudan grev verildii dikkat ekmektedir. Bu tutum, o dnemde Cumhurbakanl brokrasisindeki anlaynn anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. Brifingte yer alan, RP, Yargtay Cumhuriyet Basavclna yanda olabilecek bir aday setirmek iin aba sarf etmektedir iddiasna cevaben, 17 Ocak 1997 tarihinde seilen Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural SAVA da grevini en iyi ekilde yerine getirecek bir kiidir denilmesi, adgeen Basavcnn, bir sre sonra, Refah Partisinin kapatlmas iin hazrlanacak olan iddianameyi hazrlad bilinmektedir. Cumhurbakanl Sleyman Demirel Arivinde, 17 Ocak 1997 tarihli bu Brifing hakknda, Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZ tarafndan yaplan inceleme sonularna ilikin on sahifelik bir baka alma daha mevcuttur.164 Cumhurbakan DEMRELe arz edildii tespit edilen bu belgenin son blmne, el yazsyla, Genel Sekreter Necdet SEKNZ tarafndan aynen u notun dld grlmektedir. SAYIN CUMHURBAKANIM, BANA VERM OLDUUNUZ RAPORU DKKATLE OKUDUM. RAPORDA BAHSEDLEN OLAYLARDAN BR KISMI MBALALI OLMAKLA BERABER DORU OLANLARI DA BYK NSBETTEDR. BU OLAYLAR LKEMZN VAHM BR NOKTAYA GELDN GSTERMEKTEDR. Bu almada, zetle, u hususlar yer almaktadr: Mslmanlkla laikliin bir arada olamayaca propagandas yapan basn yayn kurulular, vakf, dernek gibi sosyal organizasyonlarn faaliyetlerinin takip edilmesi, bu gibi oluumlara gz atrlmamas, faaliyetlerini artran Hizbullah, Tevhit, Mazlum-Der, Mslman Genlik, BDA-C, slami Hareket gibi radikal islami gruplara kar grevlilerin dikkatinin ekilmesi ve gerekli tedbirlerin alnmas, bu gruplarn kamu kurum ve kurulularnda, yarg organlarnda kadrolamalarna imkan verilmemesi, bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmas, gerekirse yurt iletmeciliinin ruhsata veya msaadeye balanmas, radikal slamc ve tarikatlarn Trkiyeyi ran benzeri islam kktendinciliine ve fanatizmine dayal eriat devleti haline getirmesine msaade edilmeyeceinin kesin bir dille ifade edilmesi, eriat kesimin 1995 genel seimlerinde birinci parti olmasna ramen meclis bakannn nc partiden seilmesi ve hkmetin kuruluunda bu cereyann darda braklmasnn aydn kesimlerin baars olduu, radikal dinci akmn her tarafta olduu gibi yasama organnda da etkili olmak iin TBMM toplantlarna byk bir disiplin iinde

164

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-80/89.

136

devam ettii, bu akmn ortan (DYP) kendisine mahkum etme politikas yrtt, bu partinin (DYP) bakanlarnn koalisyon orta partinin (RP) kendi grev sahalarna mdahale edilmesine kar kmalar gerekmektedir. almann, Hkmete Bildirilmesi stenen Konular bal altnda; BU KONUDA DYP BAKANLARININ DKKATN EKMEKTEN BAKA YAPILACAK BREY DNEMEDM. BU BAKIMDAN RAPORDAK BAZI OLAYLARI DA BAKANLARA VERLMEK ZERE AYRICA BELRTTM. denildikten sonra, devamla, ileri Bakannca kanunen yasak olan faaliyetlere imkan verilmemesi, Milli Genlik Vakf ve benzeri illegal teekkllere derhal el konulmas, ar dinci rgtlerin d lkelerdeki Mslman Kardeler, Rabta ve slami Selamet Cephesi gibi rgtlerle irtibatlarnn ok yakndan takip edilmesi, yurt d ve yurt ii finansman temin etmelerinin nlenmesi, yerel ynetimlerde slam uralar ad altnda kurulan rgtlerin tefti edilmesi ve tedbir alnmas, Milli Eitim Bakan tarafndan mam Hatip Okullarnn sk kontrol altnda tutulmas, ar dinci rgtlerin okul, yurt, burs verme gibi yntemlerle taraftar toplamalarna izin verilmemesi, u anda sadece Krkkale niversitesinde mevcut olan yuvalanmann datlmas hususlar yer almaktadr. TRK SLAHLI KUVVETLERN LGLENDREN KONULAR bal altnda, zetle, Devlet kadrolarnn igal edilmesi konusundaki endielerin henz byk boyutta olmad, ancak giderek tehlikeli hal adl, son tayin mercii Cumhurbakannda olan makamlar iin endieye mahal olmad, Silahl Kuvvetlere ve Emniyete szmalar nlemek iin Milli Savunma ve ileri Bakanlarnn dikkatlerinin ekilmesi, Sayn Cumhurbakannn Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas ve YA kararlarnn gndemde tutulmasna kar alenen beyanda bulunmas, Kayseri Belediye Bakannn ayaklanmay tevik edici szlerine kar derhal takibat yaplmas hususlar yer almaktadr. MTE BLDRLMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda, zetle, TSK ve MTe szmak isteyen kiilere kar ilgili kurulularca tedbir alnmas, Krt sorununa kar Mslman Kardelii slogan ile meseleyi sulandranlarn dikkatle takip edilmesi, Milletvekilleri evki YILMAZ, Hseyin CEYLAN ve Kayseri Belediye Bakannn sz ve hareketlerinin takip edilmesi, haklarnda soruturma almas durumunda savcln derhal harekete gemesi, 16 Aralk 1996 tarihinde Glba Bayrak Garnizonu iindeki okula alnmayan tesettr kyafetli bayan retmen hadisesinin kimin tarafndan yapldnn aratrlmas hususlar mevcuttur. YARGI ORGANLARINA BLDRLMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda, zetle, Devlette kadrolama srasnda kar kacak ve direnecek memurlara her kesimin yardmc olmas ve bilhassa Dantay nezdinde teebbste bulunulmas, Sultanbeylide Belediyeyi dlayarak, ATATRK heykeli dikilmesinin Susurluk kazasndan daha nemli olduunu syleyen Sayn Bakann muhakeme edilmesi gerektii hususlar yer almaktadr. DYANET LER BAKANLIINA BLDRLMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda, zetle, cami grevlilerinin memur statsne geirilmesinin normal olduu, Diyanet leri 137

Bakanlnn bu ilere alet edilmemesi iin azami dikkat sarfedilmesi, Kuran Kurslar almasnn izne tabi olmas ve izin verirken Diyanet leri artlarnn yerine getirilmesinin dikkatle takip edilmesi hususlar mevcuttur. MEDYANIN DKKAT ETMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda, zetle, medyann mutaassp okuyucu veya dinleyicileri etkilemek iin yayn yapmamas, TV ve radyolardaki programlara yer alan dinci kesimin szclerinin ok hazrlkl ve bilgili elemanlardan seilmekte olduu, buna karn dier taraftan seilenlerin hazrlksz ve bilgisiz kmas nedeniyle olumsuz propagandaya yol ald dikkate alnarak sayn Yaar Nuri ZTRK gibi bilgili ve ileri grl din adamlarnn seilmesi hususlar mevcuttur. 1.7. Cumhurbakan Demirel e sunulan Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyeti Koruma ve Kollama Grevi balkl not: Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Arivinde yer alan bir belgede, bu brifingi mteakip Cumhurbakan Demirel e, szkonusu brifingte geen Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyeti Koruma ve Kollama Grevi balkl iki sahifelik bir not hazrland grl mektedir. 165 Hukuk leri Kanunlar ve Kararlar Bakan Kemalettin KAFOLU imzal maddeden mteekkil bu belgede, TSK Hizmet Kanununun 2, 35 ve 37inci maddeleri ile TSK Hizmet Ynetmeliinin 1, 85 ve 86nc maddeleri hkmleri zikredilerek; nc maddesinde Gerek Hizmet Kanunu ve gerekse bu Kanuna dayanlarak karlan Hizmet Ynetmeliinin yukarda yazl hkmleri nazara alndnda; Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyete ve Cumhuriyetin temel ilkelerine ynelik tehditler karsnda koruma ve kollama grevini yerine getirmesinin, bu Kurumun grevleri cmlesinden olduu dnlmektedir. ifadesi yer almtr. 1.8. MTin hra Edilen TSK Mensuplar Balkl Raporu: Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Arivinde, herhangi bir resmi evrak numaras verilmeden, bo bir A4 sahifesi kapa zerine, 30/01/1997 notu dlen HRA EDLEN TSK MENSUPLARI balkl, 9 sahifelik bir baka MT Raporu166 daha tespit edilmitir. Raporun kapak sahifesinde, NDEKLER bal altnda; 1. Giri 2. Milli Grlerin slamc Taban knaya Ynelik Araylar 3. Konuyu Hukuki Zeminde Savunma Araylar 4. hra Edilen Personeli stihdam abalar

165 166

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-612/22357-613. CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-71

138

4.1. Belediyeler, Kamu Kurumlar ve zel Sektrde stihdamna likin Duyum Alnan ahslar 4.2. hra Edilen TSK Mensuplarnn rgtlenme abalar 5. Sonu ve Deerlendirme alt balklar yer almaktadr. Rapor metninde, zetle; Milli Grler ve F.GLEN grubunun TSKdan uzaklatrlan askeri personele sahip ktklar, bu ahslarn slami cemaatlerin etkili olduu zel sektr kurumlar tarafndan ie alnd, kitap, fotoraf gibi mstakil iyerleri ald, Refah Partisinin mam Hatip Lisesi Mezunlarnn harp okullarna alnmas, dini inanlara sayg gsterilmesi vb. sylemlerinin slamc taban Refah Partisi ats altnda toplama gayretlerine katk salad; ancak ERBAKANn kendi bakanlnda Austos ve Aralk 1996 aylarnda yaplan YA toplantlarnda irticai nedenlerle ihra kararlarnn alnm olmasnn ERBAKANn bu imajn zedeledii, eletirilere urad; bu gelime karsnda, ERBAKAN tarafndan, son YA Toplantsnda 200 civarnda dindar ordu mensubunun ihra edilmesinin gndemde olmasna karlk, Babakan ERBAKANn tepkisi nedeniyle saynn azaltld, ihra edilen ordu mensuplarna da sahip klaca ynnde aklama yaplmas zorunluluu hissedildii, Milli Grn nemli hatiplerinden Rize milletvekili evki Ylmazn partinin politikasnda bir deiiklik olmadn vurgulayarak, Erbakann nne kan virajlarda yavaladn, ancak yolundan kimsenin dndremeyeceini belirtmesinin iktidar iin zaaf kabul edilen YA konusunu gndemden drme abas olduu ne srlmektedir. Raporda, devamla, Milli Gr yanls Hukukular Dernei, MAZLUM-DER ve slamc yazarlar tarafndan YAn ileyi ve kurulu mevzuatnn tartmaya ald, konunun Anayasa ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi asndan incelendii, YA kararlaryla szkonusu personele yargsz infaz yapld temasnn ilendii, TSKdan ihra edilen subay ve astsubay personelin RPli Belediyelere ve zel irketlere girdii ifade edilmektedir. Raporda, ayrca, TSKdan ihra edilen bir subayn Refah Partisi ANKARA l Ynetimi Kurulu toplantlarnda, ordudan atlan subay ve astsubaylarn bir at altnda toplanmas maksadyla kooperatif, dernek veya vakf kurulmas ynnde destek talep ettii, bu talebin olumlu karland, dier taraftan TSKdan ayrlan ahslarca Ankarada nsani Deerler ad altnda bir dernek kurma almalar yapldna dair duyum alnd belirtilmektedir. Raporun sonu blmnde, Refah Partisi tarafndan, szkonusu imaj zedelenmesinin nne gemek amacyla, Milli Gr ynetim kademelerinin uyguladklar yntemlerle, Milli Gr liderinin Trkiye Cumhuriyetinin geleneksel tutumuna uyma zorunluluu arasnda elikiler ortaya ktnn ifade edilebilecei ve bu erevede TSKdan iliii kesilen asker personelin rgtlenme abalarnn

139

tevik edilecei, bu yolla ihra kararlarnn hukuka aykrl ve hakszl ynnde kamuoyu oluturma faaliyetleri yrtleceinin muhtemel grld belirtilmektedir. te yandan, bu Raporun eklerinde, Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrland grlen YA Kararyla TSKdan Atlan ve Refah Partili Belediyelerce e Alnan Personel Listesi balkl iki sahifelik bir yazda ordudan atlan 20 subay ve astsubayn ismi ile konuya ilikin olarak Cumhurbakanl Genel Sekreterliine intikal eden edinilen bilgiler erevesinde 9 subay ve astsubay isminden oluan bir liste yer almaktadr. Bu erevede, YA karar ile TSKden atlan ve refah partili belediyelerce ie alnan personel listesi ve dier kurum ve kurulularca ie alnan personel listesi bal altnda ise ordudan atlan baz subay ve astsubay isimleri yer almaktadr.167 Bu rapordan, 28 ubat toplantsnn hemen ncesinde, gvenlik birimleri tarafndan, YA Kararlaryla ordudan ihra edilen asker personelin Refah Partili Belediyeler ile slami gruplara yakn kurumlarda ie girmeleri konusunun yakndan takip edildii anlalmaktadr. 1.9. Milli stihbarat Tekilat Mstearnn 1 ubat 1997 tarihinde Babakan ERBAKANla yapt grmeye dair tutanak: Dnemin MT Mstearnn, 28 ubat tarihli MGK toplantsndan nce, 1 ubat Cumartesi gn, bizzat Babakan Erbakann evine giderek kendisiyle yapt grmenin Tutana168 yer almaktadr. Tutanaktan, grmenin sebebinin, 28 ubat MGK toplants gndemi olduu anlalmaktadr. Tutanakta Erbakann Msteara sylediklerinin olduu gibi aktarlarak, Cumhurbakan DEMRELe sunulduu anlalmaktadr. Tutanan orijinalinde, almaktadr. Bu Tutanak, olduu gibi, aadadr: MGKnn gelecek toplantsnn etraflca hazrlanmas gerekecek. Fevkalade nemli ve nazik bir konu. Deniz Kuvvetleri Komutanmzla bir hafta sre grlebilse fikirlerinde herhalde deiiklik olur. Trkiye bugn 70 milyon nfuslu bir lke. Devlet-Millet kaynamas gayet nemlidir. Milletimiz Ne gzel Devletimiz var diyebilmelidir. Demokraside esas olan halktr. Devlet ise arzidir. Bunun tersi doru deildir. Nitekim, MTin banda sivil bir Mstear olmas demokrasinin bir sonucudur. Devlet halka hizmet iin vardr. Devlet ben dini hizmetlere karamam diyemez. Dini hizmetler halka hizmetin ayrlmaz bir parasdr. Halkn inancna ve tarihine sayg gsterilmesi esastr. Halkmz Mslmandr. o itibarla tarihine ve dinine saygl olmak durumundayz. Dnyann en kuvvetleri ordularndan olan Trk ordusunun gc de maneviyatndan gelir. ehitlik ve vatan sevgisi slamn en yksek deeridir. Nitekim, askerimiz Allah Allah diyerek taarruza kalkar. denizcilerimiz besmele
167 168

baz imla hatalar ile alt krmz kalemle izilmi blmler yer

TSKdan atlp RPli Belediye ve irketlere giren subay ve astsubay adlar Ektedir. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-443

140

ekerek demir atar. sava gemilerimizin direinde Kuran- Kerim asl bulunur. Halkmzn inan ile Devleti benimsemesi gerekir. O zaman Devletimiz daha gl olur. Nitekim dinimizde Vatan sevgisi imandandr eklinde bir deyim vardr. Oramiral, Babakanlk konutunda dzenlediimiz iftar yemeine yadrganacak bir tutum olarak iaret etti. Biz herkesi kucaklamak durumundayz. O iftarda halihazr ve eski Diyanet leri Bakanlarmz, niversite mensubu Profesrlerimiz ve halkn hrmet ettii ahslar katlmlardr. O ahslar yemekte aladlar. ocukluumuzdan beri hayal ettiimiz bir husus gerekleti. lk kez bize Devlet sahip kt dediler. Her gn ayr bir grupla iftar yapyoruz. Pazartesi gn gecekondulardan davet edeceimiz 3.000 vatandamzla ifta r yapp, kendilerine ufak hediyeler takdim edeceiz. rtica tehlikesi var m? Mslmanlk tehlikeli olamaz. Yalnz bu alanda renim eksiklii var. BDA -C gibi neyin ksaltlm hali olduu belli olmayan gruplarn silahl eylemleri varsa, bunlar cahillikten, dinin iyi retilmemi olmasndan kaynaklanyor. Bu gibi gruplarn dinle yakndan uzaktan ilgisi yoktur. Varlklarnn nedeni dinin retilmemi olmasdr. Bu tr faaliyetlerin tedavis i mslmanl daha iyi retmek ve yaymaktr Devletin, halkn inancna kar kmamas gerekir. PKK terr devam ediyor. YUNANSTAN'n dmanca politikalar sreklilik iinde. Bir takm komularmzn olumsuz tavrlar var. Ayrca RUSYA FEDERASYONU dostane deil. Byle bir durumda gcmz, halkla beraber olmamzdan gelir. Yneticilerle Halkn kar karya getirilmesinin hibir faydas olmaz. Oramiral, LLER Hanmn "Siyaset dinin hizmetindedir eklindeki szne de deindi. Aslnda bu sz kendisinin deildir. Etrafndaki arkadalar kulana sylemilerdir. Aslnda doru bir sz. Devlet ve demokras i doru yorumlandnda bu sonu kar. Bu sz yanl bir yne ekmemek gerekir. Mslmanlkla ilgisi olmayan silahl iddet eylemlerine tevessl edenlere kar kmak gerekir. Ancak bu yaplrken Devleti halkn dinine karym gibi bir hava yaratlmamas gerekir. Yoksa, bu devlete yaplacak en byk ktlktr. Halkn Devlete yabanclatrlmamas gerekir. Mesala kyafet meselesini ele alalm. Kanuna gre herkesin ftr apka giymesi gerekir. Gm motor projesi iin yllar nce ALMANYA'da temas ettiim Almanlar, kiyafetin TRKYE'de kanunla dzenlendiini renince hayret etmilerdi. Bugn illa herkese ftr apka giyeceksin demek demokrasiyle badamaz. Hogrl, zgrlk olmak gerekir. nsanlar rahat brakmak lazm. Bugn, bu meseleleri ortaya ka rmak Devlet- Millet kaynamasna aykrdr . Bu anlay. Halk Partisi anlaydr. Buna kar .bizim anlaymz garson devlet, gardiyan devlet anlaydr . Halk Partisi son seimlerde %5'lere dmtr. Halk artk kendisine tahakkm edilmesini istemiyor. Bu byle olursa Halk Devletinden uzaklar. 141

rtica tehlikesi var m? Tarifler zerinde durmak gerekir. rtica, ricat geriye dnmek anlamna gelir . Bugn hi kimsenin TRKYE'yi geriye gtrmeye gc yetmez. Bizi kurtaracak bu ileriye gitme azmimizdir. Kyllerimizin bile gnlnde yatan ileriye gitmektedir. Kim, yeni gelecek teknolojiyi reddeder? Teknik ve teknolojide ileriye gitmek herkesin arzusudur. Olmayan eyin tehlikesi de olmaz. Kelimelerden balamak gerekir. Lgat anlam nedir? Laiklik kelimesinin manas nedir? lmi ve akl esas almak, dogmatik ve Skolastik olmamak demektir . 1949 ylnda TCK 163.nc maddesinin kabul vesilesiyle Millet Meclisi bir hafta sre ile tartm ve sonunda tarifi bulmutur. tiraz Demokrat Parti ve Millet Partisi'nden gelmitir. Neticede, "Baz eyleri zorla yapmak yasak, biz bunlar yasaklyoruz, yoksa hepimiz mslmanz" denilmitir. "Kaba softal, kr krnecilii, dayatmacl yasaklyoruz, laiklie kar gelerek yaplmasn yasaklyoruz'' denmitir. Bu konular etraflca grlrse herkesi ikna etmemiz mmkndr. Mesela, Cumhurbakanl seiminde biz Muhsin BATUR'a oy verdik. Neden? Bize destek iin mracaat ettiinde. "Sizinle grelim" dedik. defa birer saatlik konuma yaptk . Sonunda Muhsin BATUR. bizim fikirlerimizi benimsedi. "Cumhurbakan seilsem de seilmesem de bu fikirleri her yerde savunurum" dedi. Ancak, sonra kendi partisi oy vermedii iin seilemedi. Laiklik, her trl inana sayg gstermek demekt ir. Hazrlanacak metni gzden geireceiz. Ortaya herkesin kabul edecei bir metnin kmas gerekir . Bu tutanaa istinaden, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan hazrlanan 24.02.1997 tarihli bir notta169, Sayn Babakann ifadeleri hakknda bir deerlendirme yapld grlmektedir. Bun notta aadaki hususlar yer almaktadr: Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasann 14 nc maddesinde de akland gibi; Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibiri; Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmak amacyla kullanlamaz. Bata inklap Kanunlar olmak zere, Medeni Kanun, Ceza Kanunu ve sair tm yrrlkteki mevzuatlar, Trk toplumunun ada uygarlk niteliini koruma amacn gtmektedir. O sebeple, Cumhuriyetin niteliklerinden ve zellikle laiklik ilkesinden taviz vermek, kimsenin hakk ve yetkisi iinde deildir. Bir kimsenin kimlii, makam ve bilgisi ne olursa olsun, akl banda Trk Vatandalarnn yukarda belirlenen Cumhuriyet niteliklerinden vazgemesi, lkenin yararna olan ve onu ada dnyann bir temsilcisi seviyesine karan bu esaslardan taviz vermesi dnlemez. Laiklik bir devlet dzenidir. Ord.Prof.Dr.Ali Fuat BAGL bata olmak zere ounlua yakn bilim adamlar, laikliin halkn inancnn en byk teminat olduunu vurgulamaktadrlar.

169

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-433

142

Sayn Babakan irtica konusunda, olmayan eyin tehlikesi olmaz biimindeki szleri ile irticai kesimlerin, yrttkleri gizli ve planl kadrolama faaliyetleri ile elimekte; Aczimendiler ve benzeri tarikatlar, Kayseri ve Sincan olaylar ile byk trmana geen irticai faaliyetleri grmemezlikten gelmektedir. O halde, bunlar bamsz yarg mercilerince niin tutuklanm ve haklarnda dava almtr sormak gerekir. Bu arada Sayn LLERe atf yaplarak dile getirdikleri ve benimsedikleri Siyaset dinin hizmetindedir biimindeki szleri; bata Anayasa, Siyasi Partiler Kanunu ve Trk Ceza Kanunu olmak zere pekok Yasaya aykr olduu gibi, laiklik prensibini de inkar anlamna gelmektedir. Siyasi Partilerin dini siyasete alet etmeleri, kapanma nedenlerinin banda gelmektedir. Saygyla arz olunur. Yukardaki belgeden anlalaca zere, MT Mstear bal olduu Babakann laiklik anlaynn Anayasa ve yasalara aykr olduunu savunmakta ve bu nedenle Refah Partisinin dini siyaset eden dier partiler gibi kapatlabileceini aka ortaya koymaktadr. Bu tutanaa istinaden, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan yaplan almada ise Erbakann szlerinin Anayasa ve kanunlar ile laiklik ilkesine aykr olduu; bu durumun, Refah Partisinin, dini siyasete alet etmek yoluyla, kapatlabilecei deerlendirilmesi yer almaktadr. 1.10. Milli stihbarat Tekilatnn rticai Tehdidin Halihazrdaki Durumu Balkl Raporu: MT tarafndan bo bir kapak stnde hazrlanan bir kapan altnda 21 ubat 1997 tarihli, 32 sahifelik Brifingde,170 daha nce Eyll 1996 tarihinde Cumhurbakanna sunulan, Brifingde yer alan hususlarn gncelletirildii sunulduu grlmektedir. Bu Brifingin, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda sunulacak Brifingin ncesinde hazrlanan raporun ilk hali olduu anlalmaktadr. Sayn Cumhurbakanm hitabyla balayan Brifingde; -GR - T.C.NN ANAYASAL YAPISI - DNN SOSYO-POLTK ETKLER VE DN STSMARI - RTCA YAPILANMA VE ORGANZASYONLAR bal altnda; Milli Grcler, Radikal slamclar ve Tarikatlar alt balklar, - RTCA TEHDDN HALHAZIRDAK DURUMU bal altnda; rticai Organizasyonlar, Propaganda, Kadrolama, Ekonomik G, Siyasi G, Eylemsel G, Moral Gc, D Uzantlar D likiler alt balklar, - DEERLENDRME VE SONU ve - NLEMLER alt balklar yer almaktadr.

170

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-341/401.

143

Brifingde, zetle, -Trkiye Cumhuriyetinin Anayasann deitirilemez hkmleri ile belirlenmi, laik demokratik dzenin yerine, dini esaslara gre bir ynetim eklini amalayan irticai odaklarn faaliyetlerinde bir trmanma gzlendii, Atatrk Devrimleri ile mmet toplumundan ulus bilincine kavuan lkemizin o tarihten itibaren bu deiime direnen baz gruplarn faaliyeti ile kar karya kaldnn bilindii, bu direniin izlenen politikalar ve yaanan olaylar nedeniyle zaman zaman aktif veya pasif bir seyir izledii, gnmzde ise irticai faaliyetlerin karakterinin deimekte olduu, toplumda kutuplamann artt silah temayl olan gruplarn cesaretlendirildii, slami yaam tarz ile ilgili isteklerin gndeme getirildii, trban, cami, Cuma tatili, sakal, okullara mescit talebi gibi istismarlarla kitlelerin ajite edilmeye alld, RAN ve CEZAYR ilr Ortadou kkenli radikal slamc rgtlerin eriat ve cihat anlaylarnn rnek alnmaya alld, Trk toplumunun slamc, Alevi, Krt, Marksist, Sosyal Demokrat, Muhafazakar, Kemalist gibi youn bir marjinalleme yaad, tm unsurlarn kendine gre bir T.C. tanm gelitirdii, kinci Cumhuriyet kavramnn gndeme getirildii, farkl farkl laiklik, slamclk, Atatrklk tariflerinin yapld, - Halen lkemizdeki siyasi temsil kabiliyetine sahip tek slamc unsurun Milli Grler olduu, 27 Mart 1994 seimlerini mteakip inkar edilemeyecek bir g haline geldikleri, Milli Gr slam Toplumu (IGMG) vastasyla slamiyete Avrupada resmi din stats kazandrlmas almalar yrttkleri, IGMG yneticilerinden Ali YKSELin eyhlislam ilan edildiini, Avrupa slam Birlii Merkezi, Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Merkezi (ESAM) gibi paralel kurulular tekil edildii, Milli Grlerin hedefe ulaan her yol mubahtr stratejisi izleyerek dier irticai gruplarla ibirlii yaptklar, - Radikal slamclardan BDA-C, HZBULLAH, SELAM ve SLAM HAREKET gruplarnn silahl eylemleri ile dikkat ektikleri, BDA-C hari, dier grubun RAN tarafndan ynlendirildii, st dzey yneticilerinin randa eitildii, Anadolu Federe slam Devleti (AFD)nin yurt dndaki en nemli radikal grup olduu, - Nakibendi, Nurcu ve Sleymanc tarikatlarn siyasi nfuz kazanma peinde olduu, tarikatlarn Milli Grlere ve slami unsurlara kaynak grevi yapt, banaz ve kat direnii bir tarikat olan Aczimendilerin, szkonusu tarikatlardan farkl olduu, - En gl TARKATLARIN Nurcular ve Sleymanclar olduu, Nurcular iinde F.GLEN Grubunun ne kt, Gruba ait yurt dnda 4 niversite, 130 civarnda lise, ve 05den fazla irket olduu, gruba ait Zaman Gazetesinin ABD dahil olmak zere 12 lkede yaynland, - Cumhuriyet ve Atatrk anma trenlerinin ardndan bir belediye bakannca Mslmanlar sakn ola bu hrs, iman, kini ve nefreti eksik etmeyin eklinde iddet arlar yapld; bir dier belediye bakannca kendimize rnek aldmz rejim Humeyni rejimidir. slam rejimi eriattr gibi ifadeler kullanld, - Kuds Gecesi ad altnda dzenlenen toplantda, eriat ve cihad arlar yapld, 144

- baz irticai gruplarn dini motifle taban kazanmak iin slam Kardeliini ne srerek Gneydou sorununa zm retme politikalar yrtt, - Propaganda amal dini ierikli yaynlarn younluk kazand, - Tarikatlara bal yurt ve pansiyonlarda kalan rencilerin en ok dari Bilimler, Siyasal bilgiler ve Hukuk fakltelerini tercih ettikleri, - Silahl Kuvvetlere nfuz edilmeye, Mlk darenin ve Emniyet tekilatnn ele geirilmesine alld, askerleri Nurcu, Fethullah, Nakibendi ve Krt-slamc eklinde blmek suretiyle, TSKnn ieriden paralanmasna alld, YA Kararyla atlan personelin ounlukla hlas Holding, TGRT, baz belediyeler, dinci zel okullar, irticai gr sahibi ahslarn zel iyerlerinde altrld, -TSKnn MSBye balanmas, MGKnn kaldrlmas ve YA kararlarnn yarg denetimine almas konularnn srekli gndemde tutularak TSK iinden taraftar kazanlmasnn amaland, - Sempatizan i adamlarndan para topland, - RAN rnek alan baz slamc unsurlarn Kyam provalar yaptklar, BDA-C grubunun bu faaliyetlerde cretkar bir tavr sergiledii, - IGMGnin 24 bin kaytl yesinin olduu, 300 bin civarnda kitle potansiyeli olduu, - C.KAPLANn kurduu AFDin ise 5000 kiilik bir potansiyele sahip olduu, CKAPLANn lm zerine, olu Metin KAPLANn rgt toparlamaya alt, - Sonu olarak, lkemizde muhtelif gruplar halinde rgtlenmi olan irticai unsurlarn, kurumsallaarak, geni bir kitleyi amalar dorultusunda kullanabilecek bir konuma geldiklerinin grld, yakn bir gelecekte toplumdaki kutuplama lsnde, slami yaam tarzna dnk basklarn artmas ve atma ortamlarnn yaratlmasnn mmkn grld, Laik-slamc kutuplamasnn T.C.yi ypratt, - RAN ve CEZAYR rneinde gzlendii gibi, zecri tedbirlerin, tabann radikalizme kaymasna neden olabilecei, bu itibarla samimi dindar kitlenin aydnlatlmas bazndaki sosyo -psikolojik nlemlerin, daha etkili olaca, bu maksatla medyadan istifade edilmesi; te yandan, Diyanet leri Bakanlnn yaptrm gcnn ve ilmi yeterlilik asndan gzden geirilerek, siyasi sylemlerin camilerden uzak tutulmas iin anlan kuruma irade ve g kazandrlmas gerektii, bu aydnlatma almalarnda ateist veya Marksist imaj olan kiilerin kullanlmamas ve irticai gruplar destekleyen finans kaynaklarnn yasal mevzuat iletilerek kesilmesinde yarar grld hususlar ifade edilmektedir. Grld zere, MGK toplantsnda sunulmak zere hazrlanan bu Brifingde; Refah Partisinin ad zikredilmeksizin, parti politikalar eletirilmekte; irticayla mcadele amacyla iin devlet apnda izlenmesi gereken strateji ortaya konulmaktadr. Nitekim, bu Brifingin, daha sonra 28 ubat tarihinde MT tarafndan sunulan 41 sahifelik brifingle ayn mahiyette olduu grlmektedir. 145

1.11. Arz balkl alma: Cumhurbakanl Sleyman Demirel Arivinde yer alan 23.2.1997 tarihli iki sahifelik ARZ balkl belgede171, RTCA FAALYETLER bal altnda hem Genelkurmay, hem de MT Mstearlnca sunulan Brifingler erevesinde alnmas gereken nlemler hakknda deerlendirmeler yer almaktadr. Szkonusu almada, zetle; - RAN ve CEZAYR rneinde gzlendii gibi, zecri tedbirlerin tabann radikalizme kaymasna neden olabilecei, - Radikal gruplarn da Ortadoudaki kktendinci devlet ve rgtlere vasat tekil edebileceine dikkat ekilerek, bu tehlike karsnda samimi dindar kitlenin aydnlatlmas maksadyla camilerdeki imam ve vaazlarn durumunun gzden geirilmesi, irticai medyaya kar laik medya organlarnn mtedeyyin kitleleri bilinlendirmesi, bu faaliyetlerde ateist veya Marksist imaj olan kiilerin rol almamas, - Diyanet leri Bakanlnn yaptrm gc ve ilmi yeterlilik asndan gzden geirilerek, anlan kurum tarafndan camilerde siyasi sylemlerde bulunulmasnn nlenmesi, - rticai gruplar destekleyen finans kaynaklarnn yasal mevzuat iletilerek kesilmesi nerilmitir. 1.12. Milli stihbarat Tekilatnn rticai Faaliyetlerin nlenmesine Dair Tedbirler Balkl 25 ubat 1997 Tarihli Raporu: MT tarafndan hazrland grlen, 25 ubat 1997 tarihli ve RTCA FAALYETLERN NLENMESNE DAR TEDBRLER balkl bir baka gayri resmi belgede;172 Mevcut Yasalarn Etkinlikle Uygulanmas, Yaplmas Gereken Yasal Dzenlemeler, Alnmas Gereken Dier Tedbirler balklar altnda irticann mevcut durumu incelenmektedir. Bu Belge, -zerinde oynama yaplmakszn- aada sunulmaktadr. Belgede, Mevcut Yasalarn Etkinlikle Uygulanmas bal altnda (alt madde olarak); 1. Bir sreden beri, 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu erevesinde terr tanmna giren Cumhuriyetin niteliklerini ve zellikle laik dzeni deitirmeye ynelik eylemlere kar yeterli dzeyde aba sarfedilmedii, bu tr sular ileyenlerin yakalanp yarg mercilerine sevkedilmedikleri dikkate alnarak, bu sularn Devlet Gvenlik Mahkemesi savclarnca yaplmas ve yarglamann en ksa zamanda sonulandrlmas, 2. Son zamanlarda, Trk Ceza Kanunun 312. Maddesi gereince halk snf, rk, din ve mezhep veya blge farkll gzeterek kin ve dmanla tahrik etme suunu ileyenler hakkndaki maddelerin titizlikle uygulanmas gerektii,
171 172

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-435/436. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-341/348.

146

3. nklap Kanunlarndan Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanunun iler hale getirilmesi ve bu Kanuna muhalefet edenler hakknda yasal ilem yaplmas, 4. 25.07.1951 tarihli ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun gereince byk kurtarc Atatrke saygszln affedilir bir taraf olmad, bu Kanunun titizlikle uygulanmas, 5. 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu gereince siyasi partilerin Trki Cumhuriyetinin laiklik niteliinin deitirilmesi ve halifeliin yeniden kurulmas amacn gdemeyecekleri ve bu amaca ynelik faaliyetlerde bulunamayacaklar, devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa dini esas ve inanlara uydurmak amacyla propaganda yapamayacaklar eklindeki hkmlerin titizlikle takip edilerek aykr hareket eden partilerin kapatlmas cihetine gidilmesi, 6. Yargtay Ceza Genel Kurulunun, Jak Kamhiye silahl saldrda bulunan sanklarn TCK 450 ve 62. Maddeleri yerine Anayasann tamamn veya bir ksmn tayir ve tebdil 146/1 maddesi gereince cezalandrlmasna ilikin 02.04.1996 tarih ve 9-59/70 sayl kararnn emsal alnarak benzer sularda buna gre hareket edilmesi, (maddenin banda kalemle (-) (eksi) iareti yer almaktadr) hususlar yer almaktadr. Yaplmas Gereken Yasal Dzenlemeler bal altnda; 1. 3713 sayl Terrle Mcadele Kanununun 23. Maddesiyle Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163 nc maddelerinin yrrlkten kaldrlmas byk boluk yarattndan, bilhassa irticai olaylarn nlenmesini teminen Terrle Mcadele Kanunun 7 ve 8 inci maddelerine bununla ilgili yeni fkralar eklenmesi ve ayrca terrle mcadele mevzuatmzn ngilterenin Terrizmle lgili Mevzuatna paralel bir biimde deitirilmesi, 2. Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda deiiklie gidilerek; bilgisayarlarn su aratrmasnda kullanlmas, ses bantlar ve bilgisayar kaytlarnn delil olarak kullanlabilmesi, zel cihazla uzaktan ev ve iyeri gibi mahallerin dinlenmesi, polise gizli aratrma ve adam takibi yetkisinin verilmesi v e sulularn yakalanp cezalandrlmas, 3. TBMM Anayasa Komisyonunda grlen yasama dokunulmazlna ilikin Anayasann 83 nc maddesinde yaplan deiiklikte Anayasann Devlet btnlnn korunmasna ilikin 14 nc maddesine yaplan atfn karlm olmasnn byk bir yanllk olduu; bu yanln, deiikliin Meclis Genel Kurulunda grlmesi esnasnda mutlaka dzeltilerek, vatana ihanet, nklap Kanunlar ve Atatrk aleyhine ilenen sularn da yasama dokunulmazl kapsam dnda tutulmas gerektii, (maddenin banda kalemle (-) (eksi) iareti yer almaktadr) 4. Anayasann 68 ve 69 uncu maddelerinde yaplan deiiklie paralel olarak, Siyasi Partiler Kanununda gerekli deiikliklerin yaplarak; siyasi partilerin milletvekilleri, belediye ve il bakanlarnn eylemlerinin de Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnln,

147

demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olmas hallerinde partinin kapatlmas cihetine gidilmesinin salanmas, 5. Uygulamada grlen boluk nedeni ile Devlet topraklarnn taamn veya bir ksmn yabanc bir devletin hakimiyeti altna koymaya veya Devletin istiskalini tenkise veya birliini bozmaya veya Devletin hakimiyeti altnda bulunan topraklardan bir ksmn Devlet idaresinden ayrmaya matuf bir fiil ileyen kimse lm cezas ile cezalandrlr hkmn muhtevi, Trk Ceza Kanununun 125inci maddesine, aynen 146nc maddenin ikinci fkrasnda olduu gibi su ilemeye tevik veya suu irtikap kararn takviye edenler ile ilgili yeni bir fkra ilave edilmesinin gerektii, (maddenin banda kalemle (-) (eksi) iareti yer almaktadr) 6. 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanunun yarg etkinliinin yitirilmesinde bal balna bir etken olduu, lkemizde idam dahil hibir hkmlnn on yldan fazla cezaevinde kalmadnn bir gerek olduu, kanunda kabahatler iin ngrlen hapis cezalarnn para cezasna evrilebildii, bu nedenle bu kanunun gzden geirilmesi gerektii, 7 . rticai faaliyet iinde bulunan kurulularn i ve d merkezlerden aldklar parasal destein titizlikle izlenmesi ve bu maksatla Yardm Toplama Kanununda gerekli deiiklikler yaplmas, 8. Pimanlk yasalarnn srekli bir hal ald, lkemizde 1983 ylndan beri idam cezasnn uygulanmad, bu nedenle bu yasalar karlrken ayrntl ekilde incelenmesi ve buna gre yasal dzenleme yaplmas gerektii, 9. nklap Kanunlarndan Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanundaki ceza miktarlarnn artrlmas, Hususlar yer almaktadr. Alnmas Gereken Dier Tedbirler bal altnda; 1. Ceza infaz kurumlar; terr sulularnn barna, eitim kamp ve terr faaliyetlerinin sevk ve idare ss durumundadrlar. Bu nedenlerle ceza infaz kurumlar ok sk denetim altna alnarak; yuvalarn datlmas, silah, cep telefonu, faks ve blc yaynlara msaade edilmemesi,terr sulular iin zel tip cezaevlerinin oaltlarak mutlaka iki- kiilik oda sistemine geilmesi gerekmektedir. 2. rticai faaliyetlerinden dolay Yksek Askeri ura kararyla Trk Silahl Kuvvetlerinden ihra edilen subay ve astsubaylarn, kamu kurum ve kurulularyla, mahalli idare tekilatlarnda istihdam edilmesi yandalarna cesaret vermekte, bu dncedeki kiiler iin bir gvence oluturmakta ve Silahl Kuvvetlerde rahatszlk yaratmaktadr.Bu konu kesinlikle nlenmelidir. 3. rtica yanllarnn arkasnda bir halk desteinin olumamas iin; - Diyanet leri Bakanl bu amaca hizmet edecek ekilde yeniden tekilatlandrlarak, daha aktif hale getirilmelidir. - Basn ve televizyonlar araclyla islmiyet tm ynleriyle halka anlatlmaldr.

148

- Bu konuda radikal dinci akmlar karsnda yer alan aydn din adamlar ve din bilginlerinden azami lde yararlanlmaldr. 4. rticay barndrp besleyen kurumlar ve "slam uras" gibi dini ynetim biimi uygulayan belediyeler ok ciddi bir ekilde denetlenmelidir. 5. rticai rgtler kendilerine finansman salamak iin zorla yardm toplamakta, bykehir belediyelerinin imkanlarn kullanmaktadrlar. ileri Bakanl bunlar nleyecek tedbirleri almaldr. 6. Bata mlki idare amirleri olmak zere, kamu grevlilerinin atanmasnda Cumhuriyete ve laiklie bal kiilerin seilmesine zen gsterilmelidir. 7. Din ile dnya ilerinin ayrl demek olan laiklik ilkesinin benimsenmesi ve laiklik= dinsizlik alglamasnn yanl olduu, basn ve yayn bata olmak zere kitle iletiim aralaryla halka anlatlmaldr. 8. Cumhuriyetin niteliklerine kar olan gruplarn, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamalarna imkan verilmemelidir. Bunlarn szmak istedii, bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmal ve bu kurumlar etkin bir ekilde denetlenmelidir. 9. rencilerin yurt sorununun zlememesi sebebiyle, irticai evrelerin taradan gelmi rencileri bnyesine almak ve onlara yemek ve barnma imkanlar vererek kendi izgilerine ekmek istedikleri, bu ekilde propaganda faaliyetlerinin gerekletirildii anlaldndan, Devlet yurtlarnn durumlarnn iyiletirilmesi salanmal ve gerekli merkezlerde ihtiya hissedilen miktarda yurt yaplmas hzlandrlmaldr. 10. rticai kesimlerin, her trl faaliyetleriyle eriat devleti kurma yolunda byk apta aba sarfettikleri bilinmektedir. Bu tr eylemlerin nlenmesi ve etkin tedbirlerin alnmas yolunda, bata mlki idare amirleri olmak zere, ilgili ve yetkili tm kamu personeline byk grev dmektedir. Bu tr eylemlere kar taviz vermeyen ve laik Cumhuriyetin koruyucusu olan kamu grevlileri Devlete desteklenmeli ve hibir siyasi etki altnda kalmadan grev yapabilmeleri salanmaldr. 11. Yurt iinde ve yurt dnda irticai faaliyet gsteren bata Milli Genlik Vakf ve benzeri teekkller titizlikle denetlenmeli ve illegal olanlar hakknda yasal ilem yaplmaldr . 12. mam hatip okullar Milli Eitim Bakanl tarafndan sk kontrol altnda bulundurulmaldr ve bu okullarn ihtiyalar lsnde almasna msaade edilmelidir. 13. rticai kesimlerin d lkelerdeki destek kurulular ile irtibatlar MT, ileri ve Dileri Bakanlklarnca ok yakndan takip edilmelidir. 14. rticai kesim, "Mslman Kardeler", "Rabta", "slami Selamet Cephesi" gibi rgtlerle de ibirlii yaparak kendilerine finansman ve mali destek salamaktadr. ileri Bakanl bunun nlenmesi iin gerekli tedbirleri almaldr. 15. Cumhuriyetin niteliklerini btnyle tahribe ynelik srekli faaliyet gsteren baz basn ve yayn kurulularnn, bu zararl eylemlerini geni bir kitleye yaymak maksadyla, bata kamu kurum ve kurulular ile eitim messeselerinde olmak zere bedava datm yaptklar bilinen bir gerektir. 149

Konunun, yargsal boyutu titizlikle takip edilip sulular hakknda yasal ilem yaplrken, bir taraftan da yetkililerin cretsiz datm konusunda nlem almas zorunlu grlmektedir. Bu tr yaynlarn finans kaynaklarnn nereden saland konusunun da aratrlmas gerekmektedir. 16. Seimlerde baar kazanmakla rahat faaliyet gsterebilecekleri bir ortam doduunu zanneden irticai kesime kar, Cumhuriyete ve laiklie bal kesimler davranlar ile gerekli tepkiyi gstermelidirler. 17. Radikal islamclarn ve tarikatlarn mterek amac; Trkiye'yi, temeli Atatrk tarafndan kurulan modern ve laik ulus kimliinden uzaklatrarak ran benzeri, islam kkten dinciliine ve fanatizmine dayal, eriat devleti kurarak, a d bir toplum haline getirmektir. Buna asla msaade edilmeyecei ilgili ve yetkililerce her platformda kesin bir dille ifade ve beyan edilmelidir. Belgenin ekinde yer alan ERAT VE RTCA FAALYETLERN NLENMESNE DAR TEDBRLER balkl notta173 40 tedbir yer almaktadr. Bu hususlar unlardr: 1. Trkiye bir hukuk devleti olduundan, kanun hakimiyetinin salanmas elzemdir. O sebeple su ileyenlerin, takip ve cezalandrlmalar Devletin balca grevidir. Bata emniyet ve yarg tekilat olmak zere tm Devlet organlarnn bu yolda titizlikle grev yapmas zorunludur. (Devrim Kanunlar, Atatrk Aleyhine lenen Sular, Halk; snf, rk, din, mezhep veya blge farkll gzeterek kin ve dmanla aka tahrik gibi) 2. 3713 Sayl Terrle Mcadele Kanununun 23 nc maddesiyle Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163 nc maddelerinin yrrlkten kaldrlmas byk boluk yarattndan, bilhassa irticai olaylarn nlenmesini teminen Terrle Mcadele Kanununun 7 ve 8 inci maddelerine, bununla ilgili yeni fkralar eklenmesi yararl olacaktr. 3. Bata Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu olmak zere, ilgili mevzuatta ksa zamanda deiiklie gidilerek, bugn demokratik lkelerde delil niteliinde saylan; - Bilgisayarlarn su aratrmasnda kullanlmas, - Ses bantlar ve bilgisayar kaytlarnn delil olarak kullanlabilmesi, - zel cihazla uzaktan ev ve iyeri gibi mahallerin dinlenmesi, - Polise gizli aratrma ve adam takibi yetkisinin verilmesi, Sulularn yakalanp cezalandrlmasnda byk yarar salayacaktr. 4. Yasama dokunulmazlna ilikin Anayasann 83 nc maddesinde yaplan deiiklik, TBMM Anayasa Komisyonunda grlerek Genel Kurul gndemine alnmtr. Bu deiiklikle, milletvekillerinin zimmet, ihtilas, irtikap gibi yz kzartc sularndan dolay dorudan takibata balanaca kabul edilmitir. Ancak, bu deiiklie gidilirken, halen maddede var olan Anayasann Devletin btnlnn korunmasna ilikin 14 nc maddesine yaplan atf, madde metninden karlmak suretiyle byk bir yanllk yaplmtr. Kanun Teklifi Meclis Genel Kurulunda
173

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-349/355.

150

grlrken, bu yanllk mutlaka dzeltilmeli ve vatana ihanet, nkilap Kanunlar ve Atatrk aleyhine ilenen sular yasama dokunulmazl kapsam dnda tutulmaldr. 5. Anayasann 68 inci maddesinde yaplan deiiklie paralel olarak; Siyasi Partiler Kanununda gerekli deiiklikler yaplarak; siyasi partilerin milletvekilleri, belediye ve il bakanlarnn eylemlerinin de; Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olmas hallerinde partinin kapatlmas cihetine gidilmesi salanmaldr. 6. Ceza infaz kurumlar; terr sulularnn barna, eitim kamp ve terr faaliyetlerinin sevk ve idare ss durumundadrlar. Bu nedenlerle ceza infaz kurumlar ok sk denetim altna alnarak; yuvalarn datlmas, silah, cep telefonu, faks ve blc yaymlara msaade edilmemesi, zel Tip Cezaevlerinin oaltlarak mutlaka iki- kiilik oda sistemine geilmesi gerekmektedir. 7. rticai faaliyetlerinden dolay Yksek Askeri ura kararyla Trk Silahl Kuvvetlerinden ihra edilen subay ve astsubaylarn, kamu kurum ve kurulularyla mahalli idare tekilatlarnda istihdam edilmesi rahatszlk yaratmaktadr. Bu konu kesinlikle nlenmelidir. 8. Taasubun, din ve vicdan hrriyetinin en byk dman olduu halka anlatlmal ve bu konuda alnacak en nemli tedbirin laiklik olduu konusunda vatanda bilinlendirilmelidir. 9. Laikliin dinsizlik, din dmanl olmad, bilakis bir itidal ve muvazene sistemi olduu halka ok iyi anlatlmaldr. 10. rticai faaliyet iinde bulunan kurulularn i ve d merkezlerden saladklar parasal destek titizlikle izlenmeli ve bu maksatla Yardm Toplama Kanununda gerekli deiiklikler yaplmaldr. 11. rtica yanllarnn arkasndaki halk desteinin ekilmesi amacyla; - Diyanet leri Bakanl bu amaca hizmet edecek ekilde yeniden tekilatlandrlarak daha aktif hale getirilmelidir. -Basn ve televizyonlar araclyla islmiyet tm ynleriyle halka anlatlmaldr. -Bu konuda radikal dinci akmlar karsnda yer alan aydn din adamlar ve din bilginlerinden azami lde yararlanlmaldr. 12. rticay barndrp besliyen kurumlar ve zellikle belediyeler ok ciddi bir ekilde denetlenmelidir. 13. zellikle krsal kesimin ve byk ehir varolarnn szkonusu akmlara neden sratle meylettii konusunda sosyal, kltrel ve antropolojik etdler yaplarak, alnacak tedbirler bu aratrma sonularna dayandrlmaldr.

151

14. Diyanet leri Bakanlnn koordinatrlnde oluturulacak bir komisyon srekli olarak slmn, Kur'an'n yorumunu yapmal ve bu suretle deien ve gelien artlar iinde, dine yeni yorumlar getirilmeye allmaldr. 15. Hizbullah ve benzeri terr rgt mensuplarnn eylemleri medyada sergilenmeli, din terr imaj halkn kafasna yerletirilmelidir. 16. Yaplan atamalarn bata mlki amirler olmak zere Cumhuriyet ve laiklie bal kiilerden olmasna zen gsterilmelidir. 17. Din ile dnya ilerinin ayrl demek olan laiklik ilkesinin benimsenmesi ve laiklik= Dinsizlik alglamasnn yanl olduu, basn ve yayn bata olmak zere kitle iletiim aralaryla halka anlatlmaldr. 18. Cumhuriyetin niteliklerine kar olan gruplarn, kamu kurum ve kurulularnda

kadrolamalarna imkan verilmemelidir. Bunlarn szmak istedii bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmal, gerekirse yurt iletmecilii ruhsata veya msaadeye balanmaldr. 19. rencilerin yurt sorununun zlememesi sebebiyle irticai evrelerin taradan gelmi rencileri bnyesine almak ve onlara yemek ve barnma imkanlar vererek kendi izgilerine ekmek istedikleri, bu ekilde propaganda faaliyetlerinin gerekletirildii anlaldndan, Devlet yurtlarnn durumlarnn iyiletirilmesi salanmal ve gerekli merkezlerde ihtiya hissedilen miktarda yurt yaplmas hzlandrlmaldr. Ayrca, rencilerin maddi ihtiyalarnn karlanmas amacyla renim kredilerinin arttrlmas ve rgtlerin maddi imkanlar ile rencileri kazanma etkinlii nlenmelidir. 20. Devrim kanunlarndan "Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna ilikin Kanun" iler hale getirilerek, su unsuru tespit edilen ve szkonusu Kanuna muhalefet edenler hakknda gerekli yasal ilem yaplmal ve mevcut cezalar artrlmaldr. 21. zellikle vatandala yz yze ilikileri bulunan Devlet memurlarnn laiklik ve irticai faaliyetler konusunda hizmet ii eitim programlar ile aydnlatlmas salanmaldr. 22. Babakanln koordinesinde, dini gerek anlamda anlatan grsel ve iitsel eitim faaliyetler biran nce balatlmaldr. 23. Son zamanlarda mevcudiyetleri ortaya kan ve faaliyetleri artan Hizbullah, Tevhid, MazlumDer, Mslman Genlik, BDA-C, slami Hareket gibi radikal islami gruplarn faaliyetlerini artrdklar grlmektedir. Devletin kanunlarna, modern Trkiye'nin grnne aykr olan bu gibi hareketlere ve oluumlara grevlilerin dikkati ekilmeli ve gerekli tedbirler alnmaldr. 24. Cumhuriyetin niteliklerine kar olan gruplarn, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamalarna imkan verilmemelidir. Bunlarn szmak istedii bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmal gerekirse yurt iletmecilii ruhsata veya msaadeye balanmaldr. 25. Radikal islamclarn ve tarikatlarn mterek amac; Trkiye'yi, temeli Atatrk tarafndan kurulan modern ve laik ulus kimliinden uzaklatrarak ran benzeri, islam kkten dinciliine ve 152

fanatizmine dayal, eriat devleti kurarak lkeyi a d bir toplum haline getirmektir. Buna asla msaade edilmeyecei kesin bir dille beyan edilmelidir. 26. Seimlerde baar kazanmakla rahat faaliyet gsterebilecekleri bir ortam doduunu zanneden irticai kesime kar Cumhuriyete ve laiklie bal kesimler davranlar ile gerekli tepkiyi gstermelidirler. 27. Radikal dinci akmn TBMM toplantlarna byk bir disiplin iinde devam ettikleri ve btn yasalarn karlmasnda sz sahibi olduklar grlmektedir. Kart gruplar bu gerei grerek TBMM toplantlarna muntazam devam etmeye arlmaldr. 28. Tek bana iktidar olamayan bu akm baka bir parti ile iktidar paylamasna ramen, ortan kendisine mahkum etme politikasn yrtmektedir. Koalisyon orta partinin bakanlar, kendi grev sahalarna mdahale edilmesine kar kmaldrlar. 29. Muhtelif zamanlarda gsteri ve yryler yaplarak eriat devleti propagandalarna cret edenlere kar valilere ve emniyet mdrlerine byk grev dmektedir. Bu grevlerinden dolay daima desteklenecekleri bildirilmelidir. Ayrca vali, kaymakam ve emniyet mdr tayinlerinde azami dikkat sarfedilecektir. 30. rticai kesim; halk maddi, manevi ve ahlaki adan ve onlarn dini duygularn istismar eden her trl emellerine hizmet iin kullanan ve kendisinin iktidara gelmesinde destek salayan tarikatlara hogr ile bakmakta ve onlara azami lde yardm etmektedir. Esasen yasak olan tarikatlara imkan verilmemesi iin gerekli tedbirler alnmaldr. 31. Milli Genlik Vakf ve benzeri illegal teekkllere ileri Bakan derhal el koymaldr. 32. mam hatip okullar Milli Eitim Bakanl tarafndan sk kontrol altnda bulundurulmaldr ve ihtiyalar lsnde bu okullarn almasna mcaade edilmelidir. 33. rticai kesimlerin d lkelerdeki destek kurulular ile irtibatlar MT, ileri ve Dileri Bakanlklarnca ok yakndan takip edilmelidir. 34. Yerel ynetimlerde "slam uralar" ad altnda kurulan rgtler ileri Bakanlnca tefti ettirilmeli ve tedbir alnmaldr. 35. rticai kesim, "Atatrk deiliz, ama ilkelerini benimsiyoruz" gibi safsatalarla d lkelerden kaynaklanan "Mslman Kardeler", "Rabta", "slami Selamet Cephesi" gibi rgtlerle de ibirlii yaparak kendilerine finansman ve mali destek salamaktadr. ileri Bakanl bunun nlenmesi iin gerekli tedbirleri almaldr. 36. rticai rgtler kendilerine finansman salamak iin zorla yardm toplamakta, bykehir belediyelerinin imkanlarn kullanmaktadrlar. ileri Bakanl bunlar nleyecek tedbirleri almaldr. 37. Ayn kesim, Krt sorununa "Mslman Kardelii" slogan ile yaklaarak meseleyi sulandrmaktadr. Konunun, MT tarafndan dikkatle takip edilmesi gerekir. 153

38. evki Ylmaz, Hseyin Ceylan, Fetullah Erba gibi Milletvekilleri ile Kayseri ve Sincan gibi Belediye Bakanlarnn sz ve hareketleri MT tarafndan dikkatle takip edilmeli, haklarnda soruturma alma durumu ortaya karsa savclk derhal harekete gemelidir. 39. Terrle mcadele mevzuatmz, ngiltere'nin "Terrizmle ilgili mevzuat"na paralel biimde deitirilmelidir. 40. Cumhuriyetin niteliklerini btnyle tahribe ynelik srekli faaliyet gsteren baz basn ve yayn kurulularnn, bu zararl eylemlerini geni bir kitleye yaymak maksadyla, bata kamu kurum ve kurulular ile eitim messeselerinde olmak zere bedava datm yaptklar bilinen bir gerektir. Konunun, yargsal boyutu titizlikle takip edilip sulular hakknda yasal ilem yaplrken, bir taraftan da yetkililerin cretsiz datm konusunda nlem alnmas zorunlu grlmektedir. Kald ki, bu tr yaynlarn finans kaynaklarnn nereden saland konusunun aratrlmas da gerekmektedir. Bu brifingte, irticai faaliyetlere ynelik olarak, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu gibi yasalarda deiiklik yaplarak, kolluk kuvvetlerine ilave yetkiler (ses bantlar ve bilgisayar kaytlarnn delil olarak kullanlabilmesi, zel cihazla uzaktan ev ve iyeri gibi mahallerin dinlenmesi, polise gizli aratrma ve adam takibi yetkisinin verilmesi gibi) verilmesinin istendii anlalmaktadur. 2. 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplants ve sonrasndaki almalar: 2.1 Toplants ncesindeki gelimeler: 27 Ocak 1997 gn yaplan bir nceki Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda, irticai faaliyetler nedeniyle Trk Silahl Kuvvetlerinde ba gsteren rahatszln Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Gven ERKAYA tarafndan tekrar dile getirilmesi zerine, 28 ubat tarihli MGK toplants gndeminr irticai faaliyetler konusu da alnmtr. Kurul gndeminin ekillenmesi sonras, 28 ubattan gnler nce, Cumhurbakan DEMREL, gazetelerde yaymlanan aklamasnda, Varln Cumhuriyete borlu olan her kuruma sesleniyorum. Cumhuriyete, demokratik, laik rejime sahip kn diyerek adeta birilerini uyarma ihtiyac duymutur. Nitekim, Cumhurbakan Demirelin hem Erbakana hem de illere askerle konumalar ynnde srar ettii ne srlmtr. Nitekim REFAH-YOL Hkmeti iktidardan dtkten sonra Yaln DOANla yapt rportajda Demirel unlar sylemitir: dilimde ty bitti. kisine de defalarca syledim . Toplantdan bir gn nce bile askerlerle grselerdionlarn rahatszlklarn dinleselerdi, gelimeler farkl olurdu.174 Toplantnn bir gn ncesinde, baz gazetelerde kime ait olduu belli olmayan Trkiye yarn baka bir Trkiye olacak' balkl ilanlar yer almtr.175
174

Milliyet Gazetesi, 14 Austos 1997.

175

28 ubat srecinin Adalet Bakan evket Kazan, bu ilan hakknda unlar sylemitir: Hep ayn slupla verilmi. Yargya, iilere ve niversitelere seslenilmi. Ben 2000'de aratrma yaparken grdm bunlar." 28 ubat srecinde gazetelerdeki ok nemli bir ilan fark edemedik, 28 ubat 2008, Zaman Gazetesi

154

2.2. 28 ubat MGK Toplantsnn Resmi Sreci: Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii, Genel Sekreter imzasyla 3 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakanl Genel Sekreterliine gnderdii yaz ekinde, 28 ubat 1997, Cuma gn saat 15.00'te Cumhurbakanl K knde yaplacak Milli Gvenli k Kurulu olaan toplants gndemi gnderilmitir. Yazda 176, Kurul toplantlar hakknda gereksiz ve yanl yorumlara meydan verilmemesi bakmndan Gndem ve gizlilik dereceli takdim konular hakknda "BLMES GEREKEN PRENSBN N" uygulanmas, toplant gndeminde yer verilen takdimlerle ilgili koordinasyon toplantsnn, 25 ubat 1997, Sal gn saat 14.00'te MGK Genel Sekreterliinde yaplaca, bu toplantya Genelkurmay stihbarat Bakan, MT Mstea r, Emni yet Gene l Mdr ve OHAL Vali Yardmcs dnda sadece MGK'da takdim yapacak personelin katlaca ifade edilmitir. 2.2.1. Toplant Gndemi: 28 ubat 1997 tarihinde yaplacak MGK toplantsna ilikin toplant gndemi, MGK Genel Sekreteri lhan KILI imzasyla 31 Ocak 1997 tarihinde Babakanla, Genelkurmay Bakanlna, Dileri Bakan ve Babakan Yardmclna, Milli Savunma Bakanlna, ileri Bakanlna, Kuvvet Komutanlklarna, Jandarma Genel Komutanlna, MT Mstearlna, Emniyet Genel Mdrlne, OHAL Blge Valiliine gerei iin, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilen Gizli gizlilik dereceli yazda, 28 ubat 1997 Olaan toplant Gndemi konulu yazda; Milli Gvenlik Kurulu'nun 28 ubat 1997, Cuma gn saat 15.00'te ANKAYA Cumhurbakanl Kknde yaplacak Olaan toplants gndemi EK-A olarak sunulmutur. Kurul toplantlar hakknda gereksiz ve yanl yorumlara meydan verilmemesi bakmndan Gndem ve gizlilik dereceli takdim konular hakknda "BLMES GEREKEN PRENSBNN" uygulanmas gerekli mtala edilmektedir. Toplant gndeminde yer verilen takdimlerle ilgili koordinasyon toplants, 25 ubat 1997, Sal gn saat 14.00'te Genel Sekreterlikte yaplacak, bu toplantya; Genelkurmay stihbarat Bakan, MT Mstear, Emniyet Genel Mdr ve OHAL Vali Yardmcs dnda sadece MGK'da takdim yapacak personel katlacaktr. denilmitir. Yaznn EK-Asnda yer alan Gndemde; Toplantnn 1inci Gndem Maddesi olarak GVENLK FAALYETLER bal altnda; TC. Devletinin blnmez Btnlne Ynelik Blc Terr Tehdidi ve Bununla Mcadelede Ulalan Aamalar konusunda Genelkurmay Bakanlnca 20 dakikalk takdim yaplmas, Olaanst Hal Durumunun Deerlendirilmesi konusunda ileri Bakanlnca 10 dakikalk takdim yaplmas, ardndan 40 dakika sre iinde Mzakere ve Olaanst Hal Konusunda Karar Alnmas, 2 nci Gndem Maddesi olarak ZEL TAKDMLER bal altnda;

176

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-481.

155

Yunanistan ve GKRYne Ynelik Bakanlar Kurulu Karar, Genelkurmay Bakanl ve Dileri Bakanl nerilerinin Deerlendirilmesi konusunda MGK Genel Sekreterliince 15 dakika sreyle bir takdim yaplmas ve konunun 25 dakikada mzakere edilmesi, 3nc Gndem Maddesi olarak; ZEL MZAKERE (Kurul yeleri) bal altnda; Atatrk Milliyetiliine bal, Demokratik, Laik ve Sosyal Bir Hukuk Devleti olan Trkiye Cumhuriyeti devletine ynelik irtica tehdidinin boyutlar nelerdir ve bunlara kar alnmas gereken nlemler neler olmaldr? Konusunda MT Mstearl tarafndan 20 dakikalk bir takdim yaplmasnn ardndan konunun 45 dakika sre iinde mzakere edilmesi ngrlmtr. Toplant Gndemi incelendiinde, MGK toplantsnn toplam sresinin 3 saat olarak planland grlmektedir. Buna mukabil, bilindii zere, szkonusu MGK toplants 8,5-9 saat srmtr. Yukarda grld zere, toplantnn zel Mzakere blmnde irtica tehdidi konusunun ele alnmas kararlatrlmtr. 2.2.2. Toplantnn cereyan tarz: Cumhurbakanl Sleyman Demirel Arivinde, toplant ncesinde, resmi olarak, 25 ubat 1997 tarihinde Genelkurmay stihbarat Bakan, MT Mstear, Emniyet Genel Mdr ve OHAL Vali Yardmcs dnda sadece MGK'da takdim yapacak personelin katlmyla yaplmas gereken koordinasyon toplant ncesinde, 21 ubat 1997 tarihinde, hem Genelkurmay, hem de MT tarafndan hazrlanm rticai Faaliyetler konulu Taslak Takdim metinleri Cumhurbakan Sleyman DEMRELe takdim edilmitir. Bu metinlerden anlalmaktadr ki, DEMREL, toplantda sunulacak irtica brifinginden daha nce haberdar edilmitir. Nitekim, Toplantda; daha nce, EYLL 1996 tarihinde Cumhurbakan Demirele zel olarak sunulan rticai Faaliyetler konulu MT Mstearl Brifingi ile Genelkurmay Bakanl tarafnd an 17 Ocak 1997 tarihinde sunulan brifingin bir benzeri sunulmutur. 20 dakikada sunulmas planlanan 41 sahifelik bu takdimde;177 zetle; - Trk toplumunda slamc, Alevi, Krt, Marksist, Sosyal Demokrat, Muhafazakar, Kemalist gruplamann yaand, - Bu gruplarn kendilerine gre bir T.C. tanm gelitirdikleri, kinci Cumhuriyet kavram iinde farkl laiklik, slamclk, Atatrklk tariflerinin yapld, - laiklik kart unsurlarn Milli Hakimiyet yerine Hakimiyet Allahndr, Huzur slamdadr sloganlarn kullandklar, Oku diye balayan Kuran Kerim gelimeyi tevik ederken matbaann kafir icad diye lkeye sokulmasna direnenlerin toplumumuzun geri kalmasndaki paynn hatrlanmas gerektii,

177

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704, Fihrist No:22357-297

156

- slam lkelerinin kendi lkelerindeki radikal islami gruplardan rahatsz olmalarna ramen d lkelerdeki slamc gruplara destek verdikleri, RANn rad Bakanl, S.ARABSTANn Rabta Tekilat ile LBYAnn slama ar Cemiyetlerinin bu ynde faaliyet gsterdii, - Sovyet Mslmanlarnn uyarlmas amacyla ortaya atlan Yeil Kuak Projesi ve Ilml slam ad altnda sunulan grlerle siyasi slamclk yapld, - Trkiyedeki irticai gruplarn Milli Grler, Radikal slamclar ve Tarikatlar olarak snflandrlabilecei, halen lkemizde siyasi temsil kabiliyetine sahip tek slamc unsurun Milli Grler olduu, Milli Grn 27 Mart 1994 seimlerini mteakip artk Trkiyede inkar edilemeyecek bir g haline geldikleri mesajn verdikleri, - Yaklak 300 bin sempatizan olan Milli Gr slam Toplumu (IGMG) kanalyla slamiyete Avrupada resmi din stats kazandrlmaya alld, - IGMG yneticilerinden Ali YKSELin 27.02.1993 tarihinde eyhlislam ilan edildii ve Alman makamlar nezdinde resmiyet kazandrlmaya alld, Milli Gr Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Merkezi tarafndan Milli Gr hakknda toplantlar yapld, - Trkiyede 30 kadar radikal grubun faaliyet gsterdii, en nemli gruplarn BDA-C, HZBULLAH, SELAM ve SLAM HAREKET olduu, BDA-C dndaki grubun RAN tarafndan ynlendirildii ve st dzey yneticilerinin RANda eitildii ynnde tesbitler olduu, - Sincanda yaanan Kuds Gecesi olaynda Mazlum-Der ve Selam Grubunun etkili olduu, - RAN Bykelilii ile temasn Selam Grubu lideri Nurettin RN araclyla saland, - Anadolu Federe slam Devleti (AFD)in Almanya, Hollanda ve Fransada etkili olduu, - Nakibendi, Nurcu ve Sleymanc tarikatlarn Milli Grler ve radikal slamc unsurlara destek verdikleri, - Son yllarda yurt d almna ynelen F.GLEN Grubuna ait Zaman Gazetesinin ABD dahil olmak zere 12 lkede yaymland, dini ierikli yaynlarn saysnn artt, - slamc unsurlarn rencileri dari Bilimler, Siyasal Bilgiler ve hukuk fakltelerine ynlendirdikleri, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamaya arlk verildii, - Silahl Kuvvetlere nfuz edilmesine, Mlki darenin ve Emniyet Tekilatnn ele geirilmesine alld, TSK iinde problemli askeri personele yaklalarak bu kiilerin tarikatlar baznda ele geirilmesi iin aba sarf edildii, -Askeri yerleim yerlerine yakn okullara tesettrl retmenler atamak suretiyle bu okullara giden asker ocuklarnn etkilenmeye alld, - YA kararlaryla TSKdan ayrlan personelin hlas Holding, TGRT, baz belediyeler, dinci zel okullar, irticai gr sahibi ahslarn zel iyerlerinde altrld, deneyimli retmenlere kendi zel okullarnda daha yksek cret verilerek Milli eitim Bakanlnda kadro zafiyeti yaratlmaya alld,

157

- zellikle BDA-C grubunun topluluklar kkrtarak kyam provalar yapt, ortamlarnn yaratlmasnn mmkn grld,

yakn bir

gelecekte kutuplamaya bal olarak islam yaam tarzna dnk basklarn artmas ve atma - Bata ran olmak zere eitli lke ve slamc rgtlerin subversif almalarla lkemizdeki slamc potansiyelden yararlanmaya alabilecekleri, - Yurt iinde mtedeyyin vatandalarmz devlet kart bir konuma getirerek laik -islamc kutuplamasnn yaratlmasnn hatal olaca, bu nedenle slamiyet ve eriatn uhrevi zemine ekilmesi iin psiko-sosyal tedbirlerin alnmasnn gerekli olduu, - RAN ve CEZAYR rneindeki gibi zecri tedbirlerin tabann radikalizme kaymasna neden olabilecei, irticai medyann muhatap ald mtedeyyin kitlenin tehdide kar bilinlendirilmesinin mmkn olduu, - Bu maksatla slam lkeleri arasndaki anlay farkllklar ve atmalarn sergilenmesinin gerekli olduu, alnacak nlemlerde cami cemaatlerine ve renim genliine arlk verilmesi gerektii, camilerde imam ve vaazlarn yeniden dzenlenmesinin ve eitim mfredat ve politikalarnn genliin bilinlenmesini salayacak bir yapya kavuturulmasnn nem arz ettii, - Szkonusu nlemlerin uygulanmasnda toplumda ateist veya Marksist imaj olan kiilerin grev almamasnn, ayrca irticai gruplar destekleyen finans kaynaklarnn yasal mevzuat iletilerek kesilmesinin faydal olaca, - nlemler kapsamnda eitim alannda; - orta retimde verilen din eitiminin maksad dna ktndan hareketle bu mfredatn elden geirilmesi, - retmenlerin yeniden hizmet ii eitime tabi tutulmas, - irticai propagandann etkisini azaltacak temalarn eitim mfredatna alnmas, - bu balamda din-devlet ilikileri, milli mcadele yllarnda din olgusundan igal kuvvetlerinin nasl yararland, - Cumhuriyetin ilan ile birlikte laiklie neden ihtiya duyulduu gibi hususlara tarih ve inklap tarihi iinde arlkl yer verilmesi, - irticai unsurlara ait zel okullarn denetlenme esaslarnn yeniden belirlenmesi, - HL ve dier meslek liseleri programlarnn kesin tanmlamalarla kendi alanlarna ekilmesi, - HLlerinden ortaokul seviyesinin tedricen kaldrlmas ve kz renci kontenjanlarnn daraltlmas, - gerek din adam ihtiyac dikkate alnarak bu okullarn renci saysnn ve mfredatnn gzden geirilmesi - Propaganda bal altnda; - rticai propagandalara kar; laiklie Atatrkn ahsi kanaatinden dolay deil sosyal atmalara engel olmak iin gerek duyulduu temasnn ilenmesi gerektii vb. temalarn kullanlmas, 158

- Diyanet leri Bakanlnn yaptrm gc ve ilmi yeterlilik asndan gzden geirilmesi, bu kurulua siyasi sylemlerin camiden uzak tutulmas ynnde irade ve g kazandrlmas - Basn ve Yayn alannda: - TV ve radyo imkanlarnn kullanmnn ve yaynlarnn genel bir disiplin iine alnmas, - rticai yaynlarn hukuki yollarla durdurulmas, yurt dndan gelenlerinin giri kaplarnda kontrol edilmesi, gmrk memurlarnn bu yaynlar hakknda bilgilendirilmesi, - Laik kesimi temsil ettii iddiasndaki medya organlarnn milli mutabakat salayacak ekilde tevik edilmesi, - irket, Vakf ve Dernekler konusunda: - rticai grup ve kiilere ait olduu tesbit edilen irketlerin Maliye, alma Sosyal Gvenlik ve Salk Bakanlklarnca titiz bir denetime tabi tutulmas, - ileri Bakanlnca eitli slam lkelerinin bu grup ve kiilere yasad mali destek salamalarnn nlenmesi, - Bata niversite vakflar olmak zere, dernek ve vakflarn titiz ekilde denetlenmesi, - Siyasi alanda: - Dini ilkelerin siyasi amala istismarn engelleme konusunda siyasi partiler arasnda uzlama salanmas, - Siyasi platformlarda Laik-Antilaik kutuplamasna zemin hazrlanmasndan kanlmas, zellikle parti tabanlarnn bunun mahzurlar konusunda ikaz edilmesi - Kadrolama asndan: - Kamu kurum ve kurulular ile mlki amir atamalarnda tahkikat esaslarnn gzden geirilerek yeniden belirlenmesi ve baz kamu grevlilerine mensubiyeti kesinlemi irtica grl kiilerin getirilmemesi, - Bata hakim ve savclar olmak zere st yneticilerin gvenlik tahkikatlarnn dikkatle yaplmas, irticai faaliyetlere hogryle bakan yarglarn yarglama asndan douraca sakncalarn gz nnde bulundurulmas, - Rektr, dekan ve retim grevlileri konusunda titizlik gsterilmesi, - Yeni alan ve yeni kurulan niversiteler iin daha titiz davranlmas, - rticaya destek veren belediyelerin ciddi ekilde denetlenmesi, - Hukuki alanda: - Mevcut yasalarn etkinlikle uygulanmas balamnda; 1) 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu erevesinde Cumhuriyetin niteliklerini ve zellikle laik dzeni deitirmeye ynelik eylemlere kar yeterli dzeyde aba sarf edilmedii, bu tr kiilerin yakalanp yarg mercilerine teslim edilmesi ngrlmektedir. Bu nedenle, szkonusu sularn ilenmesinin renilmesi aamasndan itibaren soruturmann bizzat Devlet Gvenlik Mahkemesi Savclklarnca yaplmas ve yarglamann en ksa zamanda sonulandrlmas,

159

2) rticai faaliyetlerle ilgili olarak, Trk Ceza Kanununun 312. Maddesinin ikinci fkrasnda Halk, snf, rk, din, mezhep veya blge farkll gzeterek kin ve dmanla aka tahrik eden kimse bir yldan yla kadar hapis ve para cezasyla cezalandrlr. Bu tahrik umumun emniyeti iin tehlikeli olabilecek bir ekilde yapld takdirde faile verilecek ceza te birden, yarya kadar artrlr. Hkm mevcuttur. Bu sularn kitle haberleme aralar veya basn vastasyla ilenmesi halinde ceza bir misli artrlmaktadr. Ancak son zamanlarda buna benzer sular ak bir ekilde ilenmesine ramen sulular hakknda yasal ilemin istenilen lde yaplmad grlmektedir. Bu madde titizlikle uygulanmaldr. 3) nklap Kanunlarndan Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanun iler hale getirilerek bu Kanuna muhalefet edenler hakknda gerekli yasal ilemler yaplmaldr. 4) 25.07.1951 tarih ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanunun 1 ve 2. Maddelerine gre Atatrkn hatrasna alenen hakaret eden veya sven, Onu temsil eden heykel, bst ve abideler ile kabrini tahrip eden veya kirleten kimseler ile bu sular ilemeye bakalarn tevik edenlere ar hapis cezas verilmektedir. Ancak son zamanlarda bu kanuna aykr eylemde bulunan sanklar yakalanmamakta ve hak ettikleri cezaya arptrlmamaktadr. Bu kanun da titizlikle uygulanmaldr. 5) 2820 sayl Siyasi partiler Kanununun nc blmnde siyasi partilerin; a) Trk toplumunu ada uygarlk seviyesinin stne karmak ve Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliini korumak amacn gden nklap Kanunu hkmlerine aykr ama gdemeyecekleri ve buna yol aabilecek davran ve faaliyetlerde bulunamayacaklar, b) Trk Milletinin Kurtarcs, Trkiye Cumhuriyetinin Kurucusu Atatrkn, ahsiyet ve faaliyetlerini veya hatrasn ktlemek veya kk drmek amacn gdemeyecekleri ve buna yol aabilecek davran ve faaliyetlerde bulunamayacaklar, c) Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliinin deitirilmesi ve halifeliin yeniden kurulmas amacn gdemeyecekleri ve bu amaca ynelik faaliyetlerde bulunamayacaklar, d) Devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa dini esas ve inanlara uydurmak amacyla veya siyasi amalar veya siyasi menfaat temin ve tesis etmek maksadyla dini veya dini hissiyat veya dince mukaddes tannan eyleri alet ederek her ne suretle olursa olsun propaganda yapamayacaklar, istismar edemiyecekleri veya ktye kullanamayacaklar, e) Herhangi bir ekilde dini tren ve ayin tertiplemeyecekleri veya parti sfatyla bu gibi tren ve ayinlere katlmayacaklar, ayinleri ve cenaze trenlerini parti gsterisine ve propagandalarna vesile yapamayacaklar, hkm altna alnmtr. Siyasi Partiler Kanununda yeralan bu hkmlerin titizlikle takip edilerek, aykr hareket eden partilerin kapatlmas cihetine gidilmelidir. Yaplmas Gereken Yasal Dzenlemeler: 160

1. 3713 sayl Terrle Mcadele Kanununun 23nc maddesiyle Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163 nc maddelerinin yrrlkten kaldrlmas byk boluk yarattndan bilhassa irticai olaylarn nlenmesini teminen Terrle Mcadele Kanununun 7 ve 8 inci maddelerinde bununla ilgili yeni fkralar eklenmeli ve ayrca terrle mcadele mevzuatmz ngilterenin Terrizmle lgili Mevzuatna paralel bir biimde deitirilmelidir. 2. Bata Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu olmak zere, sulularn yakalanp, sratle cezalandrlmasn salayacak, modern lkelerdeki ilgili mevzuat hkmlerinin hukuki sistemimize aktarlmasnda yarar grlmektedir. 3. Anayasann 68 ve 69 uncu maddelerinde yaplan deiiklie paralel olarak; Siyasi Partiler Kanununda gerekli deiiklikler yaplarak; siyasi partilerin milletvekilleri, belediye ve il bakanlarnn eylemlerinin de; Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olmas hallerinde, partinin kapatlmas cihetine gidilmesi, 4. (zeri izilmi madde) Trk Ceza Kanununun 125. Maddesi uygulamasnda grlen boluk nedeni ile aynen 146 nc maddenin ikinci fkrasnda olduu gibi; su ilemeye tevik veya suu irtikap kararn takviye edenler ile ilgili bir fkra eklenmesi, 5. 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanun yarg etkinliinin yitirilmesinde bal bana bir etkendir. Cezalarn caydrclnn salanabilmesi bakmndan 647 sayl kanunun btnyle gzden geirilmesi, 6. rticai faaliyet iinde bulunan kurulularn i ve d merkezlerden saladklar parasal destek, titizlikle izlenmeli ve bu maksatla Yardm Toplama Kanununda gerekli deiiklikler yaplmas, 7. Pimanlk yasalar srekli bir hal almtr. lkemizde 1983 ylndan bu tarafa ida m cezalar uygulanmamaktadr. Pimanlk yasalar karlrken konunun ayrntl bir ekilde incelenmesi ve buna gre yasal dzenleme getirilmesi, 8. nklap kanunlarndan, Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanundaki ceza miktarlar artrlmaldr. Sonu olarak, irticai unsurlarn rejime ynelik tehdit oluturulmasnn nne geebilecek nlemlerin, mtedeyyin vatandalarmzn tepkisine neden olmadan demokratik kural ve temayller ierisinde gerekletirilmesi, bilimsel, dini ve tarihi temellere dayanmas, ayrca srekliliin salanmas da nemli bir husustur. Grld zere, bu brifingde, iktidardaki Refah Partisi, Milli Grler tanm altnda, irticai faaliyetler yrten unsurlar kapsamnda i tehdit olarak deerlendirilmitir. Takdimde, szkonusu tehdide ilikin olarak, sadece mevcut durum ortaya konulmam, ayn zamanda bu tehdide kar siyasi, ekonomik, hukuki, eitim, sosyo-kltrel alanlarda alnmas ngrlen tedbirler bir paket halinde Kurul yelerine sunularak konunun nemine vurgu yaplmak 161

istenmitir. te yandan, daha nce yirmi dakika iinde sunulmas planlanan bu 41 sahifelik takdimin bu sre zarfnda tamamlanamayaca aikardr. Nitekim RPli Adalet Bakan evket KAZAN, Babakan ERBAKANn bu takdim karsnda ok ardn ve tepki gsterdiini ifade etmitir.178 2.2.3. MGK Basn Bildirisi: Toplant sonucunda ortaya kan aadaki Basn Bildirisi, MGK Genel Sekreterlii tarafndan basn kurulularna fakslanmtr.179 MLL GVENLK KURULU GENEL SEKRETERLNDEN BLDRLMTR 1. Milli Gvenlik Kurulu, 28 ubat 1997 gn Sayn Cumhurbakan bakanlnda Babakan, Genelkurmay Bakan, Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs, Milli Savunma Bakan, ileri Bakan, Kuvvet Komutanlar, Jandarma Genel Komutan ve Milli Gvenlik Kurulu Sekreterinin itirakleriyle ankaya Cumhurbakanl Kknde aylk olaan toplantsn yapmtr. 2. Kurulun bu toplantsnda; blc terrle mcadelede imdiye kadar alnan tedbirler ve elde edilen sonularn genel bir deerlendirmesi yaplm, bu mcadelenin devletimizin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne gnlden inanm, bu inanc sonsuza dek srdrmeye azimli halkmzn, basnmzn, devletin btn kurum ve kurulular ve milli iradenin sembol olan yce parlamentonun destekleriyle ok olumlu bir noktaya ulat mahade edilmitir. Elde edilen bu sonularn bundan sonra halkmzn huzur ve gvenliine ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal yaamna olumlu olarak yansmas iin bu konuda alnacak tedbirlerin bir pla n dahilinde sratle yrrle konulmas hususunda gr birliine varlmtr. Alnacak olan bu tedbirlerin gvenlik iinde gerekletirilebilmesi bakmndan halen 9 ilde devam etmekte olan Olaanst Hal uygulamasnn 30 Mart 1997 tarihinden itibaren 4 ay daha uzatlmas uygun bulunmu ve bu grn Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verilmitir. 3. Toplantda, Kbrs sorunu ve Yunanistan'la ilikilerle ilgili durum deerlendirilmesi yaplm, bu konuda Trkiye'nin ve KKTC'nin hak ve menfaatlerini korumay amalayan siyasi, ekonomik ve askeri tedbirler uygun bulunarak Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verilmitir.

178

28 ubat srecinde gazetelerdeki ok nemli bir ilan fark edemedik, 28 ubat 2008, Zaman Gazetesi. Kazan, MT'in o dnemde Babakan Erbakan'a ayr, askerlere ayr rapor gnderdiini ileri sryor. 28 ubat'taki MGK toplantsnda iki farkl raporun tartmaya yol atn aktaryor. Kazan, yle devam ediyor: "Biz gelinceye kadar MT birbirine paralel rapor hazrlyormu. 28 ubat'ta okunan MT raporu baka, MGK yelerine gnderilen rapor bakaym. Deniz Kuvvetleri komutan, 'bendeki rapor baka' deyince o konu tartlyor epey MGK'da." Kazan, MGK'daki irtica raporunun okunmas srasnda Erbakan'n kendine unlar sylediini aktaryor: "Bu raporun vatann z evlatlar tarafndan yazlm olabileceine inanmadm, inanamadm. nanl bir Mslman byle bir rapor yazamaz."
179

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-295,296.)

162

4. Toplantda bilhassa, Anayasa ile Atatrk Milliyetiliine bal demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olarak belirlenen Trkiye Cumhuriyeti Devletine kar, a d bir kisve altnda zemin oluturmaya ynelik rejim aleyhtar faaliyetler de gzden geirilmi, - Trkiye Cumhuriyetinin varln, Atatrk lke ve nklaplar dorultusunda ada medeniyet yolunda, demokratik sistem ierisinde ilerlemesini teminat altna alan Anayasa ve Cumhuriyet yasalarnn uygulanmasndan asla taviz verilmemesi gerektii, - Anayasann tanmlad, Cumhuriyetin Demokratik, Laik ve sosyal hukuk devleti ilkelerinin salkl bir ekilde dzenlenmesine imkan salayacak gvenlik, huzur ve toplumsal barn nem ve ncelik tad, - Cumhuriyet ve rejim aleyhtar ykc ve blc gruplarn laik ve anti -laik ayrm ile demokratik ve sosyal hukuk devletini gszletirmeye yeltendikleri, - Trkiye'de laikliin sadece rejimin deil, ayn zamanda demokrasinin ve toplum huzurunun da teminat ve bir yaam tarz olduu, - Devletin yapsal zn oluturan sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri anlaynda n vazgeilemeyecei, yasalarla belirlenmi kurallarn gz ard edilerek yaplan ad uygulamalarn da hukukun stnl ilkesiyle badamayaca, - Trkiye'nin 1997 yl iinde, AB'ne tam ye olacak lkeler listesine girmeyi ncelikli bir hedef olarak srdrd byle bir dnemde resmi ve sivil kurum ve kurulular bu srece katkda bulunmasnn gerekli olduu, bu sebeple; Demokrasimiz hakknda kukulara yol aacak, Trkiye'nin yurt dndaki imajn ve itibarn zedeleyicek, her trl speklasyona son vermek gerektii, Trkiye Cumhuriyetinin laik, demokratik, insan haklarna saygl, sosyal bir hukuk Devleti olduu ynndeki temel ilkelerinin Anayasamzn ve Devletimizin teminat altnda olduu, rejimin; kendisine ve geleceine ynelik tartmalarn, iinde bulunduumuz ortamda Trkiye'ye yarardan ok zarar verdii, - Aklanan bu esaslar aksine davranlarn, toplumumuzda huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olaca deerlendirilmi, Bu konularda alnacak ve alnmas gereken tedbirler uygun bulunarak bu tedbirlerin Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verilmitir. Basn Bildirisinde yer alan Aklanan bu esaslar aksine davranlarn, toplumumuzda huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olaca deerlendirilmi ifadesi kamuoyunun en fazla zerinde durduu konu olmutur. Her ne kadar bu yaptrmlarn ne olaca Bildiride aka belirtilmemise de, bu ifade, basn-yayn organlarnda REFAH-YOL Hkmetine ynelik bir tehdit olarak deerlendirilmitir. Basn-yayn organlarna ulatrlan szkonusu Basn Bildirisi ekinde, MGK toplantsnda alnan 406 sayl kararn EK-As yer almtr. Bylece, MGK toplantlar tarihinde ilk kez olmak zere, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununa gre aklanmas mmkn olmayan Gizli gizlilik dereceli bir MGK karar kamuoyuna duyurulmutur. 163

2.2.4. 406 sayl karar metni:180 MLL GVENLK KARARI Karar Says: 406 1. Milli Gvenlik Kurulu, 28 ubat 1997 gn Sayn Cumhurbakan Bakanlnda Babakan, Genelkurmay Bakan, Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs, Milli Savunma Bakan, ileri Bakan, Kuvvet Komutanlar, Jandarm a Genel Komutan ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri'nin itirakleri ile aylk olaan toplantsn yapmtr. 2. Kurul'un bu toplantsnda, esaslar ve nitelikleri Anayasada belirlenmi, Atatrk milliyetiliine bal, demokratik, lik ve sosyal hukuk devletimizi ve cumhuriyet rejimimizi ykmak, onun yerine bir siyasal dini dzen kurmak amacyla yrtlen ykc faaliyetler ve yaplan beyanlar ile, bunlarn oluturduu tehdit ve tehlikeler gzden geirilerek deerlendirilm itir. 3. Yaplan bu deerlendirmeler sonucunda; a. lkemizde eriat hukukuna dayal bir slm Cumhuriyeti kurmay hedefleyen gruplarn, Anayasann tanmlad demokratik, lik ve sosyal hukuk devletimize kar ok ynl bir tehdit oluturduu, b. Cumhuriyet ve rejim aleyhtar ar dinci gruplarn lik ve anti lik ayrm ile demokratik, lik ve sosyal hukuk devletini gszletirmeye yeltendikleri, c. Trkiye'de likliin sadece rejimin deil, ayn zamanda demokrasinin ve toplum huzurunun da teminat ve bir yaam tarz olduu, d. Devletin yapsal zn oluturan sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri anlayndan vazgeilemiyecei, yasalar gz ard edilerek yaplan a d uygulamalarn takipsiz kalmasnn hukukun stnl ilkesiyle badamayaca hususlarnda gr birliine varlmtr. 4. Bu gr ve deerlendirmeler sonucunda; a. Trkiye'de eriat hukukuna dayal bir slam Cumhuriyeti kurmay amalayan ar dinci gruplarn, demokratik, lik ve sosyal hukuk devleti olan Cum huriyetim ize kar oluturduklar ok ynl tehdidin nlenmesi amacyla; EK-A'daki tedbirlerin ksa, orta ve uzun vade ierisinde alnm asnn Bakanlar Kurulu na bildiril m esine, b. 2945 Sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun 9ncu maddesine uygun olarak, MGK Genel Sekreterlii tarafndan; EK'te belirtilen tedbirlere ilikin Bakanlar Kurulu Kararlar ile Bakanlar Kurulu Karar haline getirilmeyen uygulamalarn, sonular hakknda belli sreler ierisinde Babakan, Cumhurbakan ve MGK'na bilgi verilmesi kararlatrlmtr.

EKLER: EK-A (Rejim Aleyhtar rticai Faaliyetlere Kar Alnmas Gereken Tedbirler 2 Sayfa) Sleyman DEMREL Cumhurbakan

180

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704, Fihrist No:22357-451,452)

164

Prof.Dr.Necmettin ERBAKAN Babakan Prof.Dr.Tansu LLER Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Hikmet KKSAL Orgeneral Kara Kuvvetleri Komutan

smail Hakk KARADAYI Orgeneral Genelkurmay Bakan Turhan TAYAN Milli Savunma Bakan Dr.Meral AKENER ileri Bakan Ahmet REK Orgeneral Hava Kuvvetleri Komutan Teoman KOMAN Orgeneral Jandarma Genel Komutan

Gven ERKAYA Oramiral Deniz Kuvvetleri Komutan

2.2.5. 406 sayl kararn EK-As:181 Basnda yer alan 406 sayl Karar eki aadadr: MLL GVENLK KURULU'NUN 28 UBAT 1997 TARH VE 406 SAYILI KARARINA EK-A (REJM ALEYHTARI RTCA FAALYETLERE KARI ALINMASI GEREKEN TEDBRLER) 1. Anayasamzda Cumhuriyetin temel nitelikleri arasnda yer alan ve yine anayasann 4'nc maddesi ile teminat altna alnan laiklik ilkesi byk bir titizlik ve hassasiyetle korunmal, bunun korunmas iin mevcut yasalar hibir ayrm gzetmeksizin uygulanmal, mevcut yasalar uygulamada yetersiz grlyorsa yeni dzenlemeler yaplmaldr. 2. Tarikatlarla balantl zel yurt, vakf ve okullar, devletin yetkili organlarnca denetim altna alnarak Tevhidi Tedrisat Kanunu gerei Mill Eitim Bakanlna devri salanmaldr. 3. Gen nesillerin krpe dimalarnn ncelikle Cumhuriyet, Atatrk, Vatan ve Millet sevgisi, Trk Milletini ada uygarlk dzeyine karma lk ve amac dorultusunda bilinlendirilmesi ve eitli mihraklarn etkisinden korunmas bakmndan: a) 8 yllk kesintisiz eitim, tm yurtta uygulamaya konulmal. b) Temel eitimi alm ocuklarn, ailelerinin isteine bal olarak, devam edebilecei kuran kurslarnn Mill Eitim Bakanl sorumluluu ve kontrolunda faaliyet gstermeleri iin gerekli idari ve yasal dzenlemeler yaplmaldr. 4. Cumhuriyet rejimine ve Atatrk ilke ve inklaplarna sadk aydn din adamlar yetitirmekle ykml, Milli Eitim kurulularmz, Tevhidi Tedrisat Kanununun zne uygun ihtiya dzeyinde tutulmaldr. 5. Yurdun eitli yerlerinde yaplan dini tesisler belli evrelere mesaj vermek amacyla gndemde tutularak siyasi istismar konusu yaplmamal, bu tesislere ihtiya varsa, bunlar Diyanet

181

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-485,486.

165

leri Bakanl'nca incelenerek mahalli ynetimler ve ilgili makamlar arasnda koordine edilerek gerekletirilmelidir. 6. Mevcudiyetleri 677 Sayl yasa ile men edilmi tarikatlarn ve bu kanunda belirtilen tm unsurlarn faaliyetlerine son verilmeli, toplumun demokratik, siyasi ve sosyal hukuk dzeninin zedelenmesi nlenmelidir. 7. rticai faaliyetleri nedeniyle Yksek Asker ra kararlar ile Trk Silahl Kuvvetleri (TSK)nden ilikileri kesilen personel konusu istismar edilerek TSK.ni dine karym gibi gstermeye alan baz medya gruplarnn silahl kuvvetler ve mensuplar aleyhindeki yaynlar kontrol altna alnmaldr. 8. rticai faaliyetleri, disiplinsizlikleri veya yasa d rgtlerle irtibatlar nedeniyle TSK' nden ilikileri kesilen personelin dier kamu kurum ve kurulularnda istihdam ile tevik unsuruna imkan verilmemelidir. 9. Trk Silahl Kuvvetlerine ar dinci kesimden szmalar nlemek iin mevcut mevzuat erevesinde alnan tedbirler; dier kamu kurum ve kurulular, zellikle niversite ve dier eitim kurumlar ile brokrasinin her kademesinde ve yarg kurulularnda da uygulanmaldr. 10. lkemizi ad bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel bir atmadan korumak iin, ran slam Cumhuriyetinin lkemizdeki rejim aleyhtar faaliyet, tutum ve davranlarna mani olunmal, bu maksatla rana kar komuluk mnasebetlerimizi ve ekonomik ilikilerimizi bozmayacak, fakat ykc ve zararl faaliyetlerini nleyecek bir tedbirler paketi hazrlanmal ve yrrle konulmaldr.182 11. Ar dinci kesimin TRKYE'de mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara neden olacak ve dolaysyla milletimizin dmanca kamplara ayrlmasna yol aacak ok tehlikeli faaliyetler yasal ve idari yollarla mutlaka nlenmelidir. 12. T.C. Anayasas, Siyasi Partiler Yasas, Trk Ceza Yasasna ve bilhassa Belediyeler yasasna aykr olarak sergilenen olaylarn sorumlular hakknda gerekli yasal ve idari ilemler ksa zamanda sonulandrlmal ve bu tr olaylarn tekrarlanmamas iin her kademede kesin nlemler alnmaldr. 13. Kyafetle ilgili kanuna aykr olarak ortaya kan ve Trkiye'yi a d bir grnme yneltecek uygulamalara mani olunmal, bu konudaki kanun ve Anayasa Mahkemesi kararlar taviz verilmeden ncelikle ve zellikle kamu kurum ve kurulularnda titizlikle uygulanmaldr. 14. eitli nedenlerle verilen, ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat ilemleri polis ve jandarma blgeleri esas alnarak yeniden dzenlenmeli, bu konuda kstlamalar getirilmeli, zellikle pompal tfeklere olan talep dikkatle deerlendirilmelidir.

182

Toplantnn ertesi gn kan gazetelerdeBu maddenin tam metnini Trkiye'nin uluslararas ilikilerini ilgilendirdii iin yaynlayamyoruz. denilmitir. Ancak, Gizli olmas gereken bu tedbir de, bir gn sonra gazetelerde yaymlanmtr.

166

15. Kurban derilerinin, mali kaynak salamay amalayan ve denetimden uzak rejim aleyhtar rgt ve kurulular tarafndan toplanmasna mani olunmal, kanunla verilmi yetki dnda kurban derisi toplattrlmamaldr. 16. zel niforma giydirilmi korumalar ve buna neden olan sorumlular hakknda yasal ilemler ivedilikle sonulandrlmal ve bu tr yasa d uygulamalarn ulaabilecei vahim boyutlar dikkate alnarak, yasa ile ngrlmemi btn zel korumalar kaldrlmaldr. 17. lke sorunlarnn zmn "Millet Kavram Yerine mmet Kavram" baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendiren giriimler yasal ve idari yollardan nlenmelidir. 18. Byk Kurtarc Atatrk'e kar yaplan saygszlklar ve Atatrk aleyhine ilenen sular hakkndaki 5816 sayl kanunun istismar edilmesine frsat verilmemelidir. 28 ubat 1997 tarih ve 406 Sayl MGK Kararnn Ekidir. (2 Sayfa ve 18 Maddeyi ihtiva etmektedir.) mza lhan KILI Hava Orgeneral Genel Sekreter

406 sayl Kararn eki olan bu yaz, toplantnn ertesi gn basn-yayn organlarnda yaymlanmtr. 2.3. Toplantdaki Mzakereler ve Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu LLERin 28 ubat Milli Gvenlik Kurul Kararna likin Deiiklik nerileri: Dnemin ileri Bakan Meral AKENER, Komisyonumuza yapt aklamada, toplant ncesinde MGK Genel Sekreterlii tarafndan taslak karar 24 madde olarak hazrlandn ifade etmitir. Bu durum, kararlarn MGK gndeminde olmamasna ramen nceden bir merkez tarafndan belirlendiini ortaya koymaktadr. Nitekim Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinde yaklak otuz yl Birinci Hukuk Maviri olarak grev yapan Mustafa Aaolu, 26 ubat 2007 tarihinde Aksiyon Dergisinde yaymlanan rportajnda, szkonusu 406 sayl Kararn Bat alma Grubu tarafndan hazrlandn ifade etmitir.183

183

28 ubat Kararlarn BG Hazrlad, 26 ubat 2007, Aksiyon Dergisi. Aaolu, szkonusu rportajnda, 18 maddelik paketi hazrlayan bizzat BG'nin kendisidir. Komutanlar, kollarnn altnda BG tarafndan hazrlanan raporlarla geldiler. Teklif sahibi Genelkurmay Bakanl idi, genel sekreterlik bu konuda herhangi bir altyap almas yapmamt." demitir.

167

Komisyonumuz tarafndan grne bavurulan REFAH-YOL Hkmetinde ileri Bakanl yapm Mehmet AAR, 1996 ylnn Aralk aynda, dnemin Dz.K.K. olan Ora.Gven ERKAYA tarafndan MGK toplantsna gndem oluturmak zere, irticai faaliyetlerle alakal bir alma yaplmasnn talebinin kendisine geldiini sylemitir.184 Bunun zerine, kendisinin Cumhurbakan DEMRELe karak, bu konudaki yaplacak almann zamana yaylmas gerektiini ifade ettiini, Cumhurbakannn da olumlu grmesi sonrasnda, konuyu Babakan ERBAKANla paylatn sylemitir. Ancak, kendisi grevden ayrldktan iki ay sonra, ayn konunun tekrar gndeme geldiini ve Hkmetin askerin srarl talebine kar koyamadndan, MGK gndemine irtica konusunun tandn ifade etmitir.185 Cumhurbakanl Arivinde yer alan bila tarihli belgede186, 28 ubat MGK kararlar hakknda Sayn Tansu LLER tarafndan ayrca bir alma yaplarak Kurul gndemine getirildii, ancak neri mahiyetindeki bu grlerin Kurul tarafndan uygun bulunmad anlalmaktadr. Meral AKENER tarafndan yaplan aklamada, szkonusu neri paketinin Karar metnini yumuatmak amacyla hazrland ifade edilmitir. Cumhurbakanl Arivindeki izelge halindeki belgede, Tarikatlarla balantl zel yurt ifadesi ile balayan 2nci maddenin Btn zel yurt, TSKne szmalarn nlenmesi ile ilgili 9uncu maddenin Kamu kurum ve kurulular eklinde deitirilmek istendii; Kuran kurslarnn Milli Eitim Bakanlnca kontrolne ilikin 3 numaral maddenin b fkrasnda yer alan sorumluluu, mam Hatip Liseleriyle ilgili 4nc maddenin sonundaki ihtiya dzeyinde tutulmaldr, uzun namlulu silahlarla ilgili 14 numaral maddedeki bu konudaki kstlamar kaldrlmal, 17 numaral maddenn banda yer alan lke sorunlarnn zmn Millet Kavram yerine mmet Kavram baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ifadelerinin tamamen kartlmas; dini tesislerin (yurtlar vb.) Diyanet tarafndan incelenmesine ilikin 5inci maddenin dini tesisler siyasi istismar konusu yaplmamaldr eklinde yeniden dzenlenmesi ile 10 numaral maddedeki ran slam Cumhuriyetine ilikin hususlarn kartlarak maddenin geri kalan ksmnn korunmas eklindeki nerilerinin kabul edilmedii anlalmaktadr. Dier maddelerle ilgili olarak, szkonusu maddelerin, farkl ifade ekilleriyle yeniden yazlmas nerilerinin mevcut maddedeki dzenlemelerin tekrar mahiyetinde denilerek kabul edilmedii grlmektedir. Yukarda aklanan hususlar incelendiinde, Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu LLER tarafndan hazrlanan neri paketiyle, Meral AKENERin aklamalarn teyit edecek ekilde, 406 sayl MGK kararlarnn i ve d politikada sorun yaratabilecek baz ifadelerinin yumuatlmasnn amaland grlmektedir.

184 185

Mehmet AARn 9/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. Mehmet AARn 9/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. 186 CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91704, Fihrist No:22357-504/527.

168

Tansu LLER tarafndan, 406 sayl kararn d politikay ilgilendiren 10. Maddesinde yer alan ran slam Cumhuriyeti ifadesinin karlmak istendii ancak bu giriimin de baasz olduu anlalmaktadr.

2.4. MGK Kararlarnn Tarihte lk Kez Olmak zere Basna Aklanmas Mevzuu: Bilindii zere, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununa gre, MGK kararlar ve tutanaklar gizlidir. Ancak, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsndan sonra, MGK tarihinde ilk olmak zere, Gizli gizlilik dereceli bir MGK Kararnn 18 maddelik eki, basn-yayn organlarnda yaymlanmtr. Oysaki MGK mevzuatna gre, MGK kararlarnn aklanmas iin yeni bir MGK karar ihdas edilmesi gereklidir. Bu durum Karar ekinin basna szdrldn akla getirmektedir. 2.5. 28 ubat MGK Kararlarnn Uygulanmas Sorunu: Babakan ERBAKANn 406 sayl MGK Kararn toplantnn bitiminden drt veya be gn sonra imzalad anlalmaktadr.187 Karar daha sonra, 6 Mart 1997 tarihinde, 28 ubat tarihli MGK Toplants Basn Bildirisi ve Bildirinin EK-As ile birlikte, MGK Genel Sekreteri Hv.Orgeneral lhan KILI imzasyla, Gizli ve VED bir yaz188 ekinde, gerei iin Babakanla, bilgi iin Genelkurmay Bakanl ve Cumhurbakanl Genel Sekreterliine gnderilmitir. Ancak 406 sayl MGK kararnn yaymlanmasyla sorun hallolmamtr. Zira, bu srete, ERBAKAN, meclisteki dier siyasi partilerin tmnn katlaca ortak bir bildiri yaymlamak yoluyla Karar ilevsiz brakmak istemi; bu maksatla, ANAP, DSP ve CHP liderleriyle grmeler yapm ancak arad destei bulamamtr. Bu gelimeler, basnda, Babakann MGK kararna ilikin uygulama direktifini imzalamak istemedii ynnde yorumlara sebep olmutur. Konuyla ilgili olarak, REFAH-YOL hkmetinin Adalet Bakan olan evket KAZANn bir mlakatnda189, szkonusu grmede ANAP lideri Mesut YILMAZn, ERBAKANa arabay devirdikten sonra m geldiniz? dediini, CHP lideri BAYKAL ve DSP lideri ECEVTin de benzeri bir tutum takndn ifade etmitir. KAZANa gre bu bildiri yaymlanm olsayd, darbe olmayacakt. Komisyonda grlerine bavurulan dnemin TBMM Bakan Mustafa KALEML de, Babakan ERBAKANn kendisine gelmek suretiyle, 406 sayl MGK Kararnn Meclis Genel Kuruluna tanmasn ve Mecliste ortak bir iradeyle hareket edilmesi gerektiini ifade etmise de, kendisinin MGK Kararlarnn muhatabnn Bakanlar Kurulu olduunu, Mecliste byle bir durumun gndeme
187

Komisyonumuzda grlerine bavurulan Gazeteci Fatih EKRGE, o dnemde ERBAKANn tutumu hakknda unlar sylemitir: Milli Gvenlik Kurulunda birtakm eyler oluyor, onlar Bakanlar Kuruna yansmyor. Biz de Hocaya soruyorduk: o dnem, gerek Tansu Hanma gerek dnemin Cumhurbakan Sleyman Beye ve Erbakan Hocaya defalarca sorduk soruyorduk: Ya, Hocam, kriz var.. Siz uyduruyorsunuz. diyordu. 188 CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91704, Fihrist No:22357-450. 189 Karaday buradan Meclisi izliyordu, 29 ubat 2012, Star.

169

alnamayacan sylediini ifade etmitir. Yine Komisyonumuzun grne bavurduu dnemin ileri Bakan Meral AKENER tarafndan Komsiyonumuza yaplan aklamada, Hkmetin zerindeki psikolojik bask nedeniyle, zaman kazanma adna kararlar imzaladn, ancak uygulamaya koymadn sylemitir. 2.6. MGKnn 28 ubat Kararna tepkiler: 2.6.1. Siyasi tepkiler: 28 ubat MGK Karar sonrasnda lkede siyasi tansiyon ykselmitir. 28 ubat ertesinde ERBAKANn MGK kararna tepkisi sert olmutur. Babakan ERBAKAN, Dinle uraan arplr, her MGK karar uygulanmaz, MGK kararlar emir deildir eklinde aklamalar yapmtr. Babakann bu szleri zerine, Genelkurmay Bakanl tarafndan 8 Mart 1997 tarihinde yaplan resmi aklamada; MGKya yaplan eletirileri sert bir ekilde cevaplandrlmtr.190 Babakan ERBAKAN, ilerleyen gnlerde bu sert slubunu terk etmi; MGKnn 64nc Kurulu Yldnm kutlamas iin 31 Mays 1997 tarihinde MGK Genel Sekreterlii hizmet binasnda dzenlenen trene katlarak, askerlere lml mesajlar vermitir.191 Babakan Yardmcs Tansu LLER ise 28 Mart 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanln ziyaret ederek, TSKya irtica iin gvence vermitir. LLER, ziyaret sonras yapt basn aklamasnda, 8 yllk eitimle ilgili almalar hassasiyetle srmektedir. Kimileri MGK Kararlarn imam hatip okullarnn, Kuran kurslarnn ve camilerin kapatlmas gibi yorumlamaktadr. MGK Kararlarnn nitelii byle deildir. MGK Anayasal bir kurumdur. Hkmetimiz de gereini yapmakta kararldr demitir. Muhalefet partilerinden CHP ve DSP ise hkmeti istifaya davet etmi; BAYKAL, Hkmetin istifa etmemesi halinde lkede atma kacan ne srm192 , ECEVT ise Hibir

190

Aklamada; TSKAnayasamzn temel niteliklerinin korunmasnda ve yasalarn kendisine verdii yetki ve sorumluluun hudutlarnn teyit ve tespitinde fevkalade hassastr. Bu demokrasiye ballndan domaktadr. Yce Trk Milleti, Atatrkn kendisine emanet ettii laik ve demokratik cumhuriyetin tm imkanlarndan istifade ederek, ada medeniyet yolunda azimle ilerleyecektir. Buna hi kimse mani olamaz ve olamayacaktr. Hal byle iken, zaman zaman TSKy siyasi polemiklere konu etmek, u veya bu ekilde silahl kuvvetleri siyasetin iindeymi gibi gstermek znt vericidir. MGK yasal bir platformdur. Komutanlar, gr ve dncelerini MGKnn bir yesi olarak burada zgr bir ekilde dile getirmektedir. denilmitir. GRSES, s. 99. 191 ERBAKAN, MGK Genel Sekreterliinde unlar sylemitir: MGKy oluturan yeler, millet ve devlet hizmetinde engin deneyimler kazanm, lkenin en yetimi kiileridir. Milletin emanet ettii byk grev ve sorumluluklar stlenmilerdir. Devletin varl ve bamszl, blnmezlii ve btnl, milletin huzur ve gvenlii gibi paylatmz ortak deerler, anlam ve ierik olarak milli gvenliimizin yap talardr. Bu unsurlarn salamln korumay cumhuriyet hkmetleri her zaman grev bilmilerdir. MGK Genel Sekreterliinde retilen her trl belge ve rapor kapsaml, aklc, verimli, kaliteli olmutur. Gvenlik mimarisini tasarlamak gibi grevlerini baaryla yapmtr. MGK ve MGK Sekreteryas, Atatrk ve Cumhuriyetin bir kurumudur. Hkmetimiz grev bana geldii gnden beri MGKnn gndemine ald ve tavsiyelerde bulunduu stratejik konulara ncelik vermi, dikkat ve ihtimamla uygulanmasna zen gstermitir . GRSES, s. 113. 192 CHP lideri Deniz BAYKAL, 22 Nisan 1997 tarihli gazetelerde yer alan aklamasnda unlar demitir: 12ye 5 var. Herkes ne yapacaksa artk yapmaldr. Cumhurbakan son alarm alyorKendi Anayasas ve Silahl

170

devletin ordusu, kendine ve devlete kar silahl ayaklanma kkrtcl karsnda sessiz, tepkisiz kalamaz. 193 demitir. 2.6.2. Sivil Toplumun Tepkileri: MGK kararlar toplumun bir kesimi tarafndan memnuniyetle karlanrken, dier bir kesimi ise kararlara kar byk tepki gstermitir. dnyasnda, DSK Genel Bakan Rdvan BUDAK, Ya asker gelecek, ya irtica. Ne 12 Martta, ne 12 Eyllde bu kadar ak grnmyordu. Daha ne duruyorlarbakn haftalardr hemen her gn asker medyada yer alyor. 12 Eyll ncesinde bu kadar ses vermiyorlard demitir. Anadolunun eitli illerinde, zellikle Pazar gnleri, mam Hatipliler ve bartl kzlar tarafndan MGK kararlar aleyhinde gsteriler dzenlenmeye balamtr.

2.6.3. D basndaki tepkiler: D Basnda 28 ubat MGK Toplantsyla lgili Haber ve Yorumlar:194 -Fransa: Fransz Haber Ajans (AFP) MGK, Devletin laik kurumlarn savunacan ve slami radikallere gz atrlmayacan, Trkiye Cumhuriyetinin demokratik sistemde ve ada uygarlk yolunda gelimesini gvence altna alan yasalardan ve Anayasann uygulanmasndan dn verilmeyeceini aklayan bildirisini yaynlad. -ngiltere: ngiliz Haber Ajans (Reuters) Laik generaller ve koalisyon ynetimi arasnda sregelen gerginliin ardndan toplanan MGK, slamclarn nderliindeki hkmeti demokrasi ve laikliin ayrlmamas konusunda uyard. Gece yarsna kadar sren toplant sonunda yaynlanan bildiri, ordunun geleneksel yaklamn yanstyor. -ngiltere: The Economist Trkiyede son olup bitenlerde btn taraflarn rol var. Generaller gereksiz yere politikaya mdahale ederek kendilerini zor duruma drdler. RP ise devlet dairelerinde dine gre mesai saati dzeni kurmaya alt. Laiklere sembol olmu yerlere grkemli camiler ina etmeyi gndeme getirdi. Aslnda Necmettin ERBAKANn yapt hibir ey Trkiyenin demokrasi iddiasn sarsmad. Bunu yapan askerlerin baskn olduu MGK oldu.Garip olan demokrasiyi korumak ve Trkiyenin imajn dzeltmek iin yaptklar uyarnn tam tersi olmasdr.

Kuvvetleri ile atan bir hkmetin greve devam etmesi mmkn deildir. ..Parlamento gerei grmelidir. Bu hkmete destek vermeye devam etmek, Trkiyenin bir atmaya srklenmesine neden olmak demektir. 193 DSP lideri ECEVT, bu konumay 29 Nisan 1997 tarihinde Meclis krssnden yapmtr. 194 GRSES, s.93-95.

171

-ngiltere: BBC World Service: Generallerin MGK kararlar Trkiyenin gerekleri ile uyumayan zorba maddeler ieriyor. %99u Mslman olan bir lkede bu kararlarn uygulanmas olduka zor. Bu kararlarn uygulanmas demek, Trkiyenin insan haklar asndan elli yl geriye gitmesi demek. -ngiltere: The European: Trkiyede yaanan son olaylar demokrasinin bir lks olduunu ortaya koyuyor. Generallerin lke siyasetinin merkezine yerlemeye balamalar demokrasinin bir anlam ifade etmediini gsteriyor. Trkiyedeki laik kesimler ordunun siyasete dorudan mdahale etmesini kabul etmiyor grnseler de. Bundan byk mutluluk duyuyor, haz alyorlar. -talya: Corriera Della Sera Askerler Erbakan yarglyor. 1974 Kbrs karmas ncesinde bile MGK toplants bu kadar uzun srmedi. eriat getirmek isteyen RP liderinin laiklii tehlikeye sokacak macerasna dur denildi. -ABD: Associated Pres (Amerikan Haber Ajans) Etkin MGK, Trkiyenin laik kimliini savunma ars yapt. -ABD: Washington Postun Ankara kl ve Kelly Couterlar imzal haber; Babakan ERBAKANn, toplantdan sonra Bu suni gidermek imdi bizim iimiz dedii ve ayrca Tansu LLERin ise REFAHYOL Koalisyonunun bozmas iin Cumhurbakan DEMREL ve laik kurumlarn basklaryla karlat ileri srld.

3. 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants sonras gelimeler: 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants sonrasnda Trkiye siyasi bir krizin iine srklenmitir. Bu srete, zellikle muhalefet partileri Hkmetin istifa etmesi gerektii ynnde sert aklamalar yapm, Meclis Genel Kurulunda Hkmetin i ve d politikas sert ekilde eletirilmitir. Bu ortamda, 28 ubat tarihli toplantdan sonra 31 Mart 1997 tarihinde yaplan toplantda irtica konusunun ele alnmad grlmse de, Genelkurmay tarafndan, Genelkurmay karargahnda, Nisan 1997 ayndan itibaren balamak zere, basn mensuplar, yksek yarg mensuplar ve dier st dzey brokratlara verilen brifinglerinde eitli siyasi mesajlar verilmesi, siyaset ve toplumda yeni gerilimlere yol amtr. Bu siyasi gerilim, 20 Mays 1997 tarihinde ise TBMMde hkmet aleyhine ANAP, DSP, CHP ve DTPnin ortak gensoru nergesiyle devam etmi, ardndan Yargtay Cumhuriyet Basavcl tarafndan yasad baz eylemlerin oda olmaya balad ve baz yelerinin laik rejimi hedef alan

172

giriimleri" nedeniyle Refah Partisi'nin kapatlmas iin Anayasa Mahkemesi'ne dava alm; nihayet Babakan ERBAKANn 18 Haziran 1997 tarihinde istifasn sunmasyla sonulanmtr. 3.1. Milli Gvenlik Kurulunun 31 Mart 1997 tarihli toplants ncesindeki gelimeler: 3.1.1. Milli stihbarat Tekilat Mstearl tarafndan 7 Mart 1997 tarihinde Cumhurbakan Sleyman DEMRELe sunulan mam - Hatip Okullar balkl rapor: Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Arivinde yer alan 7 Mart 1997 tarihli bir belgede, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsn mteakip Cumhurbakan Demirel e, 28 ubat MGK Karalarnn nemli bir unsuru olan Trkiye apndaki mam - Hatip okullar ve Kura n kurslar konusunda bir alma yaplarak arz edildii grlmektedir. 195 Bu alma erevesinde, Cumhurbakan Sleyman DEMREL antetli el kartlar zerine mam Hatip Okullar ile ilgili olarak sorulan sorulara cevap verildii grlmektedir. Bu el kartla r iinde Ouz ZBLGNe ait olan el kartnda Milli Eitim Bakanl Mst.Yrdc. 7/3/1997, HL:464, AHL:7, ok Prog. inde HL:39, Toplam:510 notu yer almaktadr. Bu sorular erevesinde, Cumhuriyetin kuruluundan itibaren Trkiyede kurulan mam Ha tip Okullar, Kuran Kurslar ve yurtlar hakknda kamu kurumlarndan alnan bilgiler dorultusunda 36 sahifelik bir takdim yapld anlalmaktadr. almada; mam - Hatip Okullar bal altnda; Trkiyede 1923 -1924 retim yl banda 29 mam -Hatip Mektebi ald; ancak ayn retim yl sonundan itibaren bu okullarn tedrici olarak kapatlmaya baland, 1926 -1927 retim ylnda sadece stanbul ve Ktahya mam - Hatip Mekteplerinin ak brakld; 15 Ocak 1949 tarihinde din hizmetlerini grecek eleman yetitirmek amacyla 10 ay sreli mam - Hatip Kurslar ald, mezun olanlarn sadece mam ve Hatiplik grevinde istihdam edildii (emsettin GNALTAY - R.emsettin SRER dnemi), 1951 - 1952 retim ylnda toplam 7 mam -Hatip Okulu ald, bu okullarn orta ksmnn 4 yl, lise ksmnn ise 3 yl olduu, 1996 -1997 retim yl itibaryla Trkiye genelinde Milli Eitim Bakanlna bal okullarda toplam 12.906.734 rencinin bulunduu; bu okullar kapsamndaki mam Hatip Lisesi ve ok Programl Liselerde 461.614, Anadolu .H.Liselerinde 25.871, Yab.Dil Ar..H.L.de 855 olmak zere, toplam 488.330 rencinin renim grd, bu okullarda ayrca 18.362 retmenin grev yapt, mam Hatip Lisesi rencilerinin toplam renci says iindeki paynn %3,85 olduu belirtilmektedir. Kuran Kurslar bal altnda; Kuran Kurslarnn ilk defa 1925 ylnda faaliyete geirildii, halen Diyanet leri Bakanlnca alan Kuran Kursu saysnn 5.241 olduu, bu kurslarn Diyanet tarafndan muntazaman denet lendii, mevcut Ynetmelikteki yetkiye ramen Milli Eitim Bakanlnn denetleme grevini yapamad, bunun dnda Devlet

195

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-766/22357-802.

173

kontrolnde olmayan 200 -2500 kursun bulunduu, bu kurslarn baz tarikatlara bal Vakf ve Dernekler araclyla faaliyet gsterdii ifade edilmektedir. Yurtlar bal altnda; yurtlarn resmi yurtlar ve irticai unsurlarn yurtlar bal altnda ele alnabilecei, devlete ait renci yurtlarnn Kredi ve Yurtlar Kurumuna bal olarak faaliyet gsterdii, anlan kuruma bal 70 il ve 30 ilede toplam 152 adet renci yurdunun bulunduu, bu yurtlarn 35inin kz, 33nn erkek yurdu, 84nn de karma yurt statsnde olduu, bahsekonu 152 renci yurdunun 75119 kz renci, 85657 erkek renci kapasiteli olduu, BNGL, BTLS, HAKKAR, TUNCEL, IRNAK, IDIR, ARDAHAN, YALOVA, KARABK ve MU illerinde Kredi ve Yurtlar Kurumuna bal yurt bulunmad, Milli Eitim Bakanlna bal olarak ise 903 renci yurdunun mevcut olduu, dernek, vakf, ahs ve irketlere ait zel yurt ve pansiyon saysnn toplamnn 2.032 olduu, szkonusu dernek ve vakflara bal 1.789 yurdun tarikatlar tarafndan iletildii, bunlardan 1.300nn Sleymanclara, 470inin Fethullah GLEN grubuna ait olduu, szkonusu irticai unsurlarn, ayrca, pansiyo n ve renci evi gibi imkanlara da sahip olduklar ifade edilmektedir. 3.1.2. Milli Gvenlik Kurulunun 31 Mart 1997 tarihli toplants: MGKnn bu toplantsndan sonra, MGK Genel Sekreterlii tarafndan yaplan yazl aklamada, bata 8 yllk kesintisiz eitim olmak zere, MGK'nn bir nceki toplantsnda Bakanlar Kurulu'na bildirilmesi kararlatrlan 18 maddelik nlemler paketine ilikin ifadelere deinilmemesi dikkat ekmitir. Toplantnn ertesi gn, MGK toplantsn ele alnan hususlar ve kararlar gazetelerde geni ekilde ele alnmtr. 3.1.3. Erdoan TEZ ve Necmi YZBAIOLUnun Din Ve Vicdan zgrl, Eitim retim Hakk erevesinde mam-Hatip Okullarnn Konumu Balkl Raporu: Komisyonumuza, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dal Bakan Prof.Dr.Erdoan TEZ ve stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku retim yesi Prof.Dr.Necmi YZBAIOLU tarafndan hazrlanarak, adgeenlerin imzasyla, 1 Nisan 1997 tarihinde Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZe faksland anlalan, DN VE VCDAN ZGRL, ETM RETM HAKKI EREVESNDE MAM -HATP OKULLARININ ANAYASAL KONUMU balkl 9 sahifelik rapor196 da intikal etmitir. Bir faks mesaj kapann zerinde Sayglarmla E.Tezi ifadesi ile Sn.O.zbilgin bir nsha Sn.E.Y.e N.S. ifadelerinin yer ald acil kodlu raporun her sayfasnn TEZ tarafndan parafe edilmi olduu grlmektedir. Raporda, zetle, u hususlara yer verilmitir:

196

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-729.

174

Anayasa din ve vicdan zgrln gvence altna almtr. Bu gvence herhangi bir dine inanmak kadar hibir dine inanmamay da kapsamaktadr. Anayasa ayrca din ve vicdan zgrlnn kullanmna snrlamalar da getirmektedir. Anayasa, eitim ve retimi dzenleyen ve uyulmas gereken temel ilke ve esaslar da belirlemitir. Buna gre eitim ve retim, Atatrk ilkeleri ve inklaplar dorultusunda, ada bilim ve eitim esaslarna gre, Devletin gzetimi ve denetimi altnda yaplr. Bu esaslara aykr eitim ve retim yerleri alamaz. Anayasann ngrd eitim ve retim hakknn kullanmn 14.06.1973 tarih ve 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu dzenlemitir. Kanunun 32. Maddesi de bir ortaretim kurumu olarak mam-Hatip Liselerini dzenlemektedir. Buna gre mam-Hatip Liseleri, imamlk, hatiplik ve Kuran kursu reticilii gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ile grevli elemanlar yetitirmek zere Milli Eitim Bakanlnca alan ortaretim sistemi iinde hem meslee hem yksekrenime hazrlayc programlar uygulayan retim kurumlardr. Milli Eitim Temel Kanununun eitime ilikin bu vurgusundan, imam-hatip okullarnn bir ortaretim kurumu olarak sadece lise dzeyinde alabilecei, ilkretim kategorisinin ikinci aamas olan ortaokul dzeyinde imam-hatip okulu almasna kanunun cevaz vermedii sonucu kmaktadr. Bununla birlikte, ortaokul seviyesinde imam-hatip okullar almas pedagojik, zihinsel ve bedensel geliim yannda Anayasal erevede ve din ve vicdan zgrl, eitim ve retim hakk, Tevhidi Tedrisat Kanunu ve laiklik ilkesi ynnden ele alnmas gerekmektedir. Bu erevede, din ve inan seiminin belli bir olgunluu gerektirdii aktr. ocuklar kk yata, henz asgari bir bilgi ve kltr birikimi kazanmadan, belli bir din dorultusunda retip eitmek, onun bilinsizce belli bir dine ya da inanca artlanmasna neden olacaktr. Bu da ocuun din ve vicdan zgrlnn zn tekil eden, dini ve inanc bilinli ve zgrce semek frsatndan yoksun braklmas demektir. Laiklik ilkesi asndan el alnacak olursa, imam-hatip liseleri almasnn temel koulu, bu okullarn din adam yetitiren meslek okullar amac iinde kalmalardr. Dolaysyla, imam -hatip lisesi mezunlar sadece kendi alanlarndaki eitim kurumlarnda eitim ve retim grmelidirler. Aksi bir durum Tevhidi Tedrisat Kanununa da ters dmektedir. Bu kanunun amac medrese eitimine son vererek, ikili eitimi ortadan kaldrp laik eitime frsat vermektir. Kurulu amac sadece din adam yetitirmek olan bu liselerin amacnn dna kmas, adeta medreseleri yeniden dirilterek ikili retime geri dn sonucunu douracaktr. Bu deerlendirmeler nda, Milli Eitim Temel Kanununa gre imam-hatip okullar sadece lise dzeyinde alabilir. Bu durumda imam-hatip liselerinin orta ksmlar, kanun baznda dayana olmayan ve uygulamada oluturulmu fiili kurumlardr. Dolaysyla, Trkiyede imam hatip okullar ile ilgili sorun kanunlardan deil, kanunlara ve Anayasaya aykr uygul ama ve idari dzenlemelerden kaynaklanmaktadr.

175

Anayasa Mahkemesi ve Dantayn, idari dzenleme ve uygulamalarn Atatrk lke ve nklaplar ile Laiklik ilkesine aykr olamayacana ve devlet organlar ile idari makamlarn, Anayasaya aykr bu uygulamalar nlemekle yetkili ve ykml olduklarna ilikin pek ok kararlar bulunmaktadr. Bu rapor, Komisyonumuz tarafndan 28/06/2012 tarihinde grlerine bavurulan Prof.Dr. Erdoan TEZ, bu raporun dnemin Cumhurbakan Sleyman Demirelin direktifi zerine hazrlandn belirtmitir.197 3.1.4. Babakan Erbakana Yaplan Hakaret: Erzurum Jandarma Blge Komutan Tug.Osman ZBEKin, 17 Nisan 1997 tarihinde, televizyonda da yaymlanan bir konumasnda, ERBAKANn Hacca gitmesine tepki gstererek, ulan pez eklinde kfr etmesi kamuoyunda tartma konusu olmutur. Szkonusu konumasnda ZBEK, Suudi Arabistann Trk haclara verdii brorde ifade edilen Mslman lkede eriat kanunlar dnda baka bir kanunu varsa dinden km olursun szlerine tepki gstererek, Babakan ERBAKAN iin torunuyla beraber Krala misafir oluyorulan pezdinde krallk var m adam olan gidip o krala gidip misafir olmazslalesiyle devletin bilmem nesini kiralaypallah msn nesindinde krallk var m arkadalar.ben bunu kabul etmiyorum.. babakan deil bilmem ne bakan olursa olsun13 sene ben PKK ile mcadele ettiysem bunlarla da mcadele ederim eklindeki szleri tartma yaratmtr. Baz gazetelerde, ERBAKANn daha nce 25 kez hacca gittiinden bahisle Tug.ZBEKin davran mazur gsterilmeye allmtr. Bu olay zerine, Babakan ERBAKAN, ZBEK hakknda hukuk devleti gerei ilem yaplmasn istemitir. RPli milletvekilleri ise Tug.ZBEK iin srtndaki niformay karp yle konusunlar demitir.198 Cumhurbakan DEMREL, Olmasayd iyi olurdu. zldm. Ama o konumay yaptran nedenlere bakmak lazm. Bu bir boalmadr eklinde aklama yapmtr. DSP lideri ECEVT ise Generalin syledii szlerin zn, yle inanyorum ki, milletimizin byk ounluu kabul eder, bu kayglar paylar. Keke bu szler, niformal general tarafndan bu slupta sylenmeseydidemitir.

197 198

Erdoan TEZe ait 28/06/2012 tarihli Tutanak. (E) Korg.Nevzat BLGRAY bu konuda unlar sylemektedir: Srtndaki niformay karp yle konusunlar diyen ve her trl yasa d ii yapan kimi millet vekilleri, nce kendi dokunulmazlk zrhn kartmalydlar. Bu gr, Trkiyede asker-sivil ilikilerinin anlalmas asndan nem arz etmektedir. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.107.

176

28 ubat dneminde, Trkiyede meydana gelen her olay hakknda, dorudan veya dolayl olarak (st dzey bir asker vb.) grlerini bildiren Genelkurmay, bu olayda sessiz kalarak, Tug.ZBEKe sahip ktn gstermitir.199 Org.smail Hakk KARADAYI, 26 Nisan 1997 tarihli gazetelerde yaymlanan rportajnda unlar demitir: Kimse TSKy siyasetin iine ekmeye ve gstermeye almasn. Bundan gerekten byk znt duyarz. Mnferit ve fevri olaylar TSKnn siyaset iinde olduunu gstermez. Ancak Genelkurmay Bakan Org.smail Hakk KARADAYI, Tug.ZBEK hakknda herhangi bir yasal ilem yaplmasn gerekli grmemitir. Genelkurmay 2nci Bakan Org.evik BR ise bu konuda ordu infial halindedir. Bu hal devam ederse infial de devam eder demitir. 26 Nisan 1997 tarihli gazetelerde, bir 28 ubat klasii olan st dzey bir askeri yetkiliye atfen verilen haberlerde, zbek Paa, sylenmesi gerekenin onda birini sylemi. Bu memlekette hrsz, uursuz konuabiliyor da, bir general niye konumasn? denildii belirtilmitir. 3.1.5. Onba Kadir Sarmusak Olay: 28 ubat srecinde ortaya kan skandallardan birisi de Deniz Kuvvetleri Komutanl bnyesindeki BG birimi tarafndan darbe planlarnn yapldna dair Onba Sarmusak veya askeri casusluk olaydr. Sivil hayatnda Emniyet mensubu olarak grev yaparken, vatani grevini Deniz kuvvetleri Komutanln yrtmekte olan Onb.Kadir SARMUSAK, kendi beyanna gre, Dz.K.K. bnyesinde bir ksm hukuk d uygulamalarn yapldn ve buna dair rgtl bir almann varln tespit etmesi sonrasnda, Emniyet stihbarat D.Bk.Yrdc. grevini yapan Hanefi AVCIya belgeleri teslim ettiini ifade etmitir. Devamla, Hanefi AVCI, dnemin Emniyet stihbarat D.Bk. Blent ORAKOLUna konuyu aktardn, ORAKOLUnun da silsile yoluyla ileri Bakan Meral AKENER, Babakan Yardmcs Tansu LLER ve Babakan Necmettin ERBAKAN vastasyla belgelerin dnemin Cumhurbakan Sleyman DEMRELe tevdi edildiini aklamtr. Ancak, Cumhurbakan Sleyman DEMREL, bu belgeler hakknda dnemin Genelkurmay Bakan Org.smail Hakk KARADAYIy ankayaya armak suretiyle durumu iletmi; ancak Genelkurmay, kendi iinde soruturma balataca yerde, askeri casusluk yapld gerekesiyle dnemin ileri Bakan Meral AKENERi sulamtr. Ayrca, Genelkurmay Bakan bizzat ileri Bakan Meral AKENERi arayarak, Emniyet stihbarat D.Bk.Blent ORAKOLUnun aa alnmasn istemitir. Bu hadiseler de gstermektedir ki, 28 ubat 1997 MGK kararlar sonrasnda, askeri ynetim kendi iindeki hukuk d uygulamalar yarg nne kartmaktansa, bu tr belgeleri

199

(E ) Tug. Nevzat BLGRAY, Osman ZBEKin konumasn, TSKnn tabannn sesiydi eklinde tanmlayarak, o dnemde TSKdaki baz gen subaylarn kendisine Bizler, komutanlar iin sylenen szlere tahamml edemiyoruz. Vallahi, komutanlar iyi dayanyorlar dorusu dediklerini ifade etmektedir. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.109.

177

aa kartanlarn, askeri yarg yoluyla yarglanmalar cihetine gidilmitir. Sadece bu hadise dahi, yargda teklik prensinin ne kadar nemli olduunu bize gstermektedir. Yukarda bahsedilen hadiseyle alakal dnemin Adalet Bakan olan RPli evket KAZAN unlar sylemitir:200 ileri Bakan Meral Akener'in eline 5 Mays 1997'de bir rapor geiyor. Bana telefon etti. 'Elimizde bir belge var.' dedi. Hakimevinde bulutuk, beraber okuduk. Bir nshasn Tansu iller'e, bir nshasn Erbakan Hoca'ya iletmeyi uygun bulduk. Erbakan Hoca'ya belgeyi sunarken 'Darbe harekatna doru gidii gsteriyor bu.' dedim. Erbakan Hoca, belgeyi Demirel'e gnderdi. Tamamen illegal bir almayd bu. rendiinde arm gibi yapm, tahkik edeceine sz vermi. Ama ne genelkurmay bakanna sordu ne de mdahale etti. Bu olay ortaya knca konu Genelkurmay taarfndan Cumhurbakan DEMRELe aksettirilmitir. 02 Haziran 1997 tarihinde, Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday imzasyla, ileri Bakanlna gerei, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine, Babakanla ve Dz.K.K.lna ise bilgi iin, GZL gizlilik dereceli ve KYE ZEL olarak gnderilen yaz aadadr:201

CUMHURBAKANLII GENEL SEKRETERLNE 1. Deniz Kuvvetleri Komutanl stihbarat Daire Bakanl emrinde askerlik hizmetini ifa eden, Emniyet kkenli Dz.Onb.M.Kadir SARMUSAK (96/2-3363)n grevi sresince; Emniyet Genel Mdrlnde grevli aada kimlikleri belirtilen ahslarla birlikte ve onlarn talimat ile Deniz Kuvvetleri Komutanl karargahna ynelik personel ve dier konularda TSK.leri aleyhine istihbari bilgi ve belge toplamaya alt, son olarak; ad geen askerin GZL gizlilik dereceli ve askeri hizmete ilikin bir yaz ve ekini bahsekonu kuruma szdrd belirlenmitir. Bu husustaki personel kimlikleri ve ifade tutanaklar Ektedir. 2. Dier taraftan Emn.Gn.Md.l sth.D.Bk. Blent ORAKOLUna atfen basnda yer alan ve Silahl Kuvvetleri itham ve tehdit eden bir haber ile ilgili olarak ileri Bakanlna gnderilen 7 MART 1997 ve GENSEK:2050-119/97/cra Sb. Sayl yazmza da bugne kadar bir cevap alnamamtr. 3. Emn.Gn.Md.l sth.D.Bk.lnn; Dz.K.K.lnda askerlik hizmetini yapmakta olan emniyet kkenli bir personelden istifade ederek, Gnkur.Bkl ve Kuvvet K.lklarnn faaliyetleri, komutanlarn

200

"28 ubat srecinde gazetelerdeki ok nemli bir ilan fark edemedik, 28 ubat 2008, Zaman Gazetesi Cumhurbakanl Arivi.

201

178

biyorafileri ile tutum ve davranlar hakknda bilgi toplama gayretleri, son derece sakncal, dndrc ve esef verici bir durumdur. 4. Devletin ileyiine, geleneklerine, alma dzenine ve yasalara aykr olan bu tr faaliyetler, ayn zamanda Devletin kurumlar arasndaki gven ve ibirliini sarsc bir mahiyet tamaktadr. 5. Bu itibarla adlar geen Emniyet Genel Mdrl personeli hakknda gerekli idari incelemenin yaplmasn ve gereini rica ederim. smail Hakk KARADAYI Orgeneral smail Hakk Karaday

EKLER

EK-A (Emn.Gn.Md.l personel kimlikleri) EK-B (23.5.1997 tarihli ifade tutana) EK-C (29.5.1997 tarihli ifade tutana) EK-D (M.Kadir SARMUSAKn balant a) Yaz eklerinde yer alan ifadelerde, Onb.SARMUSAKn szkonusu faaliyetlerde bulunduunu itiraf ettii grlmektedir. Cumhurbakan Sleyman Demirel tarafndan, Babakan Prof.Dr.Necmettin Erbakana 7 Haziran 1997 tarihinde gnderilen GZL gizlilik dereceli ve KYE ZEL mektupta yazda (Genelkurmay yazs) sz edilen durumun tetkik, tahkik ve gereinin acilen yaplmas istenmitir. Mektup aadadr; Sleyman Demirel Cumhurbakan Kiiye zel Ankara, 3 ubat 1997 Sayn Prof.Dr.Necmettin Erbakan Babakan Ankara Genelkurmay Bakanlnn 2.6.1997 tarihli ve gerei iin ileri Bakanlna, bilgi iin Cumhurbakanlna, Babakanla gnderilmi bulunan yazsnn bir kopyas iliiktir. Bu yaznn 4. Paragrafnda dile getirilen husus, Anayasann 104. maddesindeki; 179

Devlet organlarnn dzenli ve uyumlu almas kapsamna girmektedir. Bahsekonu yazda sz edilen durumun tetkik, tahkik ve gereinin acilen yaplmasn rica ederim. mza Sleyman Demirel EK.1 adet mektup kopyas Bu mektup, Cumhurbakan DEMRELin ordu-hkmet ilikilerine bak asn yanstmaktadr. Zira Genelkurmay Bakannn kendisine gnderdii mektuptan nce Hkmet kanadndan kendisine mektubun ierii hakknda bilgi ulatrlm asker ierisinde demokrasiyi sekteye uratacak giriimlerde bulunan bir grubun olduu, bu ynde hukuka aykr olarak almalar ifa ettii aktarlmasna ramen, Cumhurbakan DEMREL bu konuda yasal ilem balatmas gerekirken, konuyu dnemin Genelkurmay Bakanyla paylamtr. Sonraki gelimelerde ise kendisine gelen mektubun ieriinde ifade edilen konularda ilem yaplmak zere Babakanla talimat verilmitir. Sarmusak olaynn, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan incelendii anlalmaktadr. Bu incelemeye gre; Deniz Kuvvetleri Komutanl stihbarat Daire Bakanl emrinde askerlik hizmetini ifa eden, Emniyet mensubu Dz.Onb.M.Kadir Sarmusak (96/2-3363)n grevi sresince, Emniyet Genel Mdrlnde grevli Em.Gn.Md.l sth.D.Bk. Blent Orakolu, Em.Gn.Md.l sth.D.Bk.Yrdc.Hanefi Avc, Em.Gn.Md.l Teknik Alm Sat..Md.Mehmet Tomruk, Bakomiser Mahmut (Soyad bilinmiyor), Polis Memuru Mustafa (Soyad bilinmiyor), Polis Memuru Uur (Soyad bilinmiyor) ile birlikte ve onlarn talimat ile Deniz Kuvvetleri Komutanl karargahna ynelik personel ve dier konularda TSK aleyhine istihbari bilgi ve belge toplamaya alt, son olarak Gizli gizlilik dereceli ve askeri hizmete ilikin bir yaz ve ekini Emniyete szdrd ifade edilmitir. Bu gelime zerine, Babakan LLER, BG, TSK demek deildir. Benim bir vatandamn oyu bir generalin oyuna eittir eklinde aklama yapmtr. Hasan Celal GZEL ise Milli hakimiyet iin siz mi alacaksnz? Yoksa Genelkurmaydaki bir avu ihtilalci, cuntac asker mi yapacak? ki paa Deniz Kuvvetleri Komutanlnda toplanarak BG diye bir grup kurmu. Bu cuntaclar ellerinde hibir belge ve mesned olmakszn illeri vatan haini ilan etmi202. Bu lkeyi bir avu omzu kalabalk, kendini aydn zanneden cahiller mi ynetecek, sizler mi yneteceksiniz? demitir.

202

(E) Korg.Nevzat BLGRAY, RP ile koalisyon hkmeti kuran Tansu LLER iin unlar sylemektedir: RP ile koalisyon kurarak halkn istencine ihanet eden kendisiydi. RP ile yolsuzluk savlarn karlkl olarak aklayarak Meclis denetimini yozlatran, arpk bir muhalefet anlay ile Meclisi kilitleyen kendileriydi. Hemen her konumasnda dini siyasete alet eden ve srekli TSKya saldran illerdi. TSKnn da bunlara seyirci

180

4.Genelkurmay tarafndan basna, yarg mensuplarna ve dier st dzey brokratlara verilen brifingler 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsndan iki ay sonra, Nisan 1997 ayndan itibaren, Genelkurmay Bakanl tarafndan Genelkurmay Bakanl tarafndan kamuoyunu bilgilendirmek amacyla "terr, irticai faaliyetler" konusunda basn mensuplarna, st dzey brokratlara, niversite rektrlerine, st dzey yarg mensuplarna bri fingler verilmeye balanmtr. Bu brifinglerde, Genelku rmay tarafndan 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Sayn Demirel e verilen brifingte yer alan iddialara benzer hususlar n yer ald grlmektedir. Basna verilen ilk brifinglerde, terr ve irticayla mcadele alannda Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan yrtlen mcadeleye toplumun katk vermesi istenmitir. 4.1.Basn mensuplarna verilen brifing: Genelkurmay Bakanl karargahnda 29 Nisan 1997 tarihinde basn mensuplarna brifing verilmitir. Gazete, televizyon ve haber ajanslarnn ok sayda ynetici ve yazarnn katld bu brifing yaklak buuk saat srmtr. Terr, PKK ve uyuturucu trafii konulu brifingte; 203 Trkiyenin savunma konseptinde deiiklik yapldna, "lke btnlne ve cumhuriyetin temel niteliklerine ynelik i tehdidin, d tehditten ncelikli" hale geldiine dikkat ekilerek, "rticann yok edilmesi hayati neme haizdir" denilmitir. ki blm halindeki brifingin Genelkurmay Bakanl Harekat Bakan Korgeneral etin Doan ve Gvenlik Daire Bakan Tugeneral Kenan Deniz'in sunduu birinci blmnde "PKK ve terrizm" konusu, ikinci blmnde ise Trkiye'yle Yunanistan arasndaki sorunlar ilenmitir. PKK'nn nce Trkiye'nin 22 ilini kapsayan blge zerinde Kuzey Krdistan', daha sonrasnda da ran, Irak ve Suriye'nin de katlmyla Byk Krdistan' kurmay hedeflediine iaret edilen brifingte, rgtn 1986, 1990 ve 1993'te kez tasfiye aamasna geldiine iaret edilmitir. Son tasfiyenin "rgtn ilan ettii szde atekesin ilgili evrelerde kararszlk ortam yaratmas" nedeniyle gerekleemediine deinilen toplantda, 13 ylda 32 bin terristin etkisiz hale getirildii kaydedilmitir. Doan, PKK'y "terr komandit irketi"ne benzetmitir. 204 rticayla PKK'nn ayn paralelde olduu vurgulanan brifingte, ran'n antilaik rejim ihrac abasyla Trkiye'yi Cezayir benzeri bir terr aamasna getirmeyi hedefledii kaydedilmitir. Silahl irticann gcnn bugn iin Trkiye'de bir tabannn bulunmadna iaret edilen brifingte,
kalamayacan ve Anayasal ve yasal zeminlerde kimi giriimlerde bulunacan bile bile bunlar yaparak TSKy siyasete eken bizzat illerin kendisiydi. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.97.
203 204

Ordu: ncelik i tehdit, Milliyet, 30 Nisan 1997. Hikmet EK, rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, 1997, stanbul.

181

"Trkiye'de cihada kalkanlara, ad dzeni zorla kurmaya alanlara toplumun geni kesimi geit vermez. Ancak arkasndaki gler bellidir. ran baz rgtleri desteklemektedir. Bunlarn birok faili mehul cinayeti iledii de ortaya kmtr. Silahl g potansiyelinin ok byk olduu sylenemez, ama ok uyank ve dikkatli olmak zorundayz" denilmitir. Brifingin ikinci blmn sunan Tmamiral Mustafa zbey ise, Trkiye'yle Yunanistan arasndaki sorunlar eitli balklar altnda irdelemitir. Yunanistan'n Trkiye'de "Kemalist - antilaik ayrm, Krt ayrlklnn teviki, ekonomik sorunlarn arlatrlmas ve Trkiye'nin paralanmasn" hedefledii anlatlmtr. Brifingden ardndan gerekleen soru - cevap blmnde, gazetecilerin Libya Lideri Kaddafi'nin "Erbakan'n Uluslararas slami Halk Komutanl yesi" olduuna ilikin szleriyle ilgili sorularna Korgeneral Doan yant vermek istememitir. Sorulara nce "O konuya muhatap olanlar yant versinler" diyen Doan, srar edilince unlar sylemitir. "TSK'nn Bakomutan yasalarla bellidir ve Genelkurmay Bakan'dr. Sava durumunda da TSK'nn bakomutanl Cumhurbakanl makamnda olup, bu yetki Genelkurmay Bakan'ndadr. Dolaysyla bizim komutanmz bellidir."205 Doan, 28 ubat tarihli MGK toplantsnda hkmete iletilen 18 maddelik nlemler paketiyle ilgili sorulara "Bu kararlarn, sizler gibi takipisi olacazieriden gelecek tehditlere kar tm yurttalar gibi TSK da sorumluluk duygusu iindedir. Ancak biz elimizde silah olduu iin, bunu gerektii zamanda, halkmzn istei dorultusunda kullanmak istiyoruz" cevabn vermitir. PKK'nn Almanya'da 30 milyon mark kara para elde ettii ve bu paray Trk bankalarn kullanarak transfer ettiini kaydeden komutanlar, bu parann transferinin hangi bankalar araclyla gerekletirildiine ilikin sorular "Bu belgeler elimizdedir, devletin istihbarat birimlerinin elindedir" yantyla geitirmitir. Brifingin PKK'yla ilgili blmnde irticai tehdit zerinde de durulurken "irticann yok edilmesi hayati neme haizdir" denilmi, terrn devlete gnlk maliyetinin 4 milyon dolar olduu da aklanan brifingte, PKK'yla radikal slamc akmlar arasndaki ilikiye de u yant verilmitir: "Radikal slamclar millet yerine mmet kavramn yeliyor. rticaclar bu nedenle PKK'llar da Mslman olarak grmekte ve onlar desteklemektedir. rticaclar bu nedenle PKK'ya ran ve Suriye'nin desteini de hakl gryorlar. ran ve Suriye radikal slamclara parasal destek vermektedir. Bu nedenle de PKK'yla radikal slamclar ayn paraleldedir."206
205 206

EK, s. 52. Komisyonumuzda dinlenen gazeteci Rdvan AKAR, bu brifing hakknda unlar sylemitir: Burada sylemek istediim ey, zellikle 28 ubat srecine dair sylemek istediim ey: Kk bir anekdotla belki balamak mmkn. Biliyorsunuz, gazeteci brifingleri verilirdi ve o gazeteci brifinglerine medyann nemli isimleri gider askerleri ayakta karlayarak ve alklayarak onlarn o irtica tehlikesiyle ilgili alglarn daha sonra kamuoyuna yanstrlard. Bu irtica tehlikesinin anlatld bir toplantda, bir brifingde Mehmet Ali Birand da o brifingi izlemiti, biz dar ktnda merakla Acaba ne tr kantlar verildi, ne tr belgeler sunuldu? diye byk bir merakla kendisini karladmzda kendisi de byk bir aknlkla: Yahu, inanmayacaksnz ama gster ilen btn filmler 32.Gnde yaynlanan dosyalarda hatta hepimizin Voice -Overn orada dinledim, stelik sesi bile deitirmemiler. demiti. Bunu sadece o dnemde bu irtica algsnn ciddiyeti konusunun sorgulanmas asndan bir anekdot olarak aktaryorum.

