T- G s ta n b u l B e le d iy e s i

Neriyatndan

F ^ M U I E

Yazan

]P O K O ^^

--

stanbul
BE LED Y E MATBAASI

1947

^ o .
stanbul belediyesi Neriyatndan

STAM BU l.^ A a is f im .0

YaKan x ,a :z ;] [ M d p o r o i t

[strtulllll
HEI.KDYK M A T B A A SI

1947

KK BR BALANGI
* stanbula ait baz eski kitaplar ve bilhassa tarihleri kartrrken vaktile devlet adamlarmzn nasl lm ve nereye gm lm olduklarm okuduka bende bunlardan hi olmazsa padiahn mhrn, yani mutlak vekletini haiz olarak memleket mukadderat zerinde iyi ve son devirlerde ekseriya kt roller oynam bulunan Sadiazam lar sraya koymak iin bir merak hasl oldu Tatil gnlerinden fajrdalanarak insan gerekten ilgilendiren bu ile uratm.

Eski devlet adamlarndan ve sadrazamlardan harp meydanlarmda lenler ve nailar ldkleri yerde kalanlar vardr; fakat stanbulda gml olan'ar da oktur. Dunlan aramak hususunda Hadikatl Cevami iime ok yarad. Fakat .sadrazamlar aarken karma baka devlet adanlan, mesel Sadaret kaymakamlar, Derya kaptanlar ve Kubbe vezirleri de kt. Bunlar da feda edemedim : Hepsinin bir cetvelini yap tm; nasl lm ve nereye gm lm olduklarn tesbit ettim. Sonra da lunlarm yapt iler hakkndii mahfazalm biraz tazelemek iin tarihleri kartrdm; hayatlarnn dikkat ekici olaylann maalesef bu hepsinde yoktur isimlerinin yanna yazdn; bu, deta kk bir eser oldu. Bugn, azametli ve dnyaya meydan okumu bir imperatorluun eski payitahtnda yatan devlet adamlarmz kim lerdir? diye bir sual irad edilse, bilginler dahi buna birdenbire cevap veremez; dnmek ve aramak lzmdr. Bu itibarla hazrladm cetveli ve malmat tarih srasile vatandalarma sunma, gazeVelerirnzden biie neretmei dndm. Tarihilikte olan alkam , kendi tarihimizi ok sevmek, bu mevzuda ne bulursam okum aktan ibarettir. Bilgilik iddiasnda olm a dm iin, byle topladm malmatn nerine uzun m ddet cesaret edemedim. Fakat geenlerde Fransz edibi mehur Anatole Francem kendi hayatndan bahseden kk bir eseri elime geli. Bu zal kitabnn balangcnda diyor ki : hsanlarm en iyisi ve en limi olan Msy Litte lgat sahibi her ailenin bir evrak hzinesi ve bir manev tarihi olmasn ister ve yle derdi : Kuvvetli bir felsefe bana gelenei ve m uhafazakrl ok sevmei rettii zamandanberi O rtaada burjuva ailelerinin ev hayatlar iinde Ijellibal olaylar yazmaa mahsus ve ailenin devam nddetince evlda intikal edecek bir takm kk defterler lutmadklarna ok acmmmdr. indeki notlar istedii kadar ksa olsun. Bu

()

3 -

HIZIR BEY stanbul felholrunca Fatihin buraya kad nasbcttii zattr. Hadikatlcevamiin beyaiDia g^re, bu Hzr Bey mehur ve maruf iilemadat Celleddin Efendinin oludur. Celleddin Efendi de mehur Nasreddin H ocanm oludur ve Akehirde medfundur. Hzr ley ok limdi; Arabistandan Edirneye gelen bir Arap limini mnakaada malbettii cihetle, FaLih kendisini ok severdi. Hzr Bey 863 (M. 1458) tarihinde lmtr. Zeyrekte bir rnesit yaptrmU. Bu mesidin ad ( Hac Kadm ) mesididir. Bunun sebebi de hac olan bir kadnn o civarda bil hamam yaptrarak me.sidin suyunun fazlasn hamama satn alnasdsr, Hzr Beyin mezar bu mesidin yanndadr.

MEHMET PAA, RUM atih vezirlerindcndir ye Fatihin baz seferlerinde hazr bulunmutur. skdarda kendi adn tayan camiyi bu zat yaptrmtr. stanbulda fetihten sonra yaplan i!k cami ya budur, yahut da Mahmutpaa camisidir. Bu husustaki bilg-iler birbirini tutmamaktadr. Rum Mehmet paa 875 te ( M. 1470 ) idam olunmu ve camisinin avlusundaki trbeye gm lm tr. Cam ide, trbede harap bir haldedir.

5 -

M A H M U T PAA atihin en mehur Sadrazamlarndan ve Osm anl tarihinin en muvaffakyetli vezirlerindendir. Srbistan fethini bu zat tamamlam, Herseki alm, zornikte Macar Kiraln firara mecbur etmitir. Bu muvaffakiyetlerinden sonra birinci azlinin sebebi Konya seferlerinde Karam anolu hanedanna kar yumuak hareketidir, iki sene mzul kaldktan sonra tekrar sadarete gelmi ve bu sefer de Uzun H asan takibe lzum olm adm Padiaha syledii halde, hasm lannm aksi iddialar zerine azledilmitir. Mahmut Paa, Konya valisi olan ehzade Mustafa ld zaman Padiah taziye iin stanbula gelmiti. H asm lan tekrar ikbal yerine gemesinden korktular; Padiaha, paann ehzadenin lm nden sevinmi olduunu sylediler. Mesele derinletirilince, o vakitki det zere tutulmas lzm gelen matem zaman gem edii halde, paanm matem elbisesini kararak atran oynad grld; bu hal Fatihin gazabna kfi geldi. dam olunarak Camisinin yannda yaptrm olduu trbeye gm ld ; 878 ( M. 1473 ) .

Mahmut Paanu yaplrd mehur cami o semte adnm verilmesine sebep olmutur.
-

M EH M ET PAA, KARAM ANLI atihin Sadrazamlarm dandi'. Fatih ld zaman Sadrazam olan, bu zatti. Padiahn vefat haberini gizliyemedi. Aker ihtilt elti; ekavet oca parlad ve kendi de katolundu : Hicr 856 (M. 1481). Kukapdaki mehur Nianc camisini yaptran Mehmet Pca budu. Kendi de bu camiin yannda gm ldr.

... 7 S N A N PAA, H O C A stanbul kads Hzr Beyin oludur. Pederinden ve zamann mehur hocalarndan ders almtr. Fatihe muallim, nedim ve sonra da vezir olmutur. Bir rivayete gre Mahmut Paann ikinci azlinde pek ksa bir mddet Sadrazamh da vardr. Tahminen Hicretin 900 zc senesine doru lmtr, Eypte trbe civarnda gm ldr.

DA VUT PAA atih vezirlerinden ve kinci Beyazt sadrzam larndandr. Sadareti tam on be sene srmtr. Vazifesini muvaffakiyetle yapmtr. Azlinden sonra Dim etokada ikamete memur oldu. Topuluktaki mahareti mehurdur. Davut Paa Silivrikapya giden caddede mehur Davul Paa camii ile bir medrese, bir mektep, bir imaret ve bir tabhane yaptrmtr. Bu manzume de eski bidelerimizdendir. Davut paa kendi trbesini dc caminin mihrab nne yaptrm ve vefatnda (H . 902. M. 1498) na staubula getirilerek trbesine gm lm tr. Cam inin kaps zerindeki arapa tarih manzumesi mehur eyhlislm bni Kemalin olduu gibi trbenin kitabesini de bu zat nazmetmitir. Caminin iindeki btn yazlar hattat eyh H am dullahndr. Maalesef btn bu manzume pek haraf bir haldedir. Abidelerim izin korunmas hususunda gecesini gndzne katark alan ve didinen yksek bilgi nimiz Esat Serezli kendi gayreti ve stanbulu Sevenler Kurumunun teebbs zerine Evkafn harekete geerek bu manzumeyi pek yaknda tamire balyacan bize bir yazsnda tebir etmektedir. Davut paa ok zengindi. Emvalinden Kazaskere resm ksmet harc olarak be yz ake verildiini tarihler yazyor.

9 -

MESH AL PAA, MESH PAAY EVVEL kinci Bayezit vezirleindendir. Netayiclvukuatm sylediine gre Fatihin son zamanlarnda bu zatn serdarhiyle Rodos kalesi muha sara olunmu idi. Fakat Mesih Pasa : Mallar devlete aittir; garat olun masn diye dellllar ile nida ettirdiinden muhasarada muvaffak olama mtr. Mesih Paa 907 (M . l'O l) tarihinde Galatada bir yangnn sndrlmesine nezaret ederken bulundu atdan yere derek aya krlm ve bu yaradan lmtr. Murat Paa camisinde mihrap nne gmlmtr.

10

H SEYN PAA
kinci Baye/t Sfidrzainlan n dan dr. _sindc g m ldr. 907 ( M . 1501) senesinde Mesih Atik A li Paa camiPaann vefatndan sonra Sadrzam o lm iu r,

11 BAL PAA ali Paa ikinci Bayezidin vezirlerindendir ve damaddr. 910 (M . 1504) tarihinde lm ve Hrkaierif civarnda Hsrev Paa ars denen yerde yaptrd Bii Paa camisi avlusuna gmlmtr. Zevcesi yani Bayezidin kz H m a sultan da burada gm ldr. Camiyi Bali Paa yaptrmaa balam, fakat zevcesi tamamlatmtr. Mimar Sinan Tezkeretlbnyannda bu camiyi kendisinin yaptn sy lyorsa da kendi devriyle ina devri tarihi birbirini tutmaz. Bilginleri mizin kanaatince Sinan burasn sonra tamir ve ihya etmitir.

12

DAVU T PAA Bayezit nianclarindan (K ara nianc) denmekle mehur olan Davut Paadr. skdarda ar iinde camisi vardr. 911 (M . 1505) tarihinde Gekbuzede vefat etmitir. Mezar oradadr.

j kinci

13 M USTAFA PAA, K O C A kinci Bayezidin son zamanmda bir sene kadar. Sadrazamlk etmitir, slanbulda maruf camisi vardr ve caminin bulunduu semt kendi adini tamaktadr. R

Koca Mustafa Paann Bayezidi Veli tarafndan Avrupaya gnderilip kyafetini tebdil ile ehzade C ene yaklat, onun hizmetine girdii ve ehzadej/i zehirli ustura ile tra ederek ldrd bir rivayet olarak sylenir; hatt Sadrzam l da bu hizmetine borludur diyenler vardr. Mustafa paa Yavuz tahta kmadan evvel aabeyisi ehzade Ahmedi padiahla getirmek istiyordu. Bu sebeple Yavuz onu padiah olur olmaz Bursada idam ettirdi ( H. 918, M. 1512). Ba/ rivayetlere g-re na bir ple atld. Y an i cesedinin Istanbuldaki camisine gnnilip gm im edigi bilinmemektedir. 14 MEHMET PR PAA annn Sleyroaun ilk sadzam idir; Y avuzun da son sadrzam idi. Yeni padiahn bir m ddet vezirlii:i yaptkta som a Kanun bit n kendisine : Bir mutemedim var; onu byiik bir yere getirmek istiyorum. Ne yapaym ? Diye sorunca, ok hassas ve zeki olan Piri paa : Veziriniz yapnz. Diyerek ekilmi ve Kanun cok memnun olarak vezarete Makbul brahim paay getirmitir, Mehmet Piri paa lim ve fzl bir vezir idi. Yavuz Sultan Selim gibi hiddetli ve iddetli bir padiaha uzun yllar, muvaffak olmak artiyle, hizmetler etti. Haskyde Piri paa mescidi ile br hamam, Zeyrekte de (Soukkuyu camisi) denen camiyi yaptrmtr. Cam inin bu ad alnas, altnda byk bir sarn bulunmasndandr. Piri Paa, 940 (M. 1533) tarihinde lm ve Silivride bakaca yapfv olduu caminin yannda gmlmtr.

- 15 MUSTAFA PAA, PLAK anun devri kaptanlarndandr. Bu zat Bosnal imi. G rd mhim bir i yoktur. (Plak) sznn arnavuta ihtiyar demek oldnunu Sicilli O sm an yazyor. 940 (M . 1533) senesinde lerek Fypte yaptrm olduu trbeye gm lm tr.

16 -

BRA HM PAA: M AKBUL anuui Sleyroann on sene i banda kalan (makbul) kelimesini (mfiklul) okuyanlar da vardr. , s adrzamdr,

...

10

Padiah ok sevdii -ve aslnn nc oldut birez kark oian bu adam enderun aalndan birdenbire sadarete getirmitir. Selefi Mehmet Piri paa idi. Bu zata ait olan ksmda mhr hmayunun brahim paaya ne ekilde verildiini yazmtm. Aslnn hristiyan olduuna phe bulunmayan brahim paa Osmanl (arihinin muvaffakiyetli sadrzam larndandr. Msrda byk hizmetleri vardr. Fakat padiahtan grd tevecch hazmedemedi; mard, 942 (M. 1535) senesinde ber mutat sarayda misafir kald bir gece boduruldu ve na O km eydannda Canfeza zaviyesindeki sofaya gm ld ve yerine Ayas paa getirildi. slanbulda Sultanahmette ykl mas bir ok mnakaalara yol aan hapishane bu zatn kona idi. Kendisi ziynete merakl olduu iin BizanslIlardan kalma ve ganimet olarak getirilen baz heykelleri teye beriye diktirince zamann air lerinden biri u beyti sylemiti ;

l.)ii brahim net bediri cihan Y eki bt ikenii ye k i biit nian

Hadikatlcevam i. A li merhumun (Vlehasinledep) nam tarihine atfen brahim paann divan kurduu zaman bir taraftan i grrken bir taraftan da iki ierek saz aldrdn yazyorsa da bu halin doruluu pek phelidir. 17 PAA

HSREV

anunnin kubbe vezirleirndendi. Bir gn padiahn huzurunda sadrazam Hadm Sleyman paa ile atta padiah her ikisini de azletti. Bundan Hsrev paaya vehim geldi ve azna yemek koymaz oldu; yani alk grevi yapt ve sekiz gn senra da ld. ( H . 952, M. 1519).

Hsrev paa Yenibahede Hsrevpaa arss denen yerde mimar Sinan tarafndan yaplm olan trbeye gmlmtr. Bu trbe Sinann en gzel, en kymetli eserlerinden biridir; fakat harap olmaktadr. Pecrelerini gvercinler sarmtr; iinde mezardan eser kalmamtr.
-

18

H A Y R E D D N PAA, BARBAROS ilesi Vardar Yenicesinde oturan Trklcrden olup sonra zmir civa rna giden, burada denizcilie balyan ve uzun seneler Akdenizdeki Hristiyan korsanlarna dehet saldktan, Cezairi ele geirdikten sonra 940 (M. 1533) senesinde Istanmula gelip hizmetlerini Kanun Sleymana

arzeden mehur Trk kaptandr. K an tn kendisini Kemanke Ahncl bey zerine derya kaplan yapmtr. O n sene sren bu hizmet esnasnda Barbarosun yapt byk savalar, byk iler pek malmdur. Istanbulda ecelile lm, Beiktata mimar Sinan tarafr.dan yaplm olan gzel trbeye gmlmtr. u cmle vefatna tarih dmek tedir : Mate Reislbahir 953. Barbarosun lmnden sonra derya kaptan nasbedilen zat b j k Sokulludar. 19 -

H SEYN PAA, LLA anun Sleyman vezirlerindendi. stabiiida eceiyle: vefcit etmitir. Eyiipte O laklarda sadrzam Mustafa paann bina eyledii ve ayn zamanda da .tekke olan ( Mustafa paa tekkesi camisi ) denen caminin kesinde bir sebil vardr ki bu Hseyin paann eseridir ve kendisi o .sebil iine gmlmtr.

20

S N A N PAA. KAPTAN anun devri kaptanlanndandr. 955 tarihinde Sokuliu Rumeli beylerbeyi olunca ondan inhill eden kaptanla tayin olunmutir. Sadrzam Rstem paann kardeidir, Beiktataki mehur Sinan paa camisini yaptran zattr. Eceliyle 961 (M. 1553) tarihinde lmtr. Bu srada yaptrmakta oldnu cami henz bitmemi olduu iin skdarda (Mihrimah camisi) anlusuna gmlmtr. u beyitle vefatna tarih drlmtr ;

D ald rahmet denizine kaptan,

901
-

21

AHM ET PAA, KARA anun Sleyman sadrzamlarjndandr. Bu zata (Tamvar fatihi Ahmet paa) dahi denir. Byk ve kuvvetli vezirlerdendir. ehzade Mustafann Rstem paa hilesile idam neticesinde Rstem paa sada retten azledilince onun yerine getirilmitir. Netayicl-Vukuata gre ehzade Mustafann idam ndan bir mddet sonra Y anboluda ortaya bir ahs karak kendisinm ehzade Mustafa olduunu iddia etmitir, . O srada Edirnede bulunan ehztde Beyazt bu ahs yakalayp yok etmise de Rstem paa taraftar olan harem erkn padiaha bu hdiseyi sadrzam Kara Ahmet paa yaptrd kanaatini vermilerdir.

.12

Padiah Rstem paaya iliniat ediyor ve onu gene iktidar yerine getirmek istiyordu. Sadrzam idam olundu ve Rstem paa tekrar sadarete geti. ( H. 962, M. 1554). Topkap camisi denmekle maruf cami Kara Ahmet paanndr ve mimar Sinan taraf^dan yaplmtr. Kara Ahmet paa bu camideki mstakil trbede medfundur. 8u zatn hayat hakknda stanbul An.siklopedisip.in 9 uncu fasiklnde ok etrafl ve gzel malmat vardr,
-

22

RSTEM

PAA

anunnin mehur sadrzam larndandr, ki defada on be sene sadrazamlk etmitir. Mihrimah sultann da kocas idi. Bit hikyesi mehurdur: Kanun bu zata kzn vermek istedii zaman uyuz illetine mptel olduu gibi bir pheye dm. Rstem paa o zaman Diyarbakr valisi bulunuyormu. Bu noktay tahkik iin padiah oraya kadar bir adam gndermi. Giden zat Rstem paa ile grrken yakasnda bir bit grm. Bit uyuz vcutta durm ad iin Rstem paann byle bir hastalkla mall olm adm a hkm ve avdette pad i ah tatmin etmi. Bu surttie Sultan kendisine verilm i. Hadikaticevami der k i: Bir in.sann talihi ak olduktan sonra kendisine bitten bile hayr geliri Rstem paann en fena notu hile ile Mustafa gibi gen ve cesur bir ehzadnein idamna sebep olmasdr. Bu ehzadenin idam, padiahn sevgili kars Hrrem sultandan olan olu kinci Selimi tahta karm ak iin Hrrem ile Rstem paa arasnda kurulan bir saray entrikas neticesidir. ( Merki R s te m ) mlesi bu idama tarih drmtr, Rstem paann Tahtakalede inileri ile mehur bir camisi vardr ki Sinan tarafndan yaplmtr. Zevcesi Mihrimah sultann da biri Uskdarda iskele banda, dieri Edirnekapsnda gene Sinana yaptrd iki camisi vardr. Bunlardan birincisine ( Mihrimah c a m is i), kincisine ( Edirnekap c a m is i) derler. Rstem paa 968 (M. 1560) senesinde ecelile lerek ehzade camisi avlusundaki trbesine gmlmtr.

23 -

BRAHM PAA, H A D IM anun Sleyman vezirlerindendir. Enderundan tu ile ra olmutur. A nadolu beylerbeyliinde, kubbe vezirliinde ve sadaret kaym akam lnda bulunmutur. Silivrikapnn tam karsnda yaptrd

in cami meluudur. Bu camiyi gene aym devrin sadrzam Makbul brahim paann camisi ile kantrmamaldr. Bu ikinci cami Topkapdadr. Hadm brahim paa fzan vaktine ok dikkatli imi. Bilhassa bunun iin caminin karsnda bir ev alp vakfederek iine iki yksek stun, bunlarn stne de makara ile hareket eden mteaddit kum saatleri koydurmu. Evdeki beki bu saatlerden ezan vaktinin g-eldiini anlaynca tahtaya vurur, mezzin de minareye karm. Hadm brahim paa 970 (M. 1562) senesinde vefat etmitir. Mimar Snann eseri olan caminin avlusunda st ak trbede m edfundui.

