Dil ve Milliyetilik: Krte rnei

rfan Gler

Bu ksa almada, dil ve milliyetilik ilikisinden hareketle, dilin etnik kimliin ve ulus-inasnn oluumundaki yeri ve nemi ile milliyetilik akmlarnda oynad rol genel hatlaryla incelenecek, daha sonra bu balamda somut olarak Krte rnei zerinde durulacaktr. Ancak, Krdistan`n drt devlet arasndaki blnml ve her paradaki milliyeti hareketlerin kendine zg tarihi ozellikleri nedeniyle, genel baz belirlemeler dnda, konumuzu Trkiye Krdistan (Kuzey Krdistan) ile snrl tutacaz. Dil, Ulusal Kimlik ve Milliyetilik Smith, ulusu tarihsel bir topra, ortak mitleri ve tarihsel anlar, kitlesel bir kamu kltrn, bir ekonomiyi ve btn yeler iin ortak yasal hak ve ykmllkleri paylaan bir insan topluluunun adi olarak tanmlamaktadr (1). Anderson, ulusu, yerel dillerin yaylmasn hzlandran matbaa kapitalizminin gelimesiyle ortaya kan hayali bir politik cemaat olarak tanmlamaktadr (2). Gellner ise ulusu, kendisi de sanayi toplumlarnn ortaya kyla balantl zel ekonomik ve toplumsal koullarn bir sonucu olan milliyetiliin rn olarak tanmlar (3). Gellner`e gre sanayileme, bir ulusun yaratlmasna elverili koullar salar. Eitim sistemindeki trdelikle balantl bir ortak yksek kltr salad iin, ulus ekonomik byme iin zorunludur. Her yazarn yaklamnda da kimliin kltrel boyutuna vurgu var, ve kimliin kltrel boyutu da dille sk bir iliki iindedir.
Milliyetilik

terimi de akca ulus kavramyla yakndan balantldr. Smith milliyetilie kimi yeleri tarafindan fiili ya da potansiyel bir ulus oluturaca dnlen bir halk adna zerklie ulamak ve bu zerklii koruma iin ideolojik bir hareket (4) olarak iaret etmektedir. Gellner`e gre milliyetilik, siyasal birim ile ulusal birimin akmasn ngren, siyasal bir ilkedir. Milliyeti duygu ya bu ilkenin inenmesinin yaratt kzgnlk ya da onun gereklemesinden duyulan tatminden kaynaklanr. Milliyeti akm ise bu tr bir duygudan hareketlenir (5). Dil ve ulusal kimlik arasndaki iliki ne duraan ne de onceden kestirilebilir, aksine zamana ve lkeden tekine deiiklik gsterir. Ulusal kimliin oluumunda dilin oynad rolu belirleyen bir ok faktor vardr. Baz olaylarda dil ulusal kimlik iin onemli derecede gznnde bulundurulur, dierlerinde ise bu derecede nemsenmez. rnein, Polonya igal edildiinde (Austria, Prussia and Russia) okulda polonyaca yasakland, ancak polonyal aileler srgnde bulunduklar Sibiryada ocuklar iin okullar atlar. rlanda rneinde ise, rlandallar bamszlktan sonra kendi dillerini yeniden canlandrma konusunda baarsz olmustur (6). Bylece bugn dil rlanda kimliinin oluumunda temel bir rol oynamaz. Yine, Belika, ngiltere, rlanda, Rusya, Gney Africa, spanya ve svire`de birden fazla dil konuulmasna ramen tek bir siyasal birim olduu gibi, Arapa, ngilizce, Franszca, Almanca, spanyolca, Rusca bir ok lkede konuulan ortak dil olmasna ramen bu lkelerin ulusal kimlikleri farkldr. Dil ve milliyetilik arasndaki iliki, hakim olan millet modeline gre farkllk arzeder. Bunlar etnik model ve sivil model diye adlandrlr. Smith, batl denen vatandala dayal sivil ulus modelini batl olmayan etnik modelden ayrmtr. Birincisi, tarihsel topraa, yelerinin yasal-siyasal olarak eit olduu yasal-siyasal bir toplulua, ortak bir vatandalk kltrne ve ortak ideolojiye dayanr. kincisi, Smith`e gre, doumun, ortak soyun, soyktnn, popler hareketlenmenin, yerel dillerin, geleneklerin ve greneklerin nemini vurgular (7). Etnik modelin en bariz rnei Almanya olarak gsterilir. Sivil modele ise Amerika, sve ve Belika gibi lkeler gsterilir. Aslnda her milliyetilik deien derecelerde ve farkl biimlerde sivil ve etnik unsurlar barndrr iinde. Kimi zaman sivil ve territorial unsurlar hakimdir, kimi zamanda etnik ve yerel unsurlarn one kt grlr (8). Bu nedenle, etnik millet modelinde olduu gibi, sivil millet modelinde de dil faktor onemlidir. Ancak, bu sivil millet modelinde milletin temel bir unsuru deil, fakat farkl etnik kimlie sahip vatandalar birletirici bir unsur olarak kullanlmtr. Sivil millet modelinde, btn diller ve etnik kimlikler say grr ve ulusal kimliin bileenlerinden biri olarak grlr. Fakat, buna ramen sivil modellerin bir ounda da hakim dil dndaki dier dillerin geliimine kar ciddi bir korku sz konusudur.

