HERKES N FZBLTE

M. Serdar KABUKUOLU

Ankara-2005

NSZ
Ba dndrc gelimelerin yaand iinde bulunduumuz biliim anda lkelerin karlat en nemli sorunlardan birisi phesiz isizliktir. Artan nfusla birlikte, emek youn retim modelinden, teknoloji youn retim modeline gei, yeterli istihdam alanlarnn oluturulamamas bu sorunun zmn gletirmektedir. AB yelik srecinin yaand lkemizde isizlik sorununun zmne ynelik yatrm, retim ve istihdam tevik almalar yannda, Avrupa Komisyonu ile Hkmetimiz arasnda yaplan antlama ile AB Aktif gc Programlar Projesi Yeni Frsatlar Program kapsamnda isizliin nlenmesi ve istihdamn artrlmasna ynelik yaplan projelere, AB hibe fonlarndan faydalanma imkn salanmtr. Valiliimiz Sanayi ve Ticaret l Mdr A.Vural RSDEMR in hazrlayarak Krkkale Kent Konseyine sunduu giriimciliin gelitirilmesi ve yatrmlarn artrlmasn amalayan proje, ncelikle Kent Konseyimizce TODAE de dzenlenen Trkiye nin Gelecei Temal konferansa sunulmas kararlatrlmtr. Bu proje ile ncelikle giriimciliin gelitirilmesi suretiyle isizliin nlenmesi, ikinci olarak reel sektrn nndeki engeller kaldrlarak ilerin balad yerden bitirilmesini esas alan tek masa i kurulu nerilmitir. Tarafmdan konferansa sunulan proje seici jri tarafndan sektrnde Trkiye birincisi seilerek, Trkiyenin en baarl on projesi arasna girmeyi baarmtr. Bu proje mteakiben Ticaret ve Sanayi Odas tarafndan, AB Aktif gc Programlar Projesi Yeni Frsatlar Program kapsamnda, Valiliimiz, niversitemiz ve Esnaf ve Sanatkr Odalar Birlii ile ibirlii ierisinde AB Merkezi Finans hale Birimine sunulmu olup, 265.000 EURO deerindeki proje bamsz d uzmanlarn deerlendirmesi sonucunda AB komisyonunca kabul edilmitir.

ii

2005 yl uygulama srecinde projede ngrlen youn aktiviteler yannda, 360 Giriimci adaynn eitimi ibirlii ierisinde aksatlmadan yrtlmekte olup, ayrca KUR a kaytl her giriimci adayna projeden aylk 128 Euro cret denmektedir. Rekabetin acmaszca artt gnmz dnyasnda iletmelerin ayakta kalabilmesinin temel koulu bilinli giriimcilikten gemektedir. Bu bilinci oluturmak iin yrtlen projede n grlen aktivitelerle birlikte, giriimciler iin yol haritas niteliindeki, her trl iletmelerin kuruluu, etkin ynetim ve retim sreleri ile pazarlama tekniklerine kadar birok konunun ele alnd bilgilerin paylalarak, daha ok baarnn salanabilmesi amacyla yedi kitap hazrlanmtr. Bu zgn alma ile, lkemize nemli bir katma deer kazandran, faaliyetleri yrten, koordine eden A.Vural RSDEMRi ve proje ekibini kutluyorum. Projeye sahip kan Krkkale Ticaret ve Sanayi Odas yetkilileri ile birlikte bu almay hazrlayan Serdar KABUKUOLU na teekkr ederim. Mustafa B. DEMRER Krkkale Valisi

iii

NSZ
nsanln yeni bir bin yla girdii gnmz dnyasnda her kesimi

ilgilendiren ba dndrc gelimelere ahit oluyoruz. 3 Ekim 2005 de katlm mzakerelerinin balatlmas, AB mktesebatnn benimsenmesi ve uygulanmas anlamna gelmekte olup, mzakere sreci Trkiye de ekonomik, sosyal, siyasal, idari ve mali her alanda kapsaml bir deiimi ve dnm gerektirmektedir. Trkiye nin gerek AB srecinde, gerekse dnyadaki gelime-

ler karsnda ihtiya duyduu en nemli konulardan birisi, kaynaklarn akllca kullanlmas olup bu durum nemli lde siyasal ve ekonomik aktrlerin, yatrm, retim ve istihdama ynelik ihtiya duyulan reformlar gelimelerin gerisinde kalmakszn gerekletirmesine baldr. Dier taraftan, bu hzl deiim srecine paralel olarak, eko-

nomik ve sosyal gelimeleri gerekletirebilen lkeler, sivil toplum rgtlerinin karar srelerinde daha fazla ve etkin olarak katlmn tevik etmektedirler. Bu nedenle lkemizde de gelime srecinin baarl bir ekilde tamamlanmasnda, kamu-sivil btn kesimlerin karar srelerine etkin ekilde katlarak, zerine den grevi baar ile yapmas nemli rol oynayacak, mzakere srecinde karlalan sorunlar, btn kurum ve kurulularn, ibirlii ve dayanmas ile zlebilecektir. Sorunlarn almasnda sivil toplum kurulularnn ve var olan

yetimi insan gcmzn dzenli katklar nem arz etmekte olup, yerel ve sivil toplum rgtlerinin sahip kt projelerin, sreklilii ve baar ans artmaktadr. Bunu gerekletirebilmek sivil toplum rgtnn devlet destekleri ile deil, retkenlik ve projeci yaklamlarla sorunlarn stesinden gelebilme yeteneine baldr. Bu gzel rnek almalardan birisi olan, Krkkale Ticaret ve Sanayi Odas nderliinde, Avrupa Birlii

iv

Aktif gc Programlar Projesi Yeni Frsatlar program kapsamnda 265 000 EURO deerinde bir proje hazrlanarak AB Komisyonunca kabul edilmi ve proje baar ile uygulanmaktadr. Uygulanan AB Giriimcilik Projesi nin ve bu kapsamda hazrlanan kitaplarnn lkemizin AB yelik srecine katklar yannda, yeni giriimlerin baar ansn nemli lde artraca dncesiyle proje ekibini kutluyor, proje ve bilimsel almalarn lkemiz ve Krkkale ye yeni ufuklar amasn diliyorum.

M. Rifat HSARCIKLIOLU

TOBB Bakan

SUNU
AB Aktif gc Programlar Projesi Yeni Frsatlar Program Kapsamndaki Giriimciler iin Yatrm Danma ve Giriimcilik Gelitirme Merkezi projesi Krkkale Ticaret ve Sanayi Odas nclnde geni bir ibirlii ile yrtlmektedir. Bu projesindeki ana unsur; yeniliki, katlmc bir politika yaklam ortaya koymak suretiyle, srdrlebilir insani kalknmaya olanak salamasnn yannda stratejik planlama, giriimciliin gelitirilmesi ve istihdamn artrlmasn hedefleyen blgesel bir proje oluudur. Krkkalede gerekletirilen 265.000 Euro deerindeki projenin

sresi bir yldr. Ancak proje tamamlandktan sonra bu proje kapsamndaki Giriimcilik Gelitirme ve Yatrm Danmanl, yayn, dokmantasyon, bilgi bankas gibi faaliyetler, KTSO nclnde oluturulan TGDEM Trkiye Giriimcilik Destekleme Merkezi ile katlmc bir anlayla yrtlerek projenin srdrlebilirlii salanacaktr. Krkkale Ticaret ve Sanayi Odas nclnde yrtlen blgemiz asndan byk nem arz eden zgn Giriimcilik Projesine destek veren katkda bulunan Valiliimiz, niversitemiz, Esnaf Teekklleri ve dier tm kurum ve kurululara ayrca yerel ve ulusal basnda geni bir ekilde yer alarak projenin tannrln salayan tm basn mensuplarna teekkrlerimi sunarm.

vi

Projenin AB kurallar ve mevzuatna uygun ekilde hazrlanmas ve i birlii ierinde gerekletirilmesinde gsterdii stn gayretlerinden dolay Sanayi ve Ticaret l Mdr A.Vural RSDEMRe proje ekibi; Muhammer Emir HALLOLU, mer KARABEKR, Mehmet NCE, smail Tevfik AVU, Bayram COKUN, Nurettin AVAN, Mehmet ALBAY ve proje uzmanlar Nurcan KORKUT ve Dursun AIKGL ile birlikte Giriimcilik okulunda okutulan bu yayn hazrlayan proje retim grevlisi M.Serdar KABUKUOLUnu kutluyorum.

Cemalettin AKDOAN Krkkale Ticaret ve Sanayi Odas Bakan

vii

Giriimciler in Yatrm Danma ve Giriimcilik Gelitirme Projesi AB Giriimcilik projesi ile, bilgi ana uygun giriimcilik yete-

neinin gelitirilmesi, potansiyel yeni i alan ve imknlar oluturulmas, isizliin azaltlmas, uygun yatrm alanlar aratrmas, veri taban ve bilgi bankas oluturulmas amalarnn gerekletirilmesi iin sivil-kamu ilgili tm kurum ve kurulularla ibirlii ierisinde almalar yapmak hedeflenmitir. Krkkale Sanayi ve Ticaret l Mdr A.Vural RSDEMR tarafndan hazrlanan proje; Krkkale Kent Konseyi adna Krkkale Valisi Mustafa B. DEMRER tarafndan TODAE de dzenlenen Trkiyenin Gelecei temal toplantya sunulmu olup, seici jri tarafndan Sanayi Ticaret Teknolojisi dalnda Trkiye birinciliine layk grlerek, Trkiyenin en baarl ilk on projesi arasna girmi ve bu durum medyada geni yer bulmutur. Ticaret ve Sanayi Odas tarafndan, AB Aktif Gc Programlar

Projesi Yeni Frsatlar Program kapsamnda, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Merkezi Finans hale Birimine sunulan 265.000 EURO deerindeki proje; bamsz d uzmanlardan oluan Avrupa Birlii Deerlendirme Komitesince yaplan deerlendirme sonucu, birinci aamada; mantksal ereve, biimsel ve idari artlarda uygun bulunmu, ikinci aamada; teklif arsnda n grlen ama ve nceliklere uygun, mali ve ilemsel yeterlilie sahip, fayda oaltc arpan etkisi ve srdrlebilir bulunarak kabul edilmitir. Projenin uygulama sreci, 22.12.2004 tarihinde Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Merkezi Finans hale Birimi ile Ticaret ve Sanayi Odas yetkilileri arasnda imzalanan protokol ile balamtr. Amalar arasnda i kurma sreleri ve projelendirme konularn-

da eitim almalar dzenlemek olan, Trkiye KUR AB Aktif Gc Programlar Projesi Yeni Frsatlar Program kapsamndaki Giriimcilik Projesinin iki zgn yn bulunmaktadr. Bunlardan birincisi AB Fonu

viii

kullanlarak nsani Gelime yaklam ile Giriimcilik Okulu almas, ikincisi ise Blgesel dzeyde srdrlebilir gelimeyi Giriimciliin Gelimesi ile paralel gren kapsaml ilk Giriimcilik Projesi olmasdr. Giriimcilik eitimi vermek amacyla alan Giriimcilik okulunda 360 Giriimci aday renim grmtr. nemli blm niversite mezunlarnn oluturduu 360 Giriimci adaynn (her birisine aylk 128 EURO cret denmitir.) % 99 u mezun olmutur. AB projesi kapsamnda 12 retim grevlisi grev alm, 6 ders kitab, bir bror yaymlanmtr. Ayrca ierisinde geni bir veritabannn yer ald bir web sitesi oluturulmutur. Projenin al semineri Sanayi ve Ticaret Bakan Sayn Ali OKUNun terifleriyle gerekletirilmitir Krkkale Ticaret ve Sanayi Odas nclnde yrtlen proje

srecinde, Krkkale Valilii, Krkkale niversitesi, Krkkale Esnaf ve Sanatkrlar Odalar Birlii ibirlii yannda, Kent Konseyi, Kalknma Bankas, Gazi niversitesi, Ortadou Teknik niversitesi, Trk Akreditasyon Kurumu ve KOSGEB ile geni ibirlii ile yrtlen AB Giriimcilik Projesi yerel ve ulusal medyada geni yer bulmutur. Bu anlayn sonucunda Blgesel dzeyde bir nevi Kalknma Ajans

fonksiyonlarn yrtmek zere TUGDEM Trkiye Giriimcilik Gelitirme Merkezi oluturulmutur. Bylelikle srdrlebilir insani kalknmay salamak ve kadnlarn, genlerin ve zrllerin kendilerinde var olan zgvenlerini pekitirerek istihdam ortam oluturmak amacyla almalar yrtlmektedir. Giriimciler in Yatrm Danma ve Giriimcilik Gelitirme Proje Merkezi The Project Center Of Consultancy And Entrepreneurship Development For Entrepreneurs

ix

TAKDM
Bu alma; Krkkale Ticaret ve Sanayi Odasnn ve Krkkale Valilii ve Krkkale niversitesi i birlii ile gerekletirdii, lde giriimciliin gelitirilmesine ynelik AB projesinin fizibilite ders notlarnn bir araya getirilmesi ile olumutur. Ders notlarnn kitaba dntrlmesi ihtiyac, Giriimcilik Okulu rencilerinin dank ders notlarn saklamalarnn zorluu ve projede ngrlmesi nedeniyle ortaya kmtr. Bu nedenle almann ierii; ncelikle fizibilite dersi rencilerinin ihtiyacn karlamaya ynelik olup, ellerinde ihtiya duyduka kullanabilecekleri bir rehber kitap olmay hedeflemektedir. dnem boyunca, snf halinde toplam 360 rencinin byk blm niversite mezunu olmakla birlikte farkl eitim seviyeleri ve blmleri dikkate alnarak, teknik bilgiler mmkn olduu lde basit anlatlmaya, uygulamalardan rnekler verilmeye allmtr. Ancak kanlmaz olarak baz matematiksel uygulamalar da yer almtr. lde yrtlen AB Giriimcilik projesinin bizatihi kendisi, kurgulanma aamasndan uygulamasna kadar gerek anlamda iyi bir proje rneidir ve yaayan bir projenin paralar olan rencilerime verdiim ve derslerde analiz ettiimiz en etkileyici rnek olmutur. Bu nedenle projeye emei geen herkesi kutlar, kitap konusunda verdii cesaret iinde proje hazrlayan ve koordinatr A.Vural RSDEMRe teekkr ederim. Ayrca, bilgilerini ve almalarn esirgemeyen Trkiye Kalknma Bankasndaki arkadalarma ve almalar srasnda evde bana gster-dikleri anlay iin aileme de teekkr ederim.

M. Serdar KABUKUOLU

NDEKLER GR. ..................................................................................... 1 I. BLM: TEMEL KAVRAMLAR....................................... 3

1.1.YATIRIM...............................................................................................3 1.1.1. Genel Ekonomi Asndan Yatrm Kavram..................................3 1.1.2. letmeler Asndan Yatrm Kavram...........................................4 1.1.3. Yatrmlarn Snflandrlmas. ........................................................5 1.2. YATIRIMCI. ..........................................................................................9 1.3. GRMC.........................................................................................10 1.4. PROJE..............................................................................................13 1.4.1. Genel Tanm. ...............................................................................13 1.4.2. Projeciliin Tarihsel Geliimi.......................................................16 1.4.3. Yatrm Projelerinin/Fizibilitelerinin Hazrlanma ve Deerlendirme Gereklilii.....................................................................19 1.5. PROGRAM. .......................................................................................22 1.5.1. Program Kavram. .......................................................................22 1.5.2. Plan, Program ve Proje likisi....................................................22 1.6. FZBLTE. ........................................................................................23 1.7. PROJE/FZBLTE VE SRDRLEBLRLK LKS..................24

II. BLM: FZBLTE ALIMASINA BALARKEN....... 25

2.1. FZBLTE ALIMASI N GEREKL BLG KAYNAKLARI. .......25 2.1.1. Aratrma....................................................................................25 2.1.2. Bilgi.............................................................................................27 2.1.3. Varsaymlar.................................................................................29 2.2. LGL MEVZUAT VE PROJE DEERLENDRMEDE NEM. ......30 2.3. TEKNOLOJ......................................................................................31

xi 2.4. TEVK SSTEM..............................................................................32

III. BLM: FZBLTE ALIMALARI. ............................ 39

3.1. FZBLTE ALIMALARINDA YAKLAIMLAR............................40 3.2. FZBLTE ALIMALARININ GENEL EKL. ...............................41 3.3. SEKTREL DEERLENDRME......................................................43 3.3.1. Sektrn ve rnn Tanm, Snflandrlmas............................43 3.3.2. Tevik Durumu............................................................................45 3.3.3. Arz Analizi...................................................................................45 3.3.4. Talep Analizi................................................................................48 3.3.5. Arz ve Talebin Karlatrlmas. ..................................................53 3.3.6. Girdi Piyasalar...........................................................................54 3.3.7. Sat ve Rekabet Olanaklar.......................................................55 3.3.8. Sat Fiyatlar..............................................................................56 3.3.9. Tesis in ngrlen Yllar tibariyle Kapasite Kullanm Oranlar (KKO)......................................................................................57 3.3.10. Sektrel Deerlendirme Gerekli Bilgi Kaynaklar ve Gerekli Bilgiler. ......................................................................................59 3.3.11. Sektrel Deerlendirmede Sapma Noktalar. ............................61 3.4. TEKNK DEERLENDRME. ............................................................62 3.4.1. Kurulu Yeri. ................................................................................62 3.4.2. retim Teknii.............................................................................68 3.4.3. retim Kapasitesinin Belirlenmesi..............................................69 3.4.4. Ynetim. ......................................................................................71 3.4.5. Faydal mr..............................................................................72 3.4.6. evresel Deerlendirme.............................................................72 3.4.7. Uygulama Plan..........................................................................73 3.4.8. Toplam Yatrm Tutar ve Yllara Dalm. ...................................76 3.4.9. letme Giderleri. .........................................................................89 3.4.10. letme Gelirleri.........................................................................94 3.4.11. letme Sermayesi ve htiyac...................................................94 3.5. MAL DEERLENDRME.................................................................97 3.5.1. Finansman htiyac ve Kaynaklarnn Hesaplanmas..................98 3.5.2. Amortismanlarn Hesaplanmas................................................105

xii 3.5.3. Proforma Tablolarn Hesaplanmas. ..........................................106 3.6. ZAMAN KAVRAMI..........................................................................116 3.6.1. Parann Zaman Deeri ve Fizibilitelere Etkisi...........................117 3.6.2. Zaman izgisi...........................................................................118 3.6.3. Bileik Faiz Hesaplamalar.......................................................119 3.6.4. Bugnk Deer.........................................................................122 3.4.5. Dnemsel Getirilerin Bileik Deerleri Toplam. ........................125 3.4.6. Yllk Getirilerin Bugnk Deerleri Toplam.............................127

IV. BLM: FZBLTE SONULARINI DEERLENDRME TEKNKLER..................................... 129

4.1. PARANIN ZAMAN DEERN DKKATE ALMAYAN TEKNKLER...........................................................................................129 4.1.1. Ortalama Verimlilik Yntemi. .....................................................129 4.1.2. Geri deme Sresi Yntemi.....................................................131 4.2. PARANIN ZAMAN DEERN DKKATE ALAN TEKNKLER.......133 4.2.1. Net Bugnk Deer Yntemi (NPV).........................................139 4.2.2. Karllk ndeksi (IP). ...................................................................136 4.2.3. Karllk Oran (IRR)...............................................................137 4.2.4. Net Bugnk Deer ve Karllk Oran Yntemlerinin Karlatrlmas...........................................................139 4.3. RSK KAVRAMI..............................................................................142 4.3.1. Yatrmdan Beklenen Karll Farkllatrmak...........................142 4.3.2. Yatrmn Salayaca Nakit Aklarnn Risk Faktrne Gre Dzeltilmesi......................................................143

V. BLM: FZBLTE ALIMALARININ DENETM VE KALTES................................................... 146

5.1. NEDEN DENETM ?. .......................................................................146 5.2. NEDEN KALTE?............................................................................147 5.3. FZBLTE ALIMALARINDA KALTENN LS NEDR ?....147

xiii 5.4. PROJE/FZBLTE AKIM EMASI ve KALTE KONTROL (Denetim) NOKTALARI. ..........................................................................149 5.5. FZBLTE SREC........................................................................150 5.6 FZBLTE DEERLENDRME DENETM NOKTALARI VE FORMU..................................................................................................152

YARARLANILAN KAYNAKLAR. ....................................... 155

GR
Srdrlebilir kalknma; insan ile doa arasndaki dengeyi gzetip, doal kaynaklar en uygun ekilde tketerek, gelecek nesillerin ihtiyalarnn karlanmasna imkn verecek ekilde bugnn ve gelecein yaamn ve kalknmasn programlama anlamn tamaktadr. Srdrlebilir kalknma; sosyal, ekolojik, ekonomik, mekansal ve kltrel boyutlar olan bir kavramdr. Bu boyutlarn rakamsal ifadesi ise proje almalar ile olur. Kalknmann mikro bazda en etkili unsurlarndan birisi de dinamik yaplar ve yatrm kabiliyetleri ile kk ve orta byklkteki iletmeler, dier bir ifade ile KOBlerdir. Yatrmlar, gerek makro gerekse de mikro bazda yatrm kararlarnn doru verilmesi lsnde kalknma hedeflerine hizmet edeceklerdir. Bu konuda son yllarda oluan farkllk nedeniyle gerek bankaclk sektrnde gerekse KOBler arasnda fizibilite hazrlamann nemi artmtr. Bu konudaki ihtiya fizibilite hazrlayacak kii ve kurumlarn yetersizlii nedeni ile de gittike artmaktadr. almaya ncelikle kavramlarn tanmlanmas ile balanmtr. Her ne kadar fizibilite kelimesi daha net bir anlam ifade etse de yatrm, yatrmc, giriimci, proje gibi kavramlara deiik kesimler farkl anlam ykleyebilmektedir. Bu nedenle sadece fizibilite ile kalmayp daha geni erevede aklamalar yaplmtr. Sonuta, fizibilite almas doru yatrm karar vermek iin bir ara olduundan, bu almalar sonucunda elde edilen rakamlarn analizi daha farkl bir almay gerektirir. Bu nedenle parann zaman deeri, nakit akmna dayal analizler de almaya eklenmitir.

Bu almann yararlanclar fizibilite almalarn ister kendileri yapyor, isterse de bakalarna yaptryor veya hazr bir fizibilite raporunu inceliyor olsunlar, bu alma veya raporun, fizibilite almasnda/raporunda olmas gereken en az bilgileri ierdiinden emin olmalar gerekir. Bu nedenle bir kontrol listesinin (check-list) bulunduu 5. blm almaya eklenmitir.

I. BLM: TEMEL KAVRAMLAR

Aadaki blmlerde, proje/fizibilite hazrlama ve ynetimi ile ilgili olan, gnlk yaamda sklkla karlalan ancak tanmlamakta da zorluk ekilen temel kavramlar deiik alardan ele alnarak tanmlanm ve aklanmtr.

1.1.YATIRIM
Yatrm kavram; kiiler, yatrmc kurulular, genel ekonomi, iletme ekonomisi, byme ekonomisi, devlet muhasebesi asndan farkl ekilde tanmlanabilmekte ve farkl nemler kazanabilmektedir. Bu almada dier tanmlara ksaca deinilmekle birlikte, konumuzla ilgili olmas nedeni ile genel ekonomide ve iletme ekonomisindeki yatrm kavram aklanacaktr.

1.1.1. Genel Ekonomi Asndan Yatrm Kavram

Genel ekonomi asndan, yatrm bir lkenin milli gelirini oluturan faktrlerden biridir. Bu nedenle lkelerin ekonomileri asndan yatrmlar byk bir stratejik neme sahiptirler. Belli bir dnem iinde retilen ve ithal edilen mallardan tketilmeyerek veya ihra edilmeyerek gelecek dneme aktarlan ksm yatrm olarak tanmlanr. Makro ekonomi asndan yatrm kavram brt ve net olarak ikiye ayrlr. Brt yatrm; belirli bir dnemde retimi tamamlanm, ancak henz tketiciye ulamam tketim mallar, hammadde ve ara

mallarn ifade eder. Brt yatrmdan anma ve ypranma paylar dldkten sonra kalan ksm ise net yatrmdr. Sabit sermaye yatrm ise stok deiimlerinin toplam yatrmdan kartlmas ile bulunur.

1.1.2. letmeler Asndan Yatrm Kavram

letmeler asndan yatrm, nakdi deerlerin retim amacyla binalar, makineler gibi tesis mallarna dnmdr. Bina, makine tehizat ve benzeri tesisler uzun mrldrler ve iletmelerde fonksiyonel olarak yer alrlar. letmeler asndan yatrm denildiinde iletmenin uzun sre hizmet grecek tesislere sahip olmas anlalr. Bu yaklam iletmecilikte yatrm ve tesisler kavramnn e anlamda kullanlmasna yol amaktadr. Sabit sermaye yatrm olarak tanmlanan tesisler yatrmnn yalnzca bir ksmn oluturur. Yatrmnn dier ksmnda ise nakit, alacaklar ve stoklar gibi dner varlklar vardr. Dnen varlklar, irketin gnlk faaliyetlerini srdrebilmeleri iin gerekli deerlerdir. Dner deerlerde yer alan kalemler; kasa-banka ve stoklar gibi gnlk veya aylk, mterilerden alacaklar gibi bir aydan daha uzun sreli olabilirler. letmeler asndan bilanonun aktifi dnen ve sabit varlklardan oluan yatrmlar, pasifi ise bu varlklarn ne lde zkaynak ve yabanc kaynakla finansmannn nasl salandn gsterir. letmeler asndan iki tr yatrm vardr. 1. Sabit sermaye yatrmlar 2. letme sermayesi yatrmlar

zetle yatrm, gelecek dnemlerde kazan getirecei umulan bir aktif karlnda bir dnemin gelirinden vazgeme srecidir. Bu tanmda drt nemli unsur vardr; Gelecekte edinilmesi beklenen bir varlk olmaldr. kinci unsur maliyet kavramdr. Bu maliyet, edinilmi ve/ veya edinilecek bir dnemin gelirleri ile karlanacaktr. Bu noktada alternatif maliyet kavram da ortaya kmaktadr. nc unsur kazan elde etmektir. Yatrm sonucunda elde edilen varln deeri vazgeilen gelirden daha fazla olmaldr. Drdnc unsur ise zamandr. Hem yatrm hem de kazan elde etme belirli bir dnemde gerekleir. Kaynaklar tketmek, gelirleri elde etmeden daha nce gerekleir. Bu noktada ise daha karmak olan planlama gerei ortaya kmaktadr.

