BORCA DAYALI PARA SSTEM

TRKYENN SOSYO-EKONOMK ANALZ Mete Gndoan

NDEKLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. zgemi nsz Giri: Temel Ekonomik Yaklamlar Borca Dayal Para Sistemi Uluslararas Ekonomik Gelimeler Krizler lkesi: Trkiye Trkiyedeki Ekonomi

zgemi Do. Dr. Mete GNDOGAN, 1963 Balkesir (Dursunbey) doumlu. Dokuz Eyll niversitesinde lisans, ODT ve Cranfield Teknoloji Enstitsnde lisansst (master) almalarn tamamlad. Cranfield niversitesinden doktora derecesi ald. Halen Doent olarak akademik almalarn srdrmektedir. TBTAK, DPT, TAI, TBMM, BA ve H vb. gibi eitli kurumlarda alt. 54. Erbakan Hkmetinde Babakan Bamaviri olarak grev yapt. eitli ulusal - uluslararas konferans ve dergilerde yaynlanm almalar olan Gndoann Vadi Yaynlarndan km, Refah Toplumu isimli bir kitab da var. Mete Gndoan evli ve bir ocuk babasdr.

nsz Gnmz modern ekonomisi adeta hafzasn yitirmi durumdadr. Kklerinden uzaklam ve neyi niin yaptn bilemez hale gelmitir. Bu yetmiyormu gibi mevcut arpk yapnn, dier bir ifade ile statkonun, devamndan yana olan ortodoks ekonomistler milli hesaplar ve istatistiki varsaymlar peinde koarken, insanoluna hizmeti ve insann mutluluu esasn neredeyse tamamen gzard eder olmulardr. Halbuki esas ama insann refah ve mutluluu yani saadetidir. Gemite bunu aka dile getiren klasik ekonomistlerden birou, ekonomik dzenlemelerin her zaman daha byk ounluun daha mutlu olmas esasna gre yaplmas gerektiini ifade etmilerdir. Bugn milyonlarca insann a, sefil ve evsiz olarak yaamas, mevcut bilimsel ve teknolojik gelimilik ile birlikte izah edilebilir bir durum deildir. Sosyalist, kapitalist veya karma ekonomiden baka bir anlay kabul edemeyen, daha doru bir ifadeyle benimseyemeyen ve zmn sadece bu erevede bulunabileceine inanan mevcut ekonomik sistem ve anlaylar artk iflas halindedir. Elinizdeki bu kitap, Milli Gazetenin ekonomi sayfasnda dzenli olarak yazmaya baladm 5 Eyll 1999 tarihinden itibaren 1 Eyll 2001 tarihine kadar yaynlanan baz yazlarmn derlenmesi ile ortaya karlmtr. Bu yazlar mmkn mertebe belli bir sistematie sokularak drt blmde toplanmtr. Bunlar; temel ekonomik yaklamlar, borca dayal para sistemi, uluslararas ekonomik gelimeler, krizler lkesi Trkiye ve Trkiyedeki ekonomi blmleridir. Yazlarm yakndan takip eden birok okuyucunun tavsiye ve tevikleri bu kitabn derlenmesinde olduka etkili olmutur. Bu yorucu derleme ii de, gen ekonomist arkadam Selim Tekinin abalar ile gerekletirilmitir. Kendisine ve bu almada yardmlarn esirgemeyen birok arkadalara ok teekkr ederim.

indekiler BOLM 1 GR: TEMEL EKONOMK YAKLAIMLAR nsan Nasl Yaar?, Arzu ve istekleriniz ka kilogramdr? Hangi Ekonomi? Para Nedir Ne Deildir? Para: rk Mal yada l? Turbo Kapitalizm (I) Turbo Kapitalizm (2) Turbo Kapitalizm (3) Bir Tatl Tebessm! Biri Yer Biri Bakar, Kyamet Ondan Kopar Teokratik Ekonomi Kalitesizlik Gerei Ekonomik Demokrasi Yeni Ekonomi mi? nsan Haklar ve Ekonomi Dorudan Ekonomi Eitsizlik Yanls Ekonomik Stratejiler retilen refah nasl bltreceiz? BLM 2 BORCA DAYALI PARA SSTEM Solomonun Serveni (I) Solomonun Serveni (II) Borca Dayal Para Sistemi Modern Bankacln Hileli Temelleri TCMB Anonim irketi Merkez Bankalar Amerikan Merkez Bankas: FED TCMB Anonim irketi Hissedarlar Cumhuriyet Merkez Bankas A.. Dandik Dzen Bu bir dandik dzen yapmdr Maymun Kapan Borlar Ve Yeni Araylar Borluyum, Borlusun, Borlu Borluyuz, Borlusunuz, Borlular Byk Kumpas (1) Byk Kumpas (2) Byk Kumpas (3) imdi anladnz m ? smet Paadan htar Fesat Program Tasfiye Edilen Nedir? Faiz kmaz Ya da Bor Girdab Tarihte Speklatrler Hristiyanlkta Faiz I Hristiyanlkta Faiz II Ekonomistler ve Bankaclar 1.Nisan.2000 2.Nisan.2000 8.Ocak.2000 29.Ocak.2000 5.ubat.2000 12.ubat.2000 19.ubat.2000 26.ubat.2000 30.Nisan.2000 9.Ocak.2000 4.Kasm.2000 10.Haziran.2000 5.Austos.2000 6.Ocak.2001 7.Ocak.2001 13.Ocak.2001 14.Ocak.2001 20.Ocak.2001 3.ubat.2001 23.Haziran.2001 9.Haziran.2001 24.Haziran.2001 28.Mays.2000 8.Ekim.2000 1.Ocak.2000 2.Ocak.2000 24.Haziran.2000 27.Kasm.1999 4.Aralk.1999 11.Aralk.1999 18.Aralk.1999 25.Aralk.1999 29.Ekim.2000 5.Kasm.2000 12.Kasm.2000 8.Temmuz.2000 23.Eyll.2000 13.Mays.2001 15.Temmuz.2000 15.Temmuz.2001 9.Nisan.2000 17.Haziran.2000 18.Haziran.2000 10.Eyll.2000 22.Ocak.2000

BLM 3 ULUSLARARASI EKONOMK GELMELER Yeni Smrgeciler 16.Temmuz.2000 Emperyalizmin Masum Yz: WTO 5.Aralk.1999 WEF: Dnya Ekonomik Forumu 30.Ocak.2000 IMF Bakan Michael Camdessus Kayor 13.Kasm.1999 Byk Krizin Ayak Sesleri Mi? 5.Mart.2000 Euro ve Parann Bamszlk Mcadelesi 12.Aralk.1999 Finansal kriz ve Amerikan saldrs 18,ubat.2001 Dont cry for me Argentina (1) 1.Haziran.2001 Dont cry for me Argentina (2) 2.Haziran.2001 Dato Seri Dr. Mahathir bin Mohamad 2.Temmuz.2000 Malezya Deneyimi 9.Temmuz.2000 Uluslararas Para Sistemi 14.Mays.2000 Yeni Bretton Woods Konferans (I) 19.Austos.2000 Yeni Bretton Woods Konferans (II) 20.Austos.2000 Uzak Dou IMFsi: AMF 22.Temmuz.2000 Uzak Douda Yeni Araylar ve SO Raporu 30.Temmuz.2000 IMF Alternatifleri ve Hkmete Bir neri 2.Eyll.2000 Bir Oyun: Daewoo 12.Eyll.1999 Bir Oyunun Sonu: Daewoo 11.Kasm2000 Batllarn Yaklamlarnn Deitiine nanmak stiyorum 3.Ekim.1999 Biraz daha Dou Timor (DT): Nasl oluyor da oluyor? 9.Ekim.1999 Ulusal Gvenlik ve Ekonomik Kalknma 23.Ocak.2000 Ulusal Gvenlik Mlahazalar 11.Austos.2001 Kafkaslarda Hidrokarbon Harbi 31.Ekim.2000 Hidrokarbon Mcadelesinde Trkiye Nerede? 7.Kasm.1999 Iraka Kar Uygulanan Ambargo Kimi Cezalandryor? 14.Kasm.1999 Marie Antoinettein Modern Yorumu 26.Austos.2000 in: Reel Ekonomik Transformasyon (1) 27.Ocak.2001 in: Reel Ekonomik Transformasyon (2) 28.Ocak.2001 BLM 4 KRZLER LKES: TRKYE Herkesin Ekonomisi Kendine IMF: 17. Kez! 57. IMF Hkmeti Btesi Bte Kime Ne Vaat Ediyor? Yeni Para-Kur Politikas ve Rantiye statistikler Her Zaman Neyi Gstermez? Ha gayret, biraz daha skn diinizi, oluyor Bekleyelim Bakalm Ruhuna Fatiha O delikten ka kez bakacak snz? Gndemi Saptrma! Eyvah, Eyvah, Eyvah ler Hi yiye Gitmiyor, Haberiniz Olsun. Rantiyenin Yaman elikisi Gz Gre Gre Yamurdan Kaarken 10.Ekim.1999 26.Aralk.1999 17.Ekim.1999 24.Ekim.1999 19.Aralk.1999 6.Kasm.1999 15.Ocak.2000 11.Mart.2000 15.Nisan.2000 1.Temmuz.2000 2.Aralk.2000 3Aralk.2000 23.Aralk.2000 24.Aralk.2000 24.ubat.2001 25.ubat.2001

Ne olur Abartmayn! Ne oluyor Ya Hu! Aklnzdan Bile Geirmeyin Sudan Sebeplerle Geldiler Sudan Sebeplerle Giderler Srprize Yer Yok Rantiyenin Dayanlmaz Gc Tehlikeli Sinyaller Daha Ne Bekliyor sunuz? Yine olmayacak Her Kafadan Bir Ses Artk Kaos Ortamna Girdik k yok Fiyasko Dervi Neden Baaramaz? (I) Dervi Neden Baaramaz? (2) Sanayide SOS Kr nat veya Cehalet IMFnin Destei! Kimin Umrunda? Kompleks, Kaos ve Dzen Reel Sektrn l Olmad, olmuyor ve olmayacak! IMF Deneyinin Sonucu! Dalga Geen Anlay! Sahip ama kullanamaz? Camdessus, Fischer ve daha neler neler! Ekonomik Baarszlk ve Kriz retimi BLM 5

3.Mart.2001 4.Mart.2001 10.Mart.2001 11.Mart.2001 17.Mart.2001 24.Mart.2001 25.Mart.2001 31.Mart.2001 1.Nisan.2001 7.Nisan.2001 8.Nisan.2001 14.Nisan.2001 15.Nisan.2001 5.Mays.2001 6.Mays.2001 12.Mays.2001 19.Mays.2001 20.Mays.2001 26.Mays.2001 27.Mays.2001 16.Haziran.2001 1.Temmuz.2001 14.Temmuz.2001 21.Temmuz.2001 22.Temmuz.2001 29.Temmuz.2001 27.Austos.2000

TRKYEDEK EKONOM nc Felaket 19.Eyll.1999 Beterin Beteri 28.Kasm.1999 Hedoniks 22.Ekim.2000 eytanlk 12.Austos.2000 Devletin mkanlar 15.Ekim.2000 Enflasyon Savalar: Sivri Biber Sari Patatese Kar 27.ubat.2000 Sui yiyin ama gerekleri de inkar etmeyin 17.Eyll.2000 Tarmda Terr 20.Mays.2000 Peki Mstahsilin Suu Ne? 11.Haziran.2000 Zeytinliklerin Feryad! 29.Temmuz.2000 Kurt, koyun, ku, sarca, bcek, beygir derken 25.Haziran.2000 Beyaz Filler 30.Ekim.1999 Emin misiniz? Son Kararnz m? 18.Kasm.2000 Ne olcak bu iin sonu? 19.Kasm.2000 zelletirmeye tirazm Var (1) 25.Eyll.1999 zelletirmeye tirazm Var (2) 26.Eyll.1999 Liberal ekonomilerde alma rpma olur mu acaba? 25.Kasm.2000 Bir Su Duyurusu: Kamu Bankalar Grev Zararlar 26.Kasm.2000 Yolsuzluk Ekonomisi ve Ahlak 10.ubat.2000 Yzde 100 11.ubat.2001 Fakirlik 6.Mays.2000 Ekonomik gidi iyi mi, kt m? 7.Mays.2000 Fakirlik Snr 16.Eyll.2000 Medyaclar 3.Eyll.2000 yimser mi yoksa ktmser mi olalm? 13.ubat.2000

Klen Ekonominin Byyen Politikas! Sfr Enflasyonu Bitiyor Mu? Mevcut Ekonomik dzen Halkn htiyalarna Cevap Vermiyor Sosyal risk yardm m? Clintonu Dinliyorum Gzlerim Kapal Yanda Deil Vatanda Ekonomisi Ne oluyor Ya Hu?! Arkadalarla Sylei D8 Hareketi Erbakan ve Ekonomi Nesilden Nesile (1) Nesilden Nesile (2)

8.Nisan.2000 29.Nisan.2000 16.Ekim.1999 18.Austos.2001 21.Kasm.1999 23.Ekim.1999 23.Temmuz.2000 10.Haziran.2001 4.Haziran.2000 29.Nisan.2001 9.Temmuz.2001 10.Temmuz.2001

BOLM 1 GR: TEMEL EKONOMK YAKLAIMLAR

10

nsan Nasl Yaar? 27.Kasm.1999 Mevcut anlay ve yaklamlar ile ekonomi iinde bulunduumuz problemlerin ayrlmaz bir paras haline gelmitir. Sorun zmekten ziyade kendisi bal bana bir sorun olmutur. Sokaktaki vatandan halini tamamen unutarak, milli hesaplar, istatistikler ve bir at yar mant ile baklan bilanolar arasnda boulup kalmtr. Mevcut Ortodoks ekonomi anlaynn iine soktuu cendereden kurtulabilmek iin ncelikle problemleri objektif olarak ortaya koyabilme cesaretini gstermemiz gerekir. te bu erevede, olaylara biraz daha deiik bir perspektifken yaklaabilmek iin Nobel dl sahibi Profesr Frederick Soddynin sormu olduu en temel soruyu sorup ona bal olan analojiyi aktarmak olduka yararl olacaktr. Bu da insan nasl yaar? sorusudur. Evet ekonomistlerin cevabn tamamen unutmu olduu bu soru daha ziyade faaliyetlerin zne ilikin bir sorudur. Bu soru, dier bir ifade ile araba nasl hareket eder? sorusu gibidir. Bir arabay hareket ettiren gcn esas kayna, onun kulland enerjidir. Peki insann yaamas iin en nemli kaynak nedir? Elbette gnetir. Bir an gnein olmadn dnrsek yeryznde hayat diye bir ey kalmaz. Burada insann gne ile olan ilikisi tek ynldr, yani sadece almaktan ibarettir. Gnein ileyi fonksiyonuna herhangi bir katksnn olmas sz konusu bile deildir. Peki gneten sonra ikincil olarak yaam kaynamz nedir? Bitki rtsdr. Bitkiler fotosentez ile yani gneten aldklar nlar depo ederek canllklarn salarlar. Bu adan bitkiler doal kapitalistlerdir. Bitkilerin canllndan dier birok canllar da hayat bulurlar. Yine tm bunlarla insann ilikisi tek ynldr. nsan tketendir. Tm bu nimetler insann tketimine sunulmutur. nsann bu temel ileyite herhangi bir fonksiyonu yoktur. Benzer bir mantk ile bilgi de insana sunulan bir eit birikim yani kapitaldir. Bizler, bize sunulan bu kmlatif bilgiyi kullanrken zekamzn dnda herhangi bir engel ile karlamayz. Dolaysyla buraya kadar olan yapy dndmzde insanolunun kendisine sunulan bu doal zenginlikleri, ulam olduu bilgi ve teknoloji seviyesine uygun olarak kullanmasn engelleyecek bir problem gzkmemektedir. Ancak gerek hayatta bunun byle olmadn ve insanlarn ihtiyalarnn, sahip olduumuz bu zenginliklere uygun olarak giderilmediini biliyoruz. Bunun nedenlerini incelediimizde ise daha ilgin bir durum ile kar karya geliyoruz. Buradaki problemler doal olarak olumu problemler deildir. Bu problemler insanlarn kendi iradeleriyle bilerek veya bilmeyerek ortaya koyduklar sistemlerden kaynaklanmaktadr. Sz konusu bu problemlerin zmnn aranmas gereken ilk saha ekonomidir. nk ekonomi dnya nimetlerinin retimi ve blmn en iyi bir ekilde yaptn veya yapacan iddia eder. O halde yaplmas gereken yada dnmemiz gereken udur: Mevcut ekonomi dnya nimetlerinin retim ve blmn iyi (adil) bir ekilde yapyor mu? Bugn insanlar ekonomik refah ve dolaysyla huzur ierisinde midirler? Mevcut ekonomik anlay ve sistemler insanln refah ve mutluluuna zm getirmi midir? te, ekonomik tahliller bu sorulara verilecek cevaplar ile balamaldr.

11

Arzu ve istekleriniz ka kilogramdr? 4.Aralk.1999 Geen haftaki insanolu nasl yaar? balkl yazmdan etkilenmi bir arkada ile tantm. Daha dorusu kendisi ile bir toplantda tesadfen tantk. niversitede iktisat fakltesinde master yapyormu. Kendisini bana glerek ekonomik problemlerimizin bir paras olmaya aday biri olarak tantt. Bakalm iin sonunu nereye balayacaksnz dedi ve ekledi: insanolu nasl yaar yazsn ok beendim, zaten ekonomistler de bu soruya cevap vermeye alyor. Sizin de dediiniz gibi bu bereketli dnya adeta insanolunun istifadesine sunulmutur. Fakat bu nimetlerin yannda insanolunun arzu ve istekleri snrszdr. te ekonomi bu snrsz istekler ile snrl kaynaklar buluturma bilimidir. Btn temel ekonomi kitaplar ekonomiyi bu ekilde tanmlarlar. Bunun zerine ben de fikirlerimi anlattm. Ayakst, ksa da olsa ho bir sohbet oldu. imdi irdelemelerimize bu perspektiften devam edelim. Bu adan bugn belki de en temel tanm irdelemek faydal olacaktr. Evet ekonomiyi hemen hemen btn ekonomistler az nce aktarld gibi snrsz isteklerin snrl kaynaklar ile giderilmesi olarak tanmlarlar. Dolaysyla bu tanm ile bereketli dnya yada insanolunun emrine verilen dnya imaj silinmektedir. Ancak benim buna itirazm var. Byle bir tanm veya balangcn zerine oturtulduu mantk yanltr. Dier bir ok ynnde olduu gibi ekonominin bu temel tanmnn denklii bozuktur. nsanolunun arzu ve isteklerinin snrsz olduu dorudur. rnein gzel ve lezzetli yemeklerden gnlnzce yemek istersiniz, arabalarnz ve evleriniz olsun istersiniz, gzel elbiseleriniz olsun istersiniz, yeni kan her rnden hemen elde etmek istersiniz, eleriniz ile birlikte sabahlara kadar el enmek istersiniz Bu snrsz istekler karsnda dnyann kaynaklar snrl gzkmektedir. Lakin az nce verilen tanm semantik olarak incelediimizde arzu ve istekler ifadesi hayali ve mesnetsiz kavramlar olarak durmaktadr. Ayrca kaynaklarn kstll da soyuttur. Bu iki ifadeyi, ayn tanmda karlatrma ifadesi olarak kullanmak (eer kastl deil ise) ok yanl bir mantktr. Bu dn gece 765Kg sevindik gibi bir ifade olur. Doru olan ise arzu ve istekler deil ihtiyalar kavramnn kullanlmasdr. nk insanolunun ihtiyalar belli ve kstldr. Siz hounuza giden bir yemekten arzu ettiiniz kadar deil doyuncaya kadar yersiniz. Fiziksel dayanmnz lsnde elenirsiniz. Ayn anda bir araba kullanabilirsiniz ve ayn anda bir evde oturabilirsiniz. Grld gibi ihtiyalar da kstldr. Dolaysyla sahip olunan dnya zenginlikleri karsnda ihtiyalar kolaylkla giderilebilecek bir seviyede kalrlar. Ancak durum yle deil. Mevcut anlayla ekonomi, arzu ve istekler temeline oturtulduu mddete iinde yaadmz kavga ve skntlar devam edecektir. Eer siz ekonomiyi bu ekilde arzu ve istekler temeline oturtursanz, doal olarak ekonomik faaliyetlerden biri bu arzu ve isteklerin kamlanmas olacaktr. te gnmz pazarlama ve reklamclnn temel mant da bu ekilde ortaya karlm olur. Elinde iki kalemlik ihtiya listesi ile byk marketlere giren bizler 7-8 kalemlik mal ile kmyor muyuz? Bu erevede kazan ihtiyalarn giderilmesi olmayabilir. Dolaysyla da iktisadi faaliyetler bu ynde gelimeyebilir. Neticede u an olduu gibi insanolunun temel barnma, yeme ve giyim ihtiyalar giderilmeden kazanl diye dier birtakm faaliyetlerde ncelikle younlamak gayet doal hale gelir. Halbuki ayn vektrel dorultuda ihtiyatan fazlasnn retilmesi veya tketilmesi nmze israf kavramn getirir. Modern ekonomide ihtiyatan fazlasn aldnzda o mal tketmi olabilirsiniz ama burada israf kavram kazan olarak olmasa da reel olarak vardr. rnein siz ihtiyacnzdan fazla ekmek aldnzda modern ekonomide ekmei tketmi olursunuz ancak ihtiya fazlas olduu iin o fazla ekmein gidecei yer plktr ki biz buna israf deriz. te bu yanl ve arpk anlaylar arasndan ortaya salkl bir yap kmaz. Hep birbirinin kuyusunu kazan, bir yerlere bir eyler yetitirme telanda olan insanlarn oluturduu toplumlarn bandan skntlar da eksik olmaz.

12

Hangi Ekonomi? 11.Aralk.1999 Kapitalist, sosyalist veya karma ekonomiden baka bir anlay benimseyemeyen, mevcut statkoyu savunan ve zmn sadece bu erevede bulunabileceine inanan Ortodoks ekonomi anlayn irdelediimizde kendimizi bir yanllar kmaznda buluyoruz. Modern ekonomiyi, dier bir deyimle Ortodoks ekonomiyi ve onunla btnlemi olan yanllklar irdelerken, nmze her zaman ikili bir grnt geliyor. Birinci grnt bu ekonomik anlayn ortaya koyduu szel/mantksal erevedir. Bu mantksal ereve elikiler ile dolu olup insanolunun problemlerine zm getirebilecek analitik yapdan yoksundur. kinci temel grnt ise sz konusu ekonomik felsefenin dnda tkr tkr alan mevcut kurumsal erevedir. Siz ne tr ekonomik fikirlere sahip olursanz olun gnmzn kurumsallam ekonomisi ve dinozorlam oyuncular sayesinde yapsal deiim alannz olduka daral(tl)mtr. te bu sebepten dolaydr ki, bir demokratik solcu ekonomik felsefe, bir liberal ekonomik anlay ve bir milliyeti anlay ayn platformun grntsnde yer alabilmektedir. Bunlar, sz konusu bu ikinci kurumsal ekonomik grntnn piyonlar olmaktan kurtulmadklar mddete, millete ne sz verirlerse versinler, Ortodoks ekonominin (ekonomistlerin) istedii kadar ekonomiyi idare etme zgrlne sahiptirler. Neticede Ortodoks ekonomi kendi zalim hkmranln, Adam Smithin gizli eli vastasyla deil de Adam Sendecilerin enge eli vastasyla srdrr. Bahsettiimiz bu iki temel grntnn yannda bir de fiziksel gereklik sz konusudur. Bu aln teri ile alan insanmz direkt olarak ilgilendiren reel ekonomidir. Bu reel ekonomi ile modern kurumsal ekonomi arasnda yllarca uygulanan Ortodoks anlay sebebiyle ciddi bir makas olumutur. Reel ekonomi ile retilen mal ve hizmetler ihtiya sahiplerinin tketimine sunularak retici ile tketici buluturulur. Bu bulumadan devlet pay alr. Rantiye ise bulumadan payn karr! Bu yl Trkiyemizde imalat sektrnde yzde 10luk bir gerileme olmasna ramen ekonomik gstergeler ekonomi iyiye gidiyor yorumlar yaptrtabiliyorsa bu ite bir yanllk olduunu anlamak iin 8 yl kesintisiz eitimden gemeye bile ihtiya yoktur. Yine, rnein, sadece Trakya blgesinde var olan 150 un fabrikasndan yaklak 5 tanesi faal olarak ayakta kalabilmi ve sadece Balkesirde bu yl yaklak 2000 esnaf kepenk kapatm olmasna ramen, neredeyse 150 irketin borsada katlarnn prim yapmasndan dolay borsa 10,000ni geti, ekonomide her ey yolunda diye ayakta alklanyorsa bu dzen bozuk demektir. Geri, rantiyenin dnda bu dzenin bozuk olmadn savunan da kalmad zaten. Peki yukarda eksenlerini ortaya koymaya altmz bu Ortodoks ekonominin tahripkar yada zalim yapsn nasl deifre edeceiz? Hangi parametreler veya saha bu arpk anlayn ahdamardr? te bunlar tespit edebilmek iin belki de irdelemelerimizi mantksal analitik boyuttan rakamsal gsterge boyutuna ekmekte fayda vardr. Bunun iin de ekonomi deyince akla ilk gelen ve hemen hemen her trl kurumsal ekonomik faaliyetin kendisi ile ifade edildii paraya dikkat ek memiz gerekiyor. Para, retimin bir faktr olmamasna ramen, modern ekonomi anlaynda kapital, zenginlik, sermaye vb. tm kavramlarn yerini almtr. Dahas, zerine yklenen bu anlamlar ve youn kullanm sebebiyle neredeyse zenginliin tek gstergesi ve ekonomik faaliyetlerin tek motivasyonu haline gelmi veya getirilmitir. Peki o halde para nedir? te bu Para nedir ve ne deildir? sorusuna cevap arayarak yeni bir zihinsel ve ok nemli konuya hep birlikte atlm olacaz.

13

Para Nedir Ne Deildir? 18.Aralk.1999 Bir lke, paras zerindeki kontroln kaybederse, artk o lkede kanunlar kimin yapt hi nemli deildir. Bu taktirde parlamentonun bamszl ve demokrasi gibi szler de anlamsz ve bo szler haline gelir. McKenzie King. eitli almalarda buna benzer birok ifadeye rastlamak mmkndr. Peki para nedir ve neden bu kadar nemlidir? Bu soruya cevap ararken ncelikle parann tanmna bakmamz gerekir. Piyasada mevcut, para ile ilgili btn ekonomi kitaplarn incelediimizde u gerek ile kar karya kalyoruz. Mevcut Ortodoks ekonomide parann tam ve kamil bir tanm yoktur. Tanm ad altnda eitli ifadeler varsa da ok clz, anlamsz ve gerei tam olarak ifade etmekten yoksundurlar. Halbuki, hemen hemen btn ekonomik faaliyetlerin kendisi ile ifade edildii ve adeta ekonominin kan durumunda olan bu deiim aracnn, bunca yl sonra herkesin kabul ettii net bir tanm yaplabilmeliydi. Ama yaplamam! Para ile ilgili almalara ve eitli tanmlara baktmzda, modern ekonomistlerin hemen hemen hepsi parann temel ilevine iaret etmektedirler. Sonrada ite para, temelde bu ilevi yerine getiren eydir demektedirler. Dier bir ifadeyle, deer ls yada deerin depoland ey, hesap birimi ve mbadele yada deme arac ilevlerini gren ekonomik olguya para denmektedir. Bizler mevcut dzenin kullar deiliz, dolaysyla bu erevede sylenen her eyi sorgularz. O halde ncelikle bize verilen u tanm bir sorgulayalm bakalm gerekten doru bir tanm mdr? Paraya temel ilev ykleniyor; deer lme, hesap birimi ve mbadele veya deme arac olma ilevleri. Bu ilevden en nemlisi parann l birimi olmas ilevidir. Dier iki ilev ise bu l birimi olma ilevinin (szn maddeletirilmesi ynnde) bir nevi trevidir. Peki mevcut dzende para l birimi midir? Buna evet cevabn vermek 1959da 321 metre olarak tespit edilen Eiffel Kulesinin boyunun yaklak 14,530 metre olduunu ve her geen gn de arttn iddia etmek gibi bir ey olur. Pazara gittiniz ve bir kilogram kuru fasulye aldnz. Satc o bir kilogram lt ve 700 bin lira eder dedi. Siz de o ederi dediniz, evinize dndnz. Haftaya tekrar pazara gittiniz ve ayn satcdan yine ayn kuru fasulyeden bir kilogram istediniz. Satc yine lt ve bu sefer size 750 bin lira eder dedi. rnekten anlalaca zere burada bir hile sz konusudur. Bu hile iki trl olabilir. Pazarcnn lme terazisi hileli olabilir ancak biz ayn pazarcya gittiimizden dolay byle bir hilenin olumas mmkn olmaz. kincisi, yanmzda lme birimi olarak tadmz para hileli olabilir ki ite doru olan da budur. Dzenin bize al bunu l arac olarak kullan diye verdii para hilelidir. Dier bir deyile o para l arac deildir. Bur ada lde tartda hile yapan ve dolaysyla mizan bozan dzenin kendisidir. Bu sebeple bu dzene hile dzeni demek yanl olmaz. ncelemelerimize eitli rnekler ile devam etmemiz mmkndr. Ancak bu stunun elverdii ller hileli deil gerekidir. Onun iin uzatmadan, ksaca u hkm koymak istiyorum. Mevcut sistemde kullandmz parann l birimi olma zellii yoktur. Para, alnr -satlr ve ok abuk ryen bir mal haline getirilmitir. Bu durumda karmza iki temel sorun kyor; para mal m olmal yoksa sadece l birimi mi? Peki l birimi olarak dnlen para nasl oluyor da zamanla mal haline dnyor? te bu sorulara vereceimiz cevaba gre iki ynden birine doru ekonomik faaliyetlerin deitiini grrz. zetle, paray mal olarak kabul edersek rantiye dzenine doru yol alrz. Fakat paray l birimi olarak kabul edersek, o taktirde reel ekonomi yada retim ekonomisi dzenine doru yol alrz. Son olarak, iinde bulunduumuz zamanda el abukluu marifet, az kalabal uzmanlk gibi grlp sapla saman kartrlmaktadr.

14

Para: rk Mal ya da l? 25.Aralk.1999 Geen hafta Para nedir? sorusuna cevap aradk ve grdk ki mevcut Ortodoks ekonomide parann l birimi olma zellii ortadan kalkmtr. Para, patates gibi soan gibi alnr satlr, dier bir ifade ile ryen bir mal haline gelmitir. Peki l birimi olmas gereken para nasl mal haline geliyor? Para, retilen mal ve hizmetlerin deer ls iken, zerinde yle bir faktr tar ki o faktr herhangi bir mal ve hizmetin deer ls anlamna gelmez. O da faiz dir. Yani para, ayn ekilde ifade edilen faizden dolay mal haline gelmitir. Karikatrize bir ifadeyle, elimize aldmz parann zerinde bu kadn u kadarlk ksm deer ls, u kesi de faizi temsil eder diye bir yazya denk gelmeyiz. Hem karlksz (haksz) artma veya azalma olan faiz, hem de deer lm ayn ekilde temsil edildii iin para mal, hem de ok abuk ryen bir mal halini almtr. Burada dikkat ekmek istediim bir hususta parann mal veya l birimi olma halinin kendiliinden olumad ve bu halin siyasi tercihler dolaysyla olutuudur. Yani iinde bulunduumuz sosyo-ekonomik olarak skntl duruma mahkum deiliz. Mevcut Ortodoks ekonomide neredeyse tm ekonomik faaliyetler kendisiyle ifade edildii iin kapital, zenginlik, sermaye vb. gibi kavramlarn yerini para almtr. Hatta zenginliin tek gstergesi ve ekonomik faaliyetlerin de tek motivasyonu haline gelmitir. retim iin gerekli olan her ey olmasna ramen, para yok diye yeni i sahalar alamamakta ve dolaysyla insanlarmz gereksiz yere atl olarak alk ve sefalet ierisinde braklmaktadr. Para yok diye hastaneler alamamaktadr. Para yok diye okullarmzda ocuklarmz yetersiz eitim alamamakta ve dolaysyla yarnlarmz risk altna girmektedir. Para yok diye niversitelerden mezun olan gen insanlarmz isiz braklarak milli servetimiz heba edilmektedir. rnein mevcut rantiye dzeninde, ok iyi eitim alm ve okullarndan birincilik ile mezun olmu bir gence, eer paras yok ise itibar edilmez iken, milli deer yarglarmza yapt i ile hakaret eden bir insan eer paras var ise itibar sahibi beyefendi veya hanmefendi olabilmektedir. te tm bunlara sebep tartda, mizanda lnn bozulmasdr. Yani l birimi olmas gereken parann faiz ile mal haline getirilmesidir. Halbuki her semavi dinde de faiz yasaklanmtr. Kuran - Kerimde ise en iddetli ifadeler ile faiz haram klnmtr. Bundan dolay inananlar lnn bozulmamas iin faizden uzak durmaktadrlar. Ancak bizim burada zellikle dikkat ekmek istediimiz faiz, adeta gizlice sisteme sokulup kurumsallatrlan faizdir.

15

Turbo Kapitalizm (I) 29.Ekim.2000 Gnmz global g savanda halk hem en ok etkilenen hem de, gn be gn oyun dna itilen taraf temsil etmektedir. Uluslar st irketler, finansrler btn dnyay sarmakta ve bunlar karsnda halkn setii hkmetler ise aresiz kalmaktadrlar. Hkmetlerinin bu aresizlikleri karsnda sabr taan halk, son petrol fiyat artlarnda grld gibi, sokaa dklerek en sert uyarsn yapmtr. Ancak bu durum geici olup, sadece hkmetleri halk ile Uluslar st sermaye arasnda brakmtr. nk halk ne kadar bask yaparsa yapsn hkmetlerin bu global gler karsndaki yaptrm gc yok denecek kadar azdr. Bu durum, Karl Marksn tahminlerinin bile ok ok tesinde ultra-dengesiz ve adaletsiz bir yap ortaya koymaktadr. Karl Marks, burjuvazinin sermayeyi elinde tuttuu iin, her zaman emeki ploreteryay smrme eiliminde olacana iaret etmi ve bu durum karsnda emekilerin yapaca tek eyin birleerek organize g oluturulmas olduunu ifade etmitir. Burada burjuvaziyi rantiye ve sorumsuz sermayedar snf olarak deerlendirebiliriz. Marks, devletin bu zmreyi doal olarak koruma eiliminde olduunu da ifade etmitir. Zaten bu zmre, Avrupa feodalizminde devletin bir parasn oluturmaktadr. Byle bir tasnifte taraflar u ekilde yerlerini almaktaydlar. Bir yanda emei temsil eden geni halk ynlar, dier yanda sorumsuz sermayeyi temsil eden, srtn devlete dayam elit bir zmre. Uzun yllar, organize olmu geni emeki ynlar sendikalar ve bildiimiz konvansiyonel metotlarla haklarn alma mcadelesi vermilerdir. Ancak iine girdiimiz globalleme srecinde az nce bahsettiim iki zmreden birinin dokusu bozulmutur. O da sermayeyi oluturan zmredir. Gnmzde sermaye gc iktidarlarn elinden km, Uluslar st irketlerin ve Finans Kapitalizminin eline girmitir. Bu sebeple, konvansiyonel Marksist mcadele zemini de adeta ortadan kalkm gzkmektedir. u anda halk, aresiz hkmetlerin uygulamalar sebebiyle byk skntlar ekmektedir. Tabiki sadece halk deil hkmetler de byk skntlar ierisindedir. Bir yandan halka kar devleri, dier yandan uluslararas finansrlere kar devleri vardr. nk paralari yoktur ve dolaysyla halka vermi olduklar szleri yerine getirememenin ezikliini yaamaktadrlar. Yzlerini uluslararas finansrlere evirdiklerinde ise, ar bor yk altnda ezildiklerinden dolay pazarlk glerini yitirmi durumdadrlar. IMF reetesi gibi kendilerine verilen her trl reeteyi uygulama mecburiyetleri vardr nk baka bir alternatif dnememektedirler. Dier yandan, iinde bulunduumuz bu durumu basite serbest piyasa ekonomisi olarak adlandrmamz da olduka naif bir yaklam olur. nk serbest piyasa ekonomisi isminden de anlalaca gibi piyasay ve piyasa kurallarn tanmlar. Piyasadaki taraflarn durumu hakknda bizlere net bilgiler vermez. Bunlar arz ve talep koullar erevesinde deerlendirir. Ancak gnmz koullar ne Adam Smithin, ne David Ricardonun ne de J. S. Millin ngrd koullardr. Gnmzn, adeta tek hakimi para olmutur.

16

Turbo Kapitalizm (2) 5.Kasm.2000 Kapitalizm ile zdeleen serbest piyasa ekonomisi lkelere gre deiik uygulama formlar ortaya koymutur. Hibir lkede serbest piyasa ekonomisi tamamen serbest braklmamtr. lkeler deiik politikalarna gre farkl farkl dzenlemeler ile bu sistemi uygulamlardr. Baz lkeler halkn ihtiyalarnn giderilmesi ve onlarn mutluluunu esas ald iin serbest piyasa ekonomisini kk bir modifikasyon ile sosyal piyasa ekonomisi olarak uygulamtr. rnein Almanya bunun tipik bir uygulamas olarak kabul edilebilir. lkemizde ise politizasyon ok yksek olduu iin, ne i yansn ne de kebap mantyla yllarca karma ekonomi uyguland iddia edilmitir. nk serbest piyasa ekonomisi dense Sosyalistler ve so lcular bozulur, merkezi planlama ekonomisi dense ABD ve saclar bozulur diye ikisi aras kt bir hibrit model ortaya konmutur. Bylelikle yllarca saclk veya solculuk adna devletin imkanlar ve dzenlemeleri birilerine peke ekilmitir. imdilerde ise grld gibi bunun da skntsn ekmekteyiz. Serbest piyasa ekonomisi dediimiz kapitalist model, aslnda, herkese frsat eitlii verilecek ekilde piyasann dzenlenmesidir. Piyasay kstlayc ya da piyasaya emredici hibir faktrn varl ka bul edilemez. Piyasa arz ve talep dengeleri ile kendi ynn bulur. Bu yn bulmada yardmc olduuna inanlan (Adam Smithin ifadesiyle) gizli el halkn ortak menfaatini temsil eder. Dolaysyla piyasay ekseriyetle talep ynlendirir. Byle bir durumda devletin grevi piyasadaki frsat eitliini kaldrabilecek olan (nasl isimlenirlerse isimlensinler) faktrlere mdahale etmektir. Ancak ne varki, zellikle kinci Dnya Savandan sonra lkelerin bir bir uygulamaya koymu olduu borca dayal para sisteminin olgunlamas, zellikle iletiim teknolojisinin de geliimi ile, serbest piyasa koullarnn olgunlamasndan daha hzl gereklemitir. letiim teknolojisinin nimetlerini maksimum dzeyde kullanan bankaclk ve finans sitemi paray (zellikle de dolar) uluslar st alnp satlan bir mal haline getirmitir. lkeler bir yandan borca dayal para sistemi neticesinde mtemadiyen borlanrken dier yandan da taze para (kaynak!) bulma gayreti ierisinde yeni borlar alarak ksr bir dngye girmilerdir. te lkeler bu balamda kendi serbest i piyasalarnn akbetinin ne olacana bakmadan uluslar st finansrlerin sofrasna kuzu gibi oturmulardr. Dolaysyla kapitalizmin serbest piyasa olarak tasarlanan yaklam hi umulmadk bir noktadan sabote edilmitir. O nokta da piyasa ifadesiyle kapital reel ifadesiyle para noktasdr. Bugn dnyada var olan dolarn dnyada retilen mal ve hizmetleri 20 defa satn alabilecek miktarda olduu sylenir. Peki bu parann bir ksm bile, bir lkenin serbest piyasasna girerse orada frsat eitlii kalr m? Ya da yle bir piyasay talep mi ynlendirir para arz m? Bu sorular daha da oaltlabilir. in daha da garip yan, ar bor yk altndaki lkeler yatrm yapamaz duruma geldikleri iin kendi lkelerinin en basit pazarn bile yatrm yapacaklar, dviz gelecek diye uluslar st dev kurululara amaktadrlar. nceleri bu dev kurululardan, genellikle stratejik neme sahip teknoloji yatrmlar yapmas beklenirken, imdinin dev kurulular ise Bakkal Hasan ya da Dnerci Aliye rakip olmaktadrlar! Sizce de bu ite bir terslik yok mudur? Belki ilk planda, bu dev kurulularn ilk yatrmndan dolay, lkeye dviz girebilir. Ancak zamanla giren dvizden daha fazlas lkeden dar akmaktadr. Bunlar mknats gibi lkede var olan dvizi darya ekmektedirler. Bu da borcun ve borlanmann daha da artmas anlamna gelmektedir. Buna reel bir rnek vermek gerekirse, ben Dnerci Aliden alveri yaparsam verdiim parann nereye gittiini biliyorum. Dnerci Ali onunla ocuuna harlk verecek ve ocuu da o harln okul kantincisi Veliden al veri yaparak deerlendirecek. Hanm Konfeksiyoncu Ayladan bir bluz alacak. Kendisi de Ayakkabc Hseyinden bir ift ayakkab alarak kazancnn bir ksmn harcayacak. Bu i piyasada bylece gider durur. Peki ben McDonaldsdan alveri yaparsam, onun kazand para nereye gidecek? Daha kazanann kim olduunu dahi bilmiyorum. Diyelim ki Amerikadaki Bille gidecek. Bu kazancn bir ksm ile Billin hanm Kathy Butik Janetden bir bluz alacak. Bill ayakkabc Henryden bir ift ayakkab alacak. Billin olu Ian Giveittome Collegein kantinini altran Heatherden alveri yapacak

17

Turbo Kapitalizm (3) 12.Kasm.2000 Uluslar st sermaye ve finansrler, dnya apnda yerleik olan borca dayal para sistemi sayesinde lkelerin doal zenginliklerini kendi menfaatleri dorultusunda rafine etmektedirler. Bugn yle bir noktaya gelindi ki, lkeler, kapitalizmin ya da serbest piyasa ekonomisinin hangi versiyonunu uyguladklarn iddia ederlerse etsinler mevcut parasal sistemin smr hortumlarndan kurtulmalar mmkn deildir. Bunun tek aresi parasal dzen ve speklasyonlarn reel ekonomiden kesin kes ayrlmasdr. nk mevcut para ve parasal dzen, lkelerin reel ekonomilerini temsil etmemektedir. O halde neden temsil ediyormu gibi bir muamele grsn ki? rnein George Soros, kendi ifadelerinin birinde, bu dzene iaret ederek yapt hibir eyin illegal olmadn, mevcut dzenin doal gerei olarak speklasyon yaptn ve bundan da milyonlarca dolar kazandn gayet rahat bir ekilde ifade etmektedir. Dier bir rnek olarak da Mahathirin uygulam olduu kapital kontrol sistemi, Malezyay Uzak Dou Asya krizinin kurbanlarndan biri olmaktan kurtarmtr. Bu arada yanl anlalmalara frsat vermemesi iin bir konuya da aklk getireyim. Burada uluslar st sermaye hareketleri ve tefecilerden bahsedip bunlarn dandik dzenine kar kmam ve insann refah ve mutluluu temelli, kendine zg, adil bir sistemi savunmam, lkemizde yllarca gmrk duvarlar ile koruma altna alnan baz sektrlerin teknolojik rezaletini savunmam anlamna gelmez. rnein KOun 30 yllk otomotiv sektr tecrbesinin rn bir Sere olmamalyd, ya da Oyak -Renaultun teknolojik atlm Renault 12nin kenarna iki bakalit kuak ekerek Toros imal etmek olmamalyd. Bu rnekler daha da gelitirilebilir. Gnmz tek kutuplu ekonomik anlaynda yeni smrnn en gl arac borca dayal para sistemidir. Merkez bankacl ve bankaclk sistemi de bu ereve ierisinde faaliyet gstermektedir. Bu kapitalizmden de te bir eydir. Bu sistem karsnda her trl ideoloji, klasik sylemler ile mcadele ettiinde yenik dmektedir. nk ideolojilerin altndaki mcadele zeminleri kaymtr. Asl mcadele edilmesi gereken zemini brakp da sa, sol, irtica, sosyalizm vb. gibi ou anlam kargaas rn olan zeminlerde dolamak, eytan talamaktan ibadete frsat bulamamak gibi bir eydir. Doru tehis, tedavinin balangcdr. nk bu noktada artk ideolojiler bitmi, mevcut dandik dzen bir avu insann menfaati dorultusunda, ideoloji fark gzetmeksizin herkesi smrr olmutur. Yaplacak olan, herkesi kapsayan, adil bir blm savunan, insann refah ve mutluluuna hizmet eden bir dzenlemenin bir an nce gerekletirilmesidir.

18

Bir Tatl Tebessm! 8.Temmuz.2000 Borca dayal para sistemi gibi dandik bir sistemde ekonominin dze kmas mmkn deildir. Bu erevede ileyen ekonomiler bydke borlarn da bymesi gayet doal olarak gelien bir olaydr. rnein gelimi lkeler diye anlan lkelerdeki borlar, trilyonlarca dolar am durumdadr. Bu kadar byk bor basks altnda ekonomilerin salkl ilemesi dnlemez. Zamana bal olarak geri denmesi gereken borlar, piyasada az paraya kar var olan rekabeti iddetlendirmektedir. Bu iddetli rekabet neticesinde uzun vadeli ve insanin refahna ynelik yatrmlar rabet grmemekte, ancak ksa vadeli yatrmlar ile kalitesiz mallarn retimi artmaktadr. Bu durumda toplum nlenebilir birok sknt ile kar karya kalmaktadr. Buna karlk eer kaliteye yatrm yaplacak ise, kaliteli maln yada yatrmn yksek bir maliyeti olmaktadr. Ekonomide bu yanl politikalarn neticesinde, ortaya kan kt tabloyu dzeltmek iin tekrar birok palyatif zmler ve deiiklikler ile gittike batan ksr bir dngye girilmektedir. Tm bunlarla birlikte bugnk ekonomik gelimilik, ne lkemizde nede dnyada, insanolunun ulat bilimsel ve teknolojik gelimeyi yanstmamaktadr. rnein bugn artk insanolunun gen haritas ortaya karlm durumdadr. Bu nemli gelimelerin rakamsal ifadeleri hayret ve heyecan vericidir. milyardan fazla bilgi oda, her bilgi odanda milyonlarca karakterler ve saysz kombinezonlar. Btn bunlar aratrmaclar tarafndan insann hizmetine sunulmaktadr. Burada dnlmesi gereken konu udur. Acaba bilimsel ve teknolojik gelimiliin insanolunun hizmetinde kullanlmasna engel olan nedir? Buna bugn herkesin verecei cevap para yokluudur. Halbuki para insan yapm bireydir. Parann fiziksel olarak yapm iin kat ve mrekkepten baka bir ey gerekmez! O zaman problem nerede? te problem, o parann piyasada var olmasn gerektirecek sistemdedir. Bugn ekonomistlerin, bu konuyu irdelerken doal olarak varsaymlarla atlad noktalardan biri ite burasdr. Soruya bu noktada cevap ararken, dorudan piyasann ileyiini irdelemek ile ie balamak onlar ok yanl bir mecraya srklemektedir. Halbuki burada ie balama noktas bambaka bir noktadr. O noktaya, yukardaki sorunun yannda belki u ikinci soruyla da iaret etmek mmkndr. Mevcut ekonomik sistemde parann sahibi kimdir? Daha nceki yazlarda parann ne olduuna yada olmadna deinmitim. Parann sahibi konusunu ise birka yazda irdelemek istiyorum. imdilik satrlarm, byle bir soruya kar para kimdeyse onundur mealinde cevap verecek ekonomistlere, scak bir tebessm brakarak bitiriyorum.

19

Biri Yer Biri Bakar Kyamet Ondan Kopar 23.Eyll.2000 Ekonomi aratrmalar, birinci ve zellikle de ikinci dnya sava sonrasnda tedricen ok dar kalplara sokularak, gereklerle alakas olmayan bugnk haline ulamtr. Halbuki bu kapsamda yaplan ilk tartmalara baktmzda, ekonomi direkt olarak toplumun tm katmanlarnn refah ile ilgileniyor ve zmleri de kapsayc zmler olarak ortaya koyuyordu. Klasik tartmalarda, bir ekonomik model ya da program ortaya konulacak ise bu modelde toplumun tm kesimlerinin izah edilip edilmediine baklrd. rnein Adam Smithin Uluslarn Refah, David Ricardonun Msr Modeli, Karl Marksn Artk Deer Teorisi ve hatta Thomas Malthusun uluslarn fakirlii ile ilgili ok vahi grleri bile, toplumlarn refahn ve refahn blmn izah etmeye ynelik almalard. Ancak gnmze geldiimizde, bu tr kapsayc tartmalarn yerini istatistiki yalanlar ile rakamlarn iyiletirilmesine ynelik programlarn aldn grmekteyiz. zellikle de, gnmz ekonomi anlaylarnn, borca dayal para sistemi krleri tarafndan ynlendirilmesi, toplumun tamamyla gz ard edilmesi sonucunu dourmutur. rnein u anda uygulanmaya alan IMF program bunun tipik bir rneidir. Toplumdan kopu, ya da toplumun sadece belirli bir kesimine hitap etmek orta ve uzun vadede kapatlamaz yaralar aar. rnein, sosyo-ekonomik dengesizliin giderilmesinde belli bir mddet sonra ekonomik deil askeri yada polisiye tedbirlerin alnmas zorunlu hale gelir. Refahn blmndeki dengesizliin, sosyal ve siyasi istikrarszla sebep olmamas ve mevcut status-quonun korunmas iin zayf olanlar bask altnda tutulmaya balanr. Toplumdan kopu ya da toplumun bir kesimini adeta dman bellemek askeri bir yaklamdr. Bu erevede alnan tedbirler genellikle dlayc ve sert tedbirlerdir. Bu yaklam, askeri amalar erevesinde doru bir yaklam olabilir. Ancak ekonomik modeller asndan sonuna kadar yanl bir yaklamdr. Eer toplumlarn huzur ve refahndan bahsediyorsak, o taktirde uygulanacak olan programlar kapsayc olmak zorundadr. Toplumda hibir kesim kendisini dlanm hissetmemelidir. Atalarmzn ok basit bir ekilde ifade ettii biri yer biri bakar, kyamet ondan kopar tekerlemesinin ardndaki gerekler, kmsenemeyecek ve gz ard edilemeyecek ciddiyettedir. Bu anlamda, sanrm ncelikle iinde bulunduumuz dandik dzende, ekonomistlerin zihinlerinin askeri ablonlardan arndrlmas gerekmektedir. Uygulanan veya uygulanmas dnlen her trl ekonomik modelde toplumun her kesimi kendi yerini net olarak grebilmeli ve kendisine taktir edilen bu yerden de memnun olmaldr. Ekonomistler ise bu olay mteri memnuniyeti olarak grebilmeli ve akademik abalarnn bir salamas olarak alglamaldrlar. nk kendilerine para veren patronlarn memnuniyeti, herhangi bir akademik ya da analitik aba gerektirmez.

20

Teokratik Ekonomi 13.Mays.2001 inde bulunduumuz statkocu ekonomi, son modern dnemde yle bir anlaya girmitir ki artk bu anlay sadece teokrasi ile izah edilebilir. nk, gnmzde, bu anlayn ne bilimsel ne de sanatsal hi bir yaps kalmtr. Ekonominin tahrif edilmi mevcut temelleri, millete birer dogma olarak sunulmaktadr. Dolaysyla mevcut statkocu anlay ile ekonomi, izole olmu, kklerinden uzaklam ve karanlk bir aa girmitir. lk zamanlar gncel, politik ve siyasal olaylar ekonomik grlerle izah edilirken, imdiki ekonomistlerin bu problemlerden ok farkl olarak kendi oluturduklar teokratik erevede rettikleri yorum ve neriler, zm getirmekten uzak ve havada kalmaktadr. nsanla huzur ve refah getirecek bir anlaya sahip deildir. Bu teokratik ekonomi ierisindeki konu ve metotlar artk toplumun ok byk bir ksmn ilgilendirmemektedir. Bu anlay olaylara kendi teokratik mekanizmalar ierisinde bakmakta, gnmz problemlerinin tehisinde ve zmnde aciz kalmaktadr. Akademik olarak bu disiplinin adeta matematie boulmu olmas, onun teokratik ve dogmatik yapsn rtme gayretlerinden kaynaklanmaktadr. Tm dnyada ekonomi biliminin dersleri neredeyse standartlatrlm olmasna ramen, buralarda anlatlanlarn byk bir ounluu gerek hayatta doru deildir. rnein bir mhendislikte anlatlan bir inaat hesabn nerede uygularsanz uygulayn ayn sonucu alrsnz. Fakat gnmz ekonomisi iin bunu sylemek mmkn deildir. Gnmz teokratik anlaytaki ekonominin temel hedefi ve testi insann refahn artrmak deil insan bu teokratik anlayn kurban haline getirmektir. Dolaysyla da kalknmann nimetleri topluma yanstlmamakta ve byme hayat standartlarnda grlmemektedir. Ekonomik gsterge olarak da sadece ok rk bir mal haline getirilmi para ile yaplan milli muhasebe hesaplar gsterilmektedir. Bu hesaplarda ise kurban olarak kullanlan insan, sadece kurulu dzenin birka rakamn ifade eder! Mevcut anlay, en tartmal ekonomik varsaymlar bile birer teokratik dogma haline getirmitir. Bu varsaymlar sorgulamak ki bilimsel bir yaklamda ilk yaplacak almadr, bu teokratik ekonomik dzeni ykma gayretleri olarak grlmekte ve bir panik ile karlanmaktadr. Sosyal yardmlardan kesintiler yaplmas, borlanma, zelletirme hep bu dogmatik yaplanmann birer vazgeilmez unsurlardr. te bu erevede mevcut teokratik ekonomik dzenin azizleri, mabetleri, papazlar, zangolar, marlar ve ritelleri vardr. Bunlar her gnk sosyal hayatmzda eitli formlarda grmekteyiz. Bu erevede mevcut yaadmz olaylara bir kere daha yakndan bakn. Bu dogmatik anlay defalarca ekonomik krizlere yol amasna ramen her seferinde ve hala baka yol yok sloganlar ile insanlarn beyinlerini ykamaya ve onlar bu teokratik dzenin mritleri yapmaya gayret etmektedirler. Yine her seferinde ifade ettikleri sabredin, fedakarlk yapn, bu bizim son ansmz gibi ifadeler, nasl Ortodoks ve gaddar bir teokrasi ile kar karya olduumuzu gstermeye yeterli ifadelerdir. Ekonomiyi siyaset ve dier alanlardan daha da soyutlama gayretleri, bu teokratik hegemonyay daha da glendirme abalarndan ibarettir. Bugn siz, iinde bulunduumuz problemlere her trl zm retebilirsiniz. Ancak bu zmler mevcut teokratik ekonomik yapnn temellerini sorgulayarak ortaya konulursa, o zaman zihniyetiniz ve zmleriniz birer ifna edilmesi gereken eytani mefhumlar haline brndrlmektedir. Yine etrafnza ve medyadaki tartma konularna bir bakn. Hi dogmatik rgnn eletirisi, gerek alternatif gr ve farkl dnce formlar ifade edildiine rastladnz oldu mu? Rastlamadysanz bu bir tesadf olabilir mi? lla bu teokratik anlayn esaret kalplarnda dnmek zorunda deiliz. nk ekonomi, mevcut teokratik anlayn hayallerine terk edilemeyecek kadar nemlidir. Ekonomik ilikiler gereklerden uzak ve sadece varsaymlara dayal ekonomik analizlerde aranacak ilikiler deildir. Bu ilikiler ancak sosyal, kltre l, ahlaki ve siyasi olaylar ile birlikte izah edilebilir.

21

Kalitesizlik Gerei 15.Temmuz.2000 Bugnlerde iinde bulunduumuz dnemi tanmlarken kullanlan terimlerden biri de kalite a terimidir. Hem retimde hem de retim ynetiminde bu deyimin felsefi ifadesi Toplam Kalite Ynetimidir. Bu erevede birok akademik aratrma, kitap, rapor vb. gibi almalar bulmanz mmkndr. Bu tr almalar olduka eitici ve ufuk ac almalardr. Dahas, bu erevede nerilen birok metod ve sylenen birok zdeyi insanoluna ok eyler anlatr. rnein bunlardan bir tanesi: kalite ayrcalk deil bir HAKtr. Bu ok nemli ifade bence insanlarn zndeki safl ve insanoluna kar beslenen temiz duygular en ak bir biimde gsterir. O halde yaplacak ey her eyin kalitelisinin yaplmasdr. nk insanolu en kalitelisine layktr ve bu onun en doal hakkdr. Temiz gda almak, kullanl, salkl, ferah bir evde oturmak, iyi giyinmek ve temiz bir evreye sahip olmak insanolunun en doal hakkdr. Peki grnrde bizim byle kaliteli bir hayattan nasiplenmemize mani olabilecek bir gc var mdr? Hayr yoktur, AMA te bu son ama ile birok gerek ortaya konulur. O da kalitesizlik gereidir. Ekonomistlerin doal olarak syleyecei bir sz; elbette kalite, ancak onun da bir maliyeti olacaktr eklindedir. te, iin ierisine maliyet yani para yani borca dayal para sistemi girince aratrmac ve iletmecilerin btn temiz duygular, ekonomistlerin bilinsiz kirli sngeri ile bir rpda silinmektedir. nk bu dandik sistemde para, ancak borca dayal olarak retilmektedir ve kttr. Bu dandik sistemde kaliteli mal ve hizmet retmek demek ncelikle iki eyi ifade eder. Birincisi, elde edilen kaliteli rnn mrnn uzun vadeli olaca anlamna gelir. kincisi ise, uzun vadede yenilenecek olan o rnn finansman (yani borcu) ksa vadede geri deneceinden, fiyatlar hak etmedii ekilde fahi (ar, yksek) olacaktr. Bu durum ise bir kalite paradoksu yada kalitesizlik gerei ortaya koymaktadr. inde bulunduumuz dandik sistem, reticileri, ayakta kalabilmeleri iin, kalitesiz mal retmeye zorlamaktadr. Pazara ktmzda, etrafmzn kalitesiz ucuz mallarla dolduunu her zaman mahede etmekteyiz. Ancak belirli yerlerde belli bir snfn bu doal KALTE HAKKIndan istifade ettiini gryoruz. inde bulunduumuz dandik ekonomik sistem pazar bu tasnife doal olarak zorlamaktadr. Hastalk bu sistemin kendisindedir ve bu sistem mutlaka deimelidir. Dikkat edilirse bizim burada yaptmz, servet dmanl deil, iinde bulunduumuz dandik ekonomik sistemin bir yanllna iaret etmektir. O yanllk da borca dayal para sisteminin yanlldr. nsanolu dnnce kalitenin bir hak olduunu ortaya koyabilmektedir. Ancak bu durum dandik dzenin arkndan getikten sonra bir ayrcalk olarak ortaya kmakta ve bir kalitesizlik gerei sergilemektedir.

22

Ekonomik Demokrasi 15.Temmuz.2001 Demokrasi, en geni anlamda, halkn kendi kendini idare etmesi olarak tanmlanr. Kimilerine gre ise mahsuru en az olan ynetim biimidir. Halk kendi kendini idare edecei iin, toplumun ve ferdin aleyhine olan bir eyi yapmayaca varsaylr. nsan haklar ve zgrlkler konusunda olduka cmert davranmas beklenir. rnein, demokratik ynetimlerde insanlarn dnce zgrl vardr. Seyahat zgrl vardr. Serbest piyasada takdim edilen mal ve hizmetleri seerek tketme zgrl vardr. Demokratik ynetimlerde tm bu hak ve zgrlkler anayasal teminat altndadr. Ancak uygulamada birok sorunun var olduu herkese malumdur. Ben burada olayn ekonomik boyutuna dikkat ekmek istiyorum. Tm bu hak ve zgrlklerin bir bir yazlarak anayasal teminat altna alnmas, uygulamann garanti edilmesi anlamna gelmiyor. yle ki; siz vatandaa seyahat zgrl ver iyorsunuz ama seyahat edecek kadar bir gelir elde etmesi iin gerekli ortam oluturmuyorsunuz. Serbeste dnebilirsiniz diyorsunuz ama vatandan ne kitap alabilecek ne de dncelerini kada dkp teksir edebilecek paras yok. Vatandaa, pazardan istediin mal ve hizmeti tketebilirsin diyorsun ancak eline geen para ile vatanda zaruri ihtiyalarn bile alamyor. Brakn yoksulluk snrn, alk snr altnda yaam mcadelesi veriyor. te burada bir uygulama sorunu ile kar karya olduumuz net olarak ortaya kmaktadr. Sorun udur: Siz anayasal gvence altnda vermi olduunuz hak ve zgrlkleri ekonomik yaplanma neticesinde kullandrtmyorsunuz! Dolaysyla, verilen kanuni gvenceler laftan ibaret kalyor. O halde yaplmas gereken, her vatandan milli gelirden minimum bir pay almasnn da garanti edilmesidir. Hibir vatandan, ii yok diye, hak ve zgrlklerinin kstlanmamas gerekir. rnein lkemizdeki ekonomik kriz sebebiyle isiz says inanlmaz bir ekilde artmaktadr. Bunu, mevcut konjonktrde ak hapishaneye konulanlarn says olarak da grebiliriz. nk bu insanlarn hibir gelirleri olmayaca iin, anayasal teminat altndaki btn haklar kstlanm olacaktr. Paras olmad iin herhangi bir yere gidemeyecek, istedii mal tketemeyecek, topluma bir katks olmayacaktr. Halbuki bu insan isiz kald zaman, milli gelirden belli bir pay alsa temel hak ve hrriyetleri kstlanmam olur. Ayn zamanda bu bir efektif talep oluturaca iin ekonomik canlla da pozitif katk yapm olacaktr. te bu tr temel bir mahsuru gidemek iin, sadece demokrasi deil ekonomik demokrasi olmas gerekiyor. Bylelikle, kanunen teminat altna alnan hak ve zgrlkler, ekonomik adan yok edilmemi ya da kstlanmam olur.

23

Yeni Ekonomi mi? 9.Nisan.2000 Ekonomi deyince herkesin aklna ayn ey gelmez. Bu terim dnyann her yerinde farkl aksanlarla da olsa ayn ekilde (fonetik olarak) kullanlr. Herhangi bir kiinin bu terimi kullandktan sonra, tam olarak neyi anlatmaya alt, bundan sonra gelen izahatlarndan anlalr. Ekonomide (ben burada en geni anlamn seiyorum) terminoloji ve teori/kanun enflasyonu yaanr. Bunlarn byk bir ounluu (eskilerin deyimiyle kahir ekseriyeti) kantlanmam ve hibir zaman da kantlanamayacak olan teorilerdir. nk bunlar pozitif bilimlerdeki gibi teste tabi deildirler. Ekonomistler de yetenekli insanlardr. Bir olaydan krk trl teori karabilirler. Krk birincisini ise ok olur diye sylemezler. Bu erevede, tam olarak burada sylediklerimi yanstmasa da son sralarda ilgin bir terminolojik tartma yaanyor. Eski Ekonomi - Yeni Ekonomi tartmas. Eminim bizim ekonomistlerimizin de bu konuda syleyecek ok eyi vardr ama ben konuyu k ve akabindeki tartmalar ile ksa ca ortaya koymak istiyorum. Sper Sal diye de anlan 7 Mart gn, Dow Jones indeksi 374 puanlk bir dal yapt. Kk ve orta lekli yatrmcda bir panik yaanmamas iin finans medyasnn uzmanlar bunu yatrmc eski ekonomiden yeni ekonomiye kayyor yorumu ile izah etti. Yeni ekonomi, internet, biliim teknolojileri vb. gibi (Nasdaqda ilem gren) sahalar ile izah edilirken, eski ekonomiye, enerji ve dier fiziksel maliyetlere baml olan retim sahalar kald. te, yorum enflasyonu da bundan sonra ykselmeye balad. Sper Salda yaanan daln yzde 31inin Proctor & Gamblen gelirlerindeki gerilemeden kaynakland syleniyor. Buna en byk sebep olarak da enerji ve hammadde fiyatlarndaki artlar gsteriliyor. Aslnda, bu fiyat artlarna dikkat ekilmesi gerekirken, ksa vadeli yorumlar ile yatrmc ynlendirilmeye allyor. Adeta onlara deniliyor ki: yeni ekonomi diye tanmladmz sahalarda yzde 30-40 kazanmak varken, ne diye Proctor & Gamble veya General Elektrik gibi eski ek onomiler ile ilgileniyorsunuz? Bu yorumlarn yada ayrmn tam da dev medya irketleri ile internet irketlerinin birlemesinden sonra yaplmas ok ilgin bir tesadf deil mi? Yoksa, bizde olduu gibi, orada da medyann yardmyla borsa harman m kaldrlyor? Arada da ekonomi literatr tesadfen yeni terminolojiler ile tanm oluyor. Fakat ben, buna inanmak istemiyorum. Sadece bizim gibi az gelimi lkelerde olur bu tr eyler. Sadece bizde baz ekonomistlerin kalemlerinin mrekkebi borsada doldurulur, deil mi? Tabi bu arada yeni - eski ekonomi tartmas sryor. 19 Mart London Sunday Timesda yazan Alexander, bu ayrmn, dnyada gelien finansal krizi grmemezlikten gelerek suni olarak retilmi olabileceinden bahsediyor. Bu tartmalara en ilgin cevap ve bence noktay koyan cevap ise Neue Zrcher Zeitungdan, yeni ekonomi diye bir ey yok balkl yaz ile geldi. zetle unlar syleniyor. Mikro ilemcilerin gelimesiyle yepyeni bir dneme giriyoruz. Bu bilgisayar destekli retimin hakim olduu ve mikro ilemcilerin arln daha da arttraca bir dnemdir. Ancak bu dnemde mevcut ekonomik sorunlarmzn tamamen ortadan kalkaca iddias mesnetsizdir. Aslnda sanal ekonomik yaplanmann kendisine ait bir deeri yoktur. Bu, insanlar paylatka deerlenen bir yapdr. Adeta insanlarn ortak olarak bir eyi paylamalarndan doan sanal bir yap ve bu yapnn fiziksel ifadesi: para. Peki byle bir yapnn arlk merkezi nedir? nsan mdr, enerji midir, yoksa baka bir ey mi?

24

nsan Haklar ve Ekonomi 17.Haziran.2000 Yeni bir dneme girdiimiz u zamanda hemen hemen her ey yeni batan yorumlanr olmutur. Bu yeni yorumlar erevesinde birok yeni stratejiler retilmektedir. phesiz bu dneme damgasn vuran en nemli olay ise globalleme dier bir ifade ile kreselleme srecidir. Bu srecin dikkatli tahlil edilip takip edilmesi gerekmektedir. Basnda baz kelerde kan yazlarda (zellikle ekonomi balamnda) yanl bir deerlendirme yapldna ahit oluyoruz. Globallemeye adeta bir kalknma stratejisi gibi baklmaktadr ki bu olduka yanl bir bak asdr. Globalleme bir sretir ve bu enformasyon anda doal olarak yaanan bir sretir. nemli olan yaanan bu sre ve sonras iin sizlerin nasl bir strateji gelitireceinizdir. u anda bu srele neredeyse zdeletirilmi olan, uluslararas irketlerin oluturduu bir kapitalizm anaforu var. lkelerin bamszlklarn bile hesaba katmadan vahi kapitalist mantkla hareket eden bu uluslararas irketler ve yasalar (tahkim yasas gibi) olduka byk tepkiler almaktadr. Bu tepkiler dorudur. Ancak bu tepkileri, vahi kapitalizm mantna kar olan tepkiler olarak grmek lazmdr. Ne var ki lkemizde, her trl gelimeyi zoraki iki kalptan birine sokma hastal var. Bu en kaba ifadesiyle, tek eksenli, sol-sa kalbdr. O iki kalptan birine girdi mi tamam. Ondan sonra klielemi laflar ve baygnlk veren tartmalar balyor. Halbuki iinde bulunduumuz sre bu enstrmanlar ile izah edilemeyecek kadar kapsaml bir sretir. B u sre ve sonras iin her alanda olabilecek taktik ve stratejik gelimeler bilekeleriyle birlikte tartlmaldr. rnein bu srecin, nmze doal olarak getirdii bir olay da insan haklar ve medeniyetler aras diyalogtur. Bu balamda nmzdeki yzyln, Medeniyetler Aras Diyalog ve nsan Haklar Yzyl olaca savunulmaktadr. nk, bilimsel ve teknolojik gelimeler nda gittike klen dnyamzda insanlar birbirlerini daha yakndan tanmak istemektedirler. Bar ierisinde yaamak istemekt edirler. Daha adil bir dzen istemektedirler. Yine insanlar dnyann herhangi bir yerinde olan felaketlerden etkilenmekte, zulmler karsnda tepki gsterebilmekte ve grd gzel bir gelimeyi de kendisi/kendi toplumu iin isteyebilmektedir. Artk insanlar televizyonda Marsa nasl ulaldn hayranlklar izlerken sorduu ilk soru acaba Marsda ne var? sorusu deildir. nk uzmanlar ne var olabileceini yaklak olarak syleyebilmektedirler. Ancak sorulan ilk soru buraya ulaabilen insanlk, neden Afrikadaki alara ulaamyor? sorusudur. Akabinde de maalesef lkemizde yle sorular da gelebilmektedir: Acaba Diyarbakr m daha uzak, yoksa Afrika m? veya Uurun yada Tayfunun televizyonda ulat fakir fukara bize ne kadar uzakta yaamaktadr?. te tm bunlar insan ve onun haklarn, meselelerin merkezine koyuyor. Birincil ncelikle ve acilen halledilmesi gereken meseleler olarak ortaya karyor. Ancak, bu konunun bayraktarlnn yapld Batda, bu konu yeterince halledilebilmi midir? Bu konuyu gndeme getirenler ne kadar samimidirler? Bu konuda ne kadar samimi olunduu, son 50 ylda ne kadar ilerleme kaydedildiine baklarak llebilir kanaatindeyim. Son elli ylda, ekonomik projelerde salanan ilerlemelere nazaran, insan haklar ile ilgili yaplanlar neredeyse bir hi mesabesinde kalmaktadr. ok uzun yllara dayanan dmanlklar ve arpk anlaylar ise krklenmi, adeta ideolojilerin ayakta durmas iin bir destek unsuru olarak kullanlmtr. Ne yazk ki bu durum, sz konusu konulara sfrdan deil eksi seviyelerden balanldnn bir gstergesidir. Ancak bu gsterge, konunun nceliini, aciliyetini ve nemini hibir ekilde ortadan kaldrmamaktadr.

25

Dorudan Ekonomi 18.Haziran.2000 Medeniyetler aras diyalog, daha iyi bir dnya iin, insanlara gerekli bir eydir. nsanlar birbirlerini barl erevelerde tanmak ve birlikte yaamann evrensel koullarn ortaya koymak istiyor. Dnya nimetlerinden ortak ve adil bir ekilde pay almak istiyor. Smrnn her trlsne kar birlikte mcadele vermek istiyor. te tam bu balamda birilerinin bu iki olay, adeta saptrr gibi, ynlendirme gayretlerini grmekteyiz. Bu gayretlerden biri diyalou, medeniyetler aras diyalog gibi deil de etnik gruplar aras diyalog gibi ortaya koyma gayretidir. Bu iki olay hem anlam hem de ama bakmndan olduka farkl olaylardr. Bununla birlikte kar tarafn errinden emin olmak iin diyalog yapma dncesi de ok yanl bir hareket noktasdr. Bu ayn zamanda, bu ekilde hareket edenlerin kendi dncelerine gvenemediklerinin bir gstergesidir. Artk, gnmz ideolojileri hala kendilerine dman aryorlarsa insan haklar nndeki engelleri grmelidirler. Bunun da tesinde bir ultra-dman aranyorsa, ferdin ahsi karakterlerinin gelimesinin nndeki engeller grlmelidir. kinci saptrma ise, artlar deise bile ekonomi kurallarnn deimeyecei iddiasdr. Mevcut ekonomik anlayn adeta tabulatrlmas olay ile kar karyayz. Ne ilgintir ki her zaman arz ve talep dengesinden bahsedenlerin, bugn insanln daha adil bir ekonomik anlay ve blm talepi karsndaki arz, bu konularn konuulmamas isteidir. Tabi ki bu istek, nimetlerin mevcut paylamndaki memnuniyeti gstermektedir. stenmektedir ki her ey konuulsun ama e konomideki mevcut dengesiz blm ve smr konuulmasn. Halbuki iinde bulunduumuz srete bu konular istense de istenmese de konuulup tartlacaktr. Burada nemli olan konuanlarn ve tartanlarn kullanaca usul ve sluptur. Artk ok ey deitiinin net olarak anlalmas zaman oktan gelmitir. Gemi yazlarmda da her zaman belirttiim gibi ekonomi bir bilim deildir. Hibir bilimsel iddias da yoktur. Bu sahada ortaya konulan kurallar gzleme ve ngrye dayanr. Ancak bu kurallarn, hi b ir zaman, uygulanmadan nce test edilebilmesi mmkn deildir. Bu adeta kara sanat gibi bir eydir. Nasreddin Hocann lme Teorisi misali, birilerinin efendim bu kurallarn tersinin ispati gerekir demesi, ite bu kede sylenilenlerin doruluunun bir delilidir. Modern ekonomi-politiin temelleri, sanayi devrimi ile birlikte atlmaya balanmtr. O zamandan bu yana ortaya konulan birok prensibe, bugnlerde teorem yada kanun denilir olmutur. kinci Dnya Savandan sonra ise, kazananlarn ortaya kard blm artk bugn kabul edilebilir bir blm olmaktan ok uzaktr. zellikle hemen hemen her yerde yerletirilen modern para sistemi bugn insanolunun refahna hizmet etmemektedir. Artk gnmz bilgisayar teknolojisiyle ilenen bilginin (data anlamnda) yannda en geni ktphaneler bile ok kk kalmaktadr. Neden bu kadar byk bir imkan ekonominin hizmetinde dorudan kullanlmasn? Bugn lkemizdeki btn insanlar bilgisayara kaydedilip, onlarn ekonomik durumu grup grup ok rahat takip edilebilir. O taktirde birok eriler, katsaylar, kurallar devre d kalacaktr. nsana hizmet eden dorudan ekonomi sz konusu olacaktr. 1995 ylnda bu son diye yaplan ancak bu yl yine yaplacak olan nfus saymnda bu konular da dikkate alnmaldr! Neticede insan temel alan bir ekonomik sistem iin ok radikal zmler ok rahat retilebilir. Yeter ki insann refahn temel alan doru admlar atlsn. Sahip olunan teknolojiler bu ynde daha etkin kullanlsn. Tabi ki bu taktirde birok ekonomik teori artlarn gerei olarak rafa kaldrlacaktr. nsani temel almadan sama sapan teoriler ve zmler reten birok ekonomist te isiz kalacaktr. Ama halkn daha mreffeh olmas iin ve adil bir blm iin daha doru admlar atlm olacaktr.

26

Eitsizlik Yanls Ekonomik Stratejiler 10.Eyll.2000 Bugn dnyada bir ekonomik kalknmann ne kadar adil ve eitliki olduu u drt faktr tarafndan tespit edilmektedir. Bunlardan birincisi teknoloji edinme hzdr. Bu ayn zamanda eitim sisteminin ierii ve ticaret politikalaryla da dorudan ilgili olup neticede toplumun teknoloji karsndaki tavrn belirler. kincisi lkede var olan tasarruf ve yatrmn seviyesidir. nc faktr, i dnyasna ve bireysel abalara sunulan tevik ve desteklerin seviyesidir. nk bu gibi geni tabanl kalknma harekatnda giriimcilik ruhunu ve insiyatifi yreklendirmek gerekmektedir. Drdnc faktr, insanlarn eitim, salk ve dier sosyal servislere eriimini salamak zere yaplan devlet mdahalesinin seviyesidir. te bu temel drt faktrn eitli oranlardaki bileimi, bir lkedeki fakirlik ve gelir dalmndaki adaletsizlikleri aklayabilir. nk fakirlik, eitsizlik ve kalknma arasnda hassas olarak takip edilmesi gereken direkt bir iliki vardr. Bugn, bu drt faktrn lkemizdeki durumunu deerlendirip genel ekonomik gidiatmz yorumlamak yerine, tm bunlarla ilgili yanl ve sakat bir yaklam tehir etmek istiyorum. Bugn lkemizde uygulanan ekonomik politikalar ile maalesef bilinli olarak eitsizliin arttrlmas gerektii savunulmaktadr. Dier bir ifade ile, maalesef, uygulanan ekonomik politikalar bilinli olarak fakirliin arttrlmasn dourmaktadr. in daha da ilgin yn, bu politikalarn bymeyi arttrmak iin bilinli olara k takip ediliyor olmasdr. lkemizde bilinli olarak takip edilen hastalkl ve sakat strateji udur: nce zenginlerin daha da zenginlemesi ynnde politikalar uygulanr. nk zenginler daha ok tasarruf ve dolaysyla da daha ok yatrm yapar. Neticede, bu sayede elde edilecek yksek gelir, belli bir zaman sonra toplumun fakir katmanlarna geri dner. Bu strateji erevesinde doal olarak bir alma dnemi savunulmaktadr. Bu dnemde sabrla zenginlerin daha da zengin olmas, yani tasarruflarnn artmas beklenir. Artan eitsizlik ve adaletsizlie gz yumulur. Belli bir dnem sonra ise verme dnemi balar. Bu dnemde ise tasarruflar artan zenginler, yatrm yapmaya balarlar. Bylelikle alnanlar fakirlere geri verilmeye balanm olur. Eitsizl ik de zamanla kapatlm olur. Bu senaryoya gre nce zenginler kurtulur, daha sonra kurtulan bu zenginler geri dnp fakirlere kurtarc ellerini uzatrlar (!). Halbuki, dnyada, bu sakat mantn geerli olduunu gsterir bir tek rnek yoktur. nk ek onomik kalknma ve eitsizlik arasnda belirgin bir al-veri yoktur. Aksine, daha eitliki gelir dalmna ynelik ekonomik politikalar ile daha baarl ve hzl byme gerekletirilmitir. Bu eitsizlii krkleyen hasta yaklam neticede birok kt sonular da beraberinde getirmektedir. ncelikle eit olmayan dalm atmay krklemektedir. atma ise ekonomik kalknmay engelleyen bir faktrdr. Dahas, eitsizlik taraftarlarnn dnd gibi, daha da zenginleenler tasarruflarn kendi lkelerinde yatrma dntrememektedirler. Gvensiz ortam nedeniyle siyasi karklk kacandan korkup, sermayelerini lke dna karmaktadrlar. Netice itibaryla, rant aray ierisinde olan kk bir elit tabaka tarafndan ele geirilen devlet kurumlar kmeye mahkum olur. Bu elit gruplar kamu harcamalar iin gereken kaynaklar yaratacak vergi dzenlemelerinden de kaarak, mali krize sebep olurlar. Bu krizin neticesinde de, bymeyi ve yoksulluun nlenmesini salayacak temel kamu yatrmlar yaplamaz. Sz konusu hasta mantk terk edilmezse, lke hzla felakete ve atmalara doru srklenir gider.