Diller hissedilir derecede birbirinden farkllat tarihten beri, bir kltr dier kltrden, bir etnik grubu veya ulusu dierinden ayrt eden etkili bir form olmutur (9). Ulusun oluumunda baz ortak subjektif ve objektif zelliklerden bahsedilir. Dil objektif ozellikler ierisinde en nemlilerinden biridir. Bir etnik grubun kltrel uyumu, boyutu byk oranda dil vastasyla ifade edilir. Bu iki ekilde olur (10). Birincisi, farkl diller bir etnik grubu dierinden ayran snr belirlemede yardm edebilir. Bu dilin sembolik foksiyonudur. Dilin bu sembolik fonksiyonu ayn zamanda gl bir ekilde grup dayanmasn da hatrlatr. kincisi ise, ortak bir dil iletiimi ve etnik grup iindeki ahenki kolaylatrabilir. Bu da dilin iletiim fonksiyonudur. Bu nedenle dil etnik kimlik iin ok onemli bir faktor olabilir. Dil ve etnik kimlik arasndaki ilikinin belirginlemesi Avrupa`da Rnesans dneminde geliti. Bu dnemde bir ok yazar ve filozof latin dili yerine halk dilini kullanmaya baladlar. Bu durum Anderson tarafndan print-capitalism olarak adlandrld. Ulusal dil kavrami ise 19. yzyl da Romantizm akmnn bir sonucu olarak geliti ve populer hale geldi. Orijinal olarak Alman kokenli olan bu akmda, dil bir milletin en onemli esi olarak kabul edilmitir. Almanya`da Herder ve Fichte gibi romantik filozoflarn nclk ettii bu akmn dile atfettikleri onem, ortak bir dili konuan halkn bir arada olmak iin buna aykr den mevcut siyasi dzenlemelerle mcadele etmeleri ve her dilsel topluluun kendi devletine sahip olmas gerektiini ileri srmtr. Bu nedenle, 19. yzyl da gelien milliyetilik hareketlerinde en fazla vurgulanan unsur dil olmutur. Avrupada gelien bu gl eilim sonucunda, yeni kurulan bir ok devlette dil devletin kuruluunda temel bir argman haline gelmitir. rnein, Norve, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Finlandiya, Trkiye (11). Bu donemdeki milliyetilik hareketlerinde dil ayn anda bir ama ve ara haline geldi. Bir bakma var olma hakknn sembolu oldu. Rustow dilin uluslama srecindeki yerini incelerken birbirinden farkl dort gruba iaret etmitir. Bat Avrupa`daki ulus-devletlerin geliiminde ulusal snrlar dil snrlar ile akmtr, ancak bu snrlar daha nceki politik gelimelerle olumutur. Dou Avrupa`da ise ncelik sras deimi ve dil snrlar milliyetin dolaysyla devletin snrlarn belirlemitir. Smrgelerde dil birlii siyasi snrlarn izilmesinden sonra gelimitir. Smrgecilik sonrasnda kurulan devletlerde ise dil kriteri gz ard edilmitir (12). Dil milliyetiliin olmazsa olmaz koulu deilse de, milliyetilik hareketlerinde sk sk belirleyici unsur olarak ne srlmesinin nedeni onun ilevselliidir. Bu ilevsellik, dilin milliyetiliin duygusal ve arasal dinamiklerinin merkezi konumunda bulunmasndan kaynaklanmaktadr. Dil gl bir birletiricidir, nk millete duyulan arasal