PREHRAMBENO-HEMIJSKA KOLA

N I

MATURSKI RAD
TEMA: AEROBNO PRE I AVANJE OTPADNIH VODA U BIOREAKTORIMA

SMER: PREDMET: ODELJENJE:

Tehniar za zatitu ivotne sredine PRERADA I ODLAGANJE OTPADNIH VODA IV5

Mentor:

Uenik:

Dejan Gievski

Miroslav Oljaa

NI jun, 2012. god.

SADRAJ

UVOD .................................................................................... 1 1. POSTUPCI PRERADE OTPADNE VODE ............................... 2

1.1. OSOBINE OTPADNE VODE ........................................ 1.2. POSTUPCI ZA TRETMAN OTPADNIH VODA .................

2 4

1.3. PRIMARNA PRERADA ............................................... 7 1.4. SEKUNDARNA PRERADA .......................................... 10

1.4.1. FIZIKA I HEMIJSKA PRERADA ......................... 10 1.4.2. BIOLOKA PRERADA ....................................... 10

1.5. TERCIJARNA PRERADA ............................................ 13

2. BIOLOOKI POSTUPCI PRERADE OTPADNE VODE ........... 15 3. BIOREAKTORI .................................................................. 22 4. AKTIVNI MULJ .................................................................. 29 ZAKLJUAK .......................................................................... 33 LITERATURA ........................................................................ 35

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

UVOD

Zagaenja ivotne sredine su jedan od osnovnih ograrniavajuih faktora daljeg razvoja oveanstva. U XXI veku ivotna sredina postaje sve vie zagaena, a povrinske i podzemne vode su, direktno ili indirektno ugroene, usled svakodnevnog isputanja otpadnih voda najrazliitijeg sastava. Uporedo sa urbanizacijom i razvojem industrije, poljoprivrede i stoarstva, rasla je koliina i stepen zagaenosti otpadnih voda, a time i tete koje u vodotokovima i zemljitu, odnosno u ekosistemu u celini, nastaju usled isputanja otpadnih voda. Poremeaji ekosistema izazvani isputanjem nepreisenih otpadnih voda vremenom su narasli do takvih razmera da se preisavanje nametnulo kao nunost. Posle vienamenske upotrebe vode u domainstvu, nastaje komunalna otpadna voda, koja se ne sme ispustiti na zemljite, u povrinsku vodu ili kanal. Otpadna voda iz domainstva se sakuplja i kanalizacionim sistemom dovodi na postrojenje za preiavanje otpadnih voda. Na postrojenju za preiavanje otpadnih voda se vri uklanjanje supstanci koje mogu biti tetne za ivotnu sredinu uopteno posmatrano. Naroitu primenu kod postrojenja za preiavanje otpadnih voda imaju bioreaktori, pored toga to se koriste jo i u raznim biotehnolokim procesima u oblastima prehrambene tehnologije, zatite ivotne sredine, farmacije i biomedicine. Ouvanje vodnih resursa, zatita akvatine flore i faune na nain posebno odreen za svaki vodotok koji prihvata preianu vodu iz postrojenja za preiavanje otpadne vode, je osnovni zadatak strunjaka vodoprivrede, inspekcijskih slubi, uprave i osoblja koja rade na postrojenjima za preiavnje otpadnih voda. Zatita kvaliteta voda sprovodi se integralno, u okviru sistema za korienje i zatitu renih voda. Cilj toga je da se najvei broj reka i deonica na njima odri u I, IIa i IIb klasi kvaliteta. Dugorono gledano, cilj se moe ostvariti prenoenjem teita zatite kvaliteta vode na prostor slivova, to je i uraeno preko sistema za korienje i zatitu renih voda. Zatita kvaliteta vode se moe ostvariti integralnm merama: izborom proizvodnih tehnologija, merama planiranja razmetaja industrije, unifikacijom opreme za zatitu, ekonomskom stimulacijom proizvoaa da vodu koriste racionalno i viekratno, itd. Jasna je potreba za preiavanjem komunalnih otpadnih voda, odnosno otpadnih voda iz naselja, pre isputanja u recipijent, bilo da je to potok, melioracioni kanal, reka, jezero ili more.

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

1.

POSTUPCI PRERADE OTPADNE VODE

Prema svom poreklu otpadne vode se mogu podeliti na: Komunalne otpadne vode - upotrebljene vode iz domainstva, ustanova, kola, bolnica, ugostiteljstva, i dr; Industrijske otpadne vode - upotrebljene vode iz industrijskih pogona; Atmosferske otpadne vode - padavine koje sa povrine terena spiraju i odnose razliite materije. Otpadne vode se kanalizacionim sistemima odvode iz naselja i isputaju u vodoprijemnike: reke, kanale, jezera, more ili u zemljite.

1.1. Osobine otpadne vode

Otpadne vode imaju takve osobine, i sadre u sebi razliite supstance, koje kada se otpadne vode nepreiene ispuste u vodoprijemnik na razliite naine zagauju ivotnu sredinu: Organske materije. Komunalne i neke industrijske otpadne vode sadre velike koliine organske materije koja se nalazi u suspendovanom, koloidnom i pravom rastvoru u otpadnoj vodi. Poto je broj moguih organskih materija prisutnih u otpadnoj vodi veoma veliki to se one posredno definiu preko biohemijske potronje kiseonika (najee posle pet dana) BPK5. Ova materija podlona je biolokoj oksidaciji pri emu se troi prisutan rastvoreni kiseonik iz vode. Potronja kiseonika u vodi dovodi do smanjenja njegove koncentracije, ili ak njegovog nestanka, pa voda u vodoprijemniku postaje anaerobna, to izaziva pomor akvatinog ivog sveta, anaerobno trulenje te razvoj tetnih gasova H2S, CH4, NH3, C02. Pri tome dolazi do redukcije i rastvaranja gvoa i mangana u vodi. Takva voda u vodoprijemniku postaje neodgovarajua za svaku drugu vodoprivrednu upotrebu. Nutrijenti. Elementi neophodni za razvoj ivog sveta u vodi, kao to su azot, fosfor, kalijum i dr., nazivaju se nutrijenti. Unoenjem nutrijenata u vodoprijemnik poboljavaju se uslovi za razvoj akvatine flore (plankton i vie biljke). Ukoliko su ispunjeni i drugi uslovi, kao to su poviena temperatura i dobra osunanost (kod sporih reka i jezera), razvoj ivog sveta moe biti veoma buran, sa negativnim posledicama po kvalitet vode u vodoprijemniku. Ovaj proces zove se eutrofikacija. Kako komunalna otpadna voda sadri znaajne koliine jedinjenja azota i fosfora, to njeno isputanje u vodoprijemnik moe izazvati eutrofikaciju. Temperatura. Komunalne otpadne vode obino imaju temperaturu za nekoliko stepeni viu od temperature vode iz vodovoda. Neke industrijske otpadne vode (rashladna voda, na primer) mogu imati znaajno poviene temperature. Povienjem

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

temperature u vodoprijemniku ubrzavaju se biohemijske reakcije u vodi i smanjuje se koliina rastvorenog kiseonika, to moe imati negativne posledice na ivi svet u vodi. pH vrednost. Kod komunalnih otpadnih voda pH vrednost je najee u normalnom opsegu (7 - 7,5), dok kod nekih industrijskih otpadnih voda ona moe imati vrednost koja ugroava ivi svet u vodi. Toksine materije. Industrijske otpadne vode mogu sadrati razliite toksine materije (kao to su fenoli, pesticidi, cijanidi, i dr.) koji mogu ugroziti ivi svet u vodi i priobalju, i smanjiti mogunost daljeg vodoprivrednog korienja ovih voda. Miris. Otpadna voda sadri u sebi veliki broj jedinjenja koja joj daju neprijatan miris. Ove materije nastavljaju da ire neprijatne mirise i posle isputanja otpadnih voda u vodoprijemnike. Neke od njih su: - amini CH3NH2 ili (CH3)3N - miris na ribu; - amonijak NH3 - miris amonijaka; - diamini NH2(CH2)4NH2 ili NH2(CH2)5NH2 - miris na istrulelo meso; - vodoniksulfid H2S - miris na pokvarena jaja; - merkaptan CH3SH lli CH3(CH2)3SH - miris tvora; - organski sulfidi (CH3)2S, CH3SSCH3 - rniris na truli kupus; - skatol (C8H5NHCH3) - miris fekalija; Teki metali. Neke industijske otpadne vode mogu sadrati teke metale kao to su nikal, mangan, olovo, hrom, kadmijum, cink, bakar, gvoe ili iva. U urbanim podrujima opaeno je prisustvo tekih metala u atmosferskoj otpadnoj vodi. Boja i suspendovane materije u otpadnim vodama mogu da narue estetski izgled vodotoka. Patogeni organizmi. U komunalnoj otpadnoj vodi nalazi se veliki broj ivih organizama meu kojima se mogu ponekad nai i patogeni organizmi koji uzrokuju razliite bolesti kod ljudi i ivotinja. Tako se putem otpadnih voda mogu preneti paraziti kao to su nematode crvi i pantljiara, ili bolesti: dizenterija, lepra, tuberkuloza, paratifus, tifus, trovanje salmonelom, bacilarna dizenterija, kolera, poliomijelitis, hepatitis (poslednja dva su virusna oboljenja) i dr. U komunalnoj otpadnoj vodi nalazi se veliki broj koliformnih organizama, koji obino nisu patogeni, a koji u otpadnu vodu dospevaju iz gastrointestinalnog trakta ljudi i ivotinja. Poto je prisustvo i broj patogenih organizama u otpadnoj vodi teko odrediti, a koliformnih organizama ima mnogo i njihovo odreivanje je znatno jednostavnije, to se oni koriste kao indikator fekalnog zagaenja. Kao to se vidi iz napred navedenog, otpadne vode mogu na razliite naine zagaditi ivotnu sredinu, pri emu karakter i intenzitet ovih uticaja zavisi od konkretnih uslova: koliine i sastava otpadnih voda, karakteristika vodoprijemnika, postojanja drugih korisnika voda, i dr. Tretman komunalnih otpadnih voda predstavlja zbir tehnolokih postupaka kojima se razliitim tehnolokim operacijama iz otpadnih voda uklanja sedimentni,
3