27

retilen refah nasl bltreceiz? 22.Ocak.2000 Ekonomide esas sorunun retimde deil tketimde olduunu eitli vesilelerle birok kez belirtmitim. imdi bu konuya deiik bir adan biraz daha deinmek istiyorum. Bugnk teknolojik imkanlar erevesinde artk neyi, nasl ve ne miktarda reteceimizi biliyoruz. kinci dnya savandan bu yana sz konusu teknolojik imkanlar hzla gelimi ve bugnk neredeyse inanlmaz seviyesine gelmi ve hala da gelimektedir. Gnmzde kmlatif bilgi, teknoloji ve az miktardaki emek ile eskisinden ok daha fazla retim yapabiliyoruz. Bugn artk retim yapabilmek iin eskisi kadar emee ve alana ihtiya duymuyoruz. Peki o zaman retilen refah nasl bltreceiz? Blm ve deer lme almalar eski Yunanllara kadar uzanr. Yakn gemi diyebileceimiz 18. yzyln ikinci yarsndan itibaren ise bu almalar yazl yani kayd olarak gnmze kadar uzanr. Daha bundan 20 yl ncesine kadar bu blmn serbest piyasa koullarnda olumasn (kapitalizm) savunanlar ile tepeden merkezi olarak retimin bltrlmesini (komnizm) savunanlar arasnda mthi bir mcadele yaanyordu. Birde bunlarn arasnda blmn hakka ve adalete uygun yaplmasn savunanlar vard ki sesleri o gnn koullarnda biraz ksk kyordu. Lakin geen zaman ve gerekletirilen mthi ilerlemeler ne Adam Smithin Serbest Piyasasn, ne David Ricardonun Msr Modelini, ne Karl Marksn Artk Deer Teorisini, nede dierlerini brakt. Ancak bu tartmalarn zn oluturan soru hala cevap bekliyor: retilen refah nasl bltreceiz? te bugnk mcadelelerin ekseni bu soruya verilen cevaba gre deimektedir. En ka ba ifadeler ile lkemizde bu cevab ikiye ayrrsak bunlar u ekilde yazmamz doru olur: (1) Mevcut dzen en iyi dzendir. Ufak tefek aksayan yanlar varsa tamir ederiz (2) Mevcut dzen artk ne yama tutuyor nede tamir kaldryor. Bu dzen adil blm esas alan bir yeni dzen ile deitirilmelidir Bugn mevcut dzeni savunanlar Cumhuriyetten bu yana hibir teknolojik yenilik olmad ve anlaylar deimedi, o halde retilen refahn blm niye deitirilsin ki? diyenlerdir. Bunlar bu zamana kad ar mevcut dzende, gmrk duvarlar ile, vergi muafiyetleri ile, haksz tevikler ile, ok ucuz krediler ile, haksz rekabet ortamlar ile, adam kayrc politikalar ile, imtiyaz szlemeleri ile, ailecilik/yeencilik ile korunanlar ve bunlarn oluturduu rant hacminden istifade edenlerdir. Daha nce anlatm olduum Borca Dayal Para (BDP) Sistemi ile de bu kesim, saltanatlarn pekitirerek srdrmekte ve srdrmek istemektedirler. Bu tartma ekseninin dier yannda yeni dzen isteyenler ise, herkesin bu memlekette retilen refahtan insan onuruna yakr bir pay almasn savunanlardr. Bunlar diyorlar ki: ekonomik politika ve tercihler birilerinin dayatmasyla deil, fert fert insanlarn ihtiyalarnn giderilmesi ynnde belirlenmelidir. Yeni Dzende milli istatistiklerin iyiletirilmesi deil, tek tek insanlarn refahnn iyiletirilmesi hedef olarak alnmaldr. nsanlar paras var veya yok diye kategorize edilmemeli bizzat var olduu iin retimden minimum geim pay (temel pay) alabilmelidir. Dnn bir kere, insann olmad yerde ne rant olur, ne retim/tketim ne de ekonomi. te tm bunlar insanlarn toplu olarak yaamas ile elde ediliyorsa, o halde bu toplu olmaya var olarak katkda bulunan her insan neden retimden pay alamasn ki? Tm bu konularn neredeyse tamam teknik konulardr. Ancak mevcut ekonomik dzenden hile mekanizmalar ile mstefid olanlar bu mcadelelere zaman zaman baka klflar geirerek halkn kafasn kartrmakta ve kurulu dzenlerini devam ettirmeye almaktadrlar. in zndeki soru ise her gn 65 milyon insan tarafndan sorulmaya devam etmektedir. Bu sorular toplu olarak dile getirildii anlarda ise kafa kartrc klf olaylar ortaya kmaktadr. Lakin sanmayn ki soru yok oluyor, hayr, o varln srdrmeye devam ediyor: retilen refah nasl bltreceiz?

28

BLM 2 BORCA DAYALI PARA SSTEM

29

Solomonun Serveni (I) 1.Nisan.2000 Bu kede para, para sistemi, parann ne olduu ve ne olmas gerektii hakknda bir ok yaz kaleme aldk. Bundan sonra da almaya devam edeceiz. Bugn sizlere bu erevede birok hisse alnabilecek bir kssa anlatmak istiyorum. ok gelimi ve byk bir irkette Solomon isminde bir memur varm. Solomon kendi halinde, kibar, sessiz, sakin ve drst bir insanm. inden evine, evinden iine giden, sidk-i selamet ile alan, i arkadalar ve yneticileri tarafndan beenilen ve takdir edilen bir memurmu. Kimsenin eksiine fazlasna karmaz ve herkesle iyi geinirmi. Bir gn i arkadalarndan smet, elinde bir tomar parayla Solomona gelerek onlar emaneten belli bir mddet tutmasn istemi. smet, bu paralara karlk ondan sadece kk bir kada, smetin bende emaneten u kadar paras vardr diye bir ibare yazp imzalamasn istemi. Solomon da kabul edip smetin dediini aynen yapm. smetin bu yaptn renen bir baka arkada da ayni ekilde Solomona gelerek bir miktar paray emaneten brakm ve o da kk bir kada bu not, u kadar paraya karlk verilmitir diye bir ibare yazmasn istemi. Solomon onu da aynen yapm. Bu byle devam ederken, kendisine para brakan kiilerin emanet ettikleri sreler gemesine karlk paralarn geri almaya gelmediklerini grm. lk planda bundan telaa kaplsa da, souk kanllkla olay aratrdnda, o yredeki insanlarn byk miktarlardaki paray yanlarnda tayacaklarna, kendisinin verdii notlar tayarak birbirleri arasnda kullandklarn anlam. Bu yaplan ilemlerde herhangi bir beis grmemi. nk verdii notlara karlk elinde paralar mevcutmu ve kim verdii bir notu getirirse, notun iaret ettii paray o kiiye veririm diye dnm. Zamanla Solomona belli srelerle emanet braklan paralarn miktar artarken gnn birinden kendisini tanyan bir baka arkada ondan bor istemeye gelmi. Solomon da kendisinde para olmadn sadece emanet para bulunduunu syleyerek arkadan reddetmi. Solomonun yazp verdii notlarn, piyasada para gibi kullanldn bilen arkada, o zaman bu not u kadar paraya karlk verilmitir diye kk bir yaz yazp kendisine vermesini istemi. Aslnda bu tr notu sadece, belirtilen miktardaki paray getirip kendisine emanet brakan kiilere veren Solomon, arkadann srarc tavrna kar biraz dnmek iin zaman istemi. Solomon elimde nasl olsa bol miktarda nakit para var ve ok az sayda insan verdiim notu geri getirip parasn alyor. Hem hepside ayn anda gelip parasn isteyecek deil ya diye dnerek arkadan arm ve ona bor istedii miktara karlk sanki kendisine o kadar para emanet edilmi g ibi bu not u kadar para karl verilmitir diye kk bir kada yaz yazp vermi. Belli bir mddet yapt hile aa kar diye tedirgin olsa da zamanla kimsenin bu konuyla ilgilenmediini ve her eyin eskisi gibi devam ettiini fark etmi. Bundan sonra Solomon biraz daha cesaretle, bor isteyenlere de sanki onlar istedikleri bor kadar para emanet etmiler gibi bu not u kadar paraya karlk verilmitir ibaresi bulunan kk yazlar vermeye balam. Tabi bu bor isteyenlerden kimisine, kendisinde emanet bulunan asil paray verse de verdiinin kahir ekseriyetini o kk yazlar oluturmu. Bir kck yaz ile olmayan bir miktar paray var ettiinin bilincinde olan Solomon, zamanla inanlmaz miktarlarda para kazandnn farkna varm. Ama bu kazanc bydke, yaptm hile aa kar da mahvolurum korkusu da gnlnde bymeye balam. Gnn birinde elinde fiziksel emanet olarak var olan paralara karlk, kendisinin bende paras vardr diye yazd notlarn toplamnn o miktarn yaklak yirmi katna ulatn gren Solomon, yapt ie devam etse de korkusuna dayanamaz olmu. nk herkes elinde Solomonun verdii katla gelip emanetteki paralarn geri almak istese, gelenlerin ancak yirmide birinin bu istekleri yerine getirilebilecekt ir. Bu taktirde Solomonun yapt hile aa kacak ve ceza olarak gelenler belki de kendisinin canna kastedeceklerdir.

30

Solomonun Serveni (II) 2.Nisan.2000 Solomon, yapt hilenin bilincinde olarak korku iinde yaamaya balam. Yapt hileyi kim seye anlatamyor ve birgn mutlaka bu hilem aa karlr ve beni mahvederler dncesi iini kemirip duruyormu. Geceleri rahat uyuyamayan Solomonun ailesi onun bu haline ok zlyor ama ne olduunu da pek anlayamyorlarm. Bu strese daha fazla dayanamayan Solomon sonunda ailecek mensub olduklar cemiyetin Bilgesine gidip danmaya karar vermi. Bilgenin huzuruna giden Solomon gerekli ritelleri yaptktan sonra kendisine durumu bir bir anlatmaya balam. inde bulunduu hileli mekanizmay ve tm korkularn detaylaryla birlikte anlatvermi. Anlatlanlar dikkatle dinleyen Bilge bir mddet dnp kendisine u tavsiyelerde bulunmu. Bilge, yava yava Evladm Solomon, grnen odur ki byk bir mekanizma kurmusun ve insanlara yardim ediyorsun demi. Devamla, ancak bu yaptn hile ok ak ve yakalanman mukadderdir. Lakin kurduun mekanizma cemiyetimizin menfaatinedir demi. Bu mekanizmann ok ciddi bir ekilde korunmas gerektiini belirten Bilge, Solomondan unlar yapmasn istemi. ncelikle yapt ie kutsal ve mistik bir hava kazandrmasn istemi. Akabinde, evresindeki insanlara yapt iin gayet doal bir i olduunu ve ancak o ekilde yaplabileceini inandrmasn istemi. Son olarak da elindeki g ile o blgedeki kamuoyuna sahip olmasn ve onlar srekli baka eylerle megul etmesini istemi. Bu tavsiyeler erevesinde Solomon hemen ie koyulmu. ncelikle kendisinin ok hayrl ve nemli bir i yapt fsltsn yaymaya balam. Yine mmkn mertebe herkesin emanetleri hatrna kendisini iyi korumas gereini yaym. Daha sonra kendisine yakn baz bilim adamlarna konuyu deiik bir ekilde ifade ederek, onlardan belli bir cret karlnda kitap yazmalarn istemi. Bilgenin tavsiyeleri dorultusunda son olarak da o civarda etkili olan gazeteleri satn alm. Yaplan btn bu almalar neticesinde, insanlar zamanla Solomonun hileli mekanizmasn kutsallatrp bamszlatrmlar. nsanlar hileli mekanizmay deil, o mekanizmann rettii para ve kk katlar n (notlarn) piyasada dolam hz ve muhtemel etkilerini konuur olmular. Bu ekilde Solomonun hilesi basit bir kamuoyu taktiiyle gzlerden uzak, kutsal bir keye ekilmi. Ayn zamanda Solomon, sahip olduu medya sayesinde kamuoyunu srekli kendi arzu ve emelleri dorultusunda megul etmi. Toplumda kendi kontrol dnda kabilecek her trl yenilii ve gelimeyi, aleyhine olur korkusuyla hemen datyormu. Gn getike Solomonun medyas, iinde bulunduklar mekanizmann hilesinden habersiz olarak , sistemin ylmaz savunucular haline gelmiler. Lakin ne yaparlarsa yapsnlar iinde bulunduklar toplumun huzur ve barn temin edememiler. Solomon ise sahnenin gerisinde tedirgin ve gergin bir ekilde olaylar izliyormu. Her ne kadar yapt hileyi geici olarak saklayabildi ise de yreinden bir gn anlalacak korkusunu hibir zaman atamam: Bir gn anlalacak ve ben helak olacam.

31

Borca Dayal Para Sistemi 8.Ocak.2000 Borca, dier bir deyimle faize dayal para sistemi, Batnn 1970li yllarn bandan itibaren tecrbe etmeden kullanmaya balad para sistemidir. Bundan nce Bat mala dayal para sistemi kullanyordu ve geerli olan mal altn idi. Bu ifadelerimizden altna dn anlalmasn, sadece konuyu anlatmak iin bunlar dile getiriyoruz. Amerikada, zamannda baslan tm dolarlara karlk olacak kadar altn olmad iin Bakan Nixon altn penceresini 1971 ylnda kapatt ve neticede faize/borca dayal sistem otomatik olarak hkm srmeye balad. Baty bu gibi konularda taklit etmede mahir olan bizler, bu sistemi hi sorgulamadan aldk ve uygulamaya baladk. Bunun neticesinde uzunca bir sredir yksek enflasyon ve muazzam bir bor yk altnda yaatlyoruz. Yaam standartlarmz her geen gn geriliyor. Yatrmlar azalyor, isizlik artyor. Gelir blmndeki dengesizlikler gn be gn artyor. Milli deerlerimiz para yada paraszlk uruna yok ediliyor. Peki borca dayal para sistemi nasl alyor? inde bulunduumuz borca dayal para sisteminde ekonominin canlanmas yani yatrmlarn artmas, isizliin azaltlmas ve yaam standartlarnn ykseltilmesi iin faiz oranlarnn drlmesi gerekir. Bu taktirde kabul edilir ki faiz oranlar derse daha fazla insan harcama veya yatrm iin kredi kullanabilir. te borca dayal para sisteminin btn esprisi budur. Lakin burada ok sama olup sorgulanmas gereken udur: Ekonominin gelimesi iin neden insanlar borlanmak (faizle kredi almak) zorunda olsunlar yada borlular daha da fazla bor yk altna girsinler? te benim daha nce sisteme entegre edilmi faizden kastm bu sorgulamann temelini oluturmaktadr. Kald ki bu bahsettiimiz olay, iinde bulunduumuz bu sistemin zelliklerinden sadece biridir. Yine bu mevcut sistemde borlanma ve harcamalarn artmasnn (belli bir doyuma ulamasnn) neticesi yksek enflasyon basks olarak ortaya kacaktr. te bu enflasyon basksnn ykselmesi ile borlanmann azaltlmas iin sistem faiz oranlarn tekrar ykseltmeye balayacaktr. Faiz oranlarnn tekrar ykselmesi ile piyasadaki para miktarnda bir azalma olacak ve bu azalma enflasyon zerindeki basky hafifletecektir. Bunun dier bir sonucu da, borlularn dier harcama kalemlerinin azalmas olarak ortaya kacaktr. Bu azalma da neticede yaam standartlarnn dmesine vesile olacaktr. Neticede bu tr bir politika uygulamann net getirisi ekonomik faaliyetlerin daralmas ve isizliin artmas olarak ortaya kacaktr. Tabi bunlarn sosyal ve siyasi faturalar daha da ar olacaktr. Borca dayal para sisteminin dier bir zellii de udur: Artan ekonomik faaliyetleri desteklemek iin piyasadaki para miktarnn arttrlmas, mutlaka ve mutlaka bor ykn de arttrr. Bankalarn piyasaya kullandrdklar kredi miktarnn artmas, piyasadaki para arznn artmas demektir. Piyasada borlananlarn belli bir doyuma ulamas ile yani ok az sayda borlanmak isteyen insan kalmas ile borca dayal para sistemi u ikilem ile kar karya kalr: ekonomiyi bytmek iin kredi kullanmn arttramaz nk enflasyon basksndan korkar. Ayn konumda da kalamaz nk halktan korkar. Ayn konumda kalrsa ihtiyalardan kaynaklanan talepleri karlayamaz. Dolaysyla domuz kapan gibi kendi kendini kilitlemi olur. te mevcut politikalar ile varlmaya allan yer budur. inde bulunduumuz bu durumun daha iyi anlalabilmesi iin bankaclk sistemi ve tarihi geliimi ile merkez bankaclnn da iyi tahlil edilmesi gerekir. O taktirde bu hile rejimi daha da net olarak grlebilecektir. Halbuki iinde bulunduumuz ama bulunmak zorunda olmadmz bu sistemi deitirebiliriz. Hem de halkta hibir sosyal rahatszla sebep olmadan deitirebiliriz. Daha iyi yaamak, ekonomik nmz ve mrmz grebilmek hepimizin hakk. Ancak gcn paradan alan rantiye buna bir mddet daha direnecektir taki gerek gcn aln teri yani emek gc olduu anlalncaya kadar. nk insana ancak almasnn karl vardr.

32

Modern Bankacln Hileli Temelleri 29.Ocak.2000 u sralarda bankaclk kanununda bir dizi yeni dzenlemeler yaplyor. Bu erevede de birok bankann izlendii ve skntya girebilecei belirtiliyor. Yaplan yeni dzenlemelerin ise, yapsal reformlarn bir paras olduu ve bankaclk sistemimizi glendirecei ifade ediliyor. Burada, ne tr deiikliklerin nii n yapldn tartmaktan ziyade, iin z hakknda yazmann daha doru olaca kanaatindeyim. Bu sebeple temelde bankaclk ne tr bir sistemdir ve nasl alr sorusunun cevabn aramak ile ie balayalm. Bankaclk bize, birok eyde olduu gibi, Batdan hazr paket halinde geldii iin ncelikle bunun Batdaki temellerine bakmak faydal olacaktr. Modern anlamda bankaclk Batda 17. yzylda kendisini gsterir. Her ne kadar ok eski tarihlerde banka olarak tanmlanabilecek eitli almalar yaplm olsa da sistematik ve kurumsal olarak nmze gelen ilk Bat bankas ngiltere Bankasdr. Bu kurumu oluturan sebepleri incelediimizde ise enteresan bir olaylar zinciri ile kar karya geliyoruz. ngilterede devlet/kraliyet Kral William savalar (1688-1697) sebebiyle parasal adan olduka byk skntlara girer. Onca harbi finanse etmek kolay deildir. Hazine tamamen boalm ve ar bir bor yk altna girilmitir. te tam bu ciddi parasal skntlar ortasnda iken bir grup finansr devlete byk miktarda bor para vermeyi teklif eder. Operasyon u ekilde gerekletirilir. Bir grup finansr ki bunlar daha sonra ngiltere Bankasnn kurucu yeleri olur, yaklak 1.2 milyon sterlinglik altn ve gmten oluan bir sermaye toplayp devlete yzde 8 faiz ile bor olarak verirler. Bunun karlnda devlet her yl 4 bini iletme masraflar olmak zere 100 bin sterling geri demeyi kabul eder. Evet, buraya kadar bu ilemler basit bir tefecilik olayndan baka bir ey deildir. Ancak devlete/kraliyete bor veren bu finansrler yle bir ey daha kabul ettirirler ki o ey modern bankaclk sisteminin temellerini oluturur. O da Kral Williamdan alm olduklar bankann sermayesi kadar banknotu piyasaya srme yetkisidir. Yani bunlar hem yzde 8 ile devlete altn ve gm bor verirler hem de onlara edeer miktarda banknotu piyasaya srerler. Ksacas bir rpda karlarn yzde 16ya kararak bir tata iki ku vurmu olurlar. Dahas bir sava finanse ettikleri iin de vatanseverler cephesinin en n safnda yer alm olurlar. Bu balang ile birlikte daha sonralar modern bankaclk u temel alma prensibi zerine oturtulmu olur. nsanlar ellerindeki altn, gm ve madeni paralar bankalara yatrarak karlnda yatrdklar kymeti ifade eden banknotlar alrlar. Zamanla grlr ki bu insanlar ne gelip altn, gm veya madeni paralarn geri isterler nede hakikaten ellerindeki banknotlarn karl olan altn, gm veya madeni parann varln kontrol ederler. Sonralar bunu fark eden bankerler de piyasaya kredi adi altnda altn, gm veya madeni para karl olmakszn yeni banknotlar srerler. Bu onlarn daha sonralar kurallara baladklar ve bu kurallar srekli gelitirdikleri temel hilesidir. Bu bankerler iin tatl ama gerekte kirli operasyon sadece format gelitirerek gnmze kadar gelmi ve hala da devam etmektedir. Dolaysyla bankalar bir veya birka kiinin kararyla piyasada her kredi ile yeni para yaratmaktadrlar. Bu altrldmz bir anlay olan bankalar toplad mevduat kredi olarak verir anlayndan ok farkl bir dzendir. Bu dzeni, borca dayal para sistemi, merkez bankacl ve para politikalar ile birlikte daha da atmz zaman grlecektir ki bu resmen kat dzenidir, hile dzenidir. Ksacas bankacln zerine oturtulduu mekanizma hileli ve ok rktr. ok nemli olan bu konunun iyice anlalabilmesi iin ileride birka yaz daha yazmay dnyorum. Bundan maksadm cambaz deil hileyi gstermektir. Bu temeller grlp anlaldnda ne kadar ok krlgan, rk ve hileli bir sistem ile altmz ortaya kacaktr.

33

TCMB Anonim irketi 5.ubat.2000 Modern ekonomi ve onun ayrlmaz bir paras olan mali/finans sistemi zerine yaptmz irdelemelerde unu grrz. Modern ekonominin en byk kurumsal amaz iinde bulunduu Borca Dayal Para sistemidir. Bu eksende geen haftaki analizimizde hile olarak tanmladmz bir illzyondan bahsettik. Ksaca tekrar edersek, bankalar, temelde var olmayan bir paray bor (kredi) olarak ver mektedirler. Dolaysyla bu yap onlara mthi bir hkmetme ve hakim olma yetkisini de birlikte getirmitir. Bu erevede siyasi sylemler ile fiili uygulamalar arasndaki fark da burada yatar. Aslnda bankaclk sisteminin burada kulland, daha doru bir deyimle istismar ettii olgu, toplumun tek ynl olarak otoriteye kar gsterdii gven duygusudur. Genelde insanlar ellerinde tuttuu parann ne olduunu sorgulamadklar gibi banka hesap czdanlarndaki parann da bankada eksiksiz mevcut olduunu varsayarlar. te modern para sisteminin salaml bu gvenin istismar zerinde bina edilmektedir. Bu istismar aa kt anda btn sistem ger. Ayn ekilde merkez bankalar, Borca Dayal Para Sistemini beslemek ve dengelemek iin benzer prensiplerle kurulmutur. TC Merkez Bankas da deiik hissedarlara sahip bir anonim irket olarak kurulmutur. TCMB Anonim irketi bir bakma bir KTtir ve rettii mal ise piyasadaki ticari faaliyetlerde (en geni anlamda) kullandmz paradr. Bu Anonim irket, mal (bast para) ile piyasann ihtiyacn giderir. Ancak bu ihtiya giderme karlksz olmaz. TCMB Anonim irketi rettii paray piyasaya bor olarak verir, yani faiz karlnda parasn satar. retilen her banknot, zerinde yazl miktar kadar borcu ifade eder. Bu mekanizma borca dayal para sisteminin bir gereidir. Dnyadaki hemen hemen btn merkez bankalar bu sisteme gre alrlar. eitli kriterlere gre (bazen de hibir kriter olmakszn) para reterek (basarak) piyasaya faiz karlnda satarlar, yani bor verirler. Bu nedenle, dviz kuru ve faiz ayarlamalar modern merkez bankalarnn ellerindeki en gl piyasaya mdahale aralardr. lkemizde de u anda yaplmaya allan bundan ok farkl bir ey deildir. Elbette merkez bankalarnn bu temel ileminin dnda yapm olduu bir ok reglatif ve teknik ilemleri de vardr. Bizim burada irdelediimiz nokta ise sistemin varolu temelini ifade eder ki bu en nce irdelenip sorgulanmas gereken bir noktadr. nk olaya bu ynnden baktmzda sorgulamamz gereken bir dizi sorun ile kar karya kalrz. Bu arpklk ortaya knca her eyden nce sorulmas gereken udur: Byle bir sistem ile almak zorunda myz? Elbette hayr. Ancak byle bir sisteme adeta kolumuzu kaptrm durumdayz. Kaytsz kalp devam edersek reel ekonomik problemlerimizi zemeyeceimiz gibi ok ciddi ve kanlmaz bir mali kriz ile kar karya kalrz. Zaten halihazrda dnyann iinde bulunduu mali krizin ana sebeplerinden en nemlisi de budur. Bu tr krizlerin davurumu sonucunda neler olabileceini uzak douda grdk. Bu nedenle sorun radikal bir yaklamla zlmesi gerekmektedir. Gecikme, mcadele edilecek canavar her geen gn bytmektedir. :Grld gibi olay bu ekilde atmz takdirde tartlmas gereken daha bir ok konu ile kar karya geliyoruz. Merkez bankalarnn stats, parann yeniden tanmlanmas, yatrmlarn finansman, kalknma vb. gibi tartlacak birok konu ortaya kmaktadr. Bu konular zlemeyecek konular deildir. Yeterki ie doru yerden balanlsn. Ama bugn bu konularn konuulmasndan ve tartlmasndan ok uzaktayz. Bugn yaptmz tartmalar uygulamalarn neticeleri zerinedir. Yani konuulanlar binann kiremitlerinin ekli, dokusu ve rengidir. Lakin binann temeli ve o temel zerine oturtulan kolon ve kiriler konuulmuyor. Bir kriz -bir deprem- annda sistemi tutacak olan kiremitler deil temeller, kolon ve kirilerdir. Bunlar salam olmazda bina yklrsa hepimiz altnda kalrz.

34

Merkez Bankalar 12.ubat.2000 Geen haftaki merkez bankas ile ilgili yazm olduka ilgi ekmi ki konuyla ilgili olarak epey deerlendirme aldm. Tm bu deerlendirmelerin zerine nemine binaen bugn konuyu biraz daha deiik bir adan irdelemek istiyorum. Anlatlanlar her ne kadar aksa da burada zerinde dnmemiz gereken belli bal konular unlardr. Merkez bankas neden ayr bir anonim irket olarak kurulmutur. Bu irketin rettii mal neden bu kadar rktr. Bu yle bir ilgin oluumdur ki rettii maln vasf ve birimi ile kazancnn vasf ve birimi ayndr. Bunun byle olmasn zorlayan nedenlerin zerinde epey konuulmas gerektii kanaatindeyim. Bir de merkez bankasnn balantlarnn ilgin olaca kanaatindeyim. rnein bugn merkez bankalarnn bankas diye tanmlanan ve merkezi svirenin Basle kentinde olan bir banka var: Uluslararas Denkletirme Bankas, UDB, (Bank For International Settlements). Bizim merkez bankas da bu bankann yesidir. Genel yap incelendiinde TCMB Anonim irketinin bu bankaya kar olan sorumluluu kadar, TC Hkmetlerine kar sorumluluunun olmad gzlenmektedir. Tabi, 1211 sayl TCMB kanunu 3. maddesine gre merkez bankas bu gibi kurululara sadece banka meclisinin kararyla ye olabiliyor. Ancak hissedar olabilmesi iin Hkmetin muvafakat gerekiyor. in ierisine UDB girince, Bilderberg Grubu da dahil olmak zere, birok ilgin balantlar da ister istemez gndeme gelmektedir. Dorusu olayn bu ynn hi kurcalamak niyetinde deilim. Bu tr balantlarn ne kadar ilgin olabileceini gstermesi asndan bir tarihi rnek vererek olayn bu ksmn kapatmak istiyorum. Yaklak 1940 ylna kadar Nazi bakan ve Devlet Bankas bakan Hjalmar Schacht ile ngiltere Merkez Bankas Bakan Montagu Norman dzenli olarak UDB toplantlarnda biraraya gelerek finansman ile ilgili meselelerini konumulardr. Daha sonra olaya vakf olan Churchil, Normann bu toplantlara katlmasn geici olarak yasaklamtr. Tekrar irdelemelerimize dnersek, merkez bankacl olgusu ve ilevlerini teknik olarak incelediimizde bankann piyasa zerindeki etki ve yetkisinin sper denecek boyutta ve gte olduunu kolaylkla grrz. Son kan bankalar yasas da bunu tezyid etmitir. Aslnda merkez bankalar ellerinde bulundurduklar faiz oranlarn, dviz kurlarn ve emisyon hacimlerini kontrol edebilme yetenekleri ile, rakamlar iyiletirebilecek gtedirler. Buna verilecek en arpc rnek herhalde Weimar hiperenflasyonudur. Baz detaylar bir kenara brakrsak, birka yl iinde enflasyon yzde 750 milyara kp tekrar tek rakamlara indirilebilmitir. Bu adeta rakamsal ifadelerin komikletii bir rnektir. Ancak alanlar asndan olay hi de komik olmamtr. Tm bu rakamsal iyiletirmeler, reel ekonominin iyileecei anlamna gelmez. Reel ekon ominin iyilemesinin temel art retim ve adil blmdr. Para, bir grup rantiyenin elinde dnen devlet haline getirilmemelidir. Yoksa klasik manzaralar grmekten kurtulamayz: zenginin daha zengin ve fakirin daha fakir olmas gibi. Ksaca tekrar gnmz Trkiyesinde uygulanan yeni para politikasn dnrsek ok riskli ve cesur bir atlm yapld grlr. Bu ekonomiyi iyiletirmeden ziyade rakamsal ifadeleri ve sembolleri iyiletirme operasyonu gibi bir eydir. Yeni para politikas uygulamasnda en gl ve en rahat adam Gazi Ereldir. nk bu ii adeta tek bana srdrmekte veya birilerinin deyimiyle dayatmaktadr. Erel bir bakma sorumsuz yetkilidir. Eer bu politikalar tutarsa elde edilecek baardan ok byk bir pay alacaktr. Lakin tutmazsa kabak hkmetin bana patlayacaktr. Hkmetin ekonomi politikalar baarsz bulunacak ve fatura siyasete kesilecektir. Gazi Erel de siyasete kurban olmu olacak olan dahiyane programn bir baka bahara karmak zere rafa kaldracaktr, hibir ey olmam gibi.

35

Amerikan Merkez Bankas: FED 19.ubat.2000 Merkez bankalarnn Batda ilk kurulular, bir ok lkede skntl ve tartmal olmutur. Bunlardan bir tanesi de phesiz Amerikan Merkez Bankas dediimiz, ksaca FED olarak anlan, Federal Rezerv Bankasdr. Bu bankann oluumuna kar birok argman ve tartmalar domu ama yine de bankann yasas 23 Aralk 1913 tarihinde ok az sayda yenin katlmyla yaplan oylama sonucu kongreden geerek yrrle girmitir. Bu tartmalar incelendiinde zellikle konu dikkat ekmektedir. Bunlardan bir tanesi oylama tarihi ile ilgilidir. Amerika 24 Aralkta Kristmas kutlamas yapar. Bu tarihten itibaren genellikle iki hafta resmi tatildir. 23 Aralk ise adeta arife gndr. nsanlar neredeyse o tarihten itibaren resmi tatile baladklar iin, byle nemli bir oylamann o tarihe habersizce (aniden) getirilmesi olduka aibelidir. Dier bir kar kma argman Borca Dayal Para Sisteminden dolaydr. Byle bir sistemin Amerikann borlarn arttraca iddia edilmitir. Bugn Amerikann borlarnn 5 trilyon dolar getiini dnrsek, o zamanlar ne denmek istendii aikaren ortaya kar. Burada daha ziyade konu edeceim enteresan bir k da bankann sahipleri zerinedir. Bu banka 8 zel bankann ortaklaa oluturduu bir bankadr. te, insanlar byle bir gcn niin zel bankalara verildiini sorgulam ve hala da sorgulamaktadrlar. rnein Thomas Jefferson bu konuda unlar sylemitir: Eer bu zel bankalara paray kontrol etme gc verilirse, bu lke bankalar tarafndan nce enflasyon sonra deflasyon ile soyulacak ve bir gn bu topraklarda doan ocuklar, babalarnn fethettii bu ktada evsiz, fakir ve borlu olarak yaayacaklardr. FEDi oluturan 8 bankaya gelince, onlarn kimler olduunu 1984de Amerikada A.E.Roberts tarafndan yaynlanan En Gizli Bilim adl kitaptan reniyoruz. Bu kitap bize, FEDin brokratik yaplanmasnda kim kimdirden ziyade, bu oluumun hissedar patronlarnn kim olduunu aklyor. Bugn Amerikada da byk merkezleri olan bu 8 banka unlardr: (1) Rothschild Bank, (2) Lazard Brothers Bank, (3) Israel Moses Seif Bank, (4) Warburg Bank, (5) Lehman Brothers Bank, (6)Kuhn, Loeb Bank, (7) Chase Manhattan Bank ve (8) Goldman Sachs Bank. A.E.Roberts ve birok dier aratrmac vatansever, bu oluuma kar ok ciddi bir sivil hareket balatmalarna ramen FED yasas ve ilemleri bir varsaym, bir temel kabul olarak takdim edilir olmutur. Ama iin iyz hibir zaman net olarak izah edilememitir. Bu olayn perde arkas ile ilgili birok aratrmalar yaplmtr. Bunlardan belkide en nemlisi Georgetown niversitesi profesrlerinden Quigleyin yapt almalardr. Quigley ok nemli bulgulara ulamasna ramen bunlar gndem younluu sebebiyle bir trl tam olarak kamuoyuna yanstamamtr. Zaman ierisinde halkn dikkatleri bu gibi asl konulardan ziyade bir toplum mhendislii marifetiyle birilerinin istedii baka konulara ekilmitir. Lakin u anda dnyann karlat byk finansal krizler ve enform asyon teknolojisindeki ilerlemeler neticesinde artk bu konular tekrar gndeme gelmektedir. Artk insanlar iinde bulunduumuz Borca Dayal Para Sistemini sorguluyor. Sahip olduklar kurumlar sorguluyor. Gizli kapakl hibir eyin kalmamasn istiyor. zellikle merkez bankas ile ilgili: bu kadar ayrcalkl ve imtiyazl bir oluumun sahipleri kimlerdir ve nasl alyor diye merak ediyorlar. Son olarak byle bir merakn Almanyada bir gruba, Alman Merkez Bankasnn Anayasaya aykr ilem yapt gerekesiyle dava atrdn duymutum.

36

TCMB Anonim irketi Hissedarlar 26.ubat.2000 Geen hafta Amerikan merkez bankas FEDe deiik bir bak as yaparak kuruluuyla ilgili baz tartmalar gndeme getirmitik. Grld gibi bu tartmalar yabana atlr tartmalar deildir. Ancak mevcut Ortodoks ekonomistler baz konular kr krne varsaym olarak aldklar iin, birok problemlerin o varsaymlarn zerine kmlatif olarak birikerek geldiini gz ard etmektedirler. Peki bizdeki durum nedir? lkemizde yabanc sermaye ile kurulan Osmanl Bankasna 1863 ylnda banknot karma imtiyaz verilmitir. Birinci Dnya Savana kadar geen dnemde Osmanl Bankas bir bakma snrl merkez bankas gibi faaliyet gstermitir. Banknot bastrm ve bu banknotlar stanbulda tedavl grmtr. Ancak bu faaliyetler modern para kredi kurumunun (sistemini) yerlemesi iin yeterli olmamtr. Osmanl Bankasnn faaliyetleri o dnemde, Avrupa lkelerinden bor alnmasn kolaylatran ve koordine eden bir yapda olmutur. Birinci Dnya Savandan sonra ise Osmanl Bankas zerinde yabanc sermaye ile kurulmu olduundan dolay baz pheler olumu/oluturulmutur. Para arz ynetiminin bir yabanc sermayeli kuruluun elinde olmasna hep kuku ile baklm ve sava srasnda Avrupa merkez bankalarnn kendi lkelerine gsterdii kolaylklar Osmanl Bankasnn bu lkeye gstermedii iddia edilmitir. Nihayet (!) bu kuku bulutlar 30 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayl kanunla datlm ve TC Merkez Bankas Anonim irketi kurularak lke bir nihai ulusal kredi kurumuna kavuturulmutur. Akabinde, yaklak 40 yl sonra, 14 Ocak 1970 tarih ve 1211 sayl yasa ile mevcut yapsna tahvil edilmitir. Her iki kanun meclise getirili ve takdim edili asndan incelendiinde, ok ciddi muhalif tartmalarn yaanmadn anlyoruz. Byle bir irketin kurulu kanunu geirilirken efendim bu Batida var bizde neden olmasn?, Neden Osmanl Bankas gibi yabanc sermayeli bir bankann eline kalalm? tr argmanlarla mesele tatllk ve suhuletle halledilmitir. Byle kanun ile ayrcalkl olarak kurulan ve kendisine geni yetki ve imtiyazlar verilen TC Merkez Bankas A..nin sahipleri kimlerdir acaba? yle ya, yabanc sermayeli diye Osmanl Bankasna gvenemediimize gre, bu yeni irkette daha milli ve zgn bir yap ile kar karya olmamz icabeder. Bu merak ile bir aratrma yaptmzda karmza u tablo kyor. TCMB A..nin hisse senetleri isme yazldr ve A,B,C,D diye snflara ayrlmtr. A snf hisseleri mnhasran Hazineye aittir. B snf hisseleri milli bankalara tahsis edilmi. C snf hisseleri dier bankalarla imtiyazl irketlere tahsis edilmi. D snf hisseleri ise Trk ticaret messeseleri ile Trk vatandaln haiz tzel ve gerek kiilere tahsis edilmitir. Bunlar 1211 sayl kanunun 5 - 12 maddelerinde aynen bu ekilde ifade ediliyor. Hazinenin paynn yzde 51den aada olamayaca da ayrca belirtilmi. Merak edip, bu kadar karl TCMB Anonim irketinin sahipleri kimlerdir diye aratrrsanz, bu verilenlerin dnda bir bilgiyi kolaylkla bulmanz mmkn deildir. Burada herhangi bir art niyet olmakszn merak ediyorum dorusu, bu kadar imtiyazl bir irketin hissedarlar kimlerdir diye. Bunu renmek istiyorum nk ben bu irketin maln (paray) kullanyorum. Ayrca bu irketin rettii maln kalitesi benim ve biroklarnn sosyo ekonomik yapsn direkt ilgilendiriyor. Dahas, bu irketin politikalar iinde bulunduum toplumda siyaset st bir bask havas oluturabiliyor. Bylesine gl ve o kadar da sorumsuz (dier bir ifade ile bamsz) olan bu irketin gerek sahipleri kimlerdir acaba? inde bulunduumuz Borca Dayal Para Sisteminde, elimizdeki her kuru bu irkete olan borcumuzu ifade eder! te, esas tartmamz gereken konu iinde bulunduumuz bu sistemdir. Buna daha sonra devam edeceiz. Ancak bu gn biraz farkl adan yaklatk olaya. Bu gibi sorulara kar devekuu taktii kullanldn da bilmeme ramen, bakalm bir cevap alabilecek miyiz?

37

Cumhuriyet Merkez Bankas A.. 30.Nisan.2000 Cumhuriyet Merkez Bankas A ile ilgili 26 ubat 2000 tarihinde yazm olduum yazda, Merkez Bankasnn durumuna aklk getirmeye alm ve baz sorular sormutum. O yazmda Merkez Bankasnn bu gibi sorular karsnda devekuu taktiini kullanabileceini de belirtmitim. Nitekim dediim gibi de oldu. Merkez Bankas bu konularda sessiz kalma hakkn kullanyor. Olsun, biz de imdilik soru sorma ve vatanda bilgilendirme hakkmz kullanmaya devam edelim. Merkez Bankas, kanun ile ayrcalkl olarak kurulan ve kendisine geni yetki ve imtiyazlar verilen zel bir anonim irkettir. Bu irketin tam ad Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas A. .dir. Burada dikkat edilmesi gereken ok kk, ama mana olarak ok byk bir nans var. Bu irket Cumhuriyet Merkez Bankasdr. Tpk Bankas yada Halk Bankas gibi. Lakin bana Trkiye ifadesi konulduu zaman, birok dikkatsiz okuyucu tarafndan Trkiye Cumhuriyeti gibi okunabilmektedir. Halbuki yle deil. irketin ismindeki Cumhuriyet kelimesinde i taks yoktur. Eer Cumhuriyeti olsayd bir aidiyet ifade edecekti ki bu da ayr bir resmi stat oluturur. Burada ise ifade sadece Cumhuriyettir. Bunu Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas A ekilde okuduunuzda size cmle dkl varm gibi gelebilir. Eer byle geliyorsa, onun sebebi, sizin bu irketi Trkiye Cumhuriyetine ait bir ey olduunu sanmanzdan yada varsaymanzdan ileri geliyordur. Ancak oradaki Cumhuriyet kelimesini yaln bir ifade, bir isim olarak alglarsanz, o taktirde herhangi bir cmle dklnn olmadn anlarsnz. Bunu test etmek iin elinizdeki btn kat paralarn zerindeki ifadelere bu bilinle tekrar bakn. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas yazyor deil mi? Peki ama neden? Gzden bir eyler mi karlmaya allyor? Tm bunlarn cevabini ben deiik bir adan vermeye alabilirim, ama yine de Cumhuriyet Merkez Bankas A yetkililerinin verecekleri cevap bizi daha ok tatmin etmelidir diyorum. Ne ilgintir ki, 1999 ylnda ekonomimiz yzde 6.4 klmesine ramen, Cumhuriyet Merkez Bankas A, 506 trilyon lira kar yapm. Bunun ne anlama geldiini yorumlamakta zorluk ekiyorum. Byle karl bir irketin hisseleri neden borsaya kmasn? rnein ben byle karl bir irkete ortak olmak isterim dorusu. Dier hissedarlar kimler acaba? Bunu daha nce sordum ses gelmedi, yine soruyorum. Yabanc hissedarlar kimler, yerlileri kimler? Son sralarda baz dzenlemeler yapld m? Devlet bu kadar imtiyazl ve ayrcalkl kar kimlere ltfediyor acaba? Anayasann 167. Maddesine gre devlet, para ve kredinin salkl ileyiini dzenleyecek tedbirleri alr. Bu erevede devlet, parann ilevlerini icra etmesini muhafaza altna alr. Aslnda 1211 sayl TCMB kanunu bata olmak zere birok alma, devletin bu konuda bir kaygsnn var olduunu gsteriyor. Ancak bugn gelinen noktada, adeta Cumhuriyet Merkez Bankas Anin yaps muhafaza altna alnm gibi gzkmektedir. Bu eksenden irdelenince, Cumhuriyet Merkez Bankas Anin bu grevleri mevcut yapda ne kadar yerine getirdii ise tartma konusudur. u sralarda, onca imtiyaz yetmiyormu gibi, Cumhuriyet Merkez Bankas A tam bamszlk tasla hazrlamaktadr. Bylelikle bu, Hkmet tasars olarak parlamentoya gelecek. Peki, oldu olacak, gelin Cumhuriyet Merkez Bankas Ani tam anlamyla masaya yatralm. Bakalm peinden neler gelecek? imdilik bu kadar, ancak konuyla ilgi yazlarm srecektir. irket yetkililerine ve aziz milletimize arz olunur.

38

Dandik Dzen 9.Ocak.2000 Daha nce de deindiimiz gibi AnaSol-M Hkmeti, sosyal sonularnn ne olacan pek de nemsemeyerek IMFnin peinde bir dizi yeni ekonomik politikalar ylbandan itibaren uygulamaya koydu. Bu politikalar ile bir hafta geirdik ama ne hafta! Borsa, son gnk kar realizasyonlarn hesaba katmaz isek, frlad. Faizler inanlmaz derecede tepe taklak aa gitti. Ancak enflasyon birok tahminin epey zerinde kt. Sanayi retimi geriledi. zellikle madencilik sektr en ok gerileyenler arasnda. ok ksa zamanda olan bu olaylar ekonomi ile ilgilenenler fanus iinde gelien bir kimyasal reaksiyonu izler gibi izliyor. Heyecan verici. Bakalm ne olacak. Bakalm ne olacak diyorum nk ne olacan daha kimse bilemiyor. Bakmayn siz imdiden nara atanlara, bu naralar mezarlk yanndan geen korkaklarn ark sylemesine benziyor. Hibir ekonomik program bir haftalk veriler ile deerlendirmek mmkn deildir. Sanrm Cotarelli de bu endieler ile iadamlarna ve hkmete gaz vermeye geldi. Yani, aman sk durun, zel sektr de desteklesin yoksa bu alkalanmann oluturaca ekonomik ve sosyal dalga kontrol edilemezse hepinizi siler atar demek iin geldi. Bunu daha iyi anlamak iin gelimelere deiik bir perspektiften bakmaya alalm. Bu politikalar, enflasyon ile mcadele program olarak tasarland. Dolaysyla ncelikle bakacak isek, enflasyon cephesine bakmamz lazm. Aralk ay enflasyonu beklenenin ok zerinde kt. Program 9 Aralkta aklanmt, dolaysyla bu ayn te ikisi mddetince halka mal edilememi. Faizlerin dmesi ve borsann artmas ise uygulanan programn ilk bakta normal sonucudur. Freidman (monetarist) politikalarnn bozuk versiyonu uygulanyormu gibi bir izlenim var. Tabi bu faiz inii ve borsa knda Merkez Bankasnn kararl ifadelerinin pay son derece byk. Sonuta bota kalan para yn aryor. Ancak bu denli keskin ini ve k rantiyenin ne kadar hassas ve tekdze anlayta olduunu gsteriyor. Normalde bu parann zaman ierisinde yatrmlara ve harcamalara kanalize olmas bekleniyor. Lak in siz yllardr beslediiniz ve parasna para kattnz bu rantiyeyi nasl ikna edeceksiniz de reel ekonomide yatrma ynelteceksiniz? Bu mmkn gzkmemektedir. Ancak geenlerde bir gazete haberine gre, Trkiye, ABD Hisse Senetleri ve Dviz Komisyonuna (SEC), eitli tarihlerde sat gerekletirilmek zere 4.86 milyar dolar deerinde tahvil ihra etmek iin bavuruda bulunmu. Eer Hkmet Refah Yol Babakan Erbakann i borcu tedricen uzun vadeli d borca tahvil ederek i bor basksndan kurtulup yatrmlara ynelmek gibi bir politika peinde ise samimiyet gstergesi olarak en azndan bir teekkr borlu deil midir? Daha nce de ifade ettiim gibi mevcut Ortodoks ekonomi insanlarn refahndan ziyade rakamlarn gzellii ile ilgileniyor. Mesela faizlerin ve enflasyonun olduka dk olduu IMF art birok Afrika lkesi vardr ki halk alk iinde kvranyor. Acaba hkmet bu tip bir Afrika lkesi ekonomisini nasl deerlendiriyor? Yazmn banda da dediim gibi bu politikalar deerlendirmek iin zaman henz ok erken. Enflasyon, sermayenin yn ve gelir dalm eilimi net olarak ortaya kmas lazm. Ancak baz eyleri sylemek iin zaman ge bile. O da udur. Ortodoks ekonomi anlay ve Ortodoks ekonomistler, iinde bulunduumuz ekonomik skntlarn temel sebebidir. Borca dayal para sistemi yanl ve halkn zararna bir sistemdir. En geni anlamda bu sistem ile zerine kurulu hem ekonomik hemde sosyal dzen yanl ve halkn zararnadr. Bu yanl dzende uygulanan politikalar ile bir yanltan kurtulduk derken dierine deceimiz muhakkaktr. Neticede eer bir eye, moda ifade ile, dandik diyecek isek o da mevcut dzendir. Acele etmeyin, bu dandik dzende daha ok dandiklikler kar.

39

Bu bir dandik dzen yapmdr 4.Kasm.2000 Bugn son sralarda gndemi oluturan bankalar ile ilgili fla gelimeler hakknda baz konulara deinmek istiyorum. Bugn bankalar batyor, bankalarn ii boaltlyor gibi feryat ve izahlar dorudur. Bunun yannda hastalkl alan bankalara el konulmas, ekonomimizin salk iaretidir diyenler de var. Burada asl dikkat edilmesi gereken birka konu unlardr. ncelikle bir bankann batmas sz konusu olamaz. nk yap itibaryla yani matematiksel olarak bir bankann batmas imkanszdr. Peki baz bankalarn Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devredilmesi ne demektir? te buradan itibaren grnenlerin iyi okunmas gerekir. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu bu bankalar mali bnyeleri bankaclk taahhtlerini yerine getiremeyecek derecede bozulduuna inand iin Fona devretmitir. Bu noktada cevaplandrlmas gereken soru udur: Bu bankalarn mali bnyeleri bu derecede nasl bozul mutur? Bu soruya iki eksen zerinde cevap aranabilir. Bu eksenlerden biri banka mali bnyesinin kastl olarak zayflatlmas zerinedir. Mevcut gndem de bunun zerinde younlamaktadr. Yolsuzluk, hrszlk, usulszlk, hortumlama, mal gtrme, yama vs. vs. hep bu eksen zerinde verilen cevaplarn eitli varyasyonlardr. Medyada bu tr i boaltma ilemlerinin nasl yapldna ilikin birok rnekler anlatlmaktadr. Savclar da bu tr sorularn cevabn bulmak iin harekete gemitir. Ben iin bu ynne fazla girmek istemiyorum. Yanl yapan kim olursa olsun cezasn eksin. Fakat dikkat edin bir banka sahibi imdiden bizde dierleri gibi yolsuzluk yok diyor. Yarin bunlarn ou aklanrsa hi armam. Adamlar kanunlara aykr i yapacak kadar enayi deillerdir. Her eyi usulne uygun yaptklarna eminim. Peki yanl nerede? Yanl, modern bankacln alma mekanizmasndadr. unu rahatlkla iddia edebilirim ki ayn titizlikle incelendii taktirde kamu bankalar bata olmak zere dier bankalar da ya (benim deil, ortamn ifadesiyle) batk, ya da batmak zeredir. te bu durumda bankalarn mali bnyeleri bu derecede nasl bozulmutur? sorusuna cevap ararken dikkatlerden kaan dier bir nokta da ciddiyetle ele alnmaldr. O da mekanizmann kendisinin yanl olduu noktasdr. Bu nokta titizlikle gzden karlmaktadr. rnein Zekeriya Temizel kimse endie etmesin, bankaclk ilemleri normal olarak devam edecektir diye genel olarak tm banka mterilerini teskin etmeye almtr. nk bunun tersi, sistem asndan bir felaket demektir. Yani bugn bankalarda herkesin parasn iade edecek kadar para yoktur. Bankalar kendilerinde olmayan paray havadan kredi olarak verirler. Ancak genel kanaat bankalarn topladklar mevduat kredi olarak verdii ynndedir. Bu ise koca bir yanltr. nk bankalar topladklar mevduatn yaklak 20 katna kadar olan bir paray (ki bu sisteme gre deiir) kredi olarak verebilmektedirler. Yani havadan para yaratmaktadrlar. Bu ilemde biraz ar giden bankalarn mevcut para-kredi sisteminde taahhtlerini yerine getiremeyeceine, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu tarafndan kanaat getirilirse, ilgili banka fona devredilir. te o kadar. Dier bir ifade ile devlet ilgili bankann btn taahhtlerini yerine getirmek iin adm atar. Bunun faturas da elbette vergi deyen temiz vatandalara karlr. Burada belkide sorulmas gereken soru udur. Byle havadan, olmayan paray yaratma yetkisi neden zel ahslara ya da kurumlara devredilsin? te esas konuulmas gerekenler bunlardr. Dolaysyla bu kstl stunumuzda olay u ekilde toparlamak mmkndr. Mevcut bankaclk faciasnda asl baklmas gereken nokta sistemin yani bankaclk mekanizmasnn kendisidir. Yarn bir gn sulananlar aklanrda, bu mekanizma ile allmaya devam edilirse ileride yine sistem patlak verecek ve kabak yine vatandan bana patlayacaktr. Neticede tm bunlara bakarak iinde bulunduumuz dzenin bir dandik dzen olduunu tekrar sylyorum. Bazlar kzyor ama baka nasl tanmlanr Allah akna syler misiniz?

40

Maymun Kapan 10.Haziran.2000 inde bulunduumuz modern ekonomik yaplanmada en byk sorun borca dayal para sistemidir. Bu sistemden kurtulunmadka ekonomik olarak dze kmamz da mmkn olamayacaktr. Daha nce birok vesilelerle bahsettiim gibi bizler, piyasada Cumhuriyet Merkez Bankas anonim irketinin mal olan paray kullanrz. En geni anlamda para tanmn ele aldmzda bu para toplamn yaklak yzde 5ini oluturur. Peki kalan para miktar nasl oluur? Gnmzde, iinde bulunduumuz sistemde, piyasada para oluturma fonksiyonunu byk lde bankalar gerekletirmektedir. Bankaya mudilerce yatrlan parann dnda, bir de, bankalarn doal operasyonlar neticesinde para oluturulur. Banka paras da denilen bu para, lkenin para arzn artrc bir rol oynar. Bu da piyasadaki para (yani bor) miktarnn neredeyse kontrolsz olarak art demektir. Yani altka batacanz bir sistem! Kabaca bunu u ekilde rneklendirebiliriz. Diyelim ki bir banka yllk yzde 50 faiz ile 1 milyar lira kredi verdi. Bu krediyi alan kii yl sonunda paray geri getirdiinde iki nemli ey olur. Bunlardan birincisi ve aikaren grneni, denecek olan faizdir. Bu faizin neyi nasl ifade ettiini birok kez ifade etmitim. kinci olay ise, yaratlan kredinin, geri dendiinde banka tarafndan hesabi kapatlsa da, piyasada ba nka paras olarak varln srdrmesidir. Bankalar bu ekilde talebe bal olarak istedikleri kadar para yaratabilirler. Bu durumu kontrol altnda tutmak iin, bankann z kaynaklar ile verebilecekleri toplam kredi miktar arasndaki oran ve Cumhuriyet Merkez Bankas Anonim irketine yatrlacak olan zorunlu karlk gibi bir ksm mekanizmalar kurulmutur. Ancak bunlar yeterli deildir. Geenlerde Sayn Sabanc bankalar de net leyin diye bararak ksmen de olsa bu konulara deindi. unu rahatlkla syleyebilirim ki bu konularda ne yaplrsa yaplsn iinde bulunduumuz sistem deimedike bu sorunlar var olmaya devam edecektir. Tm bu sistem bana hep maymun kapann hatrlatr. Avclar, canl maymun yakalamak iin ku kafesine benzer bir demir kafes yapp iine ceviz koyarlar. Bu kafesin demir parmaklklarnn arasndan maymun elini ak bir ekilde sokarak cevizleri alr. Ancak ceviz dolu avu ok ikin olduu iin bu demir parmaklklar arasndan geri kmaz. eride kalr. Maymun barr, rpnr ve bileinin derisini soyacak kadar bir sertlikle elini eker ama nafile. Kapandan bir trl kurtulamaz. Kurtulmak iin yapmas gereken tek ey, cevizleri brakp bo elini yine soktuu gibi geri ekmesidir. Ama cevizlerden bir trl vazgeemeyen maymun, sonunda zgrlnden vazgemi olur. Hrs yada aklszl ona esaretin kapsn aar. te bu maymun tpk iinde bulunduumuz problemlerden dolay, ok muzdarip olmasna ramen, sistemi sorgulamay akl edemeyenlerin haline benziyor. Brakn sistemi sorgulamay, eletirilerin o yne gittiini grdklerinde bazlarnn nasrlarna baslm gibi zplamasna ise anlam vermek mmkn deil. Sanrm artk baz eyler cesaretle sorgulanmaldr. Fikirler ortaya konulmal ve tartlmaldr. Tartma ajandasn n bana da sistemin kendisi konulmaldr. Yani bu dandik sistemin kendisi!

41

Borlar Ve Yeni Araylar 5.Austos.2000 D bor nedir?, D borlar nasl byr?, rnein Kara Afrika lkeleri 1980 - 1996 yllar arasnda sahip olduklar d borcun iki katn geri demelerine ramen, bugn neden hala 16 yl ncesinin kat byklnde d borca sahiptirler? te bu ve benzeri sorularn cevab, uzun bir sredir bir ksm talyan parlamenter ve entelektellerinin gndemini oluturmaktadr. talyan Halk Partisi milletvekili Giovanni Bianchi, pratik bir adm olarak nc dnya lkelerinin talyaya olan borlarnn tedricen silinmesini nermektedir. Bunun iin hazrlanm bir kanun teklifi meclisten geerek senatoya gnderilmitir. Bu kanunun Senatodan da kolaylkla gemesi bekleniyor. Bu teklife gre talya kendisine yaplm yaklak 6 milyar dolarlk bir borcu yl ierisinde silecektir. Bu durum, gelimekte olan yaklak 62 lkeyi ilgilendirmektedir ki bunlardan 41 tanesi ok byk bor yk altndaki fakir lkelerdir. Bor silinmesi iin istenen baz eyler ise olduka ilgin. ncelikle ilgili lkelerin nsan Haklar ve temel zgrlkler konusuna nem ve ncelik vermeleri isteniyor. Savan, toplumlar aras anlamazlklar gidermede bir zm olarak grlmemesi gerekiyor. Refahn, sosyal adaletin ve insani geliimin artrlmas ile fakirliin azaltlmas ynnde almalar yaplmas isteniyor. Bu fikirler erevesinde baz ilgin rakamlar u ekilde ifade edebiliriz: Dnyada her gn yaklak 1.5 trilyon dolar hacminde para ticareti (currency trade) yaplyor. Bugn kredi verenler, sadece ekonomik ve finansal gc deil muazzam bir politik gc de ellerinde tutmaktadrlar. ou zaman halkn seerek ynetim yetkisi verdii insanlar, byle bir g karsnda gsz kalmaktadrlar. 1982 ile 1990 yllar arasnda gelimekte olan lkeler yaklak 1.345 trilyon dolar bor demelerine karn, 927 milyar dolar yeni kredi (bor) almlardr. Son 40 ylda uluslararas d borlarn seyri u ekilde olmutur. Toplam d borlar 1955 ylnda 8 milyar dolar iken, 1960da 16 milyar dolar, 1970de 66 milyar dolar, 1980de 573 milyar dolar, 1992de 1.5 trilyon dolar ve 1997de 2.171 trilyon dolar olmutur. Bu rakamlar Dnya Bankas kaynaklarna gre derlenen rakamlardr. Bunlarn dndaki bor rakamlarn da ortaya eklediimizde daha da vahim bir tablo ortaya kmaktadr. UNICEFin bir raporuna gre bu borlar ve bunlara dayanan yanl politikalar sebebiyle her yl yaklak 500,000 ocuk hayatn kaybetmektedir. Tm bu kara tablolar ve kara rakamlar gstermektedir ki iinde bulunduumuz borca dayal para sistemi bal bana birok probleme kaynak tekil etmektedir. Bu zulm sistemine kar dnyann hemen hemen her yerinden tepkiler ykselirken lkemizdeki bir ksm aydnlarn (!) hala kara kalem kullanmalarna bir anlam vermek mmkn deildir. nk bu dandik dzenin savunulacak hibir taraf kalmamtr.

42

Borluyum, Borlusun, Borlu 6.Ocak.2001 Ne kadar yazlrsa yazlsn, sanrm bu d borlarn nemi lkemizde tam olarak ifade edilememektedir. Belki rakamlar borlarn boyutunu anlatma asndan nemli ama borlarn bir lke iin ne anlama geldiini ifade etmeye yetmiyor. Mesele ou zaman bor yiidin kamsdr diye geitirilir. Geitirilir ama alacakllar mesele yi bu kadar basite indirgemezler. Borlar faiziyle birlikte, yiidin srtnda her defasnda artan iddette akrdar. Bir in ikencesinden bahsedilir: Adamn kafasna ykseke bir yerden su damlas damlatlr. Bu damlalar uzunca bir sre sonra kiinin kafasnda adeta balyoz etkisi yapar. Hem maddi hem de psikolojik olarak kiiyi ypratr ve belli bir zaman sonra delirtir. Evet, belli bir zaman sonra bor yiidin esaret kams haline gelmektedir. Borlu zamanla, farknda olarak ya da olmayarak, alacaklnn esiri haline gelmektedir. Bunlarn iyice anlalabilmesi iin, ncelikle gazetemizde iki gndr yaynlanan Duyun- Umumiye bayazsn okumanz tavsiye ederim. Konunun neminden dolay ben de birka rnek vermek istiyorum. Osmanl mparatorluu son zamanlarnda ekonomik skntlar ierisindeydi. 1850li yllarda Krm Harbini yapacak ama hazinede bu harbi finanse edecek kadar paras yoktu. Yapsal olarak ilk defa 1854 ylnda Krm Harbini finanse etmek iin devlet tahvili kararak borland. Bu devlet tahvili ihrac yoluyla finansman temin etme ii ilk zamanlar mparatorluun olduka houna gitti ya da kolayna geldi. Dolaysyla bu enstrman olduka sk kullanld. 1860l yllara gelindiinde Galata Borsasnn (Galata Bankerlerinin) ana ilevini bu tahvillerin sirklasyonu oluturuyordu. 1873 ylnda ise Osmanl ilk borsa tzn yaynlad: Der Saadet Tahvilat Borsas Nizamnamesi. Osmanl bu ar borlanmalara girdikten sonra blgesindeki ve civarndaki siyasi etkinliini yava yava kaybetmeye balad. zellikle Krm Harbinden sonra ne zaman bir yere askeri veya siyasi mdahalede bulunmak istese, hemen alacakllar kapya dizilerek madem ki harp finanse edecek kadar paran var, o halde ncelikle bize olan borcunu de dediler. Bu durum gl imparatorluu tamamen savunmasz brakmaktayd. Tarihiler Osmanl mparatorluunun duraklamasn 1699 Karlofa anlamasyla balatsalar da, mparatorluun harekat gcnn borlanmalar ile zayflatlmas Krm Harbi sonrasna rastlar. Hemen hemen ayn tarihlere rastlayan bir baka rnei Svey Kanalnn yaplmasnda grebiliriz. nceleri ngilizler bu kanaln yaplmasna karydlar. Ancak kanal byk fedakarlklar ve borlanmalar ile gerekletirilmiti. Ar bor yk altndaki Msr Hidivi (bir ksm kendi hissesi de dahil olmak zere) 176,602 kurucu hisseyi Rothschildsn destekledii Lord Beaconsfielde (Disraeli) satmak zorunda braklmtr. Bylelikle, o zamanlar hayati neme sahip olan Svey Kanal zerindeki kontrol de (bor alacak ilikileri sayesinde) elden kmtr. Mehur Siyonist Theodor Herzlin gnlnde Osmanlnn bu dnemlerine ilikin u notlar yer almaktadr: 1881 ylna gelindiinde Osmanl mparatorluunun toplam borcu 160,000,000 ngiliz Sterlini civarndayd. Bu borlarn tasfiyesi Fransa, ngiltere ve alacakllarn oluturduu bir Kamu Borlar Komisyonuna (20 Kasm 1881de kurulan Duyun-u Umumiye daresi) braktrlmt. Bu komisyon ayni zamanda mparatorluun tekelinde bulunan Tuz, Sigara vb. gibi iletmeleri altryor ve baz vergileri de topluyordu. Bu durum Osmanlnn bamszln ksmen yok etmiti. Bu konu ile ilgili, Prof. Enver Ziya Karaln Osmanl Tarihi cilt 8 sayfa 428de u ifadeler bulunmaktadr: Toplam bor 95,917,096 lira olup, faiziyle birlikte 278,082,073 lira olmaktayd. Ancak mzakereler neticesinde bu bor 116,135,063 liraya balanmtr

43

Borluyuz, Borlusunuz, Borlular 7.Ocak.2001 Osmanlnn borland bu dnemde, Theodor Herzl, gnlnde 17 Haziran 1896 ylnda Sultan Abdlhamid (II)e verdii bir rapordan bahseder: Sultana yle bir teklif yaptm. Filistinden bize verecei bir para toprak karlnda, mali ilerini yoluna koyup, Dnya grlerini Onun lehine etkileyebileceimizi syledim. Filistin iin 20 milyon Osmanl Liras verebileceimizi ve yapacamz alma ile Osmanly Duyun- Umumiyeden de kurtaracamz belirttim. Byle bir skntl zamanda bile Sultan Abdlhamid (II)in cevabnn ehid kanyla sulanan topran para karl verilemeyecei eklinde olduunu biz dier kaynaklardan reniyoruz. Tabi burada nemli olan, borlanmalarn koskoca bir imparatorluu ne gibi inanlmaz mecralara srklediinin bilinmesidir. Bugn pervaszca borlananlar yarn ortalkta gzkmeyebilirler ancak, bu ekilde devam edilirse, bu borcun lmcl kamsnn bu milletin srtnda akrdayaca muhakkaktr. Aslnda bu erevede, bence, konuulmas gereken en nemli olay 13 Haziran - 13 Temmuz 1878 tarihinde, Paris ve Londra kongrelerine binaen gerekletirilen Berlin Kongresidir. Osmanl mparatorluu iin Hasta Adam yaktrmas ilk kez Bismark tarafndan bu kongrede yaplmtr. Yine, Osmanl topraklarnn btn bu kongrede taksim olunmutur. Balkanlarn Rusya nfuzu altna alnmas Ayastafanos anlamas ile gerekletirilmi olmasna ramen, Berlin Kongresi bu konuyu biraz daha ince ayrntda tadil etmitir. Bununla birlikte, Avusturyann Bosna-Herseke yerlemesi, ngilterenin Kbrs almasna ynelik taksimat hep bu kongrede gereklemitir. Bundan baka, Bismark, Berlin Kongresinden eli bo dnmek durumunda kalm olan Fransz Badelegesine, Fransann Tunusu pekala igal edebileceini gizli olarak ifade etmitir. Neticede, Berlin Kongresiyle Osmanl mparatorluu topraklarnn byk bir ksm paylald gibi kongrenin ortaya koyduu rnek ve ifade ettii zihniyet ile geri kalan topraklarn da paylalmas iin ak kap braklmtr. (Enver Ziya Karal, Osmal Tarihi, Cilt 8, Birinci Merutiyet Devri Olaylar) Yeri gelmiken syleyeyim, benim zaman zaman bu kede ekonomistleri eletirmemin sebeplerinden biri de onlarn olaylar dar kalplar iinde analiz etmeleridir. Ekonomistler yaplan uygulamalarn siyasi, etnik, kltrel, dini ve sosyal sonular ile pek de ilgilenmezler. te burada grld gibi, Osmanl zerinde taksim yaplabilmesi iin onun nce hasta adam olmas gerekiyordu. Bu hastaln mikrobu bor ve borlanmadr. Hastalk belli bir seviyeye geldikten sonra d glerin imparatorluk zerindeki ameliyat balamtr. imdi, bu bak asnda gzden kamamas gereken iki olay daha var. Bunlardan bir tanesi tm bu olaylar olurken halkn, aydnlarn ve hedef seilenlerin durumudur. kincisi ise gnmze ynelik baz deerlendirmelerin ortaya konulmasdr. Bunlar, detayl olarak aratrlp incelenmesi gereken konulardr.

44

Byk Kumpas (1) 13.Ocak.2001 Son iki yazmda, pervaszca borlanmann nerelere varabileceini, Osmanl mparatorluunun son dnemlerinden rnekler vererek anlatyordum. Biz, Osmanlnn bu skntl dnemini u anda rahat rahat okuyor ve yazlanlardan sizlere eitli ksmlar aktaryoruz. Ancak o dnemde yaayanlar olaylarn perde arkasn, ne ekilde cereyan ettiini tam olarak anlayamyorlard. Halk, devletin baz cephelerdeki baarszlklarn, baz nemli eyaletlerin imparatorluktan ayrldklarn, hazinenin skntlarn duyduka zlyor ama elinden yapabilecei pek bir ey de gelmiyordu. Dahas, halkn haber kaynaklar da olduka kstlyd. Kulaktan duyma szler, provokatif yalanlar, ynlendirilmi haberler kuatmas altndayd. Oluturulan phe ve gvensizlik ortamnda, halk, neredeyse her eye inanabilecek bir hale getirilmiti. Ekonomik sknt ierisinde de olan halk, ktmserdi ve gelecei parlak grmyordu. Transit ticaretin nemini kaybetmesi, yabanc sermayenin oportnist hareketi, sosyo-ekonomik politikalarn zayfl, sermayenin kt olmas, tasarrufun gl, toprak iilerinin dram, zirai usul ve aletlerinin gerilii ve vergilerin arl dnemin ekonomik panoramasn oluturuyordu. Aslnda bu gelinen nokta, bundan sonra olacak olan olaylarn sebebi olduundan daha fazla, bir byk kumpasn sonucudur. O da, Osmanly Osmanl yapan, onu sevk ve idare eden yapnn tasfiye edilmesi kumpasdr. nce bor/faiz mikrobu ile hasta adam haline getirilen yap, daha sonra kontroll olarak tasfiye edilecekti. Osmanl zerinde her yabanc kesimin kendine gre hesap ve ideali vard. Bahsolunan kongreler ile, aslnda, bu hesap ve idealler karlkl olarak tadil ediliyordu. Bu dnemin/kumpasn nemli olaylarndan bir dieri de, Sultan 5. Muradn halledilerek yerine 31 Austos 1876da Sultan 2. Abdlhamidin getirilmesidir. Ancak daha sonra hesaplar ters dnm ve Sultan Abdlhamid (II) bu kumpas grerek, imparatorluu, iine drld cendereden kurtarmak iin olanca gayretiyle mcadele etmitir. Bu canhra mcadelesinde, belki tam olarak anlatamad iin, zaman zaman alm olduu tedbirler ile birok aydn kesimin tepkisini ekmitir. Byk Kumpas, Sultan Abdlhamid (II)i nlerindeki en byk engel grerek, ncelikle halledilmesi iin yeni birtakm oyunlara girimitir. O dneme kadar aikaren yaplan operasyonlar, ondan sonra gizlilie brnmtr. Bu gizliliin en nemli rgt, Siyonist-Mason tezgahnda 1888-1890 tarihlerinde kurulan ttihad ve Tarakki rgt olmutur. Bu erevede yaplan en nemli faaliyet, Osmanly ve onun temel yaplarn/politikalarn eletirmek olmutur. Hemen hemen her ey eletirilmi, kmsenmi, alaya alnm, fkralara brndrlmtr. Bu eletiriler, bykelilerin resepsiyonlarndan tutun da, hem en hemen her yerde ve her kesin/her kesimin nnde yaplr olmutur. rnein bu dnemde zellikle Jn Trkler tarafndan eitli lkelerde 95 Trke, 8 Arapa, 12 Franszca ve 1 Yahudice olmak zere toplam 116 gazete karlmtr. Bunlardan bazlar: Pariste Cret, Meveret, Terakki; Cenevrede Hizmet, Mizan, ttihat; Kahirede Trk, Osmanl, tihat ve Londrada Hrriyet gibi gazetelerdir. stisnasz bunlarn hepsi, mevcut Osmanl yapsnn aleyhine yazlarla donatlmaktayd. Skntlar anlatlmakta ve bu skntlarn giderilmesi iin mevcut yapnn deitirilmesi ve yenilenmesi gerektiine iaret edilmekteydi. Kendilerinin yapt her eyde, Osmanlnn daha da glendirilmesi iin yapld temas ilenmekteydi. Zamann birok aydn, ken Osmanl mparatorluunun kurtarlmas gibi masum duygularla ttihad ve Terakki saflarnda yer almt. Ancak ok sonra kendilerinin byk bir kumpasa alet olduunu anlayabildiler. Ama bunu anladklarnda ise i iten oktan gemi idi.

45

Byk Kumpas (2) 14.Ocak.2001 Bahsettiimiz dnemde gerekletirilen tm organize faaliyetler neticesinde, Osmanl toplumunun hemen hemen her katmannda iki olgu gndeme hakim olmutu: phe ve gvensizlik. Bu iki olgu, insanlarn yaplan iyi eylere kar en masum bakn bile kr etmeye yetiyordu. Bu dnemde teknik anlamda gerekletirilen nemli olaylardan biri de, 1885 ylnda Alman mhendis Gottlieb Daimlerin bir petrol rn ile tat motorunu altrmas olaydr. Bu zamana kadar petroln ok yksek bir ticari deeri yoktu. Bundan sonra ticari deeri hzl bir art trendine girdi ve Osmanlnn paralanmas srecine petrol yataklar boyutu da eklenmi oldu. Sultan Abdlhamid (II) imparatorluun kalknmasnn hzlandrlmas iin Almanlar ile ekonomik balar glendirme kararllndayd. rnein o dnemin en nemli makro-ekonomik projelerinden biri, Alman Deutsche Bank ibirlii ile 1888 ylnda start verilen Hicaz Demiryolu projesidir. Bu, Osmanlnn ana gvdesini bir ve btn olarak tutmaya yarayacak nemli bir sosyo-ekonomik projedir. Sultan, daha buna benzer birok ekonomik iyiletirme projeleri balatmt. Dahas, Sultan Abdlhamid (II) Almanlar ekonomide stratejik atlm orta olarak belirlemekle, hasta adama kar birlik halinde hareket eden Bat Blounu da paralamt. zellikle ngilizler, Almanlarn Osmanly yanlarna alarak 5B (Berlin, Belgrad, Badat, Bangkok, Beijing) plan erevesinde bir dnya hakimiyetine yneldiklerini dnerek, bu erevede yaplan her trl almann kar tedbirini almlardr. Ancak, tm gelimelere ramen, ortama hakim olan phe ve gvensizlik Sultan Abdlhamid (II)in bu atlmlarn olduka glgede brakyordu. Yine, bu dnemin nemli olaylarndan biri de svirenin Basle kentinde Siyonistlerin gerekletirdii byk kongredir. Theodor Herzlin gnlnden (The Diaries of Theodor Herzl, Ed. Marvin Lowenthal, London, 1958) anlyoruz ki, bu kongrede 100 yllk bir master plan erevesinde neler yaplmas gerektii konuulmutur. Bu plann ierisinde, Osmanlnn zayflatlarak Filistinde bir srail Devleti kurulmasna itiraz edemeyecek hale getirilmesi de vardr. Yaplan organize faaliyetler neticesinde ilk aamada byk kumpasn nndeki en ciddi engel olan Sultan Abdlhamid (II) 1908 ylnda tahttan uzaklatrlr. Akabinde k ve paralanma ok hzl bir ekilde icra olunur. Osmanl mparatorluu, topraklarn harp ede ede hzla kaybeder. Birinci Dnya Harbi, Anadolunun dahi igali, Mustafa Kemal Atatrk komutasnda gerekletirilen stiklal Mcadelesi vb. gibi gelien olaylar okuyucularmz yakndan bilirler. Daha nce de belirttiim gibi, tm bu olaylar neticesinde geri dnp bakan birok aydn, yerleik yapy sahiplenmemekle ne byk bir kumpasa alet olduklarn anlamlar ama i iten de oktan gemiti. Kimilerine gre tarih tekerrrden ibarettir. Kimilerine gre de, tarihini bilmeyenler tekerrr ettirirler. Eer bizler, bir oyuna iki kez gelmek istemiyorsak, yaplan oyunu tm plaklyla grme yeteneini gstermemiz gerekiyor.

46

Byk Kumpas (3) 20.Ocak.2001 Bahsettiimiz dnemde gerekletirilen tm organize faaliyetler neticesinde, Osmanl toplumunun hemen hemen her katmannda iki olgu gndeme hakim olmutu: phe ve gvensizlik. Bu iki olgu, insanlarn yaplan iyi eylere kar en masum bakn bile kr etmeye yetiyordu. Bu dnemde teknik anlamda gerekletirilen nemli olaylardan biri de, 1885 ylnda Alman mhendis Gottlieb Daimlerin bir petrol rn ile tat motorunu altrmas olaydr. Bu zamana kadar petroln ok yksek bir ticari deeri yoktu. Bundan sonra ticari deeri hzl bir art trendine girdi ve Osmanlnn paralanmas srecine petrol yataklar boyutu da eklenmi oldu. Sultan Abdlhamid (II) imparatorluun kalknmasnn hzlandrlmas iin Almanlar ile ekonomik balar glendirme kararllndayd. rnein o dnemin en nemli makro-ekonomik projelerinden biri, Alman Deutsche Bank ibirlii ile 1888 ylnda start verilen Hicaz Demiryolu projesidir. Bu, Osmanlnn ana gvdesini bir ve btn olarak tutmaya yarayacak nemli bir sosyo-ekonomik projedir. Sultan, daha buna benzer birok ekonomik iyiletirme projeleri balatmt. Dahas, Sultan Abdlhamid (II) Almanlar ekonomide stratejik atlm orta olarak belirlemekle, hasta adama kar birlik halinde hareket eden Bat Blounu da paralamt. zellikle ngilizler, Almanlarn Osmanly yanlarna alarak 5B (Berlin, Belgrad, Badat, Bangkok, Beijing) plan erevesinde bir dnya hakimiyetine yneldiklerini dnerek, bu erevede yaplan her trl almann kar tedbirini almlardr. Ancak, tm gelimelere ramen, ortama hakim olan phe ve gvensizlik Sultan Abdlhamid (II)in bu atlmlarn olduka glgede brakyordu. Yine, bu dnemin nemli olaylarndan biri de svirenin Basle kentinde siyonistlerin gerekletirdii byk kongredir. Theodor Herzlin gnlnden (The Diaries of Theodor Herzl, Ed. Marvin Lowenthal, London, 1958) anlyoruz ki, bu kongrede 100 yllk bir master plan erevesinde neler yaplmas gerektii konuulmutur. Bu plann ierisinde, Osmanlnn zayflatlarak Filistinde bir srail Devleti kurulmasna itiraz edemeyecek hale getirilmesi de vardr. Yaplan organize faaliyetler neticesinde ilk aamada byk kumpasn nndeki en ciddi engel olan Sultan Abdlhamid (II) 1908 ylnda tahttan uzaklatrlr. Akabinde k ve paralanma ok hzl bir ekilde icra olunur. Osmanl mparatorluu, topraklarn harp ede ede hzla kaybeder. Birinci Dnya Harbi, Anadolunun dahi igali, Mustafa Kemal Atatrk komutasnda gerekletirilen stiklal Mcadelesi vb. gibi gelien olaylar okuyucularmz yakndan bilirler. Daha nce de belirttiim gibi, tm bu olaylar neticesinde geri dnp bakan birok aydn, yerleik yapy sahiplenmemekle ne byk bir kumpasa alet olduklarn anlamlar ama i iten de oktan gemiti. Kimilerine gre tarih tekerrrden ibarettir. Kimilerine gre de, tarihini bilmeyenler tekerrr ettirirler. Eer bizler, bir oyuna iki kez gelmek istemiyorsak, yaplan oyunu tm plaklyla grme yeteneini gstermemiz gerekiyor. imdi, bu son drt yazmda yazdklarm ana hatlaryla deiik bir bak asndan ortaya koymak istiyorum. Bakalm bir eyler artracak m?

47

imdi anladnz m ? 3.ubat.2001 Bu kede Byk Kumpas bal altnda, d borlarmzn bizi ne tr bir tehlikeli mecraya srkleyebileceini ifade eden bir dizi yaz yazdm. Di borlarn kontrol edilemez boyutlara vardn ve bunun akabinde yz yl nce Osmanlya oynanan oyunun tekrar edebileceini ifade etmitim. Byk Kumpas balkl yazm ile ilgili elektronik posta kutuma birok olumlu ve olumsuz tepki gelmiti. Bunlardan ok akademik ve z olanlarn yannda byle bir kumpasn var olabileceine katlmayanlar da vard. Olabilir, ancak bir baka eletiri beni olduka hayrete drmt. nce sk bir cevap vereyim diye dndm ama sonra vazgeip muhatap almamann en iyi olacana karar verdim. Bu gn Byk Kumpasa birka gncel rnek vermek iin bu konuyu ele alyorum. Ama, beni artan eletiriyi sizlerle paylamadan da edemeyeceim. Evet, be makaleden mteekkil uzun yazmn, beni hayrete dren bu eletirisi zetle u ekilde ifade edilebilir; Efendim Osmanl Devletinden bahsederken neden imparatorluk dediniz? bu ok yanl bir ifadedir Efendim, ben o yazlarmda Osmanlya devlet mi diyelim yoksa imparatorluk mu? sorusun a cevap aramadm. Sadece Osmanl mparatorluunun son dnemini d borlar ve borca dayal ekonomik dzen ekseninde irdeledim ve o zamanki olaylar zinciri ile imdiki olaylar zinciri arasnda bir benzerlik kurdum. Bu dzenli benzerlik denklemine de Byk Kumpas dedim. Bilmem anlatabildim mi? Hemen gncel bir rnek vereyim. Fransz Parlamentosu szde Ermeni Soykrmn tand. Hakl olarak gnlerdir bu konuyu konuuyoruz. Perembe gn Show TV, bu szde Ermeni Soykrm tasarsnn mimar olan Ermeni asll Fransz Milletvekili Patrick Devejan (Deveciyan) ile bir rportaj yaynlad. Patrick Devejann syledikleri bizim d borlarla ilgili analizlerimizin ne kadar da doru olduunu ispat ediyor. zetle Patrick Devejann syledikleri unlar: Trkiyenin Fransz pazarn ve mallarn boykot etme gibi bir lks yoktur. nk Trk ekonomisi iflas etmitir. Zaten d borlarla geiniyorsunuz. Hangi gle Fransaya kafa tutacak snz? te size gerekler. D bor almay ekonomik baar olarak grenlerin bu olaylar grmemezlikten gelme lksleri yoktur. Bu olay ayn zamanda d borlarn artk kontrol edilemez boyutlara ulatnn bir iareti deil midir? Bu olaylar, yanl ekonomik uygulamalarn siyasal, sosyal ve dini izdmleridir. Biraz farkl da olsa iki ksa rnek daha vereyim. Geenlerde bir haberde, zelletirme almalarnda Dnya Bankas uzmanlarnn da yer ald haberi vard. Bu normal bir prosedrdr diye geitirildi. Yine yakn zamanda bir baka haberde Elektrik Piyasas Dzenleme st Kurulu atamalarnn tmyle Hkmetin yetkisine braklmasna IMF ve Dnya Bankasndan itirazlar geldii haberi yaynland. Bunun iin de; bu itirazlar bizim verdiimiz niyet mektubuna dayal olarak yaplyor, normaldir dendi. Yava yava her eyi kanksyor muyuz? Bir gn gelir de IMF ve Dnya Bankas parlamentoya ve kurulacak hkmetlere de itiraz ederse ne olacak? Dahas, ya unlardan (rnein topraklardan!) vazge ya da borlarn ver bakalm derse ne olacak? Bu durumda yetkililerden alacamz cevap u ekil de olmaz inaallah: O kadar borlanmz, alacakldrlar, ne yapsalar yeridir.