ve duygusal balln her ikisinde de etkindir. Duygusal dzeyde dil kimliin bir paras olarak geliir. Dil kltrn ve tarihin taycsdr. Dile yaplan saldr kolaylkla halkn varlna ve kimliine saldr olarak alglanabilir. Ksacas, dil farkllklar kendi balarna siyasal anlamazlklara yol amazsa da, grup konutuu dil nedeniyle kimliinin ve toplumsal hareketliliinin tehdit edildiini dnr ve ayrmcla maruz kaldna inanrsa, dil siyasi anlamazlklarn kayna haline gelebilir (13). Krt Dili Krte bir bat ran dili, Hint-Avrupa dilleri ailesinin ran kolunun bir parasdr. Bu nedenle Trke ve Arapa`dan ngilizce ve Fransz`ca kadar farkldr, ancak ran`n ulusal dili olan Farsca`ya benzer (14). Belli bal drt leheye (Kurmanci, Sorani, Zazaki ve Gorani) sahip olan Krte`de iki lehce (Kurmanci ve Sorani) bugn standart form haline gelmitir (Kirmanci Trkiye`de, Sorani ise Irak`ta). Bu nedenle bugn tek bir standart Krte`den bahsetmek mmkn deildir. Krtlerin nfusuyla (Krte konuanlar) ilgili resmi bir say yoksa da, bu alanda alan bilim adamlar bu nfusun 20-40 milyon arasnda deiebileceini sylemektedirler. David Mc Dowall almasnda ran`da %10, Irak`ta %23, Trkiye`de %22, Suriye`de %8 ve eski sovyetler birlii ve dier blgelerdeki Krtleri de katarak (1993 nfus tahminine gre) bu saynn yaklak olarak 26.000.000 olduunu belirtmektedir (15). Krt milliyetilerine gre bu say 40 milyon civarndadr (16). Trkiyenin 68 milyonluk nfusu dnldnde bu say (%22) 16 milyon civarndadr. Krt diliyle ilgili ilk yazl eserler 16. yzyln sonu ve 17. yzyl balarnda ortaya kmtr. Bu alandaki ilk yazarlardan biri Mele Ciziri olmakla birlikte, en mehuru Ehmed Xan'dir. Ehmed Xan mehur Krt szl efsanesi Mem Zn'yi (1693-1694) edebiletirmitir. Krte sreli yaynlar ise 19. yzyln

sonlarndan itibaren kmaya balad. 1989 tarihinde ilk Krte gazete Krdistan adyla Kahire`de yayna balad. Daha sonra bir dizi gazete yaynland (Kurd, stanbul 1907; Kurdistan, Urumiye 191214; Rozhi Kurd, Istanbul 1913; Heviya Kurd, Istanbul 1913; Jin, Kahire 1916 vs) (17). Yeni Trk devletinin kurulmasyla Krt kurumlarnn kapatlmas ve Krt aydnlarna yonelik iddetli bask zerine, Krt entellektelleri o srada Fransz mandasndaki Suriye`ye kat ve dillerini orada gelitirmeye altlar. Burada karlan yaynlar ierisinde en nemlisi 1932 ylnda kmaya balayan Hawar dergisidir. Bunu dier yaynlar izlemitir (Roja N, 1943-6; Str 1943; Ronah 1942-5). Bylece yazl Krte neredeyse btnyle srgnde gelimitir. Krte modern standardnn neredeyse tamamen srgnde oluturulduu dnyadaki bir ka dilden biridir (18). Devletin Dil Politikas a)1923-1982 Donemi: Fiili ve Yasal Yasaklama Trk Devletinin politikas, 1923 teki kuruluundan beri dilkrm ya da dilsel jenosit olarak adlandrlan durumun tipik bir rneidir (19).1924`te btn Krt kurumlar, okullar, dinsel vakflar ve