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

rastvoreni i emulgovani sadraj u onoj meri u kojoj to zahteva kvalietet prijemnika recipijenta za preienu otpadnu vodu. Komunalne otpadne vode su po svom sadraju srodne, a osnovne razlike u kvalitetu sadraja komunalnih otpadnih voda dolaze od razlika u udelu i kvalitetu industrijskih otpadnih voda u komunalnim otpadnim vodama. Osnovni kriterijum koji definie polazne osnove za postavljanje tretmana komunalnih otpadnih voda je veliina urbane sredine za koju se postavlja postrojenje, odnosno kapacitet kanalizacionog sistema urbane sredine. Urbane sredine slinih veliina imaju srodni kvalitet otpadnih voda, kako po pitanju fekalnih otpadnih voda naselja, tako i po pitanju osobina i kvantiteta industrijskih otpadnih voda. Naravno, razlike u kvalitetima industrijskih otpadnih voda izmeu urbanih sredina, moraju se prilagoditi nekom prosenom sadraju kvaliteta u okviru srodnih urbanih sredina. To se postie donoenjem propisa na nivou svake urbane sredine o uslovima za uputanje industrijskih otpadnih voda u kanalizacioni sistem, odnosno propisi o zahtevanim kvalitetima industrijskih otpadnih voda pre uputanja u mesni kanalizacioni kolektor. Tako se najvei broj mesta prema optereenju postrojenja za preiavanje otpadnih voda moe podvesti pod nekoliko grupa kvaliteta komunalnih otpadnih voda, naravno, uz postojanje pojedinanih izuzetaka, pre svega isto industrijskih naselja.

1.2. Postupci za tretman otpadne vode

Mogui izbor tehnolokih postupaka za tretman komunalnih otpadnih voda se svodi na nekoliko osnovnih tehnolokih mehanizama: mehaniki tretman hemijski i fiziko-hemijski tretman bioloki tretman Mehaniki tretman obuhvata tehnoloke postupke kojima se pomou raznovrsnih tehnolokih operacija vre separacije sedimentnih (specifino teih i specifino lakih nerastvornih vrstih supstanci) i emulgovanih primesa (ulja, masti, koloidnih supstanci i drugih tenih supstanci i pasta koje se ne rastvaraju niti meaju sa vodom, u otpadnoj vodi. Ovim tretmanima se prirodne vode - recipijenti tite od nanosa, povrinskih neistoa, kao i emulzija na povrini vode, ime se titi kako hidromehaniki reim prirodnih voda - recipijenata, tako i ivi svet u njima. Hemijski i fiziko-hemijski tretman obuhvata tehnoloke postupke kojima se pomou raznovrsnih tehnolokih operacija vri razgradnja i uklanjanje rastvorenih supstanci iz otpadne vode, kao i supstanci koje se meaju sa otpadnom vodom. Ovim tretmanima se prirodne vode - recipijenti tite od hemijskih sadraja kao i stvaranja

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

hemijskog taloga, ime se titi kako hemijska ravnotea prirodnih voda - recipijenata, tako i ivi svet u njima. Bioloki tretman obuhvata tehnoloke postupke kojima se uz pomo metabolizma mikroorganizama vri razgradnja i uklanjanje takozvanih biodegreabilnih supstanci (supstanci koje u prirodnim vodama podleu razgradnji pod dejstvom mikroorganizama). Ovim tretmanom se prirodne vode - recipijenti tite od hemijskih sadraja koji e se dalje razgraivati troei kiseonik, ili druge oksidanse, ime se titi pre svega ivi svet, a takoe i hemijska ravnotea prirodnih voda - recipijenata. Osnovni bioloki postupak tretmana otpadnih voda je aerobna razgradnja

otpadnih voda.
Otpadni muljevi iz komunalnih otpadnih voda, bilo primarni (oni koji dolaze sa otpadnim vodama), bilo izreagovan aktivni (mulj od biomase mikroorganizama iz procesa bioloke obrade) se mora, ne samo evakuisati iz preiene otpadne vode pre isputanja u recipijent, ve i stabilizovati kako bi se mogao bezbedno odloiti, ili koristiti u druge svrhe. Tehnoloki postupak stabilizacija otpadnih muljeva moe biti privremena stabilizacija fizikim i hemijskim operacijama, kao i trajna stabilizacija biolokim tretmanom. Bioloki tretman otpadnih muljeva moe biti aeroban i anaeroban. Kao to se vidi, problematika tretmana otpadnih voda i otpadnih muljeva se razlikuje meusobno i treba je vriti odvojeno, tako da se tehnoloki postupak tretmana komunalnih otpadnih voda najee postavlja u dve osnovne linije: linija vode linija mulja U okviru svakog od navedenih tehnolokih postupaka i operacija postoji puno moguih tehnika izvoenja, koje se meusobno znaajno razlikuju. U okviru moguih tehnika izvoenja postoji veliki broj ureaja, maina i aparata, tehniko-tehnoloke opreme kojima se izabrane tehnike mogu sprovoditi. Dok tehnoloka reenja, od svojih poetaka krajem 19. veka ne belei neki kvalitativni skok, dotle se tehnika reenja, a posebno mainska oprema znaajno modifikuju i usavravaju. Pregled postupaka preiavanja otpadnih voda dat je na slici 1. Brojevi uz strelice znae: I - Primarno preiavanje II - Sekundarno preiavanje III - Tercijarno preiavanje

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

1) Izdvojeni materijal sa reetki i pesak iz peskolova odlazi na deponiju vrstog otpada. 2) Izdvojene masti i ulja sa odvoze na deponiju, ili obradu mulja, ili industrijsku preradu. 3) Izdvojeni mulj se odvodi na obradu mulja. 4) Recirkulacija aktivnog mulja. 5) Recirkulacija otpadne vode.

Slika 1 Tehniki principi preiavanja otpadnih voda

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Na slici 2, prikazane su faze u procesu preiavanja otpadne vode.

Slika 2 Faze procesa preiavanja otpadnih voda i opcije izvoenja

1.3. Primarna prerada

U ureaje za mehaniku (primarnu) preradu i preiavanje otpadnih voda, spadaju: reetke sita usitnjivai hvatai peska (peskolovi) bazeni za stabilizaciju toka i homogenizaciju (puferi) primarne talonice hvatai masti i ulja Gruba separacija je postupak uklanjanja komadnih vrstih primesa iz otpadne vode, bez obzira na specifinu teinu primesa u odnosu na vodu. Za grubu separaciju u otpadnim vodama se od ureaja u praksi uobiajeno koriste reetke i sita. Reetke u praksi mogu biti grube i fine reetke, metalne ipke postavljene pod uglom u odnosu na horizontalu u kanalu sa horizontalnim ili nagnutim dnom. Reetke su ureaji za uklanjanje komadnog materijala, krupnih plivajuih i lebdeih predmeta, sa ciljem zatite cevi i cevnih elemenata od zaepljivanja, habanja i havarija, koji se postavljaju u otvoreni kanal normalno na tok, ili pod uglom od 30C - 90C. Uobiajena irina otvora izmeu ipki iznosi 3-100 mm.

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Pod sitima se podrazumevaju perforirani lim ili iana mrea, promera otvora d < 6 mm. Sita se mogu podeliti prema veliini otvora na gruba, srednja i fina. Sita su ureaji za delimino preiavanje otpadnih voda, namenjenih prvenstveno za uklanjanje suspendovanih materija, najee pri tretmanu slivnih voda usled atmosferskih, kada se meaju mree kine i komunalne kanalizacije. Sita mogu biti rotaciona i koaksijalna. Najee se u praksi koriste rotaciona sita. Usitnjivai (kominutori) su ureaji za usitnjavanje vrstih komada bez uklanjanja iz otpadnih voda. Koriste se tamo gde se ne ugrauju grube reetke za preiavanje otpadnih voda. Usitnjeni materijal ostaje u vodi, pa se uklanja ili sitom, ili finom reetkom. Hvatai peska (peskolovi) su ureaji za uklanjanje sitnozrnog inertnog materijala velike brzine taloenja (pesak, ljaka, kristali) iz otpadne vode. Hvatai peska su neophodni kod zajednikog, industrijskog i komunalnog kanalizacionog sistema, kao i kod sistema gde se meaju kina i komunalna kanalizacija. Postoje: peskolovi sa horizontalnim tokom (izdueni, pravougaoni ureaji sa regulisanom evakuacijom vode preko preliva koji je postavljen na suprotnoj strani od ulaza vode), peskolovi sa krunim tokom (strujanjem vode po spirali dolazi do pada pritiska po dnu u smeru od periferije ka centru, usled ega se pesak sakuplja u sredini, odakle se evakuie velikom pumpom), aerisani peskolovi (sa horizontalnim tokom) - uduvavanje vazduha u peskolov se vri kroz difuzore postavljene na oko 0.5 m od dna, na duoj strani bazena izaziva se kruno strujanje vode u poprenom preseku, to superpozicijom sa horizontalnim kretanjem daje helikoidno kretanje, a aerisanjem se taloi istiji pesak sa malom koliinom organskih materija, poto se organske materije ovakvim strujanjem odvajaju od peska i odravaju u suspenziji, to smanjuje potreban put razdvajanja, pa samim tim i dimenzije peskolova. Bazeni za stabilizaciju toka i homogenizaciju (puferi) su ukopani betonski bazeni sa geometrijom koja onemoguava istaloavanje suspendovanih materija. Proraunavaju se iz bilansa dotekle i istekle vode u odreenom periodu, a iz razloga sigurnosti se uveavaju jo za 10-20% (efektivna zapremina). Prethodne talonice su betonksi bazeni u kojima je brzina toka veoma mala, ime se omoguava sedimentacija suspendovanih materija, kao i isplivavanje na povrinu spec. lakih vrstih predmeta, kao i supstanci (ulja, masti i dr.). U talonicama se vri evakuacija istaloenog mulja sa dna, kao i sakupljene pene sa povrine, preko preliva za penu postavljenih uz obodni preliv za izbistrenu vodu. Prethodnim talonicama se moe ukloniti 50-70% suspendovanih materija, 2540% BPK5. Efikasnost taloenja u primarnim talonicama zavisi od povrinskog optereenja. Dubina primarnih talonica mora biti vea od 2.5 m. Postoje: cilindrino-konine statike

talonice, pravougaone prethodne talonice i krune prethodne talonice.