48

smet Paadan htar 23.Haziran.2001 inde bulunduumuz bor tuzan ya da borca dayal para sistemini ne kadar anlatrsak anlatalm, ahmaklarn bunu anlamas ok zordur. Onlar olaylara yzeysel bakarlar, taknt ve saplantlar oktur. Olaylarn zyle deil daha ziyade ekliyle ilgilenirler. Hereyden kts, iin zn anlamadklarn anlamazlar. Ahmaklk, iflah olmaz bir hastalktr. Bu konuda eitli kitaplar bile yazlmtr. te size o kitaplarn birinde geen bir rnek, ahman biri tatlcdaki tatllara itahla bakarak sahibine, bunlarn hepsini sen yiyeceksin deil mi? diye sormu. O da hayr, satp baka eyler alacam diye cevap vermi. Ahmak bu sefer, o alacaklarn bunlardan daha m tatl? diye sormu! Bu sistem ile memleketi batryorsunuz diye haykrdmzda, siyaset yapyor, ideoloji yapyor, muhalefet ediyor, felaket tellall yapyor, vb. gibi laflarla olay kel alaka mecralara srkleyenlere, imdi, Kuvay Milliye canllnda bir hatrlatma yapmak istiyorum. Kuvay Milliye bilincinin varln srdrdn herkes bilsin, nk bu memleket sahipsiz deildir. imdi sizlere Atatrk Aratrma Merkezi tarafndan yaynlanan smet Paann stiklal sava ve Lozan konulu konferansndan baz paragraflar hibir yorum yapmadan aktaracam. nk bunlar hibir yoruma mahal vermeyecek kadar apak ihtarlardr. smet Paa konferansnda yle diyor: Lozan Anlamas esnasnda edindiim balca tecrbe, Lord Curzonun bana verdii u derstir; ... memnun deiliz Lozan Anlamasnn mzakeresinden. Hibir dediimizi yaptramadk. Reddettiklerinizin hepsini cebimize atyoruz. Harap bir memleket alyorsunuz, bunu kalkndrmak iin mutlaka paraya ihtiyacnz var. Bu paray almak iin gelip diz keceksiniz. O zaman, cebime attklarmn hepsini karacam size...hepsini vereceim size... Bu tecrbeden sonra smet Paa hatratn u ekilde aktarmaya devam eder: Lord Curzon bunu bana syledi. Bundan sonra biz Cumhuriyeti elli sene tatbik ettik, bu mddet esnasnda yatrm yaptk, demiryollar yaptk, demiryollar satn aldk, endstriler kurabildik. eker endstrisi, dokuma endstrisi, vs. gibi mtevazi endstriler... Dier endstrileri kurmadan yapamayz. Bu endstrileri kurmak iin, demiryollarn satn almak iin, yeni demiryollar yapmak iin d bor mu aldk? Hayr. D bor almadk, hi biri iin d bor almadk. Kendi paramzla yaptk. te Kuvay Milliye ruhu, ite reel ekonomi zihniyeti ve ite son olarak 54. Erbakan Hkmetinin ayn uur ve heyecanla ortaya koyduu baar rnekleri... Daha nasl anlatalm bilmem ki.

49

Fesat Program 9.Haziran.2001 1 Haziran Cuma akam, YMDER stanbul ubesinin organize ettii bir yemee katldk ve akabinde Ekonomi: Pazar Organizasyonu balkl bir konferans verdik. Toplantda bizler, ekonomiyi deiik bir bak asndan irdeleyerek mevcut anlaylarn bir eletirisini ortaya koyduk. Konferansmz zellikle, borca dayal para sistemi ve kayt d devlet zerin de younlatrarak iinde bulunduumuz ekonomik kaosun mevcut ortodoks yapnn doal bir sonucu olduuna iaret ettik. Neticede syleimizi alternatif nerilerimiz ile tamamladk. Akabinde bizim ok istifade ettiimiz bir mzakere ksm oldu. Bu mzakereler de tamamlandktan sonra tam ayrlrken dinleyicilerden biri yanma gelerek Tm anlattklarnz can kulayla dinledim. imdi size takdim edeceim u kitapta anlattklarnz andran bir ksm var. Bu ksmda anlatlanlarn mekanizmasnn nasl olduunu bir trl anlayamyorduk. Ama sizleri dinledikten sonra, imdi artk bu mekanizmay da rendik, hem zldk hem de memnun olduk dedi. Kitab aldm ve ancak 5 - 6 gn sonra bakma frsatm olabildi. Bu kitap, Milis General Cevat Rifat Atilhann Gizli Devlet ve Fesat Program adl kitabdr. Bu kede hep iinde bulunduumuz ortodoks yapy akademik normlarda ortaya koymaya altk. Bu erevedeki konferansmz dinleyen bir beyefendi de, bu kitapta okuduklarn daha iyi anladn ifade ediyor. Ben de imdi sizlere bu kitabn ilgili baz ksmlarn yorumsuz olarak aynen aktaryorum. Maksadm, daha da deiik bir adan ortaya konulan olayn, objektif bir biimde takdimidir. Siyonist Fesat Programnn Ana Maddelerinden, Madde 20: imdi srail filozoflarnn programnn en hayati, zor ve yce ksmna geldik. Bu bahse gelince her eyden evvel, sizlere, btn ilerimizin bir rakam meselesi olduunu tekrarlamak isterim... Sanayiin, kk sanatlar ldren byk sermayedarlarn elinde toplanmas, halkn ve devletin kuvvetlerini eritti. Bugn tedavlde bulunan para, ferdi rakamlarn karlayamadndan, iilerin ihtiyalarna kafi gelmez oldu... esasna dayanan yeni bir para bulmalyz. Bu para ister kattan isterse odundan olsun. Piyasaya herkesin normal ihtiyacna gre para sreceiz. Tasarladmz bu planlar, hi kimseyi telaa vermeden ortaya koyacaz. Gayr Yahudilerin mali beceriksizliklerinin sebep olduu kemeke yznden, bunu slah mecburiyetinde kaldmz gsterecek ve diyeceiz ki: Bu dzensizlik her eyi bte tanziminden ibaret saymaktan ileri gelir. Onlar bu incelii anlamazlar. Btelerin, evvelce dnlmemi sebeplerden daima ak vermesi tabiidir. Bunu gayr Yahudiler borlanmak (kredi bulmak) suretiyle telafi etmek isterler. Bor, devletleri iflasa gtrr. Her bor, devletin zayf dmesinin bir alametidir ve o milletin tepesinin stnde duran demoklesin klc gibidir. Gayr Yahudilerin dnce noksan ne kadar barizdir. Bizden faizle bor alyorlar ve hi akllarna getirmiyorlar ki bu paray bize faiziyle birlikte geri demek iin yine kendi ceplerinden karacaklardr... Borlanmay onlara karl bir i gibi yutturmak da stn zekamzn bir eseridir... Evet, bunlar 1920li yllarda yazlm ve gnmzn sitemi de ortada, ilgin, deil mi?

50

Tasfiye Edilen Nedir? 24.Haziran.2001 Blgemiz ve Trkiye siyasi, ekonomik ve hatta sosyal yap itibaryla yeniden ekillendiriliyor. Bu yeniden ekillendirmenin kkleri, souk harb sonras ortaya konulan yeni dnya dzeni ne kadar uzan r. Bu yeni dnya dzeni ksaca, egemen emperyalist glerin dnyay kendileri asndan kolaylkla idare edilebilir bir forma sokma abalar olarak zetlenebilir. Sermaye ve medya gc ile zihinlerde yeni dorular ve ihtiyalar oluturulmaktadr. Akabinde beklenen, bu yeni formlarn oportunist (frsat) sahipleriyle, yeni dnya dzeni nndeki keskin durular trplemek ve mmknse tasfiye etmektir. te bu genel ereve ierisinde bugn lkemizde yaplanlar objektif olarak alt alta yazp, bir lkede bunlar yaplyor dediimiz zaman, ortaya konulacak ilk tepki bu lke tasfiye ediliyor ya da bu lkenin fii ekiliyor eklinde olacaktr. imdi bu stunun elverdii lde olaylar zincirine birlikte bakalm. ncelikle Trkiyede ekonomi gt. Reel ekonomi ksmna bakarsak; ifti bitirildi, hayvanclk bitirildi, esnaf kt, yatrmlar durdu, ekonomik faaliyetler durdu, cretliler perian, insanlarmz alk ve isizlik tehditi altnda, ve herkes hzla yoksullat. Bunlarn doal sonucu olarak da intiharlar, cinnetler, iddetli geimsizlikler, hrszlk ve ahlakszlk artt. Mali sistemin yeniden yaplandrlmas ad altnda ise bankalar kapatlyor, alma sahalar daraltlyor ve sistem yabanclara kar krlgan hale getiriliyor. Neticede de IMF emsiyesi altnda de-facto (fiili) duyun-u umumiye ve Sevrin modern versiyonu gryoruz! Ekonomik skntlar erevesinde yatrmlar ve harcamalar kslarak ordunun bile at ve ate gc zayflatlmaya allyor. Eitim, salk, ve dier servis hizmetlerinin brakn yetersizliini varl bile tartlr hale getirildi. D politikada, ekonomik gcn yitiren Trkiye kendi blgesindeki insiyatifi bile tamamen elden karm durumda. Szde Ermeni soykrm iddialar, Rumlarn iddialar, Doudaki problemler, Kuzey Iraktaki fiili durum, Orta Dou ve srail sorunu, Kafkaslar, Balkanlar, neticede her yeni durum lkemizin pozisyonunu zayflatr hale getirdi. Globalleme, kelime anlam itibaryla (semantik olarak) gzel bir kavram. Bu kavramn gerek anlamnda ilk kullanlmas, kutsal kitaplarn inananlar kardetir ifadesinde yer almtr. ANCAK, bugnk hakim glerin bu kelimeyle kastettikleri, belli bir para ve ticaret sistemi etrafnda dnyann yeniden ekillendirilmesidir. Buradaki fark ayrt edemeyenler bu operasyonun figran olmaktan teye gidemeyeceklerdir. Siyasette ise siyasetinin insiyatif sahas gittike daraltlyor. zerk kurullar ve siyaset d kuvvetlerin yanl, yersiz ve tutarsz mdahaleleri siyaseti ve siyasetiyi lke ynetimine halkn isteklerini tamasna mani olmaktadr. Gittike daralan ve bunalan siyaset, kendi iinde krlma hatlar oluturmaya balad. Yeni dnya dzeninde egemen glere sorun karmayacak yeni liderler tezgahlanmaya allyor. Yeni Damat Feritler, Jn Trkler ortaya karlyor. Bugn bu dizaynn dndaki gsteriler yasaktr. Yryler yasaktr. Dnce yasaktr. Ve son olarak, FPnin kapatlmasyla grdk ki muhalefet de yasaktr. Dnk yazmda igalci kuvvetlere kar Kuvay Milliyeden rnekler verdim. te o dnemde Kuvay Milliyenin igalci glere kar duruu ile FPnin temsil ettii ruhun, bugn lkenin tasfiye edilmesi harekatna kar duruu ayn iki durutur. Bu duru milletin z duruu olduu iin, yeni dnya dzeni ekseninde oluturulan anafora kendini kaptrmadan milletin btnyle saadet ve selamete ulamas iin olmas gerektii gibi dosdoru olarak yoluna devam edecektir. Bu lkeyi ve lkenin her ferdini seven bir topluluk olarak da gerekleri en arpc bir ekilde ifade etmeye devam edeceiz.

51

Faiz kmaz Yada Bor Girdab 28.Mays.2000 Eminim hemen hemen hepiniz, faizin ne kadar kt olduunu anlatan birok almaya veya konumaya denk gelmisinizdir. Birok sivil yada profesyonel toplum rgt, ekonomik kalknmada faizlerin zararlarn anlatp dururlar. Ancak bir o kadar da ekonomist yada moda ifadesiyle yatrm uzman, kiilerin birikmi paralarn faizde deerlendirmelerini, dier bir ifade ile faize yatrm yapmalarn nerirler. Bankalara gittiinizde ise paranz bileik faizde deerlendirdiinizde, ne kadar ok artacan byk bir itahla size anlatrlar. Kimilerine gre gayet doal gzken bu atma, neticede bir arz-talep dengesidir diyebilirsiniz. Ancak arz-talep dengesi bize, dengeye gelen eylerin iyi yada kt, faydal yada zararl, gzel yada irkin, doru yada yanl, veya adaletli yada adaletsiz olduunu gstermez. O sadece bir denge ifade eder, gerisi ise akla hitap eder. Ben bugn bu olaya bir baka adan yaklamak istiyorum. Bunu da bir rnek ile ifade etmeye alay m. Diyelim ki orta halli bir iletme aacaksnz. Gittiniz bankadan 50 milyar lira kredi aldnz. Bankac sizi ok sevdii iin de krediyi yzde 40 faizle ve 20 yl sonunda denmek zere verdi. Siz iletmeye baladnz ve 20 yl sonunda geri deyeceiniz para (bileik faizi ile birlikte) 41 trilyon 834 milyar 127 milyon 713 bin liradr. Yani 50 milyar lira 20 yl iinde yaklak 837 kat byyecektir. Peki bu ne demektir? Bu, 20 yllk zaman zarf ierisinde, piyasada 41 trilyon 784 milyar 127 milyon 713 bin liralk ekstra para oluturulmas yada yaratlmas zorunluluunu ifade eder. nk para, bir mal gibi durduu yerde bymez! Parann bymesi iin (en azndan teorik olarak) karl olan eyann bymesi gerekir. nk, tanma gre para bir l ifadesidir. Siz hi, evinizdeki dolapta duran metrenin her seferinde belli bir yzde bydne ahit oldunuz mu ? Ancak durumun mevcut sistemde byle gelimediini hepimiz biliriz. inde bulunduumuz borca dayal para sisteminde bu kadar miktarda parann piyasada oluturulabilmesi iin, birilerinin bu miktardaki paray bankalardan yine bor olarak almas gerekir. O yeni borla da ortaya kacak faiz kadar parann piyasada oluturulabilmesi iin yine bir bakalarnn o miktardaki paray bankalardan bor olarak almas gerekir. te bu ksr faiz kmaz, bor kisvesinde bylece gider durur. inde bulunduumuz modern yapda ise bunlar temeli oluturan detay olarak gzden kamaktadrlar. Bu gidie mevcut dandik yap deimeden dur demek de mmkn deildir. Neticede szlerimizi toparlarsak srasyla unlar sylemek gerekir. ncelikle faiz ok kt bir eydir. Dahas, bankalardan bor olarak alnan parann faizine karlk, piyasada Cumhuriyet Merkez Bankas Ane ait bir mal (yani para) yoktur. Bu, bankalarn istedikleri gibi para rettikleri anlamna da gelir. Son olarak, bankalar sadece topladklar mevduat kredi olarak verir iddias koca bir yalandan ibarettir. Geenlerde, bu konular ile direkt olmasa da ksmen ilintili olarak elime ilgin bir yaz geti. Bu yaz, ngilterede 1800 ylnda kan Thellusson yasas ile ilgili. Yasaya gre faiz birikimi yirmi bir ylla snrlandrlm. nk faizin, altndan kalklamayacak bir yk ve haksz kazan oluturduu belirtiliyor. Ancak daha sonra modern bankaclar bu snrlandrmay 1892 ylnda Birikim yasas ile ortadan kaldrmlar. Onlara sorarsan iyiletirme yapmlar!

52

Tarihte Speklatrler 8.Ekim.2000 Para zerinde speklasyon yapmak gnmze zel bir ey deil, para ve parann kullanm kadar eskidir. Speklatrler, bir ksm insanlarn zaaflarndan her zaman yararlanmasn iyi bilmilerdir. Dahas, bir ksm insanlar zora/zaafa drlerek onlarn bu durumundan kendilerine menfaat temin etmeyi marifet addetmilerdir. Bundan nceki bir yazmda gerek Hristiyanlkta, slamda olduu gibi, faizin yasak olduunu ifade eden birok kaynak bulunduunu, ama gnmz Hristiyan Bat dnyasnn bunlar unuttuunu ifade etmitim. Bugn de onu tamamlayc bir ekilde speklasyonlar zerinde birka ey sylemek istiyorum. Hristiyan kaynaklarnda ska Hz. sann hi iddet kullanmad ifade edilir. Buna istisna tekil etmesi asndan iki defa iddet kulland da bilinmektedir. Bu iki hadisede de, yazlanlara gre, Hz. sa para deitiricileri mabetten iddet kullanarak kovmutur. Peki bu hadiseler nedir? Yine ayn kaynaklara gre Yahudiler Dar-s-Selam yani Kudse gelip yerletiklerinde, ynetime kar vergilerini zel olarak baslm bir para ile dyorlard. Bu, yaklak bizim 100 bin lira byklnde, yarm ons (yaklak 17 gr.) arlnda, zerinde herhangi bir resim bulunmayan ve saf gmten dklm yarm ekel dedikleri bir para idi. Yahudiler sadece bu paray vergi demek iin kullanyorlard. nk saf gmten dklm, istenilen arlk ve zelliklerdeki dnemin tek paras bu yarm ekeldi. Bu para ayn zamanda piyasada kstl bir miktarda bulunuyordu. Zamanla bir grup Yahudi para-deitirici (money changers) bu az miktardaki paray mal gibi alp satmaya baladlar. Yani bu para zerinde speklasyon yapmaya baladlar. Bu para-deitiriciler belli bir zaman sonra, mal olarak kullandklar para zerinde monopol oluturdular. Dolaysyla, vergilerini bu parayla demek isteyenler, onlara deerinden ok fazla kymet ve zenginlik veriyorlard. Bu sa yede paradeitiriciler haksz yere (paradan para kazanarak) byk rantlar elde ettiler. te denilir ki, Hz. sa bu para-deitirici speklatrleri, yaptklar i adalete ve dolaysyla dine uymad iin, zor kullanarak ya da dverek mabetten atmtr. Yine bu tarihlerden yaklak 250 yl daha nce, Roma mparatorluu da benzer problemler yaamtr. Paray mal gibi alp satan para-deitiricilerin speklasyonlar neticesinde halkn fakirletiini gren iki erken Roma mparatoru, eitli kanun ve snrlandrmalar ile bu speklasyonlarn nne gemek istemiler, ama garip bir ekilde suikasta kurban gitmilerdir. Bu imparatorlar, para zerinde speklasyon yapmay ve 500 hektardan fazla toprak edinmeyi snrlandrarak yasaklamlard. Hatta Caesarn lmnden sonra piyasada olanlara bakarak, onun ldrlmesinde dahi bu tr speklatrlerin parma olduunu iddia eden aratrmaclar da vardr. nk Caesardan sonra vergiler artm, tefeciler oalm, yolsuzluklar artm, para arz yaklak yzde 90 klm ve halk ellerindeki zenginlii hzla bu speklatrlere kaptrmtr. Netice itibariyle grlen skntlar, bu tr bir dzenin tipik sendromlardr. Bugn bu tarihlerden ok ok uzak olsak da, fiili olarak deien pek bir ey yok galiba, ne dersiniz?

53

Hristiyanlkta Faiz I 1.Ocak.2000 Semavi dinlerin her nde de faiz ve dolaysyla faize dayal sistemler net olarak reddedilmi yani haram klnmtr. Yahudiler bunu kendi aralarnda haram olarak kabul etmiler ama Yahudi olmayanlara (gentiles) ise faiz uygulanr diye deitirmilerdir. Hristiyanlk kaynaklarna bakld taktirde de faizin haram klndn gryoruz ama gnmz Hristiyanlar buna kar kaytsz kalma haklarn kullanmaktadrlar. Ancak faize dayal ekonomik sistemlerin klesi olmamak iin bu haklarn reddeden baz Hristiyan gruplar Batda ciddi almalar yapmaktadrlar. Bu almalardan bazlarn tetkik etme frsatn buldum. te size edindiim kaynaklara dayanarak, Hristiyanlkta faizin haram olmas. Eski Ahitde (The Old Testament) faizin haram olduuna dair 18 yerde iaret vardr. Sadece yabanclara kar faizin uygulanabilecei sylenmektedir. Ancak o da alelade bir yabanc deil harb halinde olunan bir yabanc olmas gerekir. Aziz Ambrose (MS 4. YY) bunu birine faiz uygulamak ona harb ilan etmek ile ayn anlama gelir diye yorumlamtr. Yine ilk Papalardan birinin hkmne gre para byyen/meyva veren (Lat. Fucund) bir ey deildir. Yani paradan para kazanlmas haramdr. Aziz Tertullian (MS 5. YY) parann neredeyse btn hakszlklarn azmettiricisi olduuna, ve parann zerinden para kazanmann gnah ve kardelii ykc birey olduuna iaret etmektedir. Aziz Athanasius (MS 3. YY) paray yok edecek dereceye getirmenin, gnahlarn esasn oluturduunu sylemektedir. Dier bir deyimle faiz, paradan para kazanmak olduu iin, paray yok edecek kadar deersizletirir. Bu da birok gnahn temelini oluturur. Papa Gregory (MS 6. YY) Allah(CC)n tm insanlar iin verdii nimetleri baz insanlarn kendi z mal gibi tekeline alarak dierlerine yararlandrmamasn bir soygun ve sama bir ey olarak tanmlamaktadr. Papa Pius XI (quadragesimas anno, 1931) refahn depolanamad ama onu temsil eden parann depolanarak bir grup bankerin elinde onlarn istekleri dorultusunda kullanlan bir gc haline getirildiini sylemektedir. nsanlarn ise faizler ve bor/kredi karsnda hakl da olsa bu gce kar durmaya cesaret edemediklerini belirtmektedir. Bapiskopos Le Fanu (Avustralya, 1935) zamann finans sisteminin insanlarn yararna olmadn sylemitir. Bankerler ve faiz vastasyla insanlarn sistemin kleleri haline getirilmesine, Hristiyanlarn kar olmas gerektiini belirtmitir. Bapiskopos William Temple (1950) bankalarn faize dayal olarak almasnn kabul edilemez bir ey olduunu syleyerek mevcut modern ekonominin adeta milletleri savatrmaya ynelik olarak dizayn edildiini iddia etmektedir. Yine mehur Hristiyan filozoflarndan John Ruskinin (19. YY, ikinci yars) Hristiyanlin faizi net bir ekilde reddetmesi gerektiini belirten birok almas mevcuttur. Grld gibi hemen hemen her dnemde yaam eitli Hristiyan din alimlerinin faize ilikin grlerinde benzerlikler vardr. Bu gibi rnekleri oaltmamz mmkndr ancak maksadmz ifade etmeye bu kadar rnein kafi olduu inancndaym. Elbette byk Hak dinlerin her nn de bu konuda ayn emre iaret etmesi kadar doal bir ey yoktur. Lakin nasl oldu da bugn Hristiyanlarn bir ksm faiz ve faize dayal ekonomik sistemler ile ibirlii iinde bulunmaktadrlar.

54

Hristiyanlkta Faiz II 2.Ocak.2000 Dnk yazmzda hemen hemen her dnemden kaynak vererek Hristiyanlkta da faizin haram olduunu belirtmitik. Yanlz unu ilave etmek gerekir ki faize kar netlik Calvin (1509 -64) dnemine kadar kendisini korumutur. Faize dayal bir kle dzeni kurmak isteyen birtakm gler, Hristiyanlarn bu duruunu bozamaynca konu ile ilgili hkmleri deitirmiler ve Allah(CC)n haram kld faizi kullarna helal kldrmlardr. Bu durum o zamanlar Hristiyanlarn dikkatini pek ekmemi olsa da, sonularnn dehetinden dolay imdilerde konuyla ilgili aratrma yapan birok Hristiyann dikkatini ekmeye balamtr. Mehur ekonomi profesr R. H. Tawney, Din Ve Kapitalizmin Ykselii adli kitabnda kta reformistlerini ve ekonomi devrimini (rnesans) anlatrken Luther (1483-1546) ve Calvinden u ekilde bahsetmektedir: Lutheryanizmin aksine Calvinizm deiik yer ve mekanlarda deiik anlay ve sylemler serdetmektedir. Bartan yana deil harpten ve devrimden yana bir reti sahibidir. Lutheryanizm muhafazakarl, kurulu dzenden yana olmas, sakinlii ve insancll ile n plana karken Calvinizm aktif ve ok radikal bir gtr. Calvinizm, temelde bireyin ruhsal temizliinden ziyade kilise ve devletin yeniden yaplandrlmas ve dinin sosyal hayatin her safhasna nfus etmesi ile ilgilenmekteydi. Calvinizm adeta ok radikal bir ze dn hareketiydi. Tm bu radikal klarn yannda Calvinizm, zamannda nispeten ileri bir parasal ekonomik organizasyon da neriyor ve sosyal hayatn bu organizasyona gre yaplandrlmasn savunuyordu. Btn bu radikal fikirler, tartmalar, bulular, ve gelimeler arasnda Calvin bir ey daha syledi ki o zamann Hristiyanlarnn pek de dikkatini ekmemiti. O ey de faizin alnabilecei hkm idi. Sonralar biliyoruz ki zamanla o radikalizm de dahil olmak zere hemen hemen her ey unutuldu ama Hristiyanln faize kar temel duruundaki deiiklik unutulmad. te o hkm ile Hristiyanlarn inancndan gelen faize kar direnleri zamanla krlarak faize dayal sistemlerin bir paras haline getirilmi oldular. Profesr Tawney, Calvinin bu ahsi hkm ile zamanla Avrupa ekonomisinin derin amazlar ile birlikte ok kaygan bir yamaca oturtulmu olduunu iddia etmektedir. te o zamanlar nemsiz gibi grnen kk bir deiikliin bugnk inanlmaz sonularn hep birlikte gryoruz. Bugn Batda bu konuda alma yapan baz Hristiyan gruplar Calvinin gerek adnn Cohen olabileceini iddia etmektedirler! Neden olmasn? Ben de elimdeki ansiklopediden Calvinin orijinal ismi nedir? diye baktmda Cauvin, Caulvin yada Chauvin olabilecei yazmaktadr. Yani bu konuda bir netlik yok. lgin deil mi? Son Hak din olan slamn kitab Kuran- Kerim ve Peygamberimiz Efendimiz Hz. Muhammed (SAV) bizleri faiz ile ilgili olarak ok net ifadeler ile uyarmaktadr. Mslmanlar bu ve kendilerine emredilen dier her konuda ok uyank olmak ve dik durmak zorundadrlar. Allah(CC)n peygamberleri araclyla gndermi olduu emirleri, hangi makam ve mevkide olurlarsa olsunlar, kullarn deitirme veya yeniden dzenleme haklar yoktur. Bu erevede hi bir talep (masum bir ekilde ifade edilse bile!) kabul edilemezdir. Bu sebepten dolay, mslmanlarn faiz ve faize dayal ekonomik sistemlere kar verdii mcadele btn insanlk alemi iin ok byk bir mana ifade etmektedir. Dier semavi dinlerin inananlar da bu mcadele karsndaki tavrlarn Haktan yana koymaldrlar ki hem kendi yaamlar hemde kurulmaya allan yeni dnya dzeni hak ve adil esaslar zerine oturtulabilsin. Aksi taktirde mevcut sistemlerin dnyaya bar, huzur ve refah getirmesinin mmkn olmadna dair tezleri ispat eden daha birok rnei grmeye devam ederiz.

55

Ekonomistler ve Bankaclar 24.Haziran.2000 Bir ekonomist ile bir bankac sahildeki bir kafede oturmu sohbet ediyorlarm. Bankac o srada ileride yere dm bir bin dolar grm. Ekonomiste demi ki: sanrm ileride yere dm bir binlik var. Ekonomist cevap vermi olamaz, yanl grmsndr. Eer yle bir ey olsayd, onu oktan biri grm ve alm olurdu. Bu cevap zerine bankac yerinden kalkm, gidip yerdeki paray alp cebine atm ve geri dnp ekonomiste evet haklymsn demi. Evet, bu gne kadar yaptmz birok alma, tartma ve toplantda ekonomistler ve bankaclar ayr ayr deerlendirmiizdir. Bu iki olgu arasnda her ne kadar taban birlii varsa da tavanda anlam birlii neredeyse yok denecek kadar azdr. Bu iki grubun, benzer eitim almalarna ramen pratik yorumlar olduka farkldr. Bunun belkide en nemli sebebi, iinde bulunduumuz borca dayal para sistemini alglamalarnda yatmaktadr. Ekonomi erevesinde verilen eitim sadece lkemizde deil dnyada da bir standart oluturmaktadr. zellikle kinci Dnya Savandan sonra ufku iyice daralan ekonomi, 1970li yllarla birlikte BAY (Baka Alternatif Yok) mikrobuna yakalanmtr. Bu mikrobun tesirinde bir mddet yaadktan sonra, 1980li yllarn ortalarndan itibaren kangren olmutur. imdilerde ise, zellikle nternet devrimiyle birlikte artk birok aratrmac, ufku iyice daralm Ortodoks ekonomistlere laf anlatmaktansa daha geni evrelere ulaarak olduka byk ilgi uyandrmaktadrlar. Artk aratrmaclar hem gemii hem de gelecei yeni bak alarndan sorgulamakta ve bu sahadaki tabular bir bir ykmaktadrlar. Bunlarn yapt ilk ve en nemli i, baklar doru yne ynlendirmek olmaktadr. Gerisi orap sk gibi gelmektedir. Bu konularda konutuumuz birok kii ncelikle yeterince eitim almadklarn syleseler de daha sonra tartmamz doru ve faydal bir zemine oturunca olduka enteresan katklar yapabilmektedirler. Bu konuyu iki rnek vererek toparlamak istiyorum. ncelikle, yurtdndaki bir toplantda tarttmz bir akademisyenden aldm deerlendirmeleri u ekilde zetlemek istiyorum: Biz ekonomistler belkide aldmz eitim ile kendi ufkumuzu snrlyoruz. rendiimiz ve rettiimiz birok gerei temelden sorgulayamaz hale geldik. nmze gelen bu tip yeni yorumlar karsnda ise ya kzyoruz yada hayretle dinliyoruz. nk iine gmldmz dar kalplar o kadar salam rdk ki artk onlar kracak gcmz de kalmad. Ne yazk ki bu dar kalplar ufkumuzun mezar haline dntler kinci bir olay da udur. Bir toplantda borca dayal para sistemini anlattm ve faize kar ok net bir duru ortaya koydum. Dinleyicilerden biri anlattklarmn ilk blmnden ok istifade ettiini syledi. Ancak faize kar oluumu dini nedenlere balad. Ben de kendisine itiraz ederek birinci blm de anlatamadm syledim. nk faiz bir bortur. Bor olmadan faiz nasl olur ki? Baz hususlar tekrarlaynca olay hemen kavrad. in dini argmanlar benim tartma zeminimin olduka dndadr. Bunu bilmeyen birok kii ise BAY mikrobunun tesiri altnda kendi ufkunu daraltmaktadr, o kadar!

56

BLM 3 ULUSLARARASI EKONOMK GELMELER

57

Yeni Smrgeciler 16.Temmuz.2000 Yaklak son 30 yldr ekonominin kresellemesi ile yeryzndeki ekonomik adaletsizlik ve smr de artmtr. Ekonomideki bu formasyon deiikliini Dnya Bankas, IMF ve okuluslu irketler ynlendirmekte ve ynetmektedir. Bugn artk bu kurulular yerel hkmetlere inanlmaz basklar yaparak, mal ve parann serbest dolam iin gmrk duvarlarn kaldrtmaktadrlar. Telekomnikasyon, bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeler ve nakliyedeki gelimeler sayesinde, bugn, trilyonlarca dolar dnyada en yksek rant arama gayesiyle srekli dolam halindedir. Bundan yaklak 150 yil nce yeryznde bu kadar eitsizlik yoktu. nc dnya denilen Afrika, Asya ve Latin Amerika ile birinci dnya yada bati diye anlan lkeler arasndaki dengesizlik bu kadar ayyuka kmamt. O zamanlardan itibaren belli bir sre ierisinde, kleletirme ve smrgeletirme ile nc dnyann refah ve zenginlikleri birinci dnyaya silah zoruyla transfer edilmiti. Tm bu tr hakszlklar, igaller ve smr neticesinde ulalan sre, dnyadaki eitsizliklerin boyutunun korkun bir seviyede olduunu gstermektedir. Bugn dnya nfusunun en zengin yzde 20si retilen nimetlerin yzde 83n alrken, en fakir yzde 60 ise nimetlerin yzde 5.6s ile idare etmek zorunda braklmtr. Yine birinci dnyann bu zengin yzde 20lik nfusu, dnya enerji tketiminin yzde 70ini, metal tketiminin yzde 75ini, orman ve aa rnleri tketiminin yzde 85ini, gda tketiminin yzde 60n gerekletirmektedir. Tm bunlarla birlikte bu yzde 20lik aznlk, dnya evre kirliliinin yzde 75ine sebep olmaktadr. Sadece rakamlar zerinde gerekletirilecek bir ekonomik byme, dnyada var olan bu adaletsizlii gidermeye yetmeyecektir. Bu konuda ekonomistlerin ortaya att ekonominin derinlii tartmas koca bir balondan ibarettir. Onlarn dedii efendim sular ykselince btn botlar yzmeye balayacaktr iddias sadece kr bir iddia olarak nmzde durmaktadr. nk bizim buradaki ifadelerimiz, milyarlarca insanin botu olmad veya olsa da taban delik olduu ynndedir. Bu durum dzeltilmezse, ykselen sular bunlar iin tam bir felaket olacaktr. Lakin iinde bulunduumuz enformasyon anda, smry klasik yntemlerle devam ettiremeyeceklerini anlayan birinci dnyann elitleri, bir yntem deiiklii ile ayn smry nc dnyann elitlerini kullanarak devam ettirmeye almaktadrlar. Bunun iin, nce nc dnya lkeleri korkun bir bor batana sokulmaktadrlar. Akabinde yeni kredi vaatleri ile Washingtonda hazrlanan politikalar IMF ve Dnya Bankas araclyla nc dnya elitlerine uygulattrlmaktadr. Bylelikle bir kuun bile atmadan, nc dnya lkelerinin zenginlikleri ve idareleri kontrol altna alnmaktadr. Ne ilgintir ki, bu kontrol eline alan birinci dnya, mezkur yolla smrgeletirdii nc dnya lkelerini ayni zamanda da silahlandrmaktadr. eitli rneklerinde de grdmz gibi bu ordular ile ya halk kontrol etmektedirler yada benzer durumdaki dier lkeleri yksek basn altnda kontrolde tutmaktadrlar. Ksacas smrgeleri birbirleri ile denetlemektedirler. Bu konular dile getiren vatansever insanlar ise ya seslerini kendi halklarna duyuramamaktadrlar yada bilvesile yerli ibirlikiler tarafndan komik duruma drlmektedirler. Ancak, tm bu olumsuzluklara ramen, dnyada bu tr hakszlklara kar giderek ykselen uyan ve tepkiler, umarz ki adil bir dzenin kurulmasna vesile olacaktr.

58

Emperyalizmin Masum Yz: WTO 5.Aralk.1999 Dnya Ticaret rgt (WTO), 30 Kasm - 3 Aralk tarihleri arasnda 135 lkenin bakanlar dzeyindeki temsilcilerini Seattleda toplad. Bu yzyln en nemli olaylarndan biri olan bu toplantnn Trk basnnda yansmas ise maalesef paparazzi haberinden te gidemedi. Neredeyse tm TV kanallar, Londra ve Seattleda olan protesto gsterilerini tele-vole mant ile vererek konunun zne deinmediler. Ancak yurtdnda birok hatr saylr TV kanallarnda bu olaylarn perde arkas mant, ok ciddi bir ekilde tartlmaktadr. Hatta bu tartmalara Clintonda katlarak, protest (kar) fikirlerin toplant salonlarnda temsil edilmesi gerektiine inandn syledi. Peki bu grntnn temelini oluturan tartmalar nedir? Bunu zetle aktarmaya alalm. 1944 ylnda 40 lkenin katld Bretton Woods (New Hampshire) toplantsnda Londra merkezli finansrlerin teklifi ile imdiki WTOnun yetkilerine haiz bir Uluslararas Ticaret rgt kurulmas teklif edildi. Ancak bu teklif lkelerin bamszln zedeleyecei endiesi ile o zaman reddedildi. Bunun yerine nispeten snrl yetkilere sahip GATT (General Agreement on Tariffa and Trade) kuruldu. Ancak zamanla snr tesi ticaretin ve okuluslu irketlerin glenmesiyle uluslararas serbest ticaret tekrar gndemin bana oturdu. Bu erevede 1986 - 1994 yllar arasnda yaplan GATT grmeleri neticesinde (Uruguay Round) Ocak 1995 tarihinde tek dnya tek pazar sloganyla Dnya Ticaret rgtnn kuruluu gerekletirildi. O zamanlar Clinton ynetimi WTO sayesinde 10 yl ierisinde ABD bte ann 60 milyar dolar azalacan iddia ediyordu. Her ne kadar WTO Genel Mdr Yeni Zelandal Mike Moore, bu emsiye altnda kklerin hakk korunuyor, kuralsz bir dnya yerine kurallara bal bir ticaret sistemi oluturuluyor dese de, gerekte olanlar ok farkl geliti. Zamanla grld ki WTO maskesi altnda iddia edilen serbest ticaret Adam Smith yada David Ricardonun bahsettii serbest ticaretten te bir ey oluturdu. okuluslu mega irketler birer birer tm sektrleri ele geirirlerken ne ahlak, ne evre ne milli ekonomiler ve nede kk reticilerin halini dikkate aldlar. Bu arada dnya apnda yaanan finans krizlerinin kt etkisi de dorudan reticiye yanstld. Tm dnyada gda ve imalat sanayiinde bir gerileme grld. Bunlara dikkati ekmek iin Ekim ay sonlarnda Berlinde 10,000 bu yln balarnda ise Brkselde 50,000 ifti ve imalat sektr alan sokaa dklerek protesto gsterisi yapt. Bu toplantnn yapld Seattleda ise zellikle sendikalarn ve iftilerin katlmyla binlerce kii sokaa dklerek retim temelli milli ekonomilere dnlmesi iin WTOyu uyardlar. WTO modern dnyamzd a emperyalizmin hizmet arac olarak grlmemeli ve kullanlmamaldr. lkeler kendi ekonomileri zerine sz sahibi olmal, halknn fakirlemesi pahasna dev irketlerin kazan kaplar haline getirilmemelidir. Trkiyemizin btesinin yaklak 50 milyar dolar olduunu ve rnein sadece BP-AMOCO irketinin cirosunun ise 120 milyar dolar olduunu dnrsek burada bamszlk sorunundan pekala da bahsedebiliriz. Bu adan protestolarn ardndaki fikirlere gnlden katlyorum. Sonu olarak bu toplantdan bu protestolar sayesinde beklenen elde edilememitir. Bu baarszlk WTOnun geleceini de etkileyecektir. Neticede bize paparazzi haberi gibi gsterilen olaylarn ardndaki kavga aslnda bizi ve bamszlmz direkt olarak ilgilendiren ilgin bir fikir tartmasnn dier lkelere provoke edilerek gsterilen ksmdr. Bu provokatif grntler arasnda ne kendimizi nede ekonomik bamszlmz kaybetmemeliyiz. Ekonomik bamszlmz bizim iftimizin, bizim imalatmzn, bizim mhendislerimizin gl ve bamsz olmasnda yatar, ok uluslu irketlerin elinde deil. Hele hele zerinde bulunduumuz u bereketli topraklarda retim temelli bir anlayla milli ekonomimizi oluturmamz, insanmzn daha mreffeh yaamas iin en nemli bir gerekliliktir.

59

WEF: Dnya Ekonomik Forumu 30.Ocak.2000 Trk kamuoyu bu forumun adn Davos toplantlar olarak zal ile birlikte duymaya balad. Ancak bu forum ilk defa Ocak 1971 ylnda Profesr Klaus Schwabn davetiyle Davosda gerekletirilmi ve 30 yldr da devam etmektedir. Zamanla Schwabn gayretli almalar ile dnya gndemine girmi ve adeta zirvelerin zirvesi olarak grlmeye balanmtr. Diyeceksiniz ki ne yani bir profesr davet ediyor diye tm dnya liderleri bir araya m geliyor?. Tabi ki bu sorunun cevab yaln bir evet deil. Ancak bu stuna bugn sacak kadar da basit deil. Bu iin arkasnda baz lobilerin olduu, zaman zaman bunlarn birbirleri ile gndem ve ynlendirme mcadelesi yaptklar ve bu nedenle dnya basnnda bu toplantlar ile ilgili lehte ve aleyhte yazlarn kt bilinmektedir. Ancak bugn bunlara girmek istemiyorum. Bugn artk Davos toplantlar, dnya gndeminin belirlendii ve liderlerin birbirleri ile (adeta) teklifsiz bir araya gelebildii yer olarak herkese bilinmektedir. Bu yl 3000e yakn siyaseti, akademisyen, sanayici ve iadam bir araya gelerek arlkl olarak dnya ekonomik meselelerini konuuyorlar. Gelecee ilikin eitli tahminlerde bulunuyorlar. rnein bu konulardan birkan u ekilde ifade edebiliri z: kaynak israf etmeden evre ile uyumlu bir kalknma indeksi tespit edilmesi, salk ile ilgili gelimeler, yeni teknolojiler iin yeni pazarlar, kk iletmeler ile dev irketlerin ilikileri, fakirlik ve yolsuzluklar ile mcadele edilmesi vb. gibi. Bu arada, umarm Sn. Ecevit bizde geenlerde bankalar yaklak 8 milyar dolar slediler demez, yoksa rezil oluruz. Bu toplantlarda Avrupa ile ilgili yaplan bir alma da takdim edilecek ve benim bu stunda her zaman srarla dile getirdiim u tema ilenecek: sadece ekonomik kalknmaya deil insanlarn fert fert refahnn gelitirilmesine dikkat edilmelidir. Yani denecek ki senin memleketinin yzde 30u alk snrnda yaarken enflasyonu sfrlasan ne yazar? nemli olan, retilen refahn adil bir ekilde bltrlmesidir. Profesr Schwab, kurduu bu Dnya Ekonomik Forumunun nemli zelliini u ekilde aklyor: (1) buraya sadece ok nemli lider ahslar davet ederiz, (2) burada dnya gndemini olutururuz ve (3) burada bir dnya devleti gerekletirmek iin gayret ederiz. Schwabn bu szleri Forumun internet sitesinde de yer alm! Dnyada bugn iki devrim yaandn da belirten Schwab bunlardan birinin nternet dierinin de Genetik Mhendislii olduunu ifade ederken, a konumasnda, bunlarn tm insanln faydasna kullanlmas ynnde almalar yaplmasn neriyor. Davosda dikkat eken bir nokta da globallemeye gelen tepkiler dolaysyla yaplan terim deiiklii: entegrasyon. Felsefe ise aynen devam ediyor. Gelelim Ecevitin antasna. Babakann proje olarak gtrd ey Trkiyenin tantlmas ve yatrm imkanlarnn ortaya konulmasdr. Bunun yaplmas iin bir babakann gitmesine gerek yoktu ama olsun orada konuulanlar dinlemesinin bile hem kendisi hem de milletimiz iin iyi olaca kanaatindeyim. Lakin reel fayda asndan; Ecevit Davosa antas bo gitmi ve muhtemelen de cebi bo dnecektir. Bakmayn siz basndaki baz yazlara. Onlar arzularn yazp gereklere gelince bara gidiyorlar. Neticede byle nemli bir yllk frsat Ecevitin birka karelik poplist grnts ile geitirilip gidiyor. Orada konuulan refahn yaygnlatrlmas, fakirliin giderilmesi, yolsuzluklarn nlenmesi vb. gibi konular orada kalyor. Ksacas Demirelin Kafkas Pakt gibi Ecevitin de Davos harekat fos kyor.

60

IMF Bakan Michael Camdessus Kayor 13.Kasm.1999 IMF, kinci Dnya Savann akabinde global ekonomi ynetimi iin kurulmu ve zamanla (destekleyen) ye lke says 182yi bulmutur. Michael Camdessus, 16 Ocak 1987 tarihinde 5 yllk bir dnem iin IMFnin Genel Mdrl ve Ynetim Kurulu Bakanlna getirilmiti. O zamandan bu yana nc dnemdir Camdessus IMFnin banda ve bu nc dnem 2001 ylnn Ocak aynda bitiyor. Lakin Camdessus 9 Kasmda bir mektup ile IMF ynetimine erken istifa plann sundu. Camdessusun mektubunda istifaya zel nedenler gsteriliyor ve 2000 yl ubat aynn ortalarnda ayrlma istei ak olarak ifade ediliyor. Mektubunda global dnya ekonomik gidiatnn iyi durumda olduunu da b elirten Camdessus, ubat ortalarna kadar kendi yerine getirilecek ahs tespit etmelerini ynetim kurulundan resmen istedi. Aslnda mektuba baklrsa Camdessusun erken istifasn izah edecek gl argmanlar yok. Ancak son sralarda gelien baz olaylar deerlendirirsek, Camdessusun tam da zamannda istifa ederek bana geleceklerden kurtulmaya almakta olduunu grrz. Son sralarda ABDde Rusyada para aklama iddialar aratrlmaya baland. Bundan nceki bir yazmda Rusyada para aklama yada paralarn usulsz kullanm ile Yeltsin hanedannn ok glendiini ve bu gc brakmamak iin de iktidar mcadelesini en kanl platformlara bile ekebileceini belirtmitim. Bu para skandallarnn ABD aya hakknda, Bakan Yardmcs Al Gore ve hatta Dileri Bakan Ms. Albrightn da iinde bulunduu bir grup st dzey hakknda eitli iddialar ortaya atlm ve halihazrda bunlar sorgulanmaya balanmtr. Bu iddialardan biri de, bu para aklama operasyonlarnda Camdessusun IMFnin gcn ve parasn usulsz olarak bu ie kartrd iddiasdr. Bu iddialarn yannda, dnyann hemen hemen her yerinde IMF sert bir ekilde eletirilmekte ve akademik camiada da bu eletiriler makes bulmaktadr. zellikle Tayland, Gney Kore, Endonezya, Rusya, Brezilya, Meksika, Ukrayna, Kenya, ve Ekvatorda olan ekonomik felaketlerin sorumlusu olarak IMF grlmektedir. IMFnin nerilerini bir kenara brakp kapital kontrol ile krizden kan Malezya rnei ise IMF reetelerinin ne kadar lzumsuz, yanl ve hatta belkide kastl olduunu adeta ispat etti. Geenlerde istifa eden Fransann sper ocuk ekonomi bakan da yapt konumada IMFyi ar bir dille eletirmiti. Yine bu balamda son sralarn en popler tartmalarndan biri de nc dnya lkelerinin para borlarnda indirim yaplmas yada bu borlarn silinmesidir. Bu konuda IMF zerinde youn basklar olumaya balamtr. te tm bu olaylar nmze koyduumuzda Camdessusun tam da zamannda kat gibi bir izlenim ortaya kmaktadr. imdi Camdessusun yerine gelecek kiinin seiminde krizden byk zarar gren Asya lkeleri etkili olmak istiyor. Bu zamana kadar IMF reeteleriyle haksiz olarak geri braktrldklarna inanan Afrika lkeleri de etkili olmak istiyor. Avrupa lkeleri ATna yakr bir gte etkili olma hesaplar peinde. ABD ise en byk katky yapan lke olarak ipleri elinde tutmak istiyor. Bu denklemden nasl bir bakan ve ne gibi bir yeni politika kacan ise hep birlikte greceiz. Burada bizim szmz Hkmetimize. Hkmet alelacele hazrlad IMF btesini kr krne meclisten geirmeye alacana bu gelimeleri yakndan takip ederek olas bir politika deiikliinde lkemizin menfaatlerinin nasl etkileneceini hesap etmeli,. IMF ile bir stand-by iin acele etmemelidir. nk IMFnin geleceine ilikin birok belirsizlikler ve riskler vardr. Hatta Hkmet IMF ile masaya hi oturmamal yada illa oturacam diyorsa bir alt ay kadar bekleyip IMFnin yeni pozisyonunu tekrar deerlendirmelidir.

61

Byk Krizin Ayak Sesleri Mi? 5.Mart.2000 14 Kasm 1999 tarihli ve IMF bakan Michel Camdessus kayor balkl yazmda, IMF bakannn erken istifa projesinden bahsetmi ve bu konudaki baz speklasyonlara da yer vermitim. Camdessusun yerine gelecek olan ahs belirlemede, ABD en etkili rol oynayacaktr. nk, en byk katky yapan lke olarak ipleri elinden brakmak istememektedir. u anda eitli kulisler yaplmasna ramen, ABD desteini alm gzken mevcut bakan yardmcs ve bakan vekili Fisher en gl aday olarak gzkmektedir. Yine sz konusu yazmda eitli gerekleri ortaya koyduumuzda Camdessusun kat gibi bir izlenim edindiimizi de yazmtm. Camdessusun veda konumalarndan biri olarak saylabilecek olan 13 ubatta Bangkokda yapm olduu konuma, bu yorumun adeta mtemmim bir cz gibidir. BM 10. Ticaret ve Kalknma Konferans (UNCTAD), 12-19 ubat tarihleri arasnda Bangkokda yapld. Bizim TV kanallarmzda, Camdessusun suratna yaptrlan pasta ile anca haberlere konu olabilen konferansta, globallemenin gelimekte olan lke ekonomileri zerine basklar konusunda olduka iddetli tartmalar yaand. Camdessus konferansta yapt konumada dnya ekonomisinin bir alaca karanla girdii uyarsnda bulundu. Camdessus, Uzak Douyu vuran 1997 Asya Krizi ncesi grlen baz semptomlarn (belirtilerin), Dnya finans sisteminde yeniden aka grlmeye balandn belirtti. Her eyin tamamen ayn eskisi gibi gelimeyebilecei uyarsnda bulunan Camdessus, ben IMF yesi lkelere byk bir yeni krizin kapda olduuna dair uyarlarm yapmak iin alarm zillerini alyorum dedi. Daha sonra Amerikan ekonomisindeki problemlere de deinerek zellikle dk tasarruf oran, hzlca byyen cari hesap a ve yksek stok maliyetlerine dikkat ekti. Amerikan ekonomisinde bu problemler yaanrken dier lkelerde bunlar dengeleyebilecek herhangi bir gelime de yaanmad iin, dnya finans sisteminin hzla bir patlamaya (krize) doru gittii uyarsnda bulundu. Konferansta J.P. Morgan borsa stratejistlerinden olan Gary Dugan da dnya borsalarnn iinde bulunduu kararsz yapya dikkat ekerek bu durumun pek iyi bir iaret olmadn belirtti. Yaklak 17 yldr borsada yatrm uzmanl yaptn ve tm dnya borsalarn takip ettiini syleyen Dugan, yatrmclarn hi bugnk kadar stresli ve rkek olduunu grmediini sylyor. Dow Jonesda yaklak yzde 30, Nasdaqda ise yaklak yzde 40lik bir dn yaanmas ihtimalinin ok ok arttn da belirtiyor. Yine ayn minval zere, Avusturya iadamlarnn oluturduu Foehrenberg grubu, kanlmaz bir finansal kriz ile ilgili olarak yelerini ve hkmeti uyard. Bu grubun kurucu yelerinden olan Guenther Robol ve Helmut Kartner sz konusu finansal krizin gereklemesinin kanlmaz olduunu ve artk byle bir krizin ba gstermesinin zaman meselesi olduuna dikkat ektiler. Reel ekonomi ile finansal ticaret hacimleri arasnda oluan uurumun bu krizin ba sebebi olduunu da belirten yeler bunun zmnn yine probleme global olarak yaklaarak zmeye almakta yattn belirttiler. Batda borsaya endeksli olarak gerekleecek byle bir krizin Trkiyedeki dengeleri de alt st edecei muhakkaktr. Byle bir durumda havadaki buluttan bile nem kapan stanbul Borsas belkide tarihinin en ar darbesini yemi olur. IMF reetesi erevesinde son alnan kararlar ile borsa tek yatrm arac olurken byle bir krizin eiine gelmi olmamz da ayr bir talihsizliktir. Byle olas bir krize kar koruyucu tedbirlerin Hkmete imdiden alnmas zorunludur. Elde neredeyse tek dayanak olarak duran stanbul borsasnn k iinde bulunduumuz finansal sistemin tm ile kn birlikte getirebilir. Son olarak borsada bulunan kk ve orta lekte yatrm yapan kiileri de byle ok belirsiz bir ortamda her eye kar hazr olmalar ve ilk kar realizasyonlarnda Borsada yatrm yapmay yeniden dnmelerini neririz.

62

Euro ve Parann Bamszlk Mcadelesi 12.Aralk.1999 Piyasaya karld son Ocak ayndan bu yana, Avrupa Birlii para birimi Euro Amerikan dolarna kar yaklak yzde 15 ve Japon yenine kar ise yaklak yzde 35 deer kaybetti. Bu dnem ierisinde Euro Dolar paritesi psikolojik snr olarak adlandrlan 1.00 seviyesinden de aa derek gvenilirliine glge drd. Gnmzde baz uzmanlar Maastrichtde kurulan ortak para birimi atsnn yanl kurulduunu ve belkide Euro olmasa, AB lkelerinin ekonomik performanslarnn ok daha iyi olacan iddia etmektedirler. Yine olay yakndan takip eden analistlere gre Euronun bu d aslnda City /Londra), Wall Street finans kurumlar ve finansrlerinin oyunun kurallarn tekrar hatrlatmak iin Avrupadakilere, zellikle Fransa ve Almanyaya, verdii bir derstir. Bu hatrlatma ile deniyor ki: siz bir Avrupa Birlii kurabilirsiniz, bir Avrupa Merkez Bankas (AMB) oluturabilirsiniz ve ortak bir para birimi oluturabilirsiniz ama dnya dengelerini gzetmeden kendi kafanza gre bir politika oluturamazsnz. Oluturmaya kalkarsanz ite sizin para biriminizin deerini byle tepetakla ederiz. London Financial Timesn 3 Aralk tarihli says Euro-blgesinde ekonomi politikalar konusunda bir tartma yaandna dikkat ekmiti. Bu tartma AMB bakan Wim Duisenbergin Alman Hkmetini, zor durumda olan Philipp Holzmann inaat grubunu kurtarmaya almasn eletirmesi ile ortaya kt. Duisenberge gre bu olay Euro-blgesinde serbest pazar ekonomisine mdahale anlamna geliyor. 29 Kasmda yaynlanan Wall Street Journala gre, bu tartmadan Alman ekonomi politikas da derinden etkilenecektir. Neticede Euro iin anlar almaya devam ediyor. Bu ay Euro iin kritik bir aydr. Eer Euro ok ok ksa bir zaman ierisinde toparlanamazsa ardndan byk miktarlarda Euro satlar (Eurodan ka) balayacaktr. Aralk ay, Amerikan fonlarnn nmzdeki ylda yapacaklar yatrmlar dier bir deyimle portfylerini belirleme aydr. Eer bu fonlarn yneticileri, Euronun daha ilk yln zayflayarak tamamladna ve bu zayflamann sreceine inanrlarsa Avrupada Euroya yatrmlarn durduracaktr. Bu da 2000li yllarda Euronun gvenilirliini azaltacak ve nne iki seenekten birini getirecektir. Bu seeneklerden biri prematre doan Euronun komaya girip lme gitmesidir. kincisi ise dnya para patronlarnn talimatlarna harfiyen uyarak patronun kim olduunu anlad sinyalini vermesi seeneidir. Bu ikinci seenek ise Almanyann da Fransann da milli ekonomi politikalarnn deitirilmesine vesile olacaktr. Bu o lke halklar asndan karanlk bir noktadr. Aslnda tm bu olaylarn ardndaki mcadele, Almanyann uygulad sosyal pazar ekonomisinin ve Fransann uygulad korumac pazar ekonomisinin varlklarn srdrme mcadelesidir. Dnn bir kere, Almanya ve Fransa gibi ok gl lkeler bile uluslararas finans dinazorlar karsnda zorlanmakta ve adeta ekonomik bamszlk mcadelesi vermektedirler. Trkiye iin ise herhangi bir tehlike olmadn syleyebilirim! nk mevcut AnaSol-M rantiye hkmeti, ekonomi zerindeki kontroln tamamen kaybettii gibi halkn menfaatine herhangi bir karar alma veya aldrma gibi bir tasa sahibi de deildir. Dolaysyla zaten teslim olmaya hazr bir anlaya sahip olduu iin herhangi bir sknt yaanmayacaktr. Bize gre ise kzgn tavadan atee atlanyor olmasndan dolay yanan yine millet olacaktr. Halbuki Asya krizinden salim kan Malezya rneinde grdmz gibi, paray kontrol altnda tutmak ekonomik bamszln temel artdr. Ecevit, Baheli ve Ylmaz zamann Kanada Liberal Babakan McKenzie Kingin 1935 seim almasnda sarf ettii u szn erevelettirip odalarna assnlar, belki baka baka gnn birinde anlarlar: Bir lke paras zerindeki kontroln kaybederse, artk o lkede kanunlar kimin yapt hi nemli deildir.

63

Finansal kriz ve Amerikan saldrs 18,ubat.2001 Dnya mali piyasalarnda ok ciddi bir tedirginlik havas hakim. Yeni ekonomi balonunun snmesi ve reel ekonomik durgunluk hemen hemen her yerde kendisini hissettiriyor. Ard ardna gelen faiz indirimleri bile reel ekonomiyi canlandracak gibi gzkmyor. Tm dnyada herkes birbirini kolluyor. u anda yle bir noktaya gelindi ki, en ufak bir finansal dzensizlik bile ok byk bir ekonomik krizi tetikleyebilecek durumdadr. rnein, Japonyada mali yl 31 Martta bitiyor. Japon ekonomisi olduka yksek borca sa hip ekonomilerden biridir. Japon menkul kymetler borsasnda yaanabilecek yzde 30luk bir d, Japon bankaclk sisteminin kaldramayaca syleniyor. Byle bir durumun Japonya ile ilintili birok lkedeki daha byk ekonomik krizleri tetikleyebileceinden endie ediliyor. Bu endieleri destekler ekilde, Japon para politikas kurulu bakan Masaru Hayami 19 Ocakta yaynlad bir genelge ile Bati ekonomilerinde ve borsalarnda yaanan tedirgin edici gelimeler ve yaklaan mali yl sonundan dolay kendi piyasalarn uyard. Tabi ki byle bir uyarnn da basks ile imdilerde piyasalar adeta nefesini tutmu bekliyor. Bu arada ilgin bir de gelime yaanyor. lkesini 1997 Asya Krizinden baar ile karan Malezya Babakan Mahathir, 18 Ocakta Osakada bir konferans verdi. Babakan Mahathir, yaklak iki yldr, lkesinde yaananlar ve k yolunu konu eden konferanslar veriyor. Bu erevede, Osakada vermi olduu konferansta Japon yetkililere seslenerek, Japonyann Anglo-Amerikan eksenindeki kresel (global) planlara alet olmay brakarak AMF (Asya Para Fonu) temelli yeni, adil ekonomik sistem iin nclk yapmas gerektiini ifade etti. (AMF ile ilgili, 22 Temmuz 2000 tarihli Uzak Dou IMFsi: AMF balkl yazmda daha detayl bilgi bulabilirsiniz.) Babakan Mahathir, eer Japonya Batinin ekonomi ynetimini de kendisi iin benimserse (kopyalarsa), sonunun Dou Asya Japon mparatorluunun sonu gibi hsran olacan da ekledi. Japon ekonomi potansiyeli, dier btn Dou Asya ekonomilerinin toplam kadar byk bir ekonomik potansiyeldir. Bu sebeple Mahathir Japonyann yaklamlarna ayr bir nem vermektedir. Mahathir Endonezyann yeni ekonomik ekillenmesinde de etkili olmaktadr. Endonezya Merkez Bankas iin gerekletirilecek olan yeni yapsal reformlardan dolay IMF olduka rahatsz olmu ve Endonezyay uyararak yeni yaplanmann Merkez bankasnn bamszln yok edeceini ve dolaysyla da IMF kredilerinin verilmesini tehlikeye sokacan bildirmitir (FT, 9 ubat 01). Bu yazlanlardan kolayca anlalaca gibi, dnyadaki mevcut ekonomik yaplanma insanlara saadet getirmemektedir. IMF, Dnya Bankas, Dnya Ticaret rgt vb. gibi kurulular, global bir smrnn altyapsn oluturmak iin hzla almaktadrlar. Ne yazk ki Trkiyemiz, IMFye ball ile bu almalarn gnll askeri gibi bir grnt vermektedir. Amerikan Saldrs Getiimiz Cuma akam Amerikan ve ngiliz sava uaklar durup dururken Badata yakn baz hedeflere bir hava saldrs dzenledi. Bunun nedenini ne bizler anlayabildik ne de Pentagon anlatabildi. Bence byk bir finans krizi arifesinde gerekletirilen byle bir saldr dikkatleri baka yne evirip krizi rtmeye yneliktir. Yarndan itibaren ok ciddi yeni bir finans krizine giriyoruz haberiniz olsun. l kemiz yetkilileri inaallah bu alicengiz oyunlarna kanarak, finansal kriz beklentisini unutup sava rtkanlarna alet olmaz. (Not: Trkiyede 19 ubat 2001 gn Cumhuriyet tarihinin en ar ekonomik krizlerinden biri yaand.)

64

Dont cry for me Argentina (1) 1.Haziran.2001 Son sralarda Trkiye ve Arjantinde yaanan baz paralel ekonomik tecrbeler ve neticede IMFnin yapm olduu benzer atama tavsiyeleri, birok aratrmacnn dikkatini ekmektedir. Geenlerde uzun zamandr grmediim bir arkadam, tand olan iki akademisyenin (GT Canal ve G Huertas) Arjantin ile ilgili deerlendirmesini e-mail aracl ile gnderdi. O yazy okuyunca Benim iin alama Arjantin anlamna gelen mehur ark ismini balk yaptm. Ve epey zldm. Bu keden, Arjantini irdeleyen 16 ve 17 Aralkta iki tane yaz yazmtm. O sralarda Arjantin rnei, basnda sk sk verilmeye balanm ve Kasm 2000 krizinden Arjantin formlne benzer bir forml ile klabilecei dillendirilir olmutu. Bu forml ksaca IMFye tam teslimiyetti. Bu iki yazmda ise, olayn i yzne deinmi ve bizi bekleyen tehlikelere iaret etmitim. Trkiyedeki k riz dondurulup telenmitir. Bana sorarsanz, 2001in ilk baharnda bu krizin ok daha iddetlisini yaarz. Nitekim ubat krizi bizi bir defa daha hakl karmt! Ancak ne tesadftr ki gelimeler bu iki lkenin yeniden ekonomik yaplandrlmasn ayn kategoriye koydu. Birok ilemler z ve ierik olarak hemen hemen ayn ekilde geliiyor ve neticeleniyor. Arjantin, u sralarda da olduka gndemde ve bence yakndan takip edilmesi gereken bir lke. nk, uluslararas tefecilerin ana dme asndan bizden -be adm daha nde gidiyor. imdi hep birlikte Arjantinin Nisan 2001 ayndan sonraki gelimelerine bakalm ve ne olacak bu Arjantinin hali? sorusuna cevap arayalm. ncelikle burada yazdklarmn tamamnn Arjantin ile ilgili olduunu hatrlatmak istiyorum. Arjantin, ekonomik olarak duvara toslayp krizden krize srklenmeye balaynca, alacaklarn tahsil edememe korkusu ile uluslararas tefeciler olaya el koydular ve lkeye kurtarc olarak Domingo Cavalloyu gnderdiler. Her ne kadar Bakan De La Rua memleketi kurtarsn diye, ben ardm dese de uluslararas finansrleri dinlerseniz, Domingo Cavalloyu onlarn ynlendirip gnderdii ortaya kyor. nceleri Hkmet yetkilileri de dahil olmak zere herkes, Cavallonun Merkez Bankas bakan olarak geldiini zannediyordu. nk ubat Mart aylar ierisinde yaanan krizden dolay Merkez Bankas rezervleri 5 milyar dolar azalmt. Dolaysyla Cavallo bu ii bilen biri olarak geliyordu. Ancak Cavallonun Bakan De La Rua ve koalisyon liderleri ile yapt basna kapal toplant neticesinde, Hkmet, mega speklatr George Sorosun da yakndan tand Cavalloyu ekonomiden sorumlu bakan olarak atadn aklad. Cavallo ie hzl balad, i kahvaltlar, yemekler, toplantlar, brifingler derken IMFnin talimatlar dorultusunda hazrlad bir niyet mektubunu 28 Nisanda De La Rua ile birlikte imzalayarak IMF Bakan Khlere sundu. Maksat, borlarn ynetemez duruma gelmi olan Arjantinin, iinde bulunduu kaostan kp tekrar ekonomik istikrara kavumas. nk Arjantinin d piyasada yaklak 125 milyar dolarlk Hazine d bor tahvili var. Bunun geri demesinde yaanacak bir kriz tm dnyadaki uluslararas finans sektrn ok ciddi boyutta tehlikeye sokar. O halde bu durumun kontrol altna alnmas gerekir. Bu arada Cavallonun, rekabet edebilirlik ve ihracaatn yeniden canlandrlmas gibi planlar da var ancak bu planlar erevesinde imdiye kadar reel olarak yaplan sadece devalasyon olmu o kadar. Yani ucuz i gc ve hammadde imkanlar ile rekabet gc artacak ve ihracat da patlayacak! Bu yl Arjantinin bte a, 6.5 milyar dolarda tutulacak ekilde planlanm. Ancak yln ilk eyreinde bte a 4.16 milyar dolara ulam bile! Yani tm yl iin hedeflenenin yzde 64 ilk eyrekte gereklemi. Bu da, bu yl iinde Arjantinin daha byk bir krizle kar karya olduunu gsteriyor. nk IMF, performans kriterleri olarak ortaya koyduu bu kriterlere uyulduu takdirde para vereceini sylyor. Yani yeni para yok! O halde daha byk kriz ve daha byk IMF bamll! Nitekim bu durumu Amerikan Hazine Bakan Paul ONeill, The Bloomberg Haber Ajansna verdii demete aka belirtmi: O lkelerin (Trkiye ve Arjantini kastediyor) babakanlar ve ekonomi bakanlarna aka unu syledim: byk finansal problemi olan lkeler eer kendilerine verilen ykmllkleri yerine getirmezlerse onlara finansal yardm sz veremeyiz. Bu ykmllkler 12 Martta IMF tarafndan kabul gren ve szc Thomas Dawson tarafndan aklanan bte a hedefi gibi ykmllklerdir.

65

Dont cry for me Argentina (2) 2.Haziran.2001 imdi Arjantinde birok aydn unu sylyor: IMF bize yle performans kriterleri verdi ki bunlar gerekletirmemiz mmkn deildir. IMFnin buradaki maksad, lkeyi kurtarmak deil daha da batrarak uluslararas tefecilerin elinde kle yapmaktr. Bu arada Credit Suisse First Bostonun direktr David Mulford bakanlnda Buenos Airese gelen uluslararas finansrler Cavalloya bir dizi tavsiyelerde bulunur. Bunlardan en ilginci, 2001-2005 tarihlerinde vadesi gelen Hazine katlarnn, daha uzun vadeli katlarla gnlllk esasna gre yaklak 20 milyar dolarlk ksmnn deitirilmesidir. Tabiki uluslararas bankerler bu iyilii ancak IMF reetelerine harfiyen uyulmas artyla yapacaklardr. Bunun yannda Mulford ve IMF ekibi Cavalloya, ne pahasna olursa olsun yeni bir vergi paketi aklamasn tavsiye ederler. Cavallo da getiimiz 27 Nisanda alelacele bir basn toplants ile (1) KDV oranlarnn artrldn, (2) stopaj oranlarnn artrldn ve (3) devletin baz harcama kalemlerinde tasarrufa gidileceini ilan eder ki bunlar genellikle sosyal gvenlik kalemleridir. Cavallo, bu vergi paketi ile yaklak 2 milyar dolarlk bir kaynak oluturmay mit etmektedir. Tabi bu arada De La Rua Hkmetini de sarsan birok yolsuzluk dosyalar bir bir ortaya kmaktadr. Basnda, Aralk 1999dan bu yana baz Hkmet yelerinin de iinde bulunduu 9.1 milyar dolarlk bir hortumlamadan bahsedilmektedir. Cavallo, hedeflenen bte an tutturabilme bahanesiyle vergileri artrmasnn yan sra, kamu alanlarnn cretlerinde de %12-15 arasnda kesinti yapm ve yapmaya da devam edebileceini ilan etmitir. Tabi vergilerin bu kadar artrlmas, gelirlerin de orantl olarak artaca anlamna gelmez. Yeminli Mali Mavirler Dernei Bakan bir radyo konumasnda artk kimsenin vergi demediini nk brakn vergi demeyi, yiyecek iin dahi para bulamadklarn aklamtr. lkede mthi bir ekonomik durgunluk, isizlik ve alk hakim olmutur. Ulusal statistik ve Seim Enstitsnn (INDEC) yapt aklamada sanayi faaliyetlerinin 2001 ylnn Ocak aynda, geen yln ayn ayna gre, %0.8, ubat aynda %3.8, Mart aynda %6 dtn aklad. naatta ise d rakamlar yle: Ocakta %1.8, ubatta %7.3 ve Martta ise %13.9. Otomobil reticileri Birlii ise Nisan aynda satlarn %37.3 orannda dtn ifade ediyor. Kukusuz, Arjantinin en byk problemi Aralk 2000 itibariyle 211.757 milyar dolara ulam olan yksek miktardaki d borlardr. nmzdeki 5 yl ierisinde vadesi gelen d bor toplam yaklak 81 milyar dolardr. Buna yaklak 5.1 milyar dolar da ksa vadeli borlar eklersek manzarann vahameti iyice ortaya kar. Onun iin de uluslararas finansrler st rtl bir konsolidasyon nermilerdir. Cavallonun marifetleri ok. Son olarak 17 Nisanda karlan bir yasa ile kamu katlarnn bir ksmnn yine gnll olarak vatandan mevduatlar ile deitirilmesi yolu alm. Yani olay u: diyelim ki 50 milyarnz 1 yl vadeli olarak bankanza yatrdnz. Hkmet gelip bankanzdan, vatan millet iin, 50 milyarnz alacak ve yerine 50 milyarlk Hazine kad koyacak. Dier bir ifade ile, herkes iliklerine kadar borcu hissedecek. La Nacion gazetesi yazarlarndan Ricardo Obludgen: her taraf devlet bor senetleri ile doldu, bakalm sonu nereye varacak diye gelinen noktay dramatize ediyor! imdi diyebilirsiniz ki, Arjantinde ko gibi bir ordu var ve askerler ilerin daha da ktye gitmesine izin vermezler. Belli bir noktada vatann ve milletin selameti iin darbe yapverirler. Ama, hayr. Kazn aya yle deil. Artk askeri darbeler devri kapanm, ekonomik darbeler devri balamtr. Bakn bunu ben deil u olay sylyor: Kasm 2000 sonunda Arjantin Hablar Dergisi Albay Mohamed Ali Seineldin ile bir roprtaj yapm ve ekonomik kriz konusuna ordunun bak nedir diye sormu. Albay da u cevab vermi: Artk askeri darbe dnemi bitmitir nk bu ekonomik kriz neticesinde ordu diye birey de kalmamtr . Bu roprtajdan dolay Albay, Campo de Mayo askeri hapishanesine atmlar ve ordudan kimsenin de gk kmam! te gelinen nokta bu. Domingo Cavallo belki vatansever ve ok iyi bir insan. Samimiyetle, sdk - sadakatle vatann, iine dt kaostan kurtarmaya alyor. Ancak uluslararas tefecilerin kurduu kumpas o kadar byk ve inceden inceye dizayn edilmi ki, kendisinin herhangi bir baar elde etmesi mmkn deil. nk kendisi, bir sonuca gre seilmi insandr sebebe gre deil. Bu sonu elde edildii anda, nasl olayn dnda kalacan anlamayacaktr bile.

66

Dato Seri Dr. Mahathir bin Mohamad 2.Temmuz.2000 Yirmiyedinci slam Konferans Dileri Bakanlar toplants 27 Haziran 2000 tarihinde Kuala Lumpur (Malezya)da yapld. Bu toplantda temel olarak slam ve Globalizasyon konusu ilendi. Toplant bizim basnmza ise 1925 doumlu Malezya Babakan Mahathirin konumas ile yansd. Her ne kadar bu gzel hazrlanm konuma tam olarak yanstlamadysa da, konumann dikkate sunulmas bile nemlidir. nk, bu ve Mahathirin dier birok konumasnda dikkate alnmas gereken ok nemli hususlar var. Bu balamda Yeni afaktan Fehmi Korunun Cuma gnk yazsnda yapm olduu tespitler de gayet isabetlidir. Bu arada bir ksm basnn cmbzla seip kendi senaryolarnda kullandklar cmlelerin nerede ve nasl (hangi amala) kullanldn uzun uzun yazacak deilim. nk Mahathirin fikirlerini o ekilde yanstanlar, onun ne dediini anlamam olabilirler. Mahathir, slam dnyas ile ilgili yorumlarn birok platformda defalarca gndeme getirmitir. rnein bunlardan bir tanesi 15 Haziran 1997 tarihinde D8lerin resmen kuruluunda yaplan konumadr. Bu konumada da Mahathir slam dnyasnn ekonomik olarak geri kalmlndan bahsetmi ve buna en byk sebep olarak da slamn emirlerinin tam ve doru olarak alglanp uygulanmamasn gstermitir. Aslnda Mahathirin yazsndan yaplacak ok alntlar var ancak ben bu kede onun ekonomi balamnda yapm olduu konumalarndan birini sizlere aktarmak istiyorum. nk biliyorsunuz Asya Krizinden en salim kan lke Malezya oldu ve Mahathirin uygulamalar hala ok geni bir platformda tartlmaktadr. Dahas, Mahathir birok uluslararas platformda hakl olarak yaptklarn anlatmaktadr. Bu konumalardan bir tanesi de 20 Haziran 2000 tarihinde Kahire niversitesinde yaplan konumadr. Burada Mah athir, hem globalizasyonu hem de lkesinin yaam olduu finansal krizi deerlendirmitir. imdi sizlere Sayn Babakan Dr. Mahathirin bu konumasndan eitli cmleler aktararak yazm tamamlamak istiyorum: Asya Krizi, ayn zamanda, globalizasyonun gelimekte olan lkelere kar ortaya koyduu riskleri ve tehditleri de gndeme getirdi. Bu kriz uluslararas finans altyapsndaki reform istemlerinin de daha gr kmasna vesile oldu. IMF Asya Krizindeki baarsz ynetiminden dolay ok eletiri ald. Dnya Ticaret rgtnn rol de artk sorgulanmaya baland. Bataki phelere ramen Malezyanin bu kriz karsnda uygulad kapital kontrol metodunun salam ve isabetli olduu grld. Aslnda krizin balangcnda bizler, IMFnin bize nerdii siki bte ve para politikalarn aynen uyguluyorduk. Ancak bu politikalarn, krizi dindirmekten ziyade daha da arttrdn grdk. Bununla birlikte IMFnin, kendi tavsiyelerinin ilgili lkenin finans sisteminde ne tr bir etki yapacan hesaplamakta aciz kaldn grdk. imdi artk IMF politikalarnn Asyada neden baarl olamadn ok iyi biliyoruz. Bunun en nemli sebebi IMFnin problemi yanl tehis edip, Latin Amerikada uygulanan politikalar aynen bize de nermesidir. Yine IMFnin background ve uzmanlk alanna baktmzda, sadece genel makro ekonomik verilere bakarak hareket ettiini gryoruz. Halbuki bu tip bir bak ile hayati neme sahip birok detay ve lke zellikleri unutulmaktadr. Bu krizin balangcnda da IMF olay kk ve geici olarak grerek en byk hatay yapmtr. Hattzatnda IMF bu tip ynetimlerden ziyade, ilgili lkelerin yabanclara olan borlarn tam ve dzenli olarak demesini garanti altna alacak almalar ile daha fazla ilgilenmektedir. Malezyann krizden kurtulmak iin uygulam olduu politikalar baarl olmasn diye IMF, Dnya Bankas ve uluslararas eitli finans kurulular elinden geleni yapmtr. Tm bu olumsuzluklara ramen baarl olmuuzdur. IMFnin temel prensibi anlama yaptklar lke ekonomilerini gerterek yabanc sermayenin yerel ticarete hakim/sahip olmasn salamaktr. zelletirme de bu erevede desteklenmektedir. Serbest piyasa, refahn adil blm ile ilgili herhangi bir ey nermez. Para kazanma hrs ise, bu gibi dzenlemelerin yaplmasna mani olmaktadr. Bugn globalizasyon ile birlikte, sermayenin global tehdidi altndayz. Dnyada var olan sermaye, toplam dnya ticaretinin 20 kat byklndedir. Kontrol edilmedii takdirde lkeler zerinde ne tr bir bask oluturaca gayet aktr. Bu sermaye, lkelerin paralar zerinde speklasyon yapmaya baladnda, para ticareti yapanlar (paradan para kazananlar) zenginleirken halk hzla fakirlemekte ve lkedeki sosyal ve siyasi dzen bozulmaktadr. Malezya bu konuda ac bir tecrbe yaamtr. Dolaysyla bundan byle bize yaplan nerileri kendi prensiplerimizle test edip faydal olduuna inanmadka hibir ekilde uygulamay dnmyoruz.

67

Malezya Deneyimi 9.Temmuz.2000 Geen haftaki yazmda Malezyann Asya Krizinden kendi politikalaryla nasl salim kt hususunu dile getirmi ve biraz da Babakan Mahathirin bu konudaki szlerini aktarmtm. Malezyann krize kar uygulam olduu politikalarn cmlesini ise kapital kontrol deyimi ile ifade etmitim. Bu konuda baz okuyucularm, kapital kontrol ad altnda uygulanm politikalarn ne olduunu sormaktadrlar. ncelikle bu balk uygulanan bir dizi politikay ifade eder. Yani bu balk altnda kesin hkmler ile ortaya konulmu bir kurallar zinciri yoktur. Ben burada ok ksa da olsa, ana balklar halinde yaplanlar sralamak istiyorum. nk bunlarn detayna girip izah etmek bu keye smaz. Konuyu detayl aratrmak isteyenlere, olaylar yakn gemi tarihi ve uzun vadeli hedefleri ile birlikte incelemelerini tavsiye ederim. zellikle de Uzun Vadeli Kredi Ynetim Fonunun (Long Term Credit Management Fund) Rus para birimi Ruble zerinde yapm olduu yatrmlardan bekledii karl alamaynca, birden lke para birimleri zerinde oluturulan tesadfi (!) speklasyonlarn da incelenmesi gerekir. Malezya deneyimi ile ilgili aslnda olduka yayn var. Ancak ben uygulanan politikalar tarihlerinden soyutlayarak u ekilde zetlemek istiyorum. Dnya ticaret hacmi sralamasnda 17. olan Malezyada olaylar (kriz) baladnda ekonomik problemler u ekilde ortaya konulmaktayd. Piyasalara gven kaybolmu, istikrar bozulmu, faizler ykselmi, yatrmlarn vadesi dm, baz bankalar kapatlm, enflasyon kontrol edilemeyecek kadar ykselmi ve en nemlisi para birimi Ringgit zerinde c iddi bir speklasyon yaplmaya balanmtr. Bu speklasyonlar ile olaylar tamamen kontrolden karak piyasa Adam Smithin kastetmedii gizli elin kontrolne girmitir. Bu kriz karsnda Malezyann gl ynleri ise yksek tasarruf oran ve yeterli dviz rezervleridir. zm iin ncelikle IMFnin tavsiyeleri uygulanr. e, sk para ve bte politikalar ile balanr. Para birimi zerindeki speklasyonlara kar faizler arttrlr. Ancak sonuta ilerin daha da ktletii grlr. Bundan sonra Hkmet IMFyi devre d brakarak Ringgiti Dolara kar sabitler. Speklatrlerin elinden kurtarmak iin de yurtdndaki (zellikle Singapurdaki) Ringgitlerin bir ay iinde lkeye getirilmesini ister. Aksi taktirde lkeye Ringgit giriini yasaklar. Hkmet i piyasaya, d ticarette ihtiya duyaca kadar dvizi kendisinin vereceini taahht eder. Ksa vadeli speklatif yatrmlar da bir yllna dondurur. Bu uygulanan bir yllk politika neticesinde ncelikle kimilerinin iddia ettii gibi lkeden byk bir sermaye ka olmaz. Piyasada likidite artar. Enflasyon kontrol edilebilir seviyelere ekilir. tketim artar. Gelirler artar. Borsa ykselir. Tasarruflar artar. Bunlarn yannda irketlerin borlar resmi bir deerlendirme ve komite (Varlk Deerlendirme irketi ve Borlarn Yeniden yaplandrlmas Komitesi) marifetiyle tekrardan yaplandrlarak, onlarn rahat almalarna frsat verilir. Devlet Sermaye Fonu ile bankalar yeni finansmana kavuturulur. Tm bunlarn neticesinde lke ekonomisi istikrara kavuur ve salkl bir byme balar.