yayn organlar, resmi olarak kapatlmtr (20). Geveke entegre olmu Osmanl devletinin yerine geen Cumhuriyet Trkiyesi, Trk etnik kimlii zerine ina edilmi hayli merkezi bir ulus-devlet olarak kurulmutur. Merkeziletirme ve Trkletirme pratii, iddetle bastrlan bir dizi Krt isyanna (1925, 1927-31, 1930-32 ve 1937-1938) yol amtr. 1938`deki Dersim isyanndan sonra Krte yasaklanm ve Krt, Krdistan szckleri resmi szlkten karlmtr: Krtler artk Da Trkleri Krdistan da Dou haline gelmitir (21). Krt diliyle ilgili politika, Krtlerin etnik kompozisyonunu deitirme eklinde daha genel ve uzun erimli bir ama zerine ina edilmitir(22). Bu hedefe ulaabilmek iin 1932`de Krtlerin kitle halinde zorla iskann ngren bir yasa karlm ve yzbinlerce Krt, Krdistan`dan lkenin Trklerce meskun blgelerine g ettirilmitir. Krtleri kendi dillerini terketmeye ve Trke konuur hale gelmeye zorlamak, dil politikasnn birinci amac olmu, bu zorlama-yasak hayatn her alannda uygulanmaya koyulmutur. rnegin, pazara mal getiren kyllerin bile, bir koyunun elli kuru ettii bir zamanda, konutuklar her Krte szck bana be kuru vermen zorunda olduklar bilinir (23). Fiziksel iddet ve insanlar ailelerinden ayrmak, Trk okullarnda grencilerin Krte konumalarn nlemek dier yontemlerden bazlardr. Keza grenciler, snf dnda paydoslar arasnda kendi dillerini kullandklar iin de cezalandrlmtr. grencileri yln daha byk bolmnde tecrit etmek ve kendi anadillerini unutmalarn tevik edebilmek iin 1964`te yatl okullar ina edilmi (24), yine Trke konuma yazma seferberlikleri ilan edilerek, bu aktiveler kylere kadar gtrlmtr. Yazl Krte zerindeki bask daha youn ve daha kolay olmutur. Sadece Krte yaz yazmak deil, fakat herhangi bir dilde Krt ve Krdistan adlarnn yazm da yasaklanmtr. Yine, Krtenin bir dil olmadna, herhangi bir gramatik kural bulunmadna ve yalnzca 8428 kark kelimeye sahip bir dil olduuna dair tezler gelitirmeye balanmtr (25) b) 1982-2002 Donemi:Anayasal Yasaklama 12 Eyll 1982 Askeri Darbesinden sonra yrrle giren Anayasa, Krte`ye ynelik resmi tutumunu kukuya yer brakmayacak ekilde ortaya koymu, bylece daha nce yasalarla yasaklanm bulunan Krtenin kullanm Anayasal yasak haline getirilmitir. Anayasann 26. maddesinde, Dncelerin aklanmas ve yaynlanmasnda kanunla yasaklanm olan herhangi bir dil kullanlamaz; 28.maddesinde, Hi kimse yasaklanm bir dille yayn yapamaz deniyordu. Bu anayasal hkmlere dayanlarak Krtenin tamamen kullanlmasn yasaklamak amacyla 1983 ylnda 2932 sayl yeni bir yasa karlmtr (26). Bu donem Krt basn yaynna ve Krtenin dier kullanm biimlerine ynelik cezalandrmalarn en youn yaand dnem olmutur. Ancak 1990 yllara doru Krteye resmi yaklamda baz deiikler oldu ve 1991 ylnda Krtenin yayn yapma, kitap yaynlama ve eitim dnda kullanlmasna olanak salayan ksm deiikler yapld.

