ZMRL K LLYATI: 1

TARH-I KUR'AN
( Kuran Kerimin Tarihi)
Ord. Prof. sm ail H akk zmirli.

Celleddtn zmirli'nin bir mukaddimesini havidir.

3. T a b

BOK E YAY?4EV stanbul 1956

ZMRL K LLYATI: 1

TARH-I KURAN
(Kuran Kerimin Tariki} Ord. Prof. smail Hakk zmirli,

Cpll^ddiri, zm irlinin hir mukaddimesini havidir.

3. Tab

BORE YAYINEV stanbul 1956

brahim K m ak ve Ortaklar GNM'^ Matbaaclk K ollektif irketi

Sz

Beynelmilel hreti olan Trkiye nin yegne din alimi ordinaryos Profesr zmirli smail Hakki Beyin tercmei halini muhtasar bir eser halinde 1946 da yazmdm; burada dahi merhumun hal tercmesi hakknda bir iki sz sylemeide muvafk b u ld u m U s t a J Hicri 1285 de zmirde domu orta tahsili orada, yksek tahsilini de stanbulda Yksek Muallim Mektebinde yapm, ayn zamanda Sultan Selimde Hafz akir Efendi nin medrese derslerine devam etmi ve ondan icazet almdr.. dadi, yksek mektepler, Darlfnnda Profesrlk etmi mdrlk etmitir.. 1313 de stanbul da evlenmi drt erkek ocuu olmu isede bir danesi on gnlk iken ldnden olu kalmtr.. En bykleri Di Tabibi Muallim Celleddin zmirli, ortancas Doktor Necmeddin zmir li, kk oluda Trkiye konsoloslarndan Hayrettin zmir li dir. Ustad Trkiye nin yene limikelm alimleri arasnda saylmak tadr. Islm felsefesi ve din ilimlerinde Yeditul sahtbi idi. Trkiyenin balca Mtekellimi dir. Her nekadar kendinden evvel gelenler bu ilimlerde ok megul olmular, eserler yazmlar memleket iin faideli olmular isede zmirli stadmz gibi bilhassa ilmikelmda nkilp yapamamlardr Bu husus izah iin lmikelmn bidayetinden imdi ye kadar geirdii safahat ksa bir tarihe halinde izah etmek isterim. Asr saadette Eshbg2n, ahkm eriyyeyi Peygamberimiz den nasl renmilerse ylece tasdik ederlerdi, Peygamberimiz tarafndan bildirilmeyen ileri aradirmazlard. Bu suretle Eshb, tabin ve Teba tabin arasnda hemen hemen dini ihtilflar pek azd, bundan dolay dini ilimleri tedvine ihtiya grlmiyordu... Fakat sonralar ahval deidi, efkr faside erbab oald. Saffetikalbe malik insanlar azald. Halkn ounda fikir dalletine; meyi hs uyand ve bu yzden ihtilf lar oald, bir takrp is'm frkalar zuhur etti; sahih itikadlar ile, batl

4
itikatlar kard ,din alimleri, sahih itikadlan. batl itikatlardan ayrmak iin dalaletleri, red maksadile bir ilim meydana getirdiler. Bu ilmin adna (ilmi tevhit ve Fikhiekber) dediler, bu babda en maruf eser ima m Azaamn (Fikh ekber) adndaki kitabdr,.. Buna mukabil Ehli snnet ile Ehli bidat arasnda [1] cidal, mnazaa Hatt, mnzara balamd \2] bu hususta mutezileden Vasil bin tilgazal [3] eser yazm tr.., Byece Mslmanlar arasnda biri Ehlisnnet, dieri Ehli bidat mez hebi olmak zere akite ait ilimler hasl old u -.. Fikhiekber Ehlisnnetin, ilmikelmda Ehli bidatin ilmi id i... Ehli snnet alimleri halki bu mutezile ilmi kelmndan uzakladrmak iin urarlard... Hatt mamiazamm (A llah, amribnibaba lnet etsin halka ilmikelam ad). Dedii rivayet olunur... nc hicr asrda gelen Ib n ik llbibasr, Ehlibidati temsil eden mutezileyi redderek bir takm eserler yazd, ve Ehlibidatin tenakslerini meydana kard ve bir Ehlisnnet ilmikelm meydana getirdi; ite ilk Etlisnnet ilmi kelm bni Kllp ile balar; dier taraftan mutezile alimlerinden Basrada ki mutezilenin imam Eblhzeyil [1 3 1 -2 2 6 ] mutezile ilmikelmna felsefeyide kardirarak yeni bir eki vermiti.. Zira bu zamanda artk Ehli slm arasnda iirnikelmdan baka ayrca felsefe intiar ediyord; nitekim Ebulhkema Elkind ile me felsefesi tee;3ss etmiti........
(1) Bid at peygamberimiz zamannda olmayp zaman saadetten/ sonra meyda. na kan din meselelerdir. Ustad zmirliye gre bidat (Hakk mahz) deil, (Batb mahz) da deil belki hak ve hatl mutazammndr. Her bidat dallettir. Fakat, er dl ehli nar deildir. (2) Mnazara (Dialogie) iki gaJsn kar harya gelerek birisinin ona sual sormas, tekinin cevap vermesidir i sual sorana (sil), dvay isbata uraana (muallil veya mstedil) derler. S.'l, mstedilin gsterdii delili teslim etmezse tes lim etmem) diyerek mstedilden delij ister. Buna (m en veya mumakaza) derler. Fakat silin itiraz ve mstedilin cevab da mi.vocceh olm as lzmdr. Yni, mnazara sz hasmmm szne mukabil ve onu dfi olacak vehile irat etmelidir. Nitekim, bedihiyattan olan sz sil menetmek isterse silin sz her ne kadar mstedilin szne mukabil olursa da onu dfi olmaz. nk, bedihiyattan olan sz menetmee mk_ bere derler. Umumun mahede ve tecrbesine dayanara,k bir sz menetmek dahi mkberedir. Delilsiz bir dvay iptal etmek dahi mulkbredir. Mkbere, biliyonken muhalefet': ve inad etmek mnasnadr ki mnazara adabna yakmaz. Mnazarada mstedilin sili lm bir ekilde susturmasna lzam, silin mstedili susturmasna c i ifham derler. (3) Vasil, ehli snnetten Haan Basrinn talebesi iken fikir ihtilf yznden on dan ayrlnca Haan Basri (itezile anna) demi. Mnas bizden ayrld demektir, ite, ehli snnetten ayrlanlara t u andan itibaren mutezile demilerdir. Vasilin vefat (Hic r 131) dir.