68

Uluslararas Para Sistemi 14.Mays.2000 25 Mart tarihli yazmda, Bretton Woods benzeri yeni bir konferansn yaplmas iin Avrupada baz giriimlerin olduundan bahsetmitim. Bu ve benzeri almalar tm hzyla devam ediyor. inde bulunduumuz dnya finans sistemi artk reel ekonomik ihtiyalara cevap vermiyor. Bu sistem kendi bana bir sorunlar yuma haline gelmitir. Gerek IMF gerekse Dnya Bankas zerindeki tartma ve speklasyonlar, bu sistem ile daha fazla devam edilemeyeceinin bir gstergesidir. Dahas, mevcut uluslararas finans sistemi reel ekonomiden kopmu ve rakamsal dev bir kabus haline gelmitir. Her gn bu kabusun nerede nasl patlayaca konuulur olmutur. Bu erevede 2 Maysta, ABD- Alabama eyaletinde Temsilci Thomas Jacksonun vermi olduu bir nerge Eyalet Meclisinden geerek Senatoya gnderildi. nerge, uluslararas para sisteminin stabilizasyonuna ynelik yeni bir Bretton Woods benzeri konferans yaplmasn gndeme getiriyor. Bu nergede, bizim bu kede eitli vesilelerle dikkat ektiimiz konular, u ekilde yer alm; yeni bir uluslararas para sistemi oluturulmaldr,para, gerek bir mala endeksli olarak yeniden ifade edilmelidir, reel ekonomik yatrmlar iin yeni kredi hatlar ihdas edilmelidir, global anlamda, dev ktasal projeler tanmlanmaldr. Biliyoruz ki, bugn finansal ekonomi ile reel ekonomi arasnda byk bir uurum olumutur. lkemizde bile paray en geni anlamda ele aldmzda, eitli ekillerde finans ekonomisi tarafndan yaratlan para piyasadaki toplam parann yaklak yzde 95ini oluturmaktadr. Cumhuriyet Merkez Bankas Anin mal olan para ise yaklak yzde 5 civarnda kalmaktadr. Bu kabul edilemez bir gerektir. Bunun mutlaka yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. te u sralarda her yandan ykselen, yeni bir Bretton Woods benzeri konferans isteinin altnda yatan ana fikir budur. Son olarak bu konunun anlalmasna yardmc olmak iin yle bir rnek vermek mmkndr. Diyelim ki bir kyn tm giderleri ortak olarak toplanan st ile karlanyor. Herkes, sabahn ok erken vaktinde sad stten bir kovay, kyn ortasndaki tanka boaltyor. Burada, salan stn bir kovasnn tanka boaltlmasn reel ekonomi olarak tanmlarsak, birilerinin de tanka bir kova musluk suyu boaltmasna finans ekonomisi deriz. Neticede tankta var olan st ortak st olaca iin, bunun kalitesi ve ihtiyac karlama oran tamamen reel ekonomiye bal olacaktr. O yzden reel ekonomiye sahip klmaldr. Ancak, herkes cinlik yapar da nasl olsa grmezler diye st tankna bir kova su boca ederse, st tank dolar ama hibir ie yaramaz ve hibir ihtiyac gidermez.

69

Yeni Bretton Woods Konferans (I) 19.Austos.2000 Bundan nceki yazlarmda dnyada yeni bir uluslararas para sistemi yerletirilmesi iin, bir sivil giriimin olduundan bahsetmitim. Bu giriim, adil ilkeler zerine bina edilmi, gnmz finans sorunlarn aan, reel ekonominin geliimini ve adil bir blm hedefleyen, yeni uluslararas bir finans sistemi kurulmas iin, Bretton Woods benzeri bir konferans yaplmasn tavsiye ve tevik etmektedir. Bilindii gibi, Bretton Woods Konferans, Temmuz 1944de ABDnin New Hampshire Eyaletinin Bretton Woods kasabasnda uluslararas parasal sorunlarn zm amacyla 44 lkenin katlmyla gerekletirilmitir. inde bulunduumuz mevcut uluslararas finans sisteminin temelleri ve ilkeleri, her ne kadar birok defa revizyona uradysa da, bu konferansta atlmtr. Ancak gnmze geldiimizde, bu dnya finans sisteminin reel ekonominin ihtiyalarna cevap vermedii ortadadr. te bu sebeple, dnyann birok yerinde yeni bir dnya finans sistemi oluturulmas iin entellektel sivil giriimler olmaktadr. Bu giriimin isteklerinin net olarak anlalabilmesi iin kullanlan cmle ya da slogan yeni bir Bretton Woods Konferans slogandr. Bu giriim, bu yln balarnda ncln birok lkeden Avrupa Parlamenterlerinin yapt ve yeni bir Bretton Woods konferans yaplmasnn Avrupa Parlamentosunda tartlmas iin Pa rlamentoya bir teklif verdi. Byle bir teklif ve giriim ile ilgili olarak aklayc bilgiler G8lere de (zenginler kulb) verildi. Bu erevede Avrupada bir de Ad-Hoc Sivil alma Komitesi oluturuldu. Bu yeni bir Bretton Woods konferans iin sivil giriim grubu, hazrlam olduu bir metni de Amerika ve Avrupada birok gazetede yaynland. Bendeniz de, gerek Avrupada gerekse Trkiyede yapm olduum almalar ile benzer temalar ilediim iin byle bir sivil oluum ierisinde yer aldm. Yeni bir Bretton Woods konferans yaplmasna ilikin hazrlanan ve Avrupa Parlamentosuna verilen teklifin altna imza attm. Sanrm byle bir giriim ierisinde resmi olarak yer alan Trkiyeden ilk kii benim. Bir tanma gre bu yzyl, NGOlar, dier bir ifade ile sivil toplum rgtleri yzyl olacaktr. nanyorum ki byle bir sivil giriim de ksa zamanda baarya ulaacak ve sonunda dnyada adil bir uluslararas finans sistemi yerletirilecektir. Bu erevede yaplan almalar zaman zaman bu kede deerlendireceim. Umarm bu tip yazlar yapc tartmalara da zemin tekil edecektir. Yarn, bu Ad-Hoc Komitenin Avrupa Parlamentosuna yapt arnn bir zetini ve birlikte imzac olduumuz dier baz ahsiyetlerin de isimlerini vereceim.

70

Yeni Bretton Woods Konferans (II) 20.Austos.2000 Dnyada daha adil bir uluslararas finans sistemi yerletirilmesi iin, yeni bir Bretton Woods benzeri konferans yaplmas arsnda bulunanlar arasnda birok lkeden deerli aratrmac, politikac, devlet ve hkmet temsilcileri bulunmaktadr. Bunlardan bazlar unlardr. Amerikadan Senatr Eugene McCarthy, Senatr Walter Blevins Jr., Senatr Joe Neal, Senatr Maggie, Wallace Glover, Temsilciler Meclisi yelerinden Temsilci Clair A. Callan, Temsilci Cornelius Gallag her, Temsilci Tommy Houston, Temsilci Charles Hoffman ve daha birok senatr ve temsilciler. Amelia Boynton Robinson (sivil haklar Tuskegee Enstits) gibi birok insan haklar rgt liderleri. Birok sendikac (James Barnett, CBTU) yneticiler, dini liderler (MR Thomas J Gumbleton ), politikaclar (Prof. Dr. Hans R Klecatsky, Avusturya eski adalet bakan; Dr. Vaclav Exner, ek Parlamenter; Etienne de Ravinel, Nossoncourt Belediye Bakan (FR); Helmut Knebel, Aa Saksonya Parlamento yesi), akademisyenler ve daha birok profesyoneller. Tm listeyi e-posta ile isteyenlere gnderebilirim. Yaplan arnn zetini, benim tam olarak gnlden katldm ksmlaryla birlikte, u ekilde vermek mmkndr. Bretton Woods Konferans kinci Dnya Sava sonras parasal istikrarn gerekletirilmesine ve o zamanki yeniden ekonomik yaplanmaya katkda bulunmutur. Ancak bugn gelinen noktada reel ekonomi ile finans ekonomisi arasndaki fark gittike almaktadr. Mevcut uluslararas para ve finans kurumlar kt almaktadrlar. Bu ciddi bir finansal kriz olasln hzla artrmaktadr. Yaklak 40 trilyon dolarlk Dnya Milli Haslasna karn, u anda yaklak 300 trilyona varan speklatif sermaye birikimi/hareketi lkelerin reel ekonomilerini tehdit etmektedir. Bunlar biran nce dzeltecek ve sistemi adil bir yapya oturtacak yeni bir alma yaplmas gerei vardr. Bizler Avrupa Komisyonunu aadaki maddeler erevesinde oluturulacak yeni bir dnya finans sistemi iin, yeni bir Bretton Woods benzeri konferans dzenlemeye davet ediyoruz. Bu erevede: Yeni bir dnya uluslararas finans sistemi oluturulmaldr. Para gerek bir mala endekslenerek yeniden tanmlanmaldr. Reel ekonomik yatrmlar iin yeni kredi hatlar ihdas edilmelidir. Global anlamda, yeni ktalar aras reel ekonomik projeler gerekletirilmelidir. Gnmz dnya finans sisteminin olumsuz gelimeleri karsnda bizler olayn net takibi iin bir Ad -Hoc alma Komitesi oluturduk. Bu sivil giriim, amacn gerekletirinceye kadar almalarn srdrecektir.

71

Uzak Dou IMFsi: AMF 22.Temmuz.2000 Mehur Asya krizinden sonra dnyada olduka ilgin gelimeler olmaktadr. Bunlardan bir tanesi de, krizin direkt olarak etki ettii lkelerin yer ald uzak douda yaanmaktadr. Chiang Mai (Tayland)de yaplan Asya Kalknma Bankasnn yllk konferansnda ASEAN lkeleri, Japonya, in ve Gney Kore finans bakanlar ile merkez bankas bakanlar bir araya geldiler. Bu toplantya katlan yetkililer aralarnda IMF benzeri bir parasal ibirlii gelitirme karar aldlar. Bu bir anlamda speklatif sermaye hareketlerine kar ibirlii yaplmas olarak da yorumlanabilir. Chiang Mai Giriimi olarak adlandrlan bu alma neticesinde katlmc lkeler sahip olduklar rezervler ile aralarnda bir havuz sistemi kurmaya karar verdiler. Bu para havuzu, hem kriz zamanlarnda kapital kontrol amacyla hem de ksa vadeli deme problemlerini amak iin ye lkeler arasnda kullanlacak. Bu giriim ayn zamanda uzak doudaki ibirlii havasnn da deitiini gsterir. nk krizden nce birbirlerini amansz rakip olarak gren bu lkeler, krizden sonra birbirlerine ne kadar da ihtiyalar olduunu anlam gzkyorlar. Blgenin bar ve refah iin byle bir ibirliinin kanlmaz olduu kansna varm durumdalar. Hatta Japonlar, inin de iinde bulunaca byle bir almada kimsenin kendilerini durduramayaca kansndalar. Buna benzer bir giriim 1997 ylnda (tam kriz balangc ncesinde) Japon Finans Bakan Yardmcs Eisuke Sakakibara tarafndan ortaya atlm ancak Amerika Maliye Bakan Larry Summersn yapt baz almalar sayesinde baarl olamam ve akabinde blgeye byk kriz gelmiti! Bu Chiang Mai giriimi, Batdan bekledii tepkileri de yava yava almaya balamtr. Wall Street Journalin 10 Mays tarihli nshasnda bu giriim Asyann mini-IMFsi olarak tanmlanm ve akabinde de dnya ekonomik sistemine kar bir tehdit olarak yorumlanmtr. Bununla birlikte Japon para ve bte politikalar da iddetle eletirilmektedir. Grlen o ki stten az yananlar yourdu fleyerek yemektedirler. Yani lkeler reel ekonomilerini ve dolaysyla halklarn, speklatif sermaye hareketlerine kar korumak iin ellerinden geleni yapmaktadrlar. Ne yazk ki lkemizde henz bu bilin olumamtr. IMFye kar ya da taraf olmak basit bir ekonomi politikas erevesinde deerlendirilmektedir. Halbuki bu en geni anlamda yeni dnya dzeni ile ilgili bir olaydr. Bugn IMFnin politikalarna eyvallah diyenlerin yarn eyvahlar etmesi, onlar kullananlar asndan pek de bir ey ifade etmeyecektir.

72

Uzak Douda Yeni Araylar ve SO Raporu 30.Temmuz.2000 Geen hafta Uzak Dou IMFsi olarak adlandrlan Chiang Mai Giriiminden bahsetmitim. Bu giriim Bat finans evrelerinde ok yakndan takip edilmekte ve kriz sonras en nemli gelimelerden biri olarak kabul edilmektedir. Japonyann Fukuoka kentinde, 7 Temmuzda yaplan Dnya Ekonomik Sempozyumu: 21. yzylda global ekonomi ve Asya toplantsna katlan uzmanlar Chiang Mai Giriiminin daha da geniletilmesi sonucuna vardlar. Byle bir giriim sayesinde Yen ve Euronun nispeten daha ar olaca bir kur sepeti sistemi gelitirilmesini isteyen uzmanlar, zamanla dolara bamlln ok byk bir oranda azaltlmasn nerdiler. Aslnda bu fikirler 1997 ylnda Japon Finans Bakan Yardmcs Eisuke Sakakibara tarafndan ortaya atlm ancak Amerikann engellemesine taklmt. imdilerde bu almann ncln in Sosyal Bilimler Akademisi yesi Profesr Yu yapmaktadr. G8 toplantlar erevesinde Amerikan Maliye Bakan Larry Summers 7-8 Temmuz tarihlerinde yaplan toplantda Japon Maliye Bakan Kiichi Miyazawaya Japonyann mevcut 0-faiz ile Amerikan ekonomisini destekleme politikalarna devam etmesi gerektiini ifade etti. nk Amerikan bte aklar, Japonyadan gelen gnde yaklak bir milyar dolarlk ok ucuz nakit ile kapatlmaya allmaktadr. Japonyann bu politikasn deitirmesi Amerikan ekonomisinin direkt olarak ok kt etkilenmesi sonucunu dourur. Tabi Japonyann buradaki stratejisinin ise u ekilde gelitii grlyor. Yen-Dolar ilikisi ok kuvvetli olduu iin, dier bir ifade ile iki lkenin maliyeleri birbirlerine olduka baml olduu iin, olabilecek bir speklatif sermaye hareketinde Japon reel ekonomisi olduka negatif etkilenecektir. Japonya aslnda Ciang Mai tr bir giriim ile lkesine hem yeni finans ufuklar amakta hem de reel ekonominin sigortasn yapmaktadr. nk uzak dou, Malezya tecrbesine olduka byk bir nem atfetmektedir. Ya Hu, tm bunlardan bize ne? Ne diye iki haftadr telaffuzu bile zor eylerle kafamz iiriyorsun diyebilirsiniz. Peki, imdi gelelim tm bunlarn yaln ve z bir ekilde yorumlanmasna. Gerekli tedbirler alnmaz ise, dnyadaki speklatif sermaye hareketleri lkelerin reel ekonomilerini harap ederek onlar uluslararas tefecilerin ve irketlerin klesi durumuna drmektedir. Bu rnekte olduu gibi birok lke, bu tip speklatif hareketlere kar bu gne dein gerekletirilen en etkili ve pratik yntemler ile hazrlk yapmaktadrlar. Byle bir hazrlk giriimi, bundan yaklak drt yl nce 54. Hkmetin Babakan, Erbakan Hoca tarafndan D8ler bnyesinde dnlyordu. O sralarda ortada ders alnabilecek bir uluslararas speklatif mali kriz olmad iin, tele-ekonomistler olay pek anlayamamlard. Geri u anda da olay ne kadar anladklar tartlr ama en azndan byle eylerin var olabileceinden haberdar oldular. Hi bir ey iin ok ge deildir. Bu ve benzer rnekler dikkate alnarak reel ekonomimizi koruyacak ve gelitirecek finansal tedbirler bir an nce alnmaldr. Aksi taktirde, ISO 500 Byk Kurulu Raporuyla grlen kara tablolar artarak devam edecektir. Dahas, dn sizi akaklayan ekonomistler bugn sert bir ekilde eletirmenin ahsen-ekonomik olduunu kefetmede gecikmeyeceklerdir. rnekler ortada, deil mi!

73

IMF Alternatifleri ve Hkmete Bir neri 2.Eyll.2000 Daha nce sizlere Chiang Mai Giriiminden bahsetmitim. Ksaca hatrlatrsam, ASEAN lkeleri ile birlikte Gney Kore, Japonya ve inin blgesel bir para fonu oluturma giriimiydi. Buna Asya Para Fonu (AMF) da denmektedir. Bu blgede art arta yaanan ekonomik krizlerden sonra IMF reeteleriyle hareket etmenin bir intihar olacana inanan bu lkeler, birleerek yeni blgesel bir para fonu oluturulmasna karar verdiler. Bu lkelerdeki ekonomi uzmanlar, Wall Streette bir sknt yaansa bunun uzak douya yansmasna ynelik IMFnin herhangi bir senaryosunun olmadna kesin kes inanm durumdalar. Bu sebeple kendi ekonomilerini ve dolaysyla insanlarn koruyacak yeni yaplanmalara doru hzla hareket etmektedirler. Chiang Mai giriiminin mimarlarndan olan, Kore Uluslararas Ekonomi Politikas Enstits direktr Dr. Yunjong Wang byle bir giriimin blge iin hayati neme sahip olduunu ifade etmektedir. Dr. Wang, yaplacak olanlar u ekilde zetlemektedir. lk planda 30 - 50 milyar dolarlk bir rezerv havuzu oluturulacak. Akabinde yeni bir Asya Para Birimi oluturulacak. Bu kadar rezerv ile bir trilyon dolar hacminde bir ekonominin, istikrarl olarak almasn srdrebileceine inanlmaktadr. ye lkelerde var olan yaklak 800 milyar dolarlk yabanc para rezervi ise dardan gelebilecek olas skntlara kar blgenin ekonomik stabilizasyonu iin deerlendirilecek. Sessiz ve derinden giden Chiang Mai Giriimi ayni zamanda dnyada yeni bir Bretton Woods benzeri konferans yaplmas giriimlerini de desteklemektedir. Tm bu gelimeler Batdaki para patronlarn ve speklatrleri rahatsz etse de, imdilik onlarn teknik olarak yapabilecei pek bir ey yok. Ancak yaptklar ey, sahip olduklar medya ile IMF kart hareketleri, sistem dii hareketler, terrist hareketler, marjinal hareketler vb. gibi gstermek. imdilik bunda baarl gibi gzkseler de bunun uzun srmeyecei aikardr. nk mzrak uvala smaz! Dnyada bu tr gelimeler olurken lkemizde ne oluyor? Bunu tek bir cmle ile ifade edersek: IMF bamls oluyoruz deriz. nk, IMFnin Trkiyede sembol olan Cotarelli artk aileden biri oldu. Onu herkes tanyor. Yaknda televole tr programlara kmaya balarsa hi armam. Bu arada Hkmete ciddi bir tavsiyem olacak. Bu mevcut IMF-destekli ekonomik programn baarl olacana baz bakanlarn dahi inanmadn yakndan biliyorum. Ancak neticede bu baarszlk IMFnin deil Hkmetin baarszl olacaktr. Halbuki, byle davul hkmetin srtnda, tokmak Cotarellinin elinde olmamal. Yaplacak olan ey udur. Hkmet Bakanlar Kurulu Karar ile Cotarelliyi Trk vatanda yapsn. Akabinde de Kabineye ekonomiden sorumlu bakan olarak tayin etsin. O zaman btn faturalar Cotarelliye rahatlkla kesilir. Partisi de olmayaca iin, hibir parti ypranmam olur. Seim zaman Cotarelli hain ilan edilip, yine Bakanlar Kurulu Karar ile vatandalktan karlr ve bylece yeniden tertemiz bir sayfa alm olunur. Karaolann Cotarolan nasl kovduu da ballandra ballandra anlatlr.

74

Bir Oyun: Daewoo 12.Eyll.1999 Daewoo Gney Korenin ikinci byk firmasdr. 65 milyar dolarlk aktifleri ve bunun yannda 80 milyar dolarlk borcu vardr. Daewoonun borcu neredeyse dier tm Kore irketlerinin toplam borcundan fazla. Eer batacak olursa Seuln 6 byk bankas bata olmak zere NewYork ve Londrada da baz bankalar ok zor duruma sokar. Son Asya Krizinde, Daewoo krizden rahat kabilmek iin NewYork ve Londra bankalarndan yaklak 15 milyar dolar bor alm. Daewoo i piyasadan alm olduu yaklak 6 milyar dolar deyemeyeceini Temmuz sonlarnda aklaynca, Londra ve NewYorkdaki uluslararas byk finansrler harekete geti. ncelikle 15 mi lyar dolarn geri demelerinin (ertelenmeden) balamasn istediler. Son dnemlerde de Standard&Poor Puanlama irketi, Goldman Sachs Yatrm Bankas ve dierleri Daewoo hakknda negatif raporlar yaynlyorlard. Bunlarn sebebini artk onca olan olaylardan sonra hibir eyi saklama ihtiyac hissetmeden Gney Kore Babakan Kim Dae-jung yle izah ediyor: Daewoo krizi IMFnin Korede yapm olduu bir dizi olumsuz basn aklamalarndan kaynaklanyor. IMF ekonomistleri zaten aylardr hkmeti, hantal ve batmakta olan byk irketleri satp kurtulmad iin eletirip duruyordu. Tm bu oyunlarn, sktrmalarn sebebi Seuln en byk firmas olan Daewoo, Hyundai ve Samsungu yabanclara ucuza kapatmak. IMFde aradaki katalizr roln oynuyor ve iyi oynuyor! Bu sebeple de lkemize ynelik IMFnin alma ve grmelerini iyi takip etmemiz gerekir ki benzer durumlara dmeyelim. nk IMF ayn IMF, deien bir ey yok. Deprem onlar deil bizi etkiledi. Hatrlarsanz Demirel bana 60-70 milyar dolarlk borcunu ver bakalm derlerse ben ne yaparm diye baz st kapal benzer tehditleri basna da yanstmt. Tabi bunun Trkesi siz ne derseniz deyin, ben onlarn dedii her eyi yaparm demektir.

75

Bir Oyunun Sonu: Daewoo 11.Kasm2000 Uluslar st sermaye ve finansrlere kar her zaman temkinli yaklatm bu keyi takip eden okuyucularm bilirler. Bu temkinli yaklamda da ne kadar hakl olduumu birok kereler rnekleriyle ortaya koymuumdur. Bugn sizlere bu rneklerden birini daha takdim etmek istiyorum. Geenlerde gazetelerden okumusunuzdur. Gney Korenin otomotiv devi Daewoo, kredi veren bankalarn kredileri kesmesi sonucu iflas ettiini aklad. Gney Korenin nc byk otomotiv reticisi Daewoo, bankalara olan 10 milyar dolarlk ar kredi bor yknden kurtulmaya ynelik abalarnn sonusuz kalmasyla, iflas ettiini aklad. Daewoo, Gney Korede yer alan 5 fabrikasnda ve Polonya, Romanya, zbekistan ile Hindistan nitelerinde ylda 2 milyon ara retiyordu. imdi, arivlere bakarsanz, bundan yaklak bir yl nce yaynlanan 12 Eyll 1999 tarihli yazmn bal Bir Oyun: Daewoo eklinde idi. imdi o yazmn bir ksmn hibir ekleme yapmadan aynen tekrar aktaryorum: Daewoo Gney Korenin ikinci byk firmas. 65 milyar dolarlk aktifleri ve bunun yannda 80 milyar dolarlk borcu var. Daewoonun borcu neredeyse dier tm Kore irketlerinin toplam borcundan fazla. Eer batacak olursa Seuln 6 byk bankas bata olmak zere NewYork ve Londrada da baz bankalar ok zor duruma sokar. Son Asya Krizinde, Daewoo krizden rahat kabilmek iin NewYork ve Londra bankalarndan yaklak 15 milyar dolar bor alm. Daewoo i piyasadan alm olduu yaklak 6 milyar dolar deyemeyeceini Temmuz sonlarnda aklaynca, Londra ve NewYorkdaki uluslararas byk finansrler harekete geti. ncelikle 15 milyar dolarn geri demelerinin (ertelenmeden) balamasn istediler. Son dnemlerde de Standard&Poor Puanlama irketi, Goldman Sachs Yatrm Bankas ve dierleri Daewoo hakknda negatif raporlar yaynlyorlard. Bunlarn sebebini artk onca olan olaylardan sonra hibireyi saklama ihtiyac hissetmeden Gney Kore Babakan Kim Dae-jung yle izah ediyor: Daewoo krizi IMFnin Korede yapm olduu bir dizi olumsuz basn aklamalarndan kaynaklanyor. IMF ekonomistleri zaten aylardr hkmeti, hantal ve batmakta olan byk irketleri satp kurtulmad iin eletirip duruyordu. Tm bu oyunlarn, sktrmalarn sebebi Seuln en byk firmas olan Daewoo, Hyundai ve Samsungu yabanclara ucuza k apatmak. IMFde aradaki katalizr roln oynuyor ve iyi oynuyor! Bu sebeple de lkemize ynelik IMFnin alma ve grmelerini iyi takip etmemiz gerekir ki benzer durumlara dmeyelim. nk IMF ayn IMF, deien bir ey yok. Hatrlarsanz Demirel bana 60-70 milyar dolarlk borcunu ver bakalm derlerse ben ne yaparm diye baz st kapal benzer tehditleri basna da yanstmt. Tabi bunun Trkesi siz ne derseniz deyin, ben onlarn dedii her eyi yaparm demektir.

76

Batllarn Yaklamlarnn Deitiine nanmak stiyorum 3.Ekim.1999 Dou Timor. Endonezyann Avustralyaya yakn u eyaletlerinden biri. Halknn yzde 90 katolik. 1974 ylna kadar yaklak 450 yl boyunca Portekiz smrgesi olmu bir yer. 1973 ylnda Birlemi Milletler tarafndan en zalim smrge rejimi olarak adlandrlr ve akabinde de Dnya Salk rgt (WHO) Dou Timoru, insanolunun yaayabilecei en kt yerlerden biri olarak tanmlar. 1974 Nisannda Portekizde solcu bir askeri cunta ibana gelir ve uluslararas basklar karsnda Dou Timoru terk etmek zorunda kalr. Ancak her emperyalist devlet gibi o da ardnda kanl bir suni i atma oluturmay ihmal etmez. ki grup oluturur: biri daha iyi silahlandrlm olan radikal solcu grup (devrimci cephe) ki Dou Timorun bamszln istiyor, dieri de muhafazakar eilimli ve Bat Timor (Endonezya) ile entegrasyon istiyor. Austos 1974de Portekiz cuntas lkeyi terkederken hem birbirleriyle atan silahl iki grup brakr hemde kendisini Dou Timorun idarecisi olarak ilan eder. 7 Aralk 1975de Endonezya askerinin de desteiyle entegrasyon yanls milisler bakent Diliyi ele geirirler. 17 Temmuzda da Bakan Suharto Dou Timoru 27. eyalet olarak topraklarna kattn ilan eder. te o zamandan bu yana Endonezya Dou Timorun alt yaps iin 892 milyon dolar harcam ve hemen hemen her yl 100 milyon dolarda takviye yapmaktadr. BM ise Dou Timoru hala Endonezyann bir eyaleti olarak deil de Portekizin idaresi altnda bamsz bir blge olarak grmektedir. Bu gne dein 20 yldan fazla bir zamandr Dou Timorda hep idare edilebilir boyutlarda problemler olmutur. Ne zaman ki 1997 yaznda IMF destekli ekonomik kriz ve akabinde sosyal olaylar patlak verdi, bunun Dou Timora yansmas ok daha iddetli oldu. (Endonezyann yan ba komusu Malezya ise IMFnin absrd reetelerini reddedince dnya para sistemi tarafndan ok eletiri almt fakat imdi o krizi kendi milli formlleriyle atlatnca IMF vgler yadrmaktadr.) imdi grnen odur ki Endonezya, Dou Timorun koparlmasyla bambaka talihsiz bir mecraya srklenmektedir. Trkiye bu srecin hibir tarafnda yer almamaldr. Srpriz srpriz srpriz! Avustralyann nclnde BM kararyla oluturulan bar gc u anda Dou Timora hakim olmaya alyor. Son sralarda Batda baz finans evrelerinde gizli bir rapordan bahsediliyor. Bu rapora gre Dou Timor denizi Hazar Denizi kadar zengin petrol ve doal gaz yataklarna sahip. Blgede zellikle Avustralya petrol irketi BHP, BP-AMOCO ve ROYAL DUTCH SHELL epey zamandr ett yaptrm ve bu gne dein 700 milyon dolar para harcamlardr. Alan 41 aratrma kuyusundan 34 tanesinde nemli petrol ve doal gaz bulgular var. Eer Dou Timor bamsz bir yapya kavuturulabilirse bu yeni yataklar rahata elde edilebilir. Aksi taktirde Endonezya petrol irketi PERTAMINA olaya hakim olur. Anlalaca gibi bu kurtarma ve bar getirme faaliyetleri ardndan yine hidrokarbon (petrol, doal gaz vb.) savalar kacak galiba! Bu sebeple Trkiye bu mcadelenin meruiyetine katkda bulunmamaldr. Bu oyunlara alet olursak bizi ne Endonezya halk nede tarih asla affetmez. Bu speklasyonlar ortada iken Genel Kurmay Dou Timora sembolik de olsa askerimizi gndermemelidir. Ltfen daha dikkatli ve duyarl olalm.

77

Biraz daha Dou Timor (DT): Nasl oluyor da oluyor? 9.Ekim.1999

Hatrlanaca zere geen haftaki yazmda DTda ksaca neler olup bittiini ve BM tarafndan Avustralyann nclnde yaplan bu mdahalenin perde arkasnda bir petrol ve doal gaz sava kabileceini belirtmitim. Bu yazmla ilgili, hafta iinde, profesr nvanl bir okuyucudan tepki aldm. smi mahfuz bu hoca diyor ki: ben aslnda bu gazeteyi okumam. Sadece bir arkadam sizin yaznz kesmi bana getirmi, bak neler oluyor diye. Baktm ve gldm. Nasl da olay IMF ve petrol savana balamsnz hayret dorusu? deolojik yaklamsnz. zellikle petrol ve doal gaz ile ilgili vermi olduunuz rakamlarn kaynan renmek isterdim. . Sonunda da yabanc dkman ismi de versem okuyabileceini zellikle belirtmi. Hoca herhalde bu ksmda ngilizceyi ok iyi bildiini ima etmi olsa gerek. Sayn hocam ncelikle gndermi olduunuz e -maile teekkr ederim. Size dorudan bir cevap yazacaktm ama sizin gibi bir profesrn byle sorular varsa bakalarnn da benzer sorular vardr diye dnerek, burada bu konuyu biraz daha ilemeye karar verdim. ncelikle petrol ve doal gaz ile ilgili vermi olduum rakamlarn kayna 3 Eyll 1999 tarihli Avustralian Financial Review yayndr. Hatta bu gazete DTun bamszla kavumas ile Avustralya ile Endonezya arasndaki Timor denizinin ticari ve hukuki statsn belirleyen The Gap Treaty anlamasnn statsnn de tekrar gzden geirilmesini de tavsiye etmi. Yine ayn gazetenin gn nceki bir makalesinde BHP grubunun elik blmn satarak elde edecei yaklak 3 milyar Avustralya dolarn petrol endstrisi gibi dier yatrmlarda kullanacan belirtiyor. lgin deil mi? (Bunlarla ilgili olarak EIR Strategic Alert adl haftalk bltenden de bilgi almak mmkndr.) imdi gelelim tm bunlarda IMFnin rolne. Nasl oluyor da oluyor? Geen haftaki yazy tamamlayc olmas asndan ksaca da olsa bu olaylarn Endonezya cephesine deinmek istiyorum. Vereceim tarihlerin ve olaylarn Trkiye cephesi de ilgintir okuyucularmdan bu hatrlatmam dikkate almalarn diliyorum!. Mays 1997 tarihinde Dnya Bankas Endonezya: Yksek Kalknma Hzn Dengeli Koruma balkl bir rapor yaynlad. Bu raporda Endonezyadaki bymeden vg ile bahsedilerek Bakan Suharto ve Hkmete methiyeler dzlmektedir. Ne olduysa, Kasm 1997de ise IMF Endonezya hkmetinden bankaclk sisteminde yeniden gven tesisi iin aralarnda Suhartonun olunun bankasnn da bulunduu 16 bankann kapatlmasn istedi. Endonezya hkmeti de IMFnin bu isteini kabul etti. Bu, halkta, bankaclk sistemi batyor diye byk bir panik yaratt ve insanlar deli gibi bankalara koarak paralarn hemen ekmeye baladlar. Bu kararn akabinden iki saat gibi ksa bir sre ierisinde bankalardan yaklak 2 milyar dolar edeeri para ekildi ve lkedeki bankalarn yzde 80i alamaz duruma geldi. Bu aktif paraszlk hali Endonezya Merkez Bankas (MB) zerinde ok byk bir emisyon basks oluturdu. Neticede MB iki ay ierisinde lkenin Milli Haslasnn yzde 5ine tekabl eden yaklak 8.5 milyar dolar edeerinde para basarak piyasaya srd. Bu para bolluu karsnda ellerindeki parann deerini korumak isteyen halk dolara yneldi ve krizden nce bir dolar 2500 rupi ik en 3 - 4 ay ierisinde bir dolar nce 6,000 akabinde de 13,000 rupiye kadar kt. (u anda 7,800 civarnda) 13 Nisan 1998 tarihinde, bu krizden kurtulmak isteyen Suharto, IMF patronu Camdessus ile 40 milyar dolarlk bir Stand-by anlamas imzalad. Bu anlamaya gre: Endonezya ncelikle yzde 45ler civarnda seyreden enflasyonu yzde 20nin altna indirecek, devlet yatrmlarn ksacak, bte aklarn Milli Haslann yzde 3.5 orannda kontrol altna alacak, petrol irketi PERTAMINA da dahil olmak zere bir an nce zelletirmeyi tamamlayacak, yurtdndan gelen rnlerin i piyasada rekabet edebilmesi iin gda, petrol rnleri ve elektrie yaplan devlet destei kalkacak, vb. gibi daha birok tedbirler!. Neticede ne oldu? Gda gibi baz mamullere yaplan devlet destei kalknca bir gecede yzde 100lere varan zamlar oldu, halk sokaa dkld ve yakn gemiin en byk sosyal patlamasn grdk. Tm bunlarn neticesinde Bakan Suharto devrildi yerine B.J. Habibie bakan oldu. te bu karklkta Batllar uzun zamandan beri problemli olan DTda referandum yaplmas iin bask yaparak Bakan Habibieye referandumu adeta zorla kabul ettirdiler. Gelien bu durum karsnda Endonezyada btn siyasi partiler 10 Eyllde bir toplant yaparak DTa kar yaplan haksz oldu bittiler karsnda ortak hareket etmek karar aldlar ve Avustralyay terr yaymak ile sulayarak bar gcnden Avustralyann karlmasn istediler. CNN/BBC bunu gstermese de halk byk gsteriler yapyor. Hatta Avustralya Babakan John Howard 14 Eyllde yapm olduu bir radyo konumasnda halkn, askerlerin ceset torbalarnda dnebilecei olgusuna da hazrlkl olmasn istedi. te oralarda durum bu kadar kark iken imdilerde sembolik de olsa DT bar gcne katlacak bir lke aranmaktadr. lkemizin katlm TBMM tarafndan onaylanmamal ve Genel Kurmaymz da buraya asker gndermemelidir.

78

Ulusal Gvenlik ve Ekonomik Kalknma 23.Ocak.2000 Zaman zaman yazlarmda Trkiyemizi direkt olarak ilgilendiren d ekonomik gelime ve ilikilere dikkat ekiyorum. Bunun esas nedenlerinden bir tanesi, Trkiyenin sahip olduu muazzam atlm potansiyellerine dikkat ekmektir. Bununla birlikte ilgili dier gelimelere de yazlarmzda deiniyoruz. Trkiyenin yz batya dnktr ancak onu ekonomik olarak glendirecek olan kaynaklar ise bunun tersi istikametindedir. Trkiyeyi bu hale getirenler, Bat yzn douya evirince Dounun kymetini yava yava idrak etmeye balamlardr. Tarihi ve kltrel balarmzdan dolay Balkanlar, Kafkaslar, Orta Asya, Orta Dou, Afrika ve Uzak Dou da Batya gsterdiimiz ilgi kadar ilgiyi hak etmektedirler. zellikle u sralarda henz alkantlarn durmad Kafkaslar, Orta Asya ve Rusyadaki gelimelerin ok yakndan takip edilmesi gerekmektedir. rnein zamann Babakan Sn. Erbakann o bitmez tkenmez enerjisi ile Trkiyenin insiyatifinde kurulan D8, lkemizin mezkur etkileim sahasndan karm olduu ok nemli bir ekonomik nefes borusudur. Lakin bugn bir avu cahilin elinde atl olarak durup gitmektedir. Peki mevcut iktidar Orta Asya ve Kafkaslarda herhangi bir insiyatif gdebiliyor mu? Koca bir hayr. Yazlarmzda belirttiimiz gibi brakn insiyatifi mevcudu bile korumaktan aciz. 7 Kasm 1999 Pazar gnk yazmda Rusyann askeri doktrinini deitirdiini ve buna paralel olarak da 10,000 tane nkleer balkl minyatr atom bombas imal etmeyi dndn yazmtm. Basnda bu konunun yeni ele alnmas herhalde Putin ile birlikte bu ve benzer almalarn hzlanmasndan kaynaklanyor. 10 Ocakta Putin bir genelge ile Rusya Federasyonunun yeni Ulusal Gvenlik Doktrinini aklad. Burada dikkat ekmek istediim nokta, Ulusal Gvenlik ile Rusyann Ekonomik Durumu arasnda kurulan badr. Bu ayn zamanda bize Rusyann yeni ekonomi politikalar hakknda bilgi de vermektedir. lkemizi bir grup rantiye ve uluslararas sermayeye peke ekenlerin dikkatlerine arz ederim. Putinin raporunda, dnyann dinamik bir transformasyon sreci yaad ve ok kutupluluktan ABD liderliinde tek kutuplu bir yapya doru srklendii bildirilmektedir. Rusyaya en ciddi tehdit olarak terrizm tehdidi grlmektedir ki bu Ruslarn eenistana ve blgeye ynelik katliamlarnn devam edeceini gsterir. Raporda Rusyann ekonomik knn temel iki nedeni olarak ayrlk hareketler ve siyasi alkantlar gsterilmektedir. Bunlarn neticesinde i ilerinde kanuni kontroln de kaybolduu bildirilmektedir. Bu tespit ise Putinin bu zaman kadar kendisini destekleyen mafyaya srtn dneceinin ilk iaretleri olarak grlebilir. Bundan byle savunma harcamalarn ksp ekonomide bilgi-youn ve teknoloji-youn rnlerin retimine arlk verileceini aklayan rapor bu sahadaki reticilerin de korunacan bildirmektedir. Ksacas ncelikle reel ekonominin gelitirilmesine arlk verilirken parann da korunacann (Malezya formlne benzer bir ekilde) sinyalleri verilmektedir. Yani IMF ve batl finansrlerin yardmlar (!) olmadan biz kendi iimizi halletmeye alacaz deniyor. Tabi bunu yapabilmesi iin de sanrz hidrokarbon yataklar zerindeki kontroln arttrmak zorunda kalacaktr. Bunlar Rusya Federasyonunda bilgi ve teknoloji youn retim yapmay dnen mteebbisler asndan iyi haber ancak blgedeki scak atmalar asndan kt haberlerdir. Trkiye tarihi ve kltrel balaryla, gl ordusuyla ve mteebbisleriyle blgenin bar ierisinde ekonomik kalknmasna hizmet edebilir. Bu konuda ok gemeden en kk ayrntsna kadar tasarlanm ciddi bir devlet politikas retmelidir. Basit, pasif ve teslimiyeti anlaylar terk etmelidir. Aksi taktirde ekonomik riskler ile birlikte dier risklerimiz de byr. Blgede kacak bir ate herkesi yakar.

79

Ulusal Gvenlik Mlahazalar 11 Austos 2001

Ulusal gvenlik, hakikaten tartlmas gereken ok ciddi bir konudur. Bu yazmda bu tartmaya girmek istiyorum. ncelikle konuya bir soru ile girelim. Ulusal gvenlik kimi ilgilendiriyor? inde birok parametreyi eitli derecelerde barndran ulusal gvenlik kavram, bu lke vatandalarnn hepsini tek tek ve toplu olarak ilgilendiren bir konudur. Bu konuyu, siyaseti zgrce tartabilir ve vatanda da bu tartmalar neticesinde kendisini gvende hissettii fikirlere sahip siyasetinin arkasnda durur, ona destek verir. Ancak, ulusal gvenlik emsiyesi altndaki baz parametreler toplum nnde aka tartlmamaldr. Bunlar tamamen uzmanlk gerektiren ve aka tartlmas halinde gvenlii zaafa uratabilecek konulardr. rnein, ordunun ne tr bir sava helikopterini niin almas gerektii ya da ordunun at ve ate gcnn nmerik ifadesi aka tartlamayacak konulardr. Vatanda bu parametrede ilgilendiren taraf ise, gl ve modern bir ordunun var olup olmaddr. Ancak ulusal gvenlik sadece askeri bir denklem deildir. Bir lkeye dardan baktmzda onun ulusal gvenlik ile ilgili mlahazalar iki ana grup altnda toplanabilir. Bunlardan birincisi, o lkenin, eskilerin ifadesiyle, anasr aslisinin (esas unsurlar) korunmas ve aslna uygun olarak gelitirilmesidir. Bunlar siyasi parti politikalar ile deitirilemeyecek olan eylerdir. rnein lkemizin corafi konumu, halknn yzde 99unun mslman oluu, Trkler ile birlikte Krt, erkez, Laz, Grc, Arab vb. gibi farkl etnik kkenli vatandalarmzn bir ve btn olarak varl hep bu lkenin asli unsurlarndandr. Bunlar hkmet politikalaryla deitirilemeyecek eylerdir. Bu yapnn deitirilmesine ynelik siyaset yapmak ulusal gvenliimizi tehlikeye sokar. rnein mtedeyyin insanlar mrteci olarak tanmlamak ulusal gvenliimizi tehlikeye sokar. Btn Krt kkenli vatandalar potansiyel blc olarak grmek ulusal gvenliimizi tehlikeye sokar. lke corafyasnn bir ksm zerinde siyaset yapmak ayn ekilde ulusal gvenliimizi tehlikeye sokar. kinci ana grup ise iktidara gelen partilerin gerekletirdii uygulamalar ile ilgilidir. Bu uygulamalar ulusal gvenliimizi dolayl olarak riske atabilir. Bunlarn banda uygulanan ekonomik politikalar gelir. imdi bunlara birka rnek verelim. 23 Ocak 2000 tarihli ulusal gvenlik ve ekonomik kalknma balkl yazmda Putinin Rusya Federasyonunda iktidara gelmesi ile yeni bir ulusal gvenlik doktrini akladn yazmtm. Putinin aklad ulusal gvenlik doktrininin en arlkl konusunu Rusya Federasyonunda uygulanan ekonomik p rogramlar oluturuyordu. nk, ekonomik olarak tamamen zayflatlm bir lkenin gvenliinden bahsetmek mmkn deildir. Yine, 13 Ocak 2001 tarihli Byk Kumpas balkl yazmda Osmanl mparatorluunun borlandrlarak nasl zayflatldn ve neticede de paralanmasna kap aldn detayl olarak anlatmtm. Bu konuda yakn bir rnek olarak da IMF uygulamalarnn kurban olan Endonezyay gsterebiliriz. Bugn iinde bulunduumuz ekonomik durum ulusal gvenliimizi tehdit eder hale gelmitir. Blgesel kalknmlk fark, gelir dalm adaletsizlii, fakirlik ve ekonomik skntlar, halk sosyal patlamann eiine getirmitir. Dahas, Hkmetin maliyeyi dzenleyememesi, onun uluslararas platformda skntl ilikilere katlanmasna da vesile olmaktadr. Buna terrist Sharonun ziyareti en gzel rnektir. Adam TC Bakanlar Kurulu salonundan Kuds 3000 yldr Yahudilerin bakentidir diyor ve bizimkilerin gk kmyor. Hadi diyelim ki o Yahudi Osmaly inkar etti, peki bizimkilere ne oluyor? Ne olduu belli, ekonomik mlahazalar sebebiyle ulusal gvenlik hie saylyor. Olaya bu perspektifden baknca, ulusal gvenlik tartmasn balatmaya alan Ylmazn iinde bulunduu Hkmetin uygulad programlar, ulusal gvenliimizi riske atan programlarn ta kendisidir. Bence, ulusal gvenlik emsiyesi altnda konuulmas gerekenler bunlardr ve mutlaka konuulmaldr. Ekonomik, sosyal ve siyasi konular en ak bir biimde konuulabilmelidir. Asker de bu tartmalara katkda bulunabilir ama asla snrlayamaz. nk askerin bunlar snrlama yetkisi yoktur. zellikle de gcn halktan alan siyasetiler bunlar aka tartamaz ise halk kendilerini nasl tanyacak ve nasl oy (gc) verecektir? Bunlarn aka tartlmas, sanlann aksine, ulusal gvenliimizi artrc bir etki dourur. En byk tehlike cehaletten ve cahillerden gelir. Her zaman seviyesizlikten ikayet ediyoruz ama seviye artracak kanallar da tkamaya alyoruz. Bu ikilemi artk amamz gerekir. Kendi glgesinden phe eden bir devlet haline geldik.

80

Kafkaslarda Hidrokarbon Harbi 31.Ekim.2000 Trkiye kritik olduu kadar da hayati bir corafyada bulunuyor. Jeopolitik konumu sadece devletleri deil, saysz okuluslu irketi de dorudan ilgilendiriyor. lkemizin bir tarafnda dnya grnr enerji rezervlerinin yzde 80i (Orta Dou, Orta Asya, hatta Uzak Dou), dier tarafnda enerji tketiminin yzde 80inin gerekletii Bat ve Kuzey Amerika bulunuyor. SSCB yklmadan nce enerji ekonomisi az ok dengedeydi. Potansiyel scak sava tehdidi dnemi souk sava olarak adlandrd. 90l yllarda Sovyetlerin ii bitirilince Rusya Federasyonu haricindeki zayf lkeler nce okuluslu petrol irketleriyle tantlar. Yaplan aratrmalar neticesinde Hazar Denizi petrol bazeninin dnyann en byk petrol bazenleri arasnda olduu anlald. Hemen eitli anlamalar ile bu petrol ve doal gaz, yatrm sz veren okuluslu irketlerin emaneti altna alnd. Rusyann bu yamay kaptrmamak iin kah Bamsz Devletler Topluluunu kah nkleer gcn aba altndan gstermesi, sreci etkilemedi. Artk sra bu petroln ve doal gazn tketici camiaya nakline gelmiti Rusya kaybettii kontrol nakil hatlar yoluyla kazanma gayesiyle hazrdaki Dastan-Karadeniz-Boazlar hattn savunmaya balad. te Trkiye senaryoya burada giriyor. okuluslu irketler hem NATO yeliinden hem de Batya yaknlndan hattn ncelikle (zellikle) Azerbaycan-Ermenistan-NahvanTrkiye veya Azerbaycan-Grcistan-Trkiye zerinden Batya almasn isterken, rann da boru hatlar zerinde etkisini potansiyel tehdit olarak grmekte. Trkiye kendi zerinden geecek bir hatt savunurken Rusyaya boazlar yoluyla nakliyatn sakncalarn dile getirerek srtme kaca mesajn yinelemekte. Peki Trkiye snrlar dndaki gzergahta neler olabilir? ncelikle Batl hkmetler ve okuluslu irketler Rusya tezine kar boru hatlarnn Dastandan gemesinin tehlikeli olduunu, blgede Radikal slam tehdidinin var olduunu sylediler. Bu arada Dastanda gerilla mcadelesi olarak balayan eitli vurumalar ksa zaman ierisinde Rusya-eenistan harbine tahvil oldu. Dolaysyla Rusya tezine kar Batnn ve okuluslu irketlerin tezinin daha doru olduu ortaya kt. Azeriler boru hatlarnn Ermenistan zerinden gemesine kardr ancak ABD son sralarda Azerbaycan boru hatlarnn Ermenistandan gemesi gerektiine ikna etmek zereydi. Tam bu sralarda Ermenistanda olan byk bir olay ile Azeri-Ermeni gerginlii de ykseldi ve dolaysyla Rusya tezinin daha emin olduu ortaya kar gibi oldu. Ksacas adeta 1 - 1 oldular. Bu karklklar daha da artarak devam edecektir. Eer Trkiye dikkat etmez ise bir anda kendisini bu tez atmas ierisinde bulabilir. Bu atmadan ne yaparsa yapsn figranlar asla galip kam azlar. Peki bu atmalar ne zamana kadar devam edecektir? Bu atmalar hidrokarbon rezervleri orada var olduu ve tketiciler de tahterevallinin dier ucunda oturduu mddete devam edecektir. Trkiye vizyonunu ve stratejisini bu denklemde ok dikkatli bir ekilde ortaya koymaldr. Eer dikkat etmez ise en kk bir kvlcmn ne tr patlamalara yol aacan kimse tahmin bile edemez. Grnen odur ki bir hidrokarbon harbinin ayak sesleri artk net olarak duyulmaya balamtr. Trkiye tarih, kltr ve insan kaynaklar olarak ok gl, ama ekonomi ve sanayi olarak gsz bir lkedir. Kimlerle dans ettiini, kimlerle birlikte sofraya oturduunu ok iyi bilmesi gerekir. rnein bu senaryoda ismi geen okuluslu irketlerden biri olan BP-AMOCO irketi yllk cirosunu 120 milyar dolara kadar kartabilmi bir irkettir. Btn Trk devletinin bu ylki genel btesi ise yaklak 47 milyar dolardr. Yani sadece BP-AMOCO irketinin yllk cirosu bile Trkiye btesinin yaklak 2.5 katdr. Dolaysyla Trkiye nne konulacak her senaryoya balklama atlamadan nce iyi hesap yapmaldr. nk bu dostlarla Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olma tehlikesi vardr. Trkiyenin, blgenin sper gc olabilmesini temin edebilecek baka dinamikler de vardr. Yeter ki elimizdeki kartlar doru tehis edelim ve iyi kullanabilelim.

81

Hidrokarbon Mcadelesinde Trkiye Nerede? 7.Kasm.1999 Trkiye Kafkaslarda ne i yansn nede kebap politikas ile ne oluyor nede lyor. Babakan Ecevit ok da Batc grnmeyip biraz da Ruslara irin grnmek iin nne konulan Mavi Akm Projesine kar scak mesajlar veriyor. Bu mesajlar her ne kadar Ecevitin Rusya ziyaretinde imzaya dnmese de scakln korumaya devam ediyor. Lakin gezinin nasl okunmas gerektiini sanrz sayn babakan oraya gtrenler de pek bilmiyorlar. Bundan nceki yazda blgede ok kritik gelimeler olduunu ve Trkiyenin dikkat etmez ise kendisini bir anda istemedii bir macerann taeronu olarak bulabileceini belirtmitik. Blgede talar yerine oturuncaya kadar epey bir alkantl zaman geecee benziyor ve biz de bu konuya zaman zaman deineceiz. Trkiye blgeye ynelik henz derin ve yapsal bir politika belirlememi izlenimi veriyor. S ve palyatif yaklamlar ile durumu idare etme veya vaziyeti kurtarma peinde. Buna en byk sebep de kendisini gsz grmesidir. Halbuki bu gibi olaylar iyi deerlendirilirse bir lkeyi ok gl de yapabilir, yeterki hedefini net olarak ortaya koysun. nce gleneyim sonra aktif politika izlerim denilirse daha yz yl beklese de bu istedii olmaz. Halbuki istese de istemese de iin iindedir ve taraf olarak gzkmektedir. O halde kendi pozisyonunu ve ynn net olarak bir an nce belirlemelidir. imdi isterseniz bizim dmzda Ruslar asndan olaylar nasl geliiyor ve nasl deerlendiriliyor biraz ona bakalm. Hazar petrol yataklar ile dnya petrol ticaretinin yaklak yzde 30u gerekletiriliyor. Buradaki hidrokarbon yataklar hem Rusyay hemde okuluslu irketler vastasyla Baty ok yakndan ilgilen diriyor. zellikle yakn denecek zamanlarda kefedilen hidrokarbon yataklar blgeyi daha da nemli bir pasta haline getirdi. Bunlardan bazlar: Volga, Ural nehrinin aa ksmlar, Mencilak yarmadas, Gney Hazarn dou ksmlar ve en nemlisi Tengiz hidrokarbon yataklardr. imdi blgeyi ilgilendiren iki temel sorun vardr. Bunlardan birincisi Hazar Denizinin hukuki stats (yani paylam nasl olacak), ikincisi de boru hatlarnn gei gzergahlardr. Boru hatlarnn gei gzergahlar ile ilgili olarak da 5 tane temel plan sz konusudur. Bunlar (1) Tengiz sahas - Gney Rusyadaki Novorosisk, (2) Trkmenistan - (Hazarn altndan) Azerbaycan - Grcistan ve Ceyhan, (3) Trkmenistan - ran - Trkiye, (4) Trkmenistan Afganistan - Pakistan ve (5) Tengiz Sahas - in hatlardr. Bat bunlardan sadece ikincisine ve onun bir versiyonu olan Azerbaycan - Ermenistan - Nahvan - Trkiye hattna scak bakyor. Ne ilgintir ki bu be hattn gei noktalarnn hepsinde scak atmalar yaanmaktadr. Ruslarn bunlar tesadflere balamas olduka zor. Trkiyeyi dorudan ilgilendiren hat zerinde de ciddi scak atmalar oluyor. imdi bu olaylar zincirini de ayn minvalden biraz daha irdeleyelim. Rusya Dastanda balayan ve u anda eenistan bamsz devletini de dorudan ilgilendiren scak atmalarn, Batnn Rusyaya kar hazrlam olduu sinsi bir harp plannn bir paras olduuna inanyor. rnein Ekim ay balarnda Katar Televizyonuna bir deme veren Rus Savunma Bakanl Uluslararas likiler Departman Bakan General Leonid Ivashov Kafkaslarn Avrasya Balkan olarak tanmlanmasna Batnn eski bir ryas olduunu belirterek tepki gsteriyor. Yine, 16 Ekimde yaynlanan askeri gazete Kzl Yldz (Krasnaya Zvezda)da ipular verilen yeni askeri doktrinde bu inana paralel grlere yer veriliyor. Ayrca Rossiskaya Gazetann 14 Austos tarihli saysnda Rusya devlet bakanlarndan Abdulatipov ile yaplan ilgin bir sylei yaynlamtr. Buna gre Abdulatipov scak atmalardan ngiliz ve Amerikan emperyalizmini sorumlu tutarak atmalarn arlk noktasnn Avaristan olarak seilmesinin bir tesadf olmadn sylyor. nk Avaristan kontrol eden Dastan kontrol eder, Dastan kontrol eden de Kafkaslar kontrol eder. Syleisinde Brzezinskinin Byk Oyunu, Cemalettin Afgani, David Urquhart, Lord Palmerston gibi karakterleri de dile getiren Abdulatipov, Batnn bu oyununa en sert bir ekilde kar gelecekleri sinyalini net bir ekilde veriyor. Bunun yannda inde yaynlana n Peoples Daily gazetesinin haberine gre Rusya, minyatr ve sper minyatr nkleer balkl 10,000 tane bomba imal etmeyi planlyor. Bununla dnyann her yerinde noktasal hedefleri etkili bir ekilde yok etme gcne sahip olacan ve dar blgede gelien baz scak atmalar da kknden halledebileceine inanyor. Bylelikle korkulan geni apl bir nkleer sava tehlikesi de olmam oluyor! Rusya hali hazrda in, Hindistan, Kazakistan, Krgzistan ile bu konularda scak ibirlii yapmak iin gerekli n temaslar salam bile. Grnen o ki bu scak atmalar iin seilen saha etnik dalmn en yksek olduu saha. Bundan birinci derecede etkilenecek olan etnik blgeleri u ekilde saymak mmkndr. Dastan, eenistan, nguetya, Kuzey ve Gney Osetya, Kabardo-Balkar, Karaay-erkez, Adgey, Abhazya, Acarya ve Karaba blgeleri. imdi Trkiye bu gelimelerde istemese de taraf olarak gzkmektedir. Babakan Ecevit ksmen bu taraf grntsn silmek iin Rusyaya gitmi ve eenistan katliamn Rusyann i

82

meselesi olarak tanmlamtr. Ancak bu grnty tarihi, kltrel ve ekonomik balardan dolay silmesi de pek mmkn gzkmemektedir. O halde ne yaplmas gerekir? ncelikle bu gelimeler dileri monerlerine braklamayacak kadar ok ciddidir. Trkiye zaman kaybetmeden derhal blgeye ynelik ve kendine has menfaatlerin dorultusunda eitli alternatifleri ieren derin bir politika gelitirmelidir. Bu politikann milli, kalc ve srekli takip edilebilir olmas iin muhalefet parti bakanlarnn, eski babakanlarn ve TSKnn da fikri alnmal ve gerekirse bir yuvarlak masada grlmelidir. Mecliste eenistan ile ilgili olarak almas istenen genel grme, bu balamda bir frsat olarak da deerlendirilebilir. Trkiye talar yerine oturtulmadan nce yerini ve konumunu kendi belirlemelidir. Trkiyenin elinde, jeostratejik konum, harekat kabiliyeti ok yksek byk bir ordu, blge ile tarihi ve kltrel balar, vb. gibi ok gl stratejik kartlar vardr yeterki bunlar kullanmay bilsin. Aksi taktirde ezik bir ekilde bize biilen rol oynamaya devam ederiz ve neticede elimize bir ey de gemez. Tarihin bize bitii byk abi roln akllca oynarsak blgenin bar ve istikrarna en byk hizmeti yapm oluruz.

83

Iraka Kar Uygulanan Ambargo Kimi Cezalandryor? 14.Kasm.1999 BM marifetiyle Iraka yaklak 9 yldr ambargo uygulanyor. O zamandan bu yana ambargonun negatif etkileri toplumda kmlatif olarak artmaktadr. Bu durum zellikle toplumun salk, beslenme ve temel eitimine ok olumsuz etki ediyor. Geenlerde ABDden bir grup kongre yesi Irak ziyaret ederek zavall halkn ekmi olduu skntlar yakndan grd ve bu konuda bir eyler yaplmas gereine iaret ettiler. Ayni ekilde ngiliz parlamenter George Hollowayin demeleri mazlum Irak halknn ne kadar zor durumda olduunun dier bir gstergesi. Zaman zaman bizim basnmzda Irakta marketlerde ne ararsan var gibisinden haberler kyor. Bu varln karaborsa varl olduunu unutmamak gerekir. Ambargo ise ekonomik arklar altrtmyor. Neler yok ki yasak listesinde. ok ok uzun olan yasaklar listesinden size birka rnek: akmlatr, folyo alminyum, fotoraf marinas, balta, hamur kabartma tozu, top (ocuklarn oynamas iin), pil, sanayi kaylar, hesap marinalar, arabalar, cep telefonlar, tebeir, ocuk giyecekleri, soutucular, bilgisayarlar, elektrikli ev aletleri, jeneratrler, cam, yaptrclar, eki, tornavida, pense, eldiven, baret, mrekkep, deri ve deri mamulleri, bilimsel yaynlar (tp dahil), mika, mikrofon, aynalar, motorlar, CD, motor yalar, kalemler, ata, jilet, sabun, di fras/macunu, havlu, duvar kad, tayclar vs. vs. Bu ambargodan sadece Irak m zarar gryor acaba? Her zaman yetkililer tarafndan sylenmitir ve sayn babakan da bizzat eitli vesilelerle ifade etmitir ki Trkiye Iraka kar uygulanan ambargodan dolay yaklak 35 milyar dolar kayb var. Bu rakam dorudan ve dolayl zarar gsterir. Bunun dorudan olan ksm tahminen 10 milyar dolar civarndadr. Bizim amzdan belkide en nemli nokta Kerkk petrol boru hattnn almyor olmasdr. Bu hattn kapasitesi yllk 80 milyon tondur. Halbuki daha ortada sadece projesi dolaan Bak-Ceyhan boru hattnn kapasitesi ise yllk 45 milyon tondur. Yoksa biz dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan m olduk? Geenlerde st dzey bir Amerikal diplomat ile konuurken Trkiyenin Irak ambargosunu uygulamamas gerektiini syledim. ard ve bana ama BM karar var dedi. Ben de BM kararlar illa uygulanacak diye bir ey yok ki, rnein Kbrs ile ilgili BM kararlar var ve biz milli politikamza uymuyor diye uygulamyoruz dedim. Devam ederek 35 milyar dolar zararmz var, harbe itirak eden btn lkeler askerlerinin hanmlarnn psikolojik tazminatlarn bile alrken bize bir ey dmedi dedim. 35 milyar dolar biraz abartl bulduunu, belki 10 milyar dolar civarndan bahsetmenin daha rasyonel olduunu syledikten sonra, soruma ok ilgin bir soru ile cevap verdi: peki, harb etseydiniz urayacanz zarar hi dndnz m?. Bunun yorumunu size brakyorum. Bu bir Amerikal diplomat. Ama Trkiyede de ok ilgin olaylar oluyor. Bu olaylardan bir tanesi Ankara brokrasisinde (ve diplomasisinde) kulaktan kulaa gidiyor. Olay u: Marmara Depreminden sonra Irak Hkmeti 10 milyon dolar tutarnda petrol yardm yapacan ilan eder. Hatta ABDnin yapaca yardmdan daha fazlasn yapacan syler. Bir mddet sonra Irak Bykelisi detaylar konumak iin Enerji Bakanl Mstear ile mstearlkta bir toplantya katlr. Sn Mstear Bykeliye BMden izin aldnz m? diye sorar. Bu soru karsnda ok aran ve biraz da kzan Bykeli hibir ey sylemeden toplantdan kalkar. Bu durumda panik yapan mstear bykelinin ard sra koarak zr diler ve onu tekrar grmeye ikna etmeye alr lakin amlar devrilmi potlar krlmtr artk. Akabinde Dileri Bakanlndan gelen bir izin neticesinde petrol nakline balanlmasna karar verilir ama o da ne? Irak sz verdii ham petrol ok nceden bizim depolara pompalam bile! te bu da bir Trk brokrat. Hayrl olsun.

84

Marie Antoinettein Modern Yorumu 26.Austos.2000 G7lerin 21-23 Temmuz tarihlerinde Okinawada yapm olduklar zirve, onlarn dnya meseleleriyle ne kadar da yakndan ilgilendiklerini gsterdi. Kusursuz bir organizasyon ile bir araya gelen liderler, ncelikle, dnyada ekonominin iyiye gittii tespitini yaptlar. nk dnya ekonomisi byyor, zenginler kulb de bunu alenen yayorlar ve bundan nasipleniyorlar. nc dnya lkelerinin borlarnn silinmesi ile ilgili olarak, zirveden birka clz szn dnda, hemen hemen hibir ey kmad. ddiaya gre zirvenin kendisi yaklak 750 milyon dolar bulurken, silinecei sz verilen borlar bu rakamn yarsna ancak ulaabildi. Dnyann birok blgesinde ve zellikle kara Afrikasnda yaygn olarak bulunan eitli salgn hastalklar ile mcadeleye gelince, zenginler klb liderleri ok zgn olduklarn ok net bir ekilde ifade ettiler. Sanrm bu, oradaki insanlarn yreine yeterince su serpmitir! Dnyadaki globallemeye de dikkat eken G7 zirvesi, hi kimsenin hzla gelien Global Enformasyon Toplumu dnda kalamayacan ifade etti. Bu erevede, bir Dijital mkanlar Grev Gc (Digital Opportunity Task Force: DOT Force) yani DIG Gc oluturulmasna karar verildi. Bu sayede alktan lmekte olan milyonlarca insanin yaad lkeler de Global Enformasyon Toplumundan dlanmam olacaklar. DIG Gc sayesinde onlar da dnya gndemini yakalam olacaklar. Dnyadaki her trl gelimeden onlarn da haberi olmu olacak. Belki bu satrlar okurken, bunun Marie Antoinettein modern yorumu olduunu zannedeceksiniz ama hayr. Tm bunlar G7 zirvesinde grlen ve karara balanan konulardan bazlardr. Diyeceksiniz ki peki bu zengin yneticiler nasl oluyor da bu kadar vurdumduymaz, bu kadar kstah, bu kadar oportnist davranabiliyorlar?. Bunun birok sebebi var. Ancak bilesiniz ki her eyden nceki sebep olarak, dier idarecilerin vurdumduymazl, dier idarecilerin kstahl ve dier idarecilerin oportn izmi yatar. Anadoluda ok ar ancak bir o kadar da ibretli bir tabir vardr. Sanrm o tabir anlatmaya altm tm bu dzensizlikleri bir rpda ifade ediverir: Sen eeim dersen, semer vuracak ok olur Sn. Erbakann kulaklar nlasn. D8lerin kurulu aamasnda yapm olduu konumalarnn birinde, D8lerin kuruluundan sonra, G7ler ile D8ler bir araya getirilip, dnyadaki refahn retim ve blmnn daha adil temellere dayandrlmas iin, yeni bir alma yaplmaldr demiti. Bu modern parodiyi grdkten sonra kendisine hak vermemek mmkn deildir. Peki, bundan sonra ne olur? Herhalde bu DG Gc kamyonlara ykleyecekleri lop toplar ve WAPl cep telefonlarn Afrikadaki alara gtrrler. Onlar da lap toplar, WAPl cep telefonlarn nce yemeye alrlar. Ancak DG Gc gerekli eitimi verince, oradakiler bu zenginleri arayarak az derler. Bylelikle bu zengin tosuncuklar bilgiye birinci elden ulam olurlar. Tamam m?

85

in: Reel Ekonomik Transformasyon (1) 27.Ocak.2001 Reel ekonomi canlanmadan yani retim olmadan ekonomik kalknma ve refah olmaz. Bunu her zaman sylyoruz ve sylemeye devam edeceiz. imdi bu konuda biraz in rneinden bahsetmek istiyorum. Wall Street Journal ve London Financial Times gazetelerinde yaynlanan in Finans Bakan Xiang Huaicheng ile yaplan rportaj, reel ekonomik kalknma konusunda olduka iyi rnekler iermektedir. ncelikle 1.26 milyarlk inin salam bir ekilde ekonomik bymesinde, devlet destekli altyap yatrmlar itici bir rol oynamaktadr. in 2001 ylnda yaklak 18 milyar dolarlk bir altyap yatrm plann yrrle koymu. 2000 ylnda da hemen hemen bu kadar bir altyap yatrm gerekletirmiler. Teknolojik yenileme ve altyap iin son yl ierisinde yaklak 1.5 trilyon Yuanlk (180 milyar dolar) yatrm yaplm. Ellerinde var olan yaklak 1000 tane yeni projenin hayata geirilmesi iin de 500 milyar Yuanlk bir finansman oluturacaklar. Bu finansman ihtiyacnn bir ksm darya devlet tahvili ihracndan ve bir ksm da i kaynaklardan salanyor. nsann aklna hemen ar d borlanma riski gelse de Bakan Huaichengin vermi olduu rakamlardan byle bir riskin olmadn gryoruz. nk, inin bu ylki bte a 33.7 milyar dolar olmasna karn, yabanc para rezervi 160 milyar dolar. inin dev projelerinden biri Beijing-Shanghai aras denecek olan yaklak 1300 kmlik hzl demir yolu hatt. Bunun 100 milyar Yuana (12 milyar dolar) mal olmas bekleniyor. Dahas, burada maglev (magnetic levitation) teknolojisi kullanlmas dnlyor ki bu bile teknolojik rehabilitasyonun hangi boyutlarda olacan gstermesi asndan olduka nemli bir rnektir. u anda inli ekonomistler arasnda byle bir teknolojinin lks olup olmayaca tartlyor. Son 5 ylda 6000 kmden daha fazla yeni demiryolu hatt denmi. Yaklak 4300 kmlik demiryolu hattnn elektrifikasyonu gerekletirilmi ve 4000 kmden fazla hat gidi -dn yani ift hat haline getirilmi. Tm bunlar iin ise yaklak 31 milyar dolar harcanm. Devlet, yatrmlarn srdrerek inin her tarafna ulaabilen modern bir demiryolu a oluturmay planlam. Demiryoluna yaplan yatrm kendini hzla amorti etmeye balam bile. rnein son 5 yl ierisinde demiryolu gelirleri yzde 70 artm ve artmaya da devam etmektedir. inde yaklak 1000 tane inaat makinesi yapan fabrika, 40,000in zerinde makine reten fabrika yani Erbakan Hocann ifadesiyle fabrika yapan fabrikalar var ve saylar da srekli artmakta. Bunlarla birlikte dev baraj projesi, enerji projeleri, ziraatn modernizasyonu projeleri, metalrjik ve petrokimyasal projeler, nmerik kontroll makine retimi, batdan douya kadar uzanacak olan boru hatlar projesi, ehircilik projeleri vb. gibi yaklak 1000 proje! inin kalknmasnda nemli bir faktr de askeri teknolojinin sivil teknolojik kalknmada kullanlabilmesi iin gerekli transformasyonun da yaplm olmas. Nkleer endstrisi, uzay almalar, havaclk, denizcilik vb. gibi sektrler askeri teknolojiden olduka faydalanmlar ve faydalanmaktadrlar. in, nmzdeki 10 ylda yllk yaklak yzde 10 byme ile tm projelerini gerekletirmeyi planlyor.

86

in: Reel Ekonomik Transformasyon (2) 28.Ocak.2001 Bugn hemen hemen dnyann her yerindeki pazarlarda in mallarna rastlamak mmkndr. u anda bu mallar ile fiyatta rekabet etmek olduka zordur. Ancak in, reel ekonomik transformasyonunu yakn bir gelecekte tamamlar ise, mallar kalitede de dnya devlerine rakip olacaktr. in tm bu almalar yaparken dnyadaki ekonomik gelime ve tehditleri de yakndan takip ediyordur herhalde. nk 2000 ylnn ilk eyreinde inin ihracatnn yzde 37si ABDye yaplm. Dolaysyla ABD ekonomisindeki her trl gelime ikinci ya da nc dereceden ini de ilgilendirir. rnein benze r bir ekilde Uzak Dou Asya krizi inin blgesel ticaretinin olduka etkilemiti. Son sralarda yeni ekonomi balonunun patlamas, ABD ekonomisinde bir durgunluk yaanaca ynndeki tahmin ve programlar ini alternatif pazarlar aramaya ve zellikle de blgesel ticaretin gelitirilmesi iin daha fazla aba sarf etmeye zorlamaktadr. Dnya ekonomisindeki baz olumsuz gelimelere karn, inin bunlardan etkilenmesini minimuma indirgeyebilecek birok avantaj da mevcuttur. Bunlardan en nemlisi ok byk bir i pazara sahip olmasdr. pazarn talebine karn yaplacak olan rekabet bile inin uluslararas pazarlara gl girebilmesine yardmc olacaktr. Dier bir avantaj da in paras Yuann konvertibil olmamasdr. Bu, dnyadaki dolarizasyonun karlaaca dalgalanmalardan i piyasann etkilenmeyecei anlamna gelir (Malezya Kapital Kontrol rneinde olduu gibi). Bir baka avantaj indeki alternatif finansman yntemleri ve yabanc sermaye yatrmlardr. rnein 2000 ylndaki yabanc sermaye yatrmlar 37 milyar dolar civarndadr. Tm bunlarn yannda, belkide en byk avantaj inin reel ekonomik transformasyonunun kendisidir. Yani kalknma reel ekonomiye dayanyor. Bunlara karn, birka dezavantajn sayarsak en bata teknolojik farkllktan bahsetmemiz gerekir. inin 1.26 milyarlk nfusunun yzde 80inin geimi ilkel tarma dayal. imdi yaplan tarmsal mekanizasyon/modernizasyon ile ortaya milyonlarca isiz kacaktr. Eer gelir dalmnda adalet salanamazsa, bunlar her trl politik istismara ak olacaklardr. Dier bir dezavantaj, u anda olduka ihtiya duyduu elik, petrol gibi ithal kalemlerindeki fiyat artlardr. Ancak bu geici bir olaydr. imdi tm bu anlattklarm indeki transformasyonun ekonomik ve ksmen de sosyal yzdr. Dolaysyla deerlendirmelerimiz eksiktir. Bu gelimelerin (i/di) politik ve askeri ynnn de ele alnmas gerekir ki tam bir deerlendirme yaplm olsun. Ancak ben, bu kadarlk bir alma ile yetinerek lkemiz baz gereklerine iaret etmek istiyorum. ncelikle tm bunlar bana 54. Erbakan Hkmetinin heyecanl almalarn hatrlatyor. zellikle de Yeniden Byk Trkiye sloganyla planlanan 120 milyar dolarlk projeler demetini. Zaman zaman girdiim bu konuyu ileride tekrar ilemeyi dnyorum. Her zaman ifade ettim ve etmeye de devam edeceim, ekonomi rakamlarn iyiletirilmesi iin deil insann refah ve mutluluu iin yaplr. Reel ekonomik transformasyon ve adil gelir dalm olmadan ekonomik iyileme olmaz. Millet a, yoksul, isiz, moralsiz ve gelecee gvenle bakamyorsa, d politik itibarmz kalmamsa, devlet ivi akamaz hale gelmise, ekonomi idaresi IMFnin elinde ise yapld iddia edilen iyiletirmelerin kime faydas olur? Hkmetlerden milletin cebine giren parann adn deil miktarn deitirmesi beklenir. Milletin alm gc kalmadktan sonra siz paraya ister yeni deyin, ister eski deyin, ister ata deyin, isterse de baba, hi bir ey fark etmez.

87

BLM 4 KRZLER LKES: TRKYE

88

Herkesin Ekonomisi Kendine 10.Ekim.1999 Geenlerde ekonomiden sorumlu sayn bakan biraz zorlansak da IMF ile bir anlama yaplacandan bahsediyordu. Bu erevede alnacak tedbirlerden bazlarn yle sralyordu: 2000 ylnda yllk enflasyon yzde 25ler seviyesine inecek sonrada yzde 10un altna drlecek. borlar dardan gelecek krediler ve zelletirme gelirleri ile kapatlacak. Vergi gelirleri arttrlacak ve harcamalar kstlanacak. Tarmda destekleme almlarnn kaldrlmasna ise hemen olmaz diye cevap verdiklerini, ama bunu bir dzene sokacaklarn syleyen sayn bakan, rnler arasnda bir nevi parite belirleyerek destekleme almlar yapabileceklerini syledi. Bu arada hazinenin yapt son ihalede iki yl vadeli tahvillerde faizler yzde 125ler seviyesinde ilem grd. Peki bu ne demektir? Siz enflasyonu yzde 10lar civarna indireceiz diyeceksiniz ama hazine iki yl boyunca yzde 125 faiz vermeye devam edecek! Bu, gerekte, hkmetin enflasyon hedefinde ciddi olmadnn yada ekonomi ynetiminde bir babozukluun ifadesidir. Siz nmzdeki iki yl boyunca faizlerin yzde 125 civarnda olacan tahmin ederken nasl oluyor da enflasyonun yzde 10lar civarnda olabileceini iddia edebilirsiniz? nallah bu, nmzdeki yl ii ve memur cretlerine yaplacak olan zamm dk tutma taktii deildir. Vazgeilmemesi gereken nemli bir konu da destekleme almlar konusudur. Genelde Avrupada iftiye verilen sbvansiyon yzde 40lara varrken bu Amerika iin yzde 60lar civarndadr. imdilerde hkmet destekleme almlar ile ilgili bir pariteden bahsediyor ki bunu anlamak mmkn deil. Neye gre parite uygulanacak, rn miktarna gre mi? Topran bir yl sonraki rn hangi bollukta vereceini bilebilir misiniz? Mademki pariteden bahsediliyor isterseniz ben birka esas parite rnei vereyim. Buday reticisi bundan 2.5 - 3 yl nce bir kilo buday ile 4 litre mazot alyor idi, imdi bir litre mazot ile neredeyse 6 kilo buday alr hale getirilmitir. Domates reticisi bu yl bol rn ald iin perian! 2.5 - 3 yl nce domatesini neredeyse 25 sente satan mstahsil bu yl 1.5 sente satar hale getirilmitir. ki koca yl gemi ve fiyatlar iyileeceine 17 kat azalm. Ya da zeytin mstahsili, bu yl rnn dalnda 30,000 liradan vermek zorunda braklm ve dibini de toplamamtr. Zeytin ya, mstahsilin elinden 300 ila 350 bin liradan alndktan sonra imdilerde 1,5 milyon liraya kadar ykselmi ama kymeti yok. Mstahsilin elinde ya kalmam ki! imdi bu rn arasnda parite belirleseniz ne olur belirlemeseniz ne olur. Anlalan odur ki nmzde iftileri/mstahsili daha zor gnler bekliyor. Mevcut rantiye sisteminde mali piyasalarda biraz hareketlilik olabilir ama o hareketlilikler de konjonktrel hareketlilikler olacaktr. Ekonomide sregelen daralma daha da devam ederek yatrmlar iyice kslacaktr. Yani reel ekonomi iin de nmzde zor gnler grlyor. 2000 yl iin iyimser tahminlerde bulunanlar reel ekonomiye deil de baz mali piyasalara bakarak eitli iyimser ngrlerde bulunuyorlar. Bu tahminler reel ekonomi ile desteklenmedii mddete hayalden te gitmeyecei muhakkaktr.

89

IMF: 17. Kez! 26.Aralk.1999

Hkmet gayretli almalarnn neticesinde Recep nal (Ekonomiden Sorumlu Bakan) ve Gazi Erelin imzalad 64 maddelik 17. Stand-By Anlamasn (yi Niyet Mektubunu) imzalad. Kurulduundan bu yana IMF direktifleri dorultusunda almalarn srdren hkmet sonunda, yl boyunca yapacaklarn net olarak bu niyet mektubunda ifade etti. Bu anlama erevesinde alaca para yaklak 4 milyar dolar. Bu anlamaya uyulup uyulmad, anlamaya konulan performan kriterleriyle ayda bir denetlenecek. Gerekirse ek tedbirler alnacak. Niyet mektubunun ngilizce ve Trkesi birok internet sitesinde mevcut. lgilenen ahslara hemen bir kopyalarn edinmelerini tavsiye ederim. leride geliecek olaylar ve hkmetin ne tr atraksiyonlar ile deiiklikler (ricat) yapacan takip etmeleri asndan iyi olur. Bu niyet mektubunun madde madde teknik tahlilinden ziyade baz ana balklara dikkatinizi ekmek istiyorum. ncelikle daha ilk maddede mektubun niyeti aka ortaya konuluyor: Nisan 1999 seimlerinden sonra oluan Hkmetin ekonomik program Trkiyeyi enflasyondan kurtarmak, byme ve toplumun btn kesimleri iin daha iyi yaam standard beklentilerini artrmak gibi iddial bir hedef zerine odaklanmtr. Enflasyonla mcadele erevesinde memura yzde 25den fazla zam olmad gibi asgari cret tespiti de bu stratejiye uygun yaplacak. Neticede bu tedbirler ii cret artlarna da yansyaca iin yakn bir gelecekte iileri de sokaklarda coplanrken greceiz demektir. Bu uygulamalar anlama sresince devam edecek. Bte hedeflerinin tutturulmasnda vergiler ve yeni ihdas edilen ek vergiler nemli rol oynayacakm ancak ayda bir yaplan deerlendirmelerde gerekirse ek tedbirler de alnacak. Trkiye d bor ykmllklerini yerine getirmeye devam edecek. Yani byle bir anlama yaptk diye d bor demelerinden kaytarma yok. Genel Bte d dier bir ifade ile Saytay denetimi d yaklak 61 tane fon ise zamanla kapanacak. lgin ve IMFnin zerinde hassasiyetle durduu konulardan bir tanesi de zelletirme: 2000 ylnda 7.6 milyar dolar, 2001 ylnda 6 milyar dolar ve 2002 ylnda ise 4 milyar dolarlk zelletirme yaplacak. Tarmsal sbvansiyona son verilirken, bunun yerine dorudan gelir desteklemesine geilecei belirtiliyor. Ama nce bir pilot uygulama yaplacak ve eer tutar ise tedricen yaygnlatrlacak. Tabi bu arada 2001 ylna kadar ifti kayt sistemine geilecek. Yani Trkiyede tm iftilerin ne ekip bitiini devlet zapt --rapt altna alacak ki dorudan gelir desteklemesi ile yardmc olabilsin! Tabi gerekirse ifti kutsal devlet iin tm fedakarlklar da yapmaya hazr olmu olacak. (Moda olan amiyane tabirle: gere kirse devlet iftiyi daha ok pecek!) Tarmsal destekleme fiyatlar Chicago borsasnda oluacak fiyatlara endekslenecek. Yani bundan sonra rnein hububat reticisi ok kr bu yl rn bol oldu demekten ziyade bu yl borsa iyi ykseldi diyecek. eker pancar reticileri iin de hali hazrda konulan retim kstlar ve skntlar devam edecek. Gbre sbvansiyonlar 2000 ve 2001de sabit olacak. Yani gbre fiyatlar anormal olarak artmaya devam edecek. nk gbre ithal olarak geliyor. Yksek fiyatlar devlet sbvanse ediyordu. Bundan sonra etmeyecek ve doal olarak bu fark tccar iftiye detecektir.

Rantiyenin Dayanlmaz Hafiflii

Bundan nceki yazmda hkmete, bugne dein uygulanan arpk ekonomik politikalar neticesinde oluturduunuz rantiyeyi nasl dizginleyeceksiniz diye sormutum. Sizin aldnz tedbirleri ncelikle rantiye delecektir demitim. Daha yaznn mrekkebi kurumadan hakl kmann ezikliini yayorum. Be banka ii boaltlarak devlete devrediliyor. Ortaya kan manzara yaklak 7 - 8 milyar dolarlk bir risk. Peki bu para nereden kacak? Elbette neticede milletin cebinden, deil mi? Netice itibariyle bu tipik bir IMF reetesidir. Kalknma ve bymeye ilikin herhangi ciddi bir tedbir iermez. Bu anlamada da gremedik zaten. Ama bu tr reetelerin sosyal rahatszlklar byk olur. Bundan nce yazm olduum Endonezya rneini ksaca hatrlataym. Buna benzer yaklak 40 milyar dolarlk bir stand -by almas arifesinde IMF Endonezyadan bankaclkta yeniden gven tahsisi iin 16 bankann kapatlmasn istedi. Akabinde millet paralarn ekmek iin bankalara kotu. Yine buna benzer bir para kur -politikas ile ileri tkrnda gtrrm diye dnen Endonezya Merkez Bankas olaylar rndan knca ne yapacan arp del i gibi para basmaya balad 9 Ekim tarihli yazm tekrar okumanz tavsiye ederim. Aslnda birbirinden fark yok. Sadece tarih tekerrr ediyor.