c- Gnmzdeki Durum Trkiye 2001 ylnda Anayasasnda yapt deiiklikle Krte zerindeki Anayasal yasa kaldrmtr. Bu ok olumlu bir gelime olmakla birlikte, bunun gerekleri henz yerine getirilmi deildir. Krte hala bir eitim dili olarak kullanlamad gibi, Krte yayn yapmak da snrl olarak kullanlmaktadr. Gelinen aamada bir ka ozel Krte kursu ve 2008in sonuna kadar haftada 30 dakikalk, sabah 6.30 da Devlet Televizyonunda Krte haber verilmesiyle snrlyd. 2009 ylnn banda ise bir devlet kanal (TRT 6) ile snrl 24 saat Krte yayn balamtr. Krt Ulusal Hareketinin Geliimi Smith`in yukardaki milliyetilikle ilgili tanmndan hareket edersek, bir halkn btn yelerinin bir ulusun ya da potansiyel bir ulusun varlna dair bir inanc paylamas gerekmediini belirtebiliriz. Smith, burada elitlerin rolne atf yaparken, milliyetcilii siyasi bir hareket olarak tarif eden Breuilly, bunu erk siyaseti biimi olarak kullanan elitlerin roln Smith`den ok daha fazla vurgulamtr (27). Ancak Connor`un da hakl olarak belirttii gibi milliyetciliin z, baz ortak amalar iin milliyetcilii maniple edebilen sekinlerin gdlerinde deil, daha ok sekinlerin bavurduu kitlelerin duygularnda aranmaldr (28). Bu nedenle Krt ulusal hareketi de, her ne kadar elitlerin nclnde gelise de, bir elit hareketi deil, bir kitle hareketidir. Krt ulusal hareketinin gelimesi, onun Krt iileriyle ve zellikle de Krt kylsyle balarn gelitirmesinden sonra olmutur. Hroch, bir ulusal hareketin ayr yapsal evresine iaret etmektedir. A evresinde, entellektel sekinler bir halk grubunun dilsel, kltrel, toplumsal ve olaslkla tarihsel niteliklerini aratrr. Sonraki B evresinde, daha fazla siyasallam eylemciler ve profesyonel aydn kesimi bu ilk entellektel klar toparlayp kitlelerin ulusal bilincini uyandrmaya alr. evresiyle kitlesel bir ulusal hareket oluacaktr. Bu evrelerden geilirken bir dizi kriz ve d gelime olacaktr (29). Hroch`un bu modeli bir ok yonyle modern ulusal Krt hareketinin de geliimine uygundur. Trkiye`de modern anlamda Krt ulusal hareketinin geliimi 1960`l yllarda olmutur. 1960`larn ilk yarsnda Trkiye Cumhuriyetinde ilk Krte yaynlar grlmeye baland. Bu yaynlar (Dicle-Frat ve Deng gibi) iki dilli (Krte-Trke) olmasna ramen, bunun yannda Krte Gramer kitaplar, KrteTrke szlk, Krte oyun ve birok kasetalar piyasaya srld. Yine gizli Krte kurslar ald. Bunlarn ou kar kmaz yasakland ancak kopyalar bulunabiliyor ve elden ele geiyordu (30). Yine 1968 ylnda nl Krt destan Mem Zn yaynland. Ksacas bu dnem Krt dili, kltr ve edebiyatyla ilgili ilk almalarn yapld dnem olmutur. Btn bunlar Krtlerin kimlik duygularnn glenmesini salad. Krt aydnlarnn yukarda belirtilen donemde yaptklar almalarn sonucunda 1970 li yllara doru Krt Kltr Dernekleri almaya baland. Bunlarn en by ve en etkilisi 1969 ylnda kurulan Devrimci Dou Kltr Ocaklar idi (DDKO). Krt aydnlar ve renciler nclnde Trkiyenin bakentinde kurulan bu kulpler a, ksa srede Krdistan`n bir ucundan dier ucuna kadar hzla yayld (31).Bu Trkiyedeki Krt hareketi asndan bir dnm noktas olmutur. Bu rgtlerin amac, hkmeti Krt dilini tanmaya ve Krtlere kltrel haklar vermeye ikna etmek eklindeydi. Tamamen sivil ve yasal ekilde kurulan bu Krt rgtleri, ksa srede merkezi yonetimin dikkatini ekmi ve 1970`l yllarn sonunda da bu rgtler birer birer kapatlarak lider ve yeleri cezaevine gnderilmitir. Bylece Trkiye de Krtlere yonelik ilk kapsaml tutuklama hareketi bu dnemde balamtr. Bu dnemde tutuklanan Krt aydnlarnn ou gelecekteki Krt hareketlerinin lider kadrosunu oluturaca gibi, devletin cezaevlerine ynelik politikas da Krt hareketinin halk