5 ^

Bu srada Ebul Haasan er stad Cbb ye galebe ederek tizl mezhebini terk etti ve ( Allah Zlcell Ahkm Ilhiyesini mizan itizal ile tartmaktan mberra dr ) diyerek bir Cuma gn Basrada mutezileden ayrldn iln edip muhitinde mehur olan Ehlisnnetten bnikllp mezhebine gird i; Ear, bnikllp llmikelmna ldkten sonra dirilmek ( Ba s badelmevt) hakkndaki akaidi tekmil ederek llmikelm lemamile tedvin edildi; te Ehlisnnet ilmikelm bu oldu; bni klip ile balad; eari ile tesis etti, Ebubekir Baklln de earinin ilmikalmna (a to m ) Czlayetccezza denilen akh bahisleri ilve ederek bir llmikelm yapd.;. te Kudema nn lmikelm bu llmikelmdrki mtehassslarina Kudemayi mtekellimin derler.. Bu llmikelm Gazaliye kadar, devam etti. mam Gazliden itibarende mteahhirn kelmi zuhur etti mteahhirin, kudemadan u vehile ayrdyorlard: 1 2 niksi edilleyi ret [1]

Felsefi bahisleri ilve,

Gazali selefleri olan Kudemayi mtekellimine muhalefet ederek iniksedleyi reddetmi ve kadim Yunan felsefesindeki bahisleride ilve ederek mteahhirin lmik^lmn tesis ekmitir. slm felesofu olan mLm Gezali [1] ile balayan bu mteahhit in limikelmn, yksek mtekellimin den Fahrettini Raz ile kemale gelmi ve yine mtekellimindsn Seyfeddin Amid ile tevsi edilmi ve Nasreddin Beyzavi ile en yksek derecesine kmtr.. te bu son ilmikelmada mteahhirin ilmikelm ve mtehassslannada mteahhirini mte kellimin dirler.. Mteahhirin mtekellimin, mtezileyi inkiraza uratmtr----Mteahhirin lmikelmi Hicr bin tarilerine kadar mkermelen devam etmitir. Fakat bu tarihlerden sonra bunun erbab azalmdr. V e dairei umulne ald kadim felsefede mnVarz olmu idi;, onun yerine Garp felsefesi kaim olmutur.. . Ustad zmirli ye gelinceye kadar Trkiye de Darlfnunda okunan llmikelm bu rateahhiin lmikelm id i...
(1) inikas edille, delilin ademinden medlln demi lzmgelir, yni delil yok sa medll de yoktur demektir. (1) Gazali, kendine nisbetle umumu hkir gren (mtekebbiri mutlak) de nir. Eer, ahs bu grsnde haikl ise tekebbr haktr, deilse batldr. Ancak, bu gr Allaha mahsustur diyor... u halde Gazliye gre mtekebbr insanlar ken dilerini byk grmekle yanl yola giderler. Grleri btldr. Tptaki (M^galomanie) ile mukayese edilebilir.

 6
Garp Felsefesi memleketimirs dahil olunca, bu gnk zihniyate gre yeni bir ekil kazanmas zarureti hasl oldu. Bu zaruret kasnda erlye Vekleti Tetkikatve Telifat simiye heyeti yeni bir Ilmikelmm yazlmasn arzu eltiinden bu ii zmirli smail Hakk beye tevdi etii. stad zmirli Trkiyede ilk defa olarak Garp felsefe sile meze edilmi bir llmikelm yazmtr; bu itibar ile Trkiyede yeni ilmikelmin mubdii, mam smail Hakk zmirlidir; her nekadar zmirli den evvel gel mi olan Diyarbakr Valiisi Giritli Sirr Paa kelma dair 1310 da ( Nakdilkelm fi Akaidlislm) adnda eser yazm ve kelm ile ok megul olmu isede Ustad zmili nin kelmda yapd inkilb yapma mtr. Gazalinin beinci hicri asrda yapd inkilb, Ustad zmirli bu asrda yapmdir. Trkiye nin yegne kelm alimidir ; Geni grl, vsati malmati olan Mslman din limi, Dalist bir felesof.ur; Bu itibar ile stanbul mam Hatip Mektebinin lk Mdr merhumun tale belerinden Bay Mahmut Cell kten bana hitaben Babann mektebini adiii beraber alacaz demidi... Filhakika geni grl mtefennin din adam yetidiren bir messese olan stanbul mam Hatip Okulu zmirli s nai! Hakk ekol d r... zmirli Ustad yalniz . kelm sa ha snda deil, slm felsefesinde, siyer; slm tarihinde, hadis ve bilhassa usul fikifda vasi malmat vard. Usul fikihda faiz meselesi hakknda yazlar vardr ; En mhim eserlerinden biriside Maani Kur an adnda Kur n Kerimin tercmesidir. Bu kitabn sonunda Kur amn tarihi vardr. Bu ksm ok nemlidir. Zira imdiye kadar yazlan tefsirde yetlerin mekk veya meden olduu yani Mekke de veya Medine de nazil olduu bildirilmi fakat Kuran Kerim in uzun uzadiye tarihesinden bahs edilmemidir,. Ustad bu ksmada ehemmiyet vermi, Mushaf denmesinin sebeplerini, kiraet tarzlarn, yazl ekillerini mkemmel sratte izah etmitir.. Buna binaen Trkiyede yazlan dier Kuran tercmeleri arasnda stadn yapd bu maanii Kuran ve Kurann tarihi ok kymetlidir,. Kuran tarihi, sahifeleri itibarile belki bir risale saylr. Fakat mnderecat itibariyle byk bir kitapdr. Zartdan ziyde maz rufa kymet verilmesi bir kaide-i umumiyedir . te bu ciheti nazar dikkate aldmzdan babamzn yazd ekli hi deidirmeden bas maa karar verdik.. Ancak iinde izaha lzm grdm kelimeleri okuyucularmzn kolaylkla anlayabilmesi iin ve baz ksmlar izah maksadile not halinde ilvelerden baka kitabn sonunda ayrca bir luata yapdm;. te mhim grdmz bu Kuran tarihini ayn bir kitap halinde c retmei kardeler arasnda grdk ve kaar verdik Babamzn

-_ J 7 vlsaslm v^eya baslmam idier eserlerim de neretmei arzu ettik ve ls hayrli ie baladk. Peyderpey zmir Ii klliyat namile eserler ^saegredilecektir, Allah muinimiz olsun, Tevfik Gsnab Hakdandr..

stanbul raam H atip O kulu T a b iiyy a t Muallimi

Celleddin zmirli

Tarih-i

Kuran

1 Karan Miibinn Nzali Kur an Mbin, ezberleme ve etrafa 'yaylma hususunda ko/lk gsterilmek gibi bir hikmete mebni yirmi 'iki sene, iki ay, yirmi iki gn zarfnda Ayet, Ayet nazil olmu idi, ilhtiyaca gre be, on ayet veya daha ziyade veya daha eksik olarak nazil olur idi. Baz sureler bir defada nazil olduu halde bir ok sureJer mteaddit defada nazul etmi idi. Ayetikerimeler resen nazil olduu gibi ekseriya icUmahda zuhur eden bir hadisenin akabinde veya bir sule kar nzul ederdi. Bir ayet ibret almak, t kabul etmek zere hususa, bir sebep hdis olunca tekrar inzal olunur idi. Vahyi sublani her hdisede teceddt edinSe Peygamberimiz bununla sevin duyar, -kolay kolay Kuran Mbini hfzeder idi. u kadarki btn esbabnzl, bil hara kat olarak zapt olunamamtr. Nazm kerimin manayi erif ile beraber nazil olup olmamas husu sunda lem Islmiye arasnda ihtilf zuhur etmi idi. Ekseriyet henu, nazmn, hem manann nzuln itikat ediyor, birtakm ulema ise yalnz manann nzulne kail oluyorlar idi. Bunlara gze ya Cibriliemin tara-fndan veya bizzat Peygamberimiz Efendimiz tarafndan, inzal olunan mana Arap dili ile tabir edilmi idi. 2 Kar an Mjbinln yazlmas Bir yeti Kerime nazil olunca Peyigamberimiz Aleyhisselt selm onu Eshab Giizine tebli ederdi. Btn ayetler Huzuru Peygamberide yazlr, yazlanlar, Hane i saadete -konurdu. Bir suretini de vahi ktipleri kendileri iin yazarlard, Ayat Celilenin bir tarafdan vahi ktiplerinin kendileri iin yazmalar, dier taraftan yazlan ayetlerin Hanei saadette bulunmas yetlerin hifzi ve ,zapt olunmas hususunda pek ziyade medar oluyordu. yetler hurma dal, hurma kabuu, deri, enli dz talar, krek kemii gibi eyler ze rinde dank bir halde yazlr idi. ite bylece Kuram Mbin, gn gnne hifz edilir. Huzuru Peygamberide yazlr, sonrada Hazreti Peygambere arz olunurdu, bu mnasebetle zihinde tamamile kararlar idi.