90

57. IMF Hkmeti Btesi 17.Ekim.1999 Ortaklar bte konusunda anlatlar. Yeni bte byklkleri hemen hemen belli oldu. Olaanst herhangi bir ey yok. Beklenmiyordu da zaten. nk uzun zamandan beri ortaklarn IMF konusunda gsterdikleri ballk, IMFnin dmen suyunda bir bte kacann iaretlerini veriyordu zaten. 2000 yl btesi yaklak 46.9 katrilyon. Faiz demeleri 21.1 katrilyon ve transferler 9.7 katrilyon yani btenin yaklak yzde 66s faiz ve transferlere gidiyor. Gelirler ise 32.5 katrilyon. Yani bte a 14.4 katrilyon. Peki bu ak nasl kapatlacak? zelletirme gelirleri ve d krediler ile kapanacak. Yani da bamllmz biraz daha artacak. zelletirme pekeleri biraz daha hzlanacak. Dediim gibi heyecansz ve tipik bir rantiye hkmeti btesi. Bte ksaca zelletirme gelirleri ve d krediler zerine oturtturulmu. Hayrl olsun. Hazinenin iki yllk tahvillere yzde 125 faiz uygulamasyla, enflasyonun yzde 20ye deceine inanmadn zmnen sylemi olduunu belirtmitim. Ancak bu sylemlerin memur zammn dk tutma taktii olabileceini de belirtmitim ki aynen yle oldu. Enflasyon hedefi yzde 25 olarak belirlendi. Dolaysyla memura yeni ylda yzde 15 + 10 zam yaplacak. Bylelikle memurumuz enflasyona ezdirilmemi olacak! Bunu tahmin etmek ok zor deildi nk dnyada IMF ile flrt eden btn hkmetler bu tip halka kar ucuz taktikler ierisine girerler. Bunun bir nemli gstergesi de tarmsal desteklemeye ayrlan payn azldr. Ksacas bu btenin yk ise, temelde nfusumuzun neredeyse yarsn oluturan ifti ve memurlarn omuzlarna oturtturulmutur. Neden tarmsal destekleme kk tutuluyor? Tabi ki IMF yle istedii iin. Ancak bu olayn ilgin bir Trkiye aya var ki bahsetmeden gemek mmkn deil. Onu da ksmen u ekilde izah edelim. Hazinenin kamu bankalarna yaklak 25 milyar dolar tarmsal finansmandan dolay borcu var. Bu miktar hakikaten ok yksek. Cotarelli bunu hemen trplenmesi gereken bir miktar olarak grd iin, tarmsal desteklemeyi kstlama kararn aldrtr. Peki bu kadar byk miktardaki para hakikaten iftimize mi gitmitir? Hayr. te size bu rakamn ykseliinin perde arkas. 1993 ylnda neredeyse batma durumuna gelen Ziraat Bankas ile Hazine bir anlama yapar. Hazine, kendisinde para olmad iin, Ziraat Bankasndan iftiyi destekleme primi demesini ister. Z iraat Bankas 1993 ile 1995 yllar arasnda iftiye 4.6 trilyon lira destekleme primi der. Banka bu primlere Bakanlar Kurulu Kararyla ylda yaklak yzde 300 faiz uygulayarak hazinenin 4.6 trilyon lira borcunu 1997 yl sonunda yaklak 1 katrilyona vardrr. Bunun yl sonunda yaklak 2.5 katrilyona varabilecei de tahmin edilmektedir. Bu ekilde Ziraat Bankas batmaktan kurtulur ama olan iftiye olur. imdi Ziraat Bankas ben iftiye ucuz kredi veriyorum diye kendi zararlarn devlete dettirmeyi hakl grebilir ama unutulmamaldr ki devletin 500 trilyondan fazla olan kamu mevduat sfr faiz ile Ziraat Bankasnda tutulmaktadr. Neticede ortada iftiye tarmsal destekleme ad altnda denmi gibi gzken muazzam bir miktar para var ama gerekte iftinin eline geen bir ey yok! Yani baz beceriksiz ynetici ve brokratlarn hatasnn kapatlmas pahasna ifti rezil edilmekte, iftilik yaptna piman ettirilmektedir. Temel olarak ksaca saadet dngs u ekilde iliyor: Hazine kendisinde para olmad iin kamu bankalarndan tarmsal destekleme yapmasn istiyor. Bu destei yapan kamu bankalarnda doal olarak nakit a oluuyor. Bu nakit an gidermek isteyen kamu bankalar repo piyasasna kyor ve hazr bekleyen baz alclar bunu frsat bilerek faizleri hemen 20 puan arttrarak bu kamu bankalarn bir gzel slyor. Neticede kamu bankalar daha da zor duruma sokulurken, faizler artyor ve hazine i borlanmas da artyor. Mali piyasalarda bylelikle hareketlilik olmu oluyor ve baz gstergeler ekonomistlere ekonomi iyiye gidiyor dedirtebiliyor. Ama gerekte ise vatandan refah hep ba aa gidiyor. nk milli hesaplar onun ahsi durumunu pek alakadar etmiyor!

91

Bte Kime Ne Vaat Ediyor? 24.Ekim.1999 Okuyuculardan gelen istek zerine 2000 yl btesine ksa da olsa bir bak daha yapalm. Bundan nce bu btenin heyecansz ve tipik bir rantiye btesi grnm verdiini sylemitik. Bugn bu konuyu biraz daha detaylandralm. 2000 yl btesi 46.9 katrilyon olarak teklif edildi. Bunun (10 + 3.8) 13.8 katrilyonu personel ve dier cari giderlere harcanacak. 21.1 katrilyonu faize gidecek. Bte ann ise 14.4 katrilyon olaca tahmin edilmektedir. 32.5 katrilyon olaca tahmin edilen gelirlerin ise 24 katrilyonunu vergi gelirleri oluturuyor. Yzdelerle ifade etmek gerekirse btenin yzde 45i faizlere giderken sadece yaklak yzde 5i yatrmlara ayrlmtr. Geen yl ise yatrmlara ayrlan payn yzde 5 olmas ngrlmesine ramen gerekleme ise yzde 3 olmutur. Ekonomide daralma devam ettiine gre bu yl da ngrlen bu rakamn gereklemesi mmkn deildir. Bu yl yatrmlar iin gerekleecek oran yzde 3n de altnda olacaktr. Dolaysyla sz konusu bu miktar ile yeni yatrm yapmak mmkn deildir. Hatta brakn yeni yatrm yapmay, devletin sregelen almalarna bile ayracak doru drst bir paras olmayacaktr. Bte, zellikle zelletirme ve gelecei umulan d krediler zerine oturtulmutur. Yanlz bunun iin nmzde iki kritik dneme var. Birincisi IMF ile yaplacak stand-by anlamas. kincisi ise Aralk aynda yaplacak olan Helsinki zirvesinde Trkiyenin ABye girmeye aday olarak kabul edilmesi. Ksacas yle bir bte ki denklemesi tamamen d gelimelere bal. Lakin sz konusu gelimelerden IMF ile olan ise sonular itibaryla ayr bir belirsizlikler zinciri ieriyor. Yani bte denkleminde belirsiz parametreler ounlukta. Bte a ise GSMHnn yzde 12si kadar. Bu aa devletin kayt d ilemlerini de katarak baktmzda ise bu oran yzde 15leri gemektedir. Halbuki gelimi lkelerde bu oran yzde 3n altnda seyreder. Vergi gelirlerinde ise geen yla nazaran yzde 65e yakn bir art ngrlmektedir. Bu vergi art, toplanmas en kolay olduu iin akaryakt fiyatlarnda (ATV olarak) gerekleecektir. Dier yandan akaryaktta gerekleecek bir art da ineden iplie her eye sirayet etme zelliine sahiptir. Bylelikle sizin vergi gelirlerinde yzde 65e yakn artla beraber enflasyonu yzde 25de tutma hayaliniz de suya decektir. Netice itibariyle bu bte toplumun hibir kesimine pozitif herhangi bir vaat vermiyor. Yani hi kimsenin bu bteden ciddi bir iyiletirme beklentisi yok. Bte bu haliyle 3 kesime sinyal veriyor. Bu sinyallerden birisi IMFye: bte IMFnin istekleri dorultusunda hazrlanmtr. kincisi rantiyeye: rantiyenin alaca faizler btede garanti altna alnmtr dolaysyla onlar adna endie edilecek bir ey yoktur. nc sinyal de memura: tespit edilen makro hedeflerin gereklemesi ve zellikle de ilk iki sinyalin net olarak gerekleebilmesi iin memura yzde 25den fazla zam verilemez, memurumuz ona gre imdiden tedbirini alsn.

92

Yeni Para-Kur Politikas ve Rantiye 19.Aralk.1999 Enflasyonun drlp kontrol altna alnmas ynnde bir dizi riski gze alarak Merkez Bankas (MB) yeni bir politika takip edeceini aklad. 2000 yl balangcndan itibaren 18 ay boyunca dviz kurlar belli olacak. Dier bir deyimle, yl boyunca ne kadar devalasyon olaca belli olacak. Bu devalasyon oran yllk yaklak yzde 20 olarak tespit ediliyor. Ayrca nmzdeki 18 ay ierisinde MB sadece dviz karl para basacak (TL fonlamas olay ortadan kalkyor) ve bu sebeple piyasaya kan paray ekmek iin ayrca ilem yapmayacak. 2001 yl ikinci yarsndan itibaren ise dviz kuru belli bir bantta tutulmaya allacak. Bu da ikinci bir 18 aylk program olarak ele alnyor. Neticede ilk kademede enflasyon yzde 20lere ve ikinci kademede de tek haneli rakamlara decek. Peki bu politika tutar m? ncelikle unu sylemek gerekir. 57. Anasol-M Rantiye hkmeti IMFnin tavsiyeleri dorultusunda gereki olmayan bir bte aklyor. Bu bteyi ve hedeflerini esas alarak Merkez Bankas da ok byk riskler alarak yeni para politikasn aklyor. Matematikte bir ifade vardr, ayr ayr yzde 80lik iki ihtimal, birlikte yzde 64lk bir ihtimale dnr. Bu politikalar zincirine de o ekilde bakmak gerekir. Kat zerinde mekanik olarak birbirleriyle tutarl iki politika gibi grnse de birlikte uygulanabilme ans ok az bir senaryo ile kar karyayz. ncelikle siyaset tarafna bakarsak saysal parlamento destei gl olan bir hkmet var. Zaten MB bakan kur ve para politikasnn baarya ulamas iin siyasi iradenin destei gerekiyor ve bu destek var dedi. Evet bu hkmetin enflasyonu drme arzusu var ama gc yok. Parlamentodaki sz konusu saysal destein kimyas pek o kadar i ac deildir. Yani bu hkmetin uyum ierisinde uzun soluklu olmas mmkn gzkmemektedir. Tabandan, sivil toplum rgtlerinden, toplumun yatay ve dey katmanlarndan gelecek olan basklar neticesinde hkmetin kimyas bozulacak ve ortaklar ekonomik hedeflerini unutarak can derdine deceklerdir. Bu durumda aklanan politikalar baarsz olarak yakn gemi ekonomi tarihinde yerlerini alacaklardr. kinci olarak ekonomi cephesine bakarsak Merkez Bankasnn elinde var olan 23 -25 milyar dolarlk rezervlere gvenerek byle bir politikaya imza atmas hakikaten byk bir risktir. Bu politika ne getirir ne gtrr konusu, birok ekonomi analistleri tarafndan epey tartld ve hala da tartlmaktadr. Hatta aklanan politikalara uymayan kira kontratlarna varncaya kadar detaylara inilebilmektedir. Bizim bu analitik erevede zetle dikkat ekmek istediimiz iki konu var. Bunlardan birincisi ihracatlarn konumudur. Bu politika, ihracatnn aleyhinedir. Efendim Avrupada ortalama yzde 3 byme bekleniyor ve Rusyada da yzde 2-3 civarnda byme olacak dolaysyla ihracatnn talep sorunu ortadan ksmen kalkyor ve bu da byk bir destektir gibi laflarla bu i yrmez. Avrupa ve Rusyann byme hedefleri bizim politikalarmzn dnda bir taktir olduu iin durumdan pay/mazeret karmann anlam yoktur. Borca dayal modern ekonomilerde ihracatn nemini anlatmam a ise gerek yok. Bu politika ile adeta bir ileri bir geri yaplyor. Dikkat ekmek istediimiz ikinci ve rlatif olarak daha nemli bir konu ise (halktan ziyade) rantiyenin tutumudur. Trkiyede uzun bir zamandr izlenen politikalar neticesinde devlet, par adan kolayca para kazanan bir rantiye kesimi oluturdu. imdi bir politika deiiklii ile bu rantiye kesimine bir anda borsaya gidin veya TL tutun diyeceksiniz yle mi? Hayr. Greceksiniz, bu politikalar, bu zamana kadar beslenip canavar haline getirilen rantiye tarafndan ncelikle delinecektir. Paradan tatl para kazanmaya alm rantiyeye bu politikalar ilemeyecektir. Neticede, bu ifte programn uygulanamayaca kesin gibi gzkyor. Problem ise bu iin ne zaman bozulacan tahmin etmektir. Bize gre alt aylk bir sre iinde Trklere mahsus yenildik ama ezilmedik usulyle bu politikalardan ark edilecektir. Olan zarar ve ypranma, deneme tahtasna dnen ekonominin kurumsal altyapsna ve dar gelirli garibanlara olacaktr.

93

statistikler Her Zaman Neyi Gstermez? 6.Kasm.1999 Modern bilgi anda, istatistikler hayatmzn her aamasnda bizi ynlendirmek iin kullanlan en nemli alma sahalarndan biri haline gelmitir. Her zaman yaplan eitli istatistiki almalar bize bir ekilde ulatrlr. Bu almalara gre belli ynlerde eitli kanaatlerimiz oluturulur. Ancak dikkat edilmesi gereken bir olgu istatistiklerin her zaman gerei gstermedii olgusudur. Hatta bazen gerekleri gizlemek iin istatistiki rakamlar verilir. Bu gibi rneklerin en ok rastlanld saha ekonomidir. Ekonomistler mmkn olduu kadar ekonomiyi sosyal ve politik olaylardan soyutlayarak, sanal bir bilim retme abas ierisinde istatistiklere dayal, gelecee dnk tahminler yaparlar. Bu tahminler ise genelde gereklerle pek alakas olmad iin entel tatmine ynelik sonularn dnda pek bir ey vermezler. Gerekler ise istatistiklerin ardnda kefedilmeyi beklerler. Bazen bu keif kk bir bak as deiikliiyle bile yaplabilir. Ne demek istediimizi bir iki rnek ile izah etmeye alalm. 1993 ylnda bir Bat Avrupa lkesinde yaplan bir istatistie gre kpek besleyenler kpeklerinin 9 yandaki bir ocuk kadar akll olduuna inanyorlar. Hatta gz ard edilemeyecek kadar nemli bir ksm da kpeklerinin niversite rencilerinden daha akll olduuna inanyor. imdi bu istatistiksel veriyi nasl okumalyz? Yani bu neyi gsterir? Bu ncelikle kpeklerin 9 yandaki bir ocuktan daha akll olduklarn gstermez! Ancak kpeklerin belli bir format ierisinde eitilerek evcilletirilebilir olduklarn gsterir ki bunu zaten biliyoruz. Belki de daha doru anlama eklini bak amz deitirerek bulabiliriz. rnein bu istatistik ncelikle kpek besleyenlerin kpeklerine verdikleri nemi gsterir. Bu bilgi de herhalde veterinerlerin ok iine yarar. Akabinde bu, kpek beslemeyenlere kpek besleyenler hakknda bir bilgi verebilir. O lkede kpek besleyenler kpeklerini ok seviyor ve ciddiye alyor demektir. yle ya adam kpeine neredeyse niversite diplomas verecek! O halde kpek besleyenlerin dostlar onlarla karlat zaman kpeklerinin halini hatrn sormalar onlara memnuniyet verecektir. Burada bir ufak nansa da dikkat edilmesi gerekir. Merhaba, kpek nasl? demek olmaz. Ona ismi ile hitap etmek lazm: Merhaba, Joe nasl? gibi. imdi bu bilgiler nda ekonomistlerin verdii istatistikleri anlamaya alrken hem anlayp anlamadmz konusunda hem de o bilgiye dayal olarak yaplmas gerekenler konusunda ok dikkatli olmalyz. rnein ok verilen bir istatistik: enflasyon. Ancak hangi mallarn enflasyonundan bahsedildii mehul. Vatandan mutfandaki enflasyondan bahseden ise yok gibi. Acaba enflasyon hesab yaplrken beyaz eya, havyar, karides filan m esas alnyor. Ekmek, soan, zeytin, patates, aydan haber yok. Dier bir oka verilen istatistik: kii bana den milli hasla. Bugn Trkiyemizde kii bana den milli hasla 3000 dolar civarndadr. Bu neyi gsterir? ncelikle Trkiyemizde kii bana yaklak 3000 dolar dtn gstermez. nk ana baba dahil 6 kiiden oluan bir aileye 18,000 dolar dyor demektir ki bunun byle olmadn hepimiz biliyoruz. nk Trkiyemizde 99 kiiye bir, bir kiiye 99 pay dyor. te asl nemli olan eitli gelir gruplarnn yaam standartlarnn ne alemde olduunu bilmektir. Onlarn nasl yaadn, ay sonunu nasl getirdiklerini, durumlarnn nasl iyiletirilebileceini bilmek ok nemlidir. Hkmetimizde ise bu pek nemli deilmi gibi bir izlenim ediniyoruz. nallah yanlyoruzdur. Neticede, vatandan halini arz eden u fkra hkmetimize armaan olsun. ngiliz, Alman ve Trk Babakanlar bir araya gelmi memleket meseleleri konuuyorlar. ngiliz Babakan: Biz memurumuza ayda yaklak 1,500 Sterlin veririz, bunun 1000 Sterlinini masraflarna harcar. Biz de gerisini ne yaptn sormayz. Alman Babakan: Biz memurumuza ayda yaklak 2,500 Mark veririz, o bunun 2,000ini masraflarna harcar gerisini ne yaptn biz de sormayz. Trk Babakan da: Biz memurumuza ayda 100 Milyon TL veririz. O da bunu gider kiraya yatrr. Gerisini nasl halledeceini ise biz hi sormayz.

94

Ha gayret, biraz daha skn diinizi, oluyor 15.Ocak.2000 Ekonomide mdahalesiz olarak kendi dinamikleri ile oluan arz ve talep dengesi olduka nemlidir. Bu dengenin arz ksm en geni anlamdaki retimi ifade eder. Birok lkede retime, tevikler, ucuz krediler, gmrk duvarlar vb. gibi enstrmanlar ile mdahale edilir. Bu mdahaleler ilgili lkenin retiminin gelimesi iin hayati nem tar. Nitekim bizde de durum byledir. rnein bizler yaklak 25 yldr yksek gmrk duvarlar ile (imdilerde bunun yerini vergiler ald) otomobil reticilerini koruruz ki uluslararas piyasada rekabet edebilecek hale gelsinler. Bu piyasa ise retimi gelitir ip kaliteli hale getireceklerine kendilerini dandik dzenin vazgeilmez tosuncuklar haline getirmilerdir. Tabi ki burada reticiden kastm devletin her trl yardmna mahzar olan sermaye ve uyank mteebbislerdir, alanlar deil. Halbuki bugn kreselleen dnyada retimin teknik btn problemleri neredeyse zlmtr. Gnmzdeki kresel rekabet ortam retim yapan firmalarn pazara kar daha duyarl olmasn, rn kalitesinin yksek olmasn, retimde bilgisayarl enformasyon sistemlerinin kullanlmasn ve imal zamanlarnn daha da ksaltlmasn gerektirmektedir. Dikkat edilirse bunlarn hepsi ynetim ile ilgili sorunlardr. retememe diye teknik bir problem neredeyse yok gibidir. Ksacas insanolunun gda, barnma ve giyim gibi temel ihtiyalarnn her trls bugnk teknolojinin ulat seviyede artk karlanabilir yani retilebilir dir. Aslnda ekonominin esas problemleri bahsettiimiz arz talep terazisinin dier yannda yaanmaktadr. Yani gnmz ekonomik problemlerin esas tketimdedir. Ancak mevcut Ortodoks ekonomide insanlar tketici kleler olarak dizayn edildii iin herhangi bir sorun grlmemektedir. Halbuki tketim olmasa retim de olmaz. Dier bir ifadeyle talep olmazsa ne diye retecek siniz? O halde tketimin yani talebin d e korunmas gerekir. Bunun iin de baklmas gereken ilk saha gelir dalmdr. Birok yazmda ifade ettiim gibi siz ne tr bir ekonomik program uygularsanz uygulayn, gelir dalmndaki adaleti salayamadktan sonra, o programlar lkeye huzur getirmez. Bugn, ana hatlaryla, lkemizde elde edilen milli gelirin yaklak yzde 80ini yzde 5lik bir ksm alrken, kalan dier kesimler arasnda paylalmaktadr. te esas zlmesi gereken bu blmdeki adaletsizliktir. Halk (kylsyle, iisiyle, isi ziyle, memuruyla, emeklisiyle, esnafyla, yoksuluyla) tketici kleler olarak grp rantiyeye aferin demek sosyal alkantlara davetiye karmaktr. AnaSol-M hkmeti imdi bir ekonomik program uyguluyor. Bu programn ar faturasn halka yayp kendi tosuncuklarn (bankalar, koruma amal vergiler vs.) kayrmada olduka baarl. Allahtan bata sendikalar olmak zere sivil toplum rgtleri var ve hak arama mcadelesi yani toplam gelirden onurlu bir pay alma mcadelesi yapyorlar. En azndan alanlar bunun kymeti iyi bilinsin yoksa mevcut anlay onlar dnya iin lmeyecek kadar besleyerek rantiye rzas iin altrmasn ok iyi bilir. Geen haftaki yazmda belirtmitim tekrar edeyim. Hkmetin IMF direktifleri dorultusunda halka ramen uygulad enflasyonla mcadele program, gelir dalmnda adalet olmadktan sonra, tutsa ne olur tutmasa ne olur? Buyurun size hkmetin peinden gittii dk enflasyonlu birka lke rnei vereyim. Zambia, 1999da reel byme yzde 4 ve enflasyon (TFE) yzde 21.6. Ruanda, 1999da reel byme yzde 5, enflasyon yzde 2.5 ve faizler yzde 9.8. Botswana, 1999da reel byme yzde 6 ve enflasyon yzde 7.7. Madagaskar, 1999da reel byme yzde 4.5 ve enflasyon yzde 6.6. Evet Zambia, Ruanda, Botswana, Madagaskar gibi lkelerden ne eksiimiz var? Biz de ayn ekilde baarabiliriz, ha gayret AnaSol-M.

95

Bekleyelim Bakalm 11.Mart.2000 Enflasyonun, kelime anlamndan tutun da ekonomideki yeri ve nemine kadar tekrardan tartlmasnda fayda var. Bunu, enflasyonun sebeplerini doru tehis etmek iin yapmak zorunda olduumuz kansndaym. Aksi taktirde, sivri biber kartmasnda olduu gibi, birok konjonktrel samalklar ile kar karya kalyoruz. ubat ay enflasyon rakamlar da beklenenin zerinde kt. TEFE yzde 4.1, TFE yzde 3.7 oldu. Medyamzn baz gzide uyanklar Ocak ayna gre d var! gibi zoraki yorumlar yapsalar da, buna kendileri de inanmyor. nk, geen yln ubat ay enflasyon rakamlar TEFEde yzde 3.4, TFEde yzde 3.2 idi. Yani ortada bir d trendi bile yok. Aksine art var. Rakamlardaki bir ilgin nokta da son iki ayda, normalin aksine, TEFEnin TFEden yksek kmasdr. Yani artlar toptancda olmu ama son kullancya henz aritmetiksel yansma olmam. Satlarn durgunluunu da gz nne alrsak, piyasann biraz canlanmasyla, bu durumun TFEnin aleyhine geliecei aktr. Mart aynda gerek bayram ve gerekse uzun bir tatil nedeniyle piyasada biraz canlanma olacaktr. Bu da fiyat ayarlamalar (!) iin iyi bir frsat tekil edeceinden enflasyonu daha da azdracaktr. Dolaysyla Mart ay enflasyon rakamlaryla memur ve iiye verilen 6 ay iin yzde 15lik zam tamamen geri alnm olacaktr. Bundan sonra bizim beklentimiz, Hkmetin memur ve iisine ek zam vermesidir. Yoksa ara sra sylenen memurumuzu enflasyona ezdirmeyeceiz szleri, koca bir kuyruklu yalan ifade edecektir. ubat ay enflasyonu ile ilgili dier bir ilgin konu da zamlar kimin yapt konusudur. Detaylar incelediimizde yzde 4.1lik zammn yzde 3.5unu zel sektr, yzde 0.6sini kamu sektr yapm. zel sektrdekiler ile konuulduunda, onlar karlarn maksimize etmek iin deil, maliyetlerini dengelemek iin mecburen zam yaptklarn sylyorlar. nk devlet retim girdilerine zam yapm. Ek vergilerin de yk ile nefes alamayan zel sektr zam yapmak mecburiyetinde kalm. Peki kamu sektrnn talimat ile fiyatlar dizginlemesine ne demeli? Sanki devlette birileri, kamu sektrne zam yapmama hrriyeti bahetmi! yi ya ne var bunda alnacak derseniz, ben de burada iki yakn tehlike seziyorum derim. ncelikle kamunun, zamlarn tutarak, zararlarn arttryorsunuz. Serbest piyasa koullarnda olumas gereken fiyatlar olumaz ise, siz hangi ynetimi getirirseniz getirin baarsz olacaklardr. Bu durumda kamu sektrnn her geen gn zararlar artaca iin, zamanla devletin srtnda bir yk olarak alglanacak ve satalm kurtulalm fikri hakim olacaktr. Byle bir fikrin doal sonucu olarak da o ilgili kurulu zelletirme ad altnda birilerine peke ekilecektir. kinci bir tehlike, kamu sektrnn kar etmesine talimatlar ile mani oluyorsunuz. Bu durum zamanla bte aklarn bytecektir. Byyen bte aklarn kapatmak iin bor alacaksnz (tabi alabilirseniz) ve dolaysyla bor faizi deyeceksiniz. Yani vatanda dolayl olarak daha da katmerli ezdireceksiniz. te size ubat ayndan bir rnek: ubat aynda toplanan gelirler 2,852.6 trilyon olmu. Yine ubat aynda denen faiz ise 2,481.6 trilyon, yani ubat ay gelirinin yzde 87si faize gitmi. te az nce demek istediimin bir nevi ispat. Ha, bankaclar ubat ay bte performansn iyi diye nitelendirmiler, taktir sizin. Son olarak Hkmetten bir ricamz da, Cotarellinin enflasyon hesabn ve bu hesaba giren mallar fiyatlaryla birlikte aklayn, halk bilsin szne uymalardr. Evet ben bu konuda DEden bir insiyatif bekliyorum. Aralk 1999 ayndan itibaren enflasyon hesaplama ynteminizi ve bu hesaba kattnz mallar fiyatlaryla birlikte aklayn. Bylelikle hesaplama yntemini deitiriyorlar, mallarn fiyatlarnda oynama yapyorlar, mallar gerek enflasyonu hesaplamadan uzak seiliyor tr iddialar da rtm olursunuz. Haydi bakalm, bekliyoruz.

96

Ruhuna Fatiha 15.Nisan.2000 ok uzun yllardr dnya ekonomisinde beklediimiz istikrar bir trl yakalanamamtr. Bu istikrarszln sebepleri aratrlm, tartlm, hakknda kitaplar yazlp teoriler gelitirilmi ama fiziksel durum deimemitir. Bu istikrarsz ortamda, deiik formlarda karmza kan krizlerin ard arkas kesilmemitir. Hatta bu durumun felsefesi bile yaplmaya balanmtr: kaos ynetimi, kriz ynetimi, krizle ynetim vb. gibi. Bu srekli devam eden istikrarsz ekonomik durum karsnda, milli politikalar yetersiz ve aresiz kalmaktadrlar. stne stlk, bilimsel ve teknolojik gelimelerin getirdii avantajlar da neredeyse bir avu uluslararas irketin tekelinde dnen bir devlet haline dnmtr. Ticaretin zaman ve snr tanmad, her yerde geen para biriminin neredeyse teke indii bu ortamda, retilen ekonomik g ve refahn blm de bir avu uluslararas irket ve finans kuruluunun insafna braklmtr. Milli parlamentolar kardklar kanunlar ve aldklar kararlar ile bu g karsnda adeta kendi kendilerini balar olmulardr. Milli yneticiler, kendi halklarnn ekonomik refahna ynelik verdikleri szlerin hemen hemen hibirini tutamadklar iin onlarla bu konularda gz-gze gelmeye bile cesaret edememektedirler. Halk iin alnan ekonomik tedbirlerin en azndan bir ayan bile halkn kendisi oluturmamaktadr. Ama bu tedbirlerin en az bir ayan ya uluslararas irketler ya da uluslararas finans kurumlar oluturmaktadr. Halka politikaclar tarafndan srekli bozuk plak gibi sylenen sz ise hemen hemen her ekonomiye giri kitabnda bulacanz u sihirli formldr. Eer cret artlarn ve fiyat artlarn (yani enflasyonu) kontrol altnda tutarsak, ve ayn zamanda i borcumuzu milli gelirin belli bir orannda tutabilirsek, lkemizde iler birden alr, yeni yeni yatrmlar gndeme gelir. Akabinde ekonomik byme salanr. Byyen ekonomide yeni birok i imkan doaca iin isizlik de hzl bir d trendine girer. Bunlar mantkl ifadelerdir fakat sonu bir trl gerekletirilemez. Her seferinde bunlarn neden gerekletirilemediini ise bize nce Ortodoks ekonomistler ve sonra da politikaclar ok gzel anlatrlar; ii anladk, bir dahaki sefere mutlaka tutar diye. Tabi bu ksr dng devam ederken, yani birok eye sil batan balanrken, isiz saysndaki art durmamaktadr. Trkiyemizin drt bir yanna yaygn ve 10 milyonu aan isizlerimiz mitle Ankaradan gelebilecek bir sinyali beklemektedirler. Ne gariptir ki Ankara da yllardr IMF ve uluslararas finans irketlerinden gelebilecek bir sinyali mitle beklemektedir. Onlar ise ABD bakanndan gelebilecek bir sinyali beklerken, bakan da baka bir sinyali bekler te bu byle devam eder. Lakin olan vatandaa olur. Kabak hep onlarn bana patlar, dier bir ifade ile kt ynetimin faturasn h ep onlar der. Bu sefer pabu pahal galiba! rnein imdi Trkiye Enflasyonu yeniyor diye bir kampanya balatld. Yukarda anlatlan tedbirler zincirinin ilk halkalarndan biri olan bu program ile i bitmese de ie balanlm olacak. Ama olmuyor. Ekonomi klyor. Bu kampanyada ise, sonunda i imamlara kalm. Ortodoks ekonomistler ile imamlar ibirlii halinde enflasyona kar mcadele edecekler. Bu ibirliinde imamlarn ne yapacan basndan okuduum kadaryla ben pek anlayamadm. Gittim onlara sordum ne yapacaksnz? diye. Dse ne olur diye sze balayan imamn biri, bana maa bordrosunu gstererek hkmetten epey ikayeti olduktan sonra, bizi bu zamana kadar unutanlara da bir ders olmas asndan diyeceimiz udur: Ey cemaati mslimin, Hkmetimizin enflasyon programn nasl bilirdiniz? .... Ruhuna Fatiha

97

O delikten ka kez bakacak snz? 1.Temmuz.2000 Mehur fkradr. -be deli sraya girmi bir delikten bakyormu. Ancak delikten bakanlar tekrar sraya giriyor, bir daha ve bir daha bakyormu. Bunu gren bir merakl doktor da sraya girmi ve delikten bakm ama hibir ey grememi. Tabi merakn yenemeyince sradakilerden birine sormu ben bir ey gremedim, siz ne gryor sunuz? diye. O da, biz ka kezdir bakyoruz da bir ey gremedik sen hemen bir bakta greceini mi sandn?! demi. Bu fkrann akabinden yazm hemen bir soruyla devam ettireyim. IMF programlar ile kimsenin dzle kmad bilinirken, mevcut hkmetin srarla bu program izlemesi acaba neyin nesi? Her zaman ifade ettiim gibi, mevcut ekonomik anlay hastalkl ve yanl temeller zerine oturtulmutur. Para sistemi ise hilelidir. Hile zerine oturtulmu bir sistemden ne hayr beklenir ki? Bu temel anlaylar deimedii mddete ekonomik problemlerimizi halletmemiz mmkn deildir. Ancak bozuk teypten kar gibi kan yorumlar hala tek eksenli hcrelerde kalm ve can ekimektedir. Bu dar kalplar ierisinde ada ekonomik problemlerin brakn zmn, anlalmas bile mmkn deildir. Onca gelimeler karsnda ortaya konulan diren, kafalarn muhakeme yeteneinden ne kadar da yoksun olduunu gsterir. Artk unu ciddi ciddi dnmeye baladm: Ortodoks ekonomi anlay, zm bulamad noktalarda politikaclar kullanmaktadr. Hatta tan altna elini koymadan, uygulanacak herhangi bir ekonomik programda, bata politikaclar mesul tutmaktadr. Ayn IMF destekli mevcut programn uygulanmasnda politikaclarn srekli uyarlmas gibi! Hkmet adeta IMF artyla ayakta tutulmaktadr: Aman politik istikrar bozulmasn, ekonomi iyiye gidecek!. Bu mevcut IMF programnn ekonomik problemlerimizin zmnde baarl olamayacan her zaman srarla ifade ettik. Balarda bu programa koro halinde destek verilirken, imdilerde hemen hemen her kesimin bu iin bu ekilde yrmeyeceinin bilincine varmaya balad gryoruz. Her zaman, bugn esas problemin refahn adil blm olduunu ifade ettik. Bu konunun tabanda yava yava anlalmasn da memnuniyetle karlyoruz. Bugn uygulanan IMF program neticesinde cretlilerin durumu ortada. iftilerin durumu ise daha da vahim. Ancak her eye ramen devam demek iin mevcut programdaki yklerin kimlerin srtna nasl bltrldnn de ortaya konulmas lazm. Refahn adil blm ykn de adil blmn gerektirir. Geenlerde ekonomik ve sosyal konsey topland. Sayn Babakann bakanlnda Hkmet, programn devam etmesi gerektiini ifade ederek fedakarlk yaplmas isteini yineledi. Bunu zaten eitli vesilelerle yaplan toplantlarda da sayn Babakan kamuoyuna ifade ediyordu. Ancak hangi kesim ne kadar (ka paralk) fedakarlk yapacak? Btn yk cretliler mi ekecek? Tm faturay ifti mi deyecek? te bunun net ve cesurca ortaya konulmas lazmdr. Peki Hkmet bunu ortaya koyabilir mi? Ben syle yeyim, koyamaz. nk bunu halka anlatamayacan bilir. Eer bunu hesaplayamyoruz demiyorsa tabi!

98

Gndemi Saptrma! 2.Aralk.2000 Artk Hkmetin ekonomi programnn sonularnn neler olabileceini krler bile grmeye balad. Bu program baladndan bu yana sonularnn neler olabileceini deiik ekillerde izah ettim. Ancak baz psiko-ekonomistler, atmasyona dayal teorileriyle programn fedaisi kesilmilerdi. Bakyorum da imdilerde sesleri epey ksk kyor. lkemizdeki para-kredi sistemi tahmin ettiimiz gibi k srecine girdi. Bankalardan gelen dvize talep neticesinde Merkez Bankas rezervleri hzla eriyor. Geen hafta yaklak 7 milyar dolar rezerv k gerekleti. imdi yetkililer, halkn da dvize ynelmemesi iin alayarak dua ediyorlar. Bu konuda, her ey kontrol altnda tr izahlar ise inandrc deil. Olamaz da. nk sistem dandik. Bak srt dengesi, denge deildir. Bir kere yerinden oynad m bir daha ayn yere getirmek mmkn deildir. Ekonomik panoramann daha da ktleecei muhakkaktr. nk Hkmet ne yaptn bilmiyor. Tamamen IMFye teslim bir vaziyette ilerin kendiliinden iyilemesini bekliyor. in ok daha kts, Hkmetin bir B-Plan da yok. Bu kriz karsnda yaplanlar ise olayn hala tam olarak alglanamadn gsteriyor. Peki yaplanlar nedir? IMF ile acil yardm paketi grlyor, borsaya gzda verilmeye allyor, dviz likiditesi artrlyor ve Telekomun zelletirilmesi ilemlerinin daha da hzlandrlmas karar alnyor. Dnya Bankasnn verebileceini ifade ettii mali sektr kredisinin (400 milyon dolar) ilk dilimini ne ekmek ve IMF kredisinin 3. ve 4. dilimlerini (600 milyon dolar) ne ekmek iin de allacak(m). Tabi piyasalarn karn bu tr atraksiyonlara tok olduu iin, somut adm bekliyor ve somut admlarn atl geciktike de kriz byyor. Sanrm bu kafalar deimedike, iine drldmz kriz daha da byyecektir. Kriz ve k yollarna ilikin deerlendirmelerime daha sonra devam edeceim. Ancak ben bugn ilgin bi r eye dikkat ekmek istiyorum. Dikkat ediyor musunuz, tam da ekonomik kriz ve hortumlamalar bir bir ortaya kmaya balaynca birden gndem saptrlmaya allyor. Neymi efendim Mezarc m Mesihmi yoksa Aca m. Peygamber miymi, Mesih miymi, yoksa Mehdi miymi. Yeni peygamber gelmi haberiniz var m? ve daha neler neler. Her ey milletin gz nnde cereyan ediyor. imdi birden gndemin bu ekilde deitirilmeye allmas sizce masum bir gazetecilik/televizyonculuk olay mdr? Yoksa gzlerden bir eyler mi karlmak isteniyor. smi ortada dolaan ahslar kendilerini Mesih ilan edeli yllar oldu. Niin bu olay, tam da bu sralarda gndeme geldi der siniz? Beyler bu saatten sonra artk mzrak uvala smaz. Sizin sahtekar Mesih gndeminiz, ne e konomik krizi, ne hortumlamalar ne de sosyo-ekonomik adaletsizlii rtebilir. Size tavsiyemiz, bu ekilde baz eylerin rtlmesine arac olacanza, adam gibi emekinin hak arama mcadelesine arac olun ki toplumsal bara hizmet etmi olasnz.

99

Eyvah, Eyvah, Eyvah... 3Aralk.2000 Bu keden defalarca uyarmamza ramen korktuumuz bamza geldi. lkemiz son yirmi yln en byk mali krizi ile kar karya. Siz bakmayn yetkililerin sakin olun, bir ey yok dediine, evirin bakalm uluslararas finans yapraklarn neler yazyor. Evet, eer bu kriz ile lkede neler olduunu renmek istiyorsanz, yabanc yaynlara mracaat etmenizi tavsiye ederim. Onlar ok rahat bir ekilde sistemin gmbr gmbr gmekte olduunu yazyorlar. Tabi ki yabanclar da yetkililerin azna bakarak deil, kendi basnlarndan olayn gerek boyutlarn ve daha nelerin olabileceine ilikin yorumlar okuyunca, Trkiyede durmalar mmkn deil. Yabanc yatrmclar hzla dvize ynelip lkeden kayorlar. nk artk denge bozuldu. Bundan sonras diki tutmaz. Dahas, bu krizin boyutlarn iyice anlamak iin, Rusya, Almanya ve Japonyadaki hareketlilikleri de iyi okumak lazm. nk T.C. Devlet tahvillerini ellerinde tutanlar da ok ciddi bir ekilde etkileniyorlar. Bunlar temelde iki eyden etkileniyorlar. Birincisi, lkemizdeki kriz ile ilgili yazlan yazlardan, ikincisi de krize ynelik Trkiyenin dnd tedbirlerden. Birincisi ile ilgili yazlanlar tahmin edebilirsiniz. Ama, ikincisi nedir? lkemiz bu kriz karsnda hemen Ek Rezerv Kredisine (SRF: Supplementary Reserve Facility) bavurmay gndeme getirdi. Bu da verilebilecek en kt sinyal olan efendim ben devlet olarak iflas ettim sinyalidir. Bu kredi teklifi, genellikle IMFden gelir ve lkeler de ok mecbur kalrlarsa bunu ksmi olarak kabul ederler. Ancak bizde ise durum tam tersi! Teklif bizim brokratlardan gidiyor. Ne hazin deil mi? Ben olsam bu teklifi gndeme getiren brokratn iine hemen son verirdim. Maalesef, daha da ilginci bu teklif ile birlikte hemen Arjantine 30 milyar dolarlk kredi haberleri sard basn. Beyler Arjantin batt, yani ld. Peki siz de bu ekilde davranrsanz yabanclar lkede durur mu? lkedeki kriz durur mu? imdi diyeceksiniz ki: peki yetkililer neden, bir ey yok sakin olun, ars yapyor?. Evet, bu ar vatandaa yaplyor. Vatanda panie kaplmasn diye gayret ediliyor. Zaten Merkez Bankas da bu erevede artk TL vermeyeceini aklad ve dolaysyla sadece dvizi savunacan ifade etti. imdi bu krizde en ok korkulan senaryo ana hatlaryla u ekildedir. Vatanda kriz derinleecek diye rkp parasn ekmek iin bankalara koar. Bankalarda herkesin parasn verecek kadar para olmad iin, MB zerinde ok anormal boyutlarda para bas basks olacaktr. aresiz byk miktarlarda para basacak olan MB, enflasyonu l rakamlara frlatacaktr. Bu arada dvize talep de artaca iin, dviz kuru TL karsnda anormal bir ekilde artacaktr. Devalasyon gndeme gelecek (yetkililer telaffuz etmese de, yabanc basn yazyor!) ve reel ekonomi de byk bir skntya decektir. Bu arada IMF (hala ortada dolamasna firsat verilecek ise) lkede ne var ne yok satlmasn (pardon, zelletirilmesini) isteyecektir. Yine bu arada kendi ekonomilerinin kt durumda olduundan dolay birok sosyo-ekonomik talepler olacak ve bunlar karlanamayaca iin ciddi i alkantlar olacaktr... Bu kt senaryo kabaca bu ekilde geliir ve srer gider. Peki tm bunlara ramen Hkmet yetkilileri hala neden programdan dn yok diyor. O nu da syleyeyim: nk Hkmetin elinde B-Plan yok. Yani IMFye teslim olunmu, yapabilecekleri baka birey yok. Programdan dnp de ne yapacaklar? te zihinlerinde cevap veremedikleri soru bu. Brokratlara soruyorlar, onlar daha biz o dersi almadk diyorlar. Ke olmu psiko-ekonomistlere soruyorlar, onlar ise ne yazmamz istersiniz diye cevap veriyorlar. Peki bu iin sonu nereye varr deseniz, bunu cevaplamadan nce eyvah, eyvah, eyvah derim. Bundan sonra yaplmas gerekenleri ise daha sonra izah ederim.

100

ler Hi yiye Gitmiyor, Haberiniz Olsun. 23.Aralk.2000 Bir finansal rating kuruluu olan Moodys, lkemizdeki 13 tane bankann mali gcne gre ratinglerini yeniden deerlendiren bir raporu 19 Aralkta aklad. Deerlendirme sreci ie risinde analizlerini, bankalarn likidite pozisyonlarna, varlklarna ve bor ynetimlerine younlatrmlar. Yaptklar almalar neticesinde bankaclk ilemleri ile ilgili konuda endieleri var: (1) repo portfylerinin hala yksek oluu, (2) kriz ile birlikte faizlerin birden ykselie gemesi ve (3) bankalarn ak pozisyonlarnn hala bir tehdit oluturmas. nc konu erevesinde Moodys ilgin bir de yorum/endie beyan etmi. Biliyorsunuz gemite bankalarn yabanc para ile borlanp TL fonlamalar olduka karl idi. Ancak mevcut ekonomik istikrar program ile TL, yabanc paralara kar yzde 20lik bir bantta tutulmaya allyor. te Moodys, Trk Lirasnn bu bantta tutulmasnn mmkn olup olamayaca hakknda eitli pheler tayor. Eer bu prensip bozulursa ya da bir devalasyon olursa, bankalarn ok byk zarar edeceini ifade ediyor. Dier yandan program baarl olursa da, bankalarn ak pozisyonlarn kapatabilmeleri asndan olduka zor bir yl geirecei ifade ediliyor. zellikle de byme hznn drlmesine ilikin program, kredi ve pazar risklerini olduka artrm. Ksacas bankalar/bankaclk asndan ok zor bir yla giriyoruz. Ekonomik istikrar program ne de gzel (!) yrrken Moodys tarafndan byle endieler beyan edilmesi olduka manidardr. Daha basit ifadelerle, Moodysin deerlendirmelerinden krizin srdn anlyoruz. Ben bir ok defa bu kede, krizin bitmediini ancak geici bir sre iin dondurulduunu yazmtm. Batdaki puanlama kurumlar da aynen byle dnyor. Geenlerde basndan rendiim kadaryla Hazine Mstear Seluk Demiralpe B Plannz var m? diye sormular. Yine bu keden defalarca ifade etmitim, Hkmetin ekonomik istikrara ynelik bir B Plan yok diye. Ksacas yle bir noktaya getirildik ki, korkarm olaylar 19 Kasmda yazdm Fransz fkrasna dnecek. Son yirmi yln en ciddi zmszlne doru srkleniyoruz. imdi bu krizi bir fay gibi dnrsek, Kasmda yaadmz ekonomik depremi nmzde var olan bir ana okun nc sarsnts olarak grmeliyiz. Durum iyice gergin. Hazr olan byk bir oku her ey tetikliyebilir. Bir bakann ya da brokratn sz, bir iflas, bir borsa speklasyonu, bir sosyal protesto vb. gibi herhangi bir ey ok daha byk bir krizi tetikliyebilir ona gre. Evet iler hi iyiye gitmiyor, haberiniz olsun.

101

Rantiyenin Yaman elikisi 24.Aralk.2000 Dn, Moodys Finansal Rating Kuruluunun 13 Trk bankas ile ilgili yaynlam olduu rapordan baz kesitler aktarmtm. Bugn de raporun daha spesifik kesimlerine iaret etmek istiyorum. Moodys inceleme yapt 13 bankadan sadece iki tanesinin ratingini drdn aklad. Bunlardan birisi ktisat Bankas, dieri ise Kobank. Bu bankalarn Finansal Salamlk Puanlarnn, ktisat Bankas iin D notundan E+ duraan notuna, Kobank iin D notundan E+ pozitif notuna drld akland. Bunun iin verilen gerekeler de olduka ilgin. rnein ktisat Bankas iin ksa vadeli yabanc para pozisyonunun byk bir risk oluturduuna iaret edilmektedir. ktisat Bankasnn, varlklarnn bir ksmn satarak ak pozisyonlarn desteklemek istediinden bahsedilmektedir. Bankann mterileri arasnda ihracatlarn ok olduuna da iaret edilerek, adeta, uygulanan ekonomik istikrar programnn ihracatn aleyhine gelitii iin bankann zor duruma dt ifade edilmektedir. Kobank iin syledikleri ise olduka ilgin. Kobankn incelenen 13 banka arasnda repo aktivitesi en yksek olan banka olduuna iaret edilmektedir. Eer uygulanmakta olan ekonomik istikrar program baarl olursa, Kobankn mevcut hal zere faaliyetlerini srdrmesinin mmkn olamayaca ifade edilmektedir. Moodys, Kobank ynetiminin de bundan haberdar olduunu ve baz tedbirler almaya altklarn ifade etmektedir. Moodysin sylediklerini, daha sade ifadelerle u ekilde zetleyebiliriz. ktisat Bankasnn puan dt, nk mterilerinin ou ihracat idi ve mevcut ekonomik program da ihracatn aleyhinedir. Kobankn puan dt nk bu banka repocu bir bankadr. Faizler dnce bu banka doal olarak daha riskli hale geldi. Hibir zaman baarl olacana inanmadm ekonomik istikrar programnn kendi cephesindeki dengeler de olduka ilgin kurulmu. Bu sahte istikrar lobisi yava yava birbirlerine decee benziyor. Zaten bunun sinyallerini de her gnk olaylar ierisinde grebiliyoruz. imdi ben burada Hkmetin dikkatini bir eye ekmek istiyorum. Bakn uygulamalarnzla Kobank zor duruma sokmusunuz. Kobank ise Moodys kuruluuna gereken tedbirleri alacaz demi. Ben olsam bu sz zerine epey kafa yorarm. nk sizi oraya getirenleri kzdrmaya baladnz galiba, ne dersiniz? Haksz mym?. Bir ift sz de dierlerine: alma mazlumun ahn, .

102

Gz Gre Gre 24.ubat.2001 Geen hafta Cumartesi ve Pazar gnk yazlarmda artk Hkmetin uygulad ekonomik istikrar programnn bittiini ve testinin krldn yazmtm. Hatta, Pazartesiden itibaren ok ciddi yeni bir finans krizine girdiimizin haberini de vermitim. ncelikle bu ekonomik istikrar program ile ilgili olarak her zaman ifade ettiimi tekrar edeyim. Bu program temelsiz ve ok hayali idi. Su zerine yaz yazmak veya kattan kale yapmak gibi bir ey. Gya siz finans piyasalarn salamlatracaksnz ama o piyasalarn zerine oturduu reel sektr ve sosyal yapy gz ard edeceksiniz, yle mi? te size cevap. Olaylar geen haftaya ulatnda finans piyasalarndaki tedirginlik hat safhaya varmt. Ondan sonra artk herhangi bir eyin bu kattan dengeleri yerle bir edecei belliydi. Bu bir istifa olabilirdi, bir scak atma haberi olabilirdi, bir terr olay olabilirdi veya bir absrd deme olabilirdi! Olan oldu ve Babakan Ecevitin kriz var sz tm sistemi gertti. imdi buna dandik sistem denmez de ne denir Allah akna? Eminim bu ie sayn babakan da amtr. nk Sayn Ecevit lkeyi krizle ynetmeye alkn bir insan. Bunu 27 Austos 2000 tarihli Ekonomik baarszlk ve krizle ynetim balkl yazmda detayl olarak anlatmtm. Ama bu sefer kriz bombas Ecevitin elinde patlad. imdi yaplacak olan ey sakin kafayla dnmek ve olaylar doru analiz etmektir. ncelikle Sayn Cumhurbakan Sezer ile Babakan Ecevit arasnda gerekleen ekime ile ekonomik istikrar programnn kn ayr iki olay olarak ele almak gerekir. Bu iki olay arasndaki en nemli balant, birincisinin ikinci olay tetiklemesidir. Bence bu iki olayn bu ekilde deerlendirilmemesi, bizi baka yanllara srkler. nk sistemi kerten tepedeki kriz deil bizzat sistemin ok rk olan kendi yaps ve IMFye olan teslimiyettir. ncelikle birinci olay olan siyasi kriz ile ilgili irdelemelerimi ifade etmek istiyorum. lkemizde bundan nce de birok kriz oldu ama sistem kmedi! Ne zaman ki sistemin k artlar kendi iinde olgunlat, ite o zaman kriz var ifadesi rm olan tm sistemi domino talar gibi kertti. Yoksa bazlarnn yorumlad gibi, siyasi istikrar ile ekonomik istikrar arasnda direkt balant kurmak, bu programn iddias ile badamaz! Siz istikrar diyeceksiniz, reform diyeceksiniz, yapsal dnm diyeceksiniz ama tm bu kocaman laflar bir frkte gidecek! te yanl burada aramak lazmdr. nk bu program ok abarttnz. IMFnin aspirin gibi her yerde kulland standart bir programd bu. Ama bu alelade programn ambalajnn deitirilip, tek kurtulu reetesi olarak takdim edilmesi lkeyi bu hale getirdi. Ben birok yazmda bunlarn B Plan yok diye kayglanrken, rnein Hazine Mstear Demiralpin B Planmz yok szn bir marifetmi gibi ifade ettii olmutu. imdi Demiralpin, MB Bakan Erelin verdii szlere ne oldu? Herhalde onlar da gk altnda kaldlar. Peki ama bundan sonraki szlerine niin inanalm? Siyasi istikrarszla ok duyarl bir ekonomik istikrar her zaman baarsz olmaya mahku mdur. Ekonomide yaplmas gereken salam reel sektre denk bir finans sisteminin oturtulmasdr. Bakn gelimi lkelere, ekonomileri siyasi istikrarszlktan birebir etkileniyor mu? rnein, hep birlikte seyrettik, ABD Bakann aylarca seemedi ama ekonomi kmedi deil mi? Bir szm de medyaya. u mthi k bile allayp pullayp nemli deilmi gibi gsterme abanz milletin gznde sadece sizin kredi notunuzu kertiyor haberiniz olsun.

103

Yamurdan Kaarken 25.ubat.2001 Ekonomik sistem gt. Israrla 14 aydr uygulanan bu programn faturasn imdi halk yaklak yzde 40 fakirleerek dyor. Yani olayn sosyal boyutu artk ortada. imdi bundan sonra atlacak admlara ok dikkat edilmelidir. Yaplacak yanllar bizi, Endonezyada olduu gibi, top yekn sistemin kne gtrebilir. Bunun nasl bir senaryo ile olabileceine bir rnek tekil etmesi bakmndan 9 Ekim 1999 tarihinde yaynlanan nasl oluyor da oluyor? balkl yazma bakmalarn tavsiye ederim. O yazmda, dalgal dvize geiin de standart bir IMF senaryosu olduunu greceklerdir! ncelikle olayn sosyal boyutunun ortaya kmas demek, bundan sonra yaplacak olan her yanl vatandan srtna bir yk olarak binecek demektir. Vatanda bu yk ne kadar eker? Bence vatanda ok fazla beklemez. ki - ay ierisinde, kendi durumunun iyiletirileceine dnk salam admlar atldn grmez ise, hakkn sokaklarda aramaya balayacaktr. Bu ken program ile bir kadro baarsz olmutur. Moralleri bozulmutur. Ayn kadro ile devam etmek ok yanl olur. lkemizin iine drld sorunlar ok ardr. Bu sorunlardan moralsiz, karamsar ve ne yapacan bilmeyen kadrolar ile klmaz. Onun iin bata siyasi sorumlular olmak zere kadrolar deimeli ve .yapamayanlar ile vakit kaybedilmemelidir. Gelinen noktay izah etmede, sanrm devalasyon ok kt bir arm yapt iin dalgal kur ifadesi kullanlyor. Ama ne denirse densin sonu deimez. Halk yaklak yzde 40 fakirleti. Dahas, bu bir defaya mahsus bir olay deil aksine kalc bir olaydr. imdi u noktaya ok dikkat edilmesi gerekir. Bu hale IMF politikalarn harfiyen uyguladmz iin geldik. Peki hala IMF politikalarnda srar niye? nk, dviz kurunun dalgalanmaya braklmas, byle durumlarda IMFnin tavsiye ettii bir politikadr ve lkeyi sonuta sosyal patlamalara gtrr. Byle durumlarda IMF fiyatlarn dondurulmasn da tavsiye edebilir ama anladm kadaryla onu henz telaffuz eden yok! Ancak u ekilde devam etmek bile lkenin bir daha belini dorultamayacak ekilde batmasna vesile olur. nk bunun akabinde bir kriz daha gelir o da bankaclk yani para -kredi sistemi krizidir. Tedbirsiz gidiliyor, bankaclk krizi tm devlet sistemini gertir haberiniz olsun. Halbuki yaplmas gereken ey vakit kaybetmeden radikal zmlere ynelmektir. Byle palyatif zmler ile yanllardan yanllara tm sistem gene kadar srklenir dururuz. Dnyada yeni bir parasal yaplanma da dahil her ey gzden geirilmelidir. Bize dayatlan global kalplarla dnmek zorunda deiliz. Bugnlerde, olaylar mantkl bir ekilde tasnif edilerek zerine gidilmelidir. Yaplacak ilk i reel sektr ile yani retim ile bu mali krizin arasn ayrmaktr. Akabinde, her ikisini de kendi iinde sosyal boyutu ile birlikte ayr ayr yaplandrdktan sonra karlkl denkletirmek gerekir. Ne demeye altm basit ifadeler ile sorgulayarak anlataym. ncelikle bu kriz nasl bir kriz? Bir hafta iinde beden gcmzn (emeimizin) yzde 40n m kaybettik? HAYIR. Fabrikalarmzn yzde 40 tahrip oldu da alamayacak duruma m geldiler? HAYIR. Tarlalarmzn yzde 40 l m oldu? HAYIR. Etinden, stnden istifade ettiimiz ya da binek olarak kullandmz hayvanlarmz ld m? HAYIR. Peki ne oldu? Olan udur: karlkl alverilerimizde l arac olarak kullandmz ve tasarruflarmz depo ettiimiz paramz yzde 40 orannda rd! Yani lmz kld! te baklmas gereken nokta budur. Dier bir ifade ile, retilen mal ve hizmetleri denkleyecek bir finansal yapnn oluturulup salamlatrlmas gerekir. Bunun iin de parann kontrol edilmesi gerekir. Buna ksmen kapital kontrol da diyebiliriz. Para retimin bir faktr olarak deil de onun deitirilmesinde kullanlan bir l grevi grecek ekilde bir sisteme oturtulmaldr. Para mal olarak deerlendirilmemelidir. Bu konuya ileride deineceim iin burada ksaca unu syleyerek brakyorum. Sistem, denk ekonomik sistem olmaldr. Bu denkliin bir yannda retilen ve retilecek olan mal ve hizmetler sistemi, dier yannda da bunu denkleyecek l biriminin sistemi yer almaldr. Ekonomi ynetimi de bu denklie gre re-organize edilmelidir.

104

Ne olur Abartmayn! 3.Mart.2001 Neredeyse bir haftadr en popler isim Kemal Dervi oldu. Dervi gelecek, geliyor, geldi, grecek, gryor Dervi geliyor, dertler bitiyor. yle bir hava oluturuldu ki, sanki Derviin elinde sihirli bir denek var ve nereye dokundurursa oray dzeltiyor! Tabi, Derviin elinde yle bir denek olsayd sanrm ncelikle bu kafalara dokundururdu, abartmasnlar diye. nternet sayfalarndan anlyoruz ki Kemal Derviin ok parlak bir eitim, akademik ve i hayat olmu. Malumunuz en son alt kurum Dnya Bankas. Dnya Bankas Bakannn 27 yardmcsndan biri. Belki de en yeteneklisi, ama o bir sperman deil. Cebinde gizli bir ekonomik forml ya da antasnda 25 milyar dolar yok. Derviin uzman olduu konular kabaca u ekilde ifade etmek mmkn: bata srdrlebilir bir kalknma, gelir dalm adaleti ve fakirliin giderilmesi. Bu konularda, Orta Dou, Kuzey Afrika ve Balkan lkelerinin bazlarnda fiili tecrbe edinmi bir uzman. ncelikle, medyada kendisine Merkez Bankas Bakanl gibi bir pozisyon biiliyor ama kanmca bu ok yanl bir pozisyon tercihi olur. Para-kredi ve bankaclk sisteminin ilk bakta Kemal Derviin uzmanlk sahasna tam olarak uymad grlyor. Ancak, ahsn kredibilitesi ok yksek onun iin biz de batrdmz lke kredibilitesini bununla telafi edeceiz deniyorsa, o zaman cevabm ruhuna fatiha olur. nk siz He-Man bekliyormusunuz, uzman deil. imdi isterseniz iinde bulunduumuz kaosu, birka safhada, u ekilde irdeleyelim. ncelikle, iinde bulunduumuz mali sistem gt, yrmyor. Hibir eyi dnmeden ncelikle mali sistemin arklarnn dnmesi lazm. Her ey tkanm ve bayram sonrasna endekslenmi durumda. Piyasalar ynn bulamad, byk bir belirsizlik var. Bayramdan sonra her ey olabilir. Hatta daha kt de olabilir. kincisi, bu zamana kadar yani 14 aydr uygulanan bir ekonomik program bir anda terk edildi. Her ey yzst brakld. Halbuki o programa balarken sabredin ve bize gvenin, her ey daha iyi olacak deniyordu. Reel sektr daha geni bir ifade ile halk, sabrla fedakarlk yaparken Hkmet bir anda nndeki dosyay rafa kaldrp baka temiz bir sayfa ile sil batan ie yeni balad. Beyler, kat zerinde bunu yapmak kolay ama reel kesimde dn o kadar kolay deil ki! Sizler 14 ay nce ekonominin makasn deitirdiniz ve imdi zgnz diyorsunuz yle mi? Baknz size ok basit bir rnek vereyim. 14 ayda 100 binden fazla esnaf kepenk kapatt. Bunlarn her biri ortalama 5 kiiye i veriyor idiyse, yaklak toplam 500 bin insan sizin yznzden isiz kald. Peki imdi onlara ne diyecek siniz? Bunlara benzer daha birok rnek var. Ksacas u anda 14 ay ncesinden ok daha kt durumdayz. Dolaysyla, bu boa geen zamann ve neticesindeki tahribatn da telafi edilmesi gerekiyor. ncs, 14 ay nce sizler bu programa niin baladnz, hatrlyor musunuz? Ben hatrlataym, unlar demitiniz: ekonomide yle bir kt noktaya geldik ki artk bu program uygulamaktan baka aremiz yok, bu bir ac reete ama hep birlikte daha gzel gnler iin katlanmak zorundayz, bundan baka k yolumuz kalmad, B Planmz da yok,te 14 ay nce ulalmak istenen hedeflerin de tekrar gzden geirilerek ortaya konulmas lazm. Srdrlebilir bir kalknma, gelir dalmnda adalet, dk enflasyon ve faiz oranlarnda dengelenmi bir mali sistem vb. gibi tm hedeflerin de yenilenmesi lazm. te grdnz gibi yaplacak iler o kadar ok ki bu stunlara smaz. Dahas, bunlar yetmiyormu gibi kaprisli bir siyaset, bak srt dengesinde koalisyon, yolsuzluklar, adam/parti kayrmalar, 28 ubatlar, insan haklar ihlalleri, derin devlet, rantiye, sermaye, masonlar, dnmeler, kimlik bunalmlar vs. vs. hepsi zm bekliyor. Acaba Dervi bunun neresinde? Sonra btn sorunlar bu adamcaza ykmayalm! Baknz, dn IMF ve Carlo Cotarelli byk kurtarclard ve kendilerini babakan ve bakanlar arlyordu. Ama neticede hkmetin beceriksizlii yznden halk imdilik sadece onlara defolun diyor.

105

Ne oluyor Ya Hu! 4.Mart.2001 Dn ani bir gelime olan BDDK Bakan Sn. Zekeriya Temizelin istifas ok ciddi bir olaydr. Bu istifann mutlaka makul bir ekilde izah edilmesi gerekir. Aksi taktirde gelimeler ok ktye gidiyor haberiniz olsun. Ya da daha sert bir ifade ile sylersem, tm sistemi gertiyorsunuz, kr msnz anlamyorum ki! imdi bu istifay amiyane tabirle efendim Zekeriya Temizel beyefendi Sn. Dervie bal bir kurumun banda olmay hazmedemedi diyemez siniz. Bu byle bile olsa mali sistem ok ar bir ok daha ald demektir. Bu olay Sn. Ecevitin MGKdaki fralanma olayna benzer. Nasl o olay zayf olan mali bnyede bir krize sebep olduysa bu olay da o ekilde para-kredi ve bankaclk sisteminde bir krize yol aar. Belki buradaki tek tesellimiz, byle bir istifann bayram tatiline denk gelmi olmasdr. Para-kredi mekanizmas ve bankaclk gvene dayal bir sistemdir. Bu sistemdeki gvensizlik tm mali piyasay kertir. imdi tam da piyasalara bir gven alamaya alrken byle bir istifa laf kalabalyla veya nezaketle geitirilemez. Bu dier brokrat istifalarna da benzemez. nk BDDK mali sistemdeki btn talar yerinden oynatmt. Bu kurumun nceden kurulu bir alt yaps da olmad iin, kendi kurumsal formasyonunu ve altyapsn yeni yeni oluturuyordu. Dolaysyla buradaki idareciler ayn zamanda byle bir sistemin mimarlar olarak da grlr. imdi bu zamana kadar yaplan uygulamalar ne olacak? Aynen devam edecek diyemez siniz nk bu operasyonlarn formal mant henz oluturulmamt. rnein ayn ekilde Fona devredilen bir bankann idarecileri hapis yatarken dier bankann idarecileri ise serbeste dolaabilmektedirler. Bu ikisi arasndaki fark, eer baka kastlar yok ise, elbette mantkl bir zemine oturtulmaldr. imdi bence o mantkl zemin gitti. O halde Fona devredilen bankalarn durumlar da yeniden ele alnmal deil midir? Hem, hani Sn. Zekeriya Temizel para-kredi ve bankaclk sisteminin KAPTANI idi? imdi gemiyi kaptan terk ettiine gre varn gerisini siz dnn artk. phesiz iler daha da zora girdi. Taze bakan Dervii o kadar abarttnz ki bu abartmalar karsnda ekonomi brokrasisini gcendirdiniz. Bakalm dier brokratlar Sn. Dervie nasl bir tepki verecekler. Birlikte rahat alabilecekler mi? Yoksa o ne derse desin yes sir deyip bildiklerini mi okuyacaklar, merak ediyorum dorusu. Tam da mbarek Kurban Bayramna dervi tesellisi ile girerken bu olay herkesi tedirgin etti. Toplum mhendislii erevesinde yaplan onca medya destei bir anda beklenmedik ciddi bir darbe ald. Sayn Hkmet yeleri, Bayram sonras eer bir bankaclk panii kmasn istemiyorsanz bayram boyunca insanlar yattracak aklamal programlar yapn. Yoksa olacak olanlar dnmek bile istemiyorum. Eskinin, bor-faiz sarmalnn yannda imdi yksek emisyon hacmi, yksek kurlar, yksek faizler, kontrolsz borlanma ve sper enflasyon tneline girdik. Bu bir ekonomik lm tnelidir, haberiniz olsun. Buna bir rnek olmas asndan u benzetmeyi yapalm: gemi karaya oturmutu, imdi su almaya da balad. Ksacas iimiz ok zor.

106

Aklnzdan Bile Geirmeyin 10.mart.2001 Denir ki, Amerikallar insanlar e ayrrlar. Birinci kategoridekiler have yani sahip olanlardr. Doutan, miras ya da alarak/kazanarak bir eylere sahip olmu olan insanlardr bunlar. Bu maddi zenginlik olabildii gibi, insani bir yetenek ya da bir kabiliyet de olabilir. kinci kategoridekiler have not yani sahip olmayanlardr. Bunlar fakir insanlar olabildii gibi herhangi bir yetenekten yoksun insanlar da olabilirler. Bu kategorideki insanlara Afrikadaki alar rnek verebileceimiz gibi doal gaz bakmndan Trkiyeyi de rnek verebiliriz. Amerikallar nc kategoridekileri ise have but in others hands yani sahip ama sahip olduu ey bakalarnn elinde diye tanmlarlar. Akabinde hemen kendilerini de bu nc kategoriye sokarlar. imdi bu usulle dnyaya baktnzda her eyin Amerikallara ait olduunu dnebilirsiniz. rnein, Orta Dou petrol yataklarn Araplar sahiplenebilirler. Ama Amerikallar yle dnr, bunlar bizim petrol yataklarmz ama u anda Araplarn elinde! Amerikallarn bundan sonra yaptklar ise udur; kendilerine ait olan bu zenginliklerin nasl kendi menfaatleri dorultusunda kullanlacann mekanizmasn oluturmak. rnein bu tip bir mekanizma bazen Iraka kar uyguland gibi bir l frtnas harekatn organize etmek eklinde olabilmektedir. O organizasyona katlanlar yle ikna ederler ki onlar da sanki kendi menfaatlerine en uygun olan eyi yapyoruz zannederler. Hatrlarsanz zal yle ikna etmilerdi ki, televizyonlarn karsna geip bir koyup alacaz diyebildi. Ama neticede onun sylediinin tersi oldu ve dahas Amerikann blgeye yerlemesi iyice tescillenmi oldu. Amerika imdi, benzer kumpaslara Hazar petrolleri iin giriiyor. Tabiki oras iin uygulayacaklar organizasyon daha da farkl olacaktr. Ama, birok tesadf veya harekat neticesinde yle bir zaman gelir bir de bakarz ki, 700 trilyon dolar edeerindeki zengin Hazar hidrokarbon rezervleri Amerikan menfaatleri dorultusunda kullanlyor olabilir! Buna benzer mant beyin gnde de gryoruz. Bakyorsunuz bir lkenin yetitirdii en kymetli bir bilim adamna veya sanatsna kendi lkesindeki vatandalarna verdii btn haklar vererek sahip olabiliyor. Bunlara her sahadan, daha bir ok rnek verebiliriz. Acaba diyorum, devlet idaresine ilikin rneklerden biri Kemal Dervi olabilir mi? Bu derviin eyhi kim? Byle bir speklasyona girmemin sebebi, ncelikle, basnn Dervii gelecekteki yeni sol hareketinin lideri olarak gstermesidir. Akabinde, daha nce de ifade ettiim gibi, Derviin elinde mucizevi bir ekonomik forml yok. te ksa dnemde yapm olduu almalarnn neticesinde bulduu mucizevi forml u: bankaclk sisteminin iine dt krizi ksa vadeli de olsa byk bir miktarda bor bularak aabiliriz. Onun iin ben Amerikaya gidip bunun bir aresini aratraym. Yine basndan rendiimiz kadaryla, mevduat garantisinin kaldrlmas, baz bankalarn tasfiyesi ve cret artlarnn dondurulmas gibi yeni tedbirler dnlyormu. unu samimiyetle ifade edeyim ki, destekileri ile birlikte Hkmetin ksa zamanda batrd lke ekonomisi, artk bu IMF/Dnya Bankas erevesinde Amerikan anlayna figran edilerek zlemez. Birok defa syledim, bankaclk sisteminde Borca Dayal Para Sistemi terk edilmedike dzle klmas mmkn deildir. Hele hele, mevcut yap ierisinde alnmaya allan tedbirler halkta bir panik oluturursa tm sistem ger. Dier yandan, cret artlarnn dondurulmasn ise aklnzdan bile geirmeyin.

107

Sudan Sebeplerle Geldiler Sudan Sebeplerle Giderler 11.Mart.2001 Evet saygdeer beyefendiler hanmefendiler, IMF addr. Keke bu noktaya lke ekonomisini kertmeden ve insanmz perian etmeden nce gelseydiniz. Daha akllca olurdu. Ancak beni artan, fikir olarak bu noktaya gelinmesine ramen, icraat olarak hala ayn ist ikamette devam etme niyetinin varldr. Bu kede, IMF ve Dnya Bankasnn artk zm olmaktan ziyade, bizzat kendilerinin problem olduunu ifade eden bir ok yaz yazdm. Yine ayn erevede, alternatif araylar ile ilgili yeni oluturulan AMF yani Asya Para Fonunu da rnek vererek eitli almalar aktardm. Dahas, bizzat giriimcisi olduum Yeni Bretton Woods Konferans hareketi ile ilgili bilgiler de verdim. Detaylar Milli Gazete arivinden bulabilirsiniz. imdi gelinen noktada dnlmesi gerekenler unlardr: Bugn gelinen noktada reel ekonomi ile finans ekonomisi arasndaki fark gittike almaktadr. Mevcut uluslararas para ve finans kurumlar (IMF, Dnya Bankas vb. gibi) bu sorunlar zebilecek kabiliyet ve yapda deildirler. Bu da ciddi bir dnya finansal kriz olasln hzla artrmaktadr. Yaklak 40 trilyon dolarlk Dnya Milli Haslasna karn, u anda yaklak 300 trilyona varan speklatif sermaye birikimi/hareketi lkelerin reel ekonomilerini tehdit etmektedir. Bunlar biran nce dzeltecek ve sistemi adil bir yapya oturtacak yeni bir alma yaplmas gerei vardr. Bu alma 4 ana gurupta gerekletirilmelidir. Bir, yeni bir dnya uluslararas finans sistemi oluturulmaldr. D borlar re-organize edilmeli ve faiz yk insanlar kleletirmemelidir. ki, para gerek bir mala endekslenerek yeniden tanmlanmaldr. , reel ekonomik yatrmlar iin yeni kredi hatlar ihdas edilmelidir. Drt, global anlamda insanlarn saadeti iin, yeni ktalar aras reel ekonomik projeler gerekletirilmelidir. O halde Trkiyenin u anda yapmas gereken, daha fazla rezil olmadan, bu alternatif araylar ierisine bir an nce dahil olmaktr. Bu konuda AMF iyi bir balang olabilir. Ya da Japonya ile grmeler yapabilirsiniz. Malezya Babakan Mahathir ile grn diyeceim ama Onun cevab biz Adil Ekonomik Sistem uygulamaya alyoruz (Kaynak: Osaka Konferans) deyip de sonra Sayn Erbakan orada dururken bize niin geldiniz?! diyebilir. Ama olsun, yine de grn. nsan bazen elindekinin kymetini yabancnn ahadeti ile renir. Ama korkarm ki bunlar yine yaplmamas gerekenlerin peinde! Dervi ile birlikte yeni bir dnem balayabilirdi amma bizler yine ayn laflar duymaya baladk: IMF/Dnya Finansrleri gznde gven tazeleyelim, siyasi destek art, paradan nce program ortaya koyalm, bu daha ac bir reete olacak, para yapsal mali reformlar iin geliyor vs. vs. Biz bunlar daha nce duyduk ve sonucunun ne olduunu da grdk. Sonuta koca bir FASA-FSO elde ettiniz. Hala neyin peindesiniz acaba? Anlalan o ki bu Hkmetin, vatandan yarasna merhemi yok. Sayn Bakan Derviin ise hi ans yok. Yazk adamcaz gzelim iinden de ettiniz. Olan yine gariban halkmza olacak herhalde. Devalasyon zerine devalasyon, yksek faizler, yksek emisyon hacmi, yksek kurlar ve sper enflasyon. Bu zihniyet deimedike bunlar grmemiz ok srmeyecektir. Neyse, ne yapalm, ileride bu da byle bir devirdi geldi geti deriz. Mehur bir sz vardr: bir davaya sudan sebeplerle katlanlar, sudan sebeplerle ayrlrlar diye. te, herhangi salam bir ekonomik program olmadan, kadrosu olmadan, heyecan olmadan, azmi olmadan, sudan sebeplerle bir araya gelen ortaklar da eminim ki ok ksa bir zaman iinde sudan sebeplerle dalp giderler.

108

Srprize Yer Yok 17.Mart.2001 Bakan Kemal Dervi, getiimiz aramba gn piyasay rahatlatacak, mali yapnn arklarn tekrar dndrecek aklamasn yapt. Dervi alnmas gereken acil nlemleri yazl olarak datt ve baz sorulara da kameralarn nnde cevap verdi. ncelikle bu datlan acil nlemler ile ilgili birok kesimde oluturulan hayal krklna ayorum dorusu. Neymi efendim, da fare dourmu. Ancak u olay gz ard ediliyor sanrm; basnn pireyi deve yapmas neticesinde bu hayal krklklar meydana geldi. Eer olay, rasyonel olarak deerlendirilseydi, tm bu tepkiler belkide minimum dzeyde oluurdu. Daha nce de ifade ettik, benzer zihniyetlerle Derviin yapabilecei pek bir ey yok diye. nk ekonomilerde srprize yer yoktur. Ne ekerseniz onu biersiniz. Dervi lkemize yeni geldiinde oluan iyimser hava ile dolar 800,000 lira civarndayd. Sayn bakan etraf dinlemeye ve ncelikle olay anlamaya alt. Bu zaman zarfnda dolar 1,000,000 liray at. Dier bir ifade ile, sayn bakann olay anlamak iin geirdii zaman, paramzn yzde 25 deer kaybetmesine mal oldu. Aklanan bu program ile de grlecektir ki bu deer kayb daha da devam edecektir. Aslnda bu hafta sonu yazlarm, aklanmasn beklediimiz acil nlemler paketini deerlendirmeye ayrmtm. Ancak elimize verilen gya yeni programda hem ok ey var hem de hibir ey yok. Bu yeni program ile IMFye verilen 17 serisi niyet mektuplarn kyaslarsak, aralarnda pek bir fark gremiyoruz. O niyet mektuplarnda ok teknik olarak ortaya konulan mekanizma, bu programda genel ve yuvarlak laflarla tekrar karmza kyor. Dolaysyla, ciddi manada deerlendirilecek bir ey de yok ortada. Bu yeni ey, adeta, Sn. Dervi ile Hkmetin tepe ls arasnda mutabk kalnan yeni bir Hkmet protokol gibi bir ey! Sayn Dervi bu acil ve ac tedbirler paketinde kimin ne zm nerisi varsa hepsini alt alta ekleyerek yeni (!) bir program karm. Acil tedbir olarak yllardr bekleyen yasalardan, zelletirmel erden tutun da akaryakta yaplacak zamlara kadar her ey var. Ancak u anda sektrlerin iine dt skntlara merhem olabilecek hibir ey yok. Onun iin birok kesim hayal krklna urad. Biroklar da aklanacak olan ulusal program bekleyelim bakalm diyorlar. Ama sonu imdiden ortada: bu kafalar ekonomiyi dzle karamayacak. imdi, ana hatlaryla da olsa program birlikte deerlendirelim. Programn genel stratejisi ksa, orta ve uzun vadeli aamalar olarak aamadan oluacakm. Ayn zamanda enflasyon ile mcadele de kararllkla srdrlecekmi! Ekonomide hemen hemen her ey ksa, orta ve uzun olmak zere aamada deerlendirilir. Dolaysyla bunu ifade etmenin bir anlam yok. Hem enflasyon ile mcadele kararllkla srdrlecek ne demek? IMF niyet mektubunda sylediklerimizi aynen uygulamaya devam edeceiz demeye mi alyor sunuz? Dalgal kur ile ihracat ve turizm gelirleri artacak ve demeler dengesi olumlu etkilenecek demisiniz. Bu zamana kadar ortaya kan 22 milyar dolar am olan d ticaret a turizm ile kapanacak diyorsunuz yani. nk ihracat motorumuz olan tekstil gibi reel sektrler lm bulunuyor. Bilmem haberiniz var m? Datlan metindeki u cmle ok doru: inde bulunulan durum, bata kamu bankalar olmak zere bankaclk sisteminin ok ciddi bir biimde ele alnmasn gerekli klmaktadr. Ama, zm yok! Sayn Dervi, millet sizden bunun cevabn bekliyor zaten, tekrarn deil. Programn dier nemli dayana gelir politikasdr. Bu adan toplumun tm kesimlerinden destek salanmas son derece nemlidir diyorsunuz. Bundan benim anladm, cret art olmayacak biraz daha diinizi skn! Yani, bu ekonomik kaosun byk faturas emekiye kesilecek yle mi? Peki emekide verecek bir ey kalmad ise daha nesini vermesini bekliyor sunuz? Syler misiniz?

109

Rantiyenin Dayanlmaz Gc
24.Mart.2001 Geen hafta Sn. Derviin acil nlemler paketini deerlendiriyorduk. Bu pakette yeni bir ey olmadn ve kimin ne nerisi varsa alt alta eklenerek ortaya ucube bir ey karldn ifade etmeye almtk. Acil nlemler paketinden sonra 19 Mart Pazartesi gn Sn. Dervi ekonominin yeni kurmaylar ile birlikte yapt basn toplantsnda, ileride (!) tam olarak aklanacak olan programn bir ksmn daha ortaya koydu. Bu toplantda da yeni bir eyler iitmedik. Sadece, acil nlemler paketinin ii biraz daha almt, o kadar. inde bulunduumuz kriz, para-kredi ve bankaclk sisteminden kaynaklanan bir krizdir. Cumhuriyet tarihinde ilk defa byle bir kaosun ierisine drldk. Mali sistemin arklar dnmyor. Bunun daha fazla byle gidemeyeceini anlayan Sn. Dervi rantiyenin bysne kaplarak, bor -faiz sarmalna yani bu program balamadan nceki sakat hale geri dnd. Piyasada Dervi Bonusu olarak anlan ama aslnda rantiye iin Dervi Kayma olarak ifade edilebilecek olan mekanizma ile yzde 200lere varan borlanma neticesinde 21 Mart skkl ay sonrasna atlm oldu. Peki problem zld m? HAYIR. Daha da artt. Hala mali sistemin arklar dnmyor. Mali piyasalar bu ay sonunu bekliyor. nk ay sonunda vergi ve faiz demeleri var. Yani problemin bir tarafnda reel sektr dier tarafnda mali sektr var. Ortada ise byk bir likidite a hkm sryor. Biraz daha yaln ifadeler ile anlatrsak; reel sektr hkmetin kur politikasna gvenerek TLye sahip olmu ve dk faizlerle kredi alarak almalarn srdrmlerdir. Mali sektr de ayn ekilde hkmete gvenerek piyasaya olduka ucuz krediler vermi ve hatta Demirbank rneinde olduu gibi Hazineyi olduka dk faizlerden fonlamtr. Ancak bunlarn iradelerinin dnda dviz dalgalanmaya braklnca mali sektr zarar grmemek iin hemen kendi hesabna ayarlamalar yapmtr. Yani problem reel sektrn zerine yklmaya allmaktadr. Pe ki reel sektr ne yapsn? Onlar da faturay niin bize detiyor sunuz? diye feryat ediyorlar. Burada Hkmet iki eyden birini yapabilir. Birincisi hi karmaz ve reel sektrn lmn timsah gzyalaryla izleyebilir. kincisi, araya girer ve bor-faiz sarmalnn deiik mekanizmalaryla Hazinenin ykn biraz daha artrarak problemi geici olarak teler. Peki bunlar da alrsa problem zlm olur mu? Yine HAYIR. Mali sistemin arklar yine dnmez. Bu zihniyet ile nasl devam eder diye sorarsanz cevap rantiye dzeninden gelir. Bor-faiz sarmal ierisinde sanrm iki ay daha giderler o kadar. Sonra adm atamayacak kadar tkanacaklardr. Hatta ilerinden birileri u hkmeti yksa da bizi bu ykten kurtarsa diye geirecekleri zaman olacaktr. Bir yanda rantiyenin dayanlmaz gc, paradan para kazanma hrs, dier yandan yolsuzluklar ekonomisi, beri taraftan ken reel sektr ve klen ekonomimiz, te taraftan a ak kalan milyonlarca insanmz. Tm bunlarla birlikte, byk umutlarla iirilen ve sonra da kendi bana braklan Sn. Kemal Dervi. te size ekonomik panorama. Ben, ne zaman kullansam hocam sana yakmyor, yle diyorsun ama ho deil gibi tepkiler aldm ifademi yine kullanmak mecburiyetinde kalyorum, ne yapaym. Evet, bu bir Dandik Dzendir. Bu dzen deimeden kurtulua kmak mmkn deildir. Sn. Babakan bile iinde bulunulan konumun umutsuzluunu o kadar benimsemi ki bu bir ekonomik kurtulu sava olacaktr diyor. Umarm bu sava, bizi bu duruma drenlerden de kurtuluumuza vesile olur.