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Separatori ulja i masti Prelivi su elementi za uputanje/isputanje tenosti u/iz postavljene ureaje u hidraulikoj liniji u okviru toka tenosti. Uobiajeni protok po jedinici duine preliva iznosi 2-3 l/sm, to daje visinu prelivnog mlaza od 10-14 mm, ako se preliv izvede u obliku ravne otre ivice, pri emu denivelacija od 1 mm izaziva razliku max i min protoka od 10-15%. Mogu biti: testerasti i pravougaoni prelivi. Prelivi za penu za separaciju ulja i masti iz komunalne, kao i meane komunalne i industrijske otpadne vode, najee se koriste prelivni kanali za penu postavljeni na obodu talonice, preko kojih se povrinski sloj vode evakuie u posebnu ahtu. Evakuacija zauljene vode iz ahte se moe vriti potapajuim pumpama periodino. Postavljaju se na horizontalnim prethodnim talonicama. Komorni separatori se koriste za separaciju ulja i masti kao samostalni ureaji, najee kao ahte, betonske konstrukcije, ili od konstrukcionih materijala koji se postavljaju u izlaznu zonu krunih talonica. Problemi koji se moraju predvideti se odnose na postojanje plivajueg komadnog otpada, posebno kod veih postrojenja, koji moe mehaniki zaepiti odvodni cevovod iz ahte, ukoliko se ne predvidi evakuacija pomou dovoljne koliine vode. Postupci koji se koriste u primarnoj preradi otpadnih voda - Taloenje je predoperacija mehanikom uklanjanju suspendovanih estica iz otpadne vode. Taloenje se tokom preiavanja otpadne vode vri nekoliko puta, najee na sledei pozicijama: taloenje peska i inertnog materijala, primarno taloenje

suspendovanih estica u sirovoj vodi, sekundarno taloenje aktivnog mulja u tretiranoj vodi i diskretno taloenje inertnih (zrnastih) estica.
- Flotacija spada u postupke prethodnog preiavanja, koji se vre radi uklanjanja pene, ulja i masti i sl. estica lakih od vode, postupkom uduvavanja vazduha odozdo, normalno na pravac strujanja tenosti. Moe biti:

flotacija vazduhom na atmosferskom pritisku - potronja vazduha za flotaciju

vazduhom na atmosferskom pritisku iznosi 0.2 m3/m3 vode na normalnom pritisku. Vreme zadravanja vode u bazenima za flotaciju vazduhom na atmosferskom pritisku iznosi oko 35 min.

flotacija rastvorenim vazduhom - vazduh se rastvori u vodi pod uveanim

pritiskom, pa se u bazenu za flotaciju izloi normalnom pritisku, kada se oslobaa u vidu finih mehuria u itavoj zapremini vode u bazenu. Pritisak za rastvaranje vazduha u vodi iznosi 2-4 bara.

vakuumska flotacija - voda zasiena vazduhom na normalnom pritisku se uvodi

u hermetiki zatvorene bazene, u kojima se uspostavlja delimini vakuum, pri emu se deo rastvorenog vazduha izdvaja u vidu finih mehuria u itavoj masi vode.

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

1.4. Sekundarna prerada

1.4.1. Fizika i hemijska prerada
Adsorpcija je postupak fiksiranja jednog molekula, ili jona, na povrini drugog molekula, ili skupa molekula. Adsorpcija, kao varijetet sorpcionih procesa (povrinska pojava, nastaje usled meusobnog dejstva fizike sile (fizika adsorpcija, adsorpcija, najee usled Van der Valsovih sila), ili hemijske sile (hemisorpcija, najee usled hemijskih reakcija radikala i grupa na povrini sa jonom ili molekulom koji se adsorbuje). Osnovna namena koagulanata je neutralizacija koloida (ee elektronegativnih) i izazivanje taloenja koloidnih estica. Najvie su u upotrebi neorganski koagulanati, i to: Al2(SO4)3 (aluminijum sulfat), NaAlO2 (natrijum aluminat), FeCl3 (feri hlorid). Flokulanti su katalizatori koagulacije, ubrzavaju reakcije, ili poboljavaju kvalitet pahulja taloga. Najpoznatiji su: aktivni silicijum i polielektroliti - vrsti i teni organski polimeri, koji se koriste za flokulaciju. Hemijska precipitacija (hemijsko taloenje) predstavlja taloenje slabo talonih supstanci dodavanjem hemijskih jedinjenja koja prevode slabotalone supstance u slaborastvorne i taloive oblike. Postupak hemijske precipitacije je praen intenzivnim meanjem radi ostvarivanja to boljeg kontakta vode i dodatih hemikalija. Postupak hemijske precipitacije se koristi za uklanjanje suspendovanih materija, BPK5 i fosfora iz otpadnih voda. U postupku hemijskog taloenja, najee se koriste: Al2(SO4)3 (aluminijum sulfat), Ca(OH)2 (kre) i soli gvoa. Rastvorljivost gasova u vodi zavisi od nekoliko faktora: prirode gasa, koncentracije gasa u gasnoj fazi (g/m3) neposredno iznad povrine tenosti, to se manifestuje parcijalnim pritiskom gasa (pa), temperature vode i koncentracije soli i drugih primesa u vodi. Aeracioni sistemi su sistemi za uvoenje vazduha u vodu i nazivaju se aeratori.

1.4.2. Bioloka prerada

Pod biolokim postupcima u preiavanju komunalnih otpadnih voda se podrazumevaju postupci koji baziraju na aktivnostima mikroorganizama u obradi otpadnih voda. Bioloki postupci su osnovni postupci tretmana komunalnih otpadnih voda, na osnovu kojih se postavlja kompletna tehnoloka linija i upravlja i regulie ceo proces preiavanja otpadnih voda. Prema kvalitetu operacija, kao i mogunostima regulacije i upravljanja tokovima u procesu bioloki postupci se mogu podeliti na:

10

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

polutehniki postupci (postupci u ribnjacima, lagune za otpadnu vodu, korienje otpadnih voda u poljoprivredi, filtri u zemlji) tehniki postupci (bazeni sa aktivnim muljem, bioloki filtri) Bioloki postupci se mogu podeliti na: aerobne postupke anaerobne postupke Mikrorganizmi u istim kulturama prolaze kroz nekoliko faza svog razvoja: latentna faza - aklimatizacija bakterija na sredinu, eksponencijalna faza rasta, logaritamska faza rasta - brzina rasta je konstantna, stacionarna faza - brzina rasta i brzina umiranja mikroorganizama su jednake, faza opadajue brzine rasta - faza poveanja stope izumiranja, letalna faza - faza konstantne stope izumiranja. Otpadna voda je sloena ivotna sredina (biocenoza) koja je sastavljena od razliitih grupa mikroorganizama, iji se sastav i broj u neprotonoj kulturi menja sa vremenom. U neprotonoj kulturi, sa dovoljno hrane, stopa rasta mikroorganizama je proporcionalna koncentraciji (broju) mikroorganizama. U protonoj kulturi rast mikroorganizama je ogranien koncentracijom supstrata, a uzima se i uticaj endogenog metabolizma (razgradnje mikroorganizama). Temperatura utie na stopu rasta mikroorganizama preko uticaja na metaboliku aktivnost mikroorganizama, prenos gasova i taloivost obrazovanih estica. Procena organskih zagaenja HPK: procena hemijske postronje kiseonika u otpadnoj vodi se vri oksidacijom sa K2Cr2O7 u prisustvu H2SO4. Ovaj tretman obuhvata sva jedinjenja koja podleu oksidaciji, pre svega neorganske soli (sulfidi, soli metala nie valence i drugo) i vei deo organskih jedinjenja, i to ne samo biodegreabilnih, pri emu neorganski derivati ugljovodonika ne podleu oksidaciji. BPK: procena bioloke postronje kiseonika u otpadnoj vodi se vri tretmanom vode zasiavanjem kiseonikom sa inkubacijom na 20C i u tami. Bioloka oksidacija kiseonikom pod dejstvom mikroorganizama, obuhvata samo biodegrabilna organska jedinjenja. Za potpunu bioloku oksidaciju biodegreabilnih jedinjenja u otpadnoj vodi potrebno je 21-28 dana (BPK21 i BPK28). Zbog veoma dugog vremena potrebnog za analizu (BPK21 i BPK28) usvojena je kao merodavna analiza od 5 dana inkubacije - BPK5. Aerobna obrada obuhvata: teorijsku potronju O2 i prinos biomase. Parametri biolokog reaktora su: optereenje bio mase, optereenje

zapremine, starost mulja, potreba za hranljivim materijama, toksinost.

