BrBIVlU'

SCKiPT
TT

t-Xi^itkiVXI

'^Uukxmn

in

kt

amnx^xflnnk.
^O^it

(Sin ^itd^ fiir bte Sngenb r)on Dr. '^. i^mt]it[x\U mmgen t)on D. d)lDinbrajI)etnt. 2. ^{uflage.

3etdi=

1901.

3n

DrtginaI=Seintt)anbBanb /^ 3.20.
2)a
Tictrltcl^c

SBer! eiflnet

ficfi

nic^t

nur

borjiiglic^

al (Sefdjcnl fur Begabte,

j-iniBere irna6en, fonbern aud^ al ^ilfSmittel fiir ben 2el)rer jnr SJorfiereitung auf 15. gZobemlier 1901.) hcn noturlunbtidjen Itnterrid^t. (*Satirifd)e Sefjreraeitung.

^
@in

(iint\Mm im
bie

4><^xUn.
^ac^miffasj.

$l(xnkxmn mx ^onnk^

gugenb Don Dr. ^. ^xatl^tim. 3ei^= 1901. 3n Driginal= itungen ton D. @c^lt)inbraI)eiin. SeinlranbBanb Jl. 3.60.

Su^

fiir

mt

Saii bie getDal)Ite i^orm be S)ioIoge in ber bon ^aejjclin gegeljenen 3{u iiii)rung fe:^r loo^l geeignet ift, filr ^noDen eine feffelnbe Settiire gu tiilbeu, fann ber 33eric^terft., ber be a?erf- erften SSanb bcr 9^aturftubien luieberljolt al ^JSramie gegeben
I)at, botlouf teftiitigen. 'Siefe 9{aturftubien eignen fid^ oortrep(!^ jn efd^enlen feiten ber (5ct)ule, Bei beren SSorfcfilag ber 23ioIoge megen ber meift I)oI)en ^often mirtlid) . 15.) (9iaturn)iffenfc^aft, tjrou^tiarer SJBerle Iei(|t in aSerlegen^eit gerot.

xm,

j^ (tijtr|ltt5iffl in ^(Xl^ m^ fi^U.

^pa^uxpnpS^ankxmt
^uc^ fur bie Sugenb i^on Dr. nungen i^on D. d^n)inbraI)eim.
(Sin
2)le Siaturftublen

to^^W^Itlt*
1901.

Mit Sddy^

Sn

gefdimadt^ollem

Drigiital^Seintnanbbanb

J6 3.60.

in SBoIb unb ?5elb rei^en fici^ ben frii^eren JBonben e6en= mirb leine fie Biirtig on unb iefifeen gleii^faUS eincn fclbftonbigen g^oralter. in ben eift ber fc^reibenbe 9iatnrgefd)id)te getricBeit, fonbem mir ttjcrbcn uielme^^t iRatur, in bie cfege be aBerben* unb SSerge^en uttb in bie lulturene Sebcutung njobei oud) nic^t uutcr' einselncr Sefierticfcrt unb gonser emeinf^often einoefiifirt, laffcn tt)trb, ^in nnb piebcr auf bic off^ctifd^e Scite bet yloturfreubc t^injuroeifen. 2)te gcfd&irfte aSerrocnbung ber biologifd&ctt Set)rfonn jcrtcgt bie SBctrad^tungen iit flcincre Slbfcfinitte unb bietct G5eleflcitf)eit, folfd^e Sluffoffungen unb eintraube, bie fcitcnS ber itinbcr, je nad ber 3lltergftufe mit getingerem ober grSfecrem aSerftdnbni, bie r ouSgefproc^en uierbcn, t)Ott sornficrcin au3 bem 9Bcge gu toumen, tt)oI)renb . . 2!a3 fiorsiig' 3at)Iuno uon vcrfonticfien C5rlebtti)fen beS SJaterS boS efptfidfi belebt. unb on 13. interefiante rei^c Slnteflung gfo^rc lii^e aSuc^ toirb aUen iRaturfrcnnben ijom Ginblide bieten. (^pabagoflifa^e Sicform, 18. SJcsember I90i.)
.
. .

4)ireif5ii$J
^
(5ine

5ui:^

ftaC^

utt6

^lm.
mii

iu

^mouat^bilberu.

Meitiing 3ur ^ScoBaditung ber I}einiif(^en ^iatuc uub ^djule bearbettet tion giir au^3
j^mx^Bbttg.
Xritte
5luf(age.

Dberrcfjrer

jGOTljxtrti

84

t>ou gituftratioueu uadj Drigiuat5ei(i)uuugeu

grau ^.^anh^''

berg.

1902.

3u

Crigiual=2eiun)aubbaub

5.
Sc

ber SSerfaijcr tieieelt tft tion Seber geile be Sucf)e mettt inan e an, baB ber eiuer 9liif)enbetv ie"6c jur 3^atur unb bau er fid^ jelDft niit tiolffter ^ingalje ein Unterri^t itt ber oDac^tung bc3 pflanaUd)en unb ticrifc^en e5en nilbmet. %a% einem tjon 3tufGaIie fiir feinc iRaturt)eic^reiI)ung , n^ettn er im Sinne ber @trcif5itge" fein muB, barf tieseifterten el)rer erteilt mirb, ganj auBerotbentlid) frudftbtingcnb hjerben. njol)! aI3 felfeftoerftonbltc^ :^ingeftettt 5trc^io 1895.. ^eft 0.)
(^^^abagogifc^eS

Ste

3Irt

ber SarftellnnG

ift

feffelnb
aSud),

unb auregenb
itjir

im

t)o*ften

(^rab,
fiir fic^

^n
unb

Suinma
iljre

ein fc^oneS

unb torsiigli^eS

ba

fjreunben bcr 9tatur

t)erantiiac^fcnben S^inbcr auf^ uiarmfte empTcf)Icn.

(S^meiser Se^rerseitung.)

G^
%iix jung

unb

att au^gewcifjtt

uon $rar

J)fl|juljarJJt

2Jlit S3ucf)jd)muc!

mi

^i^bni (^nsi$*
unb grsa^Iungen.

I.

2tu max\d)

unb

cibe.

Titebcvbeut{d;c ebic^tc

II.

2tu giebenflur
5>tuS

unb SSalbeSgvunb.

^tttctbeutfc^e cbid^te u. erjafitungcn

Cbetbcutfcfic ebtc^te

III.

^od)tanb unb Sc^neegcOirg.

unb eTsa^Iungcn

^n

fiinitlcrif(^em

Umfditag

get^eftct

jc

m.,

gebunben 2

mt. 60

?Pfg.

unb lann unb n)irb mlt^elfcn, ein neuc3 58aub . . ift ein rec^te Solfstmc^ bie eigenart gctrennten tammen crmanienS; IjeraufteCen smifd^en ben oftnod^ bur^ a&cr tie igcnart fotl bleiben; fie toerlei{)t bet @efamtl)eit einc unbercd^euDare gtarfe; unb (rm^j. bic raumlid) efdjiebcuen erfa^ren l}iet toon einanbcr, mie fie im Senlen
.

fitiben

bod^

sufammcnge^oren al3 ^inbcr

ettter ?)hittcr.

tft

meift

t)aubadene",

aber Iemgefunb", in ben ^eifen eitt. ^attetlid)e" ^oefic, bie un f)ier gebotcn tt)irb, nidit ju unb bte ftanben, bic unfcre 2lttaclcntcitcr" unb @c|atffd)ufcen" fteCfcn immet n^iebet fttfc^eS Slnt auc^ in bie SRci^cn bct mittet t)om Octfte" tiergeffen

Hi

btingeit.

(Sad^fifc^e-Sdiulicittmg, Sitcrar. eilage,

^ejemljet ISOl.)

f>ei-Igfl

Iron

B. @. gLgubneg in

f ety|ig.

Bum

Buffai^-TJintgrrtifti

aufyefit^rten

unb

anbeveix

^uc&ern

>e&anbettex\ '^^exnen:
JBiniJcl,

^ig^oftttonen gubcutfrf)en
fitr

^a|)|ic, Seitfoben fiir

ben Unter-

bie S^ertia :^of)erer 3*^^^ SSanbctien. Se^ranftolten.

9tuf ja^en
Ji!:

ric^t in ber beutfc^cn tilifti!. 5. 5(ufl. !ort. JC .80.

gcf).

4.,

geb.

ci^.

5.

^runiBa^,

beutfc^e 9Iuffo|e.
gel).

S)rei

(E^oletiiug, 2)i^ofttionen ajJateriatien ju beutf(^en 9tuf=

fo^en.
9.
3.^icr

unb

S3onbd^en.
geb. jc .^^

je

JC

1.60,

2.
:|)ra!tifrf)e

^eftc.
get).

11., Begtt?.
je
Jil

^u^nctsS^an,
gur
fcic^Iic^ften

^luflogc.

1.

SScrmeibung
^e^^Icr
Slufl.

Slnlcitung bcr :^oupt=

geb. je c/^ 1.50.

^roftifd)C

iu

5(nIoge
5(ttf=
.h:.

5(nlcitung
ge^.

%nx

unb ^ufiil)rung
fo^c.
3.

beutfd^er
!art.

1.

5(bfoffung

beutfc^er

Stuffo^c.

G. Slufloge. geb. c^. 2.90.

M.

2.40,

9Wo0cngcI,
9(nfc^Iu|
ftoff.

beutfd)c

on ben beutfc^en
JC 1.40.
=

Sluffo^c im Scfc^

@c(bc, Stilorbcitcn.
offcl,
gc^.
JC.

gcl).

o 2 40.
.

gcb.

9?eue f^olgc JC 1.80.

piam\6)t

mtffo^fc^ulc.
bic

jKaumann

3.,

geb. JC. 3.50.

t^eorcttf (^
7. 2(ufl.

:pro!tif c^e

Wfilettung aur 9(bf offung beutf d^er

3(uffd^c.

cnfc,

beutfd^e

Sluffo^c
l^Sljcrer
gel).

fiir

gcb.

./^.

obcrcn ^laffcn
fc^ulcn.
gcb.

Mbrficns

2. 5IufI.

JCS. 20,

^n

Slbtcilungen:

J.!:

4.40. 1.50,

gc^.

c^3.60. SnSTOcilungen: JC 1., 1.60, 1.

1.50, UUtii^,

2.
beutfd^c geb.
aJiuftcrauffd^c.
.'/^

2. ^ufl.

2.80.

^offtttonn, 502:^cmota5Ubeutfd)Ctt , geb. gc^. JC 1. Sluffd^cn.

SBcifc, ^rof. Dr. O., 9Kufterbei-\pkU gur bcutfc^en tillc^rc.

gel).

oiC

1.40.

JC .30.

gJroflieftc

ttnentgeltfi^

ttnb

^oflfrci

bon bcr

JBcrlao&Bttil^ottblttng

S. @. Xcttbncr

in Sci|isi9.

LL

AELI DONATI
QVOD FERTVR

COMMENTVM TERENTI
ACCEDVNT

EVGRAPHI

COmENTVM
ET

SCHOLIA BEMBINA
RECENSVIT

PAVLVS

WESSNER
I

VOLVMEN

S^-

pn

LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI

MCMn

lipsiae:

typis

b.

u.

tevbneri

'Nec dubitamus multa esse quae homines enim sumus et occupati

et

nos praeterierint:

officiis.'

Plinius N. H. praef. 18.

Praefatio.
Donati commentum edituro pietatis mihi videtur
ut primo
loco
esse,

commemorem
a.

viros doctissimos,

qui huius
et

editionis quasi

fundamenta posuerunt.

Atque Ludovicus
Terentio

Schopen,
Donato
nensi
Ael.

qui

1821

dissertationem 'De

eius interprete' (Bonn.) scripserat,

editionis consilium cepit,

primus novae ut apparet ex programmate Bon-

a, 1826, quod inscripsit "^Specimen emendationis in Donati commentarios Terentianos ad novam totius operis editionem indicendam propositum'. Rem incohatam usque eo perduxit, ut pars commenti (usque ad Andr. I 2, 34) typis exprimeretur; cuius editionis hunc voluit esse titulum ^Aelii Donati commentarii in Terentium. Textum

edd.

vett.

collatis

recensuit,

scholia

spuria

notavit

et

animadversiones criticas adiecit L. S. Accedit Eugraphius cum scholiis Bembinis et Mediolanensibus [ab Ang. Mai editis Mediol. 1815]'. Quibus de causis conatu destiterit, mihi non satis constat: fortasse editiones Stallbaumii et
Klotzii,

quae annis

eum moverunt,

1830 31 et 1838 40 prodierant, ut coeptum omitteret; nisi forte intellexit

ea subsidia, quae habebat, infirmiora esse quam quibus Donati commentum in integrum restitui posset. Itaque anno 1851 Lutetiam Parisiorum se contulit ibique codices 7920, 7921, 7899 contulit. Paulo post Vahleno mandavit, ut sibi codices Leidensem et Dresdensem excuteret, simulque

IV

PRAEFATIO.

aliorum libroruin mss. notitiam sibi paravit. Sed quominus rem Anno 1860 ^Suetonii absolveret, fata iniqua impediverunt.

Tranquilli praeter Caesarum libros reliquiae' prodierunt, quas coUegerat A.Keifferscheid: Suetoni vitam Terenti, quaeDonati commento praefixa est, ediditFridericusRitschl(p. 26sqq. et 481 sqq. Opusc. III 204 sqq.) atque hanc editionem egregio illo commentario instruxit, in quo non modo de ipsa vita et de sermone Suetoniano, verum etiam de Do-

Qui veteribusque editionibus disseruit. praeclare de hac commenti parte meritus sit, non est Schopeno a. 1867 mortuo heredes illius quod praedicem. schedas Augusto Reifferscheid tradiderant, qui anno
nati
codicibus

quam

1868
cimen

universitati Bonnensi

semisaecularia celebranti spe-

novae editionis dedicavit, quod in publicum non Huius titulus est ^Aeli Donati et aliorum comprodiit. menta in Terentium. Ludovicus Schopenus apparatu critico
instruxit,

Augustus Reifferscheid recensuit'; continet autem vitam Terenti et Euanthii tractatum usque ad II 7 (^Teest.

rentique
a.

de qua cum').

In apparatu critico lectiones

codicis Parisini

et editionis principis enotatae sunt.

Tum

1874

et

1875

Reifferscheid indicibus scholarum Vratis-

laviensibus duos libellos adiunxit,

et

quorum

altero ^Euanthius altero

Donati
suis

commentum

de

comoedia',

^Donati in

commenta Terentiana
sidiis

praefationes'

continentur.

De

pauca praefatus est prioris opusculi p. 1 2; erant autem eadem quae Schopen congesserat. Paulo post (a. 1876) Reifferscheid Parisinum A iterum contulit et a. 1879 Georgium Wissowa operae socium sibi assumqui annis 1882 et

sub-

psit,

1883

libros manuscriptos qui in

Italiae bibliothecis asservantur perlustravit Sed ne Reifferscheidio (jB Vdq) excussit.

partemque eorum quidem contigit,

ut
a.

quam

1887 praematura morte absumptus

incohaverat Donati editionem ad finem perduceret: est (cf. Annal. biogr.

