8.

METODA UZORAKA
Prikupljanje podataka o obiljejima svih jednica statistikog
skupa esto je preskupo ili zahtijeva previe vremena, a katkad
nije ni mogue, ako je on npr. beskonaan u takvim
sluajevima vri se reprezentativno promatranje kojim se
obuhvaa samo dio jedinica statistikog skupa

Pojava koja se eli upoznati ili istraiti tom metodom zove se
populacija ili osnovni skup, a njezin dio koji se u tu svrhu
ispituje zove se uzorak

Uzorak je reprezentativan ako po svojim osnovnim
karakteristikama nalikuje na osnovni skup (umanjena slika
osnovnog skupa)
Nuno je sastaviti jasan i precizan plan odabira elemenata u
uzorak

Plan sadri:
ciljeve istraivanja,

odreivanje statistikih skupova - utvrditi to je jedinica skupa,
opseg skupa, definirati skup pojmovno, prostorno i vremenski

odreivanje okvira izbora:
popis jedinica osnovnog skupa iz kojeg se izabire uzorak,
npr. registri poslovnih subjekata ili
popis jedinica izbora uzoraka koje obuhvaaju vie
elemenata osnovnog skupa, npr., istraujemo li pomou
uzorka stavove punoljetnog puanstva, jedinica izbora
moe biti osoba, ali i kuanstvo ili stambena zgrada
podatke koje treba prikupiti,

model uzorka (nacrt, dizajn):
trokovi,
osobitosti osnovnih skupova,
nain izbora elemenata u uzorak za svaki izbor
utvruju se izrazi za statistiko-analitike veliine iz
uzorka, meu kojima su i izrazi za veliine pogreaka zbog
primjene uzorka

raspoloiva sredstva,

postupke prikupljanja podataka

Uzorkom se dolazi do procjene karakteristika osnovnog skupa,
a statistikom metodom odreuje se pouzdanost i preciznost te
procjene svi ti postupci ine metodu koja se zove metoda
uzoraka ili reprezentativna metoda

S obzirom na nain izbora jedinica, razlikuje se:

NAMJERNI UZORAK

izabiru se jedinice prema odluci istraivaa (anketara)
ispituju se dostupni lanovi skupa
izabiru se jedinice u sklopu kvota

Ne moe se brojano izraziti veliina pogreke, pa se
primjenjuju metode deskriptivne statistike

SLUAJNI UZORAK

svaki lan skupa ima vjerojatnost izbora u uzorak veu od
nule

podaci se analiziraju prema naelima inferencijalne statistike
(procjenjuju se nepoznati parametri i testiraju hipoteze o njima
i oblicima rasporeda osnovnih skupova)

mogu se izraunati pogreke nastale primjenom uzorka
vano za prosudbu kakvoe zakljuivanja

METODA UZORAKA
PROCJENA
PARAMETARA
POPULACIJE
POMOU UZORKA

TESTIRANJE HIPOTEZA
O NEKIM
KARAKTERISTIKAMA
projektiranje veliine uzorka
interval procjene AS populacije
interval procjene totala populacije
interval procjene proporcije populacije
testiranje hipoteze o nepoznatoj AS
ispitivanje jednakosti AS dvaju populacija
testiranje hipoteza o nepoznatoj proporciji
testiranje hipoteze o jednakosti dvaju ili
vie populacija s pomou _
2
- testa
PROCJENA ARITMETIKE SREDINE
OSNOVNOG SKUPA
AS osnovnog skupa je parametar koji se procjenjuje:

Brojem
npr. zanimaju li nas prosjena primanja stanovnika nekog
podruja, moemo izabrati uzorak od n stanovnika tog
podruja, izraunati AS uzorka i zakljuiti da su ona istovjetna
prosjenim primanjima stanovnika cijelog podruja

Intervalom
formiramo interval odreene irine, ovisno o eljenoj
pouzdanosti (ili povjerenju) procjene to je interval iri,
procjena je pouzdanija, tj. vea je vjerojatnost da e se u
njemu nai AS osnovnog skupa
Interval procjene AS populacije gradimo tako da AS uzorka s
jedne strane dodamo, a s druge strane oduzmemo stanoviti broj
z
i
standardnih pogreaka procjene broj ovisi o eljenoj
pouzdanosti intervalne procjene

Broj z
i
se naziva koeficijent pouzdanosti procjene (koeficijent
povjerenja)

Najee se formiraju intervali procjene s 95%-tnom pouzdanosti,
a u tom sluaju koeficijent povjerenja iznosi 1.96 (oitava se iz
tablice povrine ispod normalne krivulje: 0.95 : 2 = 0.4750)

Interval procjene AS glasi:




Sredinja toka intervala je AS uzorka x oko koje se gradi
interval, sa eljom da se u njemu nae AS populacije