tarafindan sahiplenmesini salamtr Bu olaydan sonra Krt siyas hareketlerinde hem rgtsel, hem ideolojik hem de yntemsel deiiklikler oldu. O tarihlere kadar sivil ve yasal bir karakterde olan Krt hareketleri, radikallemi ve yasad rgtler eklinde rgtlenmeye balamtr. Ideolojik olarak da devrimci ve Marksist bir retorie brnerek, ounluu ayrlk bir kimlikle Bamsz, Birlesik, Sosyalist bir Krdistan hedefine ynelmitir. Yine, yontemsel olarak da bu hareketlerin ogu silahli mcadeleyi benimsemilerdir. Bu hareketlerin ierisinde en radikali ve daha sonra en etkilisi haline gelecek olan 1977 ylnda Abdullah calan tarafndan kurulan Partiya Karkeren Krdistan (PKK) dir. PKK`nin 1984 ylnda silahlar patlatmasyla da, Abdullah calan`n 1999 ylnda yakalanmasna kadar 15 yl srecek olan kanl ve tahrip edici bir sre balam olacakt. Merkezi devletin buna kar cevab da ok sert ve snr

tanmaz eklinde gerekleince Krt hareketi de kitlesellemi oldu. Bylece Hroch`un belirtmi olduu C safhasna da geilmi oldu. Kitleselleen Krt ulusal hareketi 1990`l yllara doru sivil-politik siyaset yapmann yollarn aramaya balam ve bu arayn sonunda da 1990 ylnda ilk yasal Krt partisi kurulmutur. 1991 genel seimleriyle 22 milletvekiliyle parlamentoya giren Krt hareketi legal alana tanmaya almtr. Ancak bu sre ksa srms, Krt parlamenter Leyla Zana`nn mecliste Krte konumasyla balayan bir dizi olay 1994 ylnda Krt Parlamenterlerin bir ksmnn tutuklanmasna, dierlerinin de lkeyi terketmesine neden olmutur. Yine bu dnemde kurulan tm Krt legal siyasi partileri kapatlm, halen var olanlar hakknda da kapatma davas devam etmektedir. 2000`li yllara doru Krt ulusal hareketinde yeni bir dnem balayacakt. 1999 ylnda PKK`nin lideri Abdullah calan`n uluslararas bir operasyonla yakalanp Trkiye`ye teslim edilmesiyle, Krt ulusal hareketinin silahl kanad byk oranda yenilgiye uram ve bu olay yeni bir srecin balamasna neden olmutur. Bu srele Krt hareketi ierisinde en etkini olan PKK ayrlk kimliini tamamen terk etmi ve ulusal snrlar iinde, Demokratik Cumhuriyet ekseninde anayasal vatandalk temelinde Krt dilinin ve kltrnn serbestliini temel politika haline getirmitir. Krt Ulusal Hareketi ve Dil Yukarda belirttiimiz srete, Krt ulusal hareketinin geliiminde nemli faktrlerden biri dil olmutur. Bunun temelde nedeni olduunu dnmekteyiz. Birincisi, dilin Krtleri kendi komularndan etnik olarak ayran en belirgin kriter olmasdr. Gerekten de Krtler, kendi komular olan Trkler, Araplar ve Perslerle bir ok ortak kltrel zellikler tamakta, bunlarn ierisinde en nemlisi de ortak bir dine (Islam) sahip olmalardr. Ancak, Krtleri bu komularndan ayran en nemli ve grnr farkllk kendi dilleridir. Burada dilin sembolik fonksiyonunu grmekteyiz. Nitekim, bu husus Krt aydnlar tarafindan milliyeti hareketin toplumsal mobilizasyonu iin bir silah olarak kullanlmtr. Krt ulusal hareketi, kitlelere gittiinde ncelikle onun bu zellii zerinde durmutur. Ikincisi ve belki de en nemlisi, Krt diline kar devletin gelitirmi olduu, yasaklayc, inkarc ve baskc tutum olmutur. Dilin kullanlmasyla ilgili resmi yasaklama, sk sk, onun hayatta kalmasnn da asl sebebi haline gelebilir. Bu, Krte rneinde zellikle dorudur (32). Krtenin yasaklanmasna kar her zaman iddet temelli veya pasif ekilde direni olmutur. Krte konumann yasak olduu, buna kar kn ise balbana bir direni sayld bir ortamda Krt ulusal hareketi kitlesellemekte zorlanmamtr. Nitekim, Krt aydnlarnn ve ulusal hareketinin 1970`li yllarda en etkili eylemi mahkemelerde Krte konuma ve Krte savunma yapma giriimi olmutur. ncs, dilin ayn zamanda ekonomik