XII [1889] 39sqq.)

scheid etiam

Eodem

fere

tempore quo

Reiffer-

Carolus Dziatzko, meritus, ad Donati commentum

Mus. Rhen.

vir de Terentio optime accessit et primum in

et

XXIX (1874) 44562

51112

('Zum

PRAEFATIO.

Terenzcommentar des Donat') antiquissimuni codicem Parisinum A^ deinde in X Suppl. Ann. philol. (1879) 662 96 (^Zur Kritik des nach Aelius Donatus benannten Terenzkoramentars') codicem Oxoniensem C accuratissime descripsit

eorumque librorum originem investigavit; simul Bentleii coniecturas (quarum exiguam partem habes apud Stallbaumium III 33840) edidit (1. c. 662sqq.). Idem et in Mus. Rhen. XXXI (1879) 37080 ('Zur Kritik und Exegese der griechischen und lateinischen Komikerfragmente') corruptis quibusdam commenti locis medelam adfuit

hibuit neque alia occasione oblata castigatoris officio delam Terenti 1874, 1881, 1884). (cf. editiones

commemorandus

est

Remigius

Sabbadini,

cui

hanc
Is

editionem plurimum debere gratissimo profiteor animo.

enim postquam iam in ^Museo italiano di antichita classica' III (1890) 381476 ('Storia e critica di alcuni testi latini: Donato Terenziano') operam studiumque in Donati commentum contulit, paucis post annis totam quam dicunt
quaestionem Donateam diligentissime
et sagacissime tracta-

134 vit in ^Studi italiani di filologia classica' II (1894) 1 di Huius commencommento a Donato (^Il Terenzio').
tationis quasi

supplementum

scholia

Donatea ad Eun.
1.

II
III

apparatu critico observationibusque instructa edidit

c.

Donatiani ai due primi atti (1895) ad Phoi-m. dell' Eunuco di Terenzio'). Postremo emendationes
("Gli scolii
II emisit 1. c. (1897) 289 sqq. (^Biografi e commentatori di Terenzio'). Praeterea de commentariis Terentianis pro sua quisque parte bene meriti sunt viri doctissimi hi: Hermannus Usener (^Vier lat. Grammatiker' in Mus.

249363

Rhen. XXIII [1868] 493sqq.), Guilelmus Entstehungsgeschichte der Scholien des Donat
I

Hahn

('Zur

zum Terenz'

1870, II 1872), Augustus Teuber ('De auctoritate coramentorum in Terentium quae sub Aelii Donati nomine
circumferuntur' 1881 et ^Zur Kritik der Terentiusscholien des Donatus' in Ann. philol. 1891, 353 67), Fridericus

Leo
der

(^Die Uberlieferung der terenzischen Koraodien und Coramentar des Donatus' in Mus. Rhen. XXXVIH

VI
[1883]

PRAEFATIO.

31747

et

'Euaiitliius

comoedia' in Fragm.

Com. Graec.

de fabula, Donatus de ed. Kaibel I 62 71),

Eduardus Scheidemantel
Lips. 1883), Henricus Terentii interprete' lenae

(^Quaestiones
I.

Euanthianae'

Gerstenberg (^De Eugraphio

1886),
I.

Hartman

(^De

Terentio et Donato' Lugd. Bat. 1895),

Paulus Rabbow

(^De Donati commento in Terentium specimen observatio-

num primum' in Ann. philol. 1897, 305 Smutny (^De scholiorum Terentianorum
nomine feruntur auctoribus
in Diss. philol. Vindob.

42),

Eduardus

quae sub Donati

et fontibus quaestiones selectae'

VI [1898] 93137).
de Donati

Denique

addendum

est

me ipsum

commento disputasse

in Mus. Rhen.

LH

(1897)

6998
Terenti')

Aeli Donati

commentum

('Die Uberlieferung von et in commentatione

Bremam

gratulatoria philologis paedagogisque Germaniae a. 1899 conventuris dedicata (^Untersuchungen zur lateip.

nischen Scholienlitteratur'

28).

1.
Testimonia.
1)

Hieron. chron. ad

a.

353: 'Victorinus et

2)

insignes habentur.' idetn cornm. in eccles. 1: ''Hinc quid simile sententiae et comicus ait (Ter. Eun. prol. 41) nihil est dictum, quod

maticus, praeceptor meus, Romae

Donatus gram-

non

sit dictum prius<<;, unde praeceptor meus Donatus cum ipsum versiculum exponeret pereant inquit qm
v. 1.

ante nos nostra dixerunt.' (De hoc loco recte interpretando

i\)

A. BecJcer in progr.

gymn. Magunt. 1870 p. 18.) idem apol. adv. Bufinum 1, 16: 'Puto quod puer legeris Aspri in Vergilium et Salhistium commentarios ... et in

Terentii
4)

comoedias

praeceptoris

mei

Donati,

aeque in Vergilium
Priscianus

et aliorum in alios.'

instit. gramm. 18,16263 (Gr. L. III 281,7): 'Ausculto tibi et te: in Terentius in Andria eadem (III 3, 4) ausculta pauca et quid ego te velim et tu quod quaeris scies nec enim aliter stat iambus, qui
.
.

est

quaternarius approbat.'

quod etiam Donati

commentum

PRAEFATIO.
5)

VII

idem

1. c. 18, 225 (Gr. L. III 320, 7): 'Nostri audio quidem accusativo adiungunt, ausculto vero tam dativo quam idem in eadem Terentius in Andria accusativo. et quid ego te velim et tu (III 3, 4) ausculta pauca quod quaeris scies: sic enim habent antiqui codices teste
.
.

6)

T)

eius.' (C/. schol. ad Andr. III 3,4: AvscvLTA PAvcis et ''paucis' et 'pauca' legitur.) Sergii explan. in art. Donati (Gr. L. IV 486,8): 'Hic enim Donatus Y. C. D. Vergilianum carmen et [sic Bihheck; velcorfrf.jTerenti comoedias mirifice commentavit.' Cod. Bern. 83 s. f. 2"^ (Anecd. Helv. ed. Hagen 175,18): ^Quando idem in pro super ponitur tunc tamen tantumDonatus modo, cum liber a quolibet exponitur, ut

Donato commentatore

in Terentium.'
8)

Siibscriptio artis grammaticae Donati (Gr. L. IV, 'ars donati grammatici vrbis romae.'

XXXIsqq.)

9)

petita: ''aeli TERKNTI.'

Subscriptio commenti Terentiani ex antiquissimis codicihus donati vc oratoris vrbis romae commentv>i

10)

(He testimon. 8 et 9 cf. Sahhadini ^Studi italiani^ III 337 sqq.) Servatus Lupus ahbas Ferrariensis in epistula ad papam Benedictum III (a. 855858) data (Bibl patr. III 674, Paris. 1664; cf. Becker , Catal. 25, 14): Tari intentione

Donati commentum in Terentium

flagitamus.'

11) 12)

cJirmi. ad a. 358: ^Euanthius eruditissimus grammaticorum Constantinopoli diem obit.' Eufin. comm. in metra Terent. (Gr. L. VI 854,4): 'Euanthius in commentario Terentii de fabula hoc est de comoedia [hoc comoedia secl. Keil] sic dicit concinna argumento, consuetudini congrua, utilis sententiis, grata salibus, apta metro et postea sic ueteres etsi ipsi quoque in metris neglegentius * * iambici versus dumtaxat in secundo et quarto loco, tamen a Terentio vincuntur resolutione huius metri quantum potest comminuti ad imaginem prosae orationis' (cf. Euantli. II 6 et III 3).

Hieron.

2.

De

libris manuscriptis.
I.

Libri meliores.
lat.

l)CodexParisinus
s.

XI membranaceus foliorum

numeris

XXVI XXXII

7920 (Colbert. 1712, Regius 6073,7) 55, quae in septem quaterniones

signatos distributa sunt, unde apparet-

VIII

PBAEFATIO.

codicem olim partem fuisse amplioris voluminis, cuius priores 25 quaterniones iam non exstant. Folium ultimum (56) excisum est. Scriptus est ab una manu totus, nisi quod fol. 53'' versus 2427 in pessima membrana ab alia manu coaeva videntur esse confecti. Librarius ipse codicem, saepenumero cultello usus, ex archetypo correxit, raro variam lectionem sine dubio ex eodem fonte petitam supra versum addidit, paucissima in margine adAb hac librarii manu facili opera discernitur alia scripsit.
recens s. XVI, quam esse Petri Danielis Aureliani, ad quem olim hic liber pertinebat, suo iure statuit Dziatzko; ille autem saepe textum correxit, coniecturas nonnullas in margine adspersit, hic illic variam lectionem ex editione quadam haustam Tertia praeterea manus atque eadem recentissima enotavit, ni fallor) numeros actuum et scaenarum, nomina (I. A. Thuani, poetarum in commento laudatorum sim. addidit nec non scholia et lemmata multis locis distinxit, hac in re librarium secuta, qui in prioribus 13 paginis semper, deinde rarissime ad distinguenda singula capita vel singulas scaenas paragra-

melius

Idem primo fere lemmatum vocabulo, quo initium novi scholii cognosceretur, signum fe fe vel & superscripsit, quo signo in aliis quoque scholiorum libris (velut s. in cod. Horatii Dessaviensi X) scholia distingui solent. Quae signa ex eo libro, unde Parisinus propagatus est, esse transcripta inde apparet, quod non semper suo loco posita sunt. Praeterea in distinguendi ve\ subdistinguendi signa adhibita sunt haec: . ; c/ Compluribus locis librarius lacunam reliquit, sive quod eam in archetypo iam invenerat

phum

(f) posuit.

Eum

in illo exaratum esset dignoscere non poterat. librum ex quo A descriptus est minusculis litteris scriptum fuisse docent inter se commutatae litterae crr, ff, ol d, ci d; eundem autem codicem ad librum maiusculis litteris exaratum
sive

quod quid

redire testimoniosunttalia:

NMEICOM(\, ^n(jOCICOnCICULA-

AIYIC,

^SINdeTOCeTeAACiy-jC, eyOh^CMOC^NTIQUOrU PROMChlL; NIHIL PRORSUS-, sim. Is enim qui archetypum

transcripsit non intellegens Latina vocabula Graecis admixta esse omnia eis characteribus reddidit, quibus etiam in codicibus minusculae litteraturae vocabula Graeca tradi solebant. Quod ad orthographiam attinet, librarius minime sibi constitit: etenim haucl et hauf, aimd et aput, maleuolus et maliuolus, uergi et uirgl, deinde aff'- et adf-, ass- et nds-, imp- et inp-, nec non ae e e, oe e, i y, f ph sim. promiscue leguntur;

sollemnes scripturae sunt michi, nichii, hahundare, condempno, aliae. Valde dolendum est, quod cod. J., qui ut antiquissimus ita optimus fere omnium est, non totum commentum sed quartam tantummodo partem continet: fol. l"" 2'' vitam Te6*tractatus de comoedia, fol. 6'' 51** commentum renti, fol. 2'*

PRAEFATIO.
Andria^ (^PLI

IX

MeNTU TeRCNTII ^NDRIC eXPLICIT

DONATI UC ORATORIS URBIS ROMe COINCIPIT SCCUNDUS

^DeFORtf FeLICrreR ; in margine ^DCLFe ); fol. 51'- 55^ commentum Adelphorum usque ad I 1, 40 ^modeste additum mea\ quae verba v. 21 leguntur, reliqua pagina vacua, unde Parisinum numquam pleniorem fuisse recte colligitur. Quod Andriae commentum Adelphorum commento excipitur, hoc Parisini proprium est, nam reliqui codices omnes alium exhibent ordinem: qua de re infra ( 3) dicendum est. Restat, ut de fatis libri A quae comperta habemus proferantur: quae maximam partem Dziatzkoni debentur (Mus. Fuisse autem videtur Rhen. 29 [1874], 44562; 51112). olim in "^amplissima fani Benedicti Floriacensis ad Ligerem bibliotheca', quae a. 1562 disiecta atque dispersa est. Deinde aut omnia me fallunt aut in Antonii Contii Biturigensis bibliothecam translatus est, ubi Pithoei fratres eum contulerunt libellum meum ^Untersuchungen z. lat. Scholienlitt.' (v, p. 17sqq.). Certe ante a. 1571 in manus Petri Danielis Aureliani venit (fol. l"": Tetri Danielis Aurel. c.'; cf. H. Hagen, 'Der Jurist und Philolog Peter Daniel aus Orleans', Bernae 1873 p.32), qui vir doctus codicem, ut supra commemoravimus plurimis locis correxit et cum editione Veneta a. 1482 (quae nunc in bibl. Bern. asservatur: Inc. III 28) contulit, cui non solum permultas Parisini lectiones adscripsit, verum etiam haud paucas A Daniele Lindenbrogio Parisini coniecturas commendavit. copia facta est, qui in observationibus ad Andr. I 2, 15 queritur ^tardius ad manus suas pervenisse Ms. cod. Danielis'

ut eo in editione conficienda uti posset. Sane in observationibus suis ex 'schedis vett. Pet. Danielis Aureliani' (v. Lindenbr. praef.) sat multa enotavit. Anno 1603, quo Daniel supremum diem obiit, codex in *'Iac. Aug. Thuani' 1680 in Colberti bibliothecam (sic fol. l"" legitur) et anno

quam

translatus est

(fol. l^":

bibL man. nov.

migravit. Saeculi XIX multi viri docti Parisini copiis usi sunt: contulerunt vel totum vel aliqua ex parte Schopen (1851), Fritsch (v. Umpfenb. praef. XXXVIII), Hunziker et Meyncke
Ritschelii op. III 215 sq.), Frohner (v. Philol. 18, 358), (v. Dziatzko (1873), Reifferscheid (1876). Ipse Parisinum a. 1894 lenam missum quam accuratissime descripsi et apographon cum codice contuli, ut penitus exhaustum esse meo iure contendere Cf. Catal. cod. manuscr. BibL Regiae (Paris. 1744) possim. in 4 p. 412^'. 2) Codex Vaticanus Regin. lat. 1595 miscellaneus 67 ,U membranarum. Fol. 1 20 duo fragmenta commenti Donatei

II

952*);

'Cod. Colb. 1712'; cf. Montfaucon, Bibl. anno 1732 in bibliothecam Regiam

X
continent a

PRAEFATIO.
manu
II 1,

s, XIII scripta: alterum (fol. l'" 14") pertinet 21 (^neque a. c. q. sum miser^) Eun. III 2, 1 (^omnes sensus uisa dicuntur''), alterum (fol. 16'' 20") ad Hec. III 4, 16 (He e hene excepif) 2, 8 (^multa terentius feliciter ausus esf). Sequitur fragmentum commenti in Lucanum VIII 64) ab eadem ut videtur s. XIII manu scriptum, (11 690 quod desinit fol. 33", ubi in calce adscriptum est '"duo septerni

ad Andr.

sequentes sunt de prima et secunda comoediis terentii'.

Fol.