P = pouzdanost

(gama) = vjerojatnost pogreke u procjeni AS populacije

(1 ) = pouzdanost intervalne procjene



{ }
2 2
1
x x
P x z x z

o s s + o =
Osim koeficijenta povjerenja, mora se izraunati i standardna
pogreka AS. U izrazima za njezino raunanje koriste se sljedei
simboli:

= standardna pogreka procjene AS populacije
= standardna devijacija populacije (ako je otprilike poznata)
s = standardna devijacija uzorka
= standardna devijacija populacije procijenjena pomou uzorka
N = opseg populacije
n = opseg uzorka
f = frakcija izbora. To je odnos veliine uzorka i veliine
populacije, tj. f = n / N. Reciprona vrijednost frakcije izbora
N / n zove se korak izbora

x
o
o
Izraz za standardnu pogreku
aritmetike sredine populacije
Uvjeti za primjenu izraza
x
n
o
o =
poznata i f < 0.05
1
x
N n
N
n
o
o =

poznata i f 0.05

x
n
o
o =
nije poznata i f < 0.05

1
x
N n
N
n
o
o =

nije poznata i f 0.05

1
x
s
n
o =

nije poznata i f < 0.05
1
1
x
s N n
N
n

o =

nije poznata i f 0.05

za uzorke vee od 30 jedinica koeficijent pouzdanosti z uzimamo
iz tablice povrina ispod normalne razdiobe:

z = 1.96 (uz 95% pouzdanosti procjene)

z = 2.58 (uz 99% pouzdanosti procjene)

za uzorke manje od 30 jedinica koeficijent pouzdanosti z ne
moemo uzeti iz tablice povrina ispod normalne razdiobe ve ga
uzimamo iz Studentove tablice za k = n 1 stupnjeva slobode,
uz eljenu vjerojatnost procjene (najee 0.95 ili 0.99)
studentova distribucija tabelirana je tako da se iz tablice oitava
koeficijent t za odreenu proporciju jedinica koje se odbacuju s
njezina desnog kraja

u pretkoloni tablice su navedeni stupnjevi slobode, a u zaglavlju su
koeficijenti t za proporcije jedinica 0.10, 0.05, 0.025, 0.01 i 0.005
smjetenih na desnom kraju distribucije

elimo li npr. napraviti intervalnu procjenu AS populacije s 95%
pouzdanosti, moramo formirati interval takve irine da se u njemu
nae proporcija od 0.95 jedinica Studentove distribucije. U tom je
sluaju proporcija preostalih jedinica smjetenih na krajevima
distribucije 1 0.95 = 0.05. Na desnom kraju distribucije se tada
nalazi proporcija jedinica 0.05 : 2 = 0.025 pa emo traeni
koeficijent pouzdanosti nai u stupcu t
.025
i u retku koji odgovara
broju stupnjeva slobode u konkretnom sluaju (veliini uzorka
umanjenoj za jedan)
elimo li npr. intervalnu procjenu s 95%-tnim povjerenjem, a
uzorak je veliine 20, traeni se koeficijent pouzdanosti
(povjerenja) nalazi u tabeli Kritine vrijednosti t, Studentove
distribucije na presjeku 19. retka i stupca t
.025
i iznosi 2.093

PRIMJER 1. Na otoku koji ima 1620 domainstava sluajno
smo izabrali 100 domainstava i zabiljeili za svako od njih
koliko hektara obradive zemlje posjeduje. Izraunali smo
aritmetiku sredinu tog uzorka koja je iznosila 1.83 ha. Pomou
standardne devijacije tog uzorka procijenili smo standardnu
devijaciju populacije i dobili s = 1.36 ha. Izraunajte s 99%
pouzdanosti kolika je prosjena povrina obradive zemlje svih
domainstava na tom otoku.
N = 1620, n = 100, x = 1.83, = 1.36,

99% pouzdanosti z = 2.58


o
100
0.06
1620
n
N
= = > 0.05




Traeni je interval procjene:
1.36 1620 100
0.13
1 1620 1
100
x
N n
N
n
o
o = = =

{ }
2 2
1
x x
P x z x z

o s s + o =
{ }
1.83 2.58 0.13 1.83 2.58 0.13 0.99 P ss + =
{ }
1.49 2.17 0.99 P ss =
Prosjena povrina obradive zemlje na promatranom otoku
nalazi se izmeu 1.49 ha i 2.17 ha uz 99% pouzdanosti
PRIMJER 2. Od 186 elemenata jednog osnovnog skupa
sluajno smo izabrali 20 jedinica. Aritmetika sredina tog uzorka
iznosi 2.5, a standardna devijacija je 1.204. Uz 95% pouzdanosti
procijenite aritmetiku sredinu promatrane populacije.
N = 186, n = 20, x = 2.5, s = 1.36,