 10
Araplann kuvve hafzalar ziyade olmakla Kur'an Mbini kolaya hifz etmilerdi. yetler Aleyhisselat vesselm Efendimiz in gsterdii gibi ait ol duu surelerde yarlm isede sureler tertip edilmemiti, yetlerin hepsi bir arada deil idi, bir Mushafta toplanmam idi. Bununda sebebi u idi i En son nazil olan yeti celileden sonra Peygamberimiz ancak dokuz; gn kadar yaam idi, bir arada toplamaa vakit kalmam idi. Bazlarnca yetlerin bir ksmna nesihtari olmak ihtimalinden nai bir mushafda toplanmam idi, bir mushafta toptandktan sonra bazsnn mensuh olduu bildirilmi olsa her halde karkl mucip olacak idi, buna mebni neshin ard aras kesilinciye kadar bir mushafda toplanmad. Bir mushafta toplanmasnn baka faideside var idi.. Nazjl [ olan yetleri yazmak, yazdrmak, ezberlemek kolay olacak idi. Yoksa pek az kimseye bu hal myesser ola bilecek idi, Kuran Mbin abucak yaylamaz idi. Halbuki Kur am Mbinin sratle intiar gayetle elzem idi. Kur an mbin tamamile hifz olunmu ve dank bir surette yazl m olmala vahi ktiplerinin yazdklar tertip zere Eshb Czinin bir ksm umumunu, bir ksm yarsn veya te birini ezberler idi Hepsini ezberliyenlere Kurr denir idi. 3 Kuran MSbirnn toplanmast Irtihali Peygamberiyi mteakip zuhur eden (Yemame) muharebesinde yetmi kadar Kurr ehid oldu, bu hal Hazreti mer i tele drd. Kursnn bir gna ziyaa. uramamas iin Hazreti Sddika mracaat etti. Sddk Azam merlfarukun reyini tensip eyliyerek Zeyd bin Sabitlensariyi ard [1],^ Yemame de olduu gibi baka taraflarda aynj hadise tekerrr edince Kurandan bir ok eylerin ziyaa uramas ihtimalini ileri srerek bir arada toianmas lzumunu ortaya koydu, zeyd bin Sabit bu iin ehemmiyetim dnerek evvel emirde kabul cihetine gitmemi isede nihayet Sddk Azam onu ikna etti, Zeyd bin Sabit de bu mhim ii uhdesine ald, filvaki Kur an Mbinin cem hakknda emri Peygamberi yak idi. Asr Saadette tolanmamasnda zikr olunduu zere bir sebep vard. Fakat irtihali Peygatrber'i zere bu sebep zil olmu idi, bilakis Yemame Muharbesi bir arada toplanmasn icap ediyordu. Arlk Kur an. Mbin herhalde toplanacak idi.
[1 ] id i Z eyd bin S e b it leasari Irtihali P ey ga m b er iye kadsr vahi k tip li in le kalm , C ib ril e arz olunduu; Peygfambedaha son ra , rtihal) Peygam beri senesinde btCn y a tk e im e H azreti

g ib i V f.hi K tibi Z e y d bin S a b it y a z d j b iS . yat H a t t t i P eyga m b er e arz eylem i,, b y l'-e A rz e i ahire,, yi yani son s rz olunaii yazm r im izin yannda tercm an idi. E b u b ek ir i S d dik ile idi. Bundan ba.ka
m e r ' l f a r u k u D ,

O sm e n Z in o u -e y n ia Zeyd bin S a b it e itim atlar bundan de idi.

 11
ilk defa Z;ydibini Sabit ile bir takm Eshabkiratn nrlfarukn evinde toplanmlar, sonralar Mescidi erifde bulunmulard, tik itimada .nerlfaruk Resulullh dan herkim Kur'andan bir ey telkki etmi ise g-etirsin diye iln etti. Bunun zerine Zeyd bin Sabil Kur an aradrma|-a balad, hurma kabuunda, ta parasnda, krek kemiin de, Eshabm ezberinde, hlsa nerede buldu ise alp bir araya getirdi, gayet ihtiyat zere hareket etti. Mcerret Eshabkiramn ezberinde olmasiyle iktifa etmedi. Belki Huzuru Risalette yazlmak hususunuda arad. Bti yeti kerime hem ezberde bulunmak, hem Huzuru Risalette yazlmak artlan ile Suhufu Mutahharada topland.. Htt huzuru Peygamderide yazldda iki dil ahid ile kabul olundu. Zeyd bin Sabite, henz hifznda olan tvbe suresinin nihayetinki Lakad caekm nazm kerimini getirmemilerdi, bunu aradrmaa balad. Nihayet Ebuhureymetlensari bu yeti getirdi, huzuru Peygamber ide yazldna ^ehadet eyledi. Ebuhuzeyme Peygamber imizin iki ahid makamnda tut* tuklar bir zat olmakla Zeyd bin Sabit te onu iki ahid makamnda tuttu. Bylece Kur un Mbin Sahabsi Gzin huzurunda topland, ahitler, son arz olunana ehadet ettiler. Zeyd bin Sabitin bu ihtiyat btn pheleri izale etmek iin idi. Ebuhuzeyme den mada tek b;r kim senin ehadetini kabul etmedi, htt merlfaruk rRecm yetim haber verdii halde tek ahit olduundan nai onu kabul etmedi, Kuran Mbin tamamile toplandktan sonra merlfaruk Eshabkiram toplatt. Onlara okudu, Eshabzin tamamile tasdik ettiler, ile rinden hi bir itiraz vaki olmad. 4 Mushaf tesmiyesi. Ebubekirisddk Kuran cem edince bir isim koymak hususunda istiarede bulunmu idi. Meclisde Incil, Sifir isimlerim teklif edenler bulunmu isede bu isimler ho grlmedi. Ni hayet tbni Mes ut Habe de olduu gibi Mushaf ismini teklif etti. Sddkzam onu kabul eyldei. Yahut yetkerime den dank para iardan pak sahifelerde tespit olunmakla sahifelerin topland mahalle, -M ushaf [1] denmi idi. Baz ehadisi merviyede Mushaf lfz vard. Fakat bu rivayetler ihticace ayan derecede kuvvetli deildir. Uk Mushaf da, o pk sahifelerde reler tertip olunmasm idi. H er bir sre bal bana birer kitap idi. ite Kuram Mbin yetlerini
(1 ) Mshaftaki mmi drl okumak caizdir.