9^*

haec exstant 'CommeTu Texu and^e explliciT; fcip Eunuc9-', unde elucet ordinem fabularum in Vaticani archetypo eundem fuisse, quem in reliquis codicibus excepto uno Parisino A invenimus. Post Eun. praef. c. I legitur ^hic argumentum notandum quod alibi scripsimus' omisit enim librarius alterum praefationis caput, quod hodieque desideratur; scholia ad Eun. 1111,317 (^adiuta me quoque regi^) post 19 transposita sunt erroris signo addito; scholia ad Eun. 113,2274 omissa sunt neque quicquam adnotatum. Etsi dubitari non potest, quin Vaticanus B ex optimo fonte derivatus sit, quippe qui in universum quam proxime ad Parisinum A accedat, tamen cavendum est, ne temere eius memoriae credamus; nam redactoris operam expertus est, qui contrahendi studio adductus saepenumero scholia mutilavit, commutavit, omisit, pro genuinis alia lemmata substituit, scriptorum locos a commentatore allatos non ita raro resecuit. Sed vel sic maximi pretii est, praecipue in Hecyrae commento, ubi meliorum librorum auxilio paene destituti sumus. Totum excussit a. 1883 Wissowa, cuius collatione usus sum, praeterea magnam partem publici iuris fecit Sabbadini CStudi
:

italiani' II 91sqq., III

251 sqq.; cf. praeterea II 43; 68; III 332); qui ubi diversa testantur, varias lectiones testium nominibus Cf. Montfaucon, appositis (t. Wiss., t. Sabb.) commemoravi.

Bibl. bibl. I
3)

57^
Regin.
lat.

Codex Vaticanus

1496

s.

XV

membrana-

nitidissima scriptura, picta in prima pagina ornamenta itemque pictae litterae initiales ex Vespasiani Florentini officina hunc librum prodisse arguunt; in prima pagina pictus apparet clipeus, qui fortasse
Fol. l"" haec leguntur ""dgnati PRIMA COMOEDIA AFRI TERENTII 'explicit evnvchvs. incipit adelphe incipit', fol. 128^' haec coMOEDiA QVARTA deest Eautontumcrumenon' Continet Donati

ceus 271 foliorum.

Membranae optimae,

ad papam Nicolaum
GRAMMATICI

pertinet.
IN

EXCELLENTISSIMI

commentum integrum hoc

Eunuchus,

ordine:

vita,

tractatus,

Andria,

Vocabula Graeca, Adelphoe, Hecyra, Phormio. quorum V amplissimus fons est, fere omnia ab eadem manu scripta sunt quae codicem exaravit, unde apparet ea ex archetypo derivata esse in quo ni fallor maius,

PRAEFATIO.

XI

culis litteris scripta erant (cf. Eun. I 2,87; Phorm. I 2,18); ubi desunt, plerumque spatium relictum est, sicut in aliis eius Praeterea notanda haec aetatis codicibus factum videmus. sunt: ad Andr. III 2, 1 pro eo quod desideratur ^fuprjftatra' inter ^dicuntur'' et ^adhuc^ signum positum est: in margine adscriptum 'spatium hic in medio duorum verborum'; in Hec. commento aliquot lacunae reperiuntur: V 3, 1 desunt verba Hnducitur sua^ et in margine adnotatum est 'deletum locus^ propter vetustatem', V 4, 19 desiderantur verba Hnter 23 ^est uideram ut\ In Phormionis commento et V 4, 22 scholia quae pertinent ad II 3 in duos ordines distributa sunt, 93 excipiantur scholiis ad v. 5 93, qua ita ut scholia ad v. 1 de re mox fusius disputetur necesse est; ad v. 3 prioris ordinis librarius adnotavit 'Error in exemplari A\ idem ad v. 7 ad-

'uerte usque ad tale signum', tum initio alterius ordinis in margine haec adiecta sunt ^haec sequentia praecedunt ea quae praecesserunt ante in tali signo J.' et iterum ad V. 11 '"dupplicata sunt et tamen aliter dici videntur quam antea dicta sint'. Hinc apparet iam in eo exemplari ex quo descriptus est duos ad hanc scaenam exstitisse scholiorum lam commemoranda est res maximi momenti: in ordines. sescenties manum corpriore enim commenti parte codex
scripsit

V
V^

rectricem expertus est, quam Sabbadini f ''Studi italiani' II 44 sq.) eandem atque librarii esse sibi persuasit, at Wissowa et Graeven ab hac diversam putant, etsi illi et simillima et certe coaeva sit. Haec correctoris manus appello eam F-, quamquam certis de causis in Sabbadinii sententiam propensior sum primum satis multa partim in textu partim in margine supplevit, quae librarius omiserat (fortasse quia iam in archetypo deerant); deinde saepissime pristinam scripturam" delevit ordialiamque lectionem substituit, vel etiam additis signis nem verborum mutavit. Quae correcturae tam frequentes et tam violentae quin ex alio exemplari longe diverso petitae sint, dubium non est, praesertim cum facillime demonstrari possit, cuius generis fuerit codex ille, quem corrector adhibuit. Conferas velim inter se codicem L vel c vel -Y et ea quae V-

'

intrusit: en habes omnem rem! Atque quo magis comprobetur librum talem adhibitum esse, inspiciamus si placet alteram Vaticani partem inde ab Ad. II 3, ubi correcturae subito desinunt: ubique summam inter V et libros supra commemoratos reperiemus consensum. Itaque hoc pro certo statui potest: librarius qui Vaticanum exaravit cum pervenisset ad Ad. II 3, aliud nactus exemplar quae adhuc scripserat eius auxilio correxit, deinde cum jDergeret eiusdem exemplaris rationem habuit quam plurimam. Hinc sequitur, ut quae in priore parte correctori debentur et omnia quae in posteriore leguntur,

XII
ubi consentiunt
libro tribuamus,

PRAEFATIO.
cum eis quae e. g. in L exstant, minime ei quem primum secutus est librarius. Immo

ubi talis consensus agnoscitur, hanc legem servare debemus, ut abiecta codicis V lectione a diversa reliquorum codicum me-

moria proficiscamur. Denique admonendum est in Vaticano hic illic quaedam inveniri, quae ad Donati commentum non pertineant: velut ad Eun. II 3, 34 pro ^et Phrygiae molimur m. J.' (= Verg. Aen. III 6) leguntur haec ^et Phrygiam Ascanio chlamydem'' (= Verg. Aen. III 484); ad Hec. IV 4,16 '^quia liheri patrem sequuntur'' in margine additum est ^contra in iure partus sequitur
ventrem'.

Primus hunc librum inspexit Ribbeck

(v.

'Monatsber.

d.

Berl, Acad.' 1854, 45), qui Ritschelii in usum vitam Terenti contulit (v. Sueton. rell. ed. Reiffersch. p. 408); deinde Wachsmuth, cum Ritschelii opuscula editurus esset, iterum Vaticanum

consuluit (Opusc. III 216,

hibetur).

Totum

a.

ubi per errorem numerus 1492 ex1883 excussit Wissowa, qui collationem
Grraevenio debeo.

praeterea codicem V Sabbadini, cf. '"Studi italiani' Il44sqq.; IIl332sqq.; ipse de eo disputavi in Mus. Rhen. LII 81sqq. et in 'Unters. z. lat. Scholienlitt.' p. 26. JK 4) Codex Riccardianus 669 s. XV ex. miscellaneus foliorum 338. Quartum locura occupat Donati commentum
hibuit

suam benigne mihi commodavit; pauca

Ad-

Phormionis, in 44 chartis (fol. 134^' 177'') ab una manu scriptum; inde ab fol. 152'' v. 9 librarius, quem Petrum Philippum de Pandolfinis fuisse sibi persuasit Sabbadini CStudi ital.' II 47), atramento paulo pallidiore usus est, quo etiam in antecedentibus multa correcta vel in margine addita sunt. Ante fol. 152 unum folium recisum est, sed "Nichil deficit', ut adnotavit librarius; idem fol. 162'\ quae pagina vacua relicta est, adscripsit ^Niclail deficit sed iirosequitur bene'. Subscriptio legitur fol. 177'' haec: '"explicit comentvm PHORMIONIS EDITVM A DONATO CLARISSIMO GRAMATICO'. Hic ilHc lacunae reperiuntur, ubi in archetypo '"consumpte erant littere ob vetustatem' (praef. III 4) vel ''delete erant littere' (prol. 11). Vocabula Graeca librarius partim ex archetypo statim transcripsit partim postea supplevit eodem ni fallor exemplari usus. 19 (^non potuit. Scholia ad Phorm. II 1, 4 ('esse credehaf) Habendae'') desunt; ad II 3 scholia eodem modo atque in V in duos ordines distributa sunt. Ab omnibus reliquis codicibus It eo diifert, quod solus in ultimo prologi scholio versum Ennianum exhibet, fortasse ab ipso librario ex Ciceronis de senectute libello (I 1) additum. Fol. 177'' nonnuUa de tragoedia et comoedia leguntur nomine Donati praefixo, quae, quin ad Papiae Elementarium redeant vix potest esse dubium (cf. 'Studi

PRAEFATIO.
ital.'

XIII
z.
1.

adn.)

40;

Mus. Elien. LII 80;

,

'Unters.

Scholienl'

12

Post Sabbadinium qui uberius de Riccardiano egit in ital.' III 405 sqq. et '"Studi ital.' II 468qq. (cf. etiam V 290 sqq.), ipse codicem a. 1895 lenae excussi et in Mus. Cf. Catalogo della libreria Rhen. LII 79 sq. de eo disputavi. Pandolfini, Firenze 1884, p. 45; Lami, Catal. bibl. Riccard. p. 141, 5) Codex Vaticanus lat. 2905 s. XV miscellaneus foliorum 130. Secundo loco exstat fragmentum Donati, a manu Continebat olim s. XV in 100 chartis (fol. 21 120) scriptum.

'Museo

uitam, tractatus, commenta Andriae et Eunuchi, cuius extrema pars interiit; nam post fol. 120 quinque recisorum foliorum laciniae supersunt. Extrema verba nunc sunt ^missa h. f. q^
liec

scilicef

(= Eun. V

2, 23).

Vocabula Graeca

etsi

plerumque

in lacuna omissa sunt, pauca tamen servata, ut Eun. IV 5, 6 'uidet refMIHONOMI^', IV 7, 46 ^RAT^cefTicof quibus evincitur Vaticanum ad vetustiorem librum redire, qui Graeca exhibebat. Ad Euanth. III 5 ^mimicam uilitatem^ hoc additum Fol. 76"^ est 'id est ystorionicam inde mimus id est histrio'. haec legitur subscriptio '"AFri Donati oratoris Vrbis Conmetum Terrentii Andrie explicit Incipit Eunuchus'. Archetypi notas a librario codicis T (vel eius libri ex quo Vaticanus descriptus est) saepissime male explicatas esse iam Sabbadini monuit ('Studi ital.' III 332), velut -re pro -tur, -tis pro -te sim. quae in editione plerumque non curavi. Collationes quibus usus
,

sum confecerunt H. Graeven (vita, tractatus), C. Hoeing (Andria), Fr. Spiro (Eunuchus); praeterea ut par erat adhibui ea, quae Sabbadini in 'Studi ital.' 119199 et III 251 53, 290329 publici iuris fecerat. Quod ad Andriae collationem pertinet, C. Hoeing, qui Warreno intercedente eam mihi liberalissime concessit, non esse eam plenissimam monuit, sed non nisi levidensia desiderari mihi quidem persuasum est.
Bodl. Canon. lat. Auct. class. 95 chartaceus foliorum olim 170, nunc 168; desunt enim folium primum, quo vita Terenti et Euanthii pars (usque ad I 2 Hragoedia dice') continebantur, et folium ultimum scriptura vacuum. Codicem accurate descripsit Dziatzko in X Suppl. Annal. philol. 1879 p. 675 sqq. Confectus est a tribus librariis: primus fol. l'' 106'' scripsit, alter foL lO^"" 144" V. 15, tertius reliquam partem. In 95 foliis prioribus scriptura in duas columnas divisa est. Correctorum item tres manus distinguuntur, quarum prima librarii manus calami menda sustulit, variam lectionem in margine adspersit, alia pauca addidit; secunda manus ex alio codice ut videtur nonnulla"correxit, tertia quae primae simillima est, in corrigendo editionem quandam (Stephani?) adhibuit. Correcturas commes.

XV

6)

CodexOxoniensis

XIV

PRAEFATIO.

moravi omnes ita, ut quae librarii esse videbantur, nota m. Jf, quae aliorum, nota m. 2 significarem. Subscriptiones reperiuntur hae:
fol. 71'' '"finis

donati in evnvcvm';
;

fol. 138*^ "^donaxi

com-

MENTVM HECHYRAE explicit' fol. 166'' ^AMEN. Douati gramatici comentum in phormionis comedia feliciter explicit'; accedit
hic titulus
nullis

commentvm'. Voces Graecae maximam partem spatio relicto omissae, nonfol. 139"^

^donati grammatici in phormionen

tamen locis casu quodam servatae sunt, qua de re cf. Mus. Rhen. LII 75 sq. Additamenta repperi haec: ad Euanth. III 5 in margine ' i hystrionicam inde mimus i hystrio' ad Audr. IV 3, 13 ^Nota in testu solum iurandum (cf. TF) debere esse' ad Eun. IV 7, 13 ubi legitur ^ stragematum\ superscriptum est ' i castramtari' ad Ad. II 1, 37 '"Vortunius nota de Vortinio deo ouidium dicere in 4 metha' (immo XIV 642) ad Phorm. II 3, 4 "^est ciceronis pro deiotaro'; ad II 3, 58 ""ff. de ex impf co iusti qb^ mois legibus pceps ff. de lego ^Po testa infer fi.' Deinde commemorandum librarium similiter atque in T vidimus compendia archetypi prave solvisse quo factum est, ut saepenumero et et in (i I), et et quia (& 9^), et et g (v. Hec. III 3, 45) inter se commutarentur. In Phormionis commento Ceandem lacunam habet quam B (II 1, 4 19), eundem ad II 3 scholiorum ordinem atque MV. Summi autem momenti ad originem codicis Bodleiani cognoscendam est epistula illa Petri Candidi Decembrii ad Franciscum Pizolpassum archiepiscopum Mediolanensem, quae epistula inter Hecyrae et Phormionis commentum fol. 138" 139'' inserta et primum a Dziatzkone 1. s. 1. p. 692, deinde a Sabbadinio in '"Museo ital.' III 406 7 (ex cod. Riccard. 827) edita est. Hac enim epistula, quae anno 1436 scripta est, edocemur Candidum a Pizolpasso esse rogatum, ut eius Donatum transcriberet, illum autem primum Phormionis commentum transcripsisse. Simul Candidus quod non omnia perfecte traduxisset id est emendasset, ^cariem vetusti operis' atque ""barbariem veteris scripturae' excusat. Quaerentibus deinde, unde archiepiscopus vetustum illud Donati exemplar acceperit, ipse nobis respondet in epistulis ad Candidum datis scribit enim ^vir iste peritus Theutonicus Is est a quo Donatum in Terentium tuleramus in patriam' et 'Abest autem Nicolaus noster de Cusa, ad quem spectabat codex Donati Terentiani, unde tu multa pervigilique lucubra

tione Phormionem extorsisti' ('Museo ital.' III 411 et 415). Itaque iam dubium non est, quin ex Germania ille Donati codex in Italiam translatus sit. Porro si meminerimus paulo ante (a. 1433) Aurispam in Maguntina ecclesiae metropolitanae bibliotheca Donati commentum invenisse (v. Keil, Ind. schol. Hal. 1870 VIII; Sabbadini, Biografia di Giov. Aurispa 65), eundem autem Aurispam et Nicolaum Cusanum nec non Pizol-