1.1.3. Yatrmlarn Snflandrlmas

letme yatrmlar gdlen ama asndan retim yatrmlar ve mali yatrmlar olarak iki st balk erevesinde incelenebilir. Mali (finansal yatrmlar): Sermayenin mal ve hizmet retmek amac dnda kazan elde etmek amac ile sabit yatrm alanlarna tahsis edilmesidir. rnein baka iletmelerin hisse senetlerinin satn alnmasyla yaplan itirakler, belirli faiz geliri elde etmek iin tahvil satn alnmas ya da bankalara para yatrlmas bu tr yatrmlardr.

retim Yatrmlar: Kaynaklarn mal ve hizmet retimine yarayan tesislere tahsis edilmesidir. retim etkileri bakmndan bu tr yatrmlar kendi iinde; komple yeni yatrmlar, tamamlama yatrmlar, geniletme (tevsii) yatrmlar, yenileme yatrmlar, modernizasyon yatrmlar, darboaz giderme yatrmlar olarak ayrlrlar. Komple Yeni Yatrmlar: Tamamen yeni bir tesisin kuruluuna ynelik olan yatrmlar ifade eder. Mal ve hizmet retimine ynelik olarak ana makine ve tehizat ile yardmc tesisleri ieren, gerektiinde arazi-arsa, bina-inaat harcamalarn da kapsayan, yatrmn yaplaca yerde ayn retim konusunda mevcut tesisi bulunmayan yatrmlardr. Geniletme (Tevsii) Yatrmlar: Bir tesisin mevcut kapasitesini arttrmak veya yeni bir retim/ hizmet potansiyeli yaratmak amac ile yaplan yatrmlardr. Bir tesisin yatak kapasitesini artrc bina inas tevsii yatrm rneidir. Tevik mevzuat, tevsii yatrmn yeni bir yatrm hviyeti tamamas, genileme yapldktan sonra mevcut tesis ile alt yap mtereklii oluturarak bir btn tekil etmesi koulunu aramaktadr. Yenileme Yatrmlar: Mevcut ve ileyen mal ve hizmet retimine ynelik tesislerde, ana makine ve tehizat ve/veya yardmc makine tehizatlarn teknik ve/veya iktisadi mrn tamamlam olmas sebebiyle yenileri ile deitirilmesini ifade eder. Tesislerdeki hal ve mobilyalarn yenilenmesi, eskimi ve bakm masraflar artm pompann yenilenmesi, tehlike

gsteren ve ihtiyaca cevap veremeyecek elektrik sistemlerinin deitirilmesi bu yatrmlara rnek olarak verilebilir. Modernizasyon Yatrmlar: leyen bir tesisteki mevcut retim aralarnn teknolojik gelime sonucu demode olmas, ypranmam olmasna karn teknolojinin sunduu yeni olanaklar karsnda kullanmnn ekonomik olmamas sonucu modern olanlar ile deitirilmesine veya teknolojiye uygun paralarn eklenmesi veya makinede mevcut bir aksamn gelimi bir modeli ile deitirilmesine ynelik yatrmlardr. Temizlik aralarnn daha iyi ve hzl alanlarla yenilenmesi, klimalarn otomatik ve iklimlendirme zellikli olanlarla deitirilmesi, toz brakmayan iplik makinelerinin alnmas modernizasyon yatrmlarna rnek olabilir. Darboaz Giderme Yatrmlar: letmelerin tesislerindeki mal ve hizmet retimlerinde karlalan darboazlar veya sorunlar gidermek, bu ekilde kurulu kapasiteden tam olarak yararlanmak amacyla yaplan yatrmlardr. Mevcut kapasiteye yetmeyen amar makinesinin deitirilmesi veya bir adet daha alnmas, mevcut frn kapasitesine gre ihtiyaca cevap vermekte zorlanan hamur makinesinin deitirilmesi darboaz giderme yatrmlarna rnek gsterilebilir. Tamamlama Yatrmlar: Kapasite arttrmaya ynelik olmayp eksik kalm ksmlarn tamamlanmas amac ile yaplan yatrmlardr. Havuz yapm, konferans salonu inas tamamlama yatrmlar olabilirler. Tevik mevzuatna gre tesislerin mevcut retim hattnda rn cinsini deitirmeden,

yeni bir rn oluturmadan ve kapasite artna yol amadan eksik kalm makine ve tehizat, idari bina, laboratuar gibi yatrmlar tamamlama yatrmlardr. Kalite Dzeltme Yatrmlar: Tesislerin dorudan mal ve hizmet kalitesinin ykseltilmesine veya deitirilmesine ynelik olarak yaplacak yatrmlardr. Yourt ve ayran kaplarnn zerine son kullanm tarihi basan makine alm, veya vakumlu ambalaj makinesi alm gibi yatrmlar rnek olarak gsterilebilir. Entegrasyon Yatrmlar: Tesislerin mevcut hizmetlerini btnleyici nitelikte mevcut tesise ileri ve/veya geriye doru entegre olan, yatrmn konusu ve projenin zellii dikkate alnarak kural olarak ayn il snrlar iinde veya ayn yerde ve ayn tesis bnyesinde olan yatrmlardr. Bir tatil kynde kurulan alveri merkezi, veya tatil kynn kendi gda maddelerinin yetitirilmesine/retilmesine ynelik yatrmlar ileriye, iplik tesisinin dokuma/rme tesisi yatrmlar ise geriye entegrasyona rnek yatrmlardr. Bir yatrmn birden ok kapsama girmesi uygulamada da ok rastlanan bir durumdur. Modernizasyon yatrm veya tamamlama yatrm, kapasitede arta neden olabilir. Darboaz giderme yatrmlar ayn zamanda yenileme ve modernizasyon yatrm da olabilir.

1.2. YATIRIMCI
Yatrmc yatrm yapan kiidir (invester). Dier bir ifade ile, bir yatrmn arlkl olarak mali ykn stlenen kiidir. Yatrmcnn katlanaca mali ykler, mal ve hizmet retmek iin kullanlan retim aralarnn temini olacaktr. Bu kiiler sermayedar olarak da adlandrlrlar. Kimse kelimesi yerine kii kelimesi bilinli olarak kullanlmtr. Hukuki anlamda kiilik gerek kii ve tzel kii olarak ikiye ayrlr. Gerek kii bireyleri ifade ederken, tzel kii ise kurumlar ifade eder. Tzel kii, ilgili kanunlarda tanmlanm, ynetim ve denetim organ olan, temsilcilerinin kimler olabilecei belirlenmi, bu ekilde ynetim organ ve/veya temsilcileri ile yapt iler hukuki sonular douran rgtsel yaplanmalar iin kullanlr. Dernekler, vakflar, irketler, bakanlklar, belediyeler, niversiteler gibi ok sayda tzel kii rnei bulmak mmkndr. Uygulamada sermayedar sahip olduu sermaye ile fiilen yatrma girimekle kalmayp iletmesinin kurucusu ve iletmecisi olduundan giriimci ile kartrlmaktadr. Hlbuki giriimci ok zet olarak bir ii yapmak iin giriimde bulunan, eski bir deyim olarak mteebbistir. Giriimci ve yatrmc kelimeleri birbirine yakn olmakla birlikte, her yatrmcnn (sermaye koyann) bir ie girimesi gerekmedii noktasnda ayrlrlar. rnein bir otelin sahibi irket ile, bu oteli altran, yneten, yatak pazarlayan irketin ayr olmas, turizm sektrnde sklkla rastlanan bir durumdur. Sonraki blmde giriimci kavramn biraz daha detayl irdelenecektir.

10

1.3. GRMC
Giriimci ngilizce entreprenuer Franszca entreprende kelimeleri ile ifade edilmekte olup anlam bir ey yapmak tr. Giriimci tanm ierisinde yeniliki olmay da katmak mmkndr. Yukardaki aklamalarla birletirirsek giriimci risk alarak yenilik yapan kiidir. Daha geni bir ifade ile, giriimci frsatlar gzleyen ve onlar bulduunda her tr riski alarak gerekletirmeye alandr. Giriimci aadaki zelliklere sahiptir; Kendine gvenme, Risk alabilme, Hzl dnme, Belirsizlik altnda karar alma, Kararl ve azimli olma, Gl sezgilere sahip olma, yi gzlemci olma, ok ynl olma, Yksek hayal gc, nsan kaynaklarn iyi ynetebilme. Kavramlar zamanla deiik olaylarla birlikte farkl anlamlar kazanabildiinden bir kavram tanmlarken ne olduu kadar ne olmad da nem kazanr.

11

Giriimcilik ile ilgili yanllar aadaki gibi zetlenebilir; Giriimci kumarbazdr. Giriimci doulur. Herkes yeni bir i kurabilir. Baarl giriimci iyi okullarda okur ve iyi okul performans gsterir. Sermaye yeni i iin en nemli girdidir. Giriimciler gen ve dinamik olmaldr. Giriimcilik gnmzde ekonominin dinamosu olarak kabul edilmekte, isizliin zm, rekabet yoluyla kaynaklarn retken alanlarda kullanmnn bir yolu olarak grlmekte ve her lkede lke koullarna gre deien llerde desteklenmektedir. rnein Avrupa Birlii Avrupa KOB Bildirgesi (European Charter for Small Enterprises)nde kabul edilen ve tm ye lkeler iin geerli olan balca ilkeler ve neriler unlardr; Giriimciliin gelitirilmesi iin mesleki eitime nem verilmelidir. Piyasaya giri nndeki engeller kaldrlmal ve yeni i alanlarnn kurulmas zendirilmelidir. Brokrasi ve krtasiyecilik azaltlmaldr. nsan kaynaklarna daha fazla nem verilmeli; yaam boyu eitim, bilgi ve beceri kazandrma programlar uygulanmaldr. Devlet ve iletmeler arasndaki ilemlerin elektronik ortamda gerekletirilmesi salanlmaldr. E-devlet ynnde admlar atlmaldr.

12

Lizbon Avrupa Doruunun temel mesaj ise; ABnin nmzdeki 10 yl hedef alarak kendisine belirledii stratejik hedef kapsamnda dnyann rekabet gc en yksek ve dinamik bilgi gdml ekonomisini, daha iyi i imkanlar ve sosyal kaynama ve srdrlebilir ekonomik byme kapasitesine sahip olarak, oturtmay planlamas hakkndadr. Bu hedefe ulamak zere; mteebbis ve yeniliki (innovative) iletmeler oluturulmasnn gerekli olduu ifade edilmektedir. Bu kapsamda yeni ekonomide sistematik bir yaklamla;

Mteebbislerde, mteebbislik ruhu ve risk almann tevik edilmesi Etkin innovasyon ve aratrma politikas, risk sermayesi ile desteklenmi dinamik bir mteebbis yaratma ortamnn ina edilmesi Mteebbislerin yurtii ve yurtd pazarlara erierek rnlerini salanmas satma imknlarnn oluturulmasnn

nerilmektedir. Sz konusu ok yllk program nmzdeki 5 ylda mteebbis politikasnn uygulamasndaki zorluklar giderecek ekilde planlanmtr.

13

1.4. PROJE 1.4.1. Genel Tanm

Gelecekteki belirsizliklerin yaratt risk unsurunu azaltma gds kurumlarn gelecei planlama ihtiyacn dourmaktadr. Kurumlar orta ve uzun vadede baarya ulatrmay hedefleyen stratejik planlara proje denir. Projeler, herhangi bir plann analiz edilebilen ve deerlendirilebilen en kk bamsz birimleri olduundan, organizasyonlar iinde bu amala yaplan almalarn tmne proje almalar ve bu almalar sonucunda mevcut alternatifler arasndan seilen, en uygun ekilde formle edilmi planlamaya proje denir. Genel olarak proje; nceden belirlenmi spesifik amalara belirli bir zaman diliminde optimum bir ekilde ulamak zere kaynaklarn nasl ve ne ekilde kullanlacan gsteren planlama almasdr. Bu nedenle proje almalar, uzun vadede yaplacak faaliyetlerde elde edilecek faydalarn yaplmas gereken giderlere gre anlaml ve kabul edilebilir olup olmadn deerlendirmek amacyla yaplr. Bu tanm erevesinde bir faaliyetin/faaliyetler grubunun proje saylabilmesi iin; Bir ihtiyatan/problemden domal ve bu ihtiyac karlamay veya problemi zmeyi hedeflemelidir. Problemler hedeflere, hedefler faaliyetlere dntrlr. Belirli bir zaman diliminde gereklemelidir.

14

Hedeflere ulamak iin yaplmas gerekli her faaliyet ve bu faaliyetlerin nasl bir sralama ile gerekletirileceinin ayrntlarnn belirlenmi olmaldr. Unsurlar anlamnda zgn ve tek olmaldr. Belirli kaynaklar tketmeli ve sonucunda belirli ktlar salamaldr. Proje mekn belirli olmaldr. Proje fikri bir gereklilikten domaldr ve bu gereklilik, projenin hedefi olacaktr. Bu noktalar kontrol etmenin en iyi yolu, aadaki sorular cevaplamaktr. Proje tamamlandnda hangi problemler zlm olacak? Proje gereklemese problemler zlmez mi? Proje kimlerin problemlerini zecek? sorularn cevaplamaktr. Somut hedef ayn zamanda llebilir olmaldr. llebilirlik, projede girdi ve kt karlatrmasn kolaylatracaktr. Dier bir ifade ile; projenin hedefleri rakamlarla ifade edilebilmelidir. Ylda 5000 konuk arlanacak, yat limannda u anda olmayan elektrik, aa ileri ve terzi hizmetleri verilerek mevcut talep iki katna kartlacak gibi... Bunu salamak, proje hedeflerine ne lde ulaldnn kontrol edilebilmesine imkan verir.

15

Projelerin mutlaka bir balang ve biti sresi olmaldr. Sresiz bir proje, projenin hedefinin olmamas anlamna gelir. Fakat projenin sresinin belirli olmas gereklilii bu srenin uzun veya ksa olmas ile balantl deildir. Proje sresi bir veya birka yl olabilir genel olarak hedeflere ulaldnda proje tamamlanr. Projeler iin dier nemli unsurlardan biri de mekndr. Proje mekan bir arazi, fabrika alan, bir yerel alan, il veya belirli bir blge olabilir. Mekann bykln nemi yoktur. rnein, blgeler aras gelimilik farklarn azaltmak bir proje hedefi olduunda proje mekn bu hedefi ieren proje ve alt projeler iin belirlenen blgeler olacaktr. Dou Anadolu Kalknma Program (DOKAP), Gney Antalya Turizm Geliim Projesi, Gneydou Anadolu Projesi (GAP), Yeil Irmak Havzas Projesi blgesel proje/program rnekleridir. Mikro projelerde ise, projeyi tanmlarken X irketi Marmaris 60 yatakl komple yeni yatrm projesi veya A irketinin Konyadaki 40.000 ton/yl kapasiteli un/irmik tesislerinin modernizasyonu ifadeleri en doru ekil olacaktr. Projeler mutlaka kaynak kullanrlar. Bu kaynaklar hem beeri, hem de maddi kaynaklardr. Her proje bir veya daha ok uygulama birimi tarafndan yrtlr ve bir bteye sahiptir. Bte kapsamnda; makine tehizat-ekipman, maden gibi doal kaynaklar, malzemeler, insan fiziki veya beyin gc gibi kaynaklar da kullanlabilir. Projenin ihtiya duyduu kaynaklarn zamannda salanamamas hem projenin gecikmesine hem de maliyetlerin artmasna neden olur. Maliyetlerin beklenen/hedeflenen getirinin zerinde olmas ise projenin baarsz olmasna, yatrmn yarm kalmasna neden olacaktr.

16

Bir projede almasnn tkettii en nemli kaynaklardan biri de zamandr. Bu nedenle tm faaliyet detaylar, her detayn yerine getirilmesi iin admlar, admlarn says, her aamann kimler tarafndan nasl yerine getirilecei belirlenmi olmaldr. Bu durum projelerin bir hedefi olmas gerektii ve her projenin tek olduu ilkesinin bir sonucudur ve bir projeyi baarl klan unsurlardan biridir. Proje daha nce uygulanmam olmaldr. Bu nedenle projelerin tek olma zellii vardr. Her proje zaman, mekn, proje sonucu salanacak faydalar/rnler asndan tektir. rnein ok sayda firmann kapasite artrc projesi olabilir. Ancak X irketinin 60 yatak kapasitesinin 120ye kartlmas ayr bir proje konusudur. Bu proje dier firmalarn projelerine benzemedii gibi, X firmas iin de sreci ve hedefi anlamnda zgn bir projedir. Bu proje en azndan zaman, mekan, maliyet gibi unsurlar asndan ilkinden ok farkl olacaktr.

1.4.2. Projeciliin Tarihsel Geliimi

Projelendirme faaliyetlerinin kkeni belirli bir hedefin belirli bir zaman ve disiplin iinde gerekletirilmesi anlamnda insanlk tarihi kadar eski olmakla birlikte, teknik anlamda kamu yatrmlarnn ulusal adan deerlendirilmesi amacyla fayda-maliyet analizi ynteminin uygulanmasnn tarihesi 19. yzyl ortalarna, aktif olarak kullanm ise 1930lu yllara uzanmaktadr. Bugnk anlamyla proje analizi, bir planlama teknii olarak Birlemi Milletler ve Dnya Bankas gibi uluslar aras kurulular tarafndan gelimekte olan lkelerde uygulanmtr.

17

1960l yllarda akademisyenler ve uygulamaclar proje analizinde uygulanmas gereken kriterler konusunda uzun tartmalar yapmlar, OECD ve UNIDO gibi blgesel kalknma kurulular kullandrdklar kredilerden dolay kontrol yetkilerini korumak amacyla, projelerin ekonomik planlamann btnnden bamsz deerlendirilmelerine olanak tanyan kriterleri benimsemiler, bu metodoloji kendi yaynlarnda da yer almtr. Buna karlk zellikle gelimekte olan lkelerin iktisatlar ve kalknma planclar pratikte proje analizinin sektrel planlama ve btelendirme sisteminin btnleyici bir paras olduunu savunmulardr. Bu tartmalarn da etkisiyle, proje deerlendirme ve metodolojisinin nemi yllar boyunca artmaya devam etmitir. Bugnn ada ortamnda deiik birimler, ticari ve/veya sosyal hedeflerini gelitirilmi bulunan farkl proje hazrlama ve ynetme yntemlerini kullanarak gerekletirmektedirler. Projecilik, hedeflerin gerekletirilmesi iin kaynak temini ana ekseni erevesinde her geen gn daha da yaygnlamaktadr. Trkiyede projecilik 1960larn sonu ve 1970li yllarda nemle ele alnm, Devlet Planlama Tekilat, Trkiye Snai Kalknma Bankas, Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas, Devlet Yatrm Bankas, T.C. Turizm Bankas, Sanayi Bakanl ve Odalar Birlii gibi kurum ve kurulular da ilevleri dorultusunda projecilie ynelmilerdir. Yatrmc kamu kurulularnn yatrmlar iin proje hazrlayarak, bunun sonucunda ortaya kan d yardm, kredi, bte tahsi-

18

si ihtiyacn belirleyen Devlet Yatrm Bankas, 1970 ve 1980li yllar boyunca, kamu kurulularnn proje-planlama birimlerinde grevli personellerine Proje Hazrlama ve Deerlendirme Seminerleri ile projecilik eitimi sunmutur. Bunun devam olarak yurtdnda verilen leri Dzey Endstriyel Projelerin Deerlendirilmesi seminerleri ile de kamu sektrnde projecilik alannda ayn terminolojiyi kullanan uzman bir kadro yetimitir. Ancak Devlet Yatrm Bankasnn Eximbanka dnt 1980lerin ikinci yarsndan itibaren bu projecilik eitim faaliyetlerine son verilmitir. Kamu kurulular en byk yatrmc olmaya devam ederken, proje deerlendirme konusunda oluturulan potansiyel zamanla kaybolmutur. te yandan zel sektr iin projecilik, 1970li yllarda Sanayi Bakanlnn yatrmlarn desteklenmesi iin tevik belgesi alnmas, bu belgeyi alabilmek iin gerekli unsurlardan biri olarak da fizibilite raporu hazrlanmasn art koymas ile balamtr. Bu dnemden itibaren zel kesim yatrmclar iin fizibilite hazrlayan pek ok danmanlk firmas ortaya km, ancak bu kesimin hazrlad projelerin niteliksel boyutu daima zayf olmutur. Bunun en byk nedeni fizibilite hazrlayan kii/kurulularn ticari beklentilerle olumsuz olabilecek sonular almalarna yanstmamalar olmutur. Bundan daha da nemlisi, Trkiyede projenin dinamik bir kavram olduu, gelitirilen yntemlerle Dnyada deien koullarn bnyesine katldnn gz ard edilmesidir. Hazine Mstearl Tevik Uygulama Genel Mdrlnn son yllarda bu koulu gevetmesiyle zel sektrn proje-fizibilite hazrlama devlerini zorlayan etki hemen hemen kalkmtr. Bununla birlikte projeciliin gelecekteki riskleri ngrmek, bunlar iin tedbirler almak ve yaplan iin boyutlarn, baar potansi-

19

yelini ortaya koymak anlamnda gereklilii bilinci yava da olsa gelimektedir. Daha dorusu, klen Dnya koullar bu yaklama olan ihtiyac zorlamaktadr. lerideki blmlerde deinilecei zere, yatrmlar iin gerekli kaynaklarn yurt dndadr. Yurt dndan kaynak temin edebilmek iin yatrm ve finansman nerilerinin uluslararas standartlarda olmas gerekir. te proje deerlendirme, fizibilite hazrlama bu ifade tarznn bir aracdr. Avrupa Birlii ile ye olma hedefiyle yrtlen iletiimler zellikle 1990l yllarda sivil toplum kurulularn da projeci birimler olarak n plana karmtr. Sivil toplum kurulular hem hedeflerine d destek alarak disiplinli bir sre ierisinde ulamak hem de rgtsel yetersizliklerini bu projeleri uygulayabilecek kapasiteye gelitirmek zere projeci gruplardan biri haline gelmilerdir.

1.4.3. Yatrm Projelerinin/Fizibilitelerinin Hazrlanma ve Deerlendirme Gereklilii

Makro adan incelendiinde yatrmlar ekonomik byme asndan vazgeilmez bir neme sahiptirler. O halde snrl kaynaklarla ekonomik bymeyi salama urasnda, yatrm projelerinin optimal kaynak kullanmnn temel ilkesi olarak bilimsel temellere dayal olarak hazrlanmas ve deerlendirilmesi zorunludur. Ancak bylelikle yatrmlardan beklenilen sonularn makro dzeyde gereklemesi mmkn olacaktr.

20

Mikro adan da sabit sermaye yatrmlar iletmelerin varln devam ettirmelerinin temel nedenidir. nk piyasadaki rekabet koullar erevesinde genelde iletmelerin piyasa deerlerini artrmay amalayan ve gelecekte kar beklentisi iinde olan iletmeler bu amalarn gerekletirmek ve ayrca deien sosyo ekonomik ve teknolojik koulara uyum iin yatrm yapmak zorundadrlar. Bu nedenle kendilerine ak olan yatrm alanlarn ve nerilerini aklc bir biimde incelemek ve deerlendirmek kanlmaz olacaktr.

21

Bir yatrm projesi temelde farkl ama iin hazrlanr. a. Birincisi; makro ve mikro bazda yatrm kararn verecek olanlar optimal kaynak kullanmn salamak amac ile bir yatrm projesi almasna yani bir fizibilite etdne gerek duyarlar. Bu adan bir fizibilite etd yatrm alannn kapsn aan ve yol gsteren bir rehberdir. b. kinci olarak hkmetler eitli sektrlerde zel sektr yatrmlarn tevik etmek ve desteklemek amac ile iletmelere yatrm tevikleri ve krediler verirler. Ancak hkmetlerin yetkili kurulular bu tevik ve kredilerin doru yerlere aktarldndan emin olmak ve zaman geldiinde verilen kredileri geri deyebilecek nitelie sahip yatrm nerileri olduuna inanmak iin talep sahiplerinden yatrm nerilerine ilikin bir fizibilite etd isterler. c. Son olarak, yatrmda bulunacak iletmeler (ya da bireyler) arzuladklar yatrmlarn gerekletirmek iin eer bir finansman kuruluundan bir finansman (kredi) talebinde bulunuyorlarsa, aklc finansman kurulular yatrm nerisinin talep edilen borcu ve faizini zaman geldiinde deyebilecek nitelikte olduunu nceden grmek ve emin olmak iin bir fizibilite etd isterler. Bu fizibilite etdn d finansman salayacak kurulular kimi zaman kendileri bir bedel karlnda yaparlar, kimi zaman kredi talep edenlerden isterler.

22

1.5. PROGRAM 1.5.1. Program Kavram

Programlar birok proje ve alt projelerden oluan, makro hedefleri ortaya koyan, ulusal hedeflerle paralellik gsteren ve ulusal hedeflere ulalmasna katkda bulunan almalar btndr. rnein Bak-Tiflis-Ceyhan boru hatt bir proje olmakla birlikte, boru hatt planlanrken gzetilen evresel etki deerlendirme almalar, sanayileme politikalar, halkn bilgilendirilmesi almalar ile birlikte ele alndnda bir programa dnr. Dou Anadolu Projesi (DAP) kapsad Dou Anadolu Blgesi illerinde birok yatrm projesini ieren bir programdr. nk, onlarca yatrm projesi ile istihdam artrma, tersine g salama, katma deer yaratmay hedefleyerek, blgesel kalknmlk farklarn giderme st hedefinin gerekletirilmesine katkda bulunacaktr.

1.5.2. Plan, Program ve Proje likisi

Mikro veya makro bazda ekonomik ve sosyal gelime hedefi, bu hedefe ulamak iin kaynaklar optimal ekilde kullanma abalarn ve bu abalar sonucu ortaya kan birden fazla alternatiften en uygununu seebilme gereini ortaya karr. Bu nedenledir ki planlama temel ynetim fonksiyonlarndan biridir. st dzey stratejik planlar uzun vadeli yol haritalardr. Orta dzey planlar ise uzun vadeli yol haritalarnn kapsamnda kalarak orta vadeli taktik ngrleri belirler. Bu aamann sonrasnda ksa vadeli operasyonel planlar vardr.

23

Planlama, amalar belirleme, bu amalar gerekletirmek iin eitli seenekleri aratrma, gelitirme, deerlendirme ve en uygununu seme srecidir. Gelecee yneliktir ve gelecei tahmin etmek esastr. Belirli bir sreci kapsar. Uygulamaya hazr bir plan, tm ynetim kademelerinde kabul grm bir plandr. Plan; belli bir zaman diliminde belirli kaynaklar kullanarak birbirinden bamsz olarak gerekletirilecek, fakat birbiriyle ilikili ve birbirlerini tamamlayan projeler kmesidir. Dier bir ifade ile planlar projelerin bir st kavramdr. Bu nedenle planlarn btnl, tutarll ve uygulama alanndaki baars, belirli ltlere gre doru olarak seilmi projelerin aksatlmakszn uygulanmasna baldr.

1.6. FZBLTE
Fizibilite (yaplabilirlik) almas uzmanlk bilgi ve deneyimi gerektiren bir proje faaliyetidir. Bir yatrm teknik, mali ynleri ve sektrel/ekonomik boyutlar ile ortaya koyan, fikir olarak ortaya kan yatrmn gerekletirilmesinin kabul veya ret edilmesine ynelik analizleri de ieren bir almadr. Bu almalar proforma mali tablolar da ieren bir seri almalar btndr ve proje almalarnn bir parasdr. Fizibilite almalarnda ulalan gelecek yllara ait nakit akmlarna dayanarak bir ok proje seme ve karar alma yntemleri kullanlmaktadr. Hibir fizibilite raporu kesin hkmler iermemeli, ancak gerekli analizleri yaparak sonular ortaya koymaldr. Kabul veya ret etme karar yatrma fon salayacak kii veya kurumlarn beklentilerine bal olarak deiecektir. Dier bir ifade ile, kabul edilip edilmeyecek olan yatrm kararndan ok yatrmn srdrlebilir olma koullardr.

24

1.7. PROJE/FZBLTE VE SRDRLEBLRLK LKS

Bir yatrmda en nemli unsurlardan birisi de srdrlebilirliktir. Bir yatrm projesi veya fizibilitesi iin srdrlebilirlik, zetle tesisin iletmeye getikten sonra kendi ayaklar zerinde durabilmesidir. Proje tamamlandktan sonra proje hedeflerinin kendi yaratt fonlarla varln srdrmeleridir. Bunu salama temel unsura baldr;

Yatrmcnn teknoloji seimi, pazarlama, rn, finansman konusundaki yanl kararlar tesisin kapanmasna neden olabilir. Sektrn mevcut yaps veya gelimeler firmann sat gcn ve dolaysyla gelirlerini etkileyecektir. Bu durum tesisin yine kapanmasna yol aar. Firmann gnlk nakit ihtiyalarn karlayamamas, insanlarn dzenli ve salkl soluk alamamas gibidir. Ksa vadede tm irket yapsnda ciddi sorunlara yol atktan sonra yine tesisin kapanmasna neden olabilirler. Elbette bunlarn dnda da srdrlebilirlii etkileyen unsurlar vardr. Ekonomik krizler, siyasal ve sosyal olaylar, iklim deiiklikleri, hukuki dzenlemeler bunlara rnek olarak verilebilir. Ancak ilerideki blmlerde de bahsedilecei zere, yukardaki kritik noktalarn hemen hepsi bir proje/fizibilite almasnda gz nne alnan unsurlardr. Bu nedenle, zellikle fizibiliteler yatrmn srdrlebilirlii iin ok nemlidir.

25

II. BLM: FZBLTE ALIMASINA BALARKEN

Bir yatrmn yaplabilirliini lmeye balamadan nce, proje hazrlama iin nemli olacak baz ilave kavramlara bu blmde deinilecektir. nceki blmlerde de bahsedildii gibi proje almas aslnda proje fikrinin kurgulanmas, n aratrma almalarna ynelik olarak planlamalarn yaplmas ile balar. Bu aamada bilgi kaynaklar, mevzuat dzenlemeleri nem kazanacak, yatrm kimin yapaca, projeden kimin sorumlu olaca, seilen teknoloji ve parann zaman deeri proje karar verirken hayati neme sahip olacaktr.