 12
toplayp Mushaf ekline ifra- keyfiyeti Sddik zamannda yaki olmu idi. 5 Kuran Mbinn stinsah Sddik Ekberin irtihalile Mushaf^ Faruk zamin yedi emanetine tevdi edildi, Faruk zamin irtihalindede Kerimei muhteremelerl ezvac tahirattan Hazreti Hafasaya intikal etti Osman zinnureyn Makam Hilfete geti, evvelce ftuhat mnasebeti te Kurra,, etraf ve eknafa dalmlard. Ezcmle bni Mesud Kfeye [1] "beyyi bin Keb. ama inmidi. Bu zevattan her birinin Mushaflarndaki terip baka idi. Kiraetlerinde de ihtilaf vazd. Arzai ahirede de, manalar birbirine? yakn olan elfazdan Kurey lugatna mugayir olanlarn terk edildii halde buna vakf olmyan baz Kurra o gibi elfaz muhaiaza etmekte^ hit ksmda tefsir tariki ile baz kelimeler katmakta idi. Bu thtilfm n alnmak lzmd. Bunada u vek a sebep oldu : Yirmi beinci sene i hicriyesinde vuku bulan Azerbaycan ve Ermenistan fethinde orduda bulunan amllar le rakllar arasnda kraete bir ihtilaf vuku buldu. rakllar amllara Bizim kiraetimiz sizin kiraetinizden dorudur, nki biz bni mesuddan frendik,, dediler. amhlar da rakllara kar Haytr, bizim kiraetimiz daha iyidir, nki bir beyyi bin Keabdan rendik cevabnda bulndular. Bylece her iki taraf birbirinin yanldin iddia ediyordu. Orduda hazr bulunan Sahabei Czinden Huzeyf eti bini Elyemaa bu halden tela dd. Medineye avdette doruca Osman Zinnureyne mracaat ederek bu ihtilfn nn almasn arz eyledik Marnileh Huzeyfetibini Elyemann teklifini nazan itibara alarak heman bir Meclisi ura akddedp bu haln vehametini izah eyledi. Hzzar. kendisinden nasl bir are dndn sordular, cevap olarak Ben hsiki bir tek Mushafda toplayacam, bylece ihtilfn nn almak istiyorum,,, dedi. Ashabkiram bunu tasvip ettiler; Sddizam zamannda Suhfu Mutahharada toplanlan Kur anin, istinsahna ve ondan baka ahifelerinin terk fedilmesihe karar verdiler. Bu ie yine Zeyd bin Sabitlensari ile daha bir ka zat memur oldu. Bu srada beyyi bin Keab irtihd etmi, Ibhi Mesud Kfe de bulunmudu. Osman Zinnreyn, Meclisde Zeyd bin Sa bit ile dierleri arsnda ihtilf karsa Kuriey lat zere yzlmasm ihtar etti, nki Kur'an Mbin Kurey , lat ile, nazil idi. Hazreti Hafesa dan Suhufu mutahhare alnp Meclise tevdi edildi, Meclis de ondan, birka nsha yazd, Nshai asliye Hazreti Hafesay iade olundu, ts'
(1) ibni Mesut Kfede beytulml nazr olmutur^ K fe emimB; -olan borcunu istemi ve emirin israfm nlemitir <C. 1.) toeytlml^!

is

tinsah olunan Mushaflann drt veya be veya yedi veya sekiz oldu unda ihtilf vardr. Herhalde 'Kfeye, Basra ya, am a birer nsha gnderilmi, bir nshada Medine de kalmd, bu nshaya, merci ola bilmek, baka Mushaflara itba etmenin nn almak zere < mana demi idi. Yahud ayrca Osman Zinnreyn iin bir nsha daha yazld da oha imam dendi, imam denilen Mushaf en evvel yazlmd. Baz rivayelere gre Mekke ye. Yemen e, Bahreynede birer Mushaf gnderildi. Mevcud Mushafla r bunlardan tashih edildi, kabili tashih olmayanlar yakld, ortadan kaldrld, Gnderilen Mushaflardan saysz Mushaf 1ar istinsah edildi. Denildiine gre Mekke Mushaf yelmi se nesinde ; Medine Mushaf Yezid bin Muaviye zemannda, Harre viakasnda; Kfe Mushaf Muhtar zamannda zayi olmutur. Bugn bu Mushaflar kalmamtr. 6 Surelerin terfihi Zeydi bini Sabitin riyaset ettii Meclis, istinsahdan baka sureleride tertip etmiti. Sureleri tertipde nzul ta rihine riayet etmemi, belki surei celileler arasndaki mnasebat nazar itibara almd, Tvbe suresinin mstakil bir sure olmas veya Enfal, suresinden bulunmas hususunda uyuamadklarndan davay kesip atmak iin ki sure arasna Besmelei erifenin yazlmamas kararir oldu. yetter arasndaki tertip tevkifi yani vahye mstenittir: Peygamberimiz yer lerini nasl gstermi ise yledir. Fakat sureler srasnda tertip hususunda ihtilf olunmutur. Bazlar Tvbe suresi ile Enfal suresinden maada btn surelerin cem ve tertibini tevkifi addediyor, fakat reyi raciha gre surelerin tertibi Sahabei Gzinin itihadlanna mebnidir. Sure tesmiyesine gelince bunda muhtelif izah vardr: Yksek menzil manasna veya eref ve an manasna ve}ra almet manasna elen Sure,, mnasebeti veya mtmlekelin etrafna evrilen hisar manasna gelen Sur,, mnasebeti gzedlerek tesmiye olunmutur. Surelere muhtelif isimler verilmisdi. Biz, surelerin isimlerini aynen birakdk, nki aramzda yle tannmtr. Elyevm yedi ihtiram ve tazimimizde bulunan Mushaf erif ite bu Mushaftr, Osman Znnureyn, kabaili arabn kendi lugatlariyle yaz dklar yat Kr aniyeyi toplam, Kitabullhi Lehe ve elfaza ait teevvten kurtarmak iin onlar yakdrmtr. unki Mushaf Osman, arzai ahireye muvafk grlm olmakla bunun. haricindeki kraatler kmilen terk olunmutur. Bu hususda Ashab Kiram ittifak etmilerdir^ 7 Dier tertipler Surelei- arasndaki tertipler Eshab Kiramn itihadna binaen kihnmakla bu hususta baz Eshab Kiram Mushaf-Os-