PRAEFATIO.
passum
concilio Basileensi interfuisse
class. Altert.^ I

XV

(cf, Voigt, Wiederbel. d. 257 adn. 1), iam audacior non videbitur Sabbadinii coniectura (a qua neque Keil neque Dziatzko multum aberant) Pizolpassi codicem eundem esse atque Donatum Maguntinum. Ad hunc ergo revocandus est etsi intercedentibus aliquot apographis codex Bodleianus. Excussit totum a. 1879 Dziatzko Vratislaviae ipse iterum Cf. H. 0. Coxe, Catalogi codd. contuli lenae a. 189596. man. bibl. Bodl. III 149; 'Studi ital.' II 66sq.; Mus. Rhen. 74 sqq. 7) Codex Florentinus Marucellianus C 224 s. XV ex. Fol. 2" incipit Donati commentum chartaceus 205 foliorum. nec titulis nec subscriptionibus instructum. Conscriptus est codex ab una manu totus, sed inde a fol. 146"^ scriptura artior unde Sabbadini hanc alteram partem ab alio librario fit, scriptam esse sibi persuasit. Praeterea manus recens actuum Cohaeret autem Marucellianus et scaenarum numeros adiecit. artissime cum Bodleiano C, nam sicut hic exhibet Petri Candidi epistulam, eandem habet in Phormionis commento lacunam (II 1,4 19), eandem scholiorum ad II 3 distributionem.

autem eo, quod multo mendosior est illo et duobus locis iacturam fecit, ita ut in Hecyrae commento scholia ad rV 1, 26 IV 3, 11 (^mensibus prins olfecissem^ 'pro miims discordibus ) et ad V 1, 19 V 4, 1 Csibi uelit praeberi' 'tardius credamus effectum^) desiderentur. Quae cum ita sint, satis habeo variam lectionem ad Terenti vitam tractatusque de comoedia attulisse, quam humanissime mecum communicavit
Differt

E. Rostagno, qui et de codicis natura atque condicione per litteras me edocuit. Praeterea Sabbadini Marucelliano usus 290 sqq. est, cf. 'Studi ital.' III 251 sqq., 331 sq., Hic non alienum videtur mentionem facere libromm Code.r Westerhov ^teithani

manuscriptorum,
adhibuerunt.

quos

Stephanus, Lindenbrog,

cum

alia

Ac primum quidem Stephanus in praefatione tum haec dicit: '"reposita sunt Graeca prope

omnia,

scatebant.

quibus antehac excusi codices lacunis fere haec autem laboris pars operosissima fuit, cum in vetusto exemplari manu scripto (quod nobis erat ex dono lodoci Badii optimi soceri nostri obscura tantum .) restarent vestigia Graecarum literarum, quae nisi ab homine perito divinari uon poterant. quae omnia praestitit quidam noster amicus Graece ac Latine doctissimus [Guilelmum Budaeum significari suspicatus est Bernays], qui hanc suscepit emendationem antiquo illo quem dixi potissimum fretus archetypo. cuius fidem etsi in plerisque sequutus est, in
pro
.

Ex his verbis satis plurimis tamen usus est coniectura sua'. apparet Stephani librura rc vera vetustiorem fuisse, quippe

XVI

PRAEFATIO.

qui voces Graecas continuerit atque eas ita comparatas, ut saepissime emendatione indigerent; unde haud scio an recte codicem illum siraillimum Parisino vel Vaticano nobis

mente fingamus.

Deinde consentaneum est Stephanum ipsum, quamquam hoc expressis verbis non affirmat, in reliquis quoque commenti partibus antiquo illo codice saepenumero usum esse, sed valde dolendum est quod nusquam indicavit, unde textum correxerit, ut difficillimum sit ad diiudicandum, quid suo ipsius
vel amici ingenio fretus quidve nisus vetusto exemplari novaverit (cf. Dziatzko in Mus. Rhen. XXIX 452 sq. et in Suppl. Ann.

iure contendi potest permultas optimas lectiones editionis Stephanianae vetusto illi exemplari coniunctum deberi, quod necessitudine quadam cum Vaticano fuisse videtur. Eis quae Sabbadini ^Studi ital.' II 85) protulit unum addam exemplum: ad Hec. IV 1,21 illud distringi, quod apud Stephanum legitur, solus exhibet cod. J5, cum reliqui omnes obstringi, editiones vetustiores ahstringi habeant. Lindenbrog in praefatione editionis Francofurt. (a. 1628) haec adnotat: ""Donati duo exemplaria habuimus et illa Pithoeorum accurata diligentia ad Mss. codd. Antonii Contii et lacobi Cuiacii Antecessorum Bituricensium collata; quorum auxilio in hoc commentario plurimae lacunae suppletae aliaExstat que infinita errata integritati suae restituta sunt'. autem in bibliotheca Leidensi editio Lindenbrogiana (Gronov, nr. 6) cum adnotationibus I. F. Gronovii, quas ex Pithoeorum collationibus transcriptas esse facillime demonstrari potest.
philol. 676).

Hoc tamen optimo

Etenim ad Ad. I 1, 40 apud Gronovium legitur 'et huc usque habet vetus exemplar Ant. Contii. P.'; deinde Gronovii excerptis saepius additum est T.' vel Tit.'; postremo quae in Leidensi exemplari exhibentur, fere semper consentiunt cum eis, quae ex ^Ms. Pith.' in observationibus protulit Lindenbrog. lam cum veri sit simillimum Contii codicem eundem fuisse atque nostrum Parisinum A (cf. supra), quae praeterea a Gronovio Codea^ adnotantur ad Cuiacii exemplar referamus necesse est. Hic CttiacU autera Cuiacii codex quin optimorum librorum numero adscribendus sit, dubitari non potest; nam primum voces Graecas continebat (quarum multas ex hoc fonte Lindenbrog hausit); deinde neque in Hecyrae neque in Phormionis commento lacunis scatebat, quin etiam solus scholion ad

II 1, 7 servavit; denique semper ad optimorum codi(i?C, 0) memoriam accedit, quae res praesertim in ea commenti parte, ubi vetustiores libri deficiunt, summi momenti est. Subscriptionem Phoi-mionis hanc fuisse testatur Gronov:

Phorm.

cum

'"aELII DONATI V C ORATORIS VRBIS ROMAE PHORMioNis explicit' quae quam prope ad Parisinus A servavit, nemo non videt.

COMJIENTVM TERENTI

eam

accedat,

quam

PRAEFATIO.

XVII

Huius 'exemplaris longe optimi' mentionem fecit L. Carrio in epistula ad Petrum Danielem a. 1580 scripta, v. Hagen, ^Der Cf. praeterea SabJurist und Philolog Peter Daniel' p. 31.
badini "^Studi
ital.'

II

86 et libellus meus ^Untersuch.

z.

lat.

Scholienlitt.' p. 16sqq.

Restat, ut de Westerhovii codice, olim Samuelis Hulsii Hagani, pauca addam. Ex hoc libro Westerhov haud parvum numerum lectionum enotavit simulque hanc servavit subscriptionem ^donati in andriam commentvm explicit felicitek'.
:

Cp^f-^T. liuMi

lu libello meo supra commemorato p. 24 sqq. exeniplis sat multis allatis demonstravi codicem Hulsianum artissimo vinculo coniunctum fuisse cum codicibus i?TCJ^; eundem non integrum fuisse ipse Westerhov testatur: deerant enim scholia ad Ad. in 3, 84 lY 5, 30 et ad Hec. IV 1, 27 IV 4, 1 (cf. quae de et Fortasse etiam in Phormionis codicibus exposui). commento lacunam exstitisse inde colligere possumus, quod Westerhov ad II 1, 4 19 codicem in testimonium non vocat.

II.

Libri deteriores.

Voss. lat. Q. 24 s. membranaCatal. codd. Leidens. p. 378). Hunc in Italia scriptum esse iam olim animadverterat Ritschl; quin ex Vespasiani Florentini officina prodierit, dubium esse vix Excussit totum a. 1854 I. Vahlen in Schopeni usum, potest. Terenti vitam quam coUationem Reifferscheid adhibuit. Ritschelio contulit E. Mehler; praeterea Dziatzko Leidensi usus est. Ipse a. 1894 lenae collationem feci. Cf. 'Studi italiani' II 65 ; 70 Mus. Rhen. LII 84 sq.
8)

CodexLeidensis
(cf.

XV

ceus foliorum 239

9)

Codex Laurentianus

S.

Crucis 22,6

s.

XV,

In folio

praefixo legitur '"Iste liber fuit ad usum fratris Sebastiani de Bucellis (t 1466). qui pertinet armario conventus Sanctae Crucis de florentia ordinis fratrum Minorum'. Cf. ^Studi

italiani' II 73;

^Museo italiano'

III

423

sq.
s.

10) ceus. In

Codex Laurentianus

Faesul. 175
2.

XV

membrana79

Phormionis commento parva lacuna exstat

Cf.

'Studi italiani'

11)

cum adnot. Codex Neapolitanus V B

53
fcf.

II 3,

II 3, 9.

membranaceus foliorum 113

Borbon.
p. 274;

17 (olim 411) s. lannelli, Catal. Bibl. lat. Mus.

XV

'Mus. ital.' III 383 adn). Ad Phorm. 113,810 'quod est reliquum in hac scena est de loco superiori signato hoc signo ]/'; idem signum ad II 3, 93 appositum est. Vitam Terenti contulerunt (i. Thilo (cf. Ritschl in Reifferscheidii Suetonio p. 482) et H. Motz (cf. Ritschelii

adnotatum

est

opusc.

m216).

Cf. 'Studi italiani' II 54; 62; 70sq.

Donati comm.

rec.

"Wesan er.

XVIII

PRAEFATIO.

lat. 7921 (olim Blaesensis 701) s. XV foliorum 132 (cf. Catal. cod. manuscr. Biblioth. Regiae a. 1744 III 4 p. 412^). Hunc in Germania scriptum esse contendit W. Frohner in Philol. XVIII 357, argumentis non Continet Donati commentum usque ad Ad. III 4, 34 probavit.

12)

Codex Parisinus

chartaceus

W. Frohner
s

^neque iners getha an captus^ (in imo margine ^estquemadmodum''). Exaratus est a duobus librariis; altera manus incipit fol. 31^'. Terenti vitam contulerunt J. Hunziker (cf. Roth in Mus. Rhen. XII 174), C. B. Hase (cf. Ritschl in Suetonio Reiffersch. 481), 6. Meyncke (v. Ritschelii opusc. III 216),
(1. 1.);

contulit, ipse

a.

post Schopenum, qui 1894 totum excussi.

a.

Cf.

1851 Parisiis codicem Mus. Rhen. LII 85.

13) Codex Ambrosianus D 70 sup. s. XV chartaceus foliorum nunc 209, olim 252. Fol. 43, in quo initium vitae Terenti scriptum erat, deest; incipit fol. ^^'^' his verbis ^tempus qui agitahant'' (= Vita c. 6) et desinit fol. 252 his 'omnia desperantis tu iam^ (Phorm. I 4, 42). Inter Eunuchi et Adelphorum commenta librarius in margine adnotavit

heyto
III

non inveni

in

exemplari'.
II 56.

Cf.

^Museo italiano'

394 sq.; 'Studi italiani'

r^'

14) Codex Ambrosianus A 144 sup. s. XV chartaceus foliorum 172. Donati commentum, quod legitur ff. 1 149 (v. infra 22), alterum sequitur eiusdem commenti fragmentum 156'" a diversa manu scriptum, quod pertinet ad Eun. ff. 150 V 7, 1 ^te amat et rursus"* Ad. praef. II 3 Hnteruentum Cf. *'Museo italiano' III 396 sq.; 'Studi italiani' II 55. egionis\

<i

15)

Codex Ambrosianus T

114 sup.

s.

XV

chartaceus
fol.
^^"

foliorum 213,
verbis

quorum primum excisum

adnotatum

est.

Incipit

^pro suis edere'' (Vita c. 5); post Eunuchi commentum secuntur 4 folia vacua inlustrandaeHeautontimorumeno destinata

(f.

112

115);

fol. 111''

est 'hic deest

una comedia'
In

et

ab alia

manu additum
(ret.

^videlicet EccvrovtLiio)Qov}isvog\

ima pagina ultima

,

descriptum
alia

theate legitur '1472 Ind 5 pridie Idus aug Sahb.) est. sit laus deo'. Praeter librarium

in corrigendo codice occupata fuit, quae permultas editionis principis lectiones adscripsit; ad Hec. Ill 5, 1, 2, quam commenti partem editio princeps omisit, nihil enotatum. Huius libri partes quasdam contulerunt Sabbadini et Wissowa, qui Ambrosianum editionis Mediolanensis fontem fuisse suspicatur. Cf. 'Museo italiano' III 393; '"Studi italiani' II 57; in 330.

manus

8V

16)

Codex Ferrarensis

173

NA

s.

XV

chartaceus

Exhibet subscriptionem hanc ''A Ludovico Carbone in diamantino recognitus 1477 mense Novembri'; in marfoliorum 293.

PRAEFATIO.
gine
litter.

XIX

158; 'Studi italiani' 11 59; III 330 adn. 17) Codex Londiniensis Burn. 267 plut. 161 E s. XV hartaceus foliorum 221 (cf. Catal. of Manuscr. in the Brit. Mus. I p. 68). Nonnulla excei*pta H. Hilgenfeld et W. M. Lindsay
p.

adnotationes per Italiam

Carbonis leguntur.

Cf.

Zachariae

Iter
fc

mecum communicaverunt.

s.

XV

18)

Codex Dresdensis Regius Dc

(nisi

132 (olim Bononiensis)

chartaceus

quod priorum

5 fasciculorum folium exte-

nim membranaceum
d.

est) foliorum 126 (cf. Katal. d. Handschr. konigl. off. Bibl. in Dresden I p. 318). Scriptus est ab una manu totus, quae multis locis coiTecturas intulit; alia deinde manus cum hic illic textum emendavit, tum in margine varias adnotationes adspersit; praeterea a diversa manu fol. 1" adscriptum est ^\elivs doxatvs de p terentit vita deq3 tragoedia KT COMOEDIA' et fol. 4:^ 'aEL DON COMMENT IN QVINQVE TERENT De patria codicis edocemur hac adnotatione 'Ex coMMED.'

Bibliotheca Reverendiss. Amedei Canonici Regularis Bononiensis Clodius Bibliothecae Regiae adquisivit'. Codex, ex quo Dresdensis descriptus est, in Hecyrae commento magnam illam

habebat III 5, 8 Vl,2; quae lacuna expleta est adhibito codice quodam, qui Marucelliano (vel Hulsiano) simillimus erat. Hoc comprobatur et consensu lectionis et lacuna quadam inde ab IV 1,26 usque ad IV 4,1 pertinente; deinde ad IV 4, 1 77 non nisi excerpta satis exigua exhiben104 scholia omnino desunt. Scholia ad Phorm. tur, ad IV 4, 78 n 3 ita ordinata sunt, ut in universum numeri versuum Te-

lacunam

rentianorum recte procedant; tamen non est difficile ad intellegendum habuisse librarium ante oculos codicem, in quo duae scholiorum series eodem modo quo in separatae
ipsius Dresdensis, sed archecum ad versum 25 pervenisset, alterius ordinis scholia typi prorsus abiecit, sicut et in antecedentibus non pauca omisit.
erant.