182

4.2. Yarg mensuplarna verilen brifing: Haziran 1997 aynda yksek yarg mensuplarna, Genelkurmay Karargahnda rticai Faaliyetler konusunda eitli brifingler verilmitir. RP tarafndan dzenlenen Sultanahmet mitingi, Hasan Hseyin CEYLAN, evki YILMAZ , Fethullah ERBAa ait video grntleri ile desteklenen bu brifing lerin ilki 10 Hazir an 1997 tarihinde verilmitir. Bu Brifinge; Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden, Yargtay Bakan Mfit Utku, Dantay Bakan Firuzan kincioullar, Saytay Bakan Vecdi Gnl, Askeri Yargtay Bakan ve yeleri, Askeri Yksek dare Mahkemesi'nin Bakan ve yeleri, Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava, Ankara DGM savclarndan Nuh Mete Yksel, 2 No.lu DGM'nin Bakan M. Turgut Okyay, Anayasa Mahkemesi'nin ye ve raportrleri, Yargtay'n ceza dairesi bakanlar, yeleri, Yargtay Cumhur iyet Basavclmda grevli savclar, Dantay'n daire bakanlar, yeleri, tetkik hakimleri ve savclarla bir likte 400'e yakn yarg mensubunun katld gzlenmitir. 207 evket Kazan'n yazl ve szl olarak hakim ve savclara brifinge katlma izni ve rmediini hakim ve savclara ileten Ankara Cumhuriyet Basavcs lhan Mesutolu ile Basavcvekilleri Orhan Aksoy, Zeki Gngr, Ankara DGM Basavcs Cevdet Volkann ise brifinge katlmad; DGM'nin askeri savc ve hakimlerinin tamamnn brifingde haz r bulunduu grlmtr. Yaklak 400 hakim ve savcnn katld bu brifing, Yargtay yeleri, tetkik hakimleri ve savclarndan gelen istek zerine 12 Haziran 1997 gn tekrarlanmtr. rticai Faaliyetler balkl takdimi ise stihbarata Kar Koyma D aire Bakan Tmgeneral Fevzi Trkeri yapmtr. Szkonusu Brifing metni, Cumhurbakanl Sleyman Demirel Arivinde de yer almaktadr. 208 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Demirel e verilen brifinge kyasla daha az sayda noktalama iareti hatas ve yabanc kkenli kelimenin bulunduu brifing metninin, muhtemelen daha kolay okunabilir olmas iin- tamamnn byk harflerle yazld ve istihbarat diliyle kaleme alnd grlmektedir. Brifingte, Genelkurmay stihbarat Bakan Korgeneral etin Saner tarafndan yaplan al konumas zerinde herhangi bir oynama yaplmakszn - aada aktarlmaktadr: DEERL KONUKLAR GENELKURMAY BAKANLII KARARGAHINA HOGELDNZ.

207 208

Hikmet EK, rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, 1997, stanbul. CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-579.

183

SZN GB BYLE DEERL BR TOPLULUU ARAMIZDA GRMEKTEN SON DERECE BAHTYAR IZ. SZLER SLAM BUGN BURAYA, ANAYASADA RTCA ESASLARI UNSURLARIN BELRTLEN ULATII CUMHURYET REJMMZ YIKARAK, YERNE DN ESASLARA DAYALI SYASAL DZENN KURMAK STEYEN, BOYUTLARLA LGL DEERLENDRMEMZ SUNMAK N DAVET ETM BULUNUYORUZ. BU TAKDM DETAYA GRMEDEN GENEL ZGLER LE OLAYIN YAKIN BR GELECEKTE ORTAYA KOYACAI BOYUTLARIN NEMN VURGULAYACAKTIR. SYLENEN HER HUSUSUN DELLLER ELMZDE MEVCUT OLUP BUNLARIN SAKLI TUTULMASINDA LKE HUZURU BAKIMINDAN FAYDA GRLMTR. BUNDAN DOLAYI AYRINTILARA GRLMEYECEKTR. T.S.K.LER BU DEERLENDRMEY ANAYASAMIZIN 1 VE 2 NC MADDELER LE BU MADDELERN DETRLEMEYECEN FADE EDEN 4. MADDES LE HZMET KANUNUNUN 35 VE HZMET YNETMELNN 85 NC MADDELERNE GRE KENDSNE VERLEN VAZFEYE STNADEN

YAPMAKTADIR. T.S.K.LER TEHDTLE LGL BU DEERLENDRMEY DAHA NCEDE YAPMITIR. 1984DEN BU YANA BLC TERR RGTNN YARATTII TEHDT YNE TARAFIMIZDAN DEERLENDRLEREK GVENLK HAREKAT KONSEPT OLUTURULMU VE BU KONSEPTLE TERRE KARI ETKN BR MCADELE SRDRLMTR. MALUMLARI OLDUU ZERE BU MCADELE HALEN DEVAM ETMEKTEDR. BUGN SE BLC TERR TEHDDNN YANISIRA RTCA UNSURLAR EYLEM VE FAALYETLER LE CUMHURYET REJMMZ AINDIRMI VE HALEN ULATII BOYUTLAR TBARYLE BLC TERR TEHDD LE BRLKTE TEHDT DEERLENDRMESNDE BRNC NCELKL TEHDT KONUMUNA GELM BULUNMAKTADIR. TSK.LER YASALARIN KENDSNE VERD VAZFE DORULTUSUNDA GDEREK ARTAN RTCA FAALYETLER DEERLENDRM VE BUN A STNADEN BATI HAREKAT KONSEPTN OLUTURMU VE NASIL K DAHA NCE GVENLKLE LGL BR TEKLAT YAPMISA, BU KONSEPTE STNADEN DE RTCA LE MCADELE N, BATI ALIMA GRUBU ADI ALTINDA YEN BR TEKLAT KURMU VE BU TEKLAT SYASAL SLAMIN RES MN OLUTURMAK N ALIMALARINI LKE GENELNDE BALATMITIR. 184

BU MCADELE; CUMHURYET REJMMZN ANAYASADA NGRLEN ESASLAR DORULTUSUNDA KORUNMASI VE KOLLANMASI MCADELESDR. BU MCADELEDE SYASET YOKTUR. T.S.K.N SYASET DIINDA TUTMAK N NE GEREKYORSA YAPILMAKTADIR. TAKDM BU NEDENLE BRAZ SONRA ARKADALARIM VERM OLDUU TARAFINDAN VAZFE EDLECEK DEERLENDRMEMZN VERLERE GRE

SYAS BR MAKSADI VE MESAJI OLMAYIP, TAMAMEN YASALARIN T.S.K.NE DORULTUSUNDA OBJEKTF HAZIRLANMI OLDUU GRLECEKTR. MD SZE ARKADALARIM BU KONUDA NEML MESAJLAR VERECEK VE RESM ZECEKLERDR. AMA, YAPILAN DURUM TESPTNE BALI OLARAK SZLERN DE RTCA LE MCADELEDEK KATKILARANIZA YARDIMCI OLMAKTIR. HEPNZE SAYGILAR SUNUYOR VE SZ TAKDMC ARKADAIM FEVZ TRKERYE BIRAKIYORUM. Brifingin Al Konumasn mteakip Genelkurmay stihbarata Kar Koyma ve Gvenlik Dairesi Bakan Tmgeneral Fevzi Trkeri tarafndan takdim edilen RTCA FAALYETLER balkl metin 209 -zerinde herhangi bir oynama yaplmakszn - aada yer almaktadr: - TRKYE CUMHURYET DEVLET YNETMNN SLAM KURALLARA GRE DZENLENMESN ESAS ALAN SYASAL SLAM, BTN RTCA VE RADKAL UNSURLARIN ULAMAK STEDKLER NHA HEDEFTR. - BU HEDEFE ULAMAK N; CUMHURYETN KURULMASINDAN TBAREN, DN - SYASET LKSNE YN VERMEYE ALIAN BU KESM, LAK TRKYE OLGUSU NDE, BALANGITAN TBAREN ANADOLUDA ORTAYA IKAN AYAKLANMALARDAN DA STFADE ETMEK SURETYLE, HER TRL ORTAMDA AMALARI DORULTUSUNDA EYLEM YAPMILARD IR. - DN OLDUU GB BU GNDE, BU KESM, EYLEMLERN GELTREREK TM KURUM VE KURULULARDA TABAN KADROSU OLUTURMA GAYRET NE GRMLERDR. NCELK VE ZELLKLE; - OK PARTL SSTEME GE MTEAKP SYAS BEK LENTLER NEDENYLE ATATRK LKE VE NKILAPLARI ALEYHNE VERLEN TAVZLERN SONUCU OLARAK, RTCA KESM, DEMOKRAS EMSYES ALTINDA TOP LUM NDE DE

209

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-582/22357-611.

185

TEKLATLANMA ALIMALARINA HIZ VERM, LAK DEVLET OLGUSU, YASAL BR TEMNAT OLMASINA RAMEN SULANDIRILMITIR. BU BALAMDA; ULU NDER ATATRK'N ORTAYA KOYDUU ADA VE LAK CUMHURYET, TEHDT ALTINA GRME TEMAYL GSTERM, T.C.'NN TEMEL NTELKLER YIPRATILARAK, RTCA HAREKETLER, MAKSATLI BR EKLDE DESTEKLENMEK SURETYLE LKE VE MLLET, SONU OLMAYAN BR KARANLIIN NE EKLMEYE ALIILMITIR.

BU DURUM; - BREYSEL KKTEN DNC FAALYETLERN, KTLESEL VEHE KA ZANMASINA NEDEN OLMU VE BU SURETLE; T.C.'NN KUTSAL BAYRAININ YE RNE, YEL BAYRAK EKENLER ATATRK'N MANEV AHSYETNE, T.C. VARLIININ TEMEL GVENCES OLAN VE ANAYASAMIZLA GVENCE ALTINA ALINMI TEMEL VE ORTAK DEERLERMZE SAYGISIZLIK YAPANLARIN CESARETLENDRLD VE DLLENDRLD BR VASAT OLUMUTUR. - OTORTE BOLUUNDAN STFADE LE ORTAYA IKAN AYRILIKILIK AKIMLARI DA KONUYA DER BR BOYUT GETRMEKTEDR. TRK ULUSAL KMLN VE TRKYE CUMHURYET DEVLETN TANIMAK STEMEYEN DNCE SAHPLER, LAK TRKYE CUMHURYET'NN BRLK VE BTNLNE KARI, NHA HEDEFLERNDEN NCE BRNC ADIM OLARAK, DAHA DEL, ENTERNASYONEL TM BU OLAN DN KML ALTINDA EKLDE FAALYETLERN SRDREREK, NCELKLE LKENN SYASAL SMN SADECE TRKLER GRUPLARI KTLELER DA ERECEK DETRLMESNE VEYA BASINA ALIMAKTADIRLAR. AYRICA, GENEL TARAFINDAN BLNMEYEN SIZMAYAN DI POLTKANIN DIINDA, ALINMASI GEREKEN NLEMLERN ALINMADII, DYANET LER BAKANLII DAHL, LKEDE DN LERNN TAMAMIYLA KONTROLSZ OLDUU, HATTA KENDSN AAMAMI BROK AKADEMK OLAN VEYA OLMAYAN DN ADAMLARININ, NHA HEDEF BLEREK VE BLMEYEREK, TEMELLER OK NCEDEN ATILAN BU GELM ELERE YARDIMCI OLDUU GZLENMEKTEDR. AYRICA, DNCLERN "SLAM SAHP MUTLAKA NC KTDAR NESL AKSNE, OLMALIDIR, VE OK DAHA YNETLEMEZ" KKTEN SREDE KISA DEOLOJSNE FANATK OVENST

TAHMNLERN

186

YAYGINLAARAK, EDLMEKTEDR.

EYLEMLERN

SRDRD

ESEFLE

MAHE DE

- BUNUN YANI SIRA; DYANETN PASF, YNETMEK VE YNETLMEKTEN YOKSUN TEKLATI KADROSUNUN, TARAFINDAN YURTNDE VE YURTDIINDA BYLECE GREV YAPMAMASINDAN ORTAYA IKAN BOLUK, TARKATLAR VE MLL GR DOLDURULMAKLA, RGTLENME FAALYETLER HIZLA ARTMAKLADIR. - BU DURUM, TARKATLARIN VE MLL GR TEKLATI GB KURUMLARIN HIZLA BYMESNE VE BELRL KTLELER TAMAMEN KONTROL ALTINA ALMASINA MKN SALAMAKTADIR. BYLELKLE ANAYASA'NIN 136. MADDESNDE FADESN BULAN, LAKLK LKES DORULTUSUNDA BTN SYAS GR VE DNCELERN DIINDA KALARAK, CRA EDLMES NGRLEN DN LERNN, DEVLETE BALI DN ADAMLARI LE YRTLMES OLGUSU KASITLI OLARAK DE-FACTO LE ORTADAN KALDIRILMAYA ALIILMAKTADIR. GELEN BU DURUM MUVACEHESNDE; - ZELLKLE; SON 11 AYLIK DNEM NDE; BAZI SLAM DEVLETLERNCE DE GELTRLP DESTEKLENEN ERAT DZENNE DAYALI RADKAL SLAM TEHDT, LAK CUMHURYET YIKMAYA YNELK FAALYETLERN SYAS, SOSYAL, EKONOMK VE ASKER OLAYLARLA ENTEGREL OLARAK ARTTIRMITI R. BU ARTI; - TOPLUMUN HUZUR VE GVENN SARSMI, BYLECE, TRK ULUSU MMET KAVRAMI NDE BLNMEYE YZ TUTMUTUR. AYAKLANMAYA DORU VME KAZANAN BU RTCA FAALYETLER BUGN MAALESEF "SUN GNDEM" SYLEMLERYLE KAMUFLE EDLMEYE ALIILMAKTADIR. - MD MSAADENZLE NEM VE NCELNE BNAEN, SYAS SLAMIN GELM DORULTUSUNDA RTCA FAALYETLERDEK NEML OLAYLARI ARZ EDECEM. HAZRAN 1996 AYINDA, MTEAKP YOLUNDA BUGNK RTCA KOALSYON KESMN VE HKMETNN SLAMI KADROLAMA OLUTURULMASINI GEREKLETRME SYASAL

BATA

TEKLATLANMA

OLMAK ZERE PLANLI VE HIZLI BR VME LE TM ALANLARDA YOUN FAALYETLERE GRT GRLMTR.

187

BU KAPSAMDA; - LAKLE AYKIRI SZ VE DAVRANILARI LE TANINAN BAZI TA RKAT LDERLERNE DEVRM YASALARINA AYKIRI KIYAFETLERYLE GELDKLER BABAKANLIK KONUTUNDA YEMEK VERLEREK BU ET KLERN DEVLET KATINDA TBAR GRDKLER VE EYLEMLERNN HO KARILANDII KANITLANMAYA ALIILMI, BYLELKLE SYASAL SLAM TARAFTARI VE SEMPATZANLARINA KMLK KAZANDIRMAK MAK SADIYLA; OLUMLU MESAJ VERLMTR. - OKULLARDA RENCLERN LTCANIN SMGES HALNE DNEN TRBAN LE BULUNMALARININ LAKLK LKESNE AYKIRI OLDUU ANAYASA MAHKEMES KARARIYLA BELGELENMESNE RAMEN, SYASAL SLAM KESM VE SEMPATZANLARI, KENDLERNE OY GETRD NANCIYLA HEMEN HER KONUMALARINDA OKULLARDA VE HATTA DEVLET DARELERNDE BARTS LE RENM GRME VE ALIMANIN ANAYASAL BR HAK OLDUUNA ISRARLA DDA EDEREK HALKI KIKIRTMILAR, EYLEMLER DZENLEMLER, HATTA NVERSTELERDE REKTRLERN BA RTYE SELAM DU RACAIM LER SREBLMLERDR. SZDE ADL DZEN KAVRAMI NDE; ZELLKLE BELL BR DN GR VE NANCA SAHP OLANLARLA, OLMAYANLAR ARASINDA FARKLILIK N PLANA IKARTILMI, BU DN GR VE NANCA SAHP OLMAYANLAR, DMANCA HAREKETLERN HEDEF OLARAK GSTERLMTR. - 10 KASIM 1996 GN KAYSER BYKEHR BELEDYE BAKANI, BYLE BR NEML GNDE; + M KAN ALAYARAK BUGNK TRENE KATILDIM, BU DZEN DEMEL, BEKLEDK, BRAZ DAHA BEKLEYECEZ, HIRSI, KN, GN OLA, HARMAN EKSK OLA, MSLMANLAR DYEBLMTR. - SNCAN BELEDYE BAKANI RANLI DPLOMATLARIN DA DESTENDE, SNCAN'DA DZENLED KUDS GECESNDE SALONA SLAM TERRST RGT LDERLERNN BYK BOY POSTERLERN ASMI, AYDIN KESME ERATI ENJEKTE EDECEN SYLEMTR. BU OLAYDAN SONRA ANKARA DEVLET GVENLK MAHKEMES'NCE TUTUKLANMASINI MTEAKP, MAHKEME KARARINI PROTESTO ETT MAJINI YARATACAK BMDE BR BAKAN TARAFINDAN BZZAT ZYARET EDLMTR. - TM BU GELMELER, GRLD ZERE LKEMZDEK RTCA KESM TARAFINDAN GEREKLETRLEN PLANLI BR EYLEMN NETCESDR. 188 LERNDEK NEFRET ETMESN"

- BU SURETLE; DEMOKRASDE HUKUKUN STNL LKESN ZEDELEYEREK, SYASETTE YNETME VE YNLENDRME ERKN AHS MENFAATLERNE GRE SYASAL SLAM NDE BTNLETRMEK STEYEN ANLAYI, TOPLUMUN HUZUR VE GVENLNE YNELK ZARARLI FAALYETLERN HER GEEN GN ARTIRMITIR. SON DNEMLERDE, BLNEN BU BASINA DA YANSIYAN BYK TARKAT YZDES OLAYLARINDA GNEYDOU KENDLERN EYH OLARAK LAN EDEN VE SAYILARI BE BN CVARINDA OLDUU NSANLARIN BR KKENLDR. - BU TP NSANLAR, DN KML ALTINDA EKONOMK SIKINTI VE SOSYAL SINIF FARKI KARISINDA IKI ARAYAN BLGE HALKINI, KEND SAFLARINA KAT MAK SURETYLE SYASAL SLAMIN NCLN YAPMAKTADIRLAR. - TM BU GELMELER DIINDA TRKYE GENELNDE GZLENEN PLANLI VE BLNL MNFERT FAALYETLER LE ORGANZE EYLEMLER FEVKALADE DKKAT EKC BR BOYUT KAZANMITIR. - BYLECE; TRKYE CUMHURYETNN DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL HUKUK DEVLET YAPISI YIKILMA TEHLKES LE KARI KARIY A GELDNDEN, KONUNUN HAYAT NEMNE BNAEN 28 UBAT 1997 TARHNDE MGK.DA GRLMES KARARLATIRILMITIR. MGK'CA; ALINAN KARARLAR DORULTUSUNDA GRSEL VE YAZILI BASINDAK GELMELER OLAYLARI TM IPLAKLII LE ORTAYA KOYMASINA RAMEN, SYASAL SLAM KESM HER ALANDA CEPHE OLUTURARAK BU KARARLARI UYGULATMAMAK N DAYANIMA NE GRMTR. - OYSAK; ALINAN BU KARARLAR BABAKAN VE YARDIMCISI TARAFINDAN MZALANMI, HKMET TARAFINDAN DA BENMSENM, NCE LER BAKANLII, ANCAK BLAHARE GEEN; BABAKANLIK AYLIK TARAFIND AN NDE, BU KARARLARIN BAZI UYGULANMASI YNNDE GENELGE YAYIMLANMITIR. DNEM GSTERMELK GDLMEM, UYGULAMALAR HAR, KARARLARIN ZERNE BLAKS

KARARLAR ASKERLERN DAYATMASI OLARAK KAMUOYUNA YANSITILMI VE TSK. HEDEF GSTERLMTR. BU SRE NDE; - MLL GVENLK KURULUNUN ALDII KARARLARDAN 8 YILLIK KESNTSZ TEMEL ETME LKN KARAR, KAMUOYUNDA VE RTCA KESM NDE EN OK TARTIILAN KONU OLMUTUR.

189

DN

ETM VE

VEREN

ELM

KURUMLARI

LE

TABAN

OLUTURMA, AVANTAJINI

GELTRME

SYASAL

SLAM

GEREKLETRME

KAYBEDECEN DEERLENDREN RTCA KESM, BU KARARI TABANINA "TSK, MAM HATP OKULLARINI KAPATMAK STYOR" EKLNDE YANSITARAK, YURDUN ETL YERLERNDE PROTESTO MTNG VE TOPLANTILAR DZENLEYEREK, MEKTUP VE MZA KAMPANYALARI AARAK, TSK'N DN KARITI BR KURUM OLARAK GSTERME ABASI NE GRMTR. - RTCA KESM, 8 YILLIK KESNTSZ ETMN MAM HATP LSELERNN ORTA KISMININ KAPATILMASINI VE VELLERN, OCUKLARININ ZERNDEK VELAYET SYAS HAKKININ ALINMASI NI BASKI HEDEFLEDN OLUTURARAK LER KONUYU SREREK, MECLS EYLEMLERNDE YANDALARINDAN DESTEK BULMU VE BU SURETLE BAZI PARTLER ZERNDE GNDEMNE SOKMAYA ALIMITIR. - OYSA ADA DNYADA ETM VE RETM BTNL DKKATE ALINDIINDA 8 YILLIK KESNTSZ ETM VAZGELMEZ NKOUL OLARAK ORTAYA IKMAKTADIR. - BU BALAMDA; SULTANAHMET MTNG RNENDE GRLD ZERE, RTCA YANLILARININ, MGK. KARARINI DDETLE PROTESTO ETMENN YANI SIRA, ERAT ZLEMLERN DLE GETREN ETL SLOGANLAR ATA RAK, HLAFET BAYRAI AARAK, MLLETN ONUR VE EREF TMSAL OLAN TRK BAYRAKLARINI SE YERE SERP ZERNE OTURARAK TOPLUMUN BRLK VE BERABERLNE YNELK KIKIRTICI VE BLC BR GRNT SERGLEMELER ESEFLE ZLENMTR. BUNUN YANI SIRA; DE LERNDE BULUNDUU SYASAL TRK SLAM YANLISI MLLETVEKLLERNN HACI ADAYLARININ

AVRUPA'DAN GELEN MLL GRLERLE HACDA BRLEEREK; ERAT ZLEMN DLE GETREN SYLEMDE BULUNMALARI, DNN SYASETE ALET EDLDN, AIKA ORTAYA KOYMUTUR. MGK KARARLARININ U YGULANMASI LE LGL LER BAKANLII TARAFINDAN IKARILAN GENELGEDEN SONRA, ZNSZ AILAN KUR'AN KURS LARININ KAPATILMASI VE KIYAFET KANUNU'NA AYKIRI GYNENLERN TOP LANMASI GB SINIRLI GSTERMELK BAZI UYGULAMALAR YAPILMITIR. ANCAK BATA DEVLET DARELER OLMAK ZERE TRBAN UYGULAMALARINDA ARTI OLDUU MAHEDE EDLMEKTEDR. - RTCA KESM ZNSZ AILAN KUR'AN KURSLARININ KAPATILMA H TMALNE KARILIK, KURSLARI VAKIFLAR BNYESNDE YENDEN ORGANZE ETME GAYRETLERNE YNELMTR. 190

- YA. KARARI LE TSK.DEN HRA EDLEN SUBAY VE ASTSUBAYLAR ZELLKLE RTCA YANLISI KURUM VE KURULULARDA STHDAM EDLMEYE DEVAM EDLM VE BR VAKIF NDE TOPARLANMALARINA YARDIM EDLMTR. RTCA KESM YANLILARI TSK'LERNE YNELK OLARAK; GEREKLETRDKLER YOUN PROPAGANDA FAALYETLER LE BR TARAFTAN TSK'N DNE KARI GSTERMEYE ALIMILAR, DER YANDAN "TSK, BELL GLERN DEL, HALKIN ORDUSUDUR. ORDU, PEYGAMBER OCAIDIR" GB BELL EVRELERE SICAK MESAJLAR GNDEREREK, SLAHLI KUVVETLER'N EMR KOMUTA YAPISINI YIPRATMAYA YNELK GAYRET NDE GRNMLERDR. - RTCA YANLISI BR MLLETVEKL; ORDU LE HALKI KARI KARIYA GETRMEK N, MGK KARARLARINDAN 8 YILLIK KESNTSZ ETM KONUSUNUN KEN DLER TARAFINDAN KASITLI OLARAK TIRMANDIRILDIINI AIKA FADE ETMTR. - SYASAL SLAMCI OLDUUNU BELRTEREK, ORDUNUN BR SYAS PARTYE OY VEREN 6 MLYON SYASAL SLAMCIYI GRMEZDEN GELEMEYECEN, 3500 PKK'LI LE BA EDEMEYENLERN 6 MLYON SYASAL SLAMCIYLA NASIL BA EDECEN FADE EDEREK, TABANINA TSK'NE KARI CHADA HAZIRLIK MESAJI VERMTR. - DER BR RTCA YANLISI MLLETVEKL SE, TRKYE'NN SRAL'LE YA PACAI TATBKATLARI STSMAR EDEREK SLAHLI KUVVETLERMZE VE KOMUTANLARIMIZA AIR ELETRLERDE BULUNMUTUR.

PROPAGANDA YOLUYLA; - RTCA KESM SAHP OLDUU 19 GAZETE, 110 DERG, 51 RADYO VE 20 TELEVZYON STASYONU LE TABAN GELTRMEYE YNELK PROPAGANDA FAALYETLERN KESNTSZ OLARAK SRDRMTR. - RTCA KESM, 28 UBAT MGK KARARLARI SOMASINDA PROPAGANDA FAALYETLERNN ENGELLENMESNE ALIMALARINDA; + SLAMIN EMRNDE OLAN MAM HATP OKULLARI VE KUR'AN KURSLARININ KAPATILMAYACAI, KAPATMAK STEYENLERN "HALK DMANI" OLARAK TARH NNDE MAHKUM OLACAKLARI; BYK TEKSF BR KISMINI MGK YAPILAN KARARLARININ PROPAGANDA ETMTR.

191

+ LAKLK VE ATATRKLN TRKYE'NN LERLEME VE GELMESN ENGELLEYEN BALICA ETKENLER OLDUU; + BU GNK REJMN ASKERLERN DAYATMASI OLDUU BELRTLMTR. + AYRICA ORDUNUN, MLLETN NANCINI BRNC DERECEDE DMAN OLA RAK NTELED; LAK REJMN KENDN KORUMASI N OLUTURDUU ORDUNUN YKN SE MSLMAN HALKIN OCUKLARININ EKT FADE EDLMTR. - SYASAL SLAM; TARAFTARLARININ SAHP OLDUKLARI 2500 DERNEK, 500 VAKIF, BNN ZERNDE RKET, 1200 YURT, 800'N ZERNDE ZEL OKUL VE DERSHANELER LE OLDUKA YKSEK BR EKONOMK GCE KAVUMU VE BU YNDEK ALIMALARINA DEVAM ETT GRLMTR. BU BALAMDA; + DEVLET BTESNDEN VAKIFLARA YARDIM ADI ALTINDA BYK LDE PARASAL DESTEK SALANMITIR. + MLL GRLER, MLL GENLK VAKFI VASITASIYLA YASALARA VE LER BAKANLII'NIN GENELGESNE RAMEN, YURTNDE KURBAN DERLERN TOPLAMA FAALYETLERN SRDRMTR. + AYNI GRUP YURTDIINDA SE ULUSLARARASI NSAN YARDIM TEKLATI VASITASIYLA KURBAN BAINA 200 MARK ALMAK KAYDIYLA 50 BLGEDE BYK APLI KURBAN KESM KAMPANYASI DZENLEMTR. GEEN YIL 36 BLGEDE DZENLENEN BU KAMPANYA LE 30 BN KURBAN KESM YAPILDII TESPT EDLMTR. + KENDLERNE MZAHR BELEDYELERDE YAPTIRMAK VE HALE ALA BLMEK N, VATANDA VE ADAMLARINDAN BAI ADI ALTINDA PARA ALINMAKTADIR. + ZELLETRME KAPSAMINDA YAPILAN HALELERDE, RTCA KESM YANLISI RKETLERE NCELK VERLD VE BU RKETLERN BATA ENERJ OLMAK ZERE, STRATEJK NEME HAZ SEKTRLERDEK HALELERE LG DUYDUU VE BRLEEREK G OLUTURMAYA YNELK ALITIKLARI HUSUSU AIK KAYNAKLARDA YER ALMITIR. - DER TARAFTAN SO RUNLARINA RTCA KESM; DOU VE GNEYDOU LE YAKLAARAK, ANADOLU BLGEDEK BLGESNDE LKE BTNLNE YNELK YILLARDIR DEVAM EDEN TERR MMETLK ANLAYII TABANLARINI GENLETME ALIMALARINI SRDRMEKTEDR. BU KAPSAMDA YAPILAN TESPTLER ZETLE UNLARDIR: 192

+ RTCA KESM BLC TERR RGTNN ISRARLA DLE GETRD ATEKES, BLGESEL ZERKLK, GENEL AF, OLAANST HALN KALDIRILMASI GB HASSAS KONULARI KEND MEDYA ORGANLARINDA SIK SIK TAR TIMAYA AMI, TEMSLCLER VASITASIYLA DA BLC TERR RGT + VE SZDE TERR SRGNDEK RGTNN KRT PARLAMENTOSU YNELK YELER LE DORUDAN LKLERE GRMLERDR. BLC TRKYE'YE EMELLERN GEREKLETRMEK N, KENDNE EN YAKIN MTTEFK OLARAK RADKAL SLAMCI GRUPLARI GRD VE KUZEY IRAK'TAK KAMPLARDA YAPILAN ETM, CHAT HAZIRLIKLARI OLARAK LANSE ETT TESPT EDLMTR. + RTCA KESMN YKSEL KARISINDA BLC TERR RGTNN BAI, MED-TV'DE YAPTII AIKLAMADA; LKEMZDE RTCA FAALYETLERN ARTMASINI, AMALARININ TAHAKKUKU N UYGUN BR FIRSAT OLARAK DEERLENDRM VE BU KESMLE LKLERN DAHA DA GELTRLMES GEREKTN AIKA BEYAN ETMTR. + TERR RGTNN BAI BU BEYANI YAPARKEN, RTCA GRE SAHP BAZI SYAS PART LE YETKLLER DE BLGEDE TABAN OLUTURMAK BU KONU HADEP MAKSADIYLA; PKK TERR RGTNN GDMNDE BULUNAN HADEP YETKLLER YOUN TEMASLARDA BR BULUNMULARDIR. TELEVZYONDA YAYIMLANAN AIKOTURUMDA BZZAT

YNETCLER TARAFINDAN KAMUOYUNA DUYURULMUTUR. + BU SYAS PARTNN RTCA YANLISI DYARBAKIR L BAKANI BLC RGT BAININ KEND PARTSNDEN ADAY OLABLECEN AIKLIKLA FADE ETM VE BU GR MAALESEF AYNI PARTNN BAZI PARLAMENTERLERNE DE DESTEKLENMTR. BENZER OLAY, 1991 YEREL SEMLER NCES NDE DE, HADEP'LE BRL YAPILMAK SURETYLE SERGLENMTR. + RGT TARAFINDAN LBNAN'DA GEREKLETRLEN KNC KONFERANSTA ALINAN KARARLAR EREVESNDE; "MAMLAR BRL" OLUTURULMU, HER CA MNN "PROPAGANDA VE SYAN MERKEZ" HALNE GETRLMES KARAR LATIRILMITIR. BU KARARLAR BAZI CAMLERDE BLC VE RTCA YANLISI BAZI MAMLAR TARAFINDAN HAYATA GERLMTR. + TERR RGT, DAHA GEN KTLELERE HTAP EDEBLMEK DNCES LE, BU KEZ "KRDSTAN SLAM HAREKET" ADLI RGT HAYATA GERMTR. 1993 YIL I TEMMUZ SAVA AYINDA YAPILAN YER KRDSTAN SLAM HAREKET KONGRESNDE; DER DN VE GRUPLARLA LKLERN GELTRLMES, KADINLARIN ERSNDE ALMALARI, SZDE KRDSTAN'IN

193

BRLETRLMES VE ESK KRT MEDRESE VE KLLYELERNN TEKRAR CANLANDIRILMASI HUS USLARINDA BR DZ KARAR ALINMITIR. + K.IRAK'TA FAALYET GSTEREN VE ERAT DZENN TRKYE'YE DE HRA ETME GAYRET NDE OLAN RAN TARAFINDAN DESTEKLENEN SLAM HA REKET PARTS LDER EYH OSMAN, LKEMZDE BLNEN EVRELERDEN BYK TBAR GRM VE HACCA GNDERLMTR. + K.IRAK'TA SLAM ESASLARA DAYALI BR KRT DEVLET KURMAYI AMALAYAN EYH OSMAN'IN, GNEYDOU ANADOLU BLGES'NDE DE SEMPATZANLARI BULUNMAKTADIR. BU K VASITASIYLA BLGEDE SLAM HAREKET CANLANDIRILMAYA ALIILMAKTADIR. + BLC TERR RGTNN YAN KURULUU OLAN KRDSTAN SLAM HAREKET'NN HAC ORGANZASYONU YAPARAK HACCA PERSONEL GNDERMES, RTCA KESMN SEMPATSN KAZANMAK N YAPILAN BR FAALYET OLARAK KIYMETLENDRLMTR. + AVRUPA'DAK BLC RGT BROLARI LE AVRUPA MLL GR TEKLATI'NIN, TRKYE CUMHURYET ALEYHNDE YAPILAN EYLEMLER BRLKTE ORGANZE ETTKLER, YURTNDE DE MLL GENLK VAKFI LE HADEP'N CUMHURYET REJMNE KARI ORTAK MCADELE BALATTIKLARI HAKKINDA NEML TESPTLER YAPILMITIR. + 26 NSAN 1997 GN BLC TERR RGT PKK'NIN ALMANYA'NIN DSELLDORF RTCA KARITI KENTNDE, ERMEN RGTLERNN VASITASIYLA GNLERE BONN'DA TRKYE REJM BATILI BYKELL NNDE UNSURLARIN PROPAGANDA DA AYNI YAPTIKLARI UYDU YAYINININ ANDA GSTERLERDEN GN SONRA GELMES,

KLN'DE

YAPTIKLARI

AYNI

LKELERDE TRKYE'YE KARI KRT KARLINDAN SONRA ERMEN VE RTCA KARTLARININ OYNANMAYA BALANDII PHESN BERABERNDE GETRMTR. + TRKYE'DE ETKNL GTTKE AZALAN BLC TERR RGTNN YURT LE NDE BR VE YURT DIINDA RTCA UNSURLARIN NDE GERSNDE VE DESTENDE YER ALMAYA BALADII VE TTFAK OLUTURMA ALIMALARI YEN IKI YOLU ARAMA GAYRET OLDUU BUGN BELRGNLK KAZANMAKTADIR.

BUNUN YANI SIRA;

194

- RTCA KESMN, HEDEFNE ULAMAK N SLAM TERR RGTLER VE BATA RAN OLMAK ZERE, ULUSLARARASI TERRZME DESTEK VEREN LKELERLE OLAN BALANTILARI NCELENDNDE DURUM ZETLE U EKLDEDR. RAN ERAT ESASLARINA DAYALI BR REJMN TRKYE'DE KURULMASI N PLANLI OLARAK MADD VE MANEV HER TRL DESTE SALAMAKTADIR. BU EREVEDE; + TERR EYLEMLER DE CRA EDEN RADKAL SLAMCI GRUPLARDAN HZBULLAH, SELAM VE SLAM HAREKET RGTLERNN RAN TARAFINDAN YNLENDRLD VE ST DZEY YNETCLERNN RAN'DA ETLDNE DAR TESPTLER MEVCUTTUR. BR RNEK OLMAK ZERE, YAKALANAN BR SLAM HAREKET MLTANI, VERD FADEDE "RAN'DA ETLDN VE TRKYE'DEK ETMTR. + RAN, TRKYE'DE EYLEMLERDE BULUNAN SLAM TERR RGT MLTANLARINA MADD DESTEK, PASAPORT VE RAN'DA BARINMA MKNLARI VER MEKTEDR. YAKALANAN BR HZBULLAH TERR RGT MLTANI, AIKLAMASINDA, "TAHRANA DNEN ANKARA BYKELS AL RIZA BAGAR'NN TRKYE LE RAN ARASINDAK TM BALANTIYI SALADII, ELNN AYRILIINDAN SONRA ANKARA'DAK BU GREV STANBUL'DA BULUNAN RAN BAKONSOLOSU'NUN STLENDN, KAAKLARA PARA VE PASAPORT SALADIINI, RAN'DA BARINMA VE BTN HTYALARININ KARILANMASI N GREVLLERE TALMAT VERDN" FADE ETMTR. + RAN, ZELLKLE BASIN YOLUYLA, CRA ETT PROPAGANDA LE RTCA KESME DESTEK VERMEKTE, TRKYE'NN LERNE AIKA MDAHALEDE BU LUNMAKTADIR. NTEKM 4 MAYIS 1997 TARHL TAHRAN TMES GAZETES VERD HABERDE TRKYE N "GENERALLER KISA SREDE HALKI BASTIRABLRLER, AMA UZUN SREDE CEZAYR'DE ORTAYA IKAN OLAY TRKYE'DE DE TEKRARLANABLR" FADESN KULLANMI, MAALESEF BU TP MDAHALELERE LGLLERCE SESSZ KALINMITIR. + RAN, TRKYE - SRAL LKLERN KEND AMALARI DORULTUSUNDA KULLANMAKTADIR. SLAM DNYANIN BU KAPSAMDA; 10 MAYIS1997 EDEN TAR HL KAYHAN INKARI TERNATONAL GAZETESNN BR HABERNDE "TRKYE'DEK SLAMYETLER, MENFAATLERN TEHDT TEHLKELERE RANLI DPLOMATLARLA LK KURDUKLARINI" BEYAN

195

IKMAK N DER SLAM LKELER LE SYASETLERN KOORDNE ETMEYE GAYRET EDE CEKLERDR" DYEREK RTCA KESME DESTEK VERMTR. + RAN TRKYE'DEK RTCA UNSURLARI MOTVE ETMEK N HER TRL GAYRET GSTERMEKTEDR. NTEKM RAN DEVRM MUHAFIZLARI KOMUTANI GENERAL RIZA, TELEVZYONDA YAPTII BR KONUMADA; K CEPHEDE BR DEN SAVAABLECEKLERN, BUNLARDAN BRNN ABD, DERNN DE BATI KOMUSU OLDUUNU SYLEYEREK TRKYE'DEK RTCA UNSURLARA DESTEK VERDN AIKA ORTAYA KOYMUTUR. LBYA + RTCA KESMLE YAKIN LK ERSNDE BULUNMAKTA VE BATA MADD DESTEK OLMAK ZERE HER TRL YARDIMI YAPMAKTADIR. SON O LARAK 14 NSAN 1997 TARHNDE LBYA'DA DZENLENEN BR FESTVALE LBYA LDER KADDAF'NN ZEL DAVETLS OLARAK TRKYE'DEN RTCA YANLISI MLLETVEKLNN KATILMASI FEVKALADE DKKAT EKCDR. + LBYA AYRICA SLAM SELAMET CEPHES VASITASIYLA DA, TRKYE 'DEK RTCA UNSURLARLA YAKIN BRL VE DESTEN SRDRMEKTEDR. SUUD ARABSTAN + RTCA ELM OLAN MLLETVEKL VE BROKRATLARA LAVE HAC MKNI SALAYARAK, SEMPAT KAZANMAKTA VE RTCA UNSURLARA MADD DESTEK VER MEKTEDR. + HAC SEZONUNDA SUUD ARABSTAN'DA OLARAK ALITIRILMAK ZERE TRKYE'YE 5000 KLK KONTENJAN VERLD, LERN VZE LEMLERNN SUUD ARABSTANLI BR IHINA TARAFINDAN YAPILDII, VZE CRET OLARAK BAINA 1000'ER DOLAR TALEP EDLD VE TOPLANAN PARANIN EDLMTR. + SUUD ARABSTAN AYRICA, MSLMAN KARDELER VE RABITA RGT VASITASIYLA, TRKYE'DE FAALYET GSTEREN BANKACILIK VE FNANS SEKTRLER LE TEMASTA BULUNARAK RTCA KESME YKSEK DZEYDE MADD DESTEK SALAMAKTADIR. TRKYE'DEK RTCA RGTLERE AKTARILDII TESPT

SUDAN + TRKYE'DEK RTCA KESMLE YAKIN LK ERSNDE BULUNDUU, SLAM TERR RGTLERNE DESTEK VERD BLNMEKTEDR.

196

YAKALANAN HZBULLAH RGL MENSUBU BR AHIS VERD FADEDE "SUDAN MA KAMLARININ KENDLERNE HER TRL LOJSTK VE PARA YARDIMI YAPTIIM, KAMP KURMALARI N BAKENT YAKINLARINDA YER TAHSS ETTKLERN VE ASKER ETM KAMPININ KURULMA AAMASINDA OLDUUNU" FADE ETMTR. YNE BU DEVLETTE BULUNAN TERRSTLERN NDE RTCA YANLISI DRT TRKN DE BULUNDUU BELRLENMTR. BURAYA KADAR ARZ EDLEN HUSUSLAR DORULTUSUNDA RTCA FAALYETLERN ULATII BOYUTLAR SE, U EKLDE BELRLENMTR. - NHA HEDEFNE ULAMAK MAKSADIYLA; RTCA KESMN GAYES DN ADAMI YETTRMEK DEL, SYASAL SLAM GEREKLETRECEK KADROL AR OLUTURMAKTIR. NTEKM GELECEN KADROLARINI OLUTURMAK AMACIYLA RENCLER BATA HUKUK VE SYASAL BLGLER FAKLTELER LE POLS AKADEMLER OLMAK ZERE DAREC YETTREN YKSEKOKUL VE NVERSTELERE YNELTMEKTE VE HALEN ARTARAK DEVAM EDEN KADROLAMA FAALYETLERYLE DE UYGULAMAYA GERMEKTEDRLER. - HALEN SADECE KAYITLI KUR'AN KURSLARINA DEVAM EDENLERN SAYISI 1 MLYON 685 BN OLARAK BELRLENM, YAPILAN NCELEMEDE HER BE YILDA BR BU SAYININ K KATINA IKTII TESPT EDLMTR. BU DURUMDA 2005 YI LINDA BU RAKAMIN 7 MLYONA IKACAI DEERLENDRLMEKTEDR. BU RAKAMLARA ZNSZ OLARAK FAALYET SRDREN KUR'AN

KURSLARINDAK RENC SAYISI DA LAVE EDLDNDE, ULAILACAK RAKAMIN BYKL TAKDRLERNZE MARUZDUR.

BUNUN YANISIRA; - RTCA KESMN SLAM DEVLETNN KALES OLARAK GRDKLER MAM HATP OKULLARINDA SE, DURUM DAHA DA DNDRCDR. 1995 VERLER LE YAPILAN BR ALIMADA, LKEMZDEK 561 MAM HATP LSESNDE 492 BN 809 RENC BULUNDUU VE YILDA 53 BN 553 KNN MEZUN OLDUU TESPT EDLMTR. OYSAK YILLIK MAM HTYACI 2 BN 288 KDR. HTYA FAZLASI 51 BN 345 KNN, ZELLKLE HUKUK, SYASAL BLGLER VE POLS AKADEMLERNE BLNL OLARAK YNLENDRLMESNN AMACI, KISA VE ORTA VADEDE DEVLET KADROLARINI GAL EDEREK SYASAL SLAM OLGUSU NDE, SLAM BR DEVLET YAPISINI OLUTURMAKTIR.

197

- TEYANDAN 92 BN 700 DN GREVLSNN MEVCUT OLDUU DYANET LER BAKANLII'NIN YILLIK DN HZMETLERNDE STHDAM EDLECEK PER SONEL HTYA SAYISI 2 BN 288 K OLARAK BELRLENMESNE RAME N; + ADINDAN DA ANLAILACAI ZERE, DN HZMETLERNDE STHDAM EDLMES GEREKEN MAM HATP LSES MEZUNLARINDAN 51 BN 345 KNN HALEN AIKTA OLMASI GEREKMEKTEDR. ANCAK BU KLER SYASAL SLAMIN KADROLAMASI YNNDE YERLERN BULMULARDIR. + RTCA KESM, HALKIN DN DUYGULARINI, RF VE DETLERN, GE LENEKLERN STSMAR EDEREK, ADAT, YARDIM VE HBE GB USULLERLE TRLYONLARCA LRA MADD YARDIM MENKUL VE GAYRMENKULLERLE ULAMAKTADIRLAR. - BU YARDIM VE HBELER YAPANLARIN ARASINDA SLAMCI KESMDEN MLL GELRDEN EN ST SEVYEDE PAY ALAN KLER DE YOUN OLARAK YER ALMAKTADIR. KAMUOYUNDA YZ SYASAL SLAMCI PATRON OLARAK BLNEN BU KLERN SERVET DURUMU ZETLE YLEDR. + 6 KNN 100 TRLYONDAN FA ZLA, + 5 KNN 20 - 50 TRLYON, + 15 KNN 10 - 20 TRLYON, + 13 KNN 1 - 10 TRLYON, + DERLERNN SE 1 TRLYONUN ALTINDADIR. - BU SYASAL SLAMCI PATRONLARA AT RKETLERDEN KSNN, YNETM KURULU YELER TARAFINDAN GAYR - KANUN OLARAK TRKYEYE 1,5 MLYON DM. VE 24 KLO ALTIN SOKMAK STERKEN YAKALANMALARI SON DERECE DNDRCDR. - BU DURUM TCARET -SYASET VE TARKAT GENNN LKEMZDE, ETKN OLARAK LEDN GSTERMEKTEDR. - RTCA KESM NDE HALEN 30 KADAR RADKAL RGT BULUNMAKLADIR. BU RGTLER MGK KARARLARI SONRASINDA RTCA KESMCE GSTERLEN TEPKLER YETERL BULMAMAKTA, EYLEME GELMES GEREKTN LER SRMEKTEDRLER. - RADKAL RGTLERN GELMELER KARISINDA DAHA GEN BR TABAN NDE YENDEN RGTLENEREK, TERR EYLEMLERNE YNELMES KUVVETLE MUHTEMEL GRLMEKTEDR. 198 TOPLAMAKTA VE SALADIKLARI BYK MADD MKNLARA

- BURAYA KADAR ARZ EDLEN VE DI GELMELERN TRKYE CUM HURYET DEVLETN HEDEF ALMASI, CUMHURYET'N TEMEL NTELKLERNE KARI ZELLKLE, LAKL DNSZLK OLARAK ALGILAYAN SYASAL SLAMCI BR ZHNYETN HKM OLMASI YNNDE GAYRET SARF EDLMES, TSK'LERN DURUMDAN VAZFE IKARMAK VE HZMET KANUNU'NA GRE, VERLEN ANA GREVLER DORULTUSUNDA TEHDD YENDEN DEERLENDRMES KEYFYETN ORTAYA IKARMITIR.

BU KONUDAN HAREKETLE; BLND ZERE; TRK SLAHLI KUVVETLER'NN GREV, 211 SAYILI TRK SLAHLI KUVVETLER HZMET KANUNU'NUN 35. MADDESNDE "TRK YUR DUNU VE ANAYASA LE TAYN EDLM OLAN TRKYE CUMHURYET'N KOL LAMAK VE KORUMAKTIR" EKLNDE BELRLENMTR. BU MADDE 1935 TARHL ESK HZMET KANUNU'NDA DA AYNI EKLDE FADE EDLMEKTEDR. - BU GREV TSK HZMET YNETMELNN 85/1 MADDESNDE "VAZFES, TRK YURDU VE CUMHURYETN VE DIA KARI, LZUMUNDA S LAHLA KORUMAK" EKLNDE FADE EDLMTR. BU NEDENLE, TRK DIARIDAN SLAHLI GELEBLECEK BR BR TEHLKENN GREV BERTARAF GB, EDLMES ANAYASA KUVVETLER'NN BELRLENEN OLDUU

TARAFINDAN

CUMHURYET'N

NTELKLERN

DETRMEYE VE ORTADAN KALDIRMAYA YNELK OLARAK ERDEN VE DIARIDAN GELECEK TEHLKELERE KARI TRK YURDUNUN VE ANAYASA LE TAYN EDLM TRKYE CUMHURYET'NN KORUMA VE KOLLANMASI TSK'NN GREVDR. TSK. BU GREVN YAPABLMEK N DI TEHDD OLDUU GB TEHDD DE DEERLENDRMEK ZORUNDADIR. BU HUSUS, TRKYE'NN MLL ASKER STRATEJSNN VAZGELMEZ BR ES OLUP, HAYAT MLL MENFAATLERMZN BR NETCESDR. - SON ZAMANLARDA YAZILI VE GRSEL BASINDA BLG NOKSANLII NE DENYLE TARTIILAN TEHDT DEERLENDRMES; TSK'LERNN, ASL GREV OLUP, MEVCUT MEKANZMAYA AYKIRI BR LEM ASLA SZ KONUSU DELDR. KENDSNE YASA LE VERLM OLAN GREVN GEREKTRD DEERLENDRMEY YAPTII ORTADADIR. BU DURUM, DER BR KURUMUN GREVNE MDAHALE EKLNDE GERE DNLEMEZ. BLAKS GENELKURMAY BAKANLII'NIN YASA

RESEN YAPMAK ZORUNDA OLDUU BR GREVDR. 199

- DER TARAFTAN, TSK N DURUMDAN VAZFE IKARMAK VE GEREKL TED BRLER ALMAK DA BR GREVDR. DOLAYISIYLA T.C.'N VE DI TEHDD E KARI KORUMA VE KOLLAMA GREVN YAPARKEN, MEVCUT VE MUHTEMEL TEH DTLER DEVAMLI OLARAK ZLEMEK VE DEERLENDRMEK MLL ASKER STRA TEJY OLUTURULMASININ YANI SIRA, EN KT SENARYOYU TESPT ETMENN DE, TEMEL NOKTASIDIR.

BUNUN YANI SIRA; 2945 SAYIL I MGK VE MGK GENEL SEKRETERL KANUNU'NUN 2. MADDESNN "A" FIKRASINDA DZENLENEN MGK KAVRAMININ TANIMINDA, VE DI TEHDTTEN BAHSEDLMES, VE DI TEHDT DEERLENDRMESNN MNHASIRAN MGK VEYA MLL STHBARAT TEKLATI TARAFINDAN YAPILACAI ANLAMIN A GELMEZ. - DER TARAFTAN, 2937 SAYILI DEVLET STHBARAT HZMETLER VE MLL STHBARAT TEKLATI KANUNUMUN 5. MADDESNDE DE, BAKANLIKLAR VE DER KAMU KURUM VE KURULULARINA DEVLET STHBARATINA LKN OLARAK KEND KONULARINDA GREVLERNN GEREKTRD STHBARATI OLUTURMAK GREV VERLMTR. - MLL STHBARAT TEKLATINA AYNI YASA TARAFINDAN MLL GVENLK STHBARATINI DEVLET APINDA OLUTURMA GREV VERLM OLMASI DA, GE NELKURMAY BAKANLIININ GREVNE AT TEHDT DEERLENDRMESNE ESAS OLACAK STHBARATI OLUTURMASINA ENGEL TEKL ETMEZ. BU TBARLA; TRKYE'DEK RTCA ZLENEN FAALYETLERN USUL DE, YARATTII TEHDDN, GE NELKURMAY BAKANLII'NCA BLC TERR TEHDDYLE AYNI DZEYE IKARILMASINDA UYGUNDUR. - NTEKM; BAKANLAR KURULU'NUN 17 EYLL 1992 TARH VE 92/3514 SAYILI KARARNAMESYLE ONAYLANAN "M.G. SYASET BELGES"NDE TRKYE CUMHURYET'NE YNELK TEHDT, VE DI TEHDT OLMAK ZERE K AYRI BALIK ALTINDA NCELENMTR. - BU EREVEDE; BLC TERRST FAALYETLER SZ KONUSU DOKMANIN YAZILDII 1992 YILI TBARYLE, ULATII BOYUTLAR NEDENYLE TRKYE'NN KARI KARIYA OLDUU TEHDT NEVLER NDE BRNC NCEL OLAN VE PARTLER ST BR ANLAYILA ELE ALINMASI GEREKEN BR MAHYETTE VE BR DEVLET SORUNU OLARAK GRLMTR. 200 YRRLKTEK MEKANZMAYA

YNE

TEHDT

BALII

ALTINDA;

BAZI

SLAM

DEVLETLERNCE

GELTRLP DESTEKLENEN ERAT DZENNE DAYALI SLAM TEHDDN LAK DEVLET DZENNE KARI, CDD BR TEHLKE TEKL ETT BELRTLMTR. BU DOKMAN, MR BELL BR SRE LE SINIRLANMI BR BELGE OLMAYIP, GELEN SYAS, ASKER VE SOSYAL OLAYLARA BALI OLARAK HER YIL ARALIK AYINDA, LGL KURUM VE KURULULARDAN GELEN NERLER KAPSAMINDA GNCELLETRLEN BR DOKMANDIR. - BU BALAMDA; SON DNEMDE TRKYE'DE VME KAZANAN, DEVLETN S OSYAL, SYAS, EKONOMK VE HUKUK TEMEL NZAMLARINI TAMAMEN VEYA KISMEN DETREREK ER' ESASLARA DAYALI BR DZEN KURMAYI AMALAYAN RTCA FAALYETLER, TSK TARAFINDAN DEERLENDRLEREK, 28 UBAT 1997 TARHNDE TOPLANAN MGK'DA BALICA GNDEM MADDES O LMUTUR. - ANCAK BUNDAN SONRADIR K, TSK, RTCA FAALYETLER TEHDTTE, BLC TERR LE AYNI SEVYEYE, YAN BRNC NCELE YKSELTLM VE BU DURUMA BALI OLARAK, YEN BR TEKLATLANMA NDE BATI ALIMA GRUBU OLUTURULMU VE FAALYETE GERLM TR. TE BU TEKLATIN OLUTURULMASI LE TSK'LER TARAFINDAN SYASAL SLAMIN LKE GENELNDE RESM IKARTILARAK RTCA FAALYETLERE LKN LKE BOYUTUNDAK GENEL GRNT, TM YNLERYLE YAKINEN TAKP VE KONTROL ALTINDA ZLENMEKTEDR. - HAL BYLE KEN; TSK.NCE, TRK -YUNAN VE KIBRIS SORUNLARINA LKN DI TEHDT DEERLENDRMES LE BLC TERRN MEYDANA GE TRD GVENLK BUGN, LE LGL DEERLENDRME UNSURUNUN VE OLUTURULAN BR KOLU KONSEPTTE RTCA BUGNE KADAR HBR TEPK GSTERLMEMESNE RAMEN, TEHDT DER OLAN FAALYETLERDEK HAYAT NEME HAZ GELMELER DORULTUSUNDA YAPILAN DEERLENDRMEYE, BELL EVRELERCE REAKSYON GSTERLMES, DN SMRS VE BEZRGNLIINI CRETLE YAPAN BU KESMN, TSK'LERN KAMUOYUNA KARI ZELLKLE DN DMANI OLARAK TAKDM ETMESNN EN AIK FADESDR. BU NOKTADAN HAREKETLE SONU OLARAK; - ATATRK'N LKE VE NKILPLARI DORULTUSUNDA ORTAYA KOYDUU ETM VE KLTR POLTKALARININ, OK PARTL DNEMDE OY KAYGISI 201

LE

TERK

EDLMESN HALEN

MTEAKP,

MEYDANA OLARAK

GELEN

BOLUU

DEERLENDREN RTCA KESM; LKEMZDE LAKL DNSZLK ALGILAYAN SYASAL SLAMCI BR KTLENN OLUUMUNA YNELK PROPAGANDA, KURUMLAMA VE KADROLAMA FAALYETLERNE AIRLIK VERM BULUNMAKTADIR. - BUGN NEML BROK DEVLET KADROSUNUN RTCA KESMN ELNE GEMES ARTAN BR EKLDE DEVAM ETMEKTEDR. ZELLKLE DEVLETN KARAR MEKANZMASINI OLUTURAN, NEML VE NCELKL GREV YERLERNDEN MLK DARE, MALYE VE EMNYET GLERNE SIZILMAKTA, BROK MAHALL DARE VE KAMU KTSAD

TEEBBSLERNN BYK BR BLMNDE KADROLAMA YNNDE ALTYAPI TESS EDLMES ALIMALARI YOUN BR EKLDE DEVAM ETMEKTEDR. - DER TARAFTAN RTCA KESME KARI BLNL OLARAK DEVLETN LGL OR GANLARINCA, YETERL DENETM YAPILMAMASINDAN VE YASALARIN GER E GB UYGULANMAMASINDAN STFADE LE; BU KESMN EYLEM VE FAALYETLERN ARTAN BR CRETKRLIKLA CRA ETT GRLMEKTEDR. ZELLKLE TRK CEZA KANUNU'NDAN KALDIRILAN 163. MADDENN YARATTII BOLUUN DOLDURULMAMASI, RTCA KESME GL BR PROPAGANDA MKNI VE ORTAMI SALAMITIR. ARTAN RTCA FAALYETLERE KARI ALINAN MGK. KARARLARI GSTERMELK BAZI TEDBRLER DIINDA UYGULANMAMITIR. KARARLARIN KAMUOYU GNDEMNE SOKULARAK ENGELLENMESNE ALIILMAKTADIR. - MGK. KARARLARINI TSK'NN DAYATMASI OLARAK KA MUOYUNA YANSITAN RTCA KESM, TSK LE HALKI KARI KARIYA GETREREK, SLAHLI KUV VETLER YIPRATMAYA ALIMAKTADIR. - NEML BR EKONOMK GCE SAHP OLAN RTCA KESMN, BU ALANDAK, ARTIRARAK DEVAM ETTRD FAALYETLERN SRDREBLMES HALNDE, DAHA G L MAL MKNLARA KAVUABLECE DEERLENDRLMEKTEDR. - RTCA KESM, KEND DEOLOJSN LKEYE YERLETRMEK VE HKM KILMAK DORULTUSUNDA, HALHAZIRDA LKENN EN HASSAS KONUSUNU OLUTURAN HAREKETLE, KANLI TERR VE RGT BLGE PKK LE LKYE GRMEKTEN N KAINMAMAKTA, BU EKLDE TERR SONA ERDRECE NOKTASINDAN RGT HALKINI KEND AMALARI

KULLANMANIN YOLLARINI ARAMAKTADIR. - RTCA KESMN, BR YANDAN TE SYASAL SLAM GEREKLETRMEYE ALIIRKEN, DER YANDAN TRKYE'DEK LAK VE DEMOKRATK REJM KENDLER N TEHDT OLARAK GREN BATA RAN OLMAK ZERE TERRE 202

DESTEK VEREN BAZI SLAM LKELERYLE DAYANIMA NE GREREK HALKIMIZI ATATRK'N HEDEF OLARAK GSTERD BATI MEDENYETNDEN UZAKLATIRMAYA YNELK ABALAR NDE OLDUU GZLENMEKTEDR. - 4 MART 1929 TARHNDE, DEVRN BABAKANI MERHUM SMET NN, TBMM'DE YAPTII TARH BR KONUMADA; "EFENDLER TEHLKE KAPININ ENE GELNCEYE KADAR SABREDEN BYK MECLS, CUMHURYET' KURTARMAK N KESKN LLERN ZAMANI GELDNE HKMETM, DNN, DEVLETTEN VE SYASETTEN UZAKLATIRILMASI DA GEEN DEVRDE TAMAMLANMITIR. "VATANDA MABEDNDE ARIK KEND VE TKADI VE VCDANI BU LE SERBEST KARIIK BIRAKILMI, BADETNDEN ONUN TEMZ ENGEL NANCI DNYANIN NASIL

LERNDEN KURTARILMITIR. H KMSE BR VATANDAA, DN NANC INDAN, TR BR IKARMAYA MUKTEDR OLMAYACAKSA, DNDAR SLAHI LE DE H KMSE TBMM'NN HER HANG BR KANUNUNA, BR VATANDAIN EMNYET VE HAYSYETNE DL UZATMAYA MKN BULAMAYACAKTIR" DEMTR. (ALKILAR.) YNE BU TARH KONUMADA; BABAKAN SMET NN; CUMHURYET ADLYES BU MEMLEKET FESADA, VATANDA HAYSYET VE EREFNE NE KADAR RTL VE SANATLI OLSA DA, SNAT VE FTRAYA KARI MDAFAA EDECEK DEERDEDR. DYEREK KONUMASINI NOKTALAMITIR. (ALKILAR) OYSAK BUGN; - MENSUPLARINA BARI, SAYGI VE SEVG, KARILIKLI YARDIMLAMA VE Y AHLAKI TLEYEN, TOPLUMU AYIRAN DEL, KAYNATIRAN, DER DNLERE DAH HOGR LE YAKLAAN DNMZE AYKIRI OLARAK; "DNMZE KFRETTLER" SLOGANLARI LE NSAN BOAZLAYAN CANLER, ABBAS DNEMNDEN BLE GER BR LKELL AIKA SERGLEMEKTEDR. - NTEKM, HAZIRLADIKLARI SZDE SLAM ANAYASASINDA DA; + DEVLET, SLAMIN DIINDA DEL, NDEDR. SLAM HUKUKUN BR PARASIDIR. + SLAM DN LAK REJM KABUL ETMEZ. + SLAMDA DN VE DEVLET AYRIL MAZ. +DEMOKRAS, AVRUPA MENEL BR REJM OLDUUNA GRE, SLAMIN KABUL ETMED BR FELSEFEDEN DOMUTUR. + KANUN KOYMAK DEMEK ALLAHA KARI SAVA AMAK DEMEKTR. 203

+ DEVLETN DARE EKL SLAMDIR. + HAKMYET, KAYITSIZ ARTSIZ ALLAHINDIR. DYEREK, NHA HEDEFLER OLAN, BR DN DEVLET KURMAK N, HALKI, SONU OLMAYAN BR KARANLIIN NE EKMEK ZERE, HER TRL YOLA BAVURMAYI, MUBAH SAYMAKTADIRLAR. - TE BU ANLAYITIR K; BUGN BU KESM, BLNL BR EKLDE TSK.'LERN DN DMANI OLARAK GSTERMEKTEDR. - NETCE OLARAK RTCA KESMN HALHAZIR FAALYETLER TBARYLE; ATATRK'N BELRLENM TEMELLERN OLAN ATTII VE LAK EREVES VE SOSYAL ANAYASA'MIZ HUKUK LE DEMOKRATK, DEVLET

ANLAYII DIINA IKARAK, T.C. DEVLETN YIKMAYI AMALADII AIKA G RLMEKTE VE LKEMZDE SYASAL SLAM GEREKLETRME YOLUNDA OLUAN RTCA TEHDDN OK CDD BOYUTLARA ULATII DEERLENDRLMEKTEDR. - ANCAK, TRKYE DEVLETNN EKL CUMHURYET, REJM DEMOKRASDR. CUMHURYET MMET OLMAYAN BR MLLET KAVRAMINI VE N TER DEVLET YAPISINI ESAS ALMITIR. TRKYE CUMHURYET DEVLETNN EN BARZ KARAKTERST, ATATRK LKELERNE, DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL HUKUK DEVLETNE, NSAN HAKLARINA, HUKUKUN STNLNE DAYANAN ADA BR S YASAL SSTEM BENMSEM OLMASIDIR. - NTEKM ANAYASANIN; + BRNC MADDES; TRKYE DEVLET BR CUMHURYETTR. + KNC MADDES; TRKYE CUMHURYET, ATATRK MLLYETLNE BALI, DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL BR HUKUK DEVLETDR. + DRDNC MADDES SE; BRNC VE KNC MADDELERDEK HKMLERN DETRLEMEYECE HKMLERNE AMRDR. BYLECE ANAYASANIN TEMEL NTELKLER HALKIN KAPSAMINDA, EGEMENLNE, TRKYE MLL CUMHURYET'NN BAIMSIZLIINA, VE DETRLMESNN TEKLF EDLEMEYECE

DEERLERNE, LAKLE, DEVLETN LKES VE MLLET LE BLNMEZ BTNLNE VE NTER DEVLET YAPISINA BALILIK, TRK DEVLET SSTEMNN TEMEL TALARIDIR. BU HUSUS, MLLET LE DEVLET ARASINDA BR ANTLAMADIR.

204

- BU ANTLAMAYA KURALLARI BLEREK, UYGULAYARAK VE UYGULATARAK RAYET EDEN HER VATANDA TRK MLLETNN ONURLU VE SAYGIDEER MENSUBUDUR. - BUGN TBARYLE; ARTAN BOYUTTA DEVAM EDEN RTCA TEHDDN, TRKYE CUMHURYET'N YIKMAYI HEDEF ALAN FEVKALADE CDD BOYUTU; ATATRK'N KURDUU CUMHURYET LKELER DORULTUSUNDA MEMLEKETN SEVEN DEMOKRATK VE LAK HER VATANDAIN DKKATLE ZLEMES VE BU TEHDD HER KESME ANLATMASI, TARAFSIZ KALMAMASI VE CRAATTA BULUNMASI ANA GREVDR. BU NOKTADAN HAREKETLE; ATATRK'N KURDUU MODERN VE LAK TRKYE CUMHURYET DEVLETNN NTELKLER DEMEYECEK, DETRLEMEYECEKTR. - BUNLAR; + TEK MLLET, + TEK VATAN, + TEK DEVLET, + TEK DL, + TEK BAYRAK, OLARAK FADE EDLMEKTEDR. Genelkurmay karargahnda st dzey generaller tarafndan bu brifingte, iktidardaki Refah Partisinin siyasi islamn temsilcisi olarak grlerek, bir i tehdit unsuru olarak tanmland grlmektedir. Dorudan yarg mensuplarna verilen bu brifingin, bu haliyle, Anayasann Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat ver emez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinlerde bulunamaz eklindeki 138/2 maddesine aka aykr olduu grlmektedir. Bu brifing, bata Adalet Bakan evket KAZAN olmak zere, RPli milletvekilleri tarafndan sert ekilde eletirilmi, Genelkurmay n yargya aka mdahale ettii, yargya Anayasa hkmlerine aykr olarak talimat vermek suretiyle su ilendii ifade edilmitir. Keza, 28 ubat dneminde Genelkurmay tarafndan Adalet Bakanlna ve cumhuriyet savclarna ok sayda su duyurularnda bulunulduuna dikkat ekilerek, 210 Genelkurmayn brifingler yoluyla yargnn RP aleyhinde tavr almasna alld ifade edilmitir.

210

Genelkurmay Bakanlnca Eyll 1990dan itibaren 10 Eyll 1997 tarihine kadar 511 adet su duyurusunda bulunulduu, ancak bunlarn ok aznn ileme konulduu, REFAH -YOL dneminin Adalet Bakan olan evket KAZANn, szkonusu su duyurularn smen alt ettii ne srlmtr. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.94.

205

te yandan, Genelkurmay tarafndan verilen bu brifingte, bir general tarafndan sylendii bildirilen Bizi hkmet boluunu doldurmaya mecbur etmeyiniz. Btn iyi niyetli yetki ve grev sahipleri birleiniz eklindeki szlerinin 14 Haziran 1997 tarihli gazetelerde yer almas zerine, DTP lideri CNDORUK, 15 Haziran 1997 tarihli gazetelere u aklamay yapmtr: REFAHYOL Hkmetinin yaratt boluu bugn Genelkurmay doldurmaktadr. Genelkurmayn gerekeleri hakldr ama grev onun deildir. are yaratmak halkn grevidir. Silahla hak alnmaz, silahla hesap sorulmaz. Sevgili ordu, seninle gurur duyuyoruz. Sen i ve d tehlikelere kar gvencemizsin. Ne olur orada kal Baka ie girime Genelkurmay karargahnda st dzey generaller tarafndan bu brifingte, iktidardaki Refah Partisinin siyasi islamn temsilcisi olarak grlerek, bir i tehdit unsuru olarak tanmland grlmektedir. Dorudan yarg mensuplarna verilen bu brifingin, bu haliyle, Anayasann Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinlerde bulunamaz eklindeki 138/2 maddesine aka aykr olduu grlmektedir. MGK Genel Sekreterliinde 30 yl alan Birinci Hukuk Maviri Aaolu, szkonusu Brifingi hazrlad ne srlen BG hakkndaki szleri u ekildedir: "BG, Genelkurmay'n kendi bnyesinde kurduu kurmay subaylardan oluan zel bir yapnn addr. Genelkurmay stihbarat Bakan olan korgenerale (etin Saner) bal olan bu yap, 28 ubat'a kadarki dnemde nemli brifingler verdi. Raporlar hazrlad. Daha sonra olay biz (MGK) devraldk; onlar da kendi hiyerarik dzenleri iinde bu srece katlmaya devam ettiler; ancak MGK kararlarndan sonra olay fiilen bizim denetimimize brakld."211 Bu brifing, bata Adalet Bakan evket KAZAN olmak zere, RPli milletvekilleri tarafndan sert ekilde eletirilmi, Genelkurmayn yargya aka mdahale ettii, yargya Anayasa hkmlerine aykr olarak talimat vermek suretiyle su ilendii ifade edilmitir. 28 ubat dneminde Genelkurmay tarafndan Adalet Bakanlna ve cumhuriyet savclar na ok sayda su duyurularnda bulunulduuna dikkat ekilerek, 212 Genelkurmayn brifingler yoluyla yargnn RP aleyhinde tavr almasna alld ifade edilmitir. te yandan, Genelkurmay tarafndan verilen bu brifingte, bir general tarafndan sylendii bildirilen Bizi hkmet boluunu doldurmaya mecbur etmeyiniz. Btn iyi niyetli yetki ve grev sahipleri birleiniz eklindeki szlerinin 14 Haziran 1997 tarihli gazetelerde yer almas zerine, DTP lideri CNDORUK, 15 Haziran 1997 tarihli gazetelere u aklamay yapmtr: REFAHYOL
211 212

28 ubat Kararlarn BG Hazrlad, 26 ubat 2007, Aksiyon Dergisi. Genelkurmay Bakanlnca Eyll 1990dan itibaren 10 Eyll 1997 tarihine kadar 511 adet su duyurusunda bulunulduu, ancak bunlarn ok aznn ileme konulduu, REFAH -YOL dneminin Adalet Bakan olan evket KAZANn, szkonusu su duyurularn smen alt ettii ne srlmtr. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.94.

206

Hkmetinin yaratt boluu bugn Genelkurmay doldurmaktadr. Genelkurmayn gerekeleri hakldr ama grev onun deildir. are yaratmak halkn grevidir. Silahla hak alnmaz, silahla hesap sorulmaz. Sevgili ordu, seninle gurur duyuyoruz. Sen i ve d tehlikelere kar gvencemizsin. Ne olur orada kal Baka ie girime 5. Refah Partisinin kapatlmas davas 21 Mays 1997 tarihinde, Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural SAVA, Refah Partisi'nin temelli kapatlmas istemi ile Anayasa Mahkemesi'nde dava amtr. SAVA, ayn gn yapt aklamada, "RP'nin, Anayasamza gre deitirilmesi teklif dahi edilemeyecek olan laik cumhuriyet ilkesine aykr eylemlerin oda haline geldiini ve giderek lkemizi bir i sava ortamna srklediini aka gstermektedir" eklindeki aklama yapmtr. Dava neticesinde Anayasa Mahkemesi tarafndan 16 Ocak 1998 tarihinde alnan kararla laiklie aykr tutum ve davran nedeniyle Refah Partisi kapatlmtr. Vural SAVA Anlarm adyla yaymlad kitabnda, 19 Ocak 1998 tarihinde Cumhurbakan Demirel tarafndan Kke davet edildiinde geen olaylar u ekilde ankatmaktadr: Scak bir karlamaRefah Partisi kapatlmasayd, askeri mdahale olabilirdi. Seni kutluyorum. Davay sen atn. Bu sonuta %50den fazala hakkn var. Hukuk dzeni iyi ilerse toplumda huzur olur. Yargya ok i dyor.213 6. Babakan ERBAKANn istifas ve ANASOL-D Hkmeti: 18 Haziran 1997de Babakan Necmettin ERBAKAN, lkedeki gerginliin giderilmesi iin, Babakanlktan istifa etmitir. Babakan ERBAKAN, Cumhurbakanna istifasna sunarken, DYP ile aralarndaki protokol gereke gstererek Babakanln DYP Genel Bakan Tansu LLERe verilmesini istemitir. 8 Kasm 2012 tarihinde Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan eski DYP Milletvekili Cavit ALAR, ERBAKANn istifa etmeden nce askerin REFAH-YOLdan sonra kurulacak hkmet konusunda Genelkurmayla grme yapmak iin kendisini grevlendirildiini ifade ederek, ziyaretinde Genelkurmayn gemi azya aldn grdn ifade etmitir.214 stifa zerine, Cumhurbakan DEMREL, 19 Haziran 1997 tarihinde, ANAP, DSP, CHP ve DTP Genel Bakanlar ile grmelere balam ve 20 Haziran 1997de ANAP Genel Bakan Mesut YILMAZ yeni hkmeti kurmakla grevlendirilmitir. 25 Haziran 1997de RP, DYP ve BBP Genel Bakanlar bir basn toplants dzenleyerek Babakanln Tansu LLERe verilmesini istediler ve partinin 282 milletvekilinin imzalarn ihtiva eden bir belgeyi RP Milletvekili Salih KAPUSUZ ve DYP Milletvekili Saffet Arkan BEDK ile Cumhurbakanlna gndermilerdir.
213 214

Vural SAVA, Anlarm, bir dnemin perde arkas, Bilgi Yaynevi, Ankara, Nisan 2012, s.160 -161. Cavir ALARn 8/11/2012 tarihli Komisyon Tutana.

207

30 Haziran 1997de Sayn Cumhurbakan, Mesut YILMAZn kurduu ve CHPnin dardan destekledii, ANP, DSP ve DTPnin katld 55 nci hkmeti onaylamtr. 12 Temmuz 1997de 55inci hkmet, 281 kabul, 256 red, 2 ekimser oyla gvenoyu almtr. REFAHYOLun yklarak YILMAZ Hkmetinin kurulmas dnemin gazete ve televizyonlarnda sevinle karlanmtr. Hrriyet Gazetesi, lkeyi Silahsz Kuvvetler rticadan kurtard eklinde manet atmtr. ANASOL-D dneminde EMASYA Protokolnn imzalanmas, yeni Milli Gvenlik Siyaset Belgesinin kabul, Babakanlk Takip Kurulunun tekili gibi irticayla mcadele konusunda nemli admlar atlmtr. Ancak, zamanla, kamuoyunda giderek artan ekilde MGK Hkmeti eletirilerine muhatap olan YILMAZ, bu eletirilere cevap vermek iin askere kar daha mesafeli olmaya almtr. Bu balamda, eitli kamuoyu aratrma irketlerinden faydalanan YILMAZ, bu aratrmalarda ordunun irtica abartt eklindeki sonular gazetecilerle paylamtr.215 rnein, Babakan Mesut YILMAZ, Genelkurmay kinci Bakan evik BRin tutum ve davranlarndan kendisinin de rahatsz olduunu gazeteci Mehmet Ali BRANDa anlatmtr. Ancak BRAND, bu haberi yapnca YILMAZn nasl geri adm atarak, bu szlerini inkar ettiini Komisyonumuza ifade etmitir.216 Bu dnemde Enerji Bakanlndaki st dzey brokratlarn enerji ihalelerinde rvet aldklar iddias ile tutuklamalar yaplm ve dnemin Enerji Bakan hakkndaki iddialar gndeme gelmitir. Cumhur Ersmere sorulmutur. Ersmer, o dnemde kendisi hakknda bir karalama kampanyas yrtldn ifade etmitir.217 7. ANASOL- D Hkmeti dneminde Cumhurbakan Sleyman DEMRELe sunulan brifingler: 7.1. slami Sermaye Balkl zel Brifing: Genelkurmay Bakanl tarafndan, ANASOL-D Hkmetinin ilk MGK toplants olan 25 Temmuz 1997 tarihli MGK toplantsndan bir gn nce, 24 Temmuz 1997 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirele slami Sermaye balkl bir brifing218 verildii anlalmaktadr. Tamam byk harflerle kaleme alnan Brifingte, irtica yanls kiilerin sahip olduu zel irketler ile islami yntem

215

Babakan Mesut YILMAZn yaptrd bir aratrmada ordunun irtica abarttn syleyenlerin orannn %62, ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn ise %37.7 olduu ifade edilmitir. rtica ile savam yetersiz bulanlarn oran %37, irtica tehlikesi yoktur diyenlerin oran ise %39,3 olarak verilmitir. (Taha AKYOL, 3 Nisan 1998, Milliyet Gazetesi.) (E) Korg.evket BLGRAY, bu anket sonularn siyasilerin anketleri kendi eilimlerine gre yaptrdklar eklinde yorumlam; REFAHYOL dneminde ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn %80 olduunu ne srmtr. 216 Mehmet Ali BRANDn 4/10/2012 tarihli Komisyon Tutana. 217 MUSTAFA CUMHUR ERSMERin 01/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. 218 CUMHURBAKANLII DEMREL ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-546.

208

ve usulleri bir model olarak benimseyen vakflar, dernekler, ticari kurulular, holdingle, finans kurulular ve arac bankalar ayrntl ekilde incelenmektedir. Brifingte zetle; - slami sermayeye verilen grevin din esaslarna dayal bir ynetim sisteminin kurulabilmesi iin belirlenen strateji dorultusunda lzumlu maddi kaynaklarn oluturulmas olduu, - slami sermayeye Milli Gr slam Toplumu, yurtd kkenli finans kurulular, tarikatlarn yurtd organizasyonlar ile d lkeler tarafndan dorudan saland, - Milli Gr slam Toplumunun ticari iletmelerden, hac organizasyonlarndan, kurban kesim kampanyalarndan ve belediyelerden elde ettikleri yllk gelirinin 1 milyar dolar olduu, - 1983 ylnda 70 sayl KHK ile kurulan yurtd kaynakl finans tekilatlarnn siyasal islama maddi destek salad, bu kurulularn Faisal Finans Kurumu, Albaraka Trk zel Finans Kurumu ve Kuveyt Trk Evkaf Finans kurumu olduu, - Faisal Finans Kurumu hakknda 1995 ylnda Hazine kontrolrleri tarafndan dzenlenen rapora istinaden hayali ihracata araclk yapmak, sahte evrak dzenlemek ve kara para aklama merkezlerine para transferi yapmak suundan kanuni takibat yapld, - kibuuk trilyon sermayeye sahip olan bu finans kurumunun para piyasasnda 1 milyar 600 milyon dolarlk mevduata sahip olduklar, bu kurululara borsada ilem yapma yetkisini haiz arac kurum kurma izni verilmesi ynnde gayret sarfedildii, bylece kara para aklama imkanna kavuulaca, - Sleymanclarn Avrupadaki slam Kltr Merkezleri araclyla yurt iindeki cami yapm almalar iin para aktardklar, - Fethullah Glen Grubunun eitim kurumlar at ve altrd, - Bata ran olmak zere, Libya, Kuveyt ve Suudi Arabistan gibi islam lkelerinin, Trkiyede islami devrim yaplmas iin dorudan maddi yardm saladklar, tespit edilen parann 100 milyon dolar civarnda olduu, -slami sermayeye mensup balca derneklerin; Milli Gr yanls iadamlar tarafndan kurulan MSAD ile Fethullah Glen grubu tarafndan ynlendirilen Hayat Dayanma Dernei olduu, bahsekonu derneklerin 26 il merkezi ve 6 ilede faaliyet gsterdii, - slami sermayenin nemli bir blmnn toplam sermayesi 500 trilyonu bulan 385 irketten olutuu, ayrca 4 bin irketin de mevcut olduunun istihbar edildii, - Balca slami holdinglerin Kombassan Holding, Yimpa Holding ve hlas Holding olduu, - slami sermayeye ihracat tevii olarak 445 milyon dolar, i yatrm tevik uygulamas olarak 910 milyon dolar, yabanc sermaye izinleri ve tevikleri olarak 650 milyon dolar olmak zere, toplam devlet tarafndan salanan destek toplamnn 2 milyar dolar olduu, - 1997 yl Bte Kanununa konan bir madde ile bu kurumlara sresiz teminat mektubu verilmek suretiyle etkinliklerinin daha da artrld,

209

- Balca finans kurulularnn hlas Finans Kurumu, Asya Finans Kurumu ve Anadolu Finans Kurumu olduu, bu kurulularn istenilen ekilde denetlenemedii, - Refah Partili belediyeler tarafndan islami sermayeye mali destek verildii, Ankara Bykehir Belediyesinin btn ihalelerinin Muradiye Vakf paravanlnda kurulan 13 irket vastasyla yrtld, btn ihalelerin genel olarak bu irketlere verildii, bu kapsamda Muradiye Vakf tarafndan toplam 78 ihalede 14 trilyonluk i yapld, stanbul Bykehir Belediyesinde de 17 irketten oluan benzeri bir tekilat bulunduu, bu belediyenin her emlak satndan ba ald duyumlarnn alnd, - Hkmet tarafndan btede belediyelere tahsis edilen 26 trilyon liralk kaynaa ilaveten, Ankara Bykehir Belediyesine 5 trilyon TL, stanbul Bykehir Belediyesine de 10 trilyon TL olmak zere toplam 15 trilyon TLlik tahsisat ayrld ve dendii, - Belediyeler tarafndan arsa rant yoluyla gelir elde edildii; belediyelerin cami altlarnda iyerleri almasna imkan salamak suretiyle haksz kazan saland, - Vergi muafiyetine sahip vakf ve dernekler tarafndan yardm paralarnn 690 milyar bulduu, - Sosyal Yardm ve Dayanma Tevik Fonunda bulunan 30 trilyonluk kaynan bte dnda tutularak nemli bir blmnn Babakan Erbakann inisiyatifinde kullanld, - Genel ve katma bteli idarelerin dnda tutulan ve havuz tabir edilen fonda biriken 110 trilyonun 55 trilyonunun Refah Partili milletvekillerinin talepleri dorultusunda siyasi mlahazalarla kullanld, - Maliye Bakanlnn giderayak siyasi mlahazalarla islami sermayenin merkezi olarak bilinen vergi potansiyeli yksek Konya, Kayseri ve Sivas gibi illeri maliye denetim program dnda brakt, - lkemizde her yl kesilen 4 milyon kurbann %17sinin Trk Hava Kurumu tarafndan, geri kalannn ise yetkisiz islami arlkl kurulu ve tarikatlar tarafndan topland, 1997 ylndan bu kapsamda islami sermayeye aktarlan kurban derisi gelirinin 5 trilyon civarnda olduu, - Siyasal slamclarn Trkiyede dini esaslara dayal bir ynetim sistemi oluturmak maksadyla her yl 15 milyar dolarlk bir paray kullanmakta olduklarnn tahmin edildii, bu parann Trkiye btesinin yaklak te biri olduu, - Bu parann refah Partisi tarafndan sempatizan kazanma, taban geniletme, propaganda, basn yayn, eitim, kadrolama ve seim hazrlklar maksadyla kullanld, - Bu nedenlerle islami kurallar ve inan ne srlerek oluturulan bu ekonomik sistemin milli ekonomimize alternatif slamc bir ekonomik potansiyel oluturmasnn nlenmesinin hayati nemi haiz olduu ifade edilmektedir. 7.2. Siyasi slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri Konulu zel Brifing:

210

24 Temmuz 1997 tarihinde Cumhurbakan Demirele, Siyasal slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri balkl bir baka brifing219 daha verildii anlalmaktadr. Tamam byk harflerle kaleme alnan bu Brifingte, Refah Partisi tarafndan Bakanlk, kurum ve kurulularda yaplan atamalar kadrolama faaliyeti olarak deerlendirilerek ayrntl ekilde incelenmektedir. Brifingte zetle; -Refah Partisinin 1994 ylnda yaplan yerel seimlerden itibaren kazand belediyelerde, 1995 ylnda yaplan genel seimlerden itibaren ise kamu kurumlarnda kadrolat, - Bu partinin meclisteki toplam 550 milletvekillinin 160n alarak iktidar konumuna geldii, 550 milletvekilinden 72sinin mam Hatip okullarndan mezun olduu, bu durumun siyasal slamc kesimin kadrolama ortamn kolaylatrd, - Trkiye genelindeki 80 il valisinin 36snn, 874 ile kaymakam ile yargnn ve emniyetin bir ksmnn, yurt ii ve yurt dnda da 167 basn yayn kuruluunun siyasal slamc olduu, - 2541 dernek, 166 vakf, 268 irket, 1657 kurs ve pansiyon, 626 dershane, 9 sendika, 52 zel okulun siyasal islam amalar dorultusunda kadrolat, - Milli Genlik Vakfna bal yurt saysnn 40 ilde 60a, renci evinin 58e, ye saysnn ise 150000e kt, ayrca toplam 654 vakf, dernek ve tarikatn siyasal islama destek salad, - Yerel ynetimlerin destekledii 21 vakfn Trkiye genelinde yaylarak saysnn 213e ykseldii, 7 irticai dernein ise 95 adede ulat ifade edilmektedir. - REFAH-YOL koalisyon hkmetinin kurulmasn mteakip, 12 aylk sre zarfnda, Babakanlk merkez tekilatna 1000in zerinde personel alnd, bu kiilerin genellikle islami kesimi destekleyen belediyelerden geldii, - Babakanlk Mstear ve Yardmclklar, Kanunlar ve Kararlar Genel Mdrl, Ekonomik ve Mali ler Bakanl, Devlet Arivleri Genel Mdrl gibi hayati nemdeki brokratik noktalar ile GAP daresi Bakanl, Ortadou Amme daresi Bakanl, Sosyal Yardmlama ve Tevik Fonu, D Ticaret ve Gmrk Mstearlklar, Devlet Planlama Tekilatnda Yksek Planlama ve Para Kredi ve Koordinasyon Kurulunun slam yanls kiilerin kontrol altna girdii, - Babakanlk bnyesinde oluturulan zel Gvenlik Tekilatna 85 Milli Gr ahsn koruma grevlisi olarak alnd, bylelikle dier bakanlklarda meydana gelen gelimelerin Babakanla aktartlmas ynnde bilgi a oluturulduu, - M.S.B.lna bal yasal bir kurulu olan Savunma Sanayi Mstearl tekilatnn bulunmasna ramen Babakanlk bnyesinmde savunma sanayini kendi amalar dorultusunda kontrol etmek ve ynlendirmek maksadyla bir birim oluturulduu ve bana siyasal islama destek veren S.. adl bir ahs getirildii, - Babakanlk Mstearlna Milli Gr yanls O.K.K., Babakanlk Yksek Denetleme Kurul Bakanlna S.A., Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrlne A.G. ve Babakanlk dari

219

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-528.

211

ve Mali ler Daire Bakanlna G.Y.nn getirilmeleri ile yeni atamalarda ve personel almlarnda partizanca bir yaklam iinde olduklar, - 36000 alan ile tam bir personel devi olan Ziraat Bankasnda byk bir kadrolama hareketi balatld, sadece dou ve gneydou illerinde 900 kiini ie alnd, - Vakfbank ynetim kurulu, genel mdr, drt genel mdr yardmcs ve ok sayda yneticisinin resen emekli edilerek grevlerine son verildii, bankann kadro saysnn artrlarak bu kadrolara irtica yanls kesimden kiilerin atand, bylece kendi sermaye gruplarna finansman ak saland, - Ayrca, TBMM Bakanlna sunulan Denizcilik Bakanl kurulmasna ilikin yasa tasars ile 954 merkezde olmak zere toplam 2327 yeni kadro ihdas edilmesinin ngrld, bu bakanl ele geirmek zere milli gr yanllar iin tekilat emas yapld, irtica yanls N.K. adl kiinin Mstear Yardmcs yapldnn belirlendii, - Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrlne 700 eleman alnmas iin snav ald, 1500 ocuk bakcs, sosyal hizmetler uzman ve hademe almnn planland, Malatya l Mdrlne Fethullah yanls A.K., Kars l Mdrlne Milli Gr yanls D.G. atandrlarak partizanca bir yaklam sergilendii, - Gelecein siyasal islama yn veren kadrolarn oluturmak amacyla, rencilerin bata Hukuk ve Siyasal Bilgiler Faklteleri ve Polis Okullar olmak zere, idareci yetitiren niversitelere ynlendirildii, - Bugn itibaryla kuran kurslarna devam edenlerin saysnn 1 milyon 685 bin olduu, her be ylda bir bu saynn iki katna kt, buna gre 2005 ylnda bu rakamn 7 milyona kaca, bu sayya izinsiz olarak faaliyet gsteren kuran kurslar da eklendiinde bu saynn byklnn takdirlerine maruz olduu, - rticai kesimin islam devletinin kalesi olarak grdkleri mam Hatip okullarnda ise durumun daha da dndrc olduu, 561 imam hatip lisesinde 492 bin 809 renci bulunduu ve ylda 53 bin 553 kiinin mezun olduunun tespit edildii, oysa yllk imam ihtiyacnn 2 bin 288 kii olduu, ihtiya fazlas 51 bin 345 kiinin zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve polis akademilerine ynlendirildii, amacn ksa ve orta vadede devlet kadrolarn igal ederek siyasal islam olgusu iinde islami bir devlet yaps oluturmak olduu, - Adalet Bakanl bnyesinde 450 yeni hakim ve savc iin alan snav kazanan 1756 adaydan en az yarsnn imam hatip okulu mezunu ve irtica yanls olduu, zellikle Adalet Bakan Maviri olarak alan Refah partisi Rize Milletvekili evki YILMAZn kardei A.Y.nin yarg ve savc snavlarnda koordinatrlk yaparak yarg erki iinde kadrolama yapt, - Adalet Bakanl Mstear, Mstear Yardmclar ile Ceza ve Tevkif Evleri Genel Mdrnn grevlerinden alnarak, yerlerine Milli Gr yanls .A., H.T.F. ve evki YILMAZn kardei A.Y.nin getirildii,

212

- DYPnin ynetiminde olmasna ramen, ileri Bakanl ana hizmet ve tara birimleri ile bal kurulularnda da koalisyon hkmetinin verdii referanslar dorultusunda atamalar yaplarak kadrolald, Bakanlk Aratrma ve Gelitirme Daire Bakanlna Milli Gr yanls H.K., Hukuk Mavirliine ise T.A.nn atandrld, -Maliye Bakanl bnyesinde stanbul tekilatnn tamamen deitirildii, Arsa Ofisi Genel Mdr N.N.nn grevinden alnd, Bakanlk Maviri kadrolarna Milli Gr yanls M.Y., F.A., .S., M.A. gibi kiilerin atand, -Ayrca direkt TBMMye bal olmasna ramen Saytay kadrolarna %70 orannda Milli Gr yanls kiilerin yerletirildii, -DYPli bir bakann ynetiminde olmasna ramen, Milli Eitim Bakanl ana hizmet ve tara birimleri bnyesinde Siyasal slamc yzlerce atamann yapld, 12 aylk dnemde Diyanet leri Bakanlndan ayrlan toplam 235 kiinin bu Bakanla atand, - Kadrolamann, Orman, evre, Salk Bakanlklarnda da srdrld, - Eski Kltr Bakan smail Kahramann st dzey brokratlar istifaya zorlad, bu amala personeli Dou ve Gneydouya tayin ettirdii, Milli Gr ahslardan A.K., .G., H.C.u Bakanlk Mstear ve Yardmclklarna getirildii, Fethullah yanls C.U., F.C., M.A. gibi ahslarn l Kltr Mdrlklerine atand, - Sanayi ve Ticaret Bakanlnda Genel Mdr dzeyinde 5 kiinin grevinden alnd, - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnda Trkiye Ta Kmr kurumunda alan siyasal islam yanls 146 kiinin st dzey grevlere atand ve bu kuruma irtica yanls 1500 personel alnd, eski Bakan Recai Kutann greve gelmesi ile birlikte Milli Gr A.H., E.E., Z.K. gibi kiilerin Mstear ve Mstear Yardmclklarna getirildii, TEDA ve TEA bnyesinde irticai kadrolama gerekletirildii, bu kapsamda 641 personelin TEAtan, 163 personelin ise TEDAtan er ay geici grevle yurtiine datld, messese mdrlerinden 53nn yerinin deitirildii, Ankaradaki Genel Mdrlkte grev yapan 50 Daire Bakanndan 30unun istifaya zorlanarak pasif grevlere getirildii, eski Tatvan Meslek Yksek Okulu Mdr radikal islamc Hizbullah rgtn n menzil kanadndan F.T.yi TEA dari ve Sosyal Hizmetler Daire Bakan olarak atand, Milli Gr yanls M..nn TEDA, A.D.nin TEA Genel Mdrlne tayin edildii, bylece bata sanayi ve enerji olmak zere stratejik neme haiz sektrlerin ynetiminin ele geirildii, - zelletirme ihalelerinde irticai kesim yanls irketlere ncelik verildii, bu irketlerin stratejik nemi haiz enerji sektrnde yaplan ihaleler iin birleerek g oluturmaya altklar, -alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda kadrolamann had safhaya ulat, alan snav sonucu 5000 kiinin ie yerletirildii, 1500 salk personelinin szlemeli olarak ie alnd, 750ye yakn st dzey personelin ise grevinden alnd, - Eski Bakan Necati ELKin Milli Gr yanls E..y SSK Genel Mdrlne, A.T.yi Mstearla, R.., C.A., .B. gibi ahslar is Mstear yardmclklarna atad, Sosyal Sigortalar, ve i Bulma Kurumu ve BAKUR Genel Mdrlerini grevlerinden alarak yerleri .U. A.Y. ve 213

F.A. gibi Milli Gr yanls kiilerin getirildii, SSK hastanelerinde Bahekim ve dier idari personelin tamamnn deitirildii, mfetti kadrolarna irtica yanls kiiler getirildii, bu Bakanlkta trban uygulamasnn serbest brakld, -Tarm ve Kyileri Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, YK ve KTlerde de ayn anlay ile kadrolama yapld, -zellikle Yksek retim Kurumlar kapsamnda 55 niversiteden 8inin irticai kesimin kontrolne girdii, - Son olarak, hkmetin istifasn mteakip kadrolamaya hz vermek maksadyla, 23 Haziran 1997 gn Babakanlktan izin alnmakszn kurumlar arasnda ve kurumlardan belediyelere naklen geileri dzenleyen bir genelge yaymlanarak naklen atamalarn tmyle serbest brakld, - Siyasal islami kesim tarafndan, fakir ve inanl ocuklarn, Kuran kurslar, mam Hatip okullar ve zel okullarda yatl olarak ve hibir cret almadan eitilerek beyinlerinin ykand; daha sonra niversite hazrlk kurslarndan geirerek hukuk ve siyasal bilgiler fakltelerinden mezun edip Atatrk ve laiklik dman kiiler olarak devletin kritik kadrolarna planl bir ekilde yerletirdikleri, - Mevcut haliyle, sorunun lke baznda ciddi bir boyuta erimesi nedeniyle, topyekn bir mcadele gerekliliinin ortaya kt, bu noktadan hareketle devlet kademelerinde siyasal islamn oluumuna ynelik kadrolamann, tasfiye edilmeden devam etmesi halinde, bu yndeki tehdidin artarak devam edeceinin deerlendirildii belirtilmektedir. 7.3. rtica Ne Durumdadr? balkl 17 Mart 1998 tarihli brifing: 17 Mart 1998 tarihinde , Genelkurmay Bakanl tarafndan, MGK toplants dnda, Cumhurbakan Cumhurbakanl DEMRELe, grlmektedir.
220

DEMRELe Genel

verilen

RTCA

NE

DURUMDADIR? intikal bir etmitir. kez daha

balkl Bu

zel

Sekreterliinden yasalardan

Komisyonumuza

brifingte,

TSKnn

kaynaklanan

grevlerinin

hatrlatld

Cumhurbakanl Arivinde de yer alan 60 sahifelik szkonusu takdimde zetle;221 - Kelime anlam gericilik olan irticann ulusal aydnlmzn kayna olan Atatrkn kurduu Trkiye Cumhuriyetinde var olan gericiliin amacnn devletin tm sistemlerinde slam hkmlerini egemen klmay amalayan teokratik bir slam Diktatrlne dn istedii, - Teokratik diktatrlk rejiminin Trkiye Cumhuriyetini temel ilkelerine kar olduu, mmeti olduu ve Cumhuriyeti ve milliyetilii reddettii, Milli Nizam, Milli Selamet partilerinden sonra Refah Partisinin kurulmasyla irtica tehdidinin ortaya kt, Refah Partisinin yzde 3le balayan oy orann 1995te yzde 21.4e ykselttii,

220

Belgeleriyle 28 ubat, http://www.haberturk.com/gundem/haber/718362-belgeleriyle-28-subat (15 Ekim 2012) 221 CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-668-700.

214

- Refahyol hkmeti dneminde bata ileri, Adalet, Salk bakanlklaryla mahalli idarelerdeki kadrolamann laik Cumhuriyeti ykmaya yneldii, irticann rejime ynelik ciddi bir gvenlik sorunu ortaya kard, - TCKnn Dine Dayal Devlet Kurma ynndeki propaganday su kabul eden 163 nc maddesinin kaldrlmasyla demokratik, laik ve sosyal hukuk devletinin meru mdafaasz kald, - Cumhuriyet rejimine kar gelien bu hazin tablo karsnda Anayasann 68 ve 69 uncu maddelerine istinaden Yargtay Basavcs tarafndan 21 Mays 1997 tarihinde laiklik ilkesine aykr eylemleri nedeniyle Refah Partisinin kapatlmas istemiyle Anayasa Mahkemesine dava ald, - Siyasi tansiyonun da ykselmesine bal olarak REFAHYOL Hkmetinin iktidar brakmak zorunda kald ve nihayet bu partinin 16 Ocak 1998 gn Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatld ve gerekeli kararn 21 ubat 1998 tarihli Resmi Gazetede yaymland, - Anayasann temel ve deitirilemez ilkelerine aykr hareket eden bir partinin bu aamaya kadar nasl trmanabildii ve siyasi ve ahsi hrslarn ar basarak, siyasi ve ahlaki deerleri ayaklar altna alan bir dier partinin destei ile iktidara nasl tand ve desteklendiinin sorulmaya deer bir soru olduu, misyonunu tamamlad yorumu yaplarak kapatlan Refah Partisinin devam olarak kurulan Fazilet Partisine, Refah Partili 147 milletvekilinin eski genel bakanlar ERBAKANn talimatyla ye olmasnn Anayasal dzenin istismar edildiini gsterdii, - rticann yeni stratejisinin; slami kimlii n plana karmadan siyasi alanda tekilatlanmay muhafaza etmek ve TBMMde ounluu salayabilecek bir oy oranna ulamak, lke genelinde siyasi, sosyal ve ekonomik bunalmlar yaratarak toplumun siyasal slam tek zm olarak grmesini salamak iin propaganda yapmak, bu maksatla Radyo ve Televizyon st Kurulu frekans tahsis ihalelerinde irtica destekleyen sermayeyi kullanarak, zellikle nfus younluunun fazla olduu yerlerde, ihaleleri kazanmak, yurtd gelirleri ve elde ettikleri yerel ynetimlerin imknn kullanarak irticay destekleyen sermayeyi gelitirmek, bu gle halk iradesini satn alarak slam diktatoryasna kay garantilemek, 8 yllk kesintisiz eitim nedeniyle imam hatip liselerinin orta ksmnn kapatlmasndan doan dini eitim boluunu, zel okullar aarak telafi etmek, devlet kademelerinde elde ettikleri kadrolar muhafaza edebilmek iin iktidar partileri zerinde toplum basks yaratmak, kamuoyunun ksmen de olsa irticaya kar duyarl hale gelmi olmas nedeniyle faaliyetlerini ve zellikle radikal unsurlarn yer altna kaydrarak, daha gl ve hacimli bir potansiyele ulaarak, tekrar sahneye kmak ve siyasal iktidar kaybetmelerinde balca faktr olarak grdkleri Trk Silahl Kuvvetlerini her trl vastay kullanarak ypratmak, bylece, Trk Silahl Kuvvetlerinin hem gcn, hem de toplum zerindeki tarihi etkisini zayflatmak olduu, - Bu dorultuda Refah partisinin kapatlm olmasnn srekli gndemde tutulduu, propaganda ve gsteri arlkl eylemlerde bulunulduu, madur kitle olduklar temas ile demokrasi aldatmasna devam ederek, zellikle rticann asl yzn hala anlamayanlar, etkilemeye ve saflarna katmaya altklar, - Yerel ynetimlerde kadrolama faaliyetlerini hzlandrdklar, 215

-rticai kesimin Fazilet Partisi iinde szkonusu stratejiyi uygulayarak siyasi mcadeleyi devam ettirecei, gerekli grdklerinde iddet ve terre bavurmaktan ekinmeyecekleri, - Bunun iin yeralt faaliyetlerini organize edecekleri, yurt dnda ise bilinen faaliyetlerini younlatracaklar, baz kastl evrelerin ise rtica abartlyor slogan ile olay basite indirgedikleri, - Demokrasi savunuculuu adna gelimeler karsnda ciddi ekilde hareketsiz kaldklar, bylece irticai gelimeye daha da ivme kazandrdklarnn aka grld, irticann eitim alanndaki faaliyetlerinin devam ettii, dini eitim ve kadrolamaya nem verildii, -Aydn din adam yetitirmek iin alan mam Hatip Okullarnn istismarn oda haline geldii, dier liselerle eit hale getirilerek ve mezunlarna niversite giri hakk verilmesiyle birlikte, hem okul hem de renci saysnda byk bir art meydana geldii, - Bu okullarn Siyasal slamn arka bahesi haline geldii, bu okullarda Milli Eitim Bakanlna bal olmalarna ramen kz-erkek ayr eitim yapld ve kz rencilerin Milli eitim Bakanl Klk Kyafet Ynetmeliine ramen rticann simgesi olan trban ile btn derslere girdii, bu okullarn Atatrkn adnn anlmad bir ekle brnd, - Bu okullar yoluyla medrese eitiminin geri getirildii ve eitimde birliin ortadan kalkt, mam Hatip mezunlarnn zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve tp fakltelerine girmeye veya polis ve retmen olmaya tevik edildii, bylece mlki idare amirleri, yarg ve savclar ile emniyet tekilat iinde nemli bir orana ulatklar, - zinli izinsiz snr tanmadan alan Kuran kurslarnda teokratik dncenin ilendii ve zellikle Atatrk ve din dmanl aland, sekiz yllk kesintisiz eitim sebebiyle imam hatip liselerine olan talebin azalmasna kar youn bir kampanya yrtld, - Yaplan incelemede mam Hatip liselerindeki toplam kz renci saysnn erkek rencilerden fazla olduunun tespit edildii, irticai kesim tarafndan kontrol edilen 584 zel okulun byk bir ksmnn tarikatlara mensup ahs, irket veya vakflar tarafndan iletildii, bu okullarda irticai faaliyet tespit edildii, - 45 fen lisesinin de bu kesimin kontrolnde olduu bu okullarda szde altn nesil yetitirme ad altnda bata Harp Okullar olmak zere kritik niversitelere girmeye aday tarikat mridleri yetitirildii, 5000e yaklaan dershane ve kursun da bu kesime ait olduu, eitim alannda faaliyet gsteren en nemli tarikatn Fethullah GLEN ve tarikat olduu, - Glenin hedefinin okullarnda beyinlerini ykad genlikle oluturaca toplum vastasyla laik, demokratik ve sosyal hukuk devleti olan TCyi sona erdirip yerine eri yasalarn hkim olduu slam devletini kurmak olduu, - 1972 ylnda Fethullah GLENin, Atatrk genlie din dman olarak gstermeye ve tantmaya alt, Nurculuk tarikat yoluyla dine dayal devlet dzenini kurma ynnde faaliyette bulunduunun Mahkemece belirlendii ve yl ar hapse mahkum edildii,

216

- Ad geenin mahkumiyetine esas tekil eden, dine dayal Devlet dzeni kurma amacn gden faaliyetlerinin, Askeri Yargtayn 24.10.1973 tarih ve 1973/242 sayl Karar ile de sabit grld, Fethullah GLEN tarikatnn yurt iinde 182 okulu, 300 dershanesi ve 25 bin kapasiteli 240 yurt ve pansiyonunun mevcut olduu, - Bu kurumlarn 200 civarnda vakf ve yine 200 civarnda irket tarafndan desteklendii, bu okullarda kz ve erkek rencilere ayr eitim verildii, Siyasal slam zihniyetiyle ynlendirildikleri, - Fethullahlarn Trkiyede gerekletirilmesi hedeflenen slam devletine uluslararas destek salamak amacyla yurt dnda okul ama ata balattklar, zelikle de Orta Asyada okullar atklar, bu erevede 52 lkede 6 niversite, 236 ilkokul ve orta dereceli okul, 6 dershane olmak zere toplam 248 okul/dershane ve 21 renci yurdu ald, bu okullarda 3 bini yabanc olmak zere, 7 bin eitici/idarecinin grev yapt, nmzdeki 5 yl iinde 500 orta dereceli, 50 niversite almasn hedefledikleri, - Fethullah GLENin eitim alanndaki bu yatrmlarnn toplam deerinin 350 trilyon TL olduu, GLENin Batya kar lml bir dini lider grnts izmeye zen gsterdii, Fethullahn Papa ile grmesinin yaratlmak istenen bu imajn bir uzants olduu, bu grmede Trkiyede rahip yetitiren bir Ruhban Okulu almasn destekleyecei konusunda garantiler verdii duyumunun alnd, bu balamda Diyanet leri Bakannn Papa ile grme talebinin 3 yldan beri bekletilmesine ramen, GLENin grme talebinin ksa sre iinde olumlu cevaplandrlmas ve resmi bir sfat olmamasna ramen Romada Trkiye Cumhuriyeti Bykelisi tarafndan Devlet protokol ile karlanarak, Papa ile grtrlmesinin ve Papay sann Doumunun 2000 nci Yl vesilesiyle Trkiyeye davet etmesinin devletin Diyanet leri Bakannn itibarn zedelemeye matuf bir hareket olduu gibi ayn zamanda Bykelinin bu tavrnn da Devlet onuruyla badamayacak bir durum olduu, - GLENin izilen Hogr ve Bar tablolaryla baz Devlet evrelerini etkiledii, GLENin faaliyetlerine Devletin destek verdii imajn izmesinin takiyye olduu, oysa Cumhuriyet dnemine Kefere dzeni diyen Fethullahlarn bugn bu dzenin devamlln ister grnerek baz kesimleri de davranlarna inandrabildikleri, Devlet iinde Devlet faaliyetleri icra eden Fethullahlarn tarikat okullarnn Milli Eitime alternatif bir anlayla ynetildikleri, okullarnda idareci dahil tm personelin tarikat tarafndan tayin edildii ve maalarnn kendi kstaslarna gre belirlendii, irticai kesimin slam Devletine ulaldnda gerekli olacak kadrolar yetitirmek ve devlete szmay amaladklar, -Brokrasiye hakim olan Devlete hakim olur prensibini uygulayan Fethullah GLEN Nurcu tarikatnda yeralan baz brokratlarn, Hazine Mstearlnn Tevik ve Uygulama Genel Mdrl ile Yabanc Sermaye Genel Mdrl gibi icra birimlerinde rgtlenerek, irtica destekleyen sermayeye tevik verilmesini saladklar, bu kesimlerin Devlet imkanlaryla byyp gelimesine n ayak olduklar,

217

- Ayrca, Maliye Bakanl Gelirler genel Mdrlnde de rgtlenerek irticai firmalarn mali denetimlerini istedikleri ekilde engelledikleri, TCKnun 141, 142 ve 163 nc madde lerinin kaldrlmasyla oluan liberal ortamn zel yayncl gelitirmesiyle radikal sylemlere frsat yaratld, bu ortamdan istifadeyle 224 radyodan 124nn, 60 televizyondan 41inin irticai ynde yayn yapt, bu hali ile irticai kesimin Trkiye nfusunun %90una televizyon ve radyo yoluyla ulaabildikleri, - Samanyolu, Mesaj ve Kanal-7 gibi televizyonlarn irticaya destek verdikleri, ayrca Trkiye genelinde mevcut 7.650 gazete ve derginin %70inin irticai nitelik tad, Trkiyede ocuklar a ynelik yayn yapan basmevlerinin nemli bir blmnn irticai kesime ait olduu, yaynlanan kitaplarnn bir ksmnn Milli Eitim Bakanlnca tavsiye edilen yaynlar iinde yer ald, - rticai kesimin sermaye alannda 7 byk holding, 4000 civarnda irket, 11 byk zel finans kurumunun olduu, zel finans kurumlarnn toplad fonlar kendi itirakleri dahil diledii kurululara, zkaynaklarnn belli bir oran ile snrl olmakszn kredi olarak databildikleri, bu kurulularn 1990 ylnda 1.7 trilyon olan aktiflerinin, 1997 ylnda 337 trilyona ulat, - rnein 1995 ylnda 20 milyar TL ile kurulan K.nn iki yl iinde sermayesini 500 kat artrarak 100 trilyona kard, - 23 Aralk 1997 tarihli MGK toplantsnda zel Finans Kurumlarnn durumlarnn grld ve Hkmetten zel Finans Kurumlarnn durumlarnn incelenmesi ve Bankalar Yasasna benzer yasal dzenlenme ierisinde faaliyette bulunmalarn temin iin gerekli almalarn yaplmasnn istendii, - Ayrca, Hazine Mstearl ierisindeki irticai kadrolarn, rtica destekleyen sermaye ierisinde yer alan A. Finans kurumu A..ne 1997 yl Eyll aynda 553 milyar TL., Y.Y.A..ye 1998 yl ubat aynda 3.1 trilyon TL. tevik verilmesini saladklar, K.Holdingin Refahyol Hkmetinin son dneminde toplam 8.5 trilyon TL deerinde 5 adet tevik belgesi alrken, 55 inci Hkmet dneminde ise 1997 yl Aralk aynda 526 milyar TL. tevik aldklar, - .A..ne 11 Mart 1998 tarihinde verilen 6 trilyon TLlik tevik verildii, bu teviklerin devlet eliyle irtica destekleyen sermayeye kredi verilmesine devam edeceini ve gerek rakamn bunun ok zerine kabileceini gsterdii, irtica destekleyen sermayeye tevik verilmesini engellemeye alan brokratlarn bazlarnn sindirildii, - Vakflar Bankas Genel Mdr ve Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdr Vekili gibi bazlarnn ise grevlerinden alnd, sonu olarak irtica destekleyen sermayenin kayna belirsiz finansman ile ekonomide sz sahibi olmasna halen mani olunamad, - rticann Trk Silahl Kuvvetlerine szmak iin birinci dnemde mam Hatip Lisesi mezunlarnn Harp Okullarna alnmasna salama giriimleri yapld ve tarikatlar araclyla Askeri Okul ve Birliklere szma giriimleri yapld, ikinci dnemde irticai faaliyetleri sebebiyle YA kararyla ordudan atlan personel konusunun istismar edilerek, Trk Silahl Kuvvetlerinin din

218

dman bir kurum olarak ilan edildii, nc dnemde Trk Silahl kuvvetlere kar uyguladklar stratejide sertleme gzlendii, - Silahl Kuvvetlerin yasal yetki ve grevleri erevesinde ve Genelkurmay Bakanlnn emirleri ile karargah almas yapmak zere tekil edilen Bat alma Grubuna ve Trk Silahl Kuvvetlerine ynelik faaliyetlerde bulunmak zere eitli alma gruplar kurulduu, bu gruplar vastas ile hayali senaryolar reterek ve eitli mercilere gnderdikleri Komutanlar hedef alan mektuplarla; kastl olarak Trk Silahl Kuvvetleri personelini Mslman-Ateist, Alevi-Snni eklinde blmeye ve karlkl gvensizlik ortam yaratarak emir komuta sistemini paralamaya ynelik propaganda yapmaya baladklar, - zellikle Fethullah GLEN Nurcu tarikatnn da Trk Silahl Kuvvetlerine szma giriimlerinde bulunduu, GLEN tarikatna ait yurt dndaki okullarn al trenlerine zellikle emekli generallerin davet edilerek Trk Silahl Kuvvetlerine yaknlama gayretleri sarf edildii, - 55 inci Cumhuriyet Hkmetinin Sekiz Yllk Kesintisiz Eitim Yasasnn kabul edilmesiyle irticaya kar mesafe kaydedildii, ayrca refah Partisinin kapatlmasna ilikin Mahkeme Kararnn Cumhuriyet tarihinin en nemli rtica belgesi olarak tarihe getii, 28 ubat kararlarnn uygulanmas, takip ve koordinasyonu amacyla st dzeyde bir Kurul kurulmas ve yaynlanan genelgelerin olumlu olduu, - Genelkurmay Bakanlnca yaplan durum deerlendirmesinde, blc terr yannda irtica ile mcadeleye de i tehditte birinci ncelik verildii, bu hususun Milli Gvenlik Siyaset Belgesine de dahil edilerek, Milli Gvenlik Kurulunun 31 Ekim 1997 tarihli toplantsnda kabul edildii ve 413 sayl kararlar Hkmete bildirildii, - rtican ulat boyutlar ortaya karan ve mcadelede dinamo grevi yapan Trk Silahl Kuvvetlerinin irticai kesimin boy hedefi haline geldii, bu durum karsnda irticai kesimin de Trk Silahl Kuvvetlerini siyasete mdahale ettii, daha ak bir ifadeyle siyaset yapt temasn yaygn biimde iledii, - Halbuki, Trk Silahl Kuvvetlerinin irtica ile mcadelesinin hibir siyasi ynnn olmad, Silahl Kuvvetlerin, Anayasa ve yasalarn kendisine verdii Trk Yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi Trkiye Cumhuriyetini iten ve dtan gelecek her trl tehdide kar kollamak ve korumak grevini yerine getirdii, - Bu gelimeler zerine Genelkurmay Bakanl Karargahnda Gven alma Grubu kurulduu, bu Grubun ncelikle bir durum tespiti yaparak terrn ulat boyutun resmini ortaya koyduu ve bilahare terre mcadele esaslarn belirleyen Harekat Konseptini hazrlad, Trk Silahl Kuvvetlerinin terrle mcadelenin hukuki sorumluluu ileri Bakanlnda olmasna ramen i tehditteki gelimeler nedeniyle Anayasal ve yasal grevlerinin gerei, kendiliinden terrle mcadelenin fiili sorumluluunu stlendii, - Sonuta blc terr rgtnn yurtii ve Kuzey Irakta kontrol edilebilir bir seviyeye getirildii, 1997 ylna gelindiinde blc terrn yannda, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin temel 219

niteliklerini ortadan kaldrmaya ynelik irticai faaliyetlerin de younlatnn grld, bu gelimeler zerine Genelkurmay Bakanlnda Gven alma Grubuna benzer Bat alma Grubunun emirle tekil edildii, Bat alma Grubunun ncelikle irtican ulat boyutlarn resmini ortaya koyarak durum tespiti yapt ve bilahare mcadele esaslarn belirleyen Bat Harekat Konseptini hazrlad, bu suretle 5442 sayl l daresi Kanunu gereince, Genelkurmay Bakanl direktifi dorultusunda hazrlanan Emniyet, Asayi ve Yardmlama Planlarnn gncelletirilmesinin amaland, - Baz evrelerce Trk Silahl Kuvvetlerince blc terrn meydana getirdii tehdit ile ilgili deerlendirme ve buna bal olarak oluturulan alma Grubuna hibir tepki gsterilmemesine ramen, i tehdidin dier bir kolu olan irticai faaliyetlerdeki hayati neme, haiz gelimeler dorultusunda yaplan almalara ve oluturulan Bat alma Grubuna tepki gsterilmesinin nedeninin anlalamad, - 55inci Cumhuriyet Hkmetinin kurulmas ile birlikte ncelikle 8 Yllk Kesintisiz Eitim Yasasnn grlmesi aamasnda saflarn net olarak belli olduunu ve irtican tm boyutlarnn, parti, kurum, kurulu ve ahslarn gerek yzlerinin ortaya kmaya balad, Tevhid-i Tedrisat Yasasndan sonra eitim alanndaki en nemli reform olan bu yasann karlmasnda Hkmetin gstermi olduu iyiniyeti, Anayasa Mahkemesinin Anayasa Mahkemesinin Refah Partisini kapatma kararnn takip ettii ve Yce Mahkemenin gerekeli kararnn Cumhuriyet tarihinin en nemli irtica belgesi olarak tarihteki yerini ald, - Bylece Anayasa Mahkemesinin hukukta birlik ilkesi dorultusunda yksekretim kurumlarnda, dershane ve koridorlarnda ada kyafet ve grnmde bulunmann zorunlu olduuna karar vererek laiklik tartmasn hukuken bitirdii, ancak kapatma karar srecinde baz siyasi parti, kurum ve kurulularn demokrasi savunuculuu adna RPnin madur rolne destek verdii, irticai kesime ho grnecek mesajlar verildii, bylece yarg kararnn sulandrld ve yeni irtica oluumlarnn cesaretlendirildii, bir taraftan RP tabanndan oy alma, dier taraftan RPye alternatif ancak yanda yeni oluumlar yaratma denemeleri yapld, zellikle bu arayn yeni bir rneini tekil eden Nurcu Fethullah GLENin, siyasilerin ok partili hayata geiten itibaren slami oluumlarn temsilcileri ile yakn iliki kurma arzusunun son halkas olarak ortaya kt, -Bu tablonun, ada bir toplumda, Cumhuriyete sahip kmas gerekenlerin, rtican; blc, takiyyeci, yasa tanmayan, demokrat olmayan ve gayri milli zelliklerinden oluan asl yzn hala gremediklerinin gstergesi olduunu, bu durum nedeniyle tarihi bir frsatn karlarak yeni irticai denemelerin tevik edildii, - 55 inci Hkmetin 28 ubat kararlarnn uygulanmasn takip ve koordinasyonu amacyla st dzeyde bir kurul oluturulmas ve baz genelgeler yaynlayarak eitim, klk kyafet, yaynlarn kontrol, rtica destekleyen sermayenin takibi ve benzer konularda irtica ile mcadeledeki gayretini gsterdii, bu kapsamda irticayla mcadeleyi yurt sathna yaymay hem de tm Devlet kadrolarn bu mcadelede grevlendirmeyi amalayan le Merkezli Denetim Sistemi oluturulduu, 220

-Bu tekilatlanma ile paralel bir rapor sistemi kurularak iletilmeye baland, dier yandan bata "Laiklik" ilkesinin korunmas olmak zere, irtica ile mcadelede ihtiya duyulan yasal dzenlemeler ile ilgili hazrlklar, gerekli birimlerle koordine edilerek tamamland ve Hkmet'e sunulduu, - Bu srete Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun kurulmas ile birlikte Genelkurmay Bakanlnn kendiliinden Babakanla mracaat ederek, bu kurulun almalarna katlmak istediini ifade ettii ve bu mracaatn kabul grmesi zerine de almalara katld, mevcut bilgilerin kurula iletilmesinde ve yaplan almalara katlma konusunda son derece olumlu bir tutum sergilendii, - Bylece Trk Silahl Kuvvetlerinin, irticai tehditin ortaya konulmasn, sadece kendi grevi olarak grmediini ve Hkmetin tm organlar ile bu tehditin nlenmesi gerektiine olan inancn aka gsterdii, 28 ubat kararlarnn bazlarnn idari, bazlarnn yasal dzenlemeye ihtiya gsterdii ve bu yndeki almalarn devam ettii, - Ancak son zamanlardaki gelimeler ve mevcut kadrolarn, yrrlkteki idari ve yasal tedbirleri uygulamada gsterdii yetersizliin, yeni dzenlemelere balanan umutlar da zayflatt, son gnlerdeki trban tartmalar bunun en belirgin rnei olduu, - Milli Eitim ile dier Bakanlklara bal okullardaki grevlilerle, rencilerin klk, kyafetine ilikin 1981 ylnda kartlan ynetmeliin, ynetici, retmen ve dier grevlileriyle, rencilerin Atatrk ilke ve inklaplarna uygun, uygar, arlklara kamayan sade bir klk, kyafette olmalarn salamay amalad, kz rencilerin ise; okul iinde ba ak, salar temiz ve dzgn taranm olmas gerektii, sadece mam Hatip Liselerindeki kz rencilerin yalnz Kur'an- Kerim ders saatlerinde balarn rtebileceklerinin hkme baland, - Bunun yansra; 2547 sayl YK Yasas'na 1988 tarihinde 3511 sayl Yasayla eklenen 16 nc maddede; "Yksek retim kurumlarnda, dershane, laboratuvar, klinik, poliklinik ve koridorlarnda ada kyafet ve grnmde bulunmann zorunlu olduu, dini inan sebebiyle boyun ve salarn rt veya trbanla kapatlmas serbesttir" eklinde hkm bulunduu, - Bu ikilemi gidermek maksadyla; 1989 ylnda Anayasa Mahkemesinin 2547 sayl YK Yasas'ndaki Ek 16 nc maddeyi iptal ettii, bu iptal kararna ramen, 25 Ekim 1990 tarih ve 3670 sayl yasa ile YK yasasna Ek 17 nci madde getirildii, bu maddenin, "Yrrlkteki yasalara aykr olmamak kayd ile, Yksek retim Kurumlarnda klk ve kyafet serbesttir" eklinde olduu, bu maddeye ilikin iptal istemi zerine, Anayasa Mahkemesinin 09 Nisan 1991 tarih ve 1991/8 sayl karar ile Ek 17 nci maddenin trban gibi dini inan sembol niteliindeki klk-kyafete izin vermediini ve bu maddede ngrlen serbestlikten, doktor, ebe ve hemire gibi meslekleri icab giyilen klk-kyafet ile ada grnm snrlar iindeki kyafetin amalandn belirttii, - Ayrca, Refah Partisinin kapatlmasna ilikin 09 Ocak 1998 tarih ve 1998/1 sayl gerekeli kararda da bu konuda ak ve kesin ifadeler mevcut olduu, Anayasa Mahkemesinin kararlar kesin olduu, Yce Mahkemenin kararlarnn Resmi Gazete'de yaymland ve yasama, yrtme ve yarg 221

organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balad, zellikle bu son karar konuya ilikin her trl tartma ve tereddt hukuk kurallar ile sona erdirmi ve kesinlikle zmledii, Milli Eitim Bakanlnn; mevcut mevzuata dayanarak Milli Eitim Bakanlna bal grevlilerle rencilerin klk k yafetlerine ilikin ynetmelie kesinlikle uymalarn isteyen bi r genelge yaynlad, - Bilahare, 55 nci Hkmet tarafndan, kamu personelinin klk ve kyafetine ilikin 04 ubat 1998 tarihinde bir genelge yaymlanarak, btn yneti ciler yrrlkteki ile kamu ynetmeliin titizlikle uygulanmas hususunda,

personelinin konuya hassasiyet gstermesi i in direktif verildii, a ncak; ynerge, ynetmelik ve Anayasa Mahkemesinin iptal kararna ramen baz milletvekilleri ve siyasiler tarafndan "Din adam olacak insanlarn bann almas laiklie aykrdr" beyanatnda bulunulduu, baz milletvekillerinin ise daha da ileri giderek "Bu genelgenin uygulanmayaca ndan hi kimsenin endiesi olmasn. Genelge yasa da olsa uygulatmayacaz" eklinde aklamada bulunduklar, - zellikle iktidarda bulunan Partilerin ynetici dzeyindeki milletvekillerinin klk kyafet ynetmeliinin uygulanmasna gsterdii tepkilerin dikkat ekici olduu, bu konuda sadece mevcut mevzuatn uygulanmas ynndeki isteklerin Milli Gvenlik istendii, - rticai kesimin ise, niversite nlerinde blc rgt taraftarlar ve ar sol kesimle birlikte yrtt trban eylemlerini, mam Hatip Liseleri nlerine ve camilere de tad ve bylece olutuu kabul edilen szde kamuoyunun etkisinde kalan yneticilerin, grevlerini ihmal ederek geri adm atmaya ve yasalarn emrettiini deil, ahsi karlarna uygun deni yapmaya baladklar, bu balamda; mam Hatip Liselerinde mevcut ynetmeliin uygulanmas dorultusunda Milli Eitim Bakanlnca karlan genelgenin bir ay gemeden geri adm atlarak uygulatlmad ve bu suretle bundan sonra alnm ve alnacak her tedbirin tartlabilir ve uygulanamaz hale getirildii, - Bu gelimenin 28 ubat kararlarnn zn oluturan Laiklik ilkesinin korunmasnda Cumhuriyet Hkmetlerince gsterilen en byk zafiyet olduu, Laikliin korunmas ve irticai faaliyetlerle mcadele konusunda eitli vesilelerle verilen beyanatlarda inanl olunduu ifade edilmesine ramen, uygulamada yeterli kararlln gzlenememi olduu, nitekim; Hkmetin ald karar ile birlikte stanbul niversitesi Rektrl de ayn paralelde bir kararla trban ve sakal serbest brakt, - Bylece irtica hem yasalara ramen neleri yaptrabileceini gstermi, hem de yasalarn gereini uygulayan kadrolar kararszlk ve aresizlik iinde braklm ve bu durum bir zdeyite ki; "Taviz kaps araland takdirde bir daha kapanamaz" ifadesini dorulayan tipik bir rnek olduu, Kurulunun ya da Trk Silahl Kuvvetlerinin "dayatmas" olarak gsterildii ve bylece Trk Silahl Kuvvetl erinin toplumla kar karya getirilmek

222

- Bu kapsamda; stanbul niversitesi nndeki eylemleri ile trban konusunda amacna ulaan irticai kesimin bu eylemlerini dier okul ve niversitelere de yaygnlatrmas ve bu eylemlerin sadece trban ile snrl kalmayarak laiklie tm olarak kar kan eriat gsteri ve iddet eylemlerine dnmesi muhtemel grld, - rticai kesim tarafndan; Batl lkelerdeki Ruhban okullar rnek gsterilerek mam Hatip Liselerindeki klk ve kyafetin dini gereklere uygun olmas savunulduu, - Burada dikkatlerden karlmak istenen gerein farkl olduu, mam Hatip Liselerinden mezu n olanlarn yirmide birinin din adam olduu, kzlarda bu orann % 1'in altnda olduu, doru olann, nce bu okullarn din adam yetitiren okullar haline dntrlmesi olduu, - Bugn mam Hatip Lisesi kaynakl binlerce bayan retmen, doktor ve dier Devlet grevlisi ile Devlet memurlar klk ve kyafet mevzuatna gre mcadele edilmesi gerekirken, okullara salanan bu serbestlii anlamann mmkn olamad, - Bu uygulamalar ile Laik Trkiye Cumhuriyeti ve Atatrk'n en byk eseri olan ada Trk kadn hedef alnm ve rtica'n kadnlarmz slamiyetin kabulnden beri hi olmad bir ekilde veya baz yetkililerin ifade ettikleri gibi "Geleneklere uygun bir kyafete" deil tamamen ithal, vahabi zlemi kyafetlere brnmeye zorlamasna seyirci kalnd, - imdi akla gelenin; "Bundan sonra rtica'n hangi istekleri kabul edilecektir?", bir baka ifade ile sradaki taviz nedir? Sorusu olduu, irticai kesimin; -Mesainin namaz saatlerine gre dzenlenmesi, -Ramazan'da iftar saatinde mesainin bitirilmesi, -Faizin kaldrlmas, -Herkesin kendi hukukunu semesi konularnda fiili uygulamalarna balam, Devletten bunun tescil edilmesini beklemekte olduu. - Bu artlar altnda; Anayasa Mahkemesinin RP'nin kapatlmas ile ilgili gerekeli kararnn herkes tarafndan birkez daha okunmasnda yarar olduunun deerlendirildii, - Dier yandan; Devletin karar mekanizmasn oluturan nemli ve ncelikli kadrolarn bir ksmnda halen grevde bulunan Siyasal slam yanllar irtica ile mcadelenin baarsn engelleyen bir baka nemli faktr olarak dikkat ektii, - Bu balamda; Babakanlk tarafndan 04 ubat 1998 tarihinde yaymlanan "le merkezli denetim" genelgesini uygulamaktan sorumlu, baz l ve lelerimizde grev yapan Vali ve Kaymakamlarn irticai gre sahip olduklar; gerek sylem, gerek uygulama ve gerekse yaam tarzlar ile bilindii, bu nedenle, szkonusu bu kurullarn, birinci ncelikli tehdit olan irtica ile mcadelede baarl olmas bu aamada pheli grld, - Bata Mlki dare, Emniyet tekilat, Salk, Adalet ve Milli Eitim Bakanl olmak zere tm dier Devlet kurulularnda mevcut irticai kadrolama henz tasfiye edilmemitir. rtica'n 223

kontrolundaki mahalli idarelerde ise hem kadrolama hem de renci okutma, fakirlere yardm gibi grntler altnda para datarak taraftar toplama almalar tm younluu ile devam ettii, - mam Hatip Liselerindeki ynetici ve retmenlerin byk bir blm de irticaya destek vermektedir. Bu okullar, irticai kesimin ocuklar iin tercih ettii bir eitim kurumu olma zellii yannda, yine bu kesime destek veren retmenlerin de tercih ettii iyerleri haline gelmitir. mam Hatip Liselerinde grevli bayan retmenlerin hemen hemen tamamnn trbanl olduu, - Dier yandan; baz salk kurulular bartl doktor, hemire ve ebelerin snma yerlerine dnm, trbanl bayan yarglar, tm yasal engellere ramen greve balatld, - te yandan; Devletin bekasna ynelik bir tehdit olan irtica ile ilgili yaynlarn ayrm ve cezalandrlmasnda da ciddi mevzuat boluklar halen devam etmektedir. Laiklik de dahil Cumhuriyetin tm ilke ve deerlerine kar kan ve aka bunun propagandasn yapabilen yayn kurulularna ve kiilerine verilecek cezalarn ya hi olmay veya yetersizlii rtica'n btn hzyla gelimeye devam etmesinde ki en nemli faktrlerin banda geldii, - Finansman imdi Fazilet Partili olan Belediyelerce salanan, Akit ve Yeni afak gazeteleri rneinde olduu gibi irticai yayn yapan, zellikle Trk Silahl Kuvvetlerini ve Komutanlar hedef alan birka gazete ve be yazar bile hibir yasa ve snrlama tanmadan yaynlarn ve tahriklerini srdrmekte, gerek yarg ve gerekse idare byk bir ilgisizlikle seyirci kalmaya devam ettii, - rtica'n yayn alanndaki faaliyetlerinin nlenmesi konusundaki en nemli gelime; RTK tarafndan yaplan ve ounluunu irticai kesimin kazand TV. frekans tahsis ihalesinin iptal edilmesi olmutur. Ancak, yaynlar hala devam etmektedir. Babakanln yaymlam olduu le Merkezli Denetim direktifi ierisinde bu ekilde yayn yapan radyo ve TV.lerin tespit ve gerei nin yaplmas da yer ald, - Ancak, RTK'n grevi olmasna ramen gerekli denetimi yurt sathnda yapabilecek ekilde tekilatlanmam olmas, Emniyet ve Savclk kadrolar ve imkanlarnn yetersizlii, zellikle yerel ve blgesel yayn yapan TV. ve radyolarn denetim ve gereinin yaplmasna imkan vermemekte olduu, - rticai yayn konusunun gerekli idari ve yasal tedbirleri ieren bir paket halinde ele alnmasna olan acil ihtiya devam ettii, - Yayn alanndaki en nemli boluklardan biri de, kamuoyunun yanl bilgilendirilmesini nleyecek ve irtica ile mcadelede alnan tedbirler konusunda lehte kamuoyu oluturacak bir psikolojik harekat uygulanmasndaki noksanlk olduu, - Byle bir psikolojik harekat ile kendi lehinde kamuoyu oluturmas gereken idare, aksine rtica'n yayn yolu ile oluturduu kamuoyu basksnn etkisinde kalmakta, en son okullardaki trban uygulamas rneinde olduu gibi, geri adm atarak irticaya en byk destei kendisi vermekte olduu, - rtican bugn ulat noktada bir yandan kendi eitim anlayna gre eitim yapabilen, kadrolarn yetitiren, dier yandan bu faaliyetlerinin gerektirdii ekonomik gc salayabilen bir konuma geldii, 224

- Nitekim; irticai kadrolamann geni lde yaand Hazine Mstearlnda, tevik verme yetkisi arlkl olarak rtica' destekleyen sermayeden yana kullanlmaktadr. Bu irketlerin hakk olan talep ettikleri eklindeki yaklamlar, ne yazkki irticai kadrolarn Devlet Hazinesini yandalarna datmda daha da cesaret bulmalarna neden olmakta, bu durum; irticai mcadele kararll ile badamamakta olduu, - Grld zere; tehdit, Millet iradesinin mutlak stnlne, egemenliin kaytsz, artsz Trk Milletine ait olduu Demokratik, Laik ve Sosyal Bir Hukuk Devletinde, Milletin kendi irade sine, kuvvetler ayrmnn vazgeilmez takipisi olan Devletin kendisine ve nihayet Demokrasiye ak olan Trk evlatlarnn Vatan ve Millet sevgisine kardr. - Bu balamda; eitli evrelerdeki irticai tehdit alglamasndaki farkllklar rtica'n halihaz rda gelimesini srdrmesinde en nemli faktr olma zelliini korumaktadr. Hedefleri, strateji ve taktikleri ile baz alanlardaki faaliyetleri ortaya konulan irticai hareket, zet olarak; Dini siyasallatrarak iktidara ulamay, bunu gerekletirebilmek iin de Demokrasinin btn meru vastalarn kullanarak taban oluturmay hedef almtr. Hukuki bir ifade ile ama gayri meru, ancak vasta merudur. - Bu meru vastalar ile mcadelede kullanlacak yntemlerde su unsuru arayarak ilem yapmay beklemek, irtica ile mcadelede hi birey yapmamakla edeerdedir. - Bu durumda idarenin yapmas gereken, bir yandan yasal boluklar dolduracak dzenlemelerin yaplmasn salamaya alrken, dier yandan elindeki imkan ve tercihleri kullanmada hassasiyet gstermektir. - Bu kapsamda; irticaya destek veren irket, holding ve finans kurumlarna, Hazine teviklerinin verilmesinin nlenmesi buna bir rnek tekil edebilecektir. - nk; Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin en temel niteliklerinden biri olan laiklik; yasal mevzuat, cezai meyyide eksiklii ve siyasi istismar yznden korunamaz hale gelmi, ihtiya duyulan yasalar her devirde deiik beklentilerle bir trl kartlamamtr. - Sonu olarak; 8 Yllk Kesintisiz Eitimin gerekletirilmesi ve alnm olan iyi niyetli baz tedbirlere ramen, 28 ubat MGK kararlar gereklerinin, geen bir yllk sre iinde yerine getirildiini sylemek, mmkn grlmemektedir. - Aksine; rtica ile mcadelede ilave tedbirler beklenirken mevcut tedbirlerin dahi uygulanmasnda eitli sebeplerle yeterli kararllk gsterilmemi, irtica gelimesini srdrm ve nitelikleri Anayasa'da belirtilmi Cumhuriyet iin en nemli tehdit olma zelliini korumutur. - Devlet kademeleri ve eitim kurumlarnda ciddi kadrolamay, nemli lde rtica' destekleyen sermaye kayna oluturmay, Atatrk dmanln, laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetini temelden deitirmeyi hedef alan irticai faaliyetlerde; her geen gn ciddi boyutta bir art olduu gzlenmektedir.

225

- rticai tehdite kar vakit geirilmeden etkin ve kkl tedbirler alnmad takdirde, rejimin ve lke btnlnn yakn bir gelecekte daha byk ve ok daha ciddi tehlikelerle kar karya kalabilecei deerlendirilmektedir. - Zamannda mdahale edilmedii takdirde; rtica'n kanser gibi, Anayasal organlar ierden rtecei ve sratle yaylarak Devlet'in sonunu hazrlayaca kanlmaz bir gerektir. - Bu kapsamda; irticai kesimin simgesi olan trban eylemlerinin dier ykc ve blc unsurlarn da tevik ve destei ile bata stanbul ve Ankara olmak zere zellikle irticai ynden hassas olan illerde iddet eylemlerine dnebilme ihtimaline kar Trk Silahl Kuvvetleri Emniyet ve Asayi Planlarnn uygulanmasna ynelik hazrlklarn yapmtr. - Bu durum erevesinde; topyekn mcadele kararll olmadan rtica'n gelimesini nlemek mmkn grlmemekte ve hereyden nce mevcut yasal ve idari mevzuatn gereklerinin acilen yerine getirilmesi hayati neme haiz bulunmaktadr. - Bu kapsamda; A. Milli Gvenlik Kurulu'nun 28 ubat 1997 tarih ve 406 sayl kararnda yeralan 18 tedbirin hi bir taviz verilmeksizin kararllkla uygulanmasna devam edilmesi, bu tedbirlerin gerektirdii ve Hkmetin kabul ettii yasal ve idari dzenlemelerin ivedilikle tamamlanmas ve karlmas, B. Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin verdii kararlarn arkasnda durulmas, verilecek deme ve konumalarda alnan kararlarn doruluunu tartacak ve yargnn ypratlmasna neden olacak durumlara meydan verilmemesi, C. Hkmete mensup partili bakan ve milletvekillerinin mevcut yasa ve ynetmeliklerin uygulanmasn engelleyici ve Devlet otoritesini sarsacak ekilde beyanat ve eylemlerine msaade edilmemesi, D. Anayasa, Yasa ve ilgili ynetmeliklerde ngrlen meyyidelerin kii, zmre ve siy asi rgtlere kar ayrcalk tannmakszn titizlikle uygulanmas, E. Tm kamu kurum ve kurulular ile Devlet grevlilerinin irtica ile kararllkla mcadele iin ynlendirilmesi, bu konuda siyasi kararlln gsterilmesi, F. Hkmet tarafndan, irticayla mcadele konusunda alnm ve alnacak tedbirleri uygulayacak kadrolarn oluturulmas ve uygulamann etkili bir ekilde kontrol edilmesi, G. ncelikle; Mlki idare, Emniyet tekilat, Salk, Adalet ve Milli Eitim Bakanl dahil olmak zere Devlet kademelerindeki irticai kadrolamann sratle tasfiyesi, H. Siyasal slamn bir simgesi haline gelen trbann her ne suretle olursa olsun Devlet daireleri, kamu kurum ve kurulular ile retim kurumlarna girmesini nleyici Anayasa, yasa ve bu konuda karlan ynetmeliklere titizlikle uyulmasnn salanmas, rticai kesimle birlikte blc rgt ve solcu kesimin trban krizini alevlendirmesine ve lkede bir kaos yaratlmasna frsat verilmemesi, I. rticaya destek veren Radyo ve Televizyon Kurulularnn etkili bir ekilde denetlenebilmesi iin RTKn gerekli tekilata ivedilikle kavuturulmas, 226

J. Siyasal slamn dinamosu olan rtica destekleyen sermayeye Devlet Hazinesinden verilen teviklerin nlenmesi iin gerekli yasal ve idari tedbirlerin alnmas, K. Fethullah GLEN Nurcu Tarikatnn faaliyetlerinin ivedilikle incelenmesi ve izlenmesi, bu konuda alnacak tedbirlerin tespit edilerek uygulamaya konulmas, L. Bata RAN olmak zere dier slam lkelerinin Trkiye'ye ynelik slami Rejim ihrac ile ilgili faaliyetlerinin takip edilmesi ve gerekirse bu lkelerle olan siyasi ilikilerimizde gerekli tedbirlerin alnmasnda tereddt gsterilmemesi nem arzetmektedir. - Gelinen bu noktada; sorun artk Cumhuriyet rejiminin bekas sorunudur. Oy kaygs ile bu gerein gzard edilmesi lkeyi kaosa gtrecektir. - 1923 ylnda M.Kemal ATATRK "Bizi yanl yola sevk edenler bilirsiniz ki, ou zaman din perdesine brnm saf ve temiz halkmz hep dini kural szleri ile aldata gelmilerdir. Tarihimizi okuyunuz, dinleyiniz. - Grrsnz ki Milleti mahveden, esir eden, harap eden ktlkler hep din perdesi arkasndaki dinsizlik ve ktlklerden gelmitir." diyerek tehdidin gerek boyutunu ortaya koymu ve Trk milletinin gemite yaad tm kt tecrbelerin ve adalama ihtiyacnn bir sonucu olarak laiklii modern Trkiye Cumhuriyetinin en temel nitelii haline getirmitir. Laiklik; Demokrasinin ve hukuk Devletinin vazgeilmez art, Trk milletinin birlik ve beraberliinin garantisidir. te bu nedenle; Atatrk'n kurduu modern Trkiye Cumhuriyeti Devletinin nitelikleri deimeyecek, deitirilemeyecektir. Bunlar; Anayasamz ile garanti altna alnm, Atatrk milliyetilii, demokratik, laik ve sosyal temellere dayal; Tek millet, Tek vatan, Tek devlet, Tek dil, Tek bayrak, olarak ifade edilmektedir. Takdir Zat- alilerinindir.Arz ederim. ifade edilmektedir. 17 Mart 1998 tarihinde yaplan MGK toplantsnda szkonusu irtica konulu takdim yaplmas zerine, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde, eitli almalar yaplmtr. 31 Mart 1998 tarihinde yaplan ARZ balkl almada222, Genelkurmay Bakanl tarafndan 17 Mart 1998 tarihinde yaplan RTCA NE DURUMDADIR? balkl belgenin incelenerek zetlendii grlmektedir. Szkonusu Genelkurmay Bakanl takdiminde yer alan iddialar hakknda Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde bir inceleme almas yaplmtr. 1 Nisan 1998 tarihinde yaplan ARZ balkl bu almada, szkonusu takdimdeki iddialarn tek tek incelendii tespit edilmitir.

222

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-656/667.

227

alma aada zetlenmektedir: A. RTCANIN ETM ALANINDAK FAALYETLER rtica'n, retim ve eitimdeki amac "dini eitim", hedefi ise "kadrolama"dr.

DDA-1: mam Hatip Liseleri; "Kz renciler, yalnz Kur'an- Kerim ders saatlerinde balarn rterler" hkmnn aksine, rencilerin rt ica'n simgesi olan t rban ile btn derslere girdii ve Atatrk'n adnn anlmad bir ekle brnmtr. Dini eitim kurumlarna dnen mam H atip Okullar ile "medrese eitimi" geri getirilerek "eitimde birlik" ortadan kaldrlmtr. mam Hatip Lisesi mezunlar; zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve tp fakltelerine girmeye veya polis ve ret men olmaya tevik edilerek mlki idare amirleri, yarg ve savclar ile emniyet tekilat iinde nemli bir orana ulamalar salanmtr. (Syf. 12) NER-1: a. "Milli Eitim Temel Kanunu" nun 31 inci maddesine dayanlarak, mam Hatip Lisesi mezunlarnn dini eitim veren meslek yksek okullarna sn avsz girileri salanmal ve bu okullarda baarl olanlarn meslekleriyle ilgili fakltelere snavsz girmelerine i mkan tannmaldr. b. mam Hatip Liselerinin din adam yetitiren okullar haline dntrlmesi, renci saysnn Trkiye'nin din adam i htiyac esas alnarak tespit edilmesi, Milli Eitim Bakanlnn mam Hatip Liselerinde klk kyafet ve tedrisat uygulamalarn titizlikle denetlemesi, fen, byk matematik blm ve l ahiyat sosyal Fakltesi kkenli olan okul mdrlerinin, bilimler kken li retmenlerle

deitirilmesi, alnacak nlemlerin banda gelmektedir.

IDDIA-2: slami kesimin, eitimde istismar ettii bir baka konu ise, toplumun "din eitimi" ihtiyac iin alan "Kur'an kurslar" dr. zinli - izinsiz snr tanmadan alan bu kurslarda din eitimi verilmek yerine, teokratik dnce ilenmekte, zellikle Atatrk ve laiklik dmanl alanmaktad r. (Syf. -12)

228

NER-2: Hkmete hazrlanan Kur'an Kurslar Ynetmelii yrrle girmise de, Dantayn bu Ynetmeliin baz maddelerine ilikin yrtmeyi durdurma kararndan sonra, bu konunun kanunla dzenlenmesine ilikin yasa teklifleri TBMM'ne sunulmutur. Kurslar Diyanet leri Bakanl aabilecek, vakf ve dernekler hibir ekilde Kur'an kursu aamayacak, kursl ar, Milli Eitim Bakanlnca denetlenecektir. DDA-3: mam Hatip Liseleri ne talebin azalmas ihtimaline kar, i rticai kesimin faaliyetlerini younlatrd bir baka konu da "zel okullar"dr. Halen irticai kesim tarafndan kontrol edilen 854 zel okul ve 5. 000'e yaklaan dersane ve kurslar mevcuttur. Byk bir ksm tarikatlara mensup ahs, irket veya vakflar tarafndan alp - iletilmekte olan bu okul ve kurslar destekleyen 2.000 civarnda yurt ve pansiyon bulunmaktadr. (Syf. -13) NER-3: a. rticann zellikle tarada rgtlenmesinin izlenmesi amacyla, il ve ilelerde denetim kurullar oluturulmutur. Bu kurul larn hazrlad aylk raporlar gerei iin her ilin mlki amirine sunulmaktadr. Btn yurt, dershane, zel okul ve benzeri eitim merkez lerinin M.E.B.'lnca titizlikle denetlenmesi ve ayrca il ve ile denetim kurullarnca da bu yerler ylda en az drt kere habersiz

denetlenmelidir. b. Hkmet tarafndan sevkedilen "Trk Kanunu Medenisinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Tasars" i le vakflarn kuruluu ve faaliyetl eri yeni batan dzenlenmi, vakflarn dernek ekline dnmesi nlenmi, Cumhuriyetin Anayasa ile belirlenen nitelikleriyle, Anayasada ngrlen temel hak ve hrriyetlere veya hukuka, ahlaka, milli menfaatlara aykr ve ya belli bir rk ya da cemaat mensuplarn kapatlaca, destekleyici vakflarn veya siyasi nitelikte ama gden vakflarn Sayn kurulamayaca, kurulmu vakflarn bu tr eylemlerinin belirlenmesi halinde, Vakflar Genel Mdrl yannda Cumhurbakannn emir vermesi zerine Devlet Denetleme Kurulu ile vakfn bulunduu yer Cumhuriyet savcl ve mlki idare amirlerince denetlenecei hkm altna alnmakt adr.

229

B-

RTCAIN KADROLAMA FAALYETLER: rticai kesimin kadrolama ynndeki faal iyetleri nin iki odak noktas vardr.