24
MEHMET PAA, ZAL
anun Sleym ann sil h la r la n n d a n idi ve d am ad y d. Eyiiple kciidi

1^ i.sTiile anlan mehur camiyi yaptrmtr. Zevcesile bu cami y.-nndaki trbede gm ldr. Vefat tarihi 970 (M. 1582) dir. Bu zatn zevcesile ayn saatte ldn Sicli O sm ai yszyo.
-

25

AL PAA, SEMZ anun Sleyman Sadrzam lanndandr. Msr Valiliinde bulunduk tan sonra 968 de Rstem Paann vefatnda Sadarete g-etirilmitir. Kendisinden sonra Sadrzam olan da Sokoliu Mehmet Paadr.

Hadikatlvzera diyor ki : Herkesi tatyibeden zarif ve nktedan bir vezirdi; uzunluu ve imanlyle bir daa benzerdi; bu sebeple altna ekilecek at zor bulunurdu. Surat ve s>fat kaba olduu halde, ruhunun hafif ve kendisinin ltifeci oluu akl sahiplerini hayrete d recek bir eydir. Semiz A li Paa Edirnedcki (A li Paa ars) n yaptrmtr. Karagmr'kteki Nianc camisi yanndaki medrese de onundur. Eceliyle 972 (M . 1564) senesinde lm ve Eypte trbenin bahesine gm lm tr.
-

26

M USTAFA PAA, N A N C I anun Sleyman zam annda Sadrzam brahim Paa Msra gider K ken yannda divan efendisi olarak bulunmu, sonra nianc olmutur Pek dirayetli bir zat olduu iin bir ok kanunlar ve nizamlar hazr lamtr. H adikat - l - cevaminin beyanna gre, devletin mhim bir mstear, divann pek emin bir direi ve zamann ricali iinde en kuvvetlisi idi. Bu zatn eserleri de vardr. (Mearici nbvve) nam ki-

14

lab Acemceden dilimi/.e vermi ve bu esere (T ab a k ll - mesaiik If derecatl - m enalik) adn vermitir. Ahlktan bahseden (M evahibl U allk f meratibl - a h lk ) adnda bir de lelifi vardr. Bir aralk iten ekilmise de kinci Selim Padiah olunca tekrar niancl-a getirilmitir Mustafa Paa 975 (M . 1562) tarihinde lerek Eyp civarnda ina ettirmi olduu ( Niancilar cam isi) ne g-mlmtr. Bu caminin yann da bir de mekiep ve eme vardr. Bunlar kinci Mustafann son zamanlarnda ve 1115 (M . 1703) tarihinde Sadrzam bulunan Ram i Mehmet Paa yaptrmtr. Bu Paann Fyp civarnda kendi adiyle ydolunan bir iftlii vard. Bu sebeplf o yere hl Ram: denmektedir.

27 SKENDER PAA anun Sleyman devrinde Bostancba, D o k fk in Mehmet Paann azlinden sonra da Msr valisiydi. kinci Selim zamannda Kbnsta Mog'o.'ann fethine memur olmu ve ot ada vefat etmftir; (978 W. 1570).

K anicadaki skender Paa camidini yaptr.-n bu oraya g m lm tr.

N a getiih'p

Hadikatlcevam iin beyanna skender Paa yaptrmtr. -

gre,

Gai< ta

Mevlevilianesini de

bu

28 -

PERTEV PAA I kinci Selim zamannda Hristiyan mttefikler ve bilhassa VenedikliI lerle vukubulan nebaht deniz muharebesinde Kaptan derya Ali Paann inhizam, ehadeti ve donanmamzn malbiyeti esnasnda yannda Serasker olnrak buluran Pertev Paadr. Pertev Paa l>u malbiyetten sonra kam, pek perian bir halde .stanbula gelince Vezirlik rtbesi alnmtii. I^r sene soiiia da, yani 980 (M . 157'2) tari> hinde lerek Eypte m'istakil tiirbe.sic g-Mijlmiitr.

29 -

H SEYN PAA, LLA, yohut T T N S Z I kinci Selim vezirlerindendir. Bu Padiaha ehzadeliinde lla olmu tu. Yeni Padiah onu A nadolu valisi yapt ve sonra da Kbrs m u hafzlna gnderdi. Bir aralk Rumeli beylerbeyilii de ederek nihayet Kubbe vezirliine alnd. Nekesliile mehurdur. 980 (M . 1572) sene sinde lerek Erikapya g^mlmtr.

15
-

30

PYALE PAA, KAPTAN anun ve kinci Selim zamannn mehur kaptanlanndandr. Kanun, bu zata muvaffakiyetletr. .e binaen, olu Sar Seiimn kzn ver mitir. Kasm paada ( Piyale camisi ) denmekle tannm olan mehur cami bu zatndr. skiidarda ( Tunus Ba- ) denen mzeyyen bahe de onun eseridir.

Piyale Paa, 985 (M . 1577 ) senesinde lerek camisinde m ihrabnn nndeki trbeye gm lm tr. C am i ok gzeldir, fakat ok haraptr. 31 -

M EHM ET PAA, SO K O LLU smanl tarihinin en anl bir simas ve Kanunnin kynelli bir veziridir. Bosnann elebipazar kazas nda Sokolvi kariyesinde dom u ve memuren orada bulunan Kapcba Murat Bey tarafndan, g'rlen istidad cihetiyle pederinden islenerek, slanbula gellrilni ve Enderunu hmayuna ra edilmitir . slanbula gelirken de mslman olmutur. Sokollunun ilk mhim vazifesi 953 senesinde mrimranlk rtbesiyle tyin olunduu kaptanlktr. Burade tersaneyi slah iin ok himmeti vardr. Sonra Rumeli valisi olmutur; Tamivar fethin de ok yararl grlm tr. 969 senesinde kendisine Ismihan Sultan verilmitir. 1972 de ikinci vezir nvaniyle Kubbe veziri olmutur. Sa darete 972 ( M, 1564 ) de Semiz Ali Paann vefat zetine getirilmitir.

Padiahla Avusturya seferlerinde bulunmu ve K anunrin vefatr.ca bu lm gayet meharetle gizlemi, sonra da kinci Selim tarafndan Sadarette braklarak bu Padiahn alt sene sren btn saltanat za mannda hep Sadrzam kalm, yani Osm anlln en erefli ve kudretli bir zamannda mlk ve milleti idare etmitir. nc Murat da ken disini Sadaretten ekmiyerek, evvelleri ok hmetle muamele ettii halde, sonralar tavrn deitirmitir. Sokollu Padiahn baz hareket lerinden zaten yeis iindeyken 987 ( 1579 ) senesinde istida vermek iin Divana giren bir meczup tarafndan hanerle katlolunmutur. Bu adam silhn koltuunun altna saklamt. Sokollunun biri A zapkapsnda, Kprbanda, dieri Sultaneimet civarnda iki camisi vardr. Bu ikinci cami kars smhan Sultan tara fndan yaptrld hlde kendi narniyle anlmaktadr. N Eypte camiye yakn olan yerde Sinann eseri olan trbesine gmlmtr. u beyitle vefatna tarih dmektedir : H km Hak ile ehit oldu Mehmet Paa

32 -

MUSTAFA PAA, LLA nc Murat devri sadaret kaym akamlanndandrr. kinci Selin zamannda am Virimian vc nc Murat zamannda da Acem seferi serdar idi. Bu srada mehur ldr muharebesini kazanmtr. Birinci Selimin saltanatnn balarnda Kbrs alan da bu Mustafa paadr. Kendisine (Kbrp fatihi Mustafa p a a ) dahi derler. Masfosa kalesi kumandan Bragodino usule mug-ayn- ola.ak slm esirleri kestir di^i iin Mustafa paa kaleyi zaptettii zaman b generali kalenin brcne astrmtr.

Lla Vlustafa paa Kanun Sleymanm oullarndan ehzade Bayezidin llas idi. Onvan buradan gelmektedir. Fakat Mustfifa paa kendi ehzadesine hiyanet ederek onun hareketini ehzade Selime haber vermekle felketine badi olmutur, Kenoisi Acem seferi serdarlndan Yemen fatihi Sinan paann isnadile azlohnduktan bir mddet sonra okollunun halefi olan sadrazam Ahmet psa vefat elti-i iin nc Murat niltihmayun itas usuln ve vezirzam nvann lvederek iia Mustafa paay sadece kaymakam yapt. Fakat aradan ay g-emeden Yemen fatihi Sinan paa yine sadarete getirilince, Mustafa p; a bu can dmanmn kendisine tercihine dayanan ad : Eyp trbesine giderek dnya elemlerinden kurtarlmas iin dva elli. Gariptir ki kon.'na avdet edince birdenbire ld. Baz mverrihler en byk emeline (y an i sadarete ) nail olamamasn ehzade Bayezide olan hiyanetinin cezas sayarlar. Vefat tarihi 987 (M. 1579) dur. Eypte Bostan iskelesi kaps iinde mstekil trbeye gm ldr.

33 AHMET PAA. A R N A V U T

nc Murat Sadrzanlarmdandr. Kanun zamannda Kapcbal, Yenieri aal, Anadolu ve Rumeli beylerbeylii vardr.

R.stem paa damaddr, yani Mihrimah Sultann kzile evlenmitir. okollunun katli zerine Sadrzam olm utur., H adikatlvzerann beyanna gre, yazlmaa, izilmee lyk hibir eseri, hibir ii yoktur. Dnceden ve zekdan mahrum olduu iin, hiddet ve iddeti kendisine sermaye edinmiti. Halbu i Peevli brahim Efendi adaletinden, insafndan, asl rvet alm adndan, bahsile kendisini metheder. 988 ( M. 1575 ) senesinde lerek Edirnekaps cami.sinde mektep yannda byk trbeye gmlmtr.

17

34 -

EMS PAA anun Sultan Sleym ana, kinci Selime ve nc Murada musa hiplik eden ve bu sonuncu padiah Osman sllesinden intikam almak iiu rvete altrd-n iftiharla syliyen bir vezirdir. Filhakika, Sokollunun cidd ve sk idaresinden sonra rvet, alp yrmt. Netayiclvukuat, rvetin aksam ve envain beyan admlimkndr, diyor. Gene bu kitabm K nhlahbardan naklen yazdma gre, vaktile Kastamonunda hkm darlk etmi Isfendiyar oullanrdc.n bulunan bu eosi Paa, bir gn yalsna gayet neeli gelmi. Kendisine bu neenin sebebi sorulunca : Bugn Sultan Murada bycek bir rvet kabul ettirdim. Badema bu lezzet Padiahlarn dim anda kalr ve devletin nizamn bozar. Bu suretle ecdadmn intikamn alm olurum. Demi. skdarn stanbula nazr olan ucunda kk, fakat ok gzel, Boazn incisi olan camiyi yaptran ve o semte ismini veren bu emsi paadr. Yapan da Koca Sinandr. emsi paa 988 (M. 1580) senesinde lm, camideki trbeye gm lm tr. Pek harabolan cami yaknda Evkaf tarafndan tamir olunmutur. Gariptir ki etrafndaki medreseler Belediyeye ait olduu iin, bunlar o harap hallerinde kalmtr.

FERDUN

35 AHMET PAA

kinci Selim devri vezirlerindendir. Niancl vardr. Sokollunun vefatndan sonra smihan Sultan bu Feridun paa ile evlenmitir. Mni ve air, divan sahibi olan Feridun paa 991 (M . 1583 ) sene sinde lerek Eypte mstakil trbeye gmlmtr.

36 -

O S M A N PAA. Z D E M R O L U tarafn temizleyip itaate aldktan sonra byk bir an erefle ve ok mkltla istanbula gelmi, Siyav paa zerine Sadrzam olmutur. Sadrzam ken rana ikinci bir sefer yapm ve hudutta lm tr. Cesaretile mehur bir vezirdir. Veaft 993 (M . 1585) seresindedir. Na bir sene sonra stanbula getirip A ta medresesine gmlmtr. Hadikatlcevminin beyanna gre, Osman Paa Yemendeki muvaf fakiyetinden sonra, o zaman Sadrzam bulunan Sokollunun gadrine

"

nc Murat zamannda evvel Yemeni ve bunu takiben Dastan

Fo. 2

18

urad iin bir sene Istanbulun dnda k ve yaz adrda oturmutur. Yemen seraskeri olan ve ( Yemen fatihi ) nvanm taknm bulunan Sinan Paa da Osm an Paaya garaz beslerdi. Yemen fatihi unvannn daha ziyade Osman Paann hakk olduunu yazan tarihler vardr.. 37 -

AL PAA, KILI Osmanl tarihinin en anl simalarndan b ii olan Kl A li Paann K alabriyal olduunu syliyenler de vardr. Denizci olarak yetimi olan Ali Paann asl ad Uiu A lidir. 977 ( M. 1569 ) senesinde K ap tan derya Mezzin zade Ali Paann Akdenizde, bata Venedikliler olduu hald, mttefik hristiya. donanmasna kar g-iritii savata yannda bulunan Ulu A liyi dinlememesi zerine en byk deniz hezi metine uradk. Ulu Ali bu bozgunda pek byk bir meharetle bir ksm donanmay kurtarabildi ve Istanbula getirdi. Bunun zerine Pa diah kinci Selim, Ulu adn Kla tahvil ile onu Kaptan derya yapt. Sadrzam olan Sokollunun himmelile ihyasma balanan yeni donan mann yaplmasna Kl Ali nezaret etli ve 16 sene sren Kaptanlnda bu donanm a ile Bahrisefit kylarnda byk zaferler kazand. 995 ( M. 1586 ) senesinde eceliyle vefat ederek Tophanede Mimar Sinana yap trm olduu camiin avlusuna g-mld.

38 -

CAFER PAA u zat, Kanun Sleymanm siltarlarndand; sonra Yenieri aas oldu. Sokollunun da damad idi. ( P ee v ) nin beyanna gre, Cafer Paann yazs Kanun Sleymanm yazsna ok benzediinden, Padiahn Siktuvar seferinde vefat esna snda Sokollu bu vefat haberini saklamak iin, hatt hmayunlar bir mddet Cafer Paa yazdrmtr . Cafer Paa 995 ( M. 1586 ) tarihinde lerek Eypte Kzlmesit ya nndaki trbeye gm lm tr. Cafer Paann burada bir medresesi ve yaptrd bir de zaviye vardr.

39 -

A H S A N PAA, KAPTAN l; Ali Paann vefat z-rine Kaptan olan nc Murat damad brahim Paa, bir m ddet sonra Sadarete getirilince, Kaptanla da bu Haan Paa tayin edildi. Marba sefer edip geldikten sonra 998 ( M. 1589 ) senesinde lmtr.

19

Hadikatlcevami, 6 ir yerde, bu zatn Gedikpaada yaptrd mekte bin altna, baka bir yerde de Kl A li Paann yanna gmldn yazyor. 40

AHM ET PAA, H A C I kinci Selim ve nc Murat vezirlerindedir. M keneren Konya valisi ve sonra da Rumeli beylerbeyi olmutur. Son hizmetleri kinci Selimle nc Muradn nedimlikleridir. Ya 100 mtecaviz olduu halde Padiahlarla beraber ava giderdi. D oanclkta ok mahir olduu iin kendisine ( D oanc Ahmet Paa ) dahi derler.

Oskdarda Doanclarda akrba camisi karsndaki hamam yap tran bu zattr. 996 ( M. 1587 ) senesinde lerek hamamnn yanmda yaptrm olduu trbeye gmlmtr. 41 -

V E Y S PAA, H O C A ; yahuf sadece H O C A PAA nc Murat vezirlerindendir. Bir ok memuriyetlerde ve bilhassa Msr Valiliinde bulunmutur. 999 (M . 1590) tarihinde idam edilmitir. Hoca Paa camisi namiyle maruf olan cami bu zatndr. Bir de Mesih Paa camisi yannda yaptrd mesit vardr. Kendisi bu mesidin mihrab nnde gm ldr. 42 -

MESH M EHMET PAA nc Murat sadrazamlarndandr. ( A t ) tarihinin beyanna gre bu zat ikinci Selim zamannda Kilerciba iken Kilr mire yand. Hem Msr nizamn sk tutmak, hem de kiler levazmn tedarik etmek iin Msra vali gnderildi. Ksa boylu, ok zayf ve irkin bir ikdamd; Msr ilerini yolunda greceini ve muvaffak olacan kimse zannet mezdi. Halbuki orada ok iddet gsterdi; be sene fermanferma oldu: Deheti (U rban ve tevaif serkeannn her birini birer ke giriz ile merub ve bakiyesini taziyanei tedib ile m erhub) etti. Yani Araplarn ve kabilelerin balarnda bulunan serkelerin her birini birer delie sokarak korkuttu ve tedbir kams ile rktt. Bunun zerine nc Murat zam annda ikinci vezirlikle Istanbula getirildi ve 993 senesinde sadrzam zdem irolu Osm an paa ran seferi seraskerliine gidince sadaret kaymakam ve Osm an paann vefatnda sadrzam oldu.

20

D rst bir vezir idi. 994 senesinde reisikttap Ham za efendinin tebdilini arzetti; padiah raz olmaynca ( istikilsiz sadarete taham mlm yoktur) diyerek istifa e tti. yle zannolunur k i, Osmanli tarihinin bu devrinde istifa eden biricik sadrzam bu zattr. Bu sebeple memuriyeti drt aydan fazla srmemitir. Vefat tarihi olan 1000 (1591) senesine kadar uzlette yaad. Vefatmda, Karagmrkte Hrkaierif civarnda yaptrm olduu caminin ki Mesihpaa camisi denir adrvan nndeki ak trbeye gm ld. Kendisinden sonra sadarete ikini defa olarak Siyavu paa gelmitir. 43 -

FERHAT PAA nc Murat zamannda bir ve nc Mehmet zam annda bir ki iki defa Sadrzam olmutur. B u Ferhat paa ile Yemen fatihi Sinan paa birbirlerine dmandrlar. Bu dm anln sebebi de nc Mehmedin babas olan on ikinci padiah nc Murat devrin de balyan ran seferinde Ferhat paann g-sterdii muvaffakiyettir. nc Mehmet pdiah da olunca o zaman muharebede bulunan Sinan paay azil ile sadaret kaym akam Ferhat paay Sadrzam yapt. Ferhat paa muharebeye kmak zere Rusua gitti ve muha rebe ile megul iken Sinan paa taraftar olan sadaret kaymakam brahim paa, Cigalazade Sinan paa, Cerrah Mehmet paa, eyhlis lm Bbstahzade, Rumeli kazaskeri mehur air Baki efendi birleerek; (Askerler Ferhat paay istemez ve kendisi Eflk beyi Mihal ile gizlice anlamtr) diyerek Padiah kandrdlar. Padiah Sinan paay tekrar sadarete getirdi; Ferhat paay idam iin adam gne erildi. Ferhat paa bunu haber aldndan mhr hmayunu Satc Vehmet paaya brakarak stanbula snd ve Eyp civarndaki iftliine akland. Padiahn validesi olan ve rvet almakla mehur buJunan Sayfiye adna birok hediyeler verdi, Valide kadn Padiahtan aff rnir bir hat almaa muyaffak oldu. Ferhat paann sadaret kaymakar^ brahim paaya da birok hediyeler verdii ve bunlar arasnda pek kytpetli bir haner de bulunduu tarihlerde yazldr. brahim paa bir taraftaj bu hediyeleri almakla beraber dier taraftan validenin ald hattn hilfna yeni bir hatt hmayun kartacak pek kymetli bir vezir ^n Ferhat paay kahpece idam ettirdi: 1004 (M. 1595). Ferhat paa Eyp kulluu karsnda hazrlatm olduu trbede gm ldr. Ekser tarihlerimiz Ferhat paay medih ve ok haris olan Sinan ^paay-zemmederler. Ferhat paa Sokollu gibi bir adamd; yazk k i ^ k fena bir zamanda ve kt bir ahsn yannda geldi derler. Bu zatn Kitihnkapda yaptrd gzel bir mescit vardr.