11

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Objekti i ureaji za sekundarno (bioloko) preiavanje

U biolokim procesima se iz otpadne vode uklanjaju supstance koje u prirodnim vodama podleu razgradnji usled dejstva prisutnih mikroorganizama u vodi, tako to se u kontrolisanim uslovima ubacivanjem odreene kulture MO simulira proces u prirodnim vodama. Bioloki procesi se mogu odvijati u uslovima sa dovoljno prisutnog kiseonika (aerobni procesi), nedovoljno kiseonika (fakultativni procesi), kao i bez kiseonika (anaerobni procesi). Konvencionalna postrojenja predstavljaju klasina postrojenja, koja se u dugom vremenskom periodu primenjuju u postupcima za tretman komunalnih otpadnih voda. Bioaeracioni bazen sa klipnim strujanjem. Klipno strujanje predstavlja zajedniki tok otpadne vode i vazduha od ulaza u bazen pa du bazena. Kiseonik za proces se dodaje u otpadnu vode na poetku bazena, pa se njegovo prenoenje menja du bazena. Kod stepenastog dodavanje kiseonika, kiseonik se dodaje du cele ivice bazena u razliitim koliinama, zavisno od potreba za kiseonikom u zonama bazena. Modifikovana aeracija se odlikuje veim optereenjem mulja, manjom koncentracijom mulja u bazenu, kraim vremenom trajanja aeracije, kao i niom efikasnou od konvencionalnog postupka. Visoko optereeno postrojenje se karakterie kraim vremenom aeracije, znatno veom koncentracijom mulja u bazenu, viim stepenom preiavanja od modifikovane aeracije, kao i visokim stepenom recirkulacije povratnog mulja. Kod visoko optereenih postrojenja je obavezna primena povrinske aeracije, zbog potrebe za dobrim meanjem i odravanjem pogodne veliine pahulje mulja. Stepenasto dodavanje otpadne vode na vie mesta du bazena sa klipnim strujanjem, ravnomernija potronja kiseonika du celog bazena, kao i vea efikasnost prenosa i iskorienja kiseonika su osnovne karakteristike ovog varijeteta. Kompletan povratni mulj se dodaje na poetku bioaeracionog bazena. Optereenje je ravnomernije rasporeeno du celog bioaeracionog bazena. Kontaktna stabilizacija (bio-sorpcija) se izvodi u dve faze: u prvoj fazi u trajanju od 20-40 min odigrava se apsorpcija sitnih suspendovanih koloidnih estica u pahulje mulja, ijim se taloenjem znatno smanjuje BPK5 otpadne vode. u drugoj fazi u trajanju od 2-4h se vri proces asimilacije organskih materija od strane mikroorganizama, to dovodi do poveane potronje kiseonika, kao i do stabilizacije organskih materija. Sirova, ili prethodno izbistrena voda se pomea sa povratnim muljem i odlazi u aerisani bazen za meanje i sorpcije, gde se zadrava 30-60 min. Aerisana voda sa muljem odlazi na naknadni talonik, a preiena voda se evakuie preko preliva.

12

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Istaloeni mulj odlazi na regeneraciju u trajanju od 3-6 asova, gde se vri stabilizacija organske materije. Postrojenje sa potpunim meanjem. Kod postrojenja sa potpunim meanjem u svakom delu zapremine bazena je jednaka koncentracija hrane, kiseonika, aktivnog mulja, to se postie intenzivnim meanjem vode u reakcionom bazenu ili dodavanjem smee sirove vode i povratnog mulja du celog bioaeracionog bazena. Povoljno reenje za postrojenja sa velikim udarnim optereenjima u otpadnoj vodi, kao i za postrojenja za bioloku obradu industrijskih otpadnih voda. Produena aeracija predstavlja varijetet voenja biolokog postupka kod koga se voenje procesa sa aktivnim muljem vri u bioaeracionom bazenu sa klipnim strujanjem u oblasti endogene respiracije mikroorganizama (odravanja metabolikih funkcija). Poto nema znaajnijeg uveavanja mase mikroorganizama, nema ni vee koliine povratnog mulja, a takoe nema ni primarne talonice, pa ni primarnog mulja. Oksidacioni jarak je bioloki proces u oksidacionom jarku, i u svojoj osnovi spada u postupak produene aeracije. Oksidacioni jarak je prstenasti jarak dubine 1m 1,5m, u koji se kiseonik unosi u vodu mamut rotorom (rotirajuom etkom), postavljenim popreno na jarak. Strujanje vode u oksidacionom jarku se odvija brzinom 0,3-0,6 m/s. Karusel bazeni predstavljaju razradu principa oksidacionih jaraka, koji daje reenje za osnovne nedostatke jaraka, veliku radnu povrinu zbog primene mamut rotora, koji i ograniavaju dubinu jarka na 1,5m. Aeracija u karusel bazenima se vri vertikalnim turbinama, tako da dubina moe ii i do 5m. Postrojenja sa istim kiseonikom je postrojenje gde se aeracija otpadne vode vri istim kiseonikom. Postrojenje se sastoji od vie pokrivenih komora sa povrinskim aeratorima, a primenjuju se turbine za povrinsku aeraciju, ili specijalni tipovi mehanikih aeratora koji obezbeuju meanje vode. U prostor iznad vode se uvodi ist kiseonik ili vazduh obogaen kiseonikom, koji se mora povremeno obnavljati zbog otputanja CO2 iz procesa, a takoe se mora vriti i korekcija pH, koja zavisi od puferskog kapaciteta vode. Mulj je bogat protozoama, ima nizak indeks mulja, brzo se taloi, dobro se zgunjava, to omoguava veu koncentraciju mulja u aeracionom prostoru.

1.5. Tercijarna prerada

Pojedine materije iz otpadnih voda, kao to su Ca, Na, SO42-, NO3-, fosforna jedinjenja, specifina organska jedinjenja i ostalo, se malo uklanjaju, ili uopte ne uklanjaju iz otpadnih voda tokom navedenog klasinog tretmana, primarnom i sekundarnom obradom otpadnih voda. Uobiajeni zahtevi za tercijarnim preiavanjem nad tretiranom otpadnom vodom, a pre uputanja u recipijent, najee su: korekcija BPK5 efluenta, redukcija

hranljivih materija, N i P, redukcija mikrozagaivaa i redukcija HPK posle biodegradacije.

13

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Uklanjanje azota Azot se javlja u otpadnoj vodi kao amonijak (NH3), organski azot, nitrit (NO2-) i nitrat (NO3-). Amonijak u vodenom rastvoru je u ravnotei sa amonijum jonom, a ravnotene koncentracije zavise od pH vode. U sirovoj komunalnoj vodi skoro celokupan azot je u obliku amonijaka i organskog azota. Deo azota se ukloni taloenjem a deo aktivnou mikroorganizmima u klasinom tretmanu otpadne vode. Postupci kojima se moe ukloniti negativno dejstvo azotnih materija na prirodnu sredinu su: desorpcija amonijaka (striping) bioloka nitrifikacija-denitrifikacija hlorisanje preko prelomne take Uklanjanje fosfora Pored azota i fosfor utie na eutrifikaciju u prirodnim vodama. Fosfor se u otpadnoj vodi nalazi u obliku ortofosfata (1/3 P u nepreraenoj otpadnoj vodi), polifosfata (2/3 P u nepreraenoj otpadnoj vodi) i organskog fosfora, nerastvoran oko 10% (uklanja se u primarnom taloniku). Mali deo fosfora se uklanja biolokim preiavanjem. Glavni izvor polifosfata u otpadnim vodama su deterdenti. Taloenje fosfora hemijskom reakcijom sa solima metala (Fe, Al) ili kreom na se uobiajeno vri dva naina: simultano taloenje - uvoenje soli tekih metala u aktivni mulj, potronja soli Fe3 odvojeno taloenje - flokulacija, dekantacija i flotacija, najekonominije sa kreom, Fosfor se biolokim postupcima uklanja ugradnjom navednih fosfornih jedinjenja u novu biomasu, sa sadrajem u eliji 3 do 7 puta manje od sadraja azota. Uklanjanje fosfora u sekundarnom tretmanu biolokim preiavanju iznosi 10-25%. Poboljavanje efekta vezivanja fosfora u biomasu se vri anaerobnim okovima aerobnim mikroorganizama, kada vezuju fosfor iznad potrebnog nivoa, pa se vri naizmenino izlaganje mikroorganizama aerobnim i anaerobnim uslovima. Filtracija Filtracija kao postupak u tretmanu otpadnih voda daje dobre rezultate po pitanju uklanjanja suspendovanih materija, BPK5 i mutnou uklanja dobro, dok HPK, boje, azot i fosfor uklanja manje efikasno. Filtracija se u tehnolokoj emi postavlja iza naknadnog talonika, odnosno iza biolokog tretmana. Najee se koristi u kombinaciji sa drugim postupcima. U postupcima za uklanjanje azota i fosfora prethodni postupci jo mogu biti: flokulacija i taloenje. Dezinfekcija efluenta Kako do sada navedeni postupci tretmana otpadnih voda ne uklanjaju sve patogene mikroorganizme iz efluenta, najee se koristi dezinfekcija sa: Cl2, NaOCl, Ca(OCl)2 u tu svrhu.

14

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

2.