Librarius autem

VCFB

non

Voces Graecae spatiis amplissimis relictis desunt. Dresdensem a. 1854 I. Vahlen Schopeni in usum contulit, qua collatione Ritschl in vita Terenti edenda usus est; iterum vitam excusserunt E. Jungmann et L. Jeep (cf. Ritschelii opusc. III 216), sed eorum quae aliter atque Vahlen enotaverunt nihil fere in
lodice scriptum est

Tum

(cf. R. Biittner in Annal. philol. 1894, 73 sq.). Dziatzko codicem totum excussit, ipse a. 1894 et 1895 maiorem partem contuli; in iis, quae praetermiseram, Vahleni accuratissiraa collatioue usus sum. Cf. '"Studi italiani' II 56; '.3: Mus. Rhen. LII 97.

b*

XX
h
19)

PRAEFATIO.

53, 31 s. XV claartaceus 157 haec leguntur ^Ad usum Conventus sante Conmari^ magdalene monacliorum Cisterciensis ordinis'. tinet integrum Donati commentum exceptis scholiis ad Hec. III 5,8 V 1,2; Graeca omissa sunt. Cohaeret autem hic liber tam arte cum editione principe, ut ex eodem quo illam fonte eum fluxisse facile possit comprobari (v. '"Studi italiani' II 79; III 333). Idem valet de proximo libro qui est 20) Codex Perusinus 396 (F. 7) s.XY membranaceus folio-

Codex Laurentianus
Fol.
1"'

foliorum.

rum
TVM

98,

quorum

iN

derantur.
italiani'
tulit
cc

EVNVCHVM
Cf.

77 priora continent ^doxati gramatici comenlu hoc quoque Graeca desiTEKENTii.'

289

Blume, 90. Laurentianum

Bibl.

libr.

msc. Italica 122; '"Studi h aliqua ex parte con-

Sabbadini, ipse lenae inspexi.

21) Codex Vaticanus Palat. lat. 1630 s. XV chartaceus. Scholia quae pertinent ad Eun, I 2, 31 II 2, 32 per errorem suo loco omissa et in ff. 1 S"" suppleta sunt; ad Eun. I 2,31 librarius adscripsit ''notandus error'. Vita Terenti fol. 13'" Scholia ad Hec. III 5, 8 V 1, 2 desunt, qua de causa incipit, ff. 165*^ 168^^ Voces Graecae in lacunis scriptura vacant.

omissae sunt, exceptis paucissimis in priore commenti parte Andr. I 1, 18), quas H. Graeven excerpsit. (Tract. de com.

Cf.

'Studi italiani'
22)

II

r^

Codex Ambrosianus A
Continet
fol.
l""

49; 65 sq.

Donati commentum usque ad Phorm. praef II yalso duplici eius amore^ Adelphorum commentum inde ab 1 1, 15 'ex me^ (fol. 118"^) deest neque quicquam adnotatum. In Hecyrae commento eadem quae in Vaticano X desiderantur. Cf. 'Museo italiano' III 396 sq.; 'Studi italiani' II 55; v. etiam supra 14. z 23) Codex Vaticanus lat. 1513 s. XV chartaceus 184 foliorum, Titulus fol. 1'' exstat hic 'Andria Donati Grammatici in Publii Terrentii Aphricani Kartaginensis comoediis expositio' Eunuchi commento praepositum est hoc '"Donati Gramfoliorum 172.
149^*
;

144 sup.

s.

XV

chartaceus

matici

in

Eunucum
fol. l^^""

Subscriptio

oaiaov tiloa -^ Ad Hec. III 5, 8, ubi in aliis maximus liE hiatus incijDit, in margine adnotatum est "Igtsov oti aitb idib (l. ho)? t6 tiXog ccvtfig tfig yicouodlag i^ allov aQ-ioiliov d:i8t) recte hinc Sabbadini {l. alXov avtioUov) ^yQaipev 6 ^aQtivog'' ('Studi italiani' II 50) conclusit Martinum quendam lacunam, quam in archetypo invenerat, alio codice adhibito explevisse, Vaticanum autem ex Martini libro descriptum esse. charta24) Codex Vaticanus Ottobon. lat. 2023 s. ceus. Subscriptio 'L Anconae MCCCCLXIIII pridie Kalendas
;

Terrentii expositio'; legitur haec: '^^xovta

similiter
ycccl

deinceps.

yQa^ovra xQiGth

XV

PRAEFATIO.

XXI

ianuarias B scripsit'. Hecjrae commentum lacunosum non est, sed ex summa quae inter hunc et reliquos eiusdem prosapiae libros intercedit necessitudine in archetypo lacunam illam fuisse haud scio an iure concludatur. Continet pauca Graeca (usque ad Andr. I 1, 91), quae H. Graeven meum in usum excerpsit. "f. 'Studi italiani' II 55; 7173. 25) Codex Malatestianus XXII. 11. V s. XV membranaiceus foliorum 163 (cf. Muccioli. Catal. codd. mss. Malat. II 149; 7. Zazzexi, Codici e libri della bibl. Malat. 1887 p. 431; 438). Sabbadinio teste in hoc libro conficiendo tres manus occupatae fuerunt: Man. 1 scripsit Eunuchum, Adelphos, Hecyram usque ad III 5, 8 '^quae volumus dicere'' (=fasc.V XIII [a i]); tum spatio duorum foliorum et dimidii vacuo relicto Phormionis commentum transcripsit (= fasc. XVI XVIII [k m]).

Eidem

tribuit Sabbadini eam partem codicis, quae vitam Terenti, tractatus de comoedia, Andriae commentum continet; haec olim in fine addita fuisse constat (fasc. I IV Vocabula Graeca, plerumque relicta lacuna, omissa [n q]).
librario

initio pauca (atramento scripta) leguntur quae in Vaticanis t et x reperiuntur. Man. 2 Hecyrae commentum ab III 5, 8 usque ad IV 1, 20 ^sed ne tuum^ supplevit (= fasc. XIII extr.) et quae a man. 1 scripta erant, multifariam correxit saepeque variam lectionem adiecit. Man. 3 reliquam Hecyrae partem (inc. 'sed ne tantum'') scripsit (= fasc. XIV et XV). Praeterea tres manus ab illis diversae codicem suppleverunt vel correxerunt: 3Ian. 4 magnam partem voca-J^ bulorum Graecorum, quae librarius omiserat, partim in contextu partim in margine minio supplevit; Man. 6 quae ad Andr. ni 1,6 deerant {'suscijn toUere^) addidit; 3Ian. (J Phorm. 11 1, 22 ^socratis'' in ^isocratis' correxit. Codicem, in quantum quidem a manu prima profectus est, ante a. 1457 scriptum esse

sunt,

nisi

quod

atque eadem

fere,

testimonio est epistula Malatestae Novelli (f 1465; de epistula cf. 'Museo italiano' III 423; "^Studi italiani' II 52), qua hic Cosimo Mediceo petenti se codicem missurum promittit, simul autem codicem mendosissimum esse seque Aurispam adiisse Unde scribit, ut eius librorum auxilio menda toUere liceret. Sabbadini conclusit correcturas et supplementa a man. 2 et 3 Malatestiano illata ad Maguntini codicis apographum Aurispae referenda esse, Malatestianum ipsum (man. 1) aliquo modo ad

eiusdem apographum
doctissimus

libri

Camotensis

emendatus atque auctus codicem, cuius ope Partem codicis est, Vaticano t simillimum fuisse monuit. contulit Sabbadini, Graeca mihi exscripsit I. Kuith. Cf, 'Museo italiano' III 423 sq.; 'Studi italiani' II 50; 65 sq.

eum

redire.

Simul

ille

vir

XXII

PRAEFATIO.

26) Codex Oxoniensis Lincoln. lat. 45 s. XV membranaceus foliorum 217 (cf. Catal. codd. Oxon. I 31). In folii praefixi pagina auersa legitur 'Vespasianus Librarius Florentinus fecit Titulus hic est: ^clavdii scribi florentie'. donati honoraTISSIMI GRAMATICI PREFATIO SVPER TERENTIO ET PRIO IN ANDRIA

feliciter'; Pnormionis commento subscriptum est ''Explicit phormio Donati clarissimi' ; reliquos singulorum commentorum titulos subscriptionesque hic commemorare opus non est. Post Andriae prologum fol. 9"^ 10*^ legitur magna illa interredeamus ad Donati polatio ^Sunt qui habent et versus commentum', quam exscripsi in Mus. Rhen. LII 87, ubi et
iNCiPiT

aliorum interpolationum mentionem

lacunis ad Hec. III
5,

feci.

8 V

Insignis est
II 1,

duabus

1,

2 et

ad Phorm.

spatio relicto); in Phorm. 11 3 scholiorum confusi sunt. Graeca vocabula in lacunis omissa sunt. In tractatu supra commemorato Ormannus quidam appellatur, qui quis fuerit mihi non constat; fortasse idem fuit atque Ormannus

419 (nuUo ordines nondum

Erfordensis, qui scripsit codicem Farfensem 8 eiusdem saeculi, glossas et Pauli differentias continentem, sed ne de huius quidem persona quicquam notum est. Contuli quasdam codicis Cf. Dziatzko, Ann. philol. suppl. 663, partes lenae a. 1895. qui Bentleium hoc libro usum esse ostendit; ^Studi italiani' II 49 65 69 Mus. Rhen. LII 86 sq.

53, 9 s. XV membranaceus 127 Est Bandini, CataL BibL Medic. Laur. II 604). hic liber Oxoniensi tam similis, ut dubium esse non possit, quin in eadem Vespasiani officina ex eodem archetypo descriptus sit; quamquam non desunt, quibus inter se differant, qua de

27)

Codex Laurentianus
(cf.

foliorum

re
ille

mox dicendum

erit.
',

Fol. 217"* adscriptum est ''liber petri

DE MEDJcis cos

undc apparct codicem ante a. 1469, quo diem supremum obiit, esse scriptum. Laurentianum a. 1895
F

lenae inspexi atque nonnulla enotavi.

Cf.

^Studi italiani' et
fecit

Mus. Rhen.

1. s.

1.;

eiusdem

libri

mentionem

Lindenbrog

Observat. 631.

53,8 s. XV chartaceus folioBandini, CataL etc. II 604). In calce haec legitur subscriptio 'Mathias lupius plebanus areolensis scripsit pro bibliotheca sua geminianensi M quadringentesimo quinquaIn Hec}a-ae commento post gesimo nono die VII aprelis'.
28)

Codex Laurentianus
(cf.

rumll8

verba ^quae uolumus dicere'' (III 5, 8) tria folia vacua relicta sunt a librario, in quibus alia manus s. XVI vel XVII scholia usque ad finem huius scaenae supplevit. Tum in proximo folio ad V 1, 1 adnotatio exstat a Donati commento aliena; sequitur genuinus textus inde ab V 1, 2 ^Nec pol me multum fallif. In Phonnionis commento scholia ad II 1,4 19 non desiderantur; scholiorum ad II 3 ordines confusi sunt. Post Andriae prologum

PRAEFATIO.
eandem exhibet interpolationem quam

XXIII
in
et

Cf.

'Museo italiano'
91.

III

423;

'Studi

italiani'

a invenimus. II 57; Mus.

Rhen. LII
29)

Ottobon. 2070 s. XV. In prima/ charta legitur 'Ex codicibus loannis Angeli ducis Post Hec. III 5, 8 sequitur spatium ab Altaemps' (f 1681). folii unius et dimidii, tum ad V 1, 1 eadem quae in m interpolatio; ultimo huius comoediae scholio addita sunt haec: ^textus tamen talis habetur sequor equidem plus hodie boni Vos feci impudens quam sciens ante hunc diem umquam.
huius
libri

Codex Vaticanus

In Phormionis comvalete et plaudite. Calliopius recensui'. mento hic cum codice prorsus consentit; idem valet de interCf. ^Studi polatione, quae post Andriae prologum inserta est.

italiani' II 58.

Praeter eos quos supra enumeravi atque descripsi nonnulli codices, qui nullius omnino pretii ad crisin factitandam aut sunt aut esse videntur; ex parte enim minus mihi innotuerunt, quam ut certam de eis proferam sententiam. 30) Codex Vaticanus Regin. lat. 1673 s. XV charta- G^ ceus 215 foliorum. Titulum ^Donati grammatici in sex P. Terentii Afri comoedias examinata interpretatio' ex Calphurnii

commemorandi sunt

editione

sublatum

manus

recentior

praeposuit.

Hic codex

propter duas res memorabilis est: primum quod in Phorin mionis commento ad H 3 scholia similiter atque in ordinem redacta sunt, qua in re certum vestigium pristinae formae relictum est; deinde quod duae manus a librarii manu frdiversae haud paucas voces Graecas, quas man. 1 solito more in lacuna omiserat, suppleverant atque eas ex optimae notae codice ut videtur desumptas (ad tractatus, Andr., Eun. Ad., Hec). Has partim Fr. Spiro partim G. Wissowa exscripserunt,

Cf.

'Studi italiani'

Urbin. lat. 354 s. XV membranaceus foliorum 211. Post Andriae praefationem legitur hic titulus ' Aelii Donati Grammatici Clarissimi in sex P. Terentii (fol. 6'') Afri Comoedias examinata interpretatio'; fol. SS"" post Eunuchi
31)

56; 62.

Codex Vaticanus

commentum

inserta est

''lo.

Calphurnii Brixiensis Heautontimo;

rumenon examinata interpretatio' ordo fabularum sic procedit: Andria Eunuchus Heautont. Adelphoe Phormio Hecyra; denique
post Phormionis commentum legitur (fol. 210'" 211"") Calphurnii Vale decus Litterarum' epistula ''Constat antiquos scriptores

(v.

Loeffler,

De Calphurnio

declarant Vaticanum
esse,

id

quod

Ter. interpr. 40). Haec omnia satis editioni Calphurnianae coniunctissimura nec Ritschelium fugit (v. Sueton. Reiff. 483) et

Sabbadini

sic explicuit,

descriptum esse diceret; sed rectius

ut Vaticanum ex Calphuraii autographo cum Wissowa codicem ex

XXIV

PRAEFATIO.

ipsa editione derivatum esse sumemus, nam et subscriptio ad Terentium e t Donatum spectat et didascalias Adelphorum Phormionisque, quas exhibet, in Calphurnii autographo commenti Donatei exstitisse vix est credibile. Ritschelio variam lectionem ad Terenti vitam exscripsit Ribbeck. Titulus 32) Codex Matritensis Reg. 2 B 4 s. XV/XVI. idem est qui Urbinatis codicis, ut facile nascatur suspicio hunc V. Loewe, quoque ex Calphurnii editione transcriptum esse. Bibl. patr. lat. Hispan. 465; Mus. Rhen. LII 98.

III 3 s. XV. Cf. Dziatzko, 'Studi italiani' III 330 adn. 1. 34) Codex Londiniensis Burn. 171 plut. 162 D s. chartaceus foliorum 205 (cf. CataL of Manuscr. in the Brit. Continet Hecyrae commentum integrum; in Mus. I p. 54). archetypo scholiorum series ad Phorm. II 3 nondum fuisse conTextus forma ei quam Dresdensis fusas sunt quae doceant.