110

Tehlikeli Sinyaller 25.Mart.2001 Hala piyasalar rahatlatacak tedbirler/kararlar alnm deil. Mali sistemin arklar dnmyor. Ortam olduka gergin. Byle bir ortamda brakn retim yapmay, ayakta durmak bile zor. Bu tip krizlerde gecikmenin faturas ok ar olur. Gecikme, ayakta duranlar da sallamaya balayacaktr. Uzak Dou krizinden almamz gereken olduka nemli dersler var. Bu gne kadar Malezya rnei ile ilgili bir ok yaz yazdm. Bugn, kademeli olarak sonuta tm devlet sistemini gerten Endonezya rneinden bahsetmek istiyorum. Endonezya olayn inceleyen akademisyenler, tm devlet sistemini gerten krizi drt ana sebebe balamaktadrlar. Bunlardan ilk ikisi ekonomik mekanizma ile ilgilidir. Birinci sebep olarak, yks ek faizli ksa vadeli bor stokunun hzla artmas gsterilir. kinci olarak, bankaclk sisteminin 1980li yllarn sonlarndan itibaren hzla bymesine karlk, o bymeyi destekleyecek mali altyap sisteminin oluturulmam olmas gsterilir. Kalan iki sebep ise politiktir. Bunlardan ilki, politik zaafiyet sebebiyle hkmetin kriz zerine kararl bir ekilde gidememesidir. kincisi ise, bir anda olgunlaan politik krizin ekonomik krizi derinletirmesi ve tm sistemi gertmesidir. Ana hatlaryla ifade edilen bu drt sebebin ilk ikisi ekonomik sistemi, son ikisi politik sistemi ve hepsinin deiik oranlarda bir araya gelmesi ise tm devlet sistemini gertmitir. Endonezya bu kaostan, halka giderek yani seim ile ancak (paralanmadan kl pay) kmtr. Ekonomik sistemin knn yaralar bir ekilde sarlr, ancak politik sistemin knn yaralarnn sarlmas ve olayn toparlanmas ok uzun zaman alr. Endonezya imdilerde bunun skntsyla urayor. imdi elimizdeki bu drt adan Trkiye olayn ok ksa da olsa inceleyelim. Birincisi, lkemizde de yksek faizli ve ksa dnemli bor stoku olduka fazladr. Alnan tedbirlerin bunu eritmesi bir yana daha da artrmaktadr. Son olarak Hazinenin arz ettii ihalenin (Dervi Bonolar) vadesinin ay ve faizlerinin ise yzde 200lerde olduunu hemen hatrlayalm. Tabi bunlara bal olarak da birok skntlar de -facto kabul ediyoruz. kinci olarak, lkemizdeki mali sektr altyaps km durumdadr. Dikkat ederseniz, zaten IMF tedarik edecei kredinin byk bir ksmn mali sektrn alt yapsnda kullanlmas iin veriyor. Bu bile sistemin ktnn en ak delilidir. ncs, her ne kadar koalisyon ortaklar uyum iindeyiz deseler de bu uyum i zerinde gzkmyor, sadece szde kalyor. Olaylar acil mdahale gerektirirken, krizin zerine kararllkla gidilmesi gerekirken, ortaklar ekonomiyi paylaamyorlar. Tm ekonominin kurtarlmas ii dardan gelen IMF/WB (Dnya Bankas) destekli birine ihale edildi. Kriz devam ediyor, mdahale geciktike de derinleiyor. Son olarak politik sistemde de bir krizin gelmekte olduunu gryoruz. Hkmet yeleri arasndaki srtmeler, mega-yolsuzluklar, hortumlamalar, koalisyon partilerinin kendilerini kurtarmak iin ifade ettikleri yapmack sulamalar veya savunmalar hep bu tr bir krizin olgunlama iaretleridir. imdi bu drt faktrn varlna kimse itiraz edemez. Bu drt tehlikeli sinyal, ayn ayn yere iaret ediyor ve ortam srekli snyor. Olaylarn nerede patlayacan ve nasl bir ekil alacan kimse he sap edemez. Bize bir ey olmaz tavr ile olaylar kendi seyrine brakmak ise tm sitemi kertme fnyesini atelemek demektir. Byle bir durumda herkes zarar grecek ama bu millet sorumlular asla affetmeyecektir.

111

Daha Ne Bekliyor sunuz? 31.Mart.2001 Hkmetin ekonomik istikrar programnn yedii ikinci lmcl oktan sonra, yani ubat krizinden sonra, bakyorum da her yerde eletiriler var. Televizyon ve radyo programlar, makaleler, aratrma -inceleme yazlar, haberler, tartmalar, televoleler, ekovoleler hep ekonomik gidiat ile ilgili. imdi herkes feryat ediyor. imdi herkes eletiriyor. imdi herkes bunun byle olaca belliydi diyor. Bilmem siz nasl dnr snz? imdi bu eletirileri yapanlarn byk bir ounluu, dn bu programn destekileriydi. Faiz, enflasyon, devalasyon rakamlarn arzuyla anlatyorlard. Hibir eletiriye tahamml edemiyorlard. Bizim gibilerin deerlendirmeleri ideoloji kaygsyla yaplm deerlendirmeler olarak grlyordu. Her ey toz pembe olarak yanstlyordu. Ksacas bu zevat, balarn, devekuu misali, kuma gmm hayallerini gerekmi gibi anlatyorlard. Ama olanlar oldu ve mali sistem gt. arklar dnmyor. nce bu durum iin geicidir, bayramdan sonra bir ey kalmaz dendi. Ama olmad. Sonra bir ekonomik kurtulu sava yapacaz dendi. Yine tutmad. Ancak bu geen zaman ierisinde kriz derinletike derinleiyor. Dahas bu kriz, benim geen haftaki tehlikeli sinyaller balkl yazmda belirttiim gibi, ok ciddi bir siyasi krizi de beraberinde getiriyor ve yaknda o da patlak verir. Artk tm bu hengamede, yukarda bahsettiim tayfa, bizimle ayn dili konumaya balad. Onlar da kriz var diyorlar. Teknik olarak birbirine yakn sebep sonu ilikileri kuruyoruz ancak genel deerlendirmelerde ve zm nerilerinde birbirimizden ayrlyoruz. imdi bir grup siyasi-iktisadi elit ve onlarn szcleri (tosuncuklar), milleti hala uyutmaya alyor. Bir tela ierisinde, milletin baka zmlere ynelmesine mani olmak iin, ayn zihniyet ierisinde deiik ve alelacele zm nerilerinde bulunuyorlar. Millete yeni bir senaryo, yeni bir rol biiyorlar. Halbuki sorun zihniyet sorunudur. Bu kafalar deimedike bu problemler s re cek tir. Bunu iyice anlamamz lazm. Bu zihniyet, bu hortum dzeni, bu arpk anlay deimedike bu skntlardan kurtulmamz mmkn deildir. Sevgili halkmz, yazl ve grsel basnda kendi skntlarnn tam olarak anlatldna inanmyor. O halde yaplacak olan, toplumun her kesiminde ve zellikle de tabanda bu zihniyetin artk deime zamannn geldiini haykrmak ve yeni oyunlar bozmaktr. Bugn, ben kendi namma haykryorum ite; siz de durmayn. Bamza bunca bela ve skntlar saranlar, imdilerde baka bela ve skntlar sarma gayreti ierisindedirler. Bunu da baka alternatif yok paranoyas ile vermektedirler. Bunlar, ya bizim dediimizi kabul edeceksiniz, ya da bizim dediimizi kabul ettireceiz mant ile hareket etmektedirler. Sevgili vatandalar, dn bu zihniyete gvendik bamza gelmedik skntlar kalmad. imdi yine bunlar bize zm yollarn dikte ettirmeye almaktadrlar. Artk yeter demenin zaman geldi de geiyor bile. Hi durmayn. Kanunlar erevesinde en sert tepkinizi koyun. Bu komplocu, hortum dzencilerinin karsnda konulacak en sert tepki, onlarn bu bozuk dzenini anlatmak ve dorular tm akl ile ortaya koymaktr. Haydi, hala ne duruyor sunuz? Bu zihniyet kendiliinden deimez. Bunlar evde einize, ocuklarnza anlatmak ile balayabilir siniz mesela. Bakkala gittiinizde anlatn. Kahvede, yolda yrrken, lokalde, yemekte, mecliste her yerde bu arpk zihniyeti anlatn. Herkese ikayet edin bunlar. Bu sefer de sizi kandrmalarna izin vermeyin. Hi bir ey yapamyorsanz, evinizdeki aynada kendinize anlatn bu zihniyetin deimesi gerektiini. Haydi daha ne bekliyor sunuz?

112

Yine olmayacak 1.Nisan.2001 Sayn Kemal Dervi yurtd seyahatinden dnd. Amerikadan yapt aklamada 10 milyar dolar civarnda bir d destein yetebileceinden bahsetti. Nitekim lkeye dndnde yapm olduu aklamalar da bu ynde idi. Bu 10 milyar dolarn yannda, 15 gnde 15 kanun eklinde sloganlatrlan bir dizi yasa deiiklii ve yeni yasa karlmasn da bu parann gelmesinin bir n art olarak ifade etti. Kimileri bu szleri Dervi 10 milyar dolarlk bir d destek sz ald diye yorumladlar. Eer bu konuda bir sz verilmise, bu 4 milyar dolar civarnda bir sz olur ancak. IMF anlamalar erevesinde halihazrda bize gelmesi gereken yaklak 6.3 milyar dolar civarnda bir kaynak var. Sanrm 10 milyar dolar bu ikisinin toplam olarak karmza kyor. zelletirmeye ilikin yasa deiiklikleri ile de yaklak 15 milyar dolar beklenmektedir. Dolaysyla toplam 25 milyar dolarlk bir kaynak hesab zerinde kurtulu senaryolar retilmektedir. Ancak bu evdeki hesaptr. Bu hesabn arya uymayaca ise gayet aktr. ncelikle, ksa vadeli ve yksek faizli i bor stoku (bor-faiz sarmal) ve bununla birlikte demeler dengesindeki ak gittike artmaktadr. Bu durum mali sektr dipsiz bir kuyu haline getirmektedir. Buraya braklacak her trl miktar, reel sektre dolaysyla retime hibir ekilde yansmayacaktr. Bu da, mali sektre ynelik her trl zm kadk etmeye yeter bir durumdur. Bugn mali sistemin arklarnn tam olarak dnmesi iin gereken para miktarnn 17 katrilyon civarnda olduundan bahsedilmektedir. Bu rakamn sadece mali sistemin arklarnn dnmesi iin bahsedilmesi ise nmze olduka rktc bir tablo karmaktadr. Mali sektrn iine dt bu krizin para-kredi ve bankaclk mekanizmas ile reel sektre yanstlmas ok yanltr. 31 Mart sendromunu amak iin sadece reel sektr temsilcileri ile bankaclk temsilcilerinin bir araya gelerek bir zm aramas da ok yanl bir yaklam oldu. Bu zm araynda devlet daha aktif rol almalyd. nk esasen problemlerin kaynan devletin ekonomi-politik tercihleri oluturmaktadr. Tabi, yer darl sebebiyle ksa ksa yaptmz bu deerlendirmelerde eyi ok yakndan takip etmemiz gerekiyor. Birincisi, zaman bizim aleyhimize iliyor. Ne kadar ar hareket edilirse, kriz o kadar derinleiyor, heyecanlar karamsarla dnyor. kincisi, biz bu krizin ierisinde bouurken dnya bizi beklemiyor. Dnyadaki teknik ve teknolojik gelimeler hzla ilerliyor. Biz modern, ada ve muasr medeniyetlerden hzla uzaklayoruz. ncs, mevcut kurtulu nerilerinin hemen hemen hepsi, ortodoks ekonomik anlayn zm nerileridir. Halbuki, ortodoks ekonomik anlay, krizin bizzat kendisini oluturan anlaytr. Bu anlayla birlikte zm yoktur. te bizler bu sebeple bir zihniyet deiiklii olmasn savunuyoruz. Bu zihniyet deimeden, borca dayal para sistemi terk edilmeden, bu problemlerin zlmesi mmkn deildir. Ama siz yine de dediim dedik, aldm ddk derseniz, baka alternatif yok derseniz, yl sonuna kadar dolar 4 5 milyon liraya vurdurursunuz. Bu dediklerimi bir kenara not edin. Artk bir sistemin ortodoks ekonomik anlayla nasl gertildiini naklen izliyoruz.

113

Her Kafadan Bir Ses 7.Nisan.2001 Cumhuriyet Tarihinin en derin ekonomik krizini yayoruz. Bu vesile ile bakyorum da her kes ekonomist olmu, problemin ne olduunu bilmese de kendisinin bir zm senaryosu var. Trk milletinin byle durumlardaki atmasyon kapasitesine hayran olmamak mmkn deil dorusu. Hayalcilii ne kadar da ok seviyoruz. Beyefendiler hanmefendiler, ltfen kendinize gelin. Deniz kurumu, farknda deil misiniz? Bu konularda konuacaksanz, bari neyi savunduunuzu bilerek konusanz gam yemeyeceim. Ortodoks ekonomistlerin fikirlerini paylamasam bile, bazlarn zevkle dinliyor ve okuyorum. nk bu adamlar neler olup bittiini biliyor. Beni kzdran ise bilmedii halde konuanlar. Bunlar maalesef hem kalabalk hem de sesleri ok kyor. Ama saysal ounluk ve yksek frekansl ses tonu onlar hibir zaman hakl yapmyor. Tam tersine kk dryor. Bu kriz ortamnda atmasyonculuk sizi popler yapabilir ama bu yaraya zm olmaz. imdi, iinde bulunduumuz krizin ya da kaosun en acil yn likidite skntsdr. Eer mevcut Ortodoks ekonomide bir zm aryorsanz, bu skntnn almas iin drt eyden biri yaplr, beincisi yok. Bir, aktan para basacaksnz. Bu gvensiz ortamda aktan para bastnz an o parann dvize gitme olasl ok yksektir. Bu da dvizin ksa zamanda inanlmaz rakamlara ulaaca anlamna gelir. Sknt katlanarak artar. ki, kamu gelirlerini artrc ve harcamalar da kstlayc tedbirler alacaksnz. Mevcut durumda retim yapamayacanza gre, kamu gelirlerinin artrlmas demek vergilerin artrlmas, sigorta primlerinin artrlmas, kamu emlaknn ve mallarnn sat, zelletirme uygulamalar ve zamlar demektir. Harcamalarn kstlanmas tasarruf tedbirlerini gerektirir. Buradan kriz ortamnda doru drst para gelmesi sz konusu olamaz. Aksine sosyal yap ok zorlanr ve geri dnlemez sosyal yaralar alr. , likidite sknts eitli i borlanma mekanizmalar ve senetleri ile Hazinenin zerine aktarlr ki bu da devletin yknn kaldrlamaz boyutlarda artrlmas demektir. Bu taktirde devlet iradesi diye bir ey de ortada kalmaz. Alacakllarn emirleri hakim olur. Drt, d kredi bulursunuz ve buna mukabil emisyon ile likidite skntsn aarsnz. Ancak bu da zm deil nk neticede d bor ykmllklerinizi artryorsunuz demektir. Hem mevcut halinizle kredi artlar zerinde pazarlk yapma gcnz de kalmad. Kurbanlk gibi uluslararas finansrlerin koyunu olursunuz. te, u anda yaplanlarn hemen hemen hepsi bu cendere ierisinde deerlendirilir. Yani yaplanlar, zmn deil problemlerin birer parasdr. Derviin de yapt bu drt faktr eitli derecelerde harekete geirme abalarndan baka bir ey deildir. Ancak, mevcut ortamda, birinci faktr devreye girdii anda dvizin kontrol edilmesi mmkn olamayacaktr. imdi siz gelin de kn bakalm bu drt keli cendereden. Duvara toslayp kan revan ierisinde kalmadan nce, kmaz sokaa girdiinizi grmeniz lazm. Hortum dzenini grmeniz lazm. Akabinde borca dayal para sistemini ve parann ne olduunu, benim bir buuk yl yaptm gibi, sorgulamanz lazm. Her zaman dediim gibi, para l olmaktan km, piyasadaki en rk maldan daha rk bir mal haline gelmitir. Tm bunlar sorgulamaya balamak, kurtuluun bir parasdr.

114

Artk Kaos Ortamna Girdik 8.Nisan.2001 lkemiz yanl politik tercihler ve beceriksiz idareler yznden artk ok kt bir srece girdi. Bu srecin idareciler tarafndan ok iyi tannmas ve tanmlanmas gerekir. ncelikle unu artk ok iyi bilmeliyiz ki kriz ortamndan kaos ortamna girmi bulunmaktayz. nk kriz dzenli giden bir ortamn belli bir ksa dnemdeki dzensizliine denir. Yani kriz bir dnm noktasdr. Dzenli gidiin dzensizlie doru dnm yapt noktadr. Krizler uzun vadeli deildirler ve nceki dzenli ortamdan baka bir ortama geie vesile olurlar. Kaos ise toplam dzensizlik, her trl dengenin bozulmas yani sistemin topluca raydan kmas anlamna gelir. Kaos uzun vadeli yaanabilir ancak sresi ne kadar uzun olursa sonucu o denli felaket olur. Krizden k ksa vadede gerekletirilebilir ama kaostan k belli bir sre ve top yekn bir irade gerektirir. Bu adan baktmzda, Kasm ve ubat aylarnda yaanan ve genelde kriz olarak adlandrlan olaylar da birer k olarak adlandrmak daha isabetli olur. Bu kler belki de kaosun ilk sinyalleri olarak alglansayd, daha isabetli yorumlar ve yaklamlar yaplrd. Dolaysyla da zmler daha etkin olurdu. nk doru tehis tedavinin n artdr. Tehisi yanl koyduunuz taktirde hastaln tedavisi mmkn olmaz. Ben burada, iinde bulunduumuz ortam iyi tanmlayabilmek iin yani tehisi doru yapabilmek iin yaadmz olaylar farkl bir ekilde adlandrp, deiik bir adan grmeye altm. imdi bu yeni adan yaadmz tabloyu u ekilde ksaca anlatalm. lkemiz bir kriz ile, yani ksa dnemli bir olay ile bir dnemeci dnd ve kaos ortamna girdi. nceleri bu kaos pek hissedilmedi. Ancak Kasm ve zellikle de ubat kleri ile iinde yaadmz kaosu ok derin hissettik. Eer bu kaostan bir an nce kmak iin doru admlar atlmazsa ok daha byk felaketler ile kar karya kalrz. imdi bu tablonun tamamlanabilmesi iin iki soru daha gndeme geliyor. Bunlardan Birincisi, kriz yani dnm noktas yada dnemi nedir? Tabloyu bu ekilde oluturduumuzda, asl krizin yani dnm noktasnn 54. Erbakan Hkmetinin antidemokratik yollarla grevden uzaklatrlmas olduu ortaya kmaktadr. Bilindii gibi bu dnemin balangc 28 ubat ile olmu, sonunda Refah Partisi kapatlarak Sn. Erbakan ve bir ksm arkada siyasetten 5 yllna uzaklatrlm ve Adil Dzen fikri adeta mahkum edilmiti. Bu tablonun tamamlanmas iin cevaplandrlmas gereken ikinci soru da udur. Bu kaos bizi nereye srkler ve k nasl olur? Yaadmz bu kaosun uzamas bizi her trl felakete srkleyebilir. nk bizler bu kaosun ierisinde bunalrken, etrafmzda takip edemediimiz birok olaylar gelimektedir. inde bulunduumuz kuatlmlk gnden dne daralmakta ve bizi bir yok olu srecine sokmaya almaktadr. te u anda geldiimiz nokta budur. Bu noktada kriz ynetimi deil kaos ynetimi gereklidir. Kaos ynetimi, tm sosyal katmanlar iine alan, toplu ve disiplinli hareket etmeyi gerektiren ynetimdir. Bunun iin de yaplacak ilk acil i, halkn yeni bir parlamento oluturmasna frsat vermek yani erken genel seime gitmektir. nk mevcut Hkmet halkn gznde kendisinin kredisini tamamen tkettii gibi parlamentonun kredisine de zarar vermektedir. Dolaysyla halkn seecei yeni bir parlamento yeni umut olarak gndeme oturacaktr. Akabinde, e zamanl olarak her alanda bir restorasyon srecine girilmesi gereklidir. Sn. Erbakann fikirleri ve 54. Hkmet dneminde gerekletirilenler bu konuda iyi bir rnek tekil eder. imdi memnuniyetle gryoruz ki mevcut Hkmet harl harl Sn. Erbakann kaynak paketleri kitabini almaktadr. Onlar bu kafayla derslerini anlamayabilirler ancak halk kimin ne olduunu oktan anlad bile. nk ate dt yeri yakar.

115

k yok 14.Nisan.2001 Birok defa bu stundan sizlere mevcut borca dayal para sistemi ile, iinde bulunduumuz sorunlar amamzn mmkn olmadn ifade ettim. Mevcut ekonomik sistem rantiyeye hizmet eden ekonomik sistemdir. Bu mevcut sistemde mal ve hizmetini ya da emeini satan deil parasn satan kazanr. Dolaysyla para paray mknats gibi eker. nk paradan para kazanmann ne ciddi bir riski ne de maliyeti vardr. Dier yandan retim sektrnde ise retilen mal ve hizmetler paray eker. Mal ve hizmet retmenin hem maliyetleri hem de riskleri oktur. Fiziksel maliyet ve risklerin yannda bir de paray reel yatrma balamann maliyeti vardr ki o maliyetlerin lkemizde ok yksek olmasndan dolay yatrmlar engellenmektedir. Burada rnek olmas asndan diyelim ki elinizde 1 milyar TL tasarrufunuz var. Bunu iki ekilde deerlendirebilirsiniz. Birincisi, rant sistemine kiraya verirsiniz, yani faize yatrrsnz ve ylda yaklak yzde 80 reel kazancnz olur. kincisi, retim yaparsnz ve ylda yaklak yzde 30 reel kazancnz olur. imdi bu durumda paranz nasl deerlendirir siniz? diye bir soru sormak ok abes olur. nk bu rakamlarla para, doal olarak rant sistemi bnyesine ekilecektir. imdi bu durumda gryoruz ki bir ekonomik sistem ierisinde para iki saha ierisinde dolayor. Bunlardan biri rant sahas yani borca dayal finans sistemi, dieri ise retim sahas yani reel ekonomik sistemdir. Para, bu iki saha arasnda dengeli olarak dolaan bir l birimi olmas gerekir. Ancak, az nceki rnekte de grld gibi, lkemizdeki - rantiye yanls - yanl politik tercihler neticesinde para, daha ziyade rant sahasnda dolaan bir mal haline gelmitir. Dier bir ifade ile, para dolamnn arlk merkezi rant sahas olmutur. Para, reel sektr arklarn dndrmez olmutur. Yine ayn para, rant sahasnda ok sratli bir ekilde dner olmutur. Bu da ekonominin sratle snmas anlamna gelir. te bu noktada, iki gruba acil para ak gereklidir. Yani acil likidite ihtiyac oluur. Bu gruplardan biri rantiye, dieri ise reticilerdir. te yine bu noktada bir tercih yaplmas sz konusudur. Elde edilecek likidite - para - reticiye mi gitmelidir yoksa rantiyeye mi gitmelidir? Bu tercih rantiyeden yana konulduu mddete mevcut kriz ya da kaos ortamndan k yoktur. Bugn, eer yine ertelenmez ise, Derviin ulusal ekonomi program aklanacak. Bu programda bizim dikkat edeceimiz nokta da budur. Tercih rantiyeden deil retimden yana konulmaldr. Ancak tercihin rantiyeden yana konulaca, bugne kadar yaplanlardan aka grlmektedir. Dolaysyla nmzdeki yakn bir zamanda iinde bulunduumuz ekonomik bunalmdan k gzkmemektedir. Unutulmamas gereken bir nokta da udur: nsanlar paray kazanrlar ama paray tketmezler. Mal ve hizmeti tketirler. Mal ve hizmeti ise reel sektr retmektedir. Mal ve hizmet ile para arasnda sabit bir iliki olmaldr ki reel sektrn hakk rantiye karsnda korunabilsin. Aksi taktirde, reel sektrn ezilmesi demek, tm milletin ezilmesi demektir.

116

Fiyasko 15.Nisan.2001 Dn Sn Kemal Dervi ekonomik programn bir ksmn aklad. demeler dengesi, para politikas ve d destee ilikin aklamalar daha sonra kesinleince yaplacakm. Onca byk mitlerle pompalanan alma neticesinde, daha iddial aklamalar bekleniyordu. Bu beklentiler ile Dervii dinleyenlerin muhtemel tepkisini ben bu makalenin balna tadm. ahsi olarak herhangi ciddi bir program beklentim yoktu. Bunu mteaddit defalar nceki makalelerimde izah ettim. nmze program diye konulan eyin birka maddesi zerinde biraz duraym. ncelikle ama ve ilkeler ksm mevcut zihniyet ile birlikte sadece hamasi nutuklar olarak kalmaktadr. nk byme, effaflk, bugn kurtarmak iin yarna ipotek koydurmama vb. gibi ilkeler mevcut hkmet zihniyetinin gerekletiremeyecei ilkelerdir. Kamu borcu 2000 yl sonunda GSMHnn yzde 65ine ulam. 1999 yl sonunda konsolide bte faiz demelerinin vergi gelirlerine oran yzde 72 olmu. (54. Erbakan Hkmeti dneminde bu oran de gemiti.) Kamu bankalar grev zararlarnn GSMHya oran yzde 20lere varm. nerilen are ise u: Hazine kamunun grev zararlarn zerine alacak ve tm bor ynetimini tek elden yrtecek. Garantiler de gzden geirilecek. Yani kim d kredi alacak ve kim alamayacak buna hkmet karar verecek. Burada suistimaller olmaz m? Kamu bankalar bu arada birletirilerek elden karlacak. yi de, kamu grev zararlarna baktmzda zellikle Ziraat Bankas tarafndan Hazinenin resmen kazklandn gryoruz. Ziraat Bankasnn 199394 yllarnda iftiye yapt 315 milyon dolarlk demesine mukabil, 2002 yl sonunda Hazineden alaca 34 milyar dolara ulaacak. imdi buna bakarak iftiye sbvansiyon kesiliyor ve bu zararlar millete dettiriliyor. Bir de u komik cmleye bakar msnz: Tarmda rekabet edilebilir rnleri ekin. Peki mevcut artlarda Trkiye sadece 5 kalem rnde rekabet edebiliyorsa ne yapacak. Tarm tamamen durduracak m? Sbvansiyon yerine dorudan gelir destei samaln da grdk. Kime ne faydas oldu? Bunu rakamlarla ve ileriye dnk projeksiyonlarla ifade edemezsiniz. O halde maksat ne? iftiyi yok etmek mi? Bununla ilgili dier nemli bir nokta da udur. Mevcut kamu bankas ykmllkleri Hazineye devredilerek likidite sknts almaya allyor. Ancak bu, sadece finans sektrne ynelik bir tedbirdir. Yani rantiye kayrlm. Bunun reel sektre yanstlmasna ynelik herhangi bir tedbir yok. Bu da ekonominin anormal derecede snmaya devam edecei anlamna gelir ki neticeleri tamir edilemez derecede felaket olur. Sistemi toptan pert edersiniz. Peki, tm bu hengamede Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas A..nin yasasn deitirmeye almann alemi ne? Ne oldu da Merkez Bankas mevcut yasasyla onu yapamad ve neticede yasa deiiklii ihtiyac dodu? Merkez Bankas yasasnn bu hengamede grltye getirilerek geirilmeye allmas ok yanltr. Ben mevcut gerekelere baknca, bunun arkasnda bir art niyetin var olduuna inanyorum. zelletirme cephesinde ise yeni bir ey yok! zelletirmeler rahat yaplsn, satn almay dnenler zlmesin diye her trl yasal engeller bir bir ortadan kaldrlyor. Pekee devam ediliyor. Sosyal boyut da unutulmam. gvencesinden bahsediliyor ama kriz dneminde iten karlanlarn says 1.5 milyonu at! Bu arada Sayn Dervi alnan dk cretlere ok zldn sylemeyi de unutmad. Ancak, bu konuda aresiz olduunu itiraf etti. Temel makro ekonomik gstergeler ise cek caklarla dolu. Olacak ama nasl olacak izah edilmemi. Millet programda bunun izahn bekliyordu. Neticede u andaki durum koca bir fiyasko. Eer yaknda d destek gelmez ise tamamen gertilmi bir sistem ile kar karya geleceiz. D destek geldii taktirde ise kayyum tarafndan idare olunan bir lke gibi olacaz.

117

Dervi Neden Baaramaz? (I) 5.Mays.2001 Trkiye, cumhuriyet tarihinin en derin krizler zincirini yayor. Dier bir ifade ile, mthi bir kaosun ierisinde bocalayp duruyoruz. Bu kaostan k iin alelacele bir eyler yapmaya alyoru z ancak yaptmz ve yapacamz eylerin ne kadar doru olduu konusunda herhangi bir testimiz yok. zmleri ya da kaosu deil, daha ziyade insanlar konuuyoruz. nsanlar iyiyse zm de mutlaka iyidir nyargs ile hareket ediyoruz. Halbuki tartlmas gereken insanlarn hal ve gidii deil, ortaya koyduklar zm nerileridir. Fikirler tartlmal ve uygulamalar eletirilmelidir. Eer byle yaplrsa iine drldmz kaostan kma ansmz olur. Aksi taktirde zm retmek, piyasada sesi ok kp ona buna ahkam kesenlerin eline kalrsa, bu kaos ierisinde daha ok rpnr dururuz. imdi yaplacak olan, sakin bir ekilde, fikirleri sebep-sonu ilikileri ile birlikte analiz etmektir. Ama her eyden nce yaplacak olan ise, iinde bulunduumuz kaosu ve bizi bu kaosa getiren sebepleri yani tehisi ortaya doru koymaktr. Erken tehis hastal nler, doru tehis ise tedavinin yarsdr. Dolaysyla zm nerileri, tehisin ayrlmaz birer parasdrlar. Ortaya konulan herhangi bir zm nerisinin, ncelikle iinde bulunduumuz kaosu nasl tehis ettiine baklmaldr. Dahas, bu tehisi yaparken, olaya hangi adan bakldn anlamak, belki de tehisin doruluu kadar nemlidir. Yani, kimin adna tehis yapld ok nemlidir: Halk adna m tehis yaplyor? reticiler adna m tehis yaplyor? iler adna m tehis yaplyor? Memurlar adna m tehis yaplyor? Rantiye adna m tehis yaplyor? Ksacas, zm reten kiilerin kimin adna ve nasl tehis yapt da zmn etkinlii asndan olduka nemlidir. Bu mukaddimeyi, altyapnn iyice belirlenmesi iin daha da uzatmak mmkn ancak bu kadar ile sanrm merammz anlalmtr. imdi, olaya bu adan baktmzda iine drldmz kaostan k yolu olarak nmze konulan fikirlerin byk bir ounluunu tehislerinden ve olaya bak alarndan dolay kolayca elememiz mmkndr. nk, birok uzmann olaya bak bakalar adna yaplm ve tehisleri de yanl zeminlere oturtulmutur. Peki iinde bulunduumuz kaos nasl bir kaostur ve neden kaynaklanmtr? Yani bu kaosun tehisi nedir? te bu erevede ortodoks ekonominin ortaya koyduu tehisin ne olduunu ve kimin/kimlerin adna tehis yapldn iyi anlamamz gerekir. Tm bunlar afaki zeminlerde tartacamza, Derviin nerdii Gl Ekonomiye Gei programndan rnekler vererek tartmann daha yararl olacana inanyorum. Dervi program birinci paragrafta tehis, bana gre birbirlerinin mtemmim cz olan, iki temelde zetlenmektedir: (1) srdrlemez bir i bor dinamiinin olumas ve (2) bata kamu bankalar olmak zere mali sistemdeki salksz yapnn ve dier yapsal sorunlarn kalc bir zme kavuturulamam olmasdr. Daha sonra Dervi, bu tehislerini glendirmek iin i bor stoku, d bor stoku, reel faiz oranlar, byme oranlar, faiz demelerinin vergi gelirlerine oranlar, kamu bankalar grev zararlar stoku vb. gibi eitli gstergeler sunmutur. Akabinde de 2000 yl enflasyonla mcadele programn ve nerdii zm ieren program ksmen detaylandrarak izah etmitir. Dier bir ifade ile, tehisi ortaya koyduktan sonra 2000 yl enflasyonla mcadele programnn doru olduunu teyit ediyor ve karlalan kusurlar izah ederek o programn bir nevi devam olan programn ksmen detaylandryor. Ben burada, yaplan tehisin ne kadar doru olduunu ve hangi adan yapldn irdelemek istiyorum. ncelikle ifade etmem gerekir ki Derviin tehis olarak ortaya koyduu iki temel, argman olarak doru eyleri ifade eder. Ancak bu iki temel, tehisin asln yani cevherini deil arazn yani iaretini ya da alametini oluturur. Bu noktann daha da aa kavuturulmas iin, ncelikle, u sorularn cevaplandrlmas gerekir. borlarn artarak srdrlemez bir seviyeye gelmesinin nedeni nedir ? Mali sistemdeki salksz yapnn nedeni nedir? Bunlarla birlikte cevaplandrlmas gerekenler ise unlardr: bu tehiste reel sektrn, insann ve grlerin yeri var mdr? Varsa neresidir? Bu tehis hangi adan baklarak ortaya konulmutur?

118

Dervi Neden Baaramaz? (2) 6.Mays.2001 Dn, Derviin nerdii programn birinci paragrafnda, tehis olarak ortaya koyduu iki temel ifadenin tehisin asln yani cevherini deil arazn yani iaretini ya da alametini oluturur demitik. Bilindii gibi cevher, peki ona kim/ne sebep oluyor? sorusunun sorulamayaca noktada tespit edilir. Dolaysyla Derviin iki tehis tespitinde, cevheri bulmak iin u sorularn cevaplarn arayalm: borlarn artarak srdrlemez bir seviyeye gelmesinin sebebi nedir? Mali sistemdeki salksz yapnn sebebi nedir? Bunlarn her ikisine de verilecek cevap, rantiyeye haksz kazan salayan ksr dnglerden dolay, sistemin ta kendisidir eklinde olacaktr. Yani cevher, sistemdeki ksr dnglerdir. Bu ksr dngl er kamu a finansmannda kullanlan, yksek faizler, deiken kur politikas ve enflasyon geninde rantiyeye haksz kazan salayan ksr dnglerdir. Dahas, bunlar mevcut borca dayal para sisteminin ayrlmaz bir parasdrlar. O halde, cevher mevcut sistemdir hkmn rahatlkla verebiliriz. Bu tespitten sonra, Derviin 75 paragraflk programna baktmzda sisteme ynelik hibir zm nerisinin olmadn, aksine, programn sistemi takviye edecek ve borlanmann devamlln salayacak nerilerle dolu olduunu gryoruz. ncelikle 2000 yl enflasyonla mcadele programnn yanllnn ifade edilecei yerde, doruluunu (!) destekler mahiyette bir analiz (14 -26 paragraflar) ortaya konulmutur. Ancak nedense Kasm 2000 krizinden nce ekonomik istikrar program olarak anlan program iin yine bu ismi kullanma cesareti gsterilememi, onun yerine 2000 yl enflasyonla mcadele program denmitir. Programn Gl Ekonomiye Gei olarak adlandrlan 27. paragraftan itibaren olan ksm ise 2000 yl ekonomik STKRARSIZLIK programn takviye edici mahiyettedir. ki kelime ile nmze konulan tablo: borlanmaya devam tablosudur. Yani lkemizi krizden krize sokan mevcut sakat sistem takviye edilerek borlanmaya devam edilecek! Bu ise elbette sadece rantiyenin iine yarayan bir durumdur. nk aranan ve yaplan borlar reel sektr iin deil, mali sektr dahas rant sektr iindir. Faiz demeleri iin borlanma yaplmaktadr. Bu arada bazlarnn, siyaset ve siyasetiyi sulamasna da aklk getirmek lazmdr. Siyaset ve siyaseti sulanarak, adeta bu ekonomik kaosun gnah keisi konumuna sokulmak istenmektedir. Siyaseti, bilerek ya da bilmeyerek tercih etmi olduu bu rant ekonomisi zihniyetinden dolay eletirilebilir ve bunda gnah da oktur. Ancak sistemin kendisinin sakatln ve bu sakatln sonularn siyasetiye fatura etmek insafszlk olur. Siyaseti ise bu noktada sistemi tm aklyla sorgulama cesaretini gstermelidir. Tm bunlardan aka anlalaca gibi, Derviin tehisi yanltr ve dolaysyla zm de iinde bulunduumuz problemlerin zm deildir. Bu temel sebepten dolay da baarl olmas mmkn deildir. Yine batan sormu olduumuz bu tehiste reel sektrn, insann ve grlerin yeri var mdr? sorusunun cevab da hayr yoktur eklinde tezahr etmektedir. nk Derviin yapt bu onarm, ncelikle rantiyeye hizmet etmektedir. nk Dervi ve arkasndakiler u sama ve olmayacak strateji ile hareket etmektedirler: ncelikle rantiyeyi daha da zenginletirelim, sonra zenginleen rantiye reel sektrde yatrm yapacak ve dolaysyla halk i ve a bulmu olacaktr. Onun iin de halkn biraz daha sabretmesi gerekir! te, bu erevede halka pompalanan olumlu hava bir bir buuk ay ierisinde dalacaktr. Neticede Trkiye, adm adm ok daha karanlk mecralara srklenecektir. O durumda Dervie duyulduu iddia edilen sevgi, gerek bir nefrete dnecektir. Birilerinin artk bunlar ok ak sylemesi zaman oktan geti, deil mi? Ortodoks ekonomistler de artk Padiahn Uyank Seyisi roln oynamay brakp, gerekleri en arpc bir ekilde ortaya koymaldrlar. Mehur fkray bilirsiniz; padiaha ok ok sevdii atnn ldn sylemeye kimse cesaret edemez. O arada uyank bir seyis gidip padiaha unlar syler: Efendimiz, sizin atnz bir gzel yatt ama kalkmyor. Gzlerini de yle gzel bir yummu ki amyor. Herhalde ok yorulmu olacak ki kprdamyor. Derin bir nefes verdi ama geri almyor Bunlar dinleyen padiah da: bre akn seyis, desene bizim at ld! der. Seyis hemen ardndan u cevab verir: aman efendimiz, ben demiyorum, siz dediniz!

119

Sanayide SOS 12.Mays.2001 Mali piyasalar Dervi ile avunurken ve halk Dervi ile uyutulurken, reel sektr hzla kan kaybetmeye devam etmektedir. Bu durumun ac gstergeleri de her geen gn eitli vesilelerle kamuoyunun bilgisine takdim edilmektedir. Bugn, mali piyasalarda sregelen kaostan en ok etkilenen kesim phesiz retim sektr yani reel ekonomidir. Bu kesimin lokomotifi ise sanayi sektrdr. DEden yaplan aklamaya gre, sanayi retimi geen yln Mart ay ile karlatrldnda yzde 7.6 orannda azalmtr. Bu gerileme, 17 Austos depreminin sebep olduu azalmadan bile daha kt bir gerilemedir. Eer durum byle devam ederse, Derviin 2001 yl iin ngrd yzde 3lk daralmadan daha byk bir daralma ile kar karya kalrz. Bu da, daha birok kiinin isiz ve asz kalmas demektir. lkemizde GSMHya en fazla katk yapan sektr sanayi sektrdr. rnein, 1999 rakamlarna gre toplam retimin yaklak drtte birini, yani yzde 25ini, sanayi sektr retimi gerekletirmitir. Aslnda bu bile gerei tam olarak yanstmaz nk 1999 ylnda GSMHnn yzde 6.4 dmesi , sanayi sektrnn payn greceli olarak azaltmaktadr. Daha gereki bir oran tespiti iin, son 5 6 yln ortalamasna baktmzda, sanayi sektrnn toplam retimin yaklak yzde 30unu oluturduunu grmekteyiz. Yine bu dnemde yllk ortalama GSMHnn 180 milyar dolar olduunu kabul edersek (ki bu rakam bu yl ok daha dk bir seviyede gerekleecektir) sanayi retiminin yaklak ortalama 54 milyar dolar dzeyinde olduunu kabul edebiliriz. Dolaysyla sanayi retiminde gerekleecek yaklak yzde 10luk bir daralma yine yaklak 6 milyar dolarlk mal ve hizmet retimi kayb ile onbinlerce isiz ve asz insan demektir. Tm bunlarn yannda dier bir nemli husus da sanayi sektrnn baka birok sektre temel tekil etmesidir. Dolaysyla sanayi sektrndeki daralma en ciddi anlamda dikkate alnmas gereken b ir husustur. Ancak, maalesef, bugn bu tr gstergelerin ciddiye alndna ilikin herhangi bir siyasi ifade grememekteyiz. Bu, zc olduu kadar dndrc bir durumdur. nk bu skntlar hep birlikte ekiyor ve neticede hep birlikte batyoruz. Dier yandan, dardan para bulmak iin almadk kap brakmayan Dervi ve destekileri eer zm retim, istihdam ve ihracat seferberliinde arasalard iinde bulunduumuz kaos ortamndan ok daha abuk kardk. Byle bir tercih yaplmad iin, bu zihniyetle bamzn ekonomik belalardan kurtulmas mmkn gzkmemektedir. Dahas, bugn gelmesi beklenen para mali sektrn yeniden yaplandrlmas iin kullanlacaktr. Yani aranan zmlerde reel sektrn dorudan bir yeri yoktur. Zaten bugn reel sektrn en ciddi problemi, iinde bulunduumuz mali kaosun yknn haksz bir ekilde kendilerine fatura edilmesi problemidir. Bu da takip edilen yanl politikalar neticesinde bankalar araclyla gerekletirilmektedir. Peki imdi ne olacak ya da nereye doru srkleniyoruz? Hemen syleyelim, beenmediimiz bugnleri bile mumla arayacamz bir kaosa doru hzla srkleniyoruz. Bakmayn siz mali piyasa ajanlarnn hoplayp zplamalarna. Onlar Derviin para geliyor sznden bile rant karmaya alan mali piyasa asalaklardr. Onlarn derdi ile halkn derdi arasnda dalar kadar fark vardr. En iyisi mi siz, bu zihniyet hkm srd mddete, daha da byk ekonomik skntlara hazr olun. Harcamalarnz ksn ve unutmayn ki ak ake kara gn iindir.

120

Kr nat veya Cehalet 19.Mays.2001 15 Mays Sal gn ge saatlere kadar sren aklamalar neticesinde, daha nce 14 Nisan Cumartesi gn ortaya konulan ekonomik programn tamamlayc ve arlkl (!) unsurlar olan IMF niyet mektubu ve Cumhuriyet Merkez Bankas A..nin para politikas raporu ortaya kt. lk deerlendirmelerimizde anlyoruz ki bu Hkmet kr bir inatla, 17inci IMF niyet mektubu ile ortaya konulan ve iki defa knock-out olmu olan stratejiyi aynen takip ettirecek. Yani, zde deien bir ey yok. Sadece ekil ve spesifikasyonlar deimi o kadar. Herhangi bir tevile frsat verilmemesi iin de, yaplacak olan eyler net olarak ortaya konulmu. Merkez Bankas, daha nce defa yerin dibine aklm olan programn srarla kald yerden (stratejik anlamda kullanyorum) devam ettirme gayretine bir defa daha girmi. Banka, para tabann geniletmeyecek. Geri rakamlar biraz genileme olacan gsteriyor (5.9 KTLdan 7.3 KTLa kadar) ama bunun, stratejiyi etkilemeyecek bir genileme olaca da kabul edilebilir. Banka, eer net d varlklarda bir dme yaanrsa, para taban seviyesini korumak iin, net i varlklarn artrma yoluna gidecek. lk planda, Hkmetin yksek bte an mmkn olduunca ucuza (dk faizlerle) finanse etmesi iin faizler zerinde aaya doru bir bask oluturulmas hedeflenmi. Ancak oluacak dk faiz oranlarnn da tketim talebini artrmamas iin negatif bir byme ngrlm ve dolaysyla bu erevede de para taban sabit tutulmaya allacak. Tabi burada unutulmamas gereken udur: Daha nceki programda 2001 yl iin negatif bir byme, yani d beklenmiyordu. Ekonomik daralma, uygulanan bu sama sapan ekonomik programn bir sonucudur. imdi bu nmze getirilen eyde, her naslsa klme, Nasreddin Hocann dmeseydim de inecektim misali, ngrlm! Para politikasnn ksa vadedeki hedefi mali sektrde istikrar olarak ifade ediliyor. Orta ve Uzun vadede de fiyat istikrar iin allacak(m). Dolaysyla bu programa yeni demek yeninin tanmn deitirmek demektir. Bu program, lkemizi tepe taklak aa atan, bak srt dengesi peinde koan ve borca dayal para sistemini glendirmeye alan bir programdr. Kat zerinde ne kadar fiyakal laflar yazlrsa yazlsn, netice itibaryla lkeyi iine dt kaostan karamayacak bir programdr. Dorusu, bu programn etrafnda bu kadar grlt karlmasn anlamak da mmkn deildir. Bu program, yine, mali sektre ynelik bir programdr. Bu programda reel sektrn ve halkn yeri yoktur. Reel sektr ve halka sabr ve fedakarlk tavsiye edilmektedir. Bunun programdaki teknik ifadesi ise problemleri elbirlii ile zme eklindedir. Burada dikkat eken dier bir husus da siyasi sorumlularn olaya ne kadar uzak kald hususudur. Bu kadar uzaklk kabaca iki ekilde yorumlanabilir. Birincisi, bir st iradenin uzak durun demesi ile uzaklalm olabilir. kincisi ise, cahillikten dolay uzak duruluyor olabilir ki ben bu ihtimalin cari olduuna inanyorum ve sevgili halkmz iin ok zlyorum. Ortodoks ekonomistlere diyeceim bir ey yok. Onlar ilk programn akaklaryd. Sonra krizler patlaynca eletirdiler. imdi ise yine akaklyorlar. Emin olun, yarn bu program yine akldnda ki mutlaka aklacaktr, onlar yine utanmadan eletireceklerdir. Bir yle bir byle, ite bunlar yle! imdi bu erevede, bir eyin sorgulanmas ve bir dierinin de ortaya konulmas gerekir. Birincisi, acaba IMF nispeten bu kadar yksek bir kredi taahhdne neden giriyor? kincisi ise udur: Bizler gtk, ktk, bittik derken bazlar da yok yle ey diyor. Acaba k nedir ve nasl alglanmaldr?

121

IMFnin Destei! 20.Mays.2001 Yaknda grevinden ayrlacak olan IMF birinci bakan yardmcs Stanley Fischer IMF, programa desteini, olaanst finansman imkanlarn salayarak kantlad dedi. Fischerin bundan nce destei hak ettiniz gibi baka dier demeleri de oldu. Bundan nceki bakan olan Michael Camdessus da ayrlmasna yakn 17. stand -by anlamas ile ilgili vg dolu szler sylyordu. Ama neticesinin ne olduunu hep birlikte grdk. rnein, imdi Fischerin destei hak ettiniz szn ele alalm. Bu, ekonomik adan sylenmi bir sz olamaz. Yani, iyi yaptnz, Trkiye ekonomisine uyguladnz programlarla ok ar bir depremin ya da bir harbin verecei zarardan daha fazla zarar verdiniz demiyordur herhalde! O halde bu szn art niyetini baka zeminde aramak lazmdr. Son sralarda baz evreler tarafndan, ekonomi ile siyasetin ayrlmas gerektii vurgulanyor. Bunun makul ve bilimsel hibir izah yok iken, zorlama yorumlar ile yolsuzluk ve kokumulua kar bu tedbirin gerektii ifade ediliyor. Dier yandan, Financial Times ve The Economist gibi mehur yayn organlarndaki uzmanlar, bu yeni program incelediklerinde, Trkiyeye bir kez daha uluslararas destek salanmasnn (yani bor verilmesinin) nedeninin ekonomik deil politik olduunu ifade ediyorlar. nk, onlara gre, ABD ve AB iin nemli bir mttefik olan lkemiz, hayati neme haiz hassas bir blgede istikrar unsurudur. Dier bir ifade ile, Trkiyenin blgemizdeki mevcut politikalar onlarn karlarna hizmet etmektedir. Yine ayn ekonomistler, bu programn son ans olduunu ifade ederek baarsz olmas halinde sosyal patlamalar olacana da iaret etmektedirler. Bundan nceki Camdessus dneminde imzaladmz 17. stand-by erevesinde uygulanan program iin, yine ayn muhterem ekonomistler yle diyordu: Trkiye iin bu program son anstr, nk Trkiye bir ekonomik kn eiine gelmitir, eer baarl olunamaz ise Trkiyede byk ekonomik krizler yaanr! imdi tm bu satrlar ve satr aralarndaki manalar alt alta koyduumuzda ortaya kan tabloya deiik bir adan bakalm. Cumhuriyet tarihinde ilk defa modern siyasetin tm temel grleri, Fazilet Partisi hari, mevcut Hkmet vastasyla iktidardadr. Dolaysyla, bugn iki siyasi eksen ortaya kmaktadr. Birincisi FP ve kadrolarnn temsil ettii eksen, ikincisi de dierlerinin temsil ettii eksendir. Bugn, dierleri diye ifade ettiimiz tm grler ayn at altnda iktidar olmulardr. Bu durum, Batdaki baz evreler asndan btn yumurtalarn ayn sepette olmas anlamna gelmektedir. Bu iktidarn baarsz olmas, halkn gznde tm bu grlerin topluca iflas etmesi sonucunu dourur. Bu durum ayn zamanda Faziletli kadrolarn tartmasz prim yapmas anlamna gelir. Olas bir seimde de, bu kadrolarn iktidara gelmeleri kanlmaz bir alternatif olarak ortaya kacaktr. Bu faziletli kadrolarn, dierlerinin yapt gibi blgede ABD politikalarnn bir uzants grnmn vermek yerine, yeniden byk Trkiye ideali peinde almalara girmesi, blgedeki istikrar Batdaki baz evrelerin aleyhine ve kendi lehine evirecektir. te olas byle bir durumun mali portresi karsnda, Trkiyeye verilen kredi epsilon (yani ihmal edilebilecek kadar kklk) boyutundadr. Dolaysyla uygulanacak olan ekonomik programa olaanst destek salanmas onlar asndan ok byk bir olay deil bir senaryonun sonucudur. Bu erevede Fischerin destei hak ettiniz sz ise, hepiniz bir araya gelerek bizim hizmet ettiimiz grlere hizmet etmeye altnz iin destei hak ettiniz eklinde alglanmaldr. Burada belki bir itiraz peki neden daha fazla para vermiyorlar eklinde ifade edilebilir. Bunun cevabnn yolsuzluklarda aranmas kanaatindeyim. Bu sebeple Sn. Dervi, onlar asndan (harama hile katmayacak) ok daha drst bir opsiyon olarak gndeme gelmekte ya da getirilmektedir. te, neticede, bir lkenin hareket alannn neredeyse tamamen daraltlarak byle uydu senaryolara balanmas iin a ve ak braklmas k veya zillet deil de nedir Allah akna?!

122

Kimin Umrunda? 26.Mays.2001

Trkiye ok zor bir dnemden geiyor. Bu dnemin neticesinde nereye varacamz, mevcut yaklamlar gz nne aldmzda, kestirmek ok daha zor. nk sorumlu olanlar iin sonunun nereye varacan bilmiyorlar. Onlarn yes-mani olan ortodoks ekonomistler ise kendi hayal dnyalarnda avunuyorlar/avutuyorlar o kadar. inde bulunduumuz ekonomi temelli kaosun ne olduunu tam olarak anlamadan, ortaya zm diye deiik ambalajda ayn eyler konulduunu daha nce belirtmitim. Bu sebeple de mevcut borca dayal para sistemi deitirilmeden, bu kaosun iinden kmamzn mmkn olamayacan her frsatta ifade ediyorum. Bu vesileyle iine dtmz mevcut cendereyi, birka cmle ile bir kez daha ifade etmek istiyorum. lkemizdeki ekonomik sorunlar reel sektrn kabiliyetsizliinden deil, finans sektrnn yanl yaplandrlmasnda n kaynaklanmaktadr. Finans sektr ile reel sektr arasndaki ba kopmutur. lkemiz finans sektr, reel sektrn bir izdm olmaktan ok ok uzaktr. Artk finans sektrnn kendisi, bal bana bir kazan sahasn oluturmaktadr. Normalde olmas gereken dng uydu: finans sektrnde organize edilen tasarruflar reel sektrde yatrm ve retime dnr. Bu retimden elde edilen gelir de yine finans sektrnn organizesi ile tasarrufuya kar olarak aktarlr. Ancak u anda var olan dng u ekilde ilemektedir. Finans sektrnde organize edilen tasarruflar tekrar finans sektrndeki kymetli katlara dnmektedir. Bu kymetli katlar vastasyla, vadesi geldiinde, elde edilen faiz yine finans sektrnn organizesi ile tasarrufuya kar olarak aktarlmaktadr. Dier bir ifade ile, mevcut ilemle yaplan ey paradan (havadan) para kazanmaktr. te biz bu dzene en geni anlamda rantiye dzeni diyoruz. Bu rantiye dzeni temel beslenme sistemini kamu a finansman zerine oturtmutur. lkemiz kamu aklar, yine yanl politikalar neticesinde, ok yksek olduu iin d ve i borlanma ile telafi edilmektedir. D borlanmann yolu IMFden geer. O halde IMF ne diyorsa Hkmet ona harfiyen uymaktadr. borlanma ise Hazine ihaleleriyle gerekletirilmektedir. Bu ihalelerde rantiye, ksa vade ve yksek faizde bor vermeyi tercih ettii iin, ihaleler o ekilde yaplanmaktadr. Nitekim son ihalede Hazine, ilan ettii miktarda borlanamamtr. Bir dahaki seferde faizleri artrmak mecburiyetinde kalacaktr. Finans sektrnde parann dolam temel enstrman vastasyla gerekletirilmektedir. Bunlar enflasyon, faiz oranlar ve kur politikasdr. Bu oranlarn isel bir ekilde dengelenmesi gerekir. Bu denge yksek bir seviyede kurulursa rantiyenin, ok alak bir seviyede kurulursa reel sektrn iine yarar. Buna hemen bir rnek verelim, diyelim ki bir milyar liranz var ve finans sektrnde deerlendirirseniz yllk getirisi net yzde 100. rnein faize yatrrsanz bir milyar liranz yl sonunda iki milyar lira olacak. Eer, bir milyar liranz reel sektrde deerlendirirseniz yllk net getirisi riskler hari yzde 20. rnein, st alp satsanz, bir milyar liranz yl sonunda bir milyar 200 milyon lira olur. te byle bir durum, paray doal olarak finans sektrne ekecek ve sadece orada dndrecektir. Parann sadece finans sektrnde dnmesi ise, ekonominin hzla snaca anlamna gelir. Ekonomi de belli bir atete havale geirir ki bu da kriz ya da krizler demektir. Burada dikkat ekilmesi gereken bir nemli nokta da udur. Finans sektrnn hareket kabiliyeti ok yksek olmasna karn, Reel sektrn hareket kabiliyeti ok ok dktr. Reel sektr bir kere soudu mu, onu tekrar canlandrp kabul edilebilir sya ulatrmak yllar alr. Bunun da iki ana sebebi vardr. Birincisi pazar. nk reel sektr pazar bir kere kaybetti mi o pazar hemen bakalar tarafndan dolduruluverir. kincisi ise retimin kendine has risk ve zorluklardr. Dier bir genel zellik de udur: finans sektr reel sektr batrabilir ama reel sektrsz varln srdremez. Reel sektr ise finans sektrn batrmaz ve iyi ileyen bir finans sektr ile miktar ve kalitesini ykseltir. Bu da insanlar iin refah ve hayat standartlarnn ykselmesi demektir. imdi kabaca ortaya koyduumuz bu kompozisyonda, lkemiz finans sektr ve dolaysyla da reel sektr iki buuk ciddi kriz geirdi. Reel sektr hzla souyor ve lke ekonomisi bir avu rantiyenin elindeki tasarruflara muhta braklyor. zm olarak uygulanan politikalar ise birbirinin devam niteliinde. 17. IMF niyet mektubu ve 5 ek mektubu yan yana koyarsanz, yeni verilen 18. niyet mektubuna ularsnz. retilen zmler ise konunun zne deil de arazna hitap ediyor. Dolaysyla yine hzla krize doru srkleniyoruz. Acaba kimin umurunda? Derviin mi? Hi sanmam.

123

Kompleks, Kaos ve Dzen 27.Mays.2001 1990l yllarda bilim adamlar, dikkatlerini evrelerinde gelien kompleks olaylarn izahna evirmiler ve gnmzde de devam eden bu yndeki almalarnda epey mesafe almlardr. Evrendeki galaksiler, gezegenler, yldzlar, bitki rtleri, havyanlar alemi, insan beyni gibi dnn birok kompleks konusunda bugn artk ok daha bilgiliyiz. Ancak, ekonominin ileyii, acaba neden hala ekonomistlerin bile tahmin edemedii bir belirsizlikte cereyan etmektedir? te son 5 6 yldr, bu ve bu gibi konularn youn olarak incelenmesi, nispeten yeni bir bilimsel alma alann dourdu: kompleksiti ya da kaos analizi. Latin kkenli kompleks kelimesinin Trke karl belirsizlik, karmak, aprak veya mulak olarak ifade edilebilir. Kaos ve analiz kelimeleri ise Trkemizde olduka yer etmi iki Latin kkenli yabanc kelimedir. Bu, nispeten yeni bilimsel alma sahalar, genellikle matematik ana bilim dalnn birer alt bilim dal olarak ortaya kmaktadr. Daha deiik ana bilim dallar da bu ve benzeri almalar yrtmekte iseler de, matematikiler bu konuda daha fazla kafa yormaktadrlar. Bu konulardaki almalaryla tannan M. Mitchell Waldrop, Ian Stewart gibi aratrmaclar yaptklar birok almalar neticesinde vardklar sonucu en zet bir ekilde yle ifade edebiliriz: Evrende bize bugn kompleks ya da kaos gibi grnen eyler aslnda hi de grnd gibi deildir. Onlarn hepsi dzenli bir sebepler zincirinin eseridirler. Buna ksaca kaos dzeni de diyebiliriz. Peki madem ki bunlar da bir dzene sahip, neden biz bu olaylar bir kaos ya da kompleks olarak adlandrdk? te bu noktada Stewart ve Waldropun cevaplar ok ilgin: Bizler gemite bunlar kompleks ya da kaos olarak adlandrdk nk o zaman bunlar adlandrmada kullandmz metot ve yntemler bize yle emrediyordu. u anda anlyoruz ki bu kompleks veya kaotik yaplar zmede kullandmz Newton dnemine ait bilimsel yntem ve yaklamlar yeterli deildir. Biz, Newton dneminin yntem ve yaklamlarndan dar karak bunlar izah etmeye altmzda grdk ki; kaos ya da kompleks dediimiz vakalarda bile muazzam bir dzen hakim. Hakikaten bugn bir eyin pozitif bilim olup olmad, Newton dnemine ait kanunlara uyup uymad ile izah etmeye allr. Dolaysyla gnmzde pozitif bilim markas, demode ve eksik bir markadr. Olaylar en geni anlamda izah eden yeni yaklam ve yntemlere ihtiya vardr. Belki niversitelerimizin mevcut yaplanmasnda byle bir ihtiyatan sz etmek ok lks olabilir. Ama en azndan pozitif bilim ile zdelemi olan Newton Dnemi bilimsel yntem ve yaklamlarnn yetersizlii aka dile getirilmelidir. Burada konuyu, fazla uzatamayacam iin, u ekilde balamak istiyorum. Bugn ekonomide yaadmz rastgele (!) krizler zinciri ya da kaos, mevcut yntem ve yaklamlarla ne tahmin ne de izah edilebilmektedir. Bunlarn izah iin mevcut yntem ve yaklamlarn dna klmas gerekmektedir. nk mevcut yntem ve yaklamlar hem yetersizdir hem de bnyesinde saysz yanllklar iermektedir. te bizler ekonomiyi irdelerken, ortodokslarn aksine, mevcut yntem ve yaklamlarn ortaya koyduu sistematii her eyiyle birlikte irdeleyip kenara koyuyoruz. Yeni anlaylar ile olaylar izah ediyoruz. Ortodoks ekonomistler ile atma noktamzn temelinde, onlarn Guru ya da Tanr olarak grdkleri ahsiyetlerin ortaya koyduu prensipleri reddetmemiz ya da yok hkmnde kabul etmemiz yatar. Onlarn bu yanl anlaylar ile ekonominin dze kmas mmkn deildir. rnein, zaman zaman ortodokslarn ifade ettikleri krizleri kimse tahmin edemez sznn ortodoks yntem ve yaklamlar ile kimse tahmin edemez eklinde alglanmas daha isabetli olur. Ancak o taktirde sylenen sz kendi dar kalplar iinde doru olur. imdi, iinde bulunduumuz ekonomik kaosta krizler ekonomimizi, iddetini artran dalgalar halinde vuracaktr. ubat krizinin Kasm krizinden daha iddetli olmas gibi. nmzdeki yaz ve sonbaharda da krizler ile ard arda vurulacaz. Bunun nereye kadar devam edecei ise yaplacak olan tercihlere bal olacaktr.

124

Reel Sektrn l 16.Haziran.2001 Anadolu Aslanlar adamlar Dernei, ASKON, kendi yeleri arasnda kriz ve sonrasn deerlendirmeye ynelik bir anket almas yapm. Mays ay ierisinde yaplan bu saha almasnn sonular, teknik bir rapor halinde 8 Haziranda kamuoyunun bilgi ve deerlendirmesine takdim edilmi. Bu raporu incelerken dikkatimi eken birka hususu okuyucularmza arzetmek istiyorum. ncelikle bu anket almas iin yaplan zamanlama ve seilen saha olduka nemlidir. Bildiiniz gibi lkemiz getiimiz yl Kasm ve bu yl ubat aylarnda iki ana kriz yaad. ubat ayndan sonra youn bir ekilde krizin almas iin bir dizi almalar yapld. ubat krizi ile anketin yapld zaman arasnda bir eyrek yl var. Yani krize ynelik alnan tedbirlerin gc hakknda bir fikir edinebileceimiz kadar bir zaman gemi. Dolaysyla bu, uygulanan programn halkn gzndeki gcn test edebileceimiz bir zaman araldr. IMF yetkililerinin ise, bu testleri kendi alarndan ok daha erken yaptklarn unutmayalm! kinci nemli husus, anketin KOB niteliindeki firmalar zerinde yaplyor olmasdr. Yani bur ada, reel sektr temsilcileri, dier bir ifade ile halk konuuyor. Dolaysyla bu, bir grup kartelin karn gurultusu eklinde alglanamaz. Krizler olmu ve sizler tedbirlerinizi almsnz. Peki reticiler bu tedbirlerle baarl olacanza inanyorlar m? Hayr. Bu tedbirlerin baarl sonu reteceine inanmayanlarn oran yzde 75. Yani programn arkasnda halk destei kalmam. Bu yzden halk gelecee umutla bakamyor. Programn ngrd hibir rakam onlara inandrc gelmiyor. Byme, zelletirme, enflasyon, dviz kurlar vs. vs. Bu program beklentilerimi tamamen karlyor diyenlerin oran sadece yzde 5. Batan da ifade ettiim gibi, ne zaman diyorlar bunu? Program uygulamaya konulduktan yaklak ay sonra! Peki hala bu programda srar etmenin anlam nedir acaba? Yoksa baka mecralara girdik de halka bunu ak ak syleyemiyor muyuz? Kriz, anadolu reticilerinin hayatlarnn her ubesini olumsuz bir ekilde etkilemi. , ev, sosyal yaam, evre ve ahsi psikolojileri ile ilgili skntlar bagstermi. rnein bu konuda, kriz psikolojik halimde tahribata yol at diyenlerin oran yzde 21. Buna, psikolojim bozulmasa da gelecekten midimi kestim diyenleri de eklersek toplam oran yzde 77ye kyor. Evet, tekrar ediyorum, ne zaman diyor bunu ? Program uygulamasnn, IMF tarafndan tkr tkr iletilmeye balayal ay olduktan sonra! Neticede, ok nemli bir konu da krizin nitelendirilmesi ile ilgili. Bu nasl bir krizdir? sorusuna anadolu reel sektr temsilcilerinin verdii cevaplar yle: yzde 7si ekonomik, yzde 26s siyasi, yzde 67si ise hem siyasi hem de ekonomik krizdir diyor. te bu noktada iki tespiti e zamanl olarak yapmak zorundayz. Birincisi, madem ki ASKON yeleri bu krizin arlkl olarak siyasi bir kriz olduuna inanyor, o halde siyasi alandaki zmleri de aratrtp kamuoyuna takdim etmelidir. Aksi takdirde bu alma bence yarm kalm olur. Bu adan anadolu reticisinin fikri ok nemlidir. nk bugn lkemize biilmeye allan kaftann provas, onlarn zer inde yaplmak istenmektedir. kincisi, ASKON anketinin bu tespitleri doru olacak ki TUSAD, TGAD, TESEV gibi kurulular hemen siyaseti yeniden ekillendirmeye ynelik raporlarn (seim sistemi, siyaset ve hkmet yaplarna ilikin) kamuoyunda tarttrmaya baladlar bile. te bu tartmaya anadolu aslan iadamlarnn da katlmas, lkemiz iin alnacak kararlarn en isabetli bir ekilde alnmasna vesile olacaktr. inden getiimiz nazik dneme ve anketlerdeki sonular, bu konudaki gecikmelerin affedilmeyeceine aka iaret etmektedir

125

Olmad, olmuyor ve olmayacak! 1.Temmuz.2001 Bu kede birka defa yazdm. Mevcut ortodoks ekonomide devletin ana hatlar ile drt kayna vardr. Bunlar; zam, vergiler, para basma ve d bortur. Mevcut Borca Dayal Para Sisteminde enflasyonist baskdan korkulduu iin para basma yoluyla kaynak oluturulmaz. Dolaysyla kalan kaynaktan en popleri d bor bulmaktr. Ancak borcunuz ok ok fazla ise, alacanz d borcun vade ve artlarn siz tayin edemezsiniz. Finansrlere bir nevi teslim artlarnda boyun eersiniz. Tabi, d almlarnzn tkand noktada ise kalan iki kaynak zam ve vergilerdir. Zam ve vergiler enflasyon artlarn, enflasyon art da faiz ve devalasyon riskini getirir. Yksek faizler bor stoklarn artrr, bor stoklar arttka da yeni kaynak bulabilmek iin daha cazip (yksek) faizler takdim edersiniz. Bylelikle bu ksr dng srer gider. Biz bunlar bu kede yaklak iki yldr sylyoruz. Uygulanan politikalarn yanlln iki yldr haykryoruz. Peki imdi ne oldu? Korktuklarmz bir bir ortaya kt. u anda gelinen noktay iyi tahlil etmek gerekir. nk u anda gelinen noktada ekonomik hareketlilikler siyasi, sosyal ve askeri gibi dier olaylarn tetikleyicisi haline gelmitir. Bunca ekonomik skntnn zerine gelen ve gelmeye de devam edecek olan zam ve vergiler karsnda halkn hep tepkisiz kalacan zannetmek ok ok safdillik olur. Ne Derviin ne de rantiyeci ekonomistlerin lkeyi bu skntdan kurtarmalar mmkn deildir. Artk her ey bitti. Neredeyse denenmeyen hibir samalk kalmad. Olmad, olmuyor ve olmayacak. Bundan sonraki devir ykm devridir, bilesiniz. Tabi bu arada samalamalar bitecek de diyemiyoruz. nk baz ortodoks ekonomistler bunu bir hobi olarak yapyorlar. Lafla peynir gemisi yrr zannediyorlar. Ekonomi diye bir ey kalmam ama onlar bize hereyin iyiye gittiini anlatyorlar. D ve i borlar toplam neredeyse 200 milyar dolar bulmu ama onlar bize bir dizi samalamalarla olayn asln gya izah etmeye kalkyorlar. Neymi, efendim, bu borlarn karekkn alp 30a blersek rakkam ne kadar da kk gzkyormu! O kadar da abartlmamas gereken bir ey mi! Ksacas yazlaryla milleti hipnotize etmeye alyorlar. Daha neler neler... Aslnda bu iin zm ok da zor deildir. Bu iin zm rantiye ekonomisinden reel ekonomiye geite yatar. Borca dayal para sisteminden, parann l olarak kullanld bir sisteme geite yatar. Ekonomik altyapnn hem teoride hem de pratikte gereklere uygun bir ekilde yeniden yaplandrlmasnda yatar. Aksi taktirde bamza gelecek felaketlerin ard arkas kesilmez. Bu kafayla bu yaz ok tatsz geer. Sonbaharda danann kuyruu kopar. Bu k en uzun k olur. lk bahara kldnda ise artk halk sadece dorularn konuulmasna msaade edecek ve yalan yanla asla geit vermeyecek hale gelir. te o zaman, bu gnn atmasyoncular, sokaa bile kamaz hale gelir. Umarz bu ekonomik zulm politikalarndan bir an nce vazgeilerek halka ve dolaysyla da reel ekonomiye ynelik iyiletirme almalarna balanlr. Yoksa greceksiniz medya sermaye siyaset avanta dngs kendisini yemeye balayacaktr.

126

IMF Deneyinin Sonucu! 14.Temmuz.2001 IMF ile 17. anlamay ve akabinden 18incisini yapal 1.5 yldan fazla bir zaman oldu. Zaman nisbeten ksa olmasna ramen, lkemiz adeta 15 20 yllk bir k yaad. Hkmetin ve akak ortodoks ekonomistlerin bu ie balarken syledikleri szleri hatrlayn. Bir de imdi gelinen noktay dnn. Neredeyse dediklerinin hepsinin tersi oldu. Bakyorum da, her eye ramen baz ortodoks ekonomistler hala tekeden st samaya alyorlar. Ne diyelim, Allah size i verenlere akl fikir versin. imdi bugn gelinen noktada lkenin ekonomik panoramasn ana hatlaryla bir kez daha ortaya koyalm. 1. Reel sektr her geen gn kaybediyor. lkemizin nfusu ve ihtiyalar bymesine ramen ekonomisi klyor. Yoksulluk artyor. sizlik artyor. Bunlara bal olan sular da artyor. Bu konuda yaplan tahminlerin hibiri gereki varsaymlara dayanmyor. 2. Kamu finansman problemi, varln daha da gl bir ekilde srdryor. Kamu aklar gnden gne artyor. 3. Btede faiz d denge diye bir yorum ile kendi kendimizi avuttuumuzu zannediyoruz. Neymi efendim; faiz d dengede fazla veriyormuuz ve bu iyi bir eymi. Peki ama bu ayn zamanda FAZ BZ BATIRIYOR demektir. Bunu sylemek ok mu zor acaba? Geri siz syleseniz de sylemeseniz de millet artk uyand. Palavralara karn tok. 4. Faizler haneli rakamlar ile ifade edilir oldu. Vadeler iyice ksald. Dviz kuru olduka yksek bir seviyede seyrediyor. (Kanmca bu hkmet bize bu dviz kuru seviyelerini bile ok aratacaktr.) 5. Hkmet parampara, her kesim birbirini kolluyor. Onlar orada tutan kuvvetin ne olduu nu kendilerinin bile anladn zannetmiyorum. 6. Halkta byk bir tedirginlik var. Srekli bir kriz beklentisi var. Bu idarecilerin bize verecei ey krizden baka bir ey deildir diyorlar. Dolaysyla halk ekonomiden ekilmi durumda. Sadece zaruri ihtiyalar iin al veri yapyorlar. Bu durum mal ve hizmetlerin akmnda ciddi bir tkanma meydana getiriyor. ler yrmyor. 7. Yabanc sermaye gelmiyor, gelenler de en az hasarla terketmenin yollarn aryorlar. Yabanc sermaye kisvesi altnda gelmek isteyenlerin byk ounluu ise u kriz ortamnda frsatlk yapmaya alan kelepircilerdir. 8. Her ey bak srt dengesinde. Her an her ey olabilir. imdi tm bu veriler karsnda yetkililerin hala sabredin, fedakarlk yapn iler iyi olacak demesine bir anlam vermek mmkn deildir. Bu safhada aklma bir Temel fkras geldi. Hkmet ve ortodoks ekonomistlerin mevcut halini ok gzel anlatyor. Kendilerine armaan ediyorum. Temel, pirelerin iitmesi ile ilgili bir deney yapyormu. Pirenin bir bacan koparm ve eilip zpla demi, pire zplam. kincisini koparm zpla demi, pire yine zplam. Nihayet pirenin kalan son bacan da kopardktan sonra zpla demi, pire zplamam. Birka kez zpla deyip pirenin zplamadn grnce, deney sonucu olarak u notu dm: pirenin btn bacaklarn koparnca, kulaklar duymuyor!

127

Dalga Geen Anlay! 21.Temmuz.2001 Finans sektr oktan dibe vurdu. Beraberinde reel sektrn de gn be gn ldryor. Her geen gn bir ncekinden daha ktye gidiyoruz. Herkes seyirci. Her kafadan bir ses kyor. Ama hibir sese kulak verilmiyor. nk ekonomi oktan dibe vurdu. Artk ok radikal zmler gerekiyor. Borca dayal para sisteminin, pe atlmas gerekiyor. Dolar dalgalanmaya brakld denildii zaman, kimse ne olduunu pek anlayamamt. Ve dolar yava yava dalgalar halinde piyasay vurmaya balad. nce dalga boyu olduka kk idi. Zaten dalga balangc hep yledir. Yava yava byd, byd ve en son yaklak 1,700,000 TLyi grd. Bundan sonraki dalga boyu daha da byk olacak. Ondan sonraki daha da byk, daha da byk... Her dalga,reel sektr vuruyor. Dalga boyuna gre ykcl daha da artyor. Daha da artacak. Ancak, her dalgada birileri cebini fena halde dolduruyor. imdi bu iddiam karsnda baz ortodoks ekonomistler bozulup, sama sapan teorilerle eitli aklamalar yapabilirler. Ama o absurd aklamalar iddialarm deitirmez. Hatrlarsanz ilk krizlerden sonra Merkez Bankasnn stats deitirilmi ve daha da bamsz hale getirilmiti. Neden? ddia uydu: Eer MB tam bamsz olsayd o krizlere daha da etkin mdahale edecekti. Peki ne oldu? Hi. Krizi frsat bilip alel acele, pek tartlmadan MB stats deitirildi. Ama krizler devam ediyor. Dn gazetelerde Demirbankn HSBC tarafndan, krizden dolay neredeyse bete bir fiyatna,kapatlaca yazs gzme iliti. Bu yanllklarn faturas kime dettiriliyor acaba? Yarn tm bankaclk sistemi yabanclarn eline geerse, lkenin ticareti ipotek altna alnm olur. Yani, bu durumda kapitlasyonlardan bahsetmeye bile lzum yok. nk bu mekanizma onlar iin ok daha iyi. Artk bu konularda uzun analizlere girmek istemiyorum. Ancak unu da ifade edeyim ki, bundan sonra gelecek daha byk dalgalanmalara hazr olun. Bu zihniyet devam ederse, zellikle sonbaharda en ykc dalgalar greceiz. Bu durum, ne zamana kadar devam eder? Bu anlay gidene kadar. nk hikimsenin bu anlaya kar gveni kalmamtr. Ekonominin temelini gven oluturur. Bu kalmadktan sonra, fazla sze hacet de yoktur. Ne yaparsanz yapn nafile.

128

Sahip ama kullanamaz? 22.Temmuz.2001 Dnk yazmda da belirttiim gibi, yabanclarn bankaclk sistemine hakim olmas yle alelade bir olay deildir. Kapitlasyonlardan daha ar sonular dourabilir. Bu durumu adan deerlendirmek gerekir. ncelikle lkemizde cari olan bankaclk sistemi, modern bat bankaclnn kt bir kopyasdr. Modern bat bankaclnn temeli ise gerek d varsaymlara, daha sert bir ifade ile hileye dayanr. 1600l yllarn sonlarnda balayan modern bat bankacl, kendisinde var olmayan paray kredi olarak kullandrtarak, piyasadaki parann mal ve hizmet karl olmadan fiktif olarak bymesine sebep olur. Toplam olduu mevduatn yaklak 4 ila 10 katn adeta hayali kredi olarak kullandrr. Herkesin ayn anda bankalara giderek paralarn ekmeyecei varsaymndan hareketle bunu yapar. te bu varsaym bankalarn byl gcn oluturur. Byle bir mekanizmann kendisi tartmal iken, bunun yabanclara kullandrlmas olduka yanl sonular dourabilir. kinci husus, modern toplumlarda kiilerin btn al-verilerini bankalar vastasyla yapar hale gelmesidir. Maalar bankalara yatar. Bankalarn ek defterlerini ve kartlarn kullanrz. Aldmz kredilere karlk emlakimizi bankalara ipotek ettiririz. Finansman ihtiyacmz ve nakit ynetimimizi genellikle bankalara yaptrrz. Bunlarla birlikte tasarruflarmz da bankalarda tutarz. Yani bankalar mevduat toplar. imdi tm bu anlattklarmz, lkemizde reel sektr destekleyen finans sektrnn ana omurgasn oluturur. Bu ana omurgann yabanclarn elinde olmas, neredeyse tm ticaretin dolayl olarak onlarn kontrolnde olmas anlamna gelir. Bu durum ise, baz sektrlerde ayrcalkl olmay ifade eden kapitlasyonlardan daha ardr. nc husus da udur. Bilindii gibi Mays (2001) aynda, Cumhuriyet Merkez Bankas A.. tam bamsz hale getirildi ve akabinde yeni bankaclk yasas karld. Bugn Merkez Bankas, operasyonel olarak, Trkiye Cumhuriyetine bal olduundan daha fazla, merkezi Baslede olan BISe (Bank for International Settlement) baldr. Bu durum, nmze ok ilgin bir manzara karmaktadr: Tamamen d gdml para ve bankaclk sistemi! Byle bir durumda reel olarak neye sahip olursanz olun, bir gn bu d gdmn eline dme ihtimali olduka yksek ve yakndr. te ana hatlaryla ortaya koyduumuz bu adan, iinde bulunduumuz ekonomik harala greleye baktmzda, insann aklna ister istemez u soru geliyor: Acaba lkenin kontrol tamamen birilerinin eline mi veriliyor? nk, Kanada eski Babakan McKenzienin sz hala kulaklarmzda nlyor: Bir lkede para sistemi bakalarnn eline gemi ise, artk o lkede kanunlar kimin yapt ve kimlerin hkmet olduu hi nemli deildir.

129

Camdessus, Fischer ve daha neler neler! 29.Temmuz.2001 13 Kasm 1999 tarihinde, IMF eski bakan Michael Camdessus ile ilgili bir yaz yazmtm. Bu yaz, IMF 17. standby anlamasndan yaklak bir ay nceydi. IMF ile masaya oturmakta acele edilmeme si gerektiini anlatmaya alyordum. IMFnin kendi iinde sorunlu olduunu, Camdessus ile gider ayak anlama yaplmasnn pek de iyi olmayacan ifade etmitim. Ama olanlar oldu ve 17. Standby anlamas ile sonularn hep birlikte yaadk. imdi de lkemize, yaknda grevinden ayrlacak olan Stan (Stanley Fischer) geldi. Stan, Kemal Dervie destek vermek ve lkedeki atmosferi yakndan grmek iin geldi. Bence, son uyutma grevini yapyor. Bundan sonras emeklilik. Ben bugn olaylara ekilsel olarak bakp bir deerlendirme takdim etmek istiyorum. imdi, bu tip olaylar zincirine baktmzda, 4 tane eklin n plana ktn gryoruz. Birincisi, en byk grlt gidici adamlara karttrlyor. Stan ne derse desin, yarn IMFde yok. Ya bir niversitede ders veriyor olacak veya bir kede anlarn yazacak. Nasl imdi, Camdessus nerede, bize ne demiti? gibi szlerin bir kymeti yoksa, ileride Stanin dediklerinin de bir kymeti olmayacak. kincisi, bizler ne dersek diyelim, IMF yetkilileri ncelikle program sizin programnz ifadesini kullanyor. Baarsz olursa sizin, baarabilirseniz ki buna inanmyoruz- biz ortaya karz demek istiyorlar. Madem program bizim, o zaman neden Sn. Babakan Ecevit, Standen izin almadan program ile ilgili ak lama bile yapamyor? Neden, Hkmet, KRALIK ANNE gibi davranyor? ncs, IMF srekli Hkmetin tam desteini aryor. Demek ki ekonomik uygulamalarn siyasi ykmllkleri olduka ar. Batan bu arl kaldracak sorumlular da netletirilmi oluyor. Ksacas, yaplan ve yaplacak olan iler yle kolay yenilir yutulur iler deil. Onun iin sk bir inan aranyor herhalde! Drdncs, gelen bu KOCAMAN yetkililerin azndan kan demeler nedense olduka kk oluyor. Da fare douruyor. Stanin u geyik demecine bakar msnz: her ey yolunda gidiyor. Enflasyon aaya ekiliyor, ihracaatta art var... Pes dorusu. Bu demeci dinleyen basn mensuplarna da teessf ediyorum. Hemen orackta Stan, are you kidding? diye mdahale etmeliydiler. Tabi, neticede olan bizlere oluyor. IMFnin deneme tahtasna dnen memlekette halk patlama noktasna geldi. Hele u yaz bir gesin, seyredin siz gmbrty.