kaynaklarn dalmnda ve sosyal statnn oluumunda da belirleyici olmasndan kaynaklanmaktadr. Trkiye`de dil, topluluklarn siyasal, sosyal ve ekonomik statsn de belirler. Eer Trke biliyorsanz herey, bilmiyorsanz hi bir grev, mevki, makam sahibi olamazsnz. Trke bilmemek, horlanmak, dlanmak ve aalanmak iin yeterli sebeptir. Bu durumlarla ilgili olarak bir ka rnek vermekle yetineceiz. Bugn Trkiye`nin en geri braklm, en fakir blgesi Krdistan`dr. rnein, 1986`da kii bana den GSMH oran Krdistan`da (resmi ad Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi diye geer) %29.2 iken, Marmara Blgesinde %100.0 dir. 1991`de Trkiyede yeni kaytl oto says Krdistan`da %6.4 iken, Marmara Blgesinde %46.5, 1990`da 1000 kiiye den doktor says Krdistan`da 4.0 iken, Marmara`da 12.0`dir (33). Bu ornekler oaltlabilir. Bu durumun etnik kimlikle dorudan ilgisi vardr. Daha nce Diyarbakir Belediye Bakan olan Mehdi Zana, kendi personeliyle Krte konutuu iin hapis cezasna arptrlm, parlamenter olan ei Leyla Zana, Trk Parlamentosunda Krte halklar kardetir dedii iin kouturmaya uram, milletvekillii drlm ve hapis cezasna arptrlmtr. 2001 ylnda niversiteli Krt rencilerin Anadilde Eitim Kampanyas erevesinde, Krtenin semeli dil olarak eitim mfredatina alnmas iin niversitelerine verdikleri dileke zerine, binlerce Krt rencisi srf bu nedenden dolay okuldan atlm, nemli bir ksm hakknda dava alm, bir ksm tutuklanm ve daha sonra da ar hapis cezalarna arptrlmtr. Ancak, Krt ulusal hareketi, Krt dilini darya ynelik bir sembol olarak kullanmsa da, ayn hassasiyeti kendi ilerinde gstermemitir. Bugn Trkiye`deki Krt hareketlerinin hemen hepsinin

resmi dili Trkedir. Hatta gerilla kamplarnda verilen eitim dahi Trke olmutur. Krt entellektelleri ve en ateli Krt milliyetileri bile kendi ulusal duygularn bugn dahi Turke ifade etmektedir. Bunun bir ok makul nedeni olmakla birlikte yasaklar, asimilasyon, lehe farkll vs.William Safire`in grn destekleyerek u tespiti yapabiliriz: Ulusal kimlik her zaman spesifik bir dile bal deildir, hatta bu dil etno-nasyonalin oz olsa dahi. (34). rlandalilar kendi milliyeti duygu ve dncelerini kendi dillerinden ziyade ngilizce daha rahat dile getirebildikleri gibi, Krtler de kendi milliyetiliklerini Krteden ok Trke ifade edebilirler. Bu nedenle dil belki de milliyetilikten ok etnisiteyle ilgilidir. Sonu Dil, Krt ulusal bilincinin olumasnda nemli faktrlerden biri olmutur. I.Dnya Savandan sonra Krt diline ilikin devlet politikalar, Krt ulusal hareketi ile merkezi hkmetler arasnda srekli atma nedeni olmutur. Bu durum gnmzde de devam etmektedir. Ozellikle, Krt ulusal hareketinin son dnemlerde byk oranda ayrlk kimliini terkedip, taleplerini ulusal snrlar ierisinde dilsel ve kltrel haklarn tannmasyla snrlamas sonucu dil anahtar mesele haline gelmitir. Bu nedenle yakn donemde merkezi hkmetle Krt ulusal hareketi arasndaki ilikilerin boyutunun byk oranda, merkezi hkmetin dil politikasna bal olacan syleyebiliriz. Bu politikann barl ve atmalar azaltc nitelikte olmas gerekir. Avrupa Birliine tam ye olma iradesine sahip Trkiye Cumhuriyeti Devletinin girmek istedii bu birlikteki bir ok ok-uluslu lke de, yakn tarihinde benzer sorunlar yasam olup, bunlar barl biimde zmtr. Ayn biimde, okuluslu bir lke olan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin de, benzemek istedii bu benzerlerinden grenebilecei ok ey var. Bu baglamda da, Avrupa Birliinin ok-uluslu lkelerinden biri olan spanyann bu konudaki deneyimi ve pratiginin Trkiye iin de yol ac olabileceini dnmekteyiz. rfan Gler Galicia/spanya
Kaynaka:

1. 2.