Birincisi, nihai hedef olan slam Devletine ulaldnda gerekli olacak kadrolar yetitirmek, ikincisi ise, Devlete szmaktr.(Syf.21) DDA-4: Bu kapsamda; - Vali ve kaymakamlar n bir blm, - Yargnn ve emniyet tekila tnn nemli bir ksm, - Yurt iinde ve yurt dnda yanda basn - yayn kurulular, - Baz Devlet bankalar yetkilileri, - Bir ksm brokratlar ile eitim ve retim grevlileri, - Dernek, salamtr. Siyasal birimlere slam kadar yanllar, hakin hakim olduklar belediyelerde ve en kk de mahalli iine girmiler, kadn genleri rgtleye rek vakf, irket, kurs, dersane, sendika ve zel okullar Siyasal slam hedefi dorultusunda kadrolatrlm ve bu kurulularn oluumuna destek

kadrolama faaliyetlerine hz vermiler, bu suretle yerel ynet imlerde taban ve tavan kadrosu oluturmulardr. Dier taraftan; Yerel ynetimlerin kendilerine salad tm imkanlar kullanarak, renim andaki genlere bata burs ve barnma imkan olmak zere her trl destei salama gayretine girmiler ve bylelikle gelecein Siyasal slam kadrosunu oluturmak amacyla Trkiye genelinde gerekli vasat oluturmulardr. (Syf.23 -24) NER-4: 55 inci Hkmet tarafndan hazrlanarak TBMM Bakanlna sunulan Tasarlarndan; (1) "657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 125 inci Maddesinde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars ", (2) "1700 sayl Dahiliye Memurlar Kanununun 23 nc Maddesinin Deitirilmesine Dair Kanun Tasar s", (3) "22 Ocak 1990 t arihli ve 399 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars ", le ykc veya blc veya Cumhuriyetin niteliklerinden herhangi birini deitirmeye veya ortadan kaldrmaya ynelik veya bunlara aykr eylem ve faaliyetlerde bulunanl ar, Devlet memurluundan, Dahiliye memurluundan, kamu 230 Kanun

iktisadi teebbslerindeki grevlerinden karlacaklar ve bunlar bundan byle bankalar, kamu kurum ve kurulular, yerel ynetimler ile bunlarn sermayesinin % 50'sind en fazlasna sahip olduu kurum ve kurulularda herhangi bir statde istihdam edilemeyeceklerdir. Bu kanun tasarsnn yasalamas ile genel ve katma bteli idarelerde grev alan irticai kesime mensup personelin bu kurumlardan tasfiye edilmesi mmkn hale gelecektir. Ayn ekilde bir dzenlemenin 2802 sayl "Hakimler ve Savclar Kanununa da getirilmesi yararl olacaktr. C-RTCAIN YAYIN ALANINDAK FAALYETLER: DDA-5: Propagandann Siyasal slamn hedeflerine ulamadaki nemini kavrayan ve g rsel - yazl yayn metodlaryla etkin olduuna inanan irticai unsurlar, grlerinin bu vas talarla hitap ettikleri topluma kolayca ulatrlacann bilincinde hareket etmeye balamlardr. Bu nedenle de, Siyasal slam taraftarlar zel radyo ve televizy onlarn kurulmasna arlk vermilerdir. (Syf. -26) Trkiye'de ideolojik amal yayn yapt tespit edilen toplam 224 radyodan 124 nn, 60 televizyondan 41 inin, irticai ynde yayn yapt bilinmektedir. Siyasal slam paralelinde yayn yapan radyo ve t elevizyonlarn say itibariyle Marmara ve Anadolu Blgesinde younlamas, zellik arzetmektedir. (Syf. -27) Trkiye genelinde mevcut olduu tespit edilen 7650 gazete ve derginin 5200' yani, %70'i irticai nitelik tamaktadr. (Syf .29) NER-5: a. zel radyo ve tel evizyonlarn yapt irticai, ykc ve bl c yaynlarn denetimi konusundaki boluu gidermek iin valilikler bnyesinde denetim birimleri oluturulmutur. Bu birimler yaynlar takip etmekte ve su tespiti durumunda Cumhuriyet savclkla rna ve RTK'e konuyu intikal ettirmektedirler. b. RTK'n yurt ap nda biran nce tekilatlanmas bugn iin grlen denetim boluunu dolduracakt r. c. Bakanlar Kurulunca hazrlanp Babakanlka Meclis Bakanlna sunulan ve havale edildii Meclis An ayasa Komisyonunda grmeleri tamamlanan "Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun Baz Maddelerinin Deitirilmesine Dair Kanun Tasars" ile siyasi partiler, dernekler, sendikalar, meslek kurulular, kooperatifler, vakflar, mahal li idareler ile bunlar tarafndan kurulan veya ortak 231

olduklar irketler, i ortaklklar, birlikler, retim, yatrm, ihracat, ithalat, pazarlama ve finansman kurum ve kurulular zel radyo ve televi zyon kuramayacak ve bunlara ortak olamayacaktr. zel radyo ve televizyon kurulular anonim irket olarak kurulacak, bu kurulularn hisse senetleri nama yazl olacak ve menkul kymetler borsalarnda ileme tabi tutulamayacaktr. Bir gerek veya tzel kii, ulusal yayn yapan ve yllk ortalama izlenme oran toplam % 20'yi aan kurulu ya da kurulularda ayn anda hisse sahibi olamayacak, izleme orannn hesaplanma ekli ile yaynlanma esaslar RTK tarafndan 60 gn iinde karlacak bir ynetmelikle belirlenecektir. Yerli ve yabanc hissedarlar hib ir ekil de imtiyazl hisse senedine sahip olamayacaklardr. Yurtdndan Trkiye'ye ynelik yayn yapan radyo ve televizyon kurulularna RTK tarafndan frekans, kablo ve kanal tahsis edilmeyecektir. Trkiye Cumhuriyetinin varlk ve bamszlna, Devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlne, toplumun milli ve manevi deerlerine aykr, toplumda iddet, terr ve etnik ayrmcla sevkeden ve nefret duygular oluturacak yaynlar ile zel ama ve karlara hizmet eden, haksz rekabete yol aan yayn yaplmamas ilkelerine uymayan kurulularn yaynlar, mevcut Kanunda nce uyar yaplarak bu uyarnn sonucu beklenirken, bu defa hibir uyarya gerek olmadan 4 gn sre ile, ihlali tekrarlayanlarn yaynlar ise, sresiz durdurulacaktr. Tesbit edild ii gibi bu Kanun Tasars ile radyo ve televizyon yaynlar Devletin btnln koruma ynnden daimi olarak denetime tabi tutulacak ve gerektiinde sresiz durdurulacaktr. RTCAIN SERMAYE ALANINDAK FAALYETLER

D-

DDA-6: Byk yatrmlar yla kendisini kamufle etmeyi baarabilen irtica' destekleyen sermayenin, kayna belirsiz finansman ile ekonomide sz sahibi olmasna halen mani olunamamtr. rticai kesimin tm faaliyet alanlarnda bu denli gelime gsterebilmesinin balca faktr ve itici gc, rtica' destekleyen sermayenin ulat boyuttur. Bu sermayenin bilinen kaynaklar; - Holdingler (7 byk Holding), - irketler (4000 civarnda), - zel Finans Kurumlar (11 byk kurum), - Vakflar (ubeleri ile birlikte drt binin zerin de) ve, 232

-Derneklerdir. NER-6: a. Yurtd Eitim Yatrmlar: Raporda, bir tarikatn 350 trilyon TL. (cari kur ile 1.5 milyar dolar) civarndaki yurtd eitim yatrmlarnn kaynann nereden geldii hususunda endieler dile getirilmektedir. Bu boyutta bir kaynan nereden geldiini n tespit edilmesi amacyla, zellikle Trk Parasnn Kymetini Koruma Hakknda 32 sayl Karar ile dier mali mevzuatn elverdii incelemeler yaplarak, bu tarikatla ilikili kiilerin yurtdndan lkeye ve Trkiye'de n yurtdna nakit hareketleri tespit edilebilir. Bu ynde bir inceleme sonucunda yaplacak tespitlere bal olarak doabilecek cezai sorumluluklarn zerine ciddiyetle gidilebilinir.

b. Sermaye Piyasas Mevzuatna Aykrlklar: "Akl almaz bir sratle" bydkleri belirlenen ve irtica' destekledii ifade edilen baz holding ve irketlerin yurtdndaki Trk vatandalar ndan ortak yapma vaadiyle para toplad klar ve bunlar yasal olmayan yollarla (bavulla dahi ) yurda soktuklar tespit edilmitir . rnein Kombassan Holding'in 30 bini akn yatrmcdan 30 trilyon TL'yi hibir defter kayd olmadan temin ettii tespit edilmitir. Sermaye Pi yasas Kurulu bu konu ile ilgili defter kaytlarn yaptrm ve hisse senetlerini Takasbank'a tevdi ettirmitir. Ayrca Sermaye Piyasas Kanunu'nun 47. uyarnca, maddesi nin A -4 bendi izinsiz hal ka arz nedeniyle irket yetkilileri hakknda su duyurusunda

bulunulmutur. Halen Konya'da mahkemeler devam et mektedir. Ayrca Yozgat - Yipma, Yozgat Spor ile Konya'da Kombassan, Soyha Holding, Endstri Holding ve Keda - Konya Elektrik Datm A.. hakknda inceleme ve duyurular yaplmaktadr. Bu ekilde, en azndan, mali mevzuat a aykrlk tespit edilerek cezai sorumluluklar incelenmelidir. Mali mevzuata aykr davrana n firmalarn ilgili kurum ve kurulularca (rnein Sermaye Piyasas Kurulu, Rekabet Kurulu, Merkez Bankas, Mali Sular Aratrma Kurulu v.b) Hazine Mstearlna bildirilmesi halinde szkonusu firmalarn tevik belgelerinin iptal edilebilecei 25.3.1998 'de yrrle giren yeni Tevik Karar'nda hkme balanmtr. Bu hkme bal olarak da sz konusu firma ve

233

holdinglere verilmi bulunan tevik belgel erinin iptali yoluna gidilmesi mmkn grlmektedir. c. Haksz Rekabet le lgili Hususlarn ncelenmesi: Kayna belli olmayan ve mali mevzuata uymayan tavrlar sonucunda ucuz fonlarla finanse edilen benzeri irketler bir lde haksz rekabet yaratmaktadr. Bu firmalar, yasal ve kaynaklar belirlenmi yollarla finansman salayan dier ticari iletmelere gre kaynak maliyetlerinin haksz bir ekilde ucuz olmas nedeniyle rekabet stnlne sahiptirler. Bu haliyle Rekabet Kanunu'nun belirledii erevede Rekabet Kurulu bu kurulular, bavuru zerine incelemeye tabi tutabilir. Rekabet Kurulu biri ba kan olmak zere alt yllna seilmi bulunan 11 yeden olumaktadr. Halen grev banda bulunan Kurul yelerinin bazlar hakknda "Susurluk Raporunda" sulamal arda bulunulmas, be yenin eski milletvekili aday olmas, drt yenin " RP kontenjanndan " Refahyol hkmeti dneminde atanm olmas, imam hatip kkenli bir yenin mevcudiyeti nedeniyle Kurul'un salkl kararlara ulaabilme ihtimali dk gzkmektedir. d. Rapor' da belirtildii zere, irtica - i hareket" dini siyasallatrarak iktidara ulamay, bunu gerekletirebilmek iin de demokrasinin btn meru vastalarn kullanarak taban oluturmay hedef almtr. Hukuki bir ifade ile ama gayri meru, ancak vasta merudur". Benzer bir ifade ile irtica - i destekleyen baz kii ve sermaye gruplar nn ekonomik ve mali faaliyetleri meru vastalar kullanlarak srdrlyor olabilir. Dolaysyla mevcut mevzuat erevesinde, brokratik kadrolarnn yapabilecei, sadece, yrrlkteki idari ve yasal tedbirleri yeterince uygulamaktr. Ancak, gayrimeru biriktiren si yasi kesimler amalarla zerinde mcadelede tedbir meru vastalar siyasi kullanarak ' servet da oluturabilmek kararllk

gerektirmektedir. darenin yapmas gereken, mevzuattaki boluklar dolduracak dzenlemeler yapmakt r.

DDA-7: Bankala rn halktan toplad fonlarn kullanm, bankalar yasas nda snrlamaya tabi tutulurken, zel Finans Kurumlar, t oplad fonlar kendi itirakleri dahil diledii kurululara zkaynaklarnn belli bir oran ile snrl olmakszn, kredi olarak databilme ktedir. (Syf.30) NER -7: 234

rtica - i sermayenin ulat boyut ile ilgili tespitler yaplrken 11 byk zel Finans Kurumu' na da atfta bulunulmaktadr. Bu kurumlar, faiz karl olmadan kar pay datma vaadiyle mevduat benzeri kaynak toplamak zere m evcut bir yasa erevesinde faaliyet gstermektedir. Ancak mevcut uygulamalarda bu kurulular, yani "slami uslde bankaclk" yapanlar ile bankaclk kesimi arasnda haksz rekabete yol aacak ayrcalkl ar varsa, bunlar giderecek dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Bu sayede bu kurumlarn haksz sermaye birikimi yapmalarnn nne geilecektir. te yandan, bu kurumlarn faaliyetleri kstlanmak isteniyorsa, bu ynde yasa deiikliklerinin TBMM'den geirilmesi gerekmektedir. Ancak, mali mevzuata aykr olarak yaplm gerek yurt dndan gerekse yurtdna nakit hareketlerinin, siyasi partilere baz desteklerin v.b. tespit edilmesi durumunda gerekli cezai meyyideler uygulanabilecektir.

DDA-8: Fethullah GLEN Nurcu tarikatnda yer alan baz brokratlar, Hazine

Mstearlnn Tevik ve Uygulama Genel Mdrl ile Yabanc Sermaye Genel Mdrl gibi icra birimlerinde rgtlenerek, irtica' destekleyen sermayeye verdikleri teviklerle Devlet imkanlar ile byyp gelimesine nayak olmulardr. Ayn tarikatn Maliye Bakanl Gelirler Genel Mdrlnde rgtlenen engellemektedirler. (Syf -

kadrolar ise irticai firmalarn denetim grevini ellerinde bulundurmakta ve bylece denetlemelerden istenilen sonularn alnmasn 24) Bu arada; rtica' destekleyen sermayeye tevik verilmesini engell emeye alan

brokratlarn bazlar sindirilmekte, Vakflar Bankas Genel M dr ve Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdr Vekili gibi bazlar ise grevden alnmaktadr. (Syf -32) Siyasal slamn dinamosu olarak kabul edilen rtica' destekleyen sermayenin bymesine engel olunmaya allan bir dnemde, verilen Devlet tevikleri ve saduyu sahibi baz brokratlarn pasifize edilmeleri, bu kesimin gcne g katmaya ynelik kabul edilemez bi r taviz olarak deerlendirilmektedir.

ONERI:8: 235

Tevik mevzuat erevesinde tabi olunan koullar belirlenmi bulunmakta olup, bu artlar yerine getiren firmalara tevik belgesi verilmektedir. Normal koullarda, irtica - i faaliyetlere destek veren kii ve kurumlan tespit edip zerine gitmek devletin baka birimlerinin grevidir. Dolaysyla tevik ve yabanc sermaye mevzuatna aykr tavr iinde olmayan ancak slam siyasallatrma faaliyetlerine destek veren kurulular tespit ederek Hazine Mstearl na duyurma sorumluluu devletin dier birimlerine aittir. Ancak, sz konusu firmalara belli bir kadrolamann gerei olarak haksz karlar salayan kamu grevlileri tespit edilirse bunlarn da zerine gidilmesi ve memuriyetle ilikilerini kesmeye dahi v arabilecek soruturmalara tabi tutulmalar doaldr. Bu ynde t espitler var ise, soruturmalara hzla balanmas gereklidir. Bu amala yaplan tespitlerde son derece di kkatli davranlmas ve almalarn btnn karalayan bir kampanyaya frsat verilmemes i gerekmektedir. rnein raporda "irtica- destekleyen sermayeye tevik verilmesini engellemeye alan brokratlarn bazlar sindirilmekte.... Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdr Vekili gibi bazlar ise grevden alnmaktadr" denil mektedir. Burada yaplan tespitten anl ald kadaryla, byle bir mcadele nedeniyle deil, btnyle Mdrlk makamn elde et meye alan bir bayan grevlinin baz makamlara ulama gayreti iinde olay saptrd grlmektedir. Dolaysyla yaplan tespitler, kam uoyunda hakll tescil edecek ekilde, apraz kontrollar ile kesinletirilmelidir. Maliye Bakanl Gelirler Genel Mdrl'nde de benzer bir kadronun varl ifade edilmekte ve bu kiilerin irtica - i firmalarn denetim grevini ellerinde bulundurarak " denetlemelerden istenilen sonularn alnmasn" engellemekte gidilmesi olduklar iddia edilmektedir. Bu kurulula ilgili de baz duyumlar olmakla birlikte, kii ve fiillerin doru tespit edilerek yasalar erevesinde zerine son derece nemlidir. Aksi takdirde tespitler, bu tr faaliyetler iinde bulunanlarn "ekmeine ya sren" bir dedikodu havasnda kalmaktadr.

E- RTCAIN TSK'NE YNELK FAALYETLER: rtica'n hedefine ulamada, en byk engel olarak Trk Silahl Kuvvetlerini grd bilinen bir gerektir. rtica taraftarlar; slam devletini gerekletirme ynnde faaliyetlerini devam ettirirken, lml davranlar ve bazen demokrasi emsiyesi altndaki rtl hareketleri ile baz

236

Devlet

kademelerinde

kadrolama

i mkann

bulmalarna

ramen,

Trkiye

Cumhuriyetinin temel dayanaklarndan Si lahl Kuvvetlere szma giriimlerini tamamlamadan bulundurmulardr. hedeflerine Bu nedenle; varamayacaklarn Cumhuri yet tarihi daima boyunca gznnde Silahl rtica'n

Kuvvetlere szma giriimleri hep var olmu ve her seferinde de bu giriimler baarszlkla sonulanmtr.

DDA-9: Silahl Kuvvetlerin yasal yetki ve grevleri erevesinde ve Genelkurmay Bakanl'nn emirleri ile karargah almas yapmak zere t ekil edilen Bat alma Grubu'na ve Trk Silahl Kuvvetlerine ynelik faaliyetlerde bulunmak zere alma grupl ar kurmular, bu gruplar vastasyla hayali senaryolar reterek ve eitli mercilere gnderdikleri Komutanlar hedef alan mektuplarla; kastl olarak Trk Silahl Kuvvetl eri personelini, Mslman -Ateist, Alevi - Snni eklinde blmeye, karlkl gvensizlik ortam yaratarak emir -komuta sistemini paralamaya ynelik propaganda yapmaya balamlardr. (Syf -36)

ONERI-9: Belirli mihraklar tarafndan, TSK st kademelerine Alevi kkenli st subay ve generallerin hakim olduu ve Alevilerin TSK'de kritik makaml ar ele geirdii eklinde sistematik olarak mektup ve fakslarla sinsi bir propaganda faaliyeti yrtlmektedir. Cumhurbakanlna da bu konularla ilgili birok mektup ve faks gelmekte, bu faaliyet zellikle Askeri ura ncesinde younlamaktadr. Bu tr dedikodu ynelik ve propagandalarn olduu milletimizin her kesimce gz bebei TSK'lerini ve byle

ypratmaya

faaliyetler

bilinmeli

deerlendirilmelidir.

DDA -10: Her frsatta General , Subay ve Astsubaylarn itibarn drmeye ynelik faaliyetler ile, YA kararlar bahane edilerek, Trk Silahl Kuvvetlerinin uygulamalarnn dinsel zgrlklerle elitii ynndeki propaganda faaliyetleri hz kazanmtr.

237

ONERI-10: Trk Silahl Kuvvetleri, milletimizin daima vn kayna olmutur. RTK'n, tm illere kadar yaylacak tekilat ile bu gzide Kuruluumuza ynelik propaganda faaliyetleri denetim altna alnmal, su ileyenler cezalandrlarak bu ynde yayn yapan kurulular kapatlmaldr. Bu konuda il ve ile denetim kurullarna byk grev dmektedir.

DDA-11: mam Hatip Lisesi mezunlarnn Harp Okull arna alnmasn salama giriimleri ve tarikatlar vastas ile Askeri Okul ve Birliklere szma giriimleri mevcuttur. (Syf-35) zellikle, son dnemde Fethullah GLEN Nurcu tarikatnn Silahl Kuvvetlere szma giriimleri artmtr. Bu kesim planl, programl, sinsi ve yanltmac bir biimde srdrdkleri almalarn nnde engel olarak hep Trk Silahl Kuvvet lerini grmektedir. Bu bakmdan her frsatta orduyu ele geirmek amacyla szma giriimlerini sessiz ve derinden devam ettirmektedir. Bu meyanda; F. GLEN tarikatna ait yurtdndaki okullarn al trenlerine, zellikle baz emekli generallerin dave t edilmesi, dolayl olarak Trk Silahl Kuvvetlerine yaknlama gayretlerinin yansra, kamuoyuna da askeri kesi m tarafndan kabul grld i majnn verilmesini amalamaktadr. (Syf -37)

NER-11: Halihazrda mam Hatip Lisesi mezunlarnn bugn iin H arp Okullarna girmeleri mmkn deildir. Esasen, Hkmetin "Milli Eitim Temel Kanunu"nun 31 inci maddesiyle ilgili almalar sonulandnda, mam Hatip Lisesi mezunlar sadece dini eitim veren meslek yksek okullar ile bu konuda eitim veren faklte lere girebileceklerdir. Ancak, baz tarikatlarn kontrolnde olan "zel Okullar"dan mezun olacak

rencilerin Harp Okulu bata olmak zere askeri okullara giriini engellemek mmkn grl memekt edir. Bu konuda TSK'nin okullara renci almlar iin yapla n mlakatlarda", rencilerin mezun olduklar okul konusunda ok titiz davrand ve bu tr girileri byk lde nledikleri bilinmektedir. 238

DDA-12: F. GLEN Nurcu tarikat tarafndan, Silahl Kuvvetler ierisinde yaplanabilmek ve ileride etkinlie kavuabilmek amacyla yeni projeler retilmeye balanm, bu erevede; askeri okullarda okuyan renci ler ncelikli hedef olarak belirlenmi, kltr dzeyi yksek tarikat mensubu ve trban takmayan bayanlarn askeri rencilerle tanmalar ve evlenmeler inin salanabilmesi iin gerekli vasat oluturacak bir yaplanmaya gidil mitir. Anlan kesim tarafndan bu yntemle 10 yla kadar olan bir srede Silahl Kuvvetler ierisinde t arikat olarak szsahibi bir konuma gelebilecekleri eklinde deerlendirmeler yap lmaktadr. (Syf -37)

NER-12: TSK her zaman laikl ik konusuna hassasiyet gstermi, askeri rencilikten balayarak her rtbedeki elemanlarn sk bir denetime tabi tutarak, zararl kiileri bnyesinden uzaklatrmtr. Bugn iin srdrlen bu ab a on yl sonra da aynen devam edecek, tarikat mensuplarnn bu Kurum iinde sz sahibi bir konuma gelebilmeleri TSK'lerinin kendi i denetimi sayesinde asla mmkn olamayacaktr.

F- DER HUSUSLAR: Yukarda ki konulardan ayr olarak irtica il e mcadele de nemli yer tutacana inanlan aadaki konularn da Yksek Huzura sunulmasnda yarar grlmtr. a. Klk kyafet dahil Anayasann 174 nc maddesinde saylan nklap

Kanunlarnn etkinlikle uygulanmasn salamak amacyla Hkmet tarafndan hazrlanp Meclise sunulan "Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars" ile; ( 1 ) Tekke ve Zaviyelerle Trbelerin eddine ve Trbedarlklar ile Birtakm Unvanlarn Men ve lgasna Dair 677 Sayl Kanunun 1 inci maddesinin 2 inci fkrasnda c eza "6 aydan az olmamak zere hapis ve elli Milyon liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr." eklinde nc fkrasndaki ceza "bir yldan az olmamak zere hapis ve iki yzelli milyon liradan aa olmamak zere ar para cezas ile cezalandrlr." eklinde deitirilmektedir.

239

(2)

765 sayl Trk Ceza Kanunu'nun 526 nc maddesinin ikinci fkras

aadaki ekilde deitirilmektedir. "apka ktisas Hakknda 671 sayl Kanunun veya Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda 1353 sayl Kanunun veya Baz Kisvelerin Giyilemiyeceine dair 2596 sayl Kanunun koyduu yasaklara veya ykmllklere aykr hareket edenlere alt aydan bir yla kadar hafif hapis ve elli milyon liradan yz milyon liraya kadar hafif para cezas verilir." Bu suret le, Trk toplumunu ada uygarlk seviyesinin stne karmaya ve Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliini koruma amacn gden bu Kanunlardaki cezalar caydrc bir boyuta getirilmektedir. b . Hkmet tarafndan Meclise sevkedilen "Baz rgtl Sularla Mcadele Kanun Tasars" ile "Su rgt" tanm yaplarak; dorudan veya dol ayl biimde bir kurumun, kuruluun veya teebbsn ynet im ve denetimini ele geirmek, kamu hizmetlerinde, basn ve yayn kurulular zerinde, ihale, imti yaz ve ruhsat ilemlerinde etkinlik ve denetim elde etmek, ekonomik faaliyetlerde kartel ve trst yaratmak, madde ve eyann nedretini, fiatlarn artmasn sal amak, kendilerine veya bakalarna haksz menfaat temin et mek, sei mlerde oy elde etmek veya seimleri engellemek maksad ile zor veya tehdit uygulamak veya kiileri kendilerine tabi klmaya zorlamak veya mensuplar arasnda her ne suretle olursa olsun ak veya gizl i ibirlii yapmak suretiyle yldrma veya korkutma veya sindirme gcn kul lanarak veya rgt s u ilemek faaliyette iin rgt bulunanlara kuranlara veya rgt veya bilerek hizmet ynetenlere adna

yklenenlere sadece bu nedenlerden dolay yldan alt yla kadar ar hapis cezas, rgte ye olanlara da iki yldan drt yla kadar hap is cezas verilecektir. rgt silahl ise, bu cezalar te birden yarya kadar artrlarak

hkmedilecektir. Su faili memur veya kamu hizmetlisi ise, verilecek ceza keza, te birden yarya kadar artrlacaktr. Suun ilenmesine yarayan veya suun ilenmesinde kullanlan veya sutan doan deer veya rnlerin veya bunlar yerine geen eylerin msaderesi gereken her trl eya, gelirleri Devletin mal varl na geecektir. Bu Kanun Tasarsn n yasalamasndan sonra su faillerinin ve ilgililerin tel efonlar, fakslar, bilgisayarlar gibi aletleri dinlenecek ve iindeki bilgilerden yararlanlacaktr. c. Yine Hkmet taraf ndan sevkedilen, "3194 Sayl mar Kanununa Bir Ek Madde

Eklenmesine Dair Kanun Tasars" ile bundan byle camiler, mevz uat erevesinde plan 240

ve programlara uygun ve ihtiyaca gre il, ile, kasaba ve kylerde mftlerin izni alnmak suretiyle yaplacaktr. almann ekinde yer alan REKABET KURUMU bal kl belgede, o tarihte Kurumda alan Bakan, 2. Bakan, Bakan Ya rd mclar ve Kurul yelerinin isimleri ve bi yografileri hakknda bil gi yer almaktadr. 7.4. ANASOL-D Hkmetine 20 Mart 1998 tarihinde verilen Genelkurmay Muhtras: Dnemin Babakan Mesut Ylmaz, Tiflis seyahatinde gazetecilere "Baz askerler irtica tehlikesini 30 Austos'ta yaplacak Yksek Askeri ra'da grev srelerini uzatmak iin kullanyorlar aklamas zerine, 20 Mart 1998 tarihinde, Genelkurmay Bakanlnda st dzey komutanlarn katlmyla yaplan toplantya ilikin Basn Aklamas kamuoyuna yansmtr. Orgeneral smail Hakk Karaday ile Genelkurmay Bakanl karargahndaki toplantya, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Hseyin Kvrkolu, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Salim Derviolu, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral lhan Kl ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Fikret zden Boztepe katld toplant sonra aklanan basn bildirisi yledir:223 1- Trk Silahl Kuvvetleri'nin grev ve yetkileri ile konumu Anayasa ve yasalarla tespit edilmitir ve TSK'nn her ferdi bunun bilincindedir. 2- Trk Silahl Kuvvetleri, btn mensuplar ile demokrasiye bal, yce milletin emrinde ada deerlerin ve dnyadaki gelimelerin bilincinde olarak, hibir farkl dnceye sahip olmakszn erefli grevlerinin bandadrlar. Bu inanla, hibir art niyet ve dncesi olmakszn, lke btnl ve halkmzn gvenlii iin ite ve dta cann diine takarak pekok ehitler pahasna mcadeleye devam etmektedir. 3- Trk Silahl Kuvvetleri, Anayasamzda belirtilen Atatrk milliyetiliine bal, demokrati k, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan cumhuriyetimizin temel niteliklerinin ncelikle korunmasn her trl siyasi mlahazann zerinde grmektedir. Bu nitelikleri ve lkemizin btnl ile geleceini tehdit eden blc ve irticai gelimelerin kesinlikle karsndadr. Ayrca, terr ve irtica ile mcadele, bu lkede hr ve bamsz yaamak isteyen her vatandan en byk ve ncelikli grevidir. Trk Silahl Kuvvetleri Anayasa ve yasalarn kendisine verdii grevleri, bundan nce olduu gibi bundan sonra da eksiksiz olarak yerine getirmeye devam edecektir. Bu hususta kesin kararldr ve bunu yaparken de hibir kimsenin bu grevini hatrlatmasna ihtiyac yoktur. 4- Trk Silahl Kuvvetleri, yce milletimizin gvenine mazhar olan btn cumhuriyet hkmetlerine baldr, sayg duyar ve baarlarn mutlulukla karlar. Ancak; makam, konumu ve grevi ne olursa olsun, hi kimse kiisel menfeatleri ve siyasi ihtiraslar uruna, Trk Silahl Kuvvetleri'ni yasal grevi olan lke gvenliine ynelik blc ve irticai gelimelere kar mcadele azminden vazgeirecek, zayflatacak, tereddte drecek veya kararlln glgeleyecek hibir tavr, tutum,
223

Askerden Yant, Hrriyet Gazetesi, 21 Mart 1998.

241

beyan ve telkinlerde bulunamaz. Trk Silahl Kuvvetleri ayrca, bu tarz tartmalarn devamnn lkenin demokratik yapsna ve milli menfaatlerine son derece zararl olduu dncesini tamaktadr. 5- Baz talihsiz beyanlarda olduu gibi Trk Silahl Kuvvetleri, bir tehdit deil aksine lkemiz iin bir gvencedir. Trk Silahl Kuvvetleri dn olduu gibi, bugn de yce milletinin kendine duyduu gven ve itibara glge drecek hi bir davran iinde olmamtr. Trk Silahl Kuvvetleri gelecekte de her trl siyasi mlahazann dnda olarak bu tutum ve davrann srdrecektir. Bundan kimsenin kukusu olmamaldr.'' Bu bildiriyle ilgili olarak Mesut Ylmaz;224 Bence bu bir muhtrayd, nk bir kere kendi grev alanlarna giren, yani net olarak askerlikle ilgili, savunmayla ilgili konularn, aslnda o konularda bile aklama yapmalar bal olduklar merciin emrine baldr. Ama ona girmeyen bir konuda, lkenin genci ynetimini ilgilendiren bir konuda hkmeti aarak direkt kamuoyuna byle bir aklama yapmalar, burada da dolayl olarak hkmetin deil kendilerinin sorumlu olduklarn vurgulam olmalar bence bir muhtrayd. Dier btn muhtralar gibi yasalara aykr bir muhtrayd. Hukuki kaynaktan yoksun bir aklamayd. Ben baktm ki yeni bir kopmaya gidiyor, lke yeni bir krizi kaldracak durumda deil, durumu yumuatmak iin dedim ki: "Genelkurmay kendi grn aklamtr, ama bu konuda sorumlu olan hkmettir" dedik ve biz yola devam ettik.aklamasn yapmtr. Bence bu bir muhtrayd aklamasn yapan Mesut Ylmaz bildirinin yaynland gnn akam "Siyaset Meydan programnda "Kuvvet komutanlar toplanmlar, aralarnda son gelimeleri deerlendirmiler, bununla ilgili grlerini kamuoyuna aklamlar demokratik bir tavrdr" eklinde aklama yapmtr. Konuyla ilgili olarak Eyp Ak; Mesut Bey, Babakan ve ANAP Genel Bakan olarak grup toplantsnda bir konuma yapt. Konumasnda dedi ki: "rtica ile mcadele dediin askerlerin gr deildir. rtica ile mcadele hkmetin grevidir" dedi. "Babakan olarak ben askerlere byle bir grev vermedim, ben kimseye grev vermedim. Babakanlkta zaten irtica ile mcadele iin bir alma grubu kurulmu. Ben onunla alyorum, bunun dnda kimseye grev vermedim" falan... ok sert bir konuma yapt. "Bizim iimize karmasnlar, bize mdahale etmesinler" gibi... Benim iin ok srpriz oldu, bu konumadan sonra hemen yanna gittim. (Gruptaki odasnda dedim ki: "Akam bana deseydin ki 'Yarn byle bir konuma yapacam', ben ahsen yapma derdim. Yani konumann ierii bizim bugnk konumumuza uygun deil, skntya girebileceimiz bir konuma yaptn. Ama bak bu konumay yaptn, burada geri adm atarsan yanarz. Siyaseten tkeniriz. Mademki yaptn, bundan sonra bu konumann arkasnda durmak mecburiyetindeyiz. Bu konumann arkasnda durursak biz bir daha seim kaybetmeyiz... Mesut Bey o gece televizyonda dzelten bir aklama yapt. Ye bizim bir yerde krlma noktamz oldu... ok youn bask geldi, ite Genelkurmay'da klar

224

Mehmet Ali BRAND, Son Darbe 28 ubat, stanbul, ubat 2012, 8. Bask, s.260.

242

snmedi, toplantlar oldu. giden gelenler oldu, rahatszlk oldu yani... Dengeleri gzetmek zorunda kalyorsunuz, kendine zarar verse bile. Yani Mesut Bey orada "Bama bir i gelir, darbe olur. ben bir zarar grrm deil. "Eer lkem zarar grecekse zarar yok, ben de o konumadan vazgeerim" dedi. ANAP iin krlma noktasyd. aklamasn yapmtr. Toplant sonras askerler tarafndan yaplan bildiride; Trk Silahl Kuvvetleri Anayasa ve yasalarn kendisine verdii grevleri, bundan nce olduu gibi bundan sonra da eksiksiz olarak yerine getirmeye devam edecektir. Bu hususta kesin kararldr ve bunu yaparken de hibir kimsenin bu grevini hatrlatmasna ihtiyac yoktur. ifadesi ile Anayasa ve yaslarda verilen grevleri hatrlatlarak Hizmet Kanunu 35. madde hatrlatlm, Ancak; makam, konumu ve grevi ne olursa olsun, ifadesi ile aka Babakana ikazda bulunulmutur. Dier taraftan; Trk Silahl Kuvvetleri gelecekte de her trl siyasi mlahazann dnda olarak bu tutum ve davrann srdrecektir. ifadesi ile yaplan aklamayla ise batan beri yaptklar siyasi aklama ile elimi, aka siyasete mdahale edilmitir.

243

ALTINCI BLM 28 UBAT 1997 TARHL 406 SAYILI MGK KARARININ UYGULAMALARI

TSK, yakn gemie kadar, Milli Gvenlik Kurulu yoluyla, Trkiyede hem i hem de d politikaya sz sahibi olmutur. MGK mevzuatnn kapsaml ekilde deitirildii 2003 ylna kadar youn olarak devam eden bu srete, deien i ve d siyasi gndeme bal olarak, hemen her toplantda kimi zaman bir, kimi zaman iki kimi zaman da ayr karar alnarak, i ve d politikaya yn verilmeye allmtr. REFAH-YOL dneminde 28 ubat 1997 tarihinde yaplan MGK toplantsnda ayr alanda, farkl MGK Karar (9 ilde uygulanmakta olan Olaanst Halin drt ay daha uzatlmasna ilikin 404 sayl Karar, d politikayla ilgili 405 sayl Karar ile irticayla ilgili 406 sayl Karar) alnabilmitir. Bylece, Kuran Kurslarndan, mam Hatip Liselerine, vakflardan, zel okullara, radyo -TV yaynlarndan, kurban derilerine, pompal tfeklerden trbanl rencilere kadar uzanan hemen her konuda siyasete mdahale edilmitir. Babakanlar ise belki de ellerinden bir ey gelmedii iin iktidarlarn askerlerle paylamaktan kaamamlardr. Bylece, kanuni adan szde danma organ olarak MGK, fiiliyatta devletin derin akl olmutur. TSK, 1990l yllarn bandan itibaren Refah Partisini eriat/irtica ile zde grerek, millet iradesine dayal siyasi bir hareketi devlete ynelik bir tehdit olarak grmekten ve gstermekten ekinmemitir. Bu dorultuda, TSK, REFAH-YOL iktidarnn ibana gelmesi zerine, Mill Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarihinde yapt toplantdan balayarak, irticayla mcadele konusundaki kararlln srdrm ve bu toplantda Hkmete dikte edilen irticaya ynelik 18 maddelik tedbirden oluan 406 sayl MGK Kararnn btn unsurlaryla hayata geirilmesi iin konunun takipisi olmutur. Bylece, TSK, Refah Partisi ynetiminin tabanna anlatmas mmkn olmayan bu Karar Hkmete dikte ettirmekle kalmam, brifingler yoluyla yksek yarg ve medyay da ynlendirmek suretiyle Refah Partisinin Anayasaya ve Siyasi Partiler Kanununa aykr fiiller iledii iddiasyla bu partinin kapatlmasnda etkili olmutur. Bunun en nemli kant bu brifinglerde yer alan hususlarla Refah Partisinin kapatlma davasna ilikin iddianamenin rtmesidir. Neticede, szkonusu MGK Kararyla Hkmeti keye skan Babakan ERBAKAN, kendi iradesiyle Babakanlktan istifa etmek zorunda braklmtr. 28 ubat srecinde, banda bir Orgeneralin bulunduu MGK Genel Sekreterlii de kilit bir rol stlenmitir. Zira ilgili MGK mevzuat gereince, MGK Genel Sekreterlii tarafndan hazrlanan Taslak Toplant Gndemleri, ncelikle Genelkurmayn gr ve nerilerine sunulmu, burada 244

ekillenen gndem, daha sonra Babakanlarn nne getirilmi, Babakanlar ou zaman nemli bir deiiklik olmakszn bu gndemleri kabul etmi ve neticede Genelkurmayn gr erevesinde ekillenen gndem Cumhurbakannn onayyla nihai hale getirilmitir. Ayrca, kimi zaman da , bizzat Genelkurmay Bakanlar ya da Kuvvet Komutanlar gndem d sz alarak, istedikleri konular MGK gndemine tayabilmilerdir. Bylece, TSK ve MGK Genel Sekreterlii tarafndan, zellikle, 28 ubat srecinden itibaren, hemen her alanda ve konuda, devlet apnda alnmas istenen her trl yasal dzenleme, idari tedbir ve tasarruf, nce MGKya tanm; burada Babakan, Babakan Yardmclar ve Bakanlarn onay ve Cumhurbakannn tasvibiyle, Bakanlar Kuruluna bildirilmek zere karar haline getirilmitir. Bakanlar Kurullar da, Babakanlarn daha nce altnda imzas bulunan MGK kararlarna istinaden, siyasi, iktisadi, sosyal ve kltrel alanlarda gerekli yasal deiiklikleri yapm ve eitli idari kararlar almlardr. Neticede, Bakanlar Kuruluna ve TBMM iradesine aka mdahalede bulunularak yasama ve yrtme erkleri zerinde vesayet tesis edilmitir. Bu dorultuda, bin yl srecei ifade edilen irtica ile mcadele kapsamnda, 406 sayl Kararn ruhuna uygun olarak, alnmas uygun grlen ilave tedbirler ile yasal ve idari dzenlemeler REFAHYOL dnemi sonrasnda yaplan her MGK toplantsnda da, gndeme getirilmitir. Bylece, irtica sadece 1990larda deil, 2000li yllarn ortalarna kadar Trkiyenin ana gndem maddeler inden birisini tekil etmitir. Nitekim, Refah Partisinin devam niteliinde olan Fazilet Partisi de, tpk Refah Partisi gibi, benzer gerekelerle kapatlmaktan kurtulamamtr. Bir baka deyile, TSK, MGK yoluyla, Trkiye siyasetinde, adeta perde geri sindeki Bakanlar Kurulu ilevini grm, siyasette var olan boluu doldurmu ve bir bakma devletin ekirdei haline gelmitir. Trkiyede MGKnn, siyasete ne lde mdahil olduunun grlmesi amacyla, Komisyonumuza gelen 01.01.1997-31.01.2000 dnemine ait MGK Kararlarna bakmak yeterli olacaktr. Szkonusu MGK Kararlar incelendiinde, bunlarn ykc, irticai, blc radyo ve televizyon yaynlarnn nlenmesinden, irticai vakflarn denetimine; zel Eitim Kurumlarnn denetlenmesinden, yurt dna gnderilen rencilerin takibine; cezaevleri koullarndan, geici ky korucularna; snr ticaretinden, Habur Gmrk kapsna; Olaanst Hal uygulamalarndan, PKK terr rgtne destek veren lkelere kar alnacak tedbirlere; Gelibolu Tarihi Milli Park Projesinden, Meri Nehri Takn Koruma Projesine; Trabzondaki sel felaketinden etkilenenlerin Gkeadada iskan edilmesinden, vakflarn denetimine; GAPn durumundan, Gneydou illerindeki radyo ve televizyon yaynlarnn izlenme oranlarna; Muzr Kurulu yeliklerinden, MT Mstear atamasna, havacln ve Trk Hava Kurumunun sorunlarndan, hangi tersanelerin Deniz Kuvvetlerine devredileceine, dou ve gneydou illerindeki salk sorunlarndan, enerji nakil hatlarnn gzergahlarna kadar uzanan, hem i, hem de d politikay ilgilendiren hususlar olduu grlmektedir.

245

Bu Kararlar, Trkiyede siyasi iktidarlarn, yakn gemie kadar ar bir askeri vesayet altnda kaldklarn; iktidar glerini dorudan MGK, dolaysyla Trk Silahl Kuvvetleri ile paylamak zorunda kaldklarn aka ortaya koymaktadr.225 Bu Kararlarn hemen hepsinde dikkat eken nokta, Bakanlklarn grev alanna giren konularda, st kurullar kurulmak suretiyle, hkmetleri baypas ederek, siyasete nfuz etme isteidir. Bu Kararlar, Trkiyede askerin uzun yllar boyunca, yksek siyasetle urap, siyasi iktidarlara ise ticaret, ekonomi, salk vb. dk siyaset konularn brakm olduklarn gsterdiini teyit etmektedir.

225

Trkiyede askeri vesayetin ulat boyutun grlmesi asndan, 26 ubat 1998 tarihli 421 sayl MGK Karar arpc bir rnektir. Kararda, Dou ve Gneydou Anadolu blgesindeki salk tesislerinin eksikliklerin giderilmesi maksadyla, bl gey e y ap lac ak t etk ik ge zi le rin in , M GK G e n el S ekr e te rl i in c e p lan l an ar ak ic ra ed il m e si ve B l g e V al il i in d e v e/ v eya An kar ad a b ir S al k Koo rd i n a syon Ku ru lu olu tu ru l m a s n g r l m t r . D i e r b ir rn ek i s e T rkiy ed e m e vc u t t m vak fla rn d u ru ml ar i le il gil i rap or al m an n yin e M GK G en e l S ekr et e rli i n d e koord in e sin d e y ap lar a k, 25 Temmuz 1997 tarihinde alnan 409 sayl MGK Kararyla yrrle konulmasdr. Bu ve dier almalar MGK Genel Sekreterliinin MGKnn karargah olarak altn gstermektedir.

246

247

ALTINCI BLM 28 UBAT 1997 TARHL 406 SAYILI MGK KARARININ UYGULAMALARI

1. Refah-Yol Hkmeti Dnemi: 1997-1999 yllar arasndaki MGK Kararlar arasnda, karar metni itibaryla en uzun ve kapsaml olan 28 ubat 1997 tarihli ve 406 sayl MGK Karardr. Bilindii zere, 406 Sayl MGK Kararnda; Trkiyede eriat hukukuna dayal bir slm Cumhuriyeti kurmay amalayan ar dinci gruplarn, demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olan Cumhuriyetimize kar oluturduklar ok ynl tehdidin nlenmesi amacyla, ksa, orta ve uzun vadeli 18 tedbirin alnmas ngrlmtr. Bu Kararda, dikkat eken husus, MGK Genel Sekreterlii tarafndan, Karar ekinde yer alan tedbirlere ilikin Bakanlar Kurulu Kararlar ile Bakanlar Kurulu Karar haline getirilmeyen uygulamalarn, sonular hakknda belli sreler ierisinde Babakan, Cumhurbakan ve MGK'na bilgi verilmesinin ngrlmesidir. 406 sayl Karar dndaki hibir MGK kararnda, MGK Genel Sekreterliine bu grev verilmemitir. Babakan ERBAKAN, 406 sayl MGK kararnn onay sahifesini, toplant esnasnda deil, toplantdan drt veya be gn sonra imzalam ve bu imzay mteakip MGK Genel Sekreteri Org.lhan KILI, bu Karar derhal tm Bakanlk, kurum ve kurululara bir st yazyla yaymlamtr. Bylece, esasen, tavsiye niteliinde olan/olmas gereken 406 sayl MGK Karar, bu emrivaki yazyla, bir anda Hkmet Direktifi haline dntrlmek istenmitir. 14 Mart 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi:

1.1.

Yaplan basklara bir sre direnen ERBAKAN, nihayet 14 Mart 1997 tarihinde, 01704 sayl Direktif ekinde, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants Basn Bildirisini, 406 sayl MGK Kararn ve bu Kararn eki olan EK-A (REJM ALEYHTARI RTCA FAALYETLERE KARI ALINMASI GEREKEN kalmtr. Ancak szkonusu Direktifte, hem ekil, hem de ierik ynnden ERBAKANn MGK Kararyla mutabk olmadn iaret eden eitli hususlar bulunmaktadr. ekil ynnden dikkat eken husus, Direktif yazsnda, Konu hanesinin bo braklm olmasdr. Bylesine nemli bir yazda, Konu hanesinin bo braklm olmas basit bir dikkatsizlikle aklanamaz. Bu unutkanlk, yazy kaleme alan kii ve kiilerin, 406 sayl Karar herhangi bir Konuya oturtamadnn bir iareti olabilir. 248 TEDBRLER) adl on sekiz maddelik belgeyi, tm Bakanlklara gerei, Cumhurbakanl ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine ise bilgi iin gndermek durumunda

kinci ve daha nemli olan husus ise Direktif yazsnn ieriidir. Direktif metni aynen yledir: 28.2.1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu kararlarnn 13 Mart 1997 gn Bakanlar Kurulu'nda ncelikle mzakere edildii malumlarnzdr. Bu mzakerede alnan "rtica ile etkin bir ekilde mcadele edilmesi" karar mucibince Milli Gvenlik Kurulu'nun Bakanlar Kurulumuza bildirdii hususlarn bir kopyas iliikte bilgilerinize sunulmutur. Bu konularn nemle dikkate alnarak, Anayasamzn; T.C. Devletinin Demokratik, Laik, Sosyal bir hukuk devleti olmas temel ilkeleri erevesinde, Bakanlnz ilgilendiren konularda, konuyla ilgili ksa, orta ve uzun vadeli tedbirlerin dikkat ve ihtimamla alnmas, mali destek ve yasa deiikliine ihtiya gsteren tedbirler varsa, bunlar hakknda da Bakanlar Kurulunca gereinin yerine getirilebilmesi iin Babakanla bilgi verilmesini rica ederim. ifadeleri yer almtr. Yukardaki ksa Direktif yazsnda dikkat eken ilk nokta, 406 sayl MGK Kararnn Bakanlar Kurulunda mzakere edildiinin vurgulanmasdr. Bu husus, MGK Kararlarnn tavsiye niteliinde olmayp, balayc nitelikli olduu ynndeki siyasi basklara kar bir duruun gsterilmesi bakmndan nem arz etmektedir. Dikkat eken ikinci nokta, 406 sayl MGK Kararnda var olan Atatrk milliyetiliine ballk ifadesinin, ERBAKAN tarafndan imzalanan Direktifte bulunmamasdr. Oysaki, bu ifade, 406 sayl MGK Kararnda aadaki ekilde gemektedir: Kurul'un bu toplantsnda, esaslar ve nitelikleri Anayasada belirlenmi, Atatrk milliyetiliine bal, demokratik; lik ve sosyal hukuk devletimizi ve cumhuriyet rejimimizi ykmak, onun yerine bir siyasal dini dzen kurmak amacyla yrtlen ykc faaliyetler ve yaplan beyanlar ile, bunlarn oluturduu tehdit ve tehlikeler gzden geirilerek deerlendirilm itir. Bu durum, Babakan ERBAKANn 406 sayl Kararn uygulanmasnda, Devletin demokratik, laik, sosyal hukuk devleti niteliklerinin esas alnmasn istedii eklinde yorumlanabilir. nc nemli nokta ise yine 406 sayl MGK Kararnda var olan cumhuriyet rejimimiz eklindeki ifadenin, ERBAKAN imzal Direktifte olmaydr. Ne Anayasamzda, ne de yasalarmzda yer almayan rejim kavramnn, 406 sayl karara sokulmas, karar hazrlayanlarn ideolojik duruunun anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. Ne var ki, Babakan ERBAKANn bu terminolojiye itibar etmedii grlmektedir. Bu Direktifte dikkat eken drdnc ve son nokta ise 406 sayl Kararn nasl uygulanaca konusunda bir ayrntl ve aklayc erevenin izilmemi olmasdr. Bu durum, TSK iindeki belli kesimleri tatmin etmemi olacak ki, ERBAKAN tarafndan yaymlanan Direktiften on drt gn sonra, bu kez, ileri Bakan Meral AKENER imzasyla, 406

249

sayl MGK Kararlarnn tm Trkiye sathnda uygulanmas maksadyla l Valiliklerine bir Genelge yaymlanmtr.226 1.2. 28 Mart 1997 Tarihli ileri Bakanl Genelgesi: ileri Bakan Meral AKENER imzasyla, 28.03.1997 tarihinde, 070674 sayl Anayasa ve Yasalarn Uygulanmasna Uyulacak Usul ve Esaslar konulu, KYE ZEL mhrl, dokuz sahifelik bu Genelge, 80 l Valilii, ileri Bakanl Genel Mdrl, Bal Kurulularna ve Emniyet Genel Mdrl Merkez Tekilatna gerei iin; Cumhurbakanl Genel Sekreterlii, Babakanla, MGK Genel Sekreterliine, Genelkurmay Bakanlna, Milli Savunma Bakanl na ise bilgi iin gnderilmitir. 406 sayl MGK Karar erevesinde hazrlanan on be maddelik tedbirler dizisi ile Sonu blmnden oluan bu Genelge, Cumhurbakan Sleyman DEMREL Arivinde de yer almaktadr. Banda dnemin ileri Bakan Mstear Teoman NSANn bulunduu ileri brokrasisi tarafndan hazrlanarak, DYPli ileri Bakan Bakan Dr.Meral AKENER tarafndan imzalanan bu Genelge, on be madde ve sonu blm ile alnacak tedbirlere ilikin on alt maddeden oluan bir Ekten olumaktadr. Didaktik bir slupla, adeta uzun bir laiklik manifestosu eklinde kaleme alnd grlen bu Genelge metninde, Laiklikle ile ilgili ifadelerin koyu harflerle yazlmas; daha nce Babakan ERBAKAN tarafndan 14 Mart 1997 tarihinde yaymlanan Direktifte yer verilmemi olan, Atatrk Milliyetilii ifadesine yer verilmesi, sk sk Laiklik ilkesine vurgu yaplmas dikkat ekmektedir. ncelikle dnemin bir i politika analiziyle balayan Genelgede, ardndan 406 sayl MGK Kararnda yer alan on sekiz tedbirin, on be madde altnda toplanarak her biri iin ayr, ayr Valiliklere talimat verildii grlmektedir. ileri Bakanl merkez tekilatnn 28 ubat srecindeki politik duruunun ve psikolojik durumunun anlalmas bakmndan nem arz ettii dnlen bu Genelgenin metni, olduu gibi, aada sunulmutur:227 1. Anayasamzn 1 inci maddesi 1924 ve 1961 Anayasalarnda olduu gibi Trk Devletinin ynetim biiminin bir Cumhuriyet olduunu ilan etmekte, 2 nci maddesi ise Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. hkmn tamaktadr. Sz konusu maddenin gerekesinde ise Trkiye Cumhuriyetinin her eyden nce Atatrk Milliyetiliine bal, yani btn fertlerinin kaderde, kvanta ve tasada ortak, blnmez bir btn
226

ileri Bakan Meral AKENER 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuzda yaplan dinlemede Genelgeler konusunda unlar sylemitir: imdi bir ey daha, nemli bir ey sordu Bakanm bu genelgeyle ilgili. Benim ya da drt genelgem var, zannediyorum. Bunlarn hepsi, Sayn Erbakann Babakan olarak ileri Bakanlna yazd konular var, onlarn iinden i ey bu, yani Babakann talimatnn i bnyeye nakledilmesi eklindedir. 227 CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-3

250

halinde, dier bir deyile, milli dayanma ve adalet ierisinde yaayan bir toplum olduu aklanmtr. Bu toplum, insan haklarna saygl, balangta belirtilen Atatrk ilkelerine dayanan, siyasi rejimler iinde insan haysiyetini en iyi koruyan, gerekletiren ve teminat altna alan demokratik rejimi benimsemitir. Demokratik rejimin de laiklik ve sosyal hukuk devleti ilkelerine dayand belirtilmitir. Demokrasi, egemenliin millete ait olduu bir siyasi rejimdir. Hibir zaman dinsizlik anlamna gelmeyen laiklik ise, her ferdin istedii inanca, mezhebe sahip olabilmesi, ibadetini yapabilmesi ve dini inanlarndan dolay dier vatandalardan farkl bir muameleye tabi klnmamas anlamna gelir ifadeleri yer almaktadr. Cumhuriyetimizin kurucusu Byk Atatrke gre; Laiklik, sadece din ve dnya ilerinin ayrlmas demek deildir. Tm yurttalarn vicdan, ibadet ve din zgrl demektir. Laiklik asla dinsizlik olmad gibi, sahte dindarlk ve byclkle mcadele kapsn at iin, gerek dindarln gelimesi imkann temin etmitir. Laiklii dinsizlikle kartrmak isteyenler, ilerleme ve canlln dmanlar ile gzlerinden perde kalkmam dou kavimlerinin fanatiklerinden baka kimse olamaz. Laiklik uygar yaayn da bir art olmutur. Trk inklab, dine kar veya din aleyhtarl eklinde deil, din ile ilgili bulunmayan km, kokumu kurumlara kar oluturulmutur. Dinin hasis menfaatler uruna istismarna iddetle kar koymutur. Trk inklab ile mmet devrinden millet devrine geilmitir. Yine Anayasamzn 14 nc maddesinin 1 inci fkrasnda hak ve hrriyetlerin ne gibi kt kastla kullanlamayaca sayma yoluyla belirlenirken; Anayasa yer alan hak ve hrriyetlerden hibirinin dil, rk, din ve mezhep ayrm yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu kavram ve grlere dayanan bir devlet dzeni kurmak amacyla kullanlamayaca hususu da aka belirtilmitir. Bu maddenin birinci fkrasnn gerekesinde ise; baz hallerde kanun hkmlerine uy gun olarak kullanlan bir hrriyetin esasnda baka bir kast gtmesinin ve bu kastn da fkrada belirtilen yasak amalara ynelik bulunmasnn her zaman mmkn olduu belirtilerek, bu konuda Anayasasnn 13 nc maddesinde yer alan genel ve zel nedenlerle gerekletirilecek snrlamalarn tesinde bir snrlama getirilmesinin zaruretine iaret edilmitir. Ayrca maddenin son fkrasnda, Anayasann hibir hkmnn, Anayasada yer alan hak ve hrriyetleri yok etmeye ynelik bir faaliyette bulunma hakkn verir ekilde yorumlanamayaca hkme balanmtr. 24 nc maddede ise; Herkesin vicdan, di ni inan ve kanaat hrriyetine sahip olduu, 14 nc madde hkmlerine aylan olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenlerin serbest bulunduu ve ki msenin ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamyaca, dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamayaca ve sulanamayaca, din ve ahlak eitim ve retiminin alnmtr. Devletin gzetim ve deneti mi altnda yaplaca hkm altna

251

Anayasamz din ve vicdan ,dnce ve kanaat hrriyetlerine zel bir nem vermitir. Nitekim 15 inci maddesinde sava, seferberlik, skynet im ve olaanst hallerde dahi hibir sebep ve surette durdurulamayacak, ihlal edilemiyecek hak ve h rriyetleri snrl ekilde sayarken din ve vicdan hrriyetini de ifade etmitir. Son gnlerde, Anayasamzda Cumhuriyetin temel ilkeleri arasnda yer alan ve yine Anayasann 4 nc maddesi ile deitirilmesinin teklif bile edilemeyecei belirtilen laikl ik ilkesi ile 24 nc maddesindeki " Kim se, Devletin sosyal, ekonom ik, siyasi veya hukuki tem el dzenini ksm en de olsa, din kurallarna dayandrm a veya siyasi veya kiisel kar yahut nfuz salam a am acyla her ne suretle olursa olsun, dini v0ya din duygul arn yahut dince kutsal saylan eyleri istism ar edem ez ve ktye kullanam az ." hkmne aykr tutum ve davranlara rastland gzlenmekt edir. lke sorunlarnn zmn " Millet " kavram yerine " mm et " kavram baznda ele alarak sonulandrmay amala yan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onl ar cesaretlendiren giriimlerin varl, lkemiz asndan ciddi tehlikeler oluturabilecek bir gelime olarak deerlendirilmektedir. Bunun dnda, komu lkelerden bazlarnn, zaman zaman lke mi zde rejim aleyhtar faaliyet, tutum ve davran iine girmek suretiyle lkemizi a d bir rejime itme gayretleri de inkar edilemez bir gerektir. Bu lkeler faaliyetlerini bir yandan lkemizdeki radikal dinci terr rgtlerine verdikleri destek ile di er yandan, daha uzun vadede, baz tarikat ve gruplar kontrol etmek suretiyle ynlendirmektedirler. ekinmemekte ve gtrmektedirler. Yukarda belirtilen etkiler altnda, baz an dinci kesimlerin lkemizde mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara ve milletimizin dmanca kamplara ayrlmasna yol amas ihtimalinin de mevcut olmas olaya ayr bir boyut kazandrmaktadr. Baz terrist sol rgtler ile blc terr rgt PKK liderinin de ayn ekilde dier mezheplerdeki vatandalarmz krkledikleri bir dier gerektir. Yirmibirinci yzyla yaklatmz bu dnemde dahi, ne yazk ki, yce dinimiz'in lkemizde bir poli tika arac olarak zaman zaman kullanld mahade edilmitir. Dinden, kar arac olarak, iktidara ulam arac olarak yararlanmann, gerekte bir trl din dmanl olduu gzden rak tutulmutur. Din bezirganl, dinden kiisel kar iin yararlanma ve dini bask arac olarak kullanma politikalarnn milletimizce de tasvip edilmedii aikardr. Bu ynlendirmeyi vatandalar mz yaparlarken farkna parasal harcamalardan istikametlere masum varmadklar

252

Demokrasinin ni metlerinden faydalanarak demokrasiyi rafa kaldrmay hedef alan her trl ayrlk politika izleyen blc rgtler ile kk darda radik al dinci gruplara kar Devletimiz ve demokrasi miz kendisini, halkmzn kabulne mazhar olmu Anayasas ve kaytsz artsz milletimize ait olan hakimiyeti, onun ad na kullanan Trkiye Byk Millet Meclisinin kabul ettii yasalarn salad hukuk dzeni iinde savunmak durumundadr. Vatandalarmz da, iinde yaad coraf yann zorluklarn kabul etmek ve Devlet olarak var olabilmek iin gerekli nlemleri almak durumundadr. Trkiye Cumhuriyeti sorunlar n demokrasiye s msk sarlarak zp aabi lec ek gtedir. Anayasamzn 2 nci maddesinde ifadesini bulduu zere, Trkiye Cumhuriyeti demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. Hukuk Devleti olmann en nemli gereklerinden biri de yrrlkte bulunan yasalarn kii veya zaman ayrm gzetilmek sizi n uygulanmas zorunluluudur. Yasalar var olduu srece bunlar uygulamaya yetkili klnm kamu grevlilerinin, artlar ne olursa olsun, bunlar uygulamas gerekmektedir. Aksi takdirde bir ksm yasa hkmlerinin uygulanmas, dier bir ksmnn uygula nmamas ya da uygulamada kii ayrm gzetilmesi, tam bir keyfilie yol aacaktr ki bu da hukuk dzeni mizin dolaysyla rejimimizin tehlikeye girmesine yol aacaktr. Yukarda yaplan aklamalar erevesinde aadaki hususlar n bir kez daha hatrlatlmasnda ve tedbirlerin alnmasnda Bakanlmca yarar grlmtr. 2. Bilindii ve gibi, renci yurtlar valiliklere ile zel okullarn yetkiler Almas, maddesi almasnda, Bu ve iletilmesinde renci Denetlenmesi tamaktadr: "MADDE 51- Yaplan denetlemeler sonucunda; a) Atatrk ilke ve inklaplarna aykr hareket e den, b) Devletin, lkeni n ve m illetin blnm ez btnln bozm a dorultusunda faaliyet gsteren, c) Blgecilik, rklk propogandas yapan ve dini veya di ni hi ssiyat veya dince m ukaddes t annan eyleri alet ederek faaliyette bulunan, d) Yaplan ikazlara ramen tabi olduklar mevzuat hkmlerine ve bu ynetmelikte belirtilen esaslara uymayan, e) Sorumlu olduu rencilerin barnma, beslenme, eitim ve retim ihtiyalarn karlamayan, 253 kapatlmasnda Yurtlar Hakk nda ile nemli verilmitir. letilmesi

yetkilerin en nemlisi de denetim yetkis idir. Benzeri Kurumlarn 51 inci Ynetmeliin aadaki hkm

f) rencilerin gvenl iini salamayan ve tehlikeye sokan, kurumlar hakknda t abi olduklar mevzuat hkmlerine gre kapatlma ilemlerine m ahallin en byk m lki amiri 'nce balanr ve bu konuda ileme balanrken ve kapatlma karar alndktan sonra Bakanla (Milli Eitim Bakanl) bilgi sunul ur. Madde metninden de anlald gibi mlki idare amirlerine geni bir yetki verilmitir. Ancak yasal durumun byle ol masna karlk tarikatlarla balantl baz zel yurt ve okullarn olduu da gzlenmektedir. Sz konusu yurtlarda dinin vey a dini hissiyatn veya dince m ukaddes saylan eylerin alet edilerek faaliyette bulunulup bulunulm adnn halinde kapatlmas gerekmektedir. Szkonusu Ynetmeliin 45- 49 maddelerinde ise mlki idare amirlerinin denetlemeye ilikin yetkileri, denetim periyotlar, denetleme ekipleri, denetleme sonu raporlan ile kurum ve ynetim personelinin geici olarak mlki idare amirlerince grevden uzaklatrlmalar konularnda ayrntl aklamalar yaplmaktadr. Mlki idare amirleri yasa ve ynetmeliklerce kendilerine verilen tm yetkilerde olduu gibi bu konuda da yetkileri ni eksiksiz olarak kull anmaldrlar. Bu erevede olmak zere; Mlki idare amirlerimiz, izinsiz a lm ve tarikatlara bal zel yurtlarn mevcut durumlarn tesbit edi p yasal gereini yapacaklardr. Yurt dnda faaliyet gsteren "slami Cemiyet ve Cemaatler Birlii" gibi yasa d bir ok rgt tarafndan legal ve illegal yollardan lkemize soku lan ykc, blc ve irti cai nitelikli yaynlarn yannda ayn amal video ve ses kasetlerinin zaman zaman gnderilmesine arlk verildii bilinmektedir. Gvenlik gleri miz, zellikle rencilerimizin bu tip ykc, blc ve irticai yaynlardan kor unmas asndan bu yurtlarn yneticilerini bu konuda uyarmak ve bu yaynlarn lke iinde olduu gibi yurtlarn dahilinde de okunmasn engellemek grevini t am bir titizlikle yrtmelidirler. Bu konuda PTT ve Gmrk idareleriyle gerekmektedir. Bunun dnda iliniz dahilinde faaliyette bulunan matbaalarda da baslan her trl ykc, blc ve irticai yaynlarn aratrlmasnn titizlikle yaplarak, su unsuru ihtiva edenlerin zamannda Cumhuriy et Basavclklarna intikal ettirilmesi salanacaktr. 254 koordineli olarak denetim ve kontrollerin sklatrlmas mlki amirlerce yalandan izlenmesi ve bu ekilde faaliyette bulunanlarn tesbit edilmesi

3. Din, insan iin ftri bir ihtiyatr. Bunun iindir ki tarihin hi bir dneminde dinsiz bir t opluma rastlanmamtr. Din, insanlk tarihine hakim olan en byk etkendir. nk her milletin kltrnn temelinde din vardr. Nfusunun % 99'u mslman olan lkemizde; kltrmzn temelinde, ferdi ve sosyal hayatmzn ekillenmesinde, milli rf ve adetlerimizin olumasnda, milli birlik ve beraberliimizin sal anmasnda, devam ettirilmesinde, vatan , millet, bayrak ve benzeri ortak milli duygularmzn canl tutulmasnda slamiyet in rol ve fonksiyonu aikardr. Dinin fonksiyonunu msbet ynde yapabilmesi, iyi anlalmasna baldr. yi anlalmas iin de iyi ve doru retilmesi gerekmektedir. Bu kutsal dinin temel kitab Kur'an - Kerimdir. Kur'an - Keri mi renmek ve retmek, her mslmann, dini, vicdani, ahlaki, sosyal ve kltrel hakk ve hrriyetidir. Milletimiz Kur'an retimine t arih boyunca byk nem vermi ve bu amala birok mess ese kurmutur. Bu messeseler Cumhuriyetimizin kuruluundan gnmze kadar Diyanet leri Bakanl'nn ynetim ve denetiminde Kur'an Kursu olarak faaliyetlerini srdrmektedir. Diyanet leri Bakanl, bu grevini hibir gr, felsefi inan ve mezh ep ayrm yapmadan millete dayan ma ve btnlemeyi ama edinerek yerine getirmektedir. Ancak baz tarikatlarn veya dini gruplarn yasal olmayan yoll ardan ve bazan dernek, bazan vakf ad altnda, grnte Kur'an kurslar atklar ihbarlar Bakanl mza intikal etmektedir. Bu dernek veya vakflarca dini duygular istismar edici, blc ve ykc faaliyetler yrtlebilecei ayrca ehliyetsiz kiilerin menfaat temini amacyla bu tr ilere girebilecei hususlar da gz nnde bulundurulmaldr. Bu balamda, Devletin gzetim ve denetiminde salkl biimde din eitiminin, dolaysyla Kuran retimini n yaplmasnda milli birliimiz ve btnlmz asndan zaruret olduu dnlmektedir. 4. Zaman zaman basma intikal eden haberlerden, yurdun eitli yerlerinde yaplan dini tesislerin, belli evrelere mesaj vermek amacyla, gndemde tutularak siyasi istismar konusu yaplmakta olduu mahade olunmutur. Bu belediyeler tr ile tesislerle di er il gili ihtiyalarn makamlar tesbiti, ilinizde mftl kler ve ilgili arasnda koordinasyon salanarak

gerekletirilmelidir. Bu tesbitler yaplrken zellikle yeni yerleim alanlarnn imara almas srasnda mutlaka okul ve cami yerlerinin belirlenen kstaslar erevesinde imar planlarnda yer al mas na dikkat edilmelidir. 255

5. 30.11.1925 tarih ve 677 sayl Tekke ve Zaviyelerle Trbelerin eddine ve Trbedarlklar ile Bir Takm Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanunun 1 inci maddesinin ikinci fkras ile " Alelum um tarikatlerle eyhlik, dervilik, m rit lik, dedelik, seyitlik, elebilik, babalk, emirlik, nakiplik, halifelik, falclk, byclk, f rklk ve gayptan haber verm ek ve m urada kavuturm ak m aksadiyle nshaclk gibi unvan ve sfatlarn istim aliyle bu unvan ve sfatlara ait hizm et ifa ve kis ve iktisas m em nudur ." hkm getirilmi ve maddenin dier ksmlarnda balanmtr. Kanun hkm byle iken, uygulamada kanuna aykr hallerin ve davranlarn var olduu gzlenmektedir. Kanun uy gulaycs gvenlik glerimizin kanunlar uygulama ve aykr hareket edenleri yarg mercileri nne karmakla grevli olduklarn hatrlatmakta yarar grl mtr. 6. rticai faaliyetleri nedeniyle Yksek Askeri ur'a karar ile Trk Silahl Kuvvetlerinden iliii kesilen personel konusunun, istismar edilerek Trk Silahl Kuvvetlerini dine karym gibi gsterme abalarna, zaman zaman bir ksm basnmzda rastlanmak tadr. Yce Trk Ulusu'nun gzbebei Trk Silahl Kuvvetlerine kar bu gibi kampanyalar bilinli olarak yaplmakta ve onun, halkmzn sevgi ve gveninden uzaklatrlmas hedef lenmektedir. Bu gibi yaynlarn zararlarnn ve neleri amalad konusunu n yeri geldike ve her frsatta halkmza anlatlmas ve bu konuda bas n mensuplarnn aydnlatlmasnn yararl olaca deerlendi rilmektedir. Bunun dnda Trk Silahl Kuvvetlerini veya Devletin dier kurum ve kurulularn tahkir ve tezyif edici bu g ibi davranlar karsnda da derhal yasal ilemlere balanmald r. 7. Vali ve kaymakaml armz ile belediye bakanlarmzca yaplacak ilk defa memuriyete giri atamalarnda, irticai nitelikte ve blc kiilerin kamu kurum ve kurulularna szmalarn n lemek iin gereken titizlik gsterilecektir. 8. Baz komu ya da blge lkelerinin, lkemizdeki demokrati k ortamdan yararlanarak, byk lde finansman da salamak suretiyle tarikatlar kurmak veya lkelerindeki baz tarikatlarn uzantlarn lkemiz top raklarnda faaliyete geirmek, ya da kurulmu tarikatlara yardm ve destekte bulunmak suretiyle faaliyette bulunduklar bir gerektir. Bu lkelerde bulunan ve kendilerine "slami" ismini ekleyen terr rgtlerinin de lkemizde zaman zaman faaliyet alan ar adklar gzlenmekt edir. bunlara aykn hareket edenler iin verilecek cezalar hkme

256

lkemizi a d bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel bir atmadan korumak amacyla bu tr hareketler iin istihbarat almalar youn bir ekilde srdrlecek, bu l kelerin vatandalarnn lkemizdeki faaliyetleri kontrol altnda tutulacaktr. 9. Mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara neden olacak ve milletimizin dmanca kamplara ayrlmasna yol aacak tehlikeli faaliyetler zerinde istihbarat faaliyetleri arttrlacaktr. Bir yandan an dinci kesimdeki faaliyetlerin izlenmesine devam edilecek, dier yandan alevi vatandalarmz zerinde terr rgtlerinin etkileme faaliyetinde bulunaca gznne alnacaktr. Nitekim kanl terr rgt PKK ve onun bann son gnlerde, lkemizdeki alevi vatandalarmz tahrik etmek suretiyle, bir alevi - snni atmas yaratmaya alan sylemlerde bulunmaya balad gzlenmektedir. Gvenlik glerince gerekli dikkat ve hassasiyetle mdahale edilecek ve yerinde sndrlecektir. 10. B elediyelerimiz o yerin mahalli mterek ihtiyalarn karlamak amacyla kurul mu bi rer yerel ynetim birimidir. Baz belediye bakanlarmzn mahalli mterek ihtiyalar zmlemek iin aba sarfet mek yeri ne zaman zaman, kendi grev alanlaryla hi bir ilgisi olmayan konularda faaliyet iine girdikleri gzlenmektedir. Baz belediye bakanl arnn bu tutum ve davranlar, su tekil ettii gibi, gelitirmek iin aba sarfettiimiz yerel ynetim ruhuna ve ref ormlarna zarar vermektedir. Bu davranlar, y erel ynetimlerin glendirilmesi konusuna kar olanlarn, grlerine hakl gerekeler bul malarn salamaktadr. Yerel yneticilerimizin de tasvip et medii bu tutum ve davranl ara giren ve kanunen su saylabil ecek beyanlarda bulunan belediye bakanl armz hakknda, onlar zerinde vesayet denetimine sahip bulunan Vali ve Kaymakamlarmzca her trl yasal ileme bavurulacak, bunlar hakknda yrtlen soruturmalarn sr'atle sonulandrlmas salanacak ve tekrarlanmamas iin her kademede nlem alnacaktr. Bunun dnda baz belediye bakanlarm zn, irticai faaliyetleri nedeniyle Trk Silahl Kuvvetlerinden Askeri ur'a kararyla iliikleri kesilen personel konusunu istismar ederek, bu personeli belediyede, belediyeye bal iletme veya kurulularda ya da belediyelerin kurduu veya katld irketlerde sistemli olarak ie aldklar anlalmaktadr. ok tabiidir ki demokratik bir hukuk devleti olan lkemizde, bu ekilde iliikleri kesilen personelin bir baka kamu kurumunda almal arm engelleye cek bir mevzuat bulunmamakla birlikte, beledi ye bakanlarmzn si stemli olarak bu 257

atamalar yapmalar rahatszlk yaratmakt adr. Bakanlarmzn elbette bu gibi kiileri, gerekli atama iznini temin ettikten sonra, atamaya yetkileri varsa da bunu Trk Silahl Kuvvetlerine kar "Siz iine son verirseniz, biz alrz" eklinde bir tepki hareketine dntrmelerinin doru olmayacann herkes t arafndan kabul edilebilecek bir gerek olduu unutulmamak ve bu konuda gerekli uyanlar belediye bakanlarmza yaplm aldr. Bilindii zere, 19.3.1997 tarihli ve 10245 sayl genelgemizle, aktan atama izin taleplerinde ilk defa memuriyete atanacaklar ile daha nce memuriyet yapp herhangi bir ekilde ayrlp, tekrar memuriyete atanacakl ar iin formlar farkllatrl m olup, bu atama izin taleplerinin Bakanlmza gnderilmesinden nce Vali ve Kaymakamlarmzca gerekli n inceleme yaplacaktr. 11. 2596 sayl Baz Kisvelerin Giyilmeyeceine Dair Kanuna aykr olarak ortaya kan ve Trkiyeyi a d bi r grnm e yneltecek uygulamalar konusunda yasalarn ngrd tedbirler Anayasa Mahkemesi nin bu konudaki kararlan istikametinde alnmaldr. Bu t edbirlerin zellikle kamu kurum ve kurulularnda titizlikle uygulanmas salanmaldr. 12. eitli nedenlerle veril en ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat oleinlerinin yaplmas srasnda byk bi r titizlik gsterilmesi gerekmektedir. Kanun ve ynet meliklerin uygulanmasnda verilen yetkilerin snrnn almamas ve daha dikkatli davranlmas gerekmektedir. Aksine davranlarn su tekil edecei unutulmamaldr. 13. Yardm Toplama Kanununda ve Yardm Toplama Kanununun Uygulama Esaslar Hakknda Ynetmelikte; vardm toplama usul ve esaslar aka dzenlenmesine ramen evraklarn tanziminde ve faaliyetlerin denet lenmesinde aksaklklarn ortaya kt, baz gerek ve tzel kiilerce izinsiz olarak yardm topland gzlenmekt edir. Kurban derisi ve ba rsak toplama ile fitre ve zekat zarf datmak suretiyle yardm toplama yetkisi sadece Trk Hava Kurumu'na veril mise de Yardm Toplama Kanununun 4 nc maddesinde yard mn istee bal olduu, kii ve kurulularn yardmda bulunmaya zorlanamayaca, Borlar Kanununda ise, ba olarak verilen mal ve hakl arn kime verilecei konusunda tamamen ba yapann iradesin e brakld hususu dzenlenmitir. Kanunlarda kiileri n kurban deri ve barsaklarn herhangi bir dernek veya hayr kurumuna bizzat gtrerek vermelerini yasaklayc bir hkm bulunmamaktadr. Trk Hava Kurumunca bu yolla elde edilen gelirler belli y zdeler arasnda Trkiye Kzlay Dernei. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakf ve Diyanet Vakf'na verildiinden gelirin amacna 258

daha uygun harcanaca dikkate alnarak Mlki dare Amirlerince dzenlenecek toplantlarda ky ve mahalle muhtarlar ve ilgililer Trk Hava Kurumu'na yardmda bulunmalar konusunda bilgilendirilecek, dier gerek ve tzel kiilere toplama izni verilmeyecek, izinsiz faaliyete girienler hakknda Kanunun 29 uncu maddesine gre ilem yaplaca ktr. Baz valilerin, hava alam yapm gibi projelerin gerekletirilmesi iin kurban derisi toplama faaliyetlerini bizzat yrttklerine ya da koordine ettiklerine dair duyumlar alnmakta olup. byle bir t utum ve davran i ine girilmemesi gerektiinin btn mlki amirlerce bilinmesi gereklidir. 14. Baz belediyeler, siyasal partiler ya da derneklerce dzenlenen trenlerde zel niforma giydiril mi korumalarn kullanld mahade edilmektedir Koruma ya da baka ne ad alt nda olursa olsun, bu gibi ni formalarn giyilmesi yasalara uygun bulunmamaktadr. Zira yasalarmz hangi grevl ilerin niforma giyebileceklerini belirlemitir. zel niforma giydiril mi korumalar ve buna neden olan sorumlul ar hakknda yasal ilemlere derhal balanacak ve bu ilemler ivedilikle sonul andrlacaktr. Yasa d uygulamalarn ulaabilecei vahi m boyutlar dikkate alnarak, yasa ile ngrlmemi btn zel korumalar kald rlacaktr. 15. Bilindii gibi 25.7.1951 tarih ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun ile Atatrk'n hatrasna alenen hakaret eden veya sven, Atatrk' temsil eden heykel, bst ve abidel eri ve yahut Atatrk'n kabrini tahrip eden, kran, bozan ve ya kirleten kimselere cezai meyyideler getirilmitir. Sz konusu Kanun Atatrk'n salnda deil lkemizin ok partili demokrasiye getii bir dnemde yrrle konulmutur. Bu Kanunun karlmasna neden olan husus, ok partili demokrasiye geile b irlikte birtakm frsat ve bedbaht kiilerin, gelen hrriyet ve demokrasi havasn ktye kullanarak inklaplara ve bu inklaplarn nderi olan Atatrk'e dergi ve brorlerle irkin ve tecavzkar yazlar yazmaya yer yer Atatrk heykellerini kumaya balam alar ve bu hareketlerin kam u vicdannda derin yaralar amasdr. Bu Kanun, kadirinas Trk milletinin kendine hr ve bamsz bir vatan brakan dahi ve kahraman evlad byk Atatrk'n eser ve inklapl arnn korunmas kadar O'nun sevgisiyl e dolu olan T rk mil li vicdannn huzurunun da korunmas amacyla karlmtr. Atatrk'e kar yaplan hakaret ve tecavzl erin sadece O'na kar yaplm olarak telakki edilmesi mmkn deildir. Bu hakaret ve tecavzler. O'nun ahsnda laik ve demokratik Cumhuriyeti mize kar yaplm hakaretlerdir.

259

Bu nedenle mlki amirlerimiz ile kolluk

kuvvetlerimizin sz konusu Kanunun

uygulanmasnda titizlik gstermeleri ve yasaya aykr duruma rastl anlmas halinde konunun yetkili Cumhuriyet Basavclklarna intikal ettirmel eri byk bir nem tamakladr. Sonu olarak; 1. Yukarda 15 m adde olarak belirtilen ve bu yaz ekinde alm a program olarak gnderilen hususlar dem okratik ve laik Trkiye iin Cum huriyetinin, hayat i nitelikte Anayasam zdaki ilkeler dorultusunda yaayabilm esi

unsurlar olup; bunlarn uygulanm as ile korunup kollanm as hususunda, basta valiler olm ak zere gvenlik glerim iz ve tm kam u kurum ve kurulular gereken ciddiyet ve tit izlii gstereceklerdir, 2. alm a program nda belirtilen ve m evcut d urum un tesbitine ynelik raporlarn birer rnei Bakanlm za gnderilecektir. 3. Valilerim iz her gn yapm akta olduklar asayi saatinin belli bi r blm n bu yazm z ve ekindeki alm a program na ayracaklardr. Bu blm de grlen konulara gre gere ktiinde MT tem silcisi ile Mft, Milli Ei tim Mdr gibi dier kam u grevlilerinin de katlm salanabilecektir. 4. Valilerim iz bu yazmz ve ek alma program nn uygulanabilirlii zerindeki grleri ile yasa, ynetm elik deiiklii gibi neriler ini bu yazm zn alnm asndan sonra bir ay iinde bir rapor halinde Bakanlm za gndereceklerdir. Bilgi ve gereini rica ederim. Genelgenin ekinde, ayrca, 16 maddeden oluan bir tedbirler paketinin yer ald faaliyet program cetveli yer almaktadr. Bu tedbirler aada zetlenmektedir: 1. Laikliin byk bir titizlikle ve hassasiyetle korunmasnn salanmas, ihmali grlenler hakknda ilem yaplmas, 2. zel yurt ve vakf okullarnn denetim altna alnmas, kanuna uygun olmayanlarn kapatlmas ve sorumlular hakknda ilem yaplmas, 3. Diyanet leri Bakanl kontrolunda almam Kuran kurslarnn tesbit edile rek faaliyetlerine son verilmesi, 4. Dini tesislerin siyasi istismar konusu yaplmamas, dinin tesis ihtiyacnn ortaya konulmas, bu konudaki almalarn il ve ile mftlklerince koordine edilmesi, 5. Men edilmi tarikatlarn ve 677 sayl Kanunda belirtilen tm unsurlarn faaliyetlerine son verilmesi,

260

6. Yksek Askeri ura kararlar ile Trk Silahl Kuvvetlerinden iliikleri kesilen personel konusunun istismar edilmemesi, istismarn nlenmesi iin baz medya gruplarnn aleyhteki yaynlar hakknda yasal ilem yaplmas - Gvenlik glerince durum izlenerek Cumhuriyet Basavclklarna intikal ettirilecektir. - Valilerimizce yeri geldike, bu olayn arkasndaki senaryolar anlatlacaktr. 7. Kamu kurum ve kurulular ile belediyelere, ar dinci kesimden veya yasa d rgtlerden muhtemel szmalarn nlenmesi iin, personel alm ve altrlmasnn devaml takip edilmesi, szan bu tip personelin iine son verilmesi, 8. lkemizi a d bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel bir atmadan koruyabilmek amacyla komu lkelerin ykc ve blc faaliyetlerini nleyici tedbirler paketi oluturulmas 9. Ar dinci kesimlerin mezhep ayrlklarn krklemelerine mani olunmas 10. Belediyelerin kendileri veya irketleri vastasyla, irticai faaliyetleri, disiplinsizlikleri veya yasa d rgtlerle irtibat nedeniyle iliikleri kesilen personelin durumunun tesbit edilmesi, bu ekilde personel altrlmasn nleyici tedbirler alnmas, 11. Kyafet Kanununa aykr uygulamalara mani olunmas, taviz verilmeden uygulama yaplmas, 12. Ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat ilemlerinin yaplmasnda taleplerin dikkatle deerlendirilmesi, mevcut aykrllarn dzeltilmesi, 13. Kurban derilerinin rejim aleyhtar kurulularca toplanmasna mani olunmas, kurban derisi toplamada Trk Hava Kurumuna destek olunmas, kanunla verilmi yetki dnda kurban derisi toplayanlara kar meyyide uygulanmas, mlki idare amirliklerince tevik toplantlar dzenlenmesi, dier gerek ve tzel kiilere toplama izni verilmemesi, 14. zel niforma giydirilmi korumalar ve sorumlular hakknda yasal ilemlerin ivedilikle sonulandrlmas, yasal olmayan korumalarn kaldrlmas 15. lke sorunlarnn zmn millet kavram yerine mmet kavram baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendirici giriimler nlenmelidir. 16. Byk kurtarc Atatrke saygszln nlenmesi, 5816 sayl Kanunun kesin olarak uygulanmas. Grld zere, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii, Babakanla, MGK Genel Sekreterliine, Genelkurmay Bakanlna, Milli Savunma Bakanlna bilgi iin gnderilen 28 Mart 1997 tarihli bu Genelge vastasyla, darbe yaplmasna gerek yok, biz ileri Bakanl, daha dorusu Hkmetin DYP kanad olarak, irticaya kar mcadele etmede kararlyz mesaj verilmek istenmitir.

261

Bu balamda, Genelgede, 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Karar erevesinde icra edilmesi ngrlen tm tedbirler, tm Vali ve Kaymakamlara birer emir olarak ulatrlm; 28 ubat MGK Kararnda yer alan tm hususlarn (ykc faaliyetler, tarikatlar, yurt ve vakf okullar, Kuran kurslar, YA Kararyla atlanlarn ie alnmamalar, klk-kyafet, ksa ve uzun namlulu silahlar, kurban derilerinin THK tarafndan toplanmas, zel niforma giymi korumalara, Atatrke kar ilenen sular vd.) Valiler, Kaymakamlar ve de onlarn ynlendirmeleriyle Belediye Bakanlar tarafndan uygulanmas talimat verilmitir. Genelgede, YA Kararlaryla TSKdan ihra edilen asker personel ile dier irticai dncedeki kiilerin Valilikler, Belediyeler ve Belediye irketlerindeki ilere alnmamalar/szmamalar konusuna zel nem verildii dikkat ekmektedir. Ancak, ERBAKANn ve AKENERin yaymladklar yukarda aklanan szkonusu mevzuata ramen, dnemin basn-yayn organlar tarafndan, 406 sayl MGK Kararnn Babakan ERBAKAN tarafndan kerhen imzaland, Hkmetin ve baz brokratlarn, yaymlanan bu Direkt if ve Genelgeyi uygulama konusunda isteksiz olduu yolunda eitli iddialar ortaya atlmtr. Bu tartmalara, dnemin Cumhurbakan Sleyman Demirel de katlarak, 28 Nisan 2007 tarihli gazetelere u aklamay yapmtr:228 28 ubat kararlar bir sretir. Madem altnda hkmetin imzas var, 8 yl kesintisiz eitim dahil hepsi uygulanacaktr. MGK danma organ deildir. Anayasa'ya gre, ald kararlar hkmete tavsiye etmiyor, bildiriyor. Yalnz 8 yl eitim deil, 18 ayr madde sz konusudur, takibi istenen. Gerei yapacak merci Bakanlar Kurulu'dur. Topu Meclis'e atarak olmaz. Madem hkmetsiniz, arkanzda Meclis iradesi var demektir. nk ounlua dayanyorsunuz. Gerei neyse yapmalsnz." Cumhurbakan Demirel, bu aklamasyla, esasen tavsiye niteliinde olan 406 sayl MGK Kararlarnn, Anayasann MGK kararlar Bakanlar Kuruluna bildirilir hkmne istinaden, Hkmet asndan balayc bir karar olduunu savunarak, Hkmet -asker arasndaki geriliminde safn belli etmi; yeni bir siyasi tartmann fitilini atelemitir. 1.3. 18 Mays 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi: Kamuoyunda ykselen bu eletiriler zerine, Babakan ERBAKAN, 18 Mays 1997 tarihinde, daha nce 14 Mart 1997 tarihinde Bakanlklara gnderdii Direktife ilaveten ok Gizli gizlilik dereceli bir Uygulama Direktifi yaymlamtr. 406 sayl MGK Kararna stinaden karlan 14 Mart 1997 tarihli Babakanlk Direktifinin Uygulanmasnn Takibi konulu, 01704 sayl szkonusu Uygulama Direktifi;229 Dileri Bakan ve Babakan Yardmcsna, Devlet Bakanlklarna ve Bakanlklara gerei, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilmitir. Bu Uygulama Direktifinin, GENEL ESASLAR balkl ilk blmnde unlar yer almtr:

228 229

Savsaklamak Yok, Milliyet, 28 Nisan 2007. Genelge Ektedir.

262

406 sayl MGK karar ile ilgili tedbirlerin ksa, orta ve uzun vadeli planlama, programlama, koordine ve bteleme gibi safhalarnn Bakanlar Kurulunca takibi iin etkin bir alma yaplmas maksadyla Babakanlk nezdinde, Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirleri Srekli zleme Merkezi (ksa adyla Srekli zleme Merkezi, Merkez) ve yine ayn ekilde Babakanlk nezdinde bir Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirlerin Uygulanmasn zleme ve Koordinasyon Komisyonu (Komisyon) kurulmutur. Yazda, devamla; Srekli zleme Merkezinin, Babakanlk Mstear Yardmcl uhdesinde oluturulan yeteri kadar uzman personelden mteekkil bir alma grubu halinde devaml grev yapmas, bu Merkezin ayn zamanda Uygulamay zleme ve Koordinasyon Komisyonuna sekreterya grevi ifa etmesi, yaplan almalar takip eden ve ynlendiren bir komisyon olarak grev yapacak ve gerektii zaman toplanarak hizmetlerini srdrecek olan Uygulamay zleme ve Koordinasyon Komisyonunun da Babakanlk Mstear Bakanlnda, Adalet, ileri, Maliye ve Milli Eitim Bakanlar Mstearlar ile Diyanet leri Bakan, Devlet Personel Bakan ve Vakflar Genel Mdrnden teekkl etmesi ngrlmtr. ALIMA ESASLARI bal altnda; Komisyonun Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin gr ve dncelerini aldktan sonra, Milli Gvenlik Kurulunun 406 Sayl Kararyla ilgili olarak hangi tedbirlerin hangi makamlarca hangi vadede uygulanacan belirten almay en ksa srede tamamlanmas, bu tedbirlerin Babakanlk tarafndan onaylandktan sonra, ilgili makamlara bildirilmesi, tedbirler programnda deiiklik yaplmas gerekiyorsa bu hususlarn Komisyonca teklif edilmesi ve onaylandktan sonra yrrle konulmas, Komisyonun her ay en az bir defa toplanmak suretiyle o ay ierisinde Bakanlklar ve ilgili Kurulularca yaplan almalar ve bu almalar hakkndaki Srekli zleme Merkezi raporlarn gzden geirip gerekli ynlendirmeleri yapmas, Komisyon ve Merkezin almalarnda Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin dzenleyici, ynlendirici ve koordine edici ibirliinden yararlanaca, Komisyonun gerekli grd takdirde dzenlemeler konusunda st dzey brokrat, uzman ve akademisyenlerden de yararlanlmas, Merkezin her ay yaplan almalar hakknda Komisyonu bilgilendirilmesi, Komisyonun da o ayn en ge 25ine kadar hazrlayaca Uygulamay Takip Raporunu Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine iletmesi, Komisyonun ilk toplantsn 20.05.1997 gn saat 09.30da Babakanlk Mstearlnda yaplmas istenmitir. Grld zere, 18 Mays 1997 tarihli bu Uygulama Direktifle; 406 sayl MGK Kararnn uygulama durumunun, MGK Genel Sekreterlii ile koordineli olarak, Babakanlk Mstear Yardmcs bnyesinde uzmanlardan oluacak Srekli zleme Merkezi tarafndan gn gnne izlenerek raporlanmas; daha sonra bu almalarn Babakanlk Mstear bakanlnda kurumlarn st dzey yetkililerinden oluacak Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirlerin

263

Uygulanmasn zleme ve Koordinasyon Komisyonu vastasyla, her ay MGK Genel Sekreterliine iletilerek, aylk MGK toplantlar gndemine tanmas salanm olmaktadr. 2. ANASOL-D Hkmeti dnemi: ANASOL-D Hkmeti, zellikle iktidara geliinin ilk aylarnda, 406 sayl MGK Kararnn uygulanmas ve takibi konusunda hzl hareket etmitir. Bu balamda, bu hkmet dneminde gerekletirilen en nemli icraat, 8 yllk kesintisiz zorunlu eitimi ngren kanununun kartlmas olmutur. 2.1. 28 Kasm 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi: Bu Hkmet dneminde, Babakan Mesut YILMAZ tarafndan, 28 Kasm 1997 tarihinde tm icrac Bakanlk ve kurulular ile MGK Genel Sekreterliine gerei, Genelkurmay Bakanl ve Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilen 406 Sayl MGK Kararna stinaden karlan 14 Mart 1997 tarih ve 01704 Sayl Babakanlk Direktifinin Uygulanmasnn Takibi konulu, 01-51/02853 sayl, Gizli gizlilik dereceli bir Uygulama Direktifi230 yaymlanmtr. Bu Direktifte; 406 sayl MGK Kararnn karlmasndan bu yana, bata sekiz yllk kesintisiz zorunlu ilkretimin uygulamaya konulmas olmak zere baz olumlu sonular alnd, Milli Eitim Bakanlna ilaveten, ileri ve Adalet Bakanlklar ile Diyanet leri Bakanlnca baz idari ve yasa deiiklikleri yapld ancak tm Bakanlk, Kurum ve Kurulularn kendi sorumluluk alanlarna giren tedbirlerin hassasiyetle uygulanmas ve uygulatlmas istenerek, tedbirlerin uygulanmas iin gerekli olan mevzuatn oluturulmas ve varsa mevzuat tekliflerin Bakanlar Kuruluna gnderilmesi, ayrca uygulamann daha shhatli yaplmas, takip ve kontroldeki etkinliin salanmas iin Babakanlk Mstearnn bakanlnda, Adalet, Dileri, ileri Maliye ve Milli Eitim Bakanlklar Mstearlar ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreter Yardmcs, Diyanet leri Bakan, Devlet Personel Bakan, Emniyet Genel Mdr ve Vakflar Genel Mdrnden oluan Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ile Babakanlk Mstear Yardmcs bakanlnda yeteri kadar uzman personelden teekkl eden Uygulamay Takip ve Deerlendirme Merkezi kurulduu, ayrca 18 Mays 1997 tarihli (Babakan ERBAKAN tarafndan karlan) Uygulama Direktifinin iptal edildii bildirilmitir. Genelge ekinde yer alan Kurul ve Merkezin alma Esaslar balkl yazda231, Kurulun Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin gr ve dncelerini aldktan sonra, ile Milli Gvenlik Kurulunun 406 sayl Kararyla ilgili olarak hangi tedbirlerin hangi makamlarca hangi vadede uygulanacan belirten almay en ksa srede tamamlanmas, bu tedbirler programnn Babakanlk tarafndan onaylandktan sonra ilgili makamlara bildirilmesi, kurulun her ay en az bir defa toplanmak suretiyle o ay ierisinde Bakanlklar ve ilgili Kurulularca yaplan almalar ve bu
230 231

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-487,488. CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-489.

264

almalar hakkndaki Merkez raporlarn inceleyip gerekli ynlendirmeleri yapmas, Merkezin yaplan almalar hakknda her ay Kurulun bilgilendirilmesi, kurulun her ay hazrlayaca Uygulamay Takip Raporunun Milli Gvenlik Kurulunda grlmek zere Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine iletilmesi ngrlmtr. Grld zere, 28 Kasm 1997 tarihli bu Direktifle, Babakan ERBAKAN tarafndan daha nce 18 Mays 1997 tarihinde karlm olan 406 sayl MGK Kararyla ilgili eski Direktif yrrlkten kaldrlmtr. Bu yeni Direktifte, ncelikle 406 sayl MGK Kararnn uygulanmas asndan yeni bir dneme girildii mesajnn verilmesi amacyla, eskiden var olan Srekli zleme Merkezi ve Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirlerin Uygulanmasn zleme ve Koordinasyon Komisyonunun adlar, srasyla Uygulamay Takip ve Deerlendirme Merkezi ve Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu olarak deitirilmitir. Eskiden var olan Komisyonun adnn, Kurul olarak deitirilmesi, Kurulun, Komisyona nispeten, daha st dzey bir yapy artrmas bakmndan nemlidir. kinci ve daha nemli olan deiiklik ise grevi, daha nce bu Merkez ve Kurul almalarn koordine etmekle snrl tutulan MGK Genel Sekreterliine, MGK Genel Sekreter Yardmcsnn Uygulamay zleme ve Koordinasyon Komisyonu yesi haline getirilmesiyle, 406 sayl MGK Karar konusunda Babakanlk bnyesinde yaplacak almalara dorudan mdahil olma ve ynlendirme yetkisi verilmesidir. 2003 ylna kadar MGK Genel Sekreter Yardmclarnn Korgeneral rtbesinde bir asker olduklar dnlecek olursa, yaplan bu deiikliin nemi daha iyi anlalabilir. Bylece MGK Genel Sekreterlii, Babakanlk iinde tm Bakanlklara u veya bu lde etki etme ve ynlendirme imkanna kavumutur. 2.2. 4 ubat 1998 Tarihli Babakanlk Direktifi: Babakan YILMAZ tarafndan, 4 ubat 1998 tarihinde, le Merkezli Denetim Hk. konulu yeni bir Genelge daha yaymlanmtr. crac Bakanlk ve kurululara gerei, Genelkurmay Bakanl, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii ve MGK Genel Sekreterliine bilgi iin gnderilen bu Genelgede;232; lke dzeyinde milli gvenliin salanmasndan sorumlu olan Cumhuriyet Hkmetinin genel denetim ve gzetim yetkisine dayanarak; ykc, blc ve irticai faaliyetlerle mcadele iin illerde Valiler tarafndan ynlendirilip, koordine ve kontrol edilen; ile baznda Kaymakamlar tarafndan bizzat kendilerinin de katlaca bir denetim sistemi kurulacak ve iletilecektir. l Valileri ve le Kaymakamlar, Devlet ve Hkmetin temsilcileri olarak 5442 Sayl l daresi Kanununun kendilerine verdii yetkileri kullanarak, lelerde faaliyetlerini srdren ykc, blc ve irticai faaliyetlerde bulunan ve/veya bu faaliyetlerde bulunanlarn odaklat dernekler, vakflar ve dier zel hukuk tzel/zel kiilerince

232

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-461.

265

kurulan, iletilen, ynetilen zel okullar, yurtlar, pansiyonlar, kurslar, dershaneler veya baka adlar altnda faaliyet gsteren tm kurulular etkin bir ekilde denetleyecektir. Bu denetimlerde anlan dernekler, vakflar ve zel hukuk tzel kiilerinin dier faaliyetleri ile g elir kaynaklar ve giderlerinin de denetlenecei, bu denetimlerin illerde Valilerin bakanlnda kaymakamlarn da katlmyla yaplan l Emniyet Asayi Koordinasyon Toplantlarnda ayda bir defa deerlendirilecek, gerektiinde mterek denetim esaslar be lirlenecek ve gelecek aylarda yaplacak denetimlerin programlarn saptanacaktr. Bu toplantlar sonucunda ortaya kan denetim sonular ve deerlendirmelerin her ay dzenli olarak ileri Bakanl ile Babakanla gnderilecek, yaplacak bu denetimlerde Vali ve Kaymakamlar tarafndan ihtiya duyulan her trl bilgi, belge, ara, gere ve personel istek halinde Bakanlklar ile ilgili kamu kurum ve kurulularnn il, ile veya blge tekilatlan veya yerel idareler tarafndan ncelikli olarak karlanacak, l ve ilelerde ulusal, blgesel veya yerel dzeyde yayn yapan baz zel tel evizyon ve radyo kurulularnca ykc, blc ve irticai nitelikli yaynlar yapld bilinm ektedir. l ve ilelerde bu yaynlar vali ve kaym akam larn gzetim inde gvenlik kurulu larnca takip edilecek, su olan yaynlar usulne uygun bir ekilde tespit edilerek TC. Savclklarna ve Radyo ve Televizyon st Kuruluna bildirilecektir. Cum huriyetin Vali ve Kaym akamlarnn hi bir bask altnda kalm adan gven duygusu ierisinde ibu g enelgede verilen grevleri laykyla yapacaklarna dair inancm ve gvenim tam dr . denilmitir. Grld zere, bu Genelge ile REFAH - YOL Hkmeti dneminde, ileri Bakan Meral AKENER tarafndan 28 Mart 1997 tarihinde Valiliklere gnderilen Genelgeye dokunulmayarak, 406 sayl MGK Kararnn uygulanmas ile ilgili almalarn daha etkin hale getirilmesi amacyla, le baznda Kaymakamlarn bizzat iinde yer alacaklar, gn gnne takip ve aylk raporlama esasna dayal yeni bir denetim sistemi kurulmutur. Bylece, bu Genelge ile 406 sayl MGK Karar ile ilgili takip almalarnn, Trkiye sathna yaylmas amalanmtr. Adalet Bakanlna da gnderilen bu Genelgede, Vali ve Kaymakamlar tarafndan yaplacak tespitlerin Savclklara bildirilmesi eklinde emir verilmesi, idarenin grevinin hatrlatlmas bakmndan alt izilmesi gereken bir noktadr. Genelgede, Babakan YILMAZ tarafndan, Vali ve Kaymakamlara Cumhuriyetin Vali ve Kaymakamlar eklinde hitap edilmesi, keza onlara hibir bask altnda kalmadan gven duygusu ierisinde hareket etme ynnde telkinde bulunulmas, siyasi iradenin, idarenin arkasnda olduu mesajn verme ihtiyacnda olduunu gstermektedir. Genelgede dikkat eken bir dier husus, Genelgede milli gvenliin salanmas ifadesine yer verilerek, 406 sayl MGK Kararnn odak noktasn tekil eden ykc/irticai faaliyetlerin kapsamna, bu kez blc faaliyetlerin de eklenmesidir.

266

Babakan YILMAZ n 28 Kasm 1997 ve 4 ubat 1998 tarihlerinde yaymlad szkonusu Direktif ve Genelgeye ramen, Genelkurmay Bakanlnn, ANASOL -D Hkmeti tarafndan irticayla mcadele alannda yaplan almalardan da memnun kalmad grlmektedir. Zira, 17 Mart 1998 tarihinde gerekletirilen MGK toplantsnda, Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlanan rtica Ne Durumdadr? balkl zel bir brifingte irtica tehlikesinin byyerek devam ettii mesaj verilmitir. Bu siyasi konjonktrde, bir yandan MGK, dier yandan bir ksm kamuoyunda MGK Hkmeti eklindeki eletirilere muhatap olan YILMAZ, iki arada bir derede kalm olacak ki, ordunun irtica abartt eklindeki kamuoyu aratrma sonularn gazetecilerle paylamaya balamtr.233 Bu ortamda, ANASOL-D Hkmetine dardan destek veren CHP'nin Trkbank yolsuzluundan dolay, 25 Kasm 1998 tarihinde Babakan YILMAZ aleyhinde verdii gensoru nergesinin kabul edilmesi zerine hkmet dmtr. Bu gelime zerine, Cumhurbakan DEMREL, hkmet kurma grevini 23 Aralk 1998 tarihinde DSP lideri ECEVTe vermi ancak ECEVT hkmeti kuramayarak grevi iade etmitir.

3. MGK KARARLARI 3.1. 25 Temmuz 1997 Tarihli ve 409 Sayl MGK Karar: MGK, ANASOL-D Hkmeti gelir gelmez, bir nceki hkmet dneminde alnan 406 sayl MGK Kararnn uygulama durumunu yeniden gndemine almtr. Bu erevede, Babakan Mesut YILMAZn ilk kez katld 25 Temmuz 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan 409 sayl Kararda, MGK Genel Sekreterlii koordinatrlnde ilgili kurumlarn katlmyla yaplan toplantlar neticesinde hazrlanan bir raporun esas alnd anlalmaktadr. Raporda zetle u hususlara yer verilmitir: - Medeni Kanunun 903 sayl Kanunla deiik 73 ve mteakip maddelerinde deiiklik yaplarak; - Devletin ahsiyetine kar ilenen sulardan hkm giyen ahslar tarafndan kurulan ve ynetimde sz konusu ahslarn yer ald vakflar tescilinin yaplmamas, - Vakf kurucular hakknda ilgili kurum ve kurululardan elde edilen bilgilerin mahkemelerce, geerli bilgi ve belge niteliinde kabul edilmesi, - Vakflar Genel Mdrlnn, vakfn amac ve kurucular hakknda bilgi temini konusunda kurum ve kurulular ile koordine ve ibirlii yapmasnn zorunlu olmas,

233

Babakan Mesut YILMAZn yaptrd bir aratrmada ordunun irtica abarttn syleyenlerin orannn %62, ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn ise %37.7 olduu ifade edilmitir. rtica ile savam yetersiz bulanlarn oran %37, irtica tehlikesi yoktur diyenlerin oran ise %39,3 olarak verilmitir. (Taha AKYOL, 3 Nisan 1998, Milliyet Gazetesi.) (E) Tmg. evket BLGRAY, bu anket sonularn siyasilerin anketleri kendi eilimlerine gre yaptrdklar eklinde yorumlam; REFAHYOL dneminde ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn %80 olduunu ne srmtr.

267

- Vakfn amacn gerekletirmek zere tahsis edilen mal varlnn bu amac gerekletirmeye yeterli olup olmad hususunun kanunla tespit edilecek resmi bilirkiilerce belirlenmesi, - Mahkemelerin tescil kararlarn da, kurulmak istenen vakfn amacnn lkenin ortamna uygunluu ve lkede bu amac gerekli klacak artlarn var olup olmad hususlarnn gz nne alnmas, - Mahkemelerce verilecek tescil karan verilmeden nce Vakflar Genel Mdrlnn grnn alnmas, - Cumhuriyet Savcs ve Mlki Amirlerin de vakfn kurulmasna engel sebeplerin varl halinde, iptal davas aabilme yetkisine sahip olmalar, - Zararl faaliyeti saptanan vakflarn faaliyetlerinin tedbir niteliinde durdurulmas konus unda Cumhuriyet Savclarnn, dava aabilmeleri, gecikmesinde saknca bulunan hallerde ise bu konuda Mahalli Mlki Amirlere yetki verilmesi, - Trk ve yabanc uyruklu kiiler tarafndan yurtdnda kurulan vakflar tarafndan Trkiyede ube ama artlarnn tespit edilmesi, - Devlet Denetleme Kurulunun vakflarla ilgili her trl inceleme ve aratrma yapma hkmne ilerlik kazandrlmas, - Vakflar Genel Mdrl'nn denetim birimindeki personel saysnn artrlmas, - Adgeen Genel Mdrln bnyesinde istihbari konularda uzman personel alnmas 409 sayl MGK Karar, 28 ubat dneminde, Devlete zararl olduu dnlen tm vakflarn, Medeni Kanunda yaplacak deiiklikler yoluyla, Vakflar Genel Mdrl, Cumhuriyet Savclar, Valiler ve Devlet Denetleme Kurulu vastasyla zapt-u rapt altna alnmak istendiini gstermektedir. Bu erevede, Kararn en nemli ynleri, Medeni Kanunun ilgili maddelerinin yeniden dzenlenerek, Devletin ahsiyetine kar ilenen sulardan hkm giyen ahslar tarafndan kurulan ve ynetimde sz konusu ahslarn yer ald vakflar tescilinin yaplmamas ve Zararl faaliyeti saptanan vakflarn faaliyetlerinin tedbir niteliinde durdurulmas konusunda Cumhuriyet Savclarnn, dava aabilmeleri, gecikmesinde saknca bulunan hallerde ise bu konuda Mahalli Mlki Amirlere yetki verilmesi eklindeki tedbirlerdir. 409 sayl Kararda; Devlete zararl olan vakflarn kapatlmas amacyla, Cumhuriyet Savclar ve Mlki Amirlere dava ama yetkisi verilmesi, vakflarn daha sk incelenmesi amacyla, hem Vakflar Genel Mdrlne ilave yetki ve personel takviyesi yaplmas, hem de Cumhurbakanna bal Devlet Denetleme Kurulu Kanununda deiiklik yaplarak, bu Kurulun da harekete geirilmesi istei Hkmete bildirilmektedir. Ayrca, szkonusu Kararda, Vakflar Genel Mdrlnn denetim eleman kadrolarnn sayca artrlmas, ayrca Devlet Gvenliine zararl faaliyet gsteren vakflarn tespiti amacyla istihbari faaliyet yrtecek personel takviyesi yaplmas eklindeki hususlar bilhassa dikkat ekicidir. Bu husus, ister istemez, szkonusu istihbarat personelinin hangi kaynaktan temin edilecei sorusunu akla getirmektedir. 268

Bu Karar, MGKnn grev alanna giren milli gvenlik tanmnn neleri kapsadnn anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. 409 sayl MGK Kararn alnmasn mteakip, Trkiyede irticai olduu ne srlen eitli vakflar zerinde Vakflar Genel Mdrl tarafndan fiilen bask kurulmu, Kurul bnyesindeki mfettiler tarafndan youn bir inceleme program yrtlerek, hazrlanan tefti raporlarna istinaden, alan davalar sonucunda vakflarn kapatlarak mallarna el konulmas yoluna gidilmitir. 3.2. 26 ubat 1998 Tarihli ve 420 Sayl MGK Karar: ANASOL-D Hkmeti dneminde 26 ubat 1998 tarihinde yaplan MGK toplantsnda alnan bu Kararda, zetle, T rk rencilerin Yabanc lkelerde reni mleri Hakkndaki 1416 Sayl Kanun un yeniden dzenlenerek, resmi ve zel statde yurt dnda yksek renim grmek isteyen tm rencilerin Cumhuriyetimizin Milli temel il keleriyle badaan baarl bir eitimle yetiebilmeleri amacyla;

E itim Bakanlna ilave grev ve yetkiler verilmek istendii grl mektedir. Kararda bu maksatla; Milli eiti m Bakanl Mstearnn bakanlnda, Milli Savunma Bakanl , i leri Bakanl, Di leri Bakanl , Milli Eiti m Bakanl , Milli Gvenli k Kurulu Genel Sekreterli i, Yksek reti m Kurulu ve Milli stihbarat Tekilat Mstearl st dzey yneticile rinin yer alaca bir Deerlendir me Kurulu oluturul arak, Kurul tarafndan yksek reti m konusunda yurt dndaki gelimeleri n incelen ip deerlendir ilmesi, bu maksatla yurt dndaki Eiti m Ataeleri taraf ndan rencilerin sorunlarnn takip edilerek, hazrlanacak raporlarn Deerlendir me Kuruluna gnderi lmesi , bu faaliyetler iin Milli Eiti m Bakanl btesine ek denek konul mas hususlarnn eklenmesinin ngrld anlalmaktadr. Grld zere, 420 sayl MGK Kararyla, REFAH-YOL Hkmeti dneminde, irticayla mcadele konusunda alnm olan 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Kararnn ruhuna uygun olarak, yurt dnda renim gren rencilerin kontrol ve ynlendirilmesi amacyla nemli bir adm atlm; hem devlet hem de zel kurulular tarafndan yurt dna renim grmek zere gnderilen tm rencilerin sk bir ekilde kontrol edilmesi ve Cum huriyetim izin tem el ilkeleriyle badaacak ekilde ynlendirilmesi ngrlmtr. Bu maksatla ihdas edilmesi ngrlen Deerlendirm e Kurulu na, Milli Savunm a Bakanl, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekret erlii ve Milli stihbarat Tekilat Mstearl st dzey yneticile rinin dahil edilmek suretiyle; yurt dndaki Trk rencilerin ykc ve blc faaliyetlere kar korunmasnn ve Cumhuriyetin temel ilkeleri erevesinde ynlendirilmesinin amalandn gstermektedir.

269

3.3.

26 Mays 1998 Tarihli ve 423 Sayl MGK Karar:

Kararla, zetle; organize sularn faillerinin yakalanmas ve bunlarn balantlarnn ortaya karlmas iin, gerekli her trl tedbirin alnmas uygun bulunarak bu grn Bakanlar Kuruluna bildirilmesi karar alnmtr. 3.4. 29 Aralk 1998 Tarihli 440 Sayl MGK Karar: Bu siyasi ortamda, 29 Aralk 1998 tarihinde, ANASOL-D Hkmetinin son MGKs yaplmtr. 29 Aralk 1998 tarihli bu MGK toplantsnda, 406 Sayl MGK Kararnn uygulama durumunun takip ve kontrolndeki etkinliin salanmas amacyla, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun Teekkl Tarz, Grevleri, alma Usullerinin yeniden dzenlenmesi ngrlmtr. Kararda, ANASOL-D Hkmeti yerine kurulacak yeni hkmet iktidara gelmeden nce, Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun grevini srdrmesinin uygun olaca grnn Bakanlar Kuruluna bildirilmesinin amaland grlmektedir. Cumhurbakan DEMREL, bu toplantdan sadece dokuz gn sonra, 7 Ocak 1999 tarihinde, yeni hkmeti kurma grevini, Mecliste drdnc parti konumundaki DSP'ye vermitir. 4. DSP Aznlk Hkmeti: ECEVT tarafndan kurulan DSP aznlk hkmeti 11 Ocak 1999'da ibana gelmitir. Szkonusu 56. Hkmetin grevi, lkeyi 18 Nisan 1999'da yaplacak genel seimlere gtrmek olmutur. Cumhurbakanl Arivinde Sn.Gen.Kur.Bk.mzn konumas MGK 28 Ocak 99 balkl bir belge bulunmaktadIr.234 zerinde, BLMES GEREKEN PRENSB UYGULANACAKTIR notu dlen 3 sahifelik belgede yer alan KIVRIKOLUnun szleri u ekildedir: Bir dier konu da son gnlerde basnmzda ba keyi igal eden ve Sn.Babakanmzn ifadelerinden mlhem "28 UBAT defteri kapanmtr" eklindeki aklamas zerine medyada balatlan tartma konusudur. Gerekten 28 UBAT defteri kapanm mdr? nce unu ortaya koymak lazm. 28 UBAT kime kar ve niin yaplmtr? Tabii hepimiz biliyoruz ki Refah Partisine ve irticay bertaraf etmeye ynelik bir hareket olarak ortaya kmtr. Peki bu konuda sonuca ulalm mdr? Hayr. Baar oran halen % 20-25'i geememitir. MGK'nn tespit ettii, 28 UBAT'ta tespit ettii 18 konunun sadece 4' kanunlam, onlar da tam olarak uygulanamamtr. Evet, 28 UBAT halk laik Cumhuriyetin etrafnda birletirmitir, fakat gerekli tedbirler tam olarak maalesef alnamamtr. Bu tr beyanatlar, 28 UBAT'n hedef ald ahs ve kurumlar cesaretlendirecei, 28 UBAT kararlarnn uygulayclarn ise atalete sevk edecei endiesini tayoruz.

234

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-455.

270

56 nc hkmetin programna baktmzda da irtica ile mcadeleye hi deinilmemesi dikkat ekmektedir. Bu da 28 UBAT kartlarn tevik ederken, 28 UBAT'la ilgili birtakm uygulamalar yapanlar da maalesef frenleyebilecek bir durum olarak grlmektedir. Biz irtica konusunda kelimesine dahi rastlayamadk 56 nc hkmetin programnda. Tabii, 28 UBAT' bir sre olarak kabul edersek, bu, bugn 28 UBAT'ta balam bir sre deildir. Cumhuriyet dneminden beri, irticann var olduu dnemden beri var olan bir sretir, zaman zaman ok gzel uygulanm, zaman zaman birtakm sapmalar olmu, fakat 28 UBAT'la beraber konu tekrar rayna oturtulmutur. Ve rayna oturtulan bu srecin irtica tehlikesi var olduu srece devam etmesi arttr, elzemdir. Bu 10 senedir, 20 senedir, 100 senedir veya 500 senedir. O nedenle 28 UBAT defteri irtica devam ettike asla kapanmamaldr diye dnyoruz. Ayrca bir nceki MGK toplantsnda alnan karar gerei, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun grevine kesintisiz olarak devam etmesinde de byk yarar gryoruz. rtica ile mcadele iin bir Babakanlk genelgesinin ivedilikle yaynlanmas veya 55 nci hkmet dneminde yaynlanan Babakanlk genelgesinin yrrlkte olduu ve uygulamaya devam edileceinin aklanmas, zellikle bunu uygulayacak olan mlki amirler ve dier brokratlar nezdinde bir siyasi iradenin varln ve desteini ortaya koyacaktr. Bunlarn nemine inanyoruz. Sn.Cumhurbakanm, Sn.Babakanmzn konumalarn dinledik. zahatlarna teekkr ederiz. Ben bir iki konuya deinmek istiyorum burada. 28 UBAT niin yaplmtr, kime kar yaplmtr konusu, evet herkes kendine ekebilir ama , bunun deimez bir sonucu vardr. Zamann, anayasann 3 nc Maddesindeki temel kurallarn andrmaya ynelik faaliyetler ierisinde bulunan bir partiye ve onunla ibirlii ierisinde olanlara ve neticede de irticai faaliyetlerin her gn iddetinin artm asna karlk olarak laik T.C.'ni korumak maksadyla yaplm bir harekettir. Bunun baka izah yoktur efendim. Dierlerinin hepsi safsatadr. O bakmdan evvela bunu doru koymak lazm. 28 UBAT kararlar Silahl Kuvvetler tarafndan alnm kararlar deildir. 28 UBAT kararlar MGK'nun ald karardr (18 Karar). Bunlarn bir ksm mevcut kanunlarn uygulanmasdr, bir ksm yeni kanunlarn kartlmas maksadna yneliktir, bir ksm da uygulamalara ynelik kararlardr. 28 UBAT, bunlarn uygulanmas suretiyle irticann ortadan kaldrlmas veya asgariye indirilmesini, etkisinin azaltlmasn hedef almtr. Esas maksad budur. Tabii unu da tartmak lazm. Tehdit gemi midir? Biz tehdidin getii kansnda deiliz. u anda tehdit grnrde deil su altna inmitir, yer altna inmitir 271

ve gene bildiini okuma gayreti ierisindedir. Yani bir lde savunmaya gemitir. Savunmann arkas, taarruz iin bir hazrlk dnemidir ve taarruza geilecek anlamn tar. Laiklie sahip kmak hepimizin balca grevidir. Zaten 3 nc Maddenin de temel kurallarnn en nemlisidir. Demokrasinin mutlaka olmazsa olmaz taraflarndan biridir, zelliklerinden biridir. Yalnz laiklie sahip kmakta birtakm uygulamalarla mmkn olabilir. Evet hepimiz laikiz diyoruz, laik lie riayet ediyoruz diyoruz ama, eer bu tarz uygulamalar lkeyi kt birtakm sonulara gtrebilse, bunlar iin de gerekli tedbirleri alamyorsak veya almyorsak, o zaman laiklie tam olarak sahip klaca kansnda deilim. Bizim DSP'nin laiklik konu sunda herhangi bir teredddmz yok. O konuda yzde yz inanyoruz ki laiklii en iyi koruyacak partilerimizin banda gelir, partilerden biridir. Endiemiz hibir zaman hkmetimizde de deil, fakat esas uygulayclardadr. Bugne kadar bir momentum kazanlmtr, bir dinamizm ortaya kmtr. Bu dinamizmi biz yeterli grmedik, yaklak 1,5 - 2 yldr. Ki 28 UBAT bir ay sonra iki yln tamamlayacak. Zaten 30 HAZRAN'dan itibaren balamtr bu ilerin yaplmas. 30 HAZRAN'a kadar da zaman kaybedilmitir, 28 UBAT - 30 HAZRAN arasnda. Yani ANASOL- D Hkmeti ile balamtr. O da bir genelge yaynlanmak suretiyle bu ie balatlmtr. Dolaysyle bu balatlan faaliyetlerin devam ettirilmesi zarureti vardr diye dnyoruz. Aksi takdirde, ben bunu Ordu Komutanlm zamannda da grdm, 28 UBAT kararlar kmt, btn valilerimiz 28 UBAT kararlarnda tek bir uygulamaya girmedi. Ne zamana kadar? Bir ay sonra ileri Bakanl bir genelge yaynlad. Genelgeyi dahi uygulamada tereddt gsterdiler. So rduumuz zaman niye byle yapyorsunuz diye, birbirlerini gzlediklerini grdk. Valiler birbirlerini gzlemeye baladlar. Acaba hangi vali bir adm atacak. Onun att adma gre kendileri bir adm atmak gibi bir tutum sergilediler. Dolaysiyle valilerimiz, emniyetimiz, brokratmz hkmetin gsterecei siyasi iradeyi daima arkasnda grmek istiyor. nk ileride politikaclarn, siyasetilerin kendilerine deiik bakaca endiesi ierisinde davrann evvela bir siyasi iradenin ortaya konmas ve bu irade istikametinde, onu arkasna alarak, onu destek yaparak bu ilere balamay ve kendini bu suretle daha gl grd iin; diyoruz ki, mutlaka byle bir siyasi iradenin var olmas lazm. Onun iin bir genelgenin yaynlanmasna ihtiya var veya mevcut genelgenin devam ettiinin hatrlatlmas meselesi var.

272

Ve

bir

de

Babakanlk

Uygulamay

Takip

ve

Koordinasyon

Kurulu

(BUTKK)'nun, nitekim ANASOL- D dneminde fevkalade gzel almtr, byk iler yapmtr. Ayn kurulun devamnn laiklii koruma ynnde b yk bir aama salayaca inancn tayorum. Ben bunu arz etmek istiyorum. Sn.Cumhurbakanm. Bu konumada grld zere, dnemin Genelkurmay Bakan bu konumasyla, kurulan yeni Hkmete, laiklik konusunda gvendiini bildirmekte, irtica tehdidinin devam ettiine dikkat ekerek, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun devam etmesi ynnde telkinde bulunmaktadr. Bir baka deyile, MGK, Genelkurmay Bakanlarnn bal olduklar Babakana ve onun temsil ettii hkmete kar bu tr bir konumay yapacak zemini oluturmutur. Nitekim, kurulan DSP Hkmeti dneminde bu konumann gerekleri yerine getirilmitir. Bu siyasi ortamda greve gelen Babakan ECEVTin banda olduu Bakanlar Kurulu tarafndan, 440 sayl MGK Kararna istinaden, 15 Ocak 1999 tarihinde 99/12302 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun kuruluu, grev ve alma usulleri yeniden dzenlenmitir. Babakan ECEVT, bu Karar gereince, 2 ubat 1999 tarihinde, 169 sayl yaz ile Genelkurmay Bakanl, Devlet Bakanl ve Babakan Yardmclklarna, Devlet Bakanlklarna, Bakanlklara, Yksekretim Kurulu Bakanlna, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine, Babakanlk Bal Kurulularna gerei iin, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ve TBMM Genel Sekreterliine bilgi iin 1999/21 sayl aadaki, Gizli gizlilik dereceli, Genelgeyi gndermitir:235 Genelgede, zetle; Trkiye Cumhuriyetinin temel niteliklerine kar yrtlen rejim aleyhtar irtica, ykc ve blc faaliyetlerin Devletimiz asndan ak bir tehlike oluturduu, rejim aleyhtar irticai faaliyetlere kar alnan nlemlerin uygulanmasn koordine etmek ve izlemek zere Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ve bu Kurulun alt kurul almalarn yrtmek zere Babakanlkta bir merkez kurulduu, bir seneyi akn sreden beri faaliyet gsteren bu Kurul ve Merkezin irticayla mcadelede ok nemli sonular ald ve mesafe katettii, ancak bu mesafe alnan sonularn irticayla mcadele iin henz yeterli olmad, bu nedenle Kurulun ilevine etkin ekilde devam edecei, bu kapsamda l Valilerince dinin istismar ile dini siyasallatrma faaliyetlerinin kesin surette nlenmesi iin gerekli nlemlerin alnaca, Vali Yardmclar ve Kaymakamlar nlemlerin denetlenmesi konusunda takip ederek, ynlendirecekleri, bu konuda yasal ilemlerin tereddtsz ekilde uygulanaca, bunun bir Cumhuriyeti koruma grevi olduu, ayn zenin Cumhuriyet Savclarnca da gsterilecei, Cumhuriyetin Valisi, Kaymakam ve Savcsnn ibirlii ve koordinasyon iinde mcadele yrtecekleri, zellikle irticai, ykc ve blc yayn yapan tm

235

CUMHURBAKANLII SLEYMAN DEMREL ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-459,460.

273

radyo ve televizyonlarn kurulan sistem iinde izlenecei, zararl yaynlarn nlenerek, sorumlular hakknda hemen yasal ilem yaplaca, alnan nlemleri etkisiz klmaya ynelik eitli zeminlerde gerekletirilen ibirliine kar dikkatli olunaca, bilhassa klk kyafet ynetmeliinin uygulanmasnda hassasiyet gsterilecei, dinin istismarnn gerek inan ve iman sahibi vatandalarmza yaplabilecek en byk ktlk olduu, bu nedenle yrtlen mcadelenin dine ve gerek inan sahibi vatandalara yaplan kutsal bir hizmet olduu, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin, bata rejime ynelik irticai faaliyetler ile, blc ve ykc faaliyetle mcadelede Cumhuriyetin Vali, Kaymakam ve Savclar ile dier tm kamu grevlilerinin yannda olduu. ifade edilmitir. Komisyonumuzca 17 Ekim 2012 tarihinde dinlenen eski Babakanlk Mstear Yardmcs mer KAYIR, grev yapt Haziran 1997-Haziran 1999 dneminde, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun sekretarya hizmetlerinde altn, bu sre zarfnda, Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinden kararlarn takibiyle ilgili bir sistem kurulmasna ilikin bir yaz geldiini; ancak bu yazl emrin geri evrilmesi zerine yeni bir yaz gnderildiini, sekretarya hizmetlerinin Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii tarafndan ynlendirildiini, yelerin Genel Sekreterlik tarafndan belirlendiini ifade etmitir.236 mer Kayr, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun insanlar takip etmek iin kurulmadn. Mill Gvenlik Kurulunun 406 sayl Kararndaki tedbirlerin uygulanmasn takiple grevli olduunu; ancak zellikle 1999 ylndan sonra Kurulun kamu kurulularnda irtica faaliyetlerde bulunduu ne srlen personel hakknda meslekten karma dahil disiplin cezalarnn uygulanmasn talep eden bir birim haline dntn, Bakanlklara yazlar yazldn, bunlarn bir ksmnn Babakanln arivinde olduunu, ayrca Meclis Bakanlna, komisyonlara, mahkemelere yazlar yazldn. Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Yardmclarndan birisinin toplantlarda Msteara bir sar zarf getirdiini, Efendim, bakn, burada falan memur bilmem ne yapyor dediini; Mstearn ise Aman, baa bir gelmesin, hkmete, babakana bir sknt kmasn diye ilem yaptn ; bu uygulamaya kendisinin son verdiini, byle durumlarda ilgili kurumlarn tefti kurullarndan inceleme yaplmasn istediini belirtmitir. mer KAYIR, ayrca, ERBAKANn Babakanl dneminde, Babakanla yz ksur kii hakknda yaz geldiini, bu kiileri alabildii kadaryla yanna aldn, bu insanlarn irtica sebebiyle deil REFAHYOL Hkmeti dneminde grev yaptklar iin ihbar edildii, bu kiilere Bu falan cemaatten, Bu filan yapdan eklinde iftiralar atldn, bu insanlarn madur olduunu, bunlardan bazlarnn Babakanlkta ube mdr iken grevinden ayrlp retmenlik yaptn, birounun hl sknt ektiini, en byk sknty o dnemde grev yapan Babakanlk uzman yardmclarnn ektiini, birok vali, vali yardmcsnn grev yerinin deitirildiini, bu kiilerden bazlarnn daha

236

17 Ekim 2012 tarihli mer KAYIR ile yaplan grme tutana

274

sonra babakanlar tarafndan kurul bakan yapldn, ancak yine de damgalandklarn, 600-700 alann barts sebebiyle iten atldn, bunlarn da madur olduunu ifade etmitir. 5. Ak Parti Dnemi: Babakan Recep Tayyip ERDOAN imzasyla, 010-06/02297 sayl, 14 Aralk 2010 tarihli yazyla, 28 ubat srecinde, 406 sayl MGK Karar erevesinde Babakanlk tarafndan karlan Gizli gizlilik dereceli, Genelge, Direktif, Eylem Plan, Ynerge, Talimat ve Olurlar yrrlkten kaldrlmtr.

275

YEDNC BLM 28 UBAT SRECNN DEVLET VE TOPLUM ZERNDEK YANSIMALARI

1. Trk Silahl Kuvvetlerindeki yansmalar: Trkiyede 1990l yllardan itibaren yaplan yerel ve genel seimde Refah Partisinin ykselen grafii yakndan takip edilmi; bu gelime, Trkiyenin muhafazakarlamas, irticann ykselii gibi ideolojik bir temelde ele alnarak, Refah Partisinin temsil ettii Milli Gr izgisi Devleti ykmaya ynelik bir i tehdit olarak alglanmtr. Bu rahatszlk, Refah Partisinin 1990 ve 1994 yllarnda yaplan yerel seimlerdeki baars, ardndan Aralk 1995 genel seimlerinde birinci parti olmas ve nihayet 8 Temmuz 1996 tarihinde REFAH-YOL Hkmetinin kurulmasyla had safhaya ulamtr. Bu gelime karsnda, szkonusu irticai kiilerin orduya szm olduu/szmak istedii vehmine kaplan Komuta Kademesi tarafndan, 28 ubat 1997 tarihli MGK Kararnn uygulanmasnn takibi amacyla, Bat alma Grubu (BG) ve Mays 1997 aynda Genelkurmay kinci Bakannn imzasyla kabul edilen Bat Harekat Konsepti erevesinde, TSK personeline ve dier baz kiilere ynelik, aileleri de dahil olmak zere rtl bir tespit ve fileme operasyonuna giriilmitir. Komisyonumuzca Genelkurmay Bakanlndan istenen Bat alma Kurulunun kuruluu ile ilgili istenen bilgi ve belgelerin 28 ubat dnemini soruturan Cumhuriyet Savclna gnde rildii bildirilmitir. Ordu iindeki szkonusu rahatszln 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants ile beraber doruk noktasna kt grlmektedir. Bunun somut gstergesi, askeri teamllere gre her yl iki kez Austos ve Aralk aylarnda gerekletirilen YAn, 1997 ylna mahsus olmak zere 26 Mays 1997 tarihinde olaanst toplanmas olmutur. 1997 ylnda, yurt apndaki tm Kuvvetler bnyesindeki askeri birimlerde, askeri hiyerariye aykr olarak yaplan bilgi toplama faaliyetlerinde, subay ve astsubaylarn eleri ve hatta ocuklar da birer haber toplama eleman olarak kullanlmtr. Bu durum, ordu iinde birlik ve beraberlik duygusunu zedelemi; komuluk ilikilerini zedeleyerek, muhbir komu korkusunu krklemitir. te yandan, BG iinde grevlendirilen personelin kimi zaman alt rtbelerde olmas, bu kiilere kendisinden st rtbedeki amirlerini de fileme imkan vermi, bu durum ordu iindeki hiyerarinin bozulmasna yol amtr. Keza, ok sayda sicil amiri/komutan da, irticac personele msamaha gsteriyor damgas yememek iin, terfi vb. endielerle, bu uygulamalar karsnda sesini karamamtr. Ardndan hedefteki bu kiilerin tasfiye edilmesi iin gerekli altyap oluturulmaya allm; bunun iin ilgili personelin kimi zaman geriye dnk sicil raporlar -hukuka aykr biimde- bozulmu, kimi zaman psikolojik taciz, kimi zaman da fiili ikence gibi yntemler uygulanabilmitir. Bu operasyon; kendisi ve/veya ei dindar/mtedeyyin olarak grlen personelin ncelikle filenmesi, akabinde eitli yollarla kendisinin ve ailesinin szl veya fiili ekilde taciz edilmesi, 276

nihayetinde bu kiilerin kendi istekleriyle istifa etmesi veya emekliye ayrlmak zorunda kalmas yahut kaderine raz olanlarn disiplinsizlik gereke gsterilerek, Yksek Askeri ura Karar veya Bakan Onay gibi yntemlerle resen emekliye sevk edilmek suretiyle tasfiye edilmesiyle sonulanmtr. TSKnn bir tr kendini koruma refleksi olarak deerlendirilebilecek bu srete, trban olarak tanmlanan barts, irtican/gericiliin sembol olarak deerlendirilerek, ei bartl olan asker personel, srf bu nedenle ihra edilmekten kurtulamamtr. Tasfiye edilen personel, psikolojik ynden kntye uramann yan sra, bazlar intihar etmi, birounun kendisi veya ei hastala yakalanmtr. Daha da nemlisi, bu kiiler, YA Kararlarnn temyiz edilememesi sebebiyle idarenin bu eylemine kar aresiz kalm; Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) gibi hak arama imkanlarn kullanamam ve neticede zlk haklar kaybna urayarak maddi ynden ykma uramtr. te yandan, bu personelin, 28 ubat 1997 tarihli MGK Karar gereince, ordudan ihra edildikten sonra baka bir ie girmeleri de, yine temel insan haklarna aykr ekilde engellenmek istenmitir. Bylece bu kiilerin maduriyetlerinin mr boyu srmesi istenmitir. Nitekim, Komisyonumuza Milli Savunma Bakanlndan intikal eden, Yksek Askeri ura kararlaryla Trk Silahl Kuvvetlerinden uzaklatrlan personele ilikin yazda,237 szkonusu tasfiye srecinin, 28 ubat MGK toplantsnn hemen ncesinde ve hemen sonrasnda, 1995-1999 yllar arasnda younlat grlmektedir. Szkonusu yazdan, 01 Ocak 1990-31 Aralk 2011 tarihleri arasnda toplam 1235 personelin Trk Silahl Kuvvetleri ile iliiinin kesildii; bu kiilerden 1043nn irticai faaliyet gerekesiyle ordudan uzaklatrld; bunlarn 395inin subay, 648inin astsubay olduu anlalmaktadr. te yandan, szkonusu yazda, drt askerin ise ykc rgtlerle balantl olduklar gerekesiyle iliiklerinin kesildii bildirilmektedir. Baka bir ifadeyle, 1990-2011 ylar arasnda, Trk Silahl Kuvvetlerinden iliii kesilen asker personelin yaklak %84.4nn mesleklerinden koparlma gerekesi irtica olmutur. Szkonusu yazya gre; bu personelin Kuvvet Komutanlklarna gre dalm yledir: - Kara Kuvvetleri Komutanl : 275 subay, 319 astsubay - Deniz Kuvvetleri Komutanl : 49 subay, 105 astsubay - Hava Kuvvetleri Komutanl : 33 subay, 155 astsubay - Jandarma Genel Komutanl : 38 subay, 69 astsubay rtica gerekesiyle gerekletirilen szkonusu tasfiye srecinin; - Kara Kuvvetleri Komutanlnda 1995-1999 yllar arasnda, - Deniz Kuvvetleri Komutanlnda 1996-1999 yllar arasnda,
237

Milli Savunma Bakanlnn 26.09.2012 tarih MAY: 2012/7749/Kan.ve Kar.D.Kan.Tetkik ve l..1755 sayl yazs.

277

- Hava Kuvvetleri Komutanlnda 1990-1991 yllar arasnda, - Jandarma Genel Komutanlnda 1998 ylnda, zirve noktasna ulat grlmektedir. 926 sayl TSK Personel Kanununun 94/b maddesinin disiplinsizlik veya ahlaki durum sebebiyle ayrma hkm ile bu Kanuna istinaden 27 Aralk 1998 tarihli 23566 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Subay Sicil Ynetmeliinin 91/f maddesi ile 28 Aralk 1998 tarihli 23567 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Astsubay Sicil Ynetmeliinin 60/f maddesinin Tutum ve davranlar ile yasa d siyasi, ykc, blc, irticai ve ideolojik grleri benimsedii, bu gibi faaliyetlerde bulunduu veya kart anlalanlar hkmne istinaden, sicil raporlar szkonusu sbjektif ltlere dayal olarak, menfi ekilde dzenlenen ok sayda subay ve astsubay madur edilmilerdir. Yrrlkteki ceza yasalarnda siyasi, ykc, blc, irtica ve ideolojik grleri benimsemek, bu gibi faaliyetlerde bulunmak veya kart anlalmak eklinde bir su tanm yaplmam olmasna ramen, sz konusu Ynetmelikler yoluyla asker personel iin yeni bir su tanm yapld ve su kavramnn yasalara aykr ekilde geniletildii grlmektedir. Bu personel hakknda, hizmet srelerine baklmakszn haklarnda Emekli Sand Kanunu hkmleri uyguland iin bu kiilerden, ayrma ilemi tarihi itibaryla, emekli hakkn elde edemeyenler, emekli ikramiyesi dahi alamamlar ve maddi adan byk kayba uramlardr. te yandan, 28 ubat dneminde ordudan ayrma ilemleri sadece YA Kararlar ile deil, bunun yan sra, Milli Savunma Bakanlar tarafndan onaylanan Kararnameler ve sicil raporlar yoluyla da yaplmtr. YA Kararndan farkl olarak Bakan onayyla atlan bu personel ile sral amirleri tarafndan zayf sicil notu aldklar iin atlan asker personel kamuoyunda pek fazla bilinmemektedir. Bu yntemlerle ordudan atlanlar iin YAzedelerden farkl olarak, temyiz yolu ak gibi grnmektedir. Ancak, Askeri Yksek dare Mahkemesinin yerindelik denetimi yapamamas sebebiyle, bu kiilerin hak arama mcadelesi olumsuz sonulanmtr. Tpk YAzedeler gibi, bu yollarla ordudan atlan kiilerin AHMdeki hak arama mcadeleleri de baarsz olmutur. Komisyonumuza ve Meclis nsan Haklar Komisyonuna intikal eden madur dilekelerinde, TSK iinde, irticann; din ile bark olma ya da manevi deerlerinden kopmadan hayatn devam ettirme eklinde alglanm olduu; namaz klmann veya ei trbanl olmann, irtica gerekesiyle ordudan uzaklatrlmak iin yeterli olduu grlmektedir. Nitekim, madur dilekeleriyle beraber gnderilen sicil raporlarnda, amirleri tarafndan sosyal faaliyetlere katlmayan, eleri ada kyafet giymeyen, Cuma namazna gittii grlen vb. eklinde deerlendirilen personelin, bu gerekelerle ordudan tasfiye edildikleri anlalmaktadr. Dier yandan, TSK bnyesinde 1990-2011 dneminde sadece drt personelin ykc rgtle balantl olma gerekesiyle ordudan uzaklatrlm olmas, irticai faaliyet sebebiyle iliii kesilenlerin, zel hayatlar ve dini inanlar asndan deerlendirmeye tabi tutulduklarn ortaya koymaktadr. 278

te yandan, Komisyonumuza ulaan bilgiler erevesinde, YK Bakanlnn Ekte yer alan yazsndan, GATA Komutanlnda grev yaparken YA Kararlaryla ordudan iliii kesilen asker personelin baka kamu kurumlarnda grev yapmalarnn mmkn olmad anlalmaktadr. Komisyonumuza intikal eden madur dilekeleri arasnda dikkati eken rnekler aada zetlenmektedir. - Emekli Astsubay Yavuz Sulumee: Emekli Astsubay Yavuz Sulumee dilekesinde,238 zetle; 2003 ylnda Disiplinsizlik gerekesiyle Yksek Askeri ura toplants beklenmeden TSKnden emekli edildiini, TSK bnyesine dahil olduu 1990 ylndan itibaren eitli takdir belgeleri ve olumlu sicil notlarna sahip baarl bir personel olduunu, ancak 1996 ylnda, 3nc Zh.Tug.K.l erkezky-Tekirdaa tayin olmasyla beraber, ilerin ters gitmeye baladn, yeni evlendii einin barts takmas ve sosyal faaliyetlere katlmamas sebebiyle yedi kez savunmasnn istendiini, 1998 ylnda siciline Ei bartldr ibaresinin eklendiini ifade etmektedir. - Emekli Kd.Bnb. Mustafa Hacmustafaoullar: Emekli Kd.Bnb. Mustafa Hacmustafaoullar dilekesinde,239 zetle; 1976 ylnda girdii TSKnden 12.12.1997 tarihli YA kararyla ihra edildiini, grevi sresince eitli takdir ve baar belgelerine sahip, baarl bir subay olduunu, alma hayat boyunca herhangi bir su veya disiplin suu ilemediini, herhangi bir soruturma geirmediini ifade etmektedir. - Adgeen ahs, Bilgi Edinme Hakk Kanunu erevesinde Genelkurmay Bakanlnca kendisine verilen 12 OCAK 2011 tarih ve PER.:5010-4703-11/Per.D.Ynt.. (5)11210120 sayl cevabi yazda, ordudan atlma gerekesi olarak; -Ar sa gre sahip olup Milli Gr mensubu olduu, -Aknc grubuna mensup olduu iddialarna kar takip ve kontrol altna alnd, -Daha ziyade dinine ar bal kiilerle samimiyet kurduu, -Birlik iinde ve dnda dindar olmayan kiilerle zel temaslardan holanmad, -Aile ziyaretlerinde misafirlerinin haremlik selamlk olarak oturmalarn istedii, -Lojman sras geldii halde eini bahane ederek, lojmana girmeyip sivil konutta oturduu, -Ailesi ynnden laiklik ilkesine ve ailesinin giyimi bakmndan klk kyafet inklabna kar olduu, -Parti yanls Milli Gr olduu, -Ktahyada Milli Grlerce oluturulan Refah-Kent Yap Kooperatifinin ynetim kurulu yeliini yaptnn renildii, -Bulut Projesi kapsamnda sorgulanmas srasnda kendisine uygulanan Polygraph test sorgusunda (yalan makinas) sorulan be sorudan drdne yalan yant verdii,
238 239

Yavuz SULUMEEnin 03/07/2012 tarihli Dilekesi. Mustafa Hacmustafaoullar 17/05/2012 tarihli Dilekesi.

279

-Askeri mesai aracna trbanl rencilerin bindii duyumu alnmas zerine bir personelin grevlendirilerek 25 KASIM 1997 tarihinde Yenikentten kalkan servis aracnda kimlik tespiti esnasnda kznn trbanl olduunun belirlendii hususlarnn yer ald ifade edilmektedir. Emekli Dz.Bnb. M.Ufuk Erturul: Dz.Bnb. M.Ufuk Erturulun dilekesinde;240 einin barts ve kendisinin Cuma Namazna gitmesi nedeniyle sistemli bir ekilde bask grdn ve daha sonra kendisine sklkla ordudan ayrlmasnn telkin edildiini ifade etmitir. Son olarak einin tesettr nedeniyle sicilinin deitirildiini de dilekesinde belirtmitir. Emekli Sb.Kazm etin: Emekli Kazm etin ise 1990l yllara kadar hereyin normal olduunu inanl bir subay olarak namazn klabildiini ve barts sorunu yaamadn, ancak bu tarihten sonra, yemeklere/aylara eli katlmamay adet haline getirmek gerekesiyle iliiinin kesildiini; bu bnyesinde; - Mescit/camii talimatlarnn yaymland; mesai saatleri iinde mescitlerin ak olmayaca ve resmi elbise ile camilerde namaz klnmamasnn emredildii, - Ktphanenin yeniden dizayn edildiini, - Seri konferanslar verilmeye balandn, ifade etmitir. Emekli Levazm Kdemli Binba Eyp Saracolu: Emekli Levazm Kdemli Binba Eyp Saracolunun gnderdii mektupta;241 1993-2000 yllar arasnda irtica bahanesiyle kendilerine ynelik basklarn arttn, zellikle askeri liselerden tayinle gelen retmenlerin sk sk baskya maruz kald, baz personelin elerinin balarnn zorla atrldn, balarn aan eleriyle kokteyllere ve ikili yemeklere katldklarn, deniz kamplarnda elerinin mayoyla denize girmeleri konusunda bask yapldn, emeklilii hak eden personelin bu basklar yznden erken emekli olmak zorunda kaldn ifade etmektedir. Eyp Saracolu, kendisi hakknda Ulatrma Yzba Ziya DOAN tarafndan; Subay ve astsubaylarn eleri ile birlikte sosyal faaliyetlere katlaca ilgi emirde belirtilmi olmasna ramen 15 UBAT1996 gn verilen iftar yemeine einizin katlmadn tespit ettim. Bu konudaki yazl savunmanz 26 UBAT 1996 gn saat 0915e kadar hazrlamanz rica ederim eklinde savunma istendiini ifade etmektedir. srete, ordu

240 241

M.Ufuk Erturulun Tarihli Dilekesi. Eyp Saracolunun tarihli Dilekesi.