BIOLOKI POSTUPCI PRERADE OTPADNE VODE

Pod biolokim postupcima u preiavanju komunalnih otpadnih voda se podrazumevaju postupci koji baziraju na aktivnostima mikroorganizama u obradi otpadnih voda. Prema kvalitetu operacija, kao i mogunostima regulacije i upravljanja tokovima u procesu bioloki postupci se mogu podeliti na: polutehniki postupci tehniki postupci Polutehniki postupci Polutehniki postupci se karakteriu ogranienim upravljanjem tokovima, kao i stepenom regulacije postupka. Delimino se moe regulisati tok linije vode, mahom preko regulacije evakuacije tretirane vode, dok se tok linije mulja ni na jedan nain ne moe regulisati. U polutehnike postupke spadaju: postupci u ribnjacima lagune za otpadnu vodu korienje otpadnih voda u poljoprivredi filtri u zemlji Na na tok procesa kod polutehnikih postupaka u ribnjacima i u lagunama deluje vremenski faktor, posebno tokom duih jakih zima i vrelih leta, usled neodgovarajue spoljne temperature, a sa aspekta optimalnih uslova za metabolizam mikroorganizama. Pri tome moe dolaziti do veeg usporavanja ili prekomernog intenziviranja dinamike biohemijskih procesa usled promena biohemijske kinetike sa promenom temperature. Takoe, usled promena temperature dolazi i do promene rastvorljivosti kiseonika u vodi, pri emu moe dolaziti do promena u samoj sutini biolokih procesa (aerobni, fakultativni, anaerobni procesi u zonama po vertikalnom preseku sloja vode u lagunama). Stoga je permanentno praenje dinamike rastvaranja kiseonika u aerisanim lagunama od vitalnog znaaja za voenje postupka pod optimalnim uslovima u lagunama, ime se izbegavaju sva mogua odstupanja, kako u tehnologiji obrade, tako i, pre svega, u tipu obrade (aerobna obrada, fakultativna obrada, anaerobna obrada), poto su potrebni parametri, kao i efekti preiavanja, za razliite tipove obrade kod navedenih laguna drastino razliiti. Polutehniki postupak u poljopriveredi nije potreban cele godine, ve samo u pojedinim fazama vegetacije biljnih kultura, to je jako teko regulisati jer se vegetativni nivoi potronje vode i mulja u poljoprivredi ne poklapaju sa sezonskim optereenjima komunalnih otpadnih voda koje se tretiraju.

15

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Polutehniki postupci u savremenoj praksi predstavljaju kombinaciju kontinuiranog mehanikog procesa (dovod otpadne vode i mehaniki tretman) i bioloke obrade otpadne vode i otpadnog mulja u aerisanim lagunama (tehniki postupci), sa retenzionim procesima separacije mulja u sistemu muljnih laguna u dugom vremenskom periodu (netehniki, odnosno prirodni postupci). Polutehniki postupci se, kako u detaljima, tako i u celini, mogu tretirati i kao prirodni procesi, statiki procesi,otvoreni procesi, odnosno periodini procesi. Tehniki postupci U tehnike postupke spadaju: bazeni sa aktivnim muljem bioloki filtri Tehniki postupci se karakteriu potpunim upravljanjem tokovima, kao i visokim stepenom regulacije postupka. Nezavisno se mogu kompletno regulisati tokovi linije vode i linije mulja. Tehniki postupci su kompletno kontinuirani postupci, od mehanikog procesa (dovod otpadne vode i mehaniki tretman), preko procesa zajednikog ili odvojenog biolokog tretmana otpadne vode i otpadnog mulja, separacije linije vode i linije mulja, do korektivnih postupaka na efluentu prilikom evakuacije tretirane vode u recipijent. Iako se i linija mulja moe postaviti u protonom (kontinuiranom) reimu, u praksi se linija mulja vodi periodino, tako to se mulj tretira u arama tokom odreenog broja tehnolokih operacija pre konanog odlaganja. Tehniki detalji biolokog tretmana Biolokim tretmanom se prerauju otpadne vode iz domainstva, industrijske sanitarne otpadne vode, tehnike i tehnoloke industrijske otpadne vode pojedinih tipova industrijskih objekata, pre svega prehrambene industrije, koje ne sadre biotoksine supstance. U uklanjanju organskih materija uestvuju heterotrofni organizmi, koji uzimaju iz otpadnih voda deo organskih materija koje ugrauju u biomasu (asimilacija). Drugi deo organske materije se prevodi u energiju, a zaostala vrsta faza je u obliku minerala (oksidacija-mineralizacija). Bioloki postupci se mogu podeliti na: aerobne postupke anaerobne postupke Kod aerobnih postupaka sutina tretmana je prevoenje to veeg dela organske materije u aktivnu biomasu, koja se moe mehaniki ukloniti iz vode. Stepen mineralizacije aktivne biomase zavisi od vrste postupka.

16

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Visoka mineralizacija odgovara polutehnikim postupcima, gde e produkte koristiti vei broj autotrofnih organizama, koji se hrane mineralnim azotom, ugljenikom i dr. i prevode ih (sintetizuju) u organske materije (forsiranje mineralizacije). Kombinovane kanalizacione otpadne vode, koje sadre komunalne i industrijske otpadne vode, nisu najpovoljnije za bioloki tretman, poto mikroorganizmi razgrauju samo one organske materije koje imaju karakter hranljivih materija. Kombinovane kanalizacione otpadne vode sadre: relativno mali deo hranljivih materija u odnosu na ukupne prisutne materije promenljivi sadraj prisutnih materija U kombinovanim kanalizacionim otpadnim vodama je mali deo ugljenika prema nutricijentima (azot i fosfor) u odnosu na optimalni odnos u isto komunalnim otpadnim vodama (C:N=12:1, C:P=30:1), kao i neodgovarajui sadraj azota i fosfora u industrijskim otpadnim vodama. Stoga iz kombinovanih kanalizacionih otpadnih voda nije mogue potpuno ukloniti N i P, a iz industrijskih otpadnih voda se ne moe sav razgradivi ugljenik prevesti u gradivne materije. Tako deo navedenih supstanci (C, N, P) odlazi u recipijent kao proizvod fermentacije. Ukupne razgradive organske materije u otpadnoj vodi, koje dou na bioloki tretman, prerauju se do krajnjih komponeti CO2, N2, P2O5. Efikasnost prerade zavisi od tipa postrojenja i uobiajeno iznosi: 45 % kod postrojenje sa aktivnim muljem 55 % kod visoko optereenih biolokih filtra 80 % kod nisko optereenih biolokih filtra 100 % kod filtra u zemlji Sadraj azota se smanjuje u otpadnim vodama viestrukim postupkom, koji se sastoji od sledeih operacija: prethodnog taloenja degazacije amonijaka kombinacijom nitrifikacije i denitrifikacije Sadraj fosfora se uklanja iz otpadnih voda sloenim postupkom, koji se sastoji od: deliminog mehanikog preiavanja (precipitacija) deliminog biolokog preiavanja Faktori koji utiu na efikasnost biolokog preiavanja su: pH temperatura sadraj hranljivih sastojaka sadraj mikroelemenata odreena konc. kiseonika (ili njegovo odsustvo) odravanje homogenizacije kod aktivnog mulja (debljine sloja kod filtra) vreme kontakta faza

17

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Faze razvoja mikroorganizama u istim kulturama Mikrorganizmi u istim kulturama prolaze kroz nekoliko faza svog razvoja. Dinamika razvoja bakterija u statinoj (neprotonoj) kulturi data je na slici 3:

Slika 3 - Dinamika razvoja bakterija u neprotonoj kulturi

Faze razvoja bakterija u funkciji vremena su: - latentna faza - aklimatizacija bakterija na sredinu, brzina rasta ~ 0 - eksponencijalna faza rasta - uveana stopa rasta broja MO - logaritamska faza rasta - brzina rasta je konstantna, rast broja MO je logaritamski - stacionarna faza - brzina rasta i brzina umiranja mikroorganizama su jednake (rast broja mikroorganizama = 0) - faza opadajue brzine rasta - faza poveanja stope izumiranja, negativan rast broja mikrorganizama (rast broja mikroorganizama < 0) - letalna faza - faza konstantne stope izumiranja - endogena faza u kojoj mikroorganizmi troe sopstvene organizme za ishranu Razvoj mikroorganizama u meovitim kulturama Otpadna voda je sloena ivotna sredina (biocenoza) koja je sastavljena od razliitih grupa mikroorganizama, iji se sastav i broj u neprotonoj kulturi menja sa vremenom (slika 4).

Slika 4 - Relativni broj MO prilikom preiavanja otpadne vode

18

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

bakterije fitoflagelate zooflagelate (hrane se i bakterijama) amebe slobodne cilijate vezane cilijate suctoria rotifere (vieelijski org.)

Stopa rasta mikroorganizama U neprotonoj kulturi, sa dovoljno hrane, stopa rasta mikroorganizamaje proporcionalna koncentraciji (broju) mikroorganizama, prema izrazu:

rg = X , gde su: rg - stopa rasta mikroorganizama (porast biomase u jed. vremena

i u jed. zapremine)

- specifina stopa rasta mikroorganizama (u jedinici vremena)

X - koncentracija mikroorganizama (masa u jed. zapremine)
U protonoj kulturi rast mikroorganizama je ogranien koncentracijom supstrata, a uzima se i uticaj endogenog metabolizma (razgradnje mikroorganizama). Tako je odnos stope rasta mikroorganizama i supstrata dat izrazom:

' = m

S k d , gde su: KS + S

' - neto spec. stopa rasta mikroorganizama m - maksimalna stopa rasta mikroorganizama
S - koncentracija ograniavajueg supstrata u rastvoru

K S - polusaturaciona konstanta (konc. supstrata za polovinu maksimalne stope) k d - koeficijent endogene ragradnje (u jedinici vremena) Temperatura utie na stopu rasta mikroorganizama preko uticaja na metaboliku aktivnost mikroorganizama, prenos gasova i taloivost obrazovanih estica. Bioloko preiavanje otpadnih voda je mogue ako je pH otpadne vode u granicama od 6,5 8,5. Regulacija pH i njegovo odravanja su, takoe, jedan od bitnih parametara procesa.

19

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Tako se na bilokim postrojenjima, osim sadraja kiseonika kao osnovne degradacione materije u biolokim procesima, permanentno prate i temperatura i pH vode, kako na ulazu u bioloki proces, tako i na izlazu iz postrojenja za bioloku obradu. Procena organskih zagaenja - HPK Procena hemijske postronje kiseonika u otpadnoj vodi se vri oksidacijom sa K2Cr2O7 u prisustvu H2SO4. Ovaj tretman obuhvata sva jedinjenja koja podleu oksidaciji, pre svega neorganske soli (sulfidi, soli metala nie valence i drugo) i vei deo organskih jedinjenja, i to ne samo biodegreabilnih, pri emu neorganski derivati ugljovodonika ne podleu oksidaciji. - BPK Procena bioloke postronje kiseonika u otpadnoj vodi se vri tretmanom vode zasiavanjem kiseonikom sa inkubacijom na 20C i u tami. Bioloka oksidacija kiseonikom pod dejstvom mikroorganizama, obuhvata samo biodegrabilna organska jedinjenja. Za potpunu bioloku oksidaciju biodegreabilnih jedinjenja u otpadnoj vodi potrebno je 21-28 dana (BPK21 i BPK28). Tom prilikom prvo oksidiu jedinjenja ugljenika, pa onda jedinjenja azota (slika 5) u postupku nitrifikacije. Zbog veoma dugog vremena potrebnog za analizu (BPK21 i BPK28) usvojena je kao merodavna analiza od 5 dana inkubacije - BPK5.