2.1. FZBLTE ALIMASI N GEREKL BLG KAYNAKLARI

Yukardaki blmlerde retim faktrlerinden birinin bilgi olduu ifade edilmiti. Ancak bilgiye ulamann da tm dier retim faktrleri gibi bir maliyeti, gerekli nitelikleri vardr. Bilgiye ulama ekli bilginin kalitesini de belirler. Bunun iin hangi bilgiye nasl ulalacann bilinmesi veya bu sorularn cevabn kimin bildiinin bilinmesi gerekmektedir.

2.1.1. Aratrma
Gzlemleri ve toplanan bilgileri yeniden dzenlemek, analiz ve senteze tabi tutmak, yorumlamak ve deerlendirmek ve sonuta anlaml bilgiler btn haline getirmek iin yaplan faaliyetlerin tmne aratrma denir. Aratrmann amac bilgi ve veri toplamak, bu verileri

26

ileyerek problemlere gvenilir zmler retebilmektir. Veri toplama aadaki yntemlerle yaplr. Grme, Anket, rnekleme, Gzlem, Belgesel kaynak derlemesi. Grmeler hem genel aratrma almalarnda hem de fizibilite almalarnda en ok bavurulan yntemdir. Yz yze yaplan grmelerde istekleri ve konuya verilen nemi en iyi ekilde anlatmak mmkn olacaktr. Bylece, verilerin elde edilmesinde de aklk ve kesinlik kazanlr. Grmelerde baarl olabilmek iin, grlecek kiiyle nceden randevulamak, konu ile ilgili bir n bilgiyi nceden vermek ve grmeye hazrlkl gitmek gerekmektedir. Bir aratrma teknii olarak grmeye nceden hazrlanm bir soru klavuzu ile gitmek faydal olacaktr. Anket bilgi alnacak kiilerin dorudan doruya okuyup cevaplandracaklar bir soru listesinin hazrlanmas eklinde yaplan bir gzlemdir. Anket sorular postayla veya anketrler yardmyla deneklere ulatrlrlar. Anket uygulamasnn en nemli ksm anket sorularnn hazrlanmasdr. Sorular hazrlanmadan nce aratrmann kapsam iyi belirlenmeli, elde edilmeye allan her bilgi ankette bir soru ek-

27

linde ifade edilmelidir. Sorularn sorulu biimleri, soru says, hedef gruba gre anketin baarsn etkileyen unsurlardr. Anket sorularn hazrlamada geerli iki ana ilke vardr. Bunlardan birincisi, sorulacak her sorunun aratrmann ana konusu veya hipotezi ile dorudan ilgili olmasdr. Dieri ise birbirleri ile benzer sorularn gruplandrlmas, ilgisiz sorularn sorulmamasdr. Bir aratrma srasnda hedef grubun tamamna ulamak her zaman mmkn veya pratik olmayabilir. Bu durumda rnekleme yoluna gidilir. Btnn tamam yerine onu temsil edecek bir paras dikkate alnr. Aratrma srasnda tarafsz, objektif olmak gerekir. Bir yatrmn karllna inanyorsanz aratrmann amac karll ispatlamak deil, karll olumlu veya olumsuz etkileyecek unsurlar ortaya kartarak karar vermek amacyla analiz etmek olmaldr. Bu durum aratrmann objektiflik zelliidir. Aratrma srasnda ulalan bilgiler birbirleriyle karlatrlarak doruluu deerlendirilmelidir. Bu durum aratrmann doruluk zelliidir.

2.1.2. Bilgi
Bir proje almas iin gerekli bilgiler genel olarak; yatrm yeri bilgileri (corafi, topografik, tapu, klimatik, sosyal), teknik (mimari, inaat, altyap, kapasite), pazar (genel sektr bilgileri, d ticaret, hedef kitle, blgesel ve ulusal rakipler, uluslar aras gelimelerin sektre yansmalar, rn/hizmet trleri), mali bilgiler (genel finansman ve muhasebe bilgisi, tedarik, ihale, kredi veren kurulular ve kredi koul-

28

lar, teminat trleri, tevik sistemi), hukuki bilgiler (irket yaps, irket kurulu ekli, sermaye artrm, retim ve evre gibi faaliyetlerle ilgili mevzuat) eklinde gruplandrlabilir. Bilgileri elde etme ekline gre ikiye ayrmak mmkndr. Birincil ve ikincil kaynaklardan salanan bilgiler. Birincil kaynaklar direkt olarak alan almalar ile yerinden elde edilen bilgi kaynaklardr. Yatrm yeri iin yerel tapu idaresinden salanan bilgiler, pazar aratrmas iin blgede yaplan iyeri ziyaretleri, kredi koullarn renmek iin ilgili kurulularla yaplan toplantlar bu gruptaki faaliyetlerdir. kincil kaynaklar ise dolayl olarak salanan bilgilerdir. Her giriimcinin sektr aratrmasn kendi imknlarna gre yapmas dnlemez, yatrm yerinin iklim koullarn grmek iin bir yl ilgili yerde yaamas da imkanszdr. Bu durumda ikincil kaynaklara bavurulur. Turizm Bakanl, Devlet Planlama Tekilat ve Hazine Mstearl gibi resmi kurulularn hazrlad raporlar ve istatistikler, benzer ekilde sektr kurulularnn yaynladklar alma ve istatistikler ikincil kaynaklardr. Projelerin zelliklerine ve genel yatrm projesi olma ynnde tadklar kriterlere gre bilgi ihtiyac da bu lde zellikli ve detayl olacaktr. Bir proje almasnda gerekli bilgilere nasl ulalaca konusunda ilerleyen blmlerde her almann gerekli noktalarnda deinilecek ve koyu renkli kutucuklarn iinde gsterilecektir.

29

2.1.3. Varsaymlar
stenen her bilgiye veya istenen detayda bilgiye ulamak her zaman mmkn olmad gibi, gelecekteki beklentilerle ilgili olarak da net tahminlerde bulunmak kolay olmayacaktr. Bu durumda aratrmac baz varsaymlarda bulunmak zorundadr. Varsaymlar, aratrmacnn kontrolnde olmayan, doruluunu garanti edemedii, oluumunu etkileyemedii fakat doru olarak kabul ettii, var olduuna ve gerekliine inand, neri ve yarglardr. Varsaymlara ulamak iin, projenin baarsn srdrlebilirliini etkileyecek dsal faktrler nelerdir? Sorusunun cevabn aramak gerekir. Bir aratrmada aadaki rnek varsaymlarda bulunulabilir; Doa olaylarnda dzenlilik: Marmara blgesinde 100 yl iinde 7 ve zeri iddette deprem olmayacak gibi... Genellik: nsanlar ylda en az bir kez tatil yaparlar rnek olarak verilebilir. Devamllk: lke ekonomisindeki istikrar devam edecek, siyasi kriz olmayacak veya Iraktaki sava iddetini azaltacak varsaymlar rnek olarak verilebilir. Varsaymlar gerekleme olaslklarna gre projeyi etkileyeceklerinden, bir risk unsurudur ve iyi analiz edilmesi gerekir. Bazen yle varsaymlara ulalr ki, sonucu proje iin hayati nem tar. rnein, bir projenin varsaymlarndan biri tevik belgesi almak ise ve yatrm konusu tevik edilmeyen patlayc maddelerin retimi ise tevik belgesi alnamamas durumunda projeden vazgemek gerekecektir. Bu tr varsaymlara ldrc varsaym denir.

30

2.2. LGL MEVZUAT VE PROJE DEERLENDRMEDE NEM

Mevzuat, bir lkede yrrlkte olan yasa, tzk, ynetmelik ve benzeri hukuki dzenlemelerin btnn ifade eder. irketler hukuku, borlar hukuku, vergi mevzuat bir yatrm ekillendiren temel hukuki dzenlemelerdir. Bu dzenlemelerin bazlar direkt olarak sektrdeki dzenlemelerle ilgilidir. Seyahat Acenteleri Birlii Kanunu, Ky Kanunu, Turizm Tevik Kanunu, Turizm yatrm ve letmeleri Nitelikleri Ynetmelii, Av Turizmi Ynetmelii bu tr dzenlemelere rnek olarak verilebilir. Ayrca direkt sektr dzenleyici olmamakla birlikte, bu sektrdeki yatrm kararlarn, faaliyette olanlar iin maliyetleri etkileyen dzenlemeler de vardr. Tevik mevzuat bu gruba rnek olarak verilebilir. Hukuki dzenlemeler temel olarak aadaki balklarda gruplandrlmtr; Kanunlar, Kanun hkmnde kararnameler, Ynetmelikler, Genelgeler. Yukarda aklananlar erevesinde; Turizm mevzuat dendiinde turizm sektrn ilgilendiren her trl kanun, kararname, ynetmelik ve genelgeler anlalmaldr.

31

Kanunlar Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan kabul edilip Cumhurbakannn onayndan sonra Resmi Gazetede yaynlandktan sonra yrrle giren hukuki dzenlemelerdir. Kanun hkmnde kararnameler ise Bakanlar Kurulu tarafndan hazrlanan ve Cumhurbakannn onayndan sonra Resmi Gazetede yaynlandktan yrrle girerler. Ynetmelik teriminin iki anlam vardr. Birincisi; genellikle bir kuruluun alma yntemini belirleyen, bu kuruluta alanlarn uyacaklar kurallarn tmn ifade eder. Bu nedenle proje deerlendirme almalar asndan takibi gereksizdir. kinci anlam ise yasa ve tzklerin uygulanmasn salamak amacyla bakanlklar ve kamu tzel kiilerince hazrlanan, dzenleyici kurallarn tmdr. Bu gruptaki ynetmelikler yine Resmi Gazetede yaynlanrlar. Yasa ve ynetmeliklerin uygulanmasnda yol gstermek, herhangi bir konuda aydnlatmak, dikkat ekmek zere ilgililere gnderilen yaz, tamim, sirklerler genelgelerdir ve Resmi Gazetede yaynlanrlar. Grld zere, Resmi Gazete takibi, yatrm konusu ile ilgili mevzuatn takibi iin yeterli olacaktr. Bununla birlikte, konu taramas yaplarak ilgili mevzuatn bulunabilecei Internet sayfalar da mevcuttur.

2.3. TEKNOLOJ
Bir sanayi dal ile ilgili yapm yntemlerini, kullanlan ara, gere ve aletleri kapsayan bilgiler btnne teknoloji denir. Bilgi birikimi, deneyimler, deneyler ve yeni bulular nedeniyle teknoloji de gelimektedir. Her yeni teknoloji daha pahal yatrm ancak daha fazla

32

ve/veya kaliteli rn/hizmet ve daha dk maliyet anlamna gelmektedir. Bilgisayar ve robot teknolojilerinin retimde kullanm zamanmzda yadrganmayan bir durumdur. Gnmzde sanayide gelinen noktada nano teknolojiler olarak ifade edilen, bir maddenin ok kk paralarnn ilendii retim ekilleri kullanlmaktadr. Kir tutmayan veya kalp-tansiyon lerek bilgileri ilgili yerlere ileten kumalar, kendini kla temizleyen boyalar artk bilim kurgu deildir. Her yatrm projesinde olduu gibi turizm yatrm projelerinde de teknoloji takibi nem kazanmaktadr. Gelien inaat teknolojisi bal bana ok deiik alanlar iin deiik hizmetler sunabilmektedir. Bunun sayesinde hem gze hitap eden hem de dk maliyetli inaat yapmak mmkn olabilmektedir. Bunun yan sra, elektrik donanmndan havuz teknolojilerine, uydu sistemlerinden klima ve havalandrma sistemlerine ve temizlik ekipmanlarna kadar turizm sektrn ilgilendiren ok fazla teknolojik rn ve sistem mevcuttur. Bunlarn takibi ve bu konuda projenin zelliklerine gre doru karar vermek gerekecektir.

2.4. TEVK SSTEM

Szlk anlam cesaretlendirme, zendirme olan tevik kelimesi, yatrmclar iin yatrmlar zendirici uygulamalar ieren hukuki dzenlemeler anlamn tar. Bu yaklam kendi iinde kamu asndan bir seicilii de ierir.

33

Tevik sistemi yatrmlara engel olmaz, ancak devletin ncelikli grd yerlere ve konulara yatrm yapmay zendirir.
rnein, kurulu kapasite fazlas nedeniyle komple yeni un yatrmlar tevik edilmemektedir. Bu konuda yatrm yapmak yasak deildir. Sadece byle bir giriim yatrm teviklerden yararlanamayacak, muhtemelen yatrm maliyeti artacaktr. Tevik belgelerinde yer alan tevik unsurlar belge sahibi yatrmclar asndan bir hak deil ancak birer imkandr. Tevik belgesi almak iin yatrm yaplmaz, ancak yatrm kolaylatrmak iin tevik unsurlarndan yararlanlr. Ancak ilgili mevzuatta yer alan koullar yerine getirildiinde yararlanmak mmkndr. Trkiyede tevik sistemi gruba ayrlr; hracat tevik sistemi, Genel tevik sistemi, KOB tevik sistemi. Bunlar dnda zel baz teviklerden de bahsedilebilir. Yarm kalm yatrmlarn ekonomik hayata kazandrlmasna ilikin uygulamalar, enerji ve istihdam tevikleri bunlara rnek olarak verilebilir.

34

hracat tevik sistemini D Ticaret Mstearl kararnameler, tebliler ve ynetmelikler aracl ile dzenler, denetler. hracat tevik etmek iin aadaki tevik unsurlar uygulanr; AR-GE destei, evre yardm, Pazar aratrmas yardm, Yurt dnda ofis-maaza amada yardm, stihdam yardm, Eitim yardm, Yurt d fuar yardm, Yurt ii fuar yardm. Genel tevik sistemi ve KOB tevik sistemi ise, T.C Babakanlk Hazine Mstearl Tevik Uygulama Genel Mdrl tarafndan yine kararnameler, tebliler ve ynetmelikler aracl ile dzenlenir ve denetlenir. Tevik edilen yatrm konular ve tevik tedbirleri genelde her yl Resmi Gazetede yaynlanmaktadr. Tevik belgesi alan yatrmlar, Yatrm ndirimi, Gmrk Muafiyeti, Tevik Kredileri, Vergi, Resim ve Har stisnas, Tevik Primi, SSK Primi, Enerji Teviki gibi yrrlkteki mevzuat erevesinde uygulanan tevik tedbirlerinden yararlandrlmaktadr. Bunlar proje konusu yatrm iin alnan tevik belgesine gre belirtilmelidir. Yine tevik belgesinde yer almak kaydyla bte kaynaklarndan kredi imkan da vardr. Bu uygulamaya ilikin zet tablo aadadr.

35

YATIRIMIN TR
q Ar-Ge, q evre koruma, q ncelikli teknoloji alanlar, q Teknoloji gelitirme blgeleri, q Gelimi yrelerden KYlere, Blgesel gelime kapsamndaki illere, zel amal blgelere tanacak yatrmlar Blgesel gelimeye ynelik (*)

KRED KOULLARI

Harcamalarn %50 si ve en ok 400 Milyar TL

Sabit yatrmn %30u ve en ok 4,5 Trilyon TL Yaplacak yatrmlar iin sektrel ve blgesel kstlamalara gre yatrm ve/ veya iletme kredisi. Faizsiz sabit yatrmn %50si, en ok 500 milyar TL. Mevcut ve en az 50 kiilik istihdam olan, iletme sermayesi yetersizlii olan yatrmlar iin sektrel ve blgesel kstlamalara bakmakszn iletme kredisi. st limit 200 milyar TL.

Kalknmada ncelikli Yrelerde imalat, tarmsal sanayi ve madencilik konularnda

(*) Batman, Bingl, Bitlis, Diyarbakr, Hakkri, Hatay, Kars, Mardin, Mu, Siirt, rnak, Tunceli
ve Van illerine 3Trilyon zeri sabit yatrm ve en az 75 kii istihdam kaydyla

KOB tevik belgesinden yararlanabilmek iin ise KOB mevzuatnda belirtilen KOB tanmna uymak gerekmektedir. malat ve tarmsal sanayi sektrnde faaliyette bulunan iletmelerden; kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine ve tehizat,

36

tesis, tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplamnn net tutar 400 milyar Trk Lirasn amayan irketlerden; 1) 50 ila 250 ii altran orta lekli, 2) 10 ila 49 ii altran kk lekli, 3) 1 ila 9 ii altran mikro lekli, letmeler olarak tanmlanmlardr. KOB tanmna uyan ve yatrmlar toplam 950.000 YTLsn amayan irketler iin KOB kredilerine ilikin uygulamalar aadaki tabloda zetlenmitir. KY malat + tarmsal sanayi evre, teknopark, osb, kss Eitim Salk ve Madencilik Turizm ve Yazlm Yatrm letme Faiz Vade Faiz Vade Yatrm Kredi Limitleri letme (yatrm kredisi ile birlikte) Sadece letme 15% 2 475.000 YTL 190.000 YTL 80 milyar TL (sb.yt.*0,2) 40% 10% Mikro Kk Orta Mikro Kk Orta 50% 40% 60% 30% 1/4 25% 20% 15% 30% + 10 puan 60% 50% 40% Normal Gelimi 50% 40% 30% 40% 30% 20%

37

Bir irket yatrmlarnn her biri iin genel veya KOB tevik sisteminden yararlanabilir. Ancak ayn yatrm iin birden fazla tevik belgesi almak mmkn deildir. Teviklerle ilgili tm deiiklikleri Resmi Gazeteden veya www.hazine.gov.tr internet adresinden takip etmek mmkndr. Tevik belgesi drt sayfalk bir belge olarak dzenlenir. Aadaki rnekte irket adnn belli olmamas iin 3. sayfas yer almaktadr.

38

39

III. BLM: FZBLTE ALIMALARI

Bir fizibilite almas yatrm alternatiflerini, sektr ve teknoloji dikkate alnarak bunlarn nakit akmlarna yansmasn gsterir. Ancak yllar itibariyle nakit akmlarn hesaplamak ok da basit olmayan bir ilemdir. Her eyden nce nakit akm iletme gelirlerinin ve giderlerinin bir fonksiyonudur. letme gelirleri ise tamamen retilen mallarn/verilen hizmetin niteliine, fiyatna, bu erevede ne kadar talep edileceine baldr. letme giderleri ise; kurulu kapasiteye, yine retilen mallarn/verilen hizmetin niteliine, faaliyetleri srdrebilmek iin gerekli hammadde malzeme veya hizmet sektr iin dier girdilerin temin koullarna ve fiyatna baldr. Dier nemli bir konu ise, iletme sermayesi ihtiyacdr. Detaylarna ilerleyen blmlerde deinilecek olmakla birlikte iletme sermayesi ihtiyac, tesisin faaliyetlerini srdrmek iin balangta olmas gereken, faaliyetlerinde ve/veya hacminde meydana gelecek artn gereklemesini salayan bir finansman ihtiyacdr. Hem sabit yatrm, hem de iletme sermayesinin temininden kaynaklanan toplam finansman ihtiyac zkaynaklar ve/veya yabanc kaynaklarla karlanacaktr. Yabanc kaynaklar belli sreler sonunda veya ierisinde faizi ile birlikte geri denecek olan kaynaklardr. te bu demeler de firmann nakit girilerinden dlecek olan demelerdir. Buna benzer ekilde vergi, temett demeleri de nakit girilerinden dlecek olan demelerdir. Dier bir ifade ile nakit klardr.

40

Tm bu hesaplamalar; teknik, sektrel ve mali deerlendirme olarak adlandrlan almalar btnn gerektirir. Her balk farkl uzmanlk alan gerektirdii gibi, bu balklar altndaki deerlendirme ekilleri de sektrlere gre farkllklar gsterebilir. Ancak, bu kitapta turizm yatrm projelerinin deerlendirilmesi ele alnacaktr.

3.1. FZBLTE ALIMALARINDA YAKLAIMLAR

Yatrm projelerinin deerlendirme ltlerini, yatrmn ticari karll ve toplumsal karll olarak iki ana ayrmda ele almak mmkndr. Yatrmn ticari karll yatrm projelerinin mikro adan, bir iletmeye salad iktisadi katklar deerlendirmeyi amalamaktadr. Toplumsal karllkta ise ama; projelerin iletme yerine ulusal ekonomi asndan deerlendirilerek, bunlarn makroekonomik adan kazandraca fayda (gelir) ve maliyetlerin ne olacann belirlenmesidir. Herhangi bir alanda yatrm yapmak isteyen kii veya kurulularn en basit ve temel deerlendirme kriteri fayda/maliyet analizidir. Bu analiz, mali yatrmlarda risk/getiri, altyap yatrmlarnda sosyal fayda/sosyal maliyet, sabit sermaye yatrmlarnda ise yatrmdan beklenen karllk/yatrm harcamalar gibi farkl tanmlarla karmza ksa bile, karar verme kriteri ayndr: Belli miktarda bir paray bir yatrma dntrmekle gelecek dnemde bu yatrmdan beklenen kazan ne olacaktr? Bu kriteri, yatrmc karllk erevesinde deerlendirirken, yatrm harcamalarnn bir ksmn finanse eden mali kurulular (rnein bankalar), verecekleri finansman desteinin tesis iletmeye getikten sonra yaratlacak fonlarla geri denip denmeyecei anlamnda dikkate alrlar. Proje deerlendirme kavram, ite bu

41

belirsizlii (kredinin geri denmeme riskini) en aza indirgemek iin kullanlabilecek tekniklerden birisi ve belki de en nemlisidir. Dnyadaki belli bal mali kurulular (rnein Dnya Bankas, IFC) kredi verme kriterleri ve destekleyecekleri yatrm trlerine gre farkl proje deerlendirme formatlarn oluturmulardr.

3.2. FZBLTE ALIMALARININ GENEL EKL

Bir fizibilite almas sektrel, teknik ve mali deerlendirmeler olmak zere ana balktan oluur. Sektrel deerlendirme ekonomist, teknik deerlendirme mhendis, mali deerlendirme mali uzmanlar tarafndan yaplr. Ancak baz durumlarda sektr ve mali analizi tek uzmann yapt almalar da mmkndr. Ancak mhendislik hizmetlerini mhendislerin dnda almak mmkn deildir ve aksi durumlar yanl kararlarn alnmasna da neden olabilir.

Bir proje yukarda bahsedilen almann btn olmakla birlikte, bu almann birbirleri ile kesien ve birbirlerini etkileyen noktalar vardr. Bu nedenle;

42

Proje ve fizibilite bir ekip almasdr.

Bir proje/fizibilite almasn oluturan ayr deerlendirmenin hem kesien hem de kendine zg alma konular bulunur. u anda kark gibi gzken ancak sonraki blmlerde detaylar ile grlecek olan bu almalarn ieriklerini aadaki grafikte zetleyebiliriz.

Arz ve Talep D ticaret Rekabet Koullar Yllar itibariyle ngrlen Kapasite Kullanm Oranlar Girdi-rn Sat Fiyat ve Koullar Teknoloji retim Kurulu Kapasite Kurulu Yeri evre Altyap letme Sermayesi

Finansman htiyac Finansman Kaynaklar Proforma Tablolar Mali Analiz Amortisman, Kredi tfa Tablolar

Yatrm Tutar

43

3.3. SEKTREL DEERLENDRME

Fizibilite almasnn ilk aamasn Sektrel Deerlendirme Blm oluturmaktadr. Sektrel analizlerde projenin kalknma planlar karsndaki yeri ve tevik edilme durumu, sektrn ve rnn temel zellikleri projenin ilk aamasnda ele alnr. Sektrel deerlendirmenin en nemli blmn arz ve talep analizi oluturur. Bu analiz sayesinde firmann rakipleri karsndaki durumu belirlenir ve bylece gelecekteki pazar koullar tahmin edilmeye allr. Pazar potansiyeli ile kastedilen; tesisin retime balad/hizmete girdii tarihten itibaren, takip eden yllarda hangi miktarda rn hangi fiyattan satabilecei sorularnn cevabdr.

3.3.1. Sektrn ve rnn Tanm, Snflandrlmas

Sektrn belirlenmesi be yllk kalknma planlarna, yllk programlara veya tevik belgesine dayanlarak yaplr. Bir rn retirken hangi sektrde allaca konusunda Devlet Planlama Tekilat veya Hazine Mstearlnn KOBler iin hazrlad listelerden yararlanmak mmkndr. Sektrler genelde imalat, tarmsal sanayi, hizmetler turizm, enerji, madencilik, tarm ana balklarnda snflandrlabilir. malat sanayi ise tekstil, konfeksiyon, gda-iki, pimi kil ve imentodan gereler, demir-elik, otomotiv, oto yan sanayi gibi onlarca alt sektre, bunlar ise yzlerce daha alt sektrlere ayrlrlar.

44

Besicilik, meyve-sebzecilik, balklk tarm sektrne rnek olarak verilebilir. Hizmetler sektrnn alt sektrlerine ise, eitim, salk, ulatrma ticaret rnek olarak verilebilir. Restoran, manifaturaclk, her trl maazaclk ticarettir. Sektrler arasnda ilgin geiler olabilir. rnein; barit

madenini madenden karma ii madencilik sektr iken bariti ilemek, krmak imalat sektrnde yer alr. Buday yetitirmek tarm iken un haline getirmek imalat sektrnn bir alt dal olan gda-iki sektrnde yer alr. Bu arada, balk yetitiriciliinin de tarm sektr olduunu unutmamak gerekir. Bal ileyerek konserve, dondurulmu ve paketlenmi hale getirmek ise elbette imalat sanayinin gda alt sektrnde yer alacaktr. Proje konusu yatrm komple yeni yatrm ise retilecek olan, tevsii veya modernizasyon ise retilmekte olan rn/rnlerin yap ve zelliklerinin tanmlanmas ve kullanm alanlarnn ksa bir aklamas bu blmde yaplr. Eer proje konusu sektrde belirlenmi standartlar bulunmakta ise (TSE ve ISO gibi) retilecek rnlerin bu standartlara uyup uymadna baklr. rnn tanmlanmas aamasnda rnn ikame ve tamamlayc mallarla olan ilikilerine de baklmaldr. Eer proje konusu rnn tam ikame bir rn varsa, piyasa analizlerinde ikame rnler aratrlmaldr.

45

3.3.2. Tevik Durumu

Bu blmde yatrmn yararlanabilecei tevik tedbirlerinden bahsedilir. Ayrca tevik belgesinde ihracat taahhd olup olmad, varsa tutar belirtilmelidir. Tevik belgesine dayanlarak oluturulan bu blmde belgede yer alan zel artlar maddesi hkmleri de yer almaldr. zel artlar yatrmn biti tarihi, kullanlacak minimum zkaynak tutar, alnacak baz makine-tehizata ilikin olabilmektedir.