21

44

M E H M E T PAA, N A N C I u zatn dier ad da (Boyal Mehmet paa) dr. cnca Murat ve 'nc Mehmet devirlerinde nianclk ve reislkttaphk etmitir. Karag-mrkteki (Nianc) veyahut (Cedit nianc) ad verilen camiyi yaptran zat budur. 1004 (M. 1595) senesinde kubbe veziri iken lm ve camisindeki mstakil trbeye gmlmtr. 45 -

MEHMET PAA, LLA Mehmet sadrzamlarndandr. Saruhanldr. nc Murat nc ehzade iken onun hizmetinde bulunmutur. O zaman ad (Tekeli Mehmet avu) idi; gzel yaz yazard. nc Murat padiah olunca ehzade Mehmede de hizmet etmi ve onunla beraber Manisaya gitmitir. nc Mehmet tahta ktktan bir mddet sonra Lla Mehmet pray Sinan paa yerine sadrzam yapm ve kendisini ehzadelerden birinin kziyle evlendirmitir. Mehmet paann sadareti ok srmemi, divanda yahz bir kere bulunabilmi, kard bir irpeneden on gn iinde lerek Vefa camisi haziresine gm lm tr. Bir dier Lla Mehmet paa vardr ki birinci Ahmet vezirlerindendir ve mehur olan asl Lla Mehmet paa odur. Hakkndaki malmat sras gelince verilecektir. S iN A N RAA, 46 YE M EN FATH

nc Murat ve nc Mehmet devirlerinde be defa sadrzam olmutur. lk sadareti 988 (M. 1580) senesindedir. Sinan paa Kanun zamannda Msr mirimiran oldua cihetle 966 (M. 1558) sene, sinde l m utahhardan Yemende imamlk iddiasnda bulunan bir ahsa kar harekete gemitir. Fakat o daha Yemene varm adan evvel Habe beylerbeyi zdem irolu Osm an paa Yemeni temizledii halde (Yemen fatihi) unvann Sinan paa alarak Msra bu unvan ile dnmtr. Bu hareketler Kanunnin vefat ve ikinci Selimin tahta kmas sralarnda olmutur. Yine ayn devir sadrzam larndan olan Ferhat paann hal tercme sinde grlecei gibi, bu Sinan paa nc Mehmet zamannda kehdi zerine sadrzam yaplan Ferhat paann daha evvel Iraranda kazand muvaffakiyetleri kskanm akta idi. Kendisi sadrzam olduktan sonra muvaffakiyet gstermek emeliyle bir harp vesilesi arayordu, Bosna beylerbeyi Haan paann Macaritana yapt bir aknda ehit olmas

22

kendisine bu vesileyi verdi : eyhlislm Sadettin efendinin kar koymasna ramen Nemeye sefer ald. ( H. 1001, M. 1592 ). Bunun zerine Eflk voyvodas Mihal beyle B udan ve Erdel hkimleri isyan ettiler. Bu harp hakik bir sebebe dayanm yordu, lzumsuzdu; on be sene srd. ki taraf da kesin bir muvaffakiyet elde edemiyordu. A t tarihinin dediine gre Sinan paa bu zamana kadar byk bir harpte bulunmamt; nefsini de yormak istemezdi. Bir aralk harpten korkarak acele kamak istedi ve Tuna nehrini geerken tel ve heyecandan amura sapland. Bunu gren hamiyetli askerler serdarn bu ekilde esir dmesine raz olamyarak feday can edercesine ikdam ve himmetle onu kurtarmlar ve kar tarafta Rusuk yakasna geirmilerdir.

K endinin hod ii tebah oldu B ala batt rusiyah oldu.

Bu bizim iin byk hezimetti. Bu hadise zerine Sinan paa sada retten azledildi ise de Lla Mehmet paann vefatiyte yine ve beinci defa olarak sadrzam yaplmtr. Avusturya harbine nihayet, birinci Ahmet devrinde, sadrzam kuyucu Murat paa tarafndan yaplan (Zidvetorok) muahedesiyle son verilmitir. (Murat paaya baknz). Sinan paa beinci sadaretinde drt ay kadar kalp padiah bir cok aldattktan sonra 1005 (M . 1596) tarihinde hastalk tesirile lerek Divanyolundaki trbesine gm lm tr. Trbesinin yannda darlhadisi ve sebili dahi vardr. Kasmpaa ile Ihsaniyede de birer cami yaptrmtr. Memleketin muhtelif yerlerinde ve bilhassa Yemenle Bulgaristanda da eserleri vardr. Yine bu devrin sadrzamlarndan bir de Cigalazade Sinan paa vardr ki harpte lerek Diyarbakra gmlmtr. Koca Sinan paa ile kartrmam ak lzmdr. 47 -

H A A N PAA, H A D IM ri ftihi unvann alm olan nc Mehmet sadrzamlarndandr. Padiahn validesi Safiye kadnla beraber devlet mansplarn satmak suretile rvet almakla mehurdur. Sadrzam olmadan evvel hazinedarbal ve Msr valilii vardr. Msrdan azlinde Yedikuleye hapsedilmi ve sonra affolunarak irvana gnderilmi, bilhara drdnc vezir olmu ve Eri seferi esnasnda stanbulda sadrzam kaym akam braklmtr. Bundan sonra da brahim paa yerine sadrzam yaplmtr.

Hadm Haan paa sadrzam iken eyhlislm Bostanzade vefat etti. Sadrzam meihate air Baki efendiyi getirmek istiyor, padiah ise hoca Sadettin efendiyi tercih ediyordu. Sadrzam, ayn zamanda,

23

padiahn yaknlarndan Gazanfer aann da d m a n idi : Yedikuleye hapsini ondan biliyor ve idamna alyordu. Hoca Sadettin efendi Gazanfer aa ile birleti ve meihata geldi; biraz sonra bunlarn tedbiri ile sadrzam idam olundu. 1006 (M. 1597). C aalo lund a yaptrm olduu mesidin altndaki eme ve sebil iine gm lm tr. Hadm Haan paadan sanra sadarete cerrah Mehmet paa gelmitir.

48 -

AHM ET PAA, ARAP nc Murat devrinin deniz paalarndandr. Zevcesi sarayl Perizat hatundur. Bu kadn Fndkldaki Hatuniye mescidini yaptrmtr. A rap Ahmet paa 1008 (M. 1599) senesinde lm ve bu mescidin yanna gmlmtr. Zevcesi de orada medfundur.

49 -

B R AH M PAA, D AM A T ri fatihi nc Mehmedin dam ad ve sadrzam dr. Kendisine Siltar veyahut Gazi brahim paa dahi denir. Yenieri aal, Rumeli ve Msr valilikleri vardr. Cebelilbnan isyanlarn bastrmtr. 1003 (M. 1594) senesinde sadaret kaym akam olmutur.

nc Mehmet tahta knca sadrzam yapt Ferhat paay, Yemen fatihi Sinan paa, eyhlislm Bostanzade ye kazasker air Baki efendilerle birleerek azlettiren heyet iinde bu brahim paa da vardr ki o zaman sadaret kaym akam idi. Ferhat paann nasl azil ve bu brahim paann kartb bir hatt hmayun ile nasl k?'bpece dam edildii Ferhat paann hal tercmesinde grlecektir. Padiah Ferhat paann yerine getirdii sadrzam Yemen fatihi Sinan paay Neme muharebelerindeki muvaffakiyetsizliinden dolay -- azlederek yerine lla Mehmet paay sadrzam yapt; fakat bu zat on gn sonra ld, Kaderin evkiyle Yemen fatihi Sinan paa beinci defa sadrzam 0[du. Sinan paa padiahn bizzat savaa kmasn istiyordu. nc Mehmedi, hocas olan eyhulilm Sadettin efendiyle beraber, buna kandrd; fakat muharebe hazrlklar esnasnda Sinan paa ld. te o zaman yerine bu brahim paa getirildi ve padiahla beraber sefere gitti. Eri muharebesindeki muvaffakiyet daha ziyade eyhlislmn padi aha verdii gayret sayesinde elde edilmitir. A nlaldna gre sad rzam b muharebede kendini pek gsteremedii iin azledilerek zafere mil olan Giale zade Sinan paa sadarete getirildi. Fakat, padiahn stanbula avdetinde, irtias ile mehur olan valide Safiye sultann efa*

24

atile, krk gn sonra, ikinci defa olarak sadrzam yapld. 1006 (M. 1597) de yine azlolundu, sadarete idam n yukarda yazdmz Hadm Haan paa geldi; fakat bir m ddet sonra brahim paa yine sadrzam oldu. Bu seferki sadaretinde Macar seferine karak ok muvaffakiyetler gsterdi; Kanije kalesini ald. H ocam z merhum A bdurrahm an eref bey bu zat iin diyor k i: Her ne kadar ahlk fena bir adam idiyse de iktidar msellem olduundan Avusturyann en muhkem klindan olan Kanijeyi fethetti. (1008-M. 1599). ki sene sonra A ridk Ferdinand Kanijeyi geri almak istedi. Fakat koca Tiryaki Haan paa kale yi mdafaa etmekle kalmad; dman perian etti (H. 1010-M. 1601). brahim paa bu sene zarfnda Belgrat kararghnda eceliyle ld; na Istanbula getirilerek ehzadeba camisi harimine gm ld. 50 -

M EHM ET PAA, K O C A |"l nc Mehmedin vezirlerindendir. Padiahla Eri seferinde bera-

^ ber bulunmutur. OlO (M. 1601) tarihinde vefat etmitir. skdarda Doanclarda itfaiye binas yannda akrcba camisinin nnde gm ldr. 51 -

S YAVU PAA

sadrzam bulunan Yemen fatihi koca Sinan paa ran seferinde muvaffak olamyarak stanbula izinsiz gelince azledilmi ve 990 (M. 1582) senesinde yerine divan hmayun vezirlerinden olan Siyavu paa getirilmitir. Siyavu paa drt sene sonra azledilerek yerine zdemirola Osman paa sadrzam oimu ve yine ayn sene iinde Mesih paadan sonra sadaret ikinci defa olarak kendisine verilmitir. nc Mehmet devrinde de bir sene kadar sadrzaml vardr. Fatma sulta nn kocasdr; Bakrkynde mehur olan kk yaptrmtr. im di bu kke ( avuba kk) ad verilmektedir. Kk A bdlm ecit tarafn dan Bantba Leon efendi ailesine hediye edilmiti; sonra yine mill emlke gemitir. Gzeldir, fakat ok haraptr. Siyavu paa Eypte camiye giden cadde zerinde ve Sokollunun trbesi karsmda kendisine bir trbe yaptrmtr. (Yedi G n) neriya tndan olan (stanbul Abideleri) adndaki esere gre bu trbeyi mimar Sinan yapmtr. Siyavu paa 1011 (M. 1602) tarihinde lerek bu tr beye gmlmtr.

nc Murat ve nc Mehmet sadrzamlarndandr. D aha evvel

25

52 -

M EHM ET PAA, CERRAH

snnet etmi ve bu hizmete mukabil Yenieri aas olmutu. O ndan sonra sra ile drdnc, nc ve ikinci vezirliklere getiril mitir. 1004 senesinde ordunun zahiresini temin etmi ve sonra sadaret kaymakam yaplmtr. Cerrah Mehme paa 1006 (M. 1597) senesinde Hadm Haan paadan sonra sadarete getirilmi ise de hi bir hizmet grememi ve hastalndan dolay bir sene iinde azledilerek 1012 (M. 1603) senesinde lmtr. f3ulunduu semte de adn veren mehur Cerrahpaa camisini yaptran budur. O rada mstakil trbede gm li d .

nc

Mehmet sadrzam lanndandr.

Bu padiah

ehzade iken

53 PAA

HALL

nc Mehmet devrinin Derya kaptanlarndan ve sadaret kaymakam lanndandr. 1012 (M. 1603) de ikinci vezir iken lmtr. A tik Ali paa camisine gm lm tr.

MAHMUT

54 PAA. ZELC E

nc Mehmdt zamannda rc vezirlii ve daha sonra sadaret kaym akam l vardr.

1013 (M. 1604) tarihinde lerek Cerrahpaa camisine gmlmtr. 55 -

M EHM ET PAA, LLA ukarda nc Mehmet sadrzamlarndan bir Lla Mehmet paa gemitir. Tarihimizde bu isim ile en ziyade bilinen zat imdi bahsettiimiz Lla Mehmet paadr ki birinci A hm et sadrzamlarndandr. Enderundan ktktan sonra ehzadeler Llalna nasbedildii iin bu nam almtr. Eri seferinde gzel hizmetleri vardr. Rumeli valiliinde dahi bulunmutur. Neme muharebesinde ok muvaffakiyet gsterdii ve Macarl Bokay, kendi huzurunda ta giydirerek, Osm anlya tabi bir kral yapt halde stanbula d n d zaman Dervi paann padiah aldatmas neticesi olarak ok tevbih ve tekdire urad. Bu Dervi paa o srada Cialazadenin vefatiyle Bostancbalktan kaptanla alnm ve padiaha pek ziyade hul! etmi idi. Lla Mehmet

26

paaya urad tekdirin tesiriyle inme indi ve bir rivayete gre de -zehirlenerek ld : 1015 (M. 1606). Eypte byk S o k o liu n n trbesi yanna gnnld. Bundan sonra sadrzam Dervi paa oldu; fakat bu adam da huzurda idam edildi. H att birinci A hm et hanerini ekerek idam iine bizzat kart. O nd an sonra da sadarete kuyucu Murat paa getirildi . 56

AHM ET H R A M PAA

nc Murat devrinin tannm bir sadrzam olan Siyavu paann damaddr. Ve onun zamannda Yenieri aalna getirilmitir.

Siyavu paa azledilince Ahmet paa da vazifesinden alnmtr. Vefat 1018 (M. 1609) tarihindedir. Erikap dnda mehur Savak emesinin karsnda yaptrd Savak mesidinin bahesine gmlmtr. Bu zat K tip Mnslihittin mahallesinde kin bir kk Bizans kilisesini de mescide evirmitir. ( stanbul A nsiklop ed isi) nin 9 uncu fasiklnde grdm z Semavi Eyice imzal bir makale bize bu eser hakknda ok zl ve kymetli malmat vermekte ve binann nasl harap ve perian bir halde bulun duunu da anlatmaktadr.

57 -

CAFER PAA. DAM AT nc Murat devri kubbe vezirlerindundir. Msr valiliine de tyin edilmi ve bundan sonra kendisine Aye Sultan tezvicedilerek Sadaret kaym akamlna da getirilmitir. Mhim icraat yoktur. 1018 (M. 1609) senesinde lerek Eybe gm lm lr.

58 MUSTAFA PAA, DESTAR

irinci A hm edin Sadaret yetimi, vezir ve padiah

kaynjakam lanndandr. Mirahorluktan dam ad olduktan sonra kubbe vezirli trbesine

inde de bulunmutur. 1019 ( M . 1610) tarihinde lerek ehzade caniisindeki gmlmtr. Zev.ce&i Aye Sultan da orada gm ldr.

27

59

M U R AT PAA, K U Y U C U

irinci Ahm edin mehur Sadrzam dr. Dervi paann Padiah huzurunda idam ndan sonra sadarete getirilmitir. Silhtar M ah

mut a-a yetitirmesidir. Msrda Vali kethdal, Yemende Sinan paa yannda hizmetleri, birok valilikleri vardr. Eri seferinde bulunmu ve Macar ordusuna muvaffakiyetle serdarlk etmitir. Tarih Kuyucu Murat paann ok mhim iki iini kaydeder : 1) 1001 (M. 1592) senesinde, yani nc Murat zamanmda Bosna beylerbeyi Haan Beyin Macaristana akn ve ehidedilmesi zerine Koca Sinan Paann Ferhat paay kskanmas yznden, devletin durumu msait olmadfi halde, Nemeye atrd muharebeyi Koca Sinan paa Zidvetorok muahedesile sona erdirmitir. Muharebe iin zaten kesin bir sebep yoktu. eyhislm Sadeddin Efendi savam nne gemek istedi-i halde muvaffak olamam idi. O n be senedenberi bir sonuca varmadan devam eden bu harbi Murat paa bitirmek ve i karlklarn hakkndan gelmek istedi, iki taraf murahhaslar Estergon ile Komran arasnda ve Tuna zerinde Zidvetorok nam mahalde kayk iinde toplandlar; muahedeyi akdettiler ( H. 1015, M. 1606 ). Bizim murahhaslarmz B udin m irim iran A li paa ile Budin kads H abil Efendi idi. Bu muahede ile m lk bakm ndan birey kaybedilmedi; fakat o gne kadar Nemelinin vermekte olduu otuz bin altn vergi bundan byle miktar evvelden tesbit edilmiyen ve belli olmyan bir hediye haline sokuldu. Bu itibarla Zidvetorok muahedesi, Osmanl devletinin duraklam a devrinin bir balangcdr, denebilir. 2) Murat paa bundan sonra serbest kald ve Cellilei temizlemek frsatn buldu. ark ordusu bakmszlktan perian bir hale gelmiti; mera maiyetlerinde levent, sekban, saruca namlarile bir takm ba bozuk askerler beslemek zorunda kalyorlard. Bunlar bilhara isyan ile Cell oluyorlard. Murat paa bir ok yerlerde kuyular kazdrarak bunlar diri diri gmmekle yoketti. Kendisine verilen Kuyucu lkab bundandr. B u suretle yokedilen Celliler yz bini bulmutur. Murat paa bundan sonra (rana girip haddini bildirm ek isterken yolda ld : 1020 (M, 1611). N a stanbula getirilerek ehzadebanda Veznecilerde Camc A li camisi karsnda medresesi yanndaki trbeye gm ld. O rada sebili de vardr; fakat hepsi harap bir haldedir. Btn bu ileri 80 yana yakn bir sinde yapan Murat paa enerjinin hakiki bir timsalidir. N O T Geen sene bir bayram gn Murat paa medresesi nn den geerken ierden gelen davul ve zurna seslerine merak ettim; kapdan baktm : pehlivan greiyordu. Buras Evkafn mdr, Belediy-

28

nin midir ? Bilmiyorum. Y n i bir i<a para kira iin bu hrmetsizli-i hang'i dairenin yaptn kestiremedim. Fakat bu daire namna milleti min mneviyat ve Murat paann ruhu nnde ok utandm.

60

N A S U H PAA zamdr. Bu zat Tebriz, Revan ve irvan brakmak ve buralar dan yalnz vergi almak zere ranllaria sulh yapmtr. Bu srada ncili avu randa sefirimizdi. Sadaretinden evvel Uzun Haann tenkiline memur olmusa da Bolvadinde yenilmitir. 1020 (M. 1614) senesinde sadarete gelmi olan Natiuh paann birde Belediye ii vardr : Istanbuldaki btn kpekleri toplatp skdar tarafna yollatmtr. 1023 (M. 1614) senesinde idam olunmu, Tersane arkasnda Canfeza zaviye sinde sed zerine ve Makbul brahim paann mezarnn yanna gmlmtr.

irinci Ahmet

zam annda

Kuyucu

Murat paaya halef olan sadr

61

AHM ET PAA, E K M EK O LU irinci A hm et devrinin sadaret kaym akam lanndandr. Daha evvel vezaretle Badefterdarla getirilmitir; bir ok valiliklerde bulun mutur. 1026 (M. 1617) senesinde sadrzam yaplm adndan mteessir olarak lm ve ehzadebatnda yaptrm olduu medreseye g m l mtr. Sicilli O s m a n : o k yalanc oluu sadaretten mahrumiyetine sebebiyet vermitir; diyor. Vefatnda bin yk akesi kmtr.

62

AL PAA, G ZE LC E en O sm ann sadzam larndandr. Kendisine elebi A li paa dahi denir. Istankyldr. 1026 tarihinde, yani Gen Osm an zamannda Derya kaptanyd. Bu vazifede byk muvafakiyeti vardt. Zaptettii alt kalyonu stanbula getirdi ve padiaha, omuzlarnda kuru, yani riyal ile dolu birer Kese tayan 200 esir takdim etti. O srad sadrzam olan k z Mehmet paa bu hali eke m e d i: bu ahnan gemiler kendi leriyle muahedemiz olan Frane ve Venedik gemileridir diye tiraz etti. Bu hal kendisinin azline sebebiyet verdi ve Halebe srld. ( kz Mehmet paa Halepte lmtr ve orada eyh Bekir zaviyesindeki trbede medfundur.) Yerine Gzelce A li paa sadrzam oldu. Ali paa padiahla beraber Hotin seferine kmakta iken mesane hastalndan ld. 1030 (M. 1620). Beiktata Yahya efendi trbesi yaknndaki kgir trbeye

gmlmtr,

29

63 H A A N PAA, O HRL kinci Osman zamannda Gzelce Ali paann vefal zerine bu zat Bostancbnlktan Sadrazamla getirilmitir. Daha evvel Yenieri sal, Rumeli beylerbeylii ve drdnc vezirlii vardr. Lehlilerle vuku bulan muharebeden sonrfl azledilerek Sadarete Dilver paa hasbolunmutur. Gen Osman vakasna tekaddm eden isyanda Dilver paa zorbalar tarafndan boulunca, Padiah Haan paay tekrar Sadrzam yapmtr. Tyininin ertesi gn Padiahla beraber A a kapsna gidince, orada Yenieriler tarafndan paralanmtr : 1031 (M. 1621). Bnnun zerine bu silerin talebile Sadrzam olan Kara Davut paa, Padiah Gen Osm an bir ar arabasiyle Yedikuleye gtrm ve sier orada da Padiah bomulardr. Beikta Mevlevihanesini yaptran bu O hrili Haan paadr. N ai Beiktata Yahya efendi trbesi yannda gm ldr.