Slika 5 - Potronja kiseonika u biolokim procesima

Ako su u otpadnoj vodi sve organske materije biodegreabilne, onda je HPK=BPK21. Ovaj odnos za glikozu iznosi: BPK 21 HPK = = 1,46 BPK 5 BPK 5

20

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Ako u vodi ima i organskih nebiodegreabilnih materija (celuloza, ugljena praina, lignin, tanini, strugotina od drveta i drugo), kao kod komunalnih otpadnih voda, onda je HPK>BPK21. Aerobna obrada

Teorijska potronja O2
Utroeni kiseonik - gO2, se odreuje iz izraza:
g O2 = a ' Le + b ' S i , gde su:

Le - eliminisana masa biodegreabilne organske materije (kg/dan) S i - masa organskih materija u trulitu (kg/dan) a ' , b ' - koef. odre|eni eksperimentalno u laboratoriji

Prinos biomase
Proizvedena biomasa (viak mulja) - S i , se odreuje iz izraza:

S i = a m Le b S i S i L = am e b Si Si
Ovo je linearna jednaina tipa y = a x b , pa se vrednosti parametara am i
b mogu odrediti sa dijagrama.

21

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

3.

BIOREAKTORI

Pod pojmom biotehnologija, u najirem smislu, podrazumevaju se procesi primenjene biologije. U uem smislu, biotehnologija podrazumeva primenu biolokih sistema i bioprocesa u industrijskoj proizvodnji. Biohemijsko inenjerstvo se moe defintsati kao primena inenjerskih znanja u uoj oblasti biotehnologije, tj. industrijskoj proizvodnji zasnovanoj na primeni biolokih katalizatora, kao sto su: mikroorganizmi, animalne i biljne elije, kulture tkiva i organa i elijsk delovi. Bioinenjerstvo je irok pojam, koji u sebe ukljuuje i medicinske i agrarne sisteme, uz poznavanje i elektro, mainskog, hemijskog, ekolokog inenjerstva, kao i drugih oblasti u specifinini sluajevima. Prehrambeno inenjerstvo je slino bioinenjerstvu, s tim sto se odnosi na sisteme za proizvodnju hrane. Struktura biotehnolokog procesa Pod pojmom bioproces podrazumeva se, u principu, hemijska reakcija katalizovana biolokim katalizatorom. Pojedinani bioprocesi se mogu funkcionalno i strogo sinhronizovano povezivati u sloene sisteme. Najsloeniji sistem meusobno povezanih bioprocesa na naoj planeti, koji je prirodno nastao, rezultirao je u formiranju ivih bia. Iako je taj sistem baziran na mnogobrojnim pojedinanim bioprocesima, zbog ureenog i sinhronizovanog delovanja, on se iskazuje kao jedinstven bioproces. Za korienje bioprocesa u industrijskoj proizvodnji, tj. biotehnologiji postoje dve mogunosti i to korienje:

pojedinanin bioprocesa sa enzimima kao katalizatorima i bioprocesa u sloenim sistemima sa mikrobnim, animalnim ili biljnim elijma.
Posmatrano sa inenjerskog aspekta, vidljivo je da se:

prostor u kome se odvija bioproces moe posmatrati kao reaktor, koji se, poto je proces katalizovan biolokim katalizatorima, naziva bioreaktor, kod enzimske katalize supstrat transformie u proizvod bez sporednih proizvoda, jer je katalizator strogo specifian.
Bioloki katalizatori Pod biolokim katalizatorima podrazumevaju se bioloke vrste i njihovi proizvodi ili delovi koji imaju sposobnost konverzije supstrata (sirovine) u korisne proizvode. U biotehnolokoj proizvodnji koriste se dve grupe biolokih katalizatora:

mikrobne, animalne i biljne elije i tkiva i enzimi.

22

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Bioreaktori Bioreaktori su posebni ureaji u kojima se izvodi glavni deo biotehnolokog proizvodnog procesa. U bioreaktorima delovanjem biokatalizatora (ive elije, njeni delovi ili ivi mikroorganizmi) na supstrat nastaje proizvod. Bioreaktori se proizvode od visokootpornog, nerajueg elika. Mogu biti razliitih konfiguracija, a mogu se razlikovati i po veliini, od nekoliko desetina litara do nekoliko hiljada litara. Obino su opremljeni mernom i regulacionom opremom potrebnom za odravanje optimalnih procesnih parametara, kao to su: temperatura, pH, koncentracija rastvorenog kiseonika ili ugljen-dioksida, meanje, stvaranje pene.

Slika 6 Izgled bioreaktora

Bioreaktori imaju iroku primenu u raznim biotehnolokim procesima u oblastima prehrambene tehnologije, zatite ivotne sredine, farmacije i biomedicine. Bioreaktori slue za:

proizvodnju proteina odreenog soja elija iz metana, mineralnih frakcija ulja, poljoprivrednog otpada, itd.; proizvodnju hrane (npr. pekarskog kvasca, sireta, alkoholnih pia), farmaceutskih proizvoda (antibiotika, vitamina, steroida) i organskih jedinjenja (kiselina, aminokiselina, rastvaraa, polisaharida); degradaciju zagaivaa i korisnih sirovina materijala iz otpada, otpadnih voda i izduvnih gasova; remedikaciju zemljita; proizvodnju energije (vodonik, metan, etanol) i sirovih materijala mikrobnim kvaenjem ruda; korienje mikroorganizama kao katalizatora u organskim reakcijama (biooksidacija, bioredukcija, biofosforhlorisanje) i kao izvora vanih enzima (deterdenti, industrija hrane, medicina).

23

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Projektovanje bioreaktora Pri projektovanju bioreaktora neophodno je da se zadovolje kriterijumi:

Sterilini uslovi rada; Zadravanje biokatalizatora; Optimalno meanje sa minimalnim smicajnim naponima; Adekvatan prenos mase (nutrijenata i kiseonika); Jasno definisani uslovi strujanja; Kontrolisano napajanje supstratom (nutrijentima); Suspendovanje vrste faze; Efikasan prenos toplote.
Najvaniji faktori koje treba uzeti u obzir za projektovanje ili izbor bioreaktora su: vrsta elija, metaboliko stanje elija, kinetika biohemijske reakcije, eljeni proizvod i mesto na kome bioreaktor treba da bude lociran. Sterilisanje bioreaktora Za bioprocese je potreban rad bioreaktora pod sterilnim uslovima. Bioreaktor i svi ulazno-izlazni delovi treba da budu sterilisani, to znai:

na poetku procesa mikroorganizama i

treba

obezbediti

sistem

bez

kontaminirajuih

treba spreiti curenje mikroorganizama tokom izvoenja fermentacije, kako u samom sistemu, tako i ka spoljnoj okolini.

Sterilisanje parom
Kod sterilizacije bioreaktora parom neophodno je da se iz njega uklone svi gasovi i vazduh da smrtnost kontaminanata koju treba da izazove vrela para bude vea. Takoe, kad se vri sterisanje parom ukoliko je zaostao vazduh u reaktoru dovodi do vieg pritiska.

Sterilizacija u autoklavu
Manji reaktori od stakla (3-5 litra) mogu se sterilisati u autoklavu. Prednost sterilizacije u autoklavu je to se ceo reaktor sterilie zajedno sa prateim i perifernim delovima, a nedostatak je to esto dolazi do oteenja prilikom prenoenja bioreaktora od procesnog mesta do autoklava, vazduh zaostaje u reaktoru i zagrevanje u autoklavu je nekontrolisano i esto traje dugojer nema meanja medijuma.

Automatska sterilizacija punog reaktora (SIP)

Sterilizacija na mestu na kome radi reaktor - SIP (sterilization in place") vri se zagrevanjem tenosti (medijum ili voda) u reaktoru da bi se proizvela para neophodna za sterilizaciju. Zagrevanje se vri uobiajenim metodama (direktnim uvoenjem pare,

24

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

toplotnim omotaima, zavojnicama, elektrinim ureajima) uz meanje. Pri isputanju pare iz bioreaktora u vazduh, temperatura pareje oko 100C. Prikljuci i ostali pratei elementi moraju se sterilisati posebno.

Automatska sterilizacija praznog reaktora (SIP)

Sterilizacija se vri uvoenjem iste pare u prazan reaktor. Primenjuje se kada je medijum osetljiv na visoke temperature ili kada treba smanjiti vreme zagrevanja (naroito velikih bioreaktora).

Kontinualna sterilizacija vodom i parom

Kontinualnom sterilizacijom postie se krae vreme (oko 90 s) sterilizacije na viim temperaturama (viim od 130C). Za kontinualnu sterilizaciju potrebna je dodatna oprema, koja prethodno mora biti sterilisana (pumpa, razmenjivai toplote, otpusni ventil).

Sterilna filtracija
Ulazne i izlazne struje bioreaktora moraju se sterilisati da bi se spreila kontaminacija u samom reaktoru i da bi se spreilo zagaenje okoline. Za sterilizaciju se koriste dva tipa filtera: dubinski i membranski.