RNEK Tevik Durumu

ABC Turizm naat Yatrm ve Ticaret A.. kredi konusu yatrm iin Hazine Mstearl Tevik Uygulama Genel Mdrlnden tarih ve .. sayl tevik belgesi almtr. Anlan Belgede yatrmn yararlanaca tevik tedbirleri aadadr: 1. Yatrm ndirimi %100 2. Gmrk Muafiyeti %100 3. Vergi, Resim ve Har stisnas 4. KDV Destei % KDV + 10 Puan

3.3.3. Arz Analizi

Arz, reticinin piyasaya mal karmas veya hizmet sunmas demektir. Bir konuda mevcut tesislerin retim/hizmet sunma kapasitelerinin toplam toplam arz kapasitesini oluturur. rnein Trkiyedeki

46

iplik tesislerinin kurulu kapasiteleri toplam, toplam kurulu kapasitedir. Bu tesislerin herhangi bir yldaki retimleri toplam ise toplam arz oluturur. Potansiyel arz ise planlanan ve/veya yatrm devam eden tesislerin yukardaki toplamlara ilave edilmesidir. Kurulu ve potansiyel arz kapasitesinin belirlenmesinde aadaki kaynaklardan yararlanmak mmkndr; DPT zel htisas Komisyon Raporlar, Sektrle ilgili olan kamu ve zel kurulularn almalar, Piyasada faaliyet gsteren firmalarla yaplan telefon grmeleri ile elde edilen bilgiler, Anket almalar, Sektrle ilgili olarak Hazine Mstearl Tevik

Uygulama Genel Mdrl tarafndan yaynlanan tevik belgesi alan yatrmlar listesi. Mevcut sektrel kapasitenin belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken konulardan en nemlisi, sektrdeki vardiya says ve alma gn farkllklarnn dikkate alnmasdr. Vardiya, bir tesisteki nbetlee alma saysdr. Her vardiya sekiz saat olarak kabul edilir. Bu nedenle bir gnde (24 saatte) vardiya allr. Bu anlamda sektrn genel bilgilerinin yan sra retim prosesi de belirleyici olmaktadr. rnein sektrel zelliklerinden dolay bir konfeksiyon tesisi tek vardiya alabilir ancak bir kire veya

47

imento tesisi frnlarn snmemesi gerektiinden, 10-15 gnlk yllk bakm sresi dnda gnde vardiya almak zorundadr. Ayrca, bir retim tesisin ylda Pazar gnleri ve resmi tatiller dnda ortalama 300 gn alabilecei kabul edilir. Tarmsal sanayi iin durum daha farkl olabilir. Tarmsal rnlerin hasat ve toplama mevsimi deiik olduundan bu sektrde alan firmalarn yllk alma sreleri ve dolaysyla kapasiteleri deiecektir. Her makinenin saatte ileme/retim kapasitesi belli olduu iin, yukardaki sreler nem kazanmaktadr. Karlatrmalar srasnda da buna dikkat edilmelidir. Makroekonomik adan bir maln toplam arz aadaki gibi hesaplanr, Toplam Arz = yurtii retim + ithalat Proje konusu rnn ithalat durumunu grebilmek iin Gmrk Tarife statistik Pozisyonu (GTP) numaralarna ihtiya vardr. Bu numaralara gre gerekli kaytlar tutulduu iin bunun dnda istatistik bilgilerine ulamak mmkn deildir. Bu numaralar hemen her rn ve rn grubunu temsil etmek zere 12 haneye kadar uzanan rakamlardan oluur. Bakanlar Kurulu karar olarak dzenlendii iin, her yln sonuna doru resmi gazete yaynlanr. lgili Resmi Gazete bulunarak numaralara ulamak mmkndr. Resmi Gazete taramalarn internetten (www.basbakanlik.gov.tr), ktphanelerden yapmak

48

mmkndr. Ayrca, hracat Gelitirme Merkezi internet sayfalarndan da (www.igeme.org.tr) GTP numaralarna ulalabilir. rnein; 04.01. grubu konsantre edilmemi st ve krema, 04.02. grubu konsantre edilmi st ve krema, 04.05. grubu stten elde edilen tereya, dier kat ve sv yalar, 04.06. grubu peynir ve lor gibi... Proje konusu rnn ithalat dzeyi yksekse, rn retildiinde ithal ikamesi yaratacak demektir. Ancak elbette hem kalite hem de fiyat dzeyi ithal rnlerle tutturulmaldr. Bu durumda dviz tasarrufu da salanacaktr. Yllar itibariyle sektrel kurulu kapasite ile retilen rnlerin oran sektrel kapasite kullanm orann verir. Bu oran sektrel kurulu kapasitenin ne dzeyde kullanldn, dier bir ifade ile sektrn performansn verir. Bu sektrde yatrm yapacaklar iin sektrn gemi yllar itibariyle ve mevcut performans nemli bir veridir.

3.3.4. Talep Analizi

Talep genel olarak bir mal veya hizmeti satn alma isteidir. Ancak ekonomide satn alma isteinden ok, satn alma gcne sahip olanlarn satn alma talebi, teknik bir ifade ile efektif talep nem kazanmaktadr.

49

Efektif Talep, Belirlenen srede Belirli bir pazarda, Belirlenen fiyatta, Spesifik bir rnn toplam miktarn yanstr. Proje konusu rn iin Toplam Talep, yurtii talep ve d talep(ihracat) olarak iki blmden olumaktadr. rnn nitelikleri talebi etkileyeceinden talep analizinde dikkate alnmas gerekir. Talep analizi iin aadaki bilgiler toplanm olmaldr; retilen veya retilecek olan mal veya hizmetin kullanm yerleri ve ticari zellikleri, En az gemi on yllk retim, sat, ihracat, ithalat miktarlar, Stok hareketlerine ilikin bilgiler, Rakip mal ve hizmetlerin zellikleri ve fiyatlarna ilikin bilgiler, Yaynlanan milli gelir, retim ve tketime ilikin istatistikler, D ticaret istatistikleri, eitli kurum ve kurululardan elde edilen piyasa ve firmalara ait almalardr.

50

Toplanan verilerin birbiriyle tutarl olmas, piyasadan elde edilen bilgilerle elimemesi ve tanmlama farklarnn olmamasna dikkat edilir. Ancak hem veri bulmak, hem de bu verilerin uyumunu salamak hi de kolay deildir. Hazrlanan projenin kalitesi, kullanlan bilgilerin kalitesi ile snrldr.

hracat
Bir lkenin rettii mallar baka bir lkeye veya lkelere satmas anlamna gelen ihracat 1980 ylndan itibaren lkemizde izlenen iktisat politikalarnn ana eksenlerinden birisi olup, halen tm ekonomik politikalarn temelinde yer almaktadr. Bu nedenle baz finansal tevikleri de proje konusu firmaya kazandrabilmektedir. Bu erevede, rnn toplam talebi hesaplanrken d talebin de dikkate alnmas gerekmektedir. Ayrca Hazine Mstearl dzenlemeleri erevesinde, irketlerin zellikle kur garantisiz kredi kullanabilmelerinin koullarndan birisi de, kullanlan kredinin geri demelerinin ihracattan elde edilen dviz gelirleri ile yaplmasdr. Bu nedenle yatrm tevik belgelerinde ithal makineye ve/veya dviz kredisi kullanmna izin verilmi ise mutlaka buna karlk belli srede ve belli tutarda ihracat koulu da getirilmitir. Bu anlamda,

Gemi dnem ihracat verileri, hracat projeksiyonlar

Proje deerlendirme raporunda yer almaldr Yurtii Talep

Proje konusu rn ile ilgili olarak gemi yllar toplam retim, ithalat ve ihracat deerlerine ulalabilmi ise yurtii toplam tketim

51

deerlerine hi stok yaplmad varsaymyla aadaki eitlikle ulalr;

Toplam Yurtii Talep = Toplam retim hracat + thalat

Yurtii talebi grebilmek amacyla, aadaki rnek tablo hazrlanabilir. Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 Kurulu Kapasite retim thalat hracat Yurtii Talep

Bilgi Toplama
Yukardaki analizleri salkl yapabilmenin yegane koulu salkl, karlatrlabilir ve mmkn olduu lde gemie dnk bilgilere ulaabilmektedir. Ancak maalesef bu her zaman ve her proje iin mmkn olamamaktadr. Bu bilgileri iki gruba ayrmak mmkndr, birincil ve ikincil veriler. kincil veri kaynaklar ou kez yeterli olmamaktadr. Bu durumda geni bir alan iin veya da yalnzca bir rn iin piyasa aratrmalar zm arac olarak kullanlrlar. kincil veri kaynaklar ile

52

yaplan aratrmalar sonucunda talep dzeyi beklenenin ok zerinde kabilir. Bu durumun dorulanmas iin piyasa aratrmasnn yaplmas gerekli olabilir. Bu almada toplanacak bilgiler aadaki gibi snflandrlabilir. Talep analizi iin toplanacak bilgiler, retilen veya retilecek olan mal veya hizmetin kullanm yerleri ve ticari zellikleri, en az gemi on yllk retim tketim (sat), rakip mal ve hizmetlerin zellikleri ve fiyatlarna ilikin bilgiler, talep tahminine ilikin makro gstergelerdir. Bu bilgiler, yaynlanan milli gelir, lkeye giri ve k yapanlara ilikin istatistikler, d ticaret istatistikleri ve eitli kurum ve kurululardan elde edilen piyasa ve firmalara ait almalar eitli kaynaklardan toplanmaya allr. Burada toplanan verilerin birbiriyle tutarl olmas ve piyasadan elde edilen bilgilerle elimemesi, tanmlama farklarnn olmamas gerekir. Ancak en nemlisi sz konusu verilerin bulunabilmesidir. Eer bu verilerin ouna ulalabilmi ve bu ikincil veriler tahmin teknikleri iin istatistiksel olarak yeterli ise talep tahmini iin en uygun teknik seilir ve uygulanr. Verilerin gvenirlilik derecesi arttka daha ileri ve hassas tahmin teknikleri kullanlabilir. Uygulamada talep tahmini iin gereken verilerin ok snrl bir ksmna ulalabilmekte, kaynaklarn gvenilirlii ve verilerin doruluu konularnda ciddi skntlar bulunmakta, ska karlalan bu kstlar altnda, talep tahmininde basit trend analizlerinin kullanlmas kanlmaz hale gelmektedir.

53

3.3.5. Arz ve Talebin Karlatrlmas

Yukardaki blmlerde arzn ve talebin geen yllarda nasl bir seyir izledii ve bu verilerden hareketle gelecekte nasl bir gelime gsterecei incelenmiti. Bu blmde, her iki verinin karlatrlmas gerekecektir. Gelecek yllar iin beklenen toplam talep tahmini deerleri ile kapasite gelimeleri arasndaki oran gelecek yllar iin tahmini sektrel KKO (kapasite kullanm oran) deerlerini verir. Bu oranlar nmzdeki yllarda sektrde kapasitenin ne oranda kullanlacana ilikin beklentileri yanstmaktadr. Sektrde deerleri, Dk dzeylerde ise, sektrde genel olarak bir atl kapasite sorunu olduunu Kapasite snrna yakn ve yksek dzeylerde ise ve gelecek yllarda ilave kapasite artlar yeterli olmaz ise, bir kapasite yetersizlii sorunu ile karlalabileceini gsterebilir. gerekleen ve beklenen (tahmini) KKO

Bu analizin hedefi, kurulacak tesisin blgedeki tesisler de dikkate alnarak pazar pastasnn byklnn ve gelecekteki muhtemel gelimelerin belirlenmesidir.

54

3.3.6. Girdi Piyasalar

Girdiler, bir iletmenin faaliyetlerini srdrebilmeleri iin gerekli unsurlarn tmdr. Hammadde malzeme, iletme malzemeleri, hatta iilik, elektrik, su da girdiler olarak adlandrlabilir. Bu unsurlarn hepsi maln veya hizmetin retilmesinde retime, dier bir ifade ile maliyetlere girecek deerlerdir. Bu nedenle, ekonomik deerlendirmenin en kritik noktalarndan biridir. Girdi maliyetlerinin yksek olmasnn farkl nedenleri olabilir. rnein kurulu yerinin yanll, hammadde ve malzemenin ithal ediliyor olmas nedeniyle navlun ve gmrkleme maliyetleri girdi maliyetlerini de artrrlar. Girdi piyasalarnn durumu da maliyetler iin nemlidir. rnein hammaddeyi tekel konumundaki bir firmadan alacaksanz fazla bir pazarlk ansnz olmayacak demektir. alan iilerin sendikal olmas durumunda iilik cretleri toplu szlemeler sonunda belirlenecektir. Ayrca, girdilerin satn alma koullar da nemlidir. Pein alma ile vadeli alma koullar her zaman farkldr ve vadeli almlarda genelde ilave bir faiz denir. Bazen de girdiler mevsimsel olabilir. Mevsimsel girdiler genelde tarmsal rnlerde ve grlr. rnein bir turu tesisinde hammaddenin hasat zaman vardr. Ancak hammadde iin demelerin bir ksmn hasattan nce iftiye demek gerekebilir. Tm bu durumlar girdi maliyetlerini etkileyeceinden sektrel deerlendirmenin bu blmnde detay ile ele alnmaldr. Eer;

55

retim sreci neticesinde hammadde fiziki miktarlarndan ok fazla fire veriyorsa (rnein cam retimi),

Hammadde tketimi ok fazla ise (rnein tula retimi), Benzer ekilde hammadde nakliye giderleri toplam maliyet iinde nemli bir yer tutuyorsa (rnein seramik retimi)

irketin kurulu yeri hammadde kaynaklarna veya limanlara yakn olmaldr. Pazar paynn saptanmasndan sonra fiyat stratejisinin seimi ve sat abalar ile ilgili politikalarn gz nnde bulundurulmas nemlidir. Fiyatn saptanmas iin incelemesi gereken iletme ii ve iletme d etkenler ile fiyatlandrma stratejisi incelendikten sonra, proje konusu konaklama nitelerinde uygulanabilecek oda, yemek, kahvalt, iki ve dier hizmet fiyatlar saptanm olur. Fiyat etd erevesinde, gelecek yllar iinde projeksiyon yaplr.

3.3.7. Sat ve Rekabet Olanaklar

Proje konusu yatrm mevcut tesiste kapasiteyi artran, modernizasyon, darboaz giderme gibi yatrmlar ise firmann retim ve sat faaliyetleri devam ediyor demektir. Bu nedenle, firmann izledii sat politikalar, proje konusu rn ya da hizmet iin hedeflenen pazar, pazardan alnan paylar, rakip firmalarn durumu ve sat politikalar, datm kanallar gibi bilgileri firmadan elde etmek mmkndr. Olabildiince kontrol ve karlatrma yapabilmek iin birincil ve ikincil verilere de ulamak gerekir.

56

Eer proje konusu yatrm komple yeni yatrm ise; Piyasa koullarnda firmann devreye girmesiyle beklenen deimeler, Ayn mal reten rakip firmalarn durumu, zledikleri sat, fiyatlandrma ve datm politikalar, Proje konusu firma iin ngrlen sat, datm ve fiyatlandrma politikalar bilgiler nem kazanacaktr.

3.3.8. Sat Fiyatlar

Bir proje almasnda retilecek rnn fiyatn, piyasadan elde edilecek bilgiler nda; retilecek rnlerin nitelii, Kalite dzeyi, Hedef pazar kitlesi belirler.

Henz faaliyette bir tesis yoksa lek, rn kalitesi ve izlenecek politikalar bakmndan en yakn rakiplerin fiyatlarnn ortalamalar esas alnabilir. Sat koullar da hem i hem de d satlar iin ayrntl olarak verilmelidir. rnein; pein satlarda indirim, vadeli satlarda vade fark uygulamas yaplabilir, yurt ii ve yurt d satlarda fiyat farkllatrmasna gidilebilir, fiyatlar talebin byklne gre bile farkllaabilir.

57

Bu fiyatlar katma deer hari ve fabrika k fiyatlardr. nk, tahsil edilen katma deer vergileri firmada fon olarak kalacak deerler deildirler ve vergi dairelerine denirler veya denecek katma deer vergilerinden mahsup edilirler. Ayrca, yine firmaya sattan kalacak net deer nakliye hari fabrika k sat deerleridir. D satlarda ise fiyat yine Pazar aratrmalar ile belirlenir. Benzer retimi yapan firmalarn ihracat balantlar, alnacak teklifler yurt d sat fiyat olarak kullanlabilir. Fiyatlar CIF veya FOB olarak verilebilir.

3.3.9. Tesis in ngrlen Yllar tibariyle Kapasite Kullanm Oranlar (KKO)

Bu blmde, sektre ilikin olarak yaplan deerlendirmeler, firmann gemi yllar retim ve sat performans ve sektrel beklentiler dikkate alnarak hesaplanan tahmini retim miktarlar ile yatrm ncesi ve sonras iin kurulu kapasite deerlerinin geliimi yllara gre verilir. ngrlen Firma KKO = Firma Sat Tahmini / Firmann Kurulu Kapasitesi

 CIF (Cost Insuarence, Fright) maliyet, sigorta, navlun dahil fiyatlardr. FOB (Free On

Board) ise sadece gemiye, trene, kamyona ykleme fiyatdr ve dier maliyetleri kapsamaz.

58

Bu noktada firmann satabilecei kadar miktarn retilecei, stok yaplmayaca varsaym vardr. Bu tahminin gereki olmas esastr. Genelde yatrmclar tarafndan en ok yaplan iki nemli hata; Ben rettiimi satarm Param olsun satarm yaklamlardr. Talebi tahmin etmek iin ok eitli istatistiksel hesaplama yntemleri, hatta bu yntemlerin bilgisayarda hesaplanmasn salayan programlar mevcuttur. Ancak herkesin bu tr yntem ve programlar kullanma ans olmayabilir. Bu durumda baz noktalara dikkat edilmesi artyla pratik yaklamlar gelitirilebilir. lk olarak bilinmesi gerekli en nemli nokta hibir tesisin (ok zel istisnalar dnda) faaliyete getii ilk yl tam kapasite ile alamayaca ve sat yapamayacadr. Ancak yllar itibariyle, belirli varsaymlar altnda elbette satlar, ve buna bal olarak retim artacaktr. Her yl KKOlar normal koullarda ortalama beer puan, eer atak bir sat politikas hedefleniyorsa onar puan artabilir. Ancak rekabet younsa KKOlarn beer puann altnda artmas beklenebilir. Sektrn ortalama kapasite kullanm oran ve yllar itibariyle geliimi nemli bir veridir. Bu geliimi grebilmek iin aadaki gibi bir tablo hazrlanabilir.

59

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004

Kurulu Kap.

retim

Sektrn KKO

Eer Trkiye apnda sat hedefleniyorsa yllar itibariyle en fazla sektrn KKOna kadar klabilecei ngrlebilir. Ancak satlar blgesel olacak ise, blgedeki benzer tesislerin KKO ulalabilecek en st sat potansiyeli olabilir. Eer blgede herhangi bir rakip yoksa sektrn ortalama KKOnn stnde bir oran hedeflenebilir. Eer yatrm komple yeni yatrm deilse mevcut irketin gemi yllar performans en iyi deerlendirme noktas olacaktr.

3.3.10. Sektrel Deerlendirme Gerekli Bilgi Kaynaklar ve Gerekli Bilgiler

Bilgi Kaynaklar Yaynlanan milli gelir, retim, tketim ve satlarla ilgili istatistikler, D ticaret istatistikleri, Milletleraras kurulularn yaynlar (IMF, Dnya Bankas, OECD tarafndan yaynlanan istatistikler, sektr raporlar vb.)

60

Dier lkelerle ilgili kalknma raporlar, Dnyadaki ekonomik gelimeleri izleyen periyodik yaynlar, lkedeki i gc ve doal kaynaklar (maden yataklar, enerji kaynaklar, orman kaynaklar vb.) hakknda yaplm aratrmalar ve raporlar. Karlkl grme, anket veya mektup ile veri toplanmas.

Bilgiler retilecek mal ve hizmetlerin kullanm yerleri, ticari zellikleri, En az gemi 10 yla kadar uzanan retim, tketim, ihracat, ithalat, fiyat ve stok hareketleri, Talep analizi iin gerekli makro gstergeler (nfus, GSMH, fiyat endeksleri vs.), Maliyet ve girdi kullanm katsaylar, Girdilerin arz durumu (yurt ii, yurt d), Rakip mal ve hizmetlerin teknik zellikleri ve fiyatlar, Hkmetin retilecek mal veya hizmete ilikin iktisadi ve sosyal politikasn (fiyat, vergi) ierir.

61

3.3.11. Sektrel Deerlendirmede Sapma Noktalar

Ksaca tahminler aada belirtilen nedenlerden dolay hatal olabilirler. a) Temel verilerin hatal olmas, b) Verilerin yetersizlii, c) ngrlmemi ekonomik ve sosyopolitik gelimeler, d) statistik yntemlerin kstlar, e) Bilinmeyen veya snrlandrlm unsur ve ilikiler, f) Saysallatrma unsur ve ilikiler, g) Gereki olmayan veya doru olmayan varsaymlar, h) Teknik ve teknolojik deiiklikler, i) Ekonomik ilikiler ve yapda ortaya kan deiiklikler, Dikkate sralanabilir. a) Ulusal gelir ve kii bana ulusal gelirin art oran, b) Etkin bir rakibin ortaya kmas veya kaybolmas, c) Aile btelerinin yapsnda oluacak nemli deimeler, d) Alternatif rnlerin ortaya kmas, e) Ulam giderlerinin deimesi, f) Beklenmeyen sosyo-politik gelimeler. alnmas gereken baz belirsizlikler de yle

62

Belirsizlikler

ancak

sistematik

bir

yaklamla

belirsizlik

derecelerinin hesapland istatistiksel duyarllk analizi ile ortadan kaldrlmaya allr. Mevcut durumda varolan talebin saptanmas iin gerekli bilgiler toplanmaldr. Gerekli bilgilerin toplanmas sonucunda verilerin yeterli olmamas durumunda piyasa aratrmasnn gerekli olup olmadna karar verilir.

3.4. TEKNK DEERLENDRME

Teknik Deerlendirmedeki ama, projenin toplam yatrm tutarnn, bir baka deyile proje maliyetinin doru olarak saptanmasnn yan sra kurulu yeri, retim teknii, kapasite, ynetim, faydal mr, evreye etki, uygulama plan gibi projenin hayati noktalarn incelemek ve deerlendirmektir. Sanayi tesisleri iin iletme gelir ve giderleri ile iletme sermayesi ihtiyacnn belirlenmesi de teknik deerlendirmenin konusudur.

3.4.1. Kurulu Yeri

Herhangi bir corafi konumun belirli bir retim birimine ilikin olarak salanmas gerekli tm artlar veya haiz olmas gerekli tm zellikler, Kurulu Yeri Faktrleri kavramyla ifade edilmektedir. Kurulu yeri faktrleri, belirli bir retim biriminin belirli bir corafi konuma yerletirilmesi halinde, sz konusu retim biriminin maliyeti, sat haslat ve sermaye yaps zerinde etkili olan tm konumsal zellikleri kapsar.

63

Tesisin kurulu yeri, dier bir ifade ile faaliyette bulunduu mekan, fizibilite sonularn tamamen deitirebilecek ekilde nemlidir. Hammaddeye, pazara, igcne olan mesafe maliyetlere yansyacaktr. Corafi koullar olmas gerekenden fazla emniyet stok bulundurmay gerektiriyorsa stoklama maliyetlerinin artmasna da neden olacaktr. Nasl ki jeo-politik corafyadan kaynaklanan durumlar, jeo-strateji corafyay dikkate alan stratejileri ifade ediyorsa, jeo-ekonomi de corafyann ekonomide oluturduu olumluolumsuz durumlar ifade eder. Kurulu yeri seimi de jeo-ekonominin bir parasdr. Kurulu yeri faktrlerini aadaki gibi snflandrmak uygun olacaktr: letmenin faktrleri, letmenin pazarlama fonksiyonuna ilikin kurulu yeri faktrleri, Tanma ve haberleme fonksiyonuna ilikin kurulu yeri faktrleri, Dsal ylma ekonomileri eklinde ortaya kan kurulu yeri faktrleri. tedarik fonksiyonuna ilikin kurulu yeri

Hammaddeye Yaknlk
Kurulu yerinin retimde kullanlacak hammadde maliyetini sadece tesise tama maliyeti olarak dnmemek gerekir. Elbetteki en nemli maliyet tama olacaktr. Ancak baz hammaddelerin belli bir mesafenin zerinde tanmas mmkn olmayabilir. St bunun

64

en iyi rneidir. Stn kylerden direkt fabrikaya veya st toplama merkezlerine getirilmesi iyi bir souk zincirin oluturulmasna baldr. Meyve ve sebzeler iin de benzer durum sz konusudur. Adanadan domatesi alp Van ilinde sala yapmak isterseniz tama kadar artan fire oran da maliyetleri olumsuz olarak etkileyecektir. Eer hammadde ithal ise hava alan, demiryolu veya limanlara yaknlk nemlidir. Demir cevheri veya hurday hammadde olarak kullanlan demir-elik tesisleri bu duruma en iyi rnektir. Kurulu yerinin hammadde asndan nem tamad ok az rneklerden biri elektronik sektrdr. Uakla yollanacak bir kolide yzlerce kablo, bask devre, sigorta vs. olabilir. Dier bir ilgin sektrde yazlmdr. Yzlerce Hintli yazlm uzman yerlerinden bile ayrlmadan elektronik posta aracl ile dnyann her tarafna yazlm yollayabilmektedir. Tek kst bilgisayarn varl ve internetin almasdr. Pazara Yaknlk Bu noktada pazar tanmlamas ok nemlidir. Siirtde ocuk bezi tesisi kurmak yurtii pazar hedefleniyorsa tartma konusu olabilir. Ancak hedef pazar Ortadou ise hi de anlamsz olmayacaktr. Turizme ynelik byk tesislerin hemen hepsi sahillerimizde yer almaktadr. Ancak doa veya yayla turizmi dnldnde kurulu yeri alternatifleri artacaktr. Eer kongre turizmi, i seyahatlerine ynelik bir Pazar hedefi varsa yine kurulu yerine ilikin alternatifler eitlenecektir.

65

rnein ayakkab sektrne bakldnda, Marmara blgesinde ve zellikle stanbul etrafnda younlamakla birlikte, yllar itibariyle Konya, Gaziantep gibi baka sanayi younlamalarnn da olutuu grlmektedir. Bunun nedenlerine bakldnda, altyapdaki gelime, sermaye birikimindeki gelime gibi baka nedenlerinde olduu grlmektedir. zel hastane yatrmlar byk kentlerde younlamtr. Bunun en nemli nedenlerinden birisi byk illerdeki kii bana ortalama milli gelirin yksekliidir. Ancak yllar itibariyle salk mevzuatnda yaplan deiikliklerin Emekli Sand ve SSK mensuplarnn da zel hastanelerden yararlanmasna imkn vermesi zerine, hemen her ilde zel salk hizmetlerine ynelik yatrmlarn artt grlmektedir. gc Yeterlilii Baz retimler kalifiye ii gerektirebilir. Elektronik, konfeksiyon, deri ileme, petrokimya, otomotiv buna rnek olarak gsterilebilir. Bunun dnda, cretli olarak almak her eyden nce alma disiplini gerektirir. Sanayileme sreci incelendiinde, iftilikten iilie gei noktasnda alma sreklilii, kart basma, mesaiye uyma gibi birok noktada skntlar yaand grlmtr. Genelde g grafii dou-bat eksenindedir. Hatta her ilde il snrlar iindeki yerleimlerden il merkezine doru bir g vardr. Bu durum kalifiye ii bulma skntsna yol aabilir. Kalifiye personelin yatrm yerine getirilmesi ise hem personel maliyetlerini artracak hem de bu tr personelin alma sreklilii konusunda bir endie

66

daima olacaktr. Baz byk firmalar veya sanayi younlamalarnn yaand blgelerde meslek liseleri ile bu sorun orta ve uzun vadede almaya allmtr. rnein stanbulda ki ayakkab meslek lisesi, Bozykteki porselen meslek liseleri gzel rneklerdendir.

Enerji Kaynaklar
Enerji kaynaklar kurulu yerini iki adan etkiler. Birincisi hangi blgede nasl bir enerji kullanlabilir? kincisi ise alternatif enerji kaynaklarndan hangisi uygundur? Bu noktada kullanlacak teknoloji, dier ifade ile teknoloji tercihi nem kazanacaktr. rnein bir yln yaklak 350 gn yanmas gereken frnlar iin doal gazn varl veya kmr kaynaklarna yaknlk stratejik bir karardr. Demir-elik, porselen, imento, kire fabrikalar bu durumdaki yatrmlara rnek olarak gsterilebilir.

Altyap ve Su
Elbette hem ok amal ulam, hem salanacak enerjinin srdrlebilirlii hem de iletiim asndan altyap nem kazanmaktadr. rnein bir plastik boru veya iplik reten tesislerde elektrik kesilmeleri fire yaratmas, retim kaybna neden olmas, kaliteyi olumsuz etkilemesi alarndan retim maliyetlere yansyacaktr. Bu nedenle altyap ok nemlidir. Her retim iin su nemli olmakla birlikte, metalrji, kimya, kt ve deri gibi sektrlerde sadece suyun kendisi deil suyun kalitesi de nemlidir. Bu nedenle su temini, kurulu yeri kararnda nemli bir noktadr.