64 -

B R A H M PAA, SO K O LLU

yk Sokullunun Ismihan Sultandan olan oludur. Kapcba, beylerbeyi, Diyarbekir valisi, Bosna valisi olmu ve 1031 (M. 1621)

senesinde vefat ederek babasnn Eypteki trbesine gm lm tr.

65 MUSTAFA

PAA, LEFKEL

irinci Mustafa devri Sadrzam larndandr. Padiahn dadsnn kocasyd. Merre Hseyin paann azlinden sonra Sadrzam

olmutur. Hadikatl-Cevamiin beyanna gre, (Fart hamakat ve tamai ham ile bednam) olduu, yani ok aptallk ve bo yere a gzllkle ad ktye kt iin ay sonra azledildi. Izmitte otururken 1031 (M. 1621) tarihinde vefat etti. N ai stanbula getirilerek A tikaii paa camisi avlusuna gm ld.

66

D A VU T PAA, KARA u paa Birinci Mustafa tarafndan ikinci saltanatnda, sadrzam yaplp on altnc padiah Gen O sm an yenierilere ldrten zalimdir. Daha evvel Rumeli valilii ve birka gn de kaptanl vardr,

30

fakat hibir muvaffakiyeti yoktur. Birinci Mustafa zamannda asker taifesi ok yzszlenmiti. Gen padiah ldrdkleri iin kendilerine lnet de ediliyordu. O nlar da sadrzam Kara Davut Paaya m racaatla: ( B iz Sultan Osm an sana emanet vermitik., niin k a tlo lu n d u ? ) diye tekrar isyan ettiler. Sultan O sm ann katlinden 28 g-n sonra Davut paa azlolundu; kaarak Eyp civarnda bir ky ahrnda sakland; orada yakaland; Divan hmayuna getirildi. Askerlerden k im is i: ld r l, kim isi: K y m a ! diye barm aa baladlar ve taraftarlar onu celldn elinden kurtararak yaln ayak ve ba kabak bir hamal beyg-irile Yenieri odalarnn ortasnda bulunan ve bu mnasebetle O rta Mesit denen meside getirdiler. Fakat hain sadrzam, Bevvaplar kethdas Ahmet aann tedbiriyle ve tesadfen Sultan O sm an gtr m olan arabayla Yedikuleye gtrlerek orada Gen O iin a n n boduruldau odada boduruldu. 1032 (M. 1622). Hadikatl-Vzera: (Alkemi nihat haini betnejat) idi diyor. Osmanh tarihinde ilk defa hkm dar katline sebep olan bu Kara Davut paadr. Kendisi Murat paa camisinin adrvann yaptrmit. N a da bu cami avlusuna gm ld. Kara Davut paadan sonra .sadarete Merre Hseyin paa gelmitir. 67

AL PAA, KEMANKE irinci Mustafa sadrazamlarndandr ve bu deli padiah haleden vezirdir. Kendisine Kara A li paa dahi denir. 1632 de idam olunan Merre Hseyin paann yerine sadrzam olmutur. Daha evvel Diyar bakr, Badat valiliklerinde bnlunmu ve drdnc vezirlik de etmitir. Drdnc Murat padiah olduu vakit bu zat sadrzam d. 1033 (M. 1623) de o da idam edilmitir. A tik Ali paa camisinde zaviyede medfundur,

68

M EHM ET

PAA,

ERKEZ

P\ rdnc Murat sadrzam lanndandr. D aha evvel silhtarl ve ^ am Valilii vardr. A baza Mehmet paay Kayseri yannda ilk defa tedibeden ve isyan bastran bu zattr. 1034 (M. 1624) senesinde Tokatta lmse de na stanbula gitirilerek kinci Bayezit camisi harimine gmlmtr. M EHM ET 69 PA A , GRC

irinci Musisfa devri sadrzam lanndandr. Gen Osmann intikamn alm aa gayret etmi, fakat Merre Hseyin paann yenierileri

31

tevik etmesi ve bunlarn talebi zerine azlolurmutur. D rdrc Murat dev.inde de sadaret kaym akaml vardr. 1035 (M. 1625) tarihinde Recep paa tarafndan bodurulm ulur. Eypte Semiz A li paann kabrinin yanna g-mlmiitr. D rdnc Mehmet zamannda sadrzam olan bir Grc Mehmet paa daha vardr ki Tamivara nefyedilerek oada lmtr. M EHM ET 70 PAA, H A D M

I kinci Osman sadrzam larndandr. Daha evvel Msrda vali bulunmu ve muvaffakiyet g-stermitir. D rdnc Murat zamannda da ikinci vezirlii ve sadaret kaym akaml vardr, kszce camisini ina ettiren zattr. 1035 senesinds vefat ederek Eypte Semiz A li paann kabri yanna gmlmtr. 71 -

BAK PAA kinci O sm an zamannnda vezir olmutur. ve badelterdar (yni Maliye Nazr)

1036 (M. 1626) senesinde O rdu Tokatta iken lmtr. Na stanbula getirilerek Merkezefendi civarndaki darlkurasna g-mlmtr. 72 -

EBUBEKR PAA

rdnc Murat zamannn sadrzam kaymakamla ndandr. Daha evvel defterdarlkta bulunmu, sikkeyi slah etmitir. 1039 (M. 1629) tarihinde idam edilerek ba Topkapya g-mlmlr. 73 -

HALL PAA, KAYSERL

irinci Ahmet zamannda Derya kaptan ve sonra Sadrzam olmu tur. ilk kaptanlnda Kbrs civarndaki muharebelerde ( Kara

Cehennem ) namn alarak ok muvaffakiyet g-stermi, kinci kaptanl nda Malta adasn yama etmi, Arap ekya reislerinden (Sefer Day) y ldrm ve bunun zerine Sadrzam yaplmtr. Daha sonra ran seferine gitmise de bu muharebede malboimutur. Birinci Ahmedin vefatnda Sadrazam bu zatt. ran hezimeti zerii.e azlolundu. skdar-

32

da tekkesi ve camisi olan eyh Mahmut H da efendinin derviiydi. Kendisi de o civarda ( Kapc te k k e si) denmekle maruf bir tekke yaptrmt. IVzuiiyetinde H da efendi derghnda vakit geirirdi. 1036 senesinde, yani Drdnc Murat zam annda tekrar Sadarete getirildi ve ark seferine kt; daha sonra i^ Abaza paay tenkil iin E r z u r u m a gitti. K ok iddetliydi; hibir eye mnvaffak olamad ve Tokada dnd. Istanbula geldii zaman, bu muvaffakiyetsizliinden dolay azledildi ve 1040 ( M. 1630 ) tarihinde eceliyle ld. skdar, H da camisinde mstakil trbede medfundur. Kendi trbesi yannda ve ayr bir trbede olu Mahmut Bey gm ldr. Bu Halil paann Fatih civarnda kendi ismile ydolunan bir camisi vardr. Bu caminin karsnda da maktul eyhisl n Seyit Feyzullah Efendinin mehur medresesi, mektebi ve ktphanesi bulunm aktadr.

74 -

AHMET PAA, HAFIZ nc Mehmet vezirlerinden ve drdnc Murat sadr7amlarndandr. Hayat epey heyecanl geen bu vezirin Eflk beyi si Mihal tarafndan aldatl, tarihimizde olduka mhim bir hadisedir : Hafz Ahmet paa Bosna valisi iken Tuna yallar muhafazasna da memur edilmiti. Kendisi N iboluya gittii zaman Mihal beyin bir adam gelip affn talebetti ve sinin hrmetlerini sunm aa geleceini syledi. Hafz Ahmet paa, otan ssleyip Mihal beyin gelmesini beklerken, arka taraftan zerleri al uha rtl bir takm arabalar kt. Ahmet paa, Mihaln adamna bu arabalarn ne olduunu sordu; hediye arabalar olduu cevabn ald. Halbuki bunlar top arabalar idi ve Mihal Hafz paaya hcum ediyordu. Askerlerimiz arasnda kankhk oldu; Hafz paa kam ak zorunda kald. Daha sonra sadaret kaymakam olduu zaman si Mihal hudutta bulunan sadrzam brahim paaya Dimo namndaki adamiyle bir ariza yollyarak Erdelistann E flkla beraber kendisine tevcihini istedi ve taatini bildirdi. Sadrzam Dimoyu ariza ile Istanbula yollad. D im o N iboluda Hafz Ahmet paay aldatan adam d. Hafz Ahmet pae bu adam hemen idam ettirdi ve bu hal kendisinin de kaymakamlktan azlini mucip oldu. Hafjz A hm et paann sadaret kaym akam lina nasbi da bir hdise neticesi olmutu ; nc Mehmedin annesi Safiye kadn her taraftan rvet alyordu. Kera namnda bir Yahudi kars bir yolunu bulup padiah sarayna girmi ve Validenin rvet vastas olmutu. Sipah tayfas bundan ikyet iin o srada sadaret kaymakam olan Halil paann sarayna toplandlar. Sorguya ekilmek iin or<ya celbolunan kadn paraladlar. F alil paa

::B

bu iin tahrikisi sayld ve Valideyi memnun etmek iin azlolunduj Hafz Ahmet paa kaymakamii-a getirildi. Hafz Ahmet paa, drdnc Murat zamanmda, biri erke 2 Mehmet paadan ve dig-eri Hsrev paadan sonra iki defa sadrazam oldu, kinci sadaretinde kaym akam Reccp paa tahrikiyle zorbalar isyan eltiler; padiah ayak divanna kardlar ve Hafz A hm et paay gz nnde paraladlar: 1041 (M . 1631). Hafz A hm et paa Fatihte Karam anda Hafz paa camisindeki sebile gm lm tr.

75 PAA

RECEP

rdnc Murat zam annda Hafz Ahmet paann katli zerine sadrzam olmutur. Sadaretinden evvel kinci Osman zamannda Kaptan Halil paa Akdeniz seferine knca ona veklet etmi, sonra da sadaret kaymakam yaplmtr. O kaymakam iken Hafz Ahmel paa da sadrzam bulunuyordu. Recep paann tairikiyle yenieriler isyan etti. Henz ok gen olan padiah ayak divanna kardlar ve Hafz Ahmet ptay bu znla ait olan notta da yazdmz gibi gz nnde paraladlar. Recep paa sadarete geti. Fakat bu hdi* .seden bir mddet sonra Drdnc Murat bln iddet ve kuvvetiyle idareyi eline ald. Zemini hazrlaynca, bir gn Recep paay karsna artt. Asiler padiah ayak divanna kartlklan zaman Recep paa, kendisine : Padiahm abdestin v arm ? Diye sormutu. ehidedileceini ima eden bu sez padiaha ok dokunmutu. O nun iin Recep paay huzuruna arnca o da topal olan vezire sordu : Topal zorbaba, abdestin v arm ? Recep paa bu suretle ayn sene iinde (H. 104, M. 1631) ve Hafz paann kailinden bir ka ay sonra idam edildi; Oskdarda D oanc larda Sleyman paa cami.si avlusuna gm ld.

76

HSREV PAA rdnc Murat sadrzamlarndandr. Daha evvel siihlarl. Ye* nieri aal ve ikinci kubbe vezirlii vardr. O snanl tarihi de Abaza paa isyann bastrmakla hret atmtr. Daha s o n a ran sefe rine km, bir takm uzun, kanl ve fakat neticesiz muharebelere g i rierek Tokata gelmi ve 1041 (M. 1631) tarihinde burada idam olun mutur. Kesik ba Istanbula getirilerek g m lm tr.

Fo. 3

34 -

77

- -

BRAHM

PAA,

DEFTERDAR

zaman defterdarlarndan (Maliye Nazn) dr. beyanna g r e Murat paann tezviratiyle 1042 (VI. 1632) de ihtilasna hkmolunarak emvali msadere ve kendi.>i hapis ve mahpesinde gizlice idam olunmutur.

D Kamuslalmn

rdnc

Murat

Eypte drisi Bitlisinin zevcesi Zeynep hatun mescidi yanma gmiilmiiti'.

78 -

MEHMET PAA, ABAZA

H vesile

ayat

m aceralarla dolu bir vezirdir. kinci Osm ann idamn ederek Erzurum valisi iken isyan elti ve isyan dairesini

ok geniletti. zerine yryen Sadrzam Hsrev paadan canna dokunulmyacana dair sz aldktan sonra teslim oldu. Gzellii sayesinde drdnc Muradn nedimi ve iki lemleri arkada oldu. Nihayet Rumlarla Ermeniler ara.snda kan bir paskalya gn m esele sinde Ermenilerden rvet ald iin kendisinden zaten emin olmyan Padiahn emriyle idam olundu ve Kuyucu Murat paa trbesine gmld. 1044 (M. 1634). stanbul Ansiklopedisinin birinci fasklimde bv adamn hayat hakknda ok etrafl malmat vardr.

79 -

BAYRAM PAA

rdncii paadan

Muradn Sadrzamlarndandr ve taban yass Mehmet sonra Sadrzam olmutu.r. Nefiyi idam ettiren zattr.

ran seferine giderken yolda lmtr. Istanbulda Haseki Sullan camisi civarnda B ayram p aa tekkesi mescidi vardr ki bu zatn eseridir. N stanbula getirilerek mescidin yanndaki trbeye gmlmtr. Trbenin yannda yine Bayram paann yaptrm olduu bir .sebil vardr. lmne u beyit tarihtir ; Eyledi Bayram paa a d n alyi makam 1048

80

NCL AVU

S mayun emektarlarndan gldrc, gzel konuan bir adam olmakla

P ad iah lara nedimlik etmitir, B ir aralk sefaretle Irana gnderilmitir.

icilli O sm aniye gre ad

Mehmet

veyahut Mustafa idi.

Divanh-

35

Bundan sonra yine drdnc Muradn nedimi ve musahibi olmutur. O devirde Istanbulda lm, Sultanahmette Firuzaa camisi avlusuna gmlmtr.

81 -

PYALE PAA. UZUN

metiyle 1052 (M. V642) senesinde idam ohnmntur. stanbulda Zincirlikuyuda yaptrm olduu mektep avlusunda gmldr.

eli brahim devrinde Derya kaptan idi. Sadrzam Sultanzade Mehnet paann dmanl tesiriyle ve Tunustan mal alm ak th

82

MUSTAFA PAA, KEMANKE

ultan brahimin Sadrzamlarndan<'r. Badat muvaffakiyeti vardr. O-smanl tarihinin yaman

fethinde byk vezirlerindendir.

Tarihlerin beyanna gfre Sadrzam bir gn divan hmayunda i grm ekte iken mzakereyi kafes arkasndan dinlemekte olan Padiah kendisini artp: Kethda kadn iin enrelliim odun hl verilmemi, sebebi nedir ? Dedikte, Mustafa paa : Bana makam saltanatn mhim ilerinden ve serhaddal hakaniye ahvalinden sormayp de bu niisillu iltizam malylzem i sual buyur manz ve bunun iin divan hmayundan celbeyiemeniz garip ve an saltanatnza n aiz p an d r! demitir. Deli brahim tahta kt zaman zaten sadrzam olan bu mthi adamdan o k korkard. Fak at sonra etrafn alan entrikaclar gruhu nun ki balarnda Cinci H oca bulunuyordu tesiriyle cesaretini arttrd ve nihayet bu yaman adam 1053 (M. IG-IS) tarihinde idam ettirdi ve nan sokaklarda sklelti. Esefe ayandr ki Mustafa pBa idam nnda kendisinden beklenen melaneti gsterememi, kam bir ot yn iinde saklanarak yakalanm ve ciz bir adam gibi lmtr. Divanyolundaki medresesi yannda mstakil trbede gn ldt. Galatada yeralt camisi yanndaki fevkan (Kem.^nke camisi) ni yaptnan da kendisidir.

MEHMET

83

PAA, SULTANZADE

Sultan brahimin Kem anke mustafa paay idam ettirdikten sonra sadarete getirdii zattr. Mehmet peay sultan gen Osmani Hotn seferine giderken kapcba yapmt. Annesi sultan idi; kendii d e ok

36
gzel ve yakkl oldu^u iin kapcba olduklan sonra (Civan kapcha) Hiye ydolunmUr. Sadaretinden evvel Msr valilii ve k u bb e vezirlii de vardr. 1051 (M. 1641) senesinde Azakn krtanlmasna memur edilmitir. Burada dman korkarak hi muharebe vermeden katndan Mclmel paa pek kolay bir nuvaffakiyel kazanmtr. Sadrzam Mustafa paa bu hali isfikap ile tevkifini emretti; fakat suUanzade Istanbula gelebildi. Zahiren ikram ve hakikalte siirg'n o la rak am valiliine gnderildi. Bu srada Cinci i-.'oca nfuzunun son haddine varmt; onun tesiriyle Mustafa paa idam olundu ve sadaret Sultanzade Mehmet paaya verildi (H. 1054 - M. 1641). Sultanzade hem mevkiini korumak ve hem de Cinci H oca ile iyi geinmek iin padiahn her trl deliliklerini ho grd ve bunlar tevik etti. Fakat kendisi de defterdar Salih paann tezviriyle 1055 senesinde azlolunarak hl srmekte olan Girit harbine kumandan gnderildi. Halbuki Sultanzade denizi ve bilhassa deniz harbini hi sevmezdi; ok m tees sir oldu. Ciride varr varmaz hummaya tutularak ld (H. 1056 - M. 1646.) Henz krk yanda idi. N a Istanbula getirilerek skdnrda Hdai Mahmut efendi tekkesi haziresine gmld. Hadikatl * vzera : Ayya, ndahin ve kall bir veziri stude maa idi, diyor.

84 -

YUSF PAA, SLHTAR

ultan orahim zamanmda alan Girit harbinde Hanya gibi metin elli be gn zarfnda byk bir gayret ve cesaretle, zannolunduu kadar telefat dahi verm eyerek, zapt ve teshir etmitir. Kendisine gazi Yusuf paa dahi denir. Istanbula gelince evvel izaz ve ikram edilmi, damat da yaplm ise de. deli padiah o senenin k esnasnda gidip Kandiyeyi de almasn emretm esiyle (Bahara kadar hazrlanaym; k gesin. imdi denizde i grlemez) dedii cihetle hemen bodurulmu ve skkarda Selimiye tekyesi krsna gm l mtr (H. 1056 M. 1646).

Sbir kaleyi

8S

SALH PAA, DEFTERDAR

ultan brahimin nc sadrzamdr. Y en ieri aal ettikten sonra kubbe veziri, defterdar olmu ve 1055 (M. 1645) senesinde sultan zade Mehmet paa yerine sadarete getirilmitir. Istanbulda Unkapannda (bni medaris) camisi Pam ak zade Hsameddini Tokadnin eseri olduu halde, Salih paa bu caminin yanna bir em e yaptrd iin m abet (Salih paa camisi) adn almtr.

Salih paa ok acnacak bir surette idam olunmutu) : Padiah iakikaten hasta ve deli oldu^u iin g'ndzlei ehirde tahin evan ile, geceleri de sarayda m e a lele rle dolar dururdu ve nerede bir h oca vc papas bulunduunu iitirse kendini okutmaa giderdi; abu k gitmek istedii iin de Istanbulun, bilhassa o zaman o k dar olan, sokaklarnda arabalarm dolamasm yasak etmiti. 1057 senesi ab an nn on birinci g-n yine okunm ak maksadiyle Davulpaa semtinde oturan bir hocann evine giderken yolda karsna bir otluk arabas kt iin hiddetlendi vc bunu sadrzamn kendisine verilen emri dinlemediine hamletti. Biareyi acele hocann evine artarak kuy ipi ile bodurdu. Hadikatl-vzera ; (Salih paann n skdara nakil vc nekabiri mslimine defnolundu) diyor.