Spaljivanje
Ureaji za spaljivanje se koriste za sterilizaciju izlaznih gasova. Pe za spaljivanje patogenih mikroorganizama iz izlaznih struja gasa radi kontinualno s temeraturom od 350 do 450 C. Pranje bioreaktora Nakon bioprocesa neophodno je reaktor oistiti. Iz bioreaktora je potrebno ukloniti ostatke eera, masti i proteina. Nakon ienja, posebnim ureajima mere se koncentracije odreenih komponenata-kontaminanata (organskihjedinjenja, DNK, proteina, enzima) koje trebaju biti ispod odreenih vrednosti kada je reaktor oien.

Runo pranje
Runo pranje primenjuje se i za male i za velike bioreaktore. Reaktor se najpre ispere obinom vodom iz esme, zatim se napuni rastvorom za pranje koji se mea i zagreva. Pranje se vri u fazama:

pranje rastvorom 0,1-1M NaOH na temperaturi od 60 do 140 C nekoliko sati; pranje rastvorom 0,1 do 0,5M H3PO4 ili HNO3 na temperaturama do 90C manje odjednog sata; pranje rastvorima proteaza nekoliko sati.

Izmeu faza i na kraju procesa reaktor se ispira obinom ili demineralizovanom vodom.

25

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Automatsko pranje bioreaktora (CIP)

Pranje reaktora na istom mestu na kome i radi reaktor - CIP (cleaninig in place") je najee potpuno ili delimino automatizovano, pa je mnogo bre i lake u odnosu na runo pranje. Za automatsko pranje (sanitaciju) reaktor treba da bude dodatno opremljen (posebni ventili, specijalni rasprivai (brizgaljke), razmenjivai toplote sa pumpama), a rastvori za pranje se pripremaju u posebnoj zoni procesnog postrojenja - CIP kuhinji". Pranje se vri u nekoliko faza:

ispiranje alkalnim rastvorom; ispiranje kiselim rastvorom; ispiranje dejonizovanom vodom ili vodenom parom pod visokim pritiskom.

Da bi se obezbedilo automatsko pranje bioreaktora pratei procesni elementi (cevovodi, ventili, pumpe) moraju biti otporni na temperaturu sterilizacije i na sredstva (hemikalije) za pranje i sanitaciju. U praksi se rimenjuju 2 tipa bioreaktora:

bioreaktori za mikrobioloke procese gde su biokatalizatori ive elije ili delovi elija bioreaktori za enzimske procese u kojima se transformacija supstrata vri pomou enzima
Glavni zadatak bioreaktora je da obezbedi optimalne parametre okoline (temperatura, pH. meanje, aeracija) za rast mikroorganizama, sintezu proizvoda odnosno za aktivnost i stabilnost enzima. Podela bioreaktora za mikrobioloke procese

1. Prema nainu uzgoja mikroorganizama:

Submerzni (dubinski), Povrinski (emerzni), Bioreaktori sa vrstom i poluvrstom hranljivom podlogom.

2. Prema reimu rada:

Diskontinualni (arni), Polikontinualni (ciklino-arni), Kontinualni.

3. Prema vrsti biokatalizatora (mikroorganizmi, tkiva biljaka ili ivotinja, delovi elija viih organizama), 4. Prema prisustvu kiseonika u toku procesa, 5. Prema konfiguraciji posude bioreaktora:
sa mehanikom mealicom, bez mehanike mealice.

26

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Podela bioreaktora za enzimske bioprocese Prema nainu rada i protoku tenosti na:

Homogene i heterogene, Diskontniialne i kontinualne, Suspendovane i imobilizovane, Sa idealnim meanjem i klipnim protcanjem.
Submerzni bioreaktori se karakteriu osobinom da se meusobna povrina kontakta gas-tenost stvara i odrava unoenjem spoljne energije za meanje. Prema nainu unoenja spoljne energije dele se na:

Bioreaktore sa mehanikim meanjem, Bioreaktore sa prinudnim cirkulisanjem pomou pumpe i Bioreaktore meane pomou vazduha pod pritiskom.
Kod povrinskih bioreaktora mikroorganizmi se nalaze na povrini hranljive podloge ili stalno ovlaenoj vrstoj podlozi. Aeracija se obavlja strujanjem vazduha preko povrine tenosti ili suprotno u odnosu na oroavanje vrstih nosaa sa hranljivom podlogom. Dele se na:

Bioreaktore sa vrstom ili poluvrstom hranljivom podlogom, Bioreaktore sa plitkim tavama (slika 7), Bioreaktore sa nepokretnim slojem, Biorektore sa biofilmom, Bioreaktore sa obnavljanjem kontaktne povrine.
Ovi bioreaktori su nali primenu kod uzgoja viih gljiva, kao i kod primene plesni kao proizvodnih mikroorganizama. U praksi se koriste najvie bioreaktori sa plitkim tavama. Rast mikroorganizama (plesni) se obavlja na povrini tenosti koji je ogranien brzinom difuzije kiseonika. Tave su postavljene jedne iznad druge u sudu koji moe da se sterilise. Vazduh struji iznad povrine tenosti na kojoj raste mikroorganizam i tako se snabdeva potrebnim kiseonikom.

Slika 7 Bioreaktor sa plitkim tavama

27

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Slika 8 Shema tretmana otpadnih voda sa ulogom bioreaktora

28

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

4.

AKTIVNI MULJ

Proces aktivnog mulja danas predstavlja najrasprostranjeniji bioloki postupak za preiavanje otpadnih voda. Prvi put je realizovan u Hjustonu 1916. godine za preiavanje sanitarnih otpadnih voda. Kasnije je poeo da se primenjuje u Engleskoj i drugim evropskim zemljama. Proces aktivnog mulja spada u aerobne procese biolokog preiavanja otpadnih voda jer se odvija pomou aerobne mikrobioloke populacije. Savremeni postupci aktivnog mulja mogu se primeniti za uklanjanje azotnih materija iz otpadnih voda.

Slika 9 Shematski prikaz aerobnog biolokog procesa

Tehnologija preiavanja otpadne vode se sastoji od tri osnovne operacije aeracije, taloenja i reaeracije mulja: ija ulazne otpadne vode sa povratnim aktivnim muljem, Zadravanje do dobijanja preiene vode, Taloenje i odvajanje faza preiene vode i mulja, Preiena voda se isputa i Reaeracija mulja iz talonika sa isputanjem vika mulja u aerobni stabilizator Mikroorganizmi, uglavnom bakterije, protozoe i metozoe nalaze se na elatinoznim pahuljicama mulja u bazenu za aeraciju, gde se uz pomo kiseonika u procesu metabolizma mikroorganizama obezbeuje razgradnja supstrata-organskog zagaenja. Izdvojeni mulj u taloniku se vraa u cirkulaciju.

Slika 10 - Uklanjanje organskog zagaenja iz otpadne vode aerobnim organizmima

29

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Parametri za projektovanje i kontrolu procesa akitvnog mulja su: optereenje aktivnog mulja, starost mulja i hidrauliko vreme zadravanja, srednje vreme zadravanje elija, protok recirkulisanog aktivnog mulja i drugi procesi. Optereenje aktivnog mulja se definie kao odnos hrane prema biomasi. Najee se izraava kao F / M (food/mass). Optereenje predstavlja odnos izmeu hrane koja ulazi u bioloki reaktor i mase mikroorganizama u bioreaktoru izraene kao masa suspendovane supstance aktivnog mulja (MLSS). MLSS se sastoji uglavnom od mikroorganizama, nerazgradivih suspendovanih estica, organskih supstanci i drugih inertnih supstanci. Mikroorganimi koji ine MLSS su izgraeni od 70-90 % organske supstance i 10-30 %neorganske supstance. Vrednost optereenja aktivnog mulja se moe izraunati na sledei nain:

F /M =

BPK 5 , gde su: MLSSiliMLVSS

F / M - odnos hrane prema mikroorganizanima, kg BPK 5 po danu po kg MLSS

BPK 5 - dnevna bioloka potreba za kiseonikom, kg/d

MLSS - suspendovana supstanca aktivnog mulja u bioinom bazenu, kg MLVSS - volatilna suspendovana supstanca aktivnog mulja u bioaeracionom

bazenu, kg Optereenje aktivnog mulja varira u zavisnosti od tipa postrojenja. Prema optereenju, proces aktivnog muljae moe klasifikovati u sledee kategorije:

Konvencionalni Visokooptereeni Niskooptereeni

Starost mulja predstavlja vreme u toku kog su estice suspendovane supstance aktivnog mulja podvrgnute aeraciji. Na osnovu starosti mulja definie se koliina aktivnog mulja koju je potrebno odravati u biolokom reaktoru da bi sistem funkcionisao optimalno. Starost mulja se kree u opsegu od 3,5 do 7 dana za konvencionalan proces aktivnog mulja. Optimalna starost mulja varira u svakom postrojenju u odreenim uslovima i mora se eksperimentalno odrediti. Starost mulja se moe izraunati na osnovu mase volatilne ficije suspendovane supstance aktivnog mulja MLVSS, ili na osnovu mase ukupne suspendovane supstance MLSS, aktivnog mulja. MLVSS preciznije odreuje bioloku masu od ukupne MLSS. Starost mulja se izraava u danima, a vreme aeracije u procesu sktivnog mulja se kree od 3 -30 sati.

30

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Starost mulja se izraunava:

G
G - starost mulja,

SSuaeraciji , gde su: SSulaza

SSuaeraciji - MLSS ili MLVS, kg

SSulazna - suspendovana supstanca koja dnevno ulazi u sistem, kg/d

Protok recirkulisanog aktivnog mulja predstavlja recirkulaciju aktivnog mulja, koja se vri radi odravanja optimalne koliine suspendovane supstance u sistemu. Proraun recirkulisanog aktivnog mulja se bazira na rezultatima 60-minutnog testa taloenja. Zapremina mulja koja se taloi u jedno-litarskom ili dvo-litarskom cilindru predstavlja procenat mulja koji bi se taloio iz zbirnog toka ulazne otpadne vode u postrojenje i recirkulisanog aktivnog mulja iz sekundarnog talonika. U procesu konvencionalnog aktivnog mulja recirkulisani tok (RAS) obino iznosi 20-30 % od dnevnog protoka u postrojenje. Protok se izraunava:
1000 Qr = ( SV ) (Q + Qr )

Qr =
1000 - faktor, mg/l

( SV ) Q , gde su: 1000 SV

Qr - protok recirkulisanog mulja, m3/d

Q - ulazni protok u bioreaktor, m3/d

SV - zapremina istaloenog mulja, mg/l

Ureaj za peiavanje otpadne vode aktivnim muljem

BIOTIP max je konvencionalni ureaj za bioloko peiavanje otpadnih voda.