33)

Codex Escurialensis E

Ann. philoL suppl

695 adn.

XV

exhibet similis,
35) Codex Londiniensis Add. 21083 plut. 227 A s. XV chartaceus 85 foliorum (cf. CataL of Add. to the Manuscr. in the Brit. Mus. [1875] p. 319). Continet Eunuchi et Phormionis commenta. Ex iis quae H. Hilgenfeld et I. P. Gilson mecum communicaverunt hunc codicem in Eunucho saepius ad melioris notae libros accedere, in Phormione saepenumero misere inter-

11906 plut. 276 G s. XV CataL of Add. etc. [1850] p, 17). Continet Terenti fabulas et ab eadem manu Donati commentum in marginibus adscriptum. FoL l'* legitur 'Jeronimus minato
36)

polatum esse mihi persuasi.

Codex Londiniensis Add.

(cf.

membranaceus foliorum 85

est 1471'.

3.

De codicum
Omnium

inter se rationibus.

qui ad nostram aetatem pervenerunt librorum et B. Qui manuscriptorum antiquissimi sunt codices etsi non desunt quibus diiferant, tamen in universum tam arte coniuncti sunt (v. app, crit, ad Andr. II 1, 23sqq.), ut non temerarium esse videatur eos ad communem fontem 29 referre, praesertim cum archetypum ad Andr. II 1, 24 lacunosum fuisse uterque testetur, Sed quominus hos

libros recta via ex illo archetypo prodiisse sumamus, obstat inter alia diversus commentorum ordo, nam in

Andriam sequitur Adelphoe,

at

in

Andriam

excipit

PRAEFATIO.
Eunuchus.
difficile

XXV
exhibeat
ut

Qua
ad

in

re

uter genuinum

est

diiudicandum;

verumtamen

ordinem^ contra

Umpfenbachium (praef. XL) et Leonem (Mus. Rhen. 38,324) in codicc B communis archetypi ordinem esse servatum

cum consensus reliquorum librorum tum illud effecit, eum qui ante saeRabbow quod (p. 331) argute observavit culum nonum vitam Terenti Ambrosianam confecit ordinem fabularum exhibere hunc: Andria Eunuchus Adelphoe
putarem,

Heautontimorumenos Hecyra Phormio. Quem ordinem quin ex Donati commento repetiverit grammaticus ille nescio quis, vix potest esse dubium, quippe qui totus ex illo commento pendeat. Itaque in eo quo usus est exemplari post Andriam invenit Eunuchum, Heautontimorumenon autem, cuius commentum iam deperierat, ipse in enumeratione sua superaddidit. Huic testimonio alterum fortasse
quod petitur ex scholiis codicis Victoriani s. X quo de v. infra 5. Hinc sequitur in libro quodam, qui codicem A aetate aliquantum superabat, eundem exstitisse ordinem quem codex B testatur; unde in eo exemplari quod inter A et communem librorum A B fontem intercedit ordinem commentorum commutatum esse colligamus necesse est (cf. Mus. Rhen. LII 9-4). Ex iis autem
accedit,
scripti,

modo disputavi codicibus omnium derivatum esse nuUum vel

de quibus

&t

reliquorum
est,

inde manifestum

quod
supra

uterque

continet.

iam

partem commenti satis exiguam Codices CF ad codicem Maguntinum redire vidimus; ad eundem autem fontem propter
nisi

non

summam

quae apparet congruentiam revocandi sunt libri ille quidem ex eodem quo CF apographo videtur (cf. ad Euanth. III 5), hic pendere (Decembrii?) ni fallor ex ipso Maguntino transcriptus est. Cui opinioni vix obstat, quod in B nonnullae lacunae reperiuntur, quia

et i?;

quorum

in archetypo quid scriptum esset dignosci iam non poterat et ipse Candidus (Phoi-m. praef. III 4; prol. 11). ^cariem vetusti operis' queritur et Riccardianum aliquanto

Nam

post

illius

potuit,

ut quae

apographum constat esse descriptum; sic evenire iam ante dignosci vix potuissent, spatio

XXVI
dimidii
sive
fere

PRAEFATIO.
saeculi

hoc sive alio

modo

vel ex ipsis libris dilucide apparet codicis Maguntini propriam fuisse lacunam illam ad Phorm. II 1, 4 19,

CF

Sed interposito prorsus evanuerint. res explicanda est, hoc quidem

quam idem
unius
folii

exhibet
vel

cod.

Ri quam lacunam ad iacturam

in

duorum

ipso

Maguntino

vel

in

eius

archetypo factam recte revocavit Sabbadini (^Studi ital.' II 74 sq.). Eandem autem lacunam reperimus in eo codice, ex quo libri Oa(mn) propagati sunt, ubi tamen altera V 1,2 hausta sunt: aecedit, qua scholia ad Hec. III 5,8 quae quin ex simili iactura, duorum scilicet vel quattuor

quaternionum,

repetenda

sit,

dubitari

non

potest.

lam

videas quaeso Laurentium Vallam ad loannem Arretinum (qui vulgo Tortelli audit) a. 1447 haec scribentem (^Museo
ital.' III

387): ^non aliud scribo quam quod ab amico ut est, ut quaeras a domino Columnensi sive quis alius est qui Donatum super Terentium habet, numquid integer Donatus reperiatur et an super omnes Nam hic amicus meus apud Carcomoedias scripserit. nutum vidit hunc auctorem sed sine tertia comoedia
scriberem iniunctum
et

^EuvxovxL^uiQOV^iv(p

itemque cum defectu

^Lcov\

non integra quinta ^E%vQa in sexta, quae dicitur ^oq-

verbis archetypus librorum Oa optime Poito audiamus Aurispam (1. c. 388), qui a. 1451 Antonio Panormitae scribit: 'Tamdiu scieram Carnuti in Gallia Donatum in Terentium in bibliotheca ec-

Nonne isdem

describitur?

clesiae maioris esse.

Eum

curavi ut transcriberetur mihi-

que huc Romam transmitteretur, quod iam factum est et eum codicem [i. e. apographum] hic habeo et dedi operam

quod cum erit factum, et cito fiet, ad te mittam non dono sed ut et alii copiam originalem habeant' et paulo post ^Superiore hebdomada item ad te scripsi me iam commentum Donati in Terentium habuisse, quod Carnoti ut rescriberetur curavi. Facio item transcribi, ut ipsius copiam secure amicis facere possim, ne forte denuo mihi eveniret quod Guarinus [VeronensisJ, Carolus En habes apographum [Marsuppini] et tu mihi fecistis'.
ut
transcriberetur;

PRAEFATIO.
oodicis

XXVII

Carnotensis

in

Italiam

tjpum librorum Oainn (=0), qui

fit,

translatum, habes archeut aliis de causis verisimile

non ex

derivati sunt.

num

verum ex ipso apographo nascitur quaestio, quae inter Maguntiet Carnotensem intercedat ratio; nam eos artissime
altera transcriptione,

lam

cohaerere vel

summus

inter

TCFB

et

Oa,

in

quantum

quidem
sensus

hi
(cf.

pristinam scripturam servaverunt, docet conMus. Rhen. LII 90). Atque rem iterum iterum-

que reputanti hoc mihi quam proxime ad verum accedere visum est: in ipso codice Carnotensi fasciculorum compages laxata erat, quo factum est, ut primum folia, quibus scholia ad Phorm. II 1, 4 19 continebantur, excide-

rent.

est codex

Quibus amissis ex codice iam mutilato (x^) descriptus Maguntinus. Deinde sive paulo sive multo post

illi quoque fasciculi interierunt, in quibus ea commenti pars Hinc 1, 2. scripta erat, quae pertinet ad Hec. III 5, 8 factum est, ut Vallae amicus cum Carnotensem (jc^) perlu-

primo statim obtutu et in Hecyra et in Phormione librum illum non esse integrum animadverteret. Minime igitur Sabbadinio assentiri possum, qui contendit (^Studi ital.' II 53) observasse illum Yallae amicum inde a Phorm. III 1
straret,

Hic alia res commemoranda paulatim rarescere. atque ea summi momenti ad codicum inter se rationes melius perspiciendas. Quattuor illos libros manuscriptos Oamn ad eundem redire fontem (co) cum aliae interpolationes
scholia
est

omnibus communes docent, tum qui post Andriae prologum in omnibus legitur tractatus, quem in Mus. Rhen. LII 88 sq. transcripsi. Quamquam si hos codices inter se comparamus, mira quaedam cognoscitur dissensio: ac primum quidem in codicem haud paucae lectiones irrepserunt peculiares
codices
ei

LcdN {cp)-^

librorum generi, cui assignandi sunt e. g. deinde in a iam multo maiorem talium

lectionum
toti

in illam recensionem

numerum invenimus; postremo codices mn prope abierunt, nam non solum Phorest,

mionis lacuna illius auxilio expleta commento ad II 3 idem atque in

ordo,

sed etiam in eodem

exstat scholiorum

LcdN

cum

in

Oa

adhuc distinctae

sint series

adnotationum,

XXVIII
sicut in libris

PRAEFATIO.
Maguntinae prosapiae. Hinc
efficitur exstitisse

iam tum cum

describeretur recensionem illam cuius testes

sunt codicesXcc^iV, tantamque fuisse illis temporibus auctoritatem eius, ut pristinam textus formam paulatim submoverit.

Quod comprobatur exemplo

in eius archetypo et

cum

codicis J). Hic quoque, Hecyrae commentum lacunosum

quam lacunam
esse facile in

adhibito

expletam

nondum

unum

et scholia ad Phorm. 3 apparet confusa fuerint, ad eundem fontem revo-

codice

quodam

qualis est

candus est, ex quo Oamn fluxerunt. Idem quamquam in universum cum libris LcdN sim. consentit, tamen non ita raro ab isdem dissentit et ad codicum memoriam se applicat (cf. etiam ad Phorm. V 8, 53). Idem fere valet de communi fonte codicum hE et editionis principis; in quibus Hecyrae lacuna adhuc exstat (^E hic deest), in Phormionis vero commento ad II 3 ordo scholiorum quem exhibent LcdN iam receptus est. Quod ad codices xr^ztM attinet, simillime res se habet; in aliis enim (xr^) Hecyrae lacima etiam nunc

TCFR

cognoscitur, in aliis (ztM) partim in ipsis partim in proximo fonte expleta est atque expleta quidem ex libro eiusdem recensionis, cuius sunt JjCdN. Itaque dubium esse non potest, quin hi omnes ad Carnotensis apogi'aphum 19 redeant unde necessario sequitur scholia ad Phorm. II 1 4 in communi archetypo ex illa recensione cuius saepius mentionem fecimus esse restituta. Atque hoc ni fallor comprobatur
;
,

et in Dh ed. pr. xt^ztM desideratur quod et in scholion ad Phorm. II 1, 7, quod in codice quodam propter o^oiOTiXevxov (^causam tradere^) videtur intercidisse. Quae
eo,

LcdN

cimi ita sint, haud scio an nostro iure sumamus in hanc quoque Carnotensis stirpem similiter atque in gradatim illatam esse deteriorem recensionem. Cuius rei in-

Oamn

itium

fortasse factum est in illa transcriptione, cuius lam ad quaestionem difficilliAurispa 1. s. c. meminit. mam pervenimus, unde oriunda sit recensio illa saepius commemorata. Qua in re primum statuendum est factam esse eam ante a. 1451, quo anno Aurispa Carnotensis

PRAEFATIO.
apographum

XXrX

transcribendum simul iis curavit; quae supra exposuimus convincitur quod Sabbadini ex consensu et conclusit: ut xztM, . sic et qui est e. g. inter LcdN ad archetypum in Hecjo-ae commento lacunosum redire, cuius rei nec vola nec vestigium apparet. Itaque cum Carnotensis exclusus sit, restant qui in censum veniant codices Maguntinus et F; uterque Hecjram habet integram,

commento scholia ad II 1, 4 19 in illo hoc exstant, sicut in libris LcdN sim. desiderantur, Qua de causa facile sibi persuaserit quispiam Vaticanuin vel
at in Phormionis
in

eius archetjpnm
aliae
res

fundamentum

accedant;

nam primum

praebuisse, praesertim et in et in

cum

LcdN

scholion

ad Phorm. 11 1, 7 deest; tum ad Hec. V 3, 1 in utrisque pauca verba desiderantur, ubi in V librarius adnotavit '^deletum propter vetustatem'; postremo in Phorra. praef. III 5 sine dubio Y eandem praebet perturbationem,

quam
illi

in

LcdN

invenimus.
ex

At contra non desunt, quae

eis quae supra de codice T" opinioni enarravimus apparet librario huius libri iam praesto fuisse exemplar illius recensionis eundemque ante oculos habuisse confusos scholiorum ad Phorm. II 3 ordines. Hinc enim explicatur, quod prioris ordinis scholium ad Phorm. II 3, 29

adversentur;

in

exhibent

repetitum est, nam in libris qui confusam recensionem scholion 29 A legitur post 28^ B; hinc porro explicandum, quod in V sicut in post schol. 12 A additum est ^insimulo genetivo iungitur', quae
posteriore

LcdN

verba codices JiCF non agnoscunt (eadem adnotatio legitur in J), simillima in Oa in altero scholiorum ordine, sed hos tres libros ex recensione LcdN pendere supra
vidiraus).

Denique

si

addimus lectiones

illius

recensionis

a correctore in codicis

partem priorera interdura neglegenter esse translatas, iam haec opinor sufficiant, quibus V ipsum librorum LcdN sim. fontem non fuisse demonstretur; sed

illara

quominus ex archetypo codicis V recensionera derivatam esse sumaraus, nihil videtur obstare. lara pergaraus ad Maguntinura, quera a. 1433 ab Aurispa Eundera Aurispam sibi repertura esse commemoraviraus.

XXX
apographum
epistulis,
p.

PRAEFATIO.
confecisse cognoscitur et ex ipsius et aliorum quibus cf. Sabbadini, ^Biogr. di Aurispa'

de

8385, 'Museo ital.' III 385 sqq., 'Studi ital.' II 17sq. Simul edocemur Aurispam apographum suum Carolo Marsuppini tunc Florentino tradidisse, qui illud transcriberet
est "^emendaret et in
ital.'

id

III 418); videtur esse factum.

'Mus.

quod

digniorem aspectum' redigeret (cf. fere intra annos 1439 et 1446

cina prodiit F,

Ex Vespasiani autem Florentini oftiprodierunt sine dubio LcdN^ prodierunt

denique Oa; eundem porro Vespasianum familiarissime usum esse hominibus doctis litteratisque, quos Mediceorum eximia liberalitas Florentiam convocaverat res est
,

Itaque non prorsus a veritatis specie videtur recedere coniectura ipsi Marsuppinio deberi eam de qua
notissima.

nunc agitur recensionem {(p). Quae si ita sunt, e codice V Phormionis lacunam, quam ut ipse Maguntinus ita Aurispae apographum habebat, expletam esse sumamus necesse est; cui opinioni fortasse favet omissum ad Phorm. II 1, 7 scholium, quod unus servavit Cuiacii codex, qui, ut hoc statim addam, quam proxime accedit ad lihYorMmRTCFiOa) memoriam. Restat ut doceam quae inter meliores et deteriores
codices
aflferam

intercedat

ratio. Atque ne longus sim, pauca exempla insigniora, quorum numerum nullo nelicet.

gotio augere

Meliorcs

libri:

Detcriores lihri:

Andr.prol. 12 ergo

et

poema
et

ergo in

poemate

oratio est.

oratio,

J75,i.9maior
tis

ad

raaior

pariliter

et

com-

summam aetarefertur et

paratiue et similitudin a r i e (!) positum (cf. ArcJi

.

ad comparatio-

lexicogr.

lat.