86

AHMET PAA, HEZARPARE

eli ibrahimin sadrzamdr. Salih paadan so m a .sadrzam olm ve padiahn deliliinden istifade eden sefijler ve reziller arasna girmitir. Bu gibiler geceleri padiaha masal sylemek iin saraya giren ekerp are ve V oyvada kz gibi mekkrelere intisabediyorlar ve bunlara para vererek liyakatleri olmyan mansplara geiyorlard. R vet pazar misli grlmemi ve duyulmam bir dereceye varmt. Bu pazarn banda sadrzam bulunuyordu. Devlet mansplar ak rvetle veriliyor ve pazarlk olunan para sabit bir hak gibi tahsil olunuyordu. Bu gnler Osmanl tarihinin phesiz en irkin bir devrini tekil eder. Halbuki bu srada hem Ciiritte, hem de B osnad a muharebe vard ve B oaz Venedikliler tarafndan kapatlmt. G ene bu sada padiah am valiliini kadnlardan birine vererek vilyeti msellim ile idare ettirmek istedi. Kendisinin icatkerdesi olan ve Kapania ad verilen murassa dmeli samur krklerden birer tane kendisine hediye edilme sini bilcmle vzera, sudur ve meraya emretti; bir gzdesi iin tahsis ettii saray gene samur krklerle deltm ee kalkt. Bu garip h a re ketler karsnda 1058 Recebinin 7 inci gn bata eyhlislm Abdrrahim Efendi olduu halde, bir takm ulema, asker, resa ve devlet erkn Fatih camisinde toplandlar. Zhiren sadrzamm deim esine vc hakikatte padiahn h aline karar vediler. Bu itima, Osmanl tarihinde mi.line az rastlanan bir halk hareketi saylabilir. Huru duyan sadrzam kat; Sofu Mehmet paa sadrzam oldu. Kaan Ahmet paa, ehibbasuidan Bayram aann evinde sakland.; fakat, Ahmet paann ltfuru grm olan bu eski kitaplarn tbiriyle nemek beharam, p a a nn kendi evinde olduunu yeni sadrzama bildirdi. Ahmet paa yaka-

BS

land, Sofu Mehmet paann evinin ahrnda boduruldu ve cesedi At-meydanna getirildi. ok imand; ya la n vecai mefasle (yni ro m a tizmaya) devadr diyerek vcudu bir lakm eclf tarafndan para p a r a edildi ve satld. Kendisine, bu suretle lmnden sonra (Hezarpare) lkab taklmtr. Vcudunun kalan p aralan e ib ellc bir tarafa gml mtr. F a k a t nereye gmld' bulunamad. llezarparenin RumeJihisannda yals vard. Balta limannda bir em e yaptrdn ve oradaki dul aalarn bu zatn diktirdiini Sicilli Osmn yazyor. 87 AHMET PAA, TO R H U N C U rdnc Mehmet devrinde, bunak bir zat olan Grc Mehmet paadan sonra sadarete g-elirilmitir. srafn nne gem ek isliyen akl banda bir vezirdi. lk defa bir bte yapm ak teebbsnde bulunaj sadrzam bu zattr. Bu harekeli ve ciddiyeti saraydakilerin houna gitmedi, 1063 (M- 1652) senesinde bir gn T e rsa n ed e Derya kaptan Dervi Mehmet paa ile b era b e r donanma ilcrle megul iken saraya davetle has b ah ey e oturtuldu. Darssaade aas mhr hmayunu kendisinden alarak onu bostanclara teslim etti : Bodular. Hadikatl-vzera nann skdara defnolunduunu yazyor.

88

DERV PAA
kervi Mehmet paa dahi tesmiye edildii vardr. Drdnc Mehmet zamannda Torhuncu Ahmet paann idam zerine sadrzam olmutur. Tabanyass Mehn.et paa kelhdalndan yetierek vezirler silkine girmi ve birok valiliklerde bulunmutur. Dervi paa ok zengindi: fakat hrszlkla deil, gzel idare ve tedbiriyle para toplamt. Hadikatl-vzera diyor ki : Kalillmehasin, tavillevarip, drat ve ihtima rgp, etvar levendane, merebi rindane, letaif ve mizaha mail, makule kail, distar sipah avularna mabih idi. Bugnk tbirle emsalsiz bir (portre) saylmak lzmgelen bu cmleyi yle e v ire b iliriz : iyilii ksa, by uzun, debdebeden holanan, tavrlar se b e s e , ahlk dervie, aka etmeyi seven, doruya inanan, sar sipah avularnn sarna benziyen acayip klkl bir vezirdi. Dervi paa 1064 (M. 1653) senesinde eceliyle lmtr. Atik Ali paa camisi avlusunda gmldr. Vefatnda on bin yk kese altn kmtr. Tarihler bu zata, Birinci Ahmet tarafndan idam edilen

39 sadrzam Dervi paaya nispetle ikinci Dervi paa dahi derler, t-irinci Dervi paann nereye gml olduu bulunamad.

89 -

MUSTAFA PAA, BR
jrdnc Mehmel devlinde vc Dervi paadan sonra Halep valiliin' den sadarete gelirilmiUr. lk valilii Budindedir; sonra am a gnderilmitir. am da Dr/ isyann bastrm aa muvaffak olamad : H aiebe tayin olundu. Burada isyankr hareketlere balad ve b e .5 sencdcnbcri Sivas taraflarnda e k a v e tle bulunan Abaza Haan aaya yardmlarda bulundu. Zorba, cahil ve gaddard; fakat bu haller sadarete getirilmesine mni olamad; Ahmet Refiin dedii gibi akiden sadrzam yapld. Mustafa paa, sadrzam tayin edilmesine ramen drt ay kadar stanbuia gelmedi ve nihayet bana toplad ekya gruhile yle bir geli geldi ki herkesii .artt. Hadikatl - vzera bu gelii Misli nadide alay ibretnmay hayrelentma ile stanbul hmna dahil oldu cmlesile tasvir ediyor. Kendisine Aye Sultan da tezviceddi. tbir, beraberinde getirdii ekyay memnun edemedi. Kendi avenesinden Krt Mehmel, Kaptan Murat paa ile birleti, biri katlettiler. ( H. 1065 M. 1 6 5 4 ) . Cesedi Divanyolunda K em anke Mustafa paa trbesi yanna gmld. Edep vc terbiye olmak zere diz km ekten b aka bir ey bilmezmi.

90

MUSTAFA PAA, SURNAZEN

D vaka esnasnda,

rdnc

Mehmet

Sadrazamlarndandr. bir rivayete gre drt,

ok feci ve kark bir bir rivayete gre de on

saat Sadrazam hk etmitir. Bu vaka sm an l tarihinde ( V a k a-i^ V a k v a k y e ) adiyle mehur olan hdisedir ve udur ; Sarayd a nfuz, paralanarak ldrlen byk valide Ksem Sultandan sonra asl valide Turhan Sultandadr. S ad arette Ermeni S leym an paa namnda ok ciz ve cahil bir ihtiyar vardr ( B u isme b akn z). B u adamcaz, P adiaha, daha dorusu Padiah anasna yakm olan yamaclarn elinden elaman diye bararak kam ak istedii iin azledildi vc mhr hmayun Girit serdar bulunan Gazi Hseyin paaya gnderildi. O srada gerek Giritlen istibdalcn gelen ve gerek slanbulda bulunan askerlerden bir ksm ( Arzuhalimiz v a r d r ) diyerek Padiah Alay kkne karttlar. Devlet hainlerinin g elecek sene varidatn dahi mltezimlere imdiden verdiklerini, bunlarm da bedel olarak zyuf

40
aka dediklerini, askerlerin ulufe alamaz olduklarn, bu adamlarn errinden korkan Vkely devletin keyfiyeti arza c e sa r e t edem edikle rini sylediler ve gerek Enderundan, gerek birundan otuz kadar ahsn ad yazl bir defteri verdiler; bunlarn yokediimesini istediler. Hem askerler, hem de Devlet erknmn mhim bir ksm bu fikirde idi. stenen adamlar silere teslimden baka are yoktu; byle yapld. Bunlarn banda D arssaade aas, H o ca Bill aa, Valide b aaas, ba odaba.], Melek usta vc kocas ab an Halife bulunuyordu. Hepsi birka gn iinde ele g e tik e katil ile Sultanahmet meydanndaki m ar aacna aslyordu. E s a t ir c e meyvas insan olan ve ( V a k v a k ) tesmiye edilen bir aa bulunduu iin bu vakaya da kinaye yoliyle V a k a-i V akv akye denildi. ( 12 cemaziyelevvel 1066 M. 1655 ). Bu srada Surnazen Mustafa paa Sad aret kaymakamyd. Mhrn Girit serdar Hseyin paaya gnderilmesinden vazgeilerek Mustafa paa Sad arete getirildi. Fakat askerlerin itiraz zerine azille o srada Silistire Valisi olan Siyav paa Sad arete getirildi. Surnazen Mustafa paa bir mddet sonra vefat ederek Silivrikaps dma gmlmtr ~ 91

SYAV PAA
Daha evvel silhlarl, Bu zatn sadareti zaman Osmanl tarihinin en kark bir devridir. Melek Ahmet paadan sonra sadrzam olmutur: Birinci Ahmedin zevcesi ve drdnc Mehmedin byk annesi olup Osmanl tarihinde Mahpeyker Sultan ve yahut Ksem Valide adlarile anlan ve sarayda nfuzu uzun mddet elinde tutan byk valide bu Siyav paann sadaretinde kan isyan neticesinde paralanarak ldrlmtr. (H. 1061, M. 1650), Bundan sonraSiyav paa, Darssaade aas Uzun Sleymann tesirile azledi lerek Malkaraya srlm ve bir mddet sonra da Rumeli ve bilhara Silistre valiliine tayin olunmutur. tkinci sad arete, yerinde yalnz b irk a saat kalabilen surnaicn Mustafa paa zerine gelmitir. (Surnazen Mustafa paaya baknz). Siyav paa bu sefer Silistreden Istanbula hasta olarak geldi; bir ay sonra Defterdar Mustafa paay kskanlk belsiyle idam ettirdi; fakat o g e c e kendi de ldu (H. 1066. M. 1655). Bundan sonra mhr hmayun Boynueri Mehmet paaya verildi. Siyav paa. Atik Ali paa camisi avlusuna gmlmtr. Hadikatlcevam iin sylediine g re cesur fakat zalim, sadedi! ve nrmi idi. Ulemay sevnesdi. Mehmet sadrzamlarndandr. D rdnc kaptanl ve Erzurum valilii vardr.

92

41

KENAN PAA, ERKEZ

i'dnc Mehmel devrinin derya kaplanlarndandr. Silhla!;i;*n D'yetimitir. 1066 senesinde B oazda malup olarak K avalaya gitmi ve orada idam olunmutur. At tarihi diyor ki : Seri maktuu eseri olan K rkem c mektebi hatiresinc defin ile ikram olunmutur. -

93

AL PAA, KAPTAN
f ^ r d n c Mehmel devrinde R od os beyi iken H aydaraa zade " ^ M e h m e t paa zerine derya kaptan olmutur. 1070 (M. 16(:-0) tarihinde vefat ederek Yahyaefendi trbesi yanna defnedilmitir.

94 -

HSEYN PAA, DEL

rdnc Murat veziilerindendir. Padiahn nedimiydi. Acem eliedip sarayda kimsenin ekemedii bir ya y bir ekite krmakla padiah memnun etmi ve bu hdise ilerleme sine sebebolmutur. Yazlarile bize ok eyler retmi olan tarihimiz merhum Sleyman Kn rtem ( Trk Kemankeleri ) adl eserinde bu yay hdisesini ok tatl anlatr: Iran elisinin memleketinden getirdii kurulmu bir yay ekip tekrar kurmaa kadir Osmanl memleketinde bir pehlivan buknamyacan tede beride sylemesi, Drdnc Muradn gcne gider. Y a y Istanbulun namdar ve zorlu pehlivanlarna gizlice gsterilir. Bunlardan hibiri yay kurmak deil, kiriini bile oynatamaz. Yay, Kzlar aasnn odasnda alkonulur. Bu srada balta acemisi Deli H se yin Kzlar aasnn odasndaki o c a a odun koymak zere buraya gir dii zaman ieride kimse bulunmad iin yay alr. Meseltden tabi heberi yoktur. B irk a kere eker, durur; biraz sonra aa da ieri girei. Hseyin kovulacam, dvleceini ve belki de aslacan tahmin ed er ken, kendisine pk kisve giydirilerek huzura gtrlr; ran elisi de arlr. Hseyin yay yle bir eki eker ki yay para para olur; eli de ok utanr. Bu ekilde iltifata nail olan Deli Hseyin evvel mirahor, sonra b ey lerbeyi, derya kaptan, kubbe veziri, Msr valisi olmu ve bir mddet mzul kaldktan sonra Girit harbine serdar yaplmtr. B ir aralk D r dnc Mehmet tarafndan sadaret mhr de kendisine gnderilmise dc (Su rn azen Mustafa paa notuna baknz) mhr, eline gitmeden geri alnmtr.

D sinin padiaha hediye

42

Kprl sadarete getikten bir mddet sonra Deli Hseyin paa Ciritten arlarak idam olunmutur (1070, M. 1 6 5 9 ). Cahil ve mm olan bu adam byk bir vatanperverdi ve tarihle temiz, muvaffakiyetli bir nam brakmtr. Kandiye nnde bir avu kahramanla yardmsz vc erzausz scnelerce uramas hrika nevinden bir eydir. Abdrrahman eref Bey, Kprl Mehmet paann icraatnn ehemmiyetinden bahsederken diyor k i: S e fk i dimada ifrat ve bahusus istirkp ve msadere iin devlete lzm adamlar ifna etmesi sebebiyle tn mverrihine liramlr. Katlettirdii ricali devlet meyannda Giril kumandan Deli Hseyin paa jjibi bir gazii ekbere acmamak elden gelmez. N etay ic l' Vukuat da Kprl ^4ehlTet pahay medihten sonra unlar yazyor : Hele Giril serdar Gazi Hseyin paa gibi namdar ve emektar bir piri ecaat semiri ve Seyd Ahmet paa misill bahadr ve dISri istirkp beiiyesiyle idam eylemesi safha! mahasinini le k e d ir etm itir. Deli Hseyin paa Yedikule mezarlna gmlmtr. 95

MURAT PAA
rdnc Murat zamannn deniz merasndandr. 1072 senesinde lerek Kasmpaada Srur mesidi avlusuna gmlmtr.

96 -

AL PAA. HSSAMBEYZADE
rdnc Murat zaman Derya kaptanlanndandr. B e y de deniz erlerindendi. B a b a s Hssam

1072 (M, 1661) tarihinde lerek Y ah ya efendi trbesine gmlmtr.

97

MEHMET PAA. KRRL

I smanl devletinin Drdnc Mehmet devrinde i bana gem i, ok yakc da olsa, en anl ve en muvaffakiyetli bir sadrzam dr. Bu zatn hayat byk bir tarihtir. 1061 senesinde kubbe vezirliine kmken Grc Mehmet paann gadriyle oradan atld. bir Mustafa paa kendisini himaye elti ve ona Trablus valiliini verdi. Fa k a t Ibirin idamiyle gen e akta kald ve o k skntya derek memleketi olan Vezirkprsne dnd. Boynueri Mehmet Paa Sadrzam olup da amdan stanbula gelirken ona gene Trablus valiliini verdi. Kprl stanbula gelip memuriyetine gitmek zere para bulmak iin her tarafa b a vururken Valide kethdas Mimar Kasm a a bu zatn iktidarndan ve o kark devirde memleketi kurtarabileceinden Turhan valideye

Mehmet paa zerine Sadrazam oldu.

4o

bahsetti, Kprl Mehmet Paa ite bu suretle 1066 senesinde Boynuegri Bu zata ait olan notta da grlecei gibi, Kprl, devletin en buh ranl bir devrinde iktidar mevkiine gelmitir. Girit nuharebe.si devan ediyordu; Venedikliler Bo^az kapam.lard; stanbul muhasaradayd; dahil karklklar oktu. Kprlnn mazhariyeti byk oldu : craa tnda ok iddet gsterdi ve bu karklklarn hepsinin hakkndan geldi. B e sene gibi az sren Sadareti esnasnda ok byk iler yapt. Boaz at, Vrad kalesi dc zamannda fetholundu. ]0 7 2 ( M. 1661 ) senesinde eceliyle vefat ederek Divanyolunda yaptrm olduu mcsidin yanna gmld. Hemen her gn nnden getiimiz mezarnda u tarih yazldr : Devleti H a m Mukannette M ukamnei Pa^a

Besi sene, on g n, ay oldu Veziri zen Ahdiya olda vefatnda bu nusr tarih Kpriilii millk adem kprsne bast kadem 10 72 Ykt cesri emeltn seyLi fen a Kprlnn
msra da vefatna tarihtir. Bu vesile ile tarihimizde Mehmet Paadan sonra an ve nam brakm Kprlleri buraya iaret edelim : Mehmet Paann olu S a d rzam Fazl Ahmet Paa, dier olu gene Sadrzam Fazl Mustafa Paa. ( Bunlar Drdnc Mehmet ve ikinci Mustafa Sadrazamlardr. (Fazl Ahmet Paann notuna baknz.) Fazl Mustafa Paa muharebede ehit olduu iin kabri Istanbulda deildir); Kprl Mehmet Paann kardei Haan aann olu olduu iin, Fazl Ahmet Paaa zamannda kendisine ( A m c a z a d e ) nvan verilen Hseyin Paa ( ayrca notu v a r d r ); Fazl Mustafa Paann nc Ahmet zamannda Sadrzam olan olu Numan Paa ( b u zat da stanbul dmda gmldr).
-

98

AAMET PAA, f^ELEK

rdnc Mehmet Sadrazamlarndandr, Hadikatl - Vzeranm sylediine gre, selefi olan Murat P aaya nispetle hayli edipti amma, hafif ahlkl idi. G en iken iriyar ve imanca olduu iin, Enderun hademesi ona manda yavrusu demek olan ( m a l a k ) lkabn takmlard. Gnler gein ce Malak Ahmet, Melek Ahm et oldu; kendisine Drdnc Muradn kz ( Kaya Sultan ) da tezvicedildi. Ahmet paa Sadrazamken Yenierilerin ulufesini datmak zorluu b a gsterdi. O srada defterdar olan Emir paa hzineye gelen salam akeleri zyuf ak e ile deitirdi: B e h e r 118 ake ile bir altn alyor

44 ^
vc bu altnlar iki-ve riyale evirerek esnafa dalyordu. Defterdarn, aUnca bulduu bu kt tedbiri Sadrzam da mnasip grml. Ayn zamanda Anadolu mukataatndan vazife sahibi olan 100 bin kadar fakirin de maalarn mir zarureti bahanesile kesin ce, her taraftan ikyetler ykseldi. Gene o srada donanmaya yardm iin Sedrzamm yaptrd byk bir kalyon suya indirilirken batmakla, bu hdise, erzakn kesilmesinden ve kalbletin kn lm asnda doan bir eamet eseri .sayld. Zrafa: Ah, ile batt V eririn gem isi deryaya nsraiylc zulmne triz etliler. Nihayet Sadrzam azlolundu ve yerine Siyav paa g-etirildi. Ibir paa Sadrzam olunca, Melek Ahnnel paa Sad aret kaymakam yaplm, fakat bir mddet sonra azille valiliklere gnderilmi ve 1073 ( M. 1 6 6 2 ) senesinde eceliyle lmtr. Eypte Bah ariyede ahsultan camisi tekkesi yanndaki mezarla gmlmtr. B ir rivayete gre, Veziri zamlar arz gnleri huzuru hmayuna girince, biraz istirahat etmek iin Padiahn karsnda bulunan kadife rtl sofaya oturturlarm; bu eski bir detmi. Melek Ahmet paa edep ve terbiyesinin tesirile bu deti ortadan kaldrm ve ondan sonra bir daha Padiahn karsnda byle oturulmam.

99 -

MEHMET PAA, BOYUNUER

rdnc Mehmet zamannda bir ka saat Sadrazamlk eden surnazen Mustafa Paa zerine am Valiliinden S a d a rete getirilmitir. B a d a t seferinde Kzlbalarla ettii m uharebede krk kadar yara alarak boynu eri kald iin kendisine bu lkab verilmitir. Sadareti iki ay srmtr. Bu zaman Osmanh devletinin en buhranl zamanlarndan biridir. Deli brahim zamannda alan Giril harbi sr yordu; stanbul deta muhasara haTnde idi. Derya Kaptan S a n Kenan Paa Venedik gemilerile harbe tutuarak malup olmutu ( erke Kenan Paa notuna baknz). Boynu eri Mehmet Paann bu hdiseler karsnda aknhktan kaleleri beyaza boyatm as mehurdur. Mal mzayakadan ve zyuf akeden dolay i karklklar da son dereceye varmt.

Mehmet Paa 1066 ( M. 1655 ) senesinde azlinden sonra Malkuray> srlm ve bilhara Eypteki hanesinde ikametine msaade olunmu, 1076 ( M. 1665 ) senesinde burada lerek Eypte Yal boyunda yap trd hamamn yanna gmlmtr. Boynueri Mehmet Paann adlinde yerine Kprl Mehmet Paa gelmitir.