Proces preiavanja je sa povratkom ili bez povratka aktivnog mulja. Aeracija je izvedena aeracijskim granam koje osiguravaju dobro meanje u svim delovima bazena. Ovaj ureaj se sastoji od: prostora za smetaj postrojenja za fino mehaniko proiavanje otpadne vode, bazena za dodatnu denitrifikaciju, bioareacijskog bazena, sekundarnih talonika, skladita - uguivaa mulja, prostora za srnetaj strojne dehidracije mulja, kanala za postavljanje merne opreme. Princip rada ureaja Svea voda ulazi u kompaktno postrojenje za mehaniko preiavanje vode, gde se ukljanjaju krute supstance kao to su pesak i mast koji se odlau u komunalne kontenjere. Mehaniki preiena voda dolazi u bazene za dentifikaciju u kojima se voda intenzivno mea u anoksinim uslovima nakon ega prelazi u aeracijski bazen. U otpadnu vodu se intenzivno uduvava komprimovani vazduh kroz membranske aeratore

31

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

koji stvaraju mehurie vazduha. Otapdna voda se mea sa mehuriima vazduha i na taj nain se voda obogauje kiseonikom. Meavina otpadne vode, mehuria vazduha i mikroorganizama prelazi u sekundarni talonik gde se aktivni mulj odvaja od izbistrene vode koja odlazi u prelev. Iz sekundarnog talonika se pomou pumpi u aeracijski bazen prebacuje i istaloeni aktivni mulj kojega ine flokule mikroorganizama (bakterije, alge, protozoe). Mikroorganizmi za svoj ivot trebaju branu i kiseonik. Hranu uzimaju iz otpadne vode (organske materije) i na taj nain je preiavaju, a kiseonik dobijaju iz vazduha koji se uduvava u vodu. Aktivni mulj se ponovo vraa u aeracijski bazen i time se proces kontinuirano obnavlja. Izbistrena i bioloki proiena voda odlazi u kontrolno memo okno i dalje u recipijent. Nakon odreenog vremena deo mikroorganizama umire i stvara se inertna biomasa ija se koncentracija u otpadnoj vodi poveava. Meutim, proces je tako dimenzionisan da se ta biomasa dodatno obogauje kiseonikom i mineralima i proces se vodi do faze endogene respiracije. Time se smanjuje volumen vika mulja i potreba izvlaenja i dehidratacije vika mulja se produuje na due vreme. Izlazna voda ima manje od 25 mg (5)/l to ini stepen preiavanja vei od 95% razgradnje organske materije. To se postie dimenzionisanjem aeracijskog bazena na optereenje volumena manje od 0,25 kg (5)/m3, d, zadravanjem vode u sekundarnom taloniku veem od 4 sata i unoenjem kiseonika od najmanje 2,5 kg O2/kg (BPK5). Izlazna voda zadovoljava: (BPK5) manje od 25 mg O2/l, KPK manje od 125 mg O2/l, nerazgradive materije manje od 35 mg/l, ukupni fosfor manje od 2 mg P/l, ukupni azot manje od 15 mg N/l. Ovaj ureaj se primenjuje u industriji, gradovima i naseljima.

Slika 11 Postrojenje za preiavanje otpadne vode aktivnim muljem

32

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

ZAKLJUAK
Problematika odlaganja fekalnih materija, kao i preiavanja komunalnih otpadnih voda je sve vei problem urbanih sredina kod nas. Malobrojna izgraena postrojenja u Srbiji imaju itav niz problema kao to su: uspostavljanja odgovarajueg funkcionisanja, izmene opreme tokom projektovanja i izgradnje, nabavci rezervnih delova, servisiranju opreme, nabavci repromaterijala, formiranju odgovarajuih slubi analitike kontrole, nabavci savremene opereme za laboratorije i slino. Stanje na postrojenjima u Srbiji je takvo da postoji vie tehnolokih pravaca u reavanju problematike preiavanja otpadnih voda, a ne samo razlike u postavljenim tehnikim reenjima i opremi, to jako oteava bilo kakvu koordinaciju i objedinjavanje problematike na nivou Srbije. Tehnoloka reenja na postrojenjima su uobiajeno solidno postavljena, osim generalne primedbe da nedostaje tercijarna obrada na svim poseenim i opisanim postrojenjima. Tehniki deo kod postrojenja, pre svega u vidu kvalieteta ugraene opreme, funkcionalnosti pojedinih delova opreme u realnim uslovima, kao i mogunosti zamene uvozne opreme i delova domaim, je mnogo vie problematina. Problematika otpadnog mulja sa postrojenja za preiavanje otpadnih voda je kod nas znaajnio zanemarena u praksi, iako predstavlja veoma znaajan problem u celom svetu. U tom smislu, znaajno mesto zauzimaju bioreaktori, jer je njihova namena viestruka. Naroito su pogodni za: proizvodnju proteina odreene vrste elija, proizvodnju hrane, nekih farmaceutskih proizvoda (antibiotika, vitamina, steroida) i organskih jedinjenja, degradaciju zagaivaa iz otpada, otpadnih voda i izduvnih gasova, obnavljanje zemljita, proizvodnju energije i korienju mikroorganizama kao katalizatora u organskim reakcijama. Izmeu 150 i 200 litara na dan, koliko je proseno hidrauliko optereenje po ekvivalentnom stanovniku u Evropi danas, "proizvede" na postrojenjima za preiavanje otpadnih voda oko 5 litara tenog otpadnog mulja na dan. Za naselje kapaciteta 50.000 ES to iznosi 250 m3 na dan. Nedeljno to je zapremina jednog olimpijskog bazena. Ova koliina opominje da se problem tretmana otpadnog mulja sa postrojenja za preiavanje otpadnih voda ne sme zaobilaziti, niti minimizirati i pokrivati nekim polureenjima i pretpostavkama da e se za mulj prosto grabiti okolni poljoprivrednici. Tercijalna obrada, makar nivoa korektivne obrade, ili pojedinane dorade parametara, sve vie dobija na znaaju, obzirom na sve vei problem vodosnabdevanja na celoj planeti, pa i kod nas.

33

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

Ne samo da Srbija nije prebogata vodama, nego jo i degradiramo svakodnevno i ono to imamo. Tercijalna obrada mora imati svoje zaslueno mesto u svim razmatranjima prilikom projektovanja, pa makar bila i na postrojenju za preiavanje komunalnih otpadnih voda malih kapaciteta. esto se problematika evakuacije efluenta u recipijent, preko obradivog zemljita, i problematika navodnjavanja istog tog obradivog zemljita, zasebno analiziriaju i reavaju. Voda se nepotrebno dva puta transportuje preko istih obradivih povrina, ime se izuzima iz korienja deo obradivog zemljita, a takoe se i znaajno dupliraju direktni materijalni trokovi, koji predstavljaju sumu trokova evakuacije efluenta u recipijent i trokova zahvatanja vode za navodnjavanje poljoprivrednog zemljita. Stoga je neophodno problematiku voda na jednom podruju kompleksno sagledavati. Nije ni ekonomski, a ni ekoloki, opravdano parcijalno reavati evakuaciju preienih otpadnih voda i navodnjavanje u poljoprivredi, kada se ova problematika preklapa na istom podruju. Kada se sagleda problematika rada postojeih postrojenja za preiavanje otpadnih voda kod nas, kao i problematika naselja bez postrojenja za preiavanje, moe se izvesti zakljuak da je neophodno pristupiti odreenoj standardizaciji postrojenja za preiavanje komunalnih otpadnih voda u Srbiji. Savet Evropske unije, preko usvojene Direktive Evropskog saveta iz 1991. godine, trebalo bi da bude i nae opredelenje, to bi u mnogome olakalo eventualnu tipizaciju izgradnje ureaja za preiavanje otpadnih voda.

34

MATURSKI RAD

MIROSLAV OLJAA

LITERATURA
1. Dr Dejan Lj., Aleksandar ., Branislav B., PREIAVANJE OTPADNIH VODA,

Graevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1995.

2. Mr Pavle B., Miroslav M., Mr Duan B., Zorica P., Dr Aleksandar B., PRERADA KOMUNALNIH KRITIKI OTPADNIH RADA VODA, TEHNOLOKO TEHNIKI KARAKTERISTINIH POSTOJEIH PRIKAZ I OBJEKTA, OSVRT

DAVANJE OPTIMALNOG PREDLOGA SISTEMA-OBJEKATA ZA PRERADU KOMUNALNIH OTPADNIH VODA, SA ASPEKTA ZATITE VODA, VAZDUHA I ZEMLJITA, NASELJENIH MESTA REPUBLIKE SRBIJE, Ministarstvo zatite

ivotne sredine Republike Srbije, Beograd, 1999.

3. Prof. Vladim R., ANALIZA ZAGAIVAA VAZDUHA I VODE, grad, 1989. 4. Dr Ljiljana M., BIOLOKA OBRADA OTPADNIH VODA, Beograd, 2004. 5. Prof. dr imon ., Prof. dr Dragan V., Prof. dr Ivan G., Prof. dr Dragan M., IVOTNA SREDINA I NJENA ZATITA, Beograd 2007. 6. Prof. Dr Hajrudin S., AEROBNI SISTEMI ZA TRETMAN OTPADNIH VODA,

Univerzitet u Tuzli, BiH

7. http://www.interplan-eko.com/proizvodi/

35