280

laveten, Tugeneral M. Kemal TUTKUN tarafndan Kara Kuvvetleri Komutanl 4nc Mekanize Piyade Tugay Komutanlnn 22 ARALIK 1999 gn ve STH:3590-268-99/(2424) sayl, Savunma konulu yazsnda; 1. Muhtelif vesilelerle yaplan kontrol ve gzlemlerde einizin TSK personeline yakmayan ve geleneksel giyim tarz olan barts dnda, ideolajik bir simge olarak kullanlan trban/tesettr benzeri kyafet giyindiine dair baz duyumlar alnm bulunmaktadr. 2. Einizin ada kyafetle ve TSK.leri personeline yakr bir kyafet giyinmesi gerektiini bilmiyor muunuz? Biliyorsanz neden uygulamaktan imtina ediyorsunuz? 3. Yukardaki hususlarda savunmanz, mmknse einizin stdyoda ekilmi vesikalk ve boy fotoraflaryla takviye edilmi olarak 27 ARALIK 1999 tarihine kadar vermenizi rica ederim ek linde savunma alndn belirtmektedir. Sivil Memur Abdulkadir BOZDEMR (1998-377) Abdulkadir BOZDEMR, Komisyonumuza gnderdii 15 Ekim 2012 tarihli dilekesinde; YA Kararlar haricinde, TSKda grevli Sivil Memurlarn da irticai faaliyetlere karma gerekesiyle grevlerine son verildiini ifade etmektedir. Adgeen ahs dilekesinde kendisi ile ilgili olarak; - Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnda grevli iken, Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnn 14 KASIM 2001 gn ve STH.: 3590-872-01/122 sayl ve "Sivil Memur.Abdulkadir BOZDEMR ve Ailesi" konulu emrinde; - Fz. Grp. Klii Pek b. Merk. Per. l. Me. olarak grev yapan Svl. Me. Abdulkadir BOZDEMR (1998-377) ve ailesi hakknda mteakip zamanlarda yaplan kontroller srasnda: - Terminoloji olarak genelde, dini terimleri oklukla kulland; (nallah, Maallah gibi.). zellikle Spor saati olan CUMA gnnn len vakitlerinde Komutanlk birimi irinde grnmeyip, spora katlmad; daha nce hakknda irticai faaliyetlerde bulunduu tespit edilen Svl. i Kazm GULAYDIN (0001787)'la birlikte, 'Cuma Namaz'na gittii konusunda duyumlar alnd. - Anlan personelin aksakla sebebiyet verecek durum oluturmadan aratrlmas, zellikle ei ve yeni doan kzna 'Rveyda' ismini niin verdii birinci derece ailesi hakknda gerekli takibatn yaplmas, ahsi dolabndaki eyalarn envanter dkmlerinin periyodik aralklara yaplarak, yazlan tutanaklarn stihbarat ubeye gnderilmesi, talimatlarnn verildii grlmtr. hususlarnn yer aldn belirtmitir. Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnn 05 Ekim 2004 tarih ve STH.: 3590-23-04 sth/267(82) sayl bir dier yazda; 03 EYL 2004 tarihinde: Destek Memur AbduIkadir BOZDEMR (1998-377)'in evine; kontrol-ziyaretleri yapld, bu ziyaretler srasnda baz irticai envanter unsurlara rastlanm olduu ve tutanakla el konulduunun belirtildii, bata Kuran Kerim (Meal mer Nasuhi Bilmen),

281

'Yasak Yaynlar' listesinde bulunmad, ancak, dini bilgiler ihtiva ettiinden el konulmasnn yerinde olduu, - Evinde alenen tehir ettii tablo yazma eserlerin (r.:1947 yl el yazma "Allah"hatt) irticai propaganda kapsamnda olduu, - Bu ziyaretler esnasnda yaplan incelemede; - Einin tm uyanlara ramen, ada olmayan kyafetle dolat. Kyafet konusunda deiimin; mmkn olmad, - Anlan personelin bu envanterleri bilerek ve isteyerek bulundurduu ynnde kanaat oluturduu, aratrmada Bu nedenle lgi personelin ve bunun takibinin ilgi sklatrlarak, atl grevlere gerektiinin atanmas ayrca, dier TSK Personeliyle koordinesinin en alt seviyeye indirilmesi. 3 yldr sren sona gelindiini personele yanstlmamas belirtildii grlmtr. denilmektedir. Bu gelimeler sonras kendisiyle ilgili olarak, Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnn 05 Ekim 2004 tarih ve PER.: 7200-262-04 /3.KS.1136 sayl yazsnda; Ailenizin durumu ve einizin ada olmayan bir kyafetle toplum ierisinde kendini gstermesi siz TSK mensubuna ve bal bulunduunuz birlie yakmamaktadr. Komutannz ve 1. sicil Amiriniz olarak, bu konu hakknda sizi szl olarak uyarmama ramen olaan durumunuz da bir gelime olamamas zerinize bata sizi ve einiz bayan Bozdemir'i son kez uyarmak zorundaym. Durumunuzun takipisi olduumu, einizin kyafetini deitirme ynnde giriimde bulunmamas halinde ortaya kabilecek 926 Sayl Hizmet Kanununun ilgili meyyideleriyle kar karya kalabileceinizi hatrlatr, bu konunun bilinmesini rica ederim. eklinde bir uyar yazs daha aldn ve nihayetinde irtica bahanesi ile ancak aslnda einin ban rtmesi nedeniyle memuriyetine son verildiini ifade etmektedir. - BULUT PROJES: Komisyonumuza; Trk Hava Kuvvetleri bnyesinde, 1992 ylndan itibaren, irticai faaliyette bulunduu iddia edilen asker personele ynelik olarak, Bulut Projesi adyla yrtlen gizli bir operasyon ilikin bilgi ve belgeler intikal etmitir. Sz konusu belgelere gre, yzlerce Havac subay ve astsubayn, 1990l yllarda, yasa d ekilde sorgulandklar ve ikenceye maruz kaldklar anlalmaktadr. Szkonusu belgelerde; szkonusu Proje kapsamnda, sorgulanan personele, Refah Partisinin Milli Gr Dncesini benimsiyor musun?, Ktahya Milli Genlik Vakfnda dini -siyasi faaliyetlerde bulunuyor musun?, Evinde veya dier yerlerde yaplan aile toplantlarnda ar dinci propaganda yapyor musun?, Toplumun eriat kurallar ile ynetilmesini benimsiyor musun? vb. ekilde eitli sorular yneltildii; bu kiilerden birinin 28 gn oda hapsiyle cezalandrld, sorgulanp yalan makinasna baland, fiziksel ve ruhsal ikenceye maruz kald ifade edilmektedir. 282

Bu kiinin, ayrca, Kasm 1997de Eskiehir 1. Hava Kontrol Grup K.lnda grevli iken mam Hatip Lisesinde renim gren kznn da, askeri istihbarat elemanlarnca bask altna alnd, bu durum karsnda balatt hukuki mcadele zerine, YA Karar yoluyla TSKdan ihra edildii anlalmtr. Komisyonumuza ulaan mektuplarda, bahsekonu BULUT PROJES kapsamnda ok sayda askeri personelin sorgu ve ikenceden geirildiine ilikin iddialar yer almaktadr. Dier taraftan YA kararlar ile ordudan atlan personelin kamu kurum kurulularnda grev yapmayacaklarna dair yazlar yazlmtr. Bunlardan Yksek retim Kurulu tarafndan niversiteler gnderilen rnek yazda; Glhane Askeri Tp Akademisi Komutanlnda grev yaparken Yksek Askeri ura Karan ile grevleri ile iliii kesilerek grevlerine son verilen tabip subaylarn listesinin bir rnei yazmz ekinde gnderilmektedir. Bilindii zere kamu kurum ve kuruluundan disiplin nedeniyle ihra edilen kamu grevlilerinin bir baka kamu kurum ve kuruluunda istihdam edilmesi 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 125. Maddesi uyarnca mmkn bulunmamaktadr. Bilgilerinizi ve gereini rica ederim. denilmekte ve yaznn ekinde ise, YA kararlar ile ordudan atlan subaylarn isimlerine yer verilmektedir. GATA KOMUTANLIINDAN YKSEK ASKER URA KARARI LE L KESLEN TABP SUBAYLAR balkl bu liste aadadr:

1 . Prof.Tbp.Alb. 2. Prof.Tbp.Alb. 3. Prof.Tbp.Alb. 4. Do.Tbp.Alb. 5. Yrd.Do.Hv.Tbp.Yb. 6. Yrd.Doc.Tbp.Bnb. 7. Do.Tbp.Bnb. 8. Do.Hv.Tbp.Bnb. 9. Do.Hv.Tbp.Bnb. 10. Do.Tbp.Bnb. 11. Do.Hv.Tbp.Bnb. 12. Do.Tbp.Bnb. 13. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 14. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 15. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 16. Yrd.DoTbp.Yzb. 17. Yrd.Doc.Tbp.Yzb. 18. Yrd.Doc.Tbp.Yzb. 19. Yrd.Do.Tbp.Yzb. , 20. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 21. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 22. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 23. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 24. Uzm.Tbp.tm.

Aziz HACBEKTAOLU Almet ALPER Mustafa KAHRAMANYOL Krat ESER Ergun UMAKLI Yusuf EK Onur HAMZAOLU Cumhur KILI Ali ZCAN Mustafa SARSILMAZ Ahmet SINAV Osman ZCAN Seyithan YILDIZ Recep Cemil TKER zdal ETLK smail YAVA M.Metin YILDIRIMKAYA Ruhi TORAMAN Tamer TATAR Vedat KOKSAL Yakup GMALAN Ahmet TOMUR Ramazan ATALAY Erkan KIBRISLI 283

nfeksiyon Hastalklar Gastroentoroloji K.B.B Di Tedavi Patoloji Anatomi Epidomiyoloji Biokimya Biokimya Anatomi Anatomi Histoloji Beyin Sinir Cerrahisi Adli Tp Fizyoloji ocuk ve Ruh Sal Biokimya As. Salk Hizmetleri Gz Histoloji Anatomi Fizyoloji Radyasyon Onkolojisi Tbbi Histoloji Radyoloji

25. Uzm.Tbp.tm.

mer ETLK

2. ileri Bakanlnda Yaplan Uygulamalar: Milli Gvenlik Kurulu'nun 28 ubat 1997 Tarih ve 406 Sayl Kararnn ardndan ileri Bakanlnca, Emniyet Genel Mdrlnn 9.2.1996 gn ve B.05.1.EGM.0.12.02.02./72 sayl Genelgesinin yaynlanmasndan sonra 12.02.1998 tarihli Bakan onay ile bu kez Babakanlk ve Bakanlk Makamnn blc-ykc ve irticai faaliyetlerin izlenmesi hakkndaki genelgelerine istinaden, ileri Bakanlnca yrtlen baz hizmet ve grevlerdeki etkinlii takip etmek ve sekreterya hizmetini yrtmek zere Personel Genel Mdr Yardmcsnn bakanlnda, ileri Bakanlnca yrtlen baz hizmet ve grevlerdeki etkinlii takip etmek ve sekretarya hizmetini yrtmek zere, izleme gurubu oluturulmutur. zleme grubunun kurulmasndan sonra bu kez 16.02.1998 tarihinde ileri Bakanlnca yrtlen baz hizmet ve grevlerdeki etkinliin il ve ile dzeyinde yerinde incelenmesi ve sorumlularnn deerlendirilmesi ynnde ortaya kan ihtiya zerine; Bakanlk Makamnca verilecek acil ve zel grevleri yerine getirmek; Babakanlk ve Bakanlk Makamlarnn blce, ykc ve irticaya mteallik genelgelerinin mahallinde uygulanmasn incelemek, denetlemek, ilgilileri deerlendirmek ve gerektiinde ihmali ve kusuru tesbit edilenler hakknda disiplin ve cezai ynden inceleme-soruturma yapmak iin Ankara Grubunda grevli Mlkiye Mfettileri arasndan (10) kiilik bir "zel nceleme-Soruturma" Grubu oluturulmutur. Bu oluturulan Mfetti grubunca gerektiinde ve ihtiya duyulmas halinde yukarda belirtilen hususlarla ilgili olarak "zel Denetim" yaptrlmas karara balanarak uygulamaya konmutur. Babakanlk Uygulamay Takip Kurulundan ve eitli evrelerden gelen ihbar ve bildirimler sonucunda, toplam 21 grevlendirme ile Babakanlk ve ileri Bakanlnca yaymlanan blc, ykc ve irticai faaliyetlere mteallik genelgeleri de gz nnde bulundurularak genel tutum ve davranlarnn deerlendirilmesi, Hilvan lesindeki bir yurdun Fethullahlara ait zyurt Vakfna kiralamasn salamak, cami alnda dini ierikli konumalar yapmak, baz dini gruplarn desteini arkasna almak, blc, ykc ve irticai faaliyetlere mteallik olarak hakknda deerlendirme yaplmas, genel tutum ve davranlarnn deerlendirilmesi; tarikat eyhi olarak bilinen Bekir PEHLVANn evinde yaplan bayramlama ve tarikat faaliyetleri konumada isminin gemesi, 1997 yl Kurban Bayramnda deri toplamak iin resmi ara talep eden THK ara tahsis edilmemesi ; Atatrk Dmanl, rticai faaliyetleri ynlendirmek ve Tarikat savunuculuu yapmak; tarikat liderleri ile grt, makam odasnn kaps ierden kilitleyip namaz kld; Dzce l Salk Mdrl ve Salk Meslek Liselerinde irticai faaliyetler yapld; einin ve byk kznn trbanl olmas gibi konularla ilgili olarak toplam 3 vali, 166 kaymakam ,41 vali yardmcs ve 3 hukuk leri Mdr olmak zere toplam 213 Mlki dare amiri hakknda deerlendirme raporlar tanzim edilmi bu raporlar sonucunda 3 Vali merkez valiliine teklifleri yaplarak merkeze alnm 71 Kaymakam

284

hakknda her ne Kadar mlki Amir Atama ve yer deitirme ynetmeliinde ve eki cetvelde edeer grev olarak tanmlanmakta ise de temsil grevi olmayan pasif bir grev kabul edilen vali yardmclna atanmalarnn uygun olaca belirtilerek tekliflerde bulunulmu bunlardan 59 kaymakam vali yardmclna atanm ayrca, 22 Kaymakam ise somut bir soruturma veya kovuturmalar olmadan mfetti raporuna dayanlarak pasif bir grev olan Hukuk leri Mdrlne tayin edilmilerdir. Yaplan bu Mlki dare Amirleri deerlendirmelerinde ise ileri Bakanlk Makamndan 1998 yl normal kararname almalarna esas olmak zere atamaya tabi tutulacak Mlki dare Amirlerileri hakknda deerlendirmelerin yaplmas iin 09.06.1998 tarih ve 12031 sayl ileri Bakanlna vekalet eden dnemin Adalet Bakanndan onay alnmasna ramen bu onayn irticai nedenler gibi bir gereke iermemesinden dolay mfettiler tarafndan herhangi bir deerlendirme yaplmadan incelemesi yaplmadan geri ekilmi buna karlk 6 gn sonraki tarihte fakat ayn say ile dnemin ileri Bakanndan bu kez ekli listede ad-soyad ve unvanlar belirtilen Mlki dare Amirleri hakknda blc, ykc ve irticaya mteallik, Babakanln 04.02.1998 gn ve B.02.0.PPG.012320-01779 sayl, Bakanlmzn 12.02.1998 gn ve I.d.Gn.Md. 712 sayl Genelgeleri ile Mlki dare Amirleri Atama Deerlendirme ve Yer deitirme Ynetmeliinin 8, Mlkiye Tefti Kurulu alma Ynetmeliinin 29. maddelerinde belirtilen esaslar da gz nnde bulundurularak .. diyerek onayn ve eki listenin deitirildii, Bakan onaynn Tefti Kurulu Bakanl'na 12061 say ve 15.06.1998 tarihli gnderme yazsna, el yazs ile "116 kiilik 1. Liste onay ve Ekli listede belirtilen kii saysnn kabark olmas ve belirtilen grevlilerin tamam hakknda Deerlendirme raporu dzenlenmesi, Tefti Kurulu Bakan ile bu konudaki saynn Sn. Mstear ve Sn. Bakan talepleri dorultusunda liste ikiye blnerek ilk anda kararnameye dhil edilecek Mlki dare Amirleri.leri deerlendirilmesi iin iki liste gnderilmitir." yazs yazlarak dnemin Personel Genel ,Mdr Genel Mdr ve Daire Bakannca not dld bu durumu da15.06.1998 tarihinde, fakat bu kez, 16010 sayl bir baka onay dzenleyerek bu kez 259 kiilik yeni bir liste eklenmi olup listelerde Bakanlk'tan uzun bir sre nce ayrlm olan mlki idare amirlerinin adnn yazlmas, liste zerinde el yazs ile notlarn yer almas, ayn gn alnan farkl sayl evraklar arasnda 4000 saynn bulunmas baz isimlerin izilerek baka isimlerin yazlm olmasnn yansra, listelerin Bakanlk dnda birilerince hazrland ve bakanlk personeli tarafndan da uygulamaya konulduu izlenimini vermitir. Pasif greve atanmalar konusunda teklifler getirilen ve bir ksm da atanan devletin yetitirmek iin hibir abadan kamad yetimi ve profesyonel manada kamu grevlisi olan ve her biri bir devlet adam olma azim ve kararllnda hizmet eden Mlki dare Amirlerinin pasif grevlere getirilmesi istenirken getirilen gerekelerden bir kana bakmakta yarar bulunmaktadr. Buna gre: n evresi halknn maalesef Cumhuriyet ynetimine ve Atatrk lke ve nklaplarna kar bir yaam biimini zlediklerini, giyim ve kuamlaryla da bunu gsterdikleri, yaygn bir kanaat oluturmutur. Byle bir ortamda, daha ada; Cumhuriyete ve Atatrk'e aka sahip kan ve 285

davran ve tutumuyla bunu gsteren Mlki dare Amirlerine her zamankinden daha ok ihtiya bulunduu; ada bir dnce ve davranta olmayan kiilerin temsili grevlerde bulunmasnn doru olmad ifade edilmektedir.242 28 ubat srecinde oluturulan Bat alma Kurulunun daha sonra Babakanlkta Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu halini almasndan sonra bu kurulun sekretarya ilerini de yrten o dnemin Babakanlk Mstear Yardmcs mer KAYIRn komisyonumuzda yapm olduu aklamalar nda ileri Bakanlnda uygulanmaya allan ve havadan sudan gerekelerle hizmetten uzaklatrlan vali ve kaymakamlarn hangi gerekelerle grevden atldklarn zetlemitir.243 Sonuta, ileri Bakanlnda eitli gerekelerle pasif greve getirilen Mlki dare Amirlerinden bugn itibari ile (1) yksek yarg bakan, (5) Milletvekili, (33) vali, (2) Babakanlk Mstear yardmcl, (1) Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreter yardmcl, (1) Mstear yardmcl (2) Genel Mdrlk (1) l Belediye Bakan, (1) Bykehir ile Belediye Bakan , (7) Mlkiye Bamfettii olarak eitli yerlerde grevlerine devam ederek hizmet ettikleri gz nne alnrsa Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunda bulunmu sayn mer Kayrn szlerinin bir nebze olsun demokrasiyi kesintiye uratan 28 ubatn brokrasideki amacnn bir boyutu daha iyi anlalacaktr. Emniyet rgt Disiplin Tznn 8. Maddesinin 1. Fkrasnda 02.03.1998 tarihinde Resmi Gazete de yaynlanan deiiklie de atfta bulunarak yaplm, blc ve laiklie aykr faaliyette bulunan Emniyet mensuplarnn "Meslekten karma" cezasyla tecziye edilecei dzenlemesine de atfta bulunularak blc, ykc ve laik devlet anlayyla badamayacak rgtlenmeler ierisinde bulunan veya byle yaplanmalara hogryle bakt tespit edilen mensuplarn tutum ve davranlarnn tetkiki, mahallinde incelenmesi, gerektiinde soruturma yaplmas ve ilgili Birimlerle koordine edilerek gerekli tedbirlerin alnmas amacyla 13.08.1998 tarihli OK GZL ibareli Emniyet Genel Mdr onay ile Polis Bamfettileri ile APK uzmanlarndan oluan bir zleme Denetleme kurulunun oluturulduu; Yaplan zleme ve Denetlemeler sonucunda 331 Emniyet Mensubu hakknda inceleme yaplm, bunlardan 15 Emniyet Mensubu meslekten uzaklatrlm 38 personel de eitli cezalara arptrlmtr. Sz konusu zleme ve Denetleme Komisyonu grevinin

242

.n l Emniyet Komisyonun 04.02.1999 gn yapt ocak aynama ilikin deerlendirme ve kararlarn yer ald toplantnn zel gndeminde; .ile Kaymakamnn asker aleyhindeki baz davranlarnn grld, ayn komisyonun 18.02.1999 tarihinde yapt son toplantda 3 nc madde olarak " . blge Komutanlna intikal eden bilgilere gre; kaymakamnn einin bartl olduu, derslere perukla girdii, evresine askerden korkarak: yapyorsunuz gibi szler sarf ettii belirtilmitir." denilmi ve ayrca ayn toplantda Kaymakamnn her trl faaliyetlerinin kontrol altnda tutulmas ve olumsuz davranlarnn t akip edilmesine karar verilmitir. . n 29 Ekim Cumhuriyet Bayramnda yapt konumada gnn nemini belirten konulara deinilmedii, Atatrk ve Cumhuriyet kelimelerinin konuma metninde bulunmad . Kaymakamnn, irticai bir faaliyette bulunduu kantlanamam ise de;.. Einin dinsel amal trban takt ve eli resmi toplantlara katlmamasnn ilede knand; gibi eletiri ve sulamalarla bir ok Mlki dare Amirinin hizmetten uzaklamas salanmtr 243 mer KAYIRn Komisyon Tutana.

286

14.12.2010 tarihine kadar devam ettii srecin en nemli zellii olarak karmza kmaktadr. Bununla birlikte, gazete haberlerine istinaden soruturma yrtld de anlalmaktadr. Bu ihbarlarn 5 adedi MGK Genel Sekreterliine ikyet eklinde intikal ettirilmitir. Soruturma konusu ihbar ve ikyetlerin tamamnn irtica konusuna odakland grlmtr. 3. Diyanet leri Bakanl yansmalar: Diyanet leri Bakanl tarafndan Komisyonumuza ulaan belgelerde244; 1997-2002 yllar arasndaki Bakanlk faaliyetleri tetkik edilmitir: Bu belgeler nda, Bakanlk faaliyetlerini u alt gruplar erevesinde ele almak mmkndr: 1. Personele ynelik takip ve fileme faaliyetleri ile cezai uygulamalar, 2. Aydnlatma faaliyetleri erevesinde hazrlanan raporlar ve kapsamlar, 3. Denetim faaliyetleri 4. Dier faaliyetler 3.1. Personele Ynelik Takip ve Fileme Faaliyetleri ve Cezai Uygulamalar : Sz konusu dnemde (1997-2002) Hizbullah, rtica, PKK, Vasat, bda-C, Hizbuttahrir gibi terr rgtlerine mensubiyetleri nedeniyle haklarnda cezai ilem yaplan personel says 393tr. Bunlardan 1i Hizbuttahrir, 199u Hizbullah, 3 bda-C, 22si PKK, 20si Vasat rgt yelii ve 148 personele ise irtica sulamasyla ceza uygulanmtr. Toplam 396 cezann 128 adedi meslekten karma eklinde tezahr etmitir. Bir ynyle PKK dndaki kategorilerin tamam irtica erevesinde ele alnrsa verilen cezalarn byk bir ounlunun irtica ile mcadele kapsamnda gerekletii sonucu kmaktadr. Bunlarn yannda, irticai faaliyetlerde bulunduu dnlen personel hakknda filemeler yapld grlmtr. Bu erevede, kendisine isnat edilen sularn delillendirilemedii ifade edilmesine karn ounluu imam-hatip, vaiz, mft gibi grevler yrten personel bulunduklar yerlerin dn a tayin edilmi veya deiik cezalara arptrlmlardr. Ayrca, Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi illeri nfusunda kaytl olup bu blgelerde grev yapan Mft ve Vaizlerin listesinin tutulduu anlalmtr. Konuya ilikin izelgeler Ektedir.

3.2. Aydnlatma Faaliyetleri erevesinde Hazrlanan Raporlar ve erikleri : a. rtica ve rtica ile Mcadele Raporu 1999 ylnda rtica ve rtica ile Mcadele Raporu hazrlanmtr. Ekte sunulan raporun III.RTCANIN GNMZDEK ALGILANII bal altnda, basnda youn olarak irtica ile

244

Diyanet leri Bakanlnn 19.10.2012 tarih ve B.02.1.DB.0.71.05.00-090.02-123 sayl yazs.

287

ilgili haberler yer ald belirtilerek Bu balk altnda sadece basn yayn organlarnda irtica tezahrleri olarak takdim edilen konular yorumlanmakszn sralanacaktr. ifadeleri kullanlmtr. Metnin aada devam eden blmlerinde anlalaca zere, yorum yaplmyor gibi bir imaj verilmek istense de, sadece balklarn bile Diyanet leri Bakanlnn hazrlad bir rapor iin fazla siyasi olduu grlecektir. Raporun bu blm yle devam etmektedir: 1. Dini sylemleri olan bir partinin iktidar olmas : Bilindii gibi 1996 yl Haziran aynda Refah Partisi, Doru Yol Partisi ile koalisyon kurarak hkmete gemitir. Daha nceleri, laikliin Trkiye'deki uygulamasn eletirir tarzda propaganda yapan ve iktidara geldikten sonra baz tarikat yelerinin de iinde bulunduu baz kiilere Babakanlk konutunda iftar yemei veren bu partinin iktidar, laik Cumhuriyete kar bir tehdit olarak alglanm ve bylece yanstlmtr. 2. Ordunun din dman gibi gsterilmesi : Bilindii zere, her yl Austos ay ierisinde Yksek Askeri ura olaan olarak toplanmakta ve terfi edecek, emekliye ayrlacak subaylar ile Askeriyeden karlacak olanlarn durumu karara balanmaktadr. Bu erevede, ordudan iliii kesilenler arasnda, irticai eylemlere karm kiilerin ordudan iliiinin kesilmesi, baz kesimlerce ordunun din dman olduu tarznda yorumlanmaktadr. Ayrca bir takm basn yayn organlarnda rapor tanm ile yaynlanan, devletimizin baz kurumlarna ulatrld iddia edilen ve ierisinde Peygamberimiz ve Yce Kitabmz tahkir ifadelerin de yer ald yaz ile ordu arasnda iliki kurularak, bu kurumun dine kar olduu eklinde bir imaj oluturulmaktadr. 3. Tarikat, siyaset ve ticaret geninin olumas : Tekke ve zaviyelerin resmi olarak ilga edilmesine ramen, bir takm dini tarikatlar varlklarn gnmze kadar srdrmlerdir. Bu tarikatlarn, cahil halk etkileri altna alarak faaliyetlerini geniletmeleri irticai bir tezahr olarak alglanmaktadr. zellikle son zamanlarda, bu tarikatlarn, siyasi partiler zerinde etkin bir rol oynadklar, ticari alana intikal ederek bu alanda nemli bir g haline geldikleri, bu kesimin demokrasi emsiyesi altnda, toplum iinde tekilatlanma abas ierisine girdikleri de mahede edilmektedir. Bu keyfiyet ise irtican tehlikeli bir boyut kazand endiesini dourmutur. 4. Resmi din eitimi : mam-Hatip Liselerinin gnmzde ihtiyacn tesine gemesi,

mezunlarnn kendi alanlarndan ziyade, baka sahalarda grev almalar, Kur'an Kurslarnn adedinin olduka fazla olmas irtica belirtisi olarak sunulmaktadr. 5. Devlet denetimi d din eitiminin yrtlme abalar : Baz tarikatlarn, gruplarn zel olarak atklar yurt, pansiyon ve kurslarda, Devletin denetimine tabi olmakszn, din eitimi verdikleri, buralarda Devletin temel ilkelerine aykr dnceleri rencilere telkin ettikleri bilinmektedir. Bu da irtican yaygnlk kazandnn delili olarak sunulmaktadr. 6. Trban meselesi : Son yllarda, gerek devlet kurumlarnda ve gerekse orta retim ve niversitelerde bayanlarn barts takma ynndeki talep ve eylemleri younluk kazanmtr. Bu tr 288

taleplerin ortaya kmas, Trkiye'de irtican ileri boyutlara ulatnn gstergesi olarak yorumlanmtr. 7. Gneydou sorununun mmeti anlayla zmlenebilecei nerisi :

Gneydouda ykc ve blc rgtsel bir terr faaliyetinin uzun zamandan beri var olduu ve Devletin bunlarla silahl mcadeleye giritii malumdur. Trkiye'de bir kesim, bu sorunun hal linin silahla olamayaca, yre insanlarna mmeti bir anlayn benimsetilmesi halinde terrn bitirilebilecei kanaatini ifade etmektedir. Bu anlayn benimsenmesi, Devlet ilerinde dinin fonksiyonel klnmas olarak deerlendirildiinden, bu tr zm nerilerinin getirilmesi irticai bir unsur olarak yanstlmaktadr. 8. Dini yayn ve programlar : zel radyo ve televizyonlarn kurulmasna ilikin yasann kmasn takiben Trkiye'de pek ok yerel ve ulusal radyo ve televizyon kurulmutur. Bu radyo ve televizyonlarda dini yayn ve programlara yer verilmesi, hatta baz radyo ve televizyonlarn arlkl olarak dini ierikli programlar yapmas irtican artmas olarak yorumlanmtr. 9. Zorunlu temel eitimin kesintisiz oluuna kar klmas : 1997 ylnn temel tartma konularndan birisi, zorunlu temel eitimin 8 yla karlmasdr. Bir kesim, kesintisiz sekiz yllk zorunlu eitimin, mam-Hatip Liselerini kapanma tehlikesi ile yz yze getirecei, yine bu sebeple Kur'an kurslar ve hafzlk messeselerinin bitme noktasna gelecei endiesini dile getirmitir. Hatta bu konuda, eylemler de gerekletirilmitir. Basn-yayn organlarnda bu gelimeler de irtican gelimesi olarak sunulmutur. 10. slam Devleti ideolojisinin savunulmas : Trkiye'de, baz kimseler, slam'n bir devlet modeli ve hkmet ekli nerdiini, hilafetin bu ekillerden biri olduunu. Mslmanlarn mutlaka bu tarz idareye dnmesi gerektiini vurgulam, bu ynde propagandalar yapmlardr. ran'da 1979 ylnda gerekletirilen devrim, bu insanlarn temel referans olmutur. Kaplanclar diye bilinen ve faaliyetlerini Almanya'da srdren grup. bu konuda tipik bir rnektir. Bu kiiler, benimsedikleri ideolojinin hayata geirilmesi iin, terr eylemlerine de bavurabileceklerini zaman zaman dile getirmilerdir. Bu ve benzeri kiilerin varl Trkiye Cumhuriyeti Devleti iin tehlikeli irticai bir unsur olarak grlmtr.
11. Camiye giden Devlet memurlarnn saysnda meydana gelen art : Basn yayn

organlarnn bazlarnda, gerek idareci gerekse dier statdeki Devlet memurlar arasnda camiye gidenlerin artmasnn Devletin irticai unsurlar tarafndan ele geirilme teebbs olarak yorumland grlmektedir. Raporun bu blmne bakldnda, irticann yaygnlamasna neden olan faktrler sralanarak, basnn arkasna gizlenmek suretiyle kendi mesajn vermek istendii izlenimi uyanmaktadr. 289

b. Aylk Raporlar te yandan, rtica ve rtica ile Mcadele Raporu dnda ayrca 1999 ve 2000 yllarnda aada zet olarak ifade edilen balklarda Ekte sunulan aylk raporlar dzenlenmitir: - Camilerde okunan hutbeler ve vaazlarn konular, - Merkezi vaaz sisteminin gelitirilmesi iin almalar yaplmas, - Cami derslerinde ilenen konular, - l Mftlklerinde yaplan konferans ve panellerin konular, - Vatandalarn aydnlatlmas iin Diyanet leri Bakanlnca farkl illere Aydnlatma Ekiplerinin gnderilmesi, - Personel iin dzenlelen kurslarda Psikolojik Harekat Plan erevesinde bilgilendirme yaplmas, - Yaplacak atamalar ve yaplacak her trl grevlendirmeler iin ariv aratrmas yaplmas, - Yurt dnda yrtlen faaliyetler, - Diyanet leri Bakannn medyaya yansyan deme ve sylemleri, - badet yerleri ve Kuran kurslarnn denetimi konusunda mahalli emniyet ve istihbarat birimleriyle koordinasyon ve ibirlii yaplmas, - Bakanlk personelinden irticai faaliyetleri olduu dnlenler hakknda yaplan ilemler, c. Denetim Faaliyetleri 2. Maddede bahsedilen raporlarda ayrca, Bakanlk Merkez, Tara ve Yurtd Tekilat zleme Koordinasyon Kurulu tekil edildii, Diyanet leri Bakanlna Cumhurbakanl, Babakanlk, Genelkurmay Bakanl, MGK Genel Sekreterlii ve ileri Bakanl kanalyla personel hakknda gelen yazl ikayet ve ihbar konularnn Bakanlka oluturulan zel Mfetti Gruplarnca titizlikle incelendii ve soruturmas tamamlananlarn sonucu hakknda yazl olarak ilgili makamlara bilgi verildii hususlar yer almtr. d. Dier Faaliyetler - Btn il ve ile mftlklerinden grev blgelerindeki tarikatlarla ilgili bilgi toplamalar istenmitir. Tarikatlarla ilgili bilgi formunda tarikat lideri veya eyhinin ismi, tarikat mritlerinin kadn ve erkek olarak saylar, hitap ettii toplum kesiminin eitim seviyeleri, ekonomik durumlar, sosyal statleri tarikatin gelir kaynaklar ve yaynlar gibi ilgi ekici blmler yer almtr. Konuya ilikin form Ekte sunulmutur. - Babakanlk Mstearl tarafndan 28 Nisan 2000 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplantsna sunulan ve Babakan onayyla yrrle konulan rticai Faaliyetlere Kar Yrtlecek Mcadele Stratejisi erevesinde Diyanet leri Bakanl Eylem Plan faaliyet Takvimi oluturulduu grlmtr. Ekte yer alan bu belgede Diyanet leri Bakanlnca alnmas gereken tedbirlerden ilgi ekici bulunanlar aada sunulmutur:

290

- rticai kesim tarafndan Trk Silahl Kuvvetlerine kar yrtlen faaliyetlerin etkisiz hale getirilmesinde en etkin olarak grev yapacak olan Diyanet leri Bakanlnn bu grevi bizzat Diyanet leri Bakan tarafndan zamannda kamuoyuna yaplacak aklamalar ile ve merkezde hazrlanan Cuma Hutbeleri vastasyla yapmas,bu konuya ilikin Cuma Hutbelerinde kullanlacak temalarn seiminin ve uygulanmasnn BUTKK ile koordineli olarak Diyanet leri Bakanl tarafndan yrtlmesi. - Diyanet leri Bakanl tekilatnn yeni batan ele alnmas, ada, aydn din adamlarnn tekilat ierisinde yer almasnn salanmas ve Bakanln irtica ile mcadele edecek yeni bir konsept ierisinde yaplanmas konusunda, Diyanet leri Bakanl bnyesinden Diyanet Aratrma Merkezi (DYAM) adl bir birim kurulmutur. Bu merkezin yneticileri, emekli askerlerden oluturulmutur. Bu ahslar, Emekli Tmgeneral ve Tugeneral ve bir Albaydr. Emekli Kurmay Albay Ouz Kaleliolu, ayrca, Diyanet leri Bakan Badanman olarak grev yapmtr. Bu erevede Diyanet leri Bakanlnda emekli askerlerin grev almas ihtiyacnn nereden kaynakland dikkat ekici bulunmutur.245 Bu birimde alan asker personelin maalar, Trkiye Diyanet Vakf btesinden karlanmtr. Bu askerler, Trkiyedeki dini hayatn durumuyla ilgili bilgi toplama ve ynlendirme amacyla faaliyet yrtmlerdir. Sonu olarak; Trkiye'nin iinden getii deiik srelerde Diyanet leri Bakanl'nn da bu durum ve gelimelerden etkilendii gerei gz ard edilemez. zellikle kamuoyunda "darbe", "ihtilal" ya da "mdahale" gibi szcklerle tanmlanan ve ounda devlet ve hkmet geleneimizi zorlayan izgi d uygulamalarn egemen olduu bu srelerde, toplumun btn ynleriyle yeniden biimlendirilmesinin amaland uzun sreli zaman dilimlerinde Diyanet leri Bakanl alannn da bu dzenlemelere tabi klnmaya alld, hatta ksmen de olsa tabi klndn sylemek mmkndr. Bugn devasa rgtlenmesi ve saygn konumuyla Diyanet leri Bakanl, sosyal bakn yeniden ina edilmesinde, gndelik dilin dntrlmesinde, siyasi ve ideolojik tasavvurlarn merulatrlmasnda zellikle ilgililer nezdinde nemli ve kullanl bir referans aygt olarak ilevsel hale getirilmek istendii aka grlmektedir. lgili dnemlerin birer problem olarak ne kard belli bal konular arasnda yer alan ve "irtica", "siyasal slam", "slam'n grnrl" ve dolaysyla "laikliin tehdit altna girmesi" vs. gibi konularda dini hayatn rgtl temsilini deruhte eden bakanln birtakm dzenlemelerde nc ve belirleyici pozisyonlara sahip olmas istendii deerlendirilmektedir.

245

Tmgeneral Yaar Karagzn ve Diyanet ileri Bakanlnda Badanman sfatyla Kurmay A lbay Ouz Kaleliolunun da faaliyet yrtt gzlenmitir. Her iki askerin de MGK Genel Sekreterlii Toplumla likiler Bakanlnda (Psikolojik harekat grevi yrten) grev yapmalar bundan sonra da DYAMn kuruluunu yapp burada grev almalar dikkat ekicidir. Dier taraftan Kaleliolu, 2003 ylnda, Kbrs Ada let Partisi bakanl dneminde, Annan Planna hayr denilmesi ynnde almalar yapmtr.

291

Bu almalarla, 28 ubat dneminde, Diyanet leri Bakanl tarafndan srece katk salanmtr. Aka grlebilecei zere, din ve dini hayat kavramlar yeniden ele alnm, alelade, mtedeyyin ya da kendi halinde dindarlk biimlerinin bile "l ve snrlar" adeta yeniden belirlenmeye allm, zellikle dini referansl kimi ar gruplar zerinden dini temsil alannn daraltlmasna aba sarf edilmitir. Din alan bir yandan sz konusu gruplarn belli bal icraatlarndan arndrlmaya allrken dier yandan da din alannn bu tr zeminlere kayma potansiyelinin yksek olduu sklkla ima edilmitir. Bu ereve ierisinde, st dzey belli bal yneticilerden srecin akna ayak direyenler tasfiye edilirken, konunun ezamanl bir sreklilik iinde srdrlebilmesi iin sivil olmayan unsurlardan da izleyici/ynlendirici dzeyinde katk salanmtr. Diyanet leri Bakanl asndan en byk sorunun, varln Cumhuriyet'in kurucu iradesinin kendisine atfettii rol kadar toplumun kendisine ykledii derin misyondan da alan bir yapnn oklukla sivil bir inisiyatif iinde gerekletirdii geleneksel rolnn aka kesintiye uratlmas olduu deerlendirilmektedir. Devletle toplum arasnda uygun bir dengenin tayc ve koruyucusu olarak varln srdren bir kurumun, mevcut yaplanmasn terk ederek vesayeti bir yaplanmaya doru ekil ald grlmektedir. Bu balamda Diyanet mensuplarnn teden beri gerekletirdii hizmetlerin bile birer irtica numunesi olarak deerlendirilip kriminal bir konuya dntrlmesi ise, 28 ubat srecinde dier kamu kurumlarnda grev yapan personel ve ailelerinde yaananlara benzeyen toplumsal dramlara neden olmutur. 4. RTK tarafndan yaplan ilemler: 4.1. RTK FREKANS TAHSS Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan Komisyonumuza gnderilen yazda246 verilen bilgiler erevesinde, dorudan irtica ile mcadele kapsamnda ilemler yapldna ilikin bir kayt bulunmad ifade edilmitir. Ancak, 15 Aralk 1997 tarihinde yaplaca ilan edilen yayn lisans almak iin bavuran kurulular iin yaplmas planlanan sralama ihalesi Babakanln Ekte sunulan 02.12.1997 tarihli yazs zerine RTK tarafndan ertelenmitir. Sz konusu ihalelerin ertelenmesinin asl sebebinin irticai nitelikte yayn yapt iddia edilen yayn kurulularnn ihalelere girmesinin engellenmesi iin dzenleme yaplmas isteinden kaynakland anlalmaktadr. Nitekim dnemsel olarak dini ierikli yayn yapan kurululara verilen cezalar bu gr dorular niteliktedir. Ancak, bu noktadaki asl amacn baz byk medya kurulularnn frekans tahsisi asndan sahip olduklar gcn bir ynyle ayrcala dnmesi srecinin balatlmas olduu izlenimi uyanmaktadr. Milli Gvenlik Kurulunun 26.11.1997 tarihli toplantsnda alnm olan 415 sayl Karar Bakanlar Kurulu'nda grlm ve 01.12.1997 tarihli ve 97/10292 sayl Karar ile kabul edilmitir. Bu karar
246

RTK Bakanlnn 18.10.2012 tarih ve B.02.6.RT.0.06.00.00-041.02/1161 sayl yazs.

292

erevesinde, RTKn u ana kadar yapt ve yapmaya devam ettii, zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi ve bununla ilgili sralama ihalesi ilemlerini durdurmas, bununla birlikte hukuki dayanaktan yoksun ve bir ksm yok hkmnde olan ve dier ksm hukuken sakat olan ve iptal edilebilir nitelikte bulunan zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi sralama ihalelerini iptal etmesi gerektii vurgulanmtr. Yine bu karar kapsamnda, zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi ilemlerinin yetersiz bir hukuki dzenlemeyle yaplmakta olduundan ortaya telafisi mmkn olmayan zararlar ortaya kt ve bu nedenle bir an evvel mevzuatta0 dzenlemeye gidilmesi gerektii ifade edilmitir. Ayrca, Milli Gvenlik Kurulu'nun 415 sayl Kararnn alnmas, zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi ilemlerinin "ulusal gvenlii" dorudan ilgilendiren bir mahiyet kazand belirtilerek, Radyo Televizyon st Kurulu'nun kanal ve frekans tahsisine ilikin ihalelerde, ihaleye katlan irketlere, deerlendirmede teknik ve ekonomik kstaslarn yannda "ulusal gvenlik" gereklerinin de gz nnde bulundurulacan iin banda bildirmesi ve ihale sonulandrlmadan nce "ulusal gvenlik" asndan deerlendirilmesine imkn salamak zere, Babakanln grnn almasnn gerekli hale geldiinden bahsedilmitir. Bu erevede 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun 16nc maddesinde yer alan "kamu ve tm zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans band tahsisi ile yayn izni ile lisans vermek ve bu tahsis ve izni iptal etmek yetkisi, mnhasran st Kurula aittir." hkm hatrlatlmtr. Frekans tahsis ileminde idarenin zel kiilerle eit konumda olmad, bu nedenle tahsis ilemini yaparken eit, adil ve objektif olmann yan sra "kamu yarar ve hizmet gerekleri" esaslarn gzetmesinin gereklilii vurgulanmtr. Bu esaslar erevesinde idarenin herkesle szleme yapmak zorunda olmad, bu alanda kamu yarar gzeterek bir takm kstlamalara gidilmesinin kanlmaz olduu belirtilmitir. Kamu yarar tanmnn en fazla "ulusal gvenlik" kavramyla ilgili olduu, idarenin btn organlarnn "kamu yarar ve hizmet gerekleri" erevesinde "ulusal gvenlii" dikkate alarak hareket etmesi gerektii de belirtilmitir. Son olarak, RTK'n yayn takip imknlarnn zayflnn gz nnde bulundurularak, tm Valiliklerce birer bro oluturulmasna ilikin dzenleme yaplmal ve bilhassa yerel ve blgesel radyo ve televizyon yaynlarnn bu brolar araclyla takip edilmesi ve Valiliklerin de konusu su olan yaynlar hakknda gerei yaplmak zere RTK'e ve savclklara su duyurusunda bulunmas gerektii vurgulanmtr.

293

4.2. RTK tarafndan yaplan ilemler: Radyo ve Televizyon st Kurulu 1995-2003 yllar arasnda zel radyo ve televizyon kurulularna 180 adet ceza verilmesini ngrmtr. Ekte sunulan izelgede belirtilen bu cezalarn 68 tanesi uyar, 99 adedi ise kapama cezas olmas talep edilmitir. 2 yayn kuruluunun yayn izni ise iptal edilmitir. Ceza verilmesi ngrlen yayn kurulularnn toplam says 37si radyo, 8i televizyon olmak zere 45tir. Bu cezalarn tamamnn irtica ile mcadele kavram erevesinde verilmek istendii anlalmaktadr. Ceza talep edilen davalarn 22 adedi bal olunan dare Mahkemesi tarafndan reddedilmitir. Yayn ihlali kapsamnda deerlendirilen ve ceza talep edilmesine neden olan ifadelerden arpc bulunan rnekler aada sunulmutur: - stanbulda yayn yapan skdar FM adl radyo kanalnda, 25-26 Kasm 1999 tarihli Dnce Gnl adl programdaki Demokratik bir Cumhuriyet yurttalar tehdit olarak grmez. 28 ubat srecinde, henz tanm bile yaplmam irtica szcne dayanarak, devletin gvenlik birimleri dindar eilimleri saptanan baz vatandalarn i tehdit kapsamnda deerlendirildi... ifadelerine kapama cezas verilmitir. - stanbulda yayn yapan skdar FM adl radyo kanalnda 7 Aralk 99 tarihinde Yaynlanan Dnce Gnl Adl programda Yeni afak ve Akit gazetelerinin manetlerinden yola klarak... "Bugn, senin sayende Demokrat Partinin halk idaresine dayanan izgisi topran altndadr. Sen Adnan Menderes'in mirasn daraacna ektiin gibi, Turgut zal'n mirasn da bir ka yl iinde yerle bir ettin... ifadeleri kapama cezasna konu edilmitir. - Eskiehirde yayn yapan ERT FM adl radyo kanalnda, 22 ubat ve 9 Mart 1999 tarihlerinde yaynlanan konuma programnda yer verilen "Bu ne biim eitim sistemidir. Bizim neslimiz, bizim ocuklarmz ne hale gelmitir Yarabbi... ifadelerine kapama cezas verilmitir. - Gaziantepte yayn yapan Vahdet Radyo adl radyo kanalnda, 7 Ekim 1998 tarihinde yaynlanan programda kullanlan stanbul niversitesinde balayan barts yasa gnden gne byyerek Gaziantep niversitesine geldi. Onlar, sadece inanlar gerei taktklar ba rts uruna coplandlar. ifadelerine uyar cezas verilmitir. - Ankarada yayn yapan Arifan FM radyo kanalnda yer alan Seher vakti adl programda Tugeneral Osman zbek'in bir askeri dverek ldrd yolunda yazl basnda kan bir haberi, iddiay teyit eder nitelikte ifadelerle kamuoyuna duyurmas su tekil etmitir.

294

- stanbulda yayn yapan Moral FM adl radyo kanalnda yer alan Satr Aras Adl programda "MGK Heyetini oluturan tm komutanlar ve hkmet yeleri Kocatepe Camiindeki cenaze trenindeydi... ehit stemen'in ei Tlin Kl, inancnn emrettii ekilde bartl idi. Annesi de bartl idi. Yani o trene katlan M.G.K. erkan nezdinde birer irticacyd onlar. Kim bilir... ifadelerine kapama talep edilmitir. - stanbulda yayn yapan Moral FM adl radyo kanalnda yer alan 10-15 Mays 1999 tarihlerinde yaynlanan programlarda "Meclise barts ile giren bir insana bu insanlk d muamelenin millet tarafndan telin edildiini, iddet ve nefretle knandn nasl grmezden gelebilirsiniz.... ifadeleri kapama cezasna konu olmutur. - Kocaelinde yayn yapan Anadolu FM adl radyo kanalnda Haber yorum programnda "THK bir ka derimi gasp etme mcadelesi veriyor. Ama hayr, bugne kadar olduu gibi bundan sonra da kaptrmayacam postumu. Elimden, polis, asker zoruyla almaya kalkarlarsa, delik deik edeceim deriyi... ifadelerine uyar cezas verilmitir. 5. Vakflar Genel Mdrlnce yaplan ilemler: 28 ubat dnemiyle ilgili olarak Vakflar Genel Mdrlnden talep edilen bilgi ve belgelere gre, 409 sayl MGK Karar Gereince Vakflar Genel Mdrl Tarafndan, vakflarn mali ve idari ileyilerine ilikin eksikliklerin yannda farkl deerlendirmelerin de yapld grlmtr. Bunlar arasnda, Laiklik ve anayasal dzen kart eylemler, Tevhidi Tedrisat Kanununa muhalefet, siyasal amal faaliyetlerde bulunmak, izinsiz kurban derisi toplamak, yasak yayn bulundurmak, 8 yllk eitimi protesto etmek ve Kuran kursu amak gibi hususlar dikkat ekicidir. Kapatlan vakflar arasnda en by 28 ubat srecinde, gazetelerde, Refah Partisinin genlik rgt olarak takdim edilen Milli Genlik Vakfdr. Kapatlan dier vakflar tarada faaliyet gsteren kk vakflardr. 1997 ylndan itibaren irticai faaliyetler gerekesiyle kapatlarak, mallarna el konulan sekiz adet vakf bulunduu tespit edilmitir. Bu vakflara ilikin bilgiler aada zetlenmektedir:

295

Zehra Eitim ve Kltr Vakf: 1989 ylnda Eskiehirde kurulan Vakf hakknda mfettilerce hazrlanan tefti raporunda, Vakfn, Krtlk ve mmetilik faaliyetleri erevesinde eri esaslara dayal bir Krt devleti kurma amac tad sonucuna varlarak, 2001 ylnda alan dava sonucunda Vakf 2005 ylnda datlm; Vakfn sahip olduu arsa, tarla ve farkl mesken trlerinden oluan 21 adet tanmaz Vakflar Genel Mdrlne gemitir. slami Dayanma Vakf: Malatya merkezli Vakf 1993 ylnda kurulmutur. Vakfn amac, vakf senedinde u ekilde belirtilmektedir: Gelecein teminat olan insanmzn inanl, kltrl, ilmi seviyesi yksek, ahlakl, ada, bilim ve teknolojik bilgilere sahip bir ahsiyet olmalarn salamak, halkn manevi alanda slami kltrn gelitirmek ve yaygnlatrmak. Vakf, 1999 ylnda alan dava sonucunda 2009 ylnda datlmtr. Vakfn bir adet tanmaz, Vakflar Genel Mdrlne gemitir. Milli Genlik Vakf: Vakf, 1975 ylnda Ankarada kurulmutur. Vakfn amac; nsanlarn ve toplumlarn ilmi, itimai, kltrel, salk ve bedensel ynden gelimelerine katkda bulunmak amacyla nevi itibariyle genel, katma ve zel bteli idarelerin hizmet sahalar ierisinde yer alan eitim, kltr ve salk hizmetleri ykn paylaarak devletin kamu grevi ykn azaltc almalar yapmaktr olarak ifade edilmitir. Vakf, 1997 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden, ayn yl alan dava sonucunda 2004 ylnda datlmtr. Bu ilemi mteakip, Milli Genlik Vakfnn ounluu Bykehir Belediye snrlar iinde olan toplam 156 adet tanmaz Vakflar Genel Mdrlne gemitir. Bu tanmazlarn ounluu, arsa ve tarla niteliinde olup, devredilenler arasnda bahe, bro, daire gibi tanmazlar da bulunmaktadr. Zhre Ana-Ali Sosyal Hizmet Vakf: 1992 ylnda Ankarada kurulan Vakfn amac, zet olarak, Trk slam Felsefesinin gerek bir blmn oluturan Hac Bekta- Veli ve Yunus Emrenin gr, dnce, felsefe ve anlaylar dorultusunda tm insanlarn ve insanln manevi ynden kalknmalarna, aydnlanmalarna, huzur ve mutlu olmalarna, her trl ktlklerden arnmalarna yardmc olmak, yurt amak, yardm faaliyetlerinde bulunmak sosyal ve kltrel etkinlikler dzenlemektir. Vakf 1999 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2001 ylnda datlmtr. Vakfn Ankara Mamaktaki 4 adet arsas Vakflar Genel Mdrlne gemitir. Sahabe Eitim ve Kltr Vakf:

296

1996 ylnda Adyaman/Kahtada kurulan Vakfn amac, toplumun kltr seviyesini ykselterek amzn ngrd artlar yerine getirmek, bunu milli ve manevi duygularla birletirmek, bunu milli ve manevi duygularla birletirmek, milletimize her alanda nclk yapabilmek, lke meselelerine duyarl, erdem sahibi, mevcut kanunlara saygl bir nesil yetitirmek olarak ifade edilmitir. Vakf 1999 yl tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2004 ylnda datlmtr. Davet Eitim Kltr ve Kardelik Vakf: Vakf 1993 ylnda stanbulda kurulmutur. Vakfn amac, Genliin inanl, kltrl, ada ilmi bilgilere sahip, kardelik hukuku erevesinde hogr ve anlay ile birbirlerine kar saygl ahsiyet olmalarn salamak ve milletimizin birlik ve huzur ierisinde kalknma ve gelimesine katkda bulunmaktr. Vakf 2000 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2005 ylnda datlmtr. Polatl Eitim ve Kltr Vakf: Vakf, 1994 ylnda Polatlda kurulmutur. Vakfn amac zet olarak milli ve manevi deerlerimize bal insanlar yetitirmek, muhta durumdaki insanlara yardm faaliyetinde bulunmak, yurt amak, eitim ve kltr faaliyetlerinde bulunmak, hac ve umre ziyaretleri organize etmektir. Vakf 2001 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2004 ylnda datlmtr. Vakfn bir adet tanmaz Vakflar Genel Mdrlne gemitir. Dnya Spastik ve Ortopedik zrller Vakf: 1995 ylnda stanbulda kurulan Vakf, 2000 ylnda hazrlanan tefti raporunda yer alan yasa d ba toplama ve dolandrclk iddialarna istinaden alan dava sonucunda 2001 ylnda datlmtr. te yandan, Komisyonumuza bilgi veren eski Babakanlk Mstear Yardmcs mer Kayr, vakflarla ilgili olarak kendinse yneltilen vakflarn kuruluuyla ilgili, kurulu sermayelerinin artrlmas ve vakflarn kurulularnn zorlatrlmasyla ilgili talep askerlerden mi geldi? sorusuna u cevab vermitir: Bakn, ben onunla ilgili bildiimi syleyeyim: Kanun Kararlar Genel Mdrl de bana bal olduu iin bir gn Kanun Kararlar Genel Mdr Sayn Metin Grdere bir eyi imzalamyor. Mill Gvenlik Kurulu karar ald, Bakanlar Kurulu hline dntrmek gerekiyor, srekli cebine alp bu ktlar gidiyor.

297

6. Milli Eitim Bakanl ve niversitelerde yaplan ilemler: A) 8 yllk kesintisiz eitim kararnn serveni: 15inci Mill Eitim uras, Turhan Tayann Mill Eitim Bakan olduu 13-17 Mays 1996 tarihleri arasnda yapld. Herkesin ortak kanaati urann toplan gayesinin mam Hatip Liselerinin orta ksmn kapatmak olduu ynndeydi. 8 yllk eitim 1946 ylndan beri uygulanmak istenen bir projeydi. 1946daki 3. Mill Eitim urasnda ele alnan bu konu, 1. Nihat Erim Hkmeti (1971) Programnda da yerini bulmutur. O gnlerde tartmalara sebep olmas ise 8 yllk eitimin kesintili mi, kesintisiz mi uygulanaca ynndeydi. nk 15. uraya kadar ileyen sre iinde hibir yerde 8 yllk eitimin kesintisiz olaca sylenmiyordu. uraya 8 yllk eitim tartmalar damgasn vurdu. Bu gne kadar 14 ura yaplmt ama hibiri bu kadar gndeme oturmamt. lke, 8 yllk kesintisiz eitim meselesine kilitlendi. Cumhurbakan Sleyman Demirel, Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan Mustafa Kalemli ve Babakan Mesut Ylmaz bile uraya itirak etti. Bu gne kadar uralardan haberdar bile olmayan devletin en tepesindeki kiiler bu uraya zel ilgi gsteriyordu.247 lkretim ve Ynlendirme Komisyonunda, mam Hatip Lisesi, Anadolu Lisesi ve baz meslek liselerinin 3 yllk orta ksmlarnn kapatlarak ilkretimin kesintisiz yaplmas karar; 28e kar 58 oy ile alnd. Avrupa lkelerinden Belika, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Yunanistan, Lihtentayn, Monako, Hollanda, Norve ve sve 6+3+3 modelini; Avusturya, ek Cumhuriyeti, Romanya, Slovakya ve Slovenya 4+4+4 modelini; Andora, Fransa, taya ve spanya 5+3+4 eitim modelini; Avrupann eski komnist lkelerinden Arnavutluk, Bulgaristan, Hrvatistan, Polonya, Yugoslavya ve eski ekoslovakya ise 8+4 sistemini; 58 Afrika lkesinden 51inde ilkokul+ortaokul+lise eklindeki eitim modeli uygulanyordu. Trkiyenin gerekletirmek istedii 8 yllk kesintisiz eitim modeli, sadece Dou Blou lkelerinde ve Belize, Bermuda, Dominik, Porto Riko, Virgin Adalar, Bolivya, Brezilya, Venezuela, rdn, srail, Kenya, Libya, Raunda, Somali, Yemen, Norfolk Adalar, Solomon Adalar gibi ounlukla az gelimi lkelerde geerliydi. b. Mill Eitim urasnda kesintisiz 8 yllk eitimle ilgili kan karar: Yakn bir gelecekte 5-6 ya okul ncesi eitim, ilkretim bnyesine alnmal, ilkretim kesintisiz 8 yllk zorunlu eitim olarak uygulanmal, 8 yln sonunda tek tip diploma verilmeli, 9. snf liseye ya da mesleki teknik eitime ynlendirme yl olmal; bylece ilkretimde zorunlu 2+8+1 sistemi oluturulmaldr. ocukluun tam yaand, ocuklarn kendilerini, ailelerin de ocuklarn tand bu dnemde bulunanlar rak yaplmamaldr. Uzun vadede zorunlu eitim 18 yan kapsayacak ekilde dzenlenmelidir.248

247 248

etinkaya, T; En Uzun ubat, Kaynak Yaynlar, stanbul, 2012, s. 82, 83, 84 Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, 15. Mill Eitim uras, s. 4. http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/ 2012_06/06021410_15_sura.pdf (Eriim: 22.09.2012)

298

mam Hatip liselerinin orta ksmlarn kapatacak bu karar, neticede tavsiye kararyd. nk Mill Eitim uralar bakanln danma organyd ve verdii kararlarn balayc zellii yoktu. Bugne kadar yaplan uralarda alnan yzlerce kararn gereklememi olmas da bunun gstergesiydi.249 28 ubat 1997de kamuoyunda postmodern darbe olarak nitelendirilen 18 maddelik Mill Gvenlik Kurulu bildirisi hkmete tavsiye edildi. 28 ubat srecinin gn yzne kt o gn, kararlardan 3 direk Mill Eitim Bakanln ilgilendiriyordu. Bunlar: Eitim politikalarnda yeniden Tevhidi Tedrisat Kanunun ruhuna uygun bir izgiye gelinmelidir, -Temel Eitim 8 yla karlmaldr, -mam-Hatip okullar toplumdaki bir ihtiyac karlamak zere kurulmulardr. Bu ihtiyacn fazlas olan mam hatip Okullar, meslek okullarna dntrlmelidir. Ayrca kkten dinci gruplarn kontrolnde olan Kuran Kurslar kapatlarak, Mill Eitim Bakanlna bal okullarda dzenlenmelidir.250 Koalisyon hkmeti 28 ubat kararlarn uygulamaya hi niyetli deildi. Hkmetin byk orta Refah Partisi tabanna mesaj veriyor, MGK kararlarnn tavsiye nitelii tadn ve gerekli olan maddelerin uygulanacan sylyordu. Asker 26 Nisanda yaplan MGK'da, hkmeti irtica ile mcadelede samimi bulmadn aklad. Kamuoyunda, askerin darbe yapma niyetinde olmad; ancak bu kez grevin 'silahsz kuvvetlere' dt hatrlatlyordu. ler sivil toplum rgtleri eliyle yaplacakt. Ve Genelkurmay karargahnda verilen 'brifing sreci' balad. Asker; ii-iveren kurulular, sivil toplum kurulular, medya ve yarg mensuplar ile aktan temas kuruyor; Mill Askeri Stratejik Konsept'in (MASK) deitiini, irticayla mcadele iin silah bile kullanlabileceini sylyordu. 28 ubat kararlar ve 8 yllk kesintisiz eitim ile balayan tartmaya herkes ortak edilmiti. ada Yaam Destekleme Dernei'nden, Trk Kadnlar Birliine, TOBB'dan Ziraat Odalar Birliine kadar herkes 8 yllk kesintisiz eitimin uygulanmas ve Kur'an kurslarnn kapatlmasn istiyordu. Hatta turist rehberleri Vakf ve stanbul Turist Rehberi Esnaf Odas yazl aklama yapyordu, yle diyorlard: Dnyaya, Mslmanlarn ounlukta bulunduu tek laik lke olma zellii bulunan lkemizde devlet eliyle demokrasi ve laiklik dman milyonlarca insan yetitirildiini aklayamyoruz. Yarm milyon gencimizi, nasl oluyor da sadece din adam yetitirmekle snrlandrlmas gereken din okullarndan, st dzey kamu yneticisi olarak kardmz

249 250

etinkaya, T; s. 88, 89 28 ubat Postmodern Bir Darbenin Sosyal ve Siyasal Analizi, Birey Yaynclk, stanbul, 2007, s. 15, 16

299

anlatamyoruz. Cami saysnn okul saysnn nne gemesine izin veren bir devlet anlayn izah edemiyoruz. (Cumhuriyet 11 Mart 1997). 251 8 Yllk kesintisiz eitim meselesi, Anasol-D hkmeti greve balayal bir ay bile olmamken yine hkmet krizine dnt. Konu ile ilgili yasa tasars 22 Temmuz'da Meclise sunuldu ancak Bakanlar Kurulunda baz ANAP'l bakanlarn tasarya imza koymamas hkmette kavgaya sebep oldu. Sabah saat 5'e kadar sren Bakanlar Kurulunda DSP'li Bakanlarn yasa tasarsn imzalayp kmasndan sonra, ANAP'l bakanlar uzun uzun tasary tartt. Kriz, DSP'li bakanlarn Kur'an Kurslarnn Mill Eitim Bakanlna Balanmas isteinden dolay kmt. Daha sonra DSP'li Bakanlara 'Kur'an Kurslar Diyanette kalacak ama denetimi Mill Eitim Bakanl yapacak' ara forml iletildi ve DSP'li bakanlar ikna olunca uzlama saland. (Milliyet, 23 Temmuz 1997). Nihayet zerinde aylarca tartlan 8 yllk kesintisiz eitim Meclis Genel Kurulu'nun sabahlara kadar sren 37 saatlik almas sonunda 277 milletvekilinin oyuyla 16 Austos 1997de yasalat. ODT Rektr Prof. Dr. Sha Sevk niversitesinin al treninde yapt konumada durumu yle zetliyordu: Hepimiz kabul etmeliyiz ki Trk Silahl Kuvvetleri'nin basks olmasayd, parlamentomuz bu kanunu karamazd.252

c. rticann yeni simgesi Tarihe geen Mill Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarihli toplantsnda alnan kararlardan biri de zel kiiler veya vakflar tarafndan alan renci yurtlaryla ilgiliydi. O gnlerde zel yurtlarda irticai kesime destek verildii konuuluyordu. rencilere zorla namaz kldrld gibi konular gndeme getiriliyor, ksaca bu yurtlarda beyin ykama faaliyeti yapld anlatlyordu. Hkmet ile MGKnn asker yeleri arasnda gerginlikler devam ederken Mill Eitim Bakan Mehmet Salam da il valilerine bir genelge gnderdi. 18 Mays 1997 tarihli genelgeyle, renci yurtlar ve benzeri kurumlarn ve pansiyonlarn denetlenmesi ve 15 gn iinde istenen bilgilerin acilen Bakanla iletilmesi istenmitir. O dnemde stanbul Mill Eitim Mdrlnde yurtlardan sorumlu Mill Eitim ube Mdr Nurettin Gncye bir soruturma alr ve Bakanlk mfettilerinin kendisine ynelttii soru udur: Siz Valide Sultan renci Yurdunda toplant yapmsnz, o toplantya ayanzn zerine galo takarak girmisiniz. Byle bir iddia var. Dier mdrler de ayaklarna terlik giymiler bu doru mu?

251 252

etinkaya, T; s. 94, 95, 96 Hrriyet, 24 Eyll 1997

300

Nurettin Gnc bu olaydan ksa bir sonra l Mill Eitim ube Mdrl grevinden alnarak il dna retmen olarak atand. Mill Eitim Bakanl Mstear Bener Cordan imzal yazda mfettilerin hazrlad rapora atfta bulunuluyor ve yle deniliyordu: Mill Eitim Mdrlnce 18 Mart 1998 gn planlanan ve Valide Sultan renci Yurdunda gerekletirilen ve zel yurt mdrlerinin arld, bakanln yaptnz, toplant salonuna ayakkabnzn zerine galo takarak geldiiniz, toplantya katlan yurt mdrlerinin de terlik giydikleri, giymeyenlerin ayakkablarnn zerine galo takmasnn istendii, trban gibi terliin de irticai kesimin bir simgesi olarak kullanld, () 657 sayl kanunun 125/C-1 maddesi gereince 1,30 orannda aylktan kesme cezas ile cezalandrlm bulunuyorsunuz.253 d. 8 yllk kesintisiz eitime kar olanlarla gnl ba kurmak: 28 ubat Srecinin idari ilemleri arasnda yer alan; stanbul Eyp le Mill Eitim ube Mdr Yaar Deirmenci hakknda yazlan, Mill Eitim Bakanl Mstear Bener Cordan imzal yazda: stanbul Eyp le Mill Eitim Mdrl eski ube mdr olarak hakknzda MEB Mfettileri tarafndan dzenlenen 6.3.1996 gn ve 8517/10, 6 sayl soruturma raporunda; Trbanl retmenlere yakn bir grnt sergileyerek baz ast ve stleriniz nezdinde 8 yllk zorunlu eitime kar ve kar olanlarla gnl ba olan bir kii olduunuz kanaatinin olumasna meydan verdiiniz tespit edilmitir. Sz konusu raporda bulunan bilgi ve belgelerin deerlendirilmesi sonucu 657 sayl kanunun 125/A-e maddesi gereince uyarma cezas ile cezalandrlm bulunuyorsunuz. Mahkeme kararnda ilelerden birinde ube mdrlnn devam etmesi istendii halde, Yaar Deirmencinin mdrlne son verildi ve bir liseye retmen olarak atand. Sonuta 1998'de balayan dava 6 yl sonra 23 Mart 2004 tarihinde sona erdi. Dantay 5. Daire'de grlen davann nihayetinde hkimler u karar verdi: Soruturmaclar tarafndan da yneticilik grevinden alnmas nerilmeyen davacnn, stanbul Eyp ile mill eitim mdrlndeki ube mdrl grevinden alnmasn gerektirecek hukuken geerli somut bir neden bulunmad ve yalnzca baz ast ve stlerin deerlendirme ve yorumlarna dayanlarak ilem tesis edildii anlaldndan, davacnn naklen atanmasna ilikin ilemlerde kamu yarar ve hizmet gerekleri ynnden hukuka uyarlk ve davann reddi yolundaki dari Mahkemesi kararnda da hukuki isabet grlmemitir.254 Dier taraftan 1997-2001 yllar arasnda Milli Eitim Bakanl tarafndan Soruturma alan personel ile bu personelin ald ceza ve Soruturmay atran birim/kurum ilgili Bakanlk tarafndan Komisyonumuza gnderilmitir.

253 254

etinkaya, T; s. 55, 56, 59, 62 etinkaya, T; s. 237, 242, 243

301

Komisyona gnderilen belgelerde soruturma alan meslek gruplar ile says aadadr: Milli Eitim Bakanl tarafndan 1997-2001 yllar arasnda Klk-kyafet Ynetmeliine aykr davrandklar gerekesi ile 804 retmenin grevine son verilmitir. Bu personel hakkndaki soruturma taleplerinin Bakanlk Makam, Genelkurmay Bakanl, Milli Eitim Bakanl, UTKK, MGK, Amasya Valilii, Zonguldak Valilii, Kocaeli Valilii, Karabk Jandarma Komutanl ve MEB Bakanl Mstearlndan geldii grlmtr. Kayseride bir zel lisede grev yapan 4 bayan retmen derslere peruklu olarak girdikleri iin haklarnda soruturma alm ve istifa etmilerdir. Genelkurmay Bakanlnn soruturma talep ettii bir Yurt Mdr hakknda Yurdun ktphanesinde (1) adet Kuran- Kerim bulunduu gerekesi dikkat ekmitir. Dier taraftan 646 personel hakknda yukarda belirtilen benzer sulamalardan dolay soruturma alm ve inceleme safhasnda kald, grlmtr. Soruturma gerekeleri incelendiinde, klk-kyafet ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 657 sayl Devlet Memurlar kanunu Madde 125-A, g bendine gre ; Belirlenen klk ve kyafet hkmlerine aykr davranmak gerei uyarma cezas verilmesi gerekirken, ayn gerekeden greve son verilmeye kadar farkl uygulamalar yapld anlalmtr. mam-Hatip Liselerinde Okuyan Kz rencilerin Maruz Kald Barts Yasa Uygulamalar mam Hatip Liseleri, kurulduu yllardan bu yana her zaman siyasetiler arasnda tartlan bir konu olmutur. 28 ubat dneminde ise bu tartma doruk noktasna km; szkonusu okullarn Refah Partisi ve dier irticai gruplarn arka bahesi olduu, bu okullarda okuyan rencilerin devleti ele geirmek amacyla kullanld, irticai rgtlerin bu renciler arasnda rgtlendii vb. eklinde yaplan propaganda toplumdaki gerilimi daha da artrmtr. Bu propaganda kampanyasnda, barts, trban olarak adlandrlarak, siyasi bir simge olarak tanmlanm; dolaysyla Devrim Kanunlarna gre okul vb. kamusal alanlarda trban taklmayaca ne srlmtr. Bu propagandann etkisiyle 28 ubat dneminde mam Hatip Liselerinde renim gren kz rencilerin bartl olarak okula ve derslere girmesi hukuk d yollarla engellenmitir. Bu maksatla okullarn nne panzerler ve polisler ylarak televizyon kameralar nnde szkonusu renciler taciz edilmi; bu rencilerin eitim hakk ellerinden alnmtr. Bu nedenle ok sayda kz renci, renim grebilmek iin Avrupa lkelerindeki okullara gitmek zorunda kalmlardr. Anayasa ve Trkiyenin taraf olduu Uluslararas Szlemelerin ilgili hkmlere gre, Trkiye Cumhuriyeti Devletinde hi kimsenin kapsam Kanunla tespit edilen ve dzenlenen eitim hakkndan yoksun braklamayaca aka bildirilmi olmasna ramen, bu yasak uzun yllar devam etmitir.

302

Oysa ki, 12 Eyll darbesinde bile barts yasa uygulanmamtr.255 28 ubat dneminde, zellikle, stanbul Valisi Erol AKIR imzal, le Kaymakamlklarna gnderilen ki yazda,256 Klk Kyafet Ynetmeliine uygun davranmayan rencilerin okula alnmayarak karlmas; bu rencilere msamaha eden, gz yuman okul mdrleri ve sorumlu retmenleri iin grevden uzaklatrma dahil her trl cezai, idari ve inzibati ilem yaplmas istenmitir. retmenlere ynelik uygulamalar: Bu sre ierisinde ok sayda retmende barts nedeni ile eitli cezalara arptrlm ve hatta kamu grevinden karlmtr. Komisyonumuza bu konuda ok sayda madur dilekesi ulamtr. Bunlardan; retmen Meryem VARGUN: 10/10/2012 tarihli dilekesinde; Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi retmenlii blmnden 1995 ylnda mezun olduunu, Eyll aynda Van mam Hatip Lisesine Fizik retmeni olarak atandn, daha sonra Ankara' nn Mamak ilesinde; bulunan Mamak mam Hatip Lisesinde Fizik retmeni olarak almaya baladn, grev yapt okullarda bartl olarak altn, bu nedenle 1998-2000 yllar arasnda alt okullarda srekli mfetti soruturmas geirdiini ve her defasnda eitli disiplin cezalarna arptrldn, 2000 ylnda ise alt ay sresince grevden uzaklatrldn(aa alnma ) ve nihayet ayn yln Kasm aynda ise MEB Yksek Disiplin Kurulu kararyla memuriyetten ve dolaysyla retmenlik mesleinden temelli olarak ihra edildiini, belirtmitir. Szkonusu olay ve benzer olaylarla ilgili mevzuat incelendiinde; 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa 125. Maddesinin A/g bendine gre Memurlarn 'belirlenen klk kyafet hkmlerine uymama' snn cezas sadece 'Uyarma' olmasna ramen, haksz yere, sadece klk kyafetten dolay ve her defasnda bir st ceza verilerek en ar disiplin cezas olan 'memuriyetten ihra' ile tecziye edildii, Akas karl sadece uyarma cezas olan bu durumun 'memuriyetten karlma' ile cezalandrlmas hukukun zorlanmas olarak grlmtr.

255

Bu konuda, Milli Eitim Bakanlnca mam-Hatip Liselerinde okuyan kz rencilerin kyafetleri konusunda Bakanlk Grnn bildirilmesi talebiyle Devlet Bakan Sn. Mehmet ZGNEe gnderilen 22.12.1980 gn ve 018323 sayl yazda yer alan Diyanet leri Bakanl Din leri Yksek Kurulu tarafndan ilgili Devlet Bakanlna sunulmak zere hazrlanan ve Diyanet leri Bakanlk Makamna arz edilen 30.12.1980 tarih ve 77. Nolu KARARda: mam-Hatip Liselerinin ynetmeliinde, dinimizin Mslman kadnlarn rtnmesiyle ilgili hkmlerine aykr, anayasamzn tand kiinin temel hak ve hrriyetlerini zedeleyici ve sz edilen okullarn ynetim, eitim ve retim faaliyetlerini olumsuz ynde etkileyici nitelikte hkmlerin yer almasnn uygun olmayaca mtalaa olunmutur. ifadelerine yer verilerek mam-Hatip Liselerinin ynetmeliine bartne ilikin yasan konulmasnn doru olmayaca vurgulanmtr. 256 stanbul Valiliinin 12 ubat 2002 tarih ve B.08.4.MEM.4.34.00.23. -Orta Sor.410/1200 sayl limiz mamHatip Liselerinde Klk-Kyafet Ynetmeliine Uyulmas ile 12 Mart 2002 tarih ve B.08.4.MEM.4.34.00.12 510/907 sayl yazlar ektedir.

303

- Fatma SUMEZ: 18.06.2012 tarihli mektubuyla Komisyonumuza bavuran Fatma SUMEZ, Lise eitimini tamamladktan sonrada Ankara Hacettepe niversitesi Ev Ekonomisi Y. O. Ev daresi ve Aile Ekonomisi blmn bartl olarak bitirdiini,15/04/1996 ylnda Trabzon'da ilk defa greve baladn, Hayrat merkez ilkokulunda stajyer retmen iken 14/01/1997 tarihinde ilkretim mfettilerince hakknda tutanak tutulduunu, daha sonra barts nedeni ile aa alnma ve srgn edilme gibi cezalara arptrldn ve nihayetinde, Yksek disiplin Kurulu kararyla barts takt ve toplumun huzur ve skununu bozduu gerekesiyle grevine son verildiini belirtmitir. Fatma SUMEZ bu sreten sonra yaad olaylarla ilgili olarak; -Toplumdan dlandklarn hissetmeye baladklarn, -Maddi olarak byk klfetlerle karlatklarn, o dnemde ikiz kzlarnn olduunu, bu ortamda ok byk ekonomik sknt yaadklarn, -Kendi anne ve babasnn salk gvenceleri karlarken grevine son verilmesi nedeni ile anne ve babasnn madur edilerek ila ve tedavilerini doktor masraflarn karlayamaz dur uma dtklerini, -Manevi olarak ise rencilerinden koparldn ve ocuklar kendi ocuu gibi sevdii iin bu konuda da znt yaadn, -Grevden atlmadan nce barts sebebiyle yaplan soruturmalarla adeta bana bir idam mahkumu muamelesi grdn ve hakaretlere uradn, -Bartsnn yasak kapsamnda deerlendirilmesini bir nebze atlatmak amacyla eiyle birlikte gnlerce istanbul sokaklarnda peruk satn almak iin dolatn, bama peruk takp snfa girdii bir zamanda rencilerin alay ettiklerini, -Yaanan bu srete hem psikolojisinin hem de salnn bozulduunu ifade etmitir. Bu dnemde yaanan olaylarla ilgili benzer nitelikte ok sayda mektup komisyonumuza gnderilmi, ve ok sayda retmenin madur edildii grlmtr.

YK Bakanl ve niversiteler tarafndan gnderilen yazlar: 12 Eyll 1980 askeri darbesinde olduu gibi, 28 ubat dneminde de niversitelerde adeta bir korku rzgar estirilmitir. ok sayda rektr ve dekan eriat/irticac olduklar veya eriat/irticac kadrolamaya gz yummakla itham edilmi; bu konuda kimi zaman isimsiz ve imzasz, kimi zaman da bizzat retim yelerince Cumhurbakanl ve YK Bakanlna muhtelif ihbar mektuplar gnderilmi, bu iddialar incelenerek ilgililer hakknda soruturmalar alm ve grevlerinden alnmlardr.

304

1. YK Disiplin Kurulu tarafndan 1997 ylnda; Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 16 personel Kamu grevinden karlma cezas, 1998 ylnda Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 31 personel , Trban yasa ile ilgili gsteriye katldklar gerekesi ile 11 personel, Kamu grevinden karlma cezas, 1999 Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle ylnda Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 50 personel , Trban yasa ile ilgili gsteriye katldklar gerekesi ile 3 personel, 2000 ylnda Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 8 personel, deolojik ve siyasi amal trban takmak gerekesi ile 19 personel ve irticai faaliyette bulunduu gerekesi ile 1 personel olmak zere 1997 2000 ylllar arasnda toplam 139 personel kamu grevinden karlmtr. YK Disiplin Kurulunun kararlar incelendiinde, en fazla cezann 1999 ylnda verilmi olduu, 2000 ylnda verilen cezada ise ilk kez deolojik ve siyasi amal trban takmak gerekesi kullanlmtr. Dier taraftan ayn yl kurulda grlen ceza konular incelendiinde, fiili tecavz, kfr ve hakaret, sahtecilik ve dolandrclk gibi konularda kamu grevinden karmas teklif edilen cezalarn reddedildii grlmtr. 2. Dumlupnar niversitesi tarafndan gnderilen belgelerde, 196 retim grevlisinin szlemelerinin yenilenmesi nedeni ile grevlerine son verildii anlalmtr. Komisyona ulaan mektuplarda buna benzer olaylarn dier niversitelerde de olduu bilgisi alnmasna ramen niversitelerden konuyla ilgili saysal deerler tam olarak alnamamtr. 3. Yksekretim Kurulu (YK) Bakanlnn Balkesir niversitesi Rektrlne gnderdii 26.08.1996 tarih ve 16562 sayl yazda zetle, aratrma grevlisi olarak lisansst eitim amacyla yurt dna gnderilen kiilerin lkenin birlik ve btnln tehdit ettii vurgulanmtr. Bu kiilerin eitimlerini tamamladktan sonra yurda geri arlmalar, kalan eitimlerini Trkiyede tamamlamalarnn gerekli grld ve dnlerinde her trl faaliyetlerinin takip edilmesi gerektii ifade edilmitir. 4. Yksekretim Kurulu Bakanlnn Milli Eitim Bakanlna gnderdii 30.03.2000 tarih ve 6343 sayl yazda zetle u hususlara yer verilmitir: Yksekretim Yrtme Kurulu 10.12.1997 tarihinde ald kararla, Bundan byle, yurtd yksekretim kurumlarnda renim grenlerin, renim programlarnda T.C. Anayasasnn temel ilkeleri ile 2547 Sayl Kanunun 4 ve 5. Maddelerinde belirlenen temel ama ve ilkelere aykr dersler bulunmas halinde diplomalarna denklik verilmemesine; Gemi yllarda Kurulumuz tarafndan ilahiyat alannda verilmi olan denklik belgelerinin, renim sresi, devam, snav, deerlendirme ve benzeri eitim-retim esaslar ile, belgelerde maddi hata bulunup bulunmad ynlerinden yeniden incelenmesine, yukarda belirtilen hususlarda eksiklik, aykrlk, uygunsuzluk veya maddi hata bulunduunun tespiti halinde daha nce verilmi olan lisans denklik belgelerinin iptaline; yukarda belirtilen hususlara uygunluu tespit edilen durumlarda ise, daha nce verilmi olan lisans denklik belgelerinin 09.01.1996 tarihli lahiyat Uzmanlk Komisyonu 305

Raporu dorultusunda n lisans denklik belgesine dntrlmesine ve bu belgelere, 2547 Sayl Kanunun 43. Maddesi hkmlerine dayanlarak Bu belge retmen atamalarnda geerli deildir. eklinde erh konulmasna; bu suretle de hukukun temel kavramlarndan olan kazanlm haklar geri alnamayaca ilkesi ihlal edilerek maduriyetlere yol amtr. Daha nce Kurulumuzdan alm olduklar n lisans denklik belgeleri ile Ankara ve Dokuz Eyll niversitelerinde denklik lisans tamamlama programn baaryla tamamlayanlara verilmi olan lisans denklik belgelerine, 16.07.1997 tarihli karar uyarnca konulan Bu belge retmen atamalarnda geerli deildir. eklinde deitirilmesine karar verilmitir. 5. nn niversitesinin YK Bakanlna gnderdii belgeler arasnda Malatya l Jandarma Komutanlnn 14.05.2001 tarih ve STH:3590-1046-00/Ter-as.K.1236(3634) sayl yazsnda Rektr Prof. Dr. Fatih Hilmiolu ismine gnderdii yazsnda: Nurculuk Grubuna mensup Mustafa Sungur grubu mensuplarnn yaptklar toplantda baskn yapld ve bu toplantda bulunan Prof. ener Dilek hakknda idari ilem yaplmasnn talep edildii grlmtr. Dier taraftan basknda gzaltna alnan 69 kii hakknda stanbul DGM tarafndan 1999/385 nolu karar ile takipsizlik karar verilmi olmasna karn sz konusu toplantya katld gerekesiyle YK Disiplin Kurulu Karar ile Prof. ener Dilekin kamu grevinden karld grlmtr. 6. stanbul niversitesi ktisat Fakltesi retim yelerinden Do. Dr. Sevgi Kurtulmua klk kyafet ynetmeliine uymamas nedeniyle hakknda daha nce alan disiplin soruturmas sonucunda uyarma ve iki yl sreyle kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilmitir. Ceza konusu hususlarda srarc davrand gerekesiyle Yksekretim Kurumlar Ynetici retim Eleman ve Memurlar Disiplin Ynetmeliinin 15. Maddesi dikkate alnmak su retiyle 10. Madde gerei Grevden ekilmi Sayma disiplin cezas uygulanmtr. Do. Dr. Sevgi Kurtulmuun kyafetinin ynetmelie uygunluunun tespit edilmesi iin retim yesi alma arkadalarndan oluan bir komisyon tekil edilmitir. Burada dikkat eken husus ise, komisyon yelerinin ounluunun kyafetin ynetmelie aykr bir zellik tamad ynnde gr bildirmesine karn Do. Dr. Sevgi Kurtulmuun niversite ile iliii kesilmitir. 7. YK Bakanlnn niversite Rektrlklerine gnderdii 14.05.1997 tarih ve B.30.0.PER.0.00.00.01/05.001-5053.8750 sayl yazsnda, baz radikal dini unsurlara vurgu yaplarak sistemli bir mcadele sreci balatlmas, bu erevede aydnlatma faaliyeti yrtlmesi, mevzuata uymayanlar hakknda ilem yaplmas ve yaplacak faaliyetler hakknda bilgi verilmesi istenmitir. Buna istinaden baz niversitelerin bal fakltelerine bu ynde almalar yrtmelerine ilikin yaz yazdklar grlmtr. 8. ileri Bakanlnn 1998 ylnda yaymlad iki gizli genelgeden birinde yeni kayt olacak rencilere zellikle trban konusunda ikna ve ikaz yntemi ile mdahale edilmesi, srarc rencilere yasal mevzuatn hatrlatlmas direktifi verilmektedir. Dier genelgede ise, trban konusunda yaplan eylemlerde genellikle 2911 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununa muhalefetten gzaltna 306

alnanlarn yarg nnde serbest brakld vurgulanarak, eylemlerin basit bir gsteri olmaktan ziyade Cumhuriyetin temel niteliklerini deitirmeye ynelik olduu hatrlatlm ve suun niteliinin iyi belirlenerek gzaltna alnanlarn Cumhuriyet Savclna sevk edilmesi istenmektedir. Bu erevede, cezasz kalan suun olaylarn trmanmasnda nem rol oynad belirtilerek hkim ve savclarla yakn iliki iinde olunmas tavsiye edilmitir. Gerei iin Valilik ve gvenlik birimlerine bilgi iin Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ile MGK Genel Sekreterliine gnderilen genelgeler ekte sunulmutur. 9. Eski YK Bakan Kemal Grz grev sresi boyunca deiik vesilelerle niversitelere yazd yazlarda laiklik, irtica ile mcadele ve trban konularna zel hassasiyet gsterilmesi konusunda uyarlar yapt grlmtr. 10. Necmettin ERBAKAN niversitesi (Seluk niversitesi dneminden) Meram Tp Fakltesinde, Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle 24 Hemireye kamu grevinden kma cezas verilmitir. 11. Ondokuz Mays niversitesinde 223 rencinin uyarma, knama ve okuldan uzaklatrma cezas ald grlmtr. 11. Pamukkale niversitesinde 20 renci knama ve uyarma cezas almtr. 12. Sakarya niversitesinde 23 personel Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle uyarma, knama ve aylktan kesme cezalar verilmitir. 13. Aksaray Meslek Yksek Okulunda 6 renci Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle knama cezas almtr. 14. Celal Bayar niversitesinde 9 Aratrma Grevlisi Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle uyarma ve kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas almtr. 15. Cumhuriyet niversitesinde irticai faaliyet yrtt gerekesiyle 2 personele kademe ilerlemesi ve uyarma cezas verilmitir. 16. Dumlupnar niversitesi 1997-2002 yllar arasnda 196 retim grevlisi ve aratrma grevlisinin grev srelerinin yenilenmedii grlmtr. Bu tr bir uygulamann dier niversitelerde de olduu, bu uygulama nedeniyle de ok sayda retim grevlisinin madur olduu deerlendirilmektedir. 17. Harran niversitesinde Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle 8 Hemire ve Aratrma Grevlisi memuriyetten karma cezas verilmitir. 18. nn niversitesinde Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle 6 personele kademe ilerlemesi cezas verilmitir. niversitelerde yaanan olaylara rnek olarak; Harran niversitesi Rektrl grevini yrten Prof.Dr. Servet Armaan dan bir dieri, 1993-15.11.1996 yllar arasnda Harran niversitesi Rektrl grevini yrten Prof.Dr. Servet Armaannn Cumhuriyet Gazetesinde yer alan iddialar ve baz retim yelerince YKe ulatrlan ikayet dilekeleri zerine alan soruturma neticesinde grevden alnd, 307

Marmara niversitesi Fen-edebiyat Fakltesi Dekan Prof.Dr.Mustafa etin Varlkn irtica faaliyetleri ile Marmara niversitesi Beden Eitimi ve Spor Yksek Okulunda Atatrk bstlerinin krlmas, Atatrk fotoraflarnn kaybolmas, yrtlmas ve zerinde kltc tahrifat yaplmas gibi irticai faaliyetlere katldklar gerekesiyle disiplin cezasyla cezalandrlan rencilere geici mezuniyet belgeleri verilmesi hakknda Cumhurbakanlna eitli imzasz ve isimsiz ikayet mektuplar gnderilmi, bu dilekeler Cumhurbakan Genel Sekreterlii tarafndan irticai faaliyetler ynnden incelenerek sonucu hakknda bilgi verilmek zere YKe yazlarla intikal ettirilmitir. Bu iddialar zerine YK Denetleme Kurulu tarafndan gerekli incelemeler balatlm, ilgili renciler okullarndan uzaklatrlmlardr. Komisyonumuza gnderilen Dr. Kazm Kara imzal mektupta; Yznc Yl niversitesi 'nde, retim elemanlar kendi mktesebat olan kadrolara (Yrd. Do., Do. Ve Prof.) atanmayarak madur edildikleri, baz retim elemanlarna bu birok retim yesi de, Kemal Grz'n Bakanl zamannda YK'e yazlan yazlarla denenmek zere baka niversitelere atandklarn (Prof. Dr. Nurhan Akyz, Prof. Dr. Avni ztrk, Do. Dr. Erdoan Kkner, Do. Dr. Burhan Arslan, Yrd. Do. Dr. M. Kazm Kara). Bu dnem ierisinde niversite ynetimince yaymlanan 11.10.2001 tarihli Prof. Dr Ycel AKIN imzal Genelgede; Yksekretim Kurumlarnda renim gren rencilerin, alan akademik ve idari personelin niversitelerde herhangi bir siyasi ya da dini ideolojinin simgesi eklinde klk kyafette bulunamayaca ynnde karar ve uygulamalara uyma zorunluluu bulunmaktadr. Bu konudaki karar ve uygulamalarn yasal dayana Anayasann balang blmnde yer alan ilkeler ve zellikle laiklik ilkesi, Anayasann 2, 10, 24, 174, maddeleri Anayasa Mahkemesi, Dantay, dare Mahkemesi ve Avrupa nsan Haklar Komisyonu kararlardr. Yksekretim Kurulu Bakanl 28.08.2001 tarih ve 19196 sayl yazsyla; yasal dzenlemeler, yarg kararlar ve uygulamalar erevesinde trbanl kiilerin niversitelere alnmamas hususunda niversite Ynetimlerince gerekli zen ve titizliin gsterilmesinin gerektiini belirtilmektedir. Buna gre, niversitemiz Kampusu dahilinde bulunan lojmanlarda ikamet edenlerinde trbansz olmalar gerekmektedir. Aykr tutumlarn srdrmekte olanlar hakknda ise gerekli tm yasal ilemler yaplaca nemle rica olunur. fadeleri yer almtr. 7. Basn- yayn kurulularna yaplan basklar: Adalet Bakanl tarafndan Komisyonumuza gnderilen yaz eklerinde ifade edilen konu balklar incelendiinde, 1997-2006 yllar itibariyle aada gsterilen izelgede irticai yayn 308

yaptklar iddia edilen yaynlarn saylar yer almaktadr.

RTCA NTELKTE YAYIN YAPAN YILLAR GAZETE 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 TOPLAM 21 20 23 44 69 35 11 12 0 0 235 KTAP 4 3 1 21 3 5 1 1 0 0 39 DERG 7 0 1 9 10 15 6 4 0 0 52 RADYO 6 13 13 45 34 13 3 1 0 0 128 TV 1 4 5 21 14 1 0 0 0 0 46 TOPLAM 39 40 43 140 130 69 21 18 0 0 500

zet olarak ifade etmek gerekirse, on yllk bir dnem baz alndnda, toplam olarak 235 gazete, 39 kitap, 52 dergi, 128 radyo ve 46 televizyonun irticai nitelikte yayn yapt belirtilmitir. Bu izelgeye gre, irticai yayn yapt eklinde nitelendirilen gazetelerin says 2001 ylnda zirveye kmtr. Benzer ekilde kitaplar, radyolar ve televizyonlar asndan bu tr yaynlar 2000 ylnda en byk art gstermitir. Dergiler asndan ise en youn yl 2002 olmutur. Dolaysyla 406 Sayl MGK Kararna istinaden alnan nlemlerin 2000li yllarn balarna kadar etkili olamadn sylemek mmkndr. te yandan, MGK Genel Sekreterliinin 28.01.2000 tarihli yazsnda, Babakanlk Uygulamay Takip Kurulu faaliyetleri erevesinde dzenlenen raporlarda yalnzca 406 Sayl MGK karar kapsamndaki konulara yer verilmesi istenmitir. Bylelikle irtica kavramnn birinci ncelikli tehdit olarak empoze edilmi olduu ancak, blc yayn yapan kurululara deinilmedii aka grlmektedir. Bu kapsamda, blc terrn etkili olduu bir dnemde silahl kuvvetler tarafndan irtica tehdidinin n plana karlm olmas, bugn gelinen nokta dikkate alndnda tehdit alglamas asndan tartmaya ak bir tercih yapldn sylemek mmkndr. Ayrca, sz konusu dnemde zel televizyonlara ve radyolara alan davalarn ounluunun takipsizlikle sonulanm olmas, televizyonlarn hi birinin mahkum edilmemesi, radyolarda ise sadece 2 mahkumiyet karar bulunmas dikkat ekicidir. Benzer ekilde davalarn nemli bir 309

blmnn erteleme, grevsizlik, derdest, yetkisizlik gibi deiik ekillerde sonuca balanm olmas konunun yarg organlar nezdinde farkl alglama veya ele alma biimlerine neden olduunu akla getirmektedir. Bylelikle bu davalarn alma nedenlerinin bir ynyle bask unsuru olarak kullanld ve alan davalarn sorgulanmaya muhta hale geldii deerlendirilmektedir.

310

SEKZNC BLM 28 UBAT SRECNN HUKUKSAL/YARGISAL BOYUTU

Raporun bu blmnde, 28 ubat 1997 post-modern darbe srecinde toplumun deiik kesimlerine verilen yada sunulan brifinglerin genel felsefesi ve 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kararlar ercevesinde Refah Partisi ve Fazilet Partisi kapatma davalar ele alnacak olup, 28 ubat srecinin yargsal etkileri deerlendirmeye tabi tutularak lkemizde bir daha darbe olmamas iin yaplmas gerekenler/neriler sunulacaktr. 1. 28 ubat sreci brifinglerinin genel felsefesi: 28 ubat srecinde Genelkurmay Bakanl tarafndan sivil toplum rgtlerine, medyaya, retim yelerine, yarg mensuplarna verilen brifinglerin hangi amala verildiini ve tadklar felsefeyi anlayabilmek iin sz konusu brifinglerin, hkmetin demokratik yolla sona ermesi iin kullandklar yntemlerden biri olarak niteleyen Deniz Kuvetleri Komutan Oramiral Gven Erkaya'nn sylediklerinin ne kadar nemli olduu grlecektir. Oramiral Gven Erkaya brifinglerle ilgili olarak basna u demei vermektedir:..Brifinglerle kamuoyunu bilinlendiriyoruz. Tabii almalarmzn ou milletvekillerini ikna etmeye yneliktir. Rejimin iine dt tehlikeyi ncelikle onlarn grmesi gerekir...Biz bu yola karken Genelkurmayda toplandk.Muhtemel olumsuzluklara kar kkl, alternatif planlar hazrlamaya koyulduk. Her olumsuzluun bir kar koyma tedbirini aldk. Planlar cebimizde. Ama meselenin demokratik yollardan zlmesini istiyoruz ve bekliyoruz. Parlemento yelerinin meseleyi siyaseten halletmeleri iin bekledik. Verdiimiz mesajlar almadlar veya almak istemediler. imdi ikinci maddeyi uyguluyoruz. Sivil kesimde kamoyu oluturuyoruz.257 Dnemin Genel Kurmay Genel Sekreteri Tmgeneral Erol zkasnak brifinglerin gerekesini yle izah etmektedir: TSK yaps gerei kamuoyu ile i ie olan bir kurum deildir. Ancak yaplan kimi almalar hakknda da kamuoyunun bilgisinin olmas gereklidir. TSK demokrasiye saygldr. Demokrasinin ilkelerinin dnsz korunmasndan yanadr. Toplumun ok nemli bir kesiminin de bu konuda herhangi bir phesi yoktur. Ancak TSK'nn bu konudaki kararlnn tm kesimlerce bilinmesi gerekmektedir.258 zellikle, dnemin Genelkurmay kinci Bakan Orgeneral evik Bir'in Washington Post gazetesine verdii demete Biz Silahl Kuvetler olarak anti-laik akmlar not etmeye birinci ncelik veriyoruz. Bu akmlar, orduya bile szmaya alyorlar. Laiklik kart tehdit, 12 yldr sren PKK
257 258

Hulusi Turgut, Refahyol Krizi Nasl Atlatld, Sabah Gazetesi, 28 Mays 1998. Ezgi Grses, Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar Haziran 2012, s, 103.

311

tehditinden daha ciddi duruma gelmitir. MGK kararlar zerinde MGK'nn btn yeleri gr birliine varmtr. Bunlar mutlaka uygulanmaldr. Aksi halde lkenin gelecei ok olumsuz etkilenecektir. Askeri darbelerin olumsuz sonular yarattn biliyoruz. Demokratik kurumlarn basks ile MGK kararlarnn uygulanacana inanyoruz. eklinde grlerini beyan etmektedir.259 Raporumuzun daha nceki blmlerinde sunulan brifingler, yukardaki grlerle birlikte deerlendirildiinde; 28 ubat dneminde, askerin, irticai kesim ve Refah Partisinin lke iin artk PKK kadar tehlikeli olduu ve bunlarn mutlaka yok edilmesi gerektiinden bahisle, demokrasiden yana gzkp, silahsz kuvvetler yoluyla demokrasiye mdahale/yn verme gayreti iinde oldular, bu hususla ilgili olarak planlarnn bulunduu ve planlarn aama aama uygulanaca, ilk aamann bilgilendirme toplantlar olduu, ikinci olarak sivil kesimde kamuoyu oluturmak olduu, n aamann alnan kararlarn uygulanmas, son aamann ise askeri bir darbe olaca aka dile getirilmektedir. zetle, sz konusu brifinglerin 28 ubat kararlarnn uygulamasna zemin hazrlama/hazrlatma toplantlar olduu sonucuna varlabilir. Burada, dikkatleri eken hususlar ise; demokratik yolla seimle ibana gelmi ve asker tarafndan PKK kadar tehlikeli olduu ileri srlen Refah Partisinin ve irticai kesimin a skerin birinci tehdit ncelii haline gelmesi, dieri ise askerin demokrasiden yana olduunu sylemekle birlikte mdahaleden bahsetmesidir. Bir baka deyile, demokrasiden yana olduunu, demokratik kurumlara mdahale ederek gstermeye alan bir silahl kuvvetlerin varldr. 28 ubat brifinglerinde, zellikle 10 Haziran ve 12 Haziran 1997 tarihlerinde yarg mensuplarna verilen brifinglerde, ... sylenen her hususun delilleri elimizde mevcut olup, bunlarn sakl tutulmasnda lke huzuru bakmndan fayda grlmtr, bundan dolay ayrntlara girilmeyecektir ... eklinde bir beyanda bulunulduundan, anlan iddialara ilikin belgeler Komisyonumuzca 21/09/2012 tarih ve A.01.GE.0.00.00.00 -10/236-85411 sayl yazl ile Genelkurmay Bakanl'ndan istenmi olup anlan yazya verilen cevab 11/10/2012 gn ve 0940 -1094-12 sayl yazda; bat alma grubu ile ilgili bilgi ve belgelerin Ankara Cumhuriyet Basavcna gnderildii, adl makamlar tarafndan yrtlen soruturmann gizliliini ihlal edebilecek nite likte olduundan olup, Ankara anlan Cumhuriyet Basavcn'dan talep edilmesinin uygun olaca aklama yaplmamtr. 2. 28 ubat kararlarnn analizi: bildirilmi

yazmzla istenilen brifinglerdeki iddialarn dayana bilgi ve belgelere ilikin her hangi bir

259

Hakan Akpnar, 28 ubat Postmodern Darbesinin yks, Birharf Yaynlar, stanbul 2006, s.211.

312

28 ubat Kararlarnn analizini yapabilmek iin, anlan kararlarn ve kararlara ilikin bildirinin gzden geirilmesi yerinde olacaktr. Milli Gvenlik Kurulunun 28 ubat tarihli olaan toplants sonucunda alnan kararlarn kamuoyuyla paylald bildiri, Cumhuriyet tarihinin son askeri mdahalesi olarak anlacak 28 ubat srecini balatan belge olarak nem kazanmaktadr. Bildirinin yaynlanmasndan nce, Milli Gvenlik Kurulunun olaan toplantsyla ilgili basn yoluyla oluan gndem, bildirinin sunulmasndan sonra da beklendii gibi lkeyi olduka uzun bir sre megul etmitir. Genel hatlaryla bakldnda bildiri, Trkiye Cumhuriyetinde grlen askeri mdahaleleri balatan bildirilere oranla daha yumuak bir dille yazlm ve ifadeleri daha zenli seilmi bir bildiridir. En nemli zelliklerinden biri de, toplantda alnan 18 maddelik kararlardan 10uncu maddenin Uluslararas ilikilerde ortaya karabilecei problemler dolaysyla tam metninin yaynlanmam olmas, zaten bildirinin de tamam yerine toplant grmesinin ksa bir zetinin basn yolundan kamuoyuyla paylalm olmasdr. Bu durum; Trkiye'deki askeri mdahalelerin bundan sonra daha temkinli ve sessiz bir ekilde ve hatta siyasetin daha ok boyutunu etkilemeyi planlayarak yaplacann bir iareti gibidir. 10uncu maddenin, siyasete daha ok etki etmek deil, bilakis onu korumak adna aklanmad grnts yaratlsa da, aslnda askerin kendini uluslararas ilikiler konusunda da ba aktrlerden biri olarak grdnn, yani istemeyerek de olsa d ilikiler konusunda etkili olmaya kendini muktedir grdnn kantdr.260 Toplant sonucunda basnla paylalan bildiri dnda hkmete ynelik 18 maddelik uyar ve yaplmas gerekenler listesi, toplant gndeminin asl ksmn oluturmutur. Basna gnderilen bildiriye bakldnda ada Medeniyet Yolu, Blc Terr, Devletin Blnmez Btnl, Tedbir, Huzur ve Gvenlik, Hukuk Devleti, stenmeyen Davranlarn Yol Aaca Yaptrm kavramlarnn ska tekrarland grlmektedir. Bu kavramlarn yklenecei asl anlam kendini; kamuoyunun balangta bilmedii 18 maddelik listede gstermektedir. Giri blm olarak nitelendirilebilecek olan basn bildirisi; olduka vakur bir dille yazlm ve hatta askeri bir mdahale iin gayet demokratik ve kibar saylacak bir dilde ifadelerden olumutur. Aslnda toplantda alnan kararlar, ok rtl bir ekilde paylalm olmasna ramen, MGK'nin ok paylamc bir hava iinde basna zel bir bildiri hazrlam ve gndermi olmas da askerin yeni manevralarndan biridir. Bylece; ulatrlmak istenen mesaj kstl bir alanda amalanan yere ulam olmakla birlikte, basnla iyi ilikiler kurulduuna ynelik kanaat de glenmi olacaktr. Devamnda halkn endielerinin giderilmesi ya da askerin mdahil tavrnn aklanmas ilevini medya zaten

260

ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Hakemli Elektronik Dergi, Ocak 2009, Say: 1/4, s.24

313

kendiliinden stlenecektir. Nitekim medyann stlenecei greve hazr olduunu da Mehmet Ali Birand Komisyonumuza 04/10/2012 tarihinde ifade etmitir. Milli Gvenlik Kurulu kararlarnn zn oluturduunu syleyebileceimiz 18 maddelik asl blmde ise ska Cumhuriyetin temel nitelikleri vurgusu yaplm, Laiklik lkelerinin Korunmas konusunda da zel bir hassasiyet olduu birka kez dile getirilmitir. Bu ikinci blmde, s lami hareketlerin toplumda ciddi biimde ve denetlemeye maruz kalmadan yaylmasnada Millet Yerine mmet Kavramnn oturtulmaya alld vurgulanarak ve Mezhep Ayrlklarnn Krklenmesine dikkat ekilerek deinilmitir. Bildirinin genel havasn, sylem tarzn, slubunu belirleyen temel kavramlarsa demokratik, laik, sosyal hukuk devleti ve tedbir kavramlardr. Bu iki kavram zerinden bakldnda mesaj gayet aktr: Demokratik, laik, sosyal hukuk devleti tehlike altndadr. yleyse yaplmas gereken ey tedbir almaktr. Bu tedbiri almak da bu toplant vesilesiyle MGK ve ilgili birimlere dmektedir. Buraya kadarki deerlendirmeleri ksa bir ekilde zetlemek gerekirse; toplumsal huzursuzluk, slami rgtlenme ve irticai kadrolama askeri olduka rahatsz etmekte ve kendini Cumhuriyetin temel deerlerini korumakla grevli grdnden bir mdahale yolu aramakta; buna karn Cumhuriyet tarihi boyunca daha nce yaanm askeri darbenin yaratt kt imaj da daha fazla pekitirilmek istenmemektedir. Belki de bu yzden bildiride hukuk devleti vurgusu dikkatle ve dier kavramlara oranla daha baskn bir ekilde dile getirilmitir. Bildirinin belirli bir yntem rgsyle hazrlandn varsayarsak; ortaya koyulan bildirinin amac, hukuk devletinin devamll iin uygun ortamn salanmasdr. Bu vurgunun askerin imajna ynelik bir ekinceyle yapld, amacn aslnda bir mdahale deil, hukuk devleti ilkesinin n plana karlmaya allyor olduu dnlebilir olmakla birlikte; bildiride kullanlan, basnda da nemli yer tekil etmi olan bir baka ifade, bu varsaymla elien bir durum yaratmaktadr.261 Basn bildirisinin 4. maddesinin son paragraf ve kapantan nceki son cmlesinde geen aklanan esaslar aksine davranlarn toplumda huzur ve gveni bozarak yeni gerginlik ve yaptrmlara neden olaca cmlesindeki yaptrm szc, hukuk devletine yaplan vurgunun ve bu vesileyle verilen nemin samimiyeti konusunda MGK'yi sorgulanr bir duruma drmtr. Zaten basnda yer alan haberlerde bu bildirinin darbeye ynelik bir ihtar olduuna dair sylemler de, kaynan ounlukla yaptrm kelimesinden almaktadr. 28 ubat MGK bildirisiyle ilgili deinilmesi gereken son nemli nokta ise Avrupa Birliine girme konusundaki kararlla deinilmi olunmasdr. Bu nokta aslnda MGK'nin baz kavram ve sylemleri sarf ederken gsterdii ekincenin nereye dayandn aka ortaya koymaktadr. Demokratik sistemlerde lkelerin Uluslararas toplum nezdindeki hak ve menfaatlerini koruyacak d politika
261

ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Hakemli Elektronik Dergi, Ocak 2009, Say: 1/4, s.25

314

tedbirlerinin takdiri tamamen halkn demokratik temsilcileri olan TBMM ve Hkmete ait olduu halde, Avrupa Birliine tam ye olma gibi btnyle sivil sorumluluk altnda olmas gereken politik bir hedefin MGKnun tayin ve takdir edilmesi olduka dndrc olup, hukuki ilkelerin inendiinin en nemli kantdr. Ad geen bildiride, o gn iin gndemi megul eden Susurluk Olay ile ilgili bir tek satr cmle dahi bulunmamas olduka manidardr. Bildirinin tm metni irdeleinde, 28 ubat 1997 tarihli toplantya yansyan iradenin sistemin gerek patronu olduunu ve bu iradenin bir bakma anayasal -kurucu iradeyi yansttn alenen ilan etmektedir. Sz konusu bildiri, adeta normal anayasal dzenin dnda olduumuzun kant gibidir. En belirgin kant ise, bildirinin bir ok yerinde eitli konularda gerekli tedbirlerin Kurulca uygun bulunduu belirtilmek suretiyle, hkmete herhangi bir takdir yetkisinin braklmadnn im edilmi olmasdr.262 Tavsiye niteliinde olmas gereken bildiride ilk defa yaptrm kelimesinin gemesi de bildirinin arkasndaki iradenin niyetini aka ortaya koymaktadr. Anayasa Hukukusu Prof.Dr.Mustafa Erdoan'n 1999 ylnda yazm olduu 28 ubat Sreci adl kitabnda, bildirinin analizini yapm ve bildirinin arkasndaki iradeye hakim olan kaygnn anayasallk ve demokrasi ile ilgili olmadn ortaya koyan bir ok ifade ve ibareye rastlandn aadaki ekilde ifade etmitir: Birincisi, bildirinin melliflerinin temel kaygs Atatrk Milliyetilii, Atatrk lke ve nklaplar, ada medeniyet, rejim aleyhtar, ad uygulamalar, devleti gszletirmeye yeltenmek gibi ibarelerde yansyan devleti-ideolojik bir kaygdr. Geri metinde demokrasi, hukuk devleti ve insan haklar terimlerine de rastlanmakla beraber, bunlarn bildirinin genel felsefesiyle pek uyumlu olmadklar ve onun iin birer yama gibi durduklar sylenebilir. kincisi, laikliin sadece rejimin deil, ayn zamanda demokrasinin'de gvencesi olduunu ve baz ilkelerin Anayasamzn ve Devletimizin teminat altnda olduunu belirten ifadelerden, rejim ve devletin anayasallk ve demokrasiden ayr ve ncelikli birer deer olarak grldkleri anlalmaktadr. ncs, adlktan ve ada medeniyet'ten ayrlma ynndeki eilimleri yeren ibarelerle birlikte dnldnde, laikliin bir yaam tarz olduunun vurgulanmas, devletin asl kaygsnn insan haklar, hukuk devleti ve demokrasi olmayp, belli bir dnya gr ve toplum projesini hakim klmak olduunu gstermektedir. Drdncs, bildirinin melliflerine gre, herhangi bir ada demokraside olduu gibi rejim'in tartlmas Trkiye'ye yarardan ok zarar vermek'tedir. Demek ki, MGK'nn temel gds, insan haklarnn zn oluturan dnce ve ifade zgrln muzr addeden cari rejimin son derece kstlayc evresini bile yeterli grmeyen bir ruh halinden domaktadr. Geri bu, demokrat yurttalar iin yeni bir bilgi olmamakla beraber, 28 ubat muhtrasnn gerek motivasyonlar konusunda yararl bir ipucu tekil etmesi bakmndan yararldr.263

262 263

Ezgi Grses, Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar Haziran 2012, s, 85 Mustafa Erdoan, 28 ubat Sreci Yeni Yzyl Yaynlar, Ankara 1999, s.23 -24

315

lkemizin en nemli ke yazarlarndan, Ali Bayramolu, Mehmet Ali Birand, Mehmet Barlas gibi yazarlar 28 ubat kararlarnda Milli Gvenlik Kuruluna dikkat ekmektedirler ve darbenin anayasal kurum olan Milli Gvenlik Kurulu aracl ile yapldn ortaya koymaktadrlar.264

3. Darbe dilindeki farklilamanin ad: 28 ubat 12 Eyll 1980 Darbesi bildirisinin Genelkurmay Bakan Org. Kenan Evren tarafndan ilk azdan okunmasna karn, 28 ubat Post-Modern Darbesi olarak adlandrlan sreci balatan 28 ubat tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplantsndan kan bildirinin ilk azdan deil, basn yoluyla ortaya koyulmu olmasdr. Bu anlamda, 12 Eyll bildirisinde geen kavramlarn ve sylem eklinin kamuoyu zerinde daha baskn bir etki yaratt grlmektedir. Deinilmesi gereken temel ikinci nokta ise 12 Eyll'de yaynlanan bildirinin gece saat 04:00 sularnda sunulmu olmas, 28 ubat bildirisinin ise 9 saatlik bir toplant sonucunda ortaya km olmasdr. 12 Eyll bildirisinin zamanlamas, 28 ubat toplantsnn ise uzunluu darbe dnemi basnnda dikkat ekilen konular olmutur. Bildirilerin ortak noktalarndan biri dman ve tehdit kavramlarna zel olarak yer vermeleri, mdahale amacnn bu dman ya da tehditin bertaraf edilmesine ynelik olarak ortaya koyulmu olmasdr. Ancak bu konuda oluan bir ayrm noktas, 12 Eyll dnemi dman ve tehdit kavramlatrmasnn somut elere dayandrlmasna karn, 28 ubat dnemindeki dman ve tehdidin daha soyut kalm olmasdr. Bu durum 12 Eyll Darbesinin sava dilini, 28 ubat mdahalesinin ise ihtar dilini kullandnn bir gstergesidir. Burada ortaya kan soyut ve somut dman ayrm; varolan dman ya da tehdidi hemen yok etmek, yani onunla birebir savamak ya da varl muhtemel bir dman ya da tehdidin nlenmesine ynelik bir tedbir almak eklinde ortaya kan yntem farklln ortaya koymak asndan gereklidir.265 Bu soyut-somut dman ayrmnn nem kazand ve iki dneme ilikin yaratt bir fark da, 12 Eyll dneminde yaplan mdahalenin birok idam, tutuklama ve aa alnmalarla direk bir sonu ve etki yaratmas, 28 ubat'n ise hkmetin bildirinin yaynlanmasndan birka ay sonra dm olmas gibi daha geni bir srece yaylan ve ortaya k hemen grlemeyen bir etki yaratm olmasdr. Her iki bildiri de; amalar ve ortaya kardklar sonular bakmndan devletin doal yollardan ileyii ve ynetimine dardan bir mdahale olmas bakmndan, askeri darbeler arasnda anlmalarna neden olacak sonular dourmutur. Ancak aradan 17 yl getikten sonra 28 ubat
264 265

TBMM Tutanaklar, 2 Ekim 2012-4 Ekim 2012 ETHOS, Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Hakemli Elektronik Dergi,Ocak 2009, Say: 1/4 , s. 27

316

mdahalesi, askerin daha arka planda grnme arzusu ve Trkiye Cumhuriyeti ve Devletinin zellikle yurt dnda anti-demokratik bir grntye sahip olmasnn nne gemek istemesi nedeniyle farkl enstrmanlar kullanmaya ve 12 Eyll'de olduundan daha farkl kavramlar n plana karmaya ynelmitir. 12 Eyll 1980 dneminde kurulan Milli Gvenlik Konseyi'nin mdahale ve sylem tarz; kontrol kendinde toplayan, devlet ynetiminin tm aamalarn ele geirmi ve gayet kendinden emin bir slupla bunu kendine hak gren bir yapdadr. Ancak 28 ubat dnemi bildirisi ve MGK'nin kulland ifadelerin yaratt genel durum ise devlet ynetimine saygl olunduunun altn izmeye alan, ancak ynetimin istenilen dorultuda ilerlemedii taktirde mdahale hakkn kendinde gren ve sadece kendi grev alan iinde olduunu dnd konulara mdahil olan, bu ekilde de hukuk devleti kavramn yceltmeye altn iddia eden bir grnt ortaya karmaktadr. 28 ubat sreci her ne kadar 28 ubat 1997 tarihindeki MGK kararlaryla fiilen balam grnse de, gerekte balangc ok daha gerilere gtrlebilir. TSK, irtica tehdidini her zaman gz nnde bulundurmu, tm iktidarlara bunu zenle aktarmay srdrmtr. Ancak 28 ubat 1997de bu ilgi ilk kez bir yaptrm eklinde ortaya kmtr. 28 ubat kararlar her ne kadar blcl, rkl, organize sular ieriyorsa da, medyann ynlendirmesi ve kamuoyu dikkatinin zellikle bu konu zerinde odaklanmas zerine, arlkl olarak irticay hedef alan, hatta srecin srf irticaya ynelik balatld izlenimi uyandran bir sre gzlenmektedir. lk mdahale her ynyle birbirine benzemektedir. 28 ubat mdahalesinin ise farkl ynleri bulunmaktadr. ncelikle ilk mdahale gibi kesin, ani ve sert olmam; bir sre iinde gelierek etkilerini gstermitir. 28 ubat sreci iinde Silahl Kuvvetler medyay son derece etkin bir biimde kullanm, psikolojik sava yntemleriyle kamuoyu oluturmaya girimi, kamuoyundan salad destekle siyasal alana ynelerek kendi dorularn empoze etmeye almtr. Bunda da olduka baarl olduu sylenebilir. 28 ubat mdahalesinin post-modern darbe olarak nitelenmesinin sebebi de bu yntem farklldr.266 1995'te Refah-Yol Hkmetinin kurulmasndan sonra basn, askerin yeni silah olarak ilev grmeye balamtr. Basn, Refah-Yol dneminde, Silahl Kuvvetlerin siyaseti dorudan ynlendirme abalarn demokrasinin gvencesi olarak grm; siyasete yaplan fiili mdahaleleri ya alklayarak gndeme getirmi ya da gzard etmitir. Hatta, askeri mdahalelerin doal ya da sradan bir siyasi gelime olduu fikrinin kabul grmesi ynnde faaliyetini srdrerek, iktidar mcadelesinin gerek taraflarnn RP ile TSK olduu fikrini topluma benimsetmeye ve bunu merulatrmaya almtr. TSK'nin kendi tarihinde ilk kez medyayla bu tarzda ve bu younlukta ilikiler iine

266

Karatepe, Darbeler, Anayasalar ve Modernleme, z Yaynclk,stanbul: 1999, s. 173

317

girmesi, bu dnemin gerekten ilgin bir zellii olarak karmza kmaktadr. Bu gelimelerin doal sonucu olarak, sivil otorite ve askeri otorite arasndaki iliki giderek atma niteliine brnmtr.267 28 ubat gn 9 saat sren MGK toplantsnn ardndan yaymlanan 18 maddelik bildiriyle, bata inan ve ibadet zgrl, basn zgrl, dnce ve ifade zgrl, klk kyafet zgrl, eitim zgrl, v.b. konulara ynelik tartmalar kamuoyunun gndemine oturmutur. 28 ubat mdahalesinde asker 12 Eyll'de olduu gibi mektup ya da silah deil, basn kullanmtr. Bylelikle 28 ubat mdahalesi siyasal literatrdeki klasik askeri mdahale ablonlarndan farkldr. Bu yntem anayasal bir kurum olan Milli Gvenlik Kurulunun kullanlmasdr. Bu yzden anayasal adan herhangi bir meruiyet sorunu yoktur. Ayrca alnan kararlarn altnda askerlerle birlikte seilmilerin imzasnn bulunmas ve bu imzalarn sng zoruyla atlmam olmas da nemli bir unsurdur.268 28 ubat post-modern darbesinin dier darbelerle benzer zellikleri olmakla birlikte, kendine has kulland ara ve yntemlerin bulunmas nedeniyle aadaki blmde bu srete kulanlan ara ve yntemler ele alnmtr. 28 UBAT SRECNDE KULLANILAN ARALAR/YNTEMLER 28 ubat sreci nedir? sorusunun aslnda tek bir cevab yoktur; aksine pek ok cevab vardr. Olaya nereden baktnza, aktrleri arasnda yer alp almadnza, srecin maliyetlerinden ne kadar etkilendiinize, daha genelde de demokratik srece dardan mdahaleye ilke olarak scak bakp bakmadnza bal olarak vereceiniz cevabn deimesi kanlmazdr. Nitekim, bu sre aktrlerinden bazlarna gre demokrasiye balans ayar yapmaktr. Bu sayede rayndan kmakta olan demokrasi, tekrar olmas gereken izgiye ekilmitir. Aktrlerinden kimine gre 28 ubat sreci postmodern darbedir; silahlar konumadan askerler siyasete mdahale etmi, iktidar deitirmi, geleneksel darbe aralarn kullanmadan ayn sonucu elde etmitir. Yine aktrlerinden bazlarna gre 28 ubat bir askeri darbeyi nleme hareketidir, gelmekte olan askeri darbe alnan nlemler sayesinde nlenmitir. Bazlarna gre ise 28 ubat sreci sivil darbedir. Askeri-sivil brokrasi, medya ve i dnyas irtica tehdidi ve laikliin elden gitmesine kar el ele vermi, mevcut iktidara kar direnie gemi ve ynetimi deitirmeyi baarmtr. Yine bir baka gre gre ise 28 ubat bir darbe

267

Bakaya, Fikret (1999) Yediyz Osmanl Beyliinden 28 ubata, Ankara: topya Yaynevi, Ankara, 1999, s. 353
268

Yksel, Erkan, Medya Gvenlik Kurulu, Anadolu niversitesi Yaynlar, Yayn No:1551, 2004, s. 143 -144

318

deildir; zira Meclis kapatlmam, partiler (bir-ikisi dnda) yerinde kalm, anayasa lavedilmemi ve dolaysyla darbenin tipik artlar gereklememitir.269 28 ubat srecine hangi ynden bakarsanz bakn kulland yntem, dil ve felsefesi ile o srete yaananlar birlikte deerlendirilmesi neticesinde, sz konusu kararlar, o srete verilen brifingleri anlamak/idrak etmek mmkn olabilecek, srecin darbe olup olmad akla kavuacaktr.28 ubat srecinde verilen brifingler, 28 ubat kararlar ve raporun izleyen blmnde anlatlan ve o srete yaananlarla birlikte deerlendirildiinde aada aklanan yntemlerin kullanld grlecektir. Brifingler/Bilgilendirme Toplantlar Raporun daha nceki blmnde de belirtildii zere, dnemin Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Gven Erkaya'nn sylemiyle sivil toplum rgtlerine, medyaya, retim yelerine, yarg mensuplarna verilen brifinglerin hkmetin demokratik yolla sona ermesi iin Genel Kurmay Bakanl tarafndan kullanlan yntemlerden biri olduu anlalmtr.270 Yukarda ayrntl olarak anlatld zere, Genel Kurmay Bakanl bilgilendirme toplantlar aracl ile bir yandan post-modern darbenin zemini olutururken bir yandan da demokrasiden yana olduu izlemini vererek darbe stratejisini gizlemeye almtr. Kontroll Gerilim Stratejisi 28 ubat srecinin en nemli korku malzemelerinin birisi olarak Trkiye'nin ran gibi olaca korkusu kullanlmtr. ran tehdidi 28 ubat srecinde ok tekrar edilmi ve ran korkusu oluturulmutur, hatta generaller ran'daki gibi irticann gelip kendilerini asacaklarna ciddi ciddi inanmlardr. Ayaklanma ve kalkmaya kar tabular oluturulmutur. 12 Haziran'da bir gecede 5000 kadar dinci bilinen kiinin toplanp irtica tehdidinin gya bitirilecei ilenmitir. 12 Eyll'de Diyarbakr cezaevinde yaanan insanlk sular tekrarlanmak istenmi, fakat ilgintir ki Trkiye'de hibir dini grup provokasyona gelmemitir. Osmanl kltrnden gelen efendilik ve itaat, din ile irticay, dostu ile dmann kartranlar artmtr.(28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245 Mart 2007, stanbul s, 177). Nitekim, 28 ubat sreci brifinglerinde de irtica ile mcadelede ran zellikle ilenen bir husus olmutur. Bu stratejinin etkinlik kazanabilmesi icin grsel ve yazl basn olabildiince kullanlmtr.

269 270

Emre Kongar, 28 ubat ve Demokrasi, Remzi Kitabevi, stanbul, 2000, s.89-112 Ezgi Grses, Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar Haziran 2012, s, 116

319

Toplumun Kategorize Edilmesi/Psikolojik Harekt Psikolojik bir savata en nemli yntem kalplam imaj oluturulmasdr. 28 ubat srecinde psikolojik savataki Yanl bilgi yoktur seilmi dorular vardr sz kullanlarak Hizbullah, Fetih'teki imam, Mslm Gndz gibi radikal rnekler, srarla vurgulanarak, btn dindarlar byledir denilerek, her trl dini tezahre kar insanlar tepkili hale getirilmeye allmtr. Trkiye laiktir, laik kalacak, kahrolsun eriat sylemleri cezaevlerinde ska kullanlmtr. Akredite (emir almaya hazr, telefonla mizanpaj talimatn alan meslek mensubu akredite olarak tanmlanr) uygulamas ile bloklama salanmaya allmtr. Sermaye'yi Yeil olarak tanmlanarak toplum kategorize edilmeye allm, bunun iin yazl ve szl basn ok iyi kullanlmtr.271 Nitekim, Nazl Ilcak'n 19/09/1997 tarihli Akit Gazetesinde yaymlanan Bat alma Grubu ile ilgili yazsndan dolay, Nazl Ilcak ile ilgili Genel Kurmay Bakanlnca temalar nceden belirlenmi karalama kampanyas balatlmtr.272 Gzda/Korku Verme Stratejisi Postmodern darbe olarak tanmlanan 28 ubat srecinde insanlar biraz daha insani yollarla hizaya getirilmeye allyordu. Silahl kuvvetler yerine, silahsz kuvvetler kullanlyor, silah yerine psikolojik sava malzemeleri kullanlyordu. te burada nler halinde yenilen yemeklerde iki vurgusu yaplmas darbe sylentilerinin gri propaganda malzemesi olarak ortaya atlmas, pompal tfeklerle dinci militanlarn dalarda eitim grd gri propagandasnn kullanlmas, hep korku testleri olarak kullanlmtr. Kendilerini gvende hissetmeyenler korku testlerinden geerek kategorize olmulardr. Hatta askeri birliklerin gece klarn ak tutulmas bu korku testleri ve gzda yntemlerinden bazlaryd. 28 ubat srecinde bir ok kesimin (medya, yarg, vs) brifinge maruz kalmalar da benzer uygulamayd.273 28 ubat srecinde, bata Hkmet ve Hkmet evrelerine gzda vermek amacyla Devlet ve TSKleri imknlarn amalar dorultusunda pervaszca kullanarak Bakent sokaklarnda tanklar yrterek halk ve Hkmet darbeyle korkutmaya allmtr. Cumhurbakanl seiminde Eski Yargtay Basavcs Sabih Kanadolu tarafndan ortaya atlan 367 kararna gre Cumhurbakannn seilmesini engellemek maksadyla TBMMnde grubu bulunan muhalif partilere telkinlerde bulunmak, oturuma katlacan aklam olan Anavatan Partisi ile Doruyol Partisine

271

28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245 Mart 2007, stanbul s, 177-178
272 273

Aslan Deirmenci, 28 ubat'n zlen Kodlar ra Yaynlar No:266, stanbul, 2012, s.63-65

28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245 Mart 2007, stanbul s,178-179

320

tehdit derecesinde bask ve antaj yaparak oturuma katlmalarn ve Cumhurbakanl seimini engellemeleri olmutur. Nitekim, 28 ubat srecinde Anayasa Mahkemesi yesi olan Sacit Adal'nn Komisyonumuzda korktuu iin brifinge katld ynndeki 15/10/2012 tarihli beyan gzda/korku verme stratejisinin olduunun ak kant olarak grlmektedir. te yandan, gzda/korku yntemi Merve Kavak olaynda da yaanmtr. Merve Kavaknn yemin edip meclise girmesi halinde darbe olaca sylentisi karlarak darbe korkusu verilmitir.. Nitekim, Merve Kavak'nn Komisyonumuz huzurunda 22/12/2012 tarihinde verdii beyanat, yemin edip meclise girmesi halinde darbe olaca sylentisini dorulamtr. Yine, Komisyonumuz huzurunda dnemin DYP Milletvekili mmet Kandoan'n 30/12/2012 tarihli beyan incelendiinde; 2007 ylndaki Cumhurbakanl seiminde de 28 ubat srecinde gzda/korku stratejisinin ok youn bir ekilde kullanld grlecektir. Beyin Ykama Stratejisi 1994 ylndan itibaren kendilerine servis edilen bilgileri sorgulamadan inanan odaklar iin "Eer nlem alnmazsa 2005 ylnda Trkiye'nin %60' mam Hatip ve Kuran Kursu mezunlarnn eline geecek" fikri, 28 ubat' tetikleyen bilgi olmutur. Beyin ykama projesi bir ideoloji deitirme projesidir. Propaganda ksa ve abuk etki srecini, eitim uzun ve yava gelime srecini hedefler. Eitimde kiisel sorumluluk ve ak zihin propaganda da ise kapal zihin oluur. Din ile irtica bilerek birbirine kartrlmtr. "Din devleti, trban; laik olmayan insan olamaz, ulusalclk, dini vatanseverlik yerine mill vatanseverlik, Onuncu Yl Mar, militan demokrasi, kar devrim" gibi kavramlar politik fikri alama olarak kullanlmtr zellikle mam Hatip Okullar ve Refah Partisi kadrolar lkenin gelecei iin tehlike olarak grlm, insanlarn dncelerinin deimesine yol aabilecek brifingler ya da bilgilendirme toplantlar dzenlenmitir.274 Dman Algs Oluturmak (SFP/Self-Fulfilling Prophecy Yanlgs) SFP yanlgs: "Self-Fulfilling Prophecy" siyaset biliminde kullanlan bu terim psikolojik sava iin de geerlidir. Kendini gerekletiren n kabul olarak tercme edilebilir. Stratejik hedef belirlenir. O hedefe inanm kiiler olaylara hep o gzle bakar. Dmanlk, gvensizlik nyargs ile hareket edilir, dost dman kartrlr. Gven kaygs yaayan kiiler irtica ile dini kartrarak, bu gn de AB'ye girme ile Sevr'i kartrarak S.F.P yanlgsna devam ediyorlar. Olan bu lkenin

274

28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245 Mart 2007, stanbul s,179

321

kaynaklarna, zaman ve enerjisine oluyor. Em. Korg. Suat lhan'n "Avrupa Birlii yelii Atatrkln sonu olur" kitabini okuyanlar S.F.P yanlgsnn rneklerini greceklerdir.275 28 ubat sreci brifinglerinde, "Self-Fulfilling Prophecy" yanlgsnn izleri rahatlkla grlebilir. Brifinglerde, islami kesim sanki homojen/tektip bir blok olarak takdim edilerek, srekli olarak lke iin tehdit oluturduu ne srlm, adeta islami kesim irtica sloganyla hayali dman konumuna oturtulmutur. Nitekim, 19/10/2012 tarihinde Prof.Nevzat Tarhan'n Komisyonumuza verdii beyanlar tetkik edildiinde, Silahl Kuvvetler iindeki bir ksm yap ve komitelerin irticai olarak tanmladklar siyasi kadrolar, niversitelerdeki filedikileri retim yelerini bir tehdit olarak lanse ettikleri ve dman algs oluturduklar grlecektir. Bat alma Grubu (BG) ad altnda illegal yaplanma: 28 ubat srecinde btn kii ve kurumlarn zerinde sistematik bir disiplin ve denetim salamak iin Dz.K.K.Ora.Gven Erkaya tarafndan ilk olarak Ocak 1997 aynda Deniz Kuvvetleri bnyesinde kurulan Bat alma Grubu (BG)276 olarak bilinen yasad bir birim oluturulmu, bu grubun alma, bilgi toplama, ileme, karar alma srelerine ynelik bir program hazrlanmtr. Genelkurmay Bakanl balkl, Orgeneral evik Bir imzal, 29 Nisan 1997 tarihli, "Bat alma Grubu Rapor Sistemi" konulu yazda, bu plann "15 Mays 1997 tarihinden itibaren uygulanmaya balanaca" ve "Bat alma Grubunun rapor sisteminin", nasl olacana ilikin detaylar belirtilmitir.277 Silahl Kuvvetlerin birok biriminde tekilatlanan BG faaliyetleri vastasyla, sadece asker personelin deil, lke genelinde, tm kamu kurulularnn, sivil toplum rgtlerinin ve evresinde tannan nemli iadam ve vatandalarn siyasi grlerinin tesbit edilmesi istenmitir. BG tarafndan, ayn zamanda, irtica konusunda psikolojik harekat almalar yrtlm, irtica yanls olduu srlen kii ve kurumlar hakknda istihbarat toplanm; medya organlar ve haberleri maniple edilmitir.278 Bunun somut rnei, 1998 ylnda meydana gelen And olaydr.
275

28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245 Mart 2007, stanbul s,180
276

Genelkurmay bnyesinde eitli alma Gruplar kurulmas eski bir gelenektir. 12 Eyll 1980 ncesinde Genelkurmay Bakan Kenan EVREN tarafndan, Austos 1979 aynda, anari ve terre kar kurulan Saltk alma Grubu; 1990 ylnda terrizmle mcadele amacyla kurulan Dou alma Grubu (DG) bunlardan bazlardr. aban BA, Milli Gvenlik Devleti, iviyazlar, stanbul, 1999, s.122. 277 Hsn TUNA, Yarg Emir ve Grlerinize Hazrdr, Karatay Akademi Yaynlar, Ankaea, 2009, s.20. 278 Gazeteci Mehmet Ali BRAND, bu konuda kendi bana gelen bir olay 4 Ekim 2012 tarihinde Komisyonumuza u ekilde anlatmtr: Erol zkasnak Bu herifin program hl senin Show TV kanalnda yaynlanyor, 1inci Bakan bunun kalkmasn istedi, niye hala kaldrmyorsun? diye tehdit ettiler. Erol, Vallahi Mehmet Ali kusura bakma, benim de bankam var yani bunlar bir ey yapsalar banka gidecek. Sen Mesuta syle de bir programa gelsin, o Babakan olarak programa katlrsa belki hani onlar da Dur! Babakan katld diye hani bir-iki hafta daha ey yaparlar dedi. Mesuta syledim, Mesut Yo yo yo, beni o ilere sokma dedi. Dmdzlak kaldk ortada.

322

Genelkurmay kinci Bakan evik Bir tarafndan tm kuvvetlere yaymlanan talimatta Bat Harekat Konsepti uygulama emri yaymlanmtr. Bu belgede 28 ubat kararlarna benzer hususlar yer almtr. Belgede Milli Genlik Vakfnn slamc radikal kesime eitim verdii ne srlmtr. Belgede rtica ile Mcadele Esaslar da yer almtr. Bu balamda EMASYA ve Skynetim planlarnn uygulamaya konulmas halinde TSK ile halk kar karya getirmeyi planlayanlarn dikkate alnmas; devlet organlarndaki irticai yaplama ve kadrolamann izlenerek yargya intikal ettirilmesi, TSK iinde irticaya kayanlarn derhal temizlenmesi vb. hususlar yer almtr. Gerek sivil ve gerek kamu personelinin dini, siyasi, ailevi yaps ve dnyaya gr bakmndan kategorilere ayrlarak filenmi, bu fileme sonucu gerek TSK bnyesinde ve gerekse de dier kamu kurulularnda binlerce kiinin grevine son verilip iten karlm, aileleri ile birlikte onbinleri bulan madur kitle Bati alma Grubunn faaliyetleri ile zulme uratlmtr. te yandan, Yksek Askeri ra toplantlarna sahte Bat alma Gruplar raporlar gerek gibi gsterilerek bir ok subay ordudan ihra edilmi, hatta binba Abdulmuttalip Yldrm daha sonra girdii belediyeden de karlmas zerine girdii bunalm sonucu intiharla hayatna son vermitir.. Ksa srede 21 takdir alm, evi Gneydou'da roketlenmi Yzba Gray Balatekin YA yolu ile ihra edilmi, ei GATA'da kanser tedavisi grrken acmaszca ortada braklmtr. YA yolu ile ihra edilen subay-astsubay says 3.000'i bulmaktadr. Bu kiiler sava eitimi alm kiilerdir, hibiri devlete kar bir eyleme girmedikilerinden dolay kendilerine yaplan muamelenin yanl olduunun ak gstergesidir. Srecin son YA toplantsnda bir astsubayn sark-cbbeli grntleri sunulup Babakan'a biz bunun atlmasn istiyoruz denildiinde Sayn Babakan "Ben inanmyorum" diyerek yarg denetiminin gerektiini vurgulad sylenmektedir. Byle sahte B..G raporu ile bir ok subayastsubay halkla yabanclatrlmaya allmtr. Dinine bal insanlar tehlike olarak grmeye inandrlmak istenmitir. Yksek Askeri radaki vatanseverliinden phemizin olmad generallerin politik fikir alamasna maruz kald ve manple edildiini bilmek yerinde olacaktr.279 Siyasi Partilerin kapatlmasna zemin hazrlamak ve kapattrmak Raporun 28 ubat sreci brifingleri ve kararlar erevesinde siyasi parti kapatma davalarna ilikin iddianamelerin irdelenmesi blmnde incelendii zere, 17 Ocak 1997 tarihinde verilen brifingte yer alan;

DRS AHN (ankr) Mesut dediiniz Mesut Ylmaz herhlde? MEHMET AL BRAND Mesut Ylmaz Bey evet. zr dilerim yani ey yapmak, saygszlk BAKAN Yok, biz zabtlara doru gesin diye dzeltiyoruz. MEHMET AL BRAND Yani onu ey yapn, Mesut derken ben arkadam diye ey yaptm, zr dilerim. DRS AHN (ankr) Anlyorum.
279

28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245, Mart 2007, stanbul s,179-180

323

 Kayseri Belediye bakan kr Karatepenin 10 kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen, Atatrk anma trenlerinden sonra katld bir toplant da yapt konuma Ramazan mnasebeti ile mesai saatlerinin valiler tarafndan dzenlenmesini ngren hkmet genelgesi, - 8 yllk kesintisiz eitime kar klmas, - mam Hatip Okullarnn ve mezunlarnn saysnn artmas, Babakan Erbakan tarafndan babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine verilen

yemek gibi vs. hususlarn Yargtay Cumhuriyet Basavclnca dzenlenen iddianamede de daval partinin laiklik kart eylemlerin oda olduuna ilikin olgular olarak ileri srld grlmtr. ddianamede dikkat eken bir dier nokta ise iddianamenin dzenlenmesinden sonra 10 Haziran 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanlnda yksek yarg organlarnn bakanlar ve yeleri iin dzenlenen birinci yarg brifinginde yer alan baz ifadelerin neredeyse bire bir olarak iddianamede yer alan ifadelerle zde olmasdr.Nitekim, iddianamede yer alan ifadelerle brifingte yer alan baz ifadelerin neredeyse bire bir olmalar durumu, Genelkurmay ile Yargtay Cumhuriyetbasavcl arasndaki etkileim 28 ubat sreci brifingleri ve kararlar erevesinde siyasi parti kapatma davalarna ilikin iddianamelerin irdelenmesi blmnde tablo halinde gsterilmitir. te yandan, Refah Partisinin kapatlmasna ilikin iddianamede yer verilen olaylarn bazlarnn Genelkurmay Bakanl tarafndan 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakanna verilen brifingte yer ald grlmektedir. Sz konusu brifinglerde; rticai kesimin halihazr faaliyetleri itibariyle; Atatrk'n temellerini att ve erevesi anayasa'mz ile belirlenmi olan demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti anlay dna karak, T.C. devletini ykmay amalad aka grlmekte ve lkemizde siyasal islami gerekletirme yolunda oluan irticai tehdidin ok ciddi boyutlara ulat, Bugn itibariyle; artan boyutta devam eden irticai tehdidin, Trkiye Cumhuriyeti'ni ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutu; Atatrk'n kurduu cumhuriyet ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik ve laik her vatandan dikkatle izlemesi ve bu tehdidi her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmas ana grevi olduu, ifade edilmek suretiyle, aka yargya ve bilhassa Anayasa Mahkemesine mesaj verilmitir. Nihayetinde, Anayasa Mahkemesi zerinde kurulan bu basklar sonu vermi ve Anayasa Mahkemesi 16 Ocak 1998 tarihinde verdii kararla, Refah Partisinin kapatlmasna karar vermitir. Anayasa Mahkemesi kararnda aynen; Aklanan nedenlerle, Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann;

Yksekretim Kurumlar rencilerinin barts kullanmalarn destekleyen, ok hukuklu sistemi

324

savunan beyanlar ile kimi tarikat liderlerine Babakanlk Konutunda iftar yemei vermesine ilikin davranlar; Genel Bakan Yardmcs evket Kazann Sincan Belediye Bakann tutuklu olduu srada ziyareti ve Genel Bakan Yardmcs Ahmet Tekdaln 1993 ylnda Hacta yapt ve 24.11.1996 gn Kanal-D televizyonunda grntl olarak verilen konumas; 2820 sayl Siyas Partiler Kanununun 78., 84. ve 87. maddeleri ile Anayasann 68. maddesinin drdnc fkrasnda ngrlen ve Cumhuriyetin temel niteliklerinden olan liklik ilkesine aykrlk oluturduundan Refah Partisinin Siyas Partiler Kanununun 101. maddesinin (b) bendiyle, Anayasann 69. maddesi uyarnca kapatlmasna karar verilmesi gerekir. eklinde ifadelere yer verilmek suretiyle, Refah Partisinin kapatlma nedeninin, yneticilerinin laiklik kart sz ve eylemleri olduu ifade edilmitir. Oysa, Avrupa Konseyinin anayasal konulardaki danma organ olan Venedik Komisyonunun partilerin yasaklanmasna ilikin 1999 tarihli raporuna gre siyasi partilerin yasaklanmas, ancak demokratik dzeni devirecek, bylece anayasann gvence altna ald haklar ve hrriyetleri tahrip edecek bir siyasal ara olarak iddet kullanmn savunan veya iddet kullanan partiler bakmndan hakl grlebilir. Bir partinin, Anayasann bar yntemlerle deitirilmesini savunmas, tek bana, onun yasaklanmas veya feshedilmesi iin yeterli deildir. Bylece, Refah Partisi hakknda alan kapatma davas ve verilen brifingler ile 18 Haziran 1997 tarihinde Necmettin Erbakann Babakanlktan istifa etmesi ve akabinde REFAHYOL hkmetinin sona ermesinden sonra, Refah Partisine son darbe Anayasa Mahkemesince vurulmutur. Sivil Toplum rgtlerini Kullanmak Trk- ve DSK ile birlikte patron rgtleri TOBB, TSK ve TESK 5li sivil insiyatif adyla irticaya kar birleik bir cephe kurmulardr. Sosyal demokrasi ve ii hareketinin liderleri demokrasiden yana tutum sergilememilerdir. Kendisini sosyalist olarak tanmlayan gruplar dahi bu oluumun iinde yer almlardr. Eitim-Sen 28 ubat Muhtrasnn temel talebi olan 8 yllk eitim iin mitingler dzenlemitir. Erbakan'n 28 ubat kararlarn hkmet kararna dntrmesi ardndan Genelkurmay, kararlarn uygulanmas iin belli bir sre tanmaya karar vermitir. Trkiye'nin en byk kitle rgt ve merkez san ekonomik-siyasi zemini saylan Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii TOBB'un Refahyol'dan desteini ekmesi bu dnemde gereklemitir. TOBB'un katlmyla hkmet kart silahsz kuvvetler cephesi nemli g kazanmtr. TOBB ve Trk-'in birlikte tutum almas, daha ok sayda irili ufakl kitle rgtnn de ekim alanna girmesine neden olmutur.280 Tutulmu ve Ayarlanm ahslarla Senaryo Oluturmak 28 ubat srecinde oluturulan senaryo gerei Hkmet hakknda ypratc, yanltc ve ynlendirici faaliyetlerde bulunmas amacyla nerden ve nasl ayarland daha sonra kamuoyunca da
280

Ali zgan, 28 ubat Srecinin Siyasal Adan Neden ve Sonular, Yksek Lisans Tezi, Mula niversitesi Sosyal Bilimler niversitesi, 2008, s.90.

325

aa kan Ali Kalkanc, Fadime ahin, Mslm Gndz ve arkadalarnn dini, ahlaki ve toplumsal kt davranlarn Hkmet politikalarnn bir sonucu ve Hkmet evrelerinin bir davran gibi gsterilerek halk nezdinde haksz yere dezenformasyon ve manpilasyon faaliyetleri icra ve organize edilmitir. 28 ubat srecinde dnemin Kltr Bakan olan smail Kahraman Komisyonumuzda 31/10/2012 tarihindeBirden bire aczimendiler tredi, Mslm Gndz'ler, Fadime ahin'ler ortaya kt. 'Srekli aydnlk iin bir dakika karanlk' denildi. Neler olduunu anlayamadk. Basn buna destek oldu, dardan da destek verildi ve hkmet ykld. 28 ubat netice alm bir darbedir. Senaryolar deiik ama rejisr Sleyman Demirel'di. Sahneye koydu ve A'dan Z'ye ynetti. yle bir kamuoyu oluturuldu ki insanlar olmazlara inandrld eklinde verdii beyanatta tutulmu ve ayarlanm ahslarla senaryo oluturulduunu ve bu yntemin o srete youn olarak kullanldn onaylamtr.

Yargya Arlkla Biilen Rol 28 ubat srecinde yarg kurumunu da deerlendirmemiz gerekir. nk 28 ubat srecinde en byk zarar yarg kurumu grmtr. Hukuk devleti kavram Cumhuriyet tarihinde ilk kez bu denli tacize uram, yarg mensuplar ve yarg organlar kendi zerlerine kurulan baskya bu derece tepkisiz kalmlardr. Bu srete hkimler ve savclar Genelkurmay Bakanl tarafndan verilen irtica brifinglerine tabi tutulmu, Bat alma Grubu tarafndan hazrlanan bu brifinglerde irtica tehdide kar uyank olmalar istenmitir. rtica tehditle etkin mcadele iin greve davet edilmilerdi r. Bu srete aka Anayasa suu ilenmi, Anayasa'nn 138. maddesi Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz, hkm inenmi, askerler aka hkimlere talimat vermi, tavsiye ve telkinde bulunmutur.Nitekim, 10/06/1997 tarihinde yarg mensuplarna verilen brifingte, yargya aka .....Bugn itibariyle; artan boyutta devam eden irticai tehdidin,Trkiye Cumhuriyeti'ni ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutu; Atatrk'n kurduu Cumhuriyet ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik ve laik her vatandan dikkatle izlemesi ve bu tehdidi her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmas ana grevidir. eklinde telkinde bulunulmu ve tarafsz kalmamas, icraata gemeleri emredilmitir. Bu brifingler daha sonra gazetecilere ve niversite yneticilerine de verilmitir. Bu brifingler yznden yargnn bamszl ve tarafszl ciddi bir phe altna girmitir. Niyet Okuma 28 ubat sreci brifinglerinde, Genel Kurmay Bakanl'nn Atat rk'n kurduu ada Trkiye Cumhuriyeti'ni ykarak yerine eriat devleti kurmay nihai hedef seen eriat kesimin amacna ynelik gayretlerini byk bir inan ve kararllkla devam 326

ettirdii, eriat kesimin devletin btn kurum ve kurulular ile top lumun baz kesimlerinde yrtt gizli ve planl kadrolama faaliyetlerinin, Atatrk'n kurduu laik, demokratik ve ada Trkiye Cumhuriyeti'nde yaratt tahribatn boyutlar asndan endie verici bir duruma gelme istidad tad, vakit geirilmede n demokratik hukuk devleti kurallar ierisinde her seviyede etkili ve planl bir ekilde gerekli nlemlerin alnmas gerektii, aksi takdirde yakn bir gelecekte nlem alma imkannn da ortadan kalkabilecei, kuran kurslar, mam Hatip okullar ve zel okullarda yatl olarak eitim alan ouklarn hibir cret almadan eitilerek beyinlerinin ykand, hukuk ve siyasal bilgiler fakltelerinden mezun edilerek Atatrk ve laiklik dm an kiiler olarak devletin kritik kadrolarna planl bir yerletirdikleri dncesi ile irticai kesim olarak adlandrd kesimin deta niyetinin okunduu ve anlan eriat kesimin Atatrk'n kurduu ada Trkiye Cumhuriyetini ykaca ve eriat devletini kuraca endielerini tadklar anlalmtr. Ancak, lkemizin bu gn iin geldii nokta dikkate alndnda anlan endienin yersiz olduu anlalmaktadr. Fileme Stratejisi Bat alma Grubu bilgi ihtiyalar konulu 5 Mays 1997 tarihli yazda ise "Bat alma Grubu"nun faaliyetlerine ynelik olarak daha nce istenen bilgilere ilaveten "dernekler, vakflar, meslek kurulular, ii ve iveren sendikalar, yksek renim kurumlar, yurtlar, -vali, kaymakam, bykehir belediye bakanlar, belediye bakanlar- gibi st dzey yneticilerle, mdr, daire bakan gibi grevlilerin biyografileri ve siyasi yn/grleri, il genel meclisi ve belediye meclisi yeleri, siyasi partilerin il ve ile tekilatnda grevli ynetim kadrolar, yerel tv, radyo, dergi ve basn yayn kuruluu yneticilerinin biyografi ve siyasi grlerinin derlenerek 12 Mays 1997 tarihine kadar rapor edilmesi" istenerek, yazda belirtilen kii ve kuramlarn filenmesi emredilmektedir.281 Yaz ekinde gnderilen "bilgi formatnda" eklinde hazrlanm izelge ile dernekler, vakflar gibi kurulularn merkezlerinin, polis blgesinde mi yoksa jandarma blgesinde mi bulunduu, tandansmn (siyasi grnn) -an sa, sol, blc, PKK, Nurcu, Nakibend vesair- ne olduu, adresinin ve kuruluta etkin olan kiilerin kimler olduu, st dzey yneticiler asndan da "ad, soyad, baba ve ana ad, doum yeri ve tarihi ile adresinin bildirilmesi istenmektedir. Bat alma Grubu, Refah-Yol Hkmeti sonras sadece Ankara da deil Trkiye'nin deiik yerlerinde deiik meslek gruplarn filemeye devam etmi, bu kapsamda 100.Yl niversitesi personeli, Diyanet Personeli, alma Bakanl personeli, Valiler ve Kaymakamlar, vakflar ve dernekler filenmitir. Filenmelerde, namaz klmak ve oru tutmakla ilgili sorularn kapsama alnmas da iin en ilgin tarafdr.282
281 282

Tuna Hsn, Yarg Emir ve Grlerinize Hazrdr, Karatay Akademi Yaynlar, Ankara 2009, s,22. Aslan Deirmenci, 28 ubatn stihbarat A, ra Yaynlar No:283, stanbul, 2012, s.179

327

Byk Sermaye Gruplar 28 ubat srecinde byk sermaye gruplarnn da rol unutulmamaldr. Bu srete byk sermaya gruplar ile Refahyol Hkmeti arasndaki ilikiler hibir zaman raynda gitmemitir. Refahyol Hkmeti dneminde bu evrelerin yllar boyunca devletten almay alkanlk haline getirdikleri nakit tevikler kaldrlm, havuz sistemi uygulamasna geilerek devletin bu evrelere yksek faiz demesinin nne geilmitir. Tabi bu gelimeler hkmetle byk sermaye gruplarnn arasn amtr ve hkmete kar gerekletirilen mdahaleye bu evreler nclk etmitir. Ancak Refahyol Hkmeti'nin yklmasnn ardndan kurulan Anasol-D Hkmeti dnemini incelediinde bu evrelere verilen teviklerin ve kredilerin yeniden verilmeye balad grlr. 28 ubat sreciyle birlikte Trkiye'de bir ok banka el deitirmitir. 1994 ylnda olas bir finans krizini nlemek adna bankalara mevduat garantisi verilmitir. Bunun bir -iki yl gibi bir zaman ierisinde kaldrlmas gerekirken bunun kaldrlmadn ve devletin kesesinden bankalara byk bir ekonomik g saland grlr. 28 ubat srecinde devletten mevduat garantisi alan bu bankalarn hzla el deitirmeye baladn ve bu bankalarn hortumlama denilen bir yntemle hzla yamaland grlr. Devlet kaynaklarnn askerler eliyle yaratlm olan korku ortamnda belli evreler tarafndan ei benzeri grlmemi ekilde yamalandna ahit oluruz. Bu srete byk yolsuzluklar gerekleir ve sonuta 2000-2001 yllarnda bir ekonomik kriz yaanr. Trkiye ekonomisi finans sektrnde yaanan yolsuzluklardan kaynaklanan bir k yaar. Trk ekonomisi z varl ile kazand her eyin te birini bu kriz dneminde kaybeder. Bir ok ekonomi uzman yaanan bu krizi 28 ubat srecindeki yolsuzluklarn bir sonucu olarak grr. Burada nemli olduu iin belirtmemiz gereken bir konu bu srete el deitiren bankalarda iki nemli isme rastlamamzdr. El deitiren bankalardan biri Trkbank, dieri Smerbank'tr. Srecin sonunda yaananlar incelediinde, Trkbank'n sahibi Korkmaz Yiit'in danman olarak 28 ubat srecinde Deniz Kuvvetleri Komutan olarak grev yapm olan Oramiral Gven Erkaya, Smerbank'n sahibi Hayyam Garipolu'nun danman olarak da 28 ubat srecinde Jandarma Genel Komutan olarak grev yapm olan Orgeneral Teoman Koman grlecektir. 28 UBAT SREC BRFNGLER VE KARARLARI EREVESNDE SYAS PART KAPATMA DAVALARINA LKN DDANAMELERN RDELENMES 28 ubat Sreci, dier tm askeri darbe ve mdahalelerde olduu gibi, siyasetin askeri brokrasinin arlkl olduu siyaset d gler tarafndan yeniden dzenlenmesinden baka bir ey deildir.