4f^
-

100

FAZIL AHMET PAA, KPRL

olur Kprl Mehmel Paann olu olan I-az 1 Aimel Paa pek gen iken Kara elebi Aziz Efendiden mizuu olduklan sonra mderrislie balamsa da dier mderrislerin hcmuna uradndan meslekini lerketmi ve kendisine 1069 ( M . 1658 ) tarihinde Ery.urm eyaleti verilmitir. Anlalyor ki babasnn Sadrzam oluu kendisinin pek abuk ykselmesine vesile olmutur; fakat Osmanl tarihinin en anl vezirlerinden oan Fazl Ahmet paa buna tam bir liyakat g s termitir. Baba.s vefat ederken olunun Sadrzam yaplmasn vasiyet etmi ve hu vasiyet luUlmutur. Fazl Ahmet paa bu tarihle henz yirmi yedi yanda idi. On be buuk sene Sadrazamlk ettiine ve Sadrzam iken ldne gre vefat annda henz krk iki yanda idi. AvusturyalIlarla ( V a s v a r ) muahedesini yapm; tam yirmi be seneden beri sren Girit ceng-ini, Kandiye kalesini zaptederek, bitirmi. Lehlileri veriye balamtr. Kandiyenin Fazl Ahmet paa tarafndan muhasaras esnasnda dier mhimmattan b.'ika sarfedilen barutun 80 bin kantar olduunu Hadka ya /.yor. O yvar kalesini almoa kendisinin .syledii tarih udur:

y\!lah nninin oldu fefheyledim Oyvart 1073

Bu parlak hayatn bir siyah izgisi var ise, o da Fazl Ahmet paann ikiye olan iptilsdr. G e n yanda lmnde bu halin ok messir olduunda phe yoktur. Vefat 1087 ( M. 1676 ) larihindedii; Divanyolnnda babasnn yanna gmlmlr.
-

101

MUSTAFA PAA, KARA

erzifonlu Mustafa paa denmekle de maruftur ki r rdnc Mehmet zamannn en anl sadrzamlanndandr. Kprl Fazl Ahmet paa lnce Sad a rete bu zat gemitir. Zaten Kprl ailesine intisap ile yetimi idi. Kara Mustafa paann btn emeli Viyanay zaplelmekti ve bu ehrin kapsna kadar g;itti. Muvaffak olsa idi phe yok ki Osmanl devletinin ve belici de btn orta Avrupanm talih yolunu ok deitirirdi. A sker hatalar yapt. Bunlarn belki de o kadar ehemmiyeti yoktu. Fakat Leh kral J e a n Soub ieski NemeliJerin imdadna koarak Kara Veziri arkadan vurdu; ordumuz mnhezim oldu. K o ca vezir bu hezimetin cezasn hayatn vermekle ekti. 1095 (M. 1683) senesinde Belg-ratta idam olundu. K esik ba Edirneye getirilip Padiaha gsteril dikten sonra Saruca camiine g-mld. Her ne kadar Mustafa paann

slanbulda mezar yok ise de mtehassslarn sylediine g-e emsalsiz bir bidesi bulunduu iin adn bu notlar arasna yazmaktan kendimi .'ilamadm. Bu bide Divanyolndaki mehur m edresedir ve maalesef ok bakmsiz bir halde kalmtr.

102

SLEYMAN PAA, ERMEN

r ^ r d i i n c Mehmet sadrzamlarndandr. Deli brahim devrinde ^ s il h d a rl ve kubbe vezirlii vardr. Murat paann ikinci sa d a retten ekiliinden sonra sadarete getirilen ciz bir ihliyard. Vazifede doksan dokuz g-iin kald; azlolundu. Bu srada slanbulda Vaka-i V akvakiye ad verilen mehur vaka meydana g.ldi. Surnazen Mustafa paa sad aret kaymakam idi. Mhr Hmayun Girit serdar Deli Hseyin paaya gnderilmiken geri alnarak Mustafa paa sadrzam yapld. Fakat asker takm bunu da istemedikleri iin sadarete Silislirede vali olan Siyav.. paa arld. Hem (Ermeni), hem (K oca) lkaplarui tayan bu Sleyman paa baka vazifelerde dc bulunduktan sonra on be .sene skdardaki evinde mtekait olarak olurdu. Kendisine fcir paadan dul kalan Aye Sultan verilmiti. 1098 (M. 1686) senesinde ok ihtiyar olarak ld. skdarda Daanclarda Ahmediyeye inen cadde stnde imdi minaresi ykk, harap bir cami vardr. Yaptran bu zalhr. Kendisi de orada gmldr.

103 -

SLEYMAN PAA, SAR

onak Sleyman Paa dahi denir. Drdnc Mehmet Sadrazam larndandr. Evvel Musahip Dilsiz Tavan Aann kethdas olmu, sonra Kapcba yaplm ve buradan da Kprl zade Fazl Ahmet Paann kethdalnda bulunarak terakki etmitir. 1096 de brahim Paa yerin? S a d arete getirilmi, ordu ile Neneye gitmi ise de hezimete uram ve dman O sm anh ilini B e lg ra d a kadar inemitir. Sleyman Paa Ist anbul a gelince dostu olan Salam on adnda bir Yahudinin evinde saklanm ise de yakalanarak iriam edilmitir. (H. 1098. M 1686). Salac kta bir kk cami yaptrm idi. O raya gmulmtiir.

104
SYAV PAA
rdnc Mehmedin son zamannda ve hali sralarnda Sadrzam Sleyman Paa;n ordudan kamas zerine Mhr Hmayun bu , Siyavu Paaya verildi. Siyavu Paa byk Kprlnn yetitirmesi

ve damad idi. F ia r Sleyman Paa idam edilerek ba orduya yolland ve Kprl Fazl Mustafa Paa Sa d a ret kaym akam oldu. Drdnc Mehmedin hali ve kinci Sleymann Padiak olmas askeri taytasnn hareketlerini durduramad vc hareketler stabulda devam etli. siler Fazl Mustafa Paay ldrmek istediler. Siyavu Paa Fazl Mustafa Paay Akdeniz Muhafzlna gndererek hayatn kurtard; fakat siler konama hcum ile btn eyasn yam a ettikten sonra canna da kydlar, paraladlar. (1099. M. 1687.) Sicilli Osmani r inin skdara gmlm oldu-unu yazyor. Acaba hangi tarafa?

105

AL PAA, SRMEL
kinci Ahmedin son ve ikinci Mustafann ilk sadrzamdr. B u zat yeni padiah seferden vazgeirm ek istedii iin azil ve em eye nefyolunmu idi. O radan geri getirilip ba uuruldu. Gzleri srmeli olduu iin kendisine bu lkap verilmitir. Hadikatl-vzera diyor ki : A k l rt ve kerem sehada alem olup amma gayet bedm est ve ziyadesile zenperest idi. idam tarihi 1106 (M . 1 6 94 ) dr.
-

106

HSEYN PAA, AM CAZADE

u zat Kprl Mehmet paann kardei Haan aann oludur. Bu itibarla kprlnn olu Fazl Ahmet paa sadrzam iken kendi sine (Am cazade) lkab taklm ve o tarihten sonra bu suretle yade-

dilmilir. Hseyin paa sadaret kaymakam, kapdan derya ve birok eyaletler valisi olduktan sonra 1109 (M. 1697) tarihinde Tise v akasnda Elmas paann ehadetinde (ikinci Mustafa zaman) sadarete getirilmitir. 0.-5manl devletinin ok muvaffakiyetli vc akll vezirlerinden olan bu zat (Karlofa) muahedesini aktederek Merzifonlu Kara Mustafa paann Viyana muhasarasile balad muharebeye son vermitir. On alt senedenberi srmekte olan bu harple bata AvusturyalIlar olduu halde Venedikliler, Lehler ve Ru.slarla arpyorduk. Anlamaya ngiltere ve Felemenk devletleri tavassut ettikleri iin muahede yedi devlet murah haslar arasnda aktolunmutur. O.smanl tarihinin olduu gibi Avrupa tarihinin de en mhim vesikalarndan l)iri olan bu muahede bi/im in eref koruyucudur; fakat pek de hayrl deildir. Osmanl nfuz ve kudretinin durma ve belki de gerileme noktalarndan biridir (1110). Amcazadenin Sa ra h a n e yaknnda ( Hseyin paa medre.sesi ve me.sidi) namile tannm bir medresesi ve mescidi vtrdr. 1114 (M. 1702) senesinde Silivrideki iftliinde ecelile len Hseyin paann na

48
medrese v^^mescidi yannda yaplm olan trbeye gmlnlr. o k kymetli olan bu nranziime maalesef ok ta harap ve bsbtn b akm szdr. Ro-aziinde Anadolukisarmda Meruta ad verilen g-izel ve htel yaly yaptran da hu Hseyin paadr,

107 -

A B D U R R A H M A N PAA
nc Ahmet devri kaptanpaalanndandr. 1117 ( M . 1705 ) tari hinde vefat ederek Kasmpaada Piyale paa camisinde Piyale paa trbesi yanna gmlmtr.

108 -

AL PAA, ORLULU
Ahm et sadrzamlarndan, Osmanl nc larndan, muvaffakiyetli vezirlerindendir. devletinin maruf sim a

Endernndan ktktan sonra Silhtarlk yapm, ikinci Mustafann son zamanlarnda ve ( Edirne v a k a s ) esnasnda orada bulunmu, nc Ahmet tahta knca Edirnede Kaymakam olarak braklm, sonra stanbulda sadaret kaymakam olmu, bir aralk Trablusa vali }>'nderilmi, oradan ku bbe vezirii-i ile getirilerek tekrar kaym akam yaplm ve 1118 ( M . 1 7 0 6 ) senesinde Baltac Mehmet paann yerine sadrzam olmutur. Kendisine ikinci Mustafann kz Emine Sultan tez .'i edilmitir. Sad arette ok muvaffayyet gsterm ekte iken d manlarnn tesirile Kefeye srlm, yoldan evrilerek Midilliye gn de rilmi ve 1122 ( M . 1 7 1 0 ) senesinde orada idam edilmitir. Ali paann Divanyolunda \''erzifon Karamustafa paa sebili kar snda byk ve T ersaned e kk bir camisi vardr. Kesik la Istanbula getirilerek Divanyolundaki caminin avlusuna gmlm, kallavili bir ta da almet olarak konmutur. Bu- tan stndeki tarih Drri efendinindir. Ali paann Istanbulun muhtelif yerlerinde birok e m e leri de vardr. ok idareli bir vezir oldu-u iin ordu tehizatna ehemmiyet verdii ve kendisinin toplad vesait ile Moskof m uhaebesi yapldktan sonra birok ihtiyatlarn da artt rivayet olunur, damnda krk yan henz gem i idi.

109 YUSUF PAA

nc Ahmet sadrzarnlarndandr. Yenieri aal vardr.

Daha

evvel

valilikleri

ve

1126 (M. 1714) senesinde B m saya nefiy ve orada idam olunmutur. Kesik ba Istanbula getirilerek A ksarayd a em esi yanma gmlmtr.

io
AL PAA, ZMRL
I I nc Ahmet zamannda iki defa Msr Valisi olmutur. 132 (1719) da idam edilmitir. B a skdarda D oanclardak i akrc camisi avlusuna gmlmtr. Tellk denen Ali paa da a lebi ihtimal bu zattr.
~

111

BRAHM PAA, EL

kinci Mustafa ve nc Ahm et zaman vezirlerlndendir. Silhtar, Nianc ve kk sani defterdarlklar da vardr. B eylerbeyi payesile Avustur/aya sefir dahi gnderilmitir. 1133 (M. 1719) tarihinde lerek Atik Ali paa camisine gmlmtr.
-

112

MEHMET PAA, ELHA

nc Mehmet devrinde sadaret kaymakaml vardr. Bilhare B o a z muhafz da yaplm ve bir m ddet zaman dknlkle gemitir. 1135 ( M. 1722 ) tarihinde lerek skdarda yeni Valide cam isine gmlmtr. Bu zat K .yserilidir. kinci Mustafa ile nc Ahmedin anneleri Glsm Sultann kethdaln yapmtr. Bu mnasebetledir ki skdar da onun mezar yanna defnediimitir.

113 -

BRAHM PAA, NEVEHRL

nc Ahmedin mehur sadrzamdr. Varadin muharebesinde ehit olan Ali paadan sonra Halil paa, Mehmet paa ve onlar dan sonra da bu brahim paa sadarete gelmit.'r. A krabasndan eski saray masrafs Mu tafa efendi delletile saraya girmi ve terakki etmitir. nc Ahm et devrinin mhim bir hdisesi olan Demirba ari vakas Rusya ile harbi intacetmek zere iken buna meydan verilmedi. ehit Ali paa Moray V enediklilerden geri alma aklna koymutu ve ald. Nemeliler Venediin mttefiki sfatile ie kartlar; devlet yine byk bir h arbe girmi bu'undu. M aalesef Ali paann Varadinde ehit olmas zerine bu harbi kaybettik. Belgrat bile elimizden kt Bu durumda sadarete gelen brahim paa dnyann zevkini karm ak isteyen ve bu sebep le sulhu ok diliyen bir adam d. Bu emelle Nemi eliler ve Venedikliler ile P e sa ro fa muahedesini yapt: 1130 (M. 1717).

Fo. 4

50
sukulun gsteren mhim

Osmanl kudret ve evketinin yaVi yava tarih vesikalardan biri de budur.

brahim paa metnleketimizde yenilik hareketinin phesiz en banda g-elenlerden bilidir. Matbaay Osmanl lkesinde ilk defa atran odur. ( H. 1140, M. 1727 ). Devletin fazla masraflarn da kesm ee almtr. Bir taraftan ehzade camisi kasrlarn vcuda ve safaya olan getirmitir. kurbunda bir ktphane, ok bir darlhadis, ki dar zevk Lle bir sebil yaptrm, dier taraftan da S d a b a d , F e a h b a d , Nevbnyd Hayrl ileri olduu inhimaki de bykt. Nedimin terennm ettii fevkalde

devrinin ba stad idi. K thanede kadnlara alim atp yamaklaniim arasndan boyunlarna ve g-slerine drmekle mehaeti vard. Felketine bir bu hali bir de btn yaknlarn byk mesnetlere yerletirmesi vesile oldu. F a k a t dediimiz gibi bln bunlar vesile idi. Garazn en byk mili brahim paann yenilik ve bu yolda almasdr . Nevehirli kads olan brahim paa denince, Haan efendinin hemen m eum Patrona F'al ile gzelliiyle mehur zevcesini hile hareketine olan meyli

Muslinin adlarm hatrlamamak kabil midir ? Paann o srada stanbul Zlli istimaliyle elde etmesi, Haan efendinin bunu duyup tede beride ik yeti ve nihayet bu ikyetler zerine B ayfzt hamamnda hademe olan Patrona Halil ve kahveci Musli nam nd iki ahsn yenierileri kkrt malar barda taran bir su damlas olmutur. n alnamyarak byyen ve padiahm tahtna dahi mal olan pu isyanda brahim pa-a ve taraftarlarndan pek oklar paaland. N^lan gnlerce sokaklarda kald. Hadikat - l - vzeranm beyanna gre brahim paann nna ltfunu grenlerden hi kimse bakmak dahi istememitir. Sa b k Halep kads akr bey bu ltufdidelerden bazlarn mahcup ederek onlarla b e ra b e r n tan kalan paralar toplam ve gizlice bir zembil iine koyarak g e ce karanlnda paann ehzad e camisi yannda ina ettirdii sebilin yannda gmmtr. 1143 (M. 17 30 ). K oca brahim paa I Yukarda iaret ettiimiz btn kusurlarna ramen Osmanl tarihinin ne sevimli bir simasdr ve onun devri hem ykselme hevesi, hem hayattan gm alma emeliyle nmzde ne kadar byk bir ufuk aar. brahim paa zamannn incelii anlalmadan Fikretin ( Nedim ) manzumesinin zevkine asla varlamaz. Sultan Ahmet devrinin Istanbulu ssleyen gzel emelerinde en byk himmet p hesiz brahim paanndr. K thaneden b aka canlandrd bir mesire de Feyizbad adn verdii ubukludur. Burada ubuklu oca mescidi yannda bir em e ile bir havuz yaptrd, bir stun diktirdii gibi

51

ayr zerinde dier bir em e daha ina ettirmitir. B u em e tan daki tarihte air ( V ehbi ). paa iin ne gzel sylemitir: K erem kr olmadksa ok Kerim kmiran grdk Adilin grm edik zhirde, dta, malihulyada. brahim paann katliyle nc Ahnnedin son gnlerinde sfd a re le Silhtar Mehmet p?a getirilmi ve bu zat birinci Mahmudun ilk g n lerinde de sadrazam kalarak yksek mansplara gz diken Patrona ile Muslinin vcutlarn yoketm ek suretiyle byk hizmet grmtr. Fakat az zaman iinde o da atlarak H aleb e srlm ve yerine ( K abakulak b r a h m p a a ) gibi g a razkr ve mnasebetsiz bir adam getirilmitir.

114 -

MUSTAFA PAA, KAYMAK

nc Muradm D erya kaptanlanndandr. Nevehirli brahim P a a nn damadyd. 1143 ( M . 1730 ) ihtillinde siler tarafndan b ra him Paa ile b era ber paraland. Nevehirli brahim Paa da Merzifonlu Kara Mustafa Paanm damadyd. B u karabet sebebile Kaymak Mustafa Paann cesedi DivanyolunduaUi Kara Mustafa Paa medresesine gmlmtr. skdardaki Kaptan Paa camisi bu Mustafa Paann eseridir. G eenlerde ( Akam ) da ( Nureddin Y a t m a n ) imzasile ( T e k f u r Saray inileri ) nvanl bir makale kmt. Bu Makaleden Nevehirli brahim Paann Tekfur Saraynda bir ini imalthanesi atn r e niyoruz. Nurecdin Y atm a n n verdii malmata gre, Mustafa P a a, camisinin iini tamamile bu Tekfur Saraynda yaplan inilerle kaplatmt; fakat cami 1887 senesinde yand iin bu inilerden imdi ancak be all levha kalrtr. Y anan camiyi 1890 senesinde erife Nefise isminde hayr sahibi bir hanmn yeniden yaptrdn da ayn makale bize bildirmektedir.

115 -

AL PAA, LAZ
Birinci Mahmut devrinin kaptanlanndandr. Kasmpaa camisi y a nnda bir mektep vardr ki Kasm Paann kz Nefise hanm yap trmtr. 1149 ( M . 1736 ) tarihinde vefat eden Laz Ali Paa bu mektep bahesine gmlmtr.

 52
116 -

BRAHM PAA, KABAKULAK

devrinin ilk Sadrazamlarndandr. Birok yksek bulunduktan sonra kendisine vezaretle Halep valilii verilmi ve sonra S a d a r e te getirilmitir. Padiahn maviri ve emni Hac B eir aa ile ve Defterdar zzet Ali Paa ile d alsarak, onlar srgne g-ndermek zere hazrlatt kaya kerd i bindirilmi ve Iriboza srlmtr. F a k a t bir sene sonra affedilerek B o s n a vali liine tyin edilmi ve ksa bir zaman iinde buradan da kaldrlarak ve vezirlii alnarak R e s m o ya gnderilmi, 1155 senesi sonlarma doru orada idam edilmitir. K esik ba istanbula getirilerek Kocam uslafa P a ay a gmlmtr.

Bmemuriyetlerde

irinci

Mahmut

Sicilli Osm an yle d iy o r : mteselli olurdu.

Ehli garaz olup,, garaz ettiinin idbarile

117 -

AHMET PAA, KUMBARACI

sl ad Marquis de B onneval olan bir Franszdr. Memleketinin maruf simalarndan ve kuvvetli askerlerindendi. Kraila geinemediinden, Fransay terk ile bir ok m aceralar peinde kotuktan s o n r a Trkiyeye geldi. Birinci Mahmut zamannda asker muallimi olarak hiz^nete alnd; kendisine bir ok mhim vazifeler de verildi. Sadrzam Hekimolu Ali paann dostluuna mazhar o!du. Islm dinini kabul ederek Ahmet paa namn ald. B u din deitirmede baz hareket lerine b a k a r a k samim olduuna inanlamaz.

Bundan sonra da rshat durmad! Osmanl imparatorluunu kendi memleketi ve ekseriya kendi ah s menfaatleri lehine her zaman harbe so km ak isterdi. 1160 (M. 1747) tarihinde ld; Galata Mevlevhanesi mezarlna gmld.

1 18 -

HAAN PAA, ESSEYT

irinci Mahmut sadrzamlarndandr. 1156 senesinde sadrzam olmu, bu mevkide sene kaldktan sonra R o d o s a srlm, bir mddet sonra da Diyarbakr valiliine getirilmitir.