Smith, Antony D. National Identity. 1991 Anderson, Benedict. Imagened Communities: Reflection on the Origins and Spread of Nationalism. Verso, 1983. Gellner, Ernest. Uluslar ve Ulusculuk. Iletisim Y,. Istanbul. Smith, a.g.e., s.73 Gellner, a.g.e., s.19 Oakes, Leigh. Language and National Identity. John Benjamins Publishing Company, 2001. Smith, a.g.e., s.9 Smith. A.g.e., s.13 Barbour, Staphen ve Cathie Carmichael. Language and Nationalism in Europe. Oxford University Press, 2000. s.9

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10. Oakes, a.g.e., s.22. 11. Oakes, a.g.e., s.22-23. 12. Dankwart A. Rustow, A World of Nations. Washington, 1967, s.62-67.

13. Eraydin, Ozlem. Dilin Milliyetcilik Hareketlerindeki Rolu: Quebec Milliyetcilik Hareketi. Uluslararasi Politikada Yeni Alanlar/Bakislar. Der:Faruk Sonmezoglu. 14. Kreyenbroek, Philip G. Krt Dili Uzerine. Krtler. Der: Kreyenbroek-Sperl. Cep Y., Istanbul. 1992. s.75. 15. McDowal, David. Krtler: Uluslararas Aznlk Haklar Raporu. Avesta Y,. Ist.2000, s.30 16. Krtce konusanlarn saysyla ilgili genis bir bilgilendirme icin baknz: Hassanpour, Amir. Nationalism and Language in Kurdistan, 1918-1985. San Francisco, Mellen Research University Press, 1992. 17. Kreyenbroek, a.g.e. s. 77 18. Kreyenbroek, a.g.e, s.79-81 19. Hassanpour, Amir. Krt Diliyle Ilgili Devlet Politikalari ve Dil Haklari. Avesta Y., Istanbul, 1997. s.53. 20. Suleiman, Yasir ve Joyce Blau. Language and Ethnic Identity in Kurdistan: An Historical Overview. In ed. Yasir Suleyman, Language and Etnic Identity in the Middle East and North Africa. 21. Kreyenbroek, a.g.e., s.78. 22. Hassanpour, a.g.e., s.53. 23. Kreyenbroek, a.g.e., s.78. 24. Hassanpour, a.g.e., s.54. 25. Hassanpour, a.g.e., s.55. 26. Kreyenbroek, a.g.e., s.80. 27. Brueielly, J. Nationalism and State. Chicago, 1982 28. Connor, W. Ethnonationalism: The Quest for Understanding. Princeton, 1994 29. Hroch, M. From National Movement to the Fully-Formed Nation-the Nation-Building Process in Europe. New Left review, 198, Mart-Nisan 1993, s.6-7 30. Kreyenbroek, a.g.e., s.79. 31. McDowall, a.g.e., s.58. 32. Hassanpour, a.g.e., s.81. 33. Kirisci, Kemal ve Gareth M.Winrow. The Kurdish Question and Turkey:An Example of a Trans-State Ethnic Conflict, Frank Cass Publishers, 1997. 34. Safir, William. Introduction:The political Aspects of Language. Nationalism and Ethnic Politics, Volume 10, Number 1, 2004, s.8.