 14
mani tertibine mnaf tertiplerde bulunmulard. bniMesud ile Obeyyi bin Keaon Mushaflar baka trl tertip olunmutu. Aliylmurtaza irtilali Peygamberiyi mteakip tarihi nzul zere sureleri toplam idi, bu tertibte evvela Mekk sureler, sonra meden sureler yazlm i d i : [ Ikra bismi rabbike -n- Yaeyyuhelmzzemmil-yaeyyhel mddessir.... ilahere ]; [ Elbakare - Uumran - Elenfal - Elahzap ... lahere] -ibi; Mushafm ni hayeti Fetih,, sonra T v b e,, surelerile hitam buluyordu. Mekk sureler M ekkede; on iki sene, be ay, on gn zarfnda; meden s reler Medine de dokuz sene, dokuz ay, dokuz gn zarfnda nazil olmu idi. Mekk ayetler ekseriya ksa, meden ayetler ekseriya uzun olurdu. Mekk ayetlerde ekseriya E y n a s !,,, Maden ayetlerde ise ekseriya Ey Mminler I diye hitap varit olurdu. Mekk ayetlerin en mhim husus, mekrimi ahlka tevika, tevhide ait idi, Mekk yetlerde birde memi maziyeden Peyg-amberlere muhalefet edenlerin balarna gelen felket ile bir takm misaller varit idi buda ibret ve t almak iindi. Ahkm ayeti pek azd. Ahkm ayetlelerinin en ou meden idi. Meden ayetlerin nzuli ehli hlnn evket ve kuvvet kesbbsltii, Mekk ayet lerin nzuli ise bilkis henz zayif halinde bulundu-d zamane aittir. Surelerin nzul tarihlerinde pek ziyade ihtilf olunmudu. Htt en evvel nazil olan surede bile ihtilf vard : Ikra bismi rebbike - Nun velkalem - fatiha. En evvel tam sure olarak nazil olan Yaeyyhelmddessir,, suresi id i; Mekkede en evvel iln olunan sure Vennecmi suresi idi. Bazi kerre surenin evveli daha sonra nazil olurdu. Mesel Tvbe sure sinden en evvel nazil alan [ 4 1 -Infiru .. ] ayeti idi, Aliyylmurtazann tertibi ele gemedi. Marnileyh, Hazreti Osman zamanndaki Meclisi urada dahil idi. Zeyd bin Sabitin tertibini dier EshabKirm ile be raber muvafk bulmu idi. Binaenaleyh Hazreti Alinin tertibi mcerret tarihi nzul itibarile ayrlyor idi, bu ise ayr bir eydir. Aliyylmurtaza zaman hilfetinde Mushafi Osmaniyi takrir etti, ayet Mushaf Osmanide zerre kadar bir taayyr, na mnasip bir hareket gorms olsayd dur masna imkn yok idi. Ibni Mesut bambaka bir surette tertip etmi idi, bni Mesudun mushafmda srasyle uzun sureler - yz ve yze yakn ayetler sureler - yz aystten az olan sureler -'... ilahr yazl idi, en sonda Besmele ile ayrfan, aralarnda fasl buludan kisa sureler geliyor idi. Ibni Mes'ud "B a k a re,, suresi ile balyor, " Elem n:rah suresi ile nihayet veriyor id i; "Muavvizeteyn,, suresini yazmaa lzum grmemi idi. Baz rivayete gre Fatiha sureside yazl deil idi. Ibni Mes'uduH tertibi bir mddet Kfeller arasnda muteber tutuldu, sonra unutuldu gitti.

 15
Ibni Mesudun bu son tertibi muhtelif surette izah olundu; Fatiha ile Muavvizeteynin Kuran olduu deilj belk yazlmas hakknda emri Peygariiber iyi iitmediinden nai yazma ho grmem: idi. Bazlarnca unutmasndan emin olduda yazmaa lzum grmedi. Yahut Muavvizeteyn Peygamber den iitmemi ve indinde tevatr hasl olmamsd.Muavvizeteyni Sehabe yazmakla kavlinden rcu etmitir. Bazlar Ibni Mesuddan byle bir hali asla kabul el miyar. Sahih olan " Asm kraeti,, dir diyor, bunda ise Muavvizeteyn [1] ile Fatiha vardr. beyi bini Keabn tertibi Zeydbin Sabit in tertibine benzerdi. beyi bini Keabda sureler arasnda mnasebet gzetmi idi. Bununla beraber bu iki tertipde ihtilf vard. Mesel Beraet,, suresinden sonra Hut Meryem - uara - Hac,, sureleri geliyordu. Kadir suresi Inn ateynake suresi ile Kfirun suresi arasnda idi. Bund^ n baka Asr suresi ile Veyin Iklli hmezetin,, suresinin arasnda Kuriut dualar, Hal Hafd sureleri yazlm, Fil ve Elemnerah,, sureleri bir saylmd. beyyi bin Keab [22] tarihinde Ibni Mesud [32] tarihinde vefat etmekle Zeyd bin Sabit en sonraya kald. Riyaset kendisinde tekarrr etti, ter tibi btn etraf ve afakda hret buldu. Btn mmet onu kabul elti. Baz ehli ilmin tahkikine gre rivayet olunan bu ihtilf son defa Kur an Miibinin Cibril Emine arzndan evvel idi. beyyi bin Keab evvel irtihal etmekle bu tertipden haber alamam isede Ibni Mesud Mushaf Osmaniyeyi kabul etmemi, ona kar kendi kiraetinden vaz gememi, verilen emri dinlemeyip Mushafn yatmam idi, Meclisde kendisinin bulunmayp Zeyd bin Sabit in bulunmasn muvafk bulmam idi. Surelerin adetlerinde bervehi muharrer ihtilf bulunduu gibi ayetlerin, sec-i ve kafiye makamnde bulunan durak yerlerin adedindede ihtilf vard. Birinin durak addettiini br durak saymayor idi. Bazi sure-i celilelerin evvelinde bulunan huruf mukataann, hususan bir harfli olan (Sat, K, N ) harflerinin mstakil yet olmalar muhtetlefnfih idi. Biz, hurufu mukataayi velevki bir harf olsun mstakil yet gsterdik. Bundan mada sure-i celile evailinde bulunan Besmelei erifenin yet olup olmamasda ihtilfdan kutulamam idi. her biri ayr ayr Kurandr dedikleri gibi yalnz bir yettir veya asl Kur'an deildir diyenler de vardr. Biz, Hanefi Mezhebine temessk ile Besmelei erifeyi yet olarak
(1 ) Kul euzu birabbilfelk ile kul euzu blrabbinnastr. mekkdir. (C. I.)