Hadikatl-Vzera : Cehilden gayr ak bir ayb yoktu diyor. Bu paann Bayezitte yaptrd bir cami, bir sebil, bir eme, bir mektep ve bir han vardr. 1161 ( M - 1748) tarihinde Diyarbakrda ld halde, Hadikati'C eyam i, stanbiuida k ^ndi mesidinin yanna gmldn yazyor.

53

H 9 -

ALI PAA, BIYIKLI

Osman zamannda sadrzaml vardr. Sesi gzel olduu iin, nc 1 nci Mahmudun mehur D ar sseade s a s Beir a a onu kendisine mezzin yapmt; vefatmdan evvel de Padiaha tantt ve Ali aa bu sayede birden has odaya rak olarak ilerledi, nc O sm an zama nnda S a d a rete kadar kt. H^dikatl - Vzerann beyanna g re, kindard, rvet alrd vc ierdi. Altm gn Sadaretten sonra azil ve azlinin ertesi gn de idam olundu ( H. 1169 1754 ). skdarda Seyit A hm et deresine gmlmtr.

120

BEKR PAA, Damat

nc Mustafa ve kinci O sm an kaptanlarjndandr. Aksarayda akraa mescidi karsnda K aptan D am at paa mektebi vard. 1171 (M. 1757) tarihinde vefat eden Bekir paa bu mektep bahesine gmlmtr.

121

HALIM MUSTAFA PAA

nc Mustafa zaman defterdarlarndandr. 1173 (M. 1759) se n e sinde zmitte idam olunmutur. B a tstanbula getirilmi ve rikba konduktan sonra ehzade camisi yanndaki Burmal mesit avlusuna gmlmtr.

Hadikatl - C ev am inin verdii malmata g re, bu p aa malmatl ve istidatl bir adamd; ancak ok sefihti. lk defterdarl Birinci Mahmut zamanndadr^ b irka kere nasp ve azledilmi ve nihayet Limni adasma srlmtr. Bununla b e ra b e r maliye ilerinde ok ihtisas olduu iin tekrar d efterdar yaplm ve fakat gene rahat durmam olacak ki on sekiz ay sonra zmite srlerek orada idam olunmutur. Hadikatl - Cevami yle diyor: Dyunu kesiresi sebebile sefehateti nmayan olmakla cmle mal canibi mirden zaptolunup... Garip hl ! Bir memurun sefih ve borlu olmas mallarnn devlet tarafndan zaptna se b e p oluyor ! . .

54

122

AL PAA, HEKMOLU
irinci Mahmudun son zamanlarna doru sadarete geen pek tann m ve muvaffakiyetli Osmanl vezirlerindendir. Hekimba Nuh Efendinin oludur. nc O sman devrinde de sadrazaml vardr. Vehm aczinden ne yapacan biluiiyen ve daima sadrazamlarn de>ti'-en ve idam etiren bu padiah bir gn Ali paaya, hiddetle :

B en edinirim !

imdi

seni azleder,

Hamallar

kethdas

Ali ustay vezir

Deyince, Ali paann : E vet padiahm yaparsnz, Hekimolu Ali paa olamaz ! . . Dedii mehurdur. Ali pua, Aksaraydan Silivrikapya giden yol st.deki, adn ta yan mehur camiyi yaptrmtr. Caminin yapl tarihi 1147 dir. O sirada Reislkttap olan K o c a R agp paHnn syledii u tarih, caminin avlusunun byk kapsnda yazldr : E d e r ismiyle tarihin bu msra R agba tefhim Yapld mevkiinde Camii - nuru Ali paa 1147 Hekimolu Ali paa Anadolu valisi iken 1175 (M. 1761) tarihinde Ktahyada lmtr. N a jstanbula getirilerek camisindeki trbeye gmlmtr. fakat o hamal Ali paa olur;

123 -

RAGIP PAA, KOCA

nc Osm ann son ve nc Mustafann ilk sadrzamdr. o k zeki idi. Vefatna kadar, yedi sene sadarette kalmtr. Ondan evvel birok byk memuriyetleri ve reisl-kttapl vardr.

A bdurra nman e re f bey diyor k i : S u ltan Mustafa Rusyann hergn artm akta olan satvetine set ekm ek iin muharebe etmek reyinde idi. Lkin Ragp paa Avrupa askerile Osmanl askerinin talimat ve intizamca olan farklarn ve a sk e re rabta verilmedike harbetm ek vahametini beyan ve izah ile harbe muhalefet ederdi. Bu h arekele diyecek yoksa da ti iin hi bir hazrlkta bulunmaz ve emri slahata cidden te e b b s etmez ve hengi mevcudu bozm ayarak y lece i ve

55 _

vaktini geirmei tercih ederdi ki byk iktidarna nazaran bu kusuru kabili af deildir. E ar ve edebiyatta ve hikmet ve felsefede yedi tls vard ( Sefinet-l-ulm ) u gayetle mergup bir eserd r. Merhum hocamzn bu hakl tenkidine maalesef itirtc etmek lzmdr. Ragp paa 1176 (M. 1762) senesinde lerek Bayezitte olduu mehur ktplane bahesine gmlmtr. yaptrm

Hadikatl-Cevami yle diyor : Ktphanesinin avlusunda, mstakil mahalde kallavili bir sengi mezar ile sudei sandukai bekadr. Bu beyit vefatma tarihtir.

Ba tarihi musannada dil oldu ngihan mlhem Gidip agh kald nam Ragp ehli irfana

1116
istanbulun en gzel, en ilek bir yerinde olan bu ktphane gv desinde alan pis kasap ve kalayc dkknlarile ne hazin ve utandrc bir manzara tekil e t m e k t e d ir !

124

MUSTAFA BAHR PAA, KSE

irinci Mahmut ve nc Osm an sadrazamlarndandr. B irk a defa Msr valiliinde de bulunmutur. Galatada yeralt camisinin bulunduu mahalde Emeviye zamannda Mslime ile fstanbulu muhasaraya gelen mcahitlerden nn mezarn buldurmu ve oray ca n; yaptrmtr. Mustafa B a h ir P a a 1178 ( M . 1764 ) senesinde srld Midillide tlan olunmutur. N Istanbula getirilerek Eypte Mehmetpaa ma hallesinde N akibend fkaras iin yaptrd tekkeye gmlmtr.

1 25 -

MEHMET PAA, DAMAT

evehirli brahim P aan n oludur. Damat ve vezir idi. 1183 (M 1769 ) senesinde lerek babasnn ehzadebandaki mezar yanna gmlmtr.

MEHMET PAA, MUHSN ZADE

Hamidin sadrazamlarndandr. Esm Mustafann Ruslara kar am ak iste dii muharebeye taraftar deildi. Byle olduu halde ( K a y n a r c a mua a h e d e s i) ni yapmak b edbahtl bu zatin omuzlarna yklenmitir. Mustfa ile birinci nc Sultann kocasdr. nc

 56 _
1188 ( M. 1774 ) senesinde Istanbula g^elirken yolda lmtr. N tstanbula g-etirilerek evvel Eski cami haziesire gmlm iken zev cesinin arzusu zerine karlarak Eybe gtrlmtr. T rb e yak nnda medfundur.

127 KARA VEZR

MEHMET PHA,

endisine Esseyyit Mehmet paa dahi derler. Birinci Hamit sadrzamlarndandr. Padiahn silhtar iken A a Mehmet paa zerine sadarete getirilmitir. Kara vezir gay et siyah ve irkin manzaral idi; mizaha maildi; N asraddin hocanm fkralarn bilir ve daima sylerdi. o k alkan ve o k iktidarl bir sadrzam olduunu gstermitir. Zamannda Hdrel lezden evvel kuzu yenmezdi; kesilmesini yasak etmiti. Kara vezir 1195 ( l7 8 0 ) senesinde lerek birinci Hamidin B a l ekapdaki trbesi yanna gmlmtr.

128 ZZET MEHMET PAA

irinci Hamit sadrzamlarndandr. Yu karda ismi geen Kara vezirin vefatile sadarete getirilmi ve bu m esnette bir sene kadar kaldktan sonra 1196 senesinde eceliyle vefat etmitir. B ahekapda Hamidiye trbesi yanna gmldr.

129 -

HALL HAMT PAA

irinci Hamit sadrzamirndanadr. Etrafndakiler! o k gcendirdiin den ve rvet alma sevdiinden 1199 ( M 1784 ) senesinde azil ile m allan msadere olunarak Geliboluya srlm ve orada iken kendisine Cidde valilii verilmi ise de Bozcad aya kt zaman idam olunmutur. Kesik ba Istanbula getirilip rikba konduktan sonra Haydarpaada brahim aa emesi karsndaki kab re gmlmi tr.

130 ERF HSEYN PAA, ELEBZADE

1**1 nc Selim sadrzamlarndandr. Sadrzam olmadan evvel bir ^ o k m uharebelerde e ca a t gstermitir. 1 0 5 (M. 1790) senesinde lerek skdarda H rd a tekyesine gml mtr.

 131 MEHMET PAA, MELEK

57 _

nc Selim sadrzamlarmdandr. nc Almedin kz, yni nc Selimin haias Zeynep sultann koeas idi. Kaptanl, niancl-, sadaret kaym akam l da vardr. B ir o k valiliklerde de bulunmutur. Mhr hmayun kendisinden alndktan sonra daha yedi sene yaam ve 1209 (M 1794) senesinde lerek zevcesinin Soukemedeki camisi avlusunda medfun bulunduu trbeye gm Imtr.

132 HSEYN PAA, K K

nc Selim devrinin D erya kaptanlarnd;.ndr. Padiahn st karda idi; bilhare Enderunda terbiye olundu. Clsta bauhadarla tyin edildi. 1206 senesinde kendisine vezaret verilerek D er ya kaptan yapld. Akdenizde birok seferleri vardr. Msrn Fransz larn elinden kurtarlmasnda ve adalar ilerinin tanziminde hizmet etmitir. Par'ahn muzaheretine nail olmu idi. Zevcesi bilinci Han,idin kz Esm a Sultand.

Kk Hseyin paa kaptanlkta on iki sene kalm ve 1218 (M. 1803) senesinde bu vazifede iken lmtr. nc Selimin bahesi denmekle de bir trbe, bir imaret Kk Hseyin paa annesi Mihriah sultan Eyp civarnda Papazolu tannm bulunan Zeynep sultan saray bahesine ve bir sebil, karsna da bir mektep yaptrmtr. bu trbe yannda gmldr.

133 MUSTAFA PAA, LEMDR

W a p m a k istedii byk yenilik hareketi ve bilhafsa orduya vermek * istedii nizam zerine sadaret kaym akam K se Musa paa ile eyhislm T o p al A ta efendi gibi iki mfsidin entrikalarile kan K abak Mustafa isyan neticesinde hald u n an nc Selimi tekrar tahtna oturtmak zere yan bulunduu Rusuk kasabasndan hareket ordusile stanbul zerine yryen byk vatanperverdir. Alemdar Mustafa paa hakknda belgelere dayanlarak yazlan en gzel, en kymetli eser stadmz ve byk tarihimiz Balkesir millet vekili Ordinarys Prof. smail H akk Uzunarl tarafndan (Mehur Rumeli yanlarndan Tirsinikli smail, Ylkolu smail A alar ve Alemdar Mustafa paa) nvanile geenlerde karlan kitaptr. Bu eseri Trk Tarih Kurumu bastrm ve yaymtr. Alemdar vakasna ahi tolan (K alost A g o p y an ) adnda bir Ermeni papaznn hadiseden yedi

58 _

sene sonra ermenice yazdj ok kymetli bir eseri de, bu lisana etrafl bir surette vakf olan Amasya milletvekili B a y E sa t Uras son zaman larda elme geirerek trkeye tercm e etmi ve Tarih Kurumu bu tercmeyi de basp yaymak hizmetini g^rmtr. Okuyucularm Alemdar hakkmda en doru malmat bu iki kitapta bulabilirler. Alemdar, 4 Cemaziyelahr 1223 ( M . 1 8 0 8 ) gn nc Selimi tekrar tahtna oturtmak zerere sarayn kapsna dayand zaman, bu kapy kapal buldu. Kap krdrlken, ieride Drdnc Mustafa, nc Selimi bodurdu. Alemdar, Selimin na" zerinde ahyarak Wustaf.y h al ile tahta kinci Malmudu oturttu. Mh hmayun ken disine verildi. Asi yenieriler sinmiti. Fakat Alem darjn ktn d in e olan byk itimadndan ve stanbul ahvalini pek iyi bilmiyerek duruma ehemmiyet vermemesinden, yava yava cesaretlerini topladlar, ay iinde ayaklandlar. Alemdarn adamlar muhtelif kon aklard a misafir edilmilerdi. Paa kapsnda pek az bekisi vard. Y en ieriler 27 R a mazan 1223 tarihinde ve Kadir g-ecesi P aa kapsn, ( yani B a b l i y i ) bastlar. A lem dara bir yerden yardm gelemedi. Kendisini nasl saa t lerce mdafaadan sonra barut mahzenine ate vererek intihar eyledii ok yazlmtr; malmdur. Y en ieriler ertesi gn bulduklar n an sokaklarda Ermenilere srkletmiler ve bu na'a her trl hakareti etmiler, nihayet cese tlen kalan parala n Yedikule dnda bir hendee, yahut kuyuya atmlardr. Bu paralar orada 2 0 yla yakn bir zaman kald. Hi kimse Yenieri korkusundan bu kemikleri toplayp da bir yere gmemiyordu. Nihayet Y en ieri ocann kaldrlmasndan sonra o srada Sadrazam olan Benderli Selim Mehmet Paann emrile hendek veya kuyudan karlan kemikler Yedikule suru yanna gmld, k a b rine de ta dikildi. Merutiyetin ilnnda bu kabir ( Tarihi O sm an En cm eni) nin himmet ve teebbsile So u k e m ed e Zeynep Sultan camisi b ahesine nakledildi. Tataki kitabe K eecizade zzet Mollanndr; yaz taliktir.

Paa kaps vakasnn ertesi gunu, yni koca Alemdarn na sokaklarda srklenirken, siler Drdnc Mustafay tekrar tahta kar mak iin urayorlard. Fakat bu srada kinci Mahmut da kardan mahbus olduu dairede bodurmaktayd. 1 34 -

MUSTAFA PAA
razamlarndan Kara Vezir denmekle maruf Mehmet paann k a r deidir. Bu paa Birinci Hamidin ehzadelii zamannda kahvecibas idi. Birinci Hamit tahta knca onu evvel silhor sonra kapcba yapm ve daha sonra da kendisine vezaret vererek biror valiliklere

nc Selimin sadaret kaymakamlarndandr. Birinci Ham il sad-

59 _

gndermitir. Bu srada nc Mustafanm kz ve nc Selimin byk hemiresi ahsuitan da kendisine tecvizedlmitir. S a d a ret k a y makamlndan evvel k u bb e vezirlii de etmi olan Mustafa paa, kay makamlktan sonra gzden dm, Filibeye srlm, bir mddet o ra da kalm ve nihayet Istanbuia gelip Ramide oturnasna msaade edilmitir. Mustafa paa 1228 (M. 1813) tarihinde vezirlerin en yals iken lmtr. Zevcesi ahsultan Eyiipte Zal N ahmut paa camisi yannda bir m ektep ve kendisi iin bir trbe na ettirmiti. Mustafa paa da bu trbeye gmlmtr.
-

135

AL PAA, BEN DERL

I kinci Mahmut sadrazam lanndandr. 1236 (M. 1820) de sadarete gelI initir. Bu srada memleket ve bilhassa stanbul ok karktr. Mo ra isyan iindedir. stanbul rumlarnda kaynama, trklerde hiddet ve iddet eseri vardr. Ali paa i bana getirilince, A lem dar Mustafa paay taki dederek yksekten att. Kendisini ziyaret ededn eyhlislm efendinin bir yalya kmas tavsiyesine kar : imdi yal, mah sras deildir. grm ek zamandr. Gibi sert bir cev a p vermi, eyhislm efendi hi beklemedii bu sz karsnda : evketli hnkr da B o a z sarayndadr I Deyince, bu sefer Ali paa : O n a da syleriz, aa insin... Gibi bir pot krarak, kinci Mahmudun bamaviri Hlet Efendinin gzlerinin drt almasna sebebolmutur. Ali paa bu tecelldnda devamla bir gn Rum Patrii G riorius BabIliye ararak, s Morallarla mektuplamakla ilham ve tekdir etmi; Patrii, tesadfen paskalya olan o gn Patrikhanenin byk kaps nne astrmtr. P aa , kendi arkasndan her trl entrikalar evirdiini anlad Hlet Efendiyi de yoketm ek istiyordu. B ir gn Sultan Mahmut Eyp trbesine gidince, o da arkasndan oraya vararak bu niyetini Padiaha ut. Hlet Efendi her ne kadar hnkr nezdindeki eski nfuzunu az ok kaybetm i idiyse de Padiah bu teklife gene birdenbire raz olmad ve Sad rzam a; ( Biraz bekle! ) cevabn verdi. Kurmk istedii tuzaa Sadrzam kendisi dt; Ksa bir zaman iinde Sad aretten azille Kbrsa nefyedildi; arkasndan giden mbair de idam emrini gtrd. Cevdet paann beyanna g re V bair paay a idam emrini gsterince, zavall adam, Halet Efendiyi kasd ed erek : (Eyvah! bilmedim.. Evvel

e;o _

icra ve sonra inha et mel iymi ) diye barmt r. Kesik ba I st nbul getirilerek padiah saray karsnda tehir edilmitir. zerindeki yaftada unlar yazlym: (Rum milletinin ve sair ashab garazm tahrik vie i-vasile maazallahi taal Devleti aliyeyi ifsat ve ihlle sveden Benderli Ali pasanm ser-i m aktnudur.) Ne garip tecelli Rum Patriini astran Ali paa, Rumlarn tahrikile devletin aleyhinde bulunmakla itham olunuyor. Ekseriya en mhim ilerin bile ne kadar hafiflik ve dikkatsiz likle grldn ispat eden binlerce misaller arasnda, bunu da saymak kabildir C evdet paa, Rumlar aleyhindeki icraat hep Hlet Efendinin kurnazlna atfeder ve der ki : Bunda Ali paa mazurdur; zira Istanbula yeni gelmi. Patrik kimdir, onu idamdan ne kar, bilmez. Dekayk umuru siyasiyeden btn btn bihaber bir zatt. Ali paann kesik bann K aracaahm ede gmldn Sicilli O sm an yazyor. u hal tercmesi ve-ilesile unu da ilve edeyim k i ; Patrik G rigorysn nnde asld byk Patrikhane kaps pro testo makamnda o gn kapatlm ve bir daha almamt?; bugn de kapaldr. Devirler ve hisler o k deitikten sonra Patrikhanenin bu garip protestoda srar ve taannd Rum vatandalar ile aramzdaki sevginin daima artmasnda iyilik ve fayda grenleri memnun etmez. Trkler bu h arekete esefle mukabele edip gemilerdir. Y ap acaklar b aka bir ey de yoktur. Patrikhanenin melf olduu kiyasetin eserini gsterm esi elbette mergup olacaktr.

13 6 -

HLET EFFND
let Efendi Sadrzamlk etmemitir; Paa unvann da almamtr; fakat sadrzamlar azil ve n asba kadir olacak derecede padiahn emniyetini ve muhabbetini kazanm bir maviridir. Osmanl tarihinin, geen asr ricali iinde, en kuvvetli ve fakat kt dnceli olduu iin en meum simasdr. Hlet Efendinin babas nc Selim zamannda eyhlislm olan Ataullah Efendinin harem kethdas idi. Bunun iindir ki, Ataullah Efendi onu himaye etti. Hlet Efendi nc Selim zamannda birok tannm zatlara mhrdarlk etlikten sonra bir aralk Parise sefir olarak gnderildi. kinci Mahmut zamannda Reislkttap oldu; fakat abuk azlolunarak Ktahyaya srld; oradan B a d ad a gnderildi. syan halinde bulunan B a d a t valisi Abdrrhman paay katlettirebildii iin gze girdi; stanbla getirildi. Rikpta kethday sadr l ve defa da tevkii oldu. B u memuriyetler, adlarndan da az ok anlala ca vehile, -Sarayla- Bab li arasnda :.ittibat vazifesini grm ek gibi bir eydir. O nJan n Sahibi, padiahan e a byk maviridir.