130

Ekonomik Baarszlk ve Kriz retimi 27.Austos.2000 Her hkmet, halknn refah iin kalc bir eyler yapmak ister. Bir lkenin refahnn artrlmas ve adil bir ekilde yaygnlatrlmas, hkmetlere ncelikle iki adan g verir. Bunlardan birincisi, hkmet eden kadrolarn glenmesidir. Bu, kadrolarn ne kadar isabetli oluturulmu olduunu, takip edilen politika ve programlarn ise ne denli doru olduunu gsterir. Btn hkmetler bu ekilde, gl ve ehliyetli kadrolara sahip olduklarn halka hissettirmek isterler. kinci olarak halk, iinde yaad mreffeh hayatn ve ekonomik istikrarn bozulmamas iin, hkmetinin uygulamalarna sahip kar ve bylece siyasi istikrar bir bakma yerletirir. Bu durum hkmetin ve hkmet eden partilerin devamllna vesile olur ki bu her partinin arzu ettii bir eydir. Lakin uygulanan politikalarla halkn refah artmyorsa ve refahn adil blm de gerekletirilemiyorsa, bu taktirde yukarda anlattm normal prosese gre hkmetlerin devamll ve hkmet eden partilerin ikbali tehlikeye girer. Bu durumda hkmet edenlere den grev, baarsz olduk deyip geri ekilmeleridir. Geri ekilerek baarsz politikalarn, kadrolarn gzden geirirler ve kendilerini yenileyerek tekrar siyaset sahnesine tecrbeli olarak geri dnerler. Ancak, ekonomik programlar baarsz olmasna ramen hkmette kalmaya devam etmek isteyenler genellikle halkn dikkatini baka bir yne ekerler. O yle bir yn olmaldr ki halk yoksul, a, isiz olmasna ramen hkmetin baarszlna tahamml edebilsin. Halka benim hkmetim ite bununla mcadele ettii iin ekonomik programlara arlk veremedi dedirtecek bir ey olmaldr ortada. te o ey de genellikle yakn, net ve ak tehdit iermelidir. Byle bir ey varsa veya icat edilirse, o taktirde hkmetler baarszlklarn rtebileceklerini ve selamete kabileceklerini sanrlar. Ancak Cumhuriyet tarihimizde bu ekilde dze km hi bir hkmet yoktur. Bunun tersinin rnei ise oktur. te u sralarda bu rneklere bir yenisi daha ekleniyor. Mevcut Hkmetin ekonomi politikalarnn varl, manevra kabiliyeti ile birlikte yok olmaktadr. Bunun ncelikli temel sebebi var. Birincisi, Hkmetin ekonomi programnn hedefleri yanltr. Bu konuda daha nce bu kede birok yaz yazmtm. kincisi, hkmet kadrolarnn (ve baz ke aslanlarnn!) ekonomi programna yaklam analitik yaklamdan yoksundur. Adeta futbol taraftarl gibi program taraftarl yapld. Yaplan eletirilere kar takmn taktii gz ile bakld. Hayatn en aresiz cmlesi bu kadrolara slogan oldu: Baka Alternatif Yok!. ncs, kullanlan ara ok yanl bir aratr. Dnyadaki itibar olduka zedelenmi ve kabiliyetleri tkenmi olan IMFye ve onun reetelerine kurtarc gz ile bakld. Halbuki lkemiz kendine zg bir yol bulabilirdi. nemli olan refahn retimi ve adil blmdr. Grnen odur ki bu gelinen baarsz noktada Hkmetin bir B Plan da yok. Ama C Plan var. O da Kriz karmak. Krizlerle halkn dikkati baka yerlere ekilmeye allyor. Yeni yeni tehditler ve tehlikeler icat ediliyor. Ancak yine de tm bunlar ekonomik baarszl rtmeye yetmiyor, haberiniz olsun.

131

BLM 5 TRKYEDEK EKONOM

132

nc Felaket 19.Eyll.1999 lkemizin genel ekonomik gidiat ile ilgili karamsar olmamak iin ekonomik verilere bakmamak, halkn iinde bulunduu refah seviyesini grmemek ksacas bu konu ile ilgilenmemek lazmdr. Aksi taktirde olumlu bir eyler yazmak iin sayn bakanlarn azlarndan kan temennileri hi tahlil etmeden sz olarak aynen aktarmak lazmdr. stanbul Sanayi Odas (ISO), yelerinin mevcut durumu ile gelecek beklentilerini ieren Ekonomik Durum Tespiti Anketinin 1999 yl ilk yar sonularna baktmzda 1999un birinci yarsnn 1998in ikinci yarsndan daha iyi olmad ve ekonomideki daralmann srd ifade edilmektedir. Bir baka almada bu daralmann neticesinde sanayinin tam kapasite ile alamamasnn ilk nedeni: i ve d pazarda talep yetersizlii, ve mali imkanszlklar olarak sralanmaktadr. Merkez Bankas da 1999 yl ilk yar sonularna gre demeler dengesindeki gelimeleri yaynlad. Buna gre ihracat gelirlerinde yzde 7.1, bavul ticaretinde yzde 59.5 ve ithalat harcamalarnda yzde 21.9 orannda, geen yln ayn dnemine oranla, azalma oldu. Uzun vadeli sermaye hareketlerinde geen yln ilk alt aynda 2,607 milyon dolar net giri olurken bu yln ilk yarsnda 949 milyon dolar net k oldu! Faizlerde ykselme eilimi devam ederken, enflasyonda tefe yzde 72lere tfe yzde 85lere dayand. Borlanmadaki durumumuz ve dier baz verilerdeki kt gidi zaten malum. Elbette bu karamsar tablo bugnn tablosu deildir. Bu zamana dein yaplan yanllarn kmlatif sonucudur. Buradan hareketle 1999 ylnn ilk yarsna bakarak ekonomideki ba aa trend istikrarl bir ekilde devam ediyor demek mmkndr. te tam bu zaman dilimi ierisinde, takdiri ilahi, bir deprem felaketi yaadk. Bu felaketin faturas Dnya Bankasna gre 3-6.5 milyar dolar arasnda DPTye gre 9-13 milyar dolar arasnda bir ey. Ekonomik felaket zerine bir felaket daha! Lakin borsa ve m ali piyasalara baktmzda bir iyimser hava esiyor/estiriliyor. Bunun ana sebebi (1) gelmesi mit edilen yardmlar ve (2) deprem felaketinin reel ekonomiye vermi olduu tahribatn henz bilanolara yansmamasdr. Beklenen yardmlar yle nakit olarak bir anda gelecek yardmlar deildir. Farkl kaynaklardan farkl programlara gre gelecektir. Ancak gelecek olan bu parann mevcut rant ekonomisinin bor-faiz sarmalnda eriyecei muhakkaktr. Keke byle olmasa da para direk yatrma dnse. Ama mevcut rantiye dzeninde baka alternatif (var olsa da) gzkmyor. Ecevitin 24 Eyllde balayacak olan ABD gezisinde alaca neticeler de mali piyasalar hareketlendirebilir. Gndemde var olduu belirtilen tekstil kotalar, di ticaret, deprem tahvilleri, stand-by anlamas vb. gibi konular nemli. Ancak hangi artlarda grlecei daha nemli. rnein ABD hazinesi bizim deprem tahvillerine garanti verecek, peki biz bunun iin ABD hazinesine ne garantisi vereceiz? Ksacas gelmesi mit edilen paralar sadece borsa ve mali piyasalardaki beklentileri canlandrabilir o kadar. Bunun iin de fazla mitvar olmaya gelmez nk 1999un son eyreinden itibaren deprem felaketi kendisini reel ekonomide de hissettirmeye balayacaktr. Mevcut hkmet depremzedeye gsterdii tavrn ekonomide de srdrrse 2000 yl da gitti elden. O halde herkes bann aresine baksn. Bu da nc felaket!

133

Beterin Beteri 28.Kasm.1999 Ne yaptn bilmeyen bir hkmetten daha kts herhalde bilmediini bilmeyen bir hkmettir. nk byle bir durumda iletiim yollar kapaldr. Hkmet halktan tamamen kopmu, kendi halinde ve neyi nasl yapacan bilmez bir ekilde sanal varlk olarak yaamaya alr. Byle bir durumun en belirgin zellii ise olaya kutsiyet kazandrmaktr. Kutsallalarak eletirilmekten de kurtulmaya allr. Hani deveye sormular boynun neren eri diye. O da nerem doru ki demi. te bunun gibi sevgili hkmetimizin hangi uygulamasn ele alrsak alalm o uygulamann arkasndaki mant izah etmede kendilerinin bile aciz kaldn gryoruz. Bu bizim iin bir adan srpriz bir adan da beklenen bir eydir. in ykn ekecek olan vatanda asnda ise sonu deimez, her halkarda felakettir. Bu hkmetin yapm olduu IMF-Btesi ile ortaya koymu olduu hedeflerin halkn menfaatine olmadn ve sadece IMFyi memnun etmek olduunu daha nceki birok yazmda belirtmitim. Lakin son olarak meclisten gece karanlnda geirilen ek -vergi yada mehur ifade ile deprem vergisi, hkmeti IMF dorultusunda alklayan ekonomistleri bile artt. Hali hazrda bile ok yksek ve adaletsiz olan vergilendirmeye bir de deprem vergisinin eklenmesi ok ilgin bir durum ortaya kard. Zaten elikiler ile dolu olan 2000 yl IMF Btesinin hi bir hedefi tutturmas mmkn deil iken bu getirilen deprem vergisi ile bir samimiyet sorunu da ortaya km oldu. Bu hkmet kendi vatandana kar samimi deil. Peki peinde para diye kotuu IMF ve Bati finans kurumlarna kar ne kadar samimi? Onlara kar da hi samimi deil. Hani bir ifade vardr harama hile katmaz diye. Bu uygulamalar gsteriyor ki harama da hile katlyor. Brakn bir ok yanln yorumunu veya tahlilini, vergilerin haksz bir ekilde bu kadar arttrlmasnn implikasyonlarn kabaca beraber dnelim. ncelikle hkmetin deprem gibi bir konuyu kullanarak vergi arttrmn vicdani bir bask ile kabul ettirmeye almas ahlakszlktr. nk apak grlyor ki bu deprem vergisi mekanizmas depremzedelere gidecek ekilde kurulmamtr. Eer yle olsayd bir dep rem fonu oluturulur ve bu fonun harcamalar kamuoyuna ak yani effaf bir ekilde yaplrd. Bylelikle oradaki vatandalarmzn zdrabnn biran nce hafifletilmesi yoluna gidilmi olunurdu. Ancak mevcut durumda sz konusu ek vergi faiz demeleri ve kamu aklar finansmanna akacaktr. kincisi, deprem vergisinin hkmetin u srada IMF ile yapmaya alt stand-by anlamasnn bir gerei imi gibi gsterilmesi de ayn derecede yanltr. Bu adeta bir yanl dier bir yanl ile rtmeye benzer ama iki yanl bir doru yapmaz. IMF yetkililerinin gz nnde cereyan eden bu olay karsnda, herhalde onlar da hkmetin verdii szlerde ne kadar samimi olduunu tekrar gzden geireceklerdir. Vergi kaynak oluturmada kullanlabilecek (dnce olarak) en ucuz fakat sonular itibaryla en tehlikeli yntemlerden biridir. Keyfinizce vergileri artramazsnz, masa banda artrsanz da hedeflediiniz vergiyi toplayamazsnz. Dolaysyla zmnen vergi kaakln tevik etmi olursunuz ki bu bir anayasal sutur. Pervaszca getirilen bu vergi yk neticesinde piyasada bir likidite sknts kacaktr. Faizler ykselecek ve borsada bir d yaanacaktr. Faizlerin ykselmesi ile kredi kullanm azalacak ve dolaysyla yatrmlar da azalacaktr. Tm bunlar bte hedeflerini olumsuz ynde etkileyecek ve bte aklar hedeflenenden ok daha fazla olacaktr. Bu yksek vergiler retim ve servis maliyetlerini de arttraca iin direkt olarak fiyatlara yansyacaktr. Bylelikle enflasyonun azmas da en doal bir sonu olarak nmze gelecektir. Neticede rating irketleri Trkiyenin puann drecek ve ekonomik itibarmz ba aa hzla gitmeye devam edecektir. Szn z halkmz daha da fakirleecektir. Peki imdi soralm, halkn fakirletirerek zengin olan bir d evlet var m? Evet var. Dnyada rlatif olarak zengin olan diktatrlerin ve muz cumhuriyetlerinin ou bu ekilde zengin olmulardr. Herhalde ekonomi ynetimi asndan bir milletin bana gelebilecek en kt ey ekonomi politikalaryla halkna eziyet eden bir partinin iktidar olmasdr. Bundan daha beter olan ise bu anlaytaki iki partinin iktidar olmasdr Doal olarak beterin beteri de tanesinin bir araya gelmesidir. te u anda yaadmz durumun zeti budur. lgililere arz olunur.

134

Hedoniks 22.Ekim.2000 Tketici ya da toptan fiyat indeksleri yani enflasyon rakamlar eitli yntemlerle hesaplanr. Ancak genellikle hibir kurum bu rakamlar tam olarak hangi formllerle hesapladn pek aklamak istemez. nk bu tr formller ierisinde eitli katsaylar ya da parametreler tamamen sbjektif yarglamalarn sonucu tespit edilir. Bu tr tespitlerin aklamas ok zor olduu iin, siz atom bombasnn tam formln bulabilirsiniz ama bir enflasyon hesaplama formln o kadar da kolay elde edemezsiniz. Sadece temel ilkeleri ve nasl hesaplanmas gerektiine ilikin bilgileri bulabilirsiniz. Dier yandan resmi olarak aklanan enflasyon rakamlar lkenin btn insann etkiler. i ve memur maa artlarn, kira artlarn, sosyal sigortalar, emekli maalarn, hisse senetlerini, faizleri vs. vs. hemen hemen her trl ekonomik faaliyeti dorudan etkiler. Tabi ki bunlarn yannda birok dolayl etkileri de vardr. Bu konuda lkemizden birok rnek verilebilir. Ancak son olarak memur maalarna 2001 yl iin dnlen yzde 10luk zam sanrm en arpc rnek olur. nk Hkmet bu cesareti enflasyon rakamlarnn dklnden aldn belirtmektedir. Lakin piyasaya ktmzda, resmi olarak aklanan enflasyon rakamlarn fiyat etiketlerinde grem iyoruz. Mallarn fiyatlarndaki art ok yksek olmasna ramen, resmi ifadeler bunu sanki grmezlikten geliyor. Baz politikaclar ise bu ikilemi, basit bir ifade ile mutfaktaki enflasyona iaret ederek amaya alyor. Ben de bundan nceki birka yazmda enflasyon sepetindeki mallara dikkat ekmeye almtm. Ancak hesaplama yntemi ile ilgili hep bir kuku tadm iimde. nk, hatrlarsanz IMF ile yaplan anlamann balangcnda IMFnin enflasyonun hesaplanmasna ilikin baz nerileri olmutu. O sralarda bu konu adeta dikkatlerden karld. Ondan sonra birden enflasyon rakamlar daha dk gsterilmeye baland. Gsterilmeye baland diyorum nk pazardaki enflasyon bildiiniz gibi aklananlarn ok zerinde seyrediyor. Bu kukumu, geenlerde Amerikan statistikleri Brosunun (Bureau of Labor Statistics) enflasyonu yanl hesapladklarna ilikin aklamalarn ve akabinde gelien baz tartmalar takip edince sizlerle paylamak istedim. Enflasyon rakamlarnn dk gsterilmesi, Hedoniks denen bir ekonomi teorisiyle gerekletirilmektedir. Hedoniks, hedonizm ile ilgili bir terimdir. Hedonizm ise hayatn esas gayesini zevk ve hazclk olarak kabul eden bir retidir. Bunun enflasyon ekonomisine yansmas da u ekilde olmaktadr. Eer bir maln kalitesi artar ve bu kalite artna edeer olarak fiyat art da olmaz ise, aradaki artk kaliteden dolay fiyat artn belli bir katsay ile drmek mmkndr. Bunu bir rnek ile u ekilde izah edebiliriz. Diyelim ki siz 5 milyon liraya bir ift ayakkab aldnz. Bir yl sonra ayn ayakkaby 10 milyon liraya aldnz. Buradaki yllk fiyat art yzde 100dr diyebilirsiniz. Ancak iin iine hedoniks girince yle dnmeniz gerekiyor. Eer bir yl sonra o ayakkabnn kalitesi de artt ise, bu taktirde o ayakkabdaki art yzde 100dr diyemeyiz. Eer kalite ikiye katlad ise (sbjektif bir ifadedir) bu ayakkabdaki fiyat art yzde 50 civarndadr diyebilirsiniz. Tabi bu byk bir samalk ama ekonomistlere, fiyat indekslerini istedikleri gibi gstermelerine frsat verebilecek mantkl bir hile! Dolaysyla burada Hkmet sadece una karar verecek. lkemizde retilen mal ve hizmetlerin kalitesi, zevk ve hazza ynelik deeri artt m? Eer arttna karar verilirse, enflasyonu hesap eden para metreler ve katsaylar ona gre ayarlanabilir ve rakamlar olduka kltlebilir. te size enflasyonu drme yntemlerinden biri! Dahas, sanrm zel sektr ve devlet sektr arasndaki fiyat art farknda bu gizli hedoniks kavgas da var. Ksacas, bu hedoniks erevede, hkmet unu iddia ediyor: benim verdiim gcr gcr yepyeni bir 10 milyon lira ile, elden ele dolam ve ypranm bir 10 milyon lira ayn deerde deildir.

135

eytanlk 12.Austos.2000 eytan lde ilerlerken birden biraz yeillik ve iinde yetimi bir karpuz bulmu. Sevinmi tabi. Hemen karpuzu kesmi ve yarsn ancak yiyebilmi. Kalann da kimsenin iine yaramasn diye, zerine pisleterek brakm. Oradan ayrlarak epey bir mddet yol alm ama baka ne bir suya nede herhangi bir yiyecee rastgelmi. yice alk ve susuzluk ekmeye balaynca, yarm karpuzu brakt yere geri dnm ve kalann da yemek zorunda kalm, hem de afiyetle. Hkmet ekonomi programn IMFye teslim edip daha nemli ilerle (!) uramaya karar verdii nden bu yana yeterince vakit geti. zellikle enflasyon ile yaplan mcadelede hkmetin bekledii hedefler tutturulamaynca, imdi de oklar zel sektr hedefine yneldi. Sivri biber, sar patates, taze soan, Aye kadn fasulye derken enflasyona sulu arama seferinde sra zel sektr duranda. Reel ekonomi glendirilmesi gerekirken bu erevede sulanmaya baland. Onlarn mallarna zam yapmalar su oldu. rnein, zel sektrn girdi mallarna srekli aktrmadan zam geliyorsa, onlar bunu nasl dengeleyecekler? Vergileri artracaksnz, girdi mallarna gelen zamlar grmemezlikten geleceksiniz, devleti soyanlar grmemezlikten geleceksiniz ve ondan sonra da zel sektre dnp zam yapma diye uyaracaksnz. Eer bu planl bir ekilde yaplyorsa, gizliden gizliye bir servet dmanl yaplyor demektir. Yok eer biz bu uyarlarmzda samimiyiz deniliyorsa o zaman durum daha da kt. nk serbest piyasa ekonomisinin en nemli unsurlarndan biri hr mteebbislerdir. Bunlarn saysnn artmas ii n gerekli tedbirleri almak bile piyasay canlandrmaya ynelik bal bana iyi bir itir. Piyasada i yapmak kolay bir ey deildir. Hele hele lkemiz gibi kt ynetilen bir ortamda, irket olarak ayakta durmak ciddi bir abay gerektirir. Bunu baarm olan mteebbisler, elbette Hkmetin bu oldu bitti sulamalarna kar kendilerini savunacak kapasitededirler. rnein Ankara Ticaret Odas Bakan Sinan Aygnn bu sulamalar karsndaki argmanlarna, Hkmet papaan gibi bildik eyleri sylemenin tesinde henz bir cevap bile verememitir. Ekonominin salkl geliimini ve piyasa canlln gsteren rakamlardan biri de yeni alan irket saysdr. Bundan drt yl nce, yeni alan irket says ylda 60,000e yaklarken, bugn bu rakam 30,000le re doru initedir. Kapanan veya iflas eden irket saysnda da ciddi bir art grlmektedir. te bunlar, zerinde titizlikle allmas gereken gstergelerdir. Serbest piyasa ekonomisinden bahsediyorsak, lkenin bu zel sektre ve mteebbislere ihtiyac oktur. Hkmetin bu konuda ok dikkatli olmas gerekir. Bugn insafszca sulad zel sektrn, yarn elini pmek zorunda kalabilir! Bizden hatrlatmas.

136

Devletin mkanlar 15.Ekim.2000 lkemizdeki onca banka, bankaclar ve gazeteciler ile ilgili rezaletler bir bir aa knca, geenlerde yabanc basnda okuduum bir haber olduka anlaml hale geldi. nk ilkesel olarak, bu haberin verdii mesaj dikkate deerdir. International Herald Tribune gazetesinin 28 Eyll tarihli haberine gre, ABD Boston Federal Savcs iki Harwardl ekonomi danman aleyhine devletin ofisini ve imkanlarn kullanarak haksz kazan elde ettikleri gerekesiyle dava am. Harward Universitesi, dnyann en nde gelen ekonomistlerini bnyesinde barndrr. Bu herkese bilindii iin ABD Hkmeti 1990 ylnda Rusyann pazar ekonomisine geiinde yardmc olmalar iin bu iki Harward profesrn 40 milyon dolar karlnda danman olarak atam. Bunlar atanrken yaplan anlamada, doal olarak bu ahslarn danmanlk yaptklar sahalarda yatrm yapamayacaklar da aka belirtilmi. Ancak bu iki danmandan birinin ei ve dierinin sevgilisi (imdi evlenmiler), danmanlk verilen sahalarda Rus irketlerine yatrm yapmlar. Ayn zamanda bu hanmlar byk bir emlak irketi de kurarak epey para kazanmlar. Tabi ABDnde byle bir olay yaptysa eleri yapt, ne olmu! diye geitirilemez. Boston Federal savcs olayn peine taklarak devletin imkanlaryla haksz kazan salayan bu sanklardan 120 milyon dolar tazminat istiyor. Bu olay, gelimi demokrasilerde ve hukukun stn tutulduu bir ortamda savclarn neler ile uramas gerektiini gsteren bir rnektir. imdi lkemizde patlak veren skandallardan biri de, bildiiniz gibi, Egebank skandaldr. Bankann sahibi Yahya Murat Demirel, bankasna yaplacak olan el koyma operasyonunu nasl olmusa bir ekilde epey nceden renmi ve bankann iini boaltarak devlete teslim etmitir. Tabi imdi bu bankann ykmllklerini devlet yerine getirecei iin, bu durumda devlete milyarlarca dolar kazk atlm ve Demirel de haksz kazan salam oluyor. Dolaysyla dediimiz vergiler bu yolla amac dna gitmi oluyor. Okul, hastane, yol yaplacana birilerine haksz olarak deme yaplm oluyor. Olaylar bununla da kalmyor. Demirel, iini takip etsin diye bir gazeteciye de bir milyon dolar demi. Tabi aslnda bu safhadan sonra bu para da vatandan vergileri ile karlanm olacaktr. Bunlarla birlikte daha birok olay. Bu rezaletler zincirini hafiye gibi takip edecek deilim. Olay zaten mahkemeye intikal etmi durumda. Benim dikkat ekmek istediim nokta udur. Batan anlattm Amerikada olmu olan olay ile bu olay arasnda hukuki adan ilke benzerlii vardr. Halk adna ya da devlet adna belli grevlerde bulunanlar, sahip olduklar imkanlar kullanarak kendilerine ya da yaknlarna menfaat temin edemezler. Bu, tm vergi mkelleflerine kar ilenmi ciddi bir sutur. Burada savclar kamu adna harekete geerek ii sonuna kadar aratrmaldrlar. Hatta ie bu bankann kurulmasndan balanmal ve gittii yere kadar da gtrlmelidir. Eer birileri, devletin imkanlarn kullanarak vatandan vergileri zerinden haksz kazan salad veya salattrd ise makam ve mevkisi ne olursa olsun hesabn vermelidir.

137

Enflasyon Savalar: Sivri Biber Sari Patatese Kar 27.ubat.2000 Bildiiniz gibi enflasyon ile mcadele erevesinde Aralk 99 ayndan itibaren bir dizi tedbir alnd. Ancak, kelimenin tam anlamyla, evdeki hesap arya uymaynca eitli kesimlerden samalamalar d a artmaya balad. Grnen odur ki, bu yln ilk alt aynda yllk enflasyon hedefine ulaacak olan Hkmetimiz, kalan alt ayn mantksal izahna hazrlanyor. Bu arada, programa batan destek veren birok deerli ahsiyet bu iin olmayacan anlaynca az deitirmeye balad. Gelimeleri yakndan takip etmek iin lkemizde bro aan IMF yetkilileri, Cotarellinin bakanlnda incelemeler yapyor. ncelikle programn gelirler ksmnn istendii gibi yrmediine dikkat ekerek zelletirmelerin bir an nce yaplmasn istemiler. GSM ebekelerinin ihalesi ile Trk Telekomun satnn geciktirilmemesini nermiler. Devlet statistik Enstitsnn (DE) enflasyon hesaplamalar konusunda da uyarda bulunmular. DE yetkilileri ile bir araya gelen Cottarelli bakanlndaki IMF heyeti, enflasyon sepetinin hesaplanmas konusunda ayrntl bilgi alm. IMF uzmanlarna gre, enflasyonist beklentinin krlmas iin, toplumdaki tm gruplarn ibirlii yapmas, bunun iin de enflasyonun esas olarak hangi kalemlerden olutuunu ak olarak bilmesi ve tepkisini ona gre gstermesi gerekiyormu. IMFye gre, enflasyon ile psikolojik sava erevesinde, toplumdaki bask gruplarnn, tepkilerini ak olarak dile getirebilmeleri iin, DEnin, enflasyon sepetinin detaylar konusunda ayrntl yayn yapmas gerekiyormu. DEnin hesaplama ynteminin de ak olarak yaymlanmas gerektii belirtilmi. Evet, ne kadar ilgin gelimeler. Hatrlarsanz bu keden birka defa bu programn sosyal aya yok, millete nasl kabul ettireceksiniz diye sormutuk. Dahas IMFden ald direktifleri hi dnmeden uygulayan Hkmetin geldii noktaya bakn. imdi ne olacak bu iin sonu diye yine onlarn azna bakyor. Enflasyon hesab yeniden gzden geirilsin ne demek? Diyelim ki yeni bir hesaplama yntemi ile enflasyonu aylk yzde 2 buldunuz. Eski hesaba gre ise yzde 5lerde seyrediyor. O taktirde brakn sizin halka kar gvenilirliinizi, drt ilem gvenilirliiniz bile kalmaz. Bunlar duyunca, imdilik k ok iddetli geti, dnya petrol fiyatlar ykseldi, rn kt oldu vb. gibi sylemler bana daha mantkl gelmeye balad. Bu erevede lkemizde heyecan verici bir baka ey de oluyor. Adam Smithin bahsettii, serbest piyasa ekonomisindeki gizli eli iki noktadan aka gryoruz. te size biri sorumsuz biride sorumlu iki yetkilinin azndan enflasyon savalar. (Burada baz zirai politikalar tartlabilir ama ben sadece iki ynetici yaklamn tartyorum.) ncelikle sivri biber. TC Merkez Bankas A.. Bakan Gazi Erel sivri bibere kar sava at. Kabaca, almayn rsn diyor. Ama Hkmet yetkilileri sar patatesin arkasnda: aman ne olur aln yoksa benim reticim perian olur diyor. Burada eer sivri biber reticileri de Hkmete gitmi olsayd o zaman iler baka olurdu. Onlar da arkalarnda bir hkmet destei bulurlard. Yada Hkmet patates iin, Erelin dedii gibi, almayn rsn deseydi, halk desteini kaybederdi. Peki bu yaman eliki nasl alacak? Bu eliki Hkmetin yapaca rasyonel plan-programlar ile alacaktr. lkemizde ok gl bir ziraat brokrasisi var. Hkmet onlardan istifade etmeyi beceremez ise, ite byle kabzmallk yapar.

138

Sui yiyin ama gerekleri de inkar etmeyin 17.Eyll.2000 Cumhuriyet Merkez Bankas Anonim irketi Bakan Gazi Erel, enflasyonu azdrann sivri biber olduunu akladktan sonra, imdi de globalleme gstergesi olarak suiyi rnek vermi. Bir gazete haberine gre Gazi Bey bir lkede sui resmi yemek oluyorsa, o lkenin gelir dzeyi ykselmi demektir demi. Olabilir. Her uzmann kendine gre olaylar takip etme mant vardr. Bunlar bazen izah edilebilir bazen de izah edilemeyebilir. Ama kiilere bir fikir verdii muhakkaktr. Ben burada Erelin yapt bu ekonomik benzetiime herhangi bir yorum yapmadan sadece bir katk yapmak istiyorum. Ayn zamanda peinen Gazi Beyin vermi olduu kritere de katlyorum. Gazetelerin ise bu haberi ti geer gibi vermesine de bir anlam veremediimi belirtmek istiyorum. Sui Japon mutfann en gzde ve milli yiyecei. Halanm balk anlamna da gelen suinin birok eidi var. Genel tarifini ise u ekilde vermek mmkndr. nce Japon pirinci buharda piiriliyor. Bu esnada iine ya veya baka bir malzeme katlmyor. Sadece pirin buharda piiriliyor, o kadar. Daha sonra buharda pimi olan bu pirincin iine Japon acs da diyebileceimiz vasabi denen yeil hardal sosu katlyor. Akabinde yapmak istediiniz sui eidine gre olay ekillendiriyorsunuz. rnein, Nigiri yapmak istiyorsanz buharda pimi yasz pilava vasabi kartrp zerine balk yaptryorsunuz ve servise hazr hale geliyor. Rol eklinde Maki de yapabilirsiniz. Saimi yapacaksanz o daha da kolay, nk sadece i balktan oluuyor. Ama siz isterseniz etrafna biraz buharlanm pirin koydurabilirsiniz. Balk olarak somon, uskumru ve kalkan en ok kullanlanlar arasnda. Sui yaparken balk kullanabileceiniz gibi frnlanm yosun da kullanabilirsiniz. Bu da olduka deiik ama holanacanz bir lezzet veriyor. Elde yemek iin pratik bir ey aryorsanz o zaman sizin yiyeceiniz hand roll olarak hazrlanan ve klah eklinde katlanarak verilen Temaki dir. Temaki grn itibaryla bizim drm gibi bir eydir. Pirin, Japon mutfann vazgeilmez bir malzemesi. Bizim ekmeimiz gibi bir ey. Zaten Japon lokantalarnda ekmek doal olarak verilmiyor. Siz isterseniz getiriyorlar. Lezzet olarak suiyi ilk tattnzda holanmayabilirsiniz. Ancak bir mddet yemeye devam ederseniz seveceinizden eminim. Yerken btn tatlar hissediyorsunuz. Ac, eki, tatlms vb. gibi btn tatlar ieriyor. Bu tatlar da veren tabi ki vasami. Alt paralk tadmlk bir suinin ortalama fiyat 6 dolar, yani 4 milyon lira. Ancak yemek amal olarak (ana menu olarak) alrsanz standart olarak 12 paralk bir sui tabann ortalama fiyat 21 dolar, yani yaklak 14 milyon lira. lkemizde tm bu gzellikleri tadabileceiniz yaklak 50 civarnda restoran var. imdi tekrar Gazi Beyin dediklerine u adan bakalm: Bu lkede herkes sui yemeye bala r ise, ekonomik dzeyimiz ykseliyor demektir. Gayet doru ve isabetli bir sz. Bu szde direkt olarak Trkiyemizin ekonomik dzeyi ykseldi de denmiyor. Sadece bir kriter ortaya konuluyor. Ben de bu kritere sonuna kadar katldm ifade etmek istiyorum. Lakin gereklerin farkl olduuna inanyorum. Dnk yazma bir gz atarsanz ne demek istediimi anlarsnz.

139

Tarmda Terr 20.Mays.2000 Bilindii gibi lkemiz IMFye istikrar program erevesinde bir niyet mektubu verdi. Hkmet her frsatta bu niyet mektubunu kendilerinin hazrlayp verdiini sylese de, bunlar IMFnin standart mektuplardr. lgili lkeye gre eitli rtular yapar, o kadar. IMF ile zerinde anlalan bu programn bir paras da tarm sektr ile ilgilidir. Dnyann her yerinde tarm sbvanse edilir. Ancak, programa gre lkemizde tarmsal destekleme tedrici olarak ortadan kaldrlacaktr. Dier bir ifade ile gizli veya ak btn sbvansiyonlar, fonlar, yardmlar, ucuz krediler vb. gibi tarm destekleme enstrmanlar zaman ierisinde yok olacaklardr. Bu durumun olumsuzluu zaman zaman eitli kesimler tarafndan gndeme getirilse de, Hkmet nezdinde pek ciddiye alnmadn zlerek gryoruz. Halbuki tarm politikalar Hkmetin gafletine braklmayacak kadar nemlidir. Bu konuda herkes ilgilileri uyandrmak iin elinden geleni yapmaldr. lkemizde halkn yaklak yars krsal kesimde yaar ve bunlarn gelirleri byk lde tarm sektrne dayaldr. Bu sektrn temelde krsalda retmi olduu rn, ehirlerde de byk bir i hacmi oluturur. Bununla birlikte canl olan her ey tarm sektr ile bir ekilde ekonomik iliki ierisindedir. Canlln bu deimez kural,insanlarn bu sektrdeki gelimelere kar kaytsz kalmasna izin vermemektedir. Gelir dalmnn ok adaletsiz olduu ve yaklak 15 milyon insanmzn alk snrnda yaad lkemizde hi kimse, dardan dayatlan ve gereki olmayan bir tarm politikasna kar kaytsz kalamaz. Tarm bakan dahi, koltuu pahasna bile olsa IMF direktiflerine deil, halkn menfaatlerine hizmet etmelidir. ngilterede yaplan bir aratrmaya gre, tarm sektrnn yaygn ve gl olmas aile balarna da olumlu etki yapyormu. Sanrm bunu lkemizde de grmek mmkn. Aileler ayn topra mthi bir dayanma ile ileyerek geimlerini salyorlar. Eer tarm sektrnde insanlar, emeklerinin karln alamaz veya isiz kalrlar ise byk umutlarla ehirlere g etmeye balarlar. Aileler paralanr. Sosyal katmanlar aras dalm bozulur. ehirlerdeki hizmetlerin yaygn ve etkin olarak datlmas engellenmi olur. Bu konuda Hkmetin dorudan gelir destei vermek istemesi sadece bir iyi niyet gstergesi olarak kalr. nk bu tr destek, retim fazlas olan yerlerde uygulanr. Yani bu, retimde doyuma ulalm ise, fazlas retilmesin diye potansiyel reticilere madur olmamalar iin verilen bir destektir. Grld gibi sadece bir eksen zerinde bile irdelesek tarmsal politikalarn ne kadar yaygn ve byk bir etkiye sahip olduunu anlarz. Biraz radikal bir rnek olacak ama olay dramatize etmek iin yine de vermek istiyorum. Gemite PKK terr baz blgelerde iftilerimizi yldrarak ky boalttrp, tarmsal arazi terk ettiriyordu. imdi de, eer tedbir alnmaz ise, IMF terr iftimizi yldrarak g ettirip tarmsal arazileri terk ettirecek gibi gzkyor. Ne dersiniz!

140

Peki Mstahsilin Suu Ne? 11.Haziran.2000 Bugnlerde medyada tarmsal destekleme erevesinde bol bol nasihatler, uzman grleri ve IMF politikalarnn deerlendirilmesini okuyoruz ve dinliyoruz. Trkiye kendi kendine yeten bir tarm lkesi olmasna ramen, bu sektrdeki bamszln, uygulanan aklsz politikalar sayesinde kaybetmektedir. Bu grnme ramen baz politikalarda srar edilmesine anlam vermek ise mmkn deildir. te bu erevede, Cuma gn Bakanlar kurulunda, neredeyse 30 milyonluk ifti camias da IMF politikalarna kurban edildi. Dnyann hemen hemen her yerinde tarm sektr desteklenir. lkemizde de desteklenir ve desteklenmelidir. lkemizdeki destek, taban fiyatlarnn belirlenmesi ile verilir. IMF yle istiyor diye tarm sektr ve ona bal olarak geimini tedarik eden lke nfusunun neredeyse yars cezalandrlmamalyd. Son sralarda baz evrelerde IMFnin uygulamalarna hak verme aknl balad. Ortaya konulan en byk argman ise bizim iftinin rettii rnn fiyatnn, dnya fiyatlarnn ok zerinde olmasdr. Bunun da en byk sebebi olarak politikaclarn destekleme alm fiyatlarnda birbirlerinden geri kalmama yar gsterilmektedir. imdi burada baz konulara aklk getirmek gerekir. ncelikle rakamlara dolar baznda baktmzda politikaclarn pek de bonkr davrand sylenemez. Bunu aka gryoruz. Sanrm burada en nemli konu iftiye destek verilmesidir. Taban fiyat uygulamas destekleme eitlerinden sadece bir tanesidir. ifti, rnnn dnya fiyatlar zerinde olup olmadna ok da bakmaz. Onun derdi geimdir. ncelikle masraflarn karlamak ve akabinde az da olsa kar etmek ister. Devlet mstahsili eitli ekillerde destekleyebilir. Asl olan desteklemesidir, fiyat belirlemesi deil. rnein devlet mstahsilin masraflarnn belli bir orann karlayabilir. Bu taktirde fiyat oluumu piyasa koullarna braklabilir. Ama hibir yardm yapmadan mstahsil rnn masraflarndan daha az bir paraya satmak zorunda kalrsa bu dpedz zulm olur. Tpk bugn olduu gibi. Dier bir ifade ile 140,000 liralk masrafa karlk 102,000 lira taban fiyat vermek bir eit zulmdr. Burada bir baka ve nemli konu da udur. Bu tip desteklemelerin gemite kamu bankalar vastasyla yapld bilinen bir gerektir. Kaynak aktarmakszn kamu bankalarna bu tip finansman grevleri verilmesi dolaysyla bankalarn nakit a artmaktadr. Bunu karlamak iin kamu bankalar piyasa faizlerini ykseltmekte ve bu durum dolayl olarak Hazine i borlanmasn negatif etkilemektedir. Bu zincirleme etkiler neticesinde aslnda Hazinenin dedii grev zararlar kamu bankalarnn an finanse etmektedir. Bu konuda daha nce (17 Ekim 1999) yazdm bir konuyu sizlere rnek olarak tekrar vermek istiyorum. 1993 ylnda neredeyse batma durumuna gelen Ziraat Bankas ile Hazine bir anlama yapar. Hazine, kendisinde para olmad iin, Ziraat Bankasndan iftiyi destekleme primi demesini ister. Ziraat Bankas 1993 ile 1995 yllar arasnda iftiye 4.6 trilyon lira destekleme primi der. Banka bu primlere Bakanlar Kurulu Kararyla ylda yaklak yzde 300 faiz uygulayarak hazinenin 4.6 trilyon lira borcunu 1997 yl sonunda yaklak 1 katrilyona vardrr. Bu bor, bu yln balarnda, 2.5 katrilyon civarna ulamtr. Bu ekilde Ziraat Bankas batmaktan kurtulmu ama olan iftiye olmutur. nk Ziraat Bankas ben iftiye ucuz kredi veriyorum diye kendi zararlarn devlete dettirmeyi baarabilmitir. Bir baka rnek de yine 1993 ylnda ktl pamuk destekleme primi uygulamasnda grlmektedir. Ziraat Bankasnn mstahsile dedii 1 dolara karn bugn Hazine, Ziraat Bankasna 30 dolar demek durumundadr. te esas grlmesi gereken konular bunlardr. Devletin iftiye dyorum diye ayrd parann kata ka gerekten iftinin eline gidiyor? Sanrm ef Cotarelli devletin destekleme rakamlarn grnce ok olmu ve hemen tarmsal desteklemede reform istemitir. Ama o telaffuz edilen rakamlardan gerekte ne kadarnn iftinin eline gittiini bilemez. yle ya, bizim brokratlarmz ve politikaclarmz kalkpta ef Cotarelliye bak biz iftiyi yle sledik yada bak biz beceriksizliimizi yle rttk diyecek deiller herhalde. Peki bu durumda mstahsilin suu ne? Kendisine anlatlanlara inanp, bunlarn peinden gitmek mi? Faize para yatrmayp retim yapmak m? Bor almak m? Yoksa nternetten dnya fiyatlarn takip edememek mi? Nedir iftinin gnah syler misiniz?

141

Zeytinliklerin Feryad! 29.Temmuz.2000 Geen hafta Balkesirdeydim. nce Dursunbeyde yaplan iir gnleri etkinliklerine katldk. Herkesimden gelen birok airin ve iirseverin bulutuu bu etkinlikler vesilesiyle, Dursunbeyin dinlendirici yeillikleri arasnda, insann bir mddet dahi olsa iinde bulunduumuz bykehirlerin stresli ortamndan uzaklamas ho bir ey. Daha sonra sahile, Edremit krfezine indik. Binlerce insan yl boyunca yapm olduklar almalarn stresini denizde veya deniz kenarlarndaki elence yerlerinde brakma gayret i ierisinde. Lakin biz, biraz da merak saikiyle halkn ierisine karp gerek gndemi renmeye ve onun zerinde konumaya altk. ncelikle unu belirteyim ki halkn en nemli gndemi geim. Yani halk geim derdinde. Mstahsil, elindeki rnn para etmediini ama bor faizlerinin bunu anlamadn ve srekli arttn sylyor. Perian olduklarndan ve dertlerini duyuracak bir makam bulamadklarndan ikayetiler. Ben, baz ekonomistlerin ekonominin ok iyiye gittii eklindeki szlerini hatrlatarak biraz sabretmeleri gerektiini sylediimde ise kusura bakma deyip burada duymak istemeyeceiniz eyler sylediler. Ayn zamanda u ifadelerle de ti getiler: Biz ok iyi biliriz onlar, buraya gelip bunlarn hangisi yeil hangisi siyah zeytin aacdr diye sorarlar ama oraya gidince kat zerinde her eyi bilirler. Bir mstahsil ile zeytinliini gezdik. Zeytin bir yl yapan ve bir yl da pek yapmayan bir rndr. Geen sene aata pek zeytin yoktu ama bu yl mahsul ok. Mahsul ok ancak mstahsil endieli! Bu rn para edecek mi diye soruyor. Geen sene var olan rn hi para etmedi. Halbuki rn az, talep fazlayd ve doal olarak fiyatlarn da fazla olmas gerekirdi. Ama yle olmad ve mstahsil borlarn dahi deyecek paray bulamad. Zeytincilikte 5 asit yaa verilen fiyat, taban fiyatn oluturur. ok kaba ifadelerle dier rakamlar u ekilde ifade etmek mmkndr. Yaklak 6 kilogram zeytinden bir litre ya kar. Normal bir aatan, mahsul iyi olunca, yaklak bir uval (100 kg) zeytin alnr ki bu da kabaca 15 litre ya demektir. ki yz aa (yaklak 10 dnm) zeytini olan bir ailenin eline kabaca 3000 litre ya geer. ok deil bundan yaklak 20 sene nce 200 aa zeytini olan bir aile rahatlkla geinir iken bugn ayn zeytinlik o ailenin masraflarn dahi karlamaz olmutur. Zeytin, faydalarndan dolay ekonomiye dolayl katks da ok olan bir nimettir. Bunun en nemli rneklerini salktan vermek mmkndr. Zeytin yann tketiminin bol olduu yerlerde eitli hastalklara dayal olan salk masraflarnn az olduu bilinen bir gerektir. Ocak 2001den itibaren yeni yalar piyasaya kmaya balar. Kulaktan kulaa gelen haberler ise kt. Be asit yaa bu yl verilecek taban fiyatn 600 bin liray gemeyecei ynnde! Bu ise zeytinciler asndan bir felaket olur. Zeytincinin yaayabilmesi iin bu yl be asit yaa en az 2 (iki) dolar taban fiyat verilmesi gerekir. Bitmedi, tm bunlarla birlikte bizi bekleyen bir tehlike daha var. Zeytinliklerin turizm uruna katledilerek beton bloklama olmas. Zeytinliklerin beton bloklar halinde tatil sitelerine dnmesi. Gidin kendiniz grn, bugn zmir-Dikiliden balayn, Ayvalk, Gme, Burhaniye, Edremit, Havran ve anakkaleKkkuyuya kadar tm sahil eridindeki zeytinlikler, gn be gn tatilcilerin bloklarna yenilmektedir. nk bu fiyatlarla mstahsilin zeytincilie devam etmesi mmkn deildir. Bu fiyatlar mstahsilin gbre, ila ve yevmiye masraflarn dahi karlayamamaktadr. Bu zeytinliklerin kurtarlmas iin bu yl yaa verilmesi gereken fiyat en az 2.5 (ikibuuk) dolardr. Ancak bu ekilde hem mstahsil hem de, daha da nemlisi, gzelim zeytinliklerimiz kurtarlm olur. Aksi taktirde zeytinlik alanlar gittike daralmakta ve buna bal olarak isizlik de artmaktadr. Yani ka yapalm derken gz karlmaktadr. Yanl politikalar, brakn zeytinciyi zeytin aacn bile alatmaktadr. Umarm Hkmet bu konuda gerekli tedbirleri alr. Zeytinliin bu feryad, enflasyon yalakalarnn laubali yorumlar arasnda kaybolup gitmez.

142

Kurt, koyun, ku, sarca, bcek, beygir derken 25.Haziran.2000 Bu hayvan tartmasn hayretler ierisinde izliyoruz. Biraz da medya abartyor olabilir ancak verilen mesajlar kendi iinde anlaml! Hkmet ortaklarnn birbirleriyle konumak iin neden hayvanlar araya koyduklar ise ayr bir tartma konusudur. Tartmalarn bu ynde gelimesi bana, ertesi gnk matematik snavna almas gereken bir ocuun, ii kavrayamaynca resim almaya balamasn hatrlatyor. Mademki hayvanlardan konumak daha cazip, o halde esas bakmamz gereken nokta lkemizdeki tarm ve hayvancln durumudur. lkemizin yakn tarihine baktmzda, kesin bir kayt olmamakla birlikte, hayvanclkta olduka ileri bir dzeyde olduunu grrz. Sadece Gney Dou Anadolu blgesi bile kendi kendine yetmesinin tesinde, Irak, Suriyeyi, Suudi Arabistan doyuruyordu. Ancak uygulanan yanl politikalar sayesinde bugn hayvanclmz batma noktasna gelmitir. Gney Douda yaklak yarm asrdr snr gvenlii sebebiyle kkba hayvan ihracat yasaklanmtr. Halbuki dnyann en ucuz ihra mal hayvansal rnlerdir. nk en nemli temel girdileri ottur ve dviz gerektirmez. Bir baka deyimle hayvansal rnlerin ihracatndan elde edilen tm dviz direkt olarak katma deerdir. Halbuki sanayii rnlerinin ihracatnda ayn eyleri sylemek mmkn deildir. rnein 5 milyar dolarlk tekstil rn ihra ederseniz, hammaddesi knca, bunun ancak 2 milyar dolar katma deer olarak size kalr. Dnyadaki gelimi lkelerin tarm ve hayvancl da o lkelerin geliimi ile birlikte ilerlemitir. Gelimekte olan lkeler arasnda ise sadece lkemizde tarm ve hayvanclk gerilemektedir. nk bizler eitli uluslararas antlamalar erevesinde kendi tarm ve hayvanclmz koruyacamza, onlar uluslararas denklemin insafna brakmaktayz. lkemizde yaklak 30 milyon insan alk snrnda yaarken Hkmetin hovardaca anlamsz politikalar gtmesi, cahillikle bile alanamaz. Trkiye fiilen alan yaklak 30 milyonluk camiasyla bir tarm lkesidir. Tarma ve hayvancla yaplacak yatrm en sratli ve geni bir ekilde istihdam salayan yatrmdr. Gnmz dnyasnda tarm ve hayvanclk artk stratejik neme sahip bir sektr haline gelmitir. Dnya gda ticareti son 10 ylda 230 milyar dolardan yaklak 600 milyar dolara ulamtr. Tm bunlarn nda, lkemizde yaplanlarn ne kadar yanl olduunu anlamamak mmkn deildir. Bugn IMF gdml politikalar sayesinde lkemizdeki reel ekonomi tahrip edilmektedir. Ne yazk ki bu politikalar IMFnin deil bizim kendi isteimizle uygulamay talep ettiimiz politikalardr. Hatrlarsanz DB Bakan Wolfenson Trkiyeye geldiinde ona sorulan bir soru karlnda bu bizim deil sizin programnz demiti. Milletimiz unu iyi bilmelidir ki bu uygulanan politikalar idarecilerin kendi kendilerine karar vererek uyguladklar politikalardr. Bu politikalarn tarm kesiminin menfaatine olmad anlalnca terk edilecei aikardr. Bizim arzumuz i iten gemeden, yada iftinin kafas bozulmadan, yanltan dnlmesidir. Neticede hayvanlar tartmasna ben iftiyi de sokarak yazm yle tamamlayaym. ifti, tarlaya serptii buday yiyen kuun, koyunlarna dalan kurdun, kendisini sokan arnn cann fena yakar. Sakn sabr tamasn. nk ifti milletin efendisidir.

143

Beyaz Filler 30.Ekim.1999 lkelerin sosyo-ekonomik yaplar birbirinden olduka farkldr. Bir lkenin retiminin zerine oturtturulduu mekanizma yllar sren bir geliim ve birok faktrn etkisiyle oluur. Bu mekanizma ne kadar dze nli, gl ve yaygn olursa lkelerin kalknmas da o kadar sratli olur. rnein siz yksek teknoloji gerektiren bir sanayi yatrm yapmak istiyorsunuz. Eer bu yatrmn hammaddelerini o lkenin mekanizmas elde edebiliyorsa, yan sanayisini o lkenin mekanizmas destekleyebiliyorsa ve o sanayinin bakm ve onarm yine o lkenin mekanizmasnda gerekletirilebiliyorsa szkonusu yksek teknoloji yatrm o lkenin gelimesine ve kalknmasna yardmc olur demektir. Eer lkenin sosyo-ekonomik altyaps bu tip bir yatrm destekleyemez ise o zaman iki byk problem ile karlama olasl ok yksektir. Bunlardan birincisi yeni yatrmn o lkeye ok pahalya malolmas problemidir. Bu adeta una benzer: kii kendisine faydal olsun diye bnyesinin kaldramayaca bir yemek yerse hasta olur. Daha sonra yemein maliyetinden daha fazla bir maliyet ile hastaln iyiletirmeye alacaktr. Ksacas yaplan iin astar yznden pahalya malolmu olacaktr. kinci problem ise yeni yatrmn o lkenin sosyo -ekonomik mekanizmasn bozmasdr. Bu birincisinden daha ciddi bir problemdir. nk lkenin sosyo -ekonomik yapsnn bozulmas hemen tamir edilemeyecek bir ekilde lkenin kalknmasna engel olur. Hatta bazen de geri dnlemez bir hata/yara oluturur. Buna da rnek vermek gerekirse vcudun herhangi bir yerine fel inmesinden bahsedebiliriz. Fel zamanla ok youn bir tedavi ile belki iyiletirilebilir. Lakin iyilemezse hibir ey eskisi gibi olmaz ve vcut shhatli iken yapabileceklerinin hibirini ayn oranda yapamaz. Bunlara bir iki rnek verelim. Batllar Afrikada az gelimi baz lkelerin kalknmasna yardmc olsun diye zamanla eitli yatrmlar yapmlardr. rnein bir Afrika lkesinde Batllar bakarlar ki lkede ok sayda ayakkabya ihtiya var nk millet yalnayak geziyor. Onlar da modern byk bir ayakkab fabrikas kurarlar. Ancak bunun mr uzun srmez. nk bu fabrikay destekleyecek ne yeterli deri retimi vardr, ne ayakkab tamircileri, ne datp satabilecek bir kadro, ne vasfl yneticiler nede retilen mal satn alabilecek halkn satn alma gc Tabiki alamayan ve neticede bir ie yaramayan bu tr (beyaza boyal) dev yatrmlara halk bir isim takm: Beyaz Filler! kinci problem olarak dev maazalar zincirini verebiliriz. Trkiyemizde retilen gda, zirai ve tekstil rnlerinin datm ve pazarlamasn yapan ok iyi organize olmu bir toptanc a ve kabzmallar rgt vardr. Bu mekanizma iinde kk esnafmz geimini salar. Bizim bu datm amz ok gl olduu iin byk/dev maazalar adeta bu mekanizma ile gerilla harbi yapar gibi tabana yani direkt olarak tketiciye ulamaya baladlar. BaKur kaytlarna gre lkemizde yaklak 5 milyon insan kk esnafn almas ile geimini temin eder. Trkiyemizde bir esnaf isiz kalnca devletimizin ona bakacak isizlik maa veya iflas sigortas gibi bir mekanizmas yoktur. Bu durumda dev maazalar zincirleri ile kk esnafmz madur olmaktadr. Biz burada dev maazalara kar deiliz. Bilakis, ahsen bunlarn daha da gelitirilmesi taraftarym. Ancak baz kazanmlar pahasna 5 milyonluk kk esnaf ve efradnn madur edilmemesini istiyoruz. Mesela Koun Migroslarna girdiinizde her trl alveriinizi yaparsnz. Ancak o dev Migrosun ka tane kk esnafn kepenk kapamasna sebep olduunu da devletimizin hesap etmesi gerektiine inanyoruz. Biz bu tr dev maazalarn yaygnlamasn isterken kk esnafn da madur edilmemesini istiyoruz. Dnyada medeni ve gelimi lkeler bunu birka ekilden biri ile hallediyorlar. Ya yksek isizlik maa veriyorlar, ya iflas sigortas gibi bir mekanizma ile gvence altna alyorlar yada bu tip ok byk maazalarn ehir iinde almasna izin verilmiyor. zin verilmiyor ki kk esnaf ve zanaatkarlar da yaasn. Ksacas, filler savanda arada ezilmesinler diye 5 milyonluk kk esnaf ve zanaatkar camiamz devletin efkatli kollarna brakyoruz. Son olarak unu da hayflanarak sylemek istiyorum. Gnl arzu ederdi ki Ko gibi Sabanc gibi gururumuz, medar-i iftiharmz dev irketlerimiz byle halkmzn kolaylkla yapabilecei ilerden olan sakz satmak, su satmak, yourt satmak, gazoz satmaktan ziyade Trkiyemizi ada, ileri, gl, medeni ve Batl seviyelere ulatrabilecek gl teknolojik yatrmlara daha da arlk versinler. Nasl olsa dnyada kredibiliteleri ok yksek olduu iin, devletimizin dahi u sralar girmeye tereddt ettii alanlarda aziz milletimize hizmet vermi olsunlar. Sakz, orba, spanak, maydanoz gibi rnlerin satn da gariban kk esnafmz yapmaya devam etsin ki 5 milyonluk bir kitlenin evindeki tencere tkrdamay srdrsn.

144

Emin misiniz? Son Kararnz m? 18.Kasm.2000 Hepimiz tecrbe etmiizdir, bazen kendimizi bir ie yle bir kaptrrz ki adeta o ite kaybolup gideriz. O ie kaptrm giderken yle bir noktaya geliriz ki kan ya da ulalan sonulardan dolay ya hu ben bu ie niin balamtm? gibi olay temelden sorgulama ihtiyac hissederiz. te bu erevede, mevcut sosyo-ekonomik ve siyasi gidiattan devletin tepesindeki Blent olduka mesut olabilir. Ancak halkn memnun olduunu sylemek imkanszdr. Gren gzler iin bu memnuniyetsizlii kolayca anlamaya yarayacak binlerce rnek var nmzde. Bunlardan birkann altn izeyim isterseniz. Sendikalar hak arama mcadelesinde, bu gne kadar grlmemi bir heyecan ile meydanlar, salonlar hnca hn dolduruyor ve yzlerce kilometrelik yryler yapyorlar. Yollar yrmekle anmaz diyebilirsiniz. Dorudur, yollar yrmekle anmaz. Ancak onlar hak arama mcadelesinde yaya brakanlarn itibarlar kesinlikle anr, bunu bilesiniz. Emekli, dul, yetim ve isizler ordusu artk kendilerini byklere ifade etme firsat bulduklar anda az diye haykryorlar. nceden bu kesim, fakir veya yoksul olarak nitelendirilirdi. Ancak hemen he men her hafta hesap edilen alk ve yoksulluk snrna ilikin rakamlar lkenin ne hale getirildiini aka gstermektedir. Bugn yaplan baz hesaplamalara gre drt kiilik bir aile iin, aylk 600 milyon lira yoksulluk snrn, 200 milyon lira ise alk snrn ifade etmektedir. lkemizdeki aylk asgari cret ise bu alk snrnn bile yars kadardr. te Hkmetin beceriksiz uygulamalar neticesinde elde edilen bu ac gerekler milleti az diye barttryor. nce fakiriz diyorlard, imdi az demeye baladlar ama hala seslerini duyuramadlar. Hkmet acaba sela sesi mi bekliyor der siniz? Esnaf, ilerin bozukluu, piyasann kesatl ve vergilerin arl yznden neredeyse iini brakacak hale geldi. Siftah yapamadan kepenk kapatanlarn says her gn artyor. llallah demeye baladlar, daha ne desinler? Son Bufalo operasyonu ile katrilyonlar bulan kaak etin lkeye sokulduu ortaya karld. Bu ayn zamanda hayvanclk ile uraanlarn katrilyonluk cirolarna mani olunmu demektir. Bu ekilde bu memleketimizde hayvanclk diye bir ey kalr m acaba? Tarm kesimi, global politikalar ve IMF direktiflerine zaten kurban edildi. Her geen gn tarma vurulan darbe sesleri kulaklarmz nlatyor. En son alnan bir kararla ya sebze ve meyve ithalat da serbest braklacakm. Ya hu siz beyninizi ekmek aras m yaptnz? Nereye doru srklendiimizin farknda deil misiniz? Tm bu manzara karsnda hibir ey yokmu gibi davranlarak IMF ile kol kola daha nereye kadar gidilecek acaba, merak ediyorum. Grnen o ki Hkmet 2001 btesini de Cotarolann tavsiyeleri dorultusunda hallediyor. Bana okuyucularm, 2001 yl btesinin bir deerlendirmesini yapar msnz? diye soruyor. nsann baz konularda bir eyler yazmas iin bir heyecan duymas lazm. 2001 yl IMF btesinin ne heyecan verici yn olabilir diye hala dnyorum. Bulunca yazacam. Neticede yle anlalyor ki Hkmet, IMF konusunda gemi azya alm. Kim ne kadar yazarsa yazsn onlar bu iin sonuna kadar gidelim bakalm ne olacak yaklamndalar. Biz yine de baz eyleri hatrlatma grevini yerine getirelim. IMF ile abad olmu hibir lke yoktur. Aksine batm ya da batma eiine gelmi ok lke vardr. Son tahlilde, u sorunun cevabn kendimize drst bir ekilde vermek zorundayz: IMF politikalarn uygulamak zorunda myz? Yukardaki manzaraya baklrsa bu soruya Hkmet zmnen evet diyor. Evet diyor ama baz hkmet yeleri bile bu politikalar ile dzle klabileceine inanmyorlar. O halde bu evet nasl bir evet. Mecburiyet eveti mi? Cahiliyet eveti mi? nat eveti mi? Bo vermilik eveti mi? Sana ne eveti mi? Bu evetden emin misiniz? Son kararnz m? Bu iin sonucunun nerelere varabileceini tahmin edebiliyor musunuz?

145

Ne olcak bu iin sonu? 19.Kasm.2000 Dnk yazmda lkemizin sosyo ekonomik durumuna dikkat ekerek Hkmetin politikalarn eletirmi ve o politikalarn sonunun ne olacan bilmediklerini ifade etmeye almtm. Geenlerde erken seim ile ilgili yazlar da grnce aklma mehur bir Fransz fkras geldi. Hkmetin uygulamalarnn sonu bu fkraya benzer bir ekilde biter ise hi armayacam imdiden ifade etmek isterim. Bir yazar, ilgin bir hikaye oluturmak iin epey dnm ve sonunda almasna u ekilde balam: Evvel zaman iinde bir lkenin muhteem bir kral varm. Ancak bu kral olduka mutsuzmu, nk hi erkek evlad olmuyormu. Yine kralie hamile kalm ve doum yaklatka sarayda tela da artm. Bu tela her zamankinden daha fazla bir telam. nk kral, einin bu sefer de kz ocuu dourmas halinde hem onun hem de tm hizmetkar ve danmanlarnn boynunu vurduracana yemin etmi. Tabi sayl gnler abuk geer, doum gn gelip atm. Kral heyecan ile kendisine getirilecek erkek ocuk mjdesini beklerken, kralienin etrafndakiler de tela ile sonlarnn ne olacan merak ediyorlarm. Derken, nur topu gibi ok gzel bir kz ocuu dnyaya gelmi. Gelmi ama o anda herkesin eli aya kesilmi. Ne yapacaklarn bilemez bir halde iken, oradaki uyank bir cariye ocuu kapt gibi skca kundaklam ve yaasn kralmzn nur topu gibi bir olu oldu diye bararak krala doru koup mjdesini istemi. Tabi sevincinden ne yapacan aran kral hizmetiyi hediyeye bomu. ocuu kucana alm, sevip okam ve tekrar hizmetiye vererek en gzel bir ekilde baklmas iin gerekli talimatlar vermi. Eine de ok gzel iltifatlarda bulunmu ve ok deerli hediyeler vermi. Ksacas sarayda herkesi memnun etmi. Artk olan olmu tabi ki. Millet ilk planda cann kurtard iin ses karmam ve ocuu bir erkek gibi yetitirmeye balamlar. ocuun anlay arttka annesi gerekli telkin ve tavsiyeleri yapmay da ihmal etmemi. ocuk bir erkek gibi bytlm, ata binmeyi, kl kullanmay, harp etmeyi vb. gibi btn gerekli marifetleri de renmi. Tabidir ki gen prens zamanla evlilik ana gelmi ve kral babasnn sraryla komu kraln prenses kz prense istenmi. Her iki kraliyet de bu evliliin kendi krallklar asndan ok isabetli ve gzel olduunu dnmler. Krallara yakr krk gn krk gecelik bir dn sonunda muhteem bir tren ile prenses gelin ile prens gvey gerdek odasna uurlanmlar. Gerdek odasna giren yeni evliler, Evet ite tam burada yazar nokta koyarak fkray bitirmi. Yine epey dndkten sonra u notu yazarak almasn tamamlam. Ey okuyucu, ben byle bir hikaye uydurdum ve olay buraya kadar getirdim. Artk kafam durdu. Bundan sonrasn nasl srdrebileceimi bir trl bulamadm. Hikaye buraya kadar da gzel gittii iin yazmaktan da vazgeememitim. Artk kalan ksmn size brakyorum. Nasl dnyorsanz ya da istiyorsanz yle olsun.

146

zelletirmeye tirazm Var (1) 25.Eyll.1999 1980lerin Demir Ladysi Thatchern hararetle savunduu ve uygulayarak faydalarn gsterdii zelletirme (privatization), zamanla birok lkenin ekonomik faaliyetlerinde barol oynamtr. zelletirmenin ilk bakta iki temel faydas vardr. Birincisi devlet adalet, gvenlik, eitim, salk vb. gibi alanlara ynelerek daha kaliteli ve youn hizmet verebilecektir. Ekonomi ise pazar mekanizmalar tarafndan ynlendirilecektir. kinci faydas da devlet zelletirme ile bir gelir yani scak para elde edecek, bununla da altyap hizmetleri ve dier vadettii projeleri sratle gerekletirebilecektir. lkemizde zelletirme ile ilgili ilk hukuki dzenleme, zal dneminde karlan 2983 sayl yasa ile gerekletirilmitir. Bu yasayla KT ve bunlara ait tesislere hisse senedi ihrac yoluyla gerek ve tzel kiilerin ortak edilebilmesine imkan tannmtr. Daha sonra 1986 ylnda karlan 3291 sayl yasa ile zelletirme kapsamna alma ve uygulamalarn yrtlmesine ilikin esaslar belirlenmitir. Satlacak bir KTin zelletirme kapsamna alnp alnmamasna karar verme yetkisi 233 sayl KHK ile siyasilerden oluan Yksek Planlama Kuruluna verilmi ve 2983 sayl yasa ile de Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi (TKKOI) yrtmeden sorumlu klnmtr. Bu mevzuat serveni burada da kalmam ve Nisan 1990da yrrle giren 414 sayl KHK ile TKKOInden Kamu Ortakl daresi domutur. Akabinde yaplan birok dzenlemeler ile bir dizi hukuk emberinden geip neticede en kapsaml halini Kasm 1994de yrrle giren 4046 sayl yasa ile (imdilik) almtr. Bu yasaya gre yine siyasilerden oluan bir zelletirme Yksek Kurulu oluturulmu, uygulamalar yrtmek iin zelletirme daresi Bakanl (B) kurulmu ve bir de zelletirme Fonu oluturulmutur. Tamam m? Hayr. Gnmze kadar daha bir dizi mevzuat almalar srm ve hala da srmektedir. Sonuta devletin sataca her kuruluun sat Bna devredilmitir. Yl 1999, yani yaklak 15 yldr zelletirme gndemimizde ve hala felsefesine uygun yaplm ciddi bir ey yok. Bugne dein 211 kurulu zelletirme kapsamna alnm ve satlan baz kurulularda bile halen kamu pay bulunmaktadr. Bu sre iinde kapsama alnan kurulularn ancak yars zelletirilebilmitir. Yine 15 ylda zelletirmeden yaklak 6 milyar dolar kaynak elde edilmi ve bunun (buraya dikkat edin) 5.8 milyar dolarlk ksm tekrar kapsamdaki kurululara, hazineye ve bor demelerine aktarlmtr. Yani imdiye dein 200 milyon dolarlk kat zerinde bir gelir var. 15 yl ierisinde 200 milyon dolar ki bu henz nakit olarak tahsil edilmi de deil. Dier bir deyimle ayda 1 milyon dolar hipotetik gelir. Ama bunun yannda yaklak 120si uzman olan 300 kiilik personeliyle nur topu gibi bir kurumumuz olumu: zelletirme daresi Bakanl! Bu kurumumuza dier eitli kurululardan ok kymetli beyinler transfer edilmi ve onlarn, ileri daha yakndan takip edebilmeleri iin zelletirme kapsamndaki irketlerin ynetim kurullarna yelikleri de salanmtr. imdi pratikte bir B uzman bir gda irketi zelletirmesinde alyor ve akabinde hemen bir madencilik irketi ile ilgileniyor! Dolaysyla oradaki yetimi insanlardan da tam verim almak ok zor. Trkiyede zelletirme byle giderse mehur Profesr Parkinson bir kez daha hakl kacak. Parkinson, kamu idaresinde kendi ismini verdii bir hastalk tanmlamt: Parkinson Hastal diye. Parkinson, ngiltere Koloni Bakanlnda yapt bir almada grr ki 1935de koloni bakanl grevli says 372 iken, 1939da 450, 1943de 817, 1947de 1139 ve 1954de 1661 grevliye kadar kmtr. in ilgin yani ise yldan yla ngiliz koloni saysnn hzla dp sfrlanmasdr. Yani belli bir zaman sonra bir bakacaksnz hi kolonisi olmayan bir devletin Koloni Bakanl var ve binlerce insan alyor. lgin deil mi? zelletirmedeki baarszlk yetmiyormu gibi zelletirme kurumu da sanki Parkinson hastal rn.

147

zelletirmeye tirazm Var (2) 26.Eyll.1999 zelletirme bir sretir, balar ve biter. Bu bir devlet politikas olamaz. Devletin elinde modern iletme ynetim ve tekniklerinden yoksun veya geri kalm teknolojisi ile devlete mali yk olan iletmelerin belli bir dzen ierisinde aibesiz ve adil bir ekilde sat demektir. Dnk yazmda da belirttiim gibi bizde 15 ylda yaklak 100 iletme zelletirilip a ncak 200 milyon dolar elde edilirken, bakn Almanyada bu i nasl yaplm. ki Almanya birleince Dou Almanyann hantal endstrisinden kurtulmak iin ok hzl bir zelletirme gerekletirilmitir. Alman zelletirme kurumu Treuhand 1 Mart 1990 tarihinde balad almalar 31 Aralk 1994 tarihinde tamamlamtr. Yani ii bitirmitir. Bu zelletirme abalar sayesinde 14 bin iletme ve 40 bin arsa satlm ve yaklak 40 bin mnferit anlama yaplmtr. Bu rakam zelletirmenin dalm ve yaygnln da gsterir. Be yl sren bu almalardan 65 milyar mark gelir elde edilmi ve 207 milyar marklk yatrm taahhd alnmtr. te size zelletirme rnei. Bu bizde baz eylerin ters gittiinin ak iareti deil mi? Elbette devlet gazoz kapa retmez, retmemelidir de. Devletin meyve suyu, maden suyu, portakal, elma, konserve retimi ile ne alakas var? Bunlar serbest pazar ekonomisinde arz-talep kurallar ierisinde hr mteebbisler tarafndan kolaylkla ve en iyi ekilde retilecek olan eylerdir. Bunlarn retimine kaynak ve igc ayran devlet dier yandan adalet, gvenlik, sivil savunma, koruyucu salk vb. gibi asli grevlerinde zafiyet gstermektedir. te bir deprem felaketinde yaralarn acilen sarlmasnda devlet aciz kalmtr. imdi bu devlet deprem zedelere ya kusura bakmayn size acil ve iyi bir hizmet veremedik ama bu yl dnyann en kaliteli gazoz kapaklarn biz rettik, buyurun bu da ISO 9000 kalite belgemiz dese vatanda bunu acaba nasl karlar? Bize gre vatanda bunu karlamaz (!) bile. Trkiyede devletin ayana ba olan ve onu hantallatran kurulular bellidir. Bu belirleme siyasi deil uzmanlk iidir. Uzmanna sorarsanz devlet gazoz kapa retmez der ama siyasilere sorarsanz enerji sektrnde zelletirme yapalm diyebilir. Onun iin devlet hantal KTleri, dier bir deyimle satlmas gereken KTleri (aibe olmamas iin sivil toplum kurulularnn da katlaca bir uzman heyet tarafndan) tespit ettirmeli ve bunlar biran nce Alman zelletirme kurumu Treuhand rneinde olduu gibi elden karmaldr. Bununla birlikte u anda siyasilerce zelletirme kapsamna alnp da bu kapsamda olmas tartlabilecek irketler de vardr. rnein Tpra. Zarar ediyor mu? Hayr. Piyasann yzde 36sna hakim. Yeniden yaplmak istense 3 ila 5 milyar dolar tutarnda bir para harcanmas gerekir. Yani yerine yenisini koymak ok zor. Bunu satn alanlar dier rafinerilerden rnein Petkime de ortak olursa bu sektrde kartel oluur ki bu halkn aleyhinedir. Serbest piyasa mekanizmasna da aykrdr. Bugn Trkiyede vahi bir rantiye dzeni ilemektedir. Yzde 100lerin zerinde faizlerin ve 19.2 katrilyon i borcun oluturduu bor-faiz-sarmal devleti adeta idi etmi durumdadr. Buna bir de zarar eden KITlerin yk eklenmemelidir. Ama kar eden ve stratejik kamu hizmeti sunan dev yatrmlar da dolar uruna birilerine peke ekilmemelidir. Bu olaya yabanc sermaye geliyor saflyla bakamayz. Yabanc sermaye kendi koullarnda geliyor denirse o taktirde serbest piyasadan sz edemeyiz. Adam Smithin serbest piyasay dzenlediini ifade ettii o gizli el pekeilerin kirli eli halini alr. Sonuta, zelletirme sreci yaanmaldr. Bu bir uzmanlk srecidir. rneimizdeki Treuhand bir uzman kurulutur siyasi deil. Uzmanlk bilgisi de geri teknolojisi ile ar, hantal, zarar eden kurulularn zelletirilmesini emreder. Kamunun stratejik menfaatlerinin olduu, kar eden, satldnda yerine konulmas yllar alacak olan yatrmlar hara mezat satlmamaldr. Eer devlet, ben bunlar iletemiyorum, serbest piyasa koullarnda ilgilenemiyorum, siyasi basklar yznden bunlara mdahale etmeden duramyorum diyor ise o taktirde ynetimi zelletirsin. Daha iyi yneticiler bu yatrmlar ada, modern anlay ve teknikler ile uluslararas piyasalarda rekabet eden kurulular haline getirsin, ne dersiniz?

148

Liberal ekonomilerde alma rpma olur mu acaba? 25.Kasm.2000 Aslnda bu hafta sonu iin lkemizin d borlarna ilikin bir yaz hazrlyordum. nk borlar konusu olduka byk bir nem arzetmektedir ve lkemiz ar borlu bir lkedir. Dahas, lkemizdeki borlar konusunda yalan yanl birok rakam ortada dolamakta ve bunlarn doruluu maalesef sorgulanmamaktadr. Bu konuda daha nce birka yaz yazmtm ancak baz psi ko-ekonomist atmasyoncularn basnda zorlama yorumlar ile bak grdnz m, aslnda o kadar da kt borlanm deiliz trnden yorumlarn grnce iin dorusunu kaynaklara dayal olarak yazma gereini hissettim. Ancak u sralarda yle olaylar/operasyonlar cereyan ediyor ki, onlara deinmeden bu tr bir akademik argman gelitirmeyi biraz erteledim. Bu yzden bugn ksa ksa baz olaylara deineceim. ncelikle dandik dzen. Ka defa syledim ve sylemeye devam edeceim, bu dzen dandiktir diye. te hafta iinde -be dedikodu ile gecelik faizler yzde 250lere kt, piyasalar birden kart. Dvize bir hcum yaand, ve neticede Babakan, Cumhuriyet Merkez Bankas Anonim irketi Bakan, Hazine Mstear ve dier yetkililerin sakin olun ars ile piyasalar dindi. Tabi piyasalar, MB dviz rezervlerinden birka milyar dolar yiyerek sakinleti. Yoksa Sayn Babakann titrek sesinden ikna olduu iin deil. te benim bu kede srekli dikkat ekmeye altm ey, sistemin bu bak srt dengesidir. yle bir denge ki en ufak frkten bile etkilenebiliyor. Bu sebeple bu dengeyi savunanlar bile, etkilenmesin diye, yaknda iaretle konumaya balayacaklar. Bir gazete haberine gre, MGK Genel Sekreterlii ve Genelkurmayn yapt almalarla, yolsu zluk ekonomisi resm tehdit olarak Milli Gvenlik Siyaset Belgesi ile Mill Asker Strateji Konseptine alnyormu. Devletin zirvesi son gnlerde batk bankalar olay ile iyice su yzne kan yolsuzluk ekonomisini resmi tehdit kapsamna almaya hazrlanyormu. Bu konu ile ilgili ncelikle unu ifade etmek gerekir ki yolsuzluk bir sebep deil sonutur. Esas lkeyi bu sonuca vardran sebepleri sistematik olarak ortaya koyup takip etmek gerekir. Sistematik diyorum nk bu almalarn ayni zamanda duygusal deil bilimsel zeminlere oturtulmas gerekir. nk ortak zeminde deerlendirilen birok sonucun sebepleri arasnda kuvvetli bir iliki olduu bilinmektedir. nemli olan bu ilikilerin dorusal olmasdr. Yani aralarnda bir korelasyon olmas gerekir. Aksi taktirde almalardan bir netice alnamaz. u ie bakiniz ya hu. Hortumculara daha ceza verilmeden af verilmeye allyor. Neymi efendim aldn geri getirirse affedilecekmi. Aklinizi seveyim, peki tecavzcler iin ne dnyor sunuz? Sleyman Demirel sa olsun bizi hi yanltmad. Dn dndr, bugn bugndr gibi her zeminde deiik konumada, bu zamana kadar olduka baarlyd. Kkte iken deme modern hocalara ta kartacak yorumlar yaparken, Gniz kokaa dnd gnn ertesinde horoz ve ezan sesiyle uyanmay zlemiim diyerek performansndan hibir ey kaybetmediini bizlere gsterdi. Ancak u sralarda allmadk bir ekilde sinirli ve gergin. Muhalefetin devletle kavgal olduunu iddia ediyor, liberal ekonomilerde alma rpma olur mealinde szler sarf ediyor ve gazetecileri azarlyor. Olacak i deil. Ama normal karlamak lazm, nk Demirelin ailevi sorunlar var. Hem de ne sorunlar ama. Kolay kolay atlatacak gibi de gzkmyor, ne der siniz?

149

Bir Su Duyurusu: Kamu Bankalar Grev Zararlar 26.Kasm.2000 Kamu bankalar grev zararlar ile ilgili bundan nce iki yaz yazmtm. lki 17 Ekim 1999 tarihli bir yazyd. Bu yazmda 2000 yl btesi ile ilgili baz rakamlarn aldatc olduunu, zellikle de sanki tarm kesimine ok para veriliyormu gibi gsterilip bunlara verilen destein kesilmesini eletirmi ve iin iinde usulszlk olduunu ifade etmitim. Bu konuyu tekrar 11 Haziran 2000 tarihli Peki Mstahsilin Suu Ne? balkl bir baka yaz ile gndeme getirdim. Konu yine ayni konu, rnekler dehet. Bugn bankalar operasyonu gncel hale geldi. Yolsuzluklar, usulszlkler, hortumlamalar, ksacas ne ararsan var. Hazr, u sralarda, gzler kamu bankalarna evrilmi iken gemite iki yazyla gndeme getirdiim konuyu bir daha gndeme getiriyorum. Kamu bankalarnn grev zararlar ardnda, sanlann aksine, siyaset uruna iftiye ya da esnafa datlan para yok. Bunun ardnda, az bir mstahsil/esnaf desteine karn, brokrat ve siyasetilerin usulsz olarak devleti kazklamalar yatyor. Yani az bir destek bahane edilerek yaplan usulszlkler kamufle edilmi. Buna daha nce verdiim nemli ve ilgin bir rnei tekrar veriyorum. 1993 ylnda neredeyse batma durumuna gelen Ziraat Bankas ile Hazine bir anlama yapar. Hazine, kendisinde para olmad iin, Ziraat Bankasndan iftiye destekleme primi demesini ister. Ziraat Bankas 1993 ile 1995 yllar arasnda iftiye yaklak 315 milyon dolar destekleme primi der. Bankann bu primlere Bakanlar Kurulu Kararyla ylda yaklak yzde 300 faiz uygulamasna izin verilir. Hazine, bankaya 1997 ylnda yaklak 712 milyon dolar geri deme yapar. Ancak bu demeyle (yksek faizlerden dolay) orijinal borcun sadece 51 milyon dolar tasfiye edilebilmi olur. Bu usulsz yksek faiz sa yesinde, Ziraat Bankasnn 1993de yapm olduu 1 dolarlk destekleme iin, 1997 yl sonunda Hazine bankaya 17 dolar demek durumunda braklmtr. Bu borcun bakiyesi 1998 yl sonunda 7,4 milyar dolara ulamtr. Bu da 1 dolar destekleme karsnda 28 dolar deme zorunluluunu ifade eder. Eer bu ekilde devam eder de bu usulsz mesele halledilmezse, 2002 yl sonunda Hazinenin bankaya (ve onun fon salad toplulua) olan borcu 34 milyar dolara ulaacaktr. Bu da 1993 ylnda Ziraat Bankasnn yapm olduu 1 dolarlk destekleme iin, Hazinenin bankaya 158 dolar deme zorunluluunu ifade eder. Aslnda bu dehetengiz rakamlardan anlald gibi hem Ziraat Bankas hem de Halk Bankas Fona devredilen zel bankalardan ok ok daha kt durumdadr. Ziraat Bankas Hazineden bu alacan bilanosunda aktifler arasnda gsteriyor. Bu alacak neredeyse aktifler toplamnn yarsn oluturmaktadr. Bu da esasen bankann fiili olarak battnn (ya da batrldnn) ak bir gstergesidir. te size kamu kisvesi altnda yrtlen dehet bir hortumlama olay. Eminim bundan daha detayl olarak birok rnek, bunlar denetleme ile mkellef olan Bankalar Yeminli Murakplarnda vardr. imdi bu rnekler ve aklamalardan sonra, buradan Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kuruluna ve kymetli savclara bir su duyurusunda bulunmak istiyorum. Kamu bankalarnn grev zararlar ad altnda yaplan uslszlkler byk bir su tekil etmektedir. Bu su zamann brokratlar ve siyasetileri tarafndan organize bir ekilde ilenmitir. Kamu bankalar ile ilgili herhangi bir dzenleme yaplmadan nce, bu sularn tespit edilip sulularn cezalandrlmas gerekir. Dahas bu yaplan usulsz ilemler de yeniden dzenlenmelidir. Bu ilerden sorumlu Bakan Recep naln kp ta gsn gere gere bu borlar deyeceiz demesine ayorum. Sayn nal, siz bunlar hi aratrmadan, nnze gelen eyi gz kapal mi imzalayacak siniz? Bu sizin babanzn borcu deil ki. Organize bir ekilde yaplan bir usulszlkten doan milyarlarca dolar, bu millet neden bir ksm toplulua demek zorunda braklsn? Dahas, bu haksiz borlar denip banka birilerine peke mi ekilecek yoksa? Evet, ilgilileri greve aryorum. Herkes zerine deni yapmaldr. Mademki bir ie balanld o halde bu mesele de aydnlatlsn. kide bir mstahsile/esnafa fazla destek verilmi diye onlara verilen az bir yardm balarna kaklp durulmasn. Haydi bakalm, i bana.