XII 284;

nem

pariliter

400).

positum.

PRAEFATIO.
Eim. III 1, 34 ideo quia scorta sunt dura
coria. a parte ergo sui meretrices

XXXI
scortum quia tunc

et dicitur

aperiuntui* dura coria dicta scorta. meretrices ergo sui

scorta dicuntur.

scorta

dicuntur.

IV 0, 2

sed ut hoc ip-

sed

uinolentiae accumu-

sum iam
ris

erro-

latio.

esset

ac

uinolentiae.

/F7.

6'

proprie mani-

pulus

milites

proprie manipulus est militis: cum Romani et Latini

centum RomanietLatinisub

sub uno centurione bellum

aggi^essuri
sibi illi

uno
pulo

centuri-

deputabantur, sertam uel coro-

one, ex mani-

nam
huius

ex manipulo vel alio

herbae,

modi
pro

conficiebant,

quemprosigno
sequebantur.

quae
bantur.

signo

seque-

IV7,39

ei miles de his
officiis,

miles contumeliose dixit.

his

ab

suo
sunt.

quae nomine

enim officiis, qui suo nomine uocandi sunt, data

uocabula contumeliosa censentur.

contumeliosa

Ad. 1113,35

sic

et in

Eu-

sic

et in

Eunucho
ut

'^eum se
est de-

nucho: et nominatiuus et
septimus casus
potest esse.
..

intendit esse,

mentia' (!). et nominatiuus

casus potest esse et abla-

tiuus.
idonea

1114,47 idonea
faciendo

causa

uiuos querimoniam

aduersus uiuos

faciendo

scilicet.

pro
scili-

mortuo
cet.

XXXII
Ad.

PRAEFATIO.
61 quam
niliil

IV 5,

im-

quam

patris

fiat.

periose ac pro

auctoritatepatris!

non

^ne sis so-

non
nihil

dixit

"^ne

sis

socors'.

cors'.

IV 7,

18

nihil aliud uo-

Demea quam
ut

lebat

Demea

Micio.

nisiutsaeuiret
Micio.

IV 7, 34
V3,10

equus

durius.

equus ligneus.
putare

putareestfalsa et cassa a ueris

et utilibus re-

falsa et

fera(!) Arch. lex.

infructi(cf.

resecare
l.

laf.

c).

secare.

Hec.

J^, 75 uigilanterquod
est

uigilanter quod est^integram'

'^integram

specificat(!),idesttalem

ut

accepi

qualem accepi a
tuit
laf.

suis: polex.

suis' :

potuit
et uitia-

etc.
I.

(cf.

Arcli.

enim

c).

tam

accepisse.
et

1112,21

et ro 'dic mihi'

mihi:
mus

dic

uerbum

est

curiosius

in-

instantis audire et curiosius interrogantis. lenius enuntia^transdere'

terrogantis est.

Phorm.prol. 2 Hransdere' uesonanteres

tius,

Hradere'.

quod nos
Hratertia persona de se loquens

lenius
dere'.

12,1

tertia persona.

usus

est.

12,3 ordine. 111,23 quam

ore.

ordinem seruauit.
pacato

quam

miti pectore.

in

Quae qui consideraverit, facile intelleget, quam bene hanc Italorum recensionem quadrent, quae apud Voigtium

PRAEFATIO.

XXXIII

(^Wiederbelebung d. class. Altert.' II^ 385) legimus: ^lhr war ohne Zweifel eine Ausbesserung und Ebenung des Textes durch eine Fiille von bunten, aus dem allgeResultat

meinen Sprachgefiihl entsprossenen Conjectm^en'

A s.xr

xv^

LcdNPrhqs/

4.

De
Quamquam
mandatum
Donati
est

editionibus.

typis Ritschl in Suetonio Reiff. p. 483 sqq. tamen hic rem paucis absolvere licet,
alicuius
Donati comm.
rec.

commentum
cf.

ciixiter
edit. I,

quinquagies

Westerhovii

LXXIXsqq.,

(=

Opusc. III 218)

nam

momenti videantur, admodum

Wessner.

editiones,' paucae sunt.

C

quae

XXXIV
ed.pr.

PRAEFATIO.

1) Editio princeps ex eadem officina prodiit, cui Italia primum librum typis descriptum, eiusdem scilicet Donati artem grammaticam, debet: nam foras eam dederunt Conradus Sweynheym et Arnoldus Pannartz Romae a. 1472. Cum hac de principatu contendit editio Veneta Vindelini Spirensis quam

procuravit Raphael Zovenzoni. Quae quo anno facta atque emissa sit etsi prorsus ignoramus, tamen omnium qui harum rerum periti sunt consensu ad Romanam quam proxime accedit, Ab hac nisi forte ut bonitate ita etiam aetate eam superat. Veneta totam pendere editionem anonymam, quae Mentelino Argoratensi assignari solet, vel ipsi versus subscriptionis loco additi produnt (cf. ^Studi italiani' II 76 sq.). Romana autem et Veneta ut inter se quam maxime consentiunt, ita neque haec ex illa neque illa ex hac fluxerunt, sed ad eundem librum manuscriptum redeunt, ad quem codices h et E. Codex ille, ex quo derivatae sunt, ad deteriorum librorum genus pertinebat et in Hecyrae commento magna illa lacuna (III 5, 8 V 1, 2) laborabat; ad Phorm. II 3 scholia eodem modo confusa erant atque in reliquis eiusdem condicionis libris. Eo autem editiones a recentioribus libris manuscriptis diflferunt, quod satis multas voces Graecas continent, quas tamen magnam partem interpolatori deberi luculente demonstravit Sabbadini (^Studi ital.' III 333). Quod cum etiam de multis aliis lectionibus harum editionum propriis valeret, rectissime Dziatzko ^principi editioni non plus fidei deberi quam cuipiam noviciorum codici' statuit (edit. Terent., Lipsiae 1884 praef. p. X adnot. 6). ed. JUediol. 2) Editio Mediolanensis Autonii Zaroti a. 1476. Haec cum aliis rebus tum eo a principe differt, quod prima Hecyrae commentum integrum exhibet: unde sequitur eam ad diversum

Sabbadini C^Studi ital.' II 80) consensum quenredire. inter Mediolanensem et codicem Vaticanum indicavit, sed illam ex hoc derivatam esse ipse negavit; editorem codice Ambrosiano q usum esse fortasse recte Wissowa suspicatus est. 3) Editio Veneta a. 1476 et Tarvisiana a. 1477 loannis falpti. Calphurnii Brixiensis (v. Loeffler, De Calphurnio Terentii interprete, Diss. Argent. 1882). Haec editio in universum nititur editione principe, cuius lacunam in Hecyrae commento Cal-

fontem

dam

phurnius explevit adhibito quodam libro manuscripto, qui cum codicibus t3I artissime cohaeret (v. ^Studi ital.' II 82). Praeterea

ordinem comoediarum editor mutavit, ut sic procederet: Andria Eunuchus Heautontim. Adelphoe Phormio Hecyra, sicut etiam in Terenti editione, quacum Donati commentum coniunctum est. Ad Heautontimorumenon cum Donati interj^retationes iam non exstarent, Calphurnius ipse commentarium composuit, quem maximam partem ex reliquis Donati commentis compilavit; cf.
Loeffler
1.

c.

47 sqq.

Itaque

editioni

subscriptum

est ,hoc:

PRAEFATIO.
^P. Sexti Terentii Afri

XXXV
grammatici examinata

cum

Aelii Donati

Insuper addita est Calphurnii in Heautontimorumenon Terentii accurata expositio'. Denique editioni epistula praefixa est Tali)hurnius Brixiensis Marco Aurelio viro praeclarissimo salutem' etc, quam edidit Loeffler p. 40 45. Ab hac Calphurnii editione pendere codicem Vatic.Urbin.354 iam supra commemoravimus idem valet de codice Boendermakeri, quo Westerhov usus est (v. ^Unters. z. lat. Scholienlitt.' p. 24) et de codice quodam Gandaviensi nunc ut videtur deperdito, cuius collatio a Gronovio facta (cf. "^Unters.' etc. j). 27) exstat in editione Lindenbrogiana Leidensi (Gronov. nr. 12). Hoc autem propter Ribbeckium moneo, qui in edendis comicorum Romanorum fragmentis hac Gandaviensis collatione usus est. Relinquitur ut addam Matritensem quoque Donati codicem videri ex Calphurnii editione esse derivatum (v. supra 2, 32). 4) Editio Parisina a. 1529 (1536, 1541) Roberti Ste- Steph^ phani. De subsidiis suis editor in praefatione pauca indicat, cum loquitur de '^codicibus antehac excusis' et de ''vetusto exemplari manuscripto'; illarum in numero sine dubio fuerunt de hoc quid iudicandum sit editio princeps et Mediolanensis supra ( 2) exposuimus. His igitur subsidiis nisus et adhibitis Terenti aliorumque scriptorum operibus Donati commentum ita in integrum restituere conatus est Stephanus, ut scholia secundum ipsius Terenti verba in ordinem redigeret, lemmata ininterpretatione
finis.

interpretamenta emendaret atque suppleret, Graeca reponeret, sententias auctorum saepenumero singulis litteris Qua in re etsi Sabbadinio (1. c. signatas integras redderet. 81 sq.) concedendum est saepenumero Stephanum errasse multisstauraret,

que

locis

vim potius quam medelam adhibuisse, tamen negari

potest, quin optime de hoc commento meritus sit; ut alia mittam, vel hoc ei laudi vertendum est, quod saepissime abiectis pravis superiorum editionum lectionibus ex optimo ni fallor codice suo genuinum textum exhibuit, quo factum est, ut Parisina editio omnes quae ante id tempus virorum doctorum

non

manibus versabantur editiones longe superaret. 5)Editio Parisina a. 1602 et Francofurtensis a. 1623 Itindenbr. Friderici Lindenbrog. Quod ad ipsum commenti textum attinet, haec Lindenbrogii editio in universum non ita multum differt a Stephaniana, nisi quod hic illic haud pauca ex novis subsidiis manuscriptis emendata vel suppleta sunt. Sed Lindenbrog non sohim quibus usus sit codicibus accuratius indicavit, Terum etiam primus satis multas lectiones librorum suorum in observationibus enotavit, unde qualia ei manuscripta subsidia
praesto fuerint aliquo modo statuere possimus. Ipse in praefatione haec exponit: ''Donati duo exemplaria habuimus et illa Pithoeorum accurata dilisentia ad Mss. codd. Antonii Contii

XXXVI

PRAEFATIO.

et lacobi Cuiacii Antecessomm Bituricensium collata, quorum auxilio in hoc commentario plurimae lacunae suppletae aliaque luverunt etiam infinita errata integritati suae restituta sunt. nonnihil coUectanea quaedam quae in bibliotheca regia Parisiensi, et schedae vett. Pet. Danielis Aureliani viri humaDe Pithoeorum collatione iam supra verba fecimus; nissimi.' schedis autem Petri Danielis cod. Parisinum significari rectissime demonstravit Dziatzko (Mus. Rhen. XIX 450 sq.). Sed in hoc errasse mihi videtur vir doctissimus, quod de Lindenbrogii coUectaneis protulit: ''sie waren eine gedruckte Donat-

ausgabe mit handschriftlichen Varianten, wahrscheinlich auf Grundlage des cod. 7920, und mit Conjecturen.' Nam cum Lindenbrog, ut ipse in praefatione docet, cod. Paris. 7899 Terenti ad emendandas comoedias adhibuerit, in hoc autem
codice, quem editor in observationibus Ms. R(egium) appellat, permulta Donati scholia (usque ad Andr. I 5, 10) exhibeantur
(cf.

Umpfenb.

praef.

XXVI;

Schlee, Scholia Terent. 38; Chatelain,

Taleogr. des class. Lat.' ad tab. VII), mihi quidem veri videtur esse simillimum his excerptis cod. Parisini 7899 usum esse

Lindenbrogium (v. ^Unters. z. lat. Scholienlitt.' 22 sq.; cf. etiam, quae in observ. p. 640* de Sulpicii periocha ex Ms. R. aifert Lindenbrog et Umpfenbachii adnotationem de codice P p. 430). De altero Cuiacii codice Lindenbrogio permisso v. Hagen, 'Der J. u. Ph. Peter DanieP p. 31.
\Vesterh.
6) Editio Hagana a. 1726 Henrici Westerhov. Praeter duos libros manuscriptos, alterum Hulsii alterum Boendermakeri, de quibus v. supra ( 2 et 4, 3), editor nonnuUas editiones vetustiores, in his unam de principibus ut videtur (cf. praef. p. LXXXX), adiit, quarum lectiones in observationibus enotavit; ibidem multas coniecturas protulit, quarum partem Wielingio amico debebat. Textum qualem ex Lindenbrogiana recepit, rarius immutavit. Hanc Westerhovii editionem repetiit

G. Stallbaum additis observationibus (Lipsiae

Bentleii
a.

1830

31).

et

Schopeni

in

Donatum

Hlolz.

7) Editio Lipsiensis a. 1838 40 Reinholdi Klotz. Hic quomodo rem absolverit, ipse indicat in praefatione p. V: adnotationes nonnullae Aeli Donati quae in vetustioribus

editionibus leguntur ex editionibus volgatis exciderunt multa secus ac leguntur in veteribus denique editores editionibus constituerant. His ego incommodis quom libros manu scriptos nunc quidem nancisci non potuissem, sic mederi studui, ut duas editiones antiquissumas, principem unam quae fertur sine loco et anno [i. e. Argoratensem v. supra
.

alteram Venetam anni 1485 [a Calphurniana pendet] Hinc satis apparet, quam fallaci potissumum sequerer'. nitatur fundamento haec editio. Attamen ne iniqui simus, hoc

sub

1)],

PRAEFATIO.

XXXVII

profitendum est Klotzium, ut ipse I. c. monuit, veterem ordinem in universum quidem revocasse et hic illic adnotationum

textum

in

integrum

restituisse.

5.