67

Topografya ve klim
Bir tesisin kurulmas planlanan yerdeki arsa maliyetleri, arsann zerinde herhangi bir inaata uygun olup olmad, ek bir dzenleme gerektirip gerektirmeyecei yatrm tutarn etkileyecektir. Benzer ekilde inaat maliyetleri de nem kazanr. rnein bir souk hava deposu veya dondurulmu rnler tesisleri zellikli inaat gerektirir. Bu maliyetin kurulu yerine gre artmas mmkndr. klim tesisin verimli almas iin nemli ise, yatrm yerinin aylar itibariyle scaklk ortalamalar, ya miktarlar nem kazanr. Bunun en iyi rnei turizm yatrmlardr. Ayrca hidroelektrik santralleri iin ya miktarlar, dnemleri son derece nemlidir. Baz durumlarda iklimin olumsuz etkileri giderilebilir. Klima ila soutma ve/veya nemlilik, stma sistemleri ile scaklk salanabilir, ak yannda kapal havuzlar yaplabilir. Ancak bu tr nlemlerin hepsi ek yatrmdr ve yatrm maliyetlerini artracaktr.

Tevik Sistemi
Birok lkede olduu gibi lkemizde de bir yatrm tevik sistemi vardr. Bu sistem, belli yrelerde yaplacak baz yatrmlar iin yatrm ve iletme maliyetlerini drc aralardan yararlanma imkan sunar ve baz dk faizli ve orta vadeli kredi imkan sunar. En nemli kst corafidir. Austos 2005 itibariyle Kalknmada ncelikli Yre (KY) olarak tanmlanan il says 52dir. Ayrca blgesel kalknmaya ynelik zel tevikler iin 16 il, zel tevikler iin ise ----- il kapsam dahilindedir. Yatrm konusu ile ilgili kstlamalar tevik edilen yatrm konular deil, tevik edilmeyen yatrm konular eklindedir.

68

Tevikler nce yatrm tevikleri ve ihracat tevikleri olarak ikiye ayrlr. Yatrm tevik sistemi ise genel tevik sistemi ve KOB (Kk ve Orta Byklkteki letmeler) tevik sistemi olarak tekrar ikiye ayrlr.Tm tevikler kararname ve ynetmeliklerle dzenlenir ve resmi gazetede yaynlanr. Bu nedenle, tevik unsurlar da kurulu yerinde nemlidir.

3.4.2. retim Teknii

retim teknii, bir maln nasl retileceine ilikin teknolojiyi ve yntemi ifade eder. Bu durum hammadde malzemenin hangi aamalardan sonra mamul hale geldiini gsteren akm emas ile madde balans denen, retimi ngrlen rnlerin retimdeki kayp ve kazanlar da dikkate alnarak kurulan girdi-kt dengesini gsteren eitlik ile gsterilir. Madde balans, tesisin tam kapasite ile almas durumuna gre hesaplanr. Fikir vermesi asndan bir akm emas ve madde balans ok basit haliyle aadaki gibi gsterilebilir;

69

Bu ema fizibilite almasnn temelini oluturur. nk retim maliyetini bulmaya yarayacak olan iletme giderleri hesab yukardakine benzer almaya dayandrlr. Elbette, baz retimlerde akm emas ve madde balanslar ok daha karmak olabilir bu nedenle gerektiinde teknik yardm alnmaldr.

3.4.3. retim Kapasitesinin Belirlenmesi

Bir iletmenin elindeki retim faktrlerini en iyi ekilde kullanarak, belli bir zaman biriminde yapabilecei retim/hizmet miktarna kapasite denmektedir. Kapasite iin, Teknik Kapasite, Ekonomik Kapasite Maksimum Kapasite, Optimum Kapasite, Minimum Kapasite, Normal Kapasite, Tam Kapasite Teorik Kapasite, Gerekletirilebilir Kapasite Temel retken Birim Kapasitesi, Ksmi Kapasite, letme Kapasitesi, Sektr Kapasitesi gibi snflandrmalar yaplmaktadr. letmenin, uygulamada belli bir dnemde yeterli talep yaratamamas, i planlamasndaki hatalar gibi nedenlerle yaratabildii talep miktar Fiili kapasitesini oluturur. Fiili Kapasite/Normal Kapasite bize alma Derecesini (Kapasite Kullanm Orann) verir. Turizmde bu kapasite yatak doluluk oran ile ifade edilir.

70

Sunulacak hizmetlerin kapasitelerinin belirlenmesi yatrmn stratejik kararlarndan biridir. nk bu konuda yaplacak yanllk, yatrmn l domasna, yarm kalm yatrmlar zincirine eklenmesine neden olabilir. Kapasite sadece yatrm tutarn deil, iletme gelir ve giderlerini de belirleyecektir. Kapasiteyi belirlerken lek ekonomilerine dikkat etmek gerekir. Optimum kapasiteler ile ilgili bilgiler varsa dikkate alnmaldr. Optimum kapasiteler maliyetleri de minimize edecektir. Ayrca sat ngrleri, mekan, tevik tedbirleri gibi unsurlar da kapasiteyi belirleyici olabilmektedir. Teknik KKO tahmini yaplrken; Elemanlarn deneyimi, Girdilerin teminindeki glkler, Makinelerin teknolojik durumlar Yllk bakm sresi gibi unsurlar dikkate alnmaldr. zellikle turizm gibi hizmet sektrnde kapasite direkt olarak kurulu yeri faktrleri, mimari kriterler ve tesiste uygulanacak iletmecilik kriterleri gz nne alnarak belirlenir.

71

3.4.4. Ynetim
Proje ynetimi, nceden belirlenen amalara bir plan ve programa gre ulalmasn salamak iin gerekli planlama, rgtleme, koordinasyon ve kontrol faaliyetlerini kapsamaktadr. Bir baka tanma gre ise; proje mr boyunca ada ynetim tekniklerini kullanarak nceden tanmlanm amalara maliyet, zaman, kalite alanlarnda ulalmas iin insan ve makine kaynaklarnn ynlendirilmesi ve koordinasyonudur. Bu nedenle, ynetim fonksiyonlar proje iinde geerlidir, bunlar Planlama, rgtleme, Koordinasyon ve Kontroldr. Proje ynetiminin baars iin bu kaynaklar yeterli miktar ve kalitede gereken zamanlarda salamak ve etkin bir biimde kullanabilmek gerekir. Proje ynetiminde temel ama projenin en ksa zamanda, istenen kalitede ve mmkn olan en az maliyetle tamamlanmasdr. Bu nedenle, projenin kim/(er) tarafndan yrtlecei, bu kiilerin deneyimleri kadar, kimler tarafndan iletilecei, iletmeyi srdrp srdremeyecei noktalar da iyi irdelenmelidir. nk sanayi tesislerinde genellikle yatrmc ayn zamanda iletmecidir. Ancak, turizm tesislerinde yatrmcnn tesisini bir iletmeci gerek veya tzel

72

kiiye kiralamas sklkla grlmektedir. Bu durum deinilmesi gereken nemli bir faktrdr.

3.4.5. Faydal mr
Bir tesisin normal bakm - onarm ve yenilemelerle kuruluundaki zellik, maliyet ve miktarda retimine devam edebilecei, dier bir deyile ekonomik olarak retimde bulunabilecei sre, projenin faydal mrdr. Tesisin faydal mrnn tahmini iin benzeri kurululardan elde edilen bilgi birikimi ve literatr gznnde bulundurulur. Sabit kymetlerin faydal mrleri sonunda bir son deeri vardr. Rantabilite hesaplarnda proje gelirleri arasnda yer alan son deerin hesaplanmasnda arsa bedeli, fiziki yatrmn hurda deeri ve iletme sermayesi dikkate alnr.

3.4.6. evresel Deerlendirme

Anayasamza gre herkes salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek devletin ve vatandan grevidir. lke kalknmas ve endstrileme iin ise kaliteli rn veya hizmeti en gncel ve gelimi teknolojide ekonomik gelimelere ve lke karlarna arlk vererek retmek gerekli olmaktadr. Ancak doann kaynaklar kullanlamaz hale gelirse, herhangi bir mal retmek ve hizmet sunmak bir yana, insanlarn beslenmeleri ve hatta yaayabilmeleri bile sz konusu deildir.

73

Proje deerlendirme asndan ise, lkemiz ve dnya evre normlar iinde kalmak kaydyla evreyi en az kirleten/bozan projeler desteklenir. Sadece yatrm yapan irketler ve kamu otoritesi deil, artk finansman kurulular asndan da evre nemli konudur. Dnya Bankas gibi kurulular kendi evre blmlerini oluturmutur ve projeler evre grubu tarafndan ayrca incelenmekte, evre konusunda yetersiz projeler olumsuz finansman cevab alabilmektedir. Avrupa Birlii ise evre konusundaki yatrmlara zel fonlar ayrmakta, proje tekliflerinde bu konunun olmamas veya yetersiz olmas durumunu tm proje iin eksiklik olarak yorumlamaktadr. lkemizdeki karmak evre mevzuat iyi takip edilmeli, gerekli unsurlar projeye dahil edilmelidir.

3.4.7. Uygulama Plan

Yatrm projelerinde ortak ama, belli faaliyetlerin mteebbis veya milli ekonomi asndan en az maliyetle ve en fazla fayday salayabilecek ekilde sonulandrlmasdr. Bunun iin ise bir btn olarak ele alnan her bir proje aamasnn daha nceden ngrlen belirli zamanlama dilimlerinde sonulandrlmas gerekir. Dier bir ifade ile proje uygulamasnn baars zamanlama faktrnn planlanmas ile yakndan ilgilidir. zellikle byk veya entegre proje niteliindeki yatrmlarn istenen sre iinde ve ekonomik olarak gerekletirilmesi iin hangi ilerin daha kontroll yaplmasnn zorunlu olduunu da bilmek arttr. Bu nedenle, yatrm ve iletmelerin modern teknolojinin hzla gelitii

74

amzda, her trl imkandan faydalanarak geni amal programlara gre yaplmas ve kurulmas gerekmektedir. zetlemek gerekirse; gnmzde ele alnmas kararlatrlan yatrm projelerinde zamandan, maliyetten, teknik personelden eitimden ve benzer temel unsurlardan azami istifadeyi salayacak baz ileri teknik metotlar ortaya atlm ve bunlarn bir ksm uygulamada geni kullanm sahalar bulmutur. Bu tekniklerden bazlar; P.E.R.T. (Program Evaluation and Review Technique) C.P.M. (Critical Path Method) P.M. (Potential Method)

Yatrm dnemi iin uygulanacak kur fark ve fiyat art, uygulama plan esas alnarak yaplacandan ve yatrm bykln etkileyeceinden uygulama plan dikkatli hazrlanmaldr. Termin plan olarak da sylenebilen uygulama plan adndan da anlalaca gibi yaplacak faaliyetlerin ncelikle, zaman izelgesi olan bir ema zerinde gsterilmesidir. Yaplacak faaliyetler ncelikle bir sralamaya konur. Daha sonra aadaki gibi bir tabloya yerletirilir. Burada nemli olan, her bir faaliyetin ne kadar srecei, bir faaliyete balarken hangi faaliyetlerin bitmi olmas gerektii konularndan emin olmak gerekir.

2005 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2006

A- irket Kuruluu

B- Arsa Yatrm

c - Sabit Tesis Yatrm

1 - Etd, Proje

2 - Teknik Yardm ve Lisans

3 - nai Tesisler

4 - Makina ve Tehizat

5 - Navlun ve Sigorta 6 - thalat ve Gmrkleme Giderleri 7 - Montaj Giderleri

8 - Tatlar ve Demirbalar

9 - letmeye Alma Giderleri

10 - Genel Giderler

11 - Beklenebilecek Farklar

75

76

Yukardaki rnek tablo aylk bazda hazrlanmtr. Bu tr tablolar er veya drder aylk hazrlamakta mmkndr. Hatta, istenen faaliyetler gnlk baza da dklebilir. rnein 7. ve 10. aylar arasnda tamamlanmas gereken inaat faaliyetleri iin, ihtiya duyuluyorsa haftalk bazda tablolar da hazrlanabilir. Bu tablolarn iki temel amac vardr. Birincisi yukardaki blmlerde bahsedildii gibi projeyi ynetebilmek iin gerekli olan planlamann, ilerdeki blmlerde bahsedilecek olan denetimin bir parasdr. kinci nemli amac ise, yukardaki her faaliyet parasal deerlere dkldnde ne zaman ve ne miktarda bir kaynak ihtiyac olduu ortaya kacaktr.

3.4.8. Toplam Yatrm Tutar ve Yllara Dalm

Yatrm projelerinin hazrlanmasnda ve deerlendirilmesinde en nemli noktalardan biri de sabit yatrm tutarnn, dier bir ifade ile proje maliyetinin hesaplanmasdr. Proje, belirli miktarda imkan ve kaynan ortaya koyulmas sonucunda bir mal veya hizmet retmek ve bunu satarak fayda salamak amacna dnk bir faaliyet olduundan, yaplacak yatrm miktarlarnn nceden ve mmkn olduu kadar gereki bir yaklamla bilinmesi zorunluluu vardr. Yanl hesaplanm bir toplam yatrm tutar, yani proje maliyeti ile yatrma baland takdirde ilerideki yllarda yatrm tutarnn artmas projenin karlln ortadan kaldrabilir veya uygun kaynak bulunamaz ise proje yarm kalabilir.

77

Proje hazrlayc, proje hazrlk safhalarndan hangisinde bulunuyorsa, o safhann gerektirdii yaklamla proje maliyetini tespit etmek ve deerlendirmek durumundadr. Bu ihtiya, uygun yatrm alanlarnn aratrlmas safhasndan balayarak fizibilite ettlerinin hazrlanmas, n projenin ortaya koyulmas ve nihayet kesin proje almalar srasnda gittike daha kesin rakamlara yaklamak suretiyle kendini gsterecektir. Bir projenin toplam yatrm tutarn oluturacak kaynaklar iki grupta toplanr: Tesisin kurulabilmesi iin gerekli kaynaklar (sabit yatrm) Tesisin iletilebilmesi iin gerekli kaynaklar (iletme sermayesi) Sabit yatrm ile iletme sermayesinin toplam, projenin toplam yatrm tutarn verir. Sabit Yatrm Tutar Yatrm yapma fikrinin douundan tesisin kesin iletmeye geiine kadar yaplan harcamalarn tm sabit yatrm tutarn tekil eder. Bir baka deyile; projenin tesisi srasnda iktisap olunan ve faydal mr boyunca kullanlan maddi ve maddi olmayan sabit kymetlerin para birimiyle deeri iletmenin sabit yatrmn oluturur. Sabit yatrm tutar; arsa bedeli, inaat, makine tehizat gibi sabit tesis yatrm, fiyat artlar ve yatrm dnemine ilikin finansman giderleri toplamndan oluur.

78

Sabit yatrma ilikin harcamalarn bazlar YTL bazlar da yabanc para cinsinden olabilir. rnein ithal makine ve tehizat varsa, harcamalar yabanc para cinsinden olacaktr. Tama creti anlama koullarna gre deiebilir. YTL veya yabanc para olabilir. Gmrkleme giderleri YTL olacaktr. Montaj yine anlamaya gre yine YTL veya yabanc para olabilir. Her ne kadar her trl harcamalar YTL olarak muhasebeletirilse bile, harcamalarn hangi para cinsinden olduu, fiyat farklarnn hesaplanmas, kaynak bulunmas alarndan nemlidir. Terminolojide yerli para ile yaplan harcamalar iin i, yabanc para ile yaplan harcamalar iin ise d harcamalar ifadeleri kullanlr. Bu nedenle sabit yatrm harcamalar ve yllara dalm aadakine benzer bir tabloya dntrlr;
SABT YATIRIM TUTARI VE YILLARA DAILIMI 2005 DI A - Arsa Yatrm B - Sabit Tesis Yatrm 1 - Ett, Proje 2006 DI YTL TOPLAM DI TOPLAM

2 - Teknik Yardm ve Lisans 3 - nai Tesisler 4 - Makine ve Tehizat 5 - Navlun ve Sigorta 6 - thalat ve Gmrkleme Giderleri 7 - Montaj Giderleri 8 - Tatlar ve Demirbalar 9 - letmeye Alma Giderleri 10 - Genel Giderler 11 - Beklenebilecek Farklar KDV TOPLAM

79

Yukardaki tablo sadece bir rnektir. htiyaca gre farkllatrlabilir. rnein d yatrm olmayabilir. Bu durumda ithalat gmrkleme giderleri de olmayacaktr. Yatrm konusu bir retim tesisi olmayp otel ise, yatrm kalemleri ierisinde perde, hal, deme gibi harcamalar ifade eden tefri harcamalar kalemi de tablo da yer almaldr. rnein bir dershane veya zel okul yatrmnda bina kiralk ise inaat yatrm olmayacaktr. Sabit yatrm unsurlarna ilikin deerlerin nasl bulunaca konusunda ok farkl yntemler olmakla birlikte en fazla kullanlanlar aadaki gibi zetlenebilir. Dikkat edilecek bir baka husus, bir blmde verilen harcamann bir baka blmde tekrar verilmemesidir. Arsa Arsa, yatrmn yaplaca alan ifade eder. ayet arsa yeni satn alnacaksa, bunun gereki bir tahminle belirlenecek satn alma deeri ile birlikte temini iin gerekli masraflar da bu blmde verilmelidir. Hatta arsay kullanlabilir duruma getirmek iin yaplacak drenaj, tefsiye vb. harcamalar da maliyetin iine girer. Arsa bedelini emlaklardan, belirli bir arsa varsa arsa sahibinden ve tapu dairelerinden elde etmek mmkndr. Ancak tapu dairelerindeki alm-satm fiyatlarn piyasa fiyatlarn yanstmayabilecei dikkate alnmaldr.

80

Ett-proje Aadaki harcama trleri ett-proje giderleri ierisinde yer alrlar; Piyasa ettleri, Rezerv ettleri, Hammadde ve yardmc madde ettleri, Zemin ettleri, Yer seimi, kapasite seimi ve retim yntemi seimi ettleri, naat projeleri, Makine - donatm imalat ve montaj projeleri, Laboratuar testleri vb. iin yaplacak harcamalar bu blmde yer alrlar. Bu tr harcamalarn bedellerini ilgili almalar yapacak kimselerden teklif alarak, veya benzeri almalara veya yaptranlara ulaarak almak mmkndr. Teknik Yardm ve Lisans Aadaki hizmetler teknik yardm kapsamna girmektedir, Proje Kontrol Teknik Mavirlik Makine ve Donatm Kontrol

81

Personel Eitimi Nezaret Hizmetleri Teknik Bilgi Temini Patent: yaratc bir zekann buluunun deerlendirebilmesi iin, devletin onu belli bir sre himaye edeceini gstermek zere verdii belgedir. Patent, tescil edilmi bilgidir, gizli deildir. Ancak, patenti alnan metot, cihaz veya bir madde himaye sresince patent sahibinin oluru alnmadan kullanlamaz, yaplamaz Know-How : bir iin bandan sonuna kadar nasl yaplacan gsteren teknik bilgiler toplamdr. Tescil edilmi bilgiler olmayp, titizlikle ve byk bir gizlilik iinde sakl tutulmaya allr. Lisans : Bir retim ynteminin satn alnan kullanma hakkna denir. Lisans, hem patent haklarn ve hem de knowhow kapsar. Tescil edilmi ve edilmemi teknik bilgilere sahip olan, bunlarn kullanma hakkn yaplan bir gizlilik szlemesi ile satanlara lisansr denir. Lisansrden teknik bilgileri balca iki ekilde satn almak mmkndr. Bedeli, tesis iletmeye alncaya kadar denen satn alma ekline toptan demeli lisans denir. Btn bu belirtilen hizmetler iin yaplacak harcamalara Teknik Yardm ve Lisans Gideri blmnde yer verilir. Bu tr giderler genelde bir mukaveleye bal olduundan maliyetlerini bulmak kolaydr. Ancak bu tr szlemelerin gizlili zellii de olabileceinden szlemenin taraflar bu konuda bilgi vermekten kanabilirler.

82

Bu tr harcamalarn bedellerini ilgili kimselerden teklif alarak veya benzeri almalara veya yaptranlara ulaarak almak mmkndr. naat Harcamalar naat giderlerini hesaplayabilmek iin; Ana fabrika bina ve tesisleri Yardmc iletmeler bina ve tesisleri, Ambarlar, dare binalar, Sosyal binalar, Lojmanlar, Dier inaat ilerinin Metrekare olarak byklklerini ve inaat cinslerini maliyetlerini tahmin etmek gerekir. Bundan sonraki adm, Bayndrlk Bakanl tarafndan yaynlanan Bayndrlk Birim Fiyatlar katoloundan ilgili inaat cinsinin metrekare maliyetini bulmaktr. Bu noktada dikkat edilmesi gereken nokta, bu maliyetlerin bir nceki yl ortalamalar olduudur. Dier bir yntem ise inaat bir firma yapacak ise istenen kalite ve byklkteki inaat iin teklif almaktr.

83

Makine-Tehizat Projenin retecei mal veya hizmetin retilmesi ile dorudan doruya ilgili olan makineler ana makine ve donatm grubunda yer alr. Ana retim nitelerine yardmc olan elektrik, su, yakt, buhar, basnl hava, havalandrma ve stma, atlyeler ve laboratuarlar, ykleme-boaltma, pis su ve artklarn atlmas iin yaplan tesisler Yardmc makine ve donatm grubunda yer alr. Tmnn maliyetleri toplam toplam maliyeti makine ve tehizat harcamalar olarak hesaplanr. Makine ve tehizatlarn fiyatlar ilgili makineleri satan firmalardan elde edilebilir. Bu firmalar proforma fatura denen ve makine satldnda sat koullarn ve fiyatn ieren faturaya benzer bir belge verir. Bu belgede makinenin zellikleri (spesifikasyon), fiyat, sat koullar (pein, vadeli, ka taksit vs.), ve bu teklifin ne kadar sre geerli olduu gibi bilgiler yer alr. Doru fiyata ve dolaysyla maliyete ulaabilmek iin en az iki veya ayr firmadan teklif almak yararl olacaktr. Bu teklifleri karlatrrken ise makine tehizatn zelliklerinin ayn olmasna, deme koullarna, makine fiyatnn hangi teslim koullarn ierdiine (FOB, CIF), montajn, baz aparatlarn dahil olup olmadna dikkat edilmelidir. Baz makine satclar teknoloji konusunda danmanlk hizmeti verebilmektedir. Bir fabrikann ihtiya duyduu tm makine tehizatlar iin anahtar teslim fiyat verebildikleri gibi makine yerleim plan

84

bile hazrlayabilmektedirler. Bu tr imknlardan yararlanmak mmkndr ancak bu firmalarn amalarnn ncelikle makine satmak olduu unutulmamaldr. Tama Sigorta Tama ve Sigorta Proje konusu tesis iin gerekli olan makine donatm ile her trl ara ve gerecin bir blm yurt iinden, dier blm ise d lkelerden salanabilir. Yurt iinden salananlarn temin edildikleri yerlerden, yurt dndan ithal edilenlerin ise Trkiyeye ulatklar limanlardan (veya istasyon) tesis sahasna kadar yaplacak tama ve sigortaya ilikin harcamalarn i para cinsinden Tama ve Sigorta giderlerini oluturur. Tama ve sigorta iin yaplm bir szleme varsa buradaki tutarlar dikkate alnmaldr. Byle bir szleme mevcut deilse, i tama ve sigorta giderleri makine - donatm bedellerinden gidilerek hesaplanabilir. Yerli ve ithal makine-donatm bedelleri toplamnn yzde 2-5i oranndaki bir gider bu blm harcamas olarak dikkate alnabilir. Bu oranlarn seiminde yurt ii liman veya istasyonun, i piyasadan makine donatm temin yerlerinin tesise olan uzakl, tanacak makine ve donatmn byklkleri, tat aralarnn tr, yollarn kalitesi vb. gibi faktrler rol oynar. D Tama ve Sigorta Bu blmde, ithalat yoluyla salanacak makine ve donatmn satc firmann bulunduu lkede alnp yurdumuz limanlarndan (istasyonlarndan) birine getirilmesi amacyla yaplacak tm tama ve sigorta giderlerine yer verilir.

85

Proje almalar srasnda d tama ve sigorta giderleri olarak szlemelerle tespit edilmi kesin bir tutar mevcut deilse, anlan bu gider FOB bedelin bir yzdesi olarak hesaplanabilir. Avrupa limanlarndan yaplacak ithalat iin FOB bedelin yzde 6 - 8i (Kuzey Avrupa lkeleri iin %8), Amerika ve Japonya iin FOB bedelin yzde 10 - 12si orannda tahmini bir gidere yer verilebiliri. D tama sigorta Trk tat aralar ve firmalaryla gerekletirilecekse, yatrm tutar tablosunda bu gider ii para cinsinden, aksi olacaksa d para cinsinden dikkate alnmaldr. thalat ve Gmrkleme thalat ve Gmrkleme Giderleri, yurt dndan salanan makine ve donanm iin denmesi gereken vergi, fon ve sair gmrkleme giderlerinden oluur. Gmrk vergisine tabi mallarn ithalatnda; Gmrk Vergisi, Toplu Konut Fonu gibi giderler, ithalat ve gmrkleme giderlerini oluturur. Her proje iin deiebilmekle beraber, ithalat ve gmrkleme gideri CIF bedelin % 2 12si olarak kabaca hesaplanabilir. Montaj Giderleri Tesise ait tm ana fabrika ve yardmc iletmeler, makine donatmnn yerleme planna gre bir btn halinde yerletirilerek alr hale getirilmeleri iin yaplan harcamalar montaj giderlerini oluturur. Montajn yaplabilmesi iin ncelikle tecrbeli teknik elemanlara ihtiya vardr. Eer montaj iin kuruluun yetimi elemanlar yok-

86

sa yeterli sayda personel benzer bir tesiste (yurtii - yurtd) montaj iin eitime tabi tutulur veya yabanc montrlerden yararlanlr. ayet montajda yabanc montr alacaksa bunlarn saylar, alacaklar sre, cretleri, cep harlklar, uak cretleri, konaklama giderleri vb. gibi bilgiler projede belirtilmelidir. Montaj ii ve personeline ilikin harcamalar ile montaj srasnda kullanlacak sarf malzemeleri (kaynak, lehim, perin, cvata, sac vb.) gideri montaj giderlerinin nemli bir blmn olutururlar. Montajda montr, ii ve personel ile sarf malzemelerinden baka i makinelerine da (vin vb. ) ihtiyac olabilir. Bunlarn satn alma veya kira bedellerine montaj giderleri iinde yer verilmelidir. Herhangi bir montaj szlemesi olmad hallerde montaj giderleri ile ilgili btn bu saydmz konular iin, projenin ilgili olduu sektr ve daha nce tamamlanan benzer tesislerdeki giderler de dikkate alnarak toplam makine - donatm giderlerinin bir yzdesi olarak (% 5 - 10) tahmin edilebilir. Tat ve Demirbalar Proje konusu tesisin hammadde ve yardmc madde gibi ihtiyalarn tesise, mamullerini pazara tamada kullanlan eitli tat aralar ile personelin i yerine geli - gidileri vb. hizmetler iin gerekli oto, minibs, otobs, ambulans, itfaiye gibi aralarla eitli demirbalar iin yaplacak harcamalar bu blmde verilmelidir. Bu tr harcamalar, maliyetine ulamas en kolay sabit yatrm harcamalardr. Alnacak tekliflerden yararlanlabilir.