 16
gstermedik, Besmslci erife sureler arasn fasletmek, teberrkte bulunmak maksadile yazlmur. Islm Frkalar sureleri inkr etmemilerdir. Yalnz ehli bidattan Havar frkasnn Accareda ubesinin Meymuhiye kolu, rivayete gre surei Yusufu inkr edermi. [1] Zaten bu kol, haddi islm geenlerden. Mslman deil, Mslmanla intisap davanda bulunan gruhdur. < 9 Mshafa nokta ve hareke vaz Zuhuru Islmda Araplarda hatt nabat ile sonralar hatt kt namn alan hatt hyr vard, bu hatlarda nokta yokdu. Kuran Kerim ve Nususu Diniye hatt hyri ile. mrasalt ve mektibat adiye hatt nabti ile yazlrd. Buna mebni Hlfay Raidin zemannda Mushaf srif de nokta, hemze, edde gibi tezyinat yok idi, Abdlmelik zamannda, lmi nahvi vazeden Eblesved eddel isim ve fiil ve harfi biri birinden ayrmak iin nokta yani hareke vazetti. Mesel bir harfin evvelindeki nokta fethe, altndaki noktada kesre, hanndaki noktada zamma idi. Araplardan madas iin "C ile H. B ile T " ibi ekilleri, bir birine benzer harfleri ayrmak pek g idi. Irak Emiri Haccac bunu nazar itibare alarak yine Abdlmelik zama nnda biri birine benzeyen harflerin bir birinden ayrt edilmeleri iin bir Almet vaz olunmasn ktiplerden istedi. Bu kerre nokta vazeden yni B a yi T ,, dan, C i m i H a dan ayracak bir almet koyan Nasr ibin Asimlbasri > > idi, bu nok taya c a m denildi. Dier bir kola gre nokta ve hareke Mervfr kads " Yahya bin Yamer tarafndan vaz olurvmu idi. nc bir kola gre Mushaf erifi noktalayan Haan Basri idi. Mushai e r if d e k i nokta ve harekenin birinci Asri Hicrinin evasatndan itibaren istimal olunduunda ihtilf yok sede vazilarnda anifen beyan olunduu vehile ihtilf vardr. Ebssudn harekeyi, Nasribin Asm ile Yahya bin Yamerin noktay vazettikleri daha muhtemeldir. Hemze, Tedit, Sl, Ravm, Imam vazedsn ve camn b k iy yesini ikmal eden kinci Asrda, lat ve aruz Vazi Halil bin Ahmettir. II] 13 Hurufa Sebd Nazm Kerim hurufu seb zere inzal olun mu idi, fakat bu hurufu seb nedir ? ite burada yine ihtif grl m, krk kadar kavil irad olunmu idi. Kavli sahiha gre yedi harf ile teysir ve teshil ve tevsi kasd olunmutur, yoksa aded kasd olunmamdir. Arap dilinde yedi ile ahadde, yetm ile aeratta, yedi yz ile mi(1) Rivayete g re , bunlar surei Yusufun ak hikyesi olduum iddia edip nun Kuranda yeri yoktur, Peygamberin sz deyip Kur'an olduunu in-kr etmek gibi dallete dmlerdir (C.I.) (1) Vefat (130 H.) (G. 1.)

 17
atta kesret kasd olunurdu. Araplarn ou kitabet ve zapta lyikile: hffza malik dehildi. Bir lfz bir trl okumak og'una g geliyor idi. Fakat sonralar zr zail olmakla kitabet ve hifz kolaylamakla bunlar mensuh olmu idi. Yahut nazmikerim yedi luat zere nazil idi, bu yedi: luat, Kurey luat ile mcaviri olan hzeyl, temim, rebi a gibi dier luatlar idi. Yahut Kurey lgati zere nazil idi. Arap dili trl trl leh elere aynlmd. Kurey l-atr en fasih bir leheye malik idi. Kuran Mbinin sratle intiarm arzu ed m Peygamber imiz mme tine suhulet olmak zere tlim ve tilvette yedi lat tecviz etmidi.. Eshab Kiram kabilelere lfzan Kurey latna muhalif olan yerlerde byle bir lfz o kabilenin kendi latlariyle tlim ederlerdi. Mesel. O beyy bin Keb Bakara" suresinde yirminci yetteki Meevfih,, nazm, kerimini baz kerre asl zere tlim eder, bazen mradifleri olan " Seavfh - Murrufih diye tlim ederdi. bni Mesudda Bakare suresinde: yz drdnc yetdeki Enz rna,, nazm kerimini bazen ash zere, bazen mradifleri olan Emhilna - Ehhirna - Erkbna ,, diye tlim eder di. Htt l araplarndan biri Duhan,, suresinde, krk nc yetteki. Elesm,, lfzn okuyamaynca okuyabilecei Elfacir,. lfz ile tlim etmi idi. Hlsa mtellimlerin haline gre kelimat Kuraniye trl trl vecihle okunuyordu. Bu yolda tilvet ve tlim zni lhi iktizasmdan olmakla Hazreti Osman zemanna kadar bir gna ihtilf, kylkali mucip olmam idi. Netekim bu zamana kadar Sahabe, resimde muhtelif olarak mesel Fatiha suresineeki Sratellezine enamte aleyhim gayril madubi leyhim veleddllin eklinde kraat ederlerdi. uras unudulmasmki bu tevessa hi br vakit hell olan bir eyi haram veya, haram olan bir eyi hell veya manay tayir eklinde olmam idi. Mushaf Osmaninin hurufu sebayi mtemil olup olmamasnda da ihtilf vard. 10 Muhtdif kraatler Kur*an Mbindeki bir lafzn hurufunda ve edas keyfiyetindeki ihtilf hususuna Kraet,, denir. Kur an Mbin. baz elfazda ve hurufunun keyfiyet edasnda Eshab gzin taraflarndan muhtelif tarikler ile rivayet olunmu idi. Daha soma ylece rivayet olunup her tarafta mehur, nihayet yedi tarika mahsur oldu, yedi tarikdan sonra tarik daha hret buldu,, bylece kraat on tarika k yor idi. Tarik imamlarnn ravileride vard, sonralar ravilerin mehur olanlar ikiere indi. Mesel yedi tarik imamlarindan Kfede ki Asmn[l] u be, Hafs bin Sleyman namlarnda; Medine deki Nafi in Kal on, v e r namlarnda; Basra daki Ebu Amrin H a fs bin mer, Ebu u(1) Asm gayet gzel okuduundan (Efsahulkurra?)- nyanni' almtr. (C. l.)

 18
:ayyb na.mlarnda ikier ravisi vard. Yedi tarikin senedleri hem sahili dir. hem tevatr derecesine bali olmutur. Dier tarikin her ne kadar senetleri sahih isede tevatr mertebesine bali olmasnda ihtilf oluunmutur. Bazlarnca hu tarikin senetleri mtevatirdir. Ame tariki gibi on tarikin haricinde kalm drt tarik daha vardrki bunlara az 'denirdi. Kraetlerin ihtilc teshil ve tahfifi mucip oldu, bylece Kuran Mbin kolay kolay tlim olunda. Yedi veya on kraete hasr hususunda bir eser yokdur. Kraetleri mehur kurrdan ahzetmsk husus bihare zuhur etmitir. nki ekil ve resmi Osmaninm muhtemel olduu eyde ihtilflar ba gstermi, ehli bidt bidtlarna uygun bir surette tilveti hell olm.yan seyi okumu idi. te bunu iTien in lemayi din eimmei sikatn kiraetinde ittifak etmilerdi. Kurri mehure, muhtelif memleketlere dal nlard. Zaman geti, yine ihtilf oald. Zabt gledi. Artk bunun iin bir miyara lzm hissolundu, bu babda miyar sayld : Sened, Resim, Arabiyet. Resme itim ancak kiraati fesaddan muha faza iindi, tilveti ifsad eden resim, ehem tutuldu. Tilaveti ifsad etmiyen, bilkis teshil eden, tilvette hi bir tesiri grlmiyen resim asl ayan ehemmiyet grlmemiti. . miyar iinde en mhim olam senettir., yoksa resim deidir. Re smi Osmaniye muhalif olan Liraatin, kiraati azzenin civaznda evvel, hir ihtilf olunduu gibi namaz mfsid olup olmamasndada ihtilf vardr. bni iinbuz endi sahih olan kiraati resmi Mashafa muhalif olsada yine tecviz ederdi. Bu hal onun adaleline mani olamad, rivaye tine halel vermedi. Arabiyete muvafk, senedi sahih olan kraat Resme muhalif olsada yine sahihdir, bunlara az denmesi resmi Mushsfi Osmaniden hari olduundan naidir. Bizzat Mushafi Osmanilerde bile rsum itibarile ihtilf vardr. Ekseri bild islmiyede hususa memleketimizci'i, Msr da okunan kiraat H fs,, rivayeti ile Asm maribilerin paK kiraatini, nati ounun okudnu kraat Ver^-,, rivayeti__i^ le

kraati, Sudanllann pek ounun okuduu kraat, ise Ebu Amr kra atidir. Pek ok sonra zuhur eden yedi ve on tarikdeki kraat arasnda Cem ve Tertip ,, usul hakknda onuncu asr hicriden sonra memleiketimizde stanbul ve Msr tarikleri namlarile iki tarikat hadis olmutur. / / Kraatin yazs Mushafi Osman nokta ve hareke e ya zlmam, Vav, Elif gibi baz harfler resmi Kur anda terk edilmi, jralnz vcuh kraati mhtevi olmak zere bir ekli hatti ile yazlmt.