 6i

Hlet Efendi, bu memlekete en byk fenalklarn bu memuriyet lerin banda ken yapmtr, isyan halinde bulunan Tepedelenli Ali paay tepeletmek iin btn memleketi sarsm ve bu yzden Mora isyannn en byk mili olmutur. Benderli Ali paay nasl idam ettirdiini biraz daha yukarda anlattk. Bu nfuz ve iktidar bittabi byle devam edemezdi. Nihayet padiah da hakikati anlad ve Hlet Efendi gzden dt. Sadrazam Deli Abdullah denmekle maruf eng-elkyl Hamdullah pua ( bu zata ait nota baknz ) onu K onyaya srd ve ajkasndan da skdar korucubasm idam fermanile gnderdi. Korucu Konyaya Hlet Efendid en evvel yetiti ve onu, oaya gelir gelmez, idam etti : 1238 ( M. 1822 ). Kesik ba slanbula getirildi; Padiah grdkten sonra G alala Mevlevihanesinde Hlet Efendinin kendisi iin hazrlatt sofaya defnolundu. Hadikatl - Cevami, ban Mevlevihaneye gmldkten on be gn sonra Padiahn emrile karld^m ve alebi ihtimal Yahya Efendi trbesi civarna gmldn yazyorsa da bu, bir rivayetten baka bir ey olmasa gerektir. kinci Mahmut zamannn, dta olduu gibi, memleketin iinde de, bir ok kark vakalarla getii malmdur. B u i hdiselerde Halet Efendinin byk tes ri ve k ab ahati vardr. C ev det Paann tarihinde verdii u malmat ne ib retm iz d ir: B ir aralk tstanbulda eracif o a l makla, nn almak iin Mcclisi Vkelda bir are arand srada, Hlet Efendi tedbiri kfi olmak zere : imdi Okula bandaki berberin ba k e s 'I s in ! Saire havf ve dehet gelir ve eracifin arkas kesilir. Dedikte, huzzardan biri : Aman efendim, o benim berberim dii. Demekle, Hlet e f e n d i: Ona mahsus deil a. t e taraftaki berberin boynu vurulsun. Maksat hasl olur. Demi olduu mehurdur. Hlet Efendi bir taraftan da Mevlevi tarikatna intisabetmiti. Galata Mevlevihanesinin ta meydanln ve sebilini y;.ptran odur. Oraya imdi eseri kalmyan bir de mektep ina ettirmitir.

13? -

ABDULLAH PAA. DEL

' kinci Mahmut Sadrazamlarndandr. stanbulda engelkyiide iskele kayklarndan S afran b olu lu ( Yalnz Krek Ali D a y ) nn sulbn den dnyaya gelmitir. Gpn iken k yd e tekinin berikinin hizmetinde bulunduktan sonra babasnn sanatna girmi, sonra da saltanat ve

tebdil kayklarnda kreki olmutur. nc Selim zamannda baz nfuzlu zevatm yadmile Haseki c c a n a kabul olunmu ve kinci Mahmut devrinde B ostancba yaplmtr. Ata tarihinin beyanma gre, edepsiz olan gze! ve yakkl delikanllar o vakiin sulrce barmak ve svmekle korkutm akta mahi ve sesi dehet verici olan Abdullah Paa, bu memuriyette yedi sene kalm ve sonra hastaland iin evinde oturmasna msade olunmutur. Bilhare silhtar aas, byk mirahor, kaptan yaplm ve daha sonra da saltanat merkezi civannda Rshlerin muhafazasna memur edilmitir. 1238 ( M . 1 8 2 3 ) senesinde Salih Paa nn azlinden sonra Sadrazam olmutur. Rivayete g re , saraya anlp kendisine padiah tarafndan sa d a ret teklif edilince, Hlet efendinin srlmesine ve katline ferman k madka bu hizmeti kabul etmiyeceini sylemi, padiah bu teklifi redde almsa da, Abdullah paa srar etmi ve kendisinin sadaret iin saraya arld da ahalice malm olduu cihetle, padiah srarda daha ziyade devam edem iyerek, Abdullah paann artn kabul etmi ve Hlet efendi hemen o gn Konyaya srlmtr. Abdullah paann bu hareketini memleket hayrna byk bir hiz met saymak lzmdr. Abdullah paa gene ayn sene iinde T ophane yangnnda tulumbaclarla beraber yangn sndrmee lrken duvar dan dTi ve hastalanarak istifaya m ecbur olmutur. Y erin e Silhtar Ali paa getirilmitir. Abdullah paa tebdiliha\a iin zmite gitmi ve orada lmtr. engelkyndeki i.skele camisini yaptran odur : 1234. Eski babayeitlerden ve herkesi yldrm bir vezirdi. Asl ad Hamdullah olduu halde, halk arasnda (Deli Abdullfch) diye ydolunmutur.

AL

138 PAA, SEYT

kinci Mahmut sadrzamlarndandr. Sadaretten azlinden sonra K a radeniz seraskeri, Mora valisi, Konya valisi olmutur. Byk Reit paann enitesi idi. 1242 (M. 1826) senesinde lerek skdarda K aracaahm et mezarhna gmlmtr.

- 139 ZZET PAA, TOPAL

I kinci Mahmut ve Abdlmecit devirlerinde iki defa sadrzam olmu tur. Eski Dahiliye Naz r Memduh paann eseri olan (Asvat sudur) un beyanna g re ikinci Mahmut yenieri ocan sndrrken bu zat skdar cihetinin muhafz idi. Yzirce Ye.ieriyi kltan geirdi ve bununla hret buldu. edit idi. Yine ayn eserin anlattna g re zzet

03

paa Kaslamnu valisi iken bir sabai Naip Aziz Mollay ard ve ona : Eraf beldeden filn zat tanrsnz ya, ben ona iltifat ederim; meer o hain imi. G e c e ryada zerime yd ve tabanca boaltt. Ben de biraz evvel onun cezasn verdim d em i. Naip zavall adamn idam edildiini anlaymca p; adan ayrlm ve g e ce yans Kastamonudan kaarak Isianbula gelmi. eyhlislmn huzuruna knca mezuniyetsiz geldii ii. tekdire uram. O da rya meselesini anlata rak : Her hususta ihtiyat etmi olsam bile valir.in ryasna girmemek elimde deil. Hayatm tehlikeden kutarm ak iin kam aktan baka are bulamadm, demi izzet p a Hdavendigr valiliinden az'inden sonra stanbuldn lm ve Eybe gmlmtr.

140 -

AHMET PAA, PAPUU

* kinci Mahmut devri d ey a kaptanlarndandr Dmann B o a za den bir gemisini tutmakla mehurdur. 1245 (1826) tarihinde lerek Eypte Mihriah sultan trbesinin bahesine gmlmtr.

141 -

SARM BRAHM PAA

bdlmecit devri sadrzam lanncandr. 1264 ( !V . 1 8 4 7 ) senesinde sadrzam olmu ve bu yerde iki tu u k ay kadar kalmtr. Memduh paa (Acv.it sudur) adndaki eserinde anlatyor : Ramazan erifle Sarm paa saraya davet edilir. Huzura kabul ile saatlerce tasavvurunun levkinde iltifatlara mazhar olur ve sevin iinde marurcn yalsna dner. Yalda iftara gelen baz vzera var imi. Paa o gn padiahtan grd iltifat bunlara anlatrken kendisine mabeyni hmayundan b a ktibin geldii haber verilir. P a a br odaya giderek be dakika sonra dner ve mecliste hazr bulunanlardan Tepedelenli smail paaya bakarak ' Fesbhant-.llah.. u saatte infisal ettik der. smail paa Nasl ey efendim, ac a b a makama kim nasboluacak diye sorar. .Sarm p a a : Makam komumuz hazrt ilerinindir demesiyle smail paa, sadarete Reit paann geldiini anlyarak h men oradan kar ve R eit paann yalsna gider (bu yallar B eb ek te ve birbirine yaknd). Memduh paa : 3 u vakayii bana smail paa kendisi anlatt diyor. Sarm paa 1270 ( M . 1873 ) senesinde lerek Haydarpaaya gmlmtr.

1 42 -

MEHMET SAT PAA

I bulunmu, kinci Mahmudun kzlarndan Mihrimah Sultanla evlenmi,

kinci Mahmut devrinde yetimi, Abdlmecit devrinde Seraskerlikte

64 -

bir aralk D erya kaptanl dahi etmi bir vezirdir. B irok valilikleri de vaTdr. Anadolu seraskeri olduu zaman skdarda T unusba ca d d e sinde eyhislm Drrizade Abdullah Efendinin kon a Bab S e ra sk er yaplmt; orada vazife grd. Kona Beylerbeyindeydi. 1265 (M. 1848) senesinde lerek skdarda D o a n cla r meydannda Nasuh derg-hrm mihrab nne gmlmtr.

143 -

HSREV PAA
nc Selim, kinci Mahmut ve Abdlmecit devirleri vezirlerindendir. nc Selim zamannda bauhadar ve sonra D erya kaptan olon Kk Hseyin aann yetitirmesidir. En mhim memuri yeti Msr valiliidir. Burad a Mehmet Alinin amansz bir dman olmu ve fakat durumu idare edem iyerek kam ve bu suretle devletin bana malm olan Msr gaileleri gelmitir. Hsrev Paa uzun mddet D erya kaptanlnda ve sonra S e ra sk e r likte, Meclisi ahkm adliye reisliinde bulunmu, kinci Mahmudun vefatnda Sadrzam olmutur. S a d a rete , mhr hmayunun Sadrzam Rauf Paadan zorla almak gibi garip bir ekilde gelmitir. Bir mddet sonra Tekirdana srlm ve ihtiyarlna acm arak slanbula getiril mi, meclislere memur edilmi, tekrar serasker yaplm ve en son olarak Meclisi vkel zalna nakledilmitir. kinci Mahmut devrinde S e ra s k e r iken vaktile kendisini himaye etmi olan Sadrazam Selim Paaya da o k fenal dokunmutur. Hsrev Paa, evld olmadndan, birok kk kleler edinmi ve bunlarn terbiyesine itina gstermitir. Bilhare bu klelerden ikisi Sadrazam, biri Se ra sk e r, drd Vkeldan olmu, birou da feriklik rtbesine k rd ar ykselmitir. Hsrev Paann ya 100 e yaklamtr. Meclisi V kel mzakere lerinde yan bahane ederek bunakm gibi szler syler, fakat bu szlerde daima bir nkte, bir cinas sezilirmi . o k cretli, atlg n , zeki bir adam olan ve fakat m em lekete iyilik ten ziyade fenal dokunan Hsrev P aa, Eypte yaptrm olduu trbeye gmlmtr. O ra d a kendi adile anlan bir de mehur ktp hanesi vardr.

1 44 -

AHMET FETH PAA

kinci Mahmut devrinde yetien asker paalardandr. R s m uharebe lerinde bulunmutur. Viyana, Paris elilii de vardr. 1253 (M. 1937) tarihinde ngiltere hkmdarnn tetvi merasiminde O sm anl hkmeti

65

ni temsil etmitir. Abdlmecidin clusu zerine kendisine kinci Mahmudun kzlarndan Atiye Sultan verilmitir. Bundan sonra T icaret Nazrl, Seraskerlik ve T ophane mirlii yapmtr. Ekseriya bu son memuriyetile ydolunur. 1274 (M . 1 8 5 7 ) senesinde vefat ederek Sultan Mahmut trbesi bahesine gmlmtr.

145 -

REiT PAA
bdlmecit devrinin byk Sadrazamdr. Doru ad nedir, Reit Mustafa paam Mustafa Reit p a a m ? Sicilli O sm an (Reit Mus tafa Paa ) diyor. 1214 senesi evvaiird e domu ve 1274 Muharre minin 14 nc g-n lmtr. Bu 60 senelik mr iinde Reit Paann Tanzimattan ve Msr meselesinden balyarak yapt ve zerinde o k durulmu, yazlar yazlm, ttlk ik le r yaplm olan byk hiz metlerini burada ksaca dahi zikre imkn yoktur. Kendisini rahmetle ve hrmetle analm ve bununla iktifa edelim. N a Beyaztta O kularbanda husus trbede gmldr.

146 -

AL GALP PAA
o c a Reit paann nc oludur. Mecit devrinde Evkaf ve T ic a ret Nazrlklar et ni, kendisine sultanlardan biri de tezvi olunmutur. 1215 (VI. 1858) senesinde kaykla B a lta limanndaki yalsna giderken kaya bir ilebin arpmas zerine denize derek boulmutur. C esedi bulunmu ve babasnn trbesine gmlmtr.

147 -

MEHMET AL PAA
bdlmecit devri sadrzaujlarndandr. kinci Mahmut devrinde mabeyinci idi. Sonra bir ok memuriyetlerde daha bulunmu ve Toph ane mrlne getirilmitir. B u srada kendisine ikinci Mahmu dun kz Adile sultan da verilmitir. Mehmet Ali paann b irk a kere Seraskerlii ve D erya kaptanl da vardr. Nihayet 1268 senesinde S ad arete getirilmitir. Prens Menikofun Istanbula gelmesi zerine vkelnn deimesi hasebile o da Sadaretten ekilmi ve bir mddet gene seraskerlie getirilmtir. 1285 (M. 1869) senesinde lm, Eypte Bostan iskelesinde trbeye gmlmtr.

1 48 -

MEHMET PAA
bdlmecit devrinde defa sadrazaml vardr. Bundan sonra P etersburg fevkalde eliliinde de bulunmutur. 1288 (M. 1871) senesinde lerek Sultan Mahmut trbesi bahesine gmlmtr.

Fo. 5

66
149 -

MUSTAF NAL PAA, GRTL

bdlmecit devri sadrzamlanndandr. Bu makama iki defa gelmitir. (M. 1871) senesinde vefat etmitir. Fatih camisi avlusunda gmldr.

A^ 2 8 8

150 -

MER PAA, SERDARI EKREM

az kitaplarmz mer paanm Macar, bazlar Alm an olduunu yazyor. Sicilli Osm aniye g re, Almanya Slv larnd ardr. K erd i memleketinde hendese tahsil ettikten sonra Trkiyeye gelip erslkli brahim paa dairesine girmi, mslman olmu, askerlie yazlarak tarakki etmitir. Bir aralik askerlikten kanim se de bir ateli talimde kumandann hatasn grerek, talimi kendisinin yaptrmas padiahn houna gittiinden tekrar askere alrm , rtbeleri iade olunmutur. 1270 Rus harbinde. Serdar ekrem nasbedilmi, 1271 senesinde Krma kumandan yaplm, Irak ve Hicaz kumandanlklarmda da bulunmu ve 1277 de tekrar Rumeli miri olarak K a ra d a harbini kazanmtr. Bir mddet sonra H assa mirliine de getirilmitir. 1288 (M. 1871) de len m er paa Eypte B o s ta n iskelesine gmlmtr.

151

CEML MEHMET PAA

yk Mustafa Reit paann oludur. lk mhim memuriyeti M abe yin kiipliidir; sonra da meclislerde za bulundu. 1278 senesinde vezaretle ikinci defa olarak Paris byk eliliine tyin edildi. Bir mddet sonra azil ile gene birok m eclisleje za yapld ve nc defa Paris elis' oldu. 1289 (M. 1872) de Hariciye Nazrlna getirildi. Ayn sene iinde Livadyaya gelen Rusya imparatorunu selmlamak z ;re oraya gidip Bkre tarikiyle dnerken trende fceten ld . B a b'-snm O kularbanaki trbesine gmld.

152 KAYSERL

AHMET PAA.

ayseriden gelip tersaneye nefer yazlm ve tarakki ed erek riyale, patrona, liva olmu ve daha sonra B ah riye ferikliine kadar yk selmitir. Krm muharebesinde Karadeniz kumandanyd. Sivastopolun fethinde Mahmudiye zrhlsiyle orada bulundu. 1271 senesinde kendisine mirlik verildi ve 1293 te nc defa olarak B a h riy e Nazr seildi;

67 -

bdlazizin halinde saray denizden kuatt;; yni bu halde mhim bir rol oynad. Beinci Murat zamannda da Bahriye Nazryd. erke Haan, Mithat paa konanda Vkelnn topland odada Hseyin Avni paa zerine tabanca skarken, Ahmet paa, arkadan kollarn tutmaa savam ve bunun zerine Haan ona dnerek bakla yzn ve kulan kesmitir. Ahmet paa 1294 (M. 1877) de yana nasbedilmitir. Rus muha rebesi knca Tuna vali ve kumandanlna gnderilmi ve uzun md det Varnada kalmitu". Ahmet paa bu srada hastalanp kendisinin, stanbula uramadan, baka bir memuriyete gnderileceini Resm g-azftede okumas zerine, o zaman sadrzam ve Hariciye Nazr olan Saffet paaya stanbula avdetine msaade olunmas iin olduka ackl bir tahrirat gndermi, sadrzam paa da bu tahrirat tasvibed erek, kinci Hamide arzeylemitir. Muhterem stadmz, Uzunarl smail Hakk, Tarih Kurumu belleten nin Temmuz 1943 tarihli ve 27 sayl nshasmda Ahm et paya ait ok gzel bir makale ile beraber, paann 1295 tarihli tahriratnn, sadrzamn arz tezkeesinin, kinci Hamidin hatt hmayununun birer fotorafisini ve Ahmet paann da iki resmini neretmitir. Hamidi , sadaret tezkeresi stne kurun kalemiyle yazd gayet biimsiz ve irkin yaz u d u r : ( Mhut Kayserili Ahmet paa, cahil, garazkr ve mrtekip bir z st bulunduundan, vaktiyle Bahriye N eza retinde iken maiyetinde bulunan baz zabitani ve neferat huda ile ifal ederek amcamn sarayn bahren abluka ederek, haline sebep olmutur. Tarife ne hacet, cmlenin malmudur. Onun iin bu adama asla emni yetim yoktur. Istan b u ld i bulu imasn katiyen kabul edemem. 22 R a m a zan 1295 ) . Bu hatt hmayun, Abdlhamidin Kayserili paadan ne kadar korkmu olduunu gsterm ektedir. Ahmet paann her ne k ad ar okuyup yazmas yoktu; fakdt iktidar OKtu ve cesurdu. Muharebelerde bir ok yaralar almt. kinci Hamidin yazs hilfna, mrtekip deildi; garazkrl mstebit bir padiaha kar idi, onun haline yardm etmiti. Ahmet paa, Hamidin bu emrine ramen stanbula gelebilmi ve on gn sonra kalp hastalmdan lmtr- N a Sleymaniye camisi mezarlna gmldr. Paann, stanbula avdetine msaade dileyen affet paa da pek ksa bir zaman iinde hem Sadaretten ve hem de Hariciye Nezaretinden azlolunarak birka gn sonra P aris sefirliine gnderilmitir.
-

1S3

SUBH P

ehur vezir Sami paanm oludur. Birok yksek memuriyetlerde bulunduktan sonra Abdziz zamannda ilk defa Evkaf Nazrlna,

68 _

ondan sonra mteaddit nezaretlere getirilmi, bir o k vliiiklerde bulunmu en muvaffakiyetli devlet adamlarmzdandr. Gzel san atlar akademisinin esasm bizde Suphi paa kurmutur. Mliyenin slah hakkmda Abdlhamide verdii lyiha mehurdur. 1294 ( M. 1886 ) senesir.de vefat ederek Saltan Mahmut trbesi bahesine gmlmtr.

154 SDULLH tP erlin sefiri diye mehur olan air Sadullah paadr. 1245 senesinde BErzurumda domu, Mliyede, uray Devlette altktan sonra 1288 de Tercman divan humayun, bilhare A m eti, Defterhane Nazn, Mabeyin baktibi ve 1299 da Berlin sefiri olmutur, 1306 (M. 1890) senesinde Viyanada lerek n a Sultan Mahmut trbesine defnolunmutur.
-

tstanbula getirilmi,

155

SMAL PAA, ALTUNZADE

ederi altnc esnafndan bir zatt. Kendi dahi n akka olmutu. Bina ilerinden anlad iin, D o lm a b ah e saraynn inasnda bina eminliine tyin olunmu ve kendisine l sanisi rtbesi verilmekle b erab e r. ray askeriye de za yaplmtr.

smail Efendi 1277 senesinde resm vazifelerinden a ln d l iin ticarete balam, o k zengin olmu ve fkaraya bakm ak, hayrat yap makla hret kazanmtr. Bu srada skdarda Tophaneliolunda maruf olan (Altunzade camisi) ile bir mektep ve bir hamam yaptrmtr. B u hayrl ilerinden dolay smail Efendiye 1295 senesinde vezirlik rtbesi ve yan zal verilmitir. 1305 ( M. 1887 ) senesinde len smail Paa kendi camisine gmlmtr. Caminin bulunduu semte ( Altunzade ) ad verilmitir.

SON