328

28 ubat Sreci adn, 28 ubat 1997 ylnda yaplan Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda hkmetin uygulanmas iin alnan 18 maddelik tavsiye kararlarndan almakla ve grnte bu tarihte balayan bir sre olmakla birlikte, gerekte sz konusu sre, 1990l yllarda siyasi cinayetlerle balayan, faili mehul cinayetler ve toplumsal kargaa olaylaryla devam eden bir dnemin son merhalesini oluturmaktadr. 28 ubat Srecini, zellikle 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren 12 Eyll Askeri Darbesinin etkisinin giderek azalmasna kar askeri brokratik yapnn bir anlamda belli bir tavr ierisine girerek, siyaseti yeniden ekillendirmek iin giritii abalarn btn olarak da adlandrmak mmkndr. Bu srete, medyann, yksek yarg organlarnn, niversitelerin ve baz sivil toplum rgtlerinin nemli rol ve katklar olmutur. Anayasa Mahkemesi ise Refah Partisi ve Fazilet Partisinin kapatlmas karar ile Recep Tayyip Erdoann siyasi yasakllnn devamna karar verilmesi gibi verdii kararlaryla yaanan srete nemli bir rol oynamtr. Esasen Trkiyede 1961 Anayasasyla birlikte kontroln devlet sekinlerinin elinden kmas durumunda sahneye konulan darbe ve askeri mdahalenin yerine sisteme entegre edilen yksek yarg ve zellikle Anayasa Mahkemesi araclyla demokratik srece mdahale edilmesi, yeni bir durum da deildir. Refah Partisine Kar Alan Kapatma Davasnn Arka Plan 28 ubat Srecinin grnrdeki gerekesi ve hedefi Refah Partisidir. Refah Partisinin 27 Mart 1994 mahalli idareler seiminde aralarnda Ankara ve stanbulun da bulunduu 28 ilde belediye bakanlklarn kazanmas, akabinde 24 Aralk 1995 ylnda yaplan genel seimlerde de oylarn % 21,4n alarak 158 milletvekilliyle TBMMde temsil edilmesi ve son olarak Haziran 1996 ylnda Doru Yol Partisiyle yaplan ittifakla hkmetin byk orta sfatn kazanmas, sz konusu Partiyi hedef haline getirmitir. Bu dnemde Genelkurmay Bakanl tarafndan toplumun eitli kesimlerine verilen brifinglerde Refah Partisinin laiklii tehdit eden bir parti olarak aka hedef alnd grlmektedir. MT Mstearl tarafndan rticai Faaliyetler bal altnda hazrlanarak EYLL 1996 aynda Cumhurbakan Demirele sunulan brifingte; halen lkede siyasi temsil kabiliyetine sahip tek slamc unsurun Milli Grler olduu, Milli Grn 27 Mart 1994 seimlerini mteakip artk Trkiyede inkar edilemeyecek bir g haline geldikleri mesajn verdikleri, Siyasi Partiler Kanununda siyasi partilerin laiklik ilkesine aykr faaliyetlerde bulunamayacaklarna ilikin hkmlerin bulunduu ve bu nedenle sz konusu hkmlerin titizlikle takip edilerek, aykr hareket eden partilerin kapatlmas cihetine gidilmesi gerektii ifade edilmitir. Yine 17 Ocak 1997 tarihinde Genelkurmay Karargahnda Cumhurbakan Sleyman Demirele verilen TRKYEDEK RTCA YAPILANMA VE SON DNEM FAALYETLER balkl brifingte; T.C. Devletinin mevcut rejimini legal ve illegal yollardan ykarak yerine eriat 329

devletini kurmay hedef alan irticai unsurlar arasnda siyasi olarak Milli Grlerin bulunduu ve bunun iktidardaki Refah Partisi tarafndan temsil edildii, sz konusu Partinin 1995 seimlerinden sonra iktidarn byk orta olarak rejimi demokratik yllardan ele geirmek zere faaliyetlerde bulunduu ifade edildikten sonra brifingin sonunda aynen VAKT GERLMEDEN DEMOKRATK HUKUK DEVLET KURALLARI ERSNDE HER SEVYEDE ETKL VE PLANLI BR EKLDE GEREKEN NLEMLER ALINMADII TAKDRDE, YAKIN BR GELECEKTE NLEM ALMA MKANININ DA ORTADAN KALKABLECE DEERLENDRLMEKTEDR eklinde ibarelere yer verilmek suretiyle Refah Partisinin iktidardan uzaklatrlmas gerektii ve bunun iin her seviyede gerekenin yaplmas gerektii ifade edilmitir. Milli Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarih ve 406 sayl kararnn ekinde REJM ALEYHTARI RTCA FAALYETLERE KARI ALINMASI GEREKEN TEDBRLER bal altnda sralanan 18 maddeden oluan kararlarn 12. ve 17. maddelerinde de Siyasi Partiler Yasasna aykr hareket edenler iin her kademede kesin nlemlerin alnarak yasal ve idari yollardan bu tr giriimlerin nlenmesi gerektii ifade edilmitir. Sz konusu 12. ve 17. maddeler yledir: .12. T.C. Anayasas, Siyasi Partiler Yasas, Trk Ceza Yasas ve bilhassa Belediyeler Yasas'na aykr olarak sergilenen olaylarn sorumlular hakknda gerekli yasal ve idari ilemler ksa zamanda sonulandrlmal ve bu tr olaylarn tekrarlanmamas iin her kademede kesin nlemler alnmaldr. ..17...lke sorunlarnn zmn "Millet kavram yerine mmet kavram" baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendiren giriimler yasal ve idari yollardan nlenmelidir. Grld zere, gerek Cumhurbakanlna verilen brifinglerle ve gerekse 28 ubat 1997 tarihinde yaplan MGK toplants sonucunda Refah Partisinin kapatlmas gerektii ynnde yargya aka mesaj verilmitir. Refah Partisinin kapatlmas iin yargya verilen bu mesaj alan ve bu konuda ilk adm atan kiinin dnemin Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Cumhuriyet savcs Nuh Mete Yksel olduu grlmektedir. 7 Aralk 1996 tarihinde Ankara DGM Savcs Nuh Mete Yksel, Babakan Necmettin Erbakan, alma Bakan Necati elik ve baz milletvekilleri hakknda konumalarnn Siyasi Partiler Yasasna aykr olduu gerekesi ile su duyurusunda bulunmutur. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava ise 21 Mays 1997 tarihinde Refah Partisinin kapatlmas istemiyle Anayasa Mahkemesine dava aarak, kapatma iin gerekli yasal sreci balatmtr. Kapatma davasnn alma tarihi olduka manidardr. Zira, 16 Mays 1997 tarihinde ANAP-DSP ve CHP Grup Bakanvekillerinin imzasyla Halkn inananlar ve inanmayanlar diye ikiye blnd, karde kavgas ortam yaratld ve Cumhuriyetin temel niteliklerinin tehlikede olduu 330

belirtilerek hkmet hakknda verilen gensoru nergesi, 20 Mays 1997 tarihinde 265e kar 271 oyla reddedilmi ve hemen ertesi gn Yargtay Cumhuriyet Basavcs tarafndan kapatma davas almtr. Bir baka ifadeyle, Yargtay Cumhuriyet Basavcl Refah Partisinin siyaseten iktidardan uzaklatrlmas srecini beklemi, bu durum gereklemeyince de hi vakit kaybetmeksi zin bu kez kapatma davasn amak suretiyle, Refah Partisinin yarg eliyle iktidardan uzaklatrlmas iin gerekli adm atmtr. Yargtay Cumhuriyet Basavclnca Dzenlenen ddianame/brifing likisi Sz konusu iddianamede Refah Partisinin kapatlmas istemine dayanak yaplan olaylar yledir: 1- Okullarda rencilerin dinsel kurallarn emrettii biimde taklan barts ile bulunmalarnn liklik ilkesine aykr olduu kesinlemi yksek mahkeme kararyla belgelenmesine ramen, Genel Bakan Necmettin Erbakan dahil, Refah Partisinin tm yneticilerinin, kendilerine oy getirdii inancyla hemen her konumalarnda okullarda ve hatta Devlet dairelerinde barts ile renim grme ve almann Anayasal bir hak olduunu srarla iddia ederek halk kkrtmalar, eylemler dzenlemeleri, hatta genel bakan Erbakan iktidar olduklarnda rektrlerin bartsne selam duracan bir seim konumasnda ileri srmesi. 2- 23 Mart 1993 gn, TBMM Bakan Hsamettin Cindorukun Bakanlnda siyas parti liderlerinin Anayasa deiiklii konusunda yaptklar 3. toplantda Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann Benim inandm ekilde sen yaayacaksn tahakkmnn ortadan kalkmasn istiyoruz. ok hukuklu bir sistem olmal, vatanda genel prensiplerin ierisinde kendi istedii hukuku kendisi semeli, bu bizim tarihimizde de olagelmitir. Bizim tarihimizde eitli mezhepler olmutur. Herkes kendi mezhebine gre bir hukuk iinde yaamtr ve de herkes huzur iinde yaamtr. Niin ben bakasnn kalbna gre yaamaya mecbur olaym?... Hukuku seme hakk inan hrriyetinin ayrlmaz bir parasdr diyerek, lik devlet dzenini eylemli olarak ortadan kaldracak nerilerde bulunmas. 3- Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakan, 13.4.1994 tarihinde Refah Partisi Meclis Gurubunda yapt konumasnda imdi ikinci bir nemli nokta, Refah Partisi iktidara gelecek, adil dzen kurulacak, sorun ne? gei dnemi sert mi olacak, yumuak m olacak, kansz m olacak bu kelimeleri kullanmak bile istemiyorum amma, bunlarn terrizmi karsnda herkes gerei aka grsn diye bu kelimeleri kullanma mecburiyetini duyuyorum. Trkiyenin u anda bireye karar vermesi lazm Refah Partisi adil dzen getirecek, bu kesin art, gei dnemi yumuak m olacak, sert mi olacak, tatl m olacak, kanl m olacak, altm milyon buna karar verecek eklinde beyanda bulunmas. 4- Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann 13.1.1991 gn Sivasn Scakermik ilesinde Refah Partisinin Eitim Seminerinde yapt, eitli basn organlarnda yaynlanan 331

konumasnda ...sen Refah Partisine hizmet etmezsen hibir ibadetin kabul olmaz... nk baka trl mslmanlk olmaz. Baka trl kurtulu yok. Refah bu ordudur. Btn gcnle bu ordunun bymesi iin alacaksn. almaz isen patates dinindensin... Bu parti islami cihad ordusudur. Kendi kendine CHAD ediyorum diye faaliyette bulunamazsn. Karargaha bal olmak zorundasn. Her faaliyette karargaha bal olmak zorundayz. Karargaha danlmadan yaplan faaliyetler tefrikadr. alacaksan, burada alacaksn. Mslman msn? Bu orduda asker olmaya mecbursun... Cihada para vermeden mslman olunmaz. Kiinin mslmanl, cihada verdii para ile llr. Bir mslman, zekatn gtrp fakire veremez. Zekatn beytlmale, cihad ordusunun karargahna, ile tekilatnn bakanlna verecektir. Biz mslmanz. Biz Kuran hakim klmak isteyene gideceiz. Hepimiz Refahc olmaya mecburuz, nk cihad ediyoruz... uurla Refaha alan cennete gidiyor Neden? nk Refah demek Kuran nizamn hakim klmak iin almak demektir. eklinde ifadelere yer vermesi. 5- Refah Partisi Genel Bakan ve Babakan Necmettin Erbakann, liklie aykr sz ve davranlaryla tannan baz tarikat liderlerine, Devrim Yasalarna aykr kyafetleriyle ge ldikleri Babakanlk konutunda yemek vererek, bu eit kiilerin Devlet katnda itibar grdklerini ve eylemlerinin ho karlandn kantlamaya almas. 6- Refah Partisi milletvekilleri evki Ylmaz, Hasan Hseyin Ceylan, Ahmet Tekdal ve brahim Halil elik ile Kayseri Bykehir Belediye Bakan kr Karatepenin eitli tarihlerde yaptklar konumalarla laiklik ilkesine aykr sz ve eylemlere yer verdikleri, bu kiiler hakknda daval Parti tarafndan her hangi bir ilem yaplmamas 7- Refah Partili Sincan Belediye Bakannn, Sincanda dzenledii Kuds Gecesinde salona slami Terrist rgt Liderlerinin bykboy posterlerini astrd, aydnlarmza eriat enjekte edeceini syledii iin Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesince tutuklanmasndan sonra, Refah Partili Adalet Bakan evket Kazann, mahkeme kararn protesto ettii imajn yaratacak biimde hapishanede bu kiiyi ziyaret etmesi. 8- Milli Gvenlik Kurulunun, grevi gerei ihtiya fazlas mam-Hatip okullarnn kapatlmasn veya bundan byle yeni mam-Hatip Okullar almamasn hkmete tavsiye ve srarla takip etme hakk domuken; Refah Partisinin mtemadiyen yeni mam-Hatip okullar almas gerektiinin propagandasn yapmas. 9- Milli Gvenlik Kurulunun ald sekiz yllk kesintisiz eitim yaplmasn hkmete tavsiye etme kararna ramen, daval Partinin bu tavsiye kararnn hayata gememesi iin eylemler dzenlemesi ve tm yneticilerinin bu konuda halk kkrtc konumalar yapmalar. Dava aldktan sonra Yargtay Cumhuriyet Basavcl Daval Partinin liklik kart eylemlerin oda haline geldiini gsteren baz iddialar daha ileri srmtr. Bu iddialar;

332

1- Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann Kanal 7nin Kurulu Yldnm Nedeniyle Yapt Konuma 2- alma Saatlerinin Ramazan Aynda ftara Gre Dzenlenmesi Refah Partisinin kapatlmasna ilikin iddianamede yer verilen olaylarn bazlarnn Genelkurmay Bakanl tarafndan 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakanna verilen brifingte yer ald grlmektedir. Gerekten de 17 Ocak 1997 tarihinde verilen brifingte yer alan; Kayseri Belediye bakan kr Karatepenin 10 kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen, Atatrk anma trenlerinden sonra katld bir toplant da yapt konuma Ramazan mnasebeti ile mesai saatlerinin valiler tarafndan dzenlenmesini ngren hkmet genelgesi, 8 yllk kesintisiz eitime kar klmas, mam Hatip Okullarnn ve mezunlarnn saysnn artmas, Babakan Erbakan tarafndan babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine verilen yemek, Yargtay Cumhuriyet Basavclnca dzenlenen iddianamede de daval partinin laiklik kart eylemlerin oda olduuna ilikin olgular olarak ileri srlmtr. ddianamede dikkat eken bir dier nokta ise iddianamenin dzenlenmesinden sonra 10 Haziran 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanlnda yksek yarg organlarnn bakanlar ve yeleri iin dzenlenen birinci yarg brifinginde yer alan baz ifadelerin neredeyse bire bir olarak iddianamede yer alan ifadelerle zde olmasdr. Aadaki tabloda bu durum gzler nne serilmeye allmtr.

TABLO: Kullanlan fadeler Asndan Brifing-ddianame likisi Brifingde Yer Alan fade ddianamede yer alan ifade

Okullarda rencilerin dinsel kurallarn emrettii OKULLARDA RENCLERN RTCANIN biimde taklan barts ile bulunmalarnn SMGES HALNE DNEN TRBAN LE liklik ilkesine aykr olduu kesinlemi yksek BULUNMALARININ mahkeme kararyla belgelenmesine LAKLK LKESNE ramen, AYKIRI OLDUU ANAYASA MAHKEMES SLAM NANCIYLA KESM KENDLERNE HEMEN VE OY HER

Genel Bakan Necmettin Erbakan dahil, Refah KARARIYLA BELGELENMESNE RAMEN, Partisinin tm yneticileri, kendilerine oy SYASAL okullarda ve hatta Devlet dairelerinde barts GETRD getirdii inancyla hemen her konumalarnda SEMPATZANLARI,

333

ile renim grme ve almann Anayasal bir KONUMALARINDA hak olduunu srarla iddia ederek halk HATTA DEVLET

OKULLARDA

VE

DARELERNDE BR HAK

kkrtmlar, eylemler dzenlemiler, hatta genel BARTS LE RENM GRME VE bakan Erbakan iktidar olduklarnda rektrlerin ALIMANIN bartsne selam duracan bir seim OLDUUNA HALKI konumasnda ileri srebilmitir. ANAYASAL ISRARLA DDA EDEREK HATTA REKTRLERN

KIKIRTMILAR,

EYLEMLER

DZENLEMLER, NVERSTELERDE SREBLMLERDR.

BARTYE SELAM DURACAIM LER

Refah Partisi Genel Bakan ve Babakan LAKLE AYKIRI SZ VE DAVRANILARI Necmettin Erbakan, liklie aykr sz ve LE TANINAN BAZI TARKAT LDERLERNE YASALARINA KONUTUNDA AYKIRI GELDKLER YEMEK VE davranlaryla tannan baz tarikat liderlerine, DEVRM Babakanlk konutunda yemek vererek, bu eit BABAKANLIK eylemlerinin almtr. ho karlandn kantlamaya KATINDA

Devrim Yasalarna aykr kyafetleriyle geldikleri KIYAFETLERYLE

kiilerin Devlet katnda itibar grdklerini ve VERLEREK BU ET KLERN DEVLET TBAR GRDKLER EYLEMLERNN HO KARILANDII ALIILMI, KMLK

Kayseri Bykehir Belediye Bakan kr KANITLANMAYA hatrasn anmak iin yaplan trenden sonra; VE SEMPATZANLARINA

Karatepe, 10 Kasm 1996 gn Atatrkn BYLELKLE SYASAL SLAM TARAFTARI (Hakim gler ya bizim gibi yaarsnz, ya da KAZANDIRMAK MAKSADIYLA; OLUMLU her trl fitneyi, fesad iinize sokarz. diyorlar. MESAJ VERLMTR. Bu yzden de Refah Partili bakanlar bile kendi 10 KASIM 1996 GN KAYSER dnya grlerini bakanlklarna yanstamyorlar. BYKEHR BELEDYE BAKANI, BYLE Bu sabah ben de, resmi grevim, sfatm BR NEML GNDE; nedeniyle bir trene katldm. Ssl psl M sanmayn. inancmza sayg KAN ALAYARAK KATILDIM, BEKLEDK, BU BRAZ BUGNK DZEN DAHA grnme bakp da lik olduumu sakn TRENE duyulmad, DEMEL,

svld bir dnemde, iim kan alayarak, bu BEKLEYECEZ, GN OLA, HARMAN OLA, gnk trenlere katldm. Belki Babakann, MSLMANLAR LERNDEK HIRSI, KN, bakanlarn, milletvekillerinin baz mecburiyetleri NEFRET vardr. Ancak sizin hibir mecburiyetiniz yok. Bu dzen deimeli, bekledik, biraz daha bekleyeceiz. Gn ola, harman ola, mslmanlar DYEBLMTR. EKSK ETTMESN"

334

ilerindeki hrs, kini, nefreti eksik etmesin) demi, orada bulunan Refah Partisi Kayseri Milletvekili Memduh Bykkl: (Bakanmz duygularmza tercman oldu.) demitir.

Refah Partili Sincan Belediye Bakan, Sincanda SNCAN

BELEDYE

BAKANI DA

RANLI KUDS BOY

dzenledii Kuds Gecesinde salona slami DPLOMATLARIN Terrist rgt Liderlerinin bykboy posterlerini SNCAN'DA syledii iin Ankara Devlet Gvenlik RGT

DESTENDE,

DZENLED BYK AYDIN

astrd, aydnlarmza eriat enjekte edeceini GECESNDE SALONA SLAM TERRST LDERLERNN ASMI, ENJEKTE Mahkemesince tutuklanmasndan sonra, Refah POSTERLERN Partili Adalet Bakan evket Kazan, mahkeme ERATI kararn protesto ettii imajn yaratacak biimde SYLEMTR. hapishanede kendisini ziyaret etmitir. BU OLAYDAN SONRA ANKARA DEVLET GVENLK PROTESTO BMDE BZZAT MAHKEMES'NCE ETT BR MAJINI BAKAN ZYARET TUTUKLANMASINI MTEAKP, MAHKEME KARARINI YARATACAK TARAFINDAN EDLMTR. Bu durumda Milli Gvenlik Kurulunun, grevi MLL GVENLK KURULUNUN ALDII gerei ihtiya fazlas mam-Hatip okullarnn KARARLARDAN 8 YILLIK KESNTSZ kapatlmasn veya bundan byle yeni mam- TEMEL ETME VE LKN RTCA KARAR, KESM Hatip Okullar almamasn hkmetimize KAMUOYUNDA Refah Partisinin mtemadiyen yeni mam-Hatip OLMUTUR. okullar almas gerektiinin propagandasn DN ETM VE VEREN SYASAL ELM SLAM yapmas; Milli Gvenlik Kurulunun ald sekiz KURUMLARI LE TABAN OLUTURMA, yllk kesintisiz eitim yaplmasn hkmete GELTRME tavsiye etme karar, mam-Hatip okullarndan bir GEREKLETRME tanesini bile kapatma sonucu dourmayaca, KAYBEDECEN grmelerini engellemedii halde, bu tavsiye "TSK, MAM AVANTAJINI DEERLENDREN HATP OKULLARINI KESME

EDECEN

tavsiye ve srarla takip etme hakk domuken; NDE EN OK TARTIILAN KONU

rencilerin bu okullarda drt yl dini eitim RTCA KESM, BU KARARI TABANINA

335

kararnn hayata gememesi iin dzenledii KAPATMAK eylemler ve tm yneticilerinin bu konuda halk YANSITARAK, kkrtc konumalar yapmalarnn, ilkesine aykr eylemler olduundan kuku TOPLANTILAR duyulmamaldr. MEKTUP AARAK, VE

STYOR" YURDUN

EKLNDE ETL

liklik YERLERNDE PROTESTO MTNG VE DZENLEYEREK, MZA KAMPANYALARI KARITI BR DN

TSK'N

KURUM OLARAK GSTERME ABASI NE GRMTR. - RTCA KESM, 8 YILLIK KESNTSZ ETMN MAM HATP LSELERNN ORTA KISMININ KAPATILMASINI VE VELLERN, ZERNDEK ALINMASINI SREREK, OCUKLARININ VELAYET HAKKININ LER HEDEFLEDN

EYLEMLERNDE

YANDALARINDAN DESTEK BULMU VE BU SURETLE BAZI SYAS PARTLER ZERNDE KONUYU BASKI MECLS OLUTURARAK GNDEMNE

SOKMAYA ALIMITIR.

Yukardaki tabloda grld zere, iddianamede yer alan ifadelerle brifingte yer alan baz ifadelerin neredeyse bire bir olmalar durumu, Genelkurmay ile Yargtay Cumhuriyet Basavcl arasndaki etkileimi aka ortaya koymaktadr. Refah Partisinin Kapatlmas Srecinde Genelkurmay Bakanlnda Verilen Brifinglerin Etkisi Yargtay Cumhuriyetbasavclnca 21 Mays 1997 tarihinde alan kapatma davasndan sonra Genelkurmay Bakanl tarafndan yarg mensuplarna iki adet birifing verilmitir. Sz konusu brifinglerden birincisi 10 Haziran 1997 tarihinde yksek yarg organlarnn bakan ve yeleri ile buralarda alan tetkik hakimlerine ynelik olarak verilmitir. Bu brifinge, Refah Partisi hakknda karar verecek olan Anayasa Mahkemesi bakan ve yelerinin byk blm de katlmtr. Sz konusu toplantya katlan dnemin Anayasa Mahkemesi yesi Sacit Adal, 28 ubat Darbesini Aratrma Alt Komisyonuna verdii 11.10.2012 gnl ifadesinde, brifinglerle oluturulmak istenen hava hakknda O kadar psikolojik bir bask uyguland. Korkarak gittiim o asker 336

Genelkurmay brifinginde korkumu bugn size utanarak korktuumu sylememe ramen bir cesaretimi de syleyebilirim, orada 5-6 kii ben dhil toplu ok kalabalk ikide bir alk ve ayaa kalkp alklamalara yerinde oturarak alklamayan 5-6 kiiden biriydim, herkeste grd nk dehetengiz bir atmosfer yarg organ mensuplarnn zerine srlmekteydi, emalar, tablolar, izelgeler, szler geliyorlar, hep geliyorlar ok ak ve yakn tehlike. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kulland tabiri kullanyorum. Ak ve yakn tehlike varsa her trl tedbiri alabilir devlet. Oraya kadar msamahayla hak ve hrriyetleri koruyacak, muhafaza edecektir ama i artk en son insanda korunma igds vardr, o korunma igdsn harekete geirdiiniz takdirde her ey biter. Bugn Suriyeden kaanlarn durumunu Allah kimseye drmesin, biz o durumda deildik ama byk bir manevi bask altndaydk. Bu igdnn ortaya kartlmas hakikaten mthi bir toplum mhendislii eseridir. Herkes korkuya, endieye, vehme, pheye, herkes herkesten korkmaya balad ve birileri rkt. Bu basky ben yzde yz hissettiimi size aka ifade edebilirim. Genel hatlaryla bu atmosferi yani illa birinin sen unu yap, bunu yap demesine ihtiya yoktu. O atmosfer insanlar zaten ynlendiriyordu demek suretiyle, gerek Genelkurmay Bakanl tarafndan verilen brifinglerle gerekse bu srete dier aktrler tarafndan oluturulan atmosferle, bata yarg mensuplar olmak zere psikolojik bir bask altna alndn ifade etmitir. Sz konusu brifinglerde: - rticai kesimin halihazr faaliyetleri itibariyle; Atatrk'n temellerini att ve erevesi anayasa'mz ile belirlenmi olan demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti anlay dna karak, T.C. devletini ykmay amalad aka grlmekte ve lkemizde siyasal islami gerekletirme yolunda oluan irticai tehdidin ok ciddi boyutlara ulat, - Bugn itibariyle; artan boyutta devam eden irticai tehdidin, Trkiye Cumhuriyeti'ni ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutu; Atatrk'n kurduu cumhuriyet ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik ve laik her vatandan dikkatle izlemesi ve bu tehdidi her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmas ana grevi olduu, ifade edilmek suretiyle, aka yargya ve bilhassa Anayasa Mahkemesine mesaj verilmitir. Anayasa Mahkemesi zerinde kurulan bu basklar sonu vermi ve Anayasa Mahkemesi 16 Ocak 1998 tarihinde verdii kararla, Refah Partisinin kapatlmasna karar vermitir. Anayasa Mahkemesi kararnda aynen; Aklanan nedenlerle, Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann;

Yksekretim Kurumlar rencilerinin barts kullanmalarn destekleyen, ok hukuklu sistemi savunan beyanlar ile kimi tarikat liderlerine Babakanlk Konutunda iftar yemei vermesine ilikin davranlar; Genel Bakan Yardmcs evket Kazann Sincan Belediye Bakann tutuklu olduu srada ziyareti ve Genel Bakan Yardmcs Ahmet Tekdaln 1993 ylnda Hacta yapt ve 24.11.1996 gn Kanal-D televizyonunda grntl olarak verilen konumas; 2820 sayl Siyas 337

Partiler Kanununun 78., 84. ve 87. maddeleri ile Anayasann 68. maddesinin drdnc fkrasnda ngrlen ve Cumhuriyetin temel niteliklerinden olan liklik ilkesine aykrlk oluturduundan Refah Partisinin Siyas Partiler Kanununun 101. maddesinin (b) bendiyle, Anayasann 69. maddesi uyarnca kapatlmasna karar verilmesi gerekir. eklinde ifadelere yer verilmek suretiyle, Refah Partisinin kapatlma nedeninin, yneticilerinin laiklik kart sz ve eylemleri olduu ifade edilmitir. Oysa, Avrupa Konseyinin anayasal konulardaki danma organ olan Venedik Komisyonunun partilerin yasaklanmasna ilikin 1999 tarihli raporuna gre siyasi partilerin yasaklanmas, ancak demokratik dzeni devirecek, bylece anayasann gvence altna ald haklar ve hrriyetleri tahrip edecek bir siyasal ara olarak iddet kullanmn savunan veya iddet kullanan partiler bakmndan hakl grlebilir. Bir partinin, Anayasann bar yntemlerle deitirilmesini savunmas, tek bana, onun yasaklanmas veya feshedilmesi iin yeterli deildir. FAZLET PARTSNN KAPATILMASI KARARI Refah Partisinin kapatlmas davas Anayasa Mahkemesinde grlmekte iken 17 Aralk 1997 tarihinde Fazilet Partisi kurulmutur. Yeni kurulan bu Parti, bamsz milletvekillerinin de katlmyla TBMMde ana muhalefet partisi konumuna gelir. Sz konusu dnemde askerin hala rahatsz olduu, irticann hala lkede birinci tehdit olmaya devam ettii, sekiz yllk eitim kanunu dnda 28 ubat 1997 tarihinde alnan MGK kararlarnn uygulamaya konulmad, hkmetin trban yasa konusunda tavizler verdii ve kapatlan Refah Partisinin Fazilet Partisine dnmesine hkmete gz yumulduu konular srekli gazeteler ve televizyonlarda ilenmekte, bir anlamda 28 ubat srecinin halen devam etmekte olduu kanaati toplum zerinde pekitirilmektedir. te bu atmosfer ierisinde, Refah Partisinin 16 Ocak 1998 tarihinde kapatlmas ve kararn 22.2.1998 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmasndan yaklak bir yl akn bir zaman getikten sonra 7 Mays 1999 tarihinde Yargtay Cumhuriyet Basavcl, bu kez Fazilet Partisi hakknda kapatma davas amtr. ddianamede kapatma nedeni olarak temelde iki iddia ileri srlmtr. Birinci iddia Fazilet Partisi'nin, Refah Partisi'nin kapatlacan anlayan yneticileri tarafndan kurdurulan hlle partisi olarak adlandrlabilecek bir parti olduu, 147 milletvekili ile ok sayda belediye bakannn Fazilet Partisi'ne gemelerinin, bu milletvekillerinden bazlarnn da Genel dare Kurulu ve Disiplin Kurulu yesi olmalarnn kapatlan Refah Partisi'nin bir baka ad altnda kurulduunun kant olduu iddiasdr. kinci iddia ise Fazilet Partisinin laiklie aykr fiillerin "oda haline geldii" iddiasdr. Bu iddiaya dayanak olarak, Fazilet Partisinin trbanl bir milletvekilini aday gstererek seilmesini salamas ve bu kiinin TBMMde trbanl olarak yemin ettirilmek istenmesi ile Fazilet Partisi 338

yneticilerinin eitli tarihlerde yaptklar konumalarda trban yasan eletiren konumalar yapmalar gsterilmitir. Partinin kapatlmas davasnn 18 Nisan 1999 tarihinde yaplan genel seimlerde Fazilet Partisinden milletvekili olarak seilen Merve Kavaknn 3 Mays 1999 tarihinde TBMM Genel Kurulunda trbanl olarak yemin etmek istemesi olayndan hemen sonra alm olmas, Yargtay Cumhuriyetbasavcsnn bu olaya bir tepki olarak davay atnn en byk kantdr. Yargtay Cumhuriyetbasavclnn Merve Kavak olayna tepki olarak alelacele dava at ve iddianamede parti kapatma iin dayanlan nedenlerin yetersizlii Anayasa Mahkemesince de grlm ve Yargtay Basavclndan soruturmann geniletilmesi talep edilmi ve Yargtay Basavcl 5 ubat 2001 tarihinde ek bir iddianame dzenlemek zorunda kalmtr. Anayasa Mahkemesi 22 Haziran 2001 tarihinde verdii kararnda, Fazilet Partisinin kapatlan Refah Partisinin devam olduu iddiasn yerinde grmemekle birlikte, Fazilet Partisinin laiklik ilkesinin kart eylemlerin oda haline geldiini kabul ederek, bu Partinin de kapatlmasna karar vermitir. Anayasa Mahkemesi kararnda aynen; 18 Nisan 1999 tarihinde yaplan milletvekili seimlerinden sonra TBMM'ndeki yemin treninde, Merve KAVAKI'nn ve onu seim ncesinde, yemin treni srasnda ve seim sonrasndaki davranlar ve yapt aklamalarla zel olarak destekleyen Nazl ILICAK'n sergiledikleri eylemlerin ve yaptklar konumalarn; Bekir SOBACI'nn trban ve bart yasana direnen bu nedenle de stanbul apa ve Cerrahpaa Tp Fakltelerinden karlan rencileri Ankara girii nden alarak basn toplants yaptrmas, Meclis'e getirerek partileri ziyaretlerini salamas gibi yasalara aykr eylemleri desteklemesi ve tevik etmesinin; Ramazan YENDEDE'nin resm daireler ve okullarda konuya ilikin yasa ve ynetmelikler gerei uygulanan trban veya barts yasan zulm ve zorbalk olarak gstererek halk kin ve dmanla tahrik etmesinin; Mehmet SILAY'n 1998 ylnda yaynlanan "Parlamentodan Haber" adl kitabnda, dnya tarihinde milletlerin dini duygular ve inanlaryla savaanlarn daima kaybettiklerini ran'da bunu deneyenlerin ya lkeyi terkettikleri ya apoletlerinin skldn Cezayir'de Fransz karlarna hizmet uruna halka dayatanlarn ve zorbalarn bu gn hibirisinin hayatta olmadn belirterek halk kamu grevlilerine kar eyleme yneltmesinin ve Fazilet Partisi'nin Genel Bakan ile Milletvekillerinin ve kimi Partililerin davranlar ve eitli yer ve toplantlarda yaptklar konumalarla mevzuata ve yarg kararlarna aykr olduu halde resm daire ve okullarda trban veya barts taklmasn desteklemelerinin Anayasa'nn 68. maddesinin drdnc fkrasnda belirtilen Lik Cumhuriyet ilkesine aykrlk oluturduu sonucuna varlmtr. Fazilet Partisi'nin bir tepki gstermedii gibi benimsedii bu faaliyetlerin, Anayasa'nn 69. maddesi, Siyas Partiler Yasas'nn 101. ve 103. maddeleri uyarnca odak olmaya esas alnaca kukusuzdur. denilmek suretiyle, trban yasan eletirmek dnda bakaca bir eylemleri bulunmayan Parti yneticilerin szleri daval Partinin laiklik kart eylemlerin oda haline geldiinin kant olarak kabul edilmitir. 339

YARGIYI ETKLEME SRECNN LK RNEKLER Sivas Davas 1990 sonrasnda yargya aka mdahalenin ilk rnei, "Sivas olay davas"dr. 2 Temmuz 1993 gn, ilerinde Selman Rdi tarafndan yazlan ve Peygambere (a.s.) hakaret edilen eytan Ayetleri kitabn Trkiye'de yaymlamak isteyen Aydnlk grubu ve Aziz Nesin'in de bulunduu organizasyonun Madmak Otel'de bir program icra edecei sylentisi ile galeyana gelen Sivas halk, otelin nnde toplanarak, protesto gsteri dzenlemitir. Protesto srasnda, baz provokatrler oteli yakmaya alm, perdelerdeki alevler rzgrn etkisiyle yaylmaya balamtr. Otelde bulunanlarn bir ksm tahliye edilirken, 37'si dumandan boularak hayatm kaybetmitir. Olayla ilgili olarak yaplan tahkikat sonunda, Sivas Ar Ceza Mahkemesi'nde alan dava, yarglama safhasnda Ankara Ar Ceza Mahkemesi'ne gnderilmitir. Dava dosyas Ankara'ya intikal eder etmez Devlet Gvenlik Mahkemesi basavcs Nusret Demiral tarafndan kaleme alnan "Dnce rnei" isimli "mdahale ve ynlendirme" amal yazdan sonra, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na aykrlktan dolay Asliye Ceza Mahkemesi'nde ve (boularak) lm olaylar nedeniyle Ar Ceza Mahkemesi'nde grlmesi gereken davalar birletirilerek, Devlet Gvenlik Mahkemeleri'nde grlmesi gerektii ne srlmtr. Bu yazdan ksa bir sre sonra btn davalar, bu dnce rnei dorultusunda Ankara 1 no'lu Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde birletirilmi ve bu mahkemede grlmeye balanmtr. Btn ynlendirmelere ve mdahaleye ramen, yarglama sonunda Ankara DGM, somut olayda, devlet aleyhine sular, terr ve rgt sularnn unsurlarnn olumad gerekesiyle, sanklardan bir ksmn Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na muhalefetten, bir ksmn da (24 kii) eski Trk Ceza Kanunu madde 450/6'da ifadesini bulan "faili gayrimuayyen ekilde bina yakmak suretiyle adam ldrmek" suundan mahkm etmi ve bir ksmnn da beraatine karan vermitir. Kararn temyiz edilmesi zerine, Yargtay 9. Ceza Dairesi tarafndan, olayn (mlga) TCK. 146. maddede ifade edilen "anayasal dzene kar su" kapsamnda "cumhuriyete ynelik bir kalkma" olarak deerlendirilmesi gerektii ynndeki bir gereke ile bozulmutur. Temyiz aamas devam ederken, yarglamann ilk aamasnda yer alan hakimler deitirilmi ve balangta fonksiyonsuz kalan "dnce rnei" bu aamadan itibaren fonksiyon icra etmeye balamtr. Nitekim yarglamann bu safhasnda, Yargtay'n bozma karan dorultusunda hareket edilmi ve kamuoyunda bir 'misilleme' olarak deerlendirilecek ekilde, sanklarn 37'si hakknda

340

lm cezas verilmitir. Yirmiden fazla sank ise yedi buuk yl civarnda ar hapis cezas ile tecziye edilmitir. Bu davaya mdahale edildii, yllar sonra ak bir ekilde anlalmtr. Yarglama, rgtl sulardan kabul edilen Trk Ceza Kanunu madde 146 uyannca yaplm ve cezann da buna gre verilmi olmasna, sanklarn terr sulusu kabul edilmesine karn 2003 ylnda karlan, terr sululann topluma kazandrmay amalayan yasadan ayn mahiyette ceza alan birok kii yararlandrlrken, Sivas Davas hkmlleri yararlandrlmamlardr. Hkmllerce yaplan bavuru sonras, basnn ve yargya basky rutin hale getirmi kii ve kurumlarn aklamalar zerine yarg, mahkm ederken ve infazn yaparken 'terr sulusu' kabul ettii kiilere af niteliinde bir yasay uygulamay reddetmitir. Babalar Davas; Postmodern darbe ncesi mdahale edilen yarglamalardan bir dieri Babalar katliam sanklar ile ilgili davadr. Davaya bakmaya yetkili mahkeme Erzincan Devlet Gvenlik Mahkemesi'ydi ve yarglamada anlan mahkemede balamt. lk durumann akabinde Yargtay, davann naklini gerektirecek hakl ve hukuki hibir sebebe gerek gstermeksizin, davann zmir Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne nakline karar vermitir. Sivas olaylar ile ilgili davay Sivas'a en yakn olan Ankara'ya nakleden Yargtay, Babalar Davas sz konusu olduunda, en yakn Erzurum, Kayseri, Ankara, Konya ve biraz uzanda stanbul Devlet Gvenlik Mahkemelerine nakletmek yerine, zmir Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne nakletmekte bir beis grmemitir. Madurlarn -mahkemeye ulamasve davay takip etmesi bylece engellenirken, binbir glkle mahkemeye ulaabilenler de, mahkemenin aalamalarna maruz kalmlardr. Madurlarn fakirlii kyafetlerine de yansyor ve bu durum mahkeme iin bir tahkir gerekesi oluturuyordu. Mahkeme bakan, duruma salonuna terlikle gelen bir maduru azarlayarak salondan karrken, baka hi bir davada rastlanmayacak sebeplerle madurlar salondan karmakla tehdit ediyordu. in ilgin yan hkimin, bu tavrn gizleme ihtiyac dahi duymamasyd. Adil bir yarglamann temel unsurlarndan olan ekli ilemlere, davann taraflarna ve taraf vekillerine eit mesafede bulunma ykmll hibir ekilde dikkate alnmyor, bazen madur vekillerinin baklarndan bile rahatszlk duyduunu belirtebiliyordu. Byle bir yarglama sonunda suun failleri olduu konusunda ikna edici delillerin bulunduu 20'ye yakn sanktan, sadece 17 yandaki bir ocua ceza veriliyor ve dosya bu haliyle kapatlyordu. Btn bu sre, davay takip eden kamuoyunda, davann sessiz sedasz kapatlmak amacyla zmir'e nakledildii kanaatini glendiriyor, davay yakndan takip edenler iin, kesinlik derecesinde bir gereklie dnyordu.

341

KR KARATEPE DAVASI Kayseri Bykehir Belediye Bakan olarak 25/10/1996 tarihli basn toplantsnda ve 10/11/1996 tarihli RP Kayseri l Divan toplantsnda yapm olduu konumalar nedeniyle halk din farkll gzeterek kin ve dmanla tahrik ettii gerekesiyle, KARATEPE hakknda, Kayseri Cumhuriyet Basavclnca yrtlen iki soruturma dosyasndan da takipsizlik karar verilmitir. Verilen bu takipsizlik kararlarna kar, Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda yeri olmamasna ragmen ve kesinlemi bulunan takipsizlik karar olduu halde, Aydn Atatrk Dnce Dernei yelerinin ikayetleri zerine, yeniden dosya tanzim edilmitir. Bu arada, Kayseri DGM kapatldndan, soruturma dosyas Ankara DGMye intikal etmitir. ve 80inci maddeleri gereince cezalandrlmas talep edilmitir. Yaplan yarglama sonucunda, Cumhuriyet Savcs esas hakkndaki mtalaanda, kiilik uzmanlardan alnm bilirkii raporunda, suun unsurlarn olumad belirtildiinden bahisle, sank kr KARATEPEnin beraatini talep etmi, ancak Mahkeme 9/10/1997 tarihinde oybirliiyle sann mahkumiyetine karar vermitir. (Ankara 1 nolu DGMnin 1997/163 esas 1997/176 karar says) Bunun zerine sank vekilliince dosya Yargtaya temyize gnderilmi, dosya Yargtay tarafndan alkn olunmayan bir sratle, 27 gnde onanmtr. Yargya talimat, emir ve bask : rnek davalar 28 ubat darbe srecinde darbe zemininin oluturulmasnda yargya yklenen grevin yerine getirilmesi iin yaplan brifingli ynlendirmelerin yan sra, darbecilere ynelik her trl kar kma, eletiri, sulama ve benzeri giriimleri nlemek iin talimatlar gnderilmi, savclara gnderilen talimatlar deta otomatie balanmtr. Orgeneral evik Bir imzal yazlarla Cumhuriyet Savclarna talimat verilmi; daha sonra talimatn gereinin yaplp yaplmad hususunda bilgi verilmesi istenmitir. Genel Kurmay Bakanl ve Jandarma Genel Komutanl tarafndan 1996 ylnda 75 adet,1997 ylnda 125 adet, 1998 ylnda 99 adet, 1999 ylnda 47 adet, 2000 ylnda 115 adet, 2001 ylnda 105 adet, 2002 ylnda 34 adet olmak zere toplam 600 adet su duyurusu yaplm olup, Genel Kurmay Bakanlnn su duyurusu sonucunda ilgili yerlerce (savclk yada mahkeme) verilen kararlara kar Genel Kurmay Bakanlnca 6 adet dosya iin itiraz edilmi ve yarglama grevine ilikin adeta talimat verilmitir.(Adalet Bakanl Basn Brosu verileri). Bu konuda Komisyonumuza intikal eden 342 Ankara DGMde, TCK 312/2inci ve 80inci maddeleri gereince, 25/07/1997 tarihinde kamu davas alm, TCK 312/2inci

belgeler Ektedir.283

Recep Tayyip Erdoan/iir Davas: Yargda, yargnn politik suistimaline maruz kalan, hatta, "usul hkmlerini" yok sayan birok uygulamaya rastlanmaktadr. Bunlardan biri de, Sayn Recep Tayyip Erdoan'n, stanbul Bykehir Belediye Bakan olduu dnemde maruz kald dava dosyasna ynelik uygulamadr. 1997 postmodern darbesinin hedefindeki Refah Partisi'nin, stanbul Bykehir Belediye bakan olan Recep Tayyip Erdoan, Siirt'te yapt ak hava toplantsnda, halka hitap etmi/konumas ierisinde nl airlerimizden birinin iirinden "bir drtlk" okumutur. Terrist Semdin Sakk'n ifadelerinden "sahte belge" reterek Fazilet Partisi'ni kapatmak iin "gerek d gereke" hazrlayanlar, iirde geen " sng, mifer, asker..." gibi kelimelerden su yaratmaya almlardr. Ne iirde ve ne de konumann btnnde herhangi bir su veya su kast olmad halde, kamu davas almas ve Diyarbakr 3 No'lu Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde grlen davada Sayn Recep Tayyip Erdoan'n, Trk ceza yasasnn 312. maddesi gereince 10 ay hapis ile cezalandrlmas, yarg sistemimizin politik suistimale ne kadar ak olduunu kantlamaktadr. Yargnn politik suistimali, soruturmay yrten ve kamu davas aan savc ile mahkmiyet karar veren mahkemeyle snrl kalmam, bu usulszlkler silsilesine Yargtay da katlmtr. Temyiz bavurusunu inceleyen Yargtay 8. Ceza Dairesi'nin 23.09.1998 tarihinde yerel mahkeme kararnn onaylamasyla birlikte, dosya infaz savclna tevdi edilmi, Recep Tayyip Erdoan Pnarhisar cezaevine konulmu, stanbul Bykehir Belediye Bakanl da elinden alnmtr. Cezann infazndan sonraki srete, Recep Tayyip Erdoan'n mahkmiyetine gereke yaplan Trk Ceza Yasasnn 312. maddesinde deiiklikler yaplmtr. Bu deiiklik zerine Recep Tayyip Erdoan adna mahkmiyet karar veren Diyarbakr 3. Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne bavuruda bulunularak "mahkmiyete esas kabul edilen eylemin su olmaktan kt" ve "bunun zorunlu sonucu olarak hkmllk kararnn adli sicil kaydndan kartlmasna" karar verilmesi istenmitir. Diyarbakr 3 no'lu DGM, "dosya zerinde" yaplan inceleme sonunda, "yaplan deiikliin eylemi su olmaktan karmad" gerekesiyle bavuruyu reddetmitir. Duruma almakszn, "dosya zerinden" verilen kararlarn itiraza tabi olmas nedeniyle Diyarbakr 3. Devlet Gvenlik Mahkemesi'nin "red" kararna itiraz edilmi, itiraz zerine dava dosyas, itiraz incelemekle yetkili (takip eden) Diyarbakr 4. Devlet Gvenlik Mahkemesine gnderilmitir. tiraz inceleyen Diyarbakr 4. Devlet Gvenlik Mahkemesi, yasa deiikliinin Recep
283

Genelkurmay tarafndan yarg organlarna gnderilen yaz rnekleri Ektedir.

343

Tayyip Erdoan'n mahkmiyetine gereke kabul edilen eylemi "su olmaktan kard" sonucuna vararak, "hkmllk kaydnn adli sicil kaydndan silinmesine" karar vermitir. Mahkemenin bu karar kesin olduundan, bu haliyle Yargtay' ilgilendiren bir yn bulunmamaktadr. Ancak bu davann Yargtay'a gidebilmesi, Adalet Bakanl'nn kanun yararna bozma isteiyle mmkn olabilecek iken bu yola tevessl edilmemi, yarg tarihinde eine ender rastlanacak bir yntemle dava dosyas Yargtay'a getirtilmitir. Yargtay aamas, bundan nceki aamalar aratmayacak niteliktedir. Bu noktada yargy ynlendirenler hemen devreye girmiler, Yargtay Basavcs Diyarbakr Savcsn telefonla arayarak Diyarbakr 4 no'lu DGM'nin Recep Tayyip Erdoan lehine verdii kararn dosyasnn "acilen" ve "elden" Ankara'ya gnderilmesini istemitir. Diyarbakr Basavcl da hiyerarik st olmayan Yargtay Basavcsinn telefon talimatn emir" telakki ederek dosyay acilen Yargtay'a gndermi ve darbe srelerinde yaanabilecek bir ileme imza atmtr. Dava dosyasnn, hukuka uygun olmayan yntemlerle Yargtay'a getirten Yargtay Basavcs, dosya ile ilgili teblinamesini (dncelerini) hazrlayarak Yargtay Ceza Dairesi'ne vermitir. lgili daire, nne hukuk d yollarla getirtilen dosyay inceleyerek Diyarbakr mahkemelerinin incelemelerinin "durumasz yapld" gerekesiyle kararlar "yok" saym, bununla da yetinmeyerek, (yasal olarak esas mahkemesinin yerine karar verme yetkisi olmad halde) kararn yok sayd mahkemenin yerine geerek Diyarbakr 3 Nolu DGM'nin red mahiyetinde "aleyhe verdii" kararn onaylamtr. Bu mdahalede "hukuk sisteminin" zorunlu kld usul atlanarak "hukukun stnl" ilkesi inenmitir. Adalet Bakanlnca izlenen "yazl emir" yoluyla Yargtay incelemesine tabi tutulmas imkn olan dosya, olaanst artlarda gerekleebilen yolla, dorudan ve telefon talimat ile ele geirilerek, yarg d glerce amalanan sonu elde edilmi, ayn zamanda usul hkmleri de alt st edilmitir. Bu uygulama ile "hukuka gven" ilkesi ortadan kaldrlm, "hukuk gvenlii" onu korumas gereken hkimler ve savclar eliyle rselenmi, yok edilmitir. Yarg tarihimizde ilk kez, Yargtay, bu uygulama ile hukuk kurallarnn ngrd ekilde deil, Yargtay Basavclnn telefon emri ile bir dosyaya el koymutur. Herkesin her zaman ihtiyac olan "hukuk" Yargtay Basavclnn ideolojik amac uruna feda edilmi, tarafsz olmas gereken yarg ypratlmtr. Onba Kadir Sarmusak olay/Kstebek Davas 28 ubat darbesinin simge yaplanmas, Bat alma Grubu'nu deifre eden ve Sarmusak davas adyla bilinen olayn Askeri Mahkemede yaplan yarglamasnda, yarglamay yapan mahkemenin bakan Tuamiral Mehmet Celayir'in haberde belirtilen gerekelerle davadan ekilmesi 344

gerektiine ilikin basnda kan haber ve yorumlar, darbecileri kzdrm olmal ki Orgeneral evik Bir imzal Baclar Savcsna talimat veren yaz savcla ulayordu. 27 Ekim 1997 tarih ve adli mavirlik 7501-1106-97 sayl, Baclar Cumhuriyet Basavcl'na hitaben yazlan Akit Gazetesi'nin 2 Ekim 1997 tarihli nshas hakknda "su duyurusu " konulu Orgeneral evik Bir imzal yazda aynen yle deniyordu: "Onba davasnda skandal" balklan altnda yaymlanan haberde zellikle "Trkiye'de askeriyenin ierisinde komnist olduunuz zaman en st kademeye terfi edebilirsiniz, fakat vatan ve milleti koruyan birisi olduunuz zaman odac bile olamazsnz" eklindeki ifadelerden "Trk silahl kuvvetlerinde yasad faaliyetlerin korunduu, vatan ve millet sevgisini ifade eden tutum ve davranlarn onaylanmad gibi yakksz ve sama iddia ve benzetmelerle Trk sahl kuwetlerinin kamuoyundaki itibarm sarsmak istediinden, haber yaznn devletin askeri kuvvetlerini alenen tahkir ve tezyif amacyla yazld anlalmaktadr. Bu nedenle, bata Av. Necati Ceylan (haberde ismi geen hukuku) olmak zere haber ve yaz sorumlular hakknda yasal ilem yaplmasn ve sonucundan genelkurmay bakanlna bilgi verilmesini rica ederim." Resmi kurumlar arasnda, kurumlar aras ilikilerde protokol ve hiyerarik kurallara en ok nem veren kurum askeri kurumlardr. Dolaysyla; dare ierisinde yer alan askeri yapnn, yarg kurumuna kar yazmalarmdaki slubu, yrtme-yarg ilikisi asndan dikkate alnmaldr. Yrtmenin herhangi bir biriminin, zellikle yarg kurumuna "rica etme" biiminde istekte bulunmas dnlemez. Zira bu szck, resmi yazmalarda, emir anlamna gelmektedir. Nitekim Orgeneral evik Bir de bunu yapyor ve akit gazetesindeki haberle ilgili gerekli ilemin yaplmasn "rica ederek" emrediyor ve sonucunun da bildirilmesini istiyor. Cumhuriyet Savcl, mesaj alm olmal ki, emrin gereini yerine getirerek, 21.01.1998 tarihinde, derhal, 1998/ 1289-799 hz/Es. sayl iddianameyi hazrlayarak, Bakrky 3. Ar Ceza Mahkemesi'nde davay amtr. Savcla "rica etmenin" gerei olarak, ilemin sonucunun da ilgiliye bildirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle Baclar Cumhuriyet basavclnn yetkili Savcs, Genelkurmay Bakanl'na hitaben, 19 Ocak 1998 tarihli cevabi yazsyla, ricann gereinin yapld bildirilmitir. Yaz aynen yledir: "27 Ekim 1997 gn ve Ad. M. 7501-1106-97 sayl yaznz ile gnderilen 02.10.1997 gnl Akit Gazetesi'nde... 'Onba davasnda skandal' balkl yaz ve haber iin Akit Gazetesi sorumlu yaz ileri mdr Murat Balbey ve Necati Ceylan hakknda devletin askeri kuvvetlerini neren/tahkir ve tezyif etmek suundan fezleke dzenlenip Bakrky Cumhuriyet Basavclna gnderilmitir. Fezlekenin bir sureti iliikte gnderilmi olup, durum bilginize arz olunur Y. A. yetkili Cumhuriyet savcs."

345

Cevabi yazda grld gibi, talimat ile almas istenen dava alm, davann ald da talimat verenlere arz edilmitir. Savclara gnderdikleri talimatla emir verenler, talimatn ve grevin yerine getirilip getirilmediini de titizlikle takip etmektedirler. Talimatn sonucunu bildirmeyen savclar, telefonla aranarak emrin gereini yerine getirip getirmedii sorulmakta, emri yerine getirmeyenler veya biraz geciktirenler, bazen ima ile bazen aka tehdit edilmektedir. Yargya emir ve talimat ieren "Kiiye zel" yazlar, dare Mahkemeleri, Adli Mahkemeler ve Devlet Gvenlik Mahkemeleri olmak zere, tm yarg alann kapsayacak ekilde her mahkemeye gnderilmitir.

YARGIYA TEHDT Hkim ve savclara talimat nitelii tayan, baka ilgin yntemlere de rastlanmaktayd: Hkimlerin evinin yaknma bomba atlmas. Ama, hkimlerin "iin ciddiyetini anlamalar" ve "hizaya gelmeleri"ydi. 1999 ylna kadar dou ve gneydouda hizmet veren Emekli Korgeneral Altay Tokat, Aktel dergisine yapt aklamada yle diyor; "Bakn benim zamanmda ben de bomba attrdm... -Nereye... -Bir iki kritik noktaya... -Siviller var myd orada? -Yok kimse yoktu. Bo yerlerdi. Benim meselem mesaj vermek. Batdan gelen memurlar, hkimler iin ciddiyetini anlamyor.... Baktm sonradan iler sakinleince ii basite almaya altlar. Rastgele dolayorlar, unu bunu yapyorlar. Onun zerine unlar bir hizaya gelsin diye evlerine yakn iki yere attrdm. Ondan sonra anladlar ki, ok dikkatli olmallar... ylece onlar eittim ben." Hkimlerin hizaya gelmelerini isteyen kiinin amac, anlald kadaryla yarglama esnasnda karsma gelen terr zanllarna, kolluk kuvvetlerinin adalet anlayyla hareket etmeleriydi. Bu beklentinin, yarglamay etkileme asndan yazd talimattan bir fark olmad aktr.

346

Yazl talimatla veya evlerinin yaknna bir iki patlayc atarak hizaya getirilemeyen hkim ve savclarn baka yolla saf d edilme imkn da hazrd: Soruturma sonucu ihra ya da yer deitirme. Sac-solcu, dinci-laik her kesim tarafndan tarafl davrandna dair herhangi bir ikyet olmayan bir Devlet Gvenlik Mahkemesi bakan, bilinen yntemlerle hizaya getirilemediinden bu kez soruturma ile haddi bildirmitir. Hakknda "irticai gre sahip olduu, yasa d Hizbullah rgtne mensup kiiler hakknda alan davalarda yanl davrand, bu tr davalarda tutuklu sanklar ksa srede tahliye ettii, mahkmiyetlerine ynelik kantlar bulanmasna ve cumhuriyet savclarnm aksi mtalaalarna ramen berat karar verdii" iddiasyla soruturma alan hkim, DGM bakanlndan alnarak, baka bir ile srgn edilmitir. Soruturma gerekelerinin detaylarna bakldnda, hkim aleyhine ne srlen iddialar insann havsalas almyor. ddialar, hukuk devletinde deil dikdatrlkte bile rastlanmayacak cinstendir. Hakknda soruturma alan hkimin "... dosyada mevcut belge, bilgi ve tank anlatmlarna gre daha nce .... Ar Ceza Mahkemesi Bakan iken kzn'Fazilet Partisi ile bakannn olu ile evlendirdii, dier kzn .... Anadolu mam Hatip Lisesine kaydettirdii, ... iline geldiklerinde ayn partiye mensup belediye bakannn ve partililerin kendisini ziyaret ettikleri, evine sakall, alvarl irticai klkl insanlarn geldii ve bu tip insanlarla irtibat kurarak mnasebetlerini srdrd, einin ve kz ocuklarnn ban trban ile rttrd, karsnn ar ve pazara giderken kara araf giydii, lojman iinde erkek grdklerinde arkalarn dndkleri ve verilen selamlar almadklar, sosyal ve beeri mnasebetlerden uzak durduklar, radikal slamc, siyasal slamc kiilerle ilgili davalarda, PKK rgt mensuplarna ilikin davalarda sanklara scak davrand, onlara kolay sorular ynelttii, hatta telkinde bulunduu, onlarn sorularn 'evet efendim' eklinde yantlad, Aczimendi lideri Mslm Gndz'e 'Mslm efendi' diye hitap ettii, kk ocuklara kuran kursu verilmesi ile ilgili davada meslektalarmm yanmda 'Camiye din dersi ve Kur'an- Kerim renmeye gelenleri de mi cezalandracaz' biiminde szler sarfettii, yaam tarznn bu dnceleri dorulad iin "grevini doru ve tarafsz yapamayaca kans uyandrd" gerekesiyle cezalandrlmas istenmitir. Cezalandrma gerekelerinden anlald kadaryla, hkimlerin tarafszlndan ve yarglamasndan kimsenin ikyeti olmad anlalmaktadr. Esas gereke, 'hkimleri hizaya getirmek isteyenlerin' bu hkimlere gvenmemeleri ve "gven duygusunun sarslmas" dr.

347

Soruturma sonunda verilen karar gerekelerinde, ileri srlen iddialarn ve imamlarn tmnn gerek olmad anlalm ve "ceza verilmesine yer olmad" belirtilmi ise de, bu yola bavuranlar bundan znt veya utan duymamlardr. YARGIDA RTCA SORUTURMASI Yargya mdahale, alan davalann takibi ve hkimlerin ynlendirilmesiyle snrl kalmam, btn yarg kurumuna ve her alanda yarg ve savclara ynelik soruturmalara ynelmitir. 1997 srecinde Babakanlk bnyesinde oluturulan "Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu" tarafndan toplanan bilgiler sonucu "tarikatlarla balantlarnn olduu, tarikat rgtlenmesinde rol aldklar, kadn eli skmadklar, harem-selamlk uyguladklar" tespit edilen 40 adli ve idari yarg hkimi hakknda soruturma almtr. "Yargda rtica Soruturmas" olarak kamuoyuna duyurulan soruturma furyasnda Edirne, Malatya, Konya, Karabk, Erzurum, Elaz ve Ar illerine mfettiler gnderilmi, dier il ve ilelerde grev yapan hkim ve savclar hakknda, ilk aamada sicil dosyalar zerinde inceleme balatlmtr. Herhangi bir kii ya da kurum, hukukun dna ktnda, bu hukuk ihlali makul llerde kalmamakta, her nevi iddia ve sylem olaan hale gelmektedir. Aada belirteceimiz soruturma rnekleri, hukuksuzluun snr tanmadn gstermekte, yargya mdahalenin hangi boyutlarda olduuna iaret etmektedir. Adalet Bakanl, stanbul Vergi ve dare Mahkemesi'nde grevli baz hkimler hakknda soruturma balatmtr. Soruturma ierii dehet verici ve ancak bir darbe srecinde yaanabilecek trdendir. Adalet Bamfettileri .T ve M.K. tarafndan imzalanm "Adalet Bamfettilii" balkl yazda aynen yle denilmektedir: "Sayn M. A. stanbul 2. dare Mahkemesi yesi Sosyal ve ailevi yaantnz ile einizin benimsedii ada olmayan giyim tarz itibariyle, laiklik kart dncelere yaknlk duyduunuz hususunda kanaat uyandrdnz ileri srlmektedir. ...savunmanz iki nsha olarak 3 gn iinde ... gndermenizi. .. rica ederiz" Dier bir soruturma rneini oluturan ve ayn bamfettiler tarafndan imzalanan Adalet Bamfettilii balkl soruturma yazsyla savunma istenen yazdaki su nitelemesi, taciz amacn aka ortaya koymaktadr. 348

Soruturma yazs yledir: Sayn A. G. stanbul Vergi Mahkemesi yesi Sosyal ve ailevi yaantnz ile einizin yakn zamana kadar benimsedii ada olmayan giyim tarz itibariyle, laiklik kart dncelere yaknlk duyduunuz hususunda kanaat uyandrdnz, bu arada evinize gelen misafirleri haremlik-selamlk tabir edilen ekilde arladnz ve keza dairedeki odanzda radyo ve teypten dini yaynlar ve ilahiler dmlediirz ileri srldnden, ..savunmanz iki nsha olarak 3 gn iinde ... gndermenizi.. . rica ederiz Barts yasann uygulamaya konulmas zerine renciler, bu yasan kaldrlmas iin idare mahkemelerinde iptal davalar aarken; bunun yannda, kendilerini fakltelere almayan sorumlular hakknda su duyurularnda bulunmaya balamlardr. Yozgat Cumhuriyet Basavcl, bartl olduu iin niversiteye alnmayan rencilerin, Erciyes niversitesi rektr ve dier ilgililer hakknda su duyurusunda bulunmas zerine, soruturma balatmtr. niversite rektr ve dier sorumlular hakknda soruturma balatan Yozgat Cumhuriyet Basavcs Reat Petek, hakknda disiplin soruturmas alarak srgn edilmi, "barts yasan uygulayanlar hakknda" soruturma amann bedelini, basavc iken savc olarak atanarak demitir. Adalet Bakanl Ceza leri Genel Mdrl'nce, basavc Reat Petek hakknda alan soruturma sonucu hazrlanan 08.03.1999 tarihli soruturma raporu, soruturmann amacn arpc bir ekilde ortaya koymaktadr.(Adalet Bakanl Verileri). Bakanlk makamna sunulan raporun giri blmnde soruturmann sebebi yle izah edilmektedir: "Genelkurmay Bakanl'nn 10.02.1999 tarih ve AD. M.3590-88-99 C.G. Sayl, Yksekretim Kurulu Bakanl'nn 26.11.1998 tarih ve 27306 sayl 2.12.1998 tarih ve 27798 Sayl, Trkiye Barolar Birlii Bakanl'nn 16.10.1998 tarih ve 1878 sayl" bavurulan zerine balatlan soruturma raporunda; "..Yozgat Cumhuriyet Basavcs Reat Petek'in Yozgat Cumhuriyet basavcl grevini yrtt srada; Trbanl rencilerin okula girileri engellendikleri bahisle verilen ikyet dilekeleri zerine, Erciyes niversitesi Rektr Mehmet ahin ile Yozgat Ten Edebiyat Takltesi Dekan vekili Yunus Akamur haklarnda 2547 sayl yasann 53/c maddesinde "ceza soruturma usul" bal altnda belirlenen grev ve yetki kurallarn gz ard ederek hazrlk soruturmasna giriip dzenledii 03.12.1998 gn ve 1998/566 sayl iddianame ile kamu davas amak suretiyle grevini doru ve tarafsz yapmad kansn uyandrd" 349

"Baz rencilerin barts kullanmalar sebebiyle faklteye alnmadklarn ileri srerek, Erciyes niversitesi rektr ile Fen Edebiyat Fakltesi dekan hakknda dzenledikleri ikyet dilekelerini, Yozgat Cumhuriyet Basavclna vermeleri zerine C. Basavcs Reat Petek tarafndan hazrlk soruturmasna giriilip Fen Edebiyat Fakltesi Dekan Yunus Akamur'un davetiye ile arlarak Cumhuriyet Basavcl makam odasnda, rektr Mehmet ahin iin \ de Kayseri Cumhuriyet Basavclna talimat yazlmas suretiyle sank sfatyla savunmalarnn alnmas yoluna gidildii, Cumhuriyet Basavcs Reat Petek tarafndan dzenlenen 08.12.1998 gn ve 1998/566 sayl iddianame ile "gayr meru olarak rencilerin faklte binasna girmelerine engel olarak eitim ve retim hrriyetini kstlamak ve bu konuda kanunsuz emir vermek" sularndan sank Mehmet ahin'in Trkiye Cumhuriyeti Anayasas'nn 137, TCK/nun 64. maddesi delaletiyle 188/6 ve 251, sank Yunus Akamur'un ie TCK/nun 188/6', 251. maddeleri uyarnca cezalandrlmalar iin Yozgat Asliye Ceza Mahkemesi'ne kamu davas ald.. 2547 Sayl Yksek retim Kanunu'nun 53. maddesinin deiik c fkrasnn retim yelerinin grevleri dolaysyla ya da grevlerini yaptklar srada iledikleri ileri srlen sularla ilgili zel soruturma usul benimsedii, anlan maddenin 7. bendinde ise ideoloji veya eitim ve zgrln engelleyici sulardan dolay, Cumhuriyet Savcsna dorudan 'kovuturma' yapma yetkisi verildii" belirtilmektedir. Raporun ilerleyen blmlerinde savc hakkndaki soruturmann amac daha net bir ekilde ortaya kmaktadr. "...Son yllarda yksek retim kurumlarnda renim gren kz rencilerin bir ksmnn trbanl olarak okullaragirmek suretiyle balattklar kar koyma (H. T) eylemlerinin, gsterilen tepki biimi ve davranlar destekleyen kii ve kurulularn artk tm kamuoyunca bilinebilen temel amalar da deerlendirilerek, art niyetsiz masum renci istekleri olduunun kabulne imkn kalmad, bu eylemlerin inan zgrlnn yasakland grnts altnda tekilatl bir biimde planlama ile laiklik ilkesinin yok edilip dini inanlarn istismarna ynelik bulunduu yolunda, giderek artan dnce ve kayglara sebebiyet verdii, Devletin tm kurum ve kurulularnda balatlan ve uygulamaya geirilen nlemlerin altnda Yksek retim Kurulu'nun, Anayasa Mahkemesi'nih ald kararlar da rehber alarak, okullardaki klk kyafet hususunda yapm olduu dzenlemelerin lkeyi ada lkeler dzeyine ykseltmeyi ilke edinmi bulunan niversiteler ve bal bulunan faklteler tarafndan istikrarl bir biimde uygulanmas sonucunda giderek baarya ulamakta olduu, Erciyes niversitesinin de bu gayeye ynelik bildirimlerinin Yozgat Fen Edebiyat Fakltesi Dekan tarafndan uygulanmas

350

srasnda, genel tavr dnda trbanla okula girme istekleri geri evrilen birka rencinin ikyetinin renim zgrlnn engellenmesi eklinde deerlendirilemeyecei, Olay tarihinde Yozgat Cumhuriyet Basavcs olan Reat Petek'in trbanl olmalar sebebiyle okula alnmadklarn ileri sren birka rencinin ikyet dilekeleri zerine Anayasada ifadesini bulan Atatrk devrimlerine bal, laik ve demokratik hukuk devletinin temel ilkelerini uygulama grevini stlenen bir Cumhuriyet Savcs gibi hareket edip, evrakla ilgili kanun gereini yapmak yerine, mesleki bilgi ve birikiminden beklenmeyecek ekilde soruturmay srdrerek ilgililerin savunmalarn alp, kamu davas ama yoluna gittii, ...grevini doru ve tarafsz yapmad kanaatini uyandrd...bu nedenle muahezesinin (cezalandrlmasnn) gerektii..." belirtilmektedir. Bu soruturmann ilgin olan dier ynleri de unlardr: Savcnn "zel soruturma usulne ramen, ilgililerin sank sfatyla savunmalarnn alnmas ve haklarnda kamu davas almasnda eylemin 53/ 7. fkrada belirtilen hususlar ihtiva ettii sebebiyle dorudan soruturma yetkisi alan ierisinde olduu dncesiyle bu iddianameyi hazrlad belirtilmekte, ancak savcnn iddianamede belirttii "su nitelemesine" sayg gstermek ve ilgililerin mahkemede aldanmalarna imkn vermek yerine, iddianameyi hazrlayan savcy cezalandrma yoluna gitmenin hukuk devletinde yerinin neresi olduu belirtilmemektedir. Soruturma evrak "rencilerin eitim ve retim zgrlnn engellenmesi" halinde cumhuriyet savcsnn "dorudan soruturma yapma yetkisi" bulunduunu kabul etmesine ramen 'Rektr' ve 'Dekan' hakknda yarglama sreci balatlmas darbe srecinde getirilen "barts yasan olumsuz etkileyecek bir giriim olarak deerlendirilmi" ve baka savclarn da ayn yola tevessl etmelerini nlemek iin koldan mdahale edilerek savcnn cezalandrlmas yoluna gidilmitir. Soruturma ierii, batan aa "hukuk devleti" anlayn deil "kanun devleti" hatta "zorba devlet anlayn yanstmaktadr. Niyet okuma yntemiyle elde edilebilecek olan "...kz rencilerin bir ksmnn trbanl olarak okullara girmek suretiyle balattklar kar koyma eylemlerinin,.....bu eylemlerin inan zgrlnn yasakland grnts altnda tekilatl bir biimde planlama ile laiklik ilkesinin yok edilip dini inanlarn istismarna ynelik bulunduu.." gibi sulama ile hukuk devleti ilkelerine gre hareket eden bir savcy cezalandrmak, ancak zorba devlette olabilir. Cumhuriyet savcs, egemen-ynlendirici ve yasad etkileyici gcn gsterdii ynteme uymad zaman ".. Atatrk devrimlerine bal, laik ve demokratik hukuk devletinin temel ilkelerini uygulama grevini stlenen bir Cumhuriyet savcs gibi hareket" etmemekle itham edilmekte, slah

351

mmkn deilse, memuriyetten atlmaya kadar gidecek bir cezaya mstehak grlmektedir. Nihayet bu soruturma nedeniyle Basavc Reat Petek de stanbul'a savc olarak gnderilmitir. Yozgat Cumhuriyet Basavcs hakkndaki soruturmaya benzer birok soruturma, bakalar hakknda da yaplm, birok savc ya meslekten ihra edilmi ya da (kaldrlan bir ceza tr olarak) srgn edilmitir. Nitekim "Adalette Trban Srprizi" bal ile verilen haberde, Adalet Bakanlnca yaplan teklif zerine Hkimler Savclar Yksek Kurulunca "... trban engelleyenlere soruturma amas nedeniyle kendisi hakknda soruturma alan Yozgat Cumhuriyet Basavcs bata olmak zere, Bursa Basavcs Hakk Kyl ile Diyarbakr Basavcs Hasan Turan Ylmaz 'n bu grevlerinden alnarak stanbul'a dz savc olarak gnderildikleri" basna yansmtr. YARGIYA PSKOLOJK AKTRLERN ETKS :MEDYA RNE Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun verecei karar beklenirken, 6 Mays 1999 Cumartesi gn 28 ubat kararlarn "TOPYEKN SAVA" bal ile okuyucularna duyuran Hrriyet Gazetesi'nde "Dantay'dan trbana geit yok" balkl bir haber yaymlanyordu. Haberin ieriinde "..Dantay dari Dava Daireleri genel kurulu dn trban takan memurlarn kamu grevinden karlmasna vize verdi" eklinde bir karar verildiinden bahsedilmekte, haberin devamnda, "Dantay'n 'trbanl memuru atn vizesi veren' karar Cerrahpaa Tp Fakltesi'nde santral grevlisi olarak alan Z. Zeybel'in davasnda alnd" belirtilmekteydi. Kararn "rnek oluturaca" ve "kamuda alan tm trbanl kadn memurlarn idare tarafndan iten karlabilecei"ne imkn verdii de belirtilmekteydi. Daha tesi kararn "milletvekili olarak yasama grevine katlmak isteyen FP stanbul Milletvekili Merve Kavak ile ilgili tartmay da noktalad" belirtilmekteydi. Yarg tarafndan verilen kararlarn, yazldktan sonra ncelikle ilgililerine tebli edilmesi gerekir. 1997 ncesi Trk yargsnda mahkeme tarafndan verilen bir kararn, gerek yazlmadan ve gerekse yazldktan sonra basna servis edilmesi, neredeyse gelenek haline gelmitir. Sadece Hrriyet Gazetesi'nde "..Dn trban takan memurlarn kamu grevinden karlmasna vize verdi" eklinde verilen haber zerine 10 Mays 1999 Pazartesi -yayndan bir gn sonra- Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu kalemine yaplan bavuru ile 'haberde getii ekilde bir karar verilip verilmedii' sorulmu "sadece Dantay Cumhuriyet savcsnn itirazla ilgili olarak gr bildirdii" "henz byle bir karar verilmedii" belirtilmitir. dari Dava Daireleri Genel Kurulu yelerini etkilemeye alan bir giriim, bylece deifre olmutu. Ancak bu giriimin kimler tarafndan organize edildii gizli kalmtr. Bilinen bir ey varsa, o da, haberin Hrriyet Gazetesi'nde kmas ve dosya incelemesine katlm olan bir yenin, Hrriyet Gazetesi'nin ke yazarlarndan birinin ei olmas idi. Bu durumda henz yazlmam, mzakeresi bile 352

yaplmam bir davarm karar verilmi gibi basna szdrlmas, mahkemeyi etkilemeye ynelik olduu ve hkimlere -nasl karar vermeleri gerektii konusunda- mesaj ierdii aktr. Karar verecek olan mahkeme yelerinin de katld-henz karar verilmemi bir dosya ieriini ancak mahkeme yeleri bilebileceinden-bu kampanya ve yaynlardan sonra, davac adna dari Dava Daireleri Genel Kurulu'na verilen 11 Mays 1999 tarihli dileke ile "incelemeyi yapacak hkimler" reddedilmitir. Reddi Hkim dilekesinde; "sz konusu haberin mahkeme kaytlarndaki gereklerle rtmedii, olsa olsa baz hkimlerin ahsi dncelerini basna mahkeme karar gibi szdrm olabilecekleri, sorumluluu tespit edilenlerin davadan ekilmesi ya da alnmas gerektii" vurgulanm, ".. henz karar alnp aklanmamasna ramen, karar verilmi gibi gazetede haber kmasnn birilerinin dardan bu dosyaya mdahil olduunu gsterdii, Haberin muhtevasndan da anlaldna gre son gnlerin gncel olaylarna ynelik sonu karma amacyla dosya ile ilgilenildii ve alnmayan kararn gazetede yaymlatild" belirtilmi, Henz yazlmayan bir kararn gazetelere verilmesinin, kim tarafndan yaplrsa yaplsn, tm heyet yelerini thmet altnda brakt, en azndan davac ynnden 'bamsz ve tarafsz' yarg ilkesinin zedelenmesine neden olduu" dile getirilmitir. "Karar yazlmadan hatta kurulun toplanarak karar verdii, dosya zerinde belli olmadan gazetelere bilgi vermek ayn zamanda ihsas- rey (konuya ilikin grn aklama) mahiyetinde olduu, bu nedenle dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun dava ynnden 'tarafszl ve bamszlnn' zedelendii, ...Bu itibarla haber konusunun gazeteye verilmesini temin eden kii veya kiiler belli ise onlar, belli deil ise karara katlan tm hkimler ynnden reddi hkim talebinde" bulunulduu belirtilmitir. Davacnn reddi hkim ve sorumlularn cezalandrlmasna ynelik dilekesine karlk dari Dava Daireleri Genel Kurulu tarafndan gnderilen 04.10.1999 tarihli yazda "...davann sonucunun tutanaa balanmas ve bu tutanan grmelere katlanlar tarafndan imzalanmasnn, kararn olumas iin yeterli bulunduu" belirtilmi, "heyete grme tamamlanp tutanak imzalandktan sonra bu karar sonucunun nc kiilerce renilmi olmasnn" mahsuru bulunmad belirtilerek, dilekeler zerine herhangi bir ilem yaplmasna gerek grlmemitir. Dolaysyla, davann taraf olan kiilere herhangi bir tutanak gsterilmeksizin, hkimlerin aralarnda konutuklar karar sonularnn davac ya da davalnn iradesine braklmakszn "psikolojik savan bir unsuru olarak kullanlmas" merulatnlmtr. dari Dava Daireleri Genel Kurulu tarafndan, Dantay 8. Dairesi tarafndan verilen ve "bartl olarak memuriyet grevi ifa eden" bayanlarn "kamu grevinden karlmalarn hukuka aykr bulan" karar iptal edilmi, bundan sonra gerek ilk derece mahkemesi ve gerekse temyiz bavurusu sonucu Dantay'a gelecek "barts ile ilgili davalarda nasl davranlaca" belirlenmi ve verilecek kararn snrlar izilmitir. Nitekim bu karar yazldnda, kamuoyuna "trbana son nokta", "trbanl memur uyarsz atlacak" manetleri ile duyurulmutur. 353

Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun anlan kararnda zet olarak "uyulmas gereken kurallar biliyor olmasna ramen, ideolojik veya siyasi amalarla kurumun huzur, skn ve alma dzenini bozmak biiminde gerekleen davranlarn srarl bir biimde srdren davacnn" kamu grevinden karlmasnda "mevzuata aykrlk grlmemitir'' denilmi, davacnn "kurumun huzur ve alma dzenini nasl bozduu" aratrlmad gibi, bu ynde bir aratrma yapma ihtiyac hissedilmemitir. Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu karan dorultusunda Dantay 8. Daire, Z. Z.'in davasnn esastan reddine karar vermitir. DDGK karannda belirtilen "uyulmas gereken kurallar biliyor olmasna ramen, ideolojik veya siyasi amalarla kurumun huzur, skn ve alma dzenini bozmak biiminde gerekleen davranlarn srarl bir biimde srdrmek'' gerekesi, 8. Dairesinin kararnn da gerekesi olmutur. Bu gereke bundan sonra farkl amalar iin kullanlmaya balanmtr. Dantay 8. Dairesi ve dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun karar gerekesi memuriyette alan bayanlar hakknda "klk kyafet nedeniyle "alacak soruturmalara da ilham kayna olmutur. Memurlar hakknda "klk kyafet" nedeniyle alacak soruturmalarda, soruturma raporunun nasl hazrlanacana ilikin olarak ablon metin hazrlanm ve bu metin amirlere, yeni bir bilgi notu olarak datlmtr. Muhakkiklerin dikkate almas iin form eklinde datlan "bilgi notunda" raporlara yazlacak gereke ve sonuta ne talep edilecei belirtilmitir. Bartl memureler hakknda soruturma yrten soruturmaclara datlan bilgi notunda ksaca yle denilmektedir: "...Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulunun 07.05.1999 tarih ve 1999/229 Sayl kararna gre, devlet memurlarnn klk kyafet kurallarna uymak mecburiyetinde olduu belirtilerek belirlenen klk kyafet hkmlerine aykr davranmak fiilinin ideolojik veya siyasi amalarla kurumlarn huzur ve skn ve alma dzenini bozmak eklinde ortaya konulduu ve bu suun karl da Devlet Memurlar Kanu-nu'nun 125/E-a fkrasna girdii vurgulanmtr. Devlet memuru bayanlar hakknda klk kyafet sebebiyle alan soruturmalarda, adli ynden yani adli su olup olmad ynnden bir gr belirtilmez iken, daha sonralar soruturma raporunun teklifler blmnde "Adli ynden" emirlere itaatsizlik anlamna gelen "TCK 526. maddeye gre yarglanmalarnn gerektii" de eklenmeye balanmtr. Bundan sonra Dantay'da da hukuk kurallarna gre deil daha ok "ideolojik ve siyasi dncelere" gre karar verildii kanaati yaygnlamtr.

YARGIDA NYET OKUMA DNEM

354

Yarg, etkilenmeye ak hale geldikten sonra hukuksuzluun nerede duracan kestirmek mmkn deildir. zellikle idare mahkemelerinde, somut olgular ve hukukun dnda "devletin li menfaatine" uygunluk kriteri ve davacnn kafasnn iinde varsaylan dncelere gre karar vermek, bu dnemde gereklemitir. Klk kyafeti nedeniyle devlet memurluundan karma cezas ile cezalandrlan Gebze 60. Yl lkretim Okulu retmenlerinden K. S. ilemin iptali iin Kocaeli dare Mahkemesinde dava amtr. Kocaeli dare Mahkemesi, davann reddine dair kararnda (09/03/2005 gn ve E:2004/2268, K:2005/278 etmektedir. "dava dosyasndaki belgelerin incelenmesinden ... davacnn da aralarnda bulunduu personelle ilgili yaplan soruturma sonucu dzenlenen rapor ile davacnn barts takarak klk kyafet ynetmeliine uymadndan disiplin cezas ile tecziye edilmi olduu, grevlerini yaparken izlenmesi iin kuruma gidildiinde trban zeri peruk takarak grevlerini srdkleri, peruklarnn altnda trbanlarnn grldnn, okul bahesinde balarn amadklar, binaya girince balarn atklar klk kyafet konusunda samimi olmadklar, bu davran srdrmekte kararl olduklar...Bu veriler ile soruturma raporu ekindeki belgeler nda davacnn uymak zorunda olduu kurallar bilmedii veya bu konuda uyarlmad iin deil klk kyafet ynetmeliinde yer alan kurallar benimsemedii, grev mahallinde ba ak grev yapmay kabul etmedii, mevzuatta yer alan klk kyafetle ilgili kurallara uygun davranma konusunda samimi olmad sonucuna varld..." gerekesiyle davann reddine karar verilmitir. Mahkemenin aklamasndan davac ve bahsi geen dier retmenlerin "binaya girince balarn atklar" ancak "bahede ya da okul dnda barts zerine peruk kullandklar" anlalmaktadr. Ne var ki, memurun ieri girerken bam amas yeterli olmamaktadr. Kiinin, "klk kyafet konusundaki kurallar benimsediini ve ban amada samimi olduunu da ispat etmesi" de gerekmektedir. Mahkeme, ad geen davacnn, "klk kyafet ynetmeliinde yer alan kurallar benimsemedii, klk kyafetle ilgili kurallara uygun davranma konusunda samimi olduunu da ispat edemedii " sonucuna varmtr. Artk kiilerin kafasnda geen dncelere gre karar verme dnemi de balam olmaktadr. sayl karar) davacnn "niyetini nasl okuduunu" u ekilde ifade

355

Bu karar verenlerin evrensel hukuk anlaynn ayrlmaz bir paras olan "masumiyet ilkesi ya da beraeti zimmet asldr" sululuu mahhas hukuk kurallarna uygun olarak mahkemece tespit edilene kadar susuzdur- kural hi ilgilendirmemektedir. nk dava konusu edilen davranlann her nasl olursa olsun cezalandnlmas gerektii ynndeki telkin bunu gerektirmektedir. ANAYASA YARGISI/ANAYASA MAHKEMESNN TUTUMU Anayasa Mahkemesi, ilk kez 1960 darbesinden sonra hazrlanan 1961 Anayasas ile yarg sistemine girmi, 1980 darbesinden sonra hazrlanan 1982 anayasas ile devam ettirilmitir. Anayasa mahkemesi, her iki darbenin temel kurumlarndan biri olup siyasallamas, kuruluu ile birlikte balamaktadr. Kurulduu gnden bu gne Anayasa Mahkemesi, siyasi, ideolojik ve hukuka aykr pek ok karara imza atmtr. Anavatan Partisi tarafndan karlan niversitelerin Kuruluu ile ilgili 2547 sayl yasaya ek 16. maddenin iptaline ilikin karar, Anayasa Mahkemesi'nin ideolojik kararlarna ak bir rnektir. niversitede okuyan kz rencilerin barts kullanp kullanmayacana ilikin, 1989/2 sayl kararmda; grevi gerei, sadece kanunu iptal etmekle kalmam, anayasaya aykr olarak, yeni bir uygulamaya yol aacak ekilde bir gereke hazrlamtr. Nitekim niversiteler kanununa ek 17. madde olarak eklenen ve "yasalara aykr olmamak kaydyla klk kyafet serbesttir" eklindeki maddeyi iptal etmemesine karn Ek 16. maddeye ilikin kararnn gerekesine atif yaparak iptal etmedii kanuna, iptal edilmi sonucu yklemeye almtr. Anayasa'nn 153. maddesine aykr olarak, yeni bir uygulamaya yol aacak nitelikte tasarrufta bulunmutur. Kurulduu tarihten itibaren, ok sayda siyasi partinin kapatlmasna karar vererek ifade zgrl ve rgtlenme zgrlnn ihlaline sebep olmutur. Anayasa Mahkemesinin bakam (o dnemde H.T.) ve bir ksm yeleri, 28 ubat srecinde aka ynlendirilmekte bir beis grmemiler, askeri brifinglere katldklar gibi, ynlendirenleri ayaa kalkarak alklayabilmilerdir. Refah Partisi Kapatma Davas Yksek yarg organlarnda grev yapan hkimlere verilen "telkin, tavsiye ve dikte edici" brifingden on gn sonra, 20 Mays 1997'de iktidar orta olan Refah Partisi'nin kapatlmasna ilikin dava, Yargtay Basavcs Vural Sava tarafndan yarg tarihinde grlmemi bir ekilde almtr. Bugne kadar gelen uygulamann aksine basavc kapatma davasn, nce yazl ve grsel basna yapt aklama ile kamuoyuna duyurmu, dava dilekesini bundan sonra mahkemeye tevdi etmitir. Bylelikle kamuoyu, ilk kez bir davay mahkemesinden evvel renmitir. Refah Partisi'ni kapatmaya ynelik dava dilekesi, Trk hukuk tarihinde ei benzeri grlmeyen skandal niteleme ve hakaretlere rneklik ettii gibi, yarglama sonunda verilen karar da bir o kadar tartmaldr. Hukuk tarihimizde ilk kez, 'hakaret', yksek mahkemeler araclyla hukuki 356

zeminde meru gibi kullamlmtr. Militan demokrasiyi savunan basavc, Refah Partisi'ne oy vermi olan milyonlarca insan "kan emici vampirler" olarak nitelemitir. Mahkeme heyeti de bu ve buna benzer nitelemeleri ieren dava dilekesini kabul etmi, daha da tesi bu hakaretler karar metnine girmitir. Refah Partisi hakknda alan kapatma davas, 16.01.1998 tarihinde verilen 1997/1 E., 1998/1 K sayl karar ile sonulandrlm ve brifing toplantsnda, brifingi veren askerleri ayakta alklayan yksek yarg mensuplar, ikiye kar dokuz oyla Refah Partisi'ni kapatarak, brifingde alman talimatn gereini yerine getirmilerdir. Refah Partisi davasnda yarg tarihimizdeki bir baka ilk daha yaanmtr. Anayasa Mahkemesi, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn Refah Partisi'nin Anayasa'nn 68 ve 69. maddelerine dayanarak kapatlmas talebini incelerken Siyasi Partiler Yasasnn 103. maddesinin kapatma karar verilmesine engel olduunu grm, ilk kez bu dava ile bu davann hem davacs, hem karar vereni konumuna gelmitir. Siyasi Partiler Yasas'mn 103. maddesi, parti kapatlmas iin neden olarak gsterilen eylemlerin sorumlularnn ceza mahkemelerinde yarglanarak hkm giymelerini gerekli grr iken, Anayasa Mahkemesi davac sfatyla Siyasi Partiler Yasas'nn "hkm giyme" artn ieren 103. maddesinin ikinci fkrasnn tmnn Anayasann 69. maddesine aykr olduu gerekesiyle iptalini talep ederek kendisine de dava amtr. Bu dava sonunda yine kendisi -mahkeme- yarglamay yapan sfatyla, 09.01.1998 tarihinde dava konusu maddeyle ilgili olarak; Siyasi Partiler Yasas'mn 103. maddesinin ikinci fkrasnda, 101. maddenin (d) bendine gndermede bulunularak birinci fkradaki "mihrak haline gelme" durumunun olumas iin ncelikle, parti yelerinin bu fkrada belirtilen sz ve eylemlerinden tr hkm giymi olmalar koulunun aranmas, 103. madde ile parti kapatma nedeni saylan kimi yasak fiillerin Ceza Yasas'nda su olmaktan karlmas nedeniyle yalnz 103. maddenin ilk fkrasnn uygulanmasn deil buna dayanak oluturan Anayasa'nn 69. maddesinin altnc fkrasnn da uygulanmasn olanaksz hale getirmitir." gerekesiyle iptaline karar vermitir.(Anayasa Mahkemesinin 12.12.2000 E: 2000/86, K: 2000/50 sayl karar) Anayasann 153. maddesi gereince "bir kanun, kanun hkmnde kararname veya i tzk ya da bunlann hkmleri, iptal kararlarnn" ancak Resmi Gazete'de yaymland tarihte yrrlkten kalkaca kuraln da atlayarak Siyasi Partiler Yasas'run 103. maddesinin ikinci fkrasn iptal ettikten sonra iptal karar Resmi Gazete'de yaymlanmadan Refah Partisi davasn da karara balam ve 16.01.1998 tarihinde partinin kapatlmasna karar vermitir. Oysa iptal edilen kural (103. madde) Resmi Gazete'de yaymlanmadndan, partinin kapatld gn halen yrrlktedir. Yrrlkte olan bu kural yok sayarak hkm verilmesi, 357

Anayasa'nn 153. maddesinin yok saylmas anlamna gelmektedir. ptal karar hukuki olarak boluk dourduundan, TBMM'ne iptal edilen kuraln yerine yenisini koymas iin sre ve imkn da tannmamtr. Anayasa Mahkemesi kendince Anayasa'ya ayknl gidermi ve "bir tr yasa yaparak" "yeni bir uygulama" balatmtr. Anayasa'nn 69. maddesi erevesinde parti kapatlma usul ve esaslarnn mutlaka "kanunla" dzenlenmesi mecburiyetine ramen bu usul ve esaslar Anayasa Mahkemesi kararyla belirlenerek Trkiye Byk Millet Meclisi'nin yetkisine de tecavz edilmitir. Davacsz iptal karar ile de Anayasa Mahkemesi, Trk Yarg tarihinde davac ile karar veren mahkemenin ayn kiilerde birletii bir olay yaatmtr. Fazilet Partisi Kapatma Davas Refah Partisinin kapatlmas davas Anayasa Mahkemesinde grlmekte iken 17 Aralk 1997 tarihinde Fazilet Partisi kurulmutur. Yeni kurulan bu Parti, bamsz milletvekillerinin de katlmyla TBMMde ana muhalefet partisi konumuna gelir. Sz konusu dnemde askerin hala rahatsz olduu, irticann hala lkede birinci tehdit olmaya devam ettii, sekiz yllk eitim kanunu dnda 28 ubat 1997 tarihinde alnan MGK kararlarnn uygulamaya konulmad, hkmetin trban yasa konusunda tavizler verdii ve kapatlan Refah Partisinin Fazilet Partisine dnmesine hkmete gz yumulduu konular srekli gazeteler ve televizyonlarda ilenmekte, bir anlamda 28 ubat srecinin halen devam etmekte olduu kanaati toplum zerinde pekitirilmektedir. te bu atmosfer ierisinde, Refah Partisinin 16 Ocak 1998 tarihinde kapatlmas ve kararn 22.2.1998 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmasndan yaklak bir yl akn bir zaman getikten sonra 7 Mays 1999 tarihinde Yargtay Cumhuriyet Basavcl, bu kez Fazilet Partisi hakknda kapatma davas amtr. ddianamede kapatma nedeni olarak temelde iki iddia ileri srlmtr. Birinci iddia Fazilet Partisi'nin, Refah Partisi'nin kapatlacan anlayan yneticileri tarafndan kurdurulan hlle partisi olarak adlandrlabilecek bir parti olduu, 147 milletvekili ile ok sayda belediye bakannn Fazilet Partisi'ne gemelerinin, bu milletvekillerinden bazlarnn da Genel dare Kurulu ve Disiplin Kurulu yesi olmalarnn kapatlan Refah Partisi'nin bir baka ad altnda kurulduunun kant olduu iddiasdr. kinci iddia ise Fazilet Partisinin laiklie aykr fiillerin "oda haline geldii" iddiasdr. Bu iddiaya dayanak olarak, Fazilet Partisinin trbanl bir milletvekilini aday gstererek seilmesini salamas ve bu kiinin TBMMde trbanl olarak yemin ettirilmek istenmesi i le Fazilet Partisi yneticilerinin eitli tarihlerde yaptklar konumalarda trban yasan eletiren konumalar yapmalar gsterilmitir.

358

Partinin kapatlmas davasnn 18 Nisan 1999 tarihinde yaplan genel seimlerde Fazilet Partisinden milletvekili olarak seilen Merve Kavaknn 3 Mays 1999 tarihinde TBMM Genel Kurulunda trbanl olarak yemin etmek istemesi olayndan hemen sonra alm olmas, Yargtay Cumhuriyetbasavcsnn bu olaya bir tepki olarak davay atnn en byk kantdr. Yargtay Cumhuriyetbasavclnn Merve Kavak olayna tepki olarak alelacele dava at ve iddianamede parti kapatma iin dayanlan nedenlerin yetersizlii Anayasa Mahkemesince de grlm ve Yargtay Basavclndan soruturmann geniletilmesi talep edilmi ve Yargtay Basavcl 5 ubat 2001 tarihinde ek bir iddianame dzenlemek zorunda kalmtr. Anayasa Mahkemesi 22 Haziran 2001 tarihinde verdii kararnda, Fazilet Partisinin kapatlan Refah Partisinin devam olduu iddiasn yerinde grmemekle birlikte, Fazilet Partisinin laiklik ilkesinin kart eylemlerin oda haline geldiini kabul ederek, bu Partinin de kapatlmasna karar vermitir. Anayasa Mahkemesi kararnda aynen; 18 Nisan 1999 tarihinde yaplan milletvekili seimlerinden sonra TBMM'ndeki yemin treninde, Merve KAVAKI'nn ve onu seim ncesinde, yemin treni srasnda ve seim sonrasndaki davranlar ve yapt aklamalarla zel olarak destekleyen Nazl ILICAK'n sergiledikleri eylemlerin ve yaptklar konumalarn; Bekir SOBACI'nn trban ve bart yasana direnen bu nedenle de stanbul apa ve Cerrahpaa Tp Fakltelerinden karlan rencileri Ankara giriinden alarak basn toplants yaptrmas, Meclis'e getirerek partileri ziyaretlerini salamas gibi yasalara aykr eylemleri desteklemesi ve tevik etmesinin; Ramazan YENDEDE'nin resm daireler ve okullarda konuya ilikin yasa ve ynetmelikler gerei uygulanan trban veya barts yasan zulm ve zorbalk olarak gstererek halk kin ve dmanla tahrik etmesinin; Mehmet SILAY'n 1 998 ylnda yaynlanan "Parlamentodan Haber" adl kitabnda, dnya tarihinde milletlerin dini duygular ve inanlaryla savaanlarn daima kaybettiklerini ran'da bunu deneyenlerin ya lkeyi terkettikleri ya apoletlerinin skldn Cezayir'de Fransz karlarna hizmet uruna halka dayatanlarn ve zorbalarn bu gn hibirisinin hayatta olmadn belirterek halk kamu grevlilerine kar eyleme yneltmesinin ve Fazilet Partisi'nin Genel Bakan ile Milletvekillerinin ve kimi Partililerin davranlar ve eitli yer ve toplantlarda yaptklar konumalarla mevzuata ve yarg kararlarna aykr olduu halde resm daire ve okullarda trban veya barts taklmasn desteklemelerinin Anayasa'nn 68. maddesinin drdnc fkrasnda belirtilen Lik Cumhuriyet ilkesine aykrlk oluturduu sonucuna varlmtr. Fazilet Partisi'nin bir tepki gstermedii gibi benimsedii bu faaliyetlerin, Anayasa'nn 69. maddesi, Siyas Partiler Yasas'nn 101. ve 103. maddeleri uyarnca odak olmaya esas alnaca kukusuzdur. denilmek suretiyle, trban yasan eletirmek dnda bakaca bir eylemleri bulunmayan Parti yneticilerin szleri daval Partinin laiklik kart eylemlerin oda haline geldiinin kant olarak kabul edilmitir. Kapatma davasna da konu olan eski Fazilet Partisi Milletvekili Merve KAVAKI iin yaplan soruturma sreci ierinde Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Savcs Nuh Mete Ykselinin 359

soruturma sreci ierindeki eylem ve davranlar Ceza Muhakemeleri Kanunu dnda cerayan etmitir. zellikle gece yars pheli olduunu iddia edilen Merve Kavaknn evine refakatinde kolluk kuvvetlerinin alnmas ile gidilmi olmas soruturma evresinde rastlanlm bir olay deildir. Bu davran nedeni ile Merve Kavakya ait evinin nnde cumhuriyet savcsnn bekledii anda milletvekili olduuna dair yaznn gelmi olmas dokunulmazlnn olduunun anlalm olmas nedeni ile ifadesini almasndan vazgetii beyandan, yasal erevede deerlendirildiinde mevzuata uygun olmad tespit edilmitir. Ayrca bu konuyla alakal nuh Mete Yksel hakknda da HSYK tarafndan ilem balatlm olmasda bu soruturma srecinin yasal erevede devam etmediini gstermitir. Merve KAVAKI, 19 Ekim 2012 tarihinde Komisyonumuza barts yasayla ekillenen bir hayat olduundan tp eitimini ikinci snfn sonunda brakp, eitim amacyla Amerika Birleik Devletlerine gitmek zorunda kaldn; 28 ubat postmodern darbesinin Kavak olaynn hukuki ve ahlaki olmak zere iki boyutunun olduunu; Hukuki aybn, seilmi bir milletvekilinin ant ierek grev yapmasnn bir dizi zorlama ve istisnai uygulamay gndeme sokarak deta bir nefret suunu legalize etmek gayesine odaklanarak engellenmesiyle alakal; Ahlaki aybn ise, Millet Meclisi krssnn yemin gn igal edildii andan balayarak bugne dek kendisine reva grlen uygulamalardan olutuunu ifade etmitir. KAVAKI; 2 Mays 1999 tarihinde Mecliste yaanan olaylar; mill irade ksmen yok sayld, din ve ifade hrriyetinin engellendii, kadnlarn te ikisinin balarnn rtl olduu bir lkede temsil merkezinde kadn ayrmcl yapld ve Silahl Kuvvetler glgesinde, DSP glerinin Meclis ats altnda stlendii bir darbe olarak nitelendirmitir. Devletin darbecilerin etkisiyle kendisini ve ailesini kendisinin inanc gerei barts takt ve gerek okullarda gerekse kamu kurum ve kurulularnda Mslman kadnlarn barts takmak istemeleri nedeniyle engellenmelerine ynelik bir mcadelenin iine girmesinden dolay hedef gsterdiini; kendisine ve yannda durma cesareti gsteren Nazl Ilcak gibi kiilere haddini bildirmeye kalktn; ahsiyetini, millet nezdindeki itibarn zedelemek iin uratn iddia ederek, o gnlerde kendisiyle ayn sralar paylaan baz siyaset arkadalarnn iktidarda olmasna ramen bartl kadnlar iin 28 ubatn hl devam ettiini bu yolda partisinin kararyla aday aday olduunu, ancak mcadelesini yalnz srdrmek durumunda kaldn, kendisinin yalnz brakldn ifade etmitir. KAVAKI, kendisine bir milletvekili olarak TBMMnde yaplanlarn, ngiliz

Parlamentosunda gndeme getirildiini; o gn Mecliste rtt bartsnn Amerikan Kongresinde bir hafta boyunca dini zgrlklerin simgesi olarak sergilendiini; Kavak Olaynn Kanada'nn Toronto ehrinde ilkretim sisteminde bir hogrszlk rnei olarak anlatldn; Parlamentolar aras Birliin konuyu incelediini, kendisini ve semeninin urad hak ihlalini teyit ettiini; 2007 senesinde Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Kavak ve Trkiye davasnda Trkiyenin seme ve seilme hakkn ihlal ettiine hkmettiini belirtmitir. 360

KAVAKI, 18 Nisanda milletvekili seildiini ve stanbuldaki YSK yetkililerinden mazbatasn aldn, Meclise gelerek gerekli ilemleri sorunsuz yaptrdn ve ant iip grevini yapmaya hazr olduunu ancak o arada, Ecevit'ten Hsamettin zkan vastasyla partinin ileri gelenlerine Meclis Genel Kurulu'na girmemesinin istendiini ve bu andan itibaren Bartsnn bir sorun olarak kendini gstermeye balad ve sorunun kendisine Mecliste gelip gidecei bir oda verilerek zlmeye alldn; Anayasa ve Tzkte ba rtl bir vekilin haklar konusunda Yemin treniyle alakal olarak herhangi bir kstlama getirilmemiken bariz bir bask atmosferinin parti zerinde etkili olduunu; 1 Mays 1999 gn yani yemin treninden bir gn nce Sayn Abdullah Gl, Salih Kapusuz ve Ltf Esengn Beylerin evine gelerek "Yarn sabah gidip Meclis Bakan Septiolu'nun elini peceksin, eer msaade ederse yemin edeceksin, etmezse yemin etmeyeceksin" talebinde bulunduklarn; ayn akam kendisinin ahsi gayretleri sonucunda, Genel Bakan Recai Kutanla, Cemil iek Bey, Temel Karamollaolu Bey, Zeki nal ve Salih Kapusuz Beylerin de kendisiyle beraber hazr bulunduklar halde bir toplant yaptklarn; toplantda Karaman Milletvekili Zeki naln "Merve Hanm dier milletvekilleriyle beraber saat 3te Genel Kurula gelmeli" teklifinde bulunduunda Cemil iekin "Bilmediiniz eyler var." diyerek kar ktn; daha sonra edindii bir bilginin Sayn iek'in kar kan szlerine k tutar nitelikte olduunu bu bilginin Mart 2001 tarihinde Kba'nn bakenti Havanada yaplan Parlamentolararas Birlik Toplantsnda KAVAKInn milletvekillii haklarnn ihlalinin grlecei, bu sebeple Parlamentolararas Birlik Bakan tarafndan kendisinin de davet Kbaya edildii, orada, Turhan Alelik Bey ve rahmetli Bahri Zengin Beylerle karlat ve kendisine yemin trenimle alakal olarak Askeriyeden, Cumhurbakan Demirel aracl ile parti bakanlna yemin etmeniz halinde mdahale edilecei uyars yapld, partinin de onun iin kendisinin arkasnda duramad. bilgisinin verildiini ifade etmitir. Ecevitin konumasyla e zamanl olarak kendisinin de Mecliste bulundu srada, Cumhurbakan Demirel lkenin nasyonal Milli televizyonu TRTde kendisini fitne karmakla suladn ve ajan provokatr olduu iftirasn attn; ertesi gn basnn konu ile ilgili sorusunuysa Devletin elinde herhlde byle bilgiler vardr. diye cevaplad. Ancak, byle bir bilgi veya belge yoktu. Bu, tamamen iftirayd ve benim de ajan veya provokatr olmadm bilir demitir. KAVAKI, ifte vatandalk ve milletvekilliinden ileri gelen zlk haklarn ald yolundaki iddialarna ise Trkiye Cumhuriyeti ifte vatandal siyaseten ve hukuken tevik eden bir lke olmasna ramen, sanki vatana ihanet etmiim gibi beni apar topar vatandalktan kard. Vatandalktan karlmam iin kullanlan Amerika Birleik Devletleri vatandalk belgesi Houston Bakonsolosluu tarafndan Ankaraya faks edilmi bir bilgisayar ktsndan ibaret, herhangi bir resm belge deil. Bu belge Bakanlar Kurulu tarafndan resm belge olarak kullanld. Sadece ilk maam aldm. Bir milletvekiline tannan zlk haklar bana tannmad. Bir de -Nuh Mete Yksel'in

361

evime yapt baskn srasnda olduu gibi-dokunulmazlm varm gibi ve dolaysyla da milletvekiliymiim gibi muamele grdm. diye aklk getirmitir. KAVAKI, kendisine; 2 Mays 99da Meclis yemin treninin hemen akabinde, Genel Kurula bartmle girmemden dolay DGM'de 312nci maddeden, halk din, dil, rk, vicdan asndan blmekten suundan 312nci maddeden soruturma balatldn ve Ankarada Nuh Mete Yksel tarafndan bu soruturma kapsamnda evine gece baskn dzenlendiini; Gerek Hayat Dergisi'ne verdiim bir rportajdan dolay barts yasan gndeme getirmek ve bunun bir kadn ayrmcl olduunu ifade etmekten dolay devletin manevi ahsiyetine hakaretten ili Savclnca bir soruturma balatldn, Refah Partisinde grevli olduu yllarda, Amerikada slamic Society of North America ve slamic Association for Palestine tarafndan dzenlenen toplantlara Refah Partisini temsilen katld iin 169uncu Maddeden terre yataklk ve yardm etmekten DGMden soruturma balatldn ifade etmi; Kzlarna da; kendisine TBMMde yaplan lin ve had bildirme kampanyasnn bir benzerinin kendi ilkokullarnda yapldn ifade etmit; Dnemin Cumhurbakanl, Babakanlk, Dileri Bakanl, Genelkurmay Bakanl arasndaki yazmalarn, szl grmelerin, Cumhurbakanlndaki gizli yazlarn, telefon kaytlarnn, Genelkurmay Bakanl'nn Kozmik Odas'ndaki ilgili dokmanlarn, MGK kaytlarnn, dnemin ABD ve Trkiye arasndaki devletleraras yazma ve grmelerinin, telefon kaytlarnn, MT, CIA, MOSSAD arasndaki szl ve yazl kaytlarn, dnemin YSK kaytlarnn ve medyann tacizlerine rnek tekil edebilecek, Uur Dndar ve ekibinin days Orhan Gngenle yaptklar telefon grmelerinin kaytlarnn ortaya kartlmasn talep etmitir.

367 Karar 1982 Anayasas'nda dzenlendii ekliyle, siyasi bir misyon yklenen Anayasa Mahkemesi, 27 yla varan dnemde birok davay incelemi olmasna karn, daha ok siyasi davalarla akllarda kalmtr. Anavatan Partisi'nin iktidar olduu zaman diliminde, Turgut zal'n Cumhurbakanl dneminde, Refah Partisi ile Doru Yol Partisi'nin iktidar srecinde ve 2002 Kasm sonras Ak Parti dneminde deta bir muhalefet partisi gibi grev ifa etmitir. Bu erevede verdii bir ksm kararlarda aka siyasi bir tavr sergilemitir. Anayasa Mahkemesince verilen kararlar arasnda, 1989 tarihli Yksek retim Kanunu'na eklenen 'Ek 16. madde'nin iptali, 1991 tarihli 'Ek 17. madde'ye ilikin yorumlu ret karar, Refah Partisi'nin kapatlmasna ilikin 1998 tarihli karan, Fazilet Partisi'nin kapatlmasna ilikin karar ve en son 2007 ylnda Sayn Abdullah Gl'n 'Cumhurbakanlna aday olmas sonras Cumhurbakanl seim srecini balatan TBMM toplantsyla ilgili olarak verilen ve kamuoyunca '367 karar' olarak bilinen, ilk akla gelen kararlardandr.

362

Mahkemenin 367 karar, hukukun smrlanrun zorlandna ve hatta Anyasa'nn bilfiil Anayasa Mahkemesi'nce ihlal edildiine dair youn eletiriye maruz kalan bir karar olmutur. Bu karar, mahkemenin ne denli siyasallaabileceine ak bir rnek oluturmas nedeniyle nem arz etmektedir. Yrtmenin bir paras olan 'Cumhurbakan'nn seim ekli 1982 Anayasas'mn 102. maddesinde belirlenmitir. Bu madde erevesinde 9 Kasm 1989 tarihinde Turgut zal, 16 Mays 1993 tarihinde Sleyman Demirel, 5 Mays 2000 tarihinde Ahmet Necdet Sezer cumhurbakan olarak seilmitir. Anayasa'nn 102. maddesi aynen yledir. "Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir. Trkiye Byk Millet Meclisi toplant halinde deilse hemen toplantya arlr. Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan otuz gn nce veya Cumhurbakanl makamnn boalmasndan on gn sonra Cumhurbakanl seimine balanr ve seime balama tarihinden itibaren otuz gn iinde sonulandrlr. Bu srenin ilk on gn iinde adaylarn Meclis Bakanlk Divanna bildirilmesi ve kalan yirmi gn iinde de seimin tamamlanmas gerekir. En az er gn ara ile yaplacak oylamalarn ilk ikisinde ye tamsaysnn te iki ounluk oyu salanamazsa nc oylamaya geilir. nc oylamada ye tam saysnn salt ounluunu salayan aday Cumhurbakan seilmi olur. Bu oylamada ye tamsaysnn salt ounluu salanamad takdirde nc oylamada en ok oy alm bulunan iki aday arasnda drdnc oylama yaplr. Bu oylamada da ye tamsaysnn salt ounluu ile Cumhurbakan seilemedii takdirde derhal Trkiye Byk Millet Meclisi seimleri yenilenir.Seilen yeni Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevi devam eder." 1982 Anayasas'nn 102. maddesine gre bundan nce sekizinci Cumhurbakan Turgut zal, 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel ve 10. Cumhurbakam A. Necdet Sezer'in seimi yaplmtr. Trkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbakam Turgut zal, 9 Kasm 1989 ile (vefat ettii) 17 Nisan 1993 tarihleri arasnda bu grevde bulunmutur. TBMM'de yaplan 3. tur oylama sonucunda Cumhurbakanh'na seilen zal, oylamaya katlan 285 milletvekilinden 263'nn oyunu almtr. Turgut zal'n cumhurbakam adaylna kar kan o gn mecliste bulunan partilerden SHP ve DYP, tpk 27 Nisan 2007'de olduu gibi cumhurbakanl seiminin yapld oturuma katlmamlardr. Dolaysyla ilk oturumda katlanlarn says 367'yi bulmamtr.

363

Cumhurbakam Sleyman Demirel, 16 Mays 1993 tarihinde greve balam ve 16 Mays 2000 tarihine kadar bu grevi srdrmtr. Sleyman Demirel 3. tur oylamada, oylamaya katlan 431 milletvekilinden 244'nn oyunu alarak cumhurbakam seilebilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi'nde 5 Mays 2000 Cuma gn cumhurbakanl iin yaplan nc oylamaya 533 ye katlm ve sonuta Ahmet Necdet Sezer, Anayasa'nn102'nci maddesine gre nc tur oylama iin ngrlen salt ounluu salam ve 330 oyla, Trkiye Cumhuriyeti'nin 10'uncu Cumhurbakan seilmitir. Onuncu Cumhurbakam Ahmet Necdet Sezer'in grev sresinin 16 Mays 2007 tarihinde sona erecek olmas nedeniyle, onbirinci Cumhurbakannn seim sreci, 30 gn ncesinden balamtr. lk tur oylamann 27 Nisan 2007 tarihinde yaplmas kararlatrlan bu srete, Ak Parti milletvekili Abdullah Gl 'Cumhurbakanlna' aday olduunu aklamtr. 27 Nisan 2007 tarihinde yaplan ilk tur oylamada kullanlan oy says 361 olarak aklanm olup, seilebilmek iin gerekli 367 oy says alamad iin, bu tur sonusuz kalmtr. Abdullah Gl'n aday olmas nedeniyle balatlan tartmalar erevesinde, emekli savc Sabih Kanadolu, "ilk toplantda 367 kiinin Genel Kurul'da hazr bulunmas gerektii, ayet Genel Kurul'da 367 kii hazr bulunmadan oylama yaplrsa bu seimin Anayasa Mahkemesine tanabilecei" ynnde bir iddia ortaya atmtr. Bu iddiayla ezamanl olarak, Doru Yol Partisi ve Anavatan Partisi ynetici ve milletvekilleri oylama iin Genel Kurul salonuna girmemeleri ynnde uyarlmlardr. Ak Partili vekillerle Doru Yol Partisi'nden Denizli milletvekili mmet Kandoan'n katlm ile gerekleen ilk oylamada Genel Kurul Salonunda bulunan milletvekilllerinin says 367'e ulaamamtr. Bu durumun doal sonucu olarak, yasa gerei, ikinci tur oylama, gn sonra yaplacaktr. Meclis iindeki ve dndaki muhalefetin "onbirinci cumhurbakanm Meclise setirmeme" amacyla balatt giriim safha safha uygulamaya konulmutur. Nitekim Doru Yol Partisi, Anavatan Partisi ve CHP milletvekilleri, oylama esnasnda Genel Kurul salonu dnda beklemiler, salona girmemilerdir. Yrtlen plann gerei olarak ilk oturumun tamamlanmasnn ardndan CHP, ilk tur seimi Anayasa Mahkemesi'ne gtreceini aklamtr. Cumhurbakanl seimi iin, ilk turda Genel Kurul'da 367 milletvekilinin hazr olmas gerekip gerekmedii tartmalar devam ederken, 27 Nisan 2007 gece yars Genelkurmay Bakanl internet sitesinde bir e-bildiri yaymland haberi ajanslar ve televizyonlar tarafndan kamuoyuna duyurulmutur. Bu gelime, demokratik kstaslara sahip karak toplumsal birlii tesis etme yolunda

364

nemli merhaleler kat edildiini dnen siyasi evreler ve vatandalar nezdinde teessfle karlanmtr. Cumhurbakanl seimine ynelik bir mdahale olarak anlalan bu bildirinin dikkat eken ksmlar aynen yledir: "...Cumhuriyeti devletinin ada bir demokrasi olarak, huzur ve istikrar iinde yaamasnn tek artnn, devletin Anayasamzda belirlenmi olan temel niteliklerine sahip kmaktan getii phesizdir. Bu tr davran ve uygulamalarn, Sn. Genelkurmay Bakant'nn 12 Nisan 2007 tarihinde yapt basn toplantsnda ifade ettii "Cumhuriyet rejimine szde deil zde bal olmak ve bunu davranlarna yanstmak" ilkesi ile tamamen elitii ve Anayasann temel nitelikleri ile hkmlerini ihlal ettii ak bir gerektir.Son gnlerde, Cumhurbakanl seimi srecinde ne kan sorun, laikliin tartlmas konusuna odaklanm durumdadr. Bu durum, Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan endie ile izlenmektedir. Unutulmamaldr ki, Trk Silahl Kuvvetleri bu tartmalarda taraftr ve laikliin kesin savunucusudur. Ayrca, Trk Silahl Kuvvetleri yaplmakta olan tartmalarn ve olumsuz yndeki yorumlarn kesin olarak karsndadr, gerektiinde tavrn ve davranlarn ak ve net bir ekilde ortaya koyacaktr, Bundan kimsenin phesinin olmamas gerekir. zetle, Cumhuriyetimizin kurucusu Ulu nder Atatrk'n, "Ne mutlu Trkm diyene!" anlayna kar kan herkes Trkiye Cumhuriyetinin dmandr ve yle kalacaktr. Trk Silahl Kuvvetleri, bu niteliklerin korunmas iin kendisine kanunlarla verilmi olan ak grevleri eksiksiz yerine getirme konusundaki sarslmaz kararlln muhafaza etmektedir ve bu kararlla olan ball ile inanc kesindir. " Sz konusu e-bildirinin oluturduu bask ortamnda Cumhuriyet Halk Partisi, 27 Nisan 2007 tarihinde yaplan ilk tur oylamay, emekli basavc Sahih Kanadolu'nun gsterdii istikamette Anayasa Mahkemesi'ne tam, 'ilk tur oylamada 367 milletvekilinin Genel Kurul'da hazr olmad ve buna ramen yaplan seimin "i tzk deiiklii" saylmas gerektii iddiasyla, vaki seimin iptali ile gelecek turlarn yaplmamas iin yrrln durdurulmas karar verilmesini' istemitir. CHP, bahsi geen bavurusunda; "Trkiye Byk Millet Meclisi tz'nn 121. maddesinin birinci fkrasndaki "Anayasann 102'nci maddesi hkmlerine gre" ibaresini eylemli olarak deitiren Trkiye Byk Millet Meclisi kararnn, bu karara dayal uygulamann ve bu uygulamann aynlmaz paras olan 11. Cumhurbakam'mn seimine ilikin 27.04.2007 gnl ilk oylamann Anayasa'nn 96. ve 102. maddelerine aykml savyla iptali ve iptal karar yrrle girinceye kadar bu uygulama ile oluan itzk hkmnn yrrlnn durdurulmasna karar verilmesi"ni istemitir. Anayasa Mahkemesi, mahkemeyi etkilemeye ynelik bu giriimler sonucunda, "Trkiye Byk Millet Meclisi'nin 27.04.2007 gnl, 96. birleiminde alman 11. Cumhurbakan'nn seiminde 365

gzetilmesi gereken toplant yeter says ile ilgili kararnn 'eylemli itzk deiiklii niteliinde' deerlendirerek Anayasa'ya aykr olduu"nu kabul etmi, 27 Nisan2007 tarihli oylamann (geersizliine) "PTALNE", ayn zamanda seimin devam etmemesi iin yrrln de durdurulmasna karar vermitir. ( 01.05.2007 tarih ve 2007/45 E ,54 K. Sayl Karar) Mahkeme, oy okluu (9/11) ile ald kararda, nce konuyu inceleyebilme karar almtr. Mahkeme, yeni rettii bir tanmlamayla konuyu "eylemli itzk deiiklii" kabul ederek; "Anayasa Mahkemesi, kanunlarn kanun hkmnde kararnamelerin ve Trkiye Byk Millet Meclisi -tz'nn Anayasa'ya ekil ve esas bakmlarndan uygunluunu denetler. Anayasa deiikliklerini ise sadece ekil bakmndan inceler ve denetler." eklinde yeni bir grev tamm yaptktan sonra, "Anayasa Mahkemesi'nin pek ok kararnda belirtildii gibi, Anayasa Mahkemesi grevini, nne gelen yasama ileminin tad ada bal kalarak yerine getirmez." diyerek Anayasa'da tanmlanan grevin dna kabilecei sinyalini de vermitir. Mahkeme; "Yasama organnca, Anayasa'da Anayasa Mahkemesi'nin denetim alam iinde gsterilen ilemlerden baka isimler altnda ve baka yntemler uygulanarak oluturulan yasama ilemleri de, eer etkileri, nitelikleri ve ierikleri bakmndan Anayasa Mahkemesi'nin denetimine bal yasama ilemleriyle e durumda ise bunlarn da Anayasa Mahkemesi'nin denetim alan iinde olduu"nu kabul etmitir. Cumhurbakan seimine ilikin ilk turda, 367 milletvekilinin hazr bulunmas gerektii ynnde bir karar verebilmek iin de Meclisin uygulamasn -itzk deiiklii- olarak deerlendirmi, bu nedenle dava konusu 27.04.2007 gnl TBMM'nin oylama kararnn eylemli bir tzk kural deiiklii niteliinde olduuna ve iin esasnn incelenmesine oy okluu (7/11) ile karar vermitir. Karara katlmayan Tlay TUCU, Haim KILI, Sacit ADALI ve Fulya KANTARCIOGLU karara muhalefet erhi koymulardr. Mahkeme, davann esasna ilikin olarak oy okluu (9/11) ile "Toplant ve karar yetersaysnn ilk oylamada TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu, -367 olduunu-ngrd sonucuna" vararak "Anayasa'nn 102. maddesinin ilk fkras karsnda, bu ounluun 184 olarak uygulanmas sonucunu douran eylemli tzk deiiklii niteliindeki dava konuu TBMM'nin Kararnn Anayasa'nn 102. maddesine aykr" olduuna karar vermi ve iptal etmitir. Mahkeme, Anayasann 102. maddesinin birinci fkrasndaki "te iki ounluk" deyiminin, karar deil toplant yeter says olduu eklinde deerlendirmitir. Mahkeme, ilk tur oylamada -te iki ounluk- 367 milletvekilinin katlmn arama elikisinin ortaya kmamas iin "toplant yeter saysnn Cumhurbakan seiminde yalnz birinci oylamada deil fakat drt oylamann her biri iin de aranmas gerektii, 102. maddenin kaleme aln

366

biiminden aka anlalmaktadr." diyerek 367 karar yeter saysnn drt oylamada da gerekli olduuna karar vermitir. Kararda seim srecinde yaplan tartmalara, zellikle Meclis bakan Blent Arm'm konumalarna yaplan atflar ok ilgintir. Kararda aynen yle denilmektedir: "Blent Arn'n Cumhurbakanl seim sreci hakknda kamuoyunu bilgilendirmek iin dzenledii basn toplants konuma metninin 6. sayfasnda bu aklama u ekilde yer almaktadr. Deerli dinleyenler, Cumhurbakanl seiminin ilk turunda toplant yeter saysnn 367 olaca iddias tamamen yanltr ve hibir geerlilii yoktur. Bu iddia hukuku zorlamann tesinde, hukuku katletmektir. O gn Meclisi ynetecek Bakan olarak, benden nce cumhurbakanl seimini yneten tm Meclis Bakanlarnn yapt gibi, Anayasa'nn 96. maddesine gre toplant yeter says olan 184 yeyi Genel Kurul'da grdm anda seime balayacam. Bu, Anayasamza, itzmze uygundur ve imdiye kadar hep byle yaplmtr. Aksini iddia etmek, hukuka, ideolojik saplantyla bakmak anlamna gelir. "367 tezi" gelecekte hibir zaman unutulmayacaktr. Eminim ki "Hukuku kullanarak demokrasi nasl devreden kartlr" sorusuna hep "367 tezi" rnek olarak gsterilecektir." Anayasa Mahkemesi, "Bu aklamada ortaya konulan grn, Cumhurbakanl seiminin 27.04.2007 tarihli ilk oylamasnda tekrarland, meclis kararna dnt ve aynen uygulandn" belirterek, devamla; "Cumhurbakanl seimi gibi btn lke iin ok nemli ve Anayasa'nn ok zel bir toplant yeter says belirledii bir olayda, oturumu yneten Trkiye Byk Millet Meclisi Bakannn Anayasann 96'nc maddesinde belirtilen toplant yetersaysnn olutuu konusunda kendi varsaymna gre hareket etmesi, Anayasann 102'nci maddesinde belirtilen zel toplant yeter saysna ulalp ulalmadn aratrmamas ve yoklama yapmayarak katlm kesin bir ekilde belirlemekten kanmas kabul edilemez." diyerek bir muhalefet partisi mensubu gibi, meclis bakanna atfedilen, konumay ve tavr eletirmitir. Mahkeme; 1982 Anayasas'na gre yaplan nceki cumhurbakanl seiminde niin byle bir uygulamaya gidilmedii iddiasna da yle cevap hazrlamtr: Kararda, "... imdiye kadar yaplan seimlerde Anayasann 102'nci maddesinin birinci fkrasnda ngrlen te iki ounluun toplant yeter says olarak dnlmemi ve aranmam olmas ve bu uygulamann imdiye kadar Anayasa Mahkemesinde bir iptal davasna konu yaplmam bulunmas, gemiteki uygulamalarn Anayasaya uygun olduu hukuki sonucunu dourmayaca" eklinde ifade edilmitir.

367

Kararda, oylamann iptali ynnde oy kullanan ye Osman Pakst'n, iptal gerekesine, hukuki bir temeli olmayan, "uzla" artn ekledii grlmtr. Kar grnde; "Anayasa, Cumhurbakan'nn seiminde te iki ounluk bulunmasn gerekli grmtr. Cumhurbakanl seiminin, Parlamentoda iktidar partisinin siyasi program dorultusunda yapaca herhangi bir yasama faaliyeti gibi siyasi parti ounluu adna deil, Trk Milleti adna uzla anlayyla ve nitelikli ounlukla yaplacak bir seim ilemi olduunu" belirtmitir. Bu dnce, dava srecinde Sabih Kanadolu, CHP lideri ve benzerleri tarafndan dile getirilen "muhalefetin aday konusunda raz edilmesi"ne ilikin mesajlarn da iyi algland anlamna gelmektedir. Anayasa Mahkemesi, oy okluu (9/11) ile 27 Nisan 2007 tarihli Cumhurbakanl oylamasnn iptali kararna gerekeler retmeye alm ise de, 27 Nisan e-bildirisi ve CHP genel bakannn "iptal karan verilmezse kaos kar" tehdidi altnda verilen karar, kamu vicdannda olumlu bir yer bulamamtr. Anayasa Mahkemesi'nin kararyla eski meclis bakan Blent Arn'n belirttii ve karara da geen "...'367 tezi gelecekte hibir zaman unutulmayacaktr. Eminim ki "hukuk kullanlarak demokrasi nasl devreden kartlr" sorusuna hep "367 tezi" rnek olarak gsterilecektir." iddias gereklemi, insaf sahibi herkes 367 kararn, Anayasa Mahkemesi'nin "hukuk dna kna" rnek olarak gstermeye balamtr. Anayasa Mahkemesi'nin, '367 karan'n, hukuki bir sreten ziyade, harici unsurlarn etkisi alanda verdiine iaret eden grler dikkat ekicidir. Bu karara, hem ekil ve hem esas ynnden muhalif kalan Haim Kl kar grnde aynen yle demektedir; "Anayasa'nn 138. maddesinin birinci ve ikinci fkralarnda aynen "Hkimler, grevlerinde bamszdrlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine gre hkm verirler. Hibir organ, makam, mercii veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz." denilmektedir. Anayasa'nn bu maddeleri ile yarglarn vicdani kanaatleri tam olarak gvence altna alnmak suretiyle hibir organ, kii veya merciin bunu etkilemesine imkn verilmemesi amalanmtr. Anayasa'nn ngrd bu sorumluluun, en sade vatandatan makam ve rtbesi ne olursa olsun herkesin gereini yerine getirme zorunluluu vardr. Ne yazk ki bu zorunlulua ramen karar ncesi kimi kii, kurum ve merciilerin mahkemeyi etkilemeye dnk sylem ve davranlarn onaylamak mmkn deildir.

368

Mahkeme'nin kendi istekleri dorultusunda karar vermemesi halinde lkenin bir i atmaya srklenecei biimindeki ifadeler, yargcn vicdani kanaatinin olumasn dorudan hedef alan bir eylem biimidir. Anayasa'nn 138. maddesi aktr. Bu sorumlulua karn, atma kaca tehdidi ya da lkeyi koruma adna yaplan aklamalar olusaak karara dnktr. Sonucun kamu vicdannda tereddt uyandrmasna neden olabilecek bu ve buna benzer davranlar ve sylemler, demokratik hukuk devletinde onaylanmas mmkn olmayan sorumsuzluklardr." Haim Kl bu beyanlarn karara, "Hukuku korumaya ynelik bu dncelerinin sadece tarihe not dmek zere" yazdn da belirtmitir. Gnmzde ortaya kan olaylar, Anayasa Mahkemesi'nin, mahkemeyi etkilemeye ynelik kampanyalarn etkisi altnda byle bir karar verdiini ortaya koymutur. Anavatan Partili ve Doruyol Partili milletvekillerini telefonla tehdit eden emekli generallerin, mahkeme yelerini de benzer yntemle etkiledikleri ortaya kmtr. Anayasa Mahkemesi, iptal karar ile cumhurbakanl seimini engellemitir. Ne var ki Trk milleti, siyaset d glerin "Trk milleti adna karar veren" yargy kullanarak engelledii cumhurbakanl seimini, bundan sonra kendi uhdesinde olmak zere devralm ve Sayn Abdullah Gl'n cumhurbakan olmasn salamtr. Bu, milletimizin Anayasa Mahkemesi'nin kararndan kendi hissesine deni fazlasyla aldn gstermektedir. Millet, adna karar verenlere, kendi iradesinin hilafna verilecek kararlara asla msaade etmeyeceinin iaretini vermitir. Recep Tayyip Erdoana Siyasi Yasak Karar Fazilet Partisinin kapatlmasndan sonra 14 Austos 2001 tarihinde Adalet ve Kalknma Partisi kurulmu ve Recep Tayyip Erdoan, Adalet ve Kalknma Partisinin kurucu yeleri arasnda yer almtr. Recep Tayyip Erdoann yen bir parti kurarak onun genel bakanln stlenmesi, Yargtay Cumhuriyetbasavcl tarafndan uygun grlmemi, yarg bir kez daha siyaseti kendi ideolojisine gre ekillendirme adna olaya mdahil olmutur. Yargtay Cumhuriyetbasavcl 21 Austos 2001 tarihinde, Adalet ve Kalknma Partisi Kurucu yesi ve Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan'n Trk Ceza Kanunu'nun 312/2. maddesi uyarnca 10 ay hapis cezasna mahkm olmas nedeniyle milletvekili seilme yeterlilii bulunmad ve bu nedenle 2820 sayl Siyas Partiler Kanunu'nun 8. maddesine gre Siyas Parti Kurucu yesi olamayacandan, 104. maddesi uyarnca daval Siyas Parti'ye ad geenin kurucu yelikten karlmas iin ihtar karar verilmesi istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Anayasa Mahkemesi, 9 Ocak 2002 tarihinde verdii kararla; Recep Tayyip Erdoan'n suunun, 4454 sayl Yasa'nn kapsamnda olmad gibi cezas infaz edildikten sonra 22.12.2000 369

tarihinde yrrle giren 4616 sayl Yasa hkmlerinden yararlanmasnn da mmkn olmad gerekesiyle, Recep Tayyip ERDOAN'n 2820 sayl Siyas Partiler Kanunu'nun 8. maddesine aykr olarak Parti'nin kurucu yesi olduu anlaldndan Adalet ve Kalknma Partisi'ne, kararn tebli tarihinden itibaren alt ay iinde aykrl gidermesi iin ayn Yasa'nn 104. maddesi gereince ihtarda bulunulmasna karar vermitir. Sz konusu karar 5e kar 6 oyla verilmitir. Oysa ayn Anayasa Mahkemesi, Recep Tayyip Erdoanla ayn sutan mahkum olan ve benzer durumda bulunan Yeniden Dou Partisi yesi Hasan Celal GZEL'in siyas partiye ye olamayaca gerekesiyle 2820 sayl Yasa'nn 104. maddesi uyarnca daval Siyas Parti'ye ad geenin yelikten karlmas iin ihtar karar verilmesi ynndeki Yargtay Cumhuriyetbasavclnn istemini 19 Temmuz 2001 tarihinde 4e kar 7 oyla reddetmiti. Anayasa Mahkemesinin ayn tr davada yaklak alt ay arayla farkl kararlar vermesi, 28 ubat Srecinin yarg zerindeki etkisinin devam ettiinin ve siyasetin siyaset d glerce yarg eliyle dizayn edilmesi projesinin bir gstergesidir. ki karar arasnda dikkat ekici olan ise Hasan Celal Gzel kararndaki gerekenin, Recep Tayyip Erdoan kararnda karara muhalif kalanlarca aynen karoy gerekesi olarak kullanlmasdr.

DAR YARGININ/DARE MAHKEMELERNN TUTUMLARI Barts Davalar/ Brifing ncesi verilen kararlar 28 ubat, MGK kararlarrnn nemli bir blm "irtica" dolaysyla "klk kyafet" e ilikin hususlard. Darbecilerin mdahalede ncelikli hedefleri, eitim ve alma alam olarak belirlenmiti. Bunun sonucu olarak, ncelikle, "niversiteler" "uygulama alam" olarak seilmi, aym zamanda orta renimde mam Hatip okullar da uygulamann bir paras olarak belirlenmitir. Bunlarn yaranda ister kamu kurumlar, ister zel irketler olsun alma alanlan da uygulamann hedefi olmutur. "Milli Eitim Bakanlna Bal Okullarda Okuyan rencilerin Klk Kyafetine Dair Ynetmelik" hkmleri ile 1982 ylnda ksmen balatlan, 1987 yl Ocak aynda da "kat bir yasak" olarak uygulanmak istenen, ancak daha sonraki srete yasal olarak ve fiilen ortadan kaldmlan "klk kyafet yasa" niversite hayatnda hemen hemen hi olmamt. 1997 ylna kadar niversitelerde "klk kyafet yasa"n uygulama imkn bulamayan yasak gler, 1997 sonlann-da stanbul niversitesi'ne rektr seilen bir kiiyi "uygulamac", stanbul niversitesi'ni de "uygulama alan" olarak belirlemitir. Kemal Alemdarolu, rektrle balamasnn ikinci aynda, 23 ubat 1998 tarihli ve 5786 sayl bir genelge yaymlayarak; "yeni dzenlemeye gre verilmi renci kimlik kart olmayan

370

rencilerin ieri alnmamas, kimlik kartsz olarak ieri girenler hakknda ilem yaplmas" istemitir. Genelgede her ne kadar kimlik kart olmayanlarn ieri alnmayaca belirtilmekte ise de genelgenin ieriinden mesaj aka anlalmakta "... bayan rencilerin balan bal olarak (bartl olarak) erkek rencilerin sakall olarak ders, staj ve uygulamalara alnmamalar.." istenmektedir. Genelgede, ieri alnmama sebebi "kimlik kartnn olmamas" olarak gsterilmekte ise de bu genelgenin anlam, bartl rencilere kimlik verilmedii iin niversiteye "bartl rencilerin alnmayaca" anlamna gelmekteydi. Bu genelge, ayn zamanda 1998 yl balarnda balatlan klk kyafet yasann, kanuni ve hukuki bir dayanann da olmadna iaret etmekteydi. Ayn genelgede "rencilere ait yoklama listelerine bartl ve sakall olan rencilerin numara ve adlarnn yazlmamas, adlar listede olmad halde pratik ve dersaneye girip orada bulunmakta srar eden rencilerin uyarlmas, kmad takdirde ismi ve numaras alnarak dersin yaplmayaca kendisine bildirilmeli, buna ramen kmamakta direnirse retim yesi tarafndan tutanakla durum tespiti yaplarak dersin engellendii belirtilerek ders yaplmayacak, ilgili renciler hakknda cezai ilem yaplaca.." belirtilmektedir. Bu genelge ile niversitelerin kaps, o gne kadar grlmemi bir ekilde -1987 ylnda ksa bir sre hari olmak zere- bartl rencilere kapatlm oldu. Genelgenin uygulanmas iin, niversite kaplarnda -niversitenin btesiyle- gvenlik grevlileri istihdam edilmi, bu kiiler kolluk kuvveti gibi kullanlm, bartl rencilere kar etten bir duvar rmlerdir. Bart yasa, stanbul niversitesi'nin muhtelif fakltelerinde uygulanmakla birlikte, zellikle Tp fakltelerinde ok daha acmasz bir ekilde uygulanmtr. Bu yasaktan, btn renciler etkilenmekle birlikte, en ok etkilenenler, tp fakltelerini bitirme aamasnda olan, 5. ve 6.snf rencileri olmutur. Bitirmeyi dledikleri okulun kaps yzlerine kapatlmtr. Yasad yasak nedeniyle zor durumda kalan renciler, anlamsz yasan ve oluturulan fiili engelin kaldrlmas iin areler aramaya balamlardr. Madur renciler, hukuk devletinde hakszla urayan herkesin bavurabilecei bir yola, mahkemelere bavurmaya karar vermiler, hukuksuz uygulamann ve hakszln giderilmesi iin dare Mahkemelerinde davalar amaya balamlardr. Ankara'da dzenlenen brifinglere, yargnn her biriminde grev yapan hkimler ve savalar davet edilmiler, Ankara dmda grev yapan hkimler -zel bir gayret sarf edenler hari- bu brifinglere muhatap olmad iin, brifinglerde yaplan telkin ve tavsiyeden dorudan

371

etkilenmemilerdir. Ayrca, her hkimin her telkin ve her tavsiyeden etkilenmeyecei, tarafl davranmayaca da phesizdir. Nitekim dare Mahkemelerinde verilen ilk kararlar, hukuki nitelemelerin ar bast, ynlendirme ve telkinlere direnme mahiyetindedir. Bu nedenle dare Mahkemelerinin telkinlere kar tepkisi/tepkisizlii, tavr, hkimlere uygulanacak yaptrm konusunda da belirleyici olmutur. stanbul dare Mahkemelerinde Verilen Kararlar stanbul niversitesi'nde barts yasann en acmasz bir ekilde tp fakltelerinde uygulandm belirtmitik. Tp fakltesi rencilerinden 5. snf rencisi H. Arslan, Edebiyat Fakltesi rencilerinden S. Caferolu ve S. Cokun, stanbul niversitesi Rektrlnn "Bartl" rencilerin derslere alnmamasna dair ileminin iptali ve yrrlnn durdurulmas talebiyle stanbul dare Mahkemelerinde dava amlardr. stanbul 6. dare Mahkemesi S. Cokun, S. Caferolu ve H. Arslan isimli kz rencilerin atklar davann ilk incelemesinde 26.06.1998 tarih ve 1998/367 Esas sayl, yine ayn tarih ve 1998/368 Esas sayl ve yine ayn tarih ve 1998/369 Esas sayl kararlan ile Bakan Belir Can, yeler Seher Bayrak ve Dr. Selami Demirkol'dan oluan heyet, bakann muhalefetine karlk Seher Bayrak ve Selami Demirkol'un grleri ile stanbul niversitesinin bartl rencilerin niversiteye alnmamasna ilikin ilemini durdurmutur. Yrtmenin durdurulmasna dair kararlarda; "... 2577 sayl dari Yarglama Usul Yasas, 2547 sayl YK Yasas'nn Ek 17. maddesi ve YK renci Disiplin Ynetmelii'nin disiplin sular balkl 7. maddesinin 08.01.1987 tarihinde yrrle giren 'Yksek retim kurumlarnn dershane, laboratuvar, klinik, poliklinik ve koridorlarnda ada kyafet ve grnm dndaki bir kyafet ve grnmde bulunmak' fiilinin knama cezas ile cezalandrlabilecei kural" dikkate alnarak dava konusu ilemin incelendii belirtilmitir. Mahkeme heyeti; "dava konusu ilemin ilk bakta kimlik kart olmayan rencilerin niversite ve kampslerine alnmamas eklinde gvenlie ynelik olarak tesis edildii izlenimi vermekte, ancak devamnda rektrn imzasndan sonra yer alan yaptrmlarla bayan rencilerin balar bal olarak (bartl olarak) erkek rencilerin sakall olarak ders, staj ve uygulamalara alnmamalarnn gerekmekte olduunu belirtmekte ve rencilerin renim zgrln kstlamaya ynelmekte, devamnda ise derslerin yaplmamasna kadar yaptrm getirecek retimin engellenmesi sonucuna kadar vardrl-makta olduunu" grmtr. Kararda "niversitede gvenlii salamak asndan gerekli nlemlerin alnmas rektrn grev ve yetkisi dahilinde bulunmakta ise de dier hususlarn bir genelge ile dzenlenmesi

372

gereken hususlar olmad kanun, tzk ve ynetmelikle dzenlenmesi gereken hususlar olduu" belirtilmitir. 1982 Anayasas'nn 124. maddesinde "Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiileri" nin kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla ynetmelik karabilecekleri hkm vardr. ...Hukuki normlar hiyerarisi ierisinde yasa ve tzklerin uygulanmas balamnda karlan ynetmelikler ile kamu tzel kiileri kendi grev alanlarn ilgilendiren konulara aklk getirmek ilevini yklenmektedirler. ...bu ynde yasama organnca dzenleme yaplarak Ek 17. madde hkm ile dzenleme getirilmi, bu dzenleme iptal davas olarak Anayasa Mahkemesi'nin nne getirilmi ancak Anayasa Mahkemesi bu dzenlemeyi Anayasaya aykr bulmayarak davay reddetmi, ancak Ek 17. madde hkmnn uygulamada birlii salayacak ekilde aklk tamamas nedeniyle farkl uygulamalar ortaya km, ancak yrtme erki tm lke apnda uygulamay belirleyecek bir genel dzenleyici ilemle (ynetmelik) meseleyi zme yoluna gitmemi 1990 ylndan bu yana (karar tarihine kadar) uygulama farkl niversitelerde deiik yneticiler tarafndan deiik ekilde uygulanm, sonu olarak barts veya trban olay yksek retim kurumlarnda her zaman baz evrelerce kt amala kullanlarak devam eden problem durumuna gelmi, yasa ve yrtme erki meseleyi kknden zmleyecek ekilde zerlerine den grevleri yapmadndan onlarn kullanmas gereken yetkiyi yksekretim kurumlarndaki yneticilerin kullanmasna zemin hazrlanmtr. Nitekim konunun zellii gerei 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu uyarnca karlan devlet memurlarnn klk kyafet ynetmelii ile memurlarn klk kyafetleri ynetmelik gibi genel, soyut ve kiisel olmayan bir dzenleyici ilemle uygulamaya yanstlrken 2547 sayl yasa uyarnca yksekretim personeli ile renciler hakknda iki ayr ynetmelik karlm ise de 2547 sayl yasann Ek 17. maddesi hkm balamnda yksekretim personeli ile rencilerin klk kyafeti hakknda... ynetmelik karlma yoluna gidilmemitir. Bu durumda yksekretim kurumlarnda rencilerin klk kyafeti konusu yasa ile (Ek 17. madde) serbest braklmken ve bu konuda lkemizde yaanan sorunlar dikkate alndnda bu gnekadar bir ynetmelikle konunun akla kavuturulmas gerekirken klk kyafet konusunda daval idarece birer ilem niteliinde tesis olunan ilemin altna dlen notla rencilerin klk kyafeti hakknda hukuki sonular douracak bir yaptrm uygulanmasna dair dava konusu ilemde, niversite rektrnn konu ynnden yetkisiz bulunduu sonucuna varld, dolaysyla ilemin yetki ynnden hukuka aykr olduu." belirtilmitir. Kararda ayrca; "..dava konusu ilemde ekil ynnden de hukuka aykrlk" sonucuna varlm, ".. 2547 sayl yasann Ek 17. maddesinde 1990 ylndan bu yana deiiklik olmad, ynetmelik dzeyinde de herhangi bir hukuki deiiklik bulunmad halde dava konusu ilem idarenin dzenli olmas ve 373

idarenin istikrarl olmas ilkesine aykrlk oluturduu, idareyi bu ilemi tesisi etmeye ynelten yasa ve ynetmelik dzeyinde herhangi bir deiiklik yaplmadan, ilemin dayana olarak aka yasal dayanak gsterilmedii ve gereke belirtilmediinden objektif bir sebebi bulunmad sonucuna varlarak sebep unsuru ynnden de hukuka uygun bulunmad..." belirtilmitir. Netice olarak, stanbul 6. dare Mahkemesi, stanbul niversitesi rektrlnn "bartl ve sakall rencilerin niversiteye alnmamas" ynndeki uygulamasn hukuka uygun bulmam, "dava konusu ilemin yrtmesinin durdurulmasna" karar vermitir. Yukarda da belirtildii gibi karar oyokluuyla (bire kar iki oyla) alnmtr. Karara muhalefet eden yarg, muhalefet gerekesini, idari yarglama usul yasasnn 27/2. maddesindeki, "ilemin aka hukuka aykr olmas ve uygulanmas halinde telafisi g zararlarn doacak olmas" sartlarnn birlikte gereklemedii tezine dayandrmtr.

Edirne dare Mahkemesi Trakya niversitesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi rencisi M. Parlak, niversiteye "bartl olarak girdii gerekesiyle" Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi dekanlnn 18.06.1998 tarihli karar ile verilen bir hafta sre ile yksekretim kuramlarndan uzaklatrlmasma dair disiplin cezasnn iptali ve yrtmesihin durdurulmas talebiyle Edirne dare Mahkemesi'nde dava amtr. Sz konusu davada, hkim Ali Kaban bakanlnda Abdurrahman Beer ve Glten Kaya Hatipolu'ndan oluan Mahkeme heyeti, 08.07.1998 tarih ve 1998/410 Esas sayl kararlaryla oybirlii ile "yrtmenin durdurulmasna" karar vermilerdir. Davac rencinin bir hafta sre ile niversiteden uzak-latmlmasma ilikin ilem; "Trakya niversitesi rencilerinin Genel Grn, Giyini ve Davranlar Ynergesinin 4. Maddesine aykr olarak derslere barts ile girdii, bu fiili nedeniyle Yksek retim Kurumlar renci Disiplin Ynetmelii'nin 7. Maddesi uyarnca "knama" cezas verilmesine karn, bu davrannda srar ederek yine derslere barts ile girdii gerekesiyle ayn ynetmeliin 12. maddesi yollamasyla 8. madde uyarnca tekerrrden dolay bir st ceza olan bir hafta uzaklatrma cezas verilmek suretiyle gerekletirilmitir" diyen Edirne dare Mah-kemesi'ne gre; "...2547 sayl yasann 54. maddesinde saylan ve bu yasann verdii yetkiye dayanlarak karlan YK. renci Disiplin Ynetmeliinde ngrlen disiplin sular dnda herhangi bir fiil veya tutumun disiplin suu olarak kabul edilmesi mmkn deildir. Bu nedenle dava konusu cezalandrma ilemine dayanak alnan Trakya niversitesi rencilerinin Genel Grn, Giyini ve Davranlar Ynergesi'nin 4. maddesinde belirtilen fiil ve tutumlarn ayn ynergenin 6. maddesiyle disiplin suu olarak ngrlmesi, yasalarn yalnzca Yksek retim Kuruluna tand bir dzenleme yetkisinin ynergeyle disiplin suu ihdas etme ve yetki gasp suretiyle niversite senatosunda kullanm anlam tayacandan; bu dzenlemenin yasal dayanaktan yoksun olmas nedeniyle hukuki balaycl bulunmamaktadr. 374

Sonu olarak disiplin ynetmeliinde davacnn salarn rtmesini cezalandran bir hkm bulunmadna ve davacnn bu davrannn da kargaaya yol ap dzeni bozduu veya dini inancn gereini yerine getirmenin dnda bir amala yapld yolunda somut bir bilgi ve belge ibraz edilmedii gibi, bu ynde herhangi bir iddiada bulunulmadna gre aksi kabul ve yoruma dayal olarak davacnn su tekil etmeyen tutumunu tekrarlad gerekesiyle yksekretim kurumlarndan uzaklatrma cezas ile cezalandrlmas, hukuka, mevzuata ve hakkaniyet llerine uygun.." deildir. Herhangi bir yasaya veya mevzuat deiikliine dayanmakszn, (sadece) talimatla uygulamaya konulan barts yasana kar alan ve yukarda rneini verdiimiz ilk birka davada "yrtmenin durdurulmas" karar verilmesi, Ankara'da yaplan brifmgli ynlendirmenin Ankara dndaki mahkemelerde etkili olmadnn grlmesi, yasak zihniyeti harekete geirmi, yeni tedbirler almaya sevk etmitir.