87

Genel Giderler
Genel giderler, proje maliyetini oluturan unsurlarn herhangi biri ile ilgili olmayp, btn esas unsurlarn gereklemesi ile ilgili faaliyetlerden domaktadr. dari kurulu ve servislerin giderleri, yayn ve ilan masraflar, krtasiye giderleri, posta - telgraf - telefon - teleks - fax giderleri, aydnlatma, sigorta, vergi, resim ve harlar (emlak alm, bina, inaat, tat alm, kredi harlar vb.) genel giderleri oluturur. alan tesislerin bilnolardan gemi yllara ait genel giderler bulunmal, gelecek yllar iin ise projenin zellikleri de dikkate alnarak tahminler yaplmaldr. Hangi orann kullanlaca projeye gre deiebilecektir. Bu konuda benzer projelerden yararlanmak mmkndr. Beklenmeyen Giderler Hazrlanan projelerde sabit yatrm tutar hesab, projeye ilikin harcamalarn nceden yaplan tahmin hesaplarndan ibarettir. Yani, ounlukla fiili harcamalar olmayp tasarlanan harcamalardr. Sabit yatrm tekil eden harcama kalemleri zerinde balangta ne kadar dikkatli bir inceleme yaplrsa yaplsn projenin tahmin edilen maliyetle tamamlanarak iletmeye alnmas ok nadir grlebilen hallerdendir. Bu nedenle, proje maliyetlerinin hesaplanmasnda yaplan tahmin hatalarn gidermek ve/veya nceden bilinmesine imkn olmayan bir takm giderleri karlamak amacyla sabit yatrm tutarn tekil eden dier harcamalara Beklenmeyen Giderlerin ilavesi gereklidir. Bu gider; projede yaplabilen baz tahmin hatalarnn dzeltilmesi, unutulan baz harcamalarn karlanmas, projeye sonradan bir takm ilaveler yaplmas, termin gecikmesi ve fiyat artlar nedenleriyle ileride meydana gelmesi muhtemel harcamalar karlayacaktr. Bylece,

88

proje uygulama ve yrtmedeki aksaklklar veya yatrm sresi iinde meydana gelebilecek beklenmedik ekonomik olaylarn neden olabilecei sapmalar minimuma indirilecektir. Beklenmeyen giderler; projenin hazrlan mkemmelliine, ilgili olduu sektre, proje maliyetinin hesaplanmas srasnda ilerin ne kadarnn siparie balanm olduuna, sipariin mahiyetine, projenin ina veya tesis dneminin ksa veya uzun oluuna, fiyatlarda beklenen art eilimine gre projeden projeye deiiklik gsterir. Beklenmeyen giderlerin hesaplanmas, yaplan fiili harcamalar, ihale edilen iler ve tutarlar, yatrmn yllara dalm dikkate alnarak iki kademede yaplr: Fiziki beklenmeyen gider, Muhtemel fiyat artlar. Fiziki beklenmeyen gider, projenin hazrlanmas srasnda unutulmu olan baz harcamalar (makine - donatm, bina, tat arac vb. gibi) projeye sonradan yaplan ilaveler ve tahmin hatalarnn dzeltilebilmesi nedenleriyle meydana gelmesi muhtemel harcamalar karlayacaktr. Beklenmeyen giderin bu blm, projenin zellikleri de dikkate alnarak yatrm tutarnn fiili harcamalar ve mukavelelerle tespit edilmi tutarlar dnda kalan ksmnn belli bir yzdesi (rnein yzde 10 gibi) olarak hesaplanr.

89

KDV ve Sabit Yatrm Tutar

Katma Deer Vergisi iletme dneminde bir maliyet ve gelir unsuru olmamakla birlikte, yatrm dneminde giderlere ek bir harcama getirecektir. Bu ek harcama zellikle yatrm dnemi uzun sren projelerde nemli kazanr. Bu yzden indirilebilir Katma Deer Vergisi (KDV) hesaplamas yaplarak yatrm dnemi finansman ihtiyacnda dikkate alnr.

3.4.9. letme Giderleri

letme giderleri, daha nce de bahsedildii gibi tesisin iletme dneminde retilecek mal ya da hizmetin maliyetlerini oluturan giderlerdir. letme gider unsurlar, retim kapasitesindeki deiiklikler karsnda gsterdikleri eilim asndan; Sabit, Deiken, Yar Deiken olmak zere grupta toplanabilir. Deiken giderler, retim hacmine bal olarak deien giderlerdir. rnein hammaddeler, iletme malzemeleri, ambalaj malzemeleri bu tr giderlerdir. Ne kadar hammadde kullanlaca direkt retime baldr. Sabit giderler ise retim hacmine bal olmayan giderlerdir. rnein bro personelinin aylklar sabit giderlere iyi bir rnektir. retim hacmi ne olursa olsun, aylkl personelin aylklar denecektir.

90

Baz giderler ise ksmen deiken, ksmen de sabit olabilir. rnein, elektrik giderlerinin makine ve tehizata ilikin ksm deiken, aydnlatmaya ilikin ksm ise sabit olacaktr. letme giderleri, tesis tam kapasite ile almas durumuna gre hesaplanr. Hammadde ve letme Malzemesi Harcamalar Hammaddeler, belli bir mamuln retiminde dorudan kullanlan, eklini ve bileimini deitirerek mamuln bnyesine giren maddelerdir. Buday unun, un ekmein hammaddesidir. Yine buday irmiin, irmik makarnann hammaddesidir. St peynirin, pamuk ipliin, iplik kuman hammaddesidir. rne kullanllk ve dayankllk vermek, kimyasal reaksiyonlarn oluumunu salamak, rnn retimine yardmc olmak zere kullanlan malzemelere yardmc madde denir. Porselen retimindeki baz katk maddeleri ve cilalar rnek olarak gsterilebilir. letme malzemeleri ise, mamuln bnyesine girmemekle birlikte, retimine yardmc olan maddelerdir. Maya peynirin, kuka denen byk bobinler ipliin, pet ieler veya damacanalar ime suyunun iletme malzemeleridir. Turizm iletmeleri iin odalarda ve dier alanlarda mteri gereksinimine sunulan sabun, ampuan, du bal, diki takm, yaz malzemeleri, bror gibi tm malzemelerin maliyetini ierir.

91

Ne miktarda hammadde ve iletme malzemesi kullanlaca, madde balansna gre hesaplanr. Bu maliyetler, benzer projelerden veya hammadde ve malzeme satclarndan alnacak tekliflerle hesaplanabilir. Elbette, turizm, sigortaclk gibi hizmet iletmelerinde ve tarmda hammadde olmayacaktr. Meyve-sebze yetitiriciliinde kullanlacak gbre, tarmsal ilalar iletme malzemesidir. Bir yumurta tavukuluu iletmesinde yem, vitaminler, yine iletme malzemesidir.

Personel Giderleri
Tesisin tr ve kapasitesine gre mevsimlik ve yllk ideal personel kadrosu saptanr. Trkiyedeki turizm proje!erinde baz yl ii cretleri, piyasa fiyatlar esasna gre hesaplanr. Personel gideri hesaplanrken personelin tesise toplam maliyeti gz nnde bulundurulur. Toplam personel maliyeti, sigorta pirimi iveren pay, personele verilen yiyecek-iecek ve giyecek maliyetlerini ierir. Personel giderleri yatrm trne gre deimekle birlikte, lkemizdeki turizm konaklama iletmelerinin uygulama sonularna gre, personel giderinin toplam gelirler iindeki pay %25-30 civarnda seyretmektedir. Asgari cretler her yl hkmet tarafndan aklanmaktadr. Bunun dnda verilecek cretler tamamen piyasa koullarna bal olacaktr.

92

Enerji-Yakt Giderleri Enerji gideri, stma, aydnlatma ve su tketim giderlerini kapsamaktadr. Bunlarn fiyatlarn belediyelerden ve blge elektrik datm irketlerinden veya benzer kurululardan edinmek mmkndr. Evlerde kullanlan elektrik ile sanayi elektriinin fiyatnn farkl olmas dikkat edilmesi gereken konulardan biridir. Istma ve retim prosesinde eer imkn varsa, doalgaz en uygun tercih olabilir. Bakm Onarm Giderleri Binalarn, elektrik ve mekanik tehizatnn iletim, bakm ve onarm gideri, yer demesi ve mobilyalarn bakm ve onarm, evre dzenleme giderleri, bakm onarm malzeme gideri bu kapsamdaki giderlerdir. Genel Giderler Genel giderler kapsamna ynetim ofisi harcamalar, genel sigorta gideri, posta giderleri, seyahat harcamalar, mali danmanlk hizmetleri, kredi kart komisyonlar, hukuki giderler, meslek kurulu ve odalarna denen aidatlar, kayp ve hasar giderleri, gvenlik harcamalar, belediye vergileri, temsil ve arlama gideri, lojman giderleri, tama giderleri girmektedir.

Reklam ve Pazarlama Giderleri

letmenin tantm ile ilgili tm ilan ve reklam giderleri ile fuar gibi tantm amacyla yaplan reklam harcamalarn ve seyahat giderlerini kapsar. Tm bu hesaplamalar, aadaki veya benzeri tablolara yerletirilir.

TAM KAPASTEDE YILLIK LETME GDERLER TABLOSU

YTL

93

94

1. ve 12. maddeye kadar olan giderler toplam retim maliyetini, dier bir ifade ile sna maliyeti verir. Sat masraflar, eer bu malzemeler kredi ile alnm ise faizler ve dier giderlerin eklenmesi ile ticari maliyete ulalr.

3.4.10. letme Gelirleri

letme gelirleri de giderler gibi tam kapasite iin hazrlanr. Gelirler yurt ii ve/veya yurt d (ihracat) gelirler olabilir. Ekonomik deerlendirme blmnde belirlenen fiyatlara gre tesisin tam kapasitede ve ngrlen ekonomik kapasite kullanm oranlarnda geliri hesaplanr.

3.4.11. letme Sermayesi ve htiyac

letme sermayesi ihtiyac tesislerin retime balamalar, devam ettirebilmeleri ve retim hacimlerinde meydana gelen bymeler iin elde bulundurulmas gereken deerlerdir. Bu deerlere yaplan harcamalar da iletme sermayesi yatrmdr. Bu nedenle birok kaynakta alma sermayesi olarak da adlandrlrlar. letme gelirlerinin tamam gelir olarak kaydedilse de nakit olarak bir ksm iletme sermayesi iin ayrlrlar. letme sermayesi faaliyetlerin srdrlebilmesi iin gerekli olduundan, faaliyetlere balamadan nce hazr olmaldr. Bir dnem sonraki iletme sermayesi ihtiyac dnem balamadan karlanm olmaldr. letme sermayesini oluturan deerler bilnosunun dner deerler kalemleridir. Kasada ve bankada vadesiz hesaplarda

95

bulunmas gereken paralar gnlk nakit ihtiyacn karlamak iin gereklidir. retimde devamlln salamak iin hammadde ve malzeme, ambalaj malzemesi stoklarnn belli bir seviyenin altnda olmamas gerekir. rnein, hammadde malzeme ithal ediliyorsa ve sipari verildiinde 10 gn iinde temin edilebilirse, irketin elinde en az 10 gn yetecek bir emniyet stoku bulunmaldr. Mterilerin isteklerine hzl cevap verebilmek iin yine stoklarda hazr mamul olmaldr. rnein konfeksiyon, hal, cam veya porselen eya gibi ok eit olan rnlerde mteri ihtiyacn karlamak iin gerekli mamul stok ihtiyac ok yksek tutarlardadr. Hatta retimin zellii gerei baz rnler yar mamul olarak makinelerin zerinde veya retim aamalarnda bekliyor olabilir. rnein dokuma tezghlar zerinde srekli iplik vardr. Satlar vadeli ise mteriden alacaklarmz olacaktr. te tm bunlarn parasal karl iletme sermayesini oluturur.

96

97

Eer satlardan kar ediliyorsa bu, dngnn her seferinde daha fazla hammadde malzeme alnabilecei, daha fazla hammadde malzeme ise daha fazla kapasitede allabilecei anlamna gelir. Ancak kar ediliyor olmas iletme sermayesi ihtiyacn ortadan kaldrmaz. Yukardaki ekilden de grld gibi, tm girdileri salayacak parann olmas yeterli deildir. retimi yapp, sat gerekletirip, paray mteriden tahsil edip tekrar girdilere para harcayana kadar bir sre geecektir. letme sermayesine yaplan yatrmlar bu zaman finanse ederler.

3.5. MAL DEERLENDRME

Mali deerlendirme, proje deerlendirme almalarnn son aamasdr. Mali uzman tarafndan yrtlr. Mali deerlendirmenin temel amac; yatrmn srdrlebilirliini salayacak en uygun bor/ zkaynak dengesini kurmak, yatrmn yllar itibariyle yarataca gelir ve giderleri belirleyerek yatrmn beklentileri ne lde karlayabildiinin hesaplarn yapmaktr. Mali deerlendirme almalar tamamlanmadan proje

almalar bitmi saylmaz. nk mali deerlendirme almalar istenen sonular vermez ise defalarca baa dnerek teknik veya sektrel varsaymlar gzden geirilir. Mali deerlendirme iki temel balkta yrtlr. Finansman ihtiyac ve kaynaklarnn hesaplanmas ve proforma tablolarn hesaplanmas. Proforma tablolar ise maliyet, proforma gelir-gider ve proforma nakit akm tablosundan oluur.

98

3.5.1. Finansman htiyac ve Kaynaklarnn Hesaplanmas

Yatrmn toplam finansman ihtiyac ile bu ihtiyalarn hangi kaynaklardan karlanacan gsteren alma finansman tablosu ile yaplr. Finansman ihtiyalarn yatrm kalemleri, yatrmlara ilikin fiyat artlar ve kur farklar, kredi anapara faiz demeleri ile z kaynaklardaki azallardr. Finansman kaynaklar ise iki trldr, z kaynaklar ve yabanc kaynaklar. Sermaye, projenin yarataca fonlar z kaynak niteliindedir. Yabanc kaynaklardan ise genelde alnan bor ve krediler anlalr. Finansman tablosunun zellii, nakit esasl olmasdr. lgili dnemde bir nakit k gerektiren yatrm yoksa ilgili dneme ihtiya olarak yazlmaz. Benzer ekilde, z kaynak niteliindeki fonlar hangi dnem fiilen gerekleecek ise o dnem kaynak olarak yazlr. Yatrm dnemi ka yl ise, finansman tablosunda kmlatif stunu hari o kadar stun bulunur. Kmlatif stunu tm yllarn toplamn, dier bir ifade ile yatrmn bittii andaki deerlerini gsterir. irketin mevcut bir faaliyeti varsa, kmlatif stunundan sonraki ilk yl irketin allan tarihteki bilano rakamlar yerletirilir. Arsa Yatrm Proje iin arsa, altyap dzenleme gibi harcamalar ifade eder ve teknik blmdeki yatrm yllara dalm tablosundaki rakamlar alnr.

99

Sabit Tesis Yatrm Arsa hari sabit yatrm tutar toplamn ifade eder. Teknik blmdeki yatrm yllara dalm tablosundaki rakamlar alnr.

Toplam Finansman htiyac

TOPLAM FNANSMAN HTYACI VE KAYNAKLARI TABLOSU (YTL)
YILLAR TOPLAM FNANSMAN HTYACI A - Arsa Yatrm B - Sabit Tesis Yatrm C - Fiyat Artlar D - Finansman Giderleri E - Kur Farklar Sabit Yatrm Toplam F - letme Sermayesi Yatrm G - Fiyat Artlar letme Sermayesi Toplam H - Bal Deerler GENEL YATIRIM TUTARI (TOPLAM FNANSMAN HTYACI) 1 Yl DI TOPL. 2 Yl DI TOPL. TOPLAM DI TOPL.

100

Fiyat Artlar
Yatrm dnemi boyunca enflasyon veya dier nedenlerle yatrm unsurlarnda oluacak fiyat artlar her dnem iin hesaplanarak yatrm tutarna eklenir. Yatrma ait fiyat artlar, her dnem iin ortalama fiyat art olarak hesaplanr.

Kur Farklar
thal makine ve tehizatn bedelleri yabanc para cinsinden ifade edildii iin, kur deiimlerinden etkilenecek, YTL cinsinden fiyat artabilecektir. Bu nedenle, ilgili dnemler iin kur tahminleri yaplarak yatrm maliyetlerine eklenir. Yine kur farklar da yatrm dnemi iin ortalama kur art oran olarak hesaplanr. Teknik uzmann hazrlad yatrm yllara dalm tablosundaki rakamlar alnr.

Sabit Yatrm Toplam

Arsa, sabit yatrm, fiyat art ve kur farklar toplamlar, ilgili yllardaki toplam sabit yatrm tutarn verir. Bu noktaya kadar olan veriler teknik uzmann hazrlad yatrm yllara dalm tablosundaki rakamlar alnd iin, toplam sabit yatrm tutar rakamlarnn da ilgili tabloyla uyumlu olmas gerekir.

letme Sermayesi Yatrm

Teknik blmde hesaplanan tam kapasitede iletme sermayesi ihtiyac sektrel deerlendirmede belirlenen kapasite kullanm oranlar ile arplarak yllar itibariyle iletme sermayesi ihtiyac belirlenir.

101

letme Sermayesi Yatrm Fiyat Art

Sabit yatrmdan farkl olarak, iletme sermayesi fiyat art ortalama deil, dnem sonu kmlatif fiyat artlar olarak hesaplanr. Toplam letme Sermayesi Yatrm yllar itibariyle iletme sermayesi ihtiyac ile bunlara ilikin fiyat artlarndan oluur.

Bal Deerler
letmedeki tesislerin mevcut iletme sermayelerinin ve sabit yatrm tutarlarnn doru hesaplanabilmesi iin bilnonun aktifinde yer alan verilen depozito ve teminatlar, itirakler, uzun vadeli alacaklar, ileriki yllarda indirilebilecek KDV gibi bilno kalemleri bal deerler satrnda yer alr.

102

Toplam Finansman Kaynaklar

YILLAR A - zkaynaklar 1 - Sermaye 2 - ngrlen Sermaye Artrm 3 - Proje Fonlar 3 . 1 - Kar (Zarar) 3 . 2 - Birikmi Amortismanlar B - Yabanc Kaynaklar 1 - Orta ve Uzun Vad. Yabanc Kayn. 1.1 - Banka Kredileri 1 . 2 - Dier Borlar 2 - Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar TOPLAM FNANSMAN KAYNAKLARI 1 Yl DI TOPL. 2 Yl DI TOPL.

(YTL)
TOPLAM DI TOPL.

z kaynaklar
z kaynaklar, yatrmcnn kendi imkanlar ile koyduu, projenin kendisinin yaratabilecei veya mevcut varlklardaki deer artlarndan oluan kymetler toplamdr.

Sermaye
irketin denmi sermayesini ifade eder. denecek ksmlar deme planna gre ilgili dnemlere yazlr.

103

ngrlen Sermaye Artrm

Projenin finansmannda irketin mevcut sermayesi yetmeyebilir. Bu durumda ilave sermaye artrm ngrlebilir. ngrlen sermaye artrm hangi yl iin gerekiyorsa, ilgili stunda kaynak olarak yer alr. Burada nemli noktalar, sermaye artrm prosedrleri ile yatrmcnn/ irketin bu sermayeyi koyup koyamayacadr. Gereklemesi mmkn olmayan sermaye artrmlarn ngrmek anlamsz olacaktr. Ayrca her alt ayda bir sermaye artrm, veya artrm tutarlar bykse her yl sermaye artrm ngrlemez. Hem prosedrler uzun olabilir, hem de sermaye artrm maliyetleri artrm rakamlarna bal olarak masrafl olabilir.

Proje Fonlar
Birok yatrm tamamlandka faaliyete geer. Yatrm dneminde ite bu faaliyetlerden elde edilen gelirler proje fonlarn ifade eder. Proje fonu irketin ilgili dnemdeki kar rakam ile amortismanlarnn toplamdr. Bilindii zere kar rakam, firmann gelirlerinden her trl harcamalarn dlmesinden sonra kalan rakamdr. Amortismanlar ise, kardan dlen ancak firma iin gerek anlamda bir nakit k salamayan bir muhasebe kalemidir. Finansman tablosunun nakit esasl hazrlandndan yukardaki blmlerde bahsedilmiti. Bu nedenle proje fonu hesaplanrken kar rakamna amortisman eklenir. Proje fonu, pozitif olabilecei gibi negatif de olabilir. Firma iletmeye getii ilk yl kar deil zarar da edebilir. Bu durumda proje fonu negatif olur. Bu durumda ilgili yla eksi olarak yazlr. Bu durumda, kaynaklar blmnde yer alsa da eksi kaynak olarak karlanmas gerekli ihtiya nitelii tar.

104

Gemi Yl Karlar(zararlar)
irketin bilnosunda gemi yl karlar veya zararlar olabilir. Bu rakamlar mevcut durumda yerini alr.

Orta ve Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar

Bir yl ile 5 yl aras deien vadeli borlar orta vadeli, be yldan uzun vadeli borlar ise uzun vadeli saylrlar. Orta ve uzun vadeli borlar banka kredileri olabilecei gibi, ortaklara borlar da olabilir. Kredi hangi dnemde alnm ise ilgili yln stununda yer alr. Yatrm dnemi iinde yaplan kredi demeleri ise eksi olarak kaydedilir. Yatrm dneminde tahakkuk eden faizler ihtiyalar ksmna eklenerek, kredi tutar artrlr. Yatrm dneminde irket sermayesi yetersiz ise ortaklar harcamalar kendi gerekletirebilir. Bu durumda irket ortaklara borlanacaktr. Bu ilem ortaklar cari hesabnda yer alr. Bu hesap, daha sonra sermaye artrmlarnda mahsup edilir.

Ksa Vadeli yabanc Kaynaklar

Bu blmde genellikle; ksa vadeli banka kredileri, alnan avanslar, vergi ve SSK borlar gibi hesaplar yer alr. Ksa vadeli borlarn bazlar ise rotatiftir. Dier bir ifade ile kapanmakla birlikte yine alacak olan ve her dnem alacak hesaplardr. Vergi ve SSK borlar bu tr bilano kalemleridir. Bu tr hesaplar kapatlmazlar.

105

3.5.2. Amortismanlarn Hesaplanmas

Bilindii gibi amortismanlar, tesisteki arsa hari varlklarn ypranma paylarn ifade eder ve maliyet unsurudur. Bu nedenle yllar itibariyle ortalama bir amortisman oran zerinden amortismanlar hesaplanarak maliyetlere eklenir. Tablonun birinci blmnde, yatrmdan sonra sabit varlklarn ulaaca deerler amortisman oranlar ile arplarak toplam amortisman tutarlar hesaplanr. Toplam amortisman tutarlarnn, amortismana tabi kymetler toplamna oran ise ortalama amortisman orandr. Tablonun ikinci blm, proje faaliyette olan bir irkete ait ise kullanlr. Amortismana tabi kymetler toplamndan birikmi amortisman dlr, bakiye tutar ortalama amortisman oran ile arplarak yllar itibariyle amortisman tutarlar bulunur. Tablonun son blmnde ise, yllar itibariyle amortisman tutarlar amortismana tabi bakiye sfrlanana kadar belirlenir. Yllar itibariyle ortalama amortisman tutarlar, proforma tablolarda kullanlacak rakamlardr.

106 AMORTSMAN HESABI

AMORTSMANA TAB KIYMETLER Bina-naat Tesisat Tefri Tehizat TOPLAM Ortalama Amortisman Oran AMORTSMANA TAB KIYMETLER Sabit Tesis Yatrm Sabit Kymet Fiyat Art Finansman Giderleri Dierleri Amortismana Tabi Sabit Kymetler Toplam (-) Birikmi Amortismanlar Amortismana Tabi Tut.Net Kymet Tutar Ortalama Yllk Amortisman DEER DEER AMORTSMAN ORANI AMORTSMAN TUTARI

0
YILLAR AMORTSMAN TUTARI AMORTSMANA TAB BAKYE

3.5.3. Proforma Tablolarn Hesaplanmas

Proforma tablolar irketin yatrm bittikten sonra izleyen yllarda; ne kadar gelir elde edeceini, bu gelirlerden ne kadar vergi, bor anapara ve faizi, temett demesi yapabileceini, veya ne kadar zarar edebilecei ve nakit a olabileceini grmek amac ile yaplan almalardr. Bu almalar tablolar formatndadr. trl proforma tablo hazrlanr.

107

1. Proforma Maliyet Tablosu, 2. Proforma Gelir-Gider Tablosu, 3. Proforma Nakit Akm Tablosu, Proforma Maliyet Tablosu
Maliyet tablosu, satlan hizmetlerin maliyetinin yllar itibariyle hesapland tablodur. Bu tablonun ilgili kalemleri ve hesaplan ekli aadaki gibidir.

MALYET TABLOSU AIKLAMALAR / YILLAR KAPASTE KULLANIM ORANLARI Toplam retim Giderleri Amortismanlar Toplam Hizmeti Maliyet
Sat, Pazarlama Giderleri Finansman Giderleri Satlan Maln Maliyeti

(YTL) 1 2 3 4...

Toplam retim Giderleri

Bu giderler tam kapasitede iletme giderleri tablosundan alnr. lgili yln doluluk oran ile arplarak, yllara datlr. Ancak burada dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, giderlerdeki sabit-deiken giderler ayrmdr. Hesaplama yaplrken sadece deiken giderler KKO ile arplr, sabit gider eklenir.

108

Amortismanlar
Yukarda yerletirilir. bahsettiimiz amortisman hesab tablosundan yllar itibariyle ortalama amortisman tutarlar alnarak ilgili yllara

Toplam Hizmet Maliyeti

Toplam hizmet giderleri ile amortismanlarn toplamdr.

Sat ve Pazarlama Giderleri

Bu giderler tam dolulukta toplam hizmet giderleri tablosundan alnr. lgili yln doluluk oran ile arplarak, yllara datlr. Yine, sabit deiken ayrmna dikkat etmek gerekir.

Finansman Giderleri
ngrlen kredilerin ve irketin mevcut kredilerinin iletme dneminde demesi gerekli faizleri, ilgili yllara finansman giderleri olarak yazlr.

Satlan Hizmet Maliyeti

Toplam hizmet maliyetine sat ve pazarlama giderleri ile finansman giderlerinin eklenmesi ile bulunur.

Proforma Gelir-Gider Tablosu

Proforma gelir-gider tablosu, iletmenin yllar itibariyle faaliyetleri sonucu elde edecei krn hesapland ve krn datmnn gsterildii tablodur. Bu nedenle, irketin yararlanabilecei vergisel tevikler de bu tabloda yer alr. Bu tablonun ilgili kalemleri ve hesaplan ekli aadaki gibidir.

109

PROFORMA GELR - GDER TABLOSU

AIKLAMALAR / YILLAR DOLULUK ORANLARI 1 letme Gelirleri 2 Satlan Maln Maliyeti 3 Kanuni Kr / Zarar (1-2) 4 Zarar Mahsubu 5 Yatrm ndirimi ve Dier ndirimler 6 Kurumlar Vergisi Matrah (3-(4+5)) 7 Kurumlar Vergisi (6*%33) 8 Gelir Vergisi Stopaj (5*%19.8) 9 Dnem Kr/Zarar (3-(7+8)) 10 Zarar Mahsubu 11 Kanuni Yedek Ake ((3-10)*%5) 12 - 1.Temett ((9-(10+11))*%5 13 Memur ve ilere Kr Pay 14 Kullanlabilir Kr (9-(11+12+13)) 1 2 3

(YTL)
4...

letme Gelirleri Yllar itibariyle hesaplanm iletme gelirleri tablosundan alnarak ilgili yllara yazlr. Satlan Hizmetin Maliyeti Yukarda hazrlanm olan maliyet tablosundaki satlan hizmet maliyeti rakamlar ilgili yllara yerletirilir. Kanuni Kr-Zarar letme gelirlerinden, satlan hizmetin maliyeti dlerek bulunur.

110

Zarar Mahsubu Yllar itibariyle zarar ortaya kmas halinde veya nceden mahsup edilememi zararlarn bulunmas durumunda, irketin kra getii yldan itibaren ncellikle gemi yl zararlar mahsup edilir. Ancak en fazla 5 yl ncesine ait zararlar mahsup edilebilecei iin zarar mahsubu yaparken bu nokta dikkate alnmaldr. Yatrm ndirimi Yatrm indirimi, yatrmclar lke ekonomisine yararl konulardaki yatrmlara ynlendirmek amac ile konulmu, yatrm tutarnn tamamn veya bir ksmn vergi matrahndan indirerek vergi vermeme veya daha az vergi verme hakk tanyan bir uygulamadr. Bir tevik unsuru olduu iin, tevik belgelerinde yer ald durumlarda ve oranlarda uygulanr. Yatrm indirimi uygulanacak tutarlar; amortismana tabi sabit kymet yatrmlarnn, aktifletirilen finansman giderleri ile kur farklar ve fiyat artlar dahil maliyet bedelleridir. Personel lojman inaat ve tefrii, arsa-arazi alm, tevik belgesi kapsam dndaki yatrmlar, hazr satn alnan binalar yatrm indirimi kapsam dndadr. Kurumlar Vergisi Matrah Yllar itibariyle kanuni krdan zarar mahsubu ve yatrm indirimi dlerek bulunur. Kurumlar vergisi matrah kurumlar vergisi oran ile arplarak bulunur. Kurumlar vergisi oran %30, kurumlar vergisi zerinden hesaplanan fonlar ise yaklak %10 olduundan toplam kurumlar vergisi oran %33 olmaktadr.