 19
nki aranlan cihet, hat de-il, belki hifz Kur an idi. Osman Zinnureyn aranzda ihtilf vukuunda lgati Kurey zere yazn,, deme si sure ve yetler veya kelimat Kur aniye hakknda deil idi, belki resmi hatta ait idi, Netekim Zeyd bin Sabitensari ile Sait bin Elslkurei arasnda Tabut,, kelimesinin imlsnda ihtilf km idi, Sait Na ile Eltabut , Zeyd Ha,, ile Eltabuh,, eklinde yazimasm iltizam etmilerdi, Osman n reyine mracaat ettiler, marnileyh t ile Eltabut,,,yazlmasn emretti. Eslf ilk yazlan Mushafm ekil ve resmini muhafazaya son derece ihtimam etmilerdi. mam Malik Mushafm muahharen ihdas edilmi olan -heca ile yazlmasn tecviz etmemi, Mushafda ziyade edilen Vav,Elif gibi harflerin bile hazf ve tayirim caiz grmemi idi. Mushaf kadim, ahiren ihdas olunan resmi hat kavaidine muhalif idi. Resmi Osmani Masahifi erifeye mahsusdur. u kadarki Mushafiimama teban yazlan bu resme itba evldir, yoksa vaip deildir, Resimi sehabe zere yazlan Mushaf okumak pek gdr, ona mebni kaidei hat zere yazlmas caizdir. Resmi hat kaidesine muhalif olan rusumu masahife itba vacip olma yanca artk Sahabei kiramn yadirn muhafaza iin, teberruk iin itba lzm olur. Bunun menei muhtelif surette izah oluniyor : Ehli Hicaz lyre lgatim tallm etmekle resmi osmaninin bir takm yerleri o lata gre yazlmtr, Mesel riba ,, hyr latta rebva eklinde yazlrd. Yakud Sehabe. arasnda yaz yazanlar azd, azlgle beraber Eyi yazamazlard. Sahabe hecada zayf idiler. Bundan nai kavaidi hatta muhalif yazlm idi, hatta muhlefet ktiplerin hatasndan baka bir ey deildi, onlar hatta deil, hifzi Kur'ana ehemmiyet vermilerdi. Yahud vcuhu kraat iin yazlmd : Mesel Esselt,, Esselevat yazmak elifi tafhim iindi. Netekim ver elifi tefhim ile okuyordu. Bazlar talim iin baslan Mushaflarda resmi mutada, tilvet iin baslan Mashaflar- da mahza eseri tarihiyi muhafaza iin resmi Osmaniye riayeti muvafk gryor. Mamafih Kur an Kerimi mesahifde yazl heca ile isbat olunan surette yazmak da ihtilth idi. Muhalif bir surette yazma tecviz edi yorlar, htt sadr evvelden[l] sonra resmi Osmaniye muvafk yazmak caiz olamaz diyorlad. Her halde zamanmzda resmi hat kaidesine, resmi mutada riayet etmek hlkin menfaatine daha hadmdr. Kalemi gayr arabi ile yazlmasnda bir beis grmiyenler bile vardr.
(1) Sadr evve] (Ebubpkir) zamandr, (C. 1.)

muhal olan birok kim selerin h aber ver dikleri eylerdir. Nitekim m ekkeyi grm e yen adann M ekke vardr diye hkm et ABT badet een mesi gibi. AHZB Hizipler, partiler gte mantfk lim leri bedihiyatm aklen: ALI H azreti O sm andan sonra Hali kabul ederler fe olan ve peygam berim izin dam ad ol- doruluunu zaru olarak m a k erefine nil olan zat, l k ab (M ur- bu itibarle bedihiyt aikliye delilden m s tanidir. ta z a ) dr. AMRtBNBAB M utezilenin eyhi [80 -1 4 4 ] , ASM Gnahkr, sulu (Esm ) de a y m m naya gelir. A s im H aram dan kendini koruyan. ASIR Yzyl, ikindi vakti, zaman. ASRI SAADET Peygam berim izin za. m ani saadetleri. A y e t Allah kelm , Kur an-i Ke. rindeki emirler. _ B _ E _

A _

EBBEKR Peygam berim izin v e fa tndan sonra ilk H alife olan zat, bakr (Sddk) tr. EMME SELASE im am ki, afii Ma!ik_ Hanbeli im am lar. EMME SKAT _ _ Szne ve bilgisi ne itim at edilen imamlar. H

BAAS O enab- H akkn lleri asl ezlerini toplayarak ve kendilerine ruh larn iade ederek kabirlerinden karm a, sidir. BEDDYAT (A x iom e) (1) _ Delil ve isb'ata m u h ta olm akszn aikr olan ey lerdir, lim ler bedihiyat, evveliyat, ftriy a t, m ahedat, hadsiyat, tevatrat gibi ksjm lara ayrrlar.. E vveliyata m isal (d a i re m urabba deildir, bir olam az gib i... frtriyata m isal (drt ifttir) cm lesi gibi ki drt ve ift m efhum larn tasavvur eden kim se iki m savi ksm a ayrlm ak m efh u m u n u beraber taavvur eder. M ahedata m isal (ate yakcdr) g ib i k i yaln z his ile hkm ve tasdik olu nur. H adsiyata m isal (a y n gneten alr) ki sunuhat kabilinden zihinde hsl ola n g izli kyas vastasile .akl onu tasdik eder. T evt rat; M tevatr haberler un lardr ki (y a la n zerine ittifaklar aklen (1 ) Veri te evidente.

HADS __ Pej''gamberimizin: emirleri. Sr a t if kom ak. HALI Koparup atmak. HAK (VRA) Lgatte doruluk de mektir, M etedolojide hkm n vak a ya mu.. tabk olmasdr,. HULEFAYI EADN (Ebubekiiv mer, Osman, A li) g ib i halifererdir,..
h a f it

HAVAH _ H azret-i A linin Kfeyeekildikten sonra kendisinin szlerini din_ lem eyip Hazret-i Ai den ayrlaru gruh dir I ki Hazret-i Ali bunlarn zerine yryerefe Nehre V an da bir ou nu kltan geirm i tir. Havari frkas Abdullah Bin b a d t a rafndan tesis edilm itir. M ezhebine ibadi_ ye m ezhebi derler, fkh ibd ile m.el, ederler... HKM: (Xugem ent) __ Zihinde mevcut bir ame_ yedir k i bu vasta ile iki fikrin m u kaye sesi yaplr.