Barts Davalar/ Brifing Sonras Verilen Kararlar Bart yasan hukuk ihlali olarak deerlendiren, stanbul 6. dare Mahkemesi'nin 26.06.1998 tarihli karar, stanbul niversitesi Rektrl'ne tebli edilmesinden sonra, niversite yetkilileri hemen harekete geerek, adli tatil ierisinde stanbul Blge dare Mahkemesi'ne itiraz dilekesi vermitir. Bu arada Trakya niversitesi de (stanbul niversitesi ile birlikte) adli tatilde stanbul Blge dare Mahkemesi'ne itiraz dilekesi vermitir. Adli tatil olmas nedeniyle, nbeti hkimlerden A. Hayat Aysal bakanlnda Necati Alkan ve Yunus Kutlu tarafndan oluturulan heyet, stanbul 6. dare Mahkemesi ve Edirne dare Mahkemesi tarafndan verilen "Yrtmenin durdurulmas" kararlarnn kaldrlmasna karar vermitir. (stanbul Bge dare Mahkemesi E:1998/910, 945, 946, 947 Y.D itiraz ). stanbul Blge dare Mahkemesi'nin kararlarnn, ierik ve gerekelerinin, neredeyse niversitelere ve mahkemelere datlan "bilgi notundaki cmle ve kelimelerle birebir r-tmesi, "tehditin hedefine ulatn gstermektedir. Burada unu da ilave etmek gerekir ki, stanbul 6. dare Mahkemesi tarafndan verilen ymtmenin durdurulmas kararnn kaldrlmas iin, adli tatilde bu heyetin' oluturulmas iin stanbul niversitesi rektrnn olaanst bir aba gsterdii bilinmektedir. Nitekim, Kemal Alemdarolu'nun rektrlk yapt esnada "niversiteye ait Antalya Konyaalt-nda bulunan gayr menkuln kat karl ihale edilmesinde niversiteyi zarara uratt" gerekesiyle yarglanmas ynndeki karara itiraz zerine, Dantay incelemesi esnasnda imdilerde CHP milletvekili olan eski yardmcs ile yapt telefon grmeleri basma yansmtr. Sz konusu telefon grmesinde, Dantay hkimlerinden S. Y/a ulalarak dosyay inceleyecek heyetin "gl bir Alevi kanalyla etkilenebilecei" belirtilmekteydi. Arac olarak 375

grlmesi istenen ve ismi geen Dantay yesi S. Y.'n 1998 ylnda stanbul dare mahkemelerinde grevli hkim olarak bulunduu dikkate alndnda, adli tatilde "yrtmenin durdurulmas kararnn kaldnlmas"na dair kararlarn nasl alnd daha net anlalmaktadr. Blge dare Mahkemesi tarafndan, '"bart yasan durduran kararlar" ortadan kaldrldktan sonra, stanbul dare mahkemelerinde alan iptal davalarnda yrtmenin durdurulmas talepleri tek tek reddedilmeye balamtr. O tarihte, al idare mahkemesinin bulunduu stanbul dare Mahkemesi'nde, tm mahkemelerin "yrtmenin durdurulmas talebinin reddi kararlar ayn gereke, ayn cmle ve kelimelerden olumas, dikkat ekmektedir. Adli tatilde nbeti hkimlerden oluturulan heyetten alnan kararlar yeterli grlmemi, yasaa kar karar veren mahkemede davalarn esasna ilikin olarak verilecek kararlar, garantiye alnmaya allmtr. Barts yasa aleyhine karara imza atan stanbul 6. dare Mahkemesi yelerinden hkim Seher Bayrak, Edirne'ye tayin edilmi, hkim Dr. Selami Demirkol da nce Trabzon'a srgn edilmi, daha sonra da Sakarya dare Mahkemesi'nde grevlendirilmitir. stanbul 6. dare Mahkemesi'nde grev yapan iki hkimin grev yeri -bakmakta olduu davalar (E:1998/367, 368, 369 sayl dosyalar) nedeniyle- deitirildii iin, yeni bir heyet oluturulmu, bylece, "tabii hkim" ilkesi ihlal edilmitir. Ayn mahkeme, daha nce -barts yasam hukuka aykr bularak- yrtmenin durdurulmas karan verdii halde, bu hldmlerin yerine grevlendirilen bakan A., yeler E.A ve G.T'den oluan heyetin, "AYNI DAVADA" (hem de) OYBRLYLE davann reddine (st.6.dare Mahk. 31/05/198 tarih E:1998/368, K:1998/511 sayl karar ) karar vermesi, yargya mdahaleyi ok ak bir ekilde kantlamaktadr. Mahkemelerde, barts yasana kar alan davalarda kararlar, artk matbu hale gelmitir. Mahkemelere verilen 4-5 sayfalk "bilgi notu" ya da bu notlarn ksaltlm ekliyle "karar formatinda" metinler, "davac, daval ve ilem tarih ve saylarnn yazlaca blmler" bo braklmak suretiyle teksir edilerek oaltlm, karar verilecek dosyalar iin boluk doldurma yntemiyle kararlar "hazr" hale getirilmitir. (stanbul 6.dare Mah.31.05.1999 tarih 1998/367 E, 1998/510 K. sayb, 1998/368-511 sayl.,1998/369-512 Sayl kararlan) stanbul dare Mahkemelerinin, barts yasa ile ilgili davalarda verdii kararlann "mahkemelere verilen bilgi notu ve ablon gerekelere gre yazldn" anlamak iin, mahkemelerin, ayn konuda verilmi kararlarna bakmak yeterlidir. stanbul niversitesi rektrlnn 23 Ocak 1998 ve 26 Ocak 1998 tarihli "niversiteye almama"ya ilikin ilemin iptaline dair stanbul 2. dare Mahkemesi'nin 27.10.1998 tarih ve 1998/261 E. 1998/935 K. Sayl karar ile stanbul 3. dare Mahkemesi'nin 21.04.1999 tarih ve 1998/227 E. 1999/504 K. sayl kararlan rnek olarak gsterilebilir. 376

Her iki karar da 12 paragraftan olumakta, her iki kararn 7 paragraf, paragraf bal, kelime ekli ve says ayndr. zellikle klk kyafet nedeniyle alan idari davalarda, ablon metinlerle teksir edilen kararlar dnemi balaynca, bu davalar iin, mahkeme hkimlerinin inceleme yapmasna da gerek kalmamtr. nk sonucun herhangi bir ekilde (davac lehine) deimemesi gerekmektedir. Hal byle olunca hkim incelemesine de gerek kalmamakta (hkimlerin deil!) kalem memurlarnn ablon metinleri yazmalar ve hkimlere imzalatmasyla karar olumaktadr. Kararlar hkimlerin gr ve el mahsul olmad iin, kanlmaz hatalar da yaplmaktadr. Teksir edilen karar metninde; davacnn ve veldlinin isimlerinin yazlaca blm ve dava edilen ilemin tarih ve says iin uygun bir boluk braklarak oaltlmaktadr. Bazen birden fazla davas olan avukatn ismi de teksirde belirtilerek metin oaltlmakta, bu ekilde oaltlan kararlar, idare mahkemesinde birok davas olan avukat isimleriyle birlikte teksir edilmekte, karar, davac karsna herhangi bir davac ismi yazlmak suretiyle imzalanmaktadr. Bu konuda trajikomik hadiseler yaanm olup, bunlardan biri, u ekilde cereyan etmitir: stanbul dare mahkemelerinde "klk kyafet nedeniyle memuriyetten atlan memureler adna" dava aan avukat Fatma Benli'ye bir karar tebli edilmitir. Mahkeme karar, retmen olarak grev ifa ederken \ "bartl grev yapt" gerekesiyle grevine son verilen Meryem Altnta adna Avukat Hsn Tuna tarafndan stanbul 2. dare Mahkemesinde alan bir davaya ilikindir. Dier bir ifade ile stanbul 2. dare Mahkemesinde Av. Hsn Tuna tarafndan davac Meryem Altnta adna alan davann karar, ayn konuda idare mahkemesinde davalar bulunan Avukat Fatma Benli ismiyle oaltld iin, karar da bu davada vekil olan Av. Hsn Tuna yerine, (Meryem Altnta'n vekili olmayan) Av. Fatma Benli'ye tebli edilmitir. (st. 2. dare Mah. 28.09.2001 tarih 2001/74 E. 2001/1161 K. Sayl karan ve dava dilekesi). Kararda, davac vekili olarak ad yazlar Fatma Benli, Meryem Altnta adna alm bir davasnn olmad ve bu kiinin vekili de olmad halde, kararn kendisine tebli edilmesi zerine, anlan avukat mahkemeye "kararda ismi geen davacnn vekili olmad gibi kendisini de tanmadn, ilgilinin usuli bir maduriyete uramamas iin kararn iadesini ve ilemin dzeltilmesini" talep eden bir dileke vermitir. Mahkeme heyeti, kararn mahkemeye iade edildii 15.03.2002 tarihinden tam drt ay sonra 19.07.2002 tarihinde kararda "davac vekili olarak yazlan Fatma Benli" isrninin "davac vekili Av. Hsn Tuna olarak dzeltilmesine" karar vermi ve bu dzeltme karar ile birlikte eski karan yine Av. Fatma Benli'ye teblie karmtr. 377

Bu arada gerekeli kararr bir trl tebli edilmemesi zerine, kararn yazld tarih olan 28.09.2001'den tam on iki ay sonra 7 Ekim 2002 tarihinde mahkemeye dileke ile bavuruda bulunarak, "davann akbeti ve kararn gecikme nedeninin bildirilmesi" istenmitir. Bu dilekeden sonra, 30 Ekim 2002'de (davacs Meryem Altnta, vekili Av. Fatma Benli olarak grlen) teksir edilen ve nokta nokta braklan yerleri doldurularak hazrlanm olan karar, bu kez Av. Hsn Tuna'ya tebli edilmitir. Yazl dilekelerle uyarda bulunulmasna ramen, bu kararlar veren mahkemelerin hkimleri, son derece lakayt bir ekilde, karar verdikleri tarihten on ay sonra, bu usulszlkleri giderme ihtiyac dahi hissetmeden muamelelerini devam ettirmilerdir. Davacnn "makul bir srede davasnn grlmesini isteme hakk" bu davalar iin rafa kaldrlmtr. Brifinge Kaytsz Kalan Mahkemeler Samsun dare Mahkemesi Samsun 19 Mays niversitesi Eitim Fakltesi rencisi olup, barts yasa nedeniyle faklteye alnmayan E. ECE isimli renci, Samsun dare Mahkemesi'ne bavuruda bulunarak, idarenin hukuka aykr "ilemin iptali ve 1 milyar manevi tazminata" hkmedilmesini istemitir. Samsun dare Mahkemesi 01.10.1999 tarih ve 1999/139 E. 1999/908 K. Sayl karar ile "Faklteye almama ileminin" iptali ile "davada, 100.000.000 TL manevi tazminatn denmesine" karar vermitir. Karar oyokluuyla (l'e kar 2 oyla) alnmtr. Karara, mahkeme heyeti bakan M.K.A muhalif kalmtr. Davann reddi ynnde oy kullanan muhalif hkimin iki sayfalk gerekesine bakldnda, yukarda ele aldmz ve ablon gerekelere gre oluturulan, stanbul 2. ve 3. dare Mahkemesi kararlaryla tpa tp ayn olduu grlmtr. Bursa dare Mahkemesi Bartl rencilerin niversiteye alnmamas, Bursa Uluda niversitesi'nde de acmasz bir ekilde uygulamaya konulmutu. Bu renciler fakltelerine alnmad gibi, bir ekilde niversiteye girenlerin, yldrm hzyla ilem yaplarak okulla iliii kesiliyordu. Bu erevede, bartsyle faklteye girdii iin "bir yaryl yksekretim kurumundan uzaklatrma" cezas verilen Uluda niversitesi Tp Fakltesi rencisi H. Atasoy, bu cezann iptali ve yrtmenin durdurulmas talebiyle dava amtr. Davay inceleyen Bursa 2. dare Mahkemesi, disiplin cezasnn uygulanmamas iin "Yrtmenin durdurulmasna" karar vermitir. Daha sonra aklanaca gibi, bu dava da dier rnekleri gibi, balangta hukuka aykrlk gerekesiyle yrtmeyi durdurma karar veren heyetin yeleri -tabii hkim ilkesi ihlal 378

edilerek-

datldktan

sonra,

yerine

atanan

hkimler

kanalyla,

dava

renci

aleyhine

sonulandrlmtr.

te yandan, birok idare mahkemesinde, barts nedeniyle alan davalarda "dikte edilen gerekelere itibar etmeyerek" davaclar lehine karar veren hkimler, tek tek srgn edilmilerdir. Kamuoyuna, "Hkime rt Srgn", "Adalette Trban Srp( rizi", "Yargda Trban Srgn" olarak yansyan bu uygulamalarla, hukuksuz yasa talimatla srdrenler de; adil, objektif ve hukuk erevesinde hareket etmeye alanlar cezalandrlmlardr. Edirne dare Mahkemesi'nde "bartl bir rencinin" davasmda "yrtmenin durdurulmas karan veren hkimlerden Bakan Ali Kazan, Trabzon dare Mahkemesine ye olarak, yine Edirne dare Mahkemesi yesi Abdurrahman Beer ise Trabzon Vergi Mahkemesine ye olarak srlmlerdir. Bursa dare Mahkemesi'nde, mam Hatip Lisesi rencileri tarafndan aan ye dnemin Bursa valisi Orhan Taanlar'n "bart yasa genelgesi"nirt iptali ve yrtmenin durdurulmas davas ile Bursa Uluda niversitesi'nden uzaklanlan rencilerin at davada "yrtmeyi durdurma karar" veren hkimlerden Bursa 2. dare Mahkemesi Bakam Sabri nal, Aydn Blge dare Mahkemesi yeliine, ayn mahkemenin yesi Mehmet Ali Ceran ise Gaziantep Vergi Mahkemesi yeliine gnderilmilerdir. Samsun dare Mahkemesi'nde, bartl rencinin ati davada, "davann kabul" ynnde oy kullanan hkim Cafer Ergen, Kayseri dare Mahkemesi'ne srgn edilmitir. Ankara'da yarg mensuplarna verilen brifinglerle, tarada bulunanlara da matbu, form mahiyetinde verilen metinlerle ynlendirilmeye allan hkimlerden, bu glerin istemedii kararlarn kmas zerine, hkimlerin susturulmas iin muhtelif tedbirler alnmtr. Bunlarn banda "mevhum, gln ve gerek d gerekelerle" hkimler hakknda soruturmalar almas gelmektedir. Bu dnemde, dnemin Adalet Bakan Hikmet Sami Trk'n onayyla birok hkim hakknda soruturma balatlmtr. Bunlarn en ilginlerinden birisi 11.09.2000 tarihini tayan 2.74.11.237. 1999 sayl Adalet Bakanl Ceza leri sunulan yaznn ieriinde aynen yle denilmektedir: "..Samsun dare Mahkemesi yeleri Stk Kele, Fatih Terzi, Resul omolu, Recep Ta, Hasan nal ile Samsun dare Mahkemesi eski yeleri halen Kayseri dare Mahkemesi yesi cafer Ergen ve Kocaeli Vergi Mahkemesi yesi nermin Kurt haklarnda verilen 09.05.2000 tarihli Genel Mdrl balkl soruturma yazsdr. Hkim Genel Mdr, N. Turan tarafndan imzalanarak Bakanlk Makamna

379

soruturma izni zerine adalet mfettii tarafndan dzenlenen 24.07.2000 gnl soruturma raporuna bal (2.74.11.237. 1999) sayl dosya incelendi. ...Samsun dare Mahkemesi yeleri Stk Kele (sicil no.su), Fatih Terzi (sicil no.su), Resul omolu (sicil no.su), Recep Ta (sicil no.su), Hasan nal (sicil no.su) ile Samsun dare Mahkemesi eski yeleri halen Kayseri dare Mahkemesi yesi Cafer Ergen (sicil no.su) ve Kocaeli Vergi Mahkemesi yesi Nermin Kurt, Yaptklar iler ve davranlaryla kiisel duygulara kaplarak grevlerini doru ve tarafsz yapamayacaklar kansn uyandrdklar, Bu cmleden olarak, Sosyal ve zel yaantlar ve elerinin kapal ve bartl giyim tarz nedeniyle evrede olumsuz imaj yarattklar, barts taktklar gerekesiyle haklarnda disiplin cezas uygulanan ya da bu nedenle okula alnmayan renciler tarafndan Samsun dare Mahkemesi'ne alan davalarda trbanl renciler lehine karar verdikleri, Atatrk, laik ve demokrat olduu bilinen kiiler tarafndan alan davalarda n yargl davrandklar, hususundan ibarettir." Yaznn soruturma gerekesinin akland blmde; "Elerinin kapal ve bartl giyim tarzn benimsedikleri, kendilerinin sosyal ve zel yaantlarnda meslee yakmayan davranlarda bulunduklar, toplu halde ve tren havasnda cuma ve teravih namazlarna gittikleri" ddia edilmi. Bu bakmdan, "Samsun dare Mahkemesi yeleri Stk Kele, Fatih Terzi, Resul omolu, Recep Ta, Hasan nal ile Samsun dare Mahkemesi eski yeleri halen Kayseri dare Mahkemesi yesi Cafer Ergen ve Kocaeli Vergi Mahkemesi yesi Nermin Kurt haklarnda disiplin ynnden gerei takdir ve tayin olunmak zere soruturma dosyasnn 2802 Sayl Kanunun 87. maddesi gereince Hkimler ve Savclar Ylcsek Kurulu 'na tevdiinin dnld" belirtilmitir. Adalet Bakan Hikmet Sami Trk tarafndan 06.09.2000 tarihli onay ile soruturma dosyalarnn HSYK'ya sunulmas uygun bulunmutur. Soruturma yazsndan anlald zere "elerinin kapal ve ba rtl giyim tarzn benimsedii" iddia edilen hkimlerden biri, bayan Nermin Kurt'tr. Yine soruturmaclar, bayan hkim Nermin Kurt'un, dier (erkek) hkimlerle beraber "toplu halde ve tren havasnda Cuma ve teravih namazlarna gittikleri"ni iddia edebilmilerdir. Bu soruturma slubu, bu soruturmalarn taciz amal yapldn aka gstermektedir. Dier bir deyile bu soruturmalarla, hkimler, talimatlar derhal uygulayan, verilen her emre tartmasz olarak itaat eden bir emir erine dntrlmek istenmitir. dar Yarg/Dantayn Tutumu 380

Fazilet Partisi'nden milletvekili seilen Merve Kavak'ya Trkiye Byk Millet Meclisi'nde yemin ettirilmemi, fiili saldr ile milletin verdii veklet grevinin ifas engellenmitir. Sadece bununla da yetinilmemi, -baka lke vatanda baka milletvekilleri olmasna ramen- Merve Kavak hakknda, ABD vatanda olduu gerekesiyle, Bakanlar Kurulu karan e Trkiye Cumhuriyeti vatandalndan kanlmasna karar verilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi'nde Blent Ecevit'in "bu kadna haddini bildirin" talimatna uyan DSP'li vekillerce yemin etmesi engellenen Merve Kavak, Bakanlar Kurulunun vatandalktan karma "kararnn iptali ve yrtmenin durdurulmas" talebiyle Dantay 10. Dairede dava amtr. Dantay 10. Dairesi, 08.05.1999 tarihli Hrriyet gazetesinde ilan edildii ekilde ve mahiyette Merve Kavak'mn davasnda nce yrtmeyi durdurma talebim daha sonra da davann esastan reddine karar vermitir. Mahkemenin karar malumu am matayetinde olmutur. nk Genelkurmay Bakanl'nn yksek yarg mensuplarna verdii brifingin bir gerei olan bu karar, aylar ncesinden gazetelerde yaymlanmtr. Nitekim Dantay'n 'yrtmeyi durdurma talebinin reddi karar, basnda "Dantay Esas Duruta" eklinde nitelendirilmitir. Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun 07.05.1999 tarihli karar ndan sonra, Dantay'da gereklik derece mahkemesi ve gerekse temyiz incelemesi iin kendisine gelen davalar asndan yeni bir dnem de balam olmaktayd. Dantay 8. Dairesi, Z. Zeybel kararndan sonra Samsun 19 Mays niversitesi rencisi Esra Ege tarafndan Samsun idare mahkemesi'nde alan ve mahkeme hldmlerinin srgn edilmesi ile sonulanan "okula almama ileminin iptali ile 100 milyon, manevi tazminata hkmedilmesine" ilikin karar bozarak idare mahkemesince verilen hukuki nitelikli bir karar "siyasi dncelerle" sonulandrm olmaktayd. nk gemi yllarda bartl rencilerin okullara girilerine bir mani bulunmad gibi, bartl olarak snava giren rencinin snavn geerli saymayan fakltenin ilemini ve bartl renciyi faklteden uzaklatiran disiplin cezasn "hukuka aykr" bularak iptal etmiti. Bartl olarak faklteye (snava) girie engel olan bir kural olmamasna ramen 03.03.1987 tarihinde stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi'nde yaplan 'Kamu Hukuku' snav ile 23.03.1987 tarihinde yaplan "i hukuku ve sosyal gvenlik" ara snavna katlmasna ramen smava usulsz -bartl- olarak girdii gerekesiyle smav kad iptal edilen stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi rencisi verilmitir. dare Mahkemesi, davay kabul karar gerekesinde "..Dava konusu olayda davacnn stanbul niversitesi ara (vize) snavlarna grevlilerin uyarsna ramen bartl olarak girdii 381 tarafndan stanbul 2. dare Mahkemesi'nde alan davada, (14/02/1989 ve E:1987/572, K:1989/163 sayl karar) davann kabul ile snavlarn geerli kabul edilmesine karar

tespit edilmi ise de bu eylemin ad geenin girdii snava ait katlarnn iptalini gerektirdii eklinde yrrlkte bulunan yasa ve ynetmeliklerde herhangi bir meyyidenin bulunmamas karsnda ilemde hukuka uyarlk bulunmad"n belirtmi, dolaysyla rencinin bartl olarak faklte ierisinde yaplan snav, ders ve benzeri eitim faaliyetleri iin bulunmasn yasaklayan bir kanun bulunmadn kabul etmitir. Bu karar, idare tarafndan temyiz edildii halde, temyiz bavurusu, Dantay tarafndan reddedilerek yerel mahkeme karar onaylanmtr. Ege niversitesi Hemirelik Yksek Okulu rencisi S. Toku, bartl olarak derslere girdii gerekesiyle "bir yaryl sreyle okuldan uzaklatrma" cezas ile cezalandrlmas zerine, cezann iptali iin zmir 4. dare Mahkemesi'nde dava amr. zmir 4. dare Mahkemesi 26.05.1995 tarih ve 493 sayl karan ile "ilemde hukuka aykmlk bulunmad" gerekesiyle davann reddine karar vermitir. Davac zmir 4. dare Mahkemesi'nin kararn temyiz ederek Dantay'a gndermitir. zmir 4. dare Mahkemesi'nin kararm inceleyen Dantay 8. Daire, 09.12.1997 tarih ve 1995/4731 E. 1997/3847 K. Sayl karar ile dare Mahkemesi'nin kararnn "bozulmasna" karar vermitir. Dantay 8. Dairesi, zmir 4. dare Mahkemesi'nin kararm bozma gerekesinde; ".. dosyann incelenmesinden davac rencinin i hastalklar hemirelii dersi uygulamalar srasnda, kep yerine barts takmas nedeniyle soruturma balatld, davacnn eyleminin Yksekretim Kurumlar renci Disiplin Ynetmelii'nin 7le maddesindeki ders, seminer, uygulama, laboratuvar, atlye almas ve konferans gibi almalarn dzenini bozmak eylemi kapsamnda deerlendirilerek, knama cezas verilmesinin nerildii, ancak davacnn daha nce de knama ve 1015 gn sreyle okuldan uzaklatrma cezas ald gz nnde tutularak renci Disiplin Ynetmelii'nin 12. maddesi uyarnca suun tekerrr nazara alnarak bir yaryl uzaklatrma cezas verildii, YK renci Disiplin Ynetmelii'nin disiplin suunun tekerrr balkl 12. maddesinde "disiplin cezas verilmesine neden olmu bir fiil veya halin rencilik sresince tekerrrnde bir derece ar ceza uygulanr kural yer almtr. Bu maddedeki bir derece ar ceza kavramndan, suun nitelii hangi cezay gerektiriyorsa bu cezann bir derece arnn anlalmas gerektii aktr. Aksi bir anlay cezalarn derece derece arlaarak rencinin faklteden karlmas sonucunu dourur ki bu ANAYASA LE GVENCE ALTINA ALINAN RENM HAKKINI KISITLAYICI BR DURUMA YOL AAR. Aklanan nedenlerle .... Kararn bozulmasna karar verildii" belirtmitir. stanbul 2. dare Mahkemesi'nin "bartl olarak girilen snavn iptal edilemeyeceine" ilikin karar ve zmir 4. dare Mahkemesi'nin bartl olarak faklteye giren renciye verilen bir yanyl uzaklatrma cezasn onaylayan kararn bartl faklteye girme sonucu artrlarak verilen bir 382

yanyl uzaklatrma disiplin cezasn, Anayasal renim hakkm kstlayc olarak deerlendirip bozan Dantay 8. Dairesi karan ve emsali kararlar, Yarg'nn brifingle etkilenmesi sonras deimi, bartl faklteye girmek bir yana, girmeye teebbs bile "sisteme bakaldr olarak" yorumlanmaya, dolaysyla bartllerin Anayasal ya da yasal herhangi bir eitim hakknn bulunmad vurgulanmaya balanmtr. nceki yllarda "barts" ile ilgili verilen olumlu kararlarn aksine ynlendirme empoze etme- ve dikte ettirme yntemiyle bartller aleyhine deitirilen kararlar, "barts iin son nokta" olarak deerlendirilmitir. Hukuk devletinde, davalann reddi ya da kabul, dava konusu ilem ya da eylemle ilgili hukuk normlannn bir gereidir. Hkimler, hukuk kurallar erevesinde yaptklan incelemede davann taraflanmn kimlii, etnik kkeni, cinsiyeti, dini ya da felsefi ve siyasi grnden etkilenmeksizin kararlarn verecektir. Genel ve evrensel hukuk ilkeleri ve bak bunu gerektirmektedir. Halbuki brifingli, ynlendirmeli yarg sreci, hldmlerin kararlarna yasalarn dnda dikkate almalar gereken bir ksm hususlar daha eklemitir. Bunlardan biri de "devletin li menfaati"dir. dare mahkemelerinde veya Dantay'da idareyi temsil edenler, davaclarn iddialarna kar "hukuki gerekeler" ileri srme yerine, mtemadiyen "devletin li menfaati bunu gerektirir" savunmasn kullanmlardr. Yargya mdahale srecinde en ok etkilenen davalardan bir blm de "denklik iptalleri" ile ilgili davalardr. "Topyekn sava" dorultusunda uzun yllar boyunca herhangi bir problem yaamam, bir ksm memuriyet nedeniyle emekli olmu ya da emeklilii gelmi, bir ksm doktora ./ yapm, Msr El-Ezher, Pakistan slam niversitelerinden mezun olmu Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn diploma denklikleri iptal edilmek suretiyle statleri ile oynanmtr. Onlarca yl nce, yurt dnda yksek renimlerini tamamlayan kiilerin alm olduklar diplomalar, gemie yrrl olarak iptal edilmitir. Bu konuda alm bulunan davalarda YK temsilcileri, yllar ncesi alman diplomalarn iptaline makul bir gereke bulamadklarmdan, "devletimizin li menfaati bunu gerektirmektedir" savunmasn ileri srmler, ne yazk ki tarafsz ve bamsz yargmz tarafndan bu gerekeler geerli kabul edilerek davalarn reddine karar verilmitir. Bu konuda yargnn ne denli tarafl kullanldna iaret eden bir rnei zikretmekte fayda gryoruz. Msr'da bulunan ve uluslararas ne sahip El-Ezher niversitesi mezunu N. Altner, diplomasnn denkliini iptal eden YK ilemini dava etmitir. Denkliin niin iptal edilemeyeceine dair birok hukuki gereke dava dilekesinde belirtilmitir. Buna karlk daval YK tarafndan verilen savunma dilekesinde davann niin reddedilmesi gerektiinin ifreleri mahkemeye yle verilmitir. 383

"..Ayrca radikal dinci baz kii, rgt ve kurulularn, ideolojik amala zellikle El-Ezher niversitesi'ne renci gtrdkleri, bu rencilere Cumhuriyetimizin ve Anayasamzn temel ilke ve kurallarna aykr ideolojik eitim verildii, bu durumun demokratik, laik ve sosyal hukuk devletimizin gelecei iin tehlike arz ettii Dileri Bakanlmzn, bykelilerimizin, eitim ataelerimizin resmi yazlarnda ifade edilmitir. Btn bu olgular karsnda da lkemizin li menfaatleri, kamu yarar gz nnde bulundurularak.... tarihli karar alnmtr." Neticede Dantay 8. Daire "hukuk ilkelerine, hukukun stnlne, maddi gereklere" gre deil, "devletimizin li menfaatine, Dileri Bakanl'nn, bykelilerin, eitim ataelerinin gzlemlerine, siyasi dncelerine ve ideolojik anlaylarna" dayanan bir kararla davann reddine karar vermitir.(Dantay 8. Daire 1997/3975 E. Sayl dosyas) Karar; "Cumhuriyet Balosuna Katlmazsan, Ynetici Olamazsn!" Devlet memurluuna nasl girilecei, devlet memurluuna girite aranacak artlarn neler olduu "devlet memurlan yasas"nda beklenmitir. Memuriyete baladktan sonra hangi uygulamalarla karlaabileceine de yasa ve ynetmelikler ile iaret edilmitir. Memuriyette ykselme/terfi hususu da ilgili kurumlarca yasalara uygun olarak karlan ynetmeliklerle belirlenmektedir. Bu nedenle devlet memurluunun kazanlmasnda ya da terfi etmede veya memuriyet grevinin srdrlmesinde yasalarda belirtilmeyen artlar koulamaz. 1997 sonras yargya yaplan mdahaleler bu yndeki kurallar da alt st eden uygulamalara yol amtr. Tekirda-Malkara Endstri Meslek Lisesi Mdrl grevini yrten M. Unsal, 1998 ylnda alan bir disiplin soruturmas ile grevden alnarak baka bir okula atanmtr. Soruturma dosyasnda aynen unlar yazlmaktadr: "..eitim yneticisi -okul mdr- olarak resmi grevini basar ile srdrmektedir. Grevi dnda sadece 'dinci" bilinen kesimle ilikilerini srdrmekte, alma saatleri iinde de olsa Cuma namazlarn aksatmamakta, ei bir sembol olarak kabul edilen 'trban' takmakta ve kapal dolamakta, ilikileri de sadece kendisi gibi giyinen kesimle olmakta, Ulusal Bayramlar ve Cumhuriyet Balosu da dahil eiyle hibir toplantya katlmamaktadr. Bu balamda evrenin sosyal ve kltrel ortamndan uzak, belli bir kesimle uzlam ve birlikte hareket eden kapal bir aile yaantsnn ortaya kt belirlenmi, bunun zerine davacnn grev alannn bir blmn tekil eden eitim-retim faaliyetlerinde baarl almalar yapt ancak, bir yneticide bulunmas gereken en nemli zelliklerden tarafszlk ilkesini ihlal eder nitelikte bilgi ve duyumlarn kk bir ilede yaygn bir ekilde konuulduu, somut bir rnei olmasa da

384

toplumda baz evrelere kar zaaf olduuna dair yorumlar yapld, ayrca bu kesim dndakilerin de aile olarak kendilerini soyutladklar, laik bir lkede dinci akmlarn sembol haline gelen trban yanl mesajlara neden olabileceini dnmeksizin eine kullandrarak hakkndaki sylentilerin daha da artmasna ve eitim messesinin zedelenmesine neden olmutur." Bu, hukuki adan izah mmkn olmayan, nyarg ve ideolojik gerekelerle hazrlanan soruturma raporuna dayanarak grev yeri deitirilen M. nsal'n davas Edirne dare Mahkemesi'nce kabul edilerek ilem iptal edilmitir. Milli Eitim Bakanl'nn karar temyiz etmesi zerine davay ele alan Dantay 5. Dairesi, yerel mahkemenin kararm bozarak "rapor ieriinin, dolaysyla grevden alma ileminin hukuka uygun olduuna" karar vermitir. Dantay 5. Dairesi, raporda belirtilen hususlarn, "davacnn yklendii grevin zellii ve nemi karsnda yneticilik konumunu ve kurumu temsil niteliini yitirdii.." gerekesine yer vererek soyut, tespiti ve deerlendirilmesi imknsz iddialar delil kabul etmi ve buna istinaden yerel mahkeme kararn bozmutur. Dantay 5. Dairenin kararna gre "Mesleinde baarl, iyi bir ynetici olmak" yeterli dedir. Yneticilik grevini srdrebilmesi iin "trbansz ei ile Ulusal Bayramlara ve Cumhuriyet balolarna katlmas", ayrca bayan "einin nasl giyineceine de -zellikle barts, uzun manto, yanl anlamalara msait renkten elbiseler giymemesini salamak iin- mdahale etmesi" gerekmektedir. Kararda grld zere, memurlar iin, sadece devlet memurlar yasasnn arad artlar yeterli grlmemekte, bu yasadaki artlara ilaveten, tarafsz ve bamsz mahkemelerin izdii artlan da tamas gerekmektedir. Aksi halde kamu grevinde ka seneden buyana altna baklmakszn bir anda grevine son verilebilecektir.

Eitimde Katsay Davas Yargnn hukukun gereklerinden ziyade ideolojik kayglarla hareket ettiini gstermek asndan, son dnemde Dantayn niversite giri snavlarnda katsay uygulamasna ilikin verdii kararlar zerinde de durulmaldr. 28 ubat 1997 ncesinde, Trkiyede niversiteye giri sisteminde genel liseler ile meslek liseleri arasnda herhangi bir ayrmclk sz konusu deildi. renciler -hangi liseden geldiklerine baklmakszn- ayn snava tabi tutulurlar ve bu snavda gsterdikleri baar orannda niversitelere yerletirilirlerdi. 28 ubat sreci ile bu durum kkten bir deiiklie urad. MGKnn, 28 ubat 1997de irticai faaliyetlere kar mcadele arsn ieren bir bildiri yaynlamas ile birlikte tm dengeler alt385

st oldu. YK, meslek liselerinin arlkl ortaretim puanlarnn, SSde alanlarnda bir okulu seerlerse 0.5, alanlarnn dnda bir okulu seerlerse 0.2 ile arplmasn kararlatrd ve b ylece katsay sorunu dodu. Sorunun temeli, hesaplama ynteminin deitirilmesinden tr meslek liselerinden mezun rencilerin niversiteye giri snavlarnda daha fazla soru yapsalar bile genel lise mezunlarndan daha az puan almalar ve dolaysyla niversitelere girememeleriydi. Meslek lisesi rencileri -niversite snavnda doru cevaplar ok dk bir katsay ile arpld iin- genel lise rencilerinden ok daha fazla soruyu doru zseler bile daha az puan aldklarndan baarsz saylyorlar ve hak ettikleri niversiteleri okuma imknlar ellerinden alnyordu. Bu ayrmc uygulamann ncelikli hedefi, mamHatip liseleri idi. 21 Temmuz 2009da YK, niversiteye giri snavnda farkl katsay uygulamasn kaldran bir karar ald. Bu kararla dz lisede okuyanlar ile meslek lisesinde okuyanlarn katsays eitlendi ve lisede setii alann dnda bir alanda niversite eitimi almak isteyenlerin karlatklar dezavantaj ortadan kaldrld stanbul Barosu, YKn bu kararna kar, kararn iptali ve yrtmenin durdurulmas istemiyle dava at. Dantay 8. Dairesi, YKn kararnn yrtmesini oy birliiyle dur durdu. Katsaynn eit olarak uygulanamayaca grnden hareket eden Dantay, bir bakma, niversiteye giren renciler arasnda eitlii tesis eden bir karar eitlie aykr buldu. Bunun zerine YK, konuyu yeniden dzenledi ve dz liseler ile meslek liselerine farkl katsay uygulanmasn kabul eden ancak katsaylar arasndaki fark daraltan yeni bir karar ald. Buna gre, alan ii tercihlerde 0.8, alan d tercihlerde 0.3 katsaysnn esas alnacana ilikin dzenleme deitirildi, alan ii 0.15, alan d ise 0.13 katsay uygulanmas ngrld. Fakat stanbul Barosu, YKn bu kararnn da iptal edilmesi ve yrtmesinin durdurulmas talebiyle bir kez daha Dantaya bavurdu. Dantay 8. Dairesi, bu kez de, katsaylar arasndaki farklln yeterli olmad tezine dayanarak, YK kararn hukuka aykr buldu. Dantayn katsayya ilikin olarak ald her iki karar da, hem Anayasaya hem de idare hukukunun temel esaslarna aykrlk tamaktadr. Bir kere, Anayasann 125. maddesi, idarenin btn eylem ve ilemlerinin yarg denetimine tabi olacan belirlerken, ayn zamanda bu denetimin snrlarn da izer. Anayasaya gre, yarg makamlar, idarenin eylem ve ilemleri hakknda ancak hukuka uygunluk denetimi yapabilir, yerindelik denetimi yapamazlar. Ne var ki, anlan kararlarnda Dantayn yerindelik denetimi yapt aktr. Dantay, kendisini idarenin yerine koymakta, nce dz lise ile meslek lisesi rencileri arasnda bir eitliin olmamas gerektiine karar vermekte, daha sonra bu eitsizliin hangi oranda uygulanmas gerektiini

386

de kendisi belirlemektedir. 0.130.15 aral yerinde deil, uygun olan 0.803 araldr deyip bir idari ilem yapar gibi yrtmenin yetkilerine mdahale etmektedir. Sz konusu kararnda Dantay, hem bir katsay farknn varln zaruri grmekte hem de bu farkn alabilir bir niteliinin bulunmamas gerektiini belirtmektedir. Eit imin en nemli zelliklerinden biri, bir toplumdaki farkl toplumsal gruplar ve snflar arasndaki geikenlii salamak iken, Dantay bu kararlarda kulland ifade ile eitimi bir kast sistemi mant iinde dndn belli etmektedir. Dantaya gre iki grup vardr: Birinci grup, dz liseler ile fen liseleri ve Anadolu li selerinde okuyan ve yksek katsayya sahip rencilerden olumaktadr ve Dantay bunlar st bir hukuki statde grmektedir. kinci grup ise, meslek liselerinde okuyan ve dk katsayya sahip rencilerden meydana gelmektedir ve Dantayn indinde bunlar alt bir hukuki statye tekabl etmektedirler. Dantay, bu iki grup arasnda herhangi bir geiin mmkn olmamasn arzulamaktadr. Bu nedenle de, bu gruplar arasndaki farkn, alttakilerin hibir ekilde sttekilerle ayn okulda okumalarna imkn vermeyecek kadar yksek tutulmas gerektiine hkmedebilmektedir. Dantayn alamaz katsay fark oluturulmasn mecburi grmesinin hukuki bir se bebi yoktur. rencilerin aamayaca nitelikte bir katsaynn belirlenmesini zorunlu klan herhangi bir hukuk kural tasavvur edilemez. Burada Dantayn kararn oluturan temel faktr, hukuki deil ideolojiktir ve bunun izlerini de 28 ubat srecinde bulmak mmkndr. Yargnn bu ekilde devlet ideolojisinin nfuz alannda hareket etmesi ve kararlarnda bunun etkisi altnda kalmas, yarg asndan en kritik sorundur. Bu sorun alamad takdirde, ne yargnn gerek manada bamsz ve tarafsz olmas salanabilir ne de demokrasiyi yerletirmek ve hukukun stnl ilkesini hkim klmak mmkn olabilir. Post-modern darbe srecinde uygulamaya konulan planlardan birisi de, mam Hatip lisesi mezunlarnn yarg kurumlar ve kamu ynetimlerinden uzaklatrlmasdr. Darbeci zihniyetler, mam Hatip Liselerini srekli bir engel olarak grmler, bu rencilerin nn kesmek iin frsat kollamlardr. Yargnn, darbe srelerinde emir komuta zinciri ierisinde hareket etmesi iin, imam hatip okullan gndeme alnmtr. nce bu okullarda renim gren kz rencer iin, "imam olamayacaklarna gre, imam hatiplerde kz renciye gerek bulunmad" trnden iddialarla, kz rencilerin imam hatip liselerine girileri engellenmeye allrken, "imam hatiplerde renim gren renci saysnn, Trkiye'nin imam ihtiyacnn ok zerinde olduu" gerekesiyle de renci says azaltlmaya allmtr.

387

mam hatip okullan zerinde oynanmak istenen oyunlar iin nce Bati alma Grubu bnyesinde proje yaplmtr. 28 ubat 1997 tarihli Milli gvenlik kurulu kararlar arasnda "klk kyafet sorunu" olarak gndeme getirilmi, Refahyol iktidarnn yklmas zerine, yeni oluturulacak hkmette ele alnmas gereken hususlardan biri "imam hatip okullarnn kapatlmas" olmutur. Darbe srecinde iktidara getirilenler, kendilerine altn tepsi iinde sunulan iktidar karlnda, nce imam hatip okullarrun orta lasmn kapatm, bununla yetinilmeyerek, niversite snav ile hak ettii her niversiteye girebilen imam hatip okulu rencilerinin nne "kat say" engeli getirilmitir. Katsay uygulamasna gre, okullar belli alanlara ayrlm, kendi alanna gre tercih yaptnda orta renim baar puan 0.5 ile arplmakta, baka bir alana ilikin niversiteyi tercih yaptnda, puan 0.2 ile arplmak suretiyle he-' saplanmaktadr. Bu uygulamaya gre imam hatip okullarnn alan, lahiyat faklteleri, lahiyat Meslek Yksek Okulu ve lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenlii" ile snrlanrken, ilahiyat fakltelerine ve dier iki blme- alnacak renci saylan drlmtr. Bir yandan hak ettii puan, alan uygulamas ile krplmak suretiyle esasl bir eitsizlik ve adaletsizlik yaplrken, dier yandan, girebilecei fakltelerin renci kontenjan drlerek niversiteler, olduka baanl olan bu rencilerin yzlerine kar kapatlmtr. Bu haksz ve hukuk d uygulamaya kar, imam hatip lisesi ve meslek liseleri rencileri, haklann mahkemelerde aramaya karar vermiler, bu dnce ile Dantay'da davalar amlardr. Bu yndeki ilk uygulama, 1999 yl niversite giri snavnda uygulamaya konulmutur. mam hatip lisesi rencileri tarafndan 1999 ylnda alan "kat say uygulamasnn iptali ve yrtmenin durdurulmas" davalanyla, konu Dantay'a tanmtr. Dantay 8. Dairesinde alan bir davada, Dantay tetkik hkimi "hukuka aykrlk nedeniyle davann kabul edilmesi gerektii" grn bildirmitir. Dosyay inceleyen Dantay savcs da alan snrlamas gibi "..radikal deiikliklerin mevcut stat iinde renim gren ve alana ynelmi rencilerin hukuki durumlarnda esasl deiiklik getirecei, kazanlm haklarn ihlal edecei, hatta maduriyetlerine yol aaca"m belirtmi, bu yeni uygulama ile "..hukuk programna yerlemek amacyla nceki sisteme gre alan semi rencilerin tercih ettikleri programa girmeleri hemen hemen tmyle olanaksz hale geldii, .. katsay uygulamas nedeniyle meydana gelen puan kaybnn, davac rencinin durumunda olan renciler iin tam anlamyla bir hak kayb olduu" nu vurgulamtr. Dantay savcs sz konusu grlerinde kat say uygulamasnn ".. mevcut statde okuyan ve bir alana ynelmi rencilerin madur edilmemesi, daha sonraki renci kuann da iyi bilgilendirilerek bir gei kural ile daha sonraki yllar uygulanmas gerekirken dorudan uygulanmasnn hukuka uygun bulunmad"m ileri srm ve alan snrlamas getiren uygulamann 388

"iptaline karar verilmesini" dolaysyla davamn kabuln istemitir.( Dantay 8.Dairesi 14/12/2000 gn E:1999/397, K:2000/8248) Dantay 8. Dairesi, imam hatip okullanrun niversiteye giriine engel olarak kabul edilen Dantay Savcs ve tetkik hkimince de hukuka aykrl savunulan "alan snrlamas" davasnda "eitim kelerinin ngrd amaca, kamu yarar ve hizmet gereklerine aykrlk bulunmad" gerekesiyle "davamn reddine" karar vermitir.( Dantay 8.Dairesi 14/12/2000 gn E:1999/397, K:2000/8248) Sz konusu kararn temyizi zerine Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu, ayn mahiyette karar vererek, alan snrlamasnn hukuka aykr olmadna hkmetmitir. mam hatip okullannda renim gren rencilerin yksekrenime girileri iin bir engel olarak karldnda geni bir halk kitlesinin gr birlii iinde olduu "alan snrlamas" davalar da yargnn politik suistimaline uram davalardan birisidir. Uygulamann k srecine bir gz atalm. 1976 ylnda balayan uygulama ile imam hatip okullan ve dier meslek liseli renciler yksek renime gei iin konulan snavlara katlmak ve gitmek istedii fakltenin puarara almak kaydyla niversitenin her bir blmne girebilmilerdir. Bu srete lahiyat Fakltesi bata olmak zere, Tp faklteleri, Mhendislik faklteleri ve zellikle de Hukuk faklteleri ile Siyasal Bilgiler fakltelerine binlerce imam hatip rencisi kayt yaptrm ve mezun olmutur. 1998 ylma kadar herhangi bir engelle karlamayan imam hatip lisesi rencerinin, 1990'l yllarda hukuk ve siyasal bilgiler fakltelerine ynelmeleri, baz evreleri rahatsz etmitir. 2 Temmuz 1993 gn Sivas'ta meydana gelen olaylarla ilgili olarak alan davada -hi ilgisi olmamasma karn-imam hatip okullar gndeme gelmi, olayda bir ocuu vefat eden Alevi bir vatandamz, durumada, "imam hatip okullarnn kapatlmas halinde ikyetinden vazgeeceini" beyan etmitir. Ayn yllarda grev yapan Adalet Bakan Mehmet Moultay, hkim ve savc almlar iin yaplan bir smav "kazananlarn ounluunun imam hatip kkenli kiiler olduu" gerekesiyle iptal etmi, mteakip dnemde yaplan snavlara katlarak smav kazanan imam hatip mezunlarn da mlakatlarda elemek suretiyle grev almalarn engellemitir. O gnlerde imam hatip okullarnn kapatlmas ile ilgili baz projeler dnlm ise de lkenin iinde bulunduu ekonomik kriz ve siyasi iktidarn zayfl nedeniyle dnlen projeler uygulamaya konulamamtr.

389

1995 genel seimleri, beklentilerini karlamam, Refah Partisi seimden birinci parti olarak kmtr. Refah Partisinin iktidara getirilmemesi iin aba sarfedilmi ancak dier partilerden bir koalisyon oluturulamad iin Refah-Yol olarak anlacak Refah Partisi-Doruyol Partisi tarafndan oluturulan hkmet i basma gelmitir. mam hatip okullar, Refah Partisi'ne kar verilen mcadelede srekli bir argman olarak kullanlmtr. Zaman zaman bu partinin "arka bahesi" nitelemesine maruz kalan imam hatip okullannn, orta ksmlarnn kapatlmas iin, ilkretimin 8 yla karlmas gndeme getirilmi, bu eitimin "kesintisiz" olmas kararlatrlmtr. Refah-Yol iktidan ksa bir sre iinde postmodern darbe e ykldndan bu proje sonulanmamtr. ktidann hemen teslim edildii Anavatan Partisi'nin yandan destekli iktidan, imam hatip okullanna kar uygulanacak projeler iin uygun bir zemin oluturmutur. nce ilkretimin sresi 8 yla karlarak imam hatip okullarnn orta ksm kapatlmtr. lgin olan "kesintisiz eitim yasasyla imam hatip okullannm orta ksmnn kapa-tlmasrun", Anavatan Partisi genel bakam Mesut Ylmaz tarafndan Hacbekta'ta yaplan bir konumada "Alevi vatandalara armaan ettiinin" aklanmasdr. mam hatip okullarnn kapatlmasndan Alevi vatandalarn ne tr bir kazanndan olaca, bu gne kadar anlalamamtr. Kanaatimizce "imam hatip okullarm kapatlmas" politik bir ara olarak kullamlmasmdan te bir anlam ifade etmemektedir. 1997 yl sonu itibariyle stanbul niversitesi Rektrl-'ne seilen Kemal

Alemdarolu'nun ilk ele ald konulardan biri, kz rencilerin barts kullanmasnn nasl engellenecei, dieri ise Hukuk ve Siyasal Bilger Fakltelerinde ok miktarda bulunan imam hatip lisesi mezunu rencilerin faklteye girilerinin nasl engelleneceidir. Bu amala 24 Haziran 1998 tarihinde Ankara'da yaplan bir toplantda, Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltelerinin durumu tartlmtr. Toplantda stanbul niversitesi Rektr Kemal Alemdarolu, Bakent niversitesi Kurucu Rektr Mehmet Haberal ve Kocaeli niversitesi Rektr ile Trkiye Barolar Birlii bakannn ortak giriimi olarak "Hukuk Fakltelerine TrkeMatematik puan ile renci alnmas" talebi gndeme getirilmi, dnemin psikolojik sava artlarna da uygun den bu talep, bir emir gibi telakki edilerek Yksekretim Genel Kurulu'nun 30 Temmuz 1998 tarihli toplantsnda kabul edilmitir. Bu kararla sadece Hukuk faklteleri deil, ayn zamanda "kamu ynetimi programlarna" da Trke-Matematik puanna gre renci yerletirilmesine karar verilmitir. Dolaysyla niversite girileri de bu karar dorultusunda acilen ekillendirilmitir. Postmodern darbeyi bin yl srdrmek isteyenler, Tr-kiye'nin ynetiminde etkinlie sahip olan hukuku ve kamu yneticisi yetitiren fakltelere giriler iin tedbir almak istemilerdir. Bu husus, dava dosyasna baknz nasl yansmtr.

390

Alan snrlamasnn kaldrlmasna dair davada Yksekrenim Kurulu adna verilen cevapta aynen yle denilmektedir: "Yllardan beri yksek yarg organlannn, Trkiye Barolar Birlii'nin ve bata gelen hukuk fakltelerinin srarl bir ekilde hukuk fakltelerine renci yerletirilmesinde sosyal bilimler arlkl puan yerine Trke-Matematik arlkl puanlarn esas alnmas talepleri gz nne alnarak...Yksekretim Genel Kurulu'nun Hukuk fakltelerine girite seme ve yerletirmenin 'sosyal arlkl puan' yerine 'Trke-Matematik arlkl puan' esas alnarak yaplmas ynndeki karar, hukuk eitiminin ve bu hukuk devleti olarak Trldye Cumhuriyeti'nin geleceini yakndan ilgilendiren nemli bir karardr"

ADL YARGININ TUTUMU Usl Hkmlerine aykr kararlar Yargy etkilemeyi de dnenlerin rahata hareket etmesine zemin hazrlayabilecek "Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi Ynetmelii", 9 Ocak 1997'de yrrle konulmutur. Postmodern darbenin mimarlarndan Erol zkasnak'rn belirttiine gre; darbe sreci, 11 Ocak 1997'de dnemin Cumhurbakan Sleyman Derrti-rel'e verilen "irtica brifingi" ile balamtr. Milliyet Gazetesi'nden Serpil evikcan'a konuan Erol zkasnak; "28 ubat srecinin balangc 11 Ocak 1997'dir. Dnemin Cumhurbakan. Sleyman Demirel, Genelkur-may'a davet edilmi ve kendisine 28 ubat gn Milli Gverdik Kurulu'nda verilecek bilgileri ieren bir brifing sunulmutur. Cumhurbakamndan balayarak bu bilgilerin toplumun aydnlatlmas amacyla basma, yargya ve niversite mensuplarna tekrarland" diyerek, yargy aktan ynlendirme giriimlerinin 11 Ocak 1997'de baladm itiraf etmitir. Yine bu balamda zaman zaman siyasal saiklerle yarglamas devam eden davalarn grlmekte olduu mahkemeler, hatta vilayetler deitirilmi, tabiri caizse davalar srgne gnderilmitir. Bugn, Alevi ve Snni vatandalarmz arasnda atma kartmay amalad anlalan, 2 Temmuz 1993'te Sivas'ta vuku bulan 37 kiinin ldrlmesi olayyla ilgili davann yarglamas, Sivas'tan Ankara'ya, Sivas'ta ldrlen insanlara misilleme olarak -ayn mahfillerce gerekletirilen- 5 Temmuz 1993'te de Babalar'da gerekletirilen 33 kiinin ldrlmesine ilikin davann yarglamas ise Erzincan Devlet Gvenlik Mahkemesi'nden zmir Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne (nakil) srgn edilmitir. Gazeteci Metin Gktepe'nin gzaltnda iken polislerce dvlerek ldrld iddiasyla alan davann yarglamas Eyp Ar Ceza Mahkemesi'nde balam, daha sonra Aydn Ar Ceza Mahkemesi'ne, oradan da Afyon Ar Ceza Mahkemesi'ne gnderilerek devam ettirilmitir. 391

Usul hkmlerine aka aykr olarak, davalarn yarglama yerlerinin ve mahkemelerin deitirilmesi, 4 Ocak 1997 tarihli basnda olduu gibi "nemli davalar srgne kt" eklinde yorumlanmtr. 1990 sonrasnda yargya aka mdahalenin ilk rnei, "Sivas olaylar davas"dr. 2 Temmuz 1993 gn, ilerinde Selman Rdi tarafndan yazlan ve peygambere (a.s.) hakaret edilen eytan Ayetleri kitabm Trkiye'de yaymlamak isteyen Aydnlk grubu ve Aziz Nesin'in de bulunduu organizasyonun Madmak Otel'de hakaretamiz bir program icra edecei sylentisi ile galeyana gelen Sivas halk, otelin nnde toplanarak, protesto gsteri dzenlemitir. Protesto srasnda, baz provokatrler oteli yakmaya alm, perdelerdeki alevler rzgrn etkisiyle yaylmaya balamtr. Otelde bulunanlarn bir ksm tahliye edilirken, 37'si dumandan boularak hayatm kaybetmitir. Olayla ilgili olarak yaplan tahkikat sonunda, Sivas Ar Ceza Mahkemesi'nde alan dava, yarglama safhasnda Ankara Ar Ceza Mahkemei'ne gnderilmitir. Dava dosyas Ankara'ya intikal eder etmez Devlet Gvenlik Mahkemesi basavcs Nusret Demiral tarafndan kaleme alman "Dnce rnei" isimli "mdahale ve ynlendirme" amal yazdan sonra, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na aykrlktan dolay Asliye Ceza Mahkemesi'nde ve (boularak) lm olaylar nedeniyle Ar Ceza Mahkemesi'nde grlmesi gereken davalar birletirilerek, Devlet Gvenlik Mahkemeleri'nde grlmesi gerektii ne srlmtr. Bu yazdan ksa bir sre sonra btn davalar, bu dnce rnei dorultusunda Ankara 1 noTu Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde birletirilmi ve bu mahkemede grlmeye balanmtr. Btn ynlendirmelere ve mdahaleye ramen, yarglama sonunda Ankara DGM, somut olayda, devlet aleyhine sular, terr ve rgt sularnn unsurlarnn olumad gerekesiyle, sanklardan bir ksmm Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na muhalefetten, bir ksmn da (24 kii) eski Trk Ceza Kanunu madde 450/6'da ifadesini bulan "faili gayrimuayyen ekilde bina yakmak suretiyle adam ldrmek" suundan mahkm etmi ve bir ksmnn da beraatine karan vermitir. Kararn temyiz edilmesi zerine, Yargtay 9. Ceza Dairesi tarafndan, olayn (mlga) TCK. 146. maddede ifade edilen "anayasal dzene kar su" kapsamnda "cumhuriyete ynelik bir kalkma" olarak deerlendirilmesi gerektii ynndeki bir gereke ile bozulmutur. Temyiz aamas devam ederken, yarglamann ilk aamasnda yer alan hakimler deitirilmi ve balangta fonksiyonsuz kalan "dnce rnei" bu aamadan itibaren fonksiyon icra etmeye balamtr. Nitekim yarglamann bu safhasnda, Yargtay'n bozma karan dorultusunda hareket edilmi ve kamuoyunda bir 'misilleme' olarak deerlendirilecek ekilde, sanklarn 37'si hakknda lm cezas verilmitir. Yirmiden fazla sank ise yedi buuk yl civarnda ar hapis cezas ile tecziye eclilmitir. Bu davaya mdahale edildii, yllar sonra ak bir ekilde anlalmtr. Yarglama, rgtl sulardan kabul edilen Trk Ceza Kanunu madde 146 uyannca yaplm ve cezann da buna gre verilmi olmasna, sanklarn terr sulusu kabul edilmesine karn 2003 ylnda karlan, terr 392

sululanm topluma kazandrmay amalayan yasadan ayn mahiyette ceza alan birok kii yararlandrlrken, Sivas Davas hkmlleri yararlandrlmamlardr. Hkmllerce yaplan bavuru sonras, basnn ve yargya basky rutin hale getirmi kii ve kurumlarn aklamalar zerine yarg, mahkm ederken ve infazn yaparken 'terr sulusu' kabul ettii kiilere af niteliinde bir yasay uygulamay reddetmitir. Babalar Davas Postmodern darbe ncesi mdahale edilen yarglamalardan bir dieri Babalar katliam sanklar ile ilgili davadr. Davaya bakmaya yetkili mahkeme Erzincan Devlet Gvenlik Mahkemesi'ydi ve yarglamada anlan mahkemede balamt. lk durumann akabinde Yargtay, davann naklini gerektirecek hakl ve hukuki hibir sebebe gerek gstermeksizin, davann zmir Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne nakline karar vermitir. Sivas olaylar ile ilgili davay Sivas'a en yakn olan Ankara'ya nakleden Yargtay, Babalar Davas sz konusu olduunda, en yakn Erzurum, Kayseri, Ankara, Konya ve biraz uzanda stanbul Devlet Gvenlik Mahkemelerine nakletmek yerine, zmir Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne nakletmekte bir beis grmemitir. Madurlarn -mahkemeye ulamas- ve davay takip etmesi bylece engellenirken, binbir glkle mahkemeye ulaabilenler de, mahkemenin aalamalarna maruz kalmlardr. Madurlarn fakirlii kyafetlerine de yansyor ve bu durum mahkeme iin bir tahkir gerekesi oluturuyordu. Mahkeme bakan, duruma salonuna terlikle gelen bir maduru azarlayarak salondan karrken, baka hi bir davada rastlanmayacak sebeplerle madurlar salondan karmakla tehdit ediyordu. in ilgin yan hkimin, bu tavrn gizleme ihtiyac dahi duymamasyd. Adil bir yarglamann temel unsurlarndan olan ekli ilemlere, davann taraflarna ve taraf vekillerine eit mesafede bulunma ykmll hibir ekilde dikkate alnmyor, bazen madur vekillerinin baklarndan bile rahatszlk duyduunu belirtebiliyordu. Byle bir yarglama sonunda suun failleri olduu konusunda ikna edici delillerin bulunduu 20'ye yakn sanktan, sadece 17 yandaki bir ocua ceza veriliyor ve dosya bu haliyle kapatlyordu. Btn bu sre, davay takip eden kamuoyunda, davann sessiz sedasz kapatlmak amacyla zmir'e nakledildii kanaatini glendiriyor, davay yakndan takip edenler iin, kesinlik derecesinde bir gereklie dnyordu.

Recep Tayyip Erdoan/iir Davas Yargda, yargnn politik suistimaline maruz kalan, hatta, "usul hkmlerini" yok sayan birok uygulamaya rastlanmaktadr. Bunlardan biri de, Sayn Recep Tayyip Erdoan'n, stanbul Bykehir Belediye Bakan olduu dnemde maruz kald dava dosyasna ynelik uygulamadr. 1997 postmodern darbesinin hedefindeki Refah Partisi'nin, stanbul Bykehir Belediye bakan olan Recep Tayyip Erdoan, Siirt'te yapt ak hava toplantsnda, halka hitap etmi/konumas ierisinde nl airlerimizden birinin iirinden "bir drtlk" okumutur.

393

Terrist Semdin Sakk'n ifadelerinden "sahte belge" reterek Fazilet Partisi'ni kapatmak iin "gerek d gereke" hazrlayanlar, iirde geen " sng, mifer, asker..." gibi kelimelerden su yaratmaya almlardr. Ne iirde ve ne de konumann btnnde herhangi bir su veya su kast olmad halde, kamu davas almas ve Diyarbakr 3 No'lu Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde grlen davada Sayn Recep Tayyip Erdoan'n, Trk ceza yasasnn 312. maddesi gereince 10 ay hapis ile cezalandrlmas, yarg sistemimizin politik suistimale ne kadar ak olduunu kantlamaktadr. Yargnn politik suistimali, soruturmay yrten ve kamu davas aan savc ile mahkmiyet karar veren mahkemeyle snrl kalmam, bu usulszlkler silsilesine Yargtay da katlmtr. Temyiz bavurusunu inceleyen Yargtay 8. Ceza Dairesi'nin 23.09.1998 tarihinde yerel mahkeme kararnn onaylamasyla birlikte, dosya infaz savclna tevdi edilmi, Recep Tayyip Erdoan Pnarhisar cezaevine konulmu, stanbul Bykehir Belediye Bakanl da elinden alnmtr. Cezann infazndan sonraki srete, Recep Tayyip Erdoan'n mahkmiyetine gereke yaplan Trk Ceza Yasasnn 312. maddesinde deiiklikler yaplmtr. Bu deiiklik zerine Recep Tayyip Erdoan adna mahkmiyet karar veren Diyarbakr 3. Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne bavuruda bulunularak "mahkmiyete esas kabul edilen eylemin su olmaktan kt" ve "bunun zorunlu sonucu olarak hkmllk kararnn adli sicil kaydndan kartlmasna" karar verilmesi istenmitir. Diyarbakr 3 no'lu DGM, "dosya zerinde" yaplan inceleme sonunda, "yaplan deiikliin eylemi su olmaktan karmad" gerekesiyle bavuruyu reddetmitir. Duruma almakszn, "dosya zerinden" verilen kararlarn itiraza tabi olmas nedeniyle Diyarbakr 3. Devlet Gvenlik Mahkemesi'nin "red" kararna itiraz edilmi, itiraz zerine dava dosyas, itiraz incelemekle yetkili (takip eden) Diyarbakr 4. Devlet Gvenlik Mahkemesine gnderilmitir. tiraz inceleyen Diyarbakr 4. Devlet Gvenlik Mahkemesi, yasa deiikliinin Recep Tayyip Erdoan'n mahkmiyetine gereke kabul edilen eylemi "su olmaktan kard" sonucuna vararak, "hkmllk kaydnn adli sicil kaydndan silinmesine" karar vermitir. Mahkemenin bu karar kesin olduundan, bu haliyle Yargtay' ilgilendiren bir yn bulunmamaktadr. Ancak bu davann Yargtay'a gidebilmesi, Adalet Bakanl'nn kanun yararna bozma isteiyle mmkn olabilecek iken bu yola tevessl edilmemi, yarg tarihinde eine ender rastlanacak bir yntemle dava dosyas Yargtay'a getirtilmitir. Yargtay aamas, bundan nceki aamalar aratmayacak niteliktedir. Bu noktada yargy ynlendirenler hemen devreye girmiler, Yargtay Basavcs Diyarbakr Savcsn telefonla arayarak Diyarbakr 4 no'lu DGM'nin Recep Tayyip Erdoan lehine verdii kararn dosyasnn "acilen" ve "elden" Ankara'ya gnderilmesini istemitir. Diyarbakr Basavcl da hiyerarik st olmayan

394

Yargtay Basavcsinn telefon talimatn emir" telakki ederek dosyay acilen Yargtay'a gndermi ve darbe srelerinde yaanabilecek bir ileme imza atmtr. Dava dosyasnn, hukuka uygun olmayan yntemlerle Yargtay'a getirten Yargtay Basavcs, dosya ile ilgili teblinamesini (dncelerini) hazrlayarak Yargtay Ceza Dairesi'ne vermitir. lgili daire, nne hukuk d yollarla getirtilen dosyay inceleyerek Diyarbakr mahkemelerinin incelemelerinin "durumasz yapld" gerekesiyle kararlar "yok" saym, bununla da yetinmeyerek, (yasal olarak esas mahkemesinin yerine karar verme yetkisi olmad halde) kararn yok sayd mahkemenin yerine geerek Diyarbakr 3 Nolu DGM'nin red mahiyetinde "aleyhe verdii" kararn onaylamtr. Bu mdahalede "hukuk sisteminin" zorunlu kld usul atlanarak "hukukun stnl" ilkesi inenmitir. Adalet Bakanlnca izlenen "yazk emir" yoluyla Yargtay incelemesine tabi tutulmas imkn olan dosya, olaanst artlarda gerekleebilen yolla, dorudan ve telefon talimat ile ele geirilerek, yarg d glerce amalanan sonu elde edilmi, ayn zamanda usul hkmleri de alt st edilmitir. Bu uygulama ile "hukuka gven" ilkesi ortadan kaldrlm, "hukuk gvenlii" onu korumas gereken hkimler ve savclar eliyle rselenmi, yok edilmitir. Yarg tarihimizde ilk kez, Yargtay, bu uygulama ile hukuk kurallarnn ngrd ekilde deil, Yargtay Basavclnn telefon emri ile bir dosyaya el koymutur. Herkesin her zaman ihtiyac olan "hukuk" Yargtay Basavclnn ideolojik amac uruna feda edilmi, tarafsz olmas gereken yarg ypratlmtr.

Salih Mirzabeyolu Davas

Bakrky 3.Ar Ceza Mahkemesinin 05/04/2010 tarihli, 2000/285 esas ve 2010/84 sayl ilam ile Salih zzet Erdiin de aralarnda bulunduu 51 sann yargland, Adalet Bakanl Ceza ve Tevkif Evleri Genel Mdrlnn katlan sfatyla yer ald davada, Salih zzet Erdiin, 25/01/2000 tarihinde cezaevinde yangn kartmak suundan 5237 sayl Trk Ceza Kanunun 170/1-ac maddesi gereince 1 yl 8 ay hapis ve ayrca ayn tarihte cezaevinde isyan kartmak suundan 5237 sayl Trk Ceza Kanunun 296/1 maddesi gereince 1 yl 8 ay hapis cezas ile cezalandrlmasna karar verilmi ve bahse konu karar Yargtay 4. Ceza Dairesinin 30/11/2011 tarihli, 2011/13961 esas ve 2011/22785 sayl ilam ile onanarak kesinlemitir. Bakrky 6 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilam ile Salih zzet Erdi hakknda silahl terr rgt olan BDA-Cyi kurarak, rgtn gerekletirdii birok ldrme yaralama ve dier faaliyetlerden dolay doan sorumluluu, emir ve komutas gz nnde bulundurularak, Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn tamamn veya bir ksmn 395

tayir ve tebdil veya ilgaya ve Anayasa ile teekkl etmi olan TBMMyi iskata veya vazifesini mene cebren teebbs etmek eylemine uyan 765 sayl Trk Ceza Kanunun 146/1 maddesi gereince idam cezas ile cezalandrlmasna karar verildii, ayn ilam ile Hn Gkta hakknda ad geen rgte yardm ve yataklk suundan alan davann kesin hkme balanmasnn ertelenmesine, yine dier sanklar Saadettin Ustaosmanolu ve Mehmet Fazl Aslantrkn ad geen rgtn sair efrad olmak suundan eylemlerine uyan 765 sayl Trk Ceza Kanununun 168/2. Maddesi ve 3713 sayl yasann 5. Maddesi gereince 18 yl ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna karar verilmi, bahse konu karar Yargtay 9. Ceza Dairesinin 18/04/2002 tarihli, 2002/621 esas ve 2002/889 sayl ilam ile onanarak kesinlemitir. Bakrky 6 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilamna ek olmak zere anlan mahkemenin 23/09/2002 tarihli ve 2002/475 mteferrik karar sayl karar ile 4771 sayl yasa gereince Salih izzet Erdi hakkndaki idam cezasnn kaldrlarak ad geenin mebbet ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 4771 sayl yasann 1. Maddesinin B/2 fkras gereince mebbet ar hapis cezasnn lnceye kadar srdrlmesine, hkml hakknda cezalarn infaz hakkndaki kanun ile 3713 sayl yasann artla salvermeye ilikin hkmlerinin uygulanmasna yer olmadna karar verilmitir. Bakrky 6 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilamna ek olmak zere Bakrky 6 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin grevini devralan 5190 sayl kanun ile yetkili stanbul 14. Ar ceza mahkemesinin 30/11/2004 tarih ve 2004/1161 mteferrik karar sayl karar ile 5218 sayl yasa kapsamnda deerlendirme yapld belirtilerek: Salih izzet Erdiin 5218 sayl yasann geici 11.maddesi gereince arlatrlm mebbet ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 5218 sayl yasann 1/I maddesi ile 3713 sayl terrle mcadele yasansnn 17. maddesine eklenen son fkra gereince hkml hakknda 647 sayl cezalarn infaz hakkndaki kanunun artla salvermeye ilikin hkmleri ile 3713 sayl yasann artla salvermeye ilikin hkmlerinin uygulanmasna yer olmadna, hkml hakkndaki arlatrlm mebbet ar hapis cezasnn lnceye kadar devam etmesine karar verilmitir. Bakrky 6 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilamna ek olmak zere stanbul 14. Ar ceza mahkemesinin 13/06/2008 tarihli ek karar ile 5237 sayl yasa kapsamnda lehe-aleyhe yasa deerlendirmesi yaplarak; Trk Ceza Kanununun anayasay ihlal ve yasama organna kar su balkl 309/1. ve 3011/1. maddelerinde ngrlen cezalarn arlatrlm mebbet hapis cezas olduu anlan kanunun 309/2 ve 311/2 maddelerinde bahsi geen sularn ilenmesi srasnda baka sularn ilenmesi halinde ayrca bu sulardan dolay ilgili hkmlere gre cezann hkmolunacandan bahsedildii, Salih zzet Erdiin iddianamede belirtilen sular iledii gz nne alndnda 765 sayl Trk Ceza Kanununun hkmlnn lehine olduunun kabul ile 5252 sayl yasann 6. maddesi gereince ar hapis cezalar hapse dntrldnden hkmlye uyarlama sonucu verilen arlatrlm mebbet ar hapis cezasndaki ar kelimesinin kartlarak hkml Salih zzet Erdiin arlatrlm mebbet hapis 396

cezas ile cezalandrlmasna; Sanklar Saadettin Ustaosmanolu ve Mehmet Fazl Aslantrk asndan ise yeni yasann lehlerine olduu deerlendirilerek 5237 sayl kanunun 314/2 ve 3713 sayl kanunun 5. maddesi gz nne alnarak 9ar yl hapis cezas ile cezalandrlmalarna; Sanklar Salih zzet Erdi, Saadettin Ustaosmanolu ve Mehmet Fazl Aslantrkn koullar olumadndan 4959 sayl topluma kazandrma yasasndan ve 5237 sayl Trk Ceza Kanunun etkin pimanlk hkmlerinden yararlanmalarna yer olmadna karar verilmitir. stanbul 14. Ar ceza mahkemesinin 17/05/2012 tarih ve 2012/524 deiik i sayl karar ile Salih zzet Erdi hakknda Bakrky 6 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilam ile verilen arlatrlm mebbet hapis cezasnn, Bakrky 3.Ar Ceza Mahkemesinin 05/04/2010 tarihli, 2000/285 esas ve 2010/84 sayl ilam ile verilen 1 yl 8 ay hapis (2 defa) cezalar ile toplanmasna karar verilmitir. Hkml Salih zzet Erdi halen Bolu F tipi yksek gvenlikli kapal cezaevinde bulunmaktadr. KENCE DDALARI Dier taraftan 28 ubat srecinde ; 28 ubat srecinin korku ikliminde kurgulanan en nemli olaylardan birisi de MALATYALILAR (TALEBE-AFAK-SLAM HAREKET) olarak kamuoyuna bildirilen grupla ilgili tutuklamalar, gzaltlardr. Bu olayda 28 vilayette yzlerce insan gzaltna alnm, byk bi ksm ar ikenceler grmtr. 28 ubat srecinde Malatya adeta pilot blge olarak tespit edilmi, kertilen ehir ekonomisinden sivil toplum rgtlerine kadar, btn ehir dernekleriyle, vakflaryla tarassut altna alnmtr. Bu srete kurgulanan senaryoya uygun olarak tutuklamalar balamtr. Tutuklamalarn ve retilen rgtn tamamen bir kurgu, bir dizayn olduunu gstermesi bakmnda polis tutanandaki u ifade yeterince aklaycdr: Bu grubun bu gn olmasa bile uzun vadeli mevcut anayasal dzeni ykp yerine er-i esaslara dayal ran modeli teokratik bir devlet yaps kurmak iin illegal faaliyetler ierisinde olacaklar deerlendirilmekte olup, i bu deerlendirme ve tespit tutana tarafmzdan tanzimle alt birlikte imza edilmitir. Konuyla ilgili olarak ileri Bakanl Mfettilerince yaplan incelemede; (Malatyalla r ( Talebe-afak) grubu iindeki kii ve kurulularn mal varlklar, para ve sermaye hareketleri ile bunlarn birbirleri arasndaki balantlar gsterir tespitler yaplm, sz konusu kiilerin kazan ve harcamalarnda ticari ilikileriyle ilgili yaplacak herhangi bir hususun olmad rgtle ilgili hususun da DGM tarafndan yrtld belirtilmitir. Dier taraftan sanklardan zellikle jandarma tarafndan Ferit zdemire kazdrlmak suretiyle ortaya karlan silahlar (Silahlarn bir ksmnn TSK envanterinde kaytl olduuna dair iddialar var ve bu iddialar aratrlmam) yarglamalar yaplmtr. 397 ve bu silahlarla ilgili sz konusu ahsn ifadelerinden yola karak

Sanklarn tamamnn mahkemeye verdikleri ifadelerinde kolluktaki ifadelerinin ar ikenceyle alnd tespit edilmitir. Bu ahslardan Malatyada saygn bir kanaat nderi stanbulda esnaflk yapan Fahri Memur mahkum edilmilerdir. Aada yer alan ifadeler bu srete; kurgulanan durumu, ikenceleri, hukukun ve kolluk kuvvetlerinin darbe sonras olaanst srete ne hale drldn gstermesi asndan son derece dikkate deerdir: Zekeriya engz ve Fahri Memur ile Malatya cezaevinde yaplan grmede;: Tutanak tarihi 23/10/2013 ZEKERYA ENGZ; Bartsne verdikleri destek nedeniyle, 28 ubat srecinin Malatyada ok hazin bir ekilde getiini, Trkiyede 28 ubat srecinin en youn bir ekilde madur edildii illerin banda Malatyann geldiini, Sadece o cuma olaylarn ajite etmek ve halka bunu yanstrken ite, bir bakaldr, bir isyan eklinde sunmak iin yapldn, O zamann kanallarnn birka tanesi istisna, byle mtedeyyin, iyi yayn yapan insanlarn bulunduu kanallar mstesna, btn kanallarda halkn mthi bir ekilde korkuya sevk edildiini, Gzaltnda tutma sresinde yedi gn olmasna ramen , sekiz gn tutulduunu, hastanede darp yerlerimden dolay rapor tutulduu, bu rapor nedeni ile o gn 2 kez hastaneye gtrldn, bunun mahkeme kaytlarnda bulunduunu, zorla alnan ifadelerle kendilerinin silahl rgt kapsamna alndn, Mahkemennin, bulunan silahlarn zerine gitmediini, Makine Kimya Enstitsnde bu silahlarn kimlere satld ve satlan yerlerden buralara kadar nasl geldii ortaya konulmadn, FAHR MEMUR ise; 28 Eyll 2000de stanbulda ayakkabclk yaparken Terrle Mcadelede gz altna alndn, burada kendilerine ikence yapldn, stanbuldan Malatyaya getirildiini, be gn gz altnda kaldn, burada gzleri bal olduu rlplak soyulduunu,, souk suyun altna bekletildiini ve cereyan yapacak yerde gece bekletildiini, bunun haricinde, ite yine rlplak soyulduunu, beton zemin zerinde yatrp, kollarn kprdatamayacak ekilde, bir de dizinin zerine battaniyeyi birka kat yapp zerine 2 kii oturmak suretiyle, ite elektriin bir ucunu parmak ucuna bir ucuna penisine balayarak srekli elektrik verdiklerini, bunun tekrarlandn bu ekilde ifadelerinin alndn belirtmitir. 398 yzlerce defa olarak bilinen Zekeriya engz ile

Bu davada yarglanan ancak hkml olamayan sanklarla yaplan grmede ise; Turgay Aldemir; gz alt srecinde yaadklar olaylar anlatrken arkadalarmza, kendimize tamamen soyup souk suda elektrik vermeden tutun, Filistin asksna kadar tamamen soyunmu halde ikenceler yapldn, Hastanelik olanlar olduunu, kaytlarn ounun silindiini, daha sonra da adliye safhasna geilirken, hastaneye gtrlrken doktor diye hizmetlilere evrak imzalattrldn, Polislerin travmasn anlatma asndan cezaevinin kapsna gtrldklerinde polislerin Hayat bu, olabilir, grev icabyd, helalleelim ayrlalm. eklinde konutuklarn, Ailelerin tarif edilemez travmalar yaandn, zellikle, ocuklarn okullarda soruturulduunu ek koanlarnn mafyada satldn, FIRAT DRKOLU ise ; Annem altm yanda 3nc snfa giden kznn olduu, her ikisinin de byk tranva yaadn, kznn kapnn nnde km alarken grdm, ayakkablaryla ieriye girdiklerini, girerken ok azl kpek bir terristin evine girer gibi girdiklerini, eini de beraber gz altna aldklarn, Gz altnda iken rlplak soyduunu, tutuklu bulunan baka bir genci de rlplak soyduklarn Amerikal askerlerin Irakl olan insanlar st ste yp byle rlplak birtakm eyler yaptklarn yapmak istediklerini, Eer sen konumazsan, senin eine yapmayacamz ey olmaz burada onun iin zr diliyorum- rlplak soyar her trl eyi yaparz. eklinde konutuklarn, souk suyla slatp klimann karsna aldlar ve akamdan sabaha kadar beklediklerini,. Tuvalete gtrerek, tuvalete rlplak yatrdlar ve tuvaletin pis frasyla zerine bir jel gibi bir ey srdklerini, azma, yzme, her eyi byle srd, ondan sonra vcudumun kasldn, gerildiini hissettiini ve yedi gn boyunca bu ikencelerin devam ettiini belirtmitir. Malatyada dinlenen dier ahslarda benzer nitelikte ikenceler grdklerini ve ailelerinin madur edildiklerini ifade etmilerdir. 28 ubat Srecinde Anadolu sermayesi zerinde yaplan basklara rnek olaylardan birisi Dost Sigorta zerinde yaplan basklar olmutur. Bu Sigorta irketi yneticileri ilen yaplan grmelerde; irket yneticisi aban BAYRAK; 28 ubat srecinden nce de 12 Eyll darbesinden sonra da kendilerine ynelik bask ve ikence grdklerini belirterek bu hadise ile ilgili olarak; 1981 Ocak aynda eve geldiler, gece iki, iki buuk srasnda. 10-15 tane kadar veya 10 tane kadar polis ve asker gece eve geldi. Kaldrdlar. ki saat, iki buuk saat evde arama yaptlar. Tabii ocuklar evin bir tarafnda, biz evdeyiz. Ne var ne yok gibi her taraf didik didik aradlar. Aldklar ey, siyasi 399

kitaplar o zamanki dnemde. Tabii, bunlarla beraber bizi de aldlar, gtrdler. Geldiimiz yer, merkez komutanl olarak, Doumevinin gasilhanesine saat bee doru bizi oraya koydular. Oradan da Zincidereye getirdiler. Tabii, akama kadar parmaklarmz duvarda, ayamz 70 santim darda, akama kadar bu ekilde beklettiler bizi. Asker bekliyor. Dzeltecek olsan dipikle vuruyor veyahut da copla vuruyor, ayana tekmeyle vuruyor. Akama kadar o ekilde bekledik. Gzmz bal ve ne olduunu bilmiyoruz. Gece indirdiler tecride, sabahleyin kalktmzda bir karavana geldi. Byk bir karavana ierisinde ay plastik bardaklarda dattlar, ortada zeytin, peynir, ekmek verdiler; o gn yedik. O gn bir liste yaynladlar, dediler ki, yemek yiyecekler ve yemeyecekler, uyuyacaklar ve uyumayacaklar; byle bir ey vard. Bizim ismimiz okundu, biz yemek yemeyeceiz ve uyumayacaz. O listede bizim admz var. Tam 13 gn yemek vermediler ve uyutmadlar. Nasl duruyoruz? Duvara asl bir su borusu var, oraya bal araf ip, elimiz yukarda asl ve o ekilde bekliyoruz. Kapda asker bekliyor. O ekilde 13 gn. Ama su iiyoruz. Tabii yemek geliyor, on yedi, on sekiz, yirmi yanda genler yemek geldii zaman eer bir para ekmek ortada saklar da asker gittikten sonra verirse o kuru ekmek bekliyor akama. Ne zaman bo kalrsa o ekmei yiyerek bu 13 gn geecek. Ama tabii, uyku da uyutmadlar, yemek de vermediler. 13 gn sonra sorguya aldlar. Sorguya aldklarnda bize dedikleri u: Sen Erbakandan talimat aldn. Kayseride yaplan 1400 yryn tertip ettin, mali durumunu karladn ve bu konuyla ilgili Hocadan emir aldn, bu yry tertip ettin. fadesi imzalatmak istediler. Oradaki 13 gnden sonra, 17 gn, bir ay boyunca falakaya yatrdlar. Falakaya yatrdktan sonra yere su dkyorlar, plak ayaklarnda suyun zerinde hoplattryorlar, asker tepende bekliyor. te beklerken o k gn tependen aa buzlu suyu dkyorlar. Asker bekliyor. Sonra rendik ki, o zplama ayaktaki ii alrm; yani yle falakaya yatryorlar copla. Tabii, tecride getirirken de kollarmdan tutuyorlar, yle srklenerek geliyoruz. Sabahleyin kalkyoruz yine sorguya kyoruz. Sorguda yine elimiz o ekilde duvarda bekliyoruz gzlerimiz bal. te, eline vuruyor copla. Copla vurduktan sonra elin iiyor, kan toplanyor. Bu sefer asker yannda bekliyor, yerde eiliyor suya, betona elinle vuruyorsun. Bu ikenceyle beraber zaman zaman da -gzn bal ne olduunu

400

bilmiyorsun- silme tokat giriyorlar, azn burnun kan ierisinde byle kyoruz. 17 gn sonra, yani 30 gn dolduunda dediler ki serbestsin. Bizi serbest braktlar. aklamasn yapmtr. 28 ubat dnemi ile ilgili olarak ise; irket yneticilerinden; Mustafa TEKEL 1998 senesinde Dost Sigortay biz kurma karar almtk; o da yle: Anadolu insan olarak kendimiz ya kurduumuz iletmelerden ya babalarmzn kurduu iletmeleri bytme abas ierisindeyken bir araya gelerek daha gl iler gayretimiz, niyetimiz bizi Dost Sigortaya ulatrd, kurma niyetine ulatrd. Bir gn rahmetli zal Cumhurbakan iken MSAD olarak ziyarete gitmitik. Bize ocuklar ya 50 kiiyi gemeyen ileri teknolojili retim yapn ya da hizmet sektrne girin. demiti. Biz de Kayserili olarak hizmet sektrn pek bilmeyiz. niversitedeki hocalarla falan konutuumuzda, ite otelcilik, lokantaclk, bankaclk, sigortaclk gibi iler dediler. Bunun zerine hepimizin i yerinin sigortal olduunu dnerek sigortaclkla alakal aratrma yaptmzda, zaten 2.500 tane yemiz vard. Biz onlarn i yerlerinin ve her birinin de iki ii vard ki, i yerlerinin sigortasn yaptmzda bir yanda gl bir sigorta irketi olarak Trkiyede kurulmu olacaktk. Bunun iin de yaklak 10-12 ehirde arkadalarla temas kurarak nominal deer zerinden Dost Sigorta adyla sigorta irketi kurup, 13 kiinin zerinden kuruluu kolay olsun diye- kuruluu tamamlamak zere mracaatta bulunduk. Bakanlar Kurulundan izin kt. Daha polie kesmemitik. Hibir ilem yaplmad, fiili ilem yaplmamt sigortaclk hakknda. Fakat bizimle alakal birtakm byle sesler, duyumlar almaya baladk ki aratrlyor. te, merkez stanbuldu ve stanbulda bina kiralamtk, 46 eleman almtk. Gece saat on altda evimize polis gelmi kzm -o zaman daha evlenmemiti- baba kapda polisler var arama yapacaklarm dedi. Giyindim ktm, Nuh Mete Yksel imzal bir arama emrini gsterdiler, okuttular sonuna kadar da okuduk. Polis memurlarn ieri aldk. Hayret de ediyorum, dolaplarm atm falan baktlar bir ey yok, ok yle yatak odasn falan da aramadlar. Gtrdler emniyetin alt katna baktm bizimle beraber kuruluta ismi geen arkadalar da getirmiler. Onlar ierisinde ok kymetli insanlar var ama hele birisi yal Hasan Eser onun geldiine ayriyeten de

401

zldm. Tecrit aa katta bir yerde duruyoruz tek tek yukar karyorlar sorguluyorlar. Siz ite bu paray nereden buldunuz? Niye sigorta irketi kuruyordunuz? Size kim syledi bu sigorta irketi kurmasn? Sermayeyi nasl tedarik ettiniz? Kredi almsnz niye kredi alyorsunuz? Amerikadan bilgisayar getirtmisiniz, 100 bin dolara bilgisayar m olur? te 50 bin lira birisi birisine telefon am para gndermisiniz Polis bey, memur bey bir i adam iin 50 bin lira para gnder mek veya birbirine emanet vermek, bankada kredi almak bu yaplan ticaret hayatnn normal ak iin olan eylerdir. Bunlardan dolay bize bir sulu gibi nasl ey diyorsunuz, biz anlamyoruz falan. Biz, gerekten durumu idrak etmekte glk ekiyoruz ama anlalan o ki esas hedef bizim ahsmza yaplacak bir ey yok. Byle bir zlm, bir eziyet, bir cezalandrma -bnyemize fiziki olarak- bir ey yok fakat bu ngiliz Biz anladk ki bu irketi onlarn eline atmazsak, irketten vazgemezsek daha fazla zerimizde gelecekler, daha ok ypratacaklar, daha baka eyler yapacaklar gzleri dnm adamlara al tamam irketten vazgetik 1,5 milyon dolar, 6 ay 46 personeli orada eittiimiz yerleri tuttuk, dekore ettik, acentelikte ki personeli eittik hepsi heba oldu. 15 sene ncesinde 1,5 milyon dolar iyi para, byle bir zarar vermi olduk. 8 gnde 13 tane i adam bir bakma gzaltnda tutuldu. Bize gazeteler yerel gazetelerden, ulusal gazetelerden -biz ierideyken getirip gsterdiler- idamla yarglanacak falan dediler, okluumuz ocuumuz burada feryat ediyor. O srada Hasan Celal Gzel hepimizin evini aryor: Endie etmeyin hibir ey olmaz, yok su falan olmad iin korkutuyorlar. diye. Yani bunlar biz yaadk Erol Yanar tek tek ailelerimize telefon at. Benim 7 aylk ocuum telefona veriyorlar o da alyor biz alyoruz ya o alamasn biliyor mu, bilmiyor mu? Bilmiyorum yani ok Bir insann manen ekebilecei en byk skntlar yaadk. Saffet Arslan ise; 28 ubatta Dost Sigorta ahsnda tutuklanmann ekonomik bendeki eseri llebilir ekilde budur. O zaman rekabet ettiimiz firmalara baksnlar, onlarn bymesine baksnlar benimkine baksnlar grecekler. Ve pek Mobilyayla ilgili, o zaman ki i yerimle ilgili sevincim, gayretim hi kalmad. naatlarm vard yarm braktm, devam ettirmedim ve ben iten ekildim, kendi dnyama kapandm, zel dostlarma ocukluk arkadalarma dndm. Biraz kitaplarla uratm

402

o dnem, ben diyordum ki birileri sizi durdurmaya alabilir, siz kendi enerjinizi tekrar kazanp onlara inat yrmelisiniz ama bunu sylyorsunuz yarm devam ediyor ne kadar etki yaptysa bende srdrlebilir bir enerji iime tevdi etme gcn kendimde bulamadm Ben tutukluktan dndm iimin bana getim, bir baktm Ankaradan gnderilmi tetkikli kontrolr, vergi uzmanlar didik didik ediyorlar pek Mobilyay, o zamanki iimi didik didik ediyorlar. Btn teyakkuzda alanlarm, i retemiyorlar memurlarn basksna yetimeye alyorlar. Biz maliyeye bu olmamas gereken hesap vermeye megul iken piyasada bir dedikodu yaylyor pek Mobilya batt batyor maliyeciye bir gn gittim dedim ki Yav bakn akam ben televizyonda batmadk, iimize devam ediyorum diye ilan veriyorum siz gelmisiniz burada hesap soruyorsunuz. aklamasn yapmtr.

ASKER YARGININ TUTUMU Yaar Kaplan Kurulu kanununda, "asker kiileri" ve "askeri sular" ileyenleri yarglamak amacyla kurulan Askeri Mahkemeler, 28 ubat sreci ierisinde, sivil ahslar dahi yarglamtr. rnein, askerlikle ilgisi olmayan, askeri bir su da ilemeyen Akit gazetesi yazar Yaar Kaplan, Askeri Mahkeme tarafndan tutuklanm, bu mahkemede yarglanmtr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), "lke Tehlike Altnda, Onlar Durdurun! Mezhebe Gre Asker Alm" balkl yaz dizisinden Askeri Mahkemece, 14 ay hapse mahkum edilen "Akit" gazetesi yazar Yaar Kaplan'n at davada, Trkiye'yi oybirliiyle mahkum etti. Yazarn ifade zgrln hakkna dava ile mdahalenin demokratik toplumda gereksiz ve ar olduunu 24 Aralk'ta aklayan AHM, Trkiye'den Kaplan'a 5 bin avro (8 bin YTL) tazminat demesine karar verdi. Belli bir dini inanca sahip ordu mensuplarnn yasad giriimlerini, kimliini aklamayan bir subaydan gelen mektuba deinerek toplumun dikkatini eken gazeteci Kaplan'n "astlk-stlk hiyerarisine zarar verdii" gerekesiyle Genelkurmay Askeri Mahkemesi'nde yarglanarak su bulunmutu. AHM, demokratik bir toplumun meru hedefi olarak basn zgrlnn korunmas karlnda ceza kovuturmasnn makul ve orantl bir yol olmadn kaydederek, Kaplan'n 403

zgrlnn 42 gn boyunca kstlanm olmasnn da iddialar karsnda orantsz bir muamele olduuna dikkat ekti. 18, 19 ve 20 ubat 1998'da yaymlanan dizi yazs nedeniyle Kaplan, 9 Mart 1998'de tutuklanarak 21 Nisan'a kadar hapiste tutuldu. Dava alan yazar, 14 Temmuz 1998'de, Genelkurmay Askeri Mahkemesi'nce "astlk stlk mnasebetlerine zarar vermek ve amir ve komutanlara kar gveni zedelemek" iddiasyla 14 ay hapse mahkum edildi. Askeri Ceza Kanunu'nun 95/4-5 ve Ceza Kanunu'nun 80. maddelerinden sulu bulunan Kaplan'n cezas onanmt. Ekim 1999'de Kaplan'n cezas, 4454 Sayl artl Af Kanunu uyarnca ertelenmiti. Ceza, yl sonra, 31 Aralk 2003'te kaytlardan silindi. Blent Orakolu stihbarat biriminin en stnde yer alan bir yetkili (Blent Orakolu), darbe hazrlyla ilgili Babakana verdii bilgilerden dolay, Askeri Mahkeme tarafndan tutuklanm ve Askeri Mahkemede yarglanmtr. 28 ubat srecinin perde arkasn aralayan dnemin Emniyet stihbarat Dairesi Bakan Blent Orakolu, yazd Deifre adl kitapta kendisinin ve dnemin ileri Bakan Meral Akenerin lmle tehdit edildii iddiasna yer verdi. Tehdidin dnemin Genelkurmay kinci Bakan Orgeneral evik Birden geldiini yazan Orakolu, Akenerin bunu medyaya aklamak istediini; ancak Cumhurbakan Sleyman Demirelin engel olduunu belirtti. Olaylar isim ve zaman vererek ayrntl bir ekilde kitaplatran Orakolunun iddialar iin dnemin ileri Bakan Meral Akener, O dneme k tutmas bakmndan Orakolunun almas son derece nemli. aklamasn yapmtr. Bat alma Grubuna ait gizli belgeleri aklad gerekesiyle nce grevinden alnan daha sonra asker mahkemede yarglanp beraat edinceye kadar hapiste tutulan Blent Orakolu, Deifre: Darbeyi Rapor Ettim ismiyle bir kitap yazd. Tima Yaynlar tarafndan yaymlanan kitapta, Susurluk srecinde karanlk ilikileri ortaya kan baz bakan ve st dzey yneticilerin dar beye neden destek verdikleri anlatmaktadr. 28 ubat srecine ilikin arpc bilgilerin yer ald almasnda Orakolu, bandan geen tarih bir olay u szlerle aktaryor: ileri Bakan Meral Akener ile yaptmz bir toplantdan sonra zel grtk. Bana almalardan DYP ve ileri Bakanl iinde Aar sempatizanlarnn rahatsz olduunu syledi. Ayrca Genelkurmay II. Bakan Orgeneral evik Birin, ileri Bakan Mstear Teoman nsana (O kadna Meral Akener syle, ayan denk alsn, Emniyet istihbaratna sahip olsun, hareketlerine, konumasna dikkat etsin, yoksa iktidar devraldmzda onu avanesi ile birlikte ileri Bakanl nnde yal kaza oturturuz. Ayrca Emniyet stihbarat Dairesi Bakan Blent Orakolu 404

da sabrmz tarmaya balad. Ne yapmak istiyor eceline mi susad? Bu tr faaliyetlere devam etmesi halinde ldrleceinden haberi yok mu?) eklinde beni lmle tehdit ettiini aktard. Ben de sayn bakana evik Bir ve onun ekibinden bir korkum olmadn, grevime izin verildii takdirde memnuniyetle devam edeceimi syledim ve makamndan ayrldm. ileri Bakan Akener, daha sonra kendisine ynelik tehditleri aynen Cumhurbakan Demirele anlatt ve Efendim, ben bu konuyu kamuoyuyla paylaacam. dedi. Demirel, Akeneri sakinletirerek, unlar syledi: Byle bir ey olmaz. Sen merak etme. Ben bizzat bu konuyu Genelkurmay Bakan ile konuacam. Akener, Cumhurbakannn telkin ve tavsiyeleri zerine bu konuyu gazetecilere anlatmaktan vazgemiti. Blent Orakolu, 28 ubat srecinin ortaya kmasna neden olan kstebek olay yznden yargland mahkemenin evik Bir ve Gven Erkayann basks altnda olduunu da ileri sryor. Orakolu, Deniz Kuvvetleri Askeri Mahkemesinde grlen davann mahkeme heyetinde yer alan Deniz Yzba Hakim Ahmet Karamanlnn beraatle sonulanan davann ardndan irticai faaliyetlere kart gerekesiyle ordudan ihra edildiini, yine mahkeme heyetinin bakanln yapan Mesut Kurunun da Deniz Kuvvetlerinden baka bir kuvvet komutanl emrine verildiini aklamtr.

ONUNCU BLM

27 NSAN E- BLDRS

1.1. ADALET VE KALKINMA PARTS KTDARI AK Parti Genel Bakan Recep Tayyip ERDOANn siyasi yasakl olmas nedeniyle katlamad 3 Kasm 2002 seimleri sonucunda hkmeti kurma grevi Cumhurbakan Ahmet Necdet SEZER tarafndan Abdullah GLe verilmi ve 18 Kasm 2002 tarihinde Trkiye Cumhuriyetinin 58. Hkmeti kurularak greve balamtr. 27 Aralk 2002 tarihinde kabul edilen

405

4777 sayl Kanun ile Anayasann 76. ve 78. maddelerinde yaplan deiiklikle milletvekili seilmesi nndeki hukuki engel ana muhalefet partisi CHPnin destei ile ortadan kalkan AK Parti Genel Bakan Recep Tayyip ERDOAN, 9 Mart 2003 tarihinde Siirt l Seim evresinde yaplan yenileme seimi ile milletvekili seilmi ve 14 Mart 2003te Trkiye Cumhuriyetinin 59. Hkmetini kurmutur. Ak Parti iktidarnn balangc ile beraber trban-laiklik-kamusal alan tartmalar da siyasetin ve devlet st kademesinin en scak gndem maddelerinden biri haline gelmitir. 20 Kasm 2002 tarihinde TBMM Bakan Blent ARINn NATO Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirve Toplantsna katlmak iin Prag'a giden Cumhurbakan Ahmet Necdet SEZERi Ankara Esenboa Havalimanndaki uurlama trenine bartl ei Mnevver ARIN ile birlikte katlmas bu tartmalarn balangc olmutur.284 Cumhurbakan Ahmet Necdet SEZER de 24 Kasm retmenler Gn dolaysyla eitli okullar ile Trk Cumhuriyetleri'nden gelen retmenlerden oluan heyeti ankaya Kk'nde kabulnde yapt konumada: Toplumun gndeminden km bulunan bartsnn yeniden sorun durumuna getirilmesinin kimseye yarar yoktur. zel alanda zgrlk kapsamna girdiinde kuku bulunmayan bartsnn, kamusal alanda kabul edilip edilemeyecei sorunu Anayasa Mahkemesi kararlaryla zlmtr. Anayasa Mahkemesi'nin yerleik kararlarna gre, artk, Anayasa'yla badamayaca iin, kamusal alanda bartsn serbest brakacak bir yasal dzenleme yaplmas olanakszdr. Kamusal alan dzenleyen hukuksal kurallar grmezden gelinerek uygulamada dini kurallar geerli klmak da hukuk devleti ilkesiyle badamaz. diyerek bu tartmalara katlmtr. 285 Dnemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi ZKK ile Kuvvet Komutanlar Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Ayta YALMAN, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Cumhur ASPARUK, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Blent ALPKAYA ile Jandarma Genel Komutan Orgeneral ener ERUYGUR'un TBMM Bakan Blent ARINa 29 Kasm 2002 tarihinde bulunduklar nezaket ziyaretinin 2,5 dakika gibi ksa bir sreyi kapsamas, AK Parti iktidarna ve TBMM Bakan Blent ARINa ynelik bir tepki olarak yorumlanmtr. Post Modern Ziyaret olarak gazete manetlerinde yer alan sz konusu ziyaretin ksa srmesinin esas sebebinin TBMM Bakan Blent ARINn ei Mnevver ARINn yukarda bahsedilen uurlama trenine barts ile katlmas ve bartsnn protokolde yer almas olarak ne srlmtr. 286 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram vesilesiyle TBMM Bakanlnca verilen resepsiyon trban-laiklik-kamusal alan tartmalar kapsamnda yeni bir gerilim alan olarak ortaya
284 285

Trban lk Kez Devlet Protokolnde, <http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=110781>. <http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2002/11/24/211948.asp> 286 Milliyet Gazetesi, 30 Kasm 2002, s.1.

406

kan bayram kutlamalarnn ilk rneini oluturmutur. Sz konusu resepsiyon iin hazrlanan davetiyelerde TBMM Bakan ve Bayan Blent Arn, TBMM'nin 83. al yldnm mnasebetiyle verecekleri resmi kabul sayn einizle birlikte onurlandrmanz diler ifadesine yer verilmitir. Resmi kabuln TBMM Bakannn bartl einin ev sahipliinde yaplacak olmas ve davetiyelerin eli olarak hazrlanmas nedeniyle AK Partili milletvekillerinin bartl elerinin de katlabilecek olmas kamusal alan tartmalar erevesinde tepki ile karlanmtr. TBMM Bakan Blent ARIN ve Babakan Recep Tayyip ERDOAN eleriyle birlikte katlmayacaklarn aklamalarna ramen sz konusu resepsiyona Cumhurbakan Ahmet Necdet SEZER, CHP milletvekilleri, TSK Komuta Kademesi, yksek yarg bakanlar katlmamlardr. Bu olayn ardndan 30 Nisan 2003 tarihinde gerekletirilen Milli Gvenlik Kurulu aylk olaan toplants sonrasnda yaynlanan basn bildirisinde; toplantda Devletin temel niteliklerinden olan laiklik ilkesinin nemi ve titizlikle korunmas vurgulanmtr ifadesine yer verilmi olmas konunun MGK dzeyinde de gndeme geldii gstermitir.287 28 ubat sreci ile siyaset kurumu zerindeki bask ve dayatmalarn AK Parti iktidar dneminde de devam ve askerin siyasi tartma zeminine ekilmek istendii grlmtr. Genelkurmay Bakanlnn Gazi Orduevinde 8 Ocak 2003 tarihinde basn mensuplarna verdii resepsiyonda basnn srarl sorular zerine Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi ZKK Trkiye Cumhuriyetinin laik, demokratik ve niter yaps, Atatrk ilke ve inklaplar konularnda taviz vermemiz asla mmkn deildir. Esasen bunlar Anayasamzda yer alan hkmlerdir. Herkesin dini inancna ve bunlar zel yaamlarnda ifade etme tarzn sayg duyarz. Ancak zellikle trbann mevzuata, Anayasa Mahkemesi ve Dantay kararlarna aykr olarak siyasi bir dayatma ve Cumhuriyet geleneklerini andrma sembol ve eylemi olarak kullanlmasn ho grmemiz beklenmemelidir. diyerek barts konusundaki TSKnn tutumunu yinelemi, Genelkurmay II. Bakan Yaar BYKANIT da gazetecilerin sorusu zerine, 28 ubat sreci devam ediyor mu? Trkiyede irticai sre devam ediyorsa, o sre devam ediyor diyerek TSKnn siyasete mdahalesinin devam ettiini ifade etmitir. Diyanet leri Bakanl Kuran Kurslar ile renci Yurt ve Pansiyonlar Ynetmeliinde deiiklik yaplmas ve Yksekretim Kurulu (YK) reformu yaplarak YKn kaldrlarak yerine Yksekretim Egdm Kurulunun (YEK)in kurulmak istenmesi ve Dileri Bakanlnn Trkiye Cumhuriyeti Dileri grevlilerinin, kendi grev alanlarndaki Trk dernek ve Trk vakflar ile Trk kltrn yayan zel okullarla ilikilerini glendirmeleri konulu genelgesi AK Parti iktidarna yneltilen eletirilerin ve muhalefetin younlat dier konular olmutur. Yukarda bahsedilen konular arasnda yer alan YK reformu tartmalar ise YKn ve niversitelerin Hkmete ynelik etkin bir muhalefetinin grld bir alan olmutur. YK Bakan

287

<http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/30nisan2003.html>

407

Kemal GRZ bakanlnda Ankara niversitesi Rektr Nusret ARAS, Gazi niversitesi Rektr Rza AYHAN, Krkkale niversitesi Rektr Tahsin Nuri DURLU, Anadolu niversitesi Rektr Engin ATA, Osmangazi niversitesi Rektr Necat Akdeniz AKGN, Kocaeli niversitesi Rektr Baki KOMUOLU, Seluk niversitesi Rektr Abdurrahman KUTLU ve Bakent niversitesi Rektr Mehmet HABERAL Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Ayta YALMAN makamnda ziyaret ederek YK reformu, kadrolama ve niversitelerin yaad mali skntlar konusundaki grlerini dile getirmilerdir.288 Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Ayta YALMAN ise grmede YK konusunu MGKya tayacan belirtmi ve " niversitelerin al trenlerini iyi deerlendirilerek topluma laiklik ile ilgili mesaj verilmesini nermitir.289 Konu ile ilgili 14 Eyll 2003 tarihinde Genelkurmay Bakanl Genel Sekreterlii'nden yaplan yazl aklamada 1 Eyll 2003te YK Bakan Prof. Dr. Kemal GRZN Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi ZKK ziyaret ettii, bu ziyaret srasnda konu zerinde fikir alveriinde bulunulduu ve Orgeneral Ayta YALMANn gerekletirdii grmenin Genelkurmay Bakanl'nn bilgisi dahilinde olduu belirtilerek Trkiye iin hayati nemi haiz Milli Eitim sistemine ilikin gelimelerin TSK tarafn dan da dikkatle ve yakinen izlenmesinin de doaldr olduu ()Bunun yannda bnyesinde sadece yksekrenim dzeyinde 21 adet retim-eitim kurumu bulunduran, bilim ve teknolojiden azami ekilde yararlanmay hedef alan TSK iin Trkiye'deki eitim sisteminin nemi aikardr. Bu erevede, TSK 20 yl akn bir sredir YK yasas kapsamnda yer almakta ve bu kurumda bir temsilcisi de bulunmaktadr. 2547 sayl YK Kanunu'nda deiiklik ngren yasa tasla zerinde devletin ilgili btn kurum ve kurulularnn nemle durmas gerekliliine inanlmaktadr. ifade edilmitir. 290 YK reformuna ynelik muhalefetin younlat bir dnemde 25 Ekim 2003 tarihinde Ankarada dzenlenen Cumhuriyete Sayg Yry adeta darbe arlarnn yapld bir etkinlik halini almtr. Ankara niversitesi ve Atatrk Dnce Derneinin nclnde rektrler, retim yeleri ve sivil toplum kurulularnn katlm ile gerekletirilen yry, bu yryte alan Ordu Greve yazl pankart ile ordunun siyasete mdahale etmeye arld, baka bir deyile, ordunun siyasi tartma ortamna ekilmeye alld bir etkinlik haline gelmitir. 58. ve 59. Hkmetler dneminde ncelikli eylem alanlar olarak kamu ynetimi reformu, ekonomik dnmn gerekletirilmesi, demokratikleme ve hukuk reformu ile sosyal politikalar belirlenmi291 ve ABye tam yelik temel bir politika ncelii olarak benimsenmitir. Nitekim, 16 -17 Aralk 2004 tarihlerinde yaplan AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirve Toplantsnda Trkiyenin siyasi kriterleri karlad belirtilmi ve katlm mzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde balanmas

288 289

Rektrlerden Yalman'a Ziyaret, <http://www.milliyet.com.tr/2003/09/11/guncel/gun02.html>. Bekir S. GR, Zafer ELK, SETA Rapor: YKn 30 Yl, No:4, Kasm 2004, s.28. 290 <http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2003/09/14/343354.asp>. 291 T.C. 58. Hkmet Acil Eylem Plan, 3 Ocak 2003, <http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/aep.pdf>.

408

kararlatrlmtr. 3 Ekim 2005 tarihinde AB Dileri Bakanlar toplantsnda ise Trkiye ile katlm mzakerelerinin balamas kararlatrlarak mzakerelerin usul ve esaslarn belirleyen Mzakere ereve Belgesine de son hali verilmitir. Bu dnemde siyasetin temel dinamiklerinden birini oluturan ABye yelik sreci ayn zamanda sivil-asker ilikilerinde gerginliin yaand temel alanlardan birini tekil etmitir. Bu srete reform paketleri ad altnda AB mktesebatna uyum salanmas amacyla kapsaml bir dzenleme faaliyetine giriilmitir. Genel olarak devlet sisteminin sivillemesi, temel hak ve zgrlklerin geniletilmesi, insan haklarna sayg, aznlk haklar ve aznlklarn korunmas gibi hususlar Trkiyede siyaset alann ve siyasi aktrleri nemli lde etkilemi ve bu balamda Trk siyasi hayatnda belirleyici bir rol oynam olan Trk Silahl Kuvvetlerini (TSK) de dorudan ilgilendirmitir.292 ABye yelik srecinde Trkiyenin AB mktesebatna uyumunun AB Komisyonu tarafndan deerlendirmeye tabi tutulduu ilerleme raporlar bu dnemde 12 Eyll 1980 darbesi ile kurulan askeri vesayet sisteminin unsurlarnn ortadan kaldrlmasna ilikin hususlar iermi ve bu raporlarda TSKnn siyaset alanndaki etkin konumuna da dikkat ekilmitir. Sz konusu raporlarda zellikle Milli Gvenlik Kurulunun (MGK) yaps ve ilevi, sivillerin ordu zerindeki denetiminin AB yesi lkelerdeki uygulamalarla uyumlu hale getirilmesi, sivil kurumlardaki askeri temsilin sona erdirilmesi ve TBMM'nin savunma btesi zerinde tam kontrol salayabilmesi ve TSKnn rol ve grevleri ile siyaset alanndaki etkinlii zellikle zerinde durulan hususlar olmutur. Nitekim bu hususlar arasnda yer alan TSKnn siyaset alanndaki etkinlii ve etkisine ilikin deerlendirmelere ilerleme raporlarnda sklkla yer verildii grlmtr. MGKnn askeri yeleri, yl iinde eitli zamanlarda verdikleri beyanatlarda, yaptklar konumalarda ve medyadaki demelerinde, siyasi, sosyal ve d politika konularndaki grlerini aklamaktadr.293, MGK dnda, Silahl Kuvvetler Trkiye'de resmi olmayan baz mekanizmalar araclyla da etkili olmaktadr. MGK'nn askeri yeleri, eitli vesilelerle yaptklar konumalarda ve medyaya verdikleri demelerde, siyasi, sosyal ve d politika konularnda gr beyan etmilerdir.294, Trkiye'de Silahl Kuvvetlerin rol ve grevleri eitli yasal hkmlerle belirlenmitir. Birlikte deerlendirildiinde yorumlanmalarna bal olarak, bu hkmlerin bazlar, potansiyel olarak orduya geni bir manevra alan salamaktadr. Bu, zellikle, Trk Silahl Kuvvetlerinin grevlerini, lkenin blnmez btnl, laiklik ve cumhuriyetilik dahil olmak

292

TESEV, Almanak Trkiye 2006-2008 Gvenlik Sektr ve Demokratik Gzetim, TESEV Yaynlar, Temmuz 2009, s. 185. 293 Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2002 Yl lerleme Raporu, DPT, Ankara, Ekim 2002, s.17. 294 Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2003 Yl lerleme Raporu, DPT, Ankara, Aralk 2003, s.16.

409

zere, Anayasann giri blmnde belirtilen ilkeler nda, Trkiye Cumhuriyetini korumak ve kollamak olarak betimleyen Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununun 35'inci ve 85/1'inci maddeleri iin geerlidir. Ayrca gerektiinde, hemen hemen her politika alann kapsayacak ekilde yoruma ak olan MGK Kanununun ulusal gvenlii tanmlayan 2(a) maddesi iin de durum ayndr. Trkiye'de Silahl Kuvvetler eitli gayriresmi kanallar araclyla etkisini devam ettirmektedir. MGK'nn askeri yeleri, eitli vesilelerle, siyasi, sosyal ve d politika konularnda grlerini ifade etmilerdir.295 Silahl Kuvvetler kaydadeer siyasi nfuz kullanmaya devam etmektedir. MGKnin askeri yeleri, mnferiden, ayrca dier kdemli silahl kuvvetler personeli, i ve d pol itika konularndaki grlerini kamuoyuna yaptklar konumalar ve basn toplantlar vesilesiyle dzenli olarak ifade etmeye devam etmilerdir. () zellikle, Askerler tarafndan yaplan aklamalar sadece askeri, savunma ve gvenlik konularn ilgilendirmeli ve sadece hkmetin yetkisi altnda yaplmaldr.296 TSKnn AB yelik srecine baknda ikircikli bir tutum sahibi olduu gzlenmitir. TSK bir yandan AB yelik sreci erevesinde gerekleen reform srecini Trkiye Cumhuriyetinin laik ve niter yapsna bir tehdit olarak grrken bir yandan da bu sreci adalama idealinin bir vehesi olarak deerlendirmitir. Bu tutumu dnemin Genelkurmay II. Bakan Orgeneral Yaar BYKANITn Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl'nca Harp Aka demileri Komutanlnda dzenlenen Kreselleme ve Uluslararas Gvenlik konulu sempozyumda yapt a konumasnda da grmek mmkndr. Genelkurmay II. Bakan Orgeneral Yaar BYKANIT aada bir blmne yer verilen konumasnda yer ald zere bir yandan TSKnn ABye kar olmadn ve ABnin Trk toplumunun adalamasnda bir zorunluluu ifade ettiini vurgulam dier yandan ise AB deerlerinin ad ve blc hedefleri olanlar tarafndan kullanlabilecei ynndeki TSK nezdinde var olan endieyi dile getirmitir. Avrupa Birlii konusunda, TSK, haksz bir saldrnn hedefi durumuna gelmitir. lke ii ve lke d evrelerde, hibir hakl nedene dayanmadan, TSKnin Avrupa Birliine kar olduu konusunda yaygn kanaatler oluturulmutur. Aka ifade ediyorum, bu tr iddialar doru deildir. Deerli Dinleyiciler, Bu konudaki Silahl Kuvvetlerin grlerini byk harflerle tekrar ifade ediyorum:

295

Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 Yl lerleme Raporu ve Tavsiye Metni, DPT, Ankara, 2004, s.18. 296 Trkiye 2005 lerleme Raporu (Gayri Resmi Tercme), <http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_2005.pdf>, s.16.

410

TSK, Avrupa Birlii kart olamaz. nk Avrupa Birlii, Mustafa Kemal Atatrkn Trk toplumuna gsterdii adalama hedefinin, jeopolitik ve jeostratejik adan zorunluluudur. Bu zorunluluk, ayn zamanda; Trkiyenin sosyal, politik, ekonomik ve gvenlik hedefleri ile de tam olarak rtmektedir. AB hedefi, lkenin niter yaps ve lik rejimi konusunda farkl dncelere sahip kesimlerin a d ve blc hedefleri ile uyuamaz. Avrupa Birliinin de bu tr amalara sahip dncelerle uyum iinde olmas dnlemez. Avrupa Birliini ve bu birliin yksek deerlerini, sahip olduklar a d ve blc hedeflere ulamada bir vasta olarak grenlerin hsrana uramalar kanlmaz bir sonutur. Bu szlerim, varsa, bu dncelere sahip olan kii ve gruplaradr. Ayrca, baz evrelerin Trkiyeye yaptrmak istedikleri hususlar, Avrupa Birliinin yksek deerlerini ileri srerek ve her frsatta Trk Silahl Kuvvetlerini gndeme getirerek gerekletirmeye almalarnn ne Trkiyeye ne de Avrupaya yarar salamayacan ifade etmek isterim. Tekrar ediyorum Trkiye Avrupann bir parasdr ve Avrupa Birliine girecektir. Bu yarg, baz evrelerin dncesi ile elise bile, Trkiyenin ve TSKnin kesin kararlnn ak bir ifadesidir ve Trk Silahl Kuvvetlerini her frsatta tm olumsuzluklarn nedeni olarak topluma yanstan evrelere de ak bir cevaptr.297 AB reformlarna ve zel olarak da AK Parti iktidarna kar muhalefetin asker zerinden yaplmasna, baka bir deyile askeri muhalefetin oda haline getirmeye dnk bir yaz Gen Subaylar Tedirgin balyla yaynlanmtr.298 Yazda zetle Babakan Recep Tayyip ERDOAN ve Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi ZKK arasnda gerekletirilen grmede ZKK tarafndan TSK'nn rahatszlklarnn ayrntl olarak hkmete iletildii, AB reform paketlerinin iinde yer alan baz dzenlemelerin demokrasinin yerlemesine deil zarar grmesine neden olabilecei, komuta kademesinde ve zellikle gen subaylar arasnda durumun endie ile izlendii, yaanan kaygnn sadece gen kesimle snrl olmad tm orduyu kapsad gibi hususlarn dile getirildii iddia edilmitir. Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi ZKK 26 Mays 2003 tarihinde akredite gazetelerin Ankara temsilcileri ile dzenledii basn toplantsnda sz konusu haberi yalanlayarak Haber, yanl olmaktan teye, maksatldr. Dolaysyla, bu konudaki btn yorumlar da mesnetsiz kalyor. Bunu hayret ve zntyle karladm. Haberin artrd husus ve ayrm yaratc zellii TSK'y krmtr ve ypratmtr () TSK'da, gen subaylar-yal subaylar ayrm yoktur. Komutanlar arasnda ahinler, gvercinler, sertlik yanllar yoktur. Bu tr iddialar yalanlamaktan teye lanetlediimi, kusura bakmayn ar laf sylyorum, ama aka ifade etmek istiyorum. TSK'da

297

Birinci Uluslararas Sempozyum Bildirileri Kreselleme ve Uluslararas Gvenlik (stanbul, 29 -30 Mays 2003), Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara 2003, s.xx -xx. 298 Mustafa Balbay, Gen Subaylar Tedirgin, Cumhuriyet Gazetesi, 23 Mays 2003.

411

tek vcut olmu blnmez bir kitle ve modern ynetimimiz uyarnca kolektif bir akl ve davran biimi vardr ()TSK AB'ye kar deil, aksine AB'ye uyumun deneyimli bir vastasdr. Ancak AB'ye her eye ramen deil, onurla, eit artlarla, milli ve corafya btnlmz koruyarak girmektir. aklamasnda bulunmutur.299 ABye yelik sreci ile beraber bu dnemde siyasetin temel tartma konularndan birini de Kbrs sorunu ve bu sorunun zmne ynelik olarak ortaya konan Birlemi Milletler (BM) Kapsaml zm Plan (Annan Plan) oluturmutur. Dnemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan ile anlan Annan Plannn ilk versiyonu 11 Kasm 2002 tarihinde aklanmtr. Plan ile temel olarak iki eit kurucu devletten oluan federe Birleik Kbrs Cumhuriyeti kurulmas ngrlmtr. Plann ayr ayr yaplan ezamanl referandumlarla her iki tarafa onaylanmasnn ardndan ve Kbrstaki yeni duruma ilikin Andlamann Yunanistan, Trkiye ve Birleik Krallk tarafndan imzalanmasyla yrrle girmesi dzenlenmitir. 58. Hkmetin greve balamas ile birlikte Annan Plannn referanduma sunulmas sreci ivme kazanm ve genel olarak Kbrs sorununun zm konusunda Hkmet inisiyatif stlenmitir. stlenilen bu inisiyatif ile Kbrs sorunu geleneksel olarak devletin ilgili kurumlarnn dnda siyasi makamlarn ynlendirmesi ile ilerleyen bir hal almtr. Hkmetin bu tutumu TSK komuta kademesinde rahatszla sebep olmutur. Dnemin Ege Ordu Komutan Orgeneral Hurit TOLONun 18 Ocak 2004 tarihinde Kbrs konusunda ver kurtul yaklamn benimseyenlerin olduunu ifade ederek, Bu memleket hep gzel insan yetitirirdi. Son zamanlarda hain de yetitirmeye balad. Haini yoksa verelim kurtulalm diyen kim? szleri ile Hkmetin politikas sert bir ekilde eletirmesi ve Hkmeti bu politikas sebebiyle vatan hainlii ile sulamas TSK bnyesinde Hkmetin Kbrs politikas konusundaki rahatszln en ak gstergesi olmutur.300 Trkiyenin Kbrs siyasetinde yaanan bu deiime paralel bir ekilde 14 Aralk 2003 Kbrs Genel seimleri sonucunda Mehmet Ali TALATn babakan oluu ile birlikte Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin (KKTC) geleneksel Kbrs siyasetinde de deiim yaanmtr. 24 Nisan 2004 adann her iki tarafnda da halkoylamasna sunulan Annan Plan, KKTCde %64,96 ile kabul edilirken, 301 Gney Kbrs Rum Kesiminde ise %75,8 ounlukla reddedilmitir.302 2003 yl iinde AB mktesebatna uyum salanmas amacyla TBMM tarafndan kabul 3 kanunla 2945 sayl Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Kanununda deiiklikler yaplmtr. Yaplan deiikliklerle gvenlik brokrasinin nemli bir paras olan MGKda ve Genel Sekreterlikte sivilleme alannda byk bir ilerleme salanmtr. 2945 sayl Kanunda ncelikle 4789 sayl Kanun ile deiiklik yaplarak Anayasann 118. maddesinde yaplan deiiklie paralel bir deiiklik yaplarak Babakan Yardmclar ve Adalet Bakannn MGK yesi

299 300

<http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2003/05/27/294758.asp>. <http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2004/01/19/400654.asp>. 301 KKTC Yksek Seim Kurulu, <http://ysk.mahkemeler.net/secim.aspx?skod=26>. 302 <http://www.mfa.gov.cy/mfa/mfa2006.nsf/cyprus02_en/cyprus02_en?OpenDocument>.

412

olmas ngrlm ve Kurul kararlarnn tavsiye niteliinde olduu hkme balanmtr. 4963 sayl Kanun ile yaplan deiiklikle de yine Anayasann 118. maddesinde yaplan deiiklie paralel dzenleme yaplm ve Genel Sekreterliin yapsnn, grevlerinin ve ileyiinin Anayasada belirlenen danma organ niteliine uygun bir hale getirilmesi amalanmtr. Bu kapsamda, MGKnn kendiliinden toplanma sresi 2 ay olarak belirlenmi, MGK Genel Sekreterinin atanmas usul yeniden dzenlenerek Kurul yapsnn sivillemesine imkan salanmas amacyla Genel Sekreterin Babakann teklifi Cumhurbakannn onay ile atanaca dzenlenmi ve yaplan deiiklik ve dzenlemelerle ilgili olarak yeni bir ynetmelik karlaca hkme balanmtr. 5017 sayl Kanun ile yaplan deiiklikle de MGK Genel Sekreterliince yaplan atamalarn Resmi Gazetede yaymlanmas nndeki engel ve Genel Sekreterlik kadrolarnn gizli olmas kaldrlm, MGK Genel Sekreterlii Ynetmeliinin Resmi Gazetede yaymlanmasn mmkn klmak amacyla sz konusu ynetmeliin gizli gizlilik dereceli olmas hkm mlga edilmitir. Grev alan daraltlarak grevleri yeniden tanmlanan MGK Genel Sekreterlii yaplan deiikliklerle bir danma kurulu statsne niteliine kavumu ve MGK Genel Sekreterlii Ynetmeliinin Resmi Gazetede yaymlanmas ile de ileyii, grev ve yetkileri kamuoyunun bilgisine ak hale gelerek daha saydam bir hale gelmitir. Bykeli Mehmet Yiit ALPOGANn 17 Austos 2004 tarihinde yeni Genel Sekreter olarak atanmas ile de sivilleme ile ilgili nemli bir dzenleme hayata geirilmitir. MGKnn yapsnda yaplan deiiklikler askerlerin muhalefeti ile karlamtr. zellikle MGK Genel Sekreterlii'ne bir sivilin atanmasnn kurumu siyasiletirecei ve yaplan deiikliklerle Genel Sekreterliin ilevsiz hale gelecei ynndeki eletiriler bizzat dnemin MGK Genel Sekreteri Orgeneral Tuncer KILIN tarafndan dile getirilmitir. MGK Genel Sekreteri Orgeneral Tuncer KILIN grevini devir teslim treninde yapt konumada: () MGK Genel Sekreterlii'nin bugn daha da glendirilmesi gerekirken, demokrasi adna tamamen ilevsiz hale getirilmesine ynelik yasa tasars almalarndan vazgeilmesinin ulusal karlarmz asndan zorunlu mtalaa edildiini, ilgili mercilere bizzat ilettim. Bu itibarla hibir aba harcanmadn sylemek, ahsma ve bu messeseye hakszlk olmaktadr' diyerek bu konudaki muhalefet yaplmadna ilikin olarak kendisine yneltilen eletirilere de cevap vermitir. 303 AK Parti iktidar dneminde Yksek Askeri ura (YA) toplantlar ve bu toplantlarda alnan kararlar srekli olarak siyasi tartmalara konu olmu ve YA toplantlar kendi ilevinin tesinde bir anlam yklenerek sivil-asker ilikilerinin snand bir alan olarak grlmtr. zellikle YAta alnan ihra kararlar ve YAn sivil yeleri olan Babakan ve Milli Savunma Bakannn bu kararlara erh koymalar siyasi tartmalarn temelini oluturmutur. YAn sivil yeleri bu dnemde alnan ihra kararlarnn hepsine erh koymalarn YA kararlarna kar yarg yolunun kapal olmasn

303

<http://www.milliyet.com.tr/2003/08/25/son/sontur46.html>.

413

gereke gstermilerdir.304Nitekim, Anayasann 125. maddesinde Yksek Askeri ura kararlarnn yarg denetimi dnda tutulmu olmas305 ve 926 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Personel Kanununun 50. ve 94. maddeleri ile durumlarnn YA tarafndan incelenmesi Genelkurmay Bakanlnca gerekli grlenlerin TSKdan ayrma ileminin YA karar ile yaplmasnn mmkn klnarak bu konuda takdir yetkisinin Genelkurmay Bakanlna braklm olmas bakan karar veya mterek kararname yolu ile yarg yolu ak bir ekilde TSKdan ayrlanlara gre eitsiz bir durumun ve ilgililer bakmndan maduriyetlerin ortaya kmasna neden olmutur. YA kararlarna erh konulmas dnemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi ZKK tarafndan Bir anayasa maddesinin uygulanma istemine muhalefet erhi koymak, idarenin kanunlarn uygulanmasn salama sorumluluu ile elimitir ve kanmca bu nedenle yasal dayanaktan yoksundur. Bu konudaki farkl dncenin ifade edilecei yer ve durum YA olmamalyd. Bu istisnai durum phesiz irticai faaliyetlere bulaanlara cesaret vermitir.306 eklinde deerlendirilerek, Genelkurmay II. Bakan Orgeneral Yaar BYKANIT tarafndan ise YA kararlar yarg denetimine ak olmad iin muhalefet ediyorum diyerek, Anayasa'nn bir hkmn yok kabul etmeniz mmkn deildir denilerek eletirilmitir.307 Grev sreleri dolan komutanlarn devir-teslim trenlerinde yaptklar konumalarn da siyasi iktidara muhalefeti seslendirmenin bir arac olarak kullanld grlmtr. 27 Austos 2003 tarihinde yaplan trende Orgeneral Cumhur ASPARUK: Milletler uzaydan dnyaya hakimiyetini kontrol ederken, maalesef biz Trk milleti olarak, yz yl geriye gidip bir ksr dng ierisinde, mavi akm, imam hatip okullar, tesettrller, tarikatlarla uramaktayz,308 28 Austos 2003te dzenlenen trende Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Blent ALPKAYA, Bugn lkemizin blnmez btnln ve cumhuriyetimizin laik ve demokratik yapsn tehdit eden i ve d kaynakl blc ve kktendinci faaliyetler maalesef iinde bulunduumuz Cumhuriyet'in 80. ylnda da varlklarn devam ettirmektedirler, 1. Ordu Komutan Orgeneral etin DOAN ise 20 Austos 2003te: ''Kukusuz bugn ulusal gvenliimizin korunmasnda ne kan en temel grev, laik, demokratik Cumhuriyetin andrlmasna geit verilmemesidir. Laik cumhuriyete sinsice saldrlarn srd, mtareke yllarn anmsatan aymazlk ve hatta ihanetlerin sergilendii bu dnemde, Cumhuriyet'e gnlden bal btn glerin el ve gnl birlii yapmas, birbirleriyle daha fazla

304

Fikret Bila, YAta erh Gerekesi, Milliyet Gazetesi, 7 Austos 2004, <http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetayArsiv&KategoriID=4&ArticleID=41607&PAGE=1>. 305 Anayasann 125. maddesine 5982 sayl Kanunun 11. maddesi ile Ancak, Yksek Asker rann terfi ilemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari her trl iliik kesme kararlarna kar yarg yolu aktr. cmlesi eklenerek yetersizlik, disiplinsizlik, ahlaki durum veya 926 sayl Kanunda sralanan sulardan hkmllk nedeni ile hakknda TSKdan ayrma ilemi yaplan personel iin yarg yolu almtr. 306 <http://www.milliyet.com.tr/2003/01/09/siyaset/asiy.html>. 307 Hrriyetim Almanak 2003, <http://dosyalar.hurriyet.com.tr/almanak2003/news_detail.asp?nid=122&sid=2>. 308 <http://dosyalar.hurriyet.com.tr/almanak2003/news_detail.asp?nid=122&sid=2>.

414

kenetlenmesi gerektiine inanyorum. Ulusumuz aydnlk yarnlar iin bir savam verirken, O'nun ordusu elbette onun yannda yer alacakt309 eklinde konumutur. Dnemin Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral zden RNEKe ait olduu iddia edilen ve 2003-2004 yllarn kapsayan gnlklerin Nokta Dergisinde yaynlanmas bu dneme ait darbe giriimlerini ortaya karmtr.310 Gnlklerde dnemin Kara Kuvvetleri Komutan Ayta YALMAN, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral zden RNEK, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Halil brahim FIRTINA ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral ener ERUYGURun Sarkz isimli bir darbe plannn hazrlklar iinde olduu anlatlmtr. Gnlklerin Nokta Dergisinde yaymlanmas zerine zden RNEKin ikyetiyle Nokta Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Alper GRM hakknda soruturma balatlm ve soruturma sonucunda iftira atmak ve hakaret etmek sularndan dava almtr. Ayrca zden RNEK hakknda pheli sfatyla askeri darbe hazrl iddiasyla soruturma balatlm, ancak savclk yetkisizlik karar vererek soruturma evrakn yetkili olduunu dnd Genelkurmay Bakanl Askeri Savclna gndermitir. Nokta Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Alper GRM, aleyhine iftira ve hakaret etme suundan alan davadan beraat etmi ve yaplan aratrmada gnlklerin zden RNEKin bilgisayarndan kt teknik raporla kesinlemitir. Genelkurmay Bakanl Askeri Savcl, asker kiiler hakknda grev ve sfatlarndan dolay soruturma balatlmasnn askeri kurum amirinin takdir ve deerlendirilmesine bal olmas nedeniyle soruturma evraknn Genelkurmay Bakanlna gndermi, Genelkurmay Bakanl mahkemeye gnderdii cevabi yazsnda ise iddia hakknda gerek, somut ve tutarl bir bilgi ve belge bulunmamas nedeniyle herhangi bir ilem yaplamadn bildirmitir. 28 Mart 2004 tarihinde yaplan Mahalli dareler Seimi, 3 Kasm 2002 Genel Seiminde olduu gibi AK Parti ve CHP ilk iki parti olarak kmas ile sonulanmtr. Seim sonucunda AK Parti girdii ilk mahalli idareler seiminde l Genel Meclisi yelikleri Seiminde %41,67, Belediye Bakanl Seiminde %40,18 ve Bykehir Belediyesi Bakanl Seiminde ise %46,06; seimin ikinci partisi olan CHP ise l Genel Meclisi yelikleri Seiminde %18,23, Belediye Bakanl Seiminde %20,72 ve Bykehir Belediyesi Bakanl Seiminde ise %24,45 orannda oy almtr.

309 310

<http://www.milliyet.com.tr/2003/08/20/son/sontur25.html>. Nokta Dergisi, Yl:1, 27 Mart-4Nisan 2007, Say:22.

415

416

1.2. 2002-2007 YILLARI ARASINDA GEREKLETRLEN SALDIRI VE SUKASTLER Bu dnemde lke gndeminde olduka nemli yer edinen ve kamuoyunu sarsmaya ynelik saldr ve suikastler gerekletirilmitir. Bunlardan ilki Ankara niversitesi Dil ve Tarih -Corafya Fakltesi retim yesi Do Dr. Necip HABLEMTOLUnun 18 Aralk 2002 gn ankayada evinin nnde vurularak ldrlmesidir. Failleri henz bulunamam olan sz konusu suikastn ardnda kimlerin olduuna ilikin pek ok iddia ortaya atlmtr. 15 Kasm 2003 Cumartesi gn stanbulda bulunan ili Beth srael ve Beyolu Neve alom Sinagoglarna El Kaide terr rgt tarafndan gerekletirilen bombalama eyleminde iki eylemci dahil 26 kii hayatn kaybetmi, 303 kii ise yaralanmtr. Bu saldrlardan 5 gn sonra, 20 Kasm 2003 Perembe gn ise HSBC Bank Genel Mdrlk binas ve ngilterenin stanbul Bakonsolosluu nnde meydana gelen bombal saldrlarda aralarnda ngilterenin stanbul Bakonsolosu Roger SHORTun da bulunduu 28 kii hayatn kaybetmi, 450 kii ise yaralanmtr. Her iki saldrya da El-Kaideye bal ehit Ebu Hafz el-Msri Tugay stlenmitir. Hakkrinin emdinli ilesinde 9 Kasm 2005 tarihinde daha nce PKK terr rgtne ye olmak suundan ceza alm olan Seferi YILMAZ adl bir kiiye ait Umut Kitabevine dzenlenen el bombal saldrda iki kii hayatn kaybetmi, ok sayda kii de yaralanmtr. Saldrnn ardndan Jandarma istihbarat astsubaylar zcan LDENZ ve Ali KAYA, ile itiraf Veysel ATE, devletin birliini ve lke btnln bozmak, adam ldrmek ve adam ldrmeye teebbs etmek, su ilemek iin anlamak sularndan tutuklanmlardr. Trabzon Santa Maria Kilisesi Rahibi Andrea SANTORO 5 ubat 2006 tarihinde 16 yandaki lise rencisi Ouzhan AKDNin kamuoyunda hayalet silah olarak bilinen Glock marka bir tabanca ile gerekletirdii silahl saldr sonucunda hayatn kaybetmitir. Misyonerlik faaliyetlerine kar gerekletirildii iddia edilen olayn tek faili olan Ouzhan AKDN 18 yl 10 ay 20 gn hapis cezasna arptrlmtr. Dantay 2. Dairesine 17 Mays 2006 tarihinde stanbul Barosuna kaytl avukat Alparslan ARSLAN tarafndan yine Glock marka tabanca ile gerekletirilen silahl saldrda Dantay kinci Daire yesi Mustafa Ycel ZBLGN hayatn kaybetmi, drt Dantay yesi ise yaralanmtr. Saldrgan ilk ifadesinde olay Dantay kinci Dairesinin trban karar nedeniyle gerekletirdiini belirterek Aldklar karar Allahn adaletine smyor. Cezalandrmak istedim demitir.311 Ancak daha sonra Alpaslan ARSLANn saldr ile ilgili olarak birlikte hareket ettii kiilerin, Cumhuriyet Gazetesine bomba atan kiiler olduunun ortaya kmas ile saldr farkl bir nitelik kazanmtr. Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant DNK 19 Ocak 2007 tarihinde Agos Gazetesi binasnn knda Trabzonun Pelitli Beldesinden gelen Ogn SAMAST adl saldrgan tarafndan
311

< http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/373612.asp>.

417

gerekletirilen silahl saldr sonucunda hayatn kaybetmitir. Hrant DNK cinayeti davasnda, saldrgan Ogn SAMAST, azmettirici Yasin HAYAL, yardmc istihbarat eleman Erhan TUNCEL ile birlikte 19 kii yarglanmtr. Yarglama neticesinde sanklardan Ogn SAMAST 21 yl 6 ay hapis cezasna, Yasin HAYAL arlatrlm mebbet hapis cezasna arptrlm, Erhan TUNCEL ise Hrant DNKi tasarlayarak ldrmek suundan beraat etmitir. Davada mahkeme btn sanklarn, silahl terr rgtne ye olmak suundan ise beraatlarna karar vermitir. Malatya'da 18 Nisan 2007 tarihinde Hristiyanlkla ilgili kitap ve bror basan Zirve Yaynevi be kii tarafndan baslm ve sz konusu yaynevinde alan Alman uyruklu Tilman Ekkehart GESKE ile Necati AYDIN ve Uur YKSEL boazlar kesilerek ldrlmtr. Saldrganlar ilk beyanlarnda ldrdkleri kiilerin Malatya ilinde misyonerlik faaliyetleri iersinde olduklarn, Mslmanl ktlediklerini ve bu yzden ldrdklerini beyan etmilerdir. Dava ile ilgili olarak hazrlanan ek iddianame ile emekli Orgeneral Ahmet Hurit TOLON silahl terr rgtn kurma ve ynetme, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetini ortadan kaldrmaya veya grevini yapmasn engellemeye teebbs etme, tasarlayarak kasten ldrmeye azmettirme, kiiyi hrriyetinden yoksun klmaya azmettirme ve konut dokunulmazln ihlale azmettirme ve nitelikli yamaya teebbse azmettirme sularndan bir numaral pheli olarak yarglanmaktadr. 25 Nisan 2007 gn Yksekretim Kurulunun (YK) merkez binas nne gelen bir ahs YK Bakan Prof. Dr. Erdoan TEZ ile grmek istediini belirtmi ve gvenlik grevlilerinin kendisine mani olmalar zerine havaya el ate ederek olay yerinden kamtr. Olay gerekletirdii tespit edilen Nurullah LGN ve olayn azmettiricisi olarak Blent ASKEROLU ile birlikte toplam alt kii yakalanm ve yakalanan Nurullah LGN'n zerinden Kuvay Milliye Derneine ait bir kartn bulunduu tespit edilmitir. Cumhuriyet Gazetesi izeri olan Turhan SELUKun 16 Nisan 2006da bana trban balam domuz ekli izmesi kamuoyunda byk tartmalara ve tepkiye yol am ve bu olay sonrasnda 5-10-11 Mays 2006 tarihlerinde Cumhuriyet Gazetesine defa el bombas atlmtr. Sz konusu karikatre ynelik tepkilere Cumhuriyet Gazetesi Bayazar lhan SELUK 23 Mays 2006 tarihli yazsnda Turhann karikatrnde trban takm domuzun resmedilmesine mrteci hemen tepki gsterdi, nk karikatrde kendini gryor karln vermesi de mevcut gerginlii daha da artrmtr. Cumhuriyet Gazetesinin bombalanmtr. Bu olay sonras dava alm ve yarglama devam etmektedir.

1.3. 367 TARTIMALARI VE CUMHURBAKANLII SEM Cumhurbakanl seimlerinin yaplaca 2007 ylna girilmesi ile beraber cumhurbakanl seimi ve kimin cumhurbakan seilecei konusu Babakan Recep Tayyip ERDOANn 2007 Nisan

418

ayna kadar cumhurbakanl seimini konumayacaklar aklamasna312 ramen siyasetin bir numaral tartma konusu olmutur. Cumhurbakanl seimi giderek AK Partiye kar muhalefetin younlat bir alan haline gelmi ve irtica-laiklik-trban tartmalarnn etrafnda cereyan etmeye balamtr. Tartmalarn zellikle Babakan Recep Tayyip ERDOANn cumhurbakanl aday olaca varsaym zerinde younlamas ile beraber cumhurbakanl seimi konusuna TSKnn dahil edilmeye alld grlmtr. CHP Genel Bakan Deniz BAYKALn Erdoan cumhurbakan olmamal. Silahl kuvvetler buna kaytsz kalmayacaktr diye dnyorum.313 ve Babakan Bakomutan olamaz. TSK ile uyumsuz birinin bakomutanlk yetkisini de kuanan cumhurbakanlna oturmas engellenmelidir. Kamuoyuna cumhurbakanl seiminin bakomutanlk boyutunu da anlatmalyz314 ynndeki aklamalar ile cumhurbakanl seimi tartmalarnn odana TSKnn ekilmeye alldn gstermektedir. Genelkurmay Karargahnda, 12 Nisan 2007 tarihinde kuvvet komutanlarnn da hazr bulunduu bir basn bilgilendirme toplantsnda Genelkurmay Bakan Orgeneral Yaar BYKANIT: seilecek cumhurbakan ayn zamanda TSKnn bakomutandr. Bu ynyle TSKy yakndan ilgilendirmektedir. Biz hem cumhurbakanmzn hem de ayn zamanda bakomutanmzn Silahl Kuvvetler ve Trk milletinin sahip olduu cumhuriyetin temel deerlerine, anayasamzda ifadesini bulan laik, demokratik ve sosyal hukuk devleti idealine, devletin niter yapsna bal ama szde deil zde, bunu davranlarna yanstacak ekilde bir cumhurbakannn oraya seileceine olan inancm belirtmek istiyorum. Tabii ki yasal mevzuat, anayasay, hukuku, cumhurbakan nasl seiliyor, bunlarn hepsini biliyoruz. Hem vatanda hem TSKnn bir personeli olarak cumhuriyetin temel deerlerine szde deil zde sahip olan bir kiinin cumhurbakan seilecek olmasn umut ediyoruz. Bunu biz bilemeyiz. Karar Meclisin karardr. Cumhurbakanl konusunda zaten bundan baka da bir ey syleme durumunda deilim. Hukuken de hakka sahip deilim.315 diyerek cumhurbakanl seimi hakknda tartmalara dahil olmutur. Cumhurbakan Ahmet Necdet SEZER de 13 Nisan 2007 tarihinde Harp Akademileri Konferansnda yapt konumada: Trkiye'de siyasal rejim, Cumhuriyet kurulduundan beri, hibir dnemde gnmzde olduu kadar tehlikeyle kar karya kalmamtr. Laik Cumhuriyet'in temel deerleri ilk kez aka tartma konusu yaplmaktadr. ve d gler, bu konuda ayn ama dorultusunda kar birlii iinde hareket etmektedir. D gler, Trkiye'nin slam lkelerine model olabilmesi iin ncelikle siyasal rejiminin "laik Cumhuriyet"ten, "demokratik Cumhuriyet" ad altnda, "Ilml slam Cumhuriyeti"ne dntrlmesini ngrmektedirler. Ilml slam, Devlet'in sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuksal dzeninin din kurallarndan belli lde etkilenmesi anlamna

312 313

Yeni afak, Allahtan geldik ona dneceiz, 28 Kasm 2006. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/03/18/gnd117.html>. 314 < http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=5756362&tarih=2007-01-11>. 315 <http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/405466.asp>.

419

gelmektedir. Bu niteliiyle Ilml slam modeli, slam' kabul eden dier lkeler iin bir ilerleme saylsa da, Trkiye Cumhuriyeti ynnden byk bir geriye gidi, daha ak sylemiyle, "irticai" bir modeldir. Trkiye blge iin, ancak laik, demokratik hukuk devleti nitelii ile rnek oluturabilir; bu yndeki deneyimlerini paylamaya hazrdr.316 diyerek mevcut tartma ortamna rejim tartmasn da eklemitir. Cumhurbakanl seimine ynelik muhalefetin bir dier arac ise Yargtay On ursal Cumhuriyet Basavcs Sabih KANADOLUnun ortaya att gr olmutur. KANADOLU, TBMM'nin cumhurbakan seimi iin Anayasa'nn 102. maddesinde ngrlen ye tam saysnn te iki ounluu ile toplanmas gerektii, ilk turda TBMM Genel Kurulunda en az 367 kii bulunmamas durumunda dier turlara geilemeyeceini ve Anayasa uyarnca erken seimin kanlmaz olacan ileri srmtr. Bu gr uyarnca o dnemde 354 milletvekili ile TBMMde temsil edilen AK Partinin muhalefet destei olmadan yeni cumhurbakann semek iin TBMM Genel Kurulunu toplayamayacakt. Sabih KANADOLU bu grnn yan sra, Bugnk siyasi tablonun sorumlusu yksek yargdr. nceki aymazl imdi gstermeyeceini umuyorum diyerek Anayasa Mahkemesini etki altna almaya matuf aklamalar da yapmtr.317 Cumhurbakanl seimi tartmalar devam ederken 24 Nisan 2007 tarihinde Ak Parti Grup Toplantsnda cumhurbakan aday olarak Abdullah GL aklanmtr. 27 Nisan 2007 Cuma gn yaplan Cumhurbakanl seimi birinci oylamada 361 milletvekili oy kullanm, seime tek aday olarak katlan Abdullah GL 357 oy alm, 3 oy geersiz, 1 oy ise bo kmtr. Cumhurbakan seimi iin yaplan oylamada Anayasa'nn 102. maddesinde ngrlen te iki ounluun salanamamas zerine Cumhurbakan seiminin ikinci oylamasnn 2 Mays 2007 aramba gn yaplmas kararlatrlmtr. CHPnin yan sra cumhurbakanl seimlerinde ortak hareket etme karar alan ANAP ve Doru Yol Partisi (DYP) de oylamaya katlmama karar almlard r. Oylamaya Ak Parti milletvekilleri dnda Esat CANAN (CHP), mmet KANDOAN (DYP), Mehmet ERASLAN (DYP), Mira AKDOAN (ANAP), Hasan ZYER (ANAP), bamszlar Hamza ALBAYRAK, Sleyman BLNMEZ, lk GNEY, Fuat GEEN, Gksal KKAL katlmlardr.318 lk tur seimin ardndan ayn gn iinde CHP tarafndan Anayasa Mahkemesine bavuruda bulunularak cumhurbakan seimine ilikin ilk oylamann Anayasann 96. ve 102. maddelerine aykrl savyla iptali ve iptal karar yrrle girinceye kadar bu uygulama ile oluan itzk hkmnn yrrlnn durdurulmasna karar verilmesi istenmitir.

316

<http://www.tccb.gov.tr/ahmet-necdet-sezer-konusmalari/495/56552/harp-akademileri-konferansindayaptiklari-konusma.html>. 317 <http://www.milliyet.com.tr/kanadoglu--umarim--anayasa-mahkemesi-aymazlikyapmaz/siyaset/haberdetayarsiv/18.03.2007/192495/default.htm>. 318 <http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil5/bas/b096m.htm>.

420

1.4. CUMHURYET MTNGLER Cumhurbakanl seimleri ncesinde emekli orgeneral ener ERUYGURun genel bakanln yapt Atatrk Dnce Dernei ve ada Yaam Destekleme Derneinin nderliinde eitli sivil toplum kurulularnn katlmyla bir dizi miting dzenlenmitir. Cumhuriyetine sahip k mesaj etrafnda kurgulanan ve Laik deilsen layk deilsin, ankayada imam istemiyoruz, ankaya yollar eriata kapal, Tayyip baksana ka kiiyiz saysana gibi iktidar kart sloganlarn sklkla atld mitinglerde Babakan Recep Tayyip ERDOANn veya baka bir AK Partili siyasetinin cumhurbakan adaylna kar dzenlenmitir. lki 24 Mart 2007 tarihinde Mersinde dzenlenen cumhuriyet mitingi daha sonra 31 Mart Antalya, 14 Nisan Ankara, 29 Nisan stanbul, 5 Mays Manisa-anakkale, 13 Mays zmir, 20 Mays Samsun, 26 Mays Denizli ve 9 Haziran Diyarbakr mitingleriyle devam etmitir. Sz konusu mitinglerde dikkat eken husus ise mitingleri dzenleyen kii ve kurulularn darbe giriiminde adlarnn gemi olmasdr. zellikle yukarda da belirtildii zere sz konusu mitinglerin dzenlenmesinde ba eken Atatrk Dnce Derneinin Genel Bakan olan emekli Orgeneral ener ERUYGURun emekli Oramiral zden RNEKe ait gnlklerde darbe giriimlerinde adnn gemi olmas ve ERUYGURun cumhuriyet mitinglerinde oynad etkin roln ise o zaman yapamad darbe giriimini sivil toplum rgtlerinin faaliyetleri zerinden yapmaya alt eklinde yorumlanmtr.