111

Gelir Vergisi Stopaj Dnem kazanc zerinden indirime konu yatrm indirimi tutarna %19.8 (net-fonlar dahil) gelir vergisi stopaj uygulanr. Dnem Kr (Zarar) Kanuni krdan Kurumlar Vergisi ve fonlar ile Gelir Vergisi Stopajnn karlmas dnem krn verir. Zarar sz konusu olmas halinde kurumlar vergisi ve gelir vergisi stopaj hesaplanamayaca iin zarar rakam aynen yazlr. Zarar Mahsubu Drdnc satrda zarar mahsubunun sz konusu olmas halinde ayn rakamlar bu satrda yazlr. Ayn rakamlarn buraya tekrar yazlmasnn sebebi yedek ake matrahnn hesaplanmasnda kullanlacak olmasndandr.

Kanuni Yedek Ake

Yllar itibariyle kanuni krdan zarar mahsubu dldkten sonra bulunan tutar zerinden %5 oranndan 1. tertip kanuni yedek ake ayrlr. Bu ileme denmi sermayenin %20sine ulancaya kadar devam edilir. denmi sermayenin %20sine ulaldktan sonra 1. tertip kanuni yedek ake ayrma zorunluluu yoktur. Temett Dnem krndan kanuni ykmllkler dldkten sonra kalan kr ortaklara datlabilir krdr. Bu krn ortaklara ne oranda da-

112

tlaca ana szleme hkmlerine gre belirlenir. Ana szlemede hkm bulunmamas haline genel kurulda alnacak karara gre datlr. Sermaye Piyasas Kanununa tabi olan irketler esas szlemelerinde birinci temett orann gstermek zorundadrlar. Bu oran Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) Tebliine gre, SPKya tabi olan anonim irketlerin birinci temett oran dnem net krnn % 50sidir. irketin SPKya tabi olmamas durumunda ise ana szlemedeki kr datm hkmlerine gre datlacak temett hesaplanr. Memur ve ilere Kr Pay Deerlendirilen irketin ana szlemesinde memur ve iilere kr pay datlacana ilikin hkm bulunmas veya byle bir uygulamann yerlemi olmas durumunda memur ve iilere datlacak kr pay hesaplanr. Kullanlabilir Kr Dnem net krndan kanuni yedek ake, 1 temett, varsa memur ve iilere datlacak kr pay karldktan sonra kullanlabilir kr bulunmaktadr. TTK hkmlerine gre ayrlacak 2. tertip kanuni yedek ake ve varsa esas szleme hkmlerine gre ayrlmas gereken yedek akeler kullanlabilir kr iinde yer alr.

113

Proforma Nakit Akm Tablosu

PROFORMA NAKT AKIM TABLOSU (YTL)

AIKLAMALAR / YILLAR DOLULUK ORANLARI A - Nakit Girileri 1 - Net letme Geliri (a+b+c) a . Yurtii Satlar b . Yurtd Satlar 2 Dier Nakit Girileri B - Nakit klar 1 - letme Dnemi Yatrm Harcamalar 2 - letme Giderleri 3 - Zorunlu demeler (a+b+c) a . Vergi ve Stopaj b . Temett c . kramiye 4 - Kredi demeleri a . Faizler b . Anapara Geri demeleri C - Nakit Fark (A-B) D Kmltif Nakit Fark E - Bor deme Gc (A-(B1+B2+B3)) / B4

4...

Proforma nakit akm tablosu, irketin yllar itibariyle nakit giri ve klarnn karlatrld, bor deme gcnn hesapland tablodur. Nakit girileri ve nakit klar olmak zere iki ksmdan oluur.

114

Nakit Girileri Nakit girileri yurtii ve yurtd sat gelirlerinden oluur. letme geliri yllar itibariyle KKO dikkate alnarak hesaplanr. Bu hesaplamalar iin yllar itibariyle KKOlar tam kapasitede iletme gelirlerinde yer alan yurtii sat ve ihracat rakamlar ile arplarak bulunur. Yurtii sat geliri ve ihracat ayr ayr gsterilir ve toplam iletme gelirlerini verir. Nakit klar letme Dnemi Yatrm Harcamalar irketin KKO artna paralel olarak ihtiya duyulacak ek iletme sermayesi ihtiyac bir yl ne kaydrlarak ilgili yla yerletirilir. Ayrca iletme dneminde yaplacak ek sabit yatrm harcamas sz konusu ise buraya konulur. letme Giderleri letme giderleri hesaplamalar iin; Tam kapasitede yllk iletme giderleri tablosundaki gider kalemlerinin sabit ve deiken ksmlar dikkate alnarak, toplam iletme giderleri sabit ve deiken olarak ayrlr. Yllar itibariyle sabit ksm aynen alnr, deiken ksm KKOyla arplarak bulunur. Bu rakam proforma gelir-gider tablosundaki iletme giderleri ile ayndr. Zorunlu demeler Zorunlu demeler blmnde, irketin faaliyeti sonucu yaratt fonlardan demesi gereken vergiler ve dataca temettler gsterilmektedir.

115

a) Vergi ve Stopaj Proforma gelir gider tablosundaki Kurumlar Vergisi ve fonlar ile gelir vergisi stopajnn toplamndan hesaplanan geici verginin dlmesi ile bulunur. Her yln vergisi bir yl sonra denecei iin bir yl kaydrlarak tabloya yerletirilir. b) Temett ve kramiye Proforma gelir-gider tablosunda hesaplanan temett tutar yine vergiler gibi bir yl kaydrlarak buraya yerletirilir. kramiye sz konusu ise toplanarak yerletirilir. Kredi demeleri Kullanlm ve kullanlacak olan (ngrlen) kredilere ait deme planlarndan yararlanlarak hazrlanm olan yllar itibariyle anapara ve faiz demeleri, tablosundan alnarak buraya yerletirilir. Nakit Fark-Nakit Akm Nakit girileri ile nakit klar arasndaki farktr. Kmltif Nakit Fark Bir yln nakit farknn nceki yllar nakit farklar toplamna eklenmesi ile bulunur. Bunun amac, ara dnemlerde oluacak skntlar grebilmek, bu durumun firmann kendi imkanlar ile ap aamayacan hesaplayabilmektir. Ayrca, yine ara dnemlerde herhangi bir yatrm ihtiyac karsa bu yatrmn finansmannn hesabn da kolaylatrr.

116

Bor deme Gc Bor deme gc irketin kullanm olduu yabanc kaynaklarn ana para ve faiz demelerini karlayabilme gcn len bir orandr. Aadaki forml ile hesaplanr;

BG =

Nakit Akm+Anapara demesi+Faiz demesi Ana Para demesi + Faiz demesi

BG daha ok kredi veren kurulularn kulland bir yntemdir. BG kriterinin 1 olmas irketin oluturduu fonlarla iletme giderlerini karlayp,vergi,SSK, temett gibi ykmllklerini dedikten sonra ilgili dnemdeki yabanc kaynak demelerinin tam olarak yapabileceini gsterir. Ancak finansman kurumlar irkete de bir miktar fon kalmas gerei, baz risk faktrleri de dikkate alnarak BG nn 1den byk olmasn isterler.

3.6. ZAMAN KAVRAMI

Bir i veya oluun iinde getii, geecei veya gemekte olduu sre, bu srenin belirli bir paras zaman olarak tanmlanabilir. Zaman nasl ki her eyi eskitirse, bir eyin her zaman diliminde farkl deeri var ise, ayn eyler para iin de geerlidir. Enflasyon parann zaman deerini etkiler ancak tek bana aklayamaz. Enflasyon sfr olsa bile parann deeri zamanla deiir. Bugnk 1 YTL yarnki 1 YTLden daha deerlidir. nk

117

bir gn ierisinde para Bankaya yatrlarak faiz elde edilebilir. Dier bir ifade ile parann alternatif maliyeti vardr. Bankada vadeli hesap aarsanz, hazine bonosu tercihinden veya yeni bir cep telefonu alma tercihinden vazgemi olacaksnz. Ayrca paramz deerlendirme olana olmasa ve yine enflasyon sfr olsa bile bugnk 1 YTL yarnki 1 YTLden daha deerlidir. Parann alveri ve tasarruf arac olmasnn dnda bir gelecein belirsizliine kar bir gven arac olma zellii de vardr. Bu nedenle, imdiki 1 YTLsn yarnki 1 YTLsna tercih ederiz. Bir halk deyiiyle, eldeki bir ku, daldaki iki kutan iyidir veya dalda ok daha fazla ku olmaldr. Bu blmde para-zaman karmak ilikisi incelenecek, bu durumun yatrm kararlarn nasl etkilediine deinilecektir.

3.6.1. Parann Zaman Deeri ve Fizibilitelere Etkisi

Parann zaman deeri hem gerek hem de tzel kiilerin eitli finansal kararlarn alnmasnda temel rol oynayan ok nemli bir kavramdr. Bir beyaz eyay pein mi yoksa taksitli mi almak karldr? Hangi sigorta irketinin sunduu hayat sigortas veya bireysel emeklilik teklifi uygundur? Bir irket iin ise; finansal kiralamam satn alma m tercih edilmelidir? Hisse senedi mi tahvil mi alnmaldr? Veya dviz pozisyonu mu glendirilmelidir? Tm bu ve benzeri sorularn cevab, parann zaman deerini dikkate almakszn bulunamaz.

Yine fizibiliteye dnersek, yatrmlarn gerektirdii para klar ile yatrmdan salanacak para girileri farkl dnemlerde ger-

118

ekleecektir. Para giri ve klarnn zaman iindeki dalm da deiik olabilir. Parann zaman deerini dikkate almadan para giri ve klarn karlatrmak anlamsz sonular verecektir. O halde bir yatrmn para giri ve klarnn birbirleriyle karlatrlabilmesi iin bunlarn zaman faktrn gz nnde tutarak ayn zaman dzeyine indirgenmeleri gerekir.

Yatrmlarn bazlar fabrika binas, makineler, bro malzemeleri

gibi maddi varlklara, bazlar da patentler ve markalar gibi maddi olmayan varlklara yaplrlar. Bu yatrmlar gerekletirirken toplam ihtiyacn bir ksm z kaynaklarla, bir ksm ise borlanarak olur. Borlanld zaman parann gelecek dnemlerde denmesine ilikin bir taahhde girmi olunur. demeler hem anaparay hem de faizi ierecektir. Yatrm projelerine ilikin bu tr problemleri zmek ve sonu-

ca varabilmek iin ncelikle finansal matematiinin temelini oluturan bileik faiz hesaplarnn bilinmesi gerekmektedir.

3.6.2. Zaman izgisi

Bu blmdeki analizlerde en ok kullanlacak ara aadaki zaman izgisi olacaktr.

Sfr imdiki zaman gsterir. Ancak imdiki zaman elbette iinde bulunduumuz saat ve dakikay deil, zaman dilimini ifade eder.

119

Sonraki her say ise bir sonraki zaman dilimini, dnemi gsterir. Dnem kavram, ok eitli zamanlarn gstergesi olabilir. rnein 27 Ekim 2004 tarihinde bankaya bir yl vadeli mevduat hesab atrrsanz, ve her dnem sonunda paranz ekmezseniz, n deerleri paray yatrdktan sonraki 1. yl, 2. yl, 3. yl .... anlamna gelir. Eer paranz 3er ay vadeli yatrrsanz, n deerleri paray yatrdktan sonraki birinci 3 aylk, ikinci 3 aylk, nc 3 aylk dnemleri ifade eder. Eer paranz; Yllk vadeli yatrrsanz 1 ylda 1 dnem, 3 ay vadeli yatrrsanz 1 ylda 4 dnem, 4 ay vadeli yatrrsanz 1 ylda 3 dnem, 6 ay vadeli yatrrsanz 1 ylda 2 dnem, olacaktr.

3.6.3. Bileik Faiz Hesaplamalar Faiz

Faiz, bakasna ait parann kullanlmas sonucu denen bedel/ kira olarak adlandrlabilir. Para sahibi asndan paradan uzak kalmann bedelidir. Matematiksel olarak tanmlamak gerekirse, Bir dnem yatrlan parann n dnem sonundaki kazancdr.

........

A(1+i)

120

100 YTL %20 faiz oran ile 1 yl sonra 100 (1,2) = 120 YTL olacaktr. 120 YTL ile 100 YTL arasndaki fark faiz geliridir.

120 YTL, 100 YTLnin Gelecekteki Deeridir. Faiz Oran

Parann gelecekteki deerini gsteren faiz, %20, %30 gibi bir oran olarak ifade edilir. Faiz oranlarndan bahsedilirken mutlaka hangi dneme ilikin olduundan da bahsedilir. Genelde yllk olarak verilen faizin ara dnemler itibariyle hangi oran ifade ettiini de bilmek gerekebilir. rnein yllk %30 olan faiz aylk veya aylk ne kadardr? Ayn soruyu baka bir rnek iin de sormak mmkndr. Yllk enflasyon oran %25 ise 6 aylk faiz oran nedir? i = Yllk faiz oran veya yllk fiyat art in = n dnem itibariyle faiz oran aylk fiyat art olarak ifade edilirse,

ia = (1+i )1/n - 1
rnein yllk enflasyon oran %25 ise

olur.

6 aylk enflasyon oran ia = (1,25 )1/2 1 = 0,11 3 aylk enflasyon oran ia = (1,25 )1/4 1 = 0,06 olacaktr.

121

Bileik Faiz, Parann n Dnem Sonunda Ulaaca Deer Faiz zerinden faiz kazancna bileik faiz veya bileik faiz yrtme denir. Dier bir ifade ile, bir dnem banda yatrlan parann dnem sonunda alnan faiziyle birlikte yeniden faize yatrlmas sonucu (faizin de faizi) oluan faizdir. 100 YTL paranz olduunu, yllk faiz orannn %22 olduunu, paranz er aylk dnemlerle, hi ekmeden 1 yl bankada tuttuunuzu dnn. Bir ylsonunda ka liranz olur? Yllk %22 faiz orann 3 aylk ifade edersek (1,22 )1/4 1 = 0,05 (%5) olur. Bu durumda dnemler itibariyle ve dnem sonunda gelirleriniz aadaki gibi olacaktr;
Dnem Ba Deer Dnem Faizi Kazanlan Top. Faiz Toplam Deer

(P0)
0 1 2 3 4 100.00 100.00 105.00 110.25 115.76 0.00 5.00 5.25 5.51 5.79 0.00 5.00 10.25 10.76 11.30

(Pn)
100.00 105.00 110.25 115.76 121.55

Yukardaki tablonun forml olarak ifadesi; P = Dnem sonunda elde edilecek anapara + faiz toplam.
n

P = Dnem banda yatrlan para.

0

= Faiz oran.

n = Dnem says.

122

P = P ( 1+i )n
n 0

Yukardaki rnei formle yerletirirsek;

P = 100 X ( 1,05)4 = 100 X 1,2155 = 121,55 YTL

Parann n yl sonunda Ulaaca Deerin Tablo Yardm ile Hesaplanmas Baz kaynaklarda 1 YTLnin bileik deeri (1+)n tablo olarak verilir. Bu tabloda eitli faiz hadleri ve eitli yllara ilikin deerleri grebiliriz. Stunlarda eitli dnemleri, satrlarda ise faiz oranlarn grmekteyiz. Dnem ile faiz orannn kesitii noktadaki deer ise aradmz kmlatif deerdir.

rnein; 100 YTLn %3 dnemsel faiz oran ile 5 dnem faize verirseniz, paranz 100 X 1,159 = 115,9 YTL olacaktr.

3.6.4. Bugnk Deer

Bugnk deer, ileride kazanlacak parann bugnk karldr. Bileik faiz hesaplamalarnda Bugnk P deerinin n. dnem
0

sonundaki P deeri bulunmaya allmaktadr. Bugnk deer hen

123

saplamalarnda ise n. dnem sonundaki P deerinin bugnk deeri

n

olan P bulmaya allr.

0

5 .......... n

P0

Pn
Bileik faizde eldeki paray ilerideki dnemlerin para deerine

tamaktayz, bugnk deer kavramnda ise ilerideki bir parann bugnk cari deerine getirme sz konusu olmaktadr.

n Yl Sonra Elde Edilecek Parann Bugnk Deerinin Forml Yolu le hesaplanmas

P = P ( 1+i )n
n 0

P = P * 1/( 1 + i )n
0 n

ki yatrm alternatifi bulunduunu, bunlardan birinin 5 yl vade sonunda 1.217 YTL, dieri ise hemen 1.050 YTL kazandracaktr. Parann alternatif olarak %4 ile deerlendirme olana olduunu kabul edersek, bu durumda hangi alternatif daha karldr? 1.217 YTLnn bugnk deeri; P = P 1/( 1 + i )n
0 n

P0 = 1.217 * 1/(1+0,04)5 = 1.000 YTL olacaktr.

Bu durumda pein 1.050 YTL alternatifi kabul edilecektir.

124

5 yl iin %4 indirgeme-faiz oran ile be yl sonraki 1.217 YTL bugn 1.000 YTLye eittir. Bu durumda ksa vadede kazanlacak 1.050 YTL daha karl bir seenek olacaktr. Ancak indirgeme oran %2,5 olsayd; P =P 1/( 1 + i )n
0 n

P0 =1.217 * 1/(1+0,025)5 =1.076 YTL olacak,

Bu durumda 5 yl vadeli seenek tercih edilecektir.

n Yl Sonra Elde Edilecek Parann Bugnk Deerinin Tablo Yardm le Hesaplanmas.

Baz kitaplarda 1 YTLnn n dnem sonundaki deerini gsteren tablolar olduu gibi tersine n dnemdeki 1 YTLnn en dnem sonundaki deerini gsteren tablolarda yer almaktadr. Bu tablolar, P = P * 1/( 1 + i )n formlndeki 1/( 1 + i )n blmn ifade ederler.
0 n

1 YTLnin Bugnk Deeri: PVIF =1/(1+)n

(%)/ yllar 1 2 3 4 5 1 0,990 0,980 0,971 0,961 0,951 2 0,980 0,961 0,942 0,924 0,906 3 0,971 0,943 0,915 0,889 0,863 4 0,962 0,925 0,889 0,855 0,822 5 0,952 0,907 0,864 0,823 0,784 6 0,943 0,890 0,840 0,792 0,747 7 0,935 0,873 0,816 0,763 0,713 8 0,926 0,857 0,794 0,835 0,681 9 0,870 0,842 0,772 0,708 0,650

Yukardaki problemi tablo yardm ile zmek istersek, 5.yl ve % 4 faiz oran orann kesitii karedeki oran 0,822 dir. Bu durumda 1.217 * 0,822 = 1.000 YTL olarak bulunur.

125

3.4.5. Dnemsel Getirilerin Bileik Deerleri Toplam

Bankaya her ay ayn tutarda para yatrr veya hesabnza kiracnz her ay ayn tutarda kira bedelini yatrrsa dnem sonunda ne kadar para birikir?

5 ..........

P0

P1

P2

Bankaya paralar dnem balarnda yatrlrlar, kiralar genellikle dnem balarnda pein tahsil edilirler ancak iletmecilikte iletme gelirleri her zaman dnem sonlarnda elde edilirler. Dier bir deyile Firmalar Kar/zarar durumlarn dnem sonlarnda grebilirler. letmecilik dnemsel bir uygulama olduklar iin iletmeler bir dnem boyunca alrlar harcama yaparlar, gelir salarlar dnem sonunda ise kar m zarar m olduu grlebilir. rneklerle aklamak gerekirse; Bankaya 3 yl boyunca dnem balarnda her yl 1.000 YTL yatrldn, faiz orannn %10 olduunu dnrsek, 1. yl yatan para toplam 3 yl hesapta kalacak, P1 = 1.000x(1+0,10 )3 = 1.331 YTL elde edilecektir. 2. yl yatan para toplam 2 yl hesapta kalacak, P2 = 1.000x(1+0,10)2 = 1.210 YTL elde edilecektir. 3. yl yatan para toplam 1 yl hesapta kalacak, P3 = 1.000 (1+0,10)1 = 1.100 YTL elde edilecektir.

126

Yatrlan paralarn toplam 3.641 YTLsna bali olduu grlmektedir. Ayn sonucu forml kullanarak bulabiliriz. A x [ ( 1 + i ) -1 ]( 1 + i ) P= i P = 3.641 olarak hesaplanacaktr. Ayn rnei paralarn bankaya dnem sonunda yatrlmas P= 0,10 1.000 x [ ( 1 + 0,10 )3 -1 ]( 1 + 0,10 )
n

varsaymna gre yaparsak; 1. yl yatan para toplam 2 yl hesapta kalacak, P2 = 1.000x(1+0,10)2 = 1.210 YTL elde edilecektir. 2. yl yatan para toplam 1 yl hesapta kalacak, P3 = 1.000 (1+0,10)1 = 1.100 YTL elde edilecektir. Son dnem yatan para = 1.000 YTL elde edilecektir.

Yatrlan paralarn toplam 3.310 YTLsna bali olduu grlmektedir. Ayn sonucu forml kullanarak bulabiliriz. P= P= A * [ ( 1 + i ) -1 ] i
3 n

1000 * [ ( 1 + 0,10 ) -1 ] 0,10

P = 3.310 olarak da bulunacaktr.

127

3.4.6. Yllk Getirilerin Bugnk Deerleri Toplam

Belirli bir sre boyunca, dnem sonlarnda eit tutarlarda elde edilen veya faize yatrlan bir parann bugnk toplam deerinin hesaplanmas ilemidir.

5 ..........

R1

R2

R3

Kiracnzn size bir teklifi vardr. yllk kira sresi boyunca her yl dnem balarnda yllk 1.000 YTL kira demektense hemen 2.800 YTL demeyi kabul edip etmeme konusunda bir cevap beklemektedir. Enflasyon orannn %10 olduunu varsayarak; R1 = 1.000 x 1/ (1+0,10 )0 = 1.000 R2 = 1.000 x 1/ (1+0,10)1 = R3 = 1.000 x 1/ (1+0,10)2 = 909 826

Toplam = 2.735 YTL olmaktadr. Bu durumda pein demeyi kabul etme en uygun zm olacaktr.

128

R=

A x [ ( 1 + i ) -1 ] (1+i)n -1 x i 1000 x [ ( 1 + 0,10 )3 -1 ] (1+0,10)3 -1x 0,10

R=

R = 2.735 olarak hesaplanacaktr. Ayn kira tutarlar dnem sonlarnda yatrlsayd; R1 = 1.000 /(1+0,10 )1 = 909 R2 = 1.000 /(1+0,10)2 = 826 R3 = 1.000 /(1+ 0,10)3 = 751

Toplam= 2.486 YTL elde edilecekti. Ayn sonucu forml kullanarak da elde edebiliriz. A x [ ( 1 + i ) -1 ] (1+i) xi
3 n n

Rn=

R=

1000 * [ ( 1 + 0,10 ) -1 ] ( 1 + 0,10 ) * 0,10

3

R = 2.486 olarak da bulunacaktr.

129

IV. BLM: FZBLTE SONULARINI DEERLENDRME TEKNKLER

Bu satrlara kadar olan blmlerde proje/fizibilite kavramna, hazrlanma ve alma yntemlerine deinilmitir. Ancak ounlukla, yatrmclarn nnde birden ok yatrm seenei veya bir proje ierisinde yatrmcnn karar vermesi gereken yol ayrmlar/alt yatrm kararlar bulunur. Bu nedenle fizibiliteleri deerlendirme teknikleri de sadece bir kabul/ret kriterleri olmakla birlikte genelde birden fazla yatrm tercihi arasnda seim yapmaya yneliktir. Zaman kavram yine nceki blmde deinildii gibi fizibilite deerlendirme almalar zerinde etkili olur, bu etki fizibiliteleri deerlendirme yntemlerine de yansmaktadr. Bu erevede proje deerlendirme tekniklerini parann zaman deerini dikkate alan ve alamayan teknikler olarak snflandrmak mmkndr. Ayrca gelecekteki gelirlerle ilgili risk beklentileri de olabilir. Bu durumu analiz etmek iin gelitirilen teknikler de vardr.

4.1. PARANIN ZAMAN DEERN DKKATE ALMAYAN TEKNKLER 4.1.1. Ortalama Verimlilik Yntemi Bu yntem yatrmlarn ortalama verimliliklerini lmektedir. ki alternatif yatrm karlatrmasnda verim oran yksek olan proje seilir. Tek proje olmas durumunda, hesaplanan oran ile beklenen oran karlatrlr. Hesaplanan oran beklentilerin stnde ise proje kabul, aksi halde reddedilir. Bu yntemin basit

130

olmas ve muhasebe verilerinden yararlanlmas alarndan tercih edilmektedir. Ancak net nakit akmlar yerine muhasebe verilerine dayal kar (gelir) kavramlarn esas almas, tekniin sakncal ynlerini oluturur.
Toplam Net Gelir

Yl Says Ortalama Verimlilik = Balang Yatrm Tutar + Hurda Deer 2

ki projenin aadaki tabloda yer alan verilere sahip olduunu, hurda deerin olmadn dnerek yntemi uygulayalm;

A Projesi Balang yatrm 1.yl net gelir 2.yl net gelir 3.yl net gelir 4.yl net gelir 5.yl net gelir Gelir Toplam (20.000) 500 750 1.000 1.250 1.500 5.000 5.000 5 Ortalama Verimlilik (A) = 20.000 2

B Projesi (30.000) 1.750 1.500 1.250 1.000 750 6.250

= % 10

131

6.250 Ortalama Verimlilik (B) = 5 30.000 2 = % 8,33

rnekte grld gibi A projesi faaliyet dnemi sonuna doru artan, B projesi azalan gelirler elde etmektedir. Bu fark deerlendirmeye yansmamaktadr. Toplamda B projesinin toplam gelirleri daha fazla olmasna ramen tercih bu teknie gre A projesi olmaktadr.

4.1.2. Geri deme Sresi Yntemi

Bir projenin geri deme sresi, balangta yatrlan parann geri alnd sredir. Balangta yatrlan parann, ileriki yllarda elde edilecek nakit aklar ile ka ylda geri alnacan ler. Bu yntemde geri deme sresi ksa olan proje tercih edilir. nk yatrlan para ne kadar ksa zamanda geri kazanlrsa projenin cazibesi artacaktr. Tek proje varsa yatrmcnn zaman beklentisi karar belirler. Geri deme sresi beklenen zaman kstnn altnda ise proje kabul edilebilir. Beklenen zaman ise genelde yatrmn ekonomik mrdr. Tekniin geri deme dneminden sonraki yllarda oluabilecek muhtemel net nakit aklarn dikkate almamas olumsuz yndr. Oysa bu tarihten sonraki net nakit aklar karar srecini etkileyebilir. Ayrca parann zaman deerini dikkate almaz. Bununla birlikte en ok bavurulan yntemlerden biridir. nk geri deme sresi ksaldka riskin de dt kabul edilir. Kaba bir deerlendirme sunan yntem sakncalarndan dolay tek bana kullanlmayabilir ancak dier yntemlerle birlikte analizin bir paras olarak kullanlmas da mmkndr. Ayrca, likiditeyi nemseyen yatrmclar veya gelecei kestirilemeyen, bu nedenle riskli sektrlere yaplan yatrmlar iin kullanlabilir bir yntem olabilir.

132

rnein toplam yatrm tutarnn 18.000 YTL ve 8 yl boyunca da projenin salayaca nakit akmlarnn aadaki gibi ise; YIL 1.yl 2.yl 3.yl 4.yl 5.yl 6.yl 7.yl 8.yl TUTAR (YTL) 4.000 6.000 6.000 4.000 4.000 3.000 3.000 3.000 KMLTF (YTL) 4.000 10.000 16.000 20.000

lk 3 yldaki nakit akmlar toplam 16.000 YTL olup balang yatrm 3. ylda byk lde karlanmaktadr. 4.ylda ise gelirler toplam 20.000 YTL olduundan, Geri deme Sresi yaklak 3,5 yl olacaktr. Yatrmn ekonomik mr 3,5 yldan uzun ise kabul edilebilir yatrm olacaktr. Veya ayn yatrm tutarn 3,5 yldan daha ksa zamanda geri deyecek bir baka yatrm alternatifi varsa, proje kabul edilmeyecektir.