 21
Hkmler ya zarur veya ihtimal olur; zarur olan Hkmlerin zdd kabil deildir. Misal (Allah vardr) gibi... ihtimali olan hkmlerin; zdd kabildir-, temyizi kabil hkmler, hkmi ihtimali dir.,.

KUHEY Hicazda bir kavimdir. Pey gamberimiz Kureyg kabilesindendir. Kurey Kbenin muhafazas vazifesini zeri, ne aldndan, kabileler arasnda hret almtr, Kujeyin kollan vardr. (Beni eset, beni zuhre)... _ M _

LHAM Feyiz yoliyle kalbe gelen MAALt Yksek fikirler mnadr. Gazaliye gre- delilsiz hsl olan MAAT dnlen yer, kyamet, kyame^ bilgiye ilham derler, eer melekeler wa- tin art ve almetlerine (Erat sat) der stasiyle bilgi hsl olursa ona Vahiy der_ ler ki, bu almetlerden biri de gnein 1er ki, Vahi peygamberlere mahsustur. garbden douudur. lham evliyaya mahsustur. Fahrettin Rz ilham Haktan Hakk hatrlamaktr^ diyor. MERHUFlH Yrdler, mrurdan ge. LM Bilgi demektir. Haz ilmi Vk lir. mutabk itikad cazimdir diyor, cazim. MEKAHtMl AHLAE _ Ahlkm yk naikzma ihtimal yok demektir. Bu itibar seleli i, mekremetten mtaktr., ca zan hari kalr, vakra mutabk kaydiMEEVPlH Yrdler, meiyden Ja da cjh il hari kalr... mtaklar, ILM! k e l a m Cenab Hakkn zat ve MDDESSR rtnen demektir. (di_ sfatlarndan, peygt.LnberU ait mesele . sar) yatak rts, st rtsdr. lerden^ mebde ve ma.at itibariyle mukevvenatn ahvalinden isln:, kaideleri zere MTEKAKETAN Kulhuvallbi 'bahseden bilgidir... ile kul ya ayyhelkfirn sureleridir. irk syrlarak temizlenmektir. LMt ZARUR (MUtearife) Yalnz kabuundan akl ile bilbedahe hsl olan bilgiye ilmi Peygamberimiz sabuh namaznn snnet, zarur derler. Misal. (Kl cznden byk, lerinde bunlar okurdu... tr) (1) gibi... MTE5ABH AYETLER; Kendile. MKAN Tasavvuru bir tenakus ik rinden ne mna maksut olduunu bilin, tiza etmeyen maluma derler, imkn ^ya di meyen yetlerdir, sre banda bulunan veka akl imkn olur. (eliflm ) gibi bunlara mteabihUfz MAM Gelek kelimenin son har derler, fini dudak hareketiyle tekine ulatr, MZZEMML rtnen demektir. m ak.

N _ NAZL tnen, nuzu'l -eden, NAMNASF Mnasip olmayan NESH, SLMEK _ i bozup ibtal t mek, istinsah, kitabn kopyesidir.

KAVL ABH _

Tarif demekdr.

KHAAT Okumaktr, Kuanda kra at bilgisini ilk tasnif den (Kasm bn Sellm) dr, vefat 224 H.). (1)

Le tout est plus grand que sa partie.

22 _ o _
Halite

TA R __ Arz olmak, m eydana kan TA FH lM Tazim, byklk fe h a m e tten mtaktr. TEBERRK Uur saymak. TEMES5K Elde tutma. TE K V lN Cenab_ Hakkn yaratmasolmak demektir k i ezel bir sfattr, allnlemin rnkevvinidir, tekvin sfat mahl kata taallk edince (T a h lik ) rzka taallk edince (T erz:k) hayata taallk edince y a ), lme taallk edince (im*ate) ismini' alr. Im.am Matridiye gre tahiik, terzik,,, ihya, imate tekvin sfitm a racidir, TEKAKUS iki cmlenin (K a ziyye) nin birinin doru, dierinin yalan olmas dr. Ancak tenakus olm as iin k aziyyele rin her trl kayt ve artlarnda miittehitomas lzmdr. artlardan birinin eksik__ lii, tenakusu mucip olmaz. T LAV E T Kur an okumak. _ U _

MER __ Ebubekirden sonra olan zait, lkab (Faru k) dur.

MER SAN smi mer Bin Abdlzizdlr em ev Halifelerindendir. Bu zat a la y etm ekten sakmm, zira alay dman lk eker ve kin bier demesi tabiatmm g zelliine aJittir. O S M A N __ Hazreti merden sonra Ha_ a fe olan zat^ lkab (Zinnureyn) dir. P ey gam berim izin iki kzn da ald iin iki nur -sahibi denmitir. Aym zamanda (ca. m ikuran) nvamn almtr. _ P _ mbarek bu kelime

MK arisdir...

Temiz,

H _ Peygam berim iz

EE'SLU EKKEM efendim iz hazretleri. BSALETPENAH _

Peygam ber demek. ULEM A lim ler, bilginler. M EM MAZYE Gemi mmetler; V _

r.
EECM __ Talam a, lanet e'trne, t.ek-

ir.
KEVM Lgatta iatemek mnasna gelir, tecvitte sessiz sada ile harekeyi is-

temektir...
_ S teki harfe ulag-

VEB Kurradan nafiin rviStdr.... VUCUP L gatte lzm olmadr.. M antkta zarur'et demektir. Bir eyin za rur olmasdr, Zaruret eer zt mevzudaR>, neet ederse vcubu zti derler. M e s e l , (M la h taal hazretleri bizzarure diridir) denildikte bu hkmn zarureti vcubu za-tidir, Z _

SILA Bir harfi tpmak.

SFH __ Kitap, cilt demektir. SUHUF Sahifeler. SEAVFH Trdle taktr. saiyden m

ZARURET (Necssite) Cresiz-Uk, elzem iyet demektir. M antk lim ler AH __ Alm eti farika, bedene giyi zarureti e ayrrlar. len elbise.

 23
1 Zarureti zatiye. 2 Zarureti vasfiye 3 Zarureti vaktiyedir... Zarureti zatiye ;insann r.avcut alam olduka sz sylemesi gibi...
line tutulmas (Husufu Kamer) gibi... Bu zaruretlerin hepsi vcubu bilgayr olup., vcubu zt deildir; zira zat rnevzudan neef 'mis deildir. ;i?-E fcim .l9 5 5 Ceiaieddin ZMtRL'

ve

ken,

Zarureti vasfiye; insann yaz yazar parmaklarnn kmldamas gibi. Zarureti vaktiye ise Kamerin vakti ge.

ZMRL KLLYATINDA JSEROLUNACAK ESERLER ; 1 Din Dersleri 2 Fkh Tarihi S Hads Tarihi 4 slm Felsefesi tarihi 5 Muhtasar lmi Ahlk
'6 Maanii K u ra n

Cild 1. )) )) )) ))
))

1. I. 1. 1. 3. 3.

(Trke Kur an Kerim ))

7TEVZI YERLER: 1 SARAY K TAPEV ; Beyolu - JstiMl Cnddesi, 56, GNL MATBAASI; Divanyolu - Hac Tahsinbey Soka STANBUL