2. 27 NSAN BLDRS VE BLDR SONRASI GELMELER 2.1. 27 NSAN BLDRS Cumhurbakanl seiminin ilk tur oylamasnn yapld ve ana muhalefet partisi CHPnin sz konusu oylamay Anayasa Mahkemesine tad gnn gecesinde Genelkurmay Bakanlnn laiklik ilkesinin andrld gr zerine temellenen basn aklamas gelmitir. Saat 23.17de Genelkurmay Bakanl internet sitesinde yaynlanan sz konusu basn aklamasnda eitli laiklik kart olduu dnlen uygulamalardan rneklerden verilmekte ve cumhurbakanl seim srecinde laiklik konusunun tartlyor olmasndan duyulan rahatszlk belirtilerek TSKnn bu tartmalarda taraf olduu ve laikliin savunucusu olduu, TSKnn yaplmakta olan tartmalarla ilgili gerektiinde tavrn ve davranlarn ak ve net bir ekilde ortaya koyaca ve TSKnn kendisine kanunlarla verilmi olan ak grevleri eksiksiz yerine getirme kararllnda olduu vurgulanmtr.

Genelkurmay Bakanl Basn Aklamas Tarih: 27 Nisan 2007 421

No: BA-08/07 Trkiye Cumhuriyeti devletinin, bata laiklik olmak zere, temel deerlerini andrmak iin bitmez tkenmez bir aba iinde olan bir ksm evrelerin, bu gayretlerini son dnemde artrdklar mahede edilmektedir. Uygun ortamlarda ilgili makamlarn, srekli dikkatine sunulmakta olan bu faaliyetler; temel deerlerin sorgulanarak yeniden tanmlanmas isteklerinden, devletimizin bamszl ile ulusumuzun birlik ve beraberliinin simgesi olan milli bayramlarmza alternatif kutlamalar tertip etmeye kadar deien geni bir yelpazeyi kapsamaktadr. Bu faaliyetlere girienler, halkmzn kutsal dini duygularn istismar etmekten ekinmemekte, devlete ak bir meydan okumaya dnen bu abalar din kisvesi arkasna saklayarak, asl amalarn gizlemeye almaktadrlar. zellikle kadnlarn ve kk ocuklarn bu tr faaliyetlerde n plana karlmas, lkemizin birlik ve btnlne kar yrtlen ykc ve blc eylemlerle artc bir benzerlik tamaktadr. Bu balamda; Ankarada 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram kutlamalar ile ayn gnde Kur'an okuma yarmas tertiplenmi, ancak duyarl medya ve kamuoyu basklar sonucu bu faaliyet iptal edilmitir. 22 Nisan 2007 tarihinde anlurfada; Mardin, Gaziantep ve Diyarbakr illerinden gelen baz gruplarn da katlm ile, o saatte yataklarnda olmas gereken ve yalar ile uygun olmayan a d kyafetler giydirilmi kk kz ocuklarndan oluan bir koroya ilahiler okutulmu, bu srada Atatrk resimleri ve Trk bayraklarnn indirilmesine teebbs edilerek geceyi tertipleyenlerin gerek ama ve niyetleri aka ortaya konulmutur. Ayrca, Ankarann Altnda ilesinde Kutlu Doum leni iin ilede bulunan tm okul mdrlerine katlm emri verildii, Denizlide l Mftl ile bir siyasi partinin ortaklaa dzenledii etkinlikte ilkretim okulu rencilerinin balar kapal olarak ilahiler syledii, Denizlinin Tavas ilesine bal Nikfer Beldesinde drt cami bulunmasna ramen, Atatrk lkretim Okulunda kadnlara ynelik vaaz ve dini sylei yapld yolunda haberler de kaygyla izlenmitir. Okullarda kutlanacak etkinlikler, Milli Eitim Bakanlnn ilgili ynergelerinde belirtilmitir. Ancak, bu tr kutlamalarn ynerge d talimatlarla yerine getirildii tespit edilmi ve Genelkurmay Bakanlnca yetkili kurumlar bilgilendirilmesine ramen, herhangi bir nleyici tedbir alnmad gzlenmitir.

422

Anlan faaliyetlerin nemli bir ksmnn bu tr olaylara mdahale etmesi ve engel olmas gereken mlki makamlarn msaadesi ile ve bilgisi dahilinde yaplm olmas meseleyi daha da vahim hale getirmektedir. Bu rnekleri oaltmak mmkndr. Cumhuriyet kart olan ve devletimizin temel niteliklerini andrmaktan baka ama tamayan bu irticai anlay, son gnlerdeki baz gelimeler ve sylemlerden de cesaret almakta ve faaliyetlerinin kapsamn geniletmektedir. Blgemizdeki gelimeler, din ile oynamann ve inancn siyasi bir syleme ve amaca alet edilmesinin yol aabilecei felaketlerin ibret alnmas gereken rnekleri ile doludur. Kutsal bir inancn zerine yklenmeye allan siyasi bir sylem veya ideolojinin inanc ortadan kaldrarak, baka bir eye dnt, lkemizde ve lke dnda grlebilmektedir. Malatyada ortaya kan olayn bunun arpc bir rnei olduu ifade edilebilir. Trkiye Cumhuriyeti devletinin ada bir demokrasi olarak, huzur ve istikrar iinde yaamasnn tek artnn, devletin Anayasamzda belirlenmi olan temel niteliklerine sahip kmaktan getii phesizdir. Bu tr davran ve uygulamalarn, Sn. Genelkurmay Bakannn 12 Nisan 2007 tarihinde yapt basn toplantsnda ifade ettii Cumhuriyet rejimine szde deil zde bal olmak ve bunu davranlarna yanstmak ilkesi ile tamamen elitii ve Anayasann temel nitelikleri ile hkmlerini ihlal ettii ak bir gerektir. Son gnlerde, Cumhurbakanl seimi srecinde ne kan sorun, laikliin tartlmas konusuna odaklanm durumdadr. Bu durum, Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan endie ile izlenmektedir. Unutulmamaldr ki, Trk Silahl Kuvvetleri bu tartmalarda taraftr ve laikliin kesin savunucusudur. Ayrca, Trk Silahl Kuvvetleri yaplmakta olan tartmalarn ve olumsuz yndeki yorumlarn kesin olarak karsndadr, gerektiinde tavrn ve davranlarn ak ve net bir ekilde ortaya koyacaktr. Bundan kimsenin phesinin olmamas gerekir. zetle, Cumhuriyetimizin kurucusu Ulu nder Atatrkn, Ne mutlu Trkm diyene! anlayna kar kan herkes Trkiye Cumhuriyetinin dmandr ve yle kalacaktr. Trk Silahl Kuvvetleri, bu niteliklerin korunmas iin kendisine kanunlarla verilmi olan ak grevleri eksiksiz yerine getirme konusundaki sarslmaz kararlln muhafaza etmektedir ve bu kararlla olan ball ile inanc kesindir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur.

423

2.2. HKMETN BLDRYE CEVABI Genelkurmay Bakanlnn cumhurbakanl seim srecinden yola karak siyaset kurumuna ve yargya mdahale nitelii tayan basn aklamasna Hkmet tarafndan ertesi gn cevap verilmitir. Adalet Bakan ve Hkmet Szcs Cemil EK tarafndan, 28 Nisan 2007 gn saat 15.00da, Hkmet adna aklama yaplm ve Hkmet sz konusu basn aklamasna sert bir tepki ortaya koyarak daha nce askeri mdahalelere maruz kalan hibir Hkmetin yapamad bir duru sergilemitir. Hkmetin sz konusu basn aklamasna cevabnda ncelikle bu tr bir aklamann Hkmete kar bir tutum olarak algland ifade edilerek bu tr bir aklamann demokratik devlet dzeni bakmndan yadrganmas gereken bir durum olduu belirtilmitir. Aklamada Genelkurmay Bakanlnn ballk ve sorumluluk durumu hatrlatlarak Genelkurmay Bakanlnn herhangi bir konuda Hkmete kar bir ifade kullanmasnn demokratik bir hukuk devletinde dnlemeyecek bir husus olduu vurgulanmtr. Aklamada ayrca, cumhurbakan seim srecinde bir gece yars aklamas yaplm olmasnn Anayasa Mahkemesini etkilemeye ynelik bir giriim olarak alglanaca, Hkmetin Anayasa ile belirlenen demokratik, laik, sosyal bir hukuk devleti olma nitelii konusunda herkesten daha fazla taraf ve hassas olduu, Trkiye'nin her sorununun hukuk kurallar ve demokrasi iinde zlecei ve Hkmet ile TSKy kar karya getirme niyetinde olanlarn bu abalarnn boa karlmas gerektii hususlar belirtilmitir. Adalet Bakan ve Hkmet Szcs Cemil EK'N 28 Nisan 2007 gn saat 15.00'te yapt aklama aada sunulmutur: ''Dn Genelkurmay bakanl tarafndan eitli konulardaki grlerini ifade eden bir aklama basn yayn organlarna gece yars verilmi ve Genelkurmay bakanlnn internet sitesinde yaynlanmtr. Bu aklama Hkmete kar bir tutum olarak alglanmtr. Kukusuz, demokratik bir dzende bunun dnlmesi dahi yadrgatcdr. ncelikle sylemek isteriz ki, Babakana bal bir kurum olan Genelkurmay Bakanlnn herhangi bir konuda Hkmete kar bir ifade kullanmas demokratik bir hukuk devletinde dnlemez.

424

Genelkurmay Bakanl, Hkmetin emrinde, grevleri Anayasa ve ilgili yasal arla tayin edilmi bir kurumdur. Anayasamza gre, Genelkurmay Bakan grev ve yetkilerinden dolay Babakana kar sorumludur. Bu metnin basn yayn organlarna verilmesi ve Genelkurmay'n internet sitesinde yaynlanmasndaki zamanlama manidardr. ncelikle, devletimizin yce makam olan Cumhurbakanlna 11. Cumhurbakann seme srecinde byle bir metnin, hem de geceyars ortaya kmas son derece dikkat ekicidir. Bunun, bu hassas dnemde, Anayasa Mahkemesi eksenli tartmalar yaplrken ortaya kmas, yce yargy etkilemeye ynelik bir giriim olarak alglanacaktr. Herkes unu aka bilmelidir ki, Hkmetimiz, devletimizin Anayasa'nn 1,2 ve 3. maddelerindeki temel ve vazgeilmez ortak deerleri, lkemizin birlik ve btnl, milletimizin saygnl, Trkiye'nin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olma nitelii konusunda herkesten daha fazla taraftr ve hassastr. Trkiye'nin milli birlik ve btnl ve Trk Milletinin esenlii bu deerlerin korunmas ile mmkndr. Cumhuriyetimizin temel niteliklerine, Anayasa ve yasalara aykr, gerek ve tzel kiiler tarafndan zaman zaman ortaya konan hibir tutum ve davran tasvip etmek mmkn deildir. Bu durumlarda zaten bata Cumhuriyet Savclar olmak zere, soruturma makamlar hi kimseden izin almadan gerekli soruturmalar yapma yetkisine sahiptirler. Bu konularda gereini yapmak vazifeleridir. Ayrca Hkmetimizin ve bal birimlerin gerek basn yoluyla duyulan, gerekse eitli ortamlarda dile getirilen, devletimizin temel deerleri ile elien uygulamalar konusunda duyarsz kalmas szkonusu olamaz. Bu nedenle ilgili metinde Genel Kurmay Bakanl'nn Hkmetle ilikileri bakmndan son derece yanl ifadelerin yer almas zc olmutur. Devletimizin tm temel kurumlarnn bu konularda daha zenli ve dikkatli olmas gerektii, Trkiye'nin glenme, modernleme ve demokratik standartlarn ykseltme srecinin salkl yrmesi bakmndan zorunludur. Aksi halde devletimizin glenmesine, lkemizin huzur ve refahna telafi edilemez zararlar verilmi olacaktr.

425

Devletimizin temel deerlerini koruma konusunda birincil grev Hkmetindir, Hkmet bu konuda tavizsiz bir ekilde taraf olduu iin, Hkmete bal tm kurumlarn da bu dorultuda taraf olmalar zaten eyann tabiat gereidir. Trkiye'nin her sorunu hukuk kurallar ve demokrasi iinde zlecektir. Aksi bir dnce ve tutum asla kabul edilemez. Herkese ve her kuruma den grev, bu srecin ilemesini kolaylatrmaktr. Bunun dndaki araylarn lkemize ve milletimize ne kadar zarar verdii gemite yeteri kadar, ac biimde tecrbe edilmitir. Hkmetimiz, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan cumhuriyetimizi daha da glendirmek ve demokrasimizi zedeletmemek konusunda tam bir kararllk iindedir. Cumhuriyetimiz ve Demokrasimiz vazgeilmez, geri dndrlemez bir kazanmdr. Bugn devletimizin temel niteliklerini korumak konusunda hepimiz el ve gnl birlii iinde gelecee nasl daha gl yrrz onun mcadelesini vermeliyiz. Enerjimizi i tartmalarla tketmek yerine lkemizi kresel rekabette daha gl hale getirmeye ve milletimizin refah ve mutluluunu arttrmaya sarfetmeliyiz. Bu balamda, baz iyi niyetli olmayanlarn hkmetimizle Trk Silahl Kuvvetlerimizi kar karya getirme abalarn boa karmalyz. Trkiye'nin uluslararas toplumda itibarn zedeleyen, ada dnyadaki konumumuza zarar veren, Trk ekonomisinin istikrarn tehdit eden, demokrasiye aykr ve Trk Milletinin vicdannda yara aan davranlardan tm sorumluluk sahiplerinin kanmas gereklidir. Gven ve istikrar zedeleyenler, lkemizin ve milletimizin ali menfaatleri bakmndan douraca olumsuz sonularn sorumluluunu da ykleneceklerini bilmelidirler.''319

2.3. BLDR SONRASI TEPKLER Genelkurmay Bakanl tarafndan yaplan basn aklamasna siyasi partilerin

yneticilerinden ve uluslararas camiadan tepkiler gelmitir. CHP Genel Bakan Deniz BAYKAL, bildirinin ertesi gn yapt aklamada gelinen durumdan hkmeti sorumlu tutarak: Trkiye, devlet kurumlarnn uyar yapma gereini duyduu bir noktaya srklenmitir. Bunun sorumlusu

319

Babakanlk BasnMerkezi,<http://www.bbm.gov.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=1691>.

426

iktidardr.320 demi ve ''Eer demokratik rejim yozlar cumhuriyete zarar verirse sadece Cumhuriyete deil, Trkiyenin birlik ve btnlne de zarar vermi olur.() Trkiye'de bunu yapabilecek anlay, birikim ve siyasi kadrolar vardr. Siyaset ilemektedir. Siyaset danmadr, istiaredir, uzlamadr, akl akldan stndre inanmaktr. Ben dediim dedik, ben bilirim yaklam ile ne siyaset ne demokrasi ne cumhuriyet yarar grr. inde bulunduumuz bu tabloyu bu ekilde deerlendirmemiz gerekir diye dnyorum.321 aklamas ile daha nce AK Partinin kendileri ile uzlama salayarak cumhurbakan aday gstermesi gerektii ynndeki grlerine atfta bulunmutur. CHP Genel Bakan Yardmcs Onur YMEN ise ayn gn yapt aklamada: Genelkurmayn tespitleri bizim tespitlerimizden farkl deildir. Ne mutlu Trkm diyene kelimesini kimse kmseyemez ve bunu kmseyenleri devletin dman sayarz. Laiklie hakaret edeceksiniz ve sonra diyeceksiniz Ben deitim ve bu lkenin cumhurbakan olacaksnz. Bunlar sylediinizde siz ocuk deildiniz. Sayn Gl bu szleri sylediinde milletvekiliydi, elimizde belgeleri var. Bunu herkes bilsin ki Trk halknn tahamml eiini ayorsunuz. Biz Trkiye'yi Atatrk dmanlarna teslim etmeyeceiz.''322 szleriyle adeta basn aklamasnn partilerinin grleri ile rttn dile getirmitir. DYP Genel Bakan Mehmet AAR da byle bir basn aklamasn beklemediini belirten demecinde: Trkiyenin, her trl zorluu, milletin yksek iradesi iinde her zaman arzuladmz sandk yoluyla zmekte bir zorluu olmayacaktr. Genelkurmaydan byle bir aklama beklemiyordum. Benim siyasette millet dnda hibir yolum olamaz deerlendirmesinde bulunmutur. ANAP Genel Bakan Erkan MUMCU ise, lke bir krizle kar karya, zm derhal seime gitmektir. Kim ankayaya kmak istiyorsa seim srecinde adayln ilan etmelidir. Millet reyini ona gre kullanacaktr. Biz btn bu sre boyunca demokrasiden yana olacamz bir kez daha ilan ediyoruz. erken seim ve cumhurbakann halkn semesi ynndeki grlerini yinelemitir.323 ABD Dileri Bakan Condoleezza RICE: Amerika Birleik Devletleri tamamen Trk demokrasisi ve anayasal srelerini destekler ve bu seim, seim sistemi ve seim sisteminin sonular ve anayasal srecin sonularnn desteklenmesi gerektii anlamna gelmektedir..324 diyerek anayasal srecin devam ynnde gr belirtmitir. Bu aklamann akabinde ise ABD Dileri Bakanl Szcs Tom CASEY verdii cevapta Biz ordunun veya herhangi bir kimsenin anayasal srece

320 321

<http://www.zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=661781>. <http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=533251>. 322 <http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=533236>. 323 <http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6426623_p.asp>. 324 Christopher Torchia, U.S., EU Warn Turkish Military to Avoid Politics, ChicagoTribune,May3, 2007.

427

mdahale etmesini veya anayasal yol dnda ilave bir ey yapmasn istemiyoruz. 325 szyle askeri mdahaleye kar olduklarn aklamtr. Avrupa Birlii Komisyonunun Genilemeden Sorumlu yesi Olli REHN ise yapt aklamada Trk ordusunun politika dnda kalmas gerektiinin belirterek, Ordu, siyaseti seilmi kiilere brakmaldr eklinde tepki gstermitir. REHN ayrca, Asker, demokrasiye, laiklie ve asker-sivil arasndaki demokratik dzenlemelere sayglysa, cumhurbakanl srecinin dnda olmal eklinde konuarak bu srecin Trkiye iin bir test olduunu sylemitir.326 Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah GL ise kendisinin cumhurbakanl adayl ile ilgili olarak; Bu sre devam ediyor. Dolaysyla herhangi bir biimde adaylmn geri ekilmesi sz konusu deil. Bu bir gecede alnm bir karar deil. Uzun yoklamalar, gr al verileri neticesinde ortaya km bir adaylktr. Dolaysyla bu sre devam ediyor. Anayasa Mahkemesi kararn hep birlikte beklememiz gerekiyor." 327 aklamasnda bulunarak sz konusu basn aklamas ile gelinen srece ramen adaylktan ekilmeyeceini ve Anayasa Mahkemesinin kararna gre bir yol izleyeceinin iaretini vermitir.

2.4. ANAYASA MAHKEMESNN 367 KARARI Cumhurbakanl seiminin ilk tur oylamasnn yapld 27 Nisan 2007 gn CHP tarafndan Anayasa Mahkemesine bavuruda bulunulmu ve sz konusu oylamann iptali ve iptal karar yrrle girinceye kadar bu uygulama ile oluan itzk hkmnn yrrlnn durdurulmas istenmitir. Ayn gnn gecesinde Genelkurmay Bakanl basn aklamas ile cumhurbakanl seimi farkl bir boyut kazanmtr. Sz konusu aklama ile hem sivil siyasete mdahale edilmek istenmi hem de Anayasa Mahkemesi gndemindeki bir konuya ilikin olarak etki edilmitir. Anayasa Mahkemesi zerinde basn aklamas ile kurulan etki mekanizmas siyasilerin basna yansyan demeleri ile de devam etmitir. CHP Genel Bakan Deniz BAYKALn Anayasa Mahkemesi'nin 367 milletvekili bulunmadan Cumhurbakan seilemeyecei ynnde karar vermesinin Trkiye'yi belli bir rahatlamaya gtrecei, Anayasa Mahkemesi'nin 367 milletvekili bulunmadan Cumhurbakan seilebilecei ynnde bir karar vermesi durumunda ise Trkiye'nin tehlikeli bir atmaya srkleneceini iddia etmesi mevcut kriz ortamnda yargya mdahalenin ve etki altna almann bir ifadesi olarak yorumlanmtr.328 Yukarda bahsedilen kriz ortam ierisinde Anayasa Mahkemesi kararn 1 Mays 2007 gn vermi ve cumhurbakanl seimi iin gerekli toplant ve karar yetersaysnn TBMM ye

325 326

Quote in White House Says Turkish Democracy Continues to Function, Turkish DailyNews,May9,2007. <http://www.milliyet.com.tr/2007/04/28/son/sondun12.asp>. 327 <http://www.milliyet.com.tr/2007/04/29/son/sonsiy01.asp>. 328 <http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=533915>.

428

tamsaysnn te iki ounluu olduu, baka bir deyile, 367 olduunu Anayasann ngrd sonucuna varmtr. 329 Anayasa Mahkemesi kararnda; Anayasann 102. maddesinin ilk fkrasnda Cumhurbakannn seimi iin ngrlen te iki ounluk, dava konusu Meclis kararna ilikin birinci oylama ynnden hem toplant hem de karar yetersaysn kapsamaktadr. Bu nedenle, tzn 121. maddesinde de yaplan gnderme dorultusunda ayn yetersaynn benimsenmi olduunun kabul gerekmektedir. Oysa TBMMnin 27.4.2007 gnl, 96. Birleiminde 11. Cumhurbakan seimiyle ilgili birinci oylamaya geilmeden nce Cumhurbakan seiminde uygulanmas gereken toplant yetersaysnn Anayasann 96. maddesinde ngrlen toplant yetersays olduu Meclis kararyla saptanmtr. Bylece, Anayasann 102. maddesine yaplan gnderme nedeniyle, Cumhurbakan seimine ilikin toplant ve karar yetersaysnn ilk oylamada TBMM ye tamsaysnn te ikisini oluturan 367 olduunu ngrd sonucuna varlan tzn 121. maddesi dava konusu Meclis kararna ilikin birinci oylama ynnden deitirilerek toplant yetersays konusunda, Anayasann 96. maddesindeki genel kural dorultusunda TBMM ye tamsaysnn en az te birini oluturan 184 oyun yeterli olduu kabul edilmitir. Toplant ve karar yetersaysnn ilk oylamada TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu, bu balamda 367 olduunu ngrd sonucuna varlan Anayasann 102. maddesinin ilk fkras karsnda, bu ounluun 184 olarak uygulanmas sonucunu douran eylemli tzk deiiklii niteliindeki dava konusu TBMM Karar Anayasann 102. maddesine aykrdr. ptali gerekir. deerlendirmesinde bulunmu ve mevcut siyasi kriz srecinde baka bir aamaya geilmitir.

2.5. ERKEN SEM KARARI Anayasa Mahkemesinin cumhurbakanl seiminin ilk tur oylamasn iptalinin ardndan ayn gn nce Bakanlar Kurulu sonra AK Parti Merkez Yrtme Kurulu (MYK) toplanm ve bu toplantlar neticesinde erken seim karar alnmtr. Alnan karar Babakan Recep Tayyip ERDOAN: AK Parti olarak ortaya kan bu yeni durumu mmkn olan en ksa srede aziz milletimizin takdirine sunmay bir zaruret olarak gryoruz. Zira, demokrasilerde millet iradesi esastr. Onun iin hemen yarn sabahtan itibaren ve ncelikle genel seim tarihini ne almak iin TBMM'ye bavurulacaktr. () TBMM'de alnacak karar dorultusunda sandklar kurulacak ve milletimizin iradesi orada tecelli edecektir.diyerek aklamtr. 330 Milletvekili genel seimlerinin yenilenmesi ve seimin 22 Temmuz 2007 tarihinde yaplmas TBMMde 3 Mays 2007 tarihinde oybirlii ile kabul edildi.
331

Cumhurbakan Ahmet Necdet

SEZERde ayn gn yapt aklamada yeni cumhurbakan seilene kadar grevine devam edeceini
329 330

Anayasa Mahkemesinin 1/5/2007 Gn, E: 2007/45, K: 2007/54 sayl Karar. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/01/haber,A5C1AA38C1AA4C9B82308C2466F56201.html>. 331 <http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil5/bas/b098m.htm>.

429

ifade etmi ve bu durum grev sresi dolan cumhurbakannn yeni cumhurbakan seilene kadar grevine devam edip edemeyeceine ilikin yeni bir tartma balatmtr. 332 Erken seim kararndan sonra 6 Mays 2007 tarihinde tekrar yaplan cumhurbakanl seimi ilk tur oylamas ncesinde yaplan iki yoklamada da 367 saysna ulalamam ve Cumhurbakan seimi oylamasna 9 Mays 2007 aramba gn devam edilmesi kararlatrlmtr.
333

Bu durum

karsnda Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah GL, dzenledii basn toplantsnda Bu nafile turlar, TBMM'nin itibarn zedeledi, siyasetin onurunu zedelemitir. Siyasetileri, halk nezdinde kk drmtr. Siyaset anlaymz, benim siyaset tarzm, arkadalarmn siyaset tarz; bu eski siyaset tarzndan ok uzaktr. O bakmdan, bugn, adaylmn bundan sonra devam etmesinin doru olmad kanaatindeyim. Ve cumhurbakan adaylndan vazgeiyorum. Artk, bundan sonra sz milletindir. Kendimizi de millete emanet ediyorum. Dorusu neyse millet buna, gn geldiinde karar verecektir. diyerek adaylktan ekildiini aklamtr. 334

2.6. ANAYASA DEKL 10 Mays 2007 Perembe gn TBMMde kabul edilen 5660 Sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi ve grev sresinin be yl olmas belirlenmi ve bir kiinin, iki defa cumhurbakan olarak seilmesinin n alm, genel seimlerin de sresi be yldan drt yla indirilmi, tartmalar yaratan toplant yeter says da karara balanarak TBMMnin yapaca seimler de dahil olmak zere ye tamsaysnn en az te biri olarak belirlenmitir. Cumhurbakan Ahmet Necdet SEZER, sz konusu Kanunu bir daha grlmek zere TBMMye geri gndermi ve 31 Mays 2007 tarihinde Kanun bu kez 5678 saysyla aynen kabul edilmitir. Kanun Cumhurbakan tarafndan 16 Haziran 2007 tarih ve 26554 sayl Resm Gazetede yaymlanarak halkoylamasna sunulmutur. 21 Ekim 2007 tarihinde yaplan halkoylamasnda oy kullananlarn %68,95i evet oyu kullanm ve sz konusu anayasa deiiklik paketi kabul edilmitir.

2.7. 22 TEMMUZ 2007 GENEL SEMLER 22 Temmuz 2007 Milletvekili Genel Seimine cumhurbakanl seim srecinde yaananlar ve 367 krizi damgasn vurmu ve seim kampanyalarnn ana temasn da bu konu oluturmutur. Seimin yaz aylarnda yaplm olmasna ramen semenlerin byk ilgi gstermesi neticesinde
332 333

<http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/03/haber,8B8AA240EA7147CD97AFEA9A0485AF40.html>. <http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil5/bas/b101m.htm>. 334 <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/06/haber,3FA6653D09C54F78BF6BD7F2304FF41A.html>.

430

seime katlm oran %84,25 olarak gerekleerek 3 Kasm 2002 genel seimlerinde %79,14 olarak gerekleen katlm orann geride brakmtr. Seimden AK Parti oylarn artrarak birinci parti olarak kmtr. Seim sonularna gre AK Parti ald %46,58 birinci parti olmu, seime solda birlik sloganyla DSP ile birlikte giren CHP %20,88 ile ikinci parti olmu, MHP %14,27 oy alarak nc parti olarak tekrar TBMMde temsil edilme baars gstermitir. Seime destekledii bamsz adaylarla giren Demokratik Toplum Partisi (DTP) ise TBMMde temsil edilme hakk kazanm ve meclis grubu kurmutur. DYP ile ANAPn birlemesiyle kurulan Demokrat Parti (DP), genel seimlerden %5,42 oy alarak seim barajn geememi ve bu durum karsnda DP Genel Bakan Mehmet AAR kesin sonularn gelmesini beklemeden istifa karar almtr. 22 Temmuz Genel Seimleri sonucunda siyasi partinin seim barajn gemesi ve 26 bamsz adayn TBMMye girmesi 3 Kasm 2002 genel seimlerinden farkl olarak milli iradenin TBMMde temsili bakmndan da bir rekoru ifade etmitir. 3 Kasm seiminde %54,6 olan temsil oran 22 Temmuz seimi ile birlikte %86,9a ykselmitir. Yukarda da deinildii zere, 22 Temmuz genel seimlerinin sonucunu etkileyen temel husus cumhurbakanl seim sreci yaananlarn ve 367 krizi seimleri adeta sivil siyaset ile askeri vesayet arasnda yaplan bir referanduma dntrm olduu335 sylenebilirse de AK Partinin kazand baarnn arkasnda iktidar dneminde gstermi olduu performans da ok nemli bir rol oynamtr.
336

zellikle 2001 ylnda yaanan siyasi ve ekonomik kriz ortamndan sonra salanan istikrar ortam

ve temel ekonomik 2.8. CUMHURBAKANLII SEM 22 Temmuz seimleri sonrasnda da siyasetin bir numaral gndem maddesini

cumhurbakanl seimi oluturmutur. Daha nce aday olan ancak 367 krizi ile adaylktan ekilen Abdullah GL Benim kararm gayet aktr. Meydanlarn iaretini. milletin iradesini grmemezlikten gelemem. 337 eklindeki aklamas ile yeniden aday olacann iaretini vermitir. MHP Genel Bakan Devlet Bahelinin 26 Temmuz 2007 tarihinde akam Gazetesine verdii beyanatta: AKP milletin iradesiyle yeniden iktidar oldu. Cumhurbakanlna da istedii kiiyi seebilir, karar tamamen AKPnindir. Kimi isterse seerler. Biz toplant yetersays iin orada bulunuruz ama oy veririz, vermeyiz oras bize kalmtr.338 diyerek partisinin Meclis Genel Kurulunda hazr bulunarak 367 krizinin almasna katkda bulunacan beyan etmitir. Nitekim 28 Austos 2007 tarihinde yaplan nc tur oylamada Abdullah GL 339 oy alarak Trkiye Cumhuriyetinin 11. Cumhurbakan olarak seilmitir.
335 336

TESEV Almanak 2006-2008, s.193. Yasin Aktay, Karizma Zamanlar, Tima Yaynlar, stanbul, Nisan 2011,. 1. Bask, s.212. 337 <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/07/26/haber,184E302E461B442D84061531FCF67E4F.html> 338 Akam Gazetesi, 26 Temmuz 2007.

431

432

3. 27 NSAN BLDRSNN ASKER-SVL LKLER BAKIMINDAN DEERLENDRLMES Genelkurmay Bakanlnn 27 Nisan tarihli basn aklamas ve sonrasnda yaanan sre Trk siyasi tarihi bakmndan bir krlmay ifade etmektedir. Sz konusu basn aklamas ile demokrasiye mdahale etmeye ynelik giriim, sivil iktidarn bu mdahale karsndaki yerinde tutumu ve tutumunu srdrecei ynndeki iradesi karsnda baarsz olmutur. Bu mdahale giriimi, cumhurbakanl seim srecini balatm ve bu seimi tamamlamad takdirde hzla seim srecine girmek durumunda olan Hkmetin en zayf olduu anna getirilmek istenmitir. 339 Ayrca ilk tur oylamann yapld ve sorunun yksek mahkemenin gndemine tand bir gnn gecesinde yaplm olmas da gerek siyasetin gerekse yargnn tesir altnda braklmak istendiini gstermektedir. Ancak Hkmetin bu aklama karsndaki tutumu ve ardndan girdii seimlerde gsterdii baar btn sreci tersine evirmitir. Btn bu yaananlara ramen TSKnn tutumunda bir anda bir kopu yaanmam olmas da bu sivilleme srecinin ve askeri vesayetin kaldrlmasna ynelik giriimlerin derinletirilerek devam ettirilmesi gereini ortaya koymaktadr. Nitekim 27 Austos 2007 tarihinde Genelkurmay Bakan Yaar BYKANITn yaynlad 30 Austos mesajnda Trk Silahl Kuvvetleri bugne kadar olduu gibi bundan sonra da demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyeti'ni koruyup kollama grevini Atatrk Dnce Sisteminin rehberliinde gerekletirirken kararl duruundan asla taviz vermeyecektir. () Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk'n: 'Cumhuriyeti kuranlar, onu korumaya da muktedir olmaldrlar.' zdeyii daima rehberimiz olacak ve bize g verecektir.340 ifadelerine yer vermesi de TSKnn Hizmet Kanununun 35. maddesinde yer alan Cumhuriyeti koruma ve kollama grevinin demokrasiye ynelik mdahalelerin gerekesi olarak kullanldn ve bu grn halen TSK iinde var olduunu kantlamaktadr. Ancak Genelkurmay Bakan Yaar Bykant, komisyonumuza verdii bilgide o dnemde yaananlar anlatm, 27 Nisanda yaanan durumun asla bir mdahale olmadn beyan etmitir. Bykant; Ben 27 Nisanla ilgili dncelerimi size sunmaya alacam. Her eyden nce en son syleyeceim sz en bata syleyerek balamak istiyorum. 27 Nisan bildirisi asla ve kata bir muhtra deildir. Bir kere bunu ok ak olarak ifade ediyorum. Bunun ok detaylarna girmek istemiyorum. 27 Nisan bildirisi, benim tarafmdan kaleme alnp kamuoyuna duyurulan bir bildiridir. Bunun tesinde bir muhtra deildi. Zaten bu konuda devletin yetkilileri de gerekli aklamalar yapmtr. Bunun muhtra olmadn, silahl kuvvetlerin baz konulardaki dncelerini dile getiren bir bildiri
339 340

Yasin Aktay, Karizma Zamanlar, Tima Yaynlar, stanbul, Nisan 2011,. 1. Bask, s.211. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/08/27/haber,0847E2E57CF546F88CC36A39810C1FE0.html>.

433

olduunu teyit etmilerdir. Ben burada ismen izah etme durumunda deilim tabii. nemli olan u: eitli yayn organlarnda, ak oturumlarda, bir sr yerde bunun bakalar tarafndan hazrlanp bana dikte ettirildiine dair iddialar yer almtr. Bu klliyen gerek d beyanlardr. kinci husus, bu gerekten benim kendi kalemimden km bir bildiridir. Ben yazdm. Burada aklamak istediim dier bir husus, bu bildirinin hazrlanmasnda Genelkurmay Bakan olarak kendi yetkimi kullandm. Bu bildirinin yaynlanacandan o zamanki kuvvet komutanlarna ve Jandarma Genel Komutanna - bugn hl hayattadrlar- bilgi vermedim. unun iin vermedim: Onlar bu iin iine katmak istemedim. O zaman iin ekli, mahiyeti deiebilirdi. Onlar da sizler gibi Trk kamuoyu gibi bildiri yaynlandktan sonra haberleri olmutur. Bunu unun iin vurguluyorum. Kimseyi katmak istemedim. Sorumluluu ben stlendim. Kendim stlendim. Peki, neden byle bir bildiri yaynlamaya ihtiya duydum. Tabii ki Silahl Kuvvetlerin de yasalarla verilmi baz sorumluluklar var, yetkileri de var, sorumluluklar da var. Bunlar yasal arla, kurallarla yazld. Silahl Kuvvetlerin, zellikle laiklik konusundaki hassasiyetini toplumla paylama ihtiyacn duydum nk baz konular bizi rahatsz etti. Bunlar duyurmak istedik. 27 Nisan bildirisinin temeli budur, baka bir ey deildir. Muhtra filan kesinlikle deildir. Meslek hayatm boyunca daima -elli yl niforma giydim- kurallara bal kalarak almaya gayret gsterdim ve siyasete, demokrasiye mdahale etmek gibi bir dnceye meslek hayatm boyunca hi sahip olmadm. Bugn de ayn duygularla doluyum. Bunu ifade edeyim. , basna yansyan baka bir husus daha var. Bu bildiri sanki Cumhurbakanl seimine mani olmak iin yaplm bir bildiri olarak algland. Bu kesinlikle doru deildir nk bildiriyi okuduunuz zaman Cumhurbakanl seimiyle ilgili kk bir cmle vardr. O da udur: Cumhurbakanl seim sreci Trkiyede laik-antilaik tartmasn alevlendirmitir. Bu, bildiride aynen var. Cumhurbakan u olsun, bu olsun, bu olmasn gibi bir dnceye sahip olmam mmkn deildir. Kald ki 27 Mays bildirisinden nce 12 Nisan 2007 tarihinde Genelkurmay Bakanlnda ok geni katlml bir basn toplants yapld. Orada bunu gazeteciler tabii ki bana sordular. Cevabm basna da yansd. Orada verdiim cevap uydu: nanyoruz ki seilecek Cumhurbakan szde deil zde anayasal ilkelere bal bir kii olacan umut ediyoruz Tabii ki bu konudaki yetki Trkiye Byk Millet Meclisinindir. Benim gazetecilere verdiim ve basna yansyan duyuru bu. Dolaysyla 27 Nisan bildirisini Cumhurbakanl seimiyle ilikilendirmek bana gre ok ar bir gayrettir. Kesinlikle byle bir niyet yoktur, byle bir sz de yoktur. Cumhurbakan u olsun, bu olsun, bunu asker karar verecek hli yok. Bildiride de yer alyor: Silahl Kuvvetler yasalarn kendisine verdii yetkiler erevesinde grevini yerine getirir. diye bildirinin iinde var. Bu bildiri tabii baka taraflara da yansd. Bunun detayna girmek istemiyorum. Diye ifade etmitir. Gerek yaanan olaylar gerekse askerin siyasi olaylar karsndaki ak gr beyanlar Trkiyenin askeri mdahalelerle dolu gemiinden dolay muhtra yahut mdahale olarak 434

yorumlanmaktadr. Bu nedenlerle TSKnn grev tanmlarnn yeniden yaplarak sivil iktidarn ynetim ve kontrol alanna daha fazla girmesi bu trden mdahale giriimlerini, siyasi konulara ilikin ak gr beyan edilmesini ortadan kaldracaktr. TSKnn grev alannn yurt savunmas ile snrlandrlarak ve bunun net bir ekilde ortaya konulmas ve idari olarak mevcut zerk grnm arz eden yapsnn deitirilmesi gereken nemli admlar oluturmaktadr. Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi ve bunun alt belgeleri ile mevzuatta yer alan milli gvenlik tanmlarnn ve zellikle bu balamda i tehdit alglamasnn deitirilmesi nem arz etmektedir. Hayatn btn boyutlarn kapsayan bir i tehdit alglamasnn vatandalarn temel hak ve hrriyetlerini kullanmalar nnde bir engel olmaktan karlmas ve bu balamda milli gvenlikle ilgili btn mevzuatn ve bu bak as ile yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir.

ONUNCU BLM DARBELERN EKONOMK ETKSNN ANALZ

Parlamentolar seimle belirlenen ve mille iradesini temsil eden en nemli organdr. lkelerdeki demokrasilerin nitelii, o lkenin parlamentosuna verdii nem ile yakndan ilikilidir. Demokrasinin yerleik hal ald ynetimlerde parlamentonun stnl sz konusudur. Trkiyede son yarm asrlk sre ierisinde eitli ekillerde parlamentonun stnlne glge drlmtr. Askeri mdahalelerin ksa aralklarla farkl ekillerde ynetime mdahale etmesinde siyasi, sosyal ve psikolojik etkenlerin yan sra ekonomik etkenler de bulunmaktadr. Gemi dnemlerde askeri ve siyasi yetkinlik tek kiinin elinde bulunmutur. Bin yldan daha fazla zamanda birliktelik arz eden bu yapnn son yetmi yllk srete birbirinden ayrmas hemen kabullenilecek bir durum deildir. Bu nedenle askeri otorite kendisini lkenin i ve d tehditlere kar tek koruyucusu olarak grmtr. Buna bal olarak, ynetimin temel prensibi halka gvensizlik zerine tesis edilmitir. Bu anlaya gre cahil olan halk retmek ve onlar eitmek gerekmektedir. 435

Esasnda devlet rgt halkn vergileriyle varln srdren ve halka hizmeti esas alan oluum olmas gerekirken, Trkiyede bu anlay tersine dnm ve halkn var olu amac devlete hizmet etmek biiminde sregelmitir. Herkesin istediini dnebilme zgrlne sahip olduu ada demokratik ynetim anlaynn halkn oylaryla ynetime gelmesinin ardndan askeri devlet geleneiyle uyumayan icraatlarn uygulanmas sonrasnda askeri mdahale sreleri yaanmtr. Bununla birlikte srekli deiim gsteren dnyada Trkiyenin de deimesi kanlmaz olmaktadr. Dnce zgrl ve serbest giriimi tanmayan, ayn zamanda da halka gvenmeyen bir ynetim anlaynn srdrlemez olduu giderek daha iyi hissedilmeye balamtr341. Bu balamda Trkiyede son dnemlerde eitli zorlamalar karsnda halkn baz mekanizmalar araclyla (sosyal medya, seimler v.b.) gstermi olduu tepkiler halka gvenmeyen, deiime diren gsteren ve meruiyetini seim sandndan almayan zihniyetlerin artk lke ynetiminde sz sahibi olmaya teebbs etmemesi gerektiini gstermektedir. nk sz konusu dnemler hem sosyal hem de ekonomik adan lkenin gelime srecini olumsuz etkilemektedir.

1. 28 ubat ncesi: Genel Deerlendirme Trkiye gibi gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan birisi kurumsallama srecini tam olarak salayamamalardr. Kurumsallamann tam olarak gereklemedii lkelerde ise ekonomik performans ile siyasi istikrar arasndaki etkileim katsays daha da yksek dzeyde olmaktadr. Nitekim 1989-2002 yllar arasnda Trkiyede on bir hkmet ve on beten fazla ekonomiden sorumlu bakann deitii ve koalisyonla ynetimin olduu bir ortamda siyasi istikrardan bahsetmek mmkn deildir. te yandan, Trkiyede iktidara gelen siyasi partiler istikrarl hkmetler kuramadklar gibi, parti programlarn da uygulamaya koyabilecek bir zamana da sahip olamamlardr. Yine 1989-2002 yllar arasnda hkmetlerin iktidarda kaldklar sre yaklak olarak bir yla tekabl etmektedir. ktidarlarn ksa vadeli ve siyasi paralanmln olmasnda, ksa aralklarla tekrarlanan askeri mdahalelerin partilerin paralanmasna veya yapay partilerin olumasna yol amas ve gl bir siyasi partinin iktidara gelmesinin engellenmesi etkili olmutur. Bunun sonucu olarak makro ekonomik performansn arzulanan dzeyde gereklemesi mmkn olmamtr. Siyasi iktidarlarn seim ekonomilerini uygulamalar, Trkiyedeki istikrarszl kronikletirmitir. Ksa vadeli ve zayf hkmetlerinin kurulduu srelerde makro ekonomik dengelerin srdrlemez konuma ulat durumlarda ise ekonomik sorunlarn almas iin istikrar programlar uygulanmtr. te yandan uygulanan istikrar programlarnn lkede nemli yapsal deiimleri ngrmelerine karn uygulamada siyasi nedenler ve eitli bask gruplarnn etkilerinden dolay hayata geirilememitir. 5 Nisan 1994 tarihinde aklanan istikrar program da bu nitelik tamaktadr.
341

Altan, Mehmet; Darbelerin Ekonomisi, 7. Bask, Hemen Kitap Sis Yay., st., 2012, s. 151. (Altan, Darbeler)

436

5 Nisan 1994 tarihinde mevcut sorunlarn zm iin uygulamaya konulan istikrar program, zellikle nominal para miktarnn kontroln ve kamu harcamalarnda uygulanacak kstlamalar iermesi asndan ortodoks; parasal ve mali kstlamalarla birlikte gelirler politikasnn da uygulamaya konulmas asndan da heterodoks nitelik tamaktadr. Program gerei dviz kurunda istikrar salamak maksadyla ulusal parann deeri yeniden tespit edilmi, Merkez Bankasnn Hazineye aaca ksa vadeli avans oran kademeli olarak drlm, mevduata yzde yz gvence verilerek tasarruflarn teviki salanmaya allmtr. Bunun yannda kamusal denge sorununu zmek amacyla yeni dzenlemelere bavurulmutur. 5 Nisan kararlarnn ilkesel bazda, retim yapan, sbvansiyon datan devlet anlayndan ziyade, ekonomide piyasa mekanizmasnn ilemesini salayan ve sosyal dengeleri gz nnde bulunduran bir devlet grnmne gemeyi hedefleyen bir program niteliinde olduu sylenebilir342. te yandan programn uygulamaya konulmasyla ksmen baz noktalarda baar salanmsa da istikrarszln kayna olan yapsal deiim sorunlarna ilikin ngrlen tedbirlerin ksa sre ierisinde uygulamaya konulamamas ve hkmetin uygulamaya koyduu kararlar zerinde de radikal davranamamas nedeniyle istikrar programndan beklenen sonu alnamamtr. Sz konusu program ekonomik deikenlerin saysal deerlerini ksa bir sre kabul edilebilir bir seviyeye indirmekten teye gitmemitir. Harcamalar kstlayc nlemler tam olarak uygulanamamtr. Lojman ve dinlenme tesislerinin sat gerekletirilememitir. zelletirme ve iyiletirme ans olmayan kurulularn kapatlma karar siyasi partilerin ve alanlarn tepkilerinden dolay uygulamaya konulamamtr343. Kamu gelirlerini artrmaya ynelik vergi uygulamalarndan hedeflendii kadar vergi elde edilememitir. Kamu gelirleri ve harcamalar arasndaki aklk azalm olsa da, kamu aklar daha sonraki yllarda da varln srdrmtr344. KKBGnin GSMHya oran 1993 ylnda %12,0, 1994te %7,9, 1995 ylnda %5,2 ve 1996da % 8,7 olarak gereklemitir. Reel cretlerde meydana gelen azalma, yaanmakta olan finansman krizi nedeniyle daha da artrm ve sanayide kapasite kullanm %64 seviyelerine kadar gerilemitir. Dk kapasite ile retim, maliyet artlarna yol amtr. Maliyetlerin rn fiyatlarna yansmas sonucu, enflasyon %149,6 ile rekor seviyeye ulamtr. Ekonomide meydana gelen bu daralma, durgunluk iinde enflasyona (stagflasyon) sebebiyet vermitir.

342

Karaor, Zeynep; Enflasyonun Kltr ve Gelenei: Trkiye Ekonomisi zerine Bir Analiz, Trkiye Ekonomisi, Ed. Ahmet Ay, izgi Yaynlar, Konya, 2007, s. 119. 343 ahin, Hseyin; Trkiye Ekonomisi, 3. Bask. Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa, 1995, s. 229. Akaryakt istikrar fonu %10dan %25e karlm, fakat daha sonra petrol irketlerinin itirazlar zerine bu oran sfrlanmtr. 344 ahin, s. 230.

437

Ekonomik bymede 1993 yl sonunda %6,1 orannda, sabit sermaye yatrmlarnda ise %16,5 orannda gerileme grlmtr. Ekonomide bu daralmayla birlikte, vergi miktarlarnda yaplan artlar sonucunda iflaslar ve ii kartmalar meydana gelmitir. 5 Nisan kararlarnn ekonomik kesimler zerindeki yknn datm plannda; ii ve memurlara getirecei yk %27,5 tarmda alanlara getirecei yk %14,3 ve ticaret ve sanayicilere getirecei yk ise %58,2 olarak ilan edilmiti. Fakat, gelimeler bu varsaymlarn tamamen tersi eklinde gereklemitir345. Bu arada, devlet sanayi kesimine uygulad ek vergileri tahsil edemedii gibi, yksek faizli i ve d borlanmalarla yaplan speklatif kazanlar sayesinde de sermaye kesiminin gelirlerini artrmtr. D ticarette yaplan devalasyonla ihracat artrlm, ithalatta ise kstlamaya gidilmitir. Ancak, ithalatn kslmas sadece taleple ilgili bulunmamakta olup, bunun yannda lke ii yatrmlara dnk ithalatn durmas da ithalat geriletmitir346. zetlemek gerekirse, 5 Nisan kararlaryla ekonomide istikrar salanamam, enflasyon ve isizlik daha da artmtr. Toplumda snflar aras gelir dalm adaletsizlii daha da artm, alt gelir grubundaki insanlarn durumu biraz daha ktleirken, st gelir grubundaki insanlarn krlar ise rantiyer gelirleri sayesinde daha da artmtr. Ekonomik istikrarszlk, 5 Nisan kararlarnn uyguland 1994 ylndan sonra da varln devam ettirmitir. 1995 ylnda enflasyon (TEFEye gre) %64,9 olarak geeklemi, kamu aklar azalm olmakla birlikte, ekonomideki varln devam ettirmitir. 1995 ylnn ikinci yarsnda ortaya kan siyasi belirsizliin ardndan seim srecine girilmesi sonrasnda seim yatrmlarnn artmas, piyasadaki istikrarszlk beklentilerini artrm ve borlanmalar zerindeki risk primini ykseltmesi, mevcut olan bte aklarn daha da artmtr. te yandan 1996 ylndan itibaren gmrk birliine girilmesiyle ithalatta adeta patlama olmu, 1996 ylnn ilk be aynda bir nceki yln ilk be ayna gre %35 orannda art kaydederek 16,8 milyar dolar seviyesine ulamtr347. Ekonomi bu artlar altndayken, 1996 ylnn haziran aynda Refah-Yol hkmeti kurulmutur. Refah-Yol iktidarnn ilk uygulamalarndan birisi kamu kaynaklarnn nakit akn dzenlemek amacyla uygulamaya konulan havuz sistemidir. Daha nceden fon fazlas olan bir kamu kurumu finans sistemi araclyla bor para veriyor, te yandan fon ihtiyac olan baka bir kamu kurumu da yine finansal sistem araclyla piyasadan borlanarak an gideriyordu. Bylesi durumda fon fazlas ve fon ihtiyac olan kamu kurumlarn birbirinden bamsz olarak finansal piyasalardan borlanmas kamunun gereksiz yere finansal araclk yapan kurululara faiz arbitraj getirisi
345 346

Karluk, Rdvan. Trkiye Ekonomisi, Beta Basm Yaym, stanbul, 1996, s. 415. Korkmaz, Esfender,5 Nisan Kararlar Ekonomiyi Daha ok Rayndan kard, Dnya Gazetesi, 5 Nisan 1995, s. 2. 347 DTM , 1997 Yl Balca Ekonomik Gstergeler. Ekim-Kasm 1997, s. 50.

438

demelerine sebep olmaktadr. Havuz sistemi uygulamas ile kamu kesiminin yksek faizden dolay artan bor ykmll ortadan kalkmtr. Bu politika kamu kesimi asndan olumlu katk salam ve uygulama sresinde 10 milyar dolarn zerinde devletin tasarruf yapmas salanmtr. te yandan bu uygulama, finansal piyasalarda bu ekilde devlet kurumlar zerinden para kazanan kesimleri de rahatsz etmitir. nk finansman ihtiyac iindeki bir kamu kuruluuna baka bir kamu kuruluundan temin ettii fonlarla finansman destei vermek, hibir riske maruz kalmadan bu kesimdekilerin kazan elde etmelerine imkn tanyordu. Dolaysyla risksiz kazan kapsnn varlnn ortadan kalkmas rant zerinden gelir elde edenleri rahatsz etmi ve mevcut hkmetin gitmesi iin propaganda yapmalarna gereke olmutur. te yandan Refah-Yol hkmeti dnemindeki icraatlardan bir baka tepki eken uygulama memur maalarna %50 orannda zam yaplmas, asgari crette art yaplmas ve baz tarm rnlerine de desteklemelerde bulunulmasdr. Yaplan bu uygulamalarn bozuk olan ekonomik istikrar daha da kt duruma sokaca eitli kesimler tarafndan ifade edilmitir. Bu eletiriler zerine mevcut iktidar, hem mevcut ekonomik istikrarszl nlemek hem de uygulad politikalarn finansmann salamak iin belirli aralklarla Kaynak Paketlerini uygulamaya koymutur. Birinci kaynak paketinde 10 milyar dolarlk getiri hedefi konulmu gerekleen ise 15,9 milyar dolardr. Buna ilave olarak ikinci kaynak paketinden 10 milyar, nc kaynak paketinden de 11 milyar dolar gelir hedeflenmitir. Fakat eitli brokratik engellemelerden dolay ikinci ve nc kaynak paketlerinden beklenen getiriye ulalamamtr. Bunun yannda 1996 ylnda kurulan koalisyon hkmeti, ekonomik byme yannda enflasyonla mcadele, mali piyasalarda istikrar salama ve vergi reformuna ynelik nlemler alma konusunda hazrlklara balamtr. Bu dorultuda IMF yneticileri ile grmeler yaplm ve buna ynelik destekler alnmtr. 1995 ylnda balayan byme sreci 1996 ve 1997 yllarnda da devam etmi, 1996da %7,1 ve 1997de ise %8,3 seviyelerinde gereklemitir. Kamu kesimi gelir gider dengesinde 1997 ylnda bir nceki yla gre bir miktar iyileme meydana gelmi ve kamu kesimi borlanma gereinin gayri safi yurt ii haslaya oran 1996da %6,5 iken bu oran 1997de %5,8 seviyesine inmitir. Reel borlanma maliyetinin drlmesi amacyla zellikle 1997 ylndan itibaren hazinenin i borlanma politikalarnda da yeni prensipler oluturulmutur. Buna gre gelecee ynelik belirsizlikleri minimize etmek ve bu ekilde borlanma maliyetlerini drmek iin 1997 yl temmuz ayndan itibaren aylk olarak hazine beklenen nakit bazl gelir-gider miktarlarn, gerekletirilecek i bor itfalarn ve her ay bir sonraki ay ierisinde gereklemesi ngrlen ihalelerin valr, vade ve yaklak borlanma miktarlarn ilan etmitir348.

348

Demir, Murat; Trkiyede Kamu Borlarnn Geliimi ve Srdrlebilirlii , izgi Kitabevi, Konya, 2009, s. 84.

439

te yandan 1997 ylnda para politikasnn hazinenin uygulad politikalarla uyumlu hale getirilmesi amacyla Merkez Bankas ve Hazine arasnda bir protokol imzalanarak Hazinenin Merkez Bankasndan ksa vadeli avans alm durdurulmutur. Bu uygulama sonrasnda para arz art snrl dzeyde tutulmaya allmtr349. Bu uygulamaya ramen enflasyon orannda art sz konusu olmutur. Enflasyon oran 1996 ylnda %84,9 iken bu oran 1997 ylnda %91 seviyesine kmtr. Bu durumun ortaya kmasnda tarmsal destekleme fiyatlar, cret ve maa artlarndan dolay artan talep basksnn etkili olduunu syleyebiliriz. Bu srete Trkiye ekonomisi bir taraftan 1997 ylndaki Asya lkelerinde grlen krizin ilk etkilerinden uzak kalrken, dier taraftan da ulusal ekonomide kamu aklarnn finansman, faiz oranlarnn drlmesi, ekonomik bymenin salanmas ve beklentilerin ynetilmesi ko nusunda pozitif grnm sergilemitir. Bunun yannda uluslararas bazda slam lkeleri arasnda ekonomik i birliini gelitirmek amacyla en byk 8 slam lkesi arasnda D-8 ibirlii olarak bilinen birliin tesisine allmtr. Fakat dnemin iktidarnn bu uygulamalar daha nceki srete ekonomik istikrarszla bal olarak rant geliri elde eden kesimi rahatsz etmitir. Buna ilave olarak halkn oylaryla seilen ve mecliste ounluu oluturan iki siyasi partinin oluturduu koalisyon hkmeti eitli sivil toplum kurulular, baz siyasi partiler, medya ve askeri kesim tarafndan da kabullenilmek istenmemitir. Dolaysyla mevcut siyasi iktidarn gitmesi iin eitli provakatif haberler, brifingler, ve baz suni vakalar retilerek eitli basklar kurulmutur. 28 ubat milli gvenlik kurulu bildirgesinin ardndan daha da artan basklara kar daha fazla dayanamayan koalisyon hkmetinin babakan Necmettin Erbakan greve geldikten bir yl sonra 30 Haziran 1997 ylnda istifa etmek zorunda kalmtr. 2. 28 ubat Srecinin Ekonomik Etkileri Refah-Yol hkmetinin yerine iktidara gelen Anasol-D hkmeti ANAP, DSP ve Demokrat Trkiye Partisi tarafndan oluturulan aznlk koalisyonunun CHPnin de dardan desteklemesiyle kurulmutur. Olaan st artlarda drt partinin bir araya gelerek oluturduu hkmetten, doal olarak istikrar beklemek mmkn grnmemektedir. Bu balamda 1997nin ikinci yarsndan itibaren iktidara gelen hkmetin makro ekonomide istikrar salama ve srdrme konusunda gl destei sz konusu deilken, ayn zamanda Austos 1998de Rusyada patlak veren kriz, dnya retimi ve ticaretinde daralmaya sebep olmutur. zellikle ticari bir ortak olarak gittike artan bir neme sahip olan Rusyadaki kriz, Trkiyenin i ve d makro dengelerinde olumsuz etkiler yapm, ulusal mal pazarlar talep daralmasna itilmi ve dnya finansal krizinin olumsuz etkileri grlmeye balanmtr. 2.1. Kamu Kaynaklarnn Kullanmnda Etkinsizlik
349

Karaor, s. 122.

440

Politik sistemin nemli zelliklerinden biri istikrarl ynetimdir. Politik istikrarszlk gelecee ynelik politikalar konusunda belirsizlik meydana getirir ve yneticilerin ekonominin mevcut kaynaklar karsnda yamac bir davran benimsemelerine neden olur. nk politik istikrarszlk bugn ynetimde olanlarn gelecekte konumlarnn ne olacann ngrlememesine yol aar. Bu tr bir ortam yneticilerin ynetimde kaldklar srede daha fazla rant kollama davran ierisine girmelerini tevik eder. Demokrasinin en nemli niteliklerinden birisi, iktidardaki politik glerin deiimi iin effaf kurallar salamasdr. Buna ilave olarak, demokrasi, politik tercihler ve politika yapclar zerinde ak tartmay tevik ederek, iktidarn gayrimeru aralarla devred ilmesinin ve politik arln nne geer. Demokrasi, politik gcn bar ve ngrlebilir biimde transferini ifade ederken, otokrasilerde politik g iddetle ve intizamsz biimde transfere konu olur. Politik istikrarszln azalmasndan kaynaklanan dk belirsizlik dzeyi byk olaslkla yatrm ve bymeyi hzlandrr350. Bu erevede demokrasi ekonomik gelime/byme iin temel unsurlardan birisidir. fade ve dernekleme zgrl, ok partili seimlerin varl, insan haklarnn korunmas ve erkler ayrmnn varl gibi demokratik kazanmlar, ekonomik gelimenin yer alaca kurumsal ereveyi ve sreci meydana getirmektedir. Bunun yannda demokrasi, ekonomik yetki devrini kolaylatrr, istikrarl bir yatrm ortam salar ve ulusal enerjinin ve kaynaklarn ekonomik gelime/byme dorultusunda mobilizasyonunu hzlandrr. Ayrca demokrasi beeri sermaye birikimini ykselterek ve gelir eitsizliini azaltarak byme hznn ykselmesine pozitif katk salar. Demokrasi, yrtmenin, yapaca sosyal ve ekonomik faaliyetlerde suistimale ynelmesini kstlayacak hesap verme mekanizmalarn ierdiinden ekonomik gelimeye yardmc olur ve arzu edilmeyen hkmet faaliyetleri iin periyodik cezalandrma ve arzu edilenler iin de periyodik dl sistemini barndrr351. Demokratik teamllerin zorlanarak deitirildii bu dnemde siyasi istikrarszlk yannda, demokrasinin temel ilkelerinden olan effaflk ve hesap verme kavramnn kesintiye uradn syleyebiliriz. zellikle, ekonomik hatalarn sklat dnemlerde, kar gruplarnn egemen hale gelmesi, devleti ksa dnemli politikalara yneltmekte ve uzun dnemdeki amalarn ihmal edilmesine yol amaktadr352.

350 351

Doan, Adem; Demokrasi ve Ekonomik Gelime Erciyes niversitesi BF Dergisi, Say 25, 2005, s. 10. Doan, s. 5. 352 Sevi, Veysi. Mali Kriz Ortamnda Uygulanan Ekonomi Politikalarnn Hukuksal Boyutlar, Trkiyede Kamu Ekonomisi ve Mali Kriz, XII. Trkiye Maliye Sempozyumuna Sunulan Tebli. Belek -ANTALYA: 14-17 Mays1997, s. 2.

441

Bu balamda kamu harcamalarna ilikin byklklerin siyasal karar alma srecinde bask ve kar gruplarnn rant kollama faaliyetleri353 yoluyla aktif grevler ald ve kamu harcamalar kompozisyonu byme ve kalknmann finansman yerine hi de rasyonel olmayan kiisel ya da grupsal karlar dorultusunda belirlenmektedir. Dier bir ifadeyle kamu kesiminde bata kamu harcamalarnn nitelii ve dzeyi ile ilgili olmak zere bir takm kararlarn alnma yntemi, yaps gerei rant kollama faaliyetlerine ilerlik kazandrmakta, rant kollama faaliyetlerinin yaygnlamas ve disipline edilememesi ise byme bata olmak zere sosyo-ekonomik dinamikleri harekete geirecek ulusal kaynaklarn kamu kesimi araclyla israf edilmesine yol amaktadr354. Rant kollama faaliyetlerinin kamu kesiminin ekonomi iindeki pay ile dorudan ilikili olduunu sylemek mmkndr. Bu iliki kamu kesiminin kontrolnde bulunan kaynaklar geniledike eitli birey ve gruplara deiik yollarla aktarabilecei kaynaklarn ve kamu harcama dzeyinin artmasna bal olarak ortaya kmaktadr355. Devletin elindeki kaynaklarn ekonomideki paynn fazla olmamas halinde bile devletin dzenleyici gcnn ok geni bir alanda kullanlmas, dier bir deyile liberal ekonomik dzenden uzaklalmas rant kollama frsatlarn geniletmektedir356. Gelimi lkelerde bask ve kar gruplarnn tabana yaylmasyla, bask ve kar gruplaryla vatandalarn karlar arasndaki atma en az dzeye indirilmeye allmtr. Trkiyede ise byle bir durum olmadndan, byk iletmeler istedikleri kiileri brokrat olarak setirerek, siyasal kararlar daha etkin bir ekilde kontrol edebilmektedirler. Sz gelimi Sayn Gne TANER Komisyona vermi olduu ifade de IMFden alnan kredilerin bankalara plase edilmesi eklindeki yanl uygulamaya ynelik eletirisini u szleriyle dile getirmektedir. Ben itiraz ettim. Mesut Beye dedim ki Mesut Bey, bu parann tebahhur etmesi yani batk olan bankaya para koymak demek, parann yok olmas demek. Ne olacak? Bu 40 milyar dolar alacaksnz, Ziraat Bankasnn, Halk Bankasnn sermayesini ykselteceksiniz, 20 milya r dolar birine koyacaksnz, 40 milyar dolar birine koyacaksnz, bankalar aras mevduat vastasyla likidite salamak iin bu para girecek, bizim ekonomideki skntmz ne? Likidite ama ben bunu kalkp da Cavit alara, bilmem neye, bu para yksek faizli masrafla urada burada, nereden gidecekse, adam buradan alp da 5 milyon dolar kendisine vermi, atyorum, bir irket koymu, ona 5 milyon dolar vermi. Bizim 5 milyon dolar gitti. Sonra da irket bitti

353

Rant kollama, bireylerin devletten ekonomik, mali ya da sosyal nitelikli bir transfer elde edebilmek iin lobicilik yaparak kaynak israf edici harcamalarda bulunmas eklinde tanmlanabilir. Rant kollama terimi ilk kez 1974 ylnda Anne Krueger tarafndan kullanlmtr (Krueger, 1974). 354 Demir, Murat ve Sever Eran; Kamu Harcamalarnn Gayrisafi Yurt i Hasla ve Faiz Oranlar zerindeki Etkisi, Seluk nv. Sosyal Bilimler Meslek Yksekokulu Dergisi, Cilt: 8, Say:1-2, 2005, s. 152 355 Buchanan James, Rant Kollama ve Kar Kollama (ev. Ayta Eker), inde: Ayta Eker ve Cokun C. Aktan, Politik Yozlama ve Rant Kollama, Ankara, Takav Matbaas, 1994, s. 283 356 Demir, Sever, s. 153.

442

te yandan kamu kaynaklarnn etkinsiz kullanm balamnda kamu bankalarnn da asli fonksiyonlarnn dnda, devletin tarmsal kesime ve esnaf ve sanatkrlara, bteden kaynak ayrmadan kredi sbvansiyonu yapmas gibi grevleri de yklenmesi sz konusudur. Bu uygulamalar bankalarn etkinliini olumsuz ynde etkilemi, piyasa disiplinin kaybolmasna ve sektrde dengesizliklere neden olmutur. Kamu bankalarna verilen grevlerden kaynaklanan zararlar, ekonomik etkinlie ters den mdahaleler ile ynetimdeki zayflklar, bu bankalarn mali bnyelerini nemli lde bozmutur. Yetersiz bte imknlar nedeniyle, grev zarar alacaklar 2000 ylnn sonu itibariyle Ziraat Bankas aktifinin %50si, Halk Bankas aktifinin %65i oranna ulamtr. Ziraat ve Halk bankalarnn toplam grev zarar alacaklarnn GSMHya oran, 1996 ylnda %3 dzeyindeyken, 2000 ylnda bu oran %12ye ykselmitir. Kamu bankalarnn finansman ihtiyalarn ksa vade ve yksek maliyetle piyasadan karlamalar, zararlarnn ve finansal sektrde istikrarszln artmasna yol amtr357. 2.2.Kamu Aklarnn Finansman Sorununda Art Gerek gelimi gerekse de gelimekte olan ekonomilerde, devlet anlay, teknolojik deiim, toplumsal deiim ve seim gibi nedenlerden dolay, kamu harcamalarnda art sz konusu olmaktadr. Kamu kesimi harcama genilemesinin, finansman saland srece makro ekonomik dengeler asndan nemli sorun oluturmayacan syleyebiliriz. Bununla birlikte toplumlarda siyasi iradenin gelir artrc uygulamalar ho karlanmaz iken, gider artrc uygulamalar ounluk tarafndan desteklenmektedir. Toplumu oluturan insanlar, bu kararlar karsnda iki ekilde davranta bulunurlar. Bunlardan birincisi siyasal gr, dieri de kiisel karlardr. Bireyler siyasal ve toplumsal gerekelerle kamunun ak vermesini destekler iken, bu kararlarn kendi zerindeki olumsuz etkilerini (istikrarszl) grdklerinde piyasadaki davranlaryla kar karlar. Piyasada oluan bu tepki, siyasal karar alclar tarafndan kararlarn deerlendirilme lt olarak grlmektedir. Buna gre, siyasi karar alclar bu tr kararlar piyasalarla beraber, piyasay dinleyerek alrlar. Trkiyede bu anlamda piyasa kavram tam olumamakla birlikte, siyasi karar alma terbiyesi ve kltr siyasetilerimizde gelime imkn bulamamtr. Bu nedenle, piyasa tepkisini almak gibi bir refleksten uzak toplum karsnda beeni toplayacak ekilde, kamu harcamalarn artrc ortamlar da siyasetiler tarafndan oluturulmutur358.
357

BDDK, Krizden stikrara Trkiye Tecrbesi, BDDK alma Teblii, BDDK Yayn, nc Bask, Ankara 2010, s. 10, (BDDK, Tebli) Ersel, Hasan ve Kumcu, M. Ercan. stikrar Program ve Kamu Dengesi, Trkiye in Yeni Bir stikrar Programna Doru, stanbul: TSAD Yay. No:T/95, 1995, s. 149 ABDde Clinton ynetiminin nerdii salk reformu, kamu aklarna yol aaca gerekesiyle tepki grm, piyasann olumsuz tepkisi zerine reform deitirilmi ve uygulamas geciktirilmitir. 358 Ersel, Kumcu, s. 149.

443

Kamu harcamalarnn borlanma ile finansmannn sonularn net olarak belirleyebilmek iin borlanmann hangi kesimlerden yapldnn da bilinmesi gerekmektedir. Bilindii gibi kamu harcamalarnn finansmannda borlanma alternatifi sz konusu olduunda devlet kii veya firmalardan, bankalardan ve Merkez Bankas kaynaklarndan yararlanabilmektedir. Devletin kamu harcamalarnn finansmannda Merkez Bankas kaynaklarna bavurmas durumunda ekonomi zerinde meydana gelecek etki ou durumda geniletici olmaktadr. Merkez Bankas kaynaklarna youn olarak bavurulmasnn enflasyonist etkilere yol aarak faiz oranlar zerinde nemli basklar yaratt sylenebilir. Dier yandan, devletin kiilerden ve bankalardan borlanmasnn ekonomik etkileri ise, sz konusu fonlarn devlete bor verilmemesi durumunda nasl deerlendirileceine bal olarak deimektedir. Tketimde kullanlacak kaynaklarn kamu harcamasna dnmesi tketim harcamalar zerinde bask yaratabilirken, tasarruflarn kamu kesimine ynlendirilmesi faiz oranlar ve dolaysyla zel yatrmlar ve byme zerinde etkili olmaktadr. Da ak ekonomi politikalar erevesinde nce reel kesimde daha sonra da finansal kesimde serbestleme hareketleri ivme kazanmtr. Trkiyede mali piyasalardaki serbestleme finansal aralarn eitlilii ve mali kesimin derinlik kazanmas asndan nemlidir. Fakat, Trkiyede mali liberallemenin byk oranda kamu aklarn finanse etmede arac olduunu sylemek yanl bir deerlendirme olmayacaktr. Tablo:1den grlecei gibi 1994-2000 yllar arasnda ihra edilen menkul kymetlerin yaklak olarak %85-95 aralnda kamu kesimine ait olduu grlmektedir. te yandan 1994 ylnda ihra edilen menkul kymetlerin gayri safi milli hslaya oran %22,7 dzeyinde iken, 1995 ylnda %19,8 ve 1996da %35,3 seviyesinde gereklemitir. 1997 ylnda bu oran %22,9 deerine inerken takip eden ylda tekrar ykselmi ve %29,4 rakamna kmtr. Devam eden yllarda da %40a yakn rakamlarda seyretmitir.

Tablo:1 Kesimlere Gre hra Edilen Menkul Kymetler 1995 A B Kamu Tahvil Haz. B 19,8 90,4 4,4 20,1 70,3 0 9,6 2,3 7,3 100 1996 1997 A B A B 35, 3 97,2 22,9 95,8 8,3 22,9 8 33,5 24, 8 68,3 14,9 62,3 2,2 6,1 0 0 1 2,7 1 4,2 0,6 1,6 0,7 2,9 0,4 1,1 0,3 1,3 36, 100 23,9 100 1998 A B 1999 A B 2000 A B 2001 A B

29,4 96,7 38,7 97,2 37,6 89,1 23,3 87,7 2,5 8,2 27,3 68,6 32,4 76,6 0,3 1,0 26,9 88,5 0 0 1 3,3 0,8 2,7 0,2 0,6 30,4 100 444 11,3 0 1,1 0,9 0,2 39,8 28,4 0 2,8 2,3 0,5 100 5,3 0 4,6 2,4 2,2 42,2 12,4 0,0 10,9 5,7 5,2 100 23,0 0 3,2 1,0 2,2 26,5 86,7 0,0 12,3 3,6 8,7 100

15,4 Dierl. 0 zel 2,1 Hisse S. 0,5 Dierl. 1,6 Toplam 21,9

3 Not: A= hra edilen menkul kymetlerin milli gelire orannn % deerlerini, B= ihra edilen menkul kymetlerin yzdelik paylarn ifade etmektedir. Kaynak: DPT: Temel Ekonomik Gstergeler, Mart 1997, Austos 2000, Haziran 2004saylarndan hazrlanmtr. Aada yer alan Tablo:2, Trkiyede 1995-2002 yllar arasndaki d borlarn geliimi ve dalm hakknda bilgi vermektedir. Yllar itibariyle genel anlamda i borlanma miktarlarnda art meydana gelmi, hatta kimi yllarda bu oranlar %100 seviyesini am vaziyettedir. Borlanmaya ilikin deerlendirmelerde borcun miktarndan ziyade toplam gelir ierisindeki orann dikkate alnmas gerekmektedir.

Tablo:2 Bor Stokunun Geliimi ve Dalm (Milyon TL), (%) Bor Stokunun Dalm Tahvil Bono Avans 1995 1.361.007 17,3 37,6 46,3 14,1 1996 3.148.985 21,0 39,7 48,5 11,7 1997 6.283.425 21,3 56,8 37,7 5,3 1998 11.612.885 21,7 49,7 50,2 0 1999 22.920.145 29,2 85,8 14,1 0 2000 36.420.620 29,1 94,3 5,6 0 2001 122.157260 69,2 83,6 16,3 0 2002 149.869.691 54,4 75,2 24,7 0 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.
100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 Tahvil 1999 2000 Bono 2001 Avans 2002 Borlar / Gsmh

Yllar

Borlar

Borlar / Gsmh

Grafik-1: Bor Stokunun Geliimi ve Dalm

445

Toplam i borlarn gayri safi milli hslaya oranna baktmzda 1995 ylndan 1999 ylna gelinceye kadar nemli bir deiimin olmad ve ortalamada i borlarn milli gelire orannn %20 civarnda gerekletii grlmektedir. 1999 ylnda bu oran %29,2, 2001 ylnda ise %69,2 seviyesine ulamtr. 1999 ylndaki bu artta 1998 ylnda meydana gelen Rusya krizinin ardndan youn sermaye klarnn yaand srete, kamu bor servisinin karlanmasnda d borlanmaya daha az bavurulmasnn etkisi olmutur. 2001 ylndaki ani artta ise bankalarn tasfiye ilemleri bata olmak zere yapsal reformlarn meydana getirdii baz glkler etkili olmutur. Kamu i borlanma profiline baktmzda ise 1995 ve 1996 ylnda bono arlkl borlanmann yapldn syleyebiliriz. 1997 ylndan itibaren ise i borlanmalar tahvil arlkl hale gelmitir. 1997-2002 yllar arasndaki tahvil borlanma dzeyi %74,2 seviyesindedir. Borlanmann tahvil alkl konuma gelmesi, i borlanmada vade basksnn azaldn gstermektedir. Nitekim 1995 ve 1996 ylnda i borlarn vadesi 200 gn civarnda iken, daha sonraki yllarda ortalama bazda vade sresi artmtr. 1997 ylnda 350, 1998 ylnda 233 ve 1999 ylnda 479 gn dzeyinde gereklemitir. zellikle 1996 ylndan itibaren Merkez Bankasnn ve Hazinenin saydamlk temelinde uyum ierisinde politika nceliklerini belirlemeleri ve bunu uygulamalarna yanstmalar etkili olmutur. Bunun yannda zellikle 1998 ylndan itibaren piyasa oyuncularnn davranlar borlanmann vade ve yapsnda belirleyici unsur konumundadr. Hazine genellikle sz konusu oyuncularn talep ve beklentileri nedeniyle faiz ve vadelerle borlanma zorunda kalmtr. nk bu dnemde siyasi istikrar salanamad gibi uluslararas dzeyde meydana gelen ekonomik kriz, kamu kesiminde ve maliyesinde arzulanan mali disiplinin tesis edilememesine ve bu srete hazinenin rasyonel ngrlerle hazrlam olduu borlanma politikalarnn uygulanabilirliinin sekteye uramasna neden olmutur.

Tablo: 3 Bor Servisi ve Bor Faiz demesinin Geliimi (Milyon TL), (%) Yllar Bor Faiz d. Bor Servisi .B. Faiz dem./ Bor Serv. Bor Serv./Gsmh Bor Faiz d./ Gsmh

1995 472.805 1.672.272 28,3 1996 1.325.417 4.714.457 28,1 1997 1.977.163 5.121.215 38,6 1998 5.626.676 14.133.886 39,8 1999 9.898.623 25.477.768 38,8 2000 18.609423 37.577.493 49,5 2001 40.484.246 164.360.842 24,6 2002 43.468.540 141.059.234 30,8 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn 446

21,2 6,1 31,4 8,8 17,4 6,7 26,4 10,5 32,5 12,6 29,9 14,8 93,1 22,9 51,2 15,8 elektronik veri sunum

sayfasndan yararlanlmtr.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 .B. Faiz dem./ Bor Serv. 2000 2001 2002 Bor Serv./Gsmh

Grafik-2: Bor Servisi ve Faiz demesinin Milli Gelire Oran bor faiz oranlar ve i bor faiz demeleri, kamu borlanmalarnn srdrlebilirlii ve kamu harcamalarnn disipline edilmesinde zerinde nemle durulan deikenlerdendir. Kamu maliyesinde yaanan derin yapsal sorunlar ve mali disiplinin salanamamas sonrasnda, Trkiyede i borlanma gereksinimi iinde tutulmutur. Yaplan borlanmalar ile salanan kaynaklarn da ekonominin ncelikleri dorultusunda rasyonel kullanlmayp, siyasal yapnn poplist nceliklerine gre deerlendirilmi olmas, uzun sre bor ynetimini sadece vadesi gelen borlarn denmesine dayanan bir borlanma politikasnn yrtlmesine sebebiyet vermitir. Yukardaki tablodan da grlecei zere Trkiyede kamu i borlarnda srekli olarak art sergilenmektedir. Fakat bu art zellikle 28 ubat sonras dnemin yer ald 1997-2000 yllar arasnda daha belirgin oranda ykselmitir. 1997-1999 aralnda faiz giderleri be kat artarken, bu srece 2000 yln da dahil ettiimizde giderlerdeki art 9,4 kat seviyesinde ykseli gstermektedir. te yandan i bor servisi ve i bor faiz demelerinin milli gelire oranlarna bakld zaman da, her iki deikene ait deerlerin 1997 ylnda azald devamndaki yllarda ise art trendine girdii grlecektir. bor servisinin gayri safi milli gelire oran 1996 ylnda 31,4 iken, 1997 ylnda 17,4 seviyesine inmi, daha sonraki yllarda srasyla %26,4 ve %32,5 dzeyinde olmutur. borlanma faiz oranlarnn milli gelire orannda da benzer tabloya rastlanmaktadr. 1996 ylnda %8,8 olan oran 1997de %6,7 oranna dmtr. zleyen yllarda ise bu oran tekrar artarak srasyla %10,5 ve 12,6 rakamlarna ulamtr. 1997 ylndaki faiz giderlerinin milli gelire oranndaki azalmada ilgili dnemde uygulanan havuz sisteminin katks sz konusudur. borlarn faiz demelerinin milli gelire orannn sabit

447

kald varsayldnda 2000 yl da dhil olmak zere Trkiyenin 34 milyar dolar daha az faiz demesi yaplacan syleyebiliriz. te yandan i borlarn alclara gre dalmna ilikin tabloya bakldnda, tm dnemlerde bankaclk kesimi oransal bazda kk deimelere karn her zaman birinci srada yer almaktadr. Yksek kamu borlanma gereine bal olarak uzun yllar boyunca i borlanma senetlerinden vergi alnmamas ya da czi dzeyde vergi alnmas yannda devlet garantisi altnda yksek getiriler sunmasndan dolay i borlanma senetleri bankaclk kesimi tarafndan cazip yatrm arac olarak grlmtr.

Tablo: 4 Borlarn Birincil Piyasada Alclara Gre Yzdesel Dalm Yllar Bankalar Resmi Kurumlar zel Sektr Tasarruf Sahipleri 1995 81,0 12,9 3,8 3,2 1996 85,8 10,3 1,9 2,0 1997 89,1 7,2 0,05 3,3 1998 86,7 7,9 1,9 3,4 1999 87,1 9,2 1,2 2,4 2000 80,3 14,0 0,0 5,7 2001 73,5 19,2 4,0 3,2 2002 79,5 15,4 1,0 4,1 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr. Bankaclk kesimi reel ekonomiyi finanse etme yerine yksek maliyetle kamu kesimini finanse ederken, bono ya da tahvil almnda zorland zamanlarda ise sendikasyon kredisi ile yurt dndan borlanarak kur riskini stlenmitir. Daha sonra meydana gelen krizlerde devlet i borlanma senetlerinin deer kaybetmesi ve kur farkndan doan yksek maliyetler de krizin daha da derin hissedilmesinin nn amtr359.

Tablo: 5 Kamu ve zel Kesim D Borlarn Geliimi (Milyon Dolar) Yllar Kamu D Borlar 51.518 zel Kesim D. Borlar 21.774 Topl. D Bor 73.292 Kamu D. Borcu/GSM H 22,8 zel Kesim D. Borcu/GSY H 9,6

1995
359

Demir, s.121.

448

1996 54.174 26.725 80.899 22,25 10,9 1997 52.573 33.523 86.096 20,7 13,2 1998 50.832 42.026 92.858 18,7 15,5 1999 54.325 48.011 102.336 21,9 19,4 2000 55.113 54.431 109.544 20,7 20,5 2001 64.171 42.112 106.283 32,6 21,4 2002 71.480 43.023 114.503 31,01 18,6 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr. Yukardaki tabloda kamu ve zel kesime ait d borlarn geliimi sunulmutur. Tablodan grlecei zere kamu sektrnn d borlar 1997 ylnda ve 1998 ylnda hem rakamsal hem de oransal bazda azalmtr. Bu oran 1999 ylndan itibaren tekrar arta gemitir. te yandan zel kesimin d borlarnda srekli art sz konusudur. Bu borlanmalarn bir ksm yatrm amal borlanmalardan ibaret iken, dier bir ksm da kamu borlanma ihtiyacn karlamak iin bankaclk kesimin yurt dndan salad sendikasyon kredilerinin de dahil olduu ksa vadeli kredilerdir.

Tablo: 6 D Bor demelerinin Geliimi (Milyon Dolar), (%) Yllar Ana Para demele ri Faiz demele ri Ksa Vadeli Borlar Orta ve Uzun Vad. Borlar Ana Para deml /GSMH Faiz deml. /GSMH

1995 7.594 4.303 15.701 57.577 3,3 1,9 1996 7.218 4.200 17.072 62.314 2,9 1,7 1997 7.831 4.588 17.691 66.544 3,1 1,8 1998 11.690 4.814 20.774 75.490 4,3 1,8 1999 12.867 5.447 22.921 80.205 5,2 2,2 2000 15.638 6.301 28.301 90.202 5,9 2,4 2001 17.489 7.134 16.403 97.157 8,9 3,6 2002 22.450 6.402 16.424 113.740 9,7 2,8 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr. Tablo:6da d borlarn vadelerine ve deme trlerine gre yllar itibariyle deiimi sunulmutur. 2001 ylna kadar ksa vadeli borlarn toplam d borlara orannda art olmutur. 1995 ylnda 15, 7 milyar dolar olan ksa vadeli d borlar 2000 ylna gelindiinde 28,3 milyar dolara kmtr. Kriz srecinde ksa vadeli sermaye klarndan dolay ksa vadeli d borlarda azal meydana gelmi, ayrca borlanma maliyetlerinin ykselmesi yurt dndan borlanma imkanlarn skntya sokmutur. Buna karlk orta ve uzun vadeli borlanma miktarnda ele alnan periyot 449

srecinde srekli art kaydedilmitir. Sz konusu borlar 1995 ylnda 57,5 milyar dolar ken 2002 ylnda iki katna ulam ve 113,7 milyar dolara kmtr. 2.3.Faiz Oranlarnn Ykselmesi Faiz; paray bir bakasna kiraya vermenin bedeli olarak tanmlanmaktadr. Faiz haddi ise ekonomide para talebi ile para arzn birbirine eitleyen fiyata denilmektedir. Faiz haddinin belirlenmesinde bireylerin varlklarn para veya dier aktiflerde tutma istekleri nemli bir yere sahiptir360. Keynesyen ve neo-klasik dnce genelde dk faiz oranlarnn ekonomide bymeyi tevik edecei, tasarruflarn ise byk lde gelir dzeyine bal olarak deieceini varsaymtr. 1970li yllarn balarna kadar tm ekonomistler iin tasarruf ve faiz oranlar arasndaki ilikinin ters ynde olduu genel kabul gren bir dnce olmutur. Yatrmlarda meydana gelen artlar ile birlikte meydana gelen gelir artlarnn tasarruf oranlarn artraca kabul edilmitir. Mc Kinnon ve Shaw bu grn aksine gelimekte olan piyasalarda d kaynak ve borlanma imknlarnn snrl olmas, yatrm ve tasarruf arasnda anlaml bir ayrmn bulunmamas, ayrca sermaye piyasalarnn tam olarak almad bir ekonomik yapda tasarruflarn ykseltilmesi iin reel faiz oranlarnn ykseltilmesi gerektiini ifade etmilerdir. Onlara gre; bu lkelerde ekonomik gelimeyi snrlayan asl etken krl yatrm alanlarnn kstl olmas deil, tasarruf ve yatrlabilir fonlarn yetersiz olmasdr361. Bu dorultuda zellikle son yirmi yllk srete gelimekte olan lkelerin ekonomik kalknmalarn daha yksek oranda gerekletirmeleri amacyla liberal iktisat politikalar balamnda finansal piyasalarnda liberalizasyon yaptklar ve kalknmann finansman noktasnda pozitif faiz uygulamasn tercih etmi olduklar gzlemlenmektedir. zellikle gelimekte olan lkelerde finansal piyasalarn liberallemesiyle birlikte kamunun finansman ihtiyacn karlamak amacyla faiz oranlarnn artrlmas bir taraftan speklatif amal ksa vadeli sermaye girilerini artrrken dier taraftan da kamunun bor- faiz ksr dngsnn iine girmesine neden olmutur. Bu balamda byme ve reel faiz oranlar borlanmann srdrlebilirlii asndan nem arz etmektedir. Byme orannn reel faiz oranna e deer olmas kamunun bor yknn artmasna engel olmaktadr. Faiz oran artlar zel kesimin borlanma maliyetlerini de artrmaktadr. Ykselen faizler nedeniyle kredi maliyetlerinin artmas sonucunda mteebbisler yatrm kararlarnda ekingen davranmaya balarlar. Yksek faizler yatrmlarn z kaynaklar ile gerekletirmeye alan giriimciler zerinde de olumsuz bir etki yapar. nk yatrm kararlarnda zerinde durulan en nemli konulardan birisi de yatrmlardan beklenen krn faiz oranlarndan byk veya hi olmazsa

360 361

Uluatam, zhan, Makro ktisat. Geniletilmi 7. Bask. Ankara: Sava Yaynlar, 1993, s. 302 Bykdeniz, Adnan: Trkiyede Faiz Oranlar, stanbul, Bilim ve Sanat Vakf Yaynlar, 1991, s. 22

450

ona eit olmasdr. Aksi takdirde elinde yatrmlarda kullanlmak zere kayna bulunan mteebbisler sz konusu kaynaklarn riskli yatrmlarda kullanma yerine riskli olmayan banka mevduat veya devlet tahvili eklinde deerlendirme yolunu seecektir. Bu yzden yksek reel faizler arz ynl enflasyonist srecin ilerlik kazanmasnn nn amaktadr362. te yandan yksek faizlerin ekonomiye hangi ynde etki ettii de nem arz etmektedir. Yksek faiz kat parasal politikalarn yansmas olabilecei gibi, enflasyonist beklentilerin yansmas da olabilmektedir. Ayn zamanda bunlarn ksa dnem veya uzun dnem olarak ele alnmasna da baldr. Ksa dnem iin yksek faizler enflasyonu drc etki meydana getirirken uzun dnemde bu etki ortadan kalkmaktadr363. Piyasa ekonomisinin en nemli unsurlarndan olan faizin, ekonominin tm kesimleriyle olduu gibi, zellikle ekonomideki arz ve talep kesiminin yakndan ilgili olduu enflasyonla, ayn zamanda enflasyonun ile faiz arasnda da kuvvetli etkileim bulunmaktadr. Fakat kimilerine gre bu iliki faiz oranndan enflasyona doru iken kimilerine gre de enflasyondan faiz oranna dorudur. likinin yn konusunda deiik fikirler bulunmasna karn ilikinin olduu ynnde ortak bir gr bulunmaktadr364. Bilindii zere bor verilebilir fonlarn arz ve talep yaps faiz oranlarnn zerinde belirleyici olan temel faktrlerin banda gelmektedir. Yatrm harcamalar bir yana, tketim harcamalarnn finansmannda bile skntlarn yaanabildii zellikle gelimekte olan lkelerde, kamu kesimi sz konusu arz talep yapsnn ekillenmesinde aktif rol alarak ilgili piyasada en byk oyuncu durumunda bulunmaktadr. Bu balamda sz konusu lkelerde kamu transfer harcamalarnn da faiz oranlar zerinde nemli etkilere sahip olduu sylenebilir. te yandan gelimi lkelerde ise bu etkileimin ayn younlukta olduunu sylemek gtr365. Kamu harcamalarndaki arttan doan finansman ihtiyalar faiz oranlarn etkileyebilmektedir. Ancak, kamu harcamalarnn borlanma ile finansmannn sonularn net olarak belirleyebilmek iin borlanmann hangi kesimlerden yapldnn da bilinmesi gerekmektedir. Bilindii gibi kamu harcamalarnn finansmannda borlanma alternatifi sz konusu olduunda devlet kii veya firmalardan, bankalardan ve merkez bankas kaynaklarndan yararlanabilmektedir. Devletin kamu harcamalarnn finansmannda merkez bankas kaynaklarna bavurmas durumunda ekonomi zerinde meydana gelecek etki ou durumda geniletici olmaktadr. Merkez bankas kaynaklarna youn olarak bavurulmasnn enflasyonist etkilere yol aarak faiz oranlar zerinde nemli basklar yaratt sylenebilir. Dier yandan devletin kiilerden ve bankalardan borlanmasnn ekonomik etkileri ise sz konusu fonlarn devlete bor verilmemesi durumunda nasl deerlendirileceine bal
362 363

Yldrm, Kemal ve Karaman, Doan: Makro Ekonomi, Eskiehir, Et. Sa. ve Bil. Ar. al. Vakf, 1999, s. 76 Dufey, Gunter ve Giddy, Ian H. International Money Markets, , Prentice Hall International Inc., New Jersey, 1994, s. 131 364 Sever, Demir, s. 54. 365 Vasicek, Oldrich Alfons, The Economics of Interest Rates, Journal of Financial Economics, Vol. 76., 2005, s. 293.

451

olarak deimektedir. Tketimde kullanlacak kaynaklarn kamu harcamasna dnmesi tketim harcamalar zerinde bask yaratabilirken, tasarruflarn kamu kesimine ynlendirilmesi faiz oranlar ve dolaysyla zel yatrmlar ve byme zerinde etkili olmaktadr. Faiz oranlar zerinde salt ekonomik faktrlerin yan sra politikaclarn zellikle de ekonomi brokrasisinin ve piyasa oyuncularnn trl speklatif hareketlerle nemli etkilerinin olduu, bunun yannda uluslararas siyasi, mali gelimeler ve beklentilerin de sz konusu srete ksmen belirleyici olduklar sylenebilir366. lkenin da ak olmas durumunda sermayenin mobilitesi artacandan, faiz oranlar ulusal parada beklenen deer deiimi, baz risk faktrleri ve dnya faiz oranlarna bal olarak deiim gsterecektir367. Bu koullarda ekonomik birimler kk bir arbitraj frsatn deerlendireceklerdir. Da ak ekonomilerde yurt ii faiz oranlar global koullardan kolaylkla etkilenebilecektir. Genelde LBOR yada ABD hazine bonosu faizleri referans olarak alnmaktadr. nk buralardaki kymetlerin risk unsuru hemen hemen sfr dzeyinde belirlenmi faiz oranlardr. Likidite ya da geri dememe risklerine bal olarak dier lke varlklarnn faiz oranlar bu oranlara gre belirlenmektedi r. Teorik olarak likidite durumu arttka mevduata olan talep artndan varlk fiyatlarnn ykselmesi gerekmektedir. Piyasalarda likidite koullarnn deimesi nedeniyle merkez bankasnn da buna paralel olarak faiz oranlarnda deiiklie gitmesi beklenmektedir368. Dua ve Panditin Hindistan zelinde faiz oranlarnn temel belirleyicilerini belirlemeye ynelik bir almada faiz oranlarnn reel para arzndan, reel kamu harcamalarndan, enflasyon oranndan, d piyasalardaki faiz oranlarndan, kamunun bor yapsndan ve forward premium369dan etkilendii belirlenmitir. Bu balamda faiz orannn kontrol altna alnmas iin enflasyonun kontrol edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde nominal faiz oranlar ykselmekte bu da kamunun bor ykn artrmaktadr. te yandan kamu harcamalarnn sz konusu byklkler zerindeki etkisinden de hareketle kamu harcamalarn disipline etmeden faiz oranlarn kontrol altnda tutmann ok g olaca sylemek gerekmektedir370. Sonu olarak, faiz oranlar ulusal parada beklenen deer deiimi, piyasalardaki para durumu ve kamu borlanma gereinin byklnn yannda belirsizlik, gvensizlik ya da gerginlik ortam ve

366

Caporale, Guglielmo Maria; Williams, Geoffrey Long-term Nominal Interest Rates and Domestic Fundamentals, Review of Financial Economics, Vol. 11., 2002, s. 128 367 Edwards, Sebastian; Khan, Mohsin S (1985) Interest Rate Determination In Developing Countries:A Conceptual Framework, NBER Working Paper No: 1531. http://papers.nber.org/papers/w1531.v5.pdf, s. 4 368 Poddar, Tushar; Goswami, Mangal; Sol, Juan and Icaza, Victor Echvarria Interest Rate Determination in Lebanon, April, IMF Working Paper. 2006, s. 5. 369 Yabanc parann forward deerinin spot deerinden daha yksek olmas durumudur. 370 Dua, Pami; Pandit, B.L.;Interest Rate Determination in India: Domestic and External Factors Journal of Policy Modeling Vol.24. ,2002, s. 874

452

d piyasalardaki gelimelerin etkisiyle ekillenmektedir371. Bu balamda 28 ubat sonrasnda kamu borlanma gereinin iddetinde art ile birlikte piyasadaki belirsizlik ve gvensizlik ortamndan dolay da faiz oranlarnda ykseli meydana gelmitir.

Tablo: 7 Faiz ve Enflasyon Orannn Geliimi, (%) DBS Nominal Enflasyon Reel Bor Stokunun Dalm Faiz Oran Oran Faiz Oran Tahvil Bono Avans 78,9 121,9 37,6 46,3 14,1 1995 24,0 79,8 135,7 39,7 48,5 11,7 1996 31,1 99,1 127,2 56,8 37,7 5,3 1997 14,1 69,7 122,5 49,7 50,2 0 1998 31,1 68,8 109,5 85,8 14,1 0 1999 24,1 39,0 38,00 94,3 5,6 0 2000 -0,7 68,5 96,2 83,6 16,3 0 2001 16,4 63,8 54,4 75,2 24,7 0 2002 6,1 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr. Yllar
160 140 120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

DBS Nominal Faiz Oran

Enflasyon Oran

Reel Faiz Oran

Grafik-3: Faiz ve Enflasyon Orannn Geliimi Yukardaki tablo ve buna bal olarak oluturulan grafikten de grlecei zere DBS faiz oranlar ve gerekleen enflasyon dorultusunda reel faiz oranlar istikrar programnn uyguland 2000 yl haricinde olduka yksek seviyede seyretmitir. Reel faiz oranlarnn normal deerlerin zerinde sreklilik gstermesi bir taraftan kamunun borlanma maliyetini artrrken, dier taraftan da zel sektrn yatrm yapma hevesini olumsuz ynden etkilemektedir. Bunlardan birincisi yatrmlarn borlanma maliyetini artrmas, dieri ise sermayenin marjinal etkinliini olumsuz etkilemesidir.
371

Acar, Mustafa, Gncel ktisadi Tartmalar, Orion Kitabevi, Ankara, 2009, s. 82

453

Ykselen faizler nedeniyle kredi maliyetlerinin artmas, mteebbislerin yatrm kararlarnda ekingen davranmaya balamalarna neden olmaktadr. Yksek faizler yatrmlarn z kaynaklar ile gerekletirmeye alan giriimciler zerinde de olumsuz bir etki yapmaktadr. nk yatrm kararlarnda zerinde durulan en nemli konulardan birisi de yatrmlardan beklenen krn faiz oranlarndan byk veya hi olmazsa ona eit olmasdr. Aksi takdirde elinde yatrmlarda kullanlmak zere kayna bulunan mteebbisler, bunu riskli yatrmlarda kullanma yerine riskli olmayan banka mevduat veya devlet tahvili eklinde deerlendirme yolunu seecektir372. 1990l yllarn sonuna doru Rusyada ortaya kan ardndan tm dnyada yaanan daralmann etkisi de bulunmasna ramen Trkiyede ekonomisi zerinde yatrm ve byme balamnda asl belirleyici olan unsur 28 ubat srecinin dourduu olumsuz ekonomik koullardr. Bu srete hem yksek mali basknlk hem de belirsizlik ortamndan dolay ykselen faizler, zel sektr sabit sermaye yatrmlarn da olumsuz etkilemitir. zel sabit sermaye yatrmlar 1998 ylnda %12, 1999 ylnda %23,7 orannda azalmtr. Reelde sabit sermaye yatrmlarnn deimedii, baka bir ifade ile bir nceki yl dzeyinde kaldn varsaydmzda sabit sermaye yatrmlarndaki azalmann Trkiye ekonomisine maliyeti 17,5 milyar dolar seviyesinde olmaktadr.

Tablo: 8 zel Sektr Sabit Sermaye Yatrmlarnn Geliimi Yatrmlar (Cari zel Sekt. Yllar zel Sektr Sabit Sermaye Yatrmlar Reel Deiim Yatr./GSMH (%) fiyatlarla BinTL) (%) 1995 8,6 19,8 1.553.648 1996 6,9 20,0 2.994.391 1997 6,7 20,2 5.945.673 1998 -12,0 18,1 9.662.778 1999 -23,7 15,5 12.156.009 2000 6,2 15,9 19.971.790 2001 -28,1 12,6 22.170.342 2002 -6,1 11,0 30.174.621 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr. Trkiyede sermaye hareketliliinin serbestlemesi sonrasnda zellikle 1990 yl sonrasnda byk sanayi iletmelerinde faaliyet d gelirler retim gelirlerini besleyen ek bir kaynak olmaktan km ve bu irketlerin krlarnn olmazsa olmaz koulu haline gelmitir373. zellikle ekonomik kriz dnemlerinde retim faaliyeti d gelirlerinin toplam kar ve zarar tablosu iindeki pay art gstermektedir. Tablo:9 zerinde daha ak biimde sunulduu zere 1994 krizi sonrasnda zel byk sanayi kurulularnn faaliyet d gelirleri % 54,6 seviyelerine kmtr. 1994 yl hari 1998 ylna gelinceye kadar dier faaliyet gelirleri %50 dzeyinin altnda kalmtr. 1998 ylnda %87,7 olan bu oran 1999, 2000 ve 2001 yllarnda sras ile %219, %114, %547 olarak gereklemitir. Bu erevede
372 373

Yldrm, Karaman, s. 76. Yeldan, Erin; Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, 7. Bask, letiim Yay., stanbul, 2003, s. 157

454

sanayi sektrnn krlln korumaya devam ettii ifadesi yanl olmayacaktr374. 2001 ylndan itibaren ekonomideki normalleme eilimi ile birlikte irketlerin retim faaliyeti d gelirleri azalmaya balam ve 2002 yl iin kar ve zarar toplamndaki paylar %113,2, 2003 yl iin ise bu oran %71,8 seviyesine dmtr. Bu eiliminin ekonomik ortamdaki olumlu seyir devam ettii srece devam edecei gzlemlenmektedir.

Tablo:9 zel Byk Sanayi Kurulularnn Faaliyet D Gelirleri Yllar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Dier Gelirleri(1) Net Bilano Kar (2) 2 224 648 247 6 679 368 414 3 721 503 901 7 282 287 783 7 794 368 122 20 052 422 789 17 548 778 004 57 694 648 710 96 191 958 000 195 948 193 000 407 054 079 000 699 577 000 000 1 577 329 277 000 1 760 163 086 000 4 645 687 973 000 4 833 432 876 000 5 016 304 190 000 43 093 652 150 10 558 722 449 206 857 875 064 370 418 929 000 771 761 381 000 797 402 394 000 720 405 946 000 1 538 333 855 000 718 029 004 000 4 269 008 132 000 6 985 609 668 000 33,3 51,1 38,9 40,7 54,6 46,5 52,9 52,7 87,7 219 114,4 547 113,2 71,8

Kaynak: SO, stanbul Sanayi Odas Dergisi (zel Say), Say 461, Austos 2004, s.56.

374

Nitekim Komisyona bilgi veren Sayn Ahmet ERTRK de sz konusu arpkl Biliyorsunuz, stanbul Sanayi Odasnn her yl yaynlad 500 byk firma listesi vardr. O yllarda, 500 byk firma iinde yer alan 468 zel sektr firmasnn -onlarn iinde nk kamu kurulular da yer almaktadr - bilanolarna baktmzda, faaliyet d krlar yani faiz gelirlerinin net bilano krlarna oran yle bir seyir izlemitir: 1990da yzde 33tr bu , 1996da yzde 52ye kmtr, 99da yzde 219a ykselmitir. Yani u demektir: Siz 100 liralk bilano krn Yani normal faaliyetlerinizden elde edilen kr varsa 220 lira da faiz gelirlerinden kr elde etmisiniz. 99un bu ok arpk bir rakam. 96da bu 52 lira olmutur. Yani 100 liralk faaliyet gelirinin 100 liralk bilano gelirinin 52 liras faaliyet d gelirlerden yani faiz gelirlerinden olumutur. Bu ne demektir? Bu, zel sektr iletmelerinin ellerindeki nakit kaynaklar retime ve yatrma deil devlet i borlanma senetlerine yatrmalar anlamna gelmitir. Devlet i borlanma senetleri yoluyla elde edilen bor ise btenin finansmanna harcanmtr. Yani byle bir ksr dng iinde o yllar yaadk. Yine o 468 zel sanayi iletmesinde, 90la 99 arasnda ortalama yllk yzde 18,7 reel art gstermitir faaliyet d gelirler. O yllarda Trkiyenin reel bymesi yzde 3,1dir. Yani lkenin milli geliri reel olarak yzde 3,1 artarken 468 zel sektr iletmesi ki bu neredeyse Trk sanayis inin tamamn temsil eden iletmelerdir, bunlarn faaliyet d gelirleri, reel olarak yzde 18,7 ykselmitir. imdi, bu arpklktan en ok yararlanan sektr bankaclk kesimi olmutur. Bankaclk kesimi de. Ya da yle dzeltelim: Bankaclk kesimi de en az zel sektr iletmeleri kadar, ondan da daha fazla bu arpklktan menfaat salamlardr. Ama bu, ayn zamanda, dierlerinde olmayan, bankalar iin geerli olan nemli bir risk unsurunu da stlenmi olmalar anlamna gelmitir. Bu risk, kur riskidir, faiz riskidir, likidite riskidir. Yani bankalar yksek faizli enstrmanlara kaynaklarnn nemli bir blmn aktarrken ayn zamanda bir faiz riskine, bir kur riskine ve bir likidite riskine maruz kalmlardr. Nitekim, bu riskler gerekletiinde 25 ta ne banka maalesef batma durumuna gelmitir eklinde ortaya koymutur.

455

Kredi faizlerinin yaplan tevik ve indirimlere ramen maliyetler ierisindeki paynn byk olduu ve bunlarn fiyatlara yanstlarak enflasyonu itici ynde etki yaptn sylemek Trkiyede yaanlan sreci en iyi ekilde ifade etmektedir. Ekonomilerde firmalarn maliyetlerini fiyatlara ne oranda yansttklar byk oranda cari talep ve piyasa yapsna baldr. Trkiyedeki ekonomik yap, giderlerin fiyatlara kolaylkla yanstlabildii nitelie sahiptir. nk Trk imalat sanayiindeki firmalar tekelci veya oligopolistik grnm arz ettiklerinden fiyat yapc zellie sahiptirler. Yaplan aratrmalarda imalat sanayiindeki fiyatlarn deiken fiyat artm yoluyla belirlendii ve buradaki firmalarn maliyet ve talep yapsndaki deimeleri birka ay ierisinde fiyatlara yanstabildikleri ortaya kmtr.
375

Bu

balamda

faiz

oranlarndaki

deimeler

fiyatlara

kolaylkla

yanstlabilmektedir . Ayrca bu aratrmada faiz oranlarndaki artn dinamik etkileri ele alnm ve mevduat ve kredi faizlerindeki %10 orannda meydana gelen artlar, imalat sanayi toptan eya fiyatlar zerinde 6 ay sonra %2.16, 9 ay sonra 3.63 ve bir yl sonra %4.07 orannda etki meydana getirdii sonucuna ulalmtr376. Yatrm harcamalar yannda tketim harcamalarnn finansman sorunlarnn yaand zellikle gelimekte olan lkelerde kamu kesimi sz konusu fonlarn arz talep yapsnn ekillenmesinde aktif rol alarak, ilgili piyasada en byk oyuncu durumunda bulunmaktadr. Bu balamda sz konusu lkelerde kamusal harcamalarn finansman kaynaklar da faiz oranlar zerinde nemli etkilere sahip olabilmektedir. Faiz oranlar zerinde salt ekonomik faktrlerin yannda politikaclarn, zellikle ekonomi brokrasisinin ve piyasa oyuncularnn eitli speklatif hareketleri de nemli etkenler arasnda yer almaktadr. lkenin da ak olmas durumunda sermayenin mobilitesi artacandan, faiz oranlar ulusal parada beklenen deer deiimi, baz risk faktrleri ve dnya faiz oranlarna bal olarak belirlenmektedir. 2.4.Ekonomik Bymenin stikrarszlamas Gelimek ve kii bana den geliri arttrarak halkn refah dzeyini ykseltmek her lkenin birincil hedefi olarak kabul grmektedir. Refah dzeyinin ykselmesi ise ekonominin bymesi ile gereklemektedir. Byme hzlarnn ykseklii bir ekonomide baarnn, dk byme hzlar ise baarszln gstergesi saylmaktadr. Bununla birlikte ekonomide baary sadece byme hznn ykseklii ile lmek doru bir yaklam olmayacaktr. Yksek oranl bymenin srdrlebilir ve

375

Akdi, Muhammed, Faiz Politikalarnn Enflasyon zerindeki Etkileri ve Trkiye , Ankara, Yimder Yaynlar, 1995, s. 149 376 Bykdeniz, s. 83

456

istikrarl bir seyir izlemesi durumunda baarl olarak deerlendirilebilir. Bu da fiyat istikrar, i ve d dengenin korunduu istikrarl bir makro ekonomik yapnn tesisi ile gerekleebilir377. Byme srecinde belirleyici konumda bulunan birok unsur bulunmaktadr. Bunlarn ba nda yatrm ve sermaye birikimi, beeri sermaye ve igcnn nitelii, teknolojik gelime yahut yenilikler, kaynaklarn daha verimli alanlara kaydrlmas gelmektedir. Buna ilave olarak bymeyi etkileyen unsurlar grupta ele almak mmkndr. Birinci grupta, lkenin ynetim biimi, zgrlkler, gelir ve servet dalm, mlkiyet haklar, yasal yap ve finansal yapnn gelimilik durumu yer almaktadr. kinci grupta, sosyal gvenlik, kamu girimleri, devlet mdahaleleri, vergi politikalar, d ticaret, i gc ve sermayenin dolam serbestlii politikalar bulunmaktadr. nc ve son grupta ise lkenin tarihi, corafyas, stratejik zellikleri gibi kalc deerler yer almaktadr378. Bu balamda byme srecini etkileyen faktrler olduka fazladr. Bununla birlikte GSMH rakamlarnn orta ve uzun dnemde byme iin bir anlam ifade edebilmesi noktasnda yatrmlarn, tketimin dnemsel art oranlarnn bilinmesi gereklidir. nk sermaye birikimi, teknolojik gelime ve istihdam art ekonomik bymenin temel belirleyicileridir. stihdam artnn nemli lde yatrmlara bal olmas teknolojik gelime ve sermaye birikimi faktrlerini ekonomik bymenin kritik unsurlar haline getirmektedir379. Bir ekonomide firmalarn yatrm kararlarnda yatrmlardan beklenen getiri ve gelecee ynelik beklentiler ve tahminler nemli unsurlar arasndadr. Siyasi ve ekonomik istikrarn saland ekonomilerde gelecee ynelik beklentilerde belirsizlikler azalmakta ve tahminlerin tutarl ykselmektedir. Bylesi ortamlarda sermaye sahipleri yatrm kararlarnda daha cesaretli davranmaktadrlar. Tersi durumlarda, yani belirsizlik ortamnda ise tahminlerin tutarll azalrken, borlanmalarn maliyetleri ykselmektedir. Dolaysyla da mteebbisler yatrm kararlarnda ekingen davranmaktadrlar. Makro ekonomik istikrar lmede en sk kullanlan gstergelerden bir dieri fiyat hareketleridir. Yakn zamana kadar enflasyonist ortamlarn bulunduu ekonomilerde ekonomik byme performansnn yksek olaca eilimi arlk kazanmtr. Fakat son yllarda elde edilen bulgular yksek enflasyon ortamlarnda bymenin istikrarszlatn gstermitir. Enflasyon bir taraftan nispi fiyat deiimleri yaparak genel fiyat seviyesindeki artlarn reel yada nominal kaynakl faktrler olduunu belirlemede sorun karmaktadr. Fiyat hareketinin kaynann tespit edilememesi buna uygun tepkinin domamasna yol amaktadr. Dolaysyla nispi fiyatlardaki dalgalanmalarn

377

Tar Recep ve Kumcu Funda Ser, Trkiyede stikrarsz Bymenin Analizi (1983 -2003 Dnemi) Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Cilt:9 2005, s. 156. 378 Ay, Ahmet, Tarihsel Sre erisinde Trkiyede Byme, Ed. Ahmet Ay; Trkiye Ekonomisi, izgi Kitabevi, Konya, 2007, s. 30 379 iriner, smail ve Doru.Ylmaz; Trkiye Ekonomisinin Byme Dinamikleri zerine Bir Deerlendirme", Ynetim Bilimleri Dergisi, 2/3, 2005, s. 172.

457

meydana gelmesi kaynak dalmn bozmaktadr. Ayrca enflasyon orannn yksek ve dalgal olduu ortamlarda nispi fiyat hareketlerinin bilgi aktarma zelliinden uzaklamas ekonomik etkinlii azaltmakta ve bymeyi olumsuz etkilemektedir380. Ayrca fiyatlar seviyesinin ykselmesi, ekonominin dengelerinin bozulmasna, geliri sabit kesimler aleyhine gelir dalmnn ktlemesine, gelecei belirsizletirerek yatrmlarn speklatif alanlara kaydrlmasna ve bor verenleri zarara uratt iin de kredi piyasasnn olumsuz etkilenmesine neden olur. Bylece fiyatlar genel seviyesinin byk dalgalanmalar gstererek ykselmesi veya dmesi salkl bir ekonomi iin istenmeyen durumdur. Enflasyon oran yksek olan lkeler, genellikle ekonomileri iyi ynetilmeyen lkelerdir381. Mali disiplini salamak bir yana, ekonomideki yapsal sorunlara kaytsz kalan siyasal iktidarlar, poplist harcamalarn finanse etmek iin yksek faiz politikalaryla ksa vadeli sermaye girilerini destekleyen bir finansman politikasn benimsemilerdir. Yksek faiz, dk kur politikasnn ksr dngs ierisinde, her an geri kaabilecek ksa vadeli sermayeye gvenilmitir. Scak para akmlar ulusal piyasalardaki grece yksek faize ynelirken; ksa vadede dviz birikimi salamas, ulusal parann yabanc paralar karsnda ar deerlenmesine yol amaktadr. Sonuta ithalat mallar ucuzlarken, ihracat gerilemekte ve cari ilemler a bymektedir. Bu artlarda salanan ekonomik byme de da baml yapay bir nitelik tamakta ve reel faiz ile dviz kuru arasndaki dengelerin bozulmasyla, ekonomi ani bir kntye urayabilmektedir382. Yaplan ampirik almalar istikrarl ekonomik yapnn istikrarl byme srecini de beraberinde getirdiini gstermektedir. Makroekonomik istikrar kendiliinden iktisadi bymeye yol amamakta, ancak istikrar salamadan byme konusunda harcanan abalar ie yaramamaktadr. Uzun sren makro ekonomik istikrarszlk dneminde, greli olarak daha dk ortalama byme oran gereklemektedir. Makro dengelerin zor tutturulabildii byle bir ortamda, bir dnem eksi deerler alan byme oran; sonraki dnemde, sermaye stokunda belirgin art olmamasna ramen, nceki dnemden geciktirilmi tketim harcamalar ve ortaya kan atl kapasitenin tketilmesiyle daha yksek dzeye ulamaktadr. Birbirini izleyen dnemlerde gerekleen farkl byme performanslar, yatrm ve tketim kararlarnda ar iyimser/ktmser beklentilere yol aarak makroekonomik istikrarszl daha da arttrmaktadr383.

380 381

Sever, Eran, Finans, D Ticaret ve Byme likisi: Trkiye Analizi, izgi Kitabevi, Konya, 2009, s. 212. iriner, Doru, s. 172. 382 Yeldan, s. 49 383 Tar, Kumcu, s. 160.

458

Tablo: 10 Milli Gelir Hesaplarna Ynelik Gelimeler Yllar GSMH (Milyon Dolar) Kii Bana GSMH (Dolar) Byme Oran (%)

1995 171.979 2.750 8,0 1996 184.724 2.892 7,1 1997 194.360 2.972 8,3 1998 205.978 3.080 3,9 1999 187.664 2.794 -6,1 2000 201.463 2.963 6,3 2001 144.607 2.134 -9,5 2002 182.929 2.662 7,9 Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.
15 10 5 0

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2001

-5 -10 -15 -20 -25 -30

zel Sektr Sabit Sermaye Yatrmlar Reel Deiim (%)

Byme Oran (%)

Grafik-4: Byme ve Yatrmlarn Geliimi Yukardaki tablodan da grlecei zere Trkiyede istikrarszln hkm srd srete zel sektr sabit sermaye yatrmlar ve byme oranlarnda 1997 ylndan itibaren dalgalanmalarda art sz konusudur. Trkiye 1995-1997 aralnda yksek oranl byme performans sergilerken, 1998 ylnda byme oran % 3,9 deerine inmi ve 1999 ylnda ise -6,1 deerinde gerileme olmutur. Bu gerileme milli gelir seviyesinde 18,3 milyar dolar azal meydana getirmitir. 2.5. Yabanc Sermaye Girilerinin Azalmas Yabanclarn bulunduklar lke snrlar dnda yeni retim tesisleri kurmas, bunlar geniletmesi veya mevcut tesisleri satn almas ya da sz konusu tesislerin mlkiyeti zerinde denetim sahibi olmasna dorudan yabanc sermaye yatrm denilmektedir. Bu yatrmlar hem uluslararas

459

2002

ticareti yaplan rnlerin imal edilmesi eklinde hem de ev sahibi lkenin taleplerini karlamaya ynelik olabilmektedir. Bir lkeye yabanc sermayenin girii iki ekilde olmaktadr. Birincisi dorudan yatrm, ikincisi ise portfy yatrmlar eklindedir. Dorudan yatrmlar i yeri amak, retim tesisi kurmak ya da mevcuttaki tesisleri satn almak biimde geeklemektedir. Portfy yatrmlar ise faiz ya da kur farklarndan kazan elde etmek amacyla hisse senetleri, yatrm fonlar ve devlet borlanma senetleri (tahvil ve bono) gibi kymetli katlara yaplan yatrmlardr. Bir lkede dorudan yabanc sermaye girileri dier sermaye girilerine nazaran daha fazla tercih edilmektedir. nk retim yapan, istihdam artran ve teknoloji transferini gerekletiren sermaye en ufak bir risk alglamasnda da lkeyi terk etme eilimi duymayan yatrm tr dorudan yatrmlardr. te yandan scak para olarak da anlan portfy yatrmlar en ufak bir siyasi yada ekonomik kriz alglamasna girdiinde hzlca lkeyi terk etmesi nedeniyle gvenilir yatrmlar arasnda grnmemektedir. Yabanc sermayelerin bir lkede yatrm yapmalar iin baz argmanlar da sz konusudur. Bunlardan birincisi, siyasi istikrardr. Sk sk darbelerin yapld, konuulduu ya da tehlikesinin bulunduu ekonomilerde yabanc sermaye girileri snrl dzeyde kalmaktadr. kincisi, ekonomik istikrardr. Fiyat istikrarnn olmad, piyasada gven unsurunun eksik bulunduu, ekonomik karar birimlerinin rasyonel hareket etmedii ve yatrmclarn gelecek konusunda endie duyduklar ortamlarda yabanc sermayenin yatrm yapma olasl da azalmaktadr. ncs ise krllk orandr. Bilindii gibi firmalarn var olu gerekelerinden en nemlisi kr yapma arzusud ur. Firmalarn krllk katsaylar istikrarl ortam yannda brokratik engellemelerin azaltlmas ve vergilerin arlktan arndrld durumlarda art gstermektedir. Nihayet sonuncusu ise mlkiyet haklarnn korunmasn garanti eden ve ngrlebilirlii vadeden hukuksal dzenlemedir. Trkiyenin 1994-2001 yllar arasnda zellikle dorudan sermaye yatrmlarnn lkeye geliinde etkili olan faktrler bakmndan baarsz bir tablo syleyebiliriz. Bu dnemde siyasi ve ekonomik istikrar asndan tabiri caizse fetret dnemini yaamtr. karklklar, sokak kavgalar, askeri darbe, ksa sreli hkmetler ve karar alma mekanizmasn yavalatan, ayn zamanda da kendi iinde bir biriyle kavgal olan koalisyon hkmetleri sz konusudur. Ekonomik adan da yksek enflasyon, srdrlemeyecek dzeye gelen kamu ve cari aklar, istikrarsz byme ve giderek daha da dengesizleen gelir dalm ortamndan sz etmek mmkndr384. Tablo: 11 Net Dorudan Yabanc Sermaye Girileri (Milyar Dolar) Yllar 1995 Trkiye 885 Meksika 9526 Brezilya 4859 Gel. Olan lkeler 518090

384

Acar, s. 51-52.

460

1996 722 9185 11200 1997 805 12829 19650 1998 940 12756 31913 1999 783 13880 28576 2000 982 18110 32779 2001 3352 29860 22457 2002 1082 23932 16590 Kaynak: UNCTAD ve OECDnin elektronik veri yararlanlmtr.

600474 559061 663456 870828 977381 890446 821849 sunum sayfasndan

35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 GO

Brz

Meks

Trkiye

Grafik-5: Gelimekte Olan ve Seili lkelere likin Net FDI Girileri Yukardaki Tablo ve Grafikler 1995 ylndan 2002 ylna kadar gelimekte olan lkeler ve Meksika, Brezilya ve Trkiye rneklerinde dorudan yabanc yatrmlarn net miktarlar gsterilmitir. Buna gre 2000 ylna gelinceye kadar Trkiyeye net giri yapan yabanc sermaye bir milyar dolarn altnda kalmakta ve 700 ila 900 milyon dolar aralnda deimektedir. Buna karn ilgili dnemde gelimekte olan ekonomilere ynelik dorudan yabanc sermaye yatrmlarnda 1997 ylnda bir miktar azal dnda 2000 ylna kadar srekli art grlmektedir. 1995 ylnda 518 milyar dolar olan dorudan yabanc yatrmlar 2000 ylnda 977 milyar dolar seviyesine kmtr. Gelimekte olan ekonomilere ynelik dorudan yabanc sermaye akmlar ile Brezilya ve Meksikaya gele n sermaye akmlar arasnda pozitif korelsyonun varl grafikler zerinden de izlenebilmektedir. 1995 ylnda Meksikaya yatrm yapan dorudan yabanc sermaye 9,5 milyar dolar iken 2000 ylnda bu rakam 18 milyar dolara ulamtr. Ayn ekilde Brezilyaya ynelik dorudan yabanc sermaye girilerinde de art yaanmtr. 1995 ylnda 4,8 milyar dolar yabanc sermaye girii olurken, 2000 ylnda bu deer 32 milyar dolara ulamtr. 1995-2000 yl aralnda toplamda Brezilyaya net giri yapan dorudan yabanc yatrmlar 129 milyar dolar, Meksikaya net giri yapan dorudan yabanc sermaye yatrmlar ise 76 milyar dolar civarndadr. lgili dnem baznda Trkiyeye net giri yapan toplam yabanc sermaye ise 5 milyar dolar seviyesinde kalmtr. 1995-2000 periyodu iin dorudan yabanc sermaye 461

girilerinin gayri safi yurtii hslaya oran Brezilyada %3, Meksikada %3,2 ve Trkiyede %0,4 seviyesindedir. Demokratik teamllerin geerliliini koruduu ve istikrarl ekonomik ortamn varlnda, baz yasal dzenlemelerin de yaplmas durumunda 1997-2000 periyodu iin gayrisafi yurt ii hslann %2 seviyesinde sermaye girilerinin olduunu kabul ettiimiz takdirde, 20 milyar dolar net dorudan yabanc sermayenin giri yapabileceini syleyebiliriz. Bu dnemde 3,5 milyar dolar net fiili dorudan yabanc sermeye girii gerekletiinden, 28 ubat srecinin 16,5 milyar dolar civarnda net dorudan yabanc sermaye girilerine engel olduunu ifade edebiliriz. 2.6. Finansal Sektrde Deformasyon Bir ekonomide finansal kurum ve enstrmanlarn uygunluklarndaki artlar ilem ve bilgi maliyetlerini azaltmaktadr. Tm kurumlaryla etkin bir ekilde ileyen finansal sistem, tasarruflarn daha rasyonel kullanm ve tasarruflar zendirme ynnde nemli katklar salamaktadr. zellikle piyasa ekonomisinin ilerlik kazand ekonomilerde finansal piyasalarn ekonomik anlamda lke ekonomisine katksn artrmak iin politik, ekonomik ve psikolojik ortamlarn elverili olmas gerekmektedir. Bu bakmdan devleti ynetenlerin uyguladklar politikalarda finansal piyasa koullarn da dikkate almalar makro ekonomik performansn arzu edilen seviyede gereklemesi bakmndan nem arz etmektedir385. Teorik olarak finansal sektr ekonomik byme zerinde ilem ve bilgi maliyetlerini iyiletirme noktasnda yardmc olmaktadr. Bu ekilde kaynaklarn, blgeler ve zamanlar aras dalm belirsizlik ortamlarnda ayarlanmaktadr. ekil:1 zerinden de grlecei zere finansal kesim tasarruflarn mobilitesi, kaynak tahsisi, yneticilerin izlenmesi ve kurumsal kontrol, risklere kar koruma ve risklerin eitlendirilmesi ile mallarn ve hizmetlerin ticaretini kolaylatrma fonksiyonlaryla sermaye birikimi ve teknolojik yeniliklerin yaplmasna yardmc olmaktadr. Sermaye birikimi ve teknolojik yenilikler ise bymeyi artrmaktadr.

385

Sever, s. 33.

462

ekil: 1
Teorik Yaklamda Finans ve Byme likisi Piyasa Uyumazlklar Finansal Piyasalar ve Araclar -Bilgi Maliyetleri
-lem Maliyetleri

Byme Kanallar -Sermaye Birikimi -Teknolojik Yenilik

Finansal Fonksiyonlar
-Tasarruflarn Mobilitesi -Kaynaklarn Dalm -Kurumsal Kontrol -Risk Ynetimini Kolaylatrmak -Anlamalarn, Hizmetlerin ve Mallarn TicaretiniKolaylatrmak

Byme

Kaynak: Levine, Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda, s.691.

Finansal kesim iktisaden verimlilik art yannda daha ok mal ve hizmet retmede katk salad srece reel kesime faydas bulunmaktadr. Parasallam mbadele, insanlarn takas vastasyla bulamayacaklar koullarda karlkl olarak faydal i kefetmelerine imkn tanyorsa, reel ekonominin verimlilii artmaktadr. Daha retken almay salayacak bir makineyi satn alabilmek iin finansal sistemden bor para bulabiliyorsak, kredi piyasas verimlilik art salam olmaktadr386. Trkiyede finansal sektrn serbest piyasa koullarnda faaliyetlerini yrtmesine ynelik yasal dzenlemeler 1980 ylndan sonra etkinlik kazanmtr. Buna ynelik olarak 02.05.1985 tarihli ve 18742 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 3182 sayl Bankalar Kanunu serbest piyasa ekonomisinin uygulanmaya baland dnemde yrrle girmitir. Serbest piyasa ekonomisine geilmesi ekonomik ihtiyalar ve artlar deitirmi, yeni bankalarn kurulmas ve zellikle yabanc bankalarn Trkiyede ube amalar iin verilen izinlerin saysnda nemli bir art grlm, 3182 sayl Kanun ile banka kuruluu izni Bakanlar Kuruluna verilmitir387. Bununla birlikte baz dnemlerde politik nceliklerin ne kmas finansal sistemde rasyonellikten uzaklalan kararlarlar alnmasna ve salksz yapnn olumasna neden olmutur. rnein Mesut YILMAZn babakanl dneminde, 10 Ekim 1991 tarih ve 21017 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 91/2316 sayl Bakanlar Kurulu karar ile 20 Ekim 1991 genel seimlerine 10 gn kala Park Yatrm Bankas, Toprakbank, Alternatifbank, Konut Endstri ve Ticaret Bankas ve Bank Ekspres adl bankalara her hangi bir koul aranmakszn banka kurma izni verilmitir388. Sz konusu Kanunda kurulu izni Bakanlar Kuruluna verilirken, 5. madde ile bir kiinin banka

386 387

Sever, s. 117. Kanunun 4. maddesine gre Trkiyede bir bankann kurulmas veya yabanc lkelerde kurulmu bir bankann Trkiyede aaca ilk ubesi iin Bankalar Kurulundan izin alnmas arttr. 388 Hasan ve Mehmet Reat Karamehmet'lerin Park Yatrm Bankas, Halis Toprak'n Toprakbank, Mustafa Szer'in Konut Endstri ve Ticaret Bankas Kentbank, brahim Betil'in Bank Ekspresi ile Doan Grubu'nun Alternatif Bank'na banka kurma izni verilmitir.

463

sermayesinin yzde 5i ve daha fazlasn temsil eden paylar edinmesi veya bir ortaa ait paylarn banka sermayesinin yzde 5 yzde 20, yzde 33 veya yzde 50 sini amas sonucunu veren hisse edinimleri ile bir ortaa ait paylarn yukardaki oranlarn altna dmesi sonucunu veren hisse devirleri Mstearln iznine tabi klnmtr. Oysa ki gerek mlga 4389 sayl Kanunda gerekse de meri 5411 sayl Kanunda kurulu ve faaliyet izni de hisse devirlerine ilikin izinler de ayn organ tarafndan yani Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulunca verilmektedir. te yandan bankalarn salksz ya da finansal piyasalarn istikrarsz veyahut her ikisinin birlikte istikrarsz olduu durumda, finansal sistem krlgan vaziyet almaktadr. Bir kriz tarafndan tetiklenen bankaclk sektr sorunlar, kredi veya para arz kanalyla ekonomik faaliyetler zerinde ters etkilere sahip olmaktadr. Finansal piyasalarda ortaya kan bir krizin meydana getirecei makroekonomik etkiler; kredi hacminde daralma, faizlerde ykselme, emisyonda artma, harcama ve talepte dme, retim ve istihdamda azalma, tasarruf ve yatrmlarda azalma eklinde ifade etmek mmkndr389. Bankaclk sektr, Trkiye ekonomisinin 1980lerden itibaren geirdii deiimlerden etkilenen sektrlerin banda gelmektedir. Mali piyasalar, teknolojik yeniliklerin ve uluslararas ticaretin gelimesi ile ok ksa sre iinde ok hzl bir gelime kaydetmi ve fakat 19801990 arasnda kalan on ylda ekonomi piyasalarnda yaanan dnme, ekonomiyi dzenleyen siyasi ve hukuki erevenin gereken reformlar zamannda yaplarak ayak uyduramad grlmtr390. Bu nedenle, yksek enflasyon basks ve btne sirayet etmi bozuk ekonomik yap iinde Trkiyede kamu kesimi borlanma ihtiyacnn ykseklii, zel bankalarn reel ekonomiye kaynak salamaktan uzaklaarak kamu aklarn finanse etmeye ynelmelerine neden olmutur. Devlet i borlanma senetlerinin mevduat bankalarnn toplam aktifleri iindeki pay 1990 ylnda % 10dan, 1999 ylnda %23e ykselmitir. lgili dnemde zel sektre alan kredilerin toplam aktifler iindeki pay ise % 36dan % 24e gerilemitir. Bu bakmdan bankalarn reticiyi ve reel ekonomiyi yeterli lde desteklediini sylemek gereki deildir391. Trkiyede 1995-1999 periyodu iin 1994 krizine yol aan ekonomik ve siyasi faktrlerde iyileme yaanmam, dengesizlikler yapay tedbirlerle bastrlarak olabilecek krizler geitirilmeye allmtr. Bu srete yaanan Asya, Rusya ve Brezilya krizleri ile Austos 1999da yaanan Marmara depreminin getirdii ekonomik daralma etkisi, 1999 yl sonunda Enflasyonu Drme (Dezenflasyon) Programnn yrrle konulmasna yol amtr. 1990l yllarn sonlarna doru Trk bankaclk sektr; lek olarak muadil ekonomilere gre kk, reel sektrden ziyade kamu finansmannn destekleyen, mevduatn krediye dnmnn

389 390

Ural, Mert; Finansal Krizler ve Trkiye, Dokuz Eyll nv. BF Dergisi, Cilt:18, Say:1, 2003, s. 15 Krt Emrah, Anayasal Adan BDDK, stanbul 2007, s. 125 391 Dervi, Kemal; Trkiyenin Gl Ekonomiye Gei Program, 14 Nisan 2001, s. 6.

464

zayf olduu, yeni girilerin etkisiyle younlamann az olduu, risk ynetimi kltrnn tam olarak yerlemedii ve kresel sermayenin az ilgi gsterdii bir sektr olarak ne kmtr392. Trkiye ekonomisi, 1990l yllardan itibaren eitli tarihlerde ekonomik krizlerle kar karya kalm, uygulamaya konulan istikrar programlarnn eitli nedenlerle sonulandrlamamas nedeniyle ekonomideki skntlar, uluslararas sermaye hareketlerinin hz kazand 2000li yllarda daha da artmtr. Bankaclk sektrnn serbest z kaynaklar negatif olmu ve bankaclkta faaliyet krnn dk olmas nedeniyle kr hacmi z kaynak artn destekleyememitir. Bu dnemde bankaclk sektrnde makroekonomik istikrarszlk, kamu bankalarnn sistemdeki bozucu etkisi, sektrdeki kk ve paral yap, risk ynetimi konusundaki eksiklikler gibi temel yapsal sorunlar, 2001 yl ubat aynda yaanan finansal krizin derinlemesine ve sistemik bankaclk krizine dnmesine neden olmutur. Krizle birlikte ykselen faiz oranlarnn dviz kurundaki art hedefinin ok zerinde seyretmeye balamas ve krizin bata kamu bankalar ile Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu kapsamndaki bankalar olmak zere bankaclk sisteminin mal yapsnda hasar oluturmas finansal sistemin krlganlnn artmasna neden olmutur. 2001 ylnn ubat aynda, makroekonomik ortamn istikrarsz olmas, z kaynaklarn yetersizlii, bankaclk yapsnn kk lekli olmas, kamu bankalarnn paynn bankaclk sistemi iindeki paynn ykseklii, aktif kalitesinin zayf olmas, yetersiz i kontrol, risk ynetimi ve kurumsal ynetim, bankaclk sektrnde yeni bir kriz yaanmasnda nemli rol oynamtr. Bankalarn hkim ortaklarnn bankaclk d faaliyetlerinin finansman iin dorudan veya dolayl olarak kullandklar ve srekli yenilenen krediler aktif kalitesinde bozulmaya yol am, ynetim kurulunda yer almak ve karar alma srecine katlmak suretiyle banka sahiplerinin banka ynetimi zerindeki ynlendirici etkisi ise etkin kurumsal ynetimin uygulanmasn ve i kontrol mekanizmasnn etkinliini snrlandrmtr. 2000-2002 yllarna ilikin Enflasyonla Mcadele Program erevesinde uygulanan kur pas dvizle borlanmay cazip hale getirmi ve bankalarn yurtdndan aldklar sendikasyon kredileri artm, kur pas politikasna gvenerek yabanc para cinsinden elde edilen kaynaklarn lira cinsinden krediye dntrlmesi ve hazine bonosu satn alarak ak pozisyonlarn ve kur risklerinin artmas, ak pozisyonu olan birok bankann, Kasm 2000 krizinde yksek faizle borlanmak (faiz riski), ubat 2001 krizinde de dalgal kura geildii iin yksek kurdan dviz satn almak (dviz riski) zorunda brakm ve bu durum ise bankalarca yksek maliyetler yklenilmesine neden olmutur393. te yandan 1990l yllarda, makroekonomik dengelerin giderek bozulduu ortamda kamu kesimi aklarnn dlayc etkisiyle Trkiye ekonomisinde bankaclk sektr asli fonksiyonu olan

392 393

BDDK, Tebli, s. 9. Toprak Metin, Demir Osman, Trk Bankaclk Sektr: Sorunlar, Krizler, Araylar, Cumhuriyet niversitesi BF Dergisi, C. 2, S. 2, 2001, s. 9.

465

araclk ilevinden uzaklamtr. Nitekim kredilerin bankaclk sektrnn toplam aktifleri iindeki pay 1990 ylnda %47 iken 2000 ylnda %33e gerilemitir. Benzer ekilde kredi/mevduat oran 1990 ylnda %84 iken, 2000 ylnda %51e gerilemitir. Trkiyede kredilerin GSMHya oran benzer kategorideki lkeler ile karlatrldnda olduka dk dzeyde kalmtr. Yatrmc gvenindeki azalma, para ikamesi gibi hususlara ek olarak kamunun yksek reel faizle zel yatrmlar dlad grlmektedir394. Araclk maliyetlerindeki ykseklik, bankaclk sektrnn finansal araclk fonksiyonunun etkinliini bozmutur. Ayrca, kamu bankalar asli fonksiyonlarn dnda verilen grevler ve bunlardan kaynaklanan zararlar, ekonomik etkinlie ters den mdahaleler ile ynetimdeki zayflklar sonucunda bu bankalarn mali bnyeleri nemli lde bozulmutur. Kamu bankalarnn fi nansman ihtiyalarn ksa vade ve yksek maliyetle piyasadan karlamalar zararlarnn gittike artmasna ve finansal sektrde istikrarszla yol amtr. Ayrca 1990l yllarda bankaclkta, risk ve kurumsal ynetim uygulamalar yetersiz kalm, sonuta bankaclk sistemi likidite, faiz ve kur risklerine kar ar duyarl hale gelmitir395. te yandan finans sektrndeki denetim ve gzetim mekanizmalarnn yetersizlii, uluslararas standartlarn uyarlanmas ve uygulanmasnda karlalan eksiklikler ve gecikmeler yannda bu nemde banka murakplarnn olumsuz rapor verdikleri bankalar hakknda gerekli takibatlar ve yaptrmlar uygulanmamas sektrdeki sorunlar daha da kangren boyutuna getirmitir. Bunun yannda Hazine Mstearl, SPK, Babakanlk, Saytay, TCMB gibi kurumlarn denetim srecinde yer almas uygulamada ok ballk meydana getirmesi yaptrmlarda etkinsizlie neden olmutur. Kresel lekte de dzenleyici erevede yeni araylar bir zorunluluk olarak 1990l yllarn sonlarna doru ortaya kmtr396. Refah-Yol hkmetinin istifasn sunduu dnemde 3182 Sayl Bankalar Kanunu'nun 64. maddesinin askya alnmasnn sonrasnda bankalara el koyma yetkisi uygulamaya geirilememitir. Fakat Anayasa Mahkemesi'nce 9 Ekim 1997 tarihinde askya alma karar iptal edilmitir. Ancak Yksek Mahkeme, iptal kararnn Resmi Gazete'de yaymlanmasndan 6 ay sonra yrrle girmesini hkme balamtr. Yine tuhaf biimde gerekeli karar 14 ay sonra 11 Aralk 1998'de ancak yaymlanabilmitir. Geen bu srete vesayeti sistem, mali batakln bymesine gz yummutur. Bu arada Egebank, Trkbank397, nterbank problemlerinin st rtlmtr. nk Bankalar Kanunu ancak
394 395

BDDK, Tebli, s. 12. Nitekim, Komisyonumuza bilgi veren Sayn Ahmet ERTRK de bu durumu . Banka sisteminin k -ki 28 ubat srecinin en arpc olgularndan birisidir- bir sonutur. 90larda meydana gelen bu k ve 2000lerin bana kadar sirayet eden bu k yine 90l yllarda devam eden yanl ekonomik politikalarn, yine biraz n ce deindiimiz olumsuz siyasi artlarn ve ynetim tarzlarnn ortak bir sonucudur. eklinde zetlemitir. 396 BDDK, Tebli, s. 16. 397 lkemizde yaanan yolsuzluklarn sebeplerinin, sosyal ve ekonomik boyutlarnn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla verilen nergeler erevesinde Meclis Genel Kurulunun

466

23 Haziran 1999 tarihinde yenilenebilmitir. Esbank, Egebank, Yurtbank, Yaarbank ve Smerbank'a Aralk 1999'da el konulurken, skntda olan baka bankalar haksz biimde kayrlmtr. Bankaclk

07/01/2003 tarih ve 755 sayl karar ile Meclis Aratrma Komisyonu kurulmu ve sz konusu karar 09/01/2003 tarih ve 24988 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Yolsuzluklarn Sebeplerinin, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarnn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu Raporunda Trkbank ihalesi ile ilgili olarak (s. 717); 20. Yasama dneminde 9/43 esas numaral soruturma komisyonu kurularak, soruturma sonucunda 8/7 oy okluu ile TCK 240. m. uyarnca Grevin Ktye Kullanlmas suundan Yce Divana s evkine gerek olmadna dair karar ile sonulandrlm ise de, Devlet Denetleme Kurulu raporunun Meclis Soruturma Komisyonunun kararndan sonraki bir tarihe rastlamas, yine ihale sreci ile ilgili yaplanlarn ihaleye mdahale anlamn tad ak olduundan ve sonradan elde edilen yeni deliller ve komisyonumuzca bilgisine bavurulan Mesut Ylmazn kusurlu olduunu kabul ettiine ilikin beyanlarndan, Korkmaz Yiit ve Hayyam Garibolu ve Gne Tanerin cevaplar dorultusundaki, raporda yer alan belge ve bilgiler, Karara muhalefet eden yelerin gerekelerinin daha hakl mesnetlere dayand, Suun niteliinin TCK 240 anlamnda olmayp Babakan ve ilgili bakann 500 000 000 dolardan aa verirseniz iptal ederim diyerek ihaleye direkt mdahalede bulunduklar, ihaleye katlanlardan biri hari hepsi ile grtkleri, birinden ald bilgiyi bir bakasna aktardklar, raporun bu dorultuda hazrland halde kararn fiile uygun olmad, Bu haliyle, mlkiyeti TMSFna ait olmas sebebiyle devlet mal olduunda kuku bulunmayan Trkbankn ihalesinde (Kapal teklif usul arttrma) anlatlan ekildeki eylemlerle ihale srecinde, maln satmnda ve deerinde fesat oluturacak iliki ve grmelere girilmesinin, Mesut Ylmaz ve Gne Taner bakmndan, TCKnun 205 inci maddesi kapsamnda deerlendirilmesi gerektii gerekeleriyle, dnemin Babakan Mesut Ylmaz ve Hazineden Sorumlu Devlet Bakan Gne Taner haklarnda TCK 205 inci maddesinde tarif edilen devlet hesabna yaplan almsatma fesat kartrma suunu oluturaca dncesi ile haklarnda Anayasann 100, tzn 107 nci maddeleri uyarnca Meclis Soruturmas almas gerektii sonucuna varlmtr. Bu erevede, TBMMnin 9.12.2003 gnl, 790 sayl karar ile kurulan 9/5 -6 Esas numaral Meclis Soruturmas Komisyonunun 25.6.2004 gnl, E:A.01.1.GE.9/5,6 -143, K:8 sayl raporu, TBMM Genel Kurulunun 13.7.2004 gnl 114. birleiminde grlerek, eski Babakan Ahmet Mesut Ylmaz ve eski Devlet Bakan Gne Tanerin; Trkbank ihalesi srecinde, ihalenin yapmnda ve fiyat oluumunda fesat kartrmak suretiyle gdmlerinde bir medya dzeni kurmak iin tm organizasyonlar gerekletirdikleri, bylece siyasi rant amaladklar, ayrca, Trkbank ihalesi ile dorudan ilikisi bulunmayan nc ah s konumundaki Kamuran rtke, ihalede stlendii araclk misyonunun karl olarak, Gen TVnin bedelsiz olarak verilmesini saladklar ve bu eylemlerine uyan Trk Ceza Kanununun 64. maddesinin birinci fkras delaletiyle, ayn Kanunun 205., 219/1 -4. ve 33. maddelerine gre yarglanmak zere Anayasann 100. maddesi uyarnca Yce Divana sevkine 3 ekimser ve 15 red oyuna kar 429 kabul oyuyla karar verilmitir. Bu karar, 9/5-6 Esas sayl Meclis Soruturma Komisyonu Raporu ile bal dosyalar TBMM Bakanl Genel Sekreterliinin 16.7.2004 gnl K. K. Md. A. 01.0.GNS. 0.10. 00.02 -6780 sayl yazs ekinde Yce Divan Bakanlna (Anayasa Mahkemesi Bakanlna hitaben) gnderilmitir. Anayasa Mahkemesince yaplan yarglama sonucunda ise, 23/06/2006 tarihli ve E:2004/2, K:2006/3 sayl karar ile, davada zamanam olmadna ve Dosyadaki delillerin deerlendirilmesi sonucu, sanklarn eylemlerinin, 765 sayl Trk Ceza Kanununun 240 nc maddesine uymasna, 23 Nisan 1999 tarihinden nce gerekletirilmi olmasna ve grevi ktye kullanma suunun 21.12.2000 gnl, 4616 sayl Yasann 1 inci maddesinin 5 inci bendinde saylan kapsam d sular arasnda yer almamasna gre, 4616 sayl Yasann 1 inci maddesine 4758 sayl Yasa ile eklenen 4 nc bend uyarnca, davann kesin hkme balanmasnn ertelenmesine oyokluu ile, sula ilgili dosya ve delillerin, dava zamanam sresi sonuna kadar muhafaza edilmesine ve yarglama giderinin kamu zerinde braklmasna ise oybirlii ile karar verilmitir.

467

Dzenleme ve Denetleme Kurulu, Haziran 1999'daki kanundan 14 ay sonra, yani Austos 2000'de faaliyete getiinde banka soygunlar artk gizlenemez seviyeye ulamtr398. Trkiyede finansal sistemin deformasyona uradnn gstergelerinden birisi de finansal sektrn asli fonksiyonu olan araclk ilevinden uzaklamasdr. Siyasal ve iktisadi belirsizliklerin artt bu dnemde, kamu kesimi aklarnn yurtii piyasalardaki dlayc etkisinin belirginlemesi bankaclk sektrnn kamu menkul kymetlerine ynelmesine neden olmutur. Sektrn asli ilevlerinden uzaklam olmasnn bir dier yansmas, gelir -gider yapsnda kendisini gstermektedir. 1990-2000 dneminde en dikkat eken husus, kredilerden alnan faiz gelirlerinin toplam faiz gelirleri ierisindeki paynn %69dan %38e kadar srekli bir biimde gerilemi olmasdr. Bu, bankacln ana faaliyetlerinden gelir yaratamadna, temel ilevini yerine getiremediine ynelik arpc bir gstergedir. Kredilendirme faaliyetinin sonucu olan kredi faiz gelirinin toplam gelir ierisindeki pay da benzer bir eilim gstermektedir. Sektrn gelir yaratma bakmndan asli
399

faaliyetlerinin

uzanda

olmas,

srdrlemez

bir

srete

bulunduunu

gstermektedir . Trk bankaclk sektrndeki yapsal sorunlara ynelik Kasm 2000 ve ubat 2001 krizleri ncesi baz almalar yaplm, Haziran 1999da yrrle giren 4389 sayl Bankalar Kanunu nemli bir dnm noktas olmutur400. Banka denetimlerinin her trl etkiden uzak ve etkin bir ekilde salanmas ve bankalarn faaliyetleri ile ilgili dzenlemelerin yaplmas ve bu dzenlemelerin uygulanp uygulanmadnn gzlenmesi amacyla 18/06/1999 kabul tarihli ve 23/06/1 999 tarihli ve 23734 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4389 sayl Bankalar Kanunu ile idari ve mali zerklie sahip, kamu tzel kiiliini haiz Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu kurulmu ve 31/08/2000 tarihinde faaliyete gemitir. Dier taraftan, gerek bankaclk ve finans sektrndeki gelimeler gerekse 4389 sayl Kanunun sisteminin kanun yapma tekniine uygun olmadna ilikin eletiriler sonucunda 5411 sayl Bankaclk Kanunu hazrlanm ve 01/11/2005 tarihli ve 25983 Mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 5411 sayl Bankaclk Kanunu, nceki kanundan devrald konularn yan sra yeni bir ok konuda dzenlemeler yapm ve fakat 4389 sayl Bankalar Kanunu ile getirilmi olan yeni kurumlar (BDDK ve TMSF) aynen korunmutur. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (Kurum) kuruluncaya kadar, Trkiyede bankalarn denetimi o dnemde Maliye Bankas bnyesinde yer alan Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan yerine getirilmi, hazrlanan raporlar Hazine Mstearlnn bal olduu bakanlk tarafndan deerlendirilerek gerekli nlemler alnmtr. 4389 sayl Kanun ile uluslararas

398 399

Mderrisolu, Okan; 28 ubattan Kalan Fatura: 52 Milyar Dolar, Sabah Gazetesi, 7 Mays 2012. BDDK, Tebli, s. 12 400 23/06/1999 tarihli ve 23734 sayl RG.