150

Yolsuzluk Ekonomisi ve Ahlak 10.ubat.2001 Yolsuzluk tarihi insanlk tarihi kadar eskidir. Rvet, irtikab, suistimal, zimmete para geirmek, hrszlk, dolandrclk, hortumlama vb. gibi toplumsal hastalklar tarih boyunca hep var olagelmitir. Milletler, kurduklar dzenlerle bu tip hastalklara kar ne kadar mcadele ederlerse etsinler, netice hep insann kalitesine, olgunluuna ksacas ahlakna dayanmtr. Bugn gelimi Batda kurulu sistemler, yaplarna kar en ciddi tehditlerden biri olarak rvet ve yolsuzluu gstermektedirler. Dahas, bu tehdide kar ok ciddi bir ibirliine de girmilerdir. rnein 1989 ylndan bu yana rvet ve yolsuzlua kar mcadele OECDnin gndemindedir. nk serbest piyasa ekonomisinde, piyasay olumlu ynde etkileyen Adam Smithin bahsettii gizli el bir melein elini temsil ederse, rvet ve yolsuzluu eviren gizli el ise eytann elini temsil eder. OECD bu konuda yaynlad baz dokmanlarda rvet ve yolsuzluun rekabeti ldrdnden, adil ve serbest ticaret ilkesini yok ettiinden bahsetmektedir. Ayn ekilde, demokratik yaplarda ahlaki deerlerin de yerletirilmesinin bu mcadelede en etkin faktr olacandan da bahsedilmektedir. Dnya Bankas kaynaklarna gre uluslararas boyutlar da olan rvet ve yolsuzluklarn rakamsal boyutu yllk yaklak 80 milyar dolardr. Evet yanl okumadnz, yllk tespit edilebilen rakam 80 milyar dolar. Kald ki ayn kaynaklar bu rakamn buzdann sadece grnen yz olduunu da ifade etmektedirler. Yakalanamayan, bilinemeyen ve usulne uygun olarak gtrlenleri de dnecek olursak nmzde sisli ve kirli bir 700-800 milyar dolar durmaktadr. te bunca byk boyutlar karsnda, artk ekonomik denklemlerde unutulan insani boyut ve parametrelerden de ska bahsedilir olmutur. Artk, ferdin ve toplumun ahlaki deerlerinin yozlamas ile yolsuzluklar arasnda doru bir orant olduu herkes tarafndan kabul edilmektedir. Bugn bu konularda birok bilimsel makaleye de rastlamak mmkndr. Tabi bu platformlarda ahlak yerine kullanlan sihirli szcn etik olduunu da unutmamak gerekir. 1997 ylnda OECD lkelerince rvet ve yolsuzluklara kar mcadele konvansiyonu imzalanm ve bu konvansiyon 1999 ylnda yrrle girmitir. Yine OECD dokmanlarnda, byle bir konvansiyonun amalarndan bazlar, serbest piyasa ekonomisi koullarnn korunmas, demokrasilerde ok sesliliin temini ve insan haklarna sayg olarak ifade edilmektedir. Dier bir ifade ile rvet ve yolsuzluk serbest piyasa koullarn bozar, demokrasilere zarar verir ve insan haklarna tecavz anlamna gelir. Trkiye bir OECD lkesi. Ancak byle bir konvansiyona imza atp atmadna dair net bir bilgiye rastlamadm. Ancak geenlerde basnda da yer alan baka net bir ey var ki hepimizin yzn kzartt. Price Waterhouse Coopers (PWC) aratrma ve danmanlk firmasna gre lkemiz yo lsuzluklar ve yolsuzluklarn lke ekonomisine verdii zarar bakmndan 4. srada bulunuyormu. in, Rusya ve Endonezyadan sonra drdnc srada geliyoruz.

Bu drdnclk konusu basnda olduka ilendi. Benim merak ettiim, acaba Hkmetimiz bu konuda ne yapyor ya da yapmay dnyor? Bir tarafta kmaz sokaktaki ekonomik istikrar program, dier tarafta yolsuzluklar ampiyonluu! Ne olacak bu memleketin hali?

151

Yzde 100 11.ubat.2001 Dn, dnya yolsuzluk ampiyonluu ligindeki drdnclmzden bahsederek bu konuda neler yapldn merak ettiimi de ifade ettim. Bugn bu konuyu biraz daha ilemek istiyorum nk bu drdnclk bize pahalya patlyor. Dahas bu olayn bir yz de yoksulluk ve fakirliktir. Yine PWC firmasnn aratrmasna gre bu yolsuzluklar sebebiyle Trk insan yzde 36 daha fazla vergi vermek zorunda kalyormu. Dolaysyla yolsuzluklar ile mcadele herkesi ve her kesimi ilgilendiren bir konudur. Ancak bu mcadelenin ok zor olduu da herkese bilinen bir konudur. Bu mcadelede en nemli silah ahlaki donanmdr. Fertlerin ve toplumun ahlaken bu mcadeleyi her boyutta yapacak ekilde eitilmeleri ya da yetitirilmeleri gerekmektedir. Aksi taktirde herkesin peine bir polis ya da jandarma takmak mmkn deildir. Tarih boyunca yolsuzluklara kar mcadele eitli ekillerde dile getirilmitir. Fuzulinin selam verdim rvet deildir diye almadlar sz bu tr mcadelenin gzel bir rneidir. Geenlerde bu konular aratrrken, hortumlama, rvet ve yolsuzluklarn nerelere varabileceini gsteren gzel bir fkra okudum. Fkra konusu olan bu rneklerin lkemizde var olduuna inanmak da istemiyorum. Yolsuzluklara kar bir tepki olarak bu fkray sizinle paylamak ve alcsna da ithaf etmek istiyorum. Anti demokratik ve yoksul lkelerin devlet bakanlar, ilerinden birinin lkesinde toplant yapyorlarm. Yeni seilen gen bir bakan da hem toplanty takip ediyor hem de ev sahibi bakann sarayndak zenginlik ve ihtiam mahede ediyormu. Bu bakan hangi maala bu kadar zenginlik ierisinde olabilir diye de ok merak ediyormu. Derken toplantlar, yemekler ve resepsiyonlar bittikten sonra ev sahibi bakandan zel bir randevu alarak merakn gidermek iin sormu: Sayn bakanm, nasl oluyor da bunca fakir bir ekonomiye sahip lkenizde, bu kadar byk bir zenginlik ierisinde bulunuyor sunuz? Bunun srr nedir?. nndeki gen ve yetenekli bakan ksaca szen ev sahibi bakan, gel sana iin srrn gstereyim diyerek onu ald gibi terasta hazr bekleyen tam teekkll helikoptere atlamlar. Ev sahibi bakan dev otoyolu iaret ederek sormu; u, lkemi boydan boya kat eden sper otoyolu gryor musun? Evet, Bakan pantolon cebinin stne pat pat vurarak, yzde 20 demi. Gemiler, byk bir petrokimya tesisini iaret ederek, ev sahibi bakan sormu; u dev petrokimya tesisini gryor musun? Evet, Bakan yine pantolon cebinin stne pat pat vurarak, yzde 20 demi. Bylelikle ona lkedeki neredeyse tm tesisleri gstermi, sormu, ve cebinin stne pat pat vurarak yzde 20 demi. Birka yl sonra devlet bakanlarn arlama sras gen bakana gelmi. Gen bakan, bakanlar yle bir zenginlik ve ihtiam ierisinde arlam ki herkes hayretler ierisinde kalm. Gen bakana, zamannda helikopteri ile lkesindeki dev yatrmlar gsteren bakan zel bir annda sormu: Sayn bakanm, bu ne zenginlik, bu ne ihtiam, bu ne servet? Tm bunlarn bambaka bir srr olsa gerek? Gen bakan gel iin srrn gstereyim diyerek onu terasa karm ve ileriyi iaret ederek sormu ; u tam teekkll ve yaklak 2,000 dnm zerine kurulu sper ileri teknoloji rn havaalann gryor musun? Bakan iyice bakarak, ne havaalan, ben hi bir ey gremiyorum. Orada sadece bo tarla var. demi. Tebessm eden gen bakan pantolon cebinin zerine pat pat vurarak yzde 100 diye cevap vermi.

152

Fakirlik 6.Mays.2000 Trkiyemizde uzun yllar boyunca birok ekonomik program uygulanm olmasna ramen, bugn halkmz direkt olarak ilgilendiren bir konu hala kanayan bir yaramzdr. Bu konu fakirlik yada bir baka ifade ile yoksulluktur. Her zaman teknolojik gelimiliimiz ve baz sektrlerdeki uluslararas rekabet gcmz ile gurur duymuuzdur. Zaman zaman bizi idare edenler, onlara medyun-u kran olmamz iin eskiden neydi, bak imdi nasl gelitik trnden programlar yaparak bugnlere gelmilerdir. Buna ramen halk sesini ykseltmeye devam ederse, o taktirdeki reete komnizm tehlikesi, irtica tehdidi, yakn komularmzdan rahatszlklar vs olmutur. Ekonomi, halkn ihtiyalarn zamann gelimiliine uygun olarak giderme sanatdr. rnek olarak diyelim ki halkn yakt ihtiyac var. Siz onlara yakt olarak tezek veremezsiniz. Dahas byle bir ey yapp da milletin karsnda halkmzn yakt ihtiyacn giderdik hi diyemezsiniz. Bugn lkemizdeki en byk ekonomik problem gelir dalmndaki adaletsizliktir. Bunu bu kede birka defa refahn blm bal altnda ifade ettim. Ama grnen odur ki, tuzu kuru ortodoks ekonomistler bu konu ile pek o kadar alakal olmaktan ziyade tyocu olmay tercih etmektedirler. lkemizde deiik zamanlarda gelir dalm ile ilgili almalar yaplmasna ramen bu problem - ksa sreli Erbakan Hkmeti hari - hkmetlerin temel problemi olarak grlmemitir. Bu sorun hep tali bir sorun olarak grlmtr. Srdrlebilir bir kalknma salanrsa bunun yan rn olarak gelir dalmnn da dzelebilecei savunulmutur. Peki bu durum gerekten byle mi olmutur? Gelin baz rakamlar birlikte irdeleyelim. Gelir dalm ile ilgili Devlet statistik Enstitsnn yapp kamuoyuna ilan ettii en son alma 1994 ylnda gerekletirilmitir. Haneler yzde 20lik dilimler halinde en kk gelirliden en yksee doru sralandnda elde edilen manzara u ekildedir. Birinci dilim, yani en dk gelirlilerin grubu, milli gelirin ancak yzde 5ini alabilmektedir. Beinci dilim ise, yani en yksek gelirlilerin grubu, milli gelirin yzde 55ini alabilmektedir. kinci, nc ve drdnc dilimler ise srasyla milli gelirin yaklak yzde 9, 13 ve 19un u alabilmektedirler. Bu dalm adaletsiz bir dalmdr. almalarmz daha da derinletirip bu dilimleri kendi ierisinde incelediimizde, orada da blgesel adaletsizlikler grlmektedir. rnein birinci dilimde olan bir Mulu aile ile bir Bursal aile ayn oranda fakir deildir. Gelir dalm ile ilgili bilinen almalarn ilki 1963 ylnda DPT tarafndan yaplmtr. Daha sonra 1968 ylnda SBF tarafndan, 1973 ylnda yine DPT tarafndan, 1986 ylnda TSAD tarafndan ve 1987 ylnda DE tarafndan gerekletirilmitir. Gemite yaplan bu almalar incelediimizde ok ilgin bir olgu ile kar karya kalyoruz. Bu almalarn hemen hemen hepsinde gelir gruplar yaklak ayn rakamlar ile ifade edilmektedirler. Bu da memleketimizde 40 yldr retilen refahn blmnn ayn olduunu gsterir. Byyoruz ama sorunlarmzla beraber byyoruz. retilen refah halka yansmyor. Halk fakirletike fakirleiyor. Krk yldr gelir dalmnda bir adalet salanamad ise bu adaletsizlik dzenin kastl bir politikas mdr? sorusu akla geliyor. nc bin yla girdiimiz u zamanda artk bu dzen deimelidir. Halk nimeti de klfeti de blmek istiyor. Yanl politikalarn ceremesini sadece kendileri eksin istemiyor. Kreselleen dnyamzda, Eritredeki olumsuzluklar gstererek halinize kredin programlar artk karn doyurmuyor. Halkmz hamasi nutuklar deil rasyonel somut politikalar grmek istiyor.

153

Ekonomik gidi iyi mi, kt m? 7.Mays.2000 Dnk yazmda gelir dalmndaki adaletsizliin 40 yldr sregeldiinden bahsetmitim. Sadece bu durum bile, memleketimizde 40 yldr uygulanan sosyo-ekonomik politikalarn yanl olduunu gstermeye kafidir. Halbuki bu zamana kadar birok ekonomik program uygulanm ve bir dizi IMF paketi yrrle konulmutur. Buna ramen toplumun sosyal katmanlar arasndaki adaletsizlik giderilememi ise, uygulanan politikalarn temelden sorgulanmas gerekmektedir. Birok kere ifade ettiim gibi, bu zamana kadar uygulanan politikalar reel ekonomiye deil milli istatistiklerin iyiletirilmesine yneliktir. Milli istatistikler ise bize, ferdin refah durumu hakknda anlalabilir bir bilgi vermez. Bunun yannda, milli istatistiklere dayal lmler bize kayd olmayan ekonomik faaliyetler hakknda da bilgi vermez. Bu adan irdelediimizde, evimize temizlie gelen bir iinin ekonomik faaliyet gsterdii kabul edilirken, ayn ii evin beyi veya hanmefendisi yaparsa, ekonomik faaliyet gstermedii kabul edilir. nsanolu, kendisinin ve iinde bulunduu toplumun refah ve mutluluuna ynelik 5 temel temyiz kabiliyetine sahiptir. Bunlar doru ile yanl, faydal ile zararly, gzel ile irkini, adalet ile zulm ve iyi ile kty ayrt etme kabiliyetleridir. Mevcut ortodoks ekonomi anlay, insann refah ve mutluluunu temel almad gibi, ekonomik adan rnein- iyi ve kt tanm da yapamamaktadr. Bu adan bize verilen istatistiki ifadeler, ekonominin tam olarak ynn tayin etmekten acizdir. imdi, bunu zincirleme bir rnek vererek amaya alaym. Diyelim ki lkemizde alkol tketimi artt. Bu ayn zamanda alkol retim sektrnde bir byme var demektir. Fazla tketilen alkol birok hastalklara sebebiyet vereceinden, insanlarn hastane masraflar ve ila tketimleri de artacaktr. Bu da salk sektrnde ve ila sektrnde bir byme olmasna vesile olacaktr. Yine alkol tketenler arasndan bir ksm muhtemelen alkoll ara da kullanyordur. Bu ahslar alkoll ara kullanarak eitli kazalara sebebiyet vermektedirler. Bu kazalarda insanlara gelen zararlardan dolay yine salk sektrnde ve ila sektrnde bir tketim dolaysyla byme yaanacaktr. Aralara gelen zararlardan dolay ise otomotiv yan sanayiinde ve yedek para tketiminde bir art dier bir ifade ile bir byme yaanacaktr. Tm buna benzer byme rakamlarn alt alta yazdmzda genel bir ekonomik byme rakam ortaya kmaktadr. te tm bu milli rakamlar bize gidiatn iyi mi yoksa kt m olduunu gstermez. Bu ekildeki bir bymenin detaylarn bizler ancak dolayl olarak eitli hesaplar ile ortaya karabiliriz. Peki, bu tip bir byme saland taktirde, biz ekonomide bir iyilemenin var olduunu nasl syleyebiliriz? Yani, ekonomik gidiin iyi veya kt olduunu nasl ifade edebiliriz? Halbuki, insan temel alacak bir ekonomik yaplanmada, fertlerin bizzat refah ve mutluluu bize net bir gsterge verebilmektedir. Halka dayanmayan, sosyal aya olmayan ve sadece rantiyeyi besleyen politikalar krk yllk zulm statkosunu koruyan politikalardr. retilen refah bir ekilde bltrlr. Ancak burada cevaplanmas gereken soru, refahn blmnn, ne ve kim olursa olsun insan m yoksa rantiyeyi mi temel alaca sorusudur.

154

Fakirlik Snr 16.Eyll.2000 Birok kez ekonomi politikalarn fakirler ve fakirlik asndan deerlendirmeye almtm. Akabinde de lkemizde uygulanan ekonomi politikalarnn kasten eitsizlik yanls politikalar olduunu iddia etmitim. Bu yazlarma akademik camiadan yle bir soru geldi: siz kime yada kimlere yoksul diyorsunuz? Sizce yoksulluk snr nedir? Evet ok klasik olmasna ramen gzel bir soru. Lakin ben bu tip bir tartma eksenine girmekten ziyade halihazrda yaplm herhangi bir tanm kabul etmeyi yelerim. nk hangi tanm kullanrsanz kullann bugn lkemizdeki en byk sorun; retilen refahn adil bllmemesidir. Bir ksm ok kk mutlu aznlk inanlmaz bir zenginlik iinde yaarken, halkmzn byk bir ounluu yoksul ve ok az bir gelir ile idare etmeye almaktadr. Hal byle iken baz insanlarn, bu konular gndeme getirenleri deiik tartma platformlarna ekmek istemesi iyi niyetlerle izah edilemez. Halk arasnda lm gstererek hastala raz etmek diye bir deyim vardr. imdi, dnyadaki baz alk blgelerini rnek gstererek, ultra-fakirlik yaayanlardan bahsedebilirsiniz. Ama bu, lkemiz refahnn blmndeki adaletsizlii gidermez. Neden bir kiiye dokuz nimet derken, dokuz kiiye bir nimet dsn? te sorun bu. Bu sorunu anlatrken hangi kavramlar kullanrsan kullan. Yeterki yaklamnz doru olsun. Fakirlik snrnn drt ba mamur bir genel geer tanm yoktur. Ancak verilen baz rakamlar problemin nerede olduuna dair bizim dikkatimizi eker. rnein lkemizde devlete belirlenmi bir fakirlik snr yoktur. Bence bunun olmamasnn en byk sebebi, hkmetin fakirlere kar bir iyiletirme politikasnn olmamasndan kaynaklanr. Yine de Devlet Planlama Tekilat tarafndan hazrlanm birka rakam bize baz fikirler verebilir. DPT lkemizde yeterli bir beslenme iin gnde ortalama 3500 kalori alnmas gerektiini hesaplamtr. Bu kalorinin yzde 70ini salayacak besin maddelerini alamayacak durumda olanlar fakir saylmlardr. O da gnlk 2450 kaloridir. Bu kaloriyi en ucuz gda maddelerinden al veri yaparak alabilmek iin, bir insann ayda en az 28 - 30 dolar harcamas gerekir. Bu da kii bana aylk yaklak 200 milyon liralk gda harcamas demektir. Bugn asgari cretin bile bu rakamdan dk olduunu hatrlatrsak, Trkiye nfusunun yaklak te birinin fakirlik snr altnda yaadn sylemek hi de abartl olmaz. yle deil mi? te size bir yaklam. Bu olaya bir baka adan da yaklasanz hemen hemen ayn sonuca ularsnz. Bu gerekleri gz ard eden siyasi hovardalar ile lkemizin sosyo-ekonomik yaps dzelmez. Kat zerinde her eyi bilen ekonomistler, idarecilere irin gzkmek iin ya da kendi ekonomilerini dzeltmek iin rakamlar zerinde su ilemektedirler. Ama her zaman on the other hand formlyle de ya gibi su stne kmasn iyi bilirler. Gemite IMF ve hkmetin ekonomi politikalar zerine sylediklerimin bir bir kmas beni zyor. nk kaybeden yine biz oluyoruz, bu fakir millet oluyor. Birileri ise nedense her durumda mal gtryor. Ne dersiniz?

155

Medyaclar 3.Eyll.2000 Birok vesilelerle ifade edildii gibi, gnmzde medya drdnc kuvvet deil temel kuvvet halini alm durumdadr. Dahas, yeni ekonomi diye tarif edilen grup iinde de en arlkl kesimi medya oluturmaktadr. Bugn dnyada paray elinde tutanlar, medyann nemini ve varaca noktay bundan yllar nce kefetmi veya pheci bir yaklamla dizayn etmilerdir. Paray elinde tutanlardan kastm, en geni anlamda, dnyada cari olan Borca Dayal Para Sisteminin hamileridir. Birinci Dnya Savandan bu yana, medyaya hakim olma gayretleri, uzun vadede bu alana yaplan yatrmlar hem ekonomik hem sosyal hem de politik adan kat be kat geri demitir. Bunlara ilikin verilecek birka rnek olduka dikkate ayandr. rnein 1912 ylnda Amerikan Senatosundaki bir Aratrma Komisyonuna, Temsilciler Meclisi yesi ve Rockefellerin adam olan Joseph Sibley tarafndan, yine Rockefellerin bir petrol irketi olan Standart Oil direktrlerinden John D. Archbolda yazm olduu bir mektup takdim edilmitir. Bu mektupta u manidar szlere yer verilmitir: Etkili bir basn/enformasyon brosu gereklidir. Byle bir bro sadece bu gn ya da bir kriz durumu iin deil, Associated Press ve Amerikan Bab- Alisini kontrol etmek iin srekli lazmdr. Byle bir bronun maliyetleri yksek gibi gzkebilir ancak uzun vadede ok ok ucuz olduu anlalacaktr. Yine 1914 ylnda, Amerikan Basn Dernei yesi editr John Swinton, dernein vermi olduu bir akam yemeinde u szleri sarf etmitir: Kk kasaba basnnn dnda Amerikada bamsz basn diye bir ey yoktur. Hepimiz biliyoruz ki hi birimiz gerek grlerimizi yazmyoruz. Eer drste grlerimizi yazarsak, ertesi gn i aramaya balarz. Bizler, perde arkasndaki zenginler/patronlar tarafndan kullanlan birer aracz. Onlar dmeye basarlar ve bizler de istenilen ekilde yazar ve syleriz. Bizler onlarn malyz, bizler entellektel fahieleriz (John Gaffney, Breaking The Silence, Sayfa 4). Bu rnekleri zamana bal olarak oaltmak mmkndr. Ancak gnmze gelirsek, bundan birka yl ncesine kadar ABC, CBS, NBC ve CNN gibi medya devlerinin hisselerinin yaklak te ikisi, Chase Manhattan Corp., Citibank, Morgan Guaranty Trust ve Amerikan Bankas gibi bankalar tarafndan kontrol altnda tutulmaktadr. Ayn ekilde Amerikada bugn, yaklak 10 tane banka ve finans kurumu, 59 dergiyi (ki buna Time ve Newsweek dahildir), 58 gazeteyi (ki buna New York Times, The Washington Post ve The Wall Street Journal dahildir) ve birok film irketini kontrol altnda tutmaktadr. Ksacas, ana Wall Street bankalar, birka hari kitle iletiim aralarnn neredeyse tamamn kontrol altnda tutmaktadrlar. Bu durum, daha zerinde ok dnlmesi ve yazlmas gereken kirli bir ilikinin ak iaretidir. O iliki de, borca dayal para sisteminin yrtcs olan bankalar ile basn arasndaki ilikidir. Bu iliki gnmzde, bu ekilde ak ve net olmasa da kartel ile basn ilikisi olarak ortaya kmaktadr. Dolaysyla basnn verecei ya da yapaca yorum ve analizler esastan nce usul asndan yaral ve sabkaldr. Bunun ok yakndan takibi ve tahlili gerekmektedir. Bu gereklilik ise, her eyden nce, sosyo -ekonomik adan bir zorunluluktur. te bizim yaklamlarmzn ounluu bu zorunluluktan domaktadr.

156

yimser mi yoksa ktmser mi olalm? 13.ubat.2000 Zaman zaman bana yazlarnzda genel olarak ktmser tablolar iziyorsunuz, hi iyimser olabileceiniz bir ey yok mu? diye soruluyor. Elbette iyiye yorumlanabilecek eitli gelimeler olmuyor deil. Ancak burada bir slup tercihinden sz etmek gerekir. Ya tevik olsun diye genelde iyi eyleri gstereceksiniz, yada uzak durulsun diye daha ziyade kt eyleri ortaya karacaksnz. Bu bizim amzdan genel ve doru bir kuraldr. Ancak iinde yaadmz dnemde yaplan rant mcadelesinde rant elinde tutanlar, dier bir ifade ile retilen refahn adil blmne paylar azalacak diye itiraz edenler, bu gzel kural alt st etmi durumdadrlar. Hzbl Rant rn propaganda ve yazlar adeta kty iyi, iyiyi de kt gsterme yar ierisine girmilerdir. Yaadmz topluma baktmzda bunun ksmen baarldn da maalesef grmekteyiz. te bu balamda bizler (burada tm Milli Gazeteyi kastediyorum) kraln plak olduunu haykrarak herkese ve her kesime duyurmaya alyoruz. Aslnda bizim burada yaptmz, insanlar iyiye ynlendirip - ktden uzaklatrmaktan ziyade iyi ve ktnn ne olduunu ortaya koymaktan ibarettir. nk inanyoruz ki halkmzn nne iyiyi ve kty net olarak koyduumuz taktirde, bu halk iyiye ynelecektir. Bu balangtan sonra, birka genel endikatr yorumsuz olarak size aktarmak istiyorum. Bu veriler karsnda ister karamsar olun isterse iyimser, artk orasn size brakyorum. Trkiyenin di borcu yaklak 100 milyar dolar, i borcu ise yine yaklak 40 milyar dolardr. Di ticaret amz 22 milyar dolara ulamtr. Toplanlan vergilerin yaklak yzde 90i faiz demelerine gidiyor. Bir gnde yaklak 40 trilyon bor faizi dyoruz. Aylk asgari cret 80 milyon 250 bin lira oldu. Bir gnde denilen faiz ile 14,953,271 asgari cretli iinin yevmiyesi denir. Fert bana den milli gelirde svire yaklak 36,000 dolar ile birinci sray alrken Trkiye 3000 dolar ile 48. sradadr. Nfusumuzun yzde 30u alk snrnda yaamaktadr. siz says 10 milyonu am durumdadr. Ekonomik kalknma gz nne alndnda byme deil klme yayoruz. Enflasyon yzde 68lerde seyrederken cretlilere maa zamm yzde 25de kalmtr. Basn sayesinde yolsuzluklar reniyoruz ama yine ayn basn sayesinde onlar ok abuk unutuyoruz. Ad yolsuzluklarla anlmayan neredeyse hibir byk proje kalmad. Hatta baz yolsuzluklar rlatif olarak kmsenir hale bile getirilmitir. Kamu ynetiminde gizlilik, herkesi tedirgin eder hale gelmitir. nsan haklar ihlalleri, hukuksuzluk, terr, yoksulluk, basklar vs. artk rakamlara smaz oldu. Sosyal gvenlik yasasndaki deiiklikler ile alanlar ancak 58-60 yalarnda emekli olabilecek. Bylelikle sigorta irketleri ve onlarn yabanc ortaklarna gn domu oluyor. nk alanlar kurumlarnda emekli olmay beklemeyeceklerdir. Bu manzaray daha da yaymak mmkn ama bu kadar bile size iyimser mi yoksa ktmser mi olunmas noktasnda bir fikir vermitir herhalde. Ama bizler yine de mitvarz ve haktan yanayz. Son olarak bir de unlar dinleyin bakalm sizde ne artracak?: steyen istedii zaman emekli olacak, Emekli olmak iin yalanmay beklemeyeceiz, Olum ve ben ayni zamanda emekli olacaz, Artk emeklilik iin endielenmemize hi gerek kalmad... Evet, bu ifadeler Sayn Erbakann Adil Ekonomik Dzende sigortacl anlatrken kulland ifadelerin aynisi. Ama imdi bambaka bir mahreten kyor, Ko Bank Alliancen reklam olarak.

157

Klen Ekonominin Byyen Politikas! 8.Nisan.2000 Bu kede yaynladmz analizleri eksen zerinde gelitirdiimizi birok defa belirtmitim. Bunlardan ilki mevcut ekonomik sistemin ve ekonomik anlayn yanllklar ile dolu olduu zerindedir. Onun iin bir yazmda parann deil mevcut dzenin dandik olduunu yazmtm. kinci ekseni ise Borca Dayal Para Sistemi erevesi oluturuyor. Aslnda bu iki eksen birok tartmann temelini oluturuyor ve/veya oluturmas lazm. nk nemli olan sistemdir. Yanl bir sistemin kk fragmanlar zerinde kyamet koparmak hibir eyi zmez. Onun iin ben argmanlarm zellikle bu iki eksen zerine oturtmaya alyorum. Bu iki eksenin dnda zaman zaman mevcut ortodoks ekonominin detaylarn da kendi yaps ierisinde sorguluyorum. Bunu yapmamzn amalarndan biri, mevcut ortodoks ekonominin toplumun ihtiyalarna cevap vermediini gstermektir. Bu erevede zaman zaman ekonominin ynetiminde Hkmetin deil brokratlarn hakim olduunu belirtmitim. Bu sonuca yaplanlara bakarak vardm syleyebilirim. Ekonomi brokrasisi ve onlarn ibirlikisi kartel medyas ekonomistleri sayesinde alnan baz nlemler hep ballandra ballandra anlatld. Ama sonulara baknca bu ball muhabbetin, kzlck erbeti itim muhabbetine benzediini gryoruz. Bunu, 1999 yl byme oran ile kolaylkla grmek mmkndr. 1999 yl GSMH art oran yzde 6.4. Yani getiimiz yl ekonomimiz yzde 6.4 kld. Bu klmenin bir nceki yla gre kii bana den GSMHya yansmas ise yzde 10u at (nfus faktrn de dikkate alyoruz). Dier bir ifade ile 1998 ylnda kii bana den gelir 3224 dolar iken, bu rakam 1999 ylnda 2878 dolar oldu. Getiimiz yllarn GSMH rakamlarndaki klmelere baktmzda, 1994 ylnda yzde 6.1lik, 1949 ylnda yzde 5lik ve 1945 ylnda ise yzde 15lik bir klme yaadmz gryoruz. Ksacas, 1999 ylnda son 54 yln en kt performans yaanmtr. Bunun izah ok kolay ama savunmas ok zor olduu iin, ortodoks ekonomistlerin bu konuda sessiz kalma haklarn kullandklarn gryoruz. Lakin Nisan ayndan itibaren bir d beklenirken, Mart ay enflasyon rakamlarnda az da olsa bir d trendi grlnce bu en ok sz konusu ortodoks ekonomistleri sevindirdi. On the other hand formlyle her trl ihtimali yazp daha sonra ben demitim psikolojisiyle hareket etmek ekonomik problemlere zm olmasa da baka bir eylere zm olduu kesin. Mart aynda TEFE yzde 3.1, TFE ise yzde 2.9 oldu. 3.1in yzde 0.6sn kamu, yzde 2.5unu ise zel sektr yapm. Dier bir ifade ile kamu kesimi talimatlar ile fiyatlarn tutmaya yani zarar etmeye devam ediyor. zel sektre kar ise adeta sava alm durumda. Ama kimse maliyetlere bakmyor. Bundan nceki bir yazmda enflasyonu hesaplama yntemi ve hesaba dahil edilen mallar hakkndaki phelerden dolay bunlarn aklanmasn nermitim. Bunu yine neriyorum. nk detaylara baktmzda manzara deiiyor. te size baz kalemlerin Mart ayndaki yzde olarak fiyat deiimleri: Yumurta 18.1, Tavuk Eti 11.9, Sinema 9, Zeytin Ya 5.6, Bulak Deterjan 4.3, Bayan orap 1.8, Yer Demesi 1.8, Bayan Pantolon 1, Erkek Kemeri 0.8, ocuk Pijama 0.6. Bunlardan hangileri hesaplamaya girdi ve nasl hesapland? Aslnda enflasyonu bir devlet kuruluunun deil, sivil toplum kurulularnn oluturaca bir yapnn hesaplamas bizi daha gereki sonulara gtrecei kanaatindeyim. Her eyde ak olmak lazm, deil mi? Gnlmz Trkiyenin enflasyonu yenmesinden yana ama bu bahaneyle ii ve memurun ezilmesinden, piyasaya mdahale edilmesinden yana deil.

158

Sfr Enflasyonu Bitiyor Mu? 29.Nisan.2000 Trk lirasndan sfr atlmas birok defa lkemiz gndemine gelmitir. Lakin bu konunun ciddi bir program erevesinde ilk olarak Sn. Erbakann RefahYol Hkmetinde gndeme getirildii de herkese malumdur. O zamanlar Sn. Erbakan konuyu, reel ekonomi asndan yaklaarak ortaya koyuyor ve Trk lirasnn iinde bulunduu traji komik duruma bir are aryordu. Erbakann programlar, reel ekonomi glenirken parann da glenmesi esasna dayanyordu. Bu sebeple arlk, retimin arttrlmas ynndeydi. retim art tevik edilirken, onun tamamlayc aya olan tketimde de iyiletirilmeler yapld. Tketimin hem yaygnlamas hemde retimi dengeli ynlendirebilmesi iin halkn satn alma gcnn arttrlmas gerekiyordu. Bunun iin ii, memur, emekli vb. gibi cretlilerin gelirlerine imdilerde inanlmaz gelebilecek oranlarda (yzde 300e varan) zam yapld. Bunun yannda destekleme almlaryla reticiler tevik edilirken, kaynak paketleriyle yeni gelir imkanlar oluturulmaya alld. Erbakan retime dayal ekonomik deiimi 17 stratejik noktadan (focal point) takip ediyordu. Ana hatlaryla bunlar: faiz ve i borcun drlmesi, borsann salam temellere oturtturulmas, kalknma hznn arttrlmas, zelletirme, yap ilet devret esasyla yatrmlar, kaynak gelitirme, yeni gelirler, yabanc sermaye giriinin arttrlmas, denk bte oluturulmas, yatrmlarn arttrlmas, Dou ve GneyDou Anadolunun kalkndrlmas, enerji yatrmlar, kapasite kullanm, yeni istihdam projeler i, rant ekonomisinden reel ekonomiye geiin takibi ve enflasyonla mcadeledir. te bu anlattklarm sosyal aya olan ve halka dayal programlardr. Bunlar e zamanl yrtlrken enflasyonla da mcadele, halk ezmeden gerekletiriliyordu. Hatrlyorum, Sn Erbakan bunlar mhendis jargonuyla ok net bir ekilde izah ederken, Sn iller ekonomist olarak yle bir izah getiriyordu. Sn. iller, bu program sosyal aya gl ve halka dayal bir programdr diyordu. Bu sonular eitli para politikalar ile de alnabilir ancak o takdirde halkn perian olmas ve fakirlemesi gndeme gelir diyordu. O sralarda hem Sn. Erbakann, hem de Sn. illerin szleri irtica senaryolar arasnda kaybolup gitti. rnein, o sralarda liradan 5 sfr atalm yada bir TLyi bir dolara endeksleyelim gibi programlar kamuoyunda tartmaya sunulurken bir ksm ortodoks ekonomistlerin (!) derdi ok daha bykt. Onlar yeni oluturulacak paraya Yeni Lira m densin yoksa Ata Lira m densin sorusuna cevap aryorlard. Neticede RefahYol Hkmeti son buldu ve yerine ekonominin idaresini brokratlarn tercihlerine brakanlar iktidar oldular. Tabi ki brokratlarn tercihi Sn. illerin izah etmeye alt dier alternatif zerine oldu. Peki oldu da ne oldu? Sonular ortada. Derler ya bir musibet, bin nasihatten evladr diye. te onun gibi bir ey. Ekonomi yzde 6.4 kld, cretliler yzde 15 zamm anca alabildiler, isizlik artt, fakirlik yaygnlayor, aklanan ve aklanamayan taban fiyatlar iftimizi alatyor O zamanlar liradan sfr atma projesi, nce reel ekonomi salam temellere oturtulsun diye bir mddet ertelendi. Lakin imdiki programda tekrar gndeme geldi. Eer enflasyon rakamlar yzde 10lara doru inie geerse, liradan 6 sfr atlacak. Ancak, byle bir arta bal olarak programn uygulanmas ok gecikebilir. Liradan 6 sfr atlmas, gerek muhasebe asndan, gerek kullanm asndan ve gerek se olumlu psikolojik etkisi asndan olduka faydal olacaktr. Belki de en byk faydas para, para sistemi ve merkez bankaclnn sorgulanmas ynnde olacaktr. Bu alma ile tekniin tesinde cevaplandrlmas gereken birok ilkelerin de ortaya kacan mit ediyorum.

159

Mevcut Ekonomik dzen Halkn htiyalarna Cevap Vermiyor 16.Ekim.1999 Yllardr ekonomik kriz ierisinde yayoruz. Yksek enflasyon, yksek faizler, yksek isizlik oran adeta kanksanm gibi bir hava var. Bu duruma teknik tabir ile stagflasyon denir ve zavall ekonomistler bir zamanlar byle bir durumun asla olamayacan savunurlard. Fakat imdi beterin beteri var dedirtecek boyutta daha da kompleks problemler ile kar karyayz. Ekonomistler gelien bu olaylar yorumlamakta dahi glk ekiyorlar. Problemlere gittike uluslararas boyutlar eklenmekte ve dnyann bir yerle rinde yaplan bir i veya alnan bir karar memleketimizi ve ekonomimizi dorudan etkileyebilmektedir. Byle bir durumda lkeler, hem vatandalarn refah seviyelerini hemde kendi i ekonomik dengelerini korumak iin ekonomi ynetimlerini ok yakndan takip ve kontrol altnda tutmak zorundadrlar. Bunun ak rneklerini yakn gemite yaadmz Asya krizinden en az hasarla kurtulan Malezyada grmekteyiz. Babakan Mahathir IMF ve Dnya Bankasnn iddetle eletirip tehdit etmesine ramen radikal tedbirler ile lkesini ve ekonomisini koruyabilmitir. imdilerde ise gelinen durumdan ayni kurulular vg ile bahsetmektedir. Ama baarsz olsayd bizi dinlemediin iin byle oldu diyecekleri kesindi. Peki bizim lkemizde durum nedir? ncelikle hkmet ekonomi ynetimine hakim deildir. Uzun yllardr ekonominin idaresinde yaanan karmaa yerini neredeyse tamamen bir kaos halini almtr. Her ne kadar tamamn gsteremese de vereceimiz birka rakam bu kaos hakknda bize bir fikir verebilir kanaatindeyim. rnein maliye veya ekonomi ile ilgili bakanlklarn 12 defa ismi deimi. Haziran 1991den bu yana ekonomi ve ekonomi ile alakal ilerin ynetimi iin ise yaklak 83 tane bakan gelip gitmi! Baz ekonomi brokratlarnn mr ise bakanlardan daha uzun olmutur. Bu gne kadar hep belli birka milli ekonomi byklkleri hedeflenmi ama insan baznda neler yaplabilecei konusunda herhangi bir hedef gdlmemitir. Bunca kaos ierisinde halka hep sabr dm ama nasl oluyorsa rantiye hep yolunu bulabilmitir. Son sralarda matematikilerin Kompleksiti ve Kaos zerine yapm olduu almalar gstermitir ki kaos diye bir ey yoktur. En kompleks ve kaotik grnmler bile bir dzene sahiptir. imdi bu yeni bulgulardan hareketle sormamz gereken lkemizdeki bu ekonomik kaosun dzeni nedir? Bu ekonomik kaostan halkn istifade etmedii kesin. Peki bu kaostan kim/kimler nasl istifade ediyor? Acaba bu kaos ortamnn devam bilinli tercihlerin sonucu mudur? Trkiyede u sralarda bir deiim ve yeniden yaplanma tartmas var. Bu tartmalara ekonomiyi de katmak gerekir. Ekonomide de halkn karlarn n planda tutacak bir deiim gerekli. Mevcut ekonomik sistemin halkn yararna almad aikar. nsann refahn n planda tutacak yeni bir ekonomik yaplanma art. Aksi taktirde IMF ve Dnya Bankasnn dmen suyunda ya bir sosyal patlama ile hep birlikte gk altnda kalacaz yada uluslararas irketlerin pazarnn bir standini oluturacaz. rnein Clinton BMde yapm olduu son konumada global ekonominin boyutlarn da ortaya koyarak adeta dnyay tek bir pazar olarak tanmlam ama bu tek pazarn zellikle uluslararas dev irketlerin pazar olduunu sylemeyi unutmutur! Byle giderse korkarz milli ekonomilere sadece kendi karnlarn doyuracak patates soan retme ii kalacaktr. O da karneye tabi olarak tabi.

160

Sosyal Risk Yardm m?! 18 Austos 2001

Afrikann birok kesiminde insanlarn a, ak ve byk sefalet ierisinde yaadklarn hemen hemen herkes bilir. Yine, Batllarn byk fedakarlklarla (!) bunlara gda yardm yaptklar da bilinen bir gerektir. eitli yardm kurulular ve ilgili devletin yardm kurumlar, alk snrnda yaayan milyonlarca insana ncelikle yiyecek ve giyecek ulatrmak iin ne byk abalar sarfettiklerini hep birlikte medyadan takip ediyoruz. Hatta bu konuya entellektel katk yapan tartmalara da ahit oluyoruz. Efendim onlara her seferinde balk vermek yanl, bir sefer balk tutmasn retmek gerekir. Tabi bu fikri ortaya ilk atanlar da yine batllardr. Dier yandan, doal yaama ilikin eitli belgesel filmler izlerken, Afrikann bu konudaki zenginliine hayran bir ekilde bakarz. O gzelim bitki rts, hayvanlar alemi, sular, madenler, temiz hava, mnbit toprak, ksacas, adeta bir bolluk ve bereket ktas. Ancak, bu iki manzaray biraraya getirdiimizde bizim aklmza kafa kartran birok soru gelir. Neden bunca doal kaynaklara ve zenginlie sahip insanlar toplu halde alk snrnda yaam mcadelesi verirler? Orada buday yetimez mi ki Batdan yardm olarak buday gelir? Orann gzelim aalar meyve vermez mi ki Batdan konserve meyve gelir? Orann suyu iilmez mi ki Batdan ie suyu gelir? Ora insanlarnn hi mi bilgi ve becerisi yok? Bu sorularn kimisine geitirme, kimisine de mantk atlatan zorlama cevaplar verilir. Ama hibiri, ne cevab verenin ne de sorann iine sinmez. imdi bu panoramay bir kenara koyarak, lkemizdeki duruma bakp bir benzetiim ile bu sorularn cevaplar hakknda baz tahminlerde bulunalm. lkemiz, yakn bir gemie kadar tarmda kendi kendine yeten bir lke idi. Uygulanan ekonomik politikalar neticesinde bu yeterlilii kaybettik. Mevcut hkmetin IMF-zulm politikalar ile de, dier birok sektr gibi tarm da tamamen kertilme yoluna koyuldu. lkemiz hzla yoksullayor, insanlarmzn byk bir ksm alk snrnda yayor. Baz yerlerde de iftimize ekmedii iin para veriliyor! retim yok. nsanlarmz iten atlyor. Tabi, IMFnin ne tr bir program uygulattnn farknda olanlar, bu aamada herhangi bir sosyal patlama olmasn diye sosyal risk yardm ad altnda Dnya Bankasndan 500 milyon dolar yardm gnderiyorlar. retim yok, insanlarn cebine hazr para koyulmaya allyor. Bu ekilde devam edilirse gda yardmlar da balayacak (u anda ksmi olarak balad bile!) ve bir milletin alma kabiliyeti adm adm bu ekilde kreltilecek. Yine bu ekilde gidilirse eer, birgn insanlar gnlk bir dilim ekmek bulduuna bile kredecek. te o zaman sosyal risk yardm bitecek yerini Afrikadaki alara yapld gibi gda yardm alacak. nk o zaman sosyal risk diye birey kalmayacak. nsanlarn direnme takati bile olmayacak. Medya da bunlara elinden gelen yardm yapyor. 500 milyon dolar ballandra ballandra anlatyor. Bu durum, bir adamn kolunu vahice kestikten sonra pansuman yapan insan, pansuman yapt iin alklamak gibi bireye benziyor. Kolun hesabn soran yok! imdi lkemizde bu olanlara baktktan sonra tekrar Afrikaya dnelim. Afrika lkelerinde birileri iktidar bir ekild e ele geirince kolay kolay gitmiyor. 10 yl, 20 yl iktidarda kalabiliyorlar. Dnn bir kere, Trkiyede olan olaylarn u andaki gidiatn Afrikada gelinen noktann balangc olarak grrsek ve mevcut hkmetimizin de 15 -20 yl ayn ekilde sreceini varsayarsak, neticede 15-20 yl ierisinde Afrikann durumuna ulam oluruz. ok kr ki milletimizin, ilk seimlerde bu zulm politikalarn kenara ataca da muhakkaktr. nk zulm ile abad olunmaz. E-Mail: smgundogan@kuleli.com

161

Clintonu Dinliyorum Gzlerim Kapal 21.Kasm.1999 Helal olsun u Amerikallara. Clintonu gndermeden nce derslerine ok iyi almlar. Jestlerinden, mimiklerinden tutun da Yeltsine kar verilen cevaplara kadar belli ki her trl konuya hazrlkl gelmiler. Bizim taraf ise olay sadece turistik bir tantmdan ibaret olarak aldklar iin her seferinde nasl organizasyondu ama der gibi konuyu hem yerli hemde yabanc kamuoyuna sunmaya almaktadr. Bu baarl organizasyon sayesinde liderler ve maiyetleri epey rahat ettiler, stanbul gibi gzel bir ehirden haberleri oldu, Trk mutfan (raksyla, hindisiyle) tandlar ve belkide her eyden nemlisi Trklerin byle bir organizasyon yapabilecek kabiliyette insanlar olduklarn anlam oldular. Bu sarkastik yaklamdan sonra, Clintonun meclis konumasnn ok baarl bir ekilde hazrlandn syleyerek bu hazrlkta emei geenleri tebrik ediyorum. Trk milletinin hassasiyetine uygun bir konuma olduu iin her kesimden alk ald ve takdir toplad. Amerikallar Trk milletini nasl motive edeceklerini iyi renmiler. Clinton ilk can alc noktay egemenlik kaytsz artsz milletindir szyle balayarak ortaya koydu. Ecevite kompliman yapt. Mecliste temsil edilsin edilmesin Trk toplumunun tm sosyokltrel katmanlarna mavi boncuk datt. Konumay okuyan herkesin konumada bak ne gzel sylemi diyecei bir cmle bulmas mmkn. Konuma birok adan ele alnabilir ama ben burada sadece birka noktaya dikkat ekmek istiyorum. ABD IMF ile bir stand-by anlamas yapmamz desteklediini sylyor ama bu konuda IMFnin yzde 17lik bir orta olarak elinden geleni yapmyor. Ekonomik yardm etme gayretinde deil de adeta ekonomiyi teslim alma gayretinde olduunu gryoruz. Daha nceki bir yazmda Irak ambargosundan ne kadar zarar grdmz yazarak bu zarar daha ne kadar srdreceimizi sormutum. Bakan bu konuda ne diyor: Kuzey Iraktaki eki G operasyonundaki desteinizden dolay size teekkr ediyorum. Bu, Kuzey Iraktaki insanlar korumamza, Saddamn basksn azaltmamza ve cesurca karlatnz 1991 ylndaki mlteci krizinin yeniden yaanmasna mani olmaktadr. imdi bu szler bana gre Hkmetimizin en ok ciddiye alaca szlerdir. nk bu szler bizim 35 milyar dolarlk kaybmza kar sylenmi szlerdir. Clintondan bu paray isteyemeyen Hkmet, bu paraya edeer olan bu szleri erevelettirip bakanlar kurulu salonuna asmaldr. Bir baka Clinton incisi Kbrsta adil bir anlamann salanmas iin de beraber almalyz. Dedim ya ok dikkatli hazrlanm bir metindir diye. te size bir baka dayatma. Anlama yapn dayatmas. Hkmetimiz: bizim Kbrs diye bir problemimiz yoktur diyemiyor (mu?). Ve gelelim enerjiye: Clinton birlikte, tm blgeye yardmc olacak yeni enerji kaynaklar gelitiriyoruz derken aslnda bizim blgemizdeki enerjiyi bize satacan sylyor. nk gelecek olan gazn en byk alcs biziz. Burada yeri gelmiken u mizanseni de anlataym. Dnya milletlerini e ayrmlar: (1) sahip olanlar, (2) sahip olmayanlar ve (3) sahip olup da sahip olduu ey bakalarnn elinde olanlar diye. Amerikallar bunlardan nc kategoriye sokmular. Bilmem anlatabildim mi? Burada bir hakk da teslim etmek gerekir. Biliyorsunuz Orta Asya Hidrokarbon rezervlerinin d dnyaya tanmasndaki alternatif yollardan biri de ran zerinden gemesi ngrlen yoldur. Hkmetimiz, ABD kar diye bunu unuttu bile. Ama 54. Hkmetin Babakan Sayn. Erbakan D8leri kurarken, bir hamlede Trkmen gaznn getirilmesi konusunda ran ile anlama yapvermi ve zamann Enerji Bakan Sayn Kutan anlamaya imza koymu idi. Daha Bat ne olduunu bile anlamadan oradaki tm enerji rezervlerini bir anda lkemize balayvermitik. Ama o hkmetin uzaklatrlmas ile kan (Kafkaslardaki scak atmalar da dahil) ve hala da devam eden tm kavga, zamannda Sayn Erbakan ve Sayn Kutan ikilisinin bir anda ve kargaaya mahal vermeden halletme baarsn gsterdikleri iin hala halledilemeyen kavgasdr. Neticede Clinton sanki ayn Demil gibi yada Ecevit gibi konutu. Yani ok ey syledi ama hibir ey vaat etmedi ve hibir ii halletmedi. Basndan rendiimize gre Ecevit zel grmede Clintondan para konusunda zel olarak gayret etmesini istemi! Aman ne ilgin. Ben Clintonu dinliyorum gzlerim kapal, Ecevit ve sessiz ortaklar klink tonu bekliyorlar elleri kollar bal.

162

Yanda Deil Vatanda Ekonomisi 23.Ekim.1999 Geenlerde nternette gezerken Dnya Salk rgt (WHO)nun Web Sayfalarnda ilgin bir rapora rastladm. Bu raporu http://www.who.int/infectios-disease-report internet adresinde bulabilirsiniz. Buna gre bulac ve salgn hastalklar, dnyada ocuk ve gen lm sebeplerinin banda geliyor. Her yl yaklak 13 milyon ocuk ve delikanl bu tr salgn hastalklar sebebiyle lyor. Yani her saat 1500 insan yada dakikada 25 insan hayatini bu sebeple kaybediyor. Bunlarn yzde 90ndan fazlasn 5 yann altndaki ocuklar oluturuyor. Bu lmlerin yaklak yzde 90n u alt hastalk oluturuyor: AIDS, stma, verem, kzamk, ishal ve akut solunum enfeksiyonlar. Dnyann eritii bu ada ve medeniyet seviyesinde iyiletirilebilir hastalklardan dolay toplu lmler de neyin nesi? Zaten rapora gre de bu hastalklardan lmlerin ou kii bana harcanacak 5 dolarlk bir tedavi ile engellenebilir. Rapor, eer bu hastalklarla mcadelede geri kalnrsa, mcadelesinin daha da maliyetli olabilecei baka hastalklarn da ortaya kma tehlikesinden bahsediyor. Buna bir rnek olarak iek asn veriyor: iek asnn bulununcaya kadar ki maliyeti yaklak 300 milyon dolar olmu ancak bulunamasayd bugn her yl bir milyon insan bu sebeple hayatn kaybeder ve bununla mcadele hkmetlere milyarlarca dolara mal olurdu deniyor. Rapor, ada dnyann eritii bilimsel ve ekonomik seviyede bu gibi hastalklarn etkisinin azaltlabilecei grn savunuyor. Ancak AIDS ve HIV mikroplarna kar savaa gelince tamamen mitsiz bir tablo iziyor. Bu gibi hastalklarla mcadele iin yeterince para ayrlmamasndan ikayet ediyor. Afrikadan ilgin bir rnek de veriyor: BM verilerine gre AIDS ve HIV mikroplarndan dolay ortalama yaam beklentisi 60 yldan 43 yla dm. Bu olaylarn Trkiye boyutunu kavramak iin bizim verilerimize bakld takdirde ise maalesef baz blgelerimizin yzde 8 bebek lm oran ve azgelimilii ile Afrika artlarnda yaad grlyor. Tm bunlar gsteriyor ki az gelimi ve gelimekte olan lkelerdeki ekonomik skntlar sebebiyle sahipsiz braklan salk alannda eski salgn hastalklar baz yenileriyle birlikte tekrar ortaya kmtr. Bunlarla mcadele ekonomik g ve politik istee baldr. Eer dnyadaki para patronlar bu alana yeterince kaynak ayrmazlarsa bu salgn hastalklarn nereye kadar uzanabileceini onlar dahi tahmin edemezler. lgin deil mi? Onca bilimsel, teknik ve teknolojik ilerlemelere ramen hala nlenebilir hastalklardan milyonlarca insan hayatn kaybediyor. Bunu iyi karlamak mmkn deildir. Lakin ister istemez insann aklna mehur ve lgn ekonomist Thomas Malthus (1766-1834) geliyor. Ayn zamanda matematiki olan Malthusa gre makro ekonomide esas hedeflenmesi gereken milletin zenginliinden ziyade fakirlikleridir. Eer nfus kontrol edilemezse geometrik olarak artar. Gda retimi ise aritmetiktir. O halde nfus artnn kontrol edilmesi gerekir! Malthus insanolunun nfus artn kontrol eden eitli pozitif faktrlerin var olduunu ifade ederek; doum kontrollerinin yan sra insan hayatn snrlayan her trl doal afetle ri, salgn hastalklar, savalar, alklar ve yksek oranlardaki ocuk lmlerini nfus kontrol asndan olumlu olarak mtalaa etmektedir. Thomas Malthus, fakirlerin durumunun iyiletirilmesi iin refahn yeniden blm fikrine de hayat boyunca iddetle kar kmtr. Tm bunlarla birlikte, Malthusun bu fikirlerini destekleyecek ne o zaman nede imdi yaplm herhangi bir reel alma yoktur. Malthus kendi zamannda bile zirai teknolojiyi yani gda teknolojisini hesaba katmad iin eletirilmitir. Zamanmzdaki idarecilerin aktan aa sylemeye cesaret edemeyerek gizliden gizliye Malthusun fikirlerine itibar edip onlar uygulamaya koymalar maalesef ok acdr. Ekonomi btn insanlarn saadet, selamet ve refah iin yaplmaldr. Kck bir aznln mutluluu pahasna byk ounluklar heba edilmemelidir. Zenginlik, kk bir grup arasnda dnen bir devlet olmamaldr. Vatandalarn tek tek refah hesap edilmelidir yandalarn deil: Aksi takdirde uygulanan ekonomik politikalarn ne kymeti olur ki?

163

Ne oluyor Ya Hu?! 23.Temmuz.2000 Ekonomi ve zellikle de para politikalar ile ilgilenmek demek lkenin hemen hemen her sorunu ile ilgilenmek demektir. nk, hemen hemen yaplan ve yaplmayan btn ilerin bir mali portresi vardr. Ancak bazen, bunlarn dnda, olaylarn bambaka mecralara srklendiini hissedersiniz. Bunlara ilk planda bir anlam veremeyebilirsiniz ama olaylar size ne oluyoruz ya hu dedirtir. Bilmem bunlarn farknda msnz? lkemizin ekonomi ve buna bal olan dier birok politikalar Washingtonda yazlyor, IMF, Dnya Bankas ve okuluslu irketler tarafndan uygulattrlyor. Halk ikayetlerini IMF brokrasisinin son halkas olan Cotarelliye anlatmaya alyor. DS alanlar Cotarelliye dertlerini anlatan bir e-mail atm, imdi de kokoreiler atacakm! lkemizde devlet bir yatrm yapacak ise, ncelikle yabanclara gelin u ii yapn diyor. Dahas onlara kar taviz vermeyi ekonomik taktik olarak gryor. Her ey dolar ile hesap ediliyor ama halk temel ihtiyalarn karlamak iin bile TL bulamyor. Sanayide da bamllk oran (savunmada sanayi de dahil olmak zere) olduka yksek. Gelimi lkeler komularyla olan ticaretlerine ayn zamanda bir gvenlik stratejisi olarak bakarken, lkemizin komularyl a yapt ticaret yzde 10un da altna dt. Komularmz ile aramzda ise suni bir tansiyon oluturulmaktadr. Speklatif sermaye hareketlerine doal gelien bir olay gibi baklmaktadr. Hatta baz samalayclar, ekranlarda srtarak bu hareketleri savunabilmektedirler. Yargya olan gven gittike zayflamakta ve bununla birlikte AHMne yaplan mracaatlar ise artmaktadr. Dardan kt bir ekilde kopya edilen kanunlar artk bize hi uymamaktadr. Brokrasinin hantallnn yannda tembellii de hzla artmaktadr. Avrupa Topluluunun yapm olduu btn uygulama ve almalar, faydal olup olmadna baklmakszn aynen bizde de kopya edilmeye allmaktadr. Kendimizin deil, baka lkelerin liderleri halkmza daha sempatik gelmekte ya da gsteri lmektedir. rnein Clinton, burnunu bir Trk bebeine sktrrarak btn yaramazlklarn affettirebilmitir! Bizler ise, tm bunlarn ne anlama geldiini dnmemiz gerekirken, daha baka ve nemli ilerle urayoruz. Sendikalar, partileri, okullar, kurslar kapatmaya alyoruz. kence, bask, tehdit ve antajlar arttryoruz. Hapishanelerimizi tmarhaneye evirmeye alyoruz! Seim yapyoruz ama sonulara kafamz bozulunca kafamza uygun olanlar atyoruz. Yolsuzluk, rvet, eteleme, adam dorama, adam harcama, scaklar, kartel medyaclar vb. gibi olgular artk merakmz eskisi gibi ekmiyor. Memura, iiye zam vermiyoruz ama kanrda sokaa karsa emniyet memurlarna bir gzel sopa ektiriyoruz. Sylemediklerinden dolay eski bir babakan mahkum oluyor, ama sylediklerini ise kimse duymak istemiyor. Aydnlar TeleVoleciler kadar cesur olmad iin halk TeleVolecileri aydn sanyor. Vs. Vs. Ne oluyor Ya Hu? inizden tm bunlarn normal olduunu syleyecek biri ksn ltfen. Topluca cinnet mi geiriyoruz ne? Yoksa bunlar baka felaketlerin, patlamalarn habercisi midir? Nedir bunlar Allah akna ha?

164

Arkadalarla Sylei 10.Haziran.2001 Getiimiz hafta, ou niversite rencisi olan bir grup gen arkadamla sohbet ettik. Ekonomiden baladk ama sonra daldan dala her konuya girdik. nceleri arkadalar ok ekingen bulmutum. Ancak sohbet ilerledike eitli konulardaki tahliller ve arkadalarn olaylara bak as, dorusu bana ok ey kazandrd. ncelikle gen arkadalar gncel olaylar yakndan takip ediyorlar. Sadece Trkiye ile ilgili olanlar deil dnya gndeminde olan olaylar da olduka yakndan izliyorlar. ou internet gezgini. Gelimeler, sebepsonu ilikileri onlar iin nemli. Olaylar tahlil ederlerken medyatik doldurulara gelmemeye alyorlar. rnein, liderlerde medyatik grntden ziyade vizyon ve tutarllk aryorlar. Bu sebeple popler olmak ile karizmatik olmak farkl eylerdir diyorlar. Bir artist ile bir lider arasndaki fark gibi. En ok ikayet ettikleri konu, niversitelerin u anki durumu. renciler zerindeki depolitizasyon basklarndan ok ikayetiler. YK istemiyorlar. Hatta, brakn rencileri, YKn hocalar zerindeki basksn bile neticede aynen biz hissediyoruz diyorlar. Dolaysyla ifte kavruluyoruz diyorlar. Arkadalardan bir tanesinin verdii u rnek olduka ilgin: dersimizi iki blok haline yapyoruz. Yani her ders yaklak 1 saat 5 - 10 dakika sryor. 20-25 dakika ara verildikten sonra ikinci blok tamamlanyor. ktisat hocalarmzdan bir tanesi, birinci bloun sonuna doru IMF niyet mektubundaki yanllklara deinerek Hkmeti eletirir gibi bir pozisyona dt. Aslnda tam olarak eletirmedi ama syledikleriyle yle bir hava olutu. Yarm saatlik aradan sonra ikinci derse baladmzda hocamz yanl anlamalara frsat vermemek iin diyerek cmleye balad ve neredeyse bir saat boyunca ne demek istemediini anlatt. Hkmeti eletirmek gibi bir niyetinin olmadn, aslnda tm siyasileri sevdiini, hepsinin vatan millet iin altn, kendisinin sadece teknik olarak unlar sylemek istediini... tam bir saat. te ben buna da YKn zulm derim. Tabi, niversite rencilerinin maddi skntlarnn boyutlarn, bu lkede ocuk okutan herkes bilir. Hele hele bu ekonomik koullarda iler yle bir zorlat ki sormayn! Ya da sorun ve onlarn dertleriyle siz de dertlenin. nk bu dert bizim geleceimizin derdi. Bunu bir ekilde amamz art. Ben bu konuda elimden geleni yapyorum. nsanlarn bu konularda yaptklarn sylemesinin bir tevik olduuna inandm iin sylyorum. Ben hemen hemen her dnem bir renci arkadama burs versinler diye bu konuda hizmet eden MGVye yardmc olmuumdur. Siz de olun. Syleimizin sonunda arkadalar bana en ok ne tr kitaplar okuduumu sor dular. Son 250 300 yla hitap eden yakn tarih kitaplar deyince de ardlar. Onlarn armasna da ben ardm ifade ettim. nk endstri ve uluslar aras ekonomik ilikiler zaten benim ilgi alanm. Bu konular meslek icab da olsa takip ederim. Ancak her an elimin altnda bir yakn tarih kitab vardr. nanyorum ki insann tarihini / kklerini unutmas kadar ahmaka bir tercihi olamaz. Tercih diyorum nk bu konuyu isteimizle okumayan, affnza snarak sylyorum, bizleriz. Son olarak, u rnei vereyim. Leh Kralna baarsnn srrn sormular. O da, ey demi: (1) tarihimizi srekli okurum, (2) ordumu her an harbe hazr tutarm, (3) harb iin her zaman bir ihtiyat btesi tutarm.

165

D8 Hareketi 4.Haziran.2000 nmzdeki 15 Haziran, D8 (Developing 8) hareketinin kuruluunun nc yl. Sn. Erbakann byk gayret ve nclnde gerekletirilen bu oluum, bugn varln ve ok yava da olsa almalarn srdrmektedir. nk Dileri Bakanl bunu dar kapsaml ve taktiksel olarak kullanlmas gereken bir rgt gibi deerlendirmektedir. Bu tip uluslararas rgtlerin kuruluu ok zordur ve dnya gndemine genellikle taktiksel deil stratejik etki yapmalar beklenir. Byle byk bir vizyon ile uluslararas rgt kurmak da yle her liderin ve lkenin kolaylkla yapabilecei bir ey deildir. Hatta yakn gemiimizde, ok dar kapsaml tutulsa dahi, bu tr giriimlerin nasl hsranla sonulanabileceinin rneklerini de grdk. rnein Demirelin hidrokarbon boru hatlar erevesinde bir ;g gsterisi olarak kurduu Kafkas Pakt, kuranlar tarafndan bile ciddiye alnmad. Kimse ilgilenmedi. Di basn gndeme alma lzumunu hissetmedi. Ksacas Trkiyenin nclnde gerekletirilen bu hareket, Trkler de dahil, kimseye heyecan vermedi. Halbuki vermesi gerekirdi. nk bir yandan blgenin en byk, dier yandan dnyann en stratejik projelerinden (Hidrokarbon yataklar blm!) biri ile ilintili bir hareketti. Ama olmad. Tavan daa ksm, dan haberi olmam misali bir ey yaadk, o kadar. Dier bir baarszlk rnei de Trki Cumhuriyetlere ynelik almalardr. MHP ile iktidar olan milliyeti idealizmin bile, stratejik ve akilli hareketten yoksun olunca, baarl olmas mmkn olamad. Halbuki D8 hareketi gerek vizyon itibaryla, gerek Erbakann kuruluu oluturma stratejisi itibariyle ve gerekse Trkiyedeki elit yapnn olay alglamas (ya da alglayamamas) itibaryla zerinde daha ok konuulacak bir harekettir. D8in kuruluunun kesinlemesi ile birok lke (bunlarn arasnda Mslman olmayan lkeler de var) byle bir yap ierisinde olmak istediklerini bildiren zel temsilcilerini Erbakana gndererek, bu konularda bilgi almlardr. Bunun yannda dnyadaki hemen hemen btn lkelerin gz bir anda Trkiyenin zerine odaklanmt. Ben o sralarda ngiltere ve ABDye yaptm ziyaretlerde birok stratejik aratrma kurumuna da uramtm. stisnasz hepsinin merak ettii konu D8 idi. Sohbetimiz nereye uzanrsa uzansn hemen, sadede gelelim deyip, D8i tartmaya ve muhtemel etkilerini aratrmaya alyorlard. 54. Hkmetin akabinde ye lkelerde yaanan baz gelimeleri incelemek ise apayr bir tesadf mhendisliini gerektirir kanaatindeyim! Ben imdilik burada bu konuyu teknik olarak inceleyip getirisi ve gtrsn tartacak deilim. Ancak szlerimi u ekilde toparlayabilirim. Bundan 5 yl nce globalleme, dnya gndemine, fiili etkilerini henz yeni takdim ediyordu. te byle bir ortamda Erbakan, dnya gndemini de yakalam bir hareketi takdire ayan bir sratle gerekletirmesini bildi. Kim ne kadar anlamazsa anlamasn, bu her zaman ve zeminde taktirle karlanacak bir olaydr. Dahas bu oluum lkemiz ve ilgili lkelere bekledikleri ufku ksa zamanda aabilecek bir harekettir. Yeterki doru adan ele alnabilsin.

166

Erbakan ve Ekonomi 29.Nisan.2001

27 Nisan Cuma gn, Erbakan Hoca, stanbul Ltf Krdar Kongre Salonunda nefis bir konferans verdi. Erbakann ok gzel bir ekilde hazrlad ve bir o kadar gzellikte de takdim ettii konferansn konusu Trkiye ve Ekonomi idi. Alt ksmdan oluan konferansn her bir ksm ana blmlere, her blm eitli fasllara, her fasl da alt gruplara ayrlarak ok gzel bir tasnif oluturulmu. Bir insann bu konferansn akademik arln hissetmesi iin, sadece bu tasnife bakmas bile yeterli olur kanaatindeyim. Birinci ksmda, Trkiyenin bu gnk durumu tespit ediliyor. Bu da drt blmden oluuyor: (1) Trkiyenin bu gnk ekonomik durumu, (2) Tehis, (3) Ynetimin durumu ve (4) Sonu. Trkiyenin bu gnk ekonomik durumu blm ise faslda ilenmi; halkn durumu, ekonomik hayatn durumu ve ekonomik hayatn sosyal neticeleri. eitli fotoraflar, gazete kprleri ve projeksiyonlar ile desteklenerek bilgisayardan ekrana yanstlan Trkiyenin bu gnk ekonomik durumu kelime ile u ekilde zetlenebilir: zdrap, gzya ve mitsizlik! Birinci ksmn ikinci blm ise tehis. Erbakan hoca burada, bu zdrap, gzya ve mitsizlie sebep olan mikrobu, Rant Ekonomisi Zihniyeti olarak tehis ediyor. Bu tehisini ise, kamu a, enflasyon, dviz kuru ve faiz politikalar ilikilerinin gsterildii bir emada, ksr dngler, hortumlar ve pompalar tespit ederek tek tek gsteriyor. Ekonomi ile ilgilenenlerin konferansn bu ksmn mutlaka almalarn tavsiye ederim . Ynetimin Durumu blmnde ise tespitler art arda geliyor: Tm bu olanlar karsnda ynetimin yapt gl ekonomiye gei deil, glnn ekonomisini onarmdr. Kaynak yanl maksat ve yerde aranyor, rant ekonomisi zihniyeti tahkim ediliyor, i bor-yksek faiz sarmal giderek artyor, d borlar ok tehlikeli sonular dourabilecek bir ekilde artyor, halktan istenen ise sadece sabr ve fadakarlktr. Tm bunlarn yannda, sonu olarak, halk alyor, ynetim duyarsz ve oyalamak ile megul! Konferansn ikinci ksmnda 54. Refahyol Hkmetinin baarlar anlatlyor. Bu ksm da eitli blm, fasl ve alt gruplara ayrlm. Bu ksmda reel ekonomiye gei iin yaplan gayretli almalar anlatlyor. Refahyol dneminde, Trkiye ekonomisinin onarlmas, halkn refah seviyesinin artrlmas ve Yeniden Byk Trkiye hamlesi hibir itiraza frsat vermeyecek ekilde en ince ayrntsna kadar grafiklerle izah ediliyor. nc ksmda ise Erbakan, gemite 37 ve 39. hkmetlerde MSPnin yapm olduu reel ekonomiye gei almalarn anlatyor. lk defa Gl Ekonomiye Gei programnn kendileri tarafndan yrtldn belgelerle izah ediyor. zellikle de 1970li yllarn ortasnda, 7 ylda 15 milyar dolarlk bir yatrm hamlesi anlamna gelen Ar Sanayii Hamlesinden bahsediyor. Drdnc ksmda MSPnin 41. Hkmet ierisinde yapm olduu baarl almalar ile, Trkiyenin iine drld ekonomik bunaltdan bir kere daha nasl kurtarld anlatlyor. Konferansn, tehis balkl beinci ksmnda, rant ekonomisi zihniyeti ile reel ekonomi zihniyeti detayl bir ekilde anlatlarak aralarndaki fark en bariz bir ekilde ortaya konuluyor. Altnc blm olan sonuta da, Erbakan, Trkiyenin iine drld bunalmdan k reetesini veriyor. Reete de u: nce ynetimde bu ii baarabilecek kadro ve heyecan olacak. Yani baarabileceine inanarak, ak ve azim ile ie balanlacak. Milli heyecan duyulacak, hedefin heyecann tayan bilgili ve gayretli bir kadro olacak. Bu kadrolar inan, bilgi, plan, program, kadro, takip ve inta baar dngs ile i yapacak. kinci olarak reel ekonomi zihniyeti benimsenecek. Yani kendi gcyle kalknma esas alnacak, retim istihdam ve ihracat seferberlii balatlacak, akll, ucuz, yksek ve kaliteli retim yaplacak, blmde adalet olacak, lke btn ile kalknacak ve btn gelir gruplarna dengeli refah salanacak. Son olarak da her trl israf ortadan kaldrlacak, verimlilik ve toplam kalite ynetim esaslar benimsenecek. te sizlere ok ksa da olsa tm konferans zetlemeye altm. Sanrm bu konularda en fazla konuma hakkna sahip olan kii Erbakan hocadr. nk, lkemizin u anda iine dt ekonomik bunalma benzer bunalmlardan, Trkiyeyi kez dze karm olan kii kendisi dir. lkemizde rantiyenin meyvalaryla byyen ortodoks ekonomistlerin, bu gerekleri grmemeye programlanm gibi hareket etmeleri beni hi artmyor. Ama, sanrm artk yolun sonuna gelindi. yle ortodokslarn atmasyon teorileriyle bu iin olmayacan halk anlamaya balad. Halk ekonominin dze kmasn istiyor. Refah istiyor, adil blm istiyor. Yoksulluk, yolsuzluk ve hortum dzenine artk bir son vermek istiyor. Halkn bu talepleri karsnda hibir gcn durmas mmkn deildir. Neticede halk kendisine layk olan idareyi bulur. Bu da bir nevi arz-talep meselesidir!

167

Nesilden Nesile (1) 8.Temmuz.2001 Milli Gr fikri lkemizde 30 yldan fazla bir zamandr hzla gelimekte ve toplumun her kesiminden taraftar bulmaktadr. zellikle de iinde bulunduumuz sosyo-ekonomik amaz karsnda en gl zm olarak nmze kmaktadr. Trk siyasi tarihinde hep en zor koullarda iktidara gelerek en baarl grevleri yapm bir hareket olan Milli Gr, bugn de en ok gndemde olan bir fikirdir. Milli Gr bu lkenin znden kan, tarihi ve kltr ile bark, dnyadaki gelimeler ve gelecee ynelik eilimler ile uyumlu, kendine gveni tam bir deerler manzumesidir. Bu deerler temelde batla kar hakk stn tutan deerlerdir. Hakkn kayna olarak da insan haklarn, emei, karlkl rza ile yaplan anlamalar ve adaleti grr. Kaba kuvvete, ounlua, menfaate ve ayrcala dayal her trl zorbaln karsnda dimdik mcadele eder. Bugn bu dncenin geliimine baktmzda nmze nesil ya da devre kmaktadr. Birinci devrede bu dncenin ve onu tayan hareketin yeniden ekillendiini gryoruz. Burada yeniden ibaresini kullanmamn nedeni, bu dncenin kendisini tarihi ve kltr ile bark olarak tanmlamasndan kaynaklanmaktadr. Dolaysyla bu dnce yeni icat olunmu bir dnce deil, tarih boyunca milletimizde zaten var olan temel prensiplerin yeniden ekillenmesi olarak nmze kmaktadr. Birinci devrede Milli Gr toplumun kendi z deerleri ve kltrne kar yabanclatrlmak istendii, vicdanlarn bask altnda tutulduu, politikalarn tercmeden ibaret olduu bir ortamda kendisine yer edinebilmitir. Demokrat Partinin iktidaryla oluan ksmi de olsa zgrlk ve ok sesli bir ortamn, adeta organik devamn ve serbest platformunu oluturmutur. nsanlarn birbirlerinin hak ve zgrlklerine tecavz etmeden inandklar gibi yaama isteklerini dillendirdikleri bir platform. Bu devrede oluan grn sahipleri (yaklak bir ifade ile birinci nesil), idealist, fedakar, cefakar ve sadk insanlardan oluuyordu. Tek parti zihniyetinin baskc ortamndan sonra gelen ortamda, inancn gereklerini zgr bir ekilde yaamak arzusu ierisindeydiler. lkenin, kendi z kaynaklarna ve emeine dayal olarak bir an nce kalkndrlmas arzusu ierisindeydiler. Bir an nce lkenin kendi sanayisini kurmas arzusu ierisindeydiler. Dnya siyasetinde Trkiyenin uydu deil gl ve mstakil bir devlet olarak aktif rol almas arzusu ierisindeydiler. te yeniden oluturulan bu ortam, onlarn bu ve buna benzer arzularnn ekillendirilerek bir politik harekete dntrld bir ortam olmutur. Dolaysyla birinci nesil bu hareketi kendi evlad gibi grm, ocuun esas anasnn fedakarl gibi harekete ya da gre bir halel gelmektense kendisi her trl skntya katlanmay gze alabilmitir. Bu nesil ufukta herhangi bir iktidar gzlememitir. Ayrlmadan bir ve btn olarak varolmay, emrolunduklar gibi dostoru olmay, hakl mcadelelerini srdrmeyi ve sabrl olmay kendilerine iar edinmilerdir. kinci devre ise, birinci neslin kardelerinin yetitii devre, Trk siyasi ortamnda anarinin hakim olduu bir devre olmutur. Bu devrede, her alanda iki ucun atmasn grmekteyiz. Bu, en kaba ifade ile sa ve solun att bir devredir. Bu dnemde devlet, kendisini ykmaya ynelik olan komnist -sosyalist hareketlere kar var gc ile mcadele etmitir. Bu mcadelede sa emsiyesi altnda slami ve tarihi temalar da kullanmaktan imtina etmemitir. Bu kullanma o kadar ileri safhalarda olmutur ki, rnein, bu dnemin baz mslmanlar slam komnizme kar mcadeleden ibaret olarak alglayabilmilerdir. Byle bir ortamda birinci nesil Milli Gr tanmlarken ne sada ne solda ama hak yolda olarak tanmlamtr. zellikle kardelerini, devletin konjonktrel olarak komnizme kar kumpasnn edilgen bir aleti olmaktan kurtarmaya almlar ve bunda ksmen de olsa baarl olabilmilerdir. Ancak o dnemde yetimi kardeler belli bir zaman sonra kendilerinin kutsal bildikleri ve sayg gsterdikleri devlet tarafndan kullanldklarn anlamakta gecikmemilerdir. nk bunlar belli bir ama dorultusunda kullanlmlar ve kullanldktan sonra da bir kenara atlvermilerdir. Dolaysyla, bu dnemin insanlarnn rgtsel oryantasyonlar ve mcadele azimleri bozulmutur. Tarihin ak ierisinde bu tespitten (kullanldklarnn farkna varmak) hemen sonra dnyada komnist -sosyalist bloun yaad k ile de bu dnemde yetimi insanlarn fikir oryantasyonlar bozulmutur.

168

Nesilden Nesile (2) 9.Temmuz.2001 Bu arada birinci nesil Milli Grler ve onlarn kumpastan kurtarabildikleri kardeleri, hakl kmann gururu ile davalarna daha da sk sarlarak almalarnn temposunu artrmlardr. nk onlar hep zmze uygun olmayan bu fikirlerin hepsi ifna olacaktr demilerdir. Neticede de byle olduunu grmlerdir. Milli Grn sistematiini birinci nesil birinci devrede ortaya koymu ve ikinci devrede altyapsn da oluturmutur. Ancak ikinci nesil, iinde bulunduu kavga konjonktrnden dolay bu altyapnn stn doldurma frsatn ve azmini kendisinde bulamamtr. Kavga ortamndan kp szkonusu oryantasyon bozukluunu gidermeye alrken, kendisini ayn zamanda iktidarn nimetlerini tketirken tanmaya ve tanmlamaya balamtr. nc devre, birinci neslin evlatlarnn yetitii devre, dnyada bambaka gelimelerin yaand bir devre olmutur. Bu nesil, internet devrimi ile snrlarn kalkt, ngilizcenin neredeyse heryerde ikinci dil ve dolarn da genel geer para haline geldii, teknolojik ve bilimsel gelimelerin snr tanmad, dnyada zgrlklerin, evrenin ve aile btnl ierisinde bireyselliin alabildiine gelitii bir ortamda yetimitir. Milli Gr bu neslin nne, birinci nesilden miras olarak temel sistematii ve altyaps ile birlikte gelmitir. Ancak aabeylerinden konjonktrden dolay gcl bir styap miras alamamlardr. imdi nc nesil, dnyadaki mevcut gelimeler nda nlerine konulan temel prensipler, sistematik veya altyapya baktnda unu grmektedir. Bunlar, iinde bulunduklar gelimeler ile hi bir atma yaamayan, evrensel ve insani temelli deerler manzumesidir. Dolaysyla rahatlkla kucaklanabilecek deerlerdir. Bu temel deerler manzumesinin Trk siyasi tarihi boyunca hibir bozunmaya uramadan kendilerine kadar gelebilmesini de hayret ve hayranlkla karlamaktadrlar. zellikle de geirilen safhalar dnldnde, bu deerler manzumesinin kendisini bal bana g sahibi olarak grmektedirler. Mill i Gr fikrinin yeniden ortaya konulmas ile beraber ortaya kan nsan Haklar, zgrlkler, adalet, anlamalara riayet, emek, kalknma vb. gibi deerler manzumesi ayn zamanda bugnn de evrensel deerleridir. Eer ikinci devreden nc nesle gl bir styap miras da gelseydi, bugn nc nesil bu miras sahip olduklar imkanlar ile dnyann her kesine tantabilir ve takdim edebilirlerdi. Bu durum kresel yaplanmada Trkiyenin elini, fikir zenginlii asndan ok ok glendirirdi. Ancak tarihi geliim bu ekilde seyretmemitir. Bugn bu devrede, birinci nesil ile ayn dnen nc nesil bu grn hem teoriini hem de pratiini birlikte gtrmek durumundadr. Yk ar olmasna ramen bu yk kaldracak olan donanm mevcut ve mkemmeldir. Tm bunlarn yannda belkide en byk avantajlar, birinci nesil ve onlarn kumpastan kurtardklar aabeylerinin hala zinde, faal ve yanlarnda olmasdr. yle anlalyor ki nmzdeki gnlerin dnce yaps ve ona temel tekil edecek olan faaliyetler, nc neslin hem olgunlamasna hem dnceyi tamasna hem de olaylar ve gelimelerin nne geip ynlendirmesine vesile olacaktr. NOT: Bu analizin iki yazya sdrlmas iin, doal olarak birok ara kademe ve olaylar zincirine deinilmemitir. Analizimiz, herhangi bir kii ve kuruluu hedef almadan sadece fikri gelime ve o gelimenin nedenlerini irdelemektedir.

169