95% pouzdanosti t = 2.093

20
0.11
186
n
N
= = > 0.05




Traeni je interval procjene:
AS promatrane populacije nalazi se izmeu 1.96 i 3.04 uz
95% pouzdanosti
1.204 186 20
0.26
1 186 1
1 20 1
x
s N n
N
n

o = = =


{ }
2 2
1
x x
P x t x t

o s s + o =
{ }
2.5 2.093 0.26 2.5 2.093 0.26 0.95 P ss + =
{ }
1.96 3.04 0.95 P ss =
PROCJENA TOTALA
OSNOVNOG SKUPA
Total T je zbroj vrijednosti numerike varijable konanog
osnovnog skupa. Ako konani osnovni skup ima N elemenata,
tada je AS populacije:



odatle slijedi da se u procjeni totala populacije moe pogrijeiti
N puta onoliko koliko se grijei u procjeni njezine AS
1
N
i
i
x
T
N N
=
= =

T N =

kao procjena totala populacije brojem (simbol ) slui nam AS
uzorka pomnoena opsegom populacije, tj.



za intervalnu procjenu totala potrebna je i standardna pogreka
totala (simbol )

T N x =

T
o

x T
N o = o
interval procjene totala osnovnog skupa glasi:




ili, za mali uzorak (n < 30):
{ }

2 2

1
T T
P T z T T z

o s s + o =
{ }

2 2

1
T T
P T t T T t

o s s + o =
PRIMJER 3. U svrhu ispitivanja vremena potrebnog za dolazak
na rad, od 915 djelatnika jedne tvrtke anketirano je 150 osoba.
Pomou tog uzorka dobiveni su ovi rezultati: prosjeno vrijeme je
47 minuta, a standardna pogreka AS uzorka 0.0747. Izraunajte
99% pouzdan interval procjene totala osnovnog skupa, tj. ukupno
vrijeme potrebno za dolazak na rad svih djelatnika promatrane
tvrtke.
N = 915, n = 150, x = 47, = 0.0747

99% pouzdanosti z = 2.58
x
o

915 47 43005 T N x = = =



Interval procjene:

915 0.0747 68.35

x T
N o = o = =
{ }

2 2

1
T T
P T z T T z

o s s + o =
{ }
43005 2.58 68.35 43005 2.58 68.35 0.99 P T s s + =
{ }
42829 43181 0.99 P T s s =
Ukupno vrijeme potrebno za dolazak na rad svih djelatnika
promatrane tvrtke nalazi se izmeu 42829 minuta i 43181
minuta uz 99% pouzdanosti
Proporcija konanog osnovnog skupa je parametar koji
oznaava omjer lanova skupa s odreenim oblikom obiljeja M
i opsega skupa N, tj.


proporciju preostalih N M jedinica koje nemaju traeno
obiljeje oznaavamo sa q:


PROCJENA TOTALA
OSNOVNOG SKUPA
M
p
N
=
N M
q
N

=
Vrijedi: p + q = 1
procjenitelj proporcije osnovnog skupa brojem je proporcija
uzorka: , gdje je m broj lanova uzorka s odreenim
oblikom obiljeja, a n veliina uzorka



Standardna pogreka rauna se pomou izraza:

m
p
n
=

n m
q
n

1
p
p q
n

o =

ako je f < 0.05

1 1
p
p q N n
n N

o =

ako je f 0.05
interval procjene proporcije za velike uzorke:




za male uzorke procjenjivanje na ovakav nain nije mogue

kao kriterij za dovoljnu veliinu uzorka moe se primijeniti
pravilo:
{ }

2 2
1
p p
P p z p p z

o s s + o =
n p q
> 9
PRIMJER 4. Graevinski poduzetnik treba preuzeti poiljku od
5000 keramikih ploica. Meu 200 ploica, izabranih na
sluajan nain iz poiljke, naeno je 40 ploica druge klase. Uz
pouzdanost od 90% procijenite proporciju ploica druge klase u
cijeloj poiljci.


Kako je traena pouzdanost 90% , iz tablice za povrinu ispod
normalne krivulje treba oitati koeficijent pouzdanosti z za
povrinu koja iznosi polovinu pouzdanosti, tj. za 0.90 : 2 = 0.45.
Meu povrinama navedenim u tablicama nema povrine koja
iznosi tono 0.45, pa emo potraiti onu koja je najblia tom
broju. U ovom su sluaju to dvije povrine: 0.4495 i 0.45053, pa
se moemo odluiti ili za z = 1.64 ili z = 1.65
40
0.2
200
p = =
Konstruirat emo interval pouzdanosti s koeficijentom z = 1.64





interval pouzdanosti:
200
0.04
5000
n
f
N
= = = < 0.05

0.2 0.8
0.028
1 200 1
p
p q
n

o = = =

{ }

2 2
1
p p
P p z p p z

o s s + o =
{ }
0.2 1.64 0.028 0.2 1.64 0.028 0.90 P p s s + =
{ }
0.172 0.228 0.90 P p s s =
Uz pouzdanost 90% procjenjujemo da se udio ploica druge
klase u cijeloj poiljci kree izmeu 17.2 i 22.8%