468

uygulamalara paralel olarak bankaclk sektrnn dzenleme, gzetim ve denetimi, idar ve mal zerklie sahip Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumuna devredilmitir. Bankaclk sektrnn gzetim ve denetiminden sorumlu kamu birimleri BDDK bnyesinde birletirilerek Kurum 31 Austos 2000 tarihinden itibaren, Kasm 2000 krizinin hemen ncesinde fiilen almaya balamtr. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411 sayl Kanunun 1. maddesinde belirtilen amacna uygun olarak, finansal piyasalarda gven ve istikrarn salanmasna, kredi sisteminin etkin bir ekilde almasnn salanmasna ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasna ynelik usul ve esaslar belirlemek, Bankaclk Kanununun, Tekilat Ynetmeliinin401, ve dier ilgili mevzuatn vermi olduu grev ve yetkileri yerine getirmek, gerekli dzenlemeleri yapmak, uygulanlrl gzetim altnda tutmak, gerekli denetimleri yaparak gerektiinde yaptrmlar uygulamakla ykmldr. Dier taraftan, Kasm 2000 ve ubat 2001 krizlerinin etkisiyle mali bnyeleri ve karllk performanslar ktleen bankalarn daha salkl bir yapya kavuturulabilmesi amacyla, 2001 yl Mays aynda Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Program da uygulamaya konulmutur. Program ile kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas, TMSFye devredilen bankalarn zmlenmesi, zel bankaclk sisteminin rehabilitasyonu, gzetim ve denetim erevesinin glendirilmesi ve sektrde etkinliin artrlmas amalanmtr. Program kapsamnda kamu sermayeli bankalarn sermaye yaplar glendirilmi, grev zarar alacaklar denmi ve yeni grev zararlarnn domasna imkn veren dzenlemeler kaldrlm, ksa vadeli ykmllkleri tasfiye edilmitir. Bu bankalar operasyonel olarak yeniden yaplandrlm, ynetimlerinde profesyonel bir kadro oluturulmu, ube ve personel says rasyonel seviyelere drlmtr. Kalknma Bakanl tarafndan Komisyona 23.08.2012 tarih ve 4960 sayl yaz ekinde gnderilen 1991-2006 Dneminde Yaanan Krizler ve Etkileri adl Raporda da belirtildii zere 2001 krizi sonrasnda Basel uygulamalarnn BDDK tarafndan uygulanmasyla birlikte bankalarn z kaynaklarnda ciddi artlar meydana gelmitir. 2001 kriziyle konsolide olarak daha az sayda banka saysna sahip olan sektr, yeniden yaplandrmayla birlikte daha gl ve istikrarl bir yapya kavumutur. Bu geliimde BDDKnn alm olduu makro ve mikro ihtiyati tedbirlerin nemi byktr. Nitekim, 2001 ylnda yaanan byk ekonomik kriz sonrasnda uygulamaya konulan ekonomik program ve 2002 Kasm aynda yaplan genel seim sonrasnda ekillenen tek partili hkmet yaps ile birlikte makro ekonomik istikrarn salanmas ynnde alnan nlemler ekonomide istikrarszlklarn azalmasn salam, bankaclk sektrnde 2003 ylnda yaanan mar Bankas olay dnda her hangi bir olumsuzluk grlmemitir. Kalknma Bakanl tarafndan Komisyona gnderilen ve yukarda bahsi geen Raporda da belirtildii zere, 2001 kriziyle en st seviyeye kan
401

31/12/2005 tarihli ve 26040 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.

469

ve finans sektrn nemli boyutta sarsan bankalarda yaanan denetim ve dzenleme sorunlar karsndan 4389 sayl Bankalar Kanunu ile Haziran 1999da kurulan ve Austos 1999da faaliyetine balayan BDDK, gerek bankaclk sektrn gzetim altnda tutan gerekse uluslar aras uygulamalar Trk bankaclk sektrne uyarlayan dzenlemeleriyle son 10 ylda bankaclk sektrnde meydana gelen gelimelerde nemli rol oynamtr. Bankaclk sektrnn daha etkin ve rekabeti bir yapda almasn salayan reformlardan birisi de 2004 Temmuz ayndan itibaren mevduata verilen garantinin 50.000 TL ile snrlandrlmas ve tasarruf mevduat sigorta priminin mevduatn sigortal ksm zerinden ve risk bazl olarak ele alnmas uygulamasnn balatlmas olmutur. stikrarl ekonomi politikalarnn srdrlerek kamu borlanma ihtiyacnn drlmesi, faiz oranlar ve enflasyonun aa ekilmesi, bankaclk sektrnn, kredi ilemlerinin ve lisans ilemlerinin her trl etkiden uzak tutularak, uzman ve bamsz kurumlarca verilecek kararlar erevesinde yrmesini teminen Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu ve Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun bamszlklarnn en st dzeyde korunmas, piyasadaki gven duygusunun korumasna ynelik olarak siyasi istikrarn iktidar ve muhalefet olarak srdrlebilir olmas gibi etkenler bankaclk krizlerinin nlenmesine ve kamu zararnn olumasna engel olabilecek niteliktedir. Nitekim bankaclk sektrne ilikin bir takm dzenlemeler yaplm, AB mevzuatyla uyumlu olarak hazrlanan 5411 sayl Bankaclk Kanunu 2005 ylnda yrrle girmitir402.Bu yasayla, dzenleme ve denetim erevesinin daha da etkinletirilmesi, finansal sektrde ortaya kan konsolidasyon eilimine paralel olarak dzenleme ve denetleme aamalarnn konsolide bazda yrtlmesi, finansal irketler ile dzenleme denetleme otoritesinde kurumsal ynetiimin iyiletirilmesi salanmtr. Ayrca, banka d kredi kurulularnn dzenleme ve denetimi Hazine Mstearlndan BDDKya devredilmitir. 15.05.2001 tarihli Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Programna403 gre; Bankaclk sektrnn yeniden yaplandrlmas programnn temel amac; kamu bankalarn mali sistem iinde bir istikrarszlk unsuru olmaktan karmak, mali sistemin istikrar ve kamu maliyesine getirdikleri ykn azaltlmas bakmndan TMSF bnyesindeki bankalarn sorunlarn en ksa srede zme kavuturmak ve yaanan krizlerden olumsuz ynde etkilenen baz zel bankalarn salkl bir yapya kavumalarn salayacak dzenlemeleri gerekletirmektir. Yeniden yaplandrma program, bankaclk sisteminin mali ve operasyonel yapsnn glendirilmesine ynelik uygulamalar ile bankaclk sektrnde gzetim ve denetimin etkinliini artracak, sektr daha etkin ve rekabeti bir yapya kavuturacak yasal ve kurumsal dzenlemeleri iermektedir. Anlan Raporda, Kasm krizi sonrasnda likidite ve faiz riski nedeniyle ciddi sorunlar yaayan bankaclk sektrnn, ubat krizi sonrasnda ise ilave olarak kur riskinden kaynaklanan kayplarla kar karya kald, kriz dneminde
402 403

01/11/2005 tarihli ve 25983 mkerrer sayl Resmi Gazete. http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Diger_Raporlar/15279C8914BD.pdf

470

faiz oranlarndaki hzl artn bir yandan fonlama maliyetlerini ykseltmek, dier yandan menkul deerler czdannn piyasa deerini azaltmak suretiyle banka bilanolarn olumsuz ynde etkiledii vurgulanmtr. Yine Rapora gre, faizlerdeki ykselme, ksa vadeli fon talebi nemli boyutlarda olan kamu ve fon bankalarnn ciddi zararlarla karlamasna yol am, likit olan zel ve yabanc bankalarn faizlerdeki ykselme nedeniyle karlat fonlama zararlar ise snrl kalmtr. Sz konusu yeniden yaplandrma program, araclk fonksiyonuna odaklanm, i ve d oklara dayankl ve uluslararas lekte rekabet edebilir bir bankaclk sektrne geii amalam olup, ncelii, yaanan krizlerin bankaclk sektrnde yaratm olduu tahribatn giderilmesi ve sistemin zayf bankalardan temizlenerek salam bir temel inas olarak belirlemitir. te yandan TMSF tarafndan Komisyona gnderilen 07/09/2012 tarih ve 2036 sayl cevabi yazda 2000 ylnn sonlarnda ve 2001 ylnn ubat aylarnda yaanan krizler sonucunda, 1994 -2003 yllar arasnda 20si temett hari ortaklk haklar ile ynetim ve denetimi, 5i ise faaliyet izni dorudan kaldrlarak iflasna karar verilen olmak zere toplam 25 bankann Fona devredildii ve bu bankalara ilikin tasfiye, zmleme ve geri kazanm almalarnn yrtld ifade edilmitir404.

404

Bu erevede, sorunlu bankalarn zmlenmesinde TMSF tarafndan gerekletirilen ilemler hakknda gerek kamuoyunun tam ve doru bilgilendirilmesi, gerekse bu srete yaanan zorluklar ile edinilen bilgi ve deneyimlerin yazl hale getirilerek kamuoyu ile paylalmas amacyla 2006 ylnda Fon bnyesinde Raf Temizlii Projesi balatlm, bu kapsamda 1994-2003 yllar arasnda ynetim ve denetimi Fona devredilen ve Fon tarafndan devir, birleme, sat ve tasfiye yoluyla banka zmleme srecine alnan toplam 25 banka ile ilgili (Egebank, nterbank, Etibank, ktisat Bankas, Toprakbank, Egsbank, Yurtbank, Bank Ekspres, Esbank, Bank Kapital, Pamukbank, Demirbank, Ulusal Bank, Trk Ticaret Bankas, Yaarbank, Sitebank, Taribank, Kentbank, Smerbank, Bayndrbank, Marmarabank, Impexbank, Kbrs Kredi Bankas, TYT Bank, ve mar Bankas) her banka iin ayr bir kitap hazrlanm ve bankalarn zmleme sreleri kronolojik olarak tm detaylaryla incelenmi, bankalarn Fona devir sebepleri ve kullanlan istismar yntemleri, zmleme ve geri kazanm faaliyetleri, mali bnyelerini rehabilite etme, sat, devir ve birletirme gibi zmleme admlar ve hukuki sreleri ortaya konulmu, Proje kapsamndaki kitaplar ise, e-book olarak www.raftemizligi.com adresinde yaynland gibi, kitaplarla ilgili gncellemeler de yaplmaya devam etmektedir. Yine Pamukbankn Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna (Fon) devredilmesiyle ilgili iddialarn, Fona devredilen bankalar ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) faaliyetlerinin, Taribankn Fona devrinin ve satnn, bankaclk ve finans sektrnde yaanan sorunlarn ve BDDKnn T. mar Bankas ynetimine el konulmas srecinin incelenmesi amacyla verilen nergeler erevesinde Meclis Genel Kurulunun 28/10/200 3 tarih ve 25273 sayl Resmi Gazetede yaynlanan 784 sayl karar ile Meclis Aratrma Komisyonu kurulmu ve Komisyon zellikle Fona devredilen bankalar konusunda inceleme ve deerlendirmede bulunarak, bankaclk ve finans sektrnde yaplmas gereken dzenlemeler ve alnmas gereken nlemlerle ilgili nerilerine ilikin raporunu 26.05.2004 tarih ve 4 sayl karar ile Meclisin takdirlerine sunmutur. Sz konusu Raporda finansal sektrn ekonomik bymeye ve ulusal refah dzeyinin artrlmasna katk salamasna ynelik hale getirilebilmesi iin makroekonomik istikrar ortamnn salanmas, etkin gzetim ve denetimin salanmas, kamu bankalarnn, zel bankalarn, kalknma bankasnn yeniden yaplandrlmas, bankaclk sisteminde yer alan salksz unsurlarn temizlenmesi dikkati eken nemli deerlendirme ve nerilerden bazlardr. Bu kapsamda yine bankaclk, TMSF ve mevduat sigortasna, finansal sistemin denetlenmesine, bankalarn bilgi ilem sistemlerinin denetlenmesine, bamsz denetime, BDDK tarafndan banka ynetimine atanacaklarn yapacaklar raporlamalara, sermaye piyasalarna, sigortacla ve dier finansal kurululara ilikin deerlendirme ve nerilere yer verilmitir. Benzer ekilde lkemizde yaanan yolsuzluklarn sebeplerinin, sosyal ve ekonomik boyutlarnn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla verilen nergeler erevesinde Meclis Genel Kurulunun

471

Fona devrolan bankalarn devir zararlarnn, devir tarihi itibariyle TCMB dviz al kuru zerinden USD karlklarnn toplam 24.044 milyon USDdir. Temett hari ortaklk haklar Fona devredilen 20 bankann Fona devir tarihi itibariyle zararlar anlan yaz ekinde sunulmu olup u ekildedir: Banka ad karl (Milyon USD) 1 T. Ticaret Bankas A.. 2 Bank Ekspres A.. 3 Interbank A.. Devir Tarihi 06.11.1997 12.12.1998 07.01.1999 Fona Devir zarar (Bin TL) 107.228 131.834 400.375 609.491 348.218 1.220 1.113 470 393 698 648 524 1.954 74 53 545 116 681 880 Devir Zarar USD 778 435 1.269 1.149 656

4 Yaarbank A.. 22.12.1999 5 Yurt Tic. ve Kredi Bankas A. 22.12.1999 6 Egebank A. 7 Esbank T.A. 8 Smerbank A.. 9 Bank Kapital T.A. 10 Etibank A.. 11 Demirbank T.A.. 12 Ulusal Bank A.. 13 ktisat Bankas T.A..

22.12.1999 647.194 22.12.1999 590.760 22.12.1999 249.354 27.10.2000 27.10.2000 06.12.2000 28.02.2001 15.03.2001 270.238 480.012 440.190 474.742 1.953.172 98.479 70.531 725.142 153.709 904.950 1.306.170

14 Milli Aydn Bankas T.A.. 09.07.2001 15 Sitebank A.. 09.07.2001 16 EGS Bank A.. 17 Bayndrbank A.. 18 Kentbank A.. 19 Toprakbank A.. 20Pamukbank T.A.. 09.07.2001 09.07.2001 09.07.2001 30.11.2001

18.06.2002 5.709.236 3.618 TOPLAM 17.273 Faaliyet izni kaldrlarak haklarnda iflas karar verilen 5 bankann devir zararlar ise toplam

6.772 milyon USD olup, banka baznda devir zarar u ekilde listelenmitir:

07/01/2003 tarih ve 755 sayl karar ile Meclis Aratrma Komisyonu kurulmu ve sz konusu karar 09/01/2003 tarih ve 24988 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Komisyon, para, bankaclk, hazine ilemleri, gmrk, sermaye piyasas kurumu ve merkez bankas; enerji yapm, ihale ilemleri, ulatrma, milli savunma, ilgili st kurullar, yerel ynetimler; salk, sosyal gvenlik ve zelletirme ile adalet, iileri, tarm ve kyileri bakanlklar, niversiteler, dernekler, Trkiye tarm kredi kooperatifleri, vakflar genel mdrl ve dier konular ile ilgili eitli alt komisyonlar kurmak suretiyle, lkemizde yolsuzlua yol aan ynetsel, yapsal ve toplumsal nedenleri belirlemi, bunlarn yol at sorunlar tartm, genel ve zel zm nerileri getirmitir.

472

Banka ad TL)

Faaliyet izninin Devir Zarar USD karl (Milyon USD) kaldrld tarih

Devir zarar (Bin

1 Mflis Trkiye Tur. Yat. Ve D Tic. Bankas A.. 11.04.1994 19 2 Mflis Marmara Bankas A.. 20.04.1994 3 Mflis T. th. Ve hr. Bankas A.. 23.04.1994 79 4 Mflis Kbrs Kredi Bankas Merkez ubesi 27.09.2000 0.34 5 Mflis T. mar Bankas T.A. 03.07.2003 6.644 TOPLAM USD

624 920 2.351 226 9.281.570 6.772 30

Fon tarafndan gnderilen cevabi yazda sz konusu bankalarn zmlenmesi srecinde tarihi deerlerle toplam 31,4 milyar USD kaynak ihtiyac olutuu ayrca vurgulanmtr. Bu kaynan 4,2 milyar USDsi Fon kaynaklar, 25,9 milyar USDsi Hazine Mstearlndan alnan bor ve 1,3 milyar USDsi ise Merkez Bankasndan alnan avans ile karlanmtr. Evalasyon ve deerleme farklar sonrasnda bankalara aktarlan kaynak ve dier zmleme giderleri toplam tarihi deerlerle 30,6 milyar dolar olarak bankalarn zmleme maliyetini oluturmutur. zmleme faaliyetleri erevesinde Fon tarafndan bankalara yaplan kaynak aktarmlarnda Fonun kaynaklar yeterli olmadndan Babakanlk Hazine Mstearlndan borlanma yoluna gidilmitir. 23 Temmuz 2008 tarih ve 26945 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ve Fonun Hazineye olan borlarnn terkinine dair hkmlerin yer ald 16 Temmuz 2008 tarih ve 5787 sayl Kamu Finansman ve Bor Ynetiminin Dzenlenmesi Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun kapsamnda, Hazine tarafndan Fona 31 Aralk 2007 tarihine kadar verilen zel tertip DBSten (Devlet Borlanma Senedi) domu ve/veya doacak toplam 78,4 milyar USD tutarndaki anapara, faiz, masraf ve gecikme zammndan oluan Hazine alacaklar, 23 Temmuz 2008 tarihi itibariyle terkin edilmitir. Fonun Hazineye olan borlar terkin olmakla birlikte, anlan Kanun hkmleri kapsamnda, Hazine tarafndan belirlenen usul ve esaslar erevesinde; Fon zmleme faaliyetlerinden elde ettii gelirleri Hazineye aktarmaya devam etmektedir. Dier taraftan anlan Fon yazsna gre, 31.03.2012 tarihi itibariyle 20,3 milyar USD brt nakdi tahsilat gerekletirilmitir. Brt tahsilt tutar, Fon tarafndan mevzuat gerei (Hazine, Maliye Bakanl, SGK, RTK vb.) ilgili kurum ve kurulular ile nc ahslara denen tutarlarn ve iadelerin dlmemi tahsilat tutarn ifade etmektedir. Sz konusu 20,3 milyar USDnin 19,4 milyar USDlik ksm zmleme Faaliyet Gelirlerinden, 0,9 milyar USDlik ksm ise Finansal Gelirlerden (faiz vb.) olumaktadr. Yaplm olan 19,4 milyar USDlik tahsilat tutarnn 15,6 milyar 473

USDsi takipli alacaklardan (banka hakim ortaklar, dier bireysel ve kurumsal borlular ve dier alacaklar), 1,5 milyar USDsi itirak ve gayrimenkullerin zmlenmesinden, 2,3 milyar USDsi Fon bankalarndan yaplan tahsilatlardan olumaktadr. Bankaclk Kanununun ve 6183 sayl Kanunun Fona tanm olduu yetkiler erevesinde yaplan takipler, tahsilt gelirlerinde 2005 ylndan itibaren nemli artlar salanmasnda etkili olmutur. Fon salad tahsilatn 11 milyar USDsini Hazineye olan borcunun geri demesinde kullanmtr. 31.03.2012 tarihi itibariyla Fon tarafndan Hazineye (11 milyar USD), Maliye Bakanlna (4,2 milyar USD), Merkez Bankasna (1,4 milyar USD), Trk Telekom A.., Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, SGK, RTK ve dier kamu kurum ve kurulularna yaplan demeler (1,3 milyar USD) toplam 17,9 milyar USDdir. Ayrca sz konusu bankalardan kaynaklanan zel sektr alacakllarna da yaklak 1,5 milyar USD deme gerekletirilmitir. Sz konusu Fon yazsnda, Fona devredilen bankalardaki hazine bonosu, mevduat ve off shore hesaplar nedeniyle yaplm olan deme miktarlar da ayrca belirtilmitir. Buna gre T. mar Bankas T.A.. bnyesinde Hazine bonosu ad altnda toplanan tutarlara ilikin olarak 5667 sayl Kanun ve 2007/12398 sayl Bakanlar Kurulu Karar gereince Fon tarafndan 31.03.2012 tarihi itibariyle 22.381 mudiye toplam 926.473.044 TL deme yaplm olup, 35.932.998 TL gelir vergisi ile birlikte Fondan kan kaynak tutar 962.406.042 TL dir. Yine T. mar Bankas T.A.. ile ilgili olarak 5021 sayl Kanun ve 2003/6668, 2005/9828, 2006/10727 sayl Bakanlar Kurulu kararlar gereince 543.768.258 TLsi off shoredan mevduata dnen mudilere yaplan demelere ait olmak zere, 398.769 mudiye toplam 8.597.361.640 TL deme yaplm olup, gelir vergisi ile birlikte Fondan kan kaynak tutar 8.627.780.694 TLdir. Fona devrolan 6 banka (Smerbank, Yurtbank, Bank Kapital, Ulusalbank, Yaarbank) Smerbank bnyesinde birletirilmi, bu banka Fon tarafndan hisse devir szlemesi ile Oyakbanka satlm, Oyakbank ise daha sonra ING Bank tarafndan satn alnmtr. Hisse devir szlemesi gerei off shore ykmllkleri ve dier ykmllkler bu banka zerinden takip edilmekte olup, off shore hesaplar nedeniyle ING Bank ile Fon aleyhine alan ve hisse devir szlemesi gereince Fon tarafndan stlenilen davalar sonucunda 345 mudi ile ilgili olarak dorudan icra mdrlkleri hesabna veya ING Banka denen tutar toplam ise 26.046.014 TLdir. Sz konusu bankalara ilikin tasfiye, zmleme ve geri kazanm almalar devam etmekte olup, TMSFnin internet sitesinden elde edilen bilgilere gre son durum aadaki ta blolarda gsterildii ekildedir:

474

Tablo: 12. Smerbank atsnda Birletirildikten Sonra Satlan Bankalar FONA LGL BANKALAR DEVR MEVCUT DURUMU KANUN TARH EGEBANK 21.12.1999 21.12.1999 21.12.1999 27.10.2000 438914/3-4 4389 14/3-4 4389 14/3 4389 14/3-4

SMERBANK ATISI ALTINDA BRLETRLDKTEN YURTBANK SONRA SATILAN YAARBANK BANKALAR BANK KAPTAL

26.01.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararna istinaden tm aktif ve pasifleriyle Smerbank ats altnda birletirilmitir.

ULUSALBANK

28.02.2001

4389 14/3

18.04.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararna istinaden tm aktif ve pasifleriyle Smerbank ats altnda birletirilmitir. Egebank, Yurtbank, Yaarbank, Bank Kapital ve Ulusalbankn Smerbanka devredilmesi sonrasnda Fon Ynetim Kurulunun 28.05.2001 tarihli karar ile Smerbank hisseleri 09.08.2001 tarihinde imzalanan HDS kapsamnda OYAK grubuna devredilmitir. Oyak Bank A..deki hisse deiiklii sonras Bankann yeni ticaret nvan 07.07.2008 tarihi itibaryla ING Bank A.. olarak deimitir.

SMERBANK

21.12.1999

4389 14/3-4

Kaynak: www.tmsf.org.tr Tablo: 13 Bayndrbank ve Etibank ats Altnda Birletirilen Bankalar FONA LGL BANKALAR DEVR KANU TARH N BAYINDIRBAN K ATISI ALTINDA BRLETRLE N ETBANK NTERBANK ATISI ALTINDA BRLETRLE ESBANK N 475 07.01.199 9 21.12.199 9 3182 64/2 438914/3-4

MEVCUT DURUMU 15.06.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararna istinaden tm aktif ve

BANKALAR

BANKALAR

pasifleriyle Etibank ats altnda birletirilmitir. Bankann bankaclk lisans, 28.12.2001 tarihi itibaryla kaldrlm ve tasfiyesine balanmtr. 04.04.2002 tarihinde Banka genel kurulunda alnan karar ile tasfiye halinin kaldrlmasna ve Bankann tm aktif ve pasifleri ile Bayndrbank ats altnda birletirilmesine karar verilmitir. Bankann bankaclk lisans 07.12.2001 tarihi itibaryla kaldrlm ve tasfiyesine balanmtr. 04.04.2002 tarihinde Banka genel kurulunda alnan karar ile tasfiye halinin kaldrlmasna ve Bankann tm aktif ve pasifleri ile Bayndrbank ats altnda birletirilmesine karar verilmitir.

ETBANK

27.10.200 0

438914/3-4

KTSAT BANKASI

15.03.200 1

438914/3-4

476

KENTBANK

09.07.200 1

438914/3-4

EGS BANK

09.07.200 1

438914/3-4

TOPRAKBANK

30.11.200 1

438914/3-4

Bankann bankaclk lisans 28.12.2001 tarihi itibaryla kaldrlm ve tasfiyesine balanmtr. 04.04.2002 tarihinde Banka genel kurulunda alnan karar ile tasfiye halinin kaldrlmasna ve Bankann tm aktif ve pasifleri ile Bayndrbank ats altnda birletirilmesine karar verilmitir. 26.12.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararyla, Bankann tm aktif ve pasifleriyle Bayndrbank ats altnda birletirilmesine ve bankaclk ilemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin 18.01.2002 tarihi itibaryla kaldrlmasna karar verilmitir. BDDK ve Fon Ynetim Kurulunun 26.03.2002 tarihli kararlarna istinaden, Banka Bayndrbank ats altnda birletirilmitir.

477

Bankaclk lisans 30.09.2002 itibaryla kaldrlarak fiili birleme tamamlanmtr. Fon Ynetim Kurulunun 23.01.2002 tarihli kararyla, Bankann 01.02.2002 tarihinden itibaren mevduat kabul etmemesine, mevcut mevduat hesaplarnn yenilenmemesin e, bankaclk faaliyetlerinin mevcut varlk ve ykmllkler ile dier Fon bankalarndan Bankaya devredilecek varlk ve ykmllklerin tasfiyesine ynelik olarak srdrmesine karar verilmi ve Banka bir gei bankasna dntrlmt r.

FON BNYESNDE K BANKA

BRLEK FON BANKASI (BAYINDIRBAN K)

09.07.200 1

438914/3-4

Kaynak : www.tmsf.org.tr

Tablo: 14 Dorudan Sat Yaplan Bankalar FONA LGL BANKALAR DEVR MEVCUT DURUMU KANUN TARH DORUDAN BANK SATII EKSPRES YAPILAN 3182 64 478 Fon Ynetim Kurulu ve BDDKnn 22.06.2001 tarihli karar ile Fonun Bankadaki hisselerinin 30.06.2001 tarihi

12.12.1998

BANKALAR

DEMRBANK

06.12.2000

438914/3

STEBANK

09.07.2001

438914/3

TARBANK

09.07.2001

438914/3

itibaryla Tekfen Holdinge satlmasna karar verilmi ve devir ilemi BDDKnn 18.10.2001 tarihli karar ile uygun grlmtr. Tekfenbank A..deki hisse deiiklii sonras Bankann yeni ticaret nvan 11.01.2008 tarihi itibaryla Eurobank Tekfen A.. olmutur. Fon Ynetim Kurulunun 19.09.2001 tarihli karar ile Banka hisselerinin HSBCye satlmasna karar verilmitir. Fon ile HSBC arasnda imzalanan 20.09.2001 tarihli HDS kapsamnda 30.10.2001 tarihi itibaryla fiili devir ilemi gerekletirilmitir. Fon Ynetim Kurulunun 19.12.2001 tarihli karar ile, Fon ile Novabank arasnda 21.12.2001 tarihinde imzalanan HDS kapsamnda Fona ait Sitebank hisseleri Novabanka satlm ve devir ilemleri 25.01.2002 tarihinde tamamlanmtr. Sitebank A..nin ticaret nvan 28.03.2003 tarihinde BankEuropa Bankas A.. olarak, BankEuropa Bankas A..nin ticaret nvan ise 29.11.2006 tarihinde Millennium Bank A.. olarak deimitir. Fon Ynetim Kurulunun 29.05.2002 tarihli kararyla Banka hisselerinin satlmasna karar verilmitir. Fon ile Denizbank arasnda 21.10.2002 tarihinde imzalanan HDS kapsamnda Denizbank ile Taribankn birlemesi 27.12.2002 tarihinde tamamlanmtr.

Kaynak : www.tmsf.org.tr

Tablo: 15 Kamu Bankasna Devredilen Bankalar. FONA BANKALAR DEVR LGL MEVCUT DURUMU TARH KANUN Bankann rehabilitasyon faaliyetlerine tabi tutulmas ve sisteme geri kazandrlmas almalar kapsamnda, Pamukbankn sat sreci balatlm ve bankann tm aktif ve pasifleri ile bilano d ykmllklerinin Halk Bankasna devrini ngren 5230 Sayl Kanun 31.07.2004 tarihinde yrrle girmitir. Bankann Halk Bankasna

KAMU BANKASINA DEVREDLEN PAMUKBANK BANKALAR

18.06.2002

438914/3-4

479

fiili devri ise 12.11.2004 tarihinde gerekletirilmitir. Kaynak : www.tmsf.org.tr

Tablo: 16 radi Tasfiye Srecinde Olan Bankalar. BANKALAR FONA DEVR TARH LGL KANUN MEVCUT DURUMU

RAD TASFYE SRECNDE OLAN BANKALAR

TRK TCARET 06.11.1997 BANKASI (TRKBANK)

3182 64/2

Bankann 09.08.2002 tarihinde yaplan olaanst genel kurul toplantsnda infisah ve tasfiyesine karar verilmi ve tasfiye karar 14.08.2002de tescil edilmitir. Bankann fiilen 18.11.2003 ylnda balayan fiziki tasfiyesi, hlihazrda dava sreci devam eden ya da hukuki problemi nedeniyle tasfiyesi zaman alacak olan hesaplar haricinde tamamlanmtr.

Kaynak : www.tmsf.org.tr Tablo: 17 flas Tasfiyesi Srecindeki Bankalar FONA LGL BANKALAR DEVR KANUN TARH TRKYE TURZM YATIRIM VE DI TCARET BANKASI (TYT) MARMARA FLAS BANKASI TASFYES TRKYE SRECNDEK THALAT VE BANKALAR HRACAT BANKASI (MPEXBANK) KIBRIS KRED BANKASI

MEVCUT DURUMU

11.04.1994

3182 / 12-68 3182 / 12-68 3182 / 12-68 438914/3

20.04.1994

flas daresince yrtlen tasfiye almalar devam etmektedir.

23.04.1994

27.09.2000

480

MAR BANKASI

03.07.2003

438914/3

Fon, tasarruf mevduat sahiplerinin yerine geerek mar Bankasnn dorudan iflasn talep etmi ve Mahkemenin 08.06.2005 tarihli kararyla Bankann iflasna karar verilmitir. Fonun belirledii flas daresince yrtlen iflas sreci devam etmektedir.

Kaynak : www.tmsf.org.tr lkemizde yaanan finansal krizler bankaclk sektrnn piyasa yapsn nemli lde etkilemitir. 2001 ylnda yaanan krizin ve alnan tedbirlerin etkisiyle, banka saysnda azalma ve konsolidasyon yaanmtr. Bu erevede, 1999-2003 dneminde banka says 81den 50ye gerilerken toplam aktiflerde ilk 10 bankann pay %67,5ten %82,3e ykselmi, 2007-2009 dnemindeki kresel krize ramen 2009 yl Eyll ay itibaryla banka says 49 olarak gerekleirken ilk 10 bankann pay %83,4 olmutur405. 2001 krizini takip eden 2002-2003 dneminde Fona devredilen veya faaliyet izni kaldrlan bankalar nedeniyle, bankaclk sektr bilanosu reel bazda klrken, yeniden yaplandrma srecinde alnan tedbirlerin olumlu yansmas zerine 2004-2007 dneminde bankaclk sektrndeki reel byme GSMH nn zerinde olmutur406. Grld zere 28 ubat ve sonrasnda yaanan sre ekonomiyi ve bankaclk sektrn derinden etkilemi ve lkenin milyarlarca dolar zarara uramasna neden olmutur. 28 ubat sreci her ne kadar siyasete mdahale eklinde alglansa da Trkiye'nin siyasi istikrarnda yaanm olan bu tahribat, siyasi dzenin bozulmasna ve suni bir iktidar yaps oluturulmasna neden olmutur. Bu durum bankaclk sisteminde ok byk bir krize neden olmu ve devlet btesinin ok byk zararlara uratlmasna zemin hazrlamtr. Sayn Hasan Celal GZELin 13.06.2012 tarihinde 12 Eyll Alt Komisyonuna da ifade ettii gibi ara rejim dnemleri, Trkiyenin hep ekonomik bakmdan felaket dnemleri olmutur. Bu srete banka hakim ortaklarnn ve ynetim kurullarnn etkileri de yadsnamaz bir gerektir. Nitekim Sayn Ahmet ERTRKn Komisyonumuza bilgi verdii 17.10.2012 tarihli ifadesinde de belirtildii zere 1994-2003 yllar arasnda Fona devredilen bankalarn ou batt zamanki sahipleri tarafndan 1990l yllarda edinilmi bankalardr. Bu bankalar, hakim ortaklar ve edinildikleri tarihler u ekildedir (www.raftemizligi.com) : -Konut Endstri ve Tic. Bankas (Kentbank), 10.10.1991 tarihli Bakanlar Kurulu karar ile kurulan Konut Endstri ve Ticaret Bankas, 1994 ylnda Kentbank A.. unvann alm olup, bankann hakim orta Szer Grubu ve dolaysyla Mustafa Szerdir.
405 406

BDDK, Tebli, s. 36 Cokun Metin, Para ve Sermaye Piyasalar, Detay Yaynclk, Ankara 2010, s. 105.

481

-Toprakbank, 10.10.1991 tarihli Bakanlar Kurulu karar ile kurulan banka, 1992 ylnda faaliyetine balam olup, hakim orta Toprak Grubu ve dolaysyla Halis Topraktr. -Bank Ekspres, brahim Betil nclnde Dou Grubu, Ereli Demir elik Mensuplar Vakf ile 100 akn kk ortak tarafndan 100 Bin TL sermaye ile kurulmu, 10.10.1991de alnan izne istinaden 1992 ylnda faaliyetlerine balamtr. 1994-1997 yllar arasnda Dou Grubu hakim ortak olmu, Banka hisseleri 1997 ylnda Korkmaz Yiit Grubuna gemitir. -Egebank, zmirli esnaf ve ahalinin sermaye ihtiyacn karlamak amacyla 1928 ylnda kurulan Esnaf ve Ahali Bankas 1959 ylnda Egebank adn alm, bu banka 1990 ylnda ise Bayraktar Grubu tarafndan satn alnmtr. Egebank 1994 krizinden hemen sonra ise 20 Haziran 1994 tarihinde yakn izlemeye alnm ve 1998 ylnda Demirel Grubuna satlmtr. -nterbank, 1990 ylnda nterbank A.. adn alan banka, 1994 krizinde ok byk bir kambiyo zararna urayarak 20 Haziran 1994 tarihinde yakn izlemeye alnm, yakn izleme kapsamnda iken ise 11 Mart 1996 tarihinde ukurova Grubu tarafndan Nergis Grubuna satlmtr. -Etibank, Atatrkn direktifiyle madencilik, enerji ve bankaclk alanlarnda fa aliyet gstermek zere bir ktisadi Devlet Teekkl olarak 14 Haziran 1935 tarihinde kurulan banka, 5 Mays 1994 tarihinde zelletirme kapsamna alnm, 2 Mart 1998 tarihinde ise pek Holding Ortak Giriimine satlmtr. -EGS Bank, zmir ve Denizli bata olmak zere Ege Blgesinde faaliyet gsteren ihracat konfeksiyon reticileri tarafndan 1995 ylnda kurulmu ok ortakl bir bankadr. -Yurtbank, 1992 ylnda Euro Credit Trk-Fransz Bankas A.. unvan ile kurulmu olup, kurucu ortaklar armkl Grubu ve Compaigne Finaciere de Comondodur. Temmuz 1994 tarihinde Bankann ynetimi Ali Avni Balkanere gemi ve Ekim 1994 tarihinde unvan Yurt Ticaret ve Kredi Bankas A.. olarak deitirilmitir. -Bank Kapital, bir Fransz bankas olan Banque Indosuezin ubesi olarak 15 Temmuz 1985 tarihinde kurulmu olan banka, 1995 tarihinde Ceylan Grubu tarafndan satn alnm ve unvan Bank Kapital A.. olarak deitirilmitir. -Ulusal Bank, merkezi Riyadda bulunan Saudi American Bank tarafndan yzde 60 Arap, yzde 40 Citibank ortakl ile Saudi American Bank unvanyla yabanc sermayeli bir banka olarak 1985 ylnda kurulan banka, 1997 tarihinde Halit Cngllolunun hakim orta olduu Maltada kurulu Ephesus adl irkete devredilmi ve unvan Ulusal Bank A.. olarak deitirilmitir. -Sitebank, merkezi New York olan Manufacturers Hanover Trust Company Bankn Trkiyedeki ubesi olarak 24Aralk 1984 tarihinde kurulan banka, 1997 ylnda Srmeli Grup tarafndan satn alnm ve unvan Sitebank olarak deitirilmitir. -Smerbank, 11 Temmuz 1933 tarihinde tekstil alannda faaliyet gstermek zere bir iktisadi devlet teekkl olarak kurulmu olan bankann, 30 Ekim 1987 tarihinde zelletirilmesine karar 482

verilmi, 16 Temmuz 1993 tarihine kadar Kamu Ortakl daresi bnyesinde Smerbank Holding A.. unvan ile faaliyetlerini srdrmtr. Yksek Planlama Kurulunun 16 Temmuz 1993 ve 11 Austos 1993 tarihli kararlaryla Smerbank Holding A..nin bankaclk blm holdingten ayrlarak Smerbank A.. ad altnda yeniden yaplandrlm ve bankann hisseleri 17 Ekim 1995 tarihinde Garipolu Grubuna satlmtr. -Bayndrbank, 27 Maert 1958de aybank A.. ad ile Rizede kurulan banka, 1992 ylnda zelletirme kapsamnda satlm ve unvan Derbank A.. olarak deitirilmi ve stanbula tanmtr. 14 Kasm 1997de Bayndr Grubu irketlerinden Bayndr Holding, Banka hisselerinin yzde 98, 68ini satn alm ve 5 Ocak 1998 tarihinde bankann unvan Bayndrbank A.. olarak tescil edilmitir. -Marmara Bank, 19 Ekim 1987 tarihinde Netbank A.. ad ile kurulmu, 1990 yl sonlarnda girdii likidite krizi sonrasnda Atilla Urasa satlm ve unvan Marmara Bank A.. olarak deitirilmitir. -mpexbank, 25 Ocak 1984 tarihinde Trkiye thalat ve hracat Bankas A.. adyla kurulan banka, bir dizi unvan deiikliinden sonra 7 Nisan 1989 tarihinde mpexbank Trkiye thalat ve hracat Bankas A.. adn almtr. Bankann kurucu ortaklarndan olan ve yzde 98 hissesini elinde bulunduran Asilkan rfan Nadir, sahibi olduu Polly PLC irketinin karlat mali zorluklar nedeniyle 1990 yl sonu 1991 yl banda tm hisselerini eit bir ekilde Eliyeil ve Karamehmet ailelerine satmtr. ki aile arasnda bankann ynetimine ilikin sregelen anlamazlk 10 Mays 1991 tarihinde zmlenebilmi ve Karamehmet ailesi yzde 50,46 oranndaki hisselerini Eliyeil ailesine devretmitir. te yandan, Genelkurmay stihbarat Bakanl tarafndan hazrlanp Sayn CBna sunulan 17 Mart 1998 tarihli RTCA NE DURUMDA? balkl belgede (sh. 30 vd.) ve bu belge iinde yer alan iddialar ve bunlara ilikin nerilerin sunulduu 1 Nisan 1998 tarihli belgede (sh. 6-10), rtican Sermaye Alanndaki Faaliyetleri bal altnda irticay destekledii iddia edilen sermayenin ekonomide sz sahibi olmasna engel olunmasna ynelik nerilere yer verilmitir. Sz konusu iddiaya gre slami sermayenin bilinen kaynaklar, -holdingler (7 byk holding) -irketler (4000 civarnda) - zel finans kurumlar (11 byk kurum) -vakflar (ubeleri ile birlikte drt binin zerinde) -dernekler dir. Bu balk altnda slami sermayenin yurtd eitim yatrmlarnn, sermaye piyasas mevzuatna aykrlklarn, haksz rekabet ile ilgili hususlarn incelenerek bunlarn engellenmesi iin her trl tedbirin alnmas nerilmitir. Ayrca, yine bu neriler arasnda tevik ve yabanc 483

sermaye mevzuatna aykr tavr iinde olmayan ancak slam siyasallatrma faaliyetlerine destek veren kurulular tespit ederek Hazine Mstearlna duyurma sorumluluu devletin dier birimlerine aittir. Ancak sz konusu firmalara belli bir kadrolamann gerei olarak haksz karlar salayan kamu grevlileri tespit edilirse bunlarn da zerine gidilmesi ve memuriyetle ilikilerini kesmeye dahi varabilecek soruturmalara tabi tutulmalar doaldr denilmektedir. Yine 29.07.1997 tarihli Siyasal slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri adl belgede slami Sermaye bal altnda Faisal Finans, Albaraka Trk ve Kuveyttrk siyasal islama destek salayan yurtd kkenli finans tekilatlar olarak saylmtr. Bu finansal kurulularla birlikte baz cemaatlerin yurt dnda nemli bir finansal rgtlenmeye sahip olduklar ifade edilmitir. Yine bu belgede irticai olduu iddia edilen derneklerin (Msiad ve Fethullah Glen yanls Hayat Dayanma Dernei gibi), ticari irketlerin, holdinglerin (Kombassan, Yimpa, hlas), finans kurulular (hlas Finans, Asya Finans, Anadolu Finans), vakflar ve Refah Partili belediyelerin slami Sermayenin yurtiindeki ekonomik gc olduu ifade edilmitir. Ayrca Siyasal slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri ve slami Sermaye le lgili Genel Deerlendirme, Sonu ve Teklifler balkl belgede de slami sermayenin tasfiye edilmesine ynelik tekliflerde bulunulmutur. Sz konusu dnem ve sonrasnda ortaya kan batk banka olaylar dikkate alndnda Genelkurmay stihbarat Bakanlnca bu bankalara ve bankalara el konulmasna n eden olan hakim ortaklara ve ynetim kurulu yelerine ilikin her hangi bir istihbarat paylamnda bulunulmam olmas manidardr. Kald ki, Komisyonumuzca Fon'a devredilen bankalar ve kamu bankalarnda (T. Halk Bankas, T.C. Ziraat Bankas, T. Vakflar Bankas) st dzey yneticilik (danmanlk da dahil) yapm olan asker kkenli kiilerin grev dnemlerine, sorumluluk alanlarna ve varsa haklarnda yaplm su duyurularna ve akbetlerine ilikin ilgili kurum ve bankalardan bilgi talep edilmi olup, sz konusu bankalarda grev yapm olan asker kkenli personel ve grev dnemlerine ilikin bilgiler ise u ekildedir: 1. (Emekli Orgeneral) Hsn ELENKLER (Halkbank Danma Kurulu yesi) (19901991) 2. Metin AKPINAR (Ziraat Bankas Genel Mdr Yardmcs) (1996-1999) 3. (Emekli Orgeneral) A. Doan BAYAZIT (Kentbank) (1996-1999) 4. (Emekli Oramiral) . Feyzi AYSUN (Baybndrbank) (1991-1993) 5. (Emekli Orgeneral) Sabri YRMBEOLU (Bayndrbank) (1996) 6. (Emekli Koramiral) etin ERSARI (nterbank) (1996-1999) 7. (Emekli Orgeneral) Teoman KOMAN (nterbank) (1997-1999) 8. (Emekli Koramiral) Ik BREN (Egebank) (1989-1991) 484

9. (Emekli Oramiral) H. Vural BAYAZIT (Etibank) (1999-2000) 10. (Emekli Orgeneral) M. Muhittin FSUNOLU (Smerbank) (1998-1999) 11. (Emekli Oramiral) Zahit ATAKAN (Impexbank) (1989-1991) 12. (Emekli Koramiral) Ekmel TOTRAKAN (Etibank) (1997-zelletirme ncesi) 13. (Emekli Korgeneral) Alaettin GVEN (Etibank) (1998-zelletirme ncesi) 14. G. Aydn AKSAN (Etibank) (1994) BDDK ve TMSF tarafndan gnderilen cevabi yazlarda bu kiilerden H. Vural BAYAZIT ve Muhittin FSUNOLU hakknda BDDK tarafndan, Teoman KOMAN ve etin ERSARI hakknda ise Hazine Mstearl tarafndan grev yaptklar dnemlere ilikin su duyurularnn tespit edildii belirtilerek, sz konusu su duyurularna ilikin sreler hakknda bilgi verilmitir. Buna gre; H. Vural BAYAZIT hakknda Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan hazrlanan raporlar erevesinde yaplm olan 16.11.2000 tarih ve 1679 sayl ve 09.02.2001 tarih ve 970 sayl su duyurular zerine stanbul 8. Ar Ceza Mahkemesinin E:2007/50 sayl dosyas zerinden yrtlen yarglama neticesinde 14.07.2008 tarihli ve E:2007/50, K:2007/69 sayl karar ile davann zamanam nedeniyle ortadan kaldrlmasna karar verilmi, anlan karar Yargtay 11. Ceza Dairesi tarafndan da 14.07.2008 tarihli ve K:2008/16570 sayl karar ile onanmtr. Yine H. Vural BAYAZIT hakknda stanbul DGM Cumhuriyet Basavclna yaplan 09.02.2001 tarih ve 969 sayl su duyurusuna ilikin olarak ise, Savcln 13.07.2001 tarih ve 2001/376 sayl karar ile takipsizlik karar verilmi, sz konusu karara Kurum tarafndan yaplan itiraz da Ankara 1 Nolu DGM tarafndan reddedilmitir. M. Muhittin FSUNOLU hakknda Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan yaplan tespitler sonucu hazrlanan rapor zerine stanbul DGM Basavclna yaplan 31.0 1.2001 tarih ve 248 sayl su duyurusu hakknda da Savclk tarafndan takipsizlik karar verilmi, Kurum tarafndan yaplan itiraz da Ankara 2 Nolu DGM tarafndan reddedilmitir. Teoman KOMAN VE etin ERSARI hakknda ise yine Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan hazrlanan raporlar zerine Babakanlk Hazine Mstearl tarafndan yaplan 07.01.1999 tarih ve 957 sayl su duyurusun hakknda takipsizlik karar verilmi ve yaplan itiraz reddedilmi, 23.02.1999 tarih ve 458 sayl su duyurusu hakknda ise stanbul 6. Ar Ceza Mahkemesinde yrtlen yarglama sonucunda 08.06.2006 tarih ve E:2001/201, K:2006/81 sayl kararlar ile beraat karar verilmi, sz konusu kararn temyiz incelemesi neticesinde ise Yargtay 11. Ceza Dairesince 15/10/2007 tarih ve E:2006/6925, K:2007/6627 sayl karar ile Ortadan Kaldrma (Bozma) karar verilmitir. Yine TMSFden alnan cevabi yazya gre, bunlardan etin ERSARI ve Teoman KOMAN hakknda alan mali sorumluluk davalar yarglama aamasndadr. Muhittin FSUNOLU hakknda alan ahsi iflas davas iflas koullarnn olumad gerekesiyle reddedilmi, karar Fon tarafndan 485

temyiz edilmitir. Yine Muhittin FSUNOLU hakknda alan mali sorumluluk davasnda ise Garipolu Grubu ile protokol yapldndan Mahkemece davann durdurulmasna karar verilmitir. A. Doan BAYAZIT hakknda alan mali sorumluluk davalarndan ise Szer Grubu ile yaplan protokol gereince feragat edilmitir. Yine 28 ubat sreci sonrasnda yksek faiz ile mevduat toplayan bankalar, dorudan ve dolayl ekillerde ait olduklar holdinglerin paravan irketlerine geri dn olmayacak krediler amlardr. Bu kredilerin geri dnmemesi sonucunda bankalar Fona devredilmek durumunda kalm, hakim ortak ve yneticileri hakknda da Bankalar Kanununa muhalefetten (bata zimmet sulamas olmak zere) ok sayda dava almtr. Komisyonumuza bilgi veren dnemin stanbul 8. Ar Ceza Mahkemesi (bankaclk mevzuatna muhalefete ilikin zel yetkili mahkeme) Bakan Sayn Mustafa AKINn ifade ettii zere, 157 klasrlk mar davas, 145 klasrlk Etibank davas, 142 klasrlk Yurtbank davas, 80 klasrlk Smerbank davas, 55 klasrlk Toprakbankas davas, 60 klasrlk Bankkapital davas karara balanmtr Dnyann en byk banka zimmet olay mar Bankasn iki seneden nce karara balamay baarmtr. Ve bu karar Yargtay 7nci Ceza Dairesinden geerek kesinlemitir. Banka otoritelerince mar Bankasndaki zimmet suuna konuk parann miktar, suun ileni biimi ve nitelii itibaryla dnya bankaclk tarihinin en byk banka yolsuzluu olay olarak deerlendirilmitir. Yine 60 milyara yakn bu davada adli para cezasna hkmedilmitir. Bu da dnyann en byk adli para cezas olarak gemitirAncak yine Sayn Mustafa AKINn belirttii gibi ..Yargtay'n bozma gerekeleri yol gsterici ve zm odakl olmamtr. Yargtay'n defeatle bozmalar yarglamalar uzatmtr. Yaklak on yl aan yarglama sreleriyle adil yarglama ilkesi zorlanmtr. Batk bankalara elkonulmas sonrasnda geen zaman sanklar lehine ilemitir. Bu durum on suun zamanamna uramasna sebebiyet vermitir Bankaclk Kanunundan kaynaklanan on suun. Zimmet suunun dndaki tm sular zamanamna uramtr. Yargtay'ca adiyen zimmet suunun kapsam yeni yorumlarla geniletilmitir. Su oluturan eylemlerin byk bir ksm basit zimmete dhil edilmitir. Bu dosyalardaki basit zimmet suunun zamanam sresi de dolmak zeredir. Yargtay aamasnda kimi hkim hissedarlarnn dosyas kaybolmutur. Yahya Murat Demirelin dosyasnda olduu gibi. Yargtay aamasnda kimi batk banka hissedarnn dosyas zamanamna uramtr. Cavit alar, Halis Toprak, Erol Aksoy gibi 2.7.Anadolu Sermayesinin Gelimesinin Engellenmesi Bilindii zere, lkemizde 1980 ylna kadar ithal ikameci bir kalknma stratejisi uygulanmtr. Bu dnemde i pazara ynelik alan firmalar, arkalarna devlet desteini de alarak gmrk korumas arkasnda bymelerini srdrmlerdir. Sz konusu dnemde yksek oranda tevik denmi olmasna

486

ramen, byk sanayi irketlerini dnya rekabetine yneltici stratejiler uygulanmamtr. Kukusuz burada byk sanayi irketlerinin de byk hatalarn gzden uzak tutmamak gerekir407. Yeni kurulan endstriler balangta korunabilirse de bu durum Trkiyede; snrsz bir koruma halini alarak 1980li yllara kadar devam etmitir. Bu sre ierisinde ieride tekel ve oligopollerin olumas sonucunda; verimsiz ve israfla alan, maliyetleri yksek ve ancak i piyasaya sat yapabilen firmalar olumutur. lkemizde aa yukar her alanda faaliyet gsteren ve az sayda olan holdingler, ekonomide byk bir etkinlik kazanmlardr408. Tekellemenin en iyi gstergesi, 1969 ylnda kullanlan 251 maddeden 93nde en byk , iki veya bir firmann toplam retimin %100n, 87 maddede en byk retimin %75 ile %99unu, 56 maddede ise, ilk byk firmann %50 ile %74n rettii ve geriye kalan 15 maddede ise, %50sinden azn retmekte olmalardr409. 1980de Trkiyedeki ekonomik yapda serbest piyasa modeli uygulanm olmakla birlikte, serbest piyasa ve tam rekabet koullar tam olumadndan dolay, rekabet mekanizmas alamamtr. Trkiyede fiyatlar serbest rekabet yaftas altnda, tekel ve kartellerin insafna terk edilmitir. Bu durumda rekabet piyasasnn kalbi olan fiyat mekanizmasnn tam ve mkemmel altn kabullenmek mmkn grnmemektedir. Daha nceki srete tekel gcn elinde bulunduran stanbul sermayesinin retmi olduu veya yurt dndan ithal etmi olduu rnlerin bayiliini gerekletiren Anadoludaki irketler, 1980li yllardan itibaren yava yava gelimeye balamlardr. Dou Blokunun da paralanmasnn ardndan sz konusu firmalar Anadoluda bayilik srecinden retim srecine geerek kendi rnlerini satma ynnde giriimlerde bulunmulardr. 28 ubat darbesinin nemli nedenlerinden birisi Anadolu sermayesinin bayilikten retime gemeye almas olmutur. Anadolu sermayesinin retime balamas stanbul'un statkocu sermayesini rahatsz etmitir410. Piyasann kontroln kaybetme

407 408

zel, Mustafa; Devlet ve Ekonomi, z Yaynclk, stanbul, 1995, s. 31. Bakaya, Fikret, Trkiye Ekonomisinde ki Bunalm Dnemi; Devletilikten 24 Ocak Kararlarna, Birlik Yaynlar, Ankara 1986, s. 259. 409 Altan, Mehmet; Sperler ve Trkiye, stanbul: Afa Yaynlar, 1986, s. 109. (Altan, Sperler). 410 Nitekim Ezgi GRSES de 28 ubat Demokrasi Ters eritte adl almasnda (sh. 194-195) 28 ubatn Cumhuriyet tarihi boyunca ekonomik ve siyasi bakmdan ayrcalkl bir kesimin, brokrasinin ve devletle organ ik iliki iindeki byk sermayenin, yeni gelien toplumsal glere kar giritii bir tasfiye operasyonu olarak okunabileceini ifade etmitir. Yazar, bu durumu zall yllarda balayan giriimcilii tevik etme ve ekonomiyi da ama politikalar 1990l yllardan itibaren geleneksel merkezin dnda, yani devletten nispeten bamsz oluan ve adna ksaca Anadolu sermayesi dediimiz yeni bir iktisadi gcn ortaya kmasn kolaylatrmtr.slamc siyasetin o dnemde ykselie gemesi de bir yanyla bu ekonomik dinamikle balantldr. Ne var ki, bu ykseli geleneksel kayrmac ekonomik sistem iinde devletle ibirlii halinde palazlanm olan yerleik ve daha byk sermayeyi ciddi olarak kayglandrmtr. Bu evreler Refah Partisi iktidarnn kendileri aleyhine olarak bu kenar gcn destekleyeceinden endie etmilerdir. Nitekim RPnin byk orta olduu hkmetin ekonomi alannda izledii kimi politikalardan byk sermayenin rahatszlk duyduunu ve bunu kontrol ettii merkez medya araclyla da vurduunu biliyoruz. Byk lde bu nedenle devlet eliyle datlan ranttan kendisinin artk yararlandrlmayaca, dolaysyla geleneksel avantajl pozisyonunu ve sekin snfsal statsn kaybedecei endiesine kaplan byk sermaye, RP-DYP

487

endiesi duyan stanbul merkezli sermaye, tekelci konumunu devam ettirmek iin asker -sivil brokrasiyi harekete geirmitir. ounluu Anadolu kentlerinde retime balayan pek ok irket "irticac" sulamasyla ya zor durumda kalm411 ya da iflas etmitir. Bu srete sz konusu firmalarn genileme yatrmlarna tevik verilmedii gibi aldklar tevikler de iptal edilmi, rnleri kara listeye alnmtr412. Trkiyede bir taraftan yatrm ve retimde bulunmas iin yurt dndan yabanc sermayenin gelmesini salamak amacyla tevik ve muafiyetler verilmi, dier taraftan da kendi bnyesinde bulunan yerli sermayenin bir ksmna yeil sermaye ad verilerek, sahiplerinin yatrmlarn engelleme veya rettikleri mallarn baz kurumlarda satna izin verilmeme gibi dnyada grlmemi bir ironi yaanmtr. te yandan bu dnemde ABD ve dier birok Avrupa lkesinde Arap sermayesini ekmek amacyla bankalar faizsiz kazan sistemini faaliyete geiren uygulamalara gemiler. Bunun yannda New York borsasnda dini bakmdan kabul grmeyen ve alkol, domuz eti retimi ya da ticareti gibi alanlarda faaliyet gsteren firmalarn hisselerinin dahil edilmedii Islamic Index oluturulmutur413. Trkiyede adna yeil sermaye adnn verildii sermaye kesimine kar yrtlen yok etme ya da yatrmlarn engellemeye ynelik giriimler eski bakanlardan Gne TANERin komisyona verdii bilgilerde de aka yer almaktadr. Gne TANER ifadesinde, lker grubunun tevik almak iin hazineye bavurusunun onaylanmamas iin Genelkurmaydan bir albayn istekte bulunduunu Tevik Uygulama Daire Bakanndan rendiini ifade etmektedir. Bunun zerine kendisinin evik Biri aradnda lkerin irticac olduunu, ayn zamanda malarnda Trk Bayran gremediklerini sylemesi zerine kendisinin gelecek mata bayrak olursa sorun ortadan kalkar m? Sorusuna, evik Birin evet cevabn verdiini sylemektedir. Birin bu sz zerine lkerin bir sonraki manda stadyumu bayraklarla donatmasnn akabinde tekrar evik Biri aradn ve evik Bir tarafndan ekincenin bittiinin sylenmesine karlk, Birin bu kez de Atatrk posteri olmadna iaret etmesi zerine Dnyann neresinde byle bir ey var diye sorduunu ve kendisinin amacnn zm yemek
koalisyonuna sert bir muhalefet yrtmeye balamtr eklinde zetlemitir. (Ezgi GRSES, 28 ubatDemokrasi Ters eritte, stanbul 2012) 411 Sz konusu irketlerden biri de Kayserili iadamlar tarafndan kurulan Dost Sigorta irketi olmutur. Sz konusu irkete ve alanlarna ynelik olarak irket kurucular (Mustafa Tekeli, Saffet Arslan) tarafndan 18.10.2012 tarihinde Komisyonumuza verilen bilgilerden de anlalaca zere emniyet ve yarg ayakl bir ok bask uygulanm ve sonu olarak irket feshedilmek zorunda kalnmtr. Bu durumun etkileri Komisyona bilgi veren Saffet Arslann ifadelerine ...Bu tutuklanp brakldktan sonra ben ii tamamen braktm. Kendimde bir enerji, bir gayret gremiyordum. Hep nme benim her eyimi feda etmek istediim devletin, sebepsiz, gereksiz, lsz tutuklamas geliyordu ve kendimi gvende balanacak bir lkede hissetmiyordum gibi. Acaba lkemi deitirsem, Trklkten kmak aklma gelmiyor da lkeyi deitirmek aklma geliyor ve ben o zaman llebilir rakamlar vermek istiyorum:1200 kii alan pek Mobilyay 450 kiiye drdm ve hala daha pek Mobilya eski formunu yakalayabilmi deil eklinde yansmtr. 412 Yaar, Sleyman, 28 ubatn Halka Maliyeti Ne oldu?, Sabah Gazetesi, 7 Mart 2012. 413 Acar, Mustafa, Bir Ekonomik ve Siyasi Karabasan: 28 ubat Sreci, Gndem, 28.02.2012. http://acar.aksaray.edu.tr/agenda.asp?ShowDetail=Yes&AgendaId=100

488

deil bacy dvmek olduunu sylediini, daha sonra da tevik belgesini imzaladn vurgulamaktadr. 2.8.Beeri Kaynaklarn retkenliini ve Gelimesini Engellemesi 28 ubat sreci zellikle askeri kesimde siyasi gr ya da dini inancndan dolay iten atlan subaylarn saysnda belirgin artn yaand dnemdir. Askeri personelin iten atlmas bir yana bu kiilerin baka kamu kurulularnda almalar yasaklanm, hatta baz zel sektrde istihdam edilen bu personelin altrlmamas noktasnda iyeri sahiplerine eitli ekillerde telkinlerde bulunulmutur. Bu srete TSKdan YA kararlar ile ok sayda asker personelin iliii kesilmitir. Bu askerlerden byk bir ounluu irticai faaliyetlerde bulunduklar iddiasyla, dier ksm ise uyuturucu ve dier nedenlerden dolay TSK bnyesinden karlmlardr. te yandan 28 ubat mdahalesinin bir baka madur kesimi bartl rencilerin eitim kurumlarndan uzaklatrlmasdr. Eitimde frsat eitliini, din ve vicdan zgrln tanmayan ve kadna kar ayrmcln bir baka boyutunu oluturan bu yasak otuz bin civarnda gen kz veya kadnn okuldan ve iinden ayrlmas ya da atlmasna sebep olmutur. Anlamsz bir ekilde laiklik yaftas altnda yksekretimden mahrum braklan bu kzlarn bata eitim olmak zere salk sektr ve dier hizmetler sektrnde yetimi eleman boluunu giderebilme potansiyeli heba edilmitir414. 2.9. Sermaye irketi Olarak OYAKn Ekonomik Gcnde Art Trkiyedeki askeri mdahalelerin nemli nedenlerinden birisi askeri kanadn gelir dzeyinin, dolaysyla da hayat standartlarnn azalmas olarak sylenebilir. 1960 asker darbesinin arkasnda Demokrat Partinin krsal kesiminin kalknmasna ynelik politikalarndan honutsuz asker ve sivil brokrasi, sanayi burjuvazisi, aydn kesimlerden mteekkil kent merkezli bir koalisyonun olduu bilinmektedir. 27 Mays 1960 askeri darbesinden ksa sre sonra, gnn asker-sivil hkmetince nerilen ve Kurucu Meclis tarafndan karlan "zel Kanun" ile OYAK ad altnda bir oluum meydana getirilmitir. Asl ama TSK yeleri iin yardmlama hizmetlerinin tesis edilmesi yannda ye birikimlerini artrma amacna ynelik olarak itirak yatrmlar da yapmaktr. Faaliyetleri asndan bakldnda OYAK ayn anda hem zorunlu bir tasarruf kurumu, hem bir ek sosyal gvenlik ve hizmet kurumu hem de bir holding kuruluu konumundadr. OYAK her eyden nce bir zorunlu tasarruf kuruluudur. OYAK, yeleri iin Emekli Sandnn yan sra bir ek sosyal gvenlik kurumudur. Bu adan OYAKn yasayla ngrlen hizmetleri sosyal yardmlar ve sosyal hizmetler olarak ikiye ayrlmaktadr. Sosyal yardmlar, yelerin dedii aidatlar karlnda yaplan emeklilik, lm ve
414

Acar, Mustafa, Bir Ekonomik ve Siyasi Karabasan: 28 ubat Sreci, Gndem, 28.02.2012. http://acar.aksaray.edu.tr/agenda.asp?ShowDetail=Yes&AgendaId=100

489

maluliyet yardmlarndan olumaktadr. Bunlar arasnda en nemli kalem emeklilik yardmlar olup, en az 10 yllk sresini doldurmu yelere sunulmaktadr. OYAKn sosyal hizmetler (ya da sosyal amal yatrmlar) ad altnda yrtt faaliyetler ise, kuruma belli oranda gelir salamakla birlikte, daha ok, yelere piyasaya gre ucuz ve uzun vadeli bor ve kredi verilmesi esasna dayanmaktadr. OYAK gelirlerini drt kaynaktan elde etmektedir. 1. yelerden toplad kesintiler. Silhl Kuvvetlerin muvazzaf subaylar OYAK'n doal yesidir. Savunma Bakanl'nn sivil memurlar ve OYAK'n yzde 50'den fazla hissesinin olduu ticari kurululardaki sivil memurlar da gnll ye olabilir; her ikisinin de aylk maalarnn yzde 10'u aidat olarak kesilir. Ayrca yedek subaylarn maalarnn yzde 5'i kesilir; ama bunlarn karlkl yardmlama fonlarndan yararlanamazlar. 2. Yatrmlarndan salanan gelir. Elde edilen gelirler tekrar yatrma ynlendirilir. OYAK yeleri hissedar deil aidat deyicisidir, bu yzden onlara kr pay datlmamaktadr. 3. Balar. 4. Krediler ve kamu borlar415. OYAK kendi zel yasasna tbi olmakla beraber farkl noktalarda hem zel hukukun hem de kamu hukukunun alanna girmektedir. 205 sayl yasann birinci maddesine gre OYAK Mill Savunma Bakanl'na bal ve zel hukuk hkmlerine tbi olup, mal ve idari bakmdan zerk bir tzel kiiliktir. Ayn kanunun 37. maddesinde ise Kurumun her eit mallar ile gelir ve alacaklarnn, Devlet mallar hak ve rhanlna sahip olduu ve bunlara kar su ileyenlerin, Devlet mallarna su ileyenler gibi muameleye tbi tutulacaklar belirtilmektedir. Buradan OYAK'n bir yandan nc kiilerle ilikileri balamnda zel hukuk kurallarna tbi olduunu ve bunun da zellikle gelir amal faaliyetlerini daha rahat yrtebilmesi iin ngrldn, dier yandan da kurumun eitli kamusal hak, yetki ve imtiyazlarla donatldndan kamu hukuku tzel kiisi stats kazandn syleyebiliri z. Daha ak bir ifade ile OYAKn her iki hukuk alannn nimetlerinden yararlanacak bir hukuki yapya kavutuunu ifade edebiliriz416. "zel Yasa" hkmleri erevesinde dnyada baka rnei bulunmayacak ekilde kurumlar vergisi, dier her trl gelir vergisi, yelerinden katlm creti ve dzenli aidat alan tm kurulularn dedii zel gelir vergisi, btn sat ve tketim vergileri, tm yasal ilemlerden alnan damga vergisi gibi devlet alacaklarndan muaf tutulmutur417. Askerlerin gemi yllarda olduka ktlemi olan maddi koullarn iyiletirme ve kendilerini o koullara dren sivil iktidarlar karsnda iktisad zerkliklerini garantileme temeline dayal olarak kurulan OYAKa sermaye kesimi de orduyu belli snrlar dhilinde kendi egemenlik alanlarnn, yani ekonominin iinde grmekten dolay herhangi bir rahatszlk duymam hatta baz konularda ordunun desteini almaktan dolay ksa vadede bu oluumdan memnun kalmtr. nk
415

Parla, Taha; Trkiye'de Merkantilist Militarizm 1960 -1998, Birikim, Say 160-161, Austos-Eyll. 2002, s. 204 416 Aka, smet; Kollektif Bir Sermayedar Olarak Trk Silahl Kuvvetleri, Birikim, Say 160-161, AustosEyll.2002, s. 227. 417 Parla, s. 205.

490

Trkiye ekonomisi olgunlamad ve pazarlar bo olduu srece sz konusu sermaye kesimi retim ve satm konularnda herhangi bir sorun yaamayacaktr. Dnemin byk sermayesinin kafasnda OYAK iinde toplanacak byk fonlar kendi yatrmlarnda finansman kayna olarak kullanma dncesi de yer almaktadr. Ancak dnemin g dengeleri iinde askerlerin arl daha belirgin ve OYAK sermayenin deil ordunun ngrleri dorultusunda kontrol iplerini kendi tutacak ekilde dev bir holdingleme yolunda ilerlemitir. OYAK'n ilerlemesinin arkasnda hukuki-kurumsal yapsndan kaynaklanan unsurlar yannda genel olarak Trkiye'de sermaye birikim sreci ve snfsal yapnn zelliklerinin etkisi de sz konusudur. Trkiye kapitalizminin yapsal bir zellii az sayda byk sermaye grubunun eksik rekabeti yapdaki piyasalar kontrol etmesidir. Genel olarak izlenen gelime stratejileri ve uygulanan iktisat politikalar byk sermaye gruplarnn kontrol altndaki sektrlerin desteklenmesine yneliktir. Grece azgelimi bir kapitalist ekonominin temel yapsal eksiklerinden biri olan sermaye yetersizlii de gz nne alndnda, kuruluundan itibaren byk fonlar bnyesinde toplayan OYAK, byk sermayenin girebilecei sektrlere yatrm yapm ve devletin sermaye grubu yaratma politikalarndan (krediler, tevikler, muafiyetler vs.) en az dier byk sermaye gruplar kadar yararlanmtr. OYAK'n eitli sektrlerdeki piyasa paylarna bakldnda bu oligopolistik yapnn bir paras olduu daha net olarak grnmektedir. Otomotiv sanayini ele alacak olursak OYAK 1960 80 arasnda binek otomobil piyasasn Ko grubu ile beraber kontrol altnda tutmutur. Ardndan 1980 sonras duruma baktmzda da Oyak-Renault'un sektr paynn 1992-2001 arasnda ortalama yzde 20, 2001 ylnda da yzde 27,7 olduu grlmektedir. MAS'in 2000 yl sektr pay ise yzde 23'tr. Lastik retiminde 1960-80 arasnda Goodyear, Uniroyal ve Pirelli piyasann tm talebini karlayan firmalardr. Goodyear 1971'de toplam lastik retiminin yzde 28,8'ini retirken, 1982'deki piyasa pay yzde 21'dir. imento sektrn ele aldmzda 1976 itibariyle Trkiye'de retilen imentonun yzde 23' OYAK fabrikalar tarafndan retilmektedir. Trkiye'de Oyak hisseli fabrikalarn 1985-1998 arasndaki toplam imento sat iindeki pay ortalama yzde 13,4 olup, yllar iinde srekli art gstermi ve 1998'de yzde 18,8 seviyesine ulamtr. Bunun yannda tarmsal alanda faaliyet gsteren Hekta'n sektrdeki pay ise yzde 18-20 arasnda deimektedir418. OYAK'n bymesinde etkili olan dier bir unsur ise genel gelime stratejilerinin gerektirdii iktisat politikalarnn siyasal iktidarlarn belli sermaye gruplarna iltimas gemesi olgusudur. Byk ve gl sermaye gruplarnn belli siyasal iktidarlara yakn durarak ek ayrcalklar kazanmasnn lkemizde karlalan olgulardan birisi olduunu kabul ettiimizde, zellikle askeri darbe srelerinde ordunun sahip olduu gcn bu ynde bir etkisi olacan ifade etmek yanl bir deerlendirme olmayacaktr. Batk irketlerin kamu iktisad teekkllerine devredilmesi veya bu teekkllerle ortakla gidilmesi, kamu ihalelerinin alnmas bu duruma rnek olarak gsterilebilir.
418

Aka, s. 250.

491

OYAK, 1980'lerin banda krize giren otomotiv sektrndeki iki irketini (Trkiye Otomotiv Endstrileri A.. [TOE] ve Motorlu Aralar Ticaret A.. [MAT]) 1984'te Ziraat Bankas'na devretmi, inaat sektrndeki Oyak-Kutluta'a bal drt irkete Emlak Kredi Bankas 1985 ylnda ortak olmutur (Snmez, 1987: 252). Benzer ekilde inaat sektrnde, Oyak naat'a 1995 ylnda yzde 25 hisse ile ortak olan SSK, OYAK'a 2 milyon 544 bin dolar demi ve SSK'nn btn inaat ilerinin Oyak naat bnyesinde ve yzde 1 tenzilatla yaplmas konusunda mutabakat salanmtr. Ancak daha sonra bu anlama dhilindeki kazanlarn tesinde OYAK'n SSK ihalelerinden ek kazanlar salad dile getirilmitir. yle ki 1999'da o zamann fiyatlaryla 17 trilyon tutan 9 SSK inaatnn yzde 1 ve 6,5 tenzilatlara Oyak naata verilmesinin akabinde Oyak naat'n bu ileri yzde 23,24 tenzilat ile taeronlara devrettii, bylece aradaki 2 trilyon 443 milyar lirann SSK'dan ekilip Oyak naat'a aktarlm olduu ifade edilmitir. haleye baka irketlerin girebilmesi durumunda maliyetin yzde 30 orannda azalabilecei sylenmitir419. Finans sektrnde, zellikle bankaclk alanndaki geliimine bakldnda da OYAK'n siyasal gcnn kendisine avantajlar saladna dair nemli gstergeler sz konusudur. 2001 krizinin ardndan sermayesi yetersiz hale gelmi bankalara kaynak aktararak bu bankalar kurtarma operasyonu gndeme geldiinde TBMM Plan ve Bte Komisyonu'nda ancak sektr ii aktif byklkteki pay %1'in zerindeki bankalarn bu kapsama alnaca karar kar. Esasnda kurtarma limiti %1 deil de 1,5 olarak saptansayd biri Trkiye'nin en byk medya kuruluunun, br en byk sna asker grubunun olan iki banka darda kalacaktr. Bunun yannda tasarda kriter olarak yalnzca piyasa paynn bulunmasnn yetersiz kald eitli kesimlerce de ifade edilmitir. zel sermayeli ticari bankalar grubunda batk kredi oran Mart 2001 de % 3,9 iken Oyak Bank'ta 12,7 olmas, ortalama aktif krllnda da Oyak Bank'n %-5,3 ile 1,2 olan ortalamann altnda kalmas, dier kriterler asndan kt durumda olan Oyak Bank'n keyf bir kriter belirlemesi sonrasnda kurtarma izgisinin zerinde kaldn gstermektedir. Bu skntnn atlatlmasndan sonra Oyak Bank TMSF'den Smerbank' alarak sektrde en bykler arasna girmitir. Smerbank'n alm srecinde de ifade edilmesi gereken ilgin durumlar bulunmaktadr. OYAK Ynetim Kurulu bakan Selu k Saka Smerbank' "satn alma bedeli olarak btn tahminlerin aksine sadece 50 milyar TL gibi sembolik bir para demi olduumuzu bu vesile ile bildirmek isterim" demekte ve "deerini bu ak metinde rakam olarak belirtmeyi uygun grmediim menkl ve gayrimenklleri olan Smerbank'n 4,5 aylk faaliyet sonunda brakaca kr dier 25 itirakin toplam krna eit, hatt zerinde bir rakam" olacaktr diye devam etmektedir. Gerekten de bakldnda Oyak Bank'n 2000 yl zarar 8,6 trilyon TL olmu ve Smerbank'a 27 trilyon sermaye koyacan aklam, Smerbank-Oyakbank birlemesinden sonra ise bankann 2001 yl kr 167 trilyon olarak aklanmtr. Yani tm

419

Aka, s. 252.

492

masraflarnn kat be kat zerinde kr elde edilecek olan Smerbank kelepir bir fiyata OYAK'a devredilmitir420. OYAK'n karlnda byk srama gsterdii dnem da ak ekonomik byme stratejisinin benimsendii 1980 sonras dnemidir. 1961-1980 dneminde OYAK'n ortalama krll 16 birim iken, 1981-2001'de 100 birime sramtr. 1990-2001 iin ise bu say 165 deerine ulamtr421.

Tablo:18 OYAKn Karllk Gstergeleri Yllar 2000 2001 2002 2003 Kr 217385 594382 494691 661393 Kaynak: OYAK Faaliyet Raporlar, www.oyak.com.tr.
1000000 800000 600000 400000 200000 0 2000 2001 2002 Kr 2003 2004

2004 925369

Grafik-6: OYAK Karllk Gstergesi Geliimi Yukardaki tabloda OYAK Holdinge ilikin 2000 yl sonras krllk durumu gsterilmitir. Tablodan da grlecei zere 2001 ylna kyaslandnda 2002 ylnda azalma sz konusudur. 28 ubat darbesi sonrasnda Trkiye'deki firmalarn karllk oranlarna bakldnda ise en karl kan kurululardan birinin OYAK olduu grlmektedir. 28 ubat ncesinde sralamaya giremeyen OYAK, 2000 ylnda 4,9 milyar dolarlk ciroyla Ko ve Sabanc Holding'den sonra nc sraya ykselmitir. 2001 sonuna gelindiinde ise Sabanc Holding'in net krnn 120 trilyon lira olduu dnemde OYAK'n net krnn 594 trilyon TL deerine ulamas dikkate deerdir. 2.10. 2001 Krizinin Alt Yapsn Oluturmas 2000 yl bandan itibaren uygulamaya konulan istikrar programnda ekonomik hedefler dorultusunda uygulanacak dviz kuru politikas tespit edilmitir. Bu balamda gelecee dnk
420 421

Aka, s. 11. Aka, s. 12.

493

beklentilerin ve enflasyonist basklarn azaltlmas hedefi dorultusunda dviz kuru apa olarak benimsenmitir422. Ancak, kur artlarnn ngrlebilir olmasnn ardndan bankalar, dviz borlanarak TL cinsinden ihra edilen Devlet Borlanma Senetlerini (DBS) satn almaya balamlardr. Bu durum bankaclk sektrnn artan oranda dviz pozisyonunda ak vermelerine, dolaysyla byk oranda kur riski tamaya balamasna sebep olmutur. Balangta programa duyulan gven ve kamu borlanma senetlerine kar artan talep faiz oranlarn hzla aa ekmitir. Bu dorultuda i borlanma faizlerinde kur apasna uyum gsteren bir d yaanrken, enflasyondaki dn ayn lde hzl olmamas sonucunda reel kur deerlenme eilimine girmi, ithalat artma eilimine girmi ve cari ilemler dengesi olumsuz ynde iaretler vermeye balamtr. Cari ilemler dengesindeki gelimeler bilinmesine ramen, portfylerinde ykl miktarlarda TL cinsi DBS bulunan bankalar bilano zarar olumasnn nne gemek amacyla mevcut faiz seviyelerini korumaya almlardr. Ancak, zelletirme gelirlerinde hedeflere ulalamamas, yapsal nlemlerin alnmasnn gecikmesi nedeniyle programn azalan kredibilitesinin sonucu olarak i borlanma faizleri ykselmeye balamtr423. Aylk ortalamalar itibariyle, gecelik basit faiz Ekim 2000de yaklak yzde 39dan, Kasm aynda yzde 95e ve Aralk aynda yzde 183e kmtr. kinci el bono ve tahvil piyasalarnda aylk ortalama bileik faizler Ekim aynda yzde 38 iken, bu oran Kasmda yzde 45e ve Aralkta ise yzde 78e ykselmitir424. Bu ksa dnemde bankalarn portfylerindeki Hazine katlarnn piyasa deeri derken, irket sektrnde ksa vadeli kredi faiz ykleri artmtr. Bu durumdan bilanolarnda ykl miktarlarda DBS tayan bankalarn bilano yaplar olumsuz ynde etkilenmi ve DBS teminatlar yetersiz kald iin likidite skklklar da yaanmaya balamtr425. Likidite skntsnn yaand srete Merkez Bankas net i varlk tavan hedefi nedeniyle faizlerin ykselmesine kar herhangi uygulamaya bavurmas sonrasnda faizler giderek artmtr. Faiz oranlarnn ar ykselmesi kamu ktlarndan klarda ve dvize olan taleplerde art meydana getirmitir. Bu srete Merkez Bankasnn bankalara vermi olduu kredilerin de dviz talebine dnmesi Merkez Bankasnn dviz rezervlerini azaltmtr426. 2000 yl sonuna doru IMFden salanan ek destekle dviz rezervleri artrlm ve mali piyasalar ksmen sakinlemi olmasna ramen piyasa aktrlerinin bekledii yapsal deiimlerin gerekletirilmedii ve siyasi belirsizliin giderek ykseldii ortamda piyasann tedirginlii tam olarak
422

Yay, Glsn Grkan, Enflasyonu Drme Politikalarnn Maliyetleri: Teori, Uygulama ve Trkiye, ktisat, letme ve Finans Dergisi, Say:184, Temmuz 2001, s. 77 423 Hazine Mstearl, Bor Ynetim Raporu, Nisan 2003, s. 20. (Hazine, Bor Ynetim). 424 Celasun, Merih: 2001 ncesi ve Sonras: Makroekonomik ve Mali Bir Deerlendirme, www.econ.utah.edu/~ehrbar/erc2002/pdf/i053.pdf, s. 16. 425 Hazine, Bor Ynetim, s. 20. 426 Eilmez Mahfi, Kumcu Ercan, Ekonomi Politikas Teori ve Trkiye Uygulamas, 2. Bask, Om Yaynevi, stanbul 2002: s. 274.

494

giderilememitir. Nihayetinde Milli Gvenlik Kurulu Toplantsnda Cumhurbakan ile babakan arasnda yaanan tartma sonras babakan tarafndan yaplan aklamalarn akabinde ikinci speklatif hareket balamtr. 21 ubatta bankalar aras para piyasasnda gecelik faiz %6200e kadar km ve ortalama %4018,6ya ulamtr. 16 ubatta 27,94 milyar dolar olan Merkez Bankas dviz rezervi 23 ubatta 22,58 milyar dolara inmi ve rezerv kayb 5,36 milyar dolar olmutur. Kasm aynda yaanan krizinde dvize saldr yabanclarla snrl kalrken, ubat krizinde yerlilerin de, zellikle bankalarn dvize hcum yaptklar grlmtr427. Kriz ile birlikte ngrlebilir kur rejimi seenei geerliliini yitirmitir. Sermaye hareketlerinin kontrol edilmedii koulda, hem dviz kurunu hem de faizleri bir ara olarak kullanmak mmkn deildir. Serbest dalgal kur rejimine ani ve zorunlu geiin ardndan ulusal parann d deerinde yksek oranl dme meydana gelmitir. Devalasyon sonrasnda daha nce faiz oklaryla bilanolar hasar grm banka ve irket sektrn, zellikle ak dviz pozisyonlar ile bu krize yakalanan ekonomik birimleri beklenmedik llerde ktletirmi, z kaynaklar erimi ve varlk deerleri azalmtr428. Trkiyede 2001 ylnda meydana gelen finansal krizin temel belirleyici unsurlarndan olan kamusal dengesizliklere bal olarak reel ve finansal kesimin asli grevinden uzaklamas yannda finansal sektrn sorunlarnn derinlemesindeki temel aktrn 28 ubat darbesi olduunu syleyebiliriz. 28 ubat darbesinin ardndan bu sreci destekleyenlerin arzular dorultusunda baz kamu bankalar zelletirme ad altnda 28 ubat onaylayan kiilere yada bunlarn destekledikleri kurululara devredilmitir. %100 mevduat garantisinin varlnda yksek faiz ile mevduat toplayan bankalar eitli ekillerde bal bulunduklar holdinglerin irketlerini geri dnmeyecek kredilerle fonlamlar ve bankalarn iinin boalmasna neden olmulardr. te yandan kamu harcamalarnda rasyonel kriterlerin uygulanmamas nedeniyle giderek artan kamu dengesizlikleri 2001 krizini tetikleyen ana unsurlardandr. Bunun yannda 1999 yl sonunda balayan ve istikrarl bir ekonomik yapy hedefleyen istikrar programnn yrtcs konumundaki iktidar temsil eden ve kendi aralarnda dahi tam uyumlu almayan ksa vadeli l koalisyon hkmetinin kurulmas da yine 28 ubat srecinin rn olduunu sylemek yanl bir deerlendirme olmayacaktr. 2.10.1. Krizin Baz Makro Ekonomik Deikenlere Etkisi 2000 ylnn ilk aylarnda programa kar gven olumas sonrasnda 9,6 milyar dolar yabanc sermaye girii olmutur. 2001 ylnda ubat aynda meydana gelen kriz ise 14,6 milyar dolar sermaye kyla sonulanmtr. Sermaye klarnn ilk etkisi dviz kurlar zerine olmu ve 2000 yl
427

Uygur, Ercan: Krizden Krize Trkiye: 2000 Kasm ve 2001 ubat Krizleri TEK Tartma Metni, 2001, http://www.tek.org.tr/dosyalar/KRIZ-2000-20013.pdf, s. 23. 428 Celasun, s. 16.

495

sonunda 0,675 TL olan dolar kuru 2001 yl sonuna kadar %114 orannda ykselerek 1,446 seviyesine ulamtr. Dviz kurunda meydana gelen ykseliler balangta faiz oranlar zerinde etkisini hissettirmitir. Dviz ve faizdeki art enflasyon beklentisini artrm dolaysyla da beklentilerde ktleme meydana gelmitir. Buna paralel olarak i piyasada tketim ve retim dzeylerinde ar dler meydana gelmitir. Tablo: 19 2000-2007 Baz Makro Ekonomik Gstergeler zel Sektr GSMH Sabit Kii Ba Byme (Milyon Yatrm GSMH sizlik Oran Dolar) /GSMH (Dolar) Oran 2000 6,3 201463 15,9 2963 7,0 2001 -9,5 144607 12,6 2134 8,9 2002 7,9 182929 11,0 2662 10,8 2003 5,9 238408 11,3 3425 11,0 2004 9,9 301635 14,2 4256 10,8 2005 7,6 362769 15,0 5042 10,6 2006 6,0 399712 16,2 5760 10,2 2007 4,7 485313 15,3 6912 10,3 Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr. Ekonomide talep daralmas doal olarak yatrm ve milli gelir seviyeleri zerinde olumsuz etki meydana getirmitir. 2000 ylnda %6,3 orannda byyen ekonomi 2001 ylnda %9,5 orannda klmtr. Gayri safi milli hslada meydana gelen bu klme ekonomide yaklak 57 milyar dolarlk d meydana getirmitir. Milli hasla seviyesinde dolar baznda bu klme kii bana gelir seviyesine de sirayet etmi ve 2000 ylnda 2963 dolar dzeyinde iken 2001 ylnda bu deer 2134 dolar dzeyine inmitir. Ekonomide meydana gelen bu klme istihdam seviyesini de olumsuz etkilemitir. 2000 ylna gre baktmzda 2000 ylnda %7 olan isizlik oran 2001 ylnda %8,9 seviyesine ulamtr. te yandan dviz kurunda meydana gelen ani ykseli ve piyasada belirsizliin hakim olmas hazinenin borlanma maliyeti zerine etkili olmutur. Bu balamda 2000 ylnda %38 eklinde ve 410 gn vadeli gerekleen i borlanma deerlerinde olumsuz deiim meydana gelmitir. 2001 yl mart aynda devlet i borlanma senetleri ortalama faiz oranlar %193 seviyesine trmanm ve vadesi de 98 gne dmtr. 2001 yl sonuna gelindiinde ortalama borlanma faiz oranlar %96,2 ve vadesi 148 Yllar

496

seviyesinde gereklemitir. Devlet i borlanma senetlerinin vade srelerindeki azalma ve faiz oranlarndaki ykselme kukusuz ki kamunun borlanma maliyetini artrmtr429. Bunun yannda devlet borlanma katlar faiz oranlarndaki arta ilikin olarak reel faiz oranlarnn ykselmesi zel sektrn finansman maliyetlerini de etkilemi ve yatrmla rda nemli oranda d olmutur. Yatrmlardaki bu daralma Trkiyede retim ve verimlilik dzeylerinde kayda deer seviyede olumsuzluk meydana getirmitir430. Hazine ihalelerinde 2000 yl iin reel faiz oran negatif (-0,7) iken, 2001 ylnda %16,4e km, 2002 ve 2003 yllarnda ise srasyla %26,3 ve %22,5 dzeylerinde gereklemitir. Reel faizlerdeki art zel sektrn finansman maliyetine yansm ve yatrmlar nemli oranda dmtr. 2000 ylnda zel sektr sabit sermaye yatrmlarnda %10,5 orannda art olmu ve 32 milyar ABD dolarna ulamtr. Bunun yannda kriz yl olan 2001 ylnda %43,1 orannda azalarak 18,2 milyar ABD dolarna dmtr. Yatrmlardaki bu azalma reel faiz oranlarnn %20den yksek seyrettii 2002 ve 2003 yllarnda da devam etmitir. 2000 ylndaki yatrm dzeyi 2004 ylnda ancak alabilmitir. Yatrmlarn 2000 ylndaki miktarnn 2001, 2002 ve 2003 srdrlebildii ni kabul ettiimizde zel sektrn toplamda 30 milyar ABD dolar deerinde daha fazla yatrm yapabilecei kolaylkla hesaplanabilecektir.

Tablo: 20 Enflasyon, Dviz Kuru ve Faiz Oran Gstergeleri Dolar D. Kuru DBS Faiz Reel Faiz Dv. Tev. Tfe fe Kuru Deiim Oran Oran Oran Hes./M2Y 2000 39,0 32,7 0,675 24,4 38,0 -0,7 47,1 2001 68,5 88,6 1,446 114,3 96,2 16,3 52,2 2002 29,7 30,8 1,642 13,5 63,8 26,3 55,1 2003 18,4 13,9 1,402 -14,6 45,0 22,5 49,8 2004 9,4 15,4 1,348 -3,8 25,8 15,0 41,4 2005 7,7 2,7 1,349 0,1 16,9 8,5 35,9 2006 9,7 11,6 1,419 5,2 18,2 7,7 33,1 2007 8,4 5,9 1,170 -17,9 18,8 9,6 33,9 Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr. Yllar

429

Kalknma Bakanl, 1996-2001 Dneminde Yaanan Krizler ve Etkileri Raporu , Ankara, 2012, s. 10. (Kalknma, Rapor). 430 Kalknma, Rapor, s. 10.

497

140 120 100 80 60 40 20 0 -20 -40

2000

2001 Tfe

2002

2003

2004

2005

2006

2007

D. Kuru Deiim Oran

DBS Faiz Oran

Grafik-7: Enflasyon, Kur ve Faiz Oranndaki Deimeler Trkiyede retim ve yurt ii talep miktarnn ithalata bamllk katsays yksek dzeydedir. Bu nedenle dviz kurlarndaki hzl artn etkileri 2001 yl ierisinde kendisini gstermi ve 2000 ylnda %39 olan tketici mallarndaki fiyat art 2001 ylnda %68,5 oranna kmtr. Makro ekonomik istikrarszln varlnda ve sermaye hareketlerinin serbest olduu koullarda ulusal parann fonksiyonlarn yerine getirememesinden dolay ekonomik ajanlar istikrarl ve konvertibl olan baka lke paralarna ynelmektedirler. Dolarizasyonun gstergelerinden birisi olan dviz tevdiat hesaplarnn M2Yye oran 2001 krizi sonrasnda %55 seviyelerine kmtr. Dolarizasyon, bata mevduat olmak zere kaynak yapsn olumsuz etkilemitir. Yurt ii makroekonomik istikrarszlk, bankaclk sektrnn zellikle mevduata dayal kaynak yapsn dolarizasyondan dorudan etkilemitir. Bu durum, hem yabanc para cinsi tasarruf sahiplerinin hem de yabanc para kredi mterilerinin, bankaclk sistemi dna, kaymalarna neden olmutur431. 2.10.2. 2001 Krizinin Kamu Mali Dengesine Etkisi 2000 yl banda uygulamaya konulmu olan Ekonomik Programn nemli amalarndan biri kamu kesimi borlanma gereinin azaltlmas ve kamu finansmannn dengeli bir ekilde yrtlmesi olmutur. Bu erevede, uygulanan sk maliye politikalar, elde edilen zelletirme gelirleri ve d piyasalardan uygun koullarda salanan kaynaklar ile i borlanma ihtiyacnn azaltlmas ve kamu bor stokunun GSMHye orannn uluslararas kabul grm seviyelere indirilmesi hedeflenmitir. Fakat 2001 yl ubat ay sonlarna doru patlayan kriz sonrasnda meydana gelen yksek faiz ortam var olan kamu dengesizlii problemini krklemi, kamu kesimi ksa vadede mali sistem ierisinde i bor stokunu evirme sorunuyla kar karya kalmtr.

431

BDDK, Tebli, s. 13.

498

Tablo: 21 Kamu Dengesine likin Gereklemeler T. .B. Faiz Bor KKBG/ Borlar Bor/GS dem./ Bor Faiz d./ GSYH (Bin TL) MH Bor Serv. Serv./Gsmh Gsmh 8,9 36.420.620 29,1 29,9 14,8 49,5 2000 12,1 122.157260 69,2 93,1 22,9 24,6 2001 10,0 149.869.691 54,4 51,2 15,8 30,8 2002 7,3 194.386.700 54,5 32,0 46,6 14,7 2003 3,6 224.482.922 52,3 27,9 42,7 11,6 2004 -0,1 244.782.000 50,3 22,8 35,8 8,1 2005 -1,9 25.1470.121 43,6 24,7 27,4 6,7 2006 0,1 255.310.132 40,4 27,0 24,6 6,5 2007 Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr. Yukardaki tabloda 2000-2007 yl kamu kesimi i borlanmasna ilikin deerler ve bu deerler ile dier ekonomik deikenlere oran sunulmutur. Tablodan da grlecei zere Kasm 2000 ve ubat 2001 krizler sonrasnda kamu kesimi borlarnda nemli oranda artlar sz konusudur. nk bu dnemde yukarda da belirtildii zere finansal kesimde faaliyet yrten 20 bankann Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devri yaplmtr. Devredilen bankalarn mali ykmllklerinin Hazineye devri ile bor miktar ykselmitir. 2001 ylnda i borlarda katndan daha fazla art yaanmtr. Toplam kamu kesimi borlanma gereinin gayri safi yurt ii hslaya oran yaklak %50 orannda ykselmi ve % 8,9dan %12,1e kmtr. 2000 yl sonrasnda kamu i borlanmasnn nemli oranda tahvil ile gerekletirildii dikkate deerdir. 2000-2004 yllar aralnda i borlanmalarn yaklak yzde 15i bono, yzde 85i tahvil eklindedir. 2005 ylndan itibaren bonolarn orannda nemli d olmu ve 2005-2007 dnemi iin kamu i borlanmalarnda bonolarn pay ortalama % 4,5 seviyesine inmitir. 2007 yl iin bonolarn pay %2,4 dzeyine inmi, tahvillerin pay ise 97,6 seviyesine kmtr. 2001 krizi sonrasnda gelien sre itibariyle bonolarn paynda azal, tahvillerin paylarnda art gzlenmesi uygulanan istikrar program ve oluan siyasi istikrar sonrasnda i borlanmada vade basksnn giderek azaldn ifade etmektedir. Bor ykndeki dn srdrlebilmesi mali disiplinin yan sra, etkin bir borlanma politikasnn izlenmesini gerektirmektedir. Borlanma maliyetleri derken vadelerin uzamasn ngren sz konusu erevede, uzun vadeli deiken faizli senetlerle borlanlmasnn nemli etken olduu sylenebilir432. 2001 yl sonras istikrar programyla birlikte uygulamaya konulan yapsal reformlar ve salanan mali disiplin faiz oranlarn bir nebze kontrol edilebilir dzeye indirmitir. Buna ilave
432

Yllar

TCMB, Elektronik Veri Datm Sistemi, 2006, http://www.tcmb.gov.tr/, s. 49.

499

olarak faiz d fazla hedefinin tutturulmas milli gelir, bte harcamalar ve vergi gelirleri ierisindeki faiz yknn azalmasna katk yapmtr. zellikle 2005 ylndan sonraki iki yllk srete faiz demelerindeki gereklemelerin gelimi ekonomilere benzer grnm arz etmesi, Trkiyenin uzun zamandan beri zledii tabloyu yakalamas balamnda nemlidir. Trkiyede mali basknln azalmas ve finansal sistemin hacim kazanmas hi kukusuz faiz oranlarnn ynn aa doru ekecektir. Faiz oranlarnn dmesi bir taraftan enflasyonist beklentileri krarken, dier taraftan da kaynaklarn zel kesimin yatrmlarn daha uygun koullarda gerekletirmesine yardmc olmakta ve ekonomik bymeye katk salamaktadr. Bu balamda 2001 sonrasnda kamu kesiminin bor yk yllar itibaryla azal gstermi olmasna ramen, uzun sre bor yknn faiz oranlar zerindeki etkisi devam etmitir. 2001-2007 dneminde i bor servisinin %27,3 faiz demelerine tahsis edilmitir. Daha nce de ifade edildii gibi faiz oranlar ekonomik parametreler yannda belirsizlik, gvensizlik ya da gerginlik ortam gibi faktrlerin etkisinde kalmaktadr. Bu balamda ubat 2001 krizi sonrasnda nominal faiz oranndaki ykselie paralel olarak reel faiz oranlarnda da art meydana gelmitir. yle ki 2001 krizi srasnda gecelik nominal faizl er %7000 gibi deerlere ulam ve Trkiyenin krlmas g bir rekora ulamasna neden olmutur. Bizim gibi gelimekte olan lkelerde risk priminden dolay % 4-5 deerine kadar olan reel faiz oran kabul edilebilir seviyelerdir. Bunun zerindeki reel faiz orannn ise ekonomik performans zerinde olumsuz etki yapacan syleyebiliriz433. Reel faiz oranlarnn ortalama %5 orannda olduunu varsaydmzda 2001-2007 yllar arasnda yksek reel faiz demesinin Trkiyeye maliyeti 90 milyar dolar deerindedir. te yandan i borlarn faiz demelerinin milli gelire orannn kabul edilebilir boyuta geldii 2006 ylnda i bor faiz demelerinin milli gelire oran ayn zamanda 1997 ylnn deeri olan %6,7 oranna eittir. borlarn faizlerinin gayri safi milli haslaya orannn sabit kaldn varsaydmzda 2001-2007 dneminde yksek faiz demelerinin ekonomiye maliyeti 78,0 milyar dolardr. Her iki hesaplamadan ulalan sonular bize eitli nedenlerden dolay artan kamu aklarnn finansman sorunu ile yakndan ilikili olan faiz oranlarnn ykselmesinin 75 milyar dolarn zerinde devlete ek maliyet getirdiini gstermektedir. 2.10.3. 2001 Krizinin D Dengeye Etkisi Krizin meydana geldii 2001 ylnda d ticaret dengesizliinde olumlu deiim sz konusudur. hracatta yaklak 4 milyar dolar art, ithalatta ise 13 milyar dolar azal olmutur. Dolaysyla toplam bazda devalasyon sonras 17 milyar dolar civarnda bir nceki yla gre d ticaret dengesinde pozitif gelime olduunu sylemek mmkndr. te yandan ulusal parada deer kaybnn beklenen etkileri
433

Acar, s. 83.

500

vermesinde ihracat ve ithalatn talep esneklikleri nemlidir. thalatn ve ihracatn talep esnekliinin yksek olmas devalasyondan beklenen sonucun alnmasna yardmc olmaktadr. Tersi durumda ise ihracat ve ithalat rakamlar arzulanan byklkte gerekleemeyecektir. Bu adan Trkiyede devalasyon sonrasnda ihracat, ithalat ve d borlar balamnda ayn miktarda yabanc para karlnn daha fazla mal ve hizmet sat ile gereklemesi, devalasyonun maliyetini gstermesi bakmndan nem arz etmektedir. Buna gre ulusal paradaki deer kaybnn ncesi ve sonras kyaslandnda ihracatta 11 milyar dolar, ithalata ise 9,5 milyar dolar deerinde daha fazla mal ve bedel demesi meydana gelmitir. Dolaysyla devalasyon sonras d ticaret asndan 2,5 milyar dolarlk bir kayp sz konusu olmutur. Tablo: 22 D Dengeye likin Gstergeler (Milyon Dolar) Dor. Yabn. Ser. 54.503 982 2000 27.775 41.399 3.352 2001 31.334 51.554 566 2002 36.059 69.340 688 2003 47.253 97.540 1.092 2004 63.167 116.774 8.134 2005 73.476 85.535 139.576 16.982 2006 170.063 18.394 2007 107.272 Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve sunum sayfasndan alnmtr. hracat thalat Yllar Topl. D Borlar Kamu D Borcu zel Kesim D Borcu

118.602 64.171 54.431 113.592 71.480 42.112 129.559 86.536 43.023 144.079 95.217 48.863 160.992 97.078 63.914 169.919 85.836 84.083 207.736 87.265 120.471 249.478 89.326 160.152 Kalknma Bakanlnn elektronik veri

te yandan d bor demeleri bakmndan da devalasyonun olumsuz etkisinden bahsedebiliriz. Ulusal parann d deerindeki gerilemenin ardndan 24,6 milyar dolarlk d bor demesi bir nceki yla kyasla 11,3 milyar dolar daha fazla mal ve hizmet sat ile karlanm olunmaktadr. Buradan hareketle ihracat, ithalat ve d bor servisi balamnda krizin yaklak 13,8 (2,5+11,3) milyar dolar ek maliyet getirdii sylenebilir. Tablo: 23 D Bor Gstergelerine likin Gelimeler (Milyon Dolar); (%) Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 D.Bor/G SMH 44,7 57,7 56,2 47,3 41,2 35,3 39,5 D. Bor Servisi 21.937 24.623 28.852 27.810 30.488 36.803 39.264 Faiz 6.299 7.134 6.402 6.987 7.148 8.034 8.556 Anapara 15.638 17.489 22.450 20.823 23.340 28.769 30.708 501 IMF 1.0876 88 6.138 1.731 4.681 7.778 7.492 Dolar Kuru 0,675 1,446 1,642 1,402 1,348 1,349 1,419

38, 5 47.991 10.118 37.873 5.117 1,170 2007 Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr. Bunun yannda IMF ile yaplan grmeler sonrasnda varlan mutabakatlar dorultusunda 2008 ylna kadar destek kredisinin alnmaya devam edildii grlmektedir. Buna gre 2000-2008 yllar aralnda IMFden yaklak 48,7 milyar dolar destek kredisi alnm, alnan bu kredinin maliyeti 6 milyar dolar seviyesinde gereklemi ve dolar baznda %12,3 gibi olduka yksek oran zerinden faiz demesi yaplmtr. 2.10.4. 2001 Krizinin Finansal Sektre Etkisi 2001 ylnn ubat meydana gelen bu ikiz kriz bankaclk sektrndeki yapsal sorunlarn zmne ynelik kapsaml bir programn gerekliliini gstermitir. Gl ekonomiye gei program balamnda finansal sektrn glendirilmesi amacyla kamu ve zel sektre ynelik bir ok kararlar alnmtr. Bu kararlar kamu bankalarn finansal sistem iinde bir istikrarszlk unsuru olmaktan karmay hedeflemi ve grev zarar alacaklarnn tasfiyesi, ksa vadeli ykmllklerin azaltlmas, kamu bankalarna sermaye destei salanmas, mevduat faizlerinin piyasa faizlerine uyumlu hale getirilmesi ve kredi portfynn etkin ynetimi alanlarnda younlamtr. Kamu bankalarnn, zel bankalar ve banka d kesime olan ksa vadeli ykmllklerinin azaltlmas amacyla, Hazineden alm olduklar zel tertip tahviller karlnda Merkez Bankasndan repo veya dorudan sat yoluyla likidite temin etmeleri salanmtr. Bu suretle, 16 Mart 2001 itibaryla 8,5 milyar TL civarndaki ksa vadeli ykmllkler sfrlanmtr. Hazine Mstearl, kat deitirme ve nakit deme suretiyle erken itfa yoluyla kamu bankalarnn nakit girilerinin ve likidite pozisyonlarnn dzenli bir yapda gelimesine ve bylece bu bankalarn ksa vadeli borlanma faiz oranlar zerindeki basklarnn azalmasna katkda bulunmutur. Bunun yannda sermaye yaplarnn glendirilmesi amacyla byk blm menkul kymet olmak zere 2001 ylsonu itibaryla 3,6 milyar TL civarnda sermaye destei salanmtr. Bu balamda kamu bankalarnn grev zarar 19 milyar dolar ve kamu bankalarna yaplan sermaye destei 2,9 milyar dolar seviyesinde olduuna gre, 2001 bankaclk krizinin kamu bankalar zmleme maliyeti toplamda 21,9 milyar dolar dzeyindedir434. Trkiyede finansal liberalleme sonrasnda zel bankalarn saylarnda art kaydedilmi ve banka says 81e kadar ykselmitir. Daha nce de deinildii zere kurulan bu bankalarn sermaye
434

BDDK, Tebli, s. 57. Zira Komisyona bilgi veren Sayn Ahmet ERTRK bu durumu Halk Bankas ve Ziraat Bankas grev zarar diye milyarlarca dolar zarara uradlar ve biraz sonra vereceim ama ncelikle bu rakam telaffuz etmek istiyorum, o gn sadece kamu bankalarn ekonominin iinde tutmak iin, tekrar ayaklar stnde alr hle getirmek iin 23 milyar dolar para aktarld eklinde ifade etmitir.

502

yaplar arzulanan seviyeden dk, etkin denetimden uzak ve asli fonksiyonlarndan uzak faaliyet yrten yapdadrlar. Bu nedenle ubat 2001 krizinin bankaclk sektr zerindeki etkisi de derin olmutur. ubat 2001 krizi ile Trk bankaclk sektrndeki i denetim ve risk ynetimi zafiyetleri, belirgin bir biimde grnmtr. Gerekleen riskler, zararn hzla artmasna ve zaten yetersiz olan z kaynaklarn erimesine neden olmutur. Sektrn Aralk 2001 itibaryla zarar 10,5 milyar TLye ulam olmas (toplam aktiflerin %6,1i) krizin en arpc gstergelerinden birisidir. Ayrca bu srete artan dviz kuru ve ykselen faiz, kaynak maliyetini ykseltmitir435. Yukarda da belirtildii zere, Trkiyede bankaclk faaliyetlerinin sektrn gereklerine uygun ekilde yaplmamas srecinde ortaya kan isel ya da dsal oklarn ardndan eitli dnemlerde baz bankalarn ynetimlerine el konulmutur. 1994-2003 yllar arasnda 20si temett hari ortaklk haklar ile ynetim ve denetimi TMSFye devredilen, be adedi ise faaliyet izni kaldrlarak iflasna karar verilen olmak zere toplam 25 banka bulunmaktadr. 1994 ylndan itibaren haklarnda iflas karar verilen ve temett hari ortaklk haklar fona devredilen bankalara ilikin olarak tasfiye, zmleme ve geri kazanm almalar devam etmektedir. Fona devredilen bankalarn devir zararlarnn, devir tarihleri itibaryla ABD dolar trnden karlklarnn toplam 24.044 milyon dolar seviyesindedir. Faaliyet izni kaldrlan veya ynetimi ve denetimi TMSFye devredilen toplam 25 bankann zmleme srecinde tarihi deerler ile toplam 31,4 milyar ABD dolar kaynak ihtiyac hasl olmutur. Bu kaynan 4,2 milyar dolar fon kaynaklarndan, 25,9 milyar dolar Hazine Mstearlndan borlanma ve 1,3 milyar dolar Merkez Bankasndan kullanlan avanslar eklinde temin edilmitir436. zel sektr ve kamu sermayeli bankalarn yeniden yaplandrlmasnn lkeye maliyeti 53,3 milyar ABD dolar seviyesindedir. Dier taraftan, zellikle 2001 krizinin bankaclk sektrnde derin hissedilmesinin nedenlerinden birisi de z kaynaklarn arzulanan dzeyden aa olmasdr. Bunun sebebi ise ortaklarn gerektiinde sermaye destei salayacak mal gce sahip olmamalar veya bu konudaki isteksizlikleridir. 2000 ylnn Aralk aynda 4,2 milyar dolar olan bankaclk sektrnn toplam dnem net zarar 2001 ylnda yaanan bu kriz sonrasnda yaklak 2,7 milyar dolar artm, 6,9 milyar dolar TL dnem zarar gereklemi ve ayrca, zel bankalarn sermayesi 6 milyar dolar civarnda erimitir Finansal piyasalarn performansn izleme aralarndan dieri ise hisse senetlerinin gnlk ilemlerinin yapld borsadr. Trkiyede MKB (stanbul Menkul Kymetler Borsas) hisse

435 436

BDDK, Tebli, s. 29. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu, TBMM Darbeleri Aratrma Komisyonuna Sunulan Rapor , 2012, s. 2

503

senetlerinin al-veri ilemlerinin yrtld piyasadr. Tablo 25te bu piyasada ilem gren hisse senetlerinin toplam borsa kymeti kapitalizasyon deeri ile gsterilmektedir. Ayrca borsada ilem gren irketlere ait bir ok menkul kymet ve deerli evrakn oransal olarak deiimini lmeye yarayan toplu endeks deerleri sunulmutur.

Tablo: 24 MKBye likin Gstergeler (Milyon Dolar); (%) MKB Kapitalizasyo lem Hacmi Endeksinde n Deeri De. Oran 14476,5 149,9 695.074,2 180.123 2000 10138,2 -30,0 476.887,2 79.945 2001 10986,9 8,4 344.015,3 69.990 2002 12271,0 11,7 690.027,8 99.406 2003 19911,8 62,3 980.730,5 146.511 2004 29382,2 47,6 1.628.144 197.074 2005 39778,6 35,4 1.637.745,2 222.399 2006 48239,4 21,3 2.899.857,1 291.409 2007 Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr. Yllar MKB (100 End.)

60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 MKB 100 2006 2007

Grafik-8: MKB 100 Endeksi Tablodan da izlenecei zere yllk ortalama bazda 2001 ylnda MKBde tm endeks deerinde 2001 ylnda %30 orannda azal olmu ve endeks deeri 10138 seviyesine dmtr. Endeks kriz ncesi deerine ancak 2004 ylnda ulaabilmitir. Buna ilave olarak krizin yaand ay olan 2001 yl ubat aynda ortalama borsa endeksi 9291 deerine inmitir. te yandan borsa kapitalizasyon deeri krizin yaand 2001 ve devamndaki 2002 yllarnda d gstermitir. lgili yllara ilikin borsa kapitalizasyon deerleri srasyla 476,8 ve 344 milyar dolar dzeyine dmtr.

504

SONU Trkiyede halkn oylaryla ynetime gelen siyasi iktidarlarn askeri devlet geleneiyle badamayan icraatlarn takiben eitli ekillerde askeri mdahaleler meydana gelmitir. Askeri mdahalelerin nedenleri ve sonular asndan deerlendirildiinde siyasi, sosyal ve ekonomik unsurlarn ne kt grlmektedir. Bu balamda 28 ubat darbesi irtica tehdidi ve laikliin elden gitme tehlikesi bahanesiyle dnemin iktidarn deitirmeye ynelik olarak asker, medya ve i dnyasnn ittifakyla yaplmtr . Bu dnemde hukuk devleti kurallar hie saylm ve demokrasiye sistem dndan mdahale edilerek siyasi iktidar bask kullanlmak suretiyle deitirilmitir. Bu mdahalenin siyasi ve sosyal bazda etkileri yannda ekonomik bakmdan da etkileri sz konusu olmutur. Bu almada 28 ubat darbesinin Trkiye zerinde yapm olduu etkinin ekonomik boyutu ele alnmtr. Mikro ekonomik deikenlere ynelik veri elde etme yada elde edilen verilere ilikin gvenilirlik sorunu yannda baz deikenlerin kayt altnda bulunmamasndan dolay daha ok makro ekonomik deikenler esas alnarak 28 ubat srecinin ekonomiye etkileri incelenmeye allmtr. Demokratik usullerin geerli olduu ekonomilerde effaf kurallarn bulunmas bir taraftan belirsizlii azaltrken, dier taraftan yneticilerin kaynaklar gayri meru aralar kullanarak bir bakasna devretmelerini ve politik arla gitmelerini engellemektedir. Demokrasi politik gcn bar ve ngrlebilir biimde transferini ifade ederken, otokrasilerde politik g iddetle ve 505

intizamsz biimde transferlere konu olmaktadr. Bu trden ynetimlerde kamu harcamalarna ilikin byklkler siyasal karar alma srecinde bask ve kar gruplarnn rant kollama faaliyetleri yoluyla aktif grevler ald ve kamu harcamalar kompozisyonunu byme ve kalknmann finansman yerine hi de rasyonel olmayan kiisel ya da grupsal karlar dorultusunda belirlenmektedir. Nitekim Trkiyede 1997 ylndan itibaren kamu harcamalarnn kullanmnda ekonomik kriterlerin gz ard edilmesi yannda harcamalarn finansmannda da ekonomik rasyonaliteden uzaklalmasnn meydana getirdii sorunlar borlanmay besleyen ve daha maliyetli konuma getiren sebeplere dnmtr. Bu dnemde kamu ve bankalar asli grevlerinden uzaklamlardr. Poplist politikalarn finansman amacyla kamu bankalarnn kullanlmas bu bankalarn grev zararlar yazmalarna neden olmutur. 2001 krizi sonrasnda finansal sistemin glendirilmesi srecinde kamu bankalarnn grev zararlarnn lkeye maliyeti 21,9 milyar dolar seviyesindedir. te yandan yzde 100 mevduat garantisi altnda zel sektr bankalar zayf denetim altnda toplam olduklar fonlar geri dn olmayan ekonomik birimlere transfer etmeleri, z kaynaklar yetersiz ve kk lekli zel bankalarn risklere kar krlganln artrmtr. Nihayetinde bankaclk grevini yerine getiremeyecek hale gelen irketlerin ynetimlerine TMSF tarafndan el konulmutur. TMSFnin ynetimlerini devrald 25 banka iin 31,4 milyar dolarlk kaynak ihtiyac domutur. Sonu olarak zel sektr ve kamu sermayeli bankalarn yeniden yaplandrlmasnn lkeye maliyetinin 53,3 milyar ABD dolar olduunu ifade edebiliriz. Trkiyede yksek kamu borlanma gereine bal olarak artan faiz oranlar bir taraftan zel sektr yatrmlarn dolaysyla da byme srecini olumsuz etkilerken, dier taraftan da bankaclk kesiminin asli grevinden uzaklamasna ve daha ok Hazinenin fon ihtiyacna cevap verecek yapya brnmelerine neden olmutur. Bankaclk sektr kredilerinin toplam aktiflere oran 1990de %47, 1994te %39 ve 2001de %24,6 olarak gereklemitir. Bunun yannda yksek faiz oranlar reel kesimin finansman maliyetlerini artrm ve yatrmlarda gerileme meydana gelmitir. 28 ubat sreci sonrasnda oklara kar krlganlklarn daha da ykselmesiyle 1999 ve 2001 yllarndaki ekonomik klmelerin yatrmlara olumsuz yansmalar 47 milyar ABD dolar civarndadr. Kamusal denge sorununa bal olarak artan faiz oranlar, ilgili dnemde buradan beslenen kesimi ziyadesiyle tatmin ederken, halkn refah dzeyi zerinde olumsuz etki yapmtr. Devlet i borlanma senetlerinin bankalarn toplam aktiflerindeki pay 1990 ylnda %10 iken, bu oran 1999da %23 seviyesinde gereklemitir. Kamu kesiminin faiz harcamalarnn gayri safi milli haslaya orannn deimediini kabul ettiimizde 1997-2007 periyodunda yaklak 119 milyar ABD dolar fazladan faiz giderlerine harcama yapld grlmektedir. Bunun yannda ilgili dnemde hkmetlerin yapsal sorunlara kaytsz kalmas ve poplist harcamalarn finanse etmek iin yksek faiz oranlarn tevik etmeleri ksa vadeli sermaye akmlarn tevik etmi ve kur-faiz arasndaki makasn almasna neden olmutur. Bylesi durumlarda ekonomi ksa vadeli sermaye akmlarna kar bamllk katsays ykselmekte ve meydana gelen cari an 506

srdrlemez boyuta ulatnn hissedilmesinin akabinde sermaye klarnn yaanmas, iktisadi bymeyi olumsuz etkilemekte ve byme performansn istikrarsz klmaktadr. Bu balamda 1999 ylnda meydana gelen ani sermaye klarnn ardndan ekonomide %6,1 orannda, 2001 ylndaki sermaye klar sonrasnda ise gelir seviyesinde %9,5 orannda daralma sz konusu olmutur. ki dnemdeki sermaye klar sonrasnda gayri safi milli hasla dzeyinde toplamda 75 milyar ABD Dolar azal meydana gelmitir. Yabanc sermayenin bir lkede yatrm yapmas iin siyasi, ekonomik istikrar ve krllk oranlar nemli faktrler arasnda bulunmaktadr. Bu anlamda sk sk darbelerin yapld, konuulduu ya da tehlikesinin bulunduu ekonomilerde yabanc sermaye girileri snrl dzeyde kalmaktadr. Bunun yannda fiyat istikrarnn olmad, piyasada gven unsurunun eksik bulunduu ve karllk oranlarnn tahmin edilemedii ekonomilerde dorudan yabanc sermaye girileri beklentilerin altnda kalmaktadr. Kresel bazda sermaye girilerine ynelik genel eilimlerin younlat 1994 2001 yllar arasnda Trkiyeye ynelik dorudan sermaye yatrmlar beklentilerin altnda kalmtr. Meksika ve Brezilya rneklerinde 1995-2000 periyodu iin dorudan yabanc sermaye girilerinin gayri safi yurtii hslaya oran Brezilyada %3 ve Meksikada %3,2 dzeyinde iken ilgili yllarda Trkiye iin bu oran %0,4 seviyesindedir. Milli gelirin %2 seviyesinde sermaye girilerinin olacan varsaydmz takdirde 16,5 milyar $ daha fazla net dorudan yabanc sermaye girilerinin olacan syleyebiliriz. Trkiyede bir taraftan yatrm ve retimde bulunmas iin yurt dndan yabanc sermayenin gelmesini istenirken, dier taraftan da kendi bnyesinde bulunan yerli sermayenin bir ksmna yeil sermaye ad verilerek, sahiplerinin yatrmlarn engelleme veya rettikleri mallarn baz kurumlarda satna izin verilmeme gibi bir uygulama 28 ubat darbesi sonrasnda yaamtr. te yandan ulusal parada deer kaybnn beklenen etkileri vermesinde ihracat ve ithalatn talep esneklikleri nemlidir. thalatn ve ihracatn talep esnekliinin yksek olmas devalasyondan beklenen sonucun alnmasna yardmc olmaktadr. Tersi durumda ise ihracat ve ithalat rakamlar arzulanan byklkte gerekleebilmektedir. Bu adan Trkiyede 2001 ylnda meydana gelen devalasyon sonrasnda ihracat, ithalat ve d borlar balamnda ayn miktarda yabanc para karlnn daha fazla mal ve hizmet sat ile gereklemesi nedeniyle kazantan ziyade maliyet unsuru olmutur. Ulusal paradaki deer kaybnn ncesi ve sonras kyaslandnda ihracat, ithalat ve d bor servisi balamnda kriz yaklak 13,8 milyar dolarlk ek maliyet getirmitir. Bunun yannda IMF ile yaplan grmeler sonrasnda varlan mutabakatlar dorultusunda 2008 ylna kadar destek kredisinin alnmaya devam edildii grlmektedir. Buna gre 2000-2008 yllar aralnda IMFden yaklak 48,7 milyar dolar destek kredisi alnm, alnan bu kredinin maliyeti 6 milyar $ seviyesinde gereklemi ve ABD dolar baznda %12,3 gibi olduka yksek faiz oranndan bor alnmtr.

507

Trkiyedeki askeri mdahalelerin nemli nedenlerinden birisi askeri kesimin gelir dzeyinin, dolaysyla da hayat standartlarnn gerilemesidir. 1960 asker darbesi sonrasnda kurulan OYAKn 28 ubat sonrasnda siyasal etkinliini kullanarak finans sektrnde, zellikle de bankaclk alannda nemli gelimeler kaydetmitir. Ayn zamanda OYAK bu etkin gc sayesinde Smerbank TMSF den ok uygun bedel karlnda satn alm ve bu dnemde karlln nemli dzeyde artran nadir kurululardan birisi olmutur. 28 ubat ncesinde sralamaya giremeyen OYAK 2000 ylnda 4,9 milyar dolarlk ciroyla Ko ve Sabanc Holding'den sonra nc sraya yerlemitir. Son olarak 28 ubat sreci lkede beeri sermaye zerinde de etkili olmutur. 28 ubat kararlar sonrasnda TSK bnyesinden siyasi gr ya da dini tercihlerinden dolay 1600den fazla subayn grevine son verilmi, bu kiilerin baka kamu kurumlarnda almalar yasaklanm, hatta eitli ekillerde bask usulleriyle zel sektrde dahi almalar engellenmek istenmitir. te yandan irtica tehdidi bahanesiyle binlerce bartl renci madur edilmi, kamu kurumlarnda bartl alanlar ise ya ban amak ya da alt kurumdan ayrlmak zorunda braklmtr. Laiklik bahanesi altnda kendisine meslek edinmek ya da mesleini icra etmek isteyen bu bireylerin bata eitim ve salk olmak zere birok alanda istihdam olmalarnn engellenmesi, bir taraftan ekonomik gelime srecine negatif etki yaparken, dier taraftan da toplumsal bar zedelemitir. Bu balamda bir lkede demokratik ilevlerin geerliliini yitirdii darbe sreleri siyasi sonular yannda ekonomik sonular bakmndan da nemli tahribatlar meydana getirmektedir. Toplumsal reflekslerin tam olarak gelimedii Trkiye gibi lkelerde kamu kaynaklar rasyonaliteden uzaklalarak darbeyi destekleyen kar gruplarnn istekleri dorultusunda kullanlmaktadr. Ayn zamanda kendileri gibi dnmeyen dier gruplarn ekonomik aktiviteleri de eitli yntemler kullanlarak engellenmektedir. Bunun yannda kurumlarn ileyiinde piyasa kurallarnn dna klmas, iletmelerin muadil ekonomilere gre kk, younlamann az, risk ynetimi kltrnn tam olarak yerlemedii yapya brnmelerine neden olabilmektedir. Bylesi bir durumda ulusal ekonominin uluslararas platformda rekabeti kimlie kavumas mmkn olmad gibi dardan gelecek oklara kar krlganlk katsays da art gstermektedir. te yandan kreselleme srecine bal olarak lkelerin birbirlerine kar bamllklarnn giderek artt iinde bulunduumuz dnemde uluslararas sermaye akmlarnn bir lkede makro ekonomik performans zerindeki etkinlii daha da belirginlemektedir. Sermaye yetersizliinin bulunduu Trkiye gibi lkelerde demokrasinin kesintiye urad darbe dnemlerinde uluslararas sermayenin lkeye girileri de nemli oranda dmektedir. zetlemek gerekirse, demokratik ileyie dardan yaplan her trl mdahale ulusal ve uluslararas balamda iktisadi faaliyetlerin lke lehine gelimesine engel olmakta ve bedeli ar tahribatlar meydana getirmektedir. Finansal sistemin kresel boyut kazand gnmzde ortaya kan yeni frsatlar beraberinde baz riskleri de tamaktadr. Aratrmalar sermaye akkanlnn ykselmesi ile birlikte artan 508

risklerden dolay meydana gelen krizlerin lkelerde daha

yksek maliyetlere sebep olduunu

gstermektedir. Bu bakmdan finansal sektrde risklerin nlenmesi yada risklerin ynetilmesi balamnda gl finansal yaplarn nemi daha da belirgin hale gelmektedir. Bu dorultuda zellikle finansal sektrde banka lisans verilmesine ilikin deerlendirmeler her trl siyasi etkiden uzak olmal ve yrrlkteki dzen gibi bamsz kurullarca yerine getirilmeli ve objektif artlara balanmaldr. Ayn ekilde mevcut ve yeni banka hakim ortaklarnn ve yneticilerinin evrensel standartlarda etik deerlere ve olumlu toplumsal imaja, sektrn gerektirdii lde srekli ve srdrlebilir sermaye birikimine sahip olan, kanun, mevzuat, kural ve prensiplere titizlikle uyan kiilerden olumasna zen gsterilmeli ve zel nem verilmelidir. Dier taraftan, gerek T.C. Ziraat Bankas, T. Halk Bankas ve T. Vakflar Bankas T.A.O. dan gerekse de Fona devredilen bankalara ilikin olarak ilgili kurum ve kurululardan Komisyonumuzca 1991-2001 dnemine ait, bankalarca kullandrlan ve tahsil edilemeyen en byk 100 kredi ve kullandrldklar kiilere ilikin bilgi ve belgeler talep edilmise de, sz konusu bilgiler 5411 sayl Kanunun 73. ve 159. maddeleri gereince banka ve mteri srr olduu gerekesiyle gnderilmemitir. Bu itibarla gerek Meclis tznde gerekse de 5411 sayl Kanunda deiiklikler yaplarak, sz konusu sr niteliindeki bilgilerin Meclis Aratrma Komisyonlarnca istenebileceine ynelik dzenlenmenin yaplmas gerekmektedir.. Sonu olarak, siyasi ve ekonomik yapnn doal dinamiklere bal olarak deiimine mani olan d mdahaleleri ortadan kaldracak toplumsal refleksin oluturulmasna ynelik almalarn ilerlik kazanmas gerekmektedir. Bunun yannda demokrasiye mdahaleyi engelleyecek yasal dzenlemelerin de hayata geirilmesi, nmzdeki srete kaynaklarn daha etkin kullanld rekabeti retim yapan ekonomik yapnn oluumuna nemli dzeyde katk salayacaktr.

509

SONU VE TEKLFLER 1. SONULAR: 1.1. Siyasi ve sosyal sonular - Demokrasilerde, milli iradenin dokunulmazl esastr. Trkiyede her on ylda bir gerekletirilen darbeler, milli iradeyi yok ederek, demokrasinin kesintiye uramasna yol am; Trkiyenin kanun devletinden, bir hukuk devletine dnmesini engel olmutur. Milletin temsil hakkn tehlikeye drecek her mdahale demokrasi, hukuk ve insan haklar gibi evrensel deerleri inemek anlamna gelmektedir. Millet iradesinin sreklilii ve aksatlmaya uratlmamas temsili demokrasinin temelidir. Bu yzden demokrasi, her koulda korunmas gereken ve kltr benliimize nakedilmesi gereken bir deerdir. - Sivil toplumun gelimesi halkn huzur ve refahnn salanmasyla, eitim seviyesinin ve demokrasi bilincinin gelimi olmasyla mmkndr. Bunun iin ise siyasi ve iktisadi istikrarn kalc olmasnn zaruridir. Her lkede olduu gibi Trkiyede de, siyasi ve ekonomik istikrarn olduu dnemlerde iktisadi ve sosyal kalknma hz kazanm; buna mukabil istikrarsz dnemlerde istikrarszln bedelini tm millet demitir. Darbelerin meydana geldii ara rejim dnemlerinde, ekonomide yzlerce milyar liray bulan kayplar yaanm; bu dnemlerde ortaya kan kar evreleri ve rantiye snf merkezi bteden en byk paya sahip olmu; finansal vurgunlar yaplm, milletin vergileriyle oluan merkezi bte talan edilmitir. - Trkiyedeki darbelerin sosyal, siyasal, psikolojik ve nemli lde ekonomik boyutlarnn olduu bilinen bir gerektir. 28 ubat mdahalesi de bu etkenler etrafnda ekillenerek darbeyi yapanlar asndan sz konusu boyutlar maniplasyon arac olarak kullanlmtr. Bu erevede 28 ubat mdahalesini karakterize eden iki ana unsurdan bahsetmek mmkndr. Bir ynyle lkede gelien olaylar karsnda psikolojik ortamn da etkisiyle halkn verdii tepkiler, dier tarafta ise devlet iinde bu refleksleri deerlendirerek siyasete mdahale etmeye alan yaplar karmza kmaktadr. Sivil ve askeri brokrasinin yrtme organna kar yrtt bu mcadelede halk hem darbe srecine maruz braklm hem de halkn hassasiyetleri ne srlerek mdahale iin bir ara olarak tercih edilmitir. - 28 ubatn ekonomik boyutunun d etkenlerle birletii dnlen ynnde ise, dnemin Refah-Yol Hkmetinin bir d politika tercihi olarak kulland Mslman lkelerle diyalog nceliinin, belli sivil-askeri brokrasi evrelerinde Laik Cumhuriyeti tehdit eden bir olumsuzluk olarak formle edildii grlmtr. -Buna gre Trkiyenin Bat sisteminin dna kmamas esastr. Bununla birlikte havuz sistemi diye tabir edilen ekonomi politikas dncesine kar, sermaye aklarnn belli bir ideoloji k 510

birliktelik temelinde odaklanmasnn hedeflendii ve bunun nemli lde gerekletirildii anlalmaktadr. Bu durum, ekonomik anlamda refah dzeyi yksek kesimlerin byk lde laikliin savunuculuunu yapan sivil-askeri brokratik elitleri desteklemesi, dier tarafta yer alan ve ounluu oluturan grece dk gelir seviyesindeki kesimlerin ise muhafazakar deerler etrafnda kmelenmesi sonucunu dourmutur. - 28 ubat dnemine damgasn vuran ve siyasi ve kltrel ynleri daha ar basan laikmuhafazakar blnml doal olarak siyasete de yansmtr. 28 ubat atmosferinde hem lke ekonomisinin gelimesi ynndeki hamlelerin hem de demokrasi ve insan haklar gibi her milletin hak ettii evrensel deerlerin gelitirilmesini engelleyen atmac bir siyasetin hkm srdn sylemek mmkndr. Koalisyon hkmetinin icraatlarnn halka hizmet ynyle ve ekonomik deer yaratma potansiyelinden ziyade Trkiye ran m oluyor? benzeri sorgulamalarla deerlendirildii grlmektedir. Yapsal olarak Hkmetin emrindeki askeri brokrasinin dier sivil aktrlerle birlikte, irtica tartmalarnn toplum nezdinde alevlendirilmesinde ve hkmete kar kullanlmasnda nc rol oynad anlalmtr. Bu darbeye yeltenenler asndan toplumdaki dindarlama eilimi Refah Partisinin iktidara gelmesiyle belgelenmi olmaktadr. - 28 ubat srecinde zellikle laiklik tanmyla ekillenen ideolojik tercih, kendisi hari her trl farkll dlam ve dman olarak grmtr. Bu yaklam irtica kavramn kendi belgelerinde i tehdit balyla resmiletirmitir. Sivil ve askeri brokrasinin gc elinde bulunduran bir blmnn verdii kt snav, iinde bulunduklar Trk Silahl Kuvvetleri, yksek yarg ve niversiteler gibi ok nemli hizmet birimlerinin halkn gznde milletin kltr ve kimlik deerleriyle kavgal birer yap olarak deerlendirilmesine neden olmutur. rtica temelinde harekete geirilen ve dier kamu kurumlarna da sirayet ettii grlen fileme dalgalarnn yaratt madurlar hi phe yok ki bu srecin en dertli tanklar olmulardr. - Meselenin silahl kuvvetler asndan belki de en can alc ksm mdahaleyi normal veya rutin bir prosedr olarak grme alkanldr. Harp Okulu mfredat almak suretiyle siyaseti ynetmeye talip olmak zlmesi gereken en ncelikli sorundur. Siyaset kurumuna, siyasetiye ve genel olarak sivillie ncelikle gvensizlik duygusu perspektifinden bakan asker zihniyetinin deimesi ordunun itibarna nemli bir katk salayacaktr. Bu bak asnn 28 ubat srecinde etkin olan dier evreler asndan da deimesi, Anadolu ve tarann temsil ettii muhafazakarla tepeden bakan anlayn terk edilmesi nem tamaktadr. - Trk Silahl Kuvvetlerinin devletin idari yaplanmasndaki ana unsurlar ile demokrasinin yaamasna katk salad dnlen basn, niversite ve sivil toplum kurulular zerindeki lsz etki ve basks 28 ubat darbesini kanlmaz klan esas resmi gzler nne sermitir. Ordunun bu faktrleri kullanmak suretiyle mesaisinin nemli bir blmn milletin iradesiyle i bana gelen bir 511

Hkmeti drmeye harcad grlmtr. Askerin yasal olarak kendisine tannan snr ihlal ettii ortadadr. Bu srete oluturulan gvensizlik ve korku havas dneme damga vuran zelliklerden biri olmutur. Bir anlamda toplumun, karar alma mekanizmalarnn ve ekonominin militerletirilmesine teebbs edilmitir. - Bu ynleriyle 28 ubat srecini ekillendiren brokratik ve sivil yaplarn, yneticileri veya etkin konumdaki personelin elinde deyim yerindeyse oyuncak edildii anlalmaktadr. Bata filemeler olmak zere, kurumsal dzeyde atlm olan her keyfi admla birlikte 28 ubat gerekletirenlerin kendi hukuklarn hukuksuzluk temelinde oluturduklarn gstermitir. Bu adan bakldnda, esas olarak yasal mevzuatn darbe teebbslerine ak kap brakmayacak ekilde gzden geirilmesi nem tamaktadr. - 28 ubat mdahalesi, bir lkenin ordusunun siyasilemesini ortaya koymas asndan son derece dikkat ekici bir srece iaret etmektedir. Nitekim Komisyonumuza gelen resmi belgeler nda ifade etmek gerekirse, Trk Silahl Kuvvetlerinin Refah Partisine olan menfi bakn iktidara gelmeden nce belli ettii grlmtr. Koalisyon kurulduktan sonra iktidardan dmesi iin yaplanlar ise kamuoyunun gz nnde cereyan etmitir. Bununla birlikte, asker dnda srece katkda bulunan unsurlarn etkiye ak veya kullanlmaya msait grntleri de demokratik deerler asndan sorgulanmaya muhtatr. 28 ubatn geneline bakldnda asker-toplum ilikisi asndan ibret alnacak ynlerinin olduu grlmtr. Ordu daha nce yaplan darbelerden farkl olarak dorudan silah tehdidiyle deil, baka brokratik, siyasi ve toplumsal aktrlerle bu sreci yrtmtr. Bir bakma darbeyi kurumsallatrmtr. Darbe srecinde yer ald dnlen ve millet iradesi kavramyla barmak gibi bir yol ayrmnda olan tm kesimler iin vicdan muhasebesi srecinin devam ettii mit edilmektedir. Gelimi ekonomi ve siyasi istikrar darbe teebbsleri nndeki en nemli bariyerlerdir. Demokrasi ve insan haklarnn gelitirilmesine ynelik olarak alnacak her karar madur olmu vatandalarmza denmesi gereken zr borcunun anlaml noktalarn tekil edecektir. - Sonu olarak, denilebilir ki, 28 ubatta bir Trkiye klasii bir kez daha sergilenmitir. Bu klasiin ad Trkiyede Cumhuriyetinin kuruluundan bu yana asker ve sivil brokraside var olan ve zaman zaman gn yzne kan atanm-seilmi veya devlet-hkmet ekimesidir. Bir Batlnn asla anlayamayaca bu dncenin arka plannda, Trkiyede kendisini devletin gerek sahibi olarak gren baz brokratlarn, toplumun iinden kan seilmilere ynelik derin gvensizlikleri yatmaktadr. Bu hastalkl dnce sahiplerine gre, Trkiyede seilmiler, bir baka deyile siyasetiler, nihai tahlilde, kendi menfaatlerini milli menfaatlerin zerinde gren kiilerden olumaktadr. Bu nedenle, siyasilerin, devlet ve devlet aygt tarafndan, her zaman ve her art altnda yakndan takip edilmesi ve gzetlenmesi zaruridir. Bu anlay, 1982 Anayasasndaki askeri ve yarg vesayetinin arkasnda yatan ana etkendir. 512

1.2. Ekonomik sonular: - 28 ubat srecinde, kamu ve bankalar asli grevlerinden uzaklamlardr. Poplist politikalarn finansman amacyla kamu bankalarnn kullanlmas bu bankalarn grev zararlar yazmalarna neden olmutur. 2001 krizi sonrasnda finansal sistemin glendirilmesi srecinde kamu bankalarnn grev zararlarnn lkeye maliyeti 21,9 milyar dolar seviyesindedir. te yandan yzde 100 mevduat garantisi altnda zel sektr bankalar zayf denetim altnda toplam olduklar fonlar geri dn olmayan ekonomik birimlere transfer etmeleri, z kaynaklar yetersiz ve kk lekli zel bankalarn risklere kar krlganln artrmtr. Nihayetinde bankaclk grevini yerine getiremeyecek hale gelen irketlerin ynetimlerine TMSF tarafndan el konulmutur. TMSFnin ynetimlerini devrald 25 banka iin 31,4 milyar dolarlk kaynak ihtiyac domutur. Sonu olarak zel sektr ve kamu sermayeli bankalarn yeniden yaplandrlmasnn lkeye maliyetinin 53,3 milyar ABD dolar olduunu ifade edebiliriz. - Trkiyede yksek kamu borlanma gereine bal olarak artan faiz oranlar bir taraftan zel sektr yatrmlarn dolaysyla da byme srecini olumsuz etkilerken, dier taraftan da bankaclk kesiminin asli grevinden uzaklamasna ve daha ok Hazinenin fon ihtiyacna cevap verecek yapya brnmelerine neden olmutur. 28 ubat sreci sonrasnda oklara kar krlganlklarn daha da ykselmesiyle 1999 ve 2001 yllarndaki ekonomik klmelerin yatrmlara olumsuz yansmalar 47 milyar ABD dolar civarndadr. - Devlet i borlanma senetlerinin bankalarn toplam aktiflerindeki pay 1990 ylnda %10 iken, bu oran 1999da %23 seviyesinde gereklemitir. Kamu kesiminin faiz harcamalarnn gayri safi milli haslaya orannn deimediini kabul ettiimizde 1997-2007 periyodunda yaklak 119 milyar ABD dolar fazladan faiz giderlerine harcama yapld grlmektedir. - Bunun yannda ilgili dnemde hkmetlerin yapsal sorunlara kaytsz kalmas ve poplist harcamalarn finanse etmek iin yksek faiz oranlarn tevik etmeleri ksa vadeli sermaye akmlarn tevik etmi ve kur-faiz arasndaki makasn almasna neden olmutur. Bylesi durumlarda ekonomi ksa vadeli sermaye akmlarna kar bamllk katsays ykselmekte ve meydana gelen cari an srdrlemez boyuta ulatnn hissedilmesinin akabinde sermaye klarnn yaanmas, iktisadi bymeyi olumsuz etkilemekte ve byme performansn istikrarsz klmaktadr. Bu balamda 1999 ylnda meydana gelen ani sermaye klarnn ardndan ekonomide %6,1 orannda, 2001 ylndaki sermaye klar sonrasnda ise gelir seviyesinde %9,5 orannda daralma sz konusu olmutur. ki dnemdeki sermaye klar sonrasnda gayri safi milli hasla dzeyinde toplamda 75 milyar ABD Dolar azal meydana gelmitir. - Fiyat istikrarnn olmad, piyasada gven unsurunun eksik bulunduu ve karllk oranlarnn tahmin edilemedii ekonomilerde dorudan yabanc sermaye girileri beklentilerin altnda 513

kalmaktadr. Kresel bazda sermaye girilerine ynelik genel eilimlerin younlat 1994 -2001 yllar arasnda Trkiyeye ynelik dorudan sermaye yatrmlar beklentilerin altnda kalmtr. Meksika ve Brezilya rneklerinde 1995-2000 periyodu iin dorudan yabanc sermaye girilerinin gayri safi yurtii hslaya oran Brezilyada %3 ve Meksikada %3,2 dzeyinde iken ilgili yllarda Trkiye iin bu oran %0,4 seviyesindedir. Milli gelirin %2 seviyesinde sermaye girilerinin olacan varsaydmz takdirde 16,5 milyar $ daha fazla net dorudan yabanc sermaye girilerinin olacan syleyebiliriz. - te yandan ulusal parada deer kaybnn beklenen etkileri vermesinde ihracat ve ithalatn talep esneklikleri nemlidir. thalatn ve ihracatn talep esnekliinin yksek olmas devalasyondan beklenen sonucun alnmasna yardmc olmaktadr. Tersi durumda ise ihracat ve ithalat rakamlar arzulanan byklkte gerekleebilmektedir. Bu adan Trkiyede 2001 ylnda meydana gelen devalasyon sonrasnda ihracat, ithalat ve d borlar balamnda ayn miktarda yabanc para karlnn daha fazla mal ve hizmet sat ile gereklemesi nedeniyle kazantan ziyade maliyet unsuru olmutur. Ulusal paradaki deer kaybnn ncesi ve sonras kyaslandnda ihracat, ithalat ve d bor servisi balamnda kriz yaklak 13,8 milyar dolarlk ek maliyet getirmitir. - Bunun yannda IMF ile yaplan grmeler sonrasnda varlan mutabakatlar dorultusunda 2008 ylna kadar destek kredisinin alnmaya devam edildii grlmektedir. Buna gre 2000-2008 yllar aralnda IMFden yaklak 48,7 milyar dolar destek kredisi alnm, alnan bu kredinin maliyeti 6 milyar $ seviyesinde gereklemi ve ABD dolar baznda %12,3 gibi olduka yksek faiz oranndan bor alnmtr. - Trkiyedeki askeri mdahalelerin nemli nedenlerinden birisi askeri kesimin gelir dzeyinin, dolaysyla da hayat standartlarnn gerilemesidir. 1960 asker darbesi sonrasnda kurulan OYAKn 28 ubat sonrasnda siyasal etkinliini kullanarak finans sektrnde, zellikle de bankaclk alannda nemli gelimeler kaydetmitir. 28 ubat ncesinde sralamaya giremeyen OYAK 2000 ylnda 4,9 milyar dolarlk ciroyla Ko ve Sabanc Holding'den sonra nc sraya yerlemitir.

2. Teklifler: - lkemizde demokrasiye mdahale eden tm darbe ve muhtralar ile demokrasiyi ilevsiz klan dier btn giriim ve srelerin tm boyutlaryla aratrlarak, alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla kanunla TBMM ats altnda bir daimi Komisyonun kurulmas, - Trkiye'de darbelerin zemin bulmasnn gerek sebebi, demokrasimizin gl olmamasdr. Gl bir demokrasi, muasr medeniyete ulam dnyada uygulanan evrensel demokratik hukuk normlarnn, insan hak ve hrriyetlerinin benimsenmesiyle mmkndr. Bu dorultuda, Avrupa Birlii katlm ortaklnn salanmasyla ilgili gerekli reformlara devam edilmesi, 514

- Demokrasinin olmazsa olmaz siyasi partilerdir. Siyasi partilerin ve siyasetin kurumsal kimliklerinin glendirilmesi iin nndeki hukuki ve idari engellerin kaldrlmasyla ilgili yasal dzenlemelerin yaplmas, bu maksatla darbe dnemlerinden kalma Siyasi Partiler Kanunu, Seim Kanunu, Yksek Seim Kurulu Kanunu gibi mevzuatn gzden geirilmesi, - lkemizde demokratikleme adna atlan her admn karlalan bir kriz sonucunda gerekletii grlmekte, bugn itibariyle yakn tarihi ve zellikle darbe gemii ile yzleen Trkiyede darbe rn olan tm yasa, tzk, ynetmeliklerin yeniden gzden geirilmek suretiyle, bata Trkiye Cumhuriyeti Anayasasndaki askeri vesayet unsurlar olmak kayd ile ortadan kaldrlmas ve olaan bir sre ierisinde milletin arzulad ada no rmlara uygun demokratik admlarn atlmas, yeni Anayasa almalarnn bir an nce Uzlama Komisyonunca

neticelendirilmesi. - Tarafsz ve bamsz bir yarg sisteminin oluturulabilmesi iin yargda teklik prensibi gereince, Askeri dare Mahkemeleri ve Askeri Yarg Kurumlarnn kaldrlmas, sadece disiplin sular asndan askeri dzenlemelerle snrl kalmas iin yasal dzenlemeler yaplmas, - TBMM almalarn dzenleyen TBMM tz hkmlerinin gnn artlarna ve teknolojik gelimelere bal olarak yeniden dzenlenmesi, TBMM Aratrma Komisyonlarnn almalaryla alakal tanmlarn ve kstlamalarn kaldrlmas, - Trkiyede ve dnyadaki darbelerin bilimsel erevede siyasi, sosyolojik ve ekonomik boyutlarnn incelenmesi amacyla, Ankara'daki bir devlet niversitesi bnyesinde Demokrasiyi levsiz Klan Darbeleri Aratrma Enstits kurulmas, - Darbelerde madur olan kiiler ve hak kayplaryla ilgili yeni bir TBMM Aratrma Komisyonu kurularak, tm madurlar hakknda inceleme yaplmas, - Darbeler dneminde yaplan filemeler, andlamalar vb. faaliyetler ile tutulan dokmanlar ve filerin, varsa af kapsam dnda tutulanlarn adli sicil kaytlarnn yeniden gzden geirilerek, imha edilmesi, - Sivil veya kamu grevlisi olarak ad darbe ve ikence olaylarna karan kiilerin isimlerinin kamu kurum ve kurulular ile kamuya ak yer ve tesislere verilmemesi, verilenlerin kaldrlmas, - 12 Eyll askeri darbesinden yl sonra Danma Meclisi tarafndan karlan 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanunundaki i tehdit ifadesinin tarif edilerek somut hale getirilmek suretiyle yeniden dzenlenmesi, btn mevzuattaki i tehdit vb. kavramlarn buna uyarlanmas, - Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine, kendi Kanunu dnda, dier kanun,437 ynetmelik, ve genelgelerle verilen grevlerin gnn artlarna uygun olarak gzden geirilerek yeniden dzenlenmesi ve MGK Genel Sekreterliin sivilleme srecinin tamamlanmas,

437

TRT Kanununun 15inci maddesi gibi.

515

- Trkiye'de darbe kltrnn sona erdirilmesi amacyla Milli Eitim Bakanl ve Yksekretim Kurulu Bakanlnca okullarda ve niversitelerle, askeri okullarda, sivil ve demokratik bir anlayn gelitirilmesi iin kii hak ve hrriyetleri, demokrasi ve insan haklar kavramlarnn geni ekilde ilenmesi hususunda Milli Eitim mfredatnda gerekli deiikliklerin yaplmas, mevcut ders kitaplarnda yer alan metinlerin demokrasi ve insan haklar asndan yeni batan gzden geirilmesi, darbeci zihniyetin izlerini tayan unsurlarn tamamen karlmas iin bir alma balatlmas, - Geleceimizin teminat olan genlerimizin, niversitelerde, demokratik, ada, zgrlk bir anlayla yetitirilmesi iin Yksekretim Kurulu Bakanlnn gnn artlarna uygun ekilde yeniden yaplandrlmasyla ilgili almalara destek verilmesi, - Milletimizin birlik ve beraberliini, hr ve eit vatandalk anlay iinde toplumsal barmza zarar veren ve Trkiye'de uzun yllar boyunca eitli kesimler tarafndan istismar edilen sorunlarn, herkesin kendisini ifade konusundaki hassasiyetleri de gzetilerek yeniden deerlendirilmesi, - Darbe dnemlerinde haksz mal edinimleri olan kiilerle ilgili aratrma yaplmas nndeki yasal engellerin kaldrlmas, - Darbe dnemlerinde karlan TSK Hizmet Kanunun 35inci maddesi derhal kaldrlmaldr. Buna bal olarak karlan Hizmet Ynetmeliinin ilgili maddeleri de iptal edilmelidir. Darbe dnemlerinde uygulamaya konulan TSK mevzuatnn zellikle personel istihdam, terfi ve greve son vermeyle ilgili maddelerinin hukuk normlarna gre yeniden dzenlenmesi, - Gvenlik birimlerinin mevzuatnda demokrasi ve insan haklar ihlallerine sebep olabilecek net olmayan hkmlerin ilgili Bakanlklar ve tekilatlar tarafndan incelenmesi ve mahzurlu unsurlarn giderilmesi, - Orduya siyaseti sokmadan gerekli hukuki dzenlemeler yaplarak Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas, - Askeri brokrasinin yasama, yrtme ve yargya mdahalesinin nnn alnmas iin gerekli hukuki ve cezai yaptrmlar ieren yasal dzenlemelerin yaplmas ve darbelerin demokrasi suu saylmas, - Askeri mevzuat ierisinde yer almamas gereken ticari faaliyetlere konu olan ve ordunun da kamuoyu nezdinde imajn zedeleyen OYAK vb. kurumlarn Trk Ticaret Kanunu hkmlerine uygun hale getirilerek, orduyla hukuki bann kesilmesi, - Trkiyede sivil ve askeri harcamalar millet adna, millet iradesini temsil eden TBMM adna grev yapan Saytay tarafndan effaf bir ekilde incelenip, bu konularla ilgili lzumu halinde Meclise bilgi verilmesi, - Banka lisanslar her trl siyasi etkiden uzak olarak, objektif artlar erevesinde, bamsz kurullarca verilmesi, 516

- Gerek Meclis tznde gerekse de 5411 sayl Bankaclk Kanunu'nda ve ilgili mevzuatta gerekli deiiklikler yaplarak, banka srr, mteri srr veya ticari sr niteliindeki bilgilerin , istenmesi halinde, Meclis Aratrma Komisyonlarna verilebilmesi iin gerekli hukuki dzenlemelerin yaplmas, - Kamuoyunda illegal yaplanmalar olarak bilinen JTEM, kontrgerilla, derin devlet gibi kavramlarn karl olan kurum veya kurulularn, uluslararas savunma rgtleriyle ilikileri varsa incelenmesi, - 28 ubat srecinde kapatlarak mallarna el konulan vakflara ait tanr ve tanmazlarnn iadesi konusunda Vakflar Genel Mdrlnce bir alma yaplmas.

517