133

4.2. PARANIN ZAMAN DEERN DKKATE ALAN TEKNKLER 4.2.1. Net Bugnk Deer Yntemi (NPV)
Bir yatrmn net bugnk deeri; yatrmn ekonomik mr boyunca salayaca para girilerinin nceden saptanm belirli bir iskonto oran ile bugne indirgenmi deerleri toplam ile yatrm iin yaplan harcamalarn bugnk deerleri toplam arasndaki farktr. Bu yntemi nceden belirlenmi bir iskonto haddi zerinden, yatrm harcamalarn ve yatrmn salayaca nakit girilerini ayn zaman noktasna indirgeyerek aralarndaki farkn hesaplanmas olarak tanmlayabiliriz.

5 ..........

A1

A2

A3

Yatrmn ilk bir yl iinde gerekletirilecei ve hurda deeri olmayaca varsaym ile;

134

NBD

n
t=0

At ( 1 + i )t

Ct

Nakit Girilerinin Bugnk Deerleri Toplam Yatrm Harcamas

Tek proje sz konusu ise, projenin kabul edilebilmesi iin net bugnk deer toplamnn pozitif, dier bir ifade ile sfrdan byk olmas gerekir. Bu durumda nakit girilerinin bugnk deerleri toplam, yatrm harcamasndan byk anlamna gelir. Aksi takdirde anlaml bir yatrm olmayacaktr. Net bugnk deerin sfr olmas ise nakit girilerinin nakit klarna eit olmas anlamna gelir, ancak bu durum nceki blmlerde bahsedilen proje tanmna aykr bir durum olacandan projenin srdrlebilirlii iin yine reddedilmelidir. Her yatrmda bir art deer kalmaldr ki, projenin srdrlebilirlii salanabilsin. Eer birden ok proje arasndan biri seilecek ise, net bugnk deeri en fazla olan yatrmn seilmesi gerekecektir. Bu yntemin kullanlmasnda en nemli ve zor konu iskonto orannn, i deerinin belirlenmesidir. Zor olmakla birlikte kararlarda hayati neme de sahiptir. Bir iskonto orannda olumlu kan proje, iskonto orannn iki puan ykselmesi ile olumsuz proje haline gelebilir. Genel olarak iskonto orannn kullanmnda sermaye maliyeti kullanlmaktadr. Sermaye maliyetini yatrmn finansmannda kullanlan kaynaklarn arlkl ortalama maliyeti eklinde ifade etmek mmkndr. Bunun dnda iskonto oran olarak;

135

Beklenen oran, Cari faiz haddi, Devlet borlanma oran, Benzer yapya sahip yatrmlarn ortalama karll kullanlabilir. Ayrca iskonto oran belirlenirken lkedeki enflasyon oran, cari faiz haddi ve beklenen riskler de hesaba katlmaldr. rnein; Yatrm maliyeti ayn olan (1.000 YTL) iki projenin yllar itibariyle aadaki nakit akmlarn saladn, iskonto orannn %10 olduunu kabul edelim; C = 1.000 YTL.
A Projesi B Projesi (1) (2) (3) (1) (2) (3) Yl 1/(1+0,10) (1*2) 1/(1+0,10) (1*2) 0 (1.000) 1 (1.000) (1.000) 1 (1.000) 1 500 0,91 455 100 0,91 91 2 400 0,83 332 200 0,83 166 3 300 0,75 225 300 0,75 225 4 100 0,68 68 400 0,68 272 5 - - - 500 0,62 310 6 - - - 600 0,56 336 Toplam +80 Toplam + 400

Net bugnk deerleri sfrn stnde olduundan her iki projede kabul edilir olmakla birlikte, iki projeden birinin seilmesi durumunda B Projesi tercih edilecektir.

136

4.2.2. Karllk ndeksi (IP)

nceden belirlenmi bir skonto oran ile Yatrm harcamalar ve yatrmn salayaca nakit girilerini ayn zaman dzeyine indirgeyerek, yllar itibariyle olumas beklenen nakit girilerinin belirli bir skonto oran ile indirgenmi tutarlar toplamnn harcamalarna orandr. Bu yntem net imdiki deer ynteminin farkl bir ekilde uygulamas olarak ortaya kmaktadr. C = Yatrm tutar.
t

A = Yllk net nakit aklar.

t

i = Sermaye maliyeti. ken ve yatrmn bir yl iinde tamamlanaca varsaymyla; n t=0 At

( 1 + i )t

IP =

Ct

PI < 1 ise proje ret, PI > = 1 ise proje kabul edilecektir. Tek bir yatrm projesi deerlendiriliyorsa PI> =1 ise kabul edilir. Alternatif projelerin deerlendirmesi sz konusu ise, PI daha byk olan proje tercih edilir. Yukardaki rnek iin;

IP (A projesi) = 1080/1000 = 1,08 PI (B projesi) = 1400/1000 = 1,4 IP (B projesi) > PI (A projesi) olduundan PI (B projesi) seilir.

137

4.2.3. Karllk Oran (IRR)

Bu oran; hakiki verim, zamana gre dzeltilmi kar, sermayenin marjinal verimlilii gibi eitli ekilde ifade edilebilmektedir. karllk oran yatrm iin gerekli para klar ile, salayaca para girilerini ayn zaman dzeyine indirgendiinde eit klan iskonto orandr. Dier bir ifade ile i karllk oran, bir yatrm projesinin net bugnk deerini sfra eitleyen iskonto oran olarak da tanmlanmaktadr.

A = t dneminde nakit girii,

t

C = yatrmn gerektirdii t dnemindeki nakit k.

t

n At t=0 ( 1 + r )t

-
t=0

Ct ( 1 + r )t

= 0

yle r skonto oran bulunmaldr ki, denklemi sfra eitlesin. Hurda deeri bu formlde gz ard edilmitir. Projenin verimlilii r , sermaye maliyetine k dersek, projenin verimliliin sermaye verimliliinden bykse kabul edilir. Bu yntem, nakit giri ve klarn ayn zaman dilimine indirgeyerek objektif biimde karlatrabilmektedir. Bir tek dezavantaj vardr. Eer, proje yatrm dneminden sonra da nakit k yaratyorsa formlden iki i karllk oran hesaplanabilir.

138

rnek; Bir projenin yatrm tutarlarnn 50.000 YTL, ekonomik mrnn 4 yl ve nakit girilerinin de aadaki gibi olacan varsayalm;
Yl (1) NNA (50.000) 1 2 3 4 25.000 20.000 13.000 5.000 (2) 1/(1+0,12) 1 0,893 0,797 0,712 0,636 (1*2)=3 BD(% 12) (4) 1/(1+0,14) (1*4)=5 BD(% 14) (50.000) 21.925 15.380 8.775 2.960

(50.000) 1 22.325 15.940 9.254 3.180 0,877 0,769 0,675 0,592

NBD = + 669

NBD = (960)

IRR % 12 ile % 14 arasnda bir deer olmaldr. IRR enterpolasyon yardm ile bulunabilir. Enterpolasyon ynteminde; tahmini skonto oran ile ilem yaplr, daha sonra farkl bir oranla ilem tekrarlanr. Yzde deimelerden bir orant oluturularak gerek deere ulalr. i % 12 960 r NPV 669 0 X 669 = 0,02 669 +

% 14 -960

X = 0,008

Yukardaki denklemin ifadesi udur; i orannda %2lik art net bugnk deerde 1.629luk (669 + 960) bir fark yaratmtr. Ne kadar azalma NBDi sfra eitleyecektir.

139

r = % 12 + % 08 r = 0,12 + 0,008 r = 0,128 r = % 12,8 olarak hesaplanmtr. Projeden beklenen karllk %12,8den bykse proje red, kkse kabul edilecektir.

4.2.4. Net Bugnk Deer ve Karllk Oran Yntemlerinin Karlatrlmas

Net bugnk deer yntemi NBD >= 0 olan btn projeleri seer. Karlatrma varsa, NBD byk olan projeyi seer. Dier taraftan yllar itibariyle NNAlar ok farkl olmas durumunda da farkl sonularla karlaabiliriz. karllk oran ise r>k olan btn projeleri seer.

Karlatrmalarda ise projeler (r) oranna gre bykten ke doru sralanr. Eer tek bir proje deerlendiriliyorsa, net bugnk deer veya i karllk oran yntemine gre deerlendirmek muhtemelen ayn sonucu verecektir. Baz projelerde ise farkl sonular verebilir. NBD ve IKO yntemlerinin farkl sonular vermesi, Yatrm maliyetleri (C) ok farkl ise, Proje mrleri ok farkl ise , Yllar itibariyle NNA lar ok farkl ise olasdr.

140

Birden ok proje arasndan birini semek gerekir ve bir proje NBD, dier proje de KO yntemine gre olumlu sonu veriyorsa nasl karar verilecektir? Bu durumu bir rnek zerinde incelersek; A ve B projelerine ilikin yatrm tutarlar ve yllar itibariyle NNAlar verilmektedir. Ayrca, deiik iskonto oranlarna gre A ve B projesine ilikin NBD deerleri hesaplanmtr. Her iki projenin de KO oranlar hesaplanarak ayrca belirtilmitir. Yl 0 1 2 3 NNA (A) (1.200) 1.000 500 100 NBD(A) 400 292 180 113 38 (29) (89) - 0 600 390 180 54 (63) (173) (267) 0 IRR (B) = % 17,5 NNA (B) (1.200) 100 600 1.100 NBD(B)

skonto Oran (%) 0 5 11 15 20 25 30 17,5 22,8

IRR (A) = % 22,8

Yukardaki eitli iskonto oranlarnda hesaplanm NPVlerden de grlecei zere % 11 iskonto oran krlma noktasdr. Bu orana kadar NPV B projesini tercih ederken, % 11den sonraki iskonto

141

oranlarnda A projesi tercih edilmektedir. Bu durumu grafik zerinde grmek de mmkndr

NPV *B 600 Sermaye Maliyeti ( k ) % 11 in zerinde ise A, *A 400 % 11 in altnda ise B seilir. nk NPV ler bunu gsteriyor. k > 11 ise NPV (A) > NPV (B) k < 11 ise NPV (B) > NPV (A) * 200 C 180 0 *-200 BCD erisi kabul edilir. Krlma Noktas *5 *10
11

*15 17,5

*20

D22,8 *25

Yukardaki %11 kesime iskonto oran gz yordam ile tahmin edilebilecei gibi aada grld gibi A ve B projelerinin NNAlar farknn IRRsi bulunarak hesaplanabilir. Farkn IRRsi % 11 olarak hesaplanacaktr. Grafikte BCD erisi bizim karar verme erimizi oluturur. C noktasnn zerinde B projesi C noktasnn altnda A projesi tercih edilir. nk bu noktalarda ilgili blmlerde projelerin NPVleri daha byktr.

Yllar 0 1 2 3 IRR = % 11 NNA (A) (1.200) 1.000 500 100 k < % 11 ise B, k >= % 11 ise A projesi seilir. NNA(B) (1.200) 100 600 1.100 Fark 0 900 (100) (1.000)

142

4.3. RSK KAVRAMI

Bu satrlara kadar yaplan analizlerde fizibilite/proje sonular deerlendirilirken, iki proje karlatrrken risk unsuru ihmal edilmi veya iki projenin ayn lde riske sahip olduu kabul edilmitir. rnein; A projesinin net bugnk deerinin 100.000 YTL, B projesinin net bugnk deerinin ise 250.000 YTL olmas durumunda B projesinin tercih edileceini biliyoruz. Ancak her iki projenin de uluslar aras bir proje olduunu ve A projesinin Romanyada, B projesinin ise Irakta olduunu dnrsek, kararmz deimelimidir? Aadaki blmlerde bu sorunun cevab aranacaktr.

4.3.1. Yatrmdan Beklenen Karll Farkllatrmak

Bu yntemde riskli projelerin net bugnk deerini bulurken, skonto oran farkllatrlr. rnein beklenen risksiz karllk %10 ise, ancak proje koullarna gre yksek risk grlyorsa, beklenen karllk artrlr. Bu ekilde skonto orann rnein %20 olarak kabul edip net bugnk deer yeniden hesaplanr.

Yl 0 1 2 3 4

(1)
NNA (50.000) 25.000 20.000 13.000 5.000

(2) 1/(1+0,10) 1 0,91 0,83 0,75 0,68

(1*2)=3 BD(% 12) (50.000) 22.727 16.529 9.767 3.415

(4) 1/(1+0,20) 1 0,83 0,69 0,58 0,48

(1*4)=5 BD(% 14) (50.000) 20.833 13.889 7.523 2.411 NBD =- 5.343

NBD =+ 2.438

143

rnekte grld zere, risk unsuru gz nne alndn zaman proje kabul edilmeyecektir. Eer analiz yntemi olarak i karllk oran seilmi ise, hesaplanan i karllk oran riskli kar beklentisi olan %20den fazla olmas durumunda proje kabul edilir. Bu yntemin olumsuz yan, riskin rakamsal ifadesinin sbjektif olmas, kiisel taktirlere bal kalmasdr.

4.3.2. Yatrmn Salayaca Nakit Aklarnn Risk Faktrne Gre Dzeltilmesi

Bu yntemde riskli projeden beklenen gelirlere edeer olan risksiz gelirler belirlenir. rnein; eer 400.000 YTL. net gelir elde edebilecei hesaplanan riskli bir projenin alternatifi 250.000 YTL. risksiz gelir elde edilecek devlet tahvilleri ise, 250.000 YTL., beklenen 400.000 YTL. lk riskli gelirin belirli olan edeeridir. Bir baka deyile risksiz 250.000 YTL. lk gelir, 400.000 YTL.lk riskli gelirin verecei tatmine edeer tatmin verebilmektedir. Bunu bir risk-gelir farkszlk erisi ile de gsterebiliriz; Risk (V) * V2 V1 * Edeer Erisi B C

0 A* 250000

* * 400000

* Beklenen Gelir 500000

144

Yukardaki ekilde X ekseninde beklenen gelir miktar,

y ekseninde risk llmektedir. letme risksiz 250.000 YTL. ile, Vb miktarnda riski olan 500.000 YTL. arasnda edeer tatmin elde etmektedir.
ki gelir arasndaki oran ise yle ifade edilebilir ; Risksiz Gelir = = Riskli Gelir A
t

250.000 400.000

= 0,625

katsays 0 ile 1 arasnda deer alp, riskin bulunmad durumlarda 1 e eittir. Risk arttka nn deeri sfra yaklaacaktr. Bu durum, projenin kabul edilebilme ansn azaltr. Her dnem iin katsaylar bulunduunda iletme aadaki iki gelir dizisi arasnda kaytsz kalacaktr.

, , , ,
1 1 2 2 3 3 n n

ve A , A , A , . A
1 2 3 n

Bu durumda riskli bir projenin net imdiki deerini aadaki ekilde bulabiliriz; n NBD = [(t t) / (1+k)t] - C t=1

145

rnein; C: 10.000 ve = 0,5 , = 0,7 , = 0,6 olduunu varsayarak

1 2 3

ve proje gelirlerinin aadaki olaslk dalmna gre olaca kabul ile projenin net imdiki deerini hesaplayalm; i = % 20 alnacaktr.
1. Dnem NNA Olaslk 2. Dnem NNA Olaslk 3. Dnem NNA Olaslk

(5.000) 0,1 0 0,3 5.000 0,3 10.000 0,2 15.000 0,1

5.000 7.000 10.000 13.000 15.000

0,1 0,2 0,3 0,3 0,1

3.000 5.000 10.000 15.000 20.000

0,2 0,2 0,3 0,2 0,1

bu durumda; nce her devrenin net nakit aklarnn beklenen ortalama deerini hesaplayalm;
1 2 3

t = Aj * Pj j=1

= -5000*0,1+5000*0,3+10000*0,2+15000*0,1 = 4500 YTL = 5000*0,1+7000*0,2+10000*0,3+13000*0,3+15000*0,1=10300 YTL = 3000*0,2+5000*0,2+10000*0,3+15000*0,2+20000*0,1= 9600 YTL

NBD =[0,5(4500)/ (1,20) +0,7(10300)/ (1,20) +0,6(9600)/ (1,20) ] 10000
1 2 3

NBD = 213,05 NBD > 0 olarak hesaplanmtr.

146

V. BLM: FZBLTE ALIMALARININ DENETM VE KALTES

5.1. NEDEN DENETM?
nceki blmlerde proje sre ynetiminden bahsedilmiti. Bu srete denetim dngnn bir paras olup, bata planlanan bte hedeflerinden, amalardan, zamanlamadan sapma olup olmadn belirlemeyi hedefler. Burada karlatrma kriterleri projeye balamadan nce belirlenen hedeflerdir. Nerede bir sapma var ise ilgili aamaya tekrar dnlerek sonraki tm aamalar yeniden alr. Bir proje almas olan fizibilite almasnda da sreteki her aama ayrca kendi iinde denetlenmelidir. Burada ama her aamadaki almalarn ne lde sistematik gittii ve bu aamalarda ulalan sonularn ne lde gereki olduudur. Burada karlatrma kriteri ise daha nceden kazanlan tecrbeler, bu tecrbeleri yanstan kaytlardr. rnein btede belirli koullarda bir kredi ngrs yapld ise, ngrlen koullarda byle bir kredi mevcut olmaldr. Bir makine tehizat ithal edilecek ise, ngrlen teknik zelliklerde ve fiyatta bir makine satn alnabilir olmaldr. Ayrca bir proje sonular, benzeri projelerle de uyumlu olmaldr. Tm benzeri sorular srekli yaplan denetimler sonucunda cevaplanr. Denetim yukardaki almalar sonucunda kalitenin salanmasna da hizmet edecektir. Bu nedenle denetim sonular da kayt altna alnmal ve/veya raporlanmaldr.

147

5.2. NEDEN KALTE?

Proje veya fizibilite almalar ve bu almalar sonucunda ortaya kan raporlar bir amaca hizmet etmek zere hazrlanrlar. Bu amalar yatrm kararlar almak, birden ok yatrm alternatifi ierisinde en uygun olann semek, rn/hizmet trn ve kapasiteyi belirlemek, en uygun zamanda kapasite artrmak veya modernizasyon yatrm yapmak gibi byk maliyetleri olan nemli kararlardr. Kaliteli olmayan bir proje almas ve kalitesiz bir proje raporunun sonucu da yksek maliyetli olacaktr. Bir hizmetin veya rnn kaliteli olmas iin her eyden nce rn veya hizmetin ortaya kmasn salayacak girdilerinde kaliteli olmas gerekir. Yanl bilgilerle allan projenin ne kadar youn emek harcanrsa harcansn doru sonu vermeyecei aktr. Proje almalar deiik aamalardan oluan bir zincir olarak dnlrse, zincirin gc en zayf halkas kadardr sz proje almalar iin de geerli olacaktr. Bu nedenle proje almalarnda daha az nemli bir aama yoktur.

5.3. FZBLTE ALIMALARINDA KALTENN LS NEDR?

Proje almalarnda tek bir l belirleyip kalite kriteri olarak ortaya koymak zor olmakla birlikte, yanl ta olabilir. rnein proje talep eden finansal kurulular farkl ierik ve formatlarda proje almas istemektedirler. Ayrca bir projede, yatrm karar verirken n plana kmas gereken unsurlar ile kredi almaya ynelik veya tevik

148

belgesi almaya ynelik proje/fizibilite almasnda beklenen vurgular farkl olabilir. Ancak yinede temel unsurlar vardr. Bir proje/fizibilite almas; Uygun bir zamanda tamamlanm, alma grubunun koordinasyonu salanm, Yeterli veri toplanabilmi, Toplanan verilerin doruluu ve uygun yerlerden topland konusunda endie olumam, Alan almas gz ard edilmemi, Yaplan ngrler mantkl ve gerekeleri aklanm, Benzer projeler ile kyaslama yaplm, Projenin gereklemesi iin gerekli varsaymlar dikkate alnm ve iyi irdelenmi, Raporun format anlalr ve istenen formatta se belirli bir lde kalite salanm demektir.

149

5.4. PROJE/FZBLTE AKIM EMASI ve KALTE KONTROL (Denetim) NOKTALARI

150

5.5. FZBLTE SREC

Evrensel proje deerlendirme yaklamlarna baktmzda (Dnya Bankas ve AB yaklamlar project cycle management) ekonomik yaabilirliin belirlenmesi genel proje deerlendirme amalarndan sadece biri olmaktadr. evre, sosyal ve kurumsal sorumluluklar gibi faktrler de nem kazanmaktadr. Bu erevede; evrensel proje deerlendirme yaklamlarnda proje deerlendirme sreci olduka uzundur. Bir proje deerlendirme almasnn ald sreler ile salad faydalar aadaki gibi basit bir grafikte gstermek mmkndr;

Hazrlanan fizibilite raporlarnn, karar organlarna hizmet vermesi beklenen kaliteli bir rn olabilmesi iin ortalama t1-t2 zaman aralnda bir alma gemesi gerekir. t1 den daha ksa zamanda biten bir proje deerlendirme/fizibilite almasnda baz bilgilerin, ayrntlarn gzden kamas, dier ifade ile yararlanlmas

151

gerekli baz faydalarn dikkate alnmamas riskini dourur. Durum tespit raporu, bilgi notu gibi almalarn bu ksa sre iinde tamamlanmas elbette mmkndr. t2 zamann aan bir alma ise; bilgilerin revize edilmesi ksr dngs iine girmi, cari bir ok gelimeyi gz ard eden, karar organlarna salkl bilgi sunmaktan ve bir fayda salamaktan uzak bir alma olacaktr. Fizibilite bir ara olduuna gre; cevaplandrlmas gerekli bir dier soru ise bu aracn doru ekilde kullanlp kullanlmaddr. Ayrca evrensel yaklamlar, bilgiye ulama ve proje deerlendirme maliyetleri ile bu almalarn getirisinin makul llerde olmasn da ngrr. Yukarda bahsedilen optimum proje deerlendirme sresinin; mevcut proje yaklamlarmz erevesinde ve alma iin gerekli tm bilgi ve belgelerin hazr olduu varsaym altnda bir-bir buuk ay olduu sylenebilir. Bu srenin alm aadaki gibidir;

152

FZBLTE DEERLENDRME SREC

FAALYETLER / HAFTA n inceleme Yerinde inceleme Teknik deerlendirme Sektr-firma deerlendirmesi Mali deerlendirme Raporlama I II III IV V VI

5.6 FZBLTE DEERLENDRME DENETM NOKTALARI VE FORMU

Bir fizibilite veya proje almasnda alma srecinin doru gidip gitmediini veya hazrlanan raporda eksikler olup olmadn bilmenin en iyi yolu bir kontrol listesi oluturmaktr. Bu liste ihtiyaca ve kiilere gre deiik olabilir ancak aada bir rnek yer almaktadr. Bu listedeki bilgiler minimum bilgiler olup yaplan almada ve hazrlanan raporda bu bilgilerin hepsini salam olmak gerekir.

153

FZBLTE DEERLENDRME FORMU

KRTERLER / DEERLENDRME A. GENEL DEERLENDRME A.1. almann Gerekesi VAR YOK

A.2. Yatrmn Konusu A.3. Yatrmn Yeri A.4. Balang ve Biti Tarihi A.5. Proje Ynetimi A.6. Formata Uygunluk B. SEKTREL DEERLENDRME B.1. Sektrn ve rnn Tantm B.2. rnn zellikleri, Alternatif rnler B.3. Sektrdeki Toplam Kurulu Kapasite ve Yllar tibariyle Deiim B.4. Yllar tibariyle D Ticaret (thalat-hracat) B.5. Sektrdeki Yllar tibariyle Toplam retim B.6. Arz ve Talep Analizi B.7. Rakip Firmalar B.8. Pazarlama Stratejisi B.9. Yllar tibariyle ngrlen KKO B.10. Formata Uygunluk C. TEKNK DEERLENDRME C.1. Kurulu Yeri Analizi C.2. Seilen Teknoloji ve retim ekli C.3. Temrin Plan C.4. Yatrmn evreye Etkisi C.5. Yllar tibariyle Sabit Yatrm Tutar C.6. Madde Balans, letme Giderleri C.7. letme Giderlerinde Sabit-Deiken Ayrm C.8. letme Sermayesi htiyac C.9. letme Gelirleri C.10. Teknik Riskler ve Avantajlar, Teknik KKO C.11. Formata Uygunluk

154

D. MAL DEERLENDRME D.1. Finansman htiyac D.2. Finansman htiyacnda Yatrm D Yatrm Ayrm D.3. Fiyat Art, Kur Fark D.4. Finansman Kaynaklar D.5. Proforma Tablolar D.5. Formata Uygunluk

155

YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Ayanolu, Kamil, Cneyt Dzyol ve dierleri, Kamu Yatrm Projelerinin Planlanmas ve Analizi, DPT ktisadi Sektrler Genel Mdrl, Geniletilmi 2. Bask, Austos 2001. 2. Bilen, Glhan, M. Serdar Kabukuolu; Avrupa Birliinde Proje Sre Ynetimi ve Hazrlama lkeleri, Trkiye Kalknma Bankas A.., Haziran 2002, Ankara. 3. Bilen, Glhan, M. Serdar Kabukuolu; Proje Sreci Ynetimi ve Mantksal ereve matrisi Hazrlama lkeleri, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar N0:91, STK almalar 1, stanbul: ubat 2005 4. Birkan, brahim, Srdrlebilir veya Srdrlemez Turizm, Turizmde Bu Sabah, http://www.turizmdebusabah.com/devam_ popup.asp?ID=10864 5. Brealey, Richard A., ve Dierleri, letme Finansnn Temelleri, McGraw-Hill-Literatr Ortak Yayn, 1997. 6. Brigham, Eugene F., Joel F. Houston, Fundementals of Financial Management, Ninth Edition,Harcourt College Publishers,2001. 7. Cingz, Ahmet ve A. Mithat Cesur, Proje Deerlendirme Teknikleri ve Mali Deerlendirme, Trkiye Kalknma Bankas A.. Proje Deerlendirme Seminerleri, 2004 Ankara. 8. etindamar, Dilek, Trkiyede Giriimcilik, zet Bulgular, TSAD Basn Blteni, 27 ubat 2003, TS/BAS/03-018. 9. etinel, Sedef, Ekonomik Deerlendirme, Seminer Sunumlar, Haziran 2005, Ankara

156

10. etinel, Sedef, Talep Tahmin Teknikleri, Seminer Sunumlar, Haziran 2005, Ankara 11. obanolu, Bekir, Aratrma Metodlar, Yatrm Projelerinin Deerlendirilmesl I. Cilt, Trkiye Kalknma Bankas, Nisan 1983 Ankara 12. European Charter for Small Enterprises, (adopted by the General Affairs Council, 13 June 2000.) 13. Heldman, Kim, Project Management Professional, Sybex Inc., Second edition, 2002 14. Kabukuolu, M. Serdar, Proje Kavram ve Proje Deerlendirme, Trkiye Kalknma Bankas A.. Proje Deerlendirme Seminerleri, 2004 Ankara. 15. Kalkan, Orhan, En Son Deiiklikleriyle Turizm Mevzuatmz, Devlet Su leri Genel Mdrl Basmevi, Ankara 1991. 16. Kargl, Prof. Dr. . Doan, Fizibilite Raporu Hazrlama Esaslar ve rnekler Yatrm Karar Teknikleri, TO Yaynlar yayn No: 1996-27, Denge Matbaaclk, stanbul:1996 17. Kerzner, Harold, Project Management a System Approach to Planning, Scheduling and Controling,Eight Edition,John Willey & Sons, 2003. 18. Kk ve Orta lekli letmelerin Yatrmlarnda Devlet Yardmlar, (tebli N0:2001/1), Resmi Gazete Tarih ve Says: 18.02.200124322 19. Mftolu, M. Tamer, Tlin Durukan, Giriimcilik ve KOBler, Gazi Kitapevi, Fersa Matbaaclk, ubat 2004 Ankara.

157

20. Project Management Body of Knowledge, PMBOK Guide, 2000 Edition. 21. Seyidolu, Halil, Bilimsel Aratrma Teknikleri, Gzem Yaynlar No:10, stanbul:1995 22. Trk Dil Kurumu Szl, http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/. 23. Yatrm Projelerinin Deerlendirilmesi, Trkiye Kalknma Bankas A.. Proje Deerlendirme Seminerleri, I. Ve II. Cilt, Nisan 1989 Ankara. 24. Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Kararn Uygulanmasna likin Tebli, (Tebli No: 2002/1 ), Resmi Gazete Tarih ve Says: 30/07/2002-24831.