De
1)

scholiis Terentianis

ex Donati
manuscripto,

commento
In

excerptis.
Terenti
libro
et

Scholia Bembina.

antiquissimo

saeculum coUocant, margines oppleti sunt scholiis, quae pertinent ad Andr. IV 5, 8V 5, 8, Eun., Heaut. in. III 2, 39, Phorm., Adelph. Horum scholiorum exiguam partem ex P. Victorii apographo Schopen a. 1832 (Progr. gymn. Bonn.) publici iuris fecit, fere omnia Dmpfenbach in Hermae vol. II 341 402 edidit, sic tamen, ut satis multa vel corrigenda vel supplenda reliquerit, ut docent ea, quae Studemund in Annal. philol. 1868, 54671 et 63 congessit. Octavo saeculo scholia tribuit Umpfen1882, 51 bach, qui idem animadvertit a duobus librariis ea scripta esse; propius ad ipsius codicis aetatem accedere scholiastas

quem

viri docti intra

IV

persuasit Studemund, de s. VI VII cogitat Hauler; at Zangemeister-Wattenbach, Sickel, Kauer pro certo affirmant omnia scholia, et prioris et recentioris manus, sexto saeculo codici Bembino esse adscripta (cf. Ter. Phormio ed. DziatzkoHauler p. 185; Stud. Vindob. XX 255 sqq.). Atque primum quae ad Andriam adnotata sunt, nuUa omnino ratione cum Donati commento coniuncta sunt; in eis deinde quae ad Eunuchum et Adelphos pertinent inveniuntur sane nonnulla, quae cum Donato consentiunt, sed num ex huius commentO;, quale quidem ad nos pervenit, desumpta sint, res est admodum dubia; nam ille qui cognoscitur consensus ad communem fortasse fontem velut Terenti codicem variis scholiis instructum referendus est. Idem valet de parte scholiorum ad Heautontimorumenon et Phormionem. Rem autem ita se habere nescio an comprobetur illo ad Eun. II 3,45 scholio Bembino, ubi legimus 'sed quantum Donatus commentator Vergilii refert'! Contra si ea scholia quae Phormionis prologo et primo actui adscripta sunt cum nostro commento comparamus, fieri non potest, quin illa ex hoc deprompta esse statuamus; habemus enim utroque loco eandem scholiorum farraginem (cf. inprimis ad I 1, 1) nec non comphiribus locis singula commenti scholia in Bembino conglutinata videmus. Hinc sequitur ut sub finem sexti saeculi Donati commentum iam tale exstitisse putemus, quale ad
sibi

XXXVin
potest:

PRAEFATIO.

nostram aetatem pervenit.

Quod etiam alia ratione comprobari scholiorum ad Heaut. facile duo discernuntur genera, quorum alterum arto quodam vinculo cum nostro commento cohaeret. Hoc non ita explicandum est, ut excerpta ex deperdito Donati ad illam fabulam commento nobis praesto id quod luculentissime demonstravit esse sumanus, sed cf. etiam Smutny in Gerstenberg (De Eugraphio 108 sqq. Dissert. Vindob. VI 134 adn. 3) ex quinque Donati commentariis nobis servatis similiter compilata sunt, atque Calphurnii in eandem comoediam interpretationes. Cuius rei "^una inveniri potest causa haec: quia scholiasta ille commentarium Donati in eam fabulam non iam habuit' (Gerstenberg 111). Aut igitur a compilatore corporis nostri Donatei omissum est illud commentum aut, quod a vero jDropius abesse videtur^ post illum

nam

Sic non solum cognoscimus qua codicum nostrorum confectus sit, verum etiam testem spectatae vetustatis nacti sumus, quamquam excerptorem interdum satis libere commenti textum tractasse neglegendum non est.
2)

excidit (cf. Rabbow p. 332). aetate archetjpus omnium

Scholia Victoriana.
38, 24
s.

Laurentiano

5, 7

et

mentionem fecit Umpfenbach in Herm. H 338; idem in edit. Ter. partem excerpsit (praef. XX adn. 2). Post illum ediderunt
Sabbadini in
rentiana G8

Eun. prol. 5

frustula Donatea
II 2,

Exstant in codice Terenti ad Andr. III 2, 24 43. Horum scholiorum primus

semper adscriptum est ''secundum d(onatum)'. Quae quin ex eiusmodi dubitari vix nobis commento, quale praesto est, excerpta sint, potest (cf. e. g. ad Eun. II 1,5, ubi codd. Donati '^Quod mihi carior pro qui milii suin carior\ scholiasta ^pro qui mihi sum carior ; aliter quod mihi carior scd. d.'' in utrisque eadem lem:

69. His

'Studi

ital.'

II

2425

et

Schlee,

Scholia Te-

igitur scholiis vel potius glossis

sed eundem qui scholia Victoriano addidit, ea ex Donato exscripsisse minime certum est. Immo non abest suspicio frustula illa ex alio codice Terentiano in Victoriani margines esse translata (cf. Umpf. Herm. II 338 velut ad Andr. V 1, 20 exstat ^pixiesenseram] aliter nt secundum d.\ quod ni fallor corruptum est ex "aliter rit s. d.% nam ^seoiserif testatur Donati commentum); qui cuius generis fuerit etsi certo diiudicari nequit, tamen de libro familiae y (PC) cogitari posse non omittam. Etenim ad Andr. HI 2, 24 legitur "occepi] vel occoepi secundum donatam\ hic autem habet "occejii] occepi melius quam incepi {fort. quam coepi cx cod. A)\ unde non absurdum videtur credere in libro quodam ad Terenti "^coepi' adnotatum fuisse S^el occ(epi) s. d.'; '^coepi' vero est lectio codicum PC. Deinde ad Andr. IV 4, 45 in Victoriano scriptum est hiha necdum omnia] aliter an haec tu omnia scilicet audisti secunniatis corruptela);
;

PKAEFATIO.

XXXIX

diim d.\ in Donati commento duo exstant scholia '1) ah nec rv oifNiA 2) xEc Tv oMNiA audisU subauditur\ lam apparet illam Victoriani adnotationem ad secundum scholium pertinere; sed neque in hoc neque in illo apud Donatum ^an haec tu omnia' legitur, quae contra lectio est librorum PC. Fortasse igitur Victoriani scholium desumptum est ex codice quodam, in quo ad verba ''an haec tu omnia' supra versum additum erat ^scilicet audisti s. d.' Sed haec sufficiant, In Victoriano ordo fabularum est: Andria Adelphoe Eunuchus etc, itaque

Sabbadini, quod frustula Donatea ad Andriam et Eunuchum pertinent, sagacissime conclusit derivata esse excerpta illa ex libro, in quo Andriam Eunuchus excipiebat; sed hinc eundem ordinem ex Donati aliquo codice profectum esse mea quidem sententia non necessario colligitur, cum et in libris Eu-

PC

nuchus sequatur Andriam.

De Riccardino (nr. 528 s. XI) 3) Scholia Riccardiana. Umpfenbach in praefatione p. XXXIII ita refert: ^praeter secundam manum in initio Hecyrae et in Phormione tertia quaedam eiusdem aetatis atramento nigriore et ductibus subexcerpta ex scholiis Donatianis aspersit'; ibidem (adn. 1) quae partim ipse partim Studemund descripserant exhibet. Pertinent autem scholia Riccardiana, quae etiam Schlee 12, 84 et syllogae suae inseruit (p. 69 75), ad Hec. prol. I 1
tilioribus

ad Phorm. prol. 1 III 2, 1; Donati nomen nusquam adscriptum est. Plerumque haec excerpta consentiunt cum optimis Donati codicibus; itaque quoniam in hac commenti parte nisi saeculi XV libri manuscripti nobis praesto non sunt, multo vetustiorem testem servatum esse gaudemus. Tametsi hic quoque sicut in Bembinis scholiis cautione opus est, ne Donati commento adscribamus, quod soli excerptoris arbitrio debetur, velut ad Phorm. 112,24 versus luvenalis, quem codices nostri non
agnoscunt.
4) Scholia Vaticana. Perexiguus est numerus scholiorum Donateorum in cod. Vaticano 3868 s. IX/X, cf. Umpfenbach in praefat. p. XXVII et Schlee 1. c. p. 6768. lam apud Umpfenbachium in 5) Scholia Parisina.

praef. in f.

p.

XXVI

haec legimus:

'scholia refert

[sc.

Fritschius]

[codicis Parisini 7899 s. IX /X] permulta esse, deinde rarescere, nonnullis locis plane deesse'; tum Chatelain Taleogr. des class. Lat.' ad tabulam VII de eodem codice ita refert: '"Dans le Paris. 7899, le texte de Terence est accompagn^, au moins dans la premiere partie du volume, de

duodecim prioribus

gloses

abondantes empruntees gen^ralement au commentaire de Donat'; denique Schlee p. 38 mentionem facit, cum dicit 'in P libro priora folia duodecim multis Donatianis scholiis obsita sunt'. Haec scholia exceptis eis., quae Chatelain 1. c.

XL
transcripsit (ad Andr. I

PRAEFATIO.

5, 1 10), adhuc edita non sunt; magvero partem Schopen, cum a. 1851 Parisiis versaretur, descripsit simulque adnotavit pertinere illa excerpta ad tractatus de comoedia (Euanth. IV 5 sq.) et Andriam usque ad I 5, 10. Accedunt autem haec scholia Parisina quam proxime ad eam commenti formam, quae in optimis Donati codicibus nobis Donati ea esse descripta iam tradita est; ex ipso Parisino contendere non ausim, cum sine dubio ex vetustiore libro fluxerint. De ratione quae inter Lindenbrogii ''collectanea' vel 'excerpta Ms. R.' et scholia codicis Paris. 7899 intercedat, v.

nam

supra

4, 5.

De Eugraphio fusius disputavit Gerstenberg 1. c. j). 33sqq. Hic monuisse sufficiat inesse in nostra scholiorum farragine permulta, quae ex illius commento derivata esse videantur neque apud Eugraphium deesse, quae originem Donateam aperte prae se ferant. Certiorem sententiam tum demum proferre licebit, cum quae sit Eugraphiani commenti indoles atque natura melius perspexerimus. Quod ad scholia recentiora pertinet, quorum partem Schlee edidit, viro doctissimo adstipulor, qui p, 44 haec protulit: "^cum Donatianis magna multitudo brevium scholiorum congruit, quae utrum ex ipso Donato an ex eodem, quo ille
hauserit, fonte petita sint,

non

liquet'.

Nam

sicut fieri potuit,

ut breves illae adnotationes ex genuino Donati commento excerperentur, ita non alienum est credere ex codice quodam Terenti glossis instructo permulta in nostram commentorum compilationem irrepsisse. Fortasse autem accurata scholiorum

Donateorum, Bembinorum, Eugraphianorum, recentiorum comparatione instituta melius apparebit, quid in hac re statuen-

dum

sit.

6.

De novae

editionis subsidiis manuscriptis.

Ex eis quae supra ( 3) exposuiinus satis apparet, quos potissimum in constituendo Donati textu sequi debeamus libros manuscriptos: ubique proficiscendum est a codicibus, qui immunes sunt ab Italorum saeculi XV retractatione,
id
est

ABV^

non

est,

Cuiac. liTCF. Qua in re neglegendum quod iam supra monui, in adhibendo codice B
esse;

cautione
earere

quadam opus

deinde codicis

testimoniis

possumus excepta prima commenti parte,

ubi

PRAEFATIO.
deest.

XLI
II

lam

si

apparatum criticum ad Andr.

1,31

fin.,

ubi praesto sunt codd.

tates reperimus:

ABV^TC

perlustramus, has affinidixit

AB V^TC:
uitupero;

prouiderent; IV 8 V 13 precatorem praesequebatur perseuerat; accusare potest; V incusare ceptorem; 3,25 potest V 12 esse chritonem; V duas res duo. III ABTCV^: II 9 a principio ab 10 18 sagittariis mutabant uitabant; IV V 14 plurimis pluribus. AV^BTC: IV 3,18 captandas capiendas; IV 4,47 in cruciatum cruciatum; V 2,14 uolunt uelint; V3,27 sufferre ferre; V 4,11 tuam tuiam; 34 conV 5,4 sint suetudine magis m. c; 47 uel sunt. ATCBV^: V 9 hic haec; V 3 aduentum -8 mos mox. aduentum; V
tamquam; 13 promiserunt
5,
2,

occultanda; 29 24 reprehendo 46 adiunxerunt 1112,31 enim 18 commotus prouocatus; 19 caute hanc; 22 palam manifestum; 1115,4 pretium pro IV 9 quia
II 1,

31 uel

et; II 3,

osten-

dit; 1X6,16 celanda

ante;

affixerunt; III 4,

et

sapi-

entia

stultitia;

1,

id est

4,

5, 1

3,

initio;

3,

3,

sagittis;

6,

et;

1,

2,

et

3,

In reliquis commenti partibus res eadem est. Differentiarum autem quae apparent pars casui tribuenda est, pars inde repetenda, quod codices TC non recta via ex antiquo libro propagati sunt, sed intercedente hominis docti transcriptione; quae restant, ex glossematis vel variis
lectionibus adscriptis originem traxisse videntur,
cf.
e.

g.

Andr.
mg.

1,9: dominabatur J.F^, dominatu

AB^
re

dominabatur (7; 116,8: omnibus TC, nominibus F(c/e/f.); V 1,5: criminis uel criminationis -4, criminis rell.\ V3, 25: peccato, sscr. uel
al.

dominatu, in omnibus uel nominibus

I',

A^ peccare

rell,'^

6, 3:

dixerit, sscr.

uel sci^, dixerit

ut vid. F^, scierit reU.

Accedit quod librarii saepius ad libidinem pristinum verborum ordinem immutaverunt, cuius rei luculenta ex-

XLII

PRAEFATIO.

empla sunt haec: Ad. II 2, 17 demonstratmus (sic V^ dett.y] demonstrat huius ut vid. F^, huius demonstrat C; Ad. IV 5, 33 dixit sed miser amet] dixit sed miseram et C, sed miseram dixit et V (deit.):, Ad. V 9, 16 qui amari conabatur] quia mori conabatur C, quia conabatur amari V (dett?) Hec. III 1, 8 aut enim soluunt nos curae] autem insoluunt nos cure C, aut enim nos curae insoluunt Y (dett?) cf. etiam supra ad Andr. V3,25; 4,34. Si originem atque indolem singulorum librorum respicimus, in universum dici potest praestantiorem esse fidem codicum ABV^. Quo magis dolendum est in maxima commenti parte his testibus nos esse destitutos, adeo ut omnino ad Maguntini memoriam delegati simus. Sed hic T et quoque perincommode accidit, quod duo codices li dico non nisi exiguam totius operis partem conti

nent, cum solus (7(-F) integrum exhibeat commentum. Cui accedit codex F, quem inde ab Ad. II 3 testem esse incertissimum saepius commemoravimus. Atque ut discernamus,

ubi

mus

libros

ex Italorum recensione pendeat, necesse est consuladeteriores, qui ad eandem recensionem perti-

a nent; ubi igitur deterioribus consentit,

in
nis

codicis
fieri

C memoria

discedit et

cum

summam

potest, quin illius scriptura vocetur suspicionem. Idem cadit in Phormio-

non

commentum, ubi praeter C codicem Maguntinae Haec autem re vera ita se prosapiae testem habemus. habere optime comprobatur lectionibus codicis Cuiaciani,
Pauca afFeram exquas Pithoeorum collationi debemus. V (dett.): Ad. IV 2, 13 figurauit] figura empla. C {Cuiac.) aut figuratiue ut dicimus; IV 2, 43 mane deueni] man deuani (manaeuam) mande iram; IV 3, 2 fecerat (^faceret) peccatum fuisset; IV 4, 3 significat significet; IV 4, 22 fuisse esse; IV 5, 59 subaccusatur hoc (hic) per hoc subaccusetur; IV 7, 5 mitigare sibi acriorem fieri iracundiam (-dum) demeam iracundiam demeae acriorem fieri possibilem sibi mitigare queat; Hec. prol. II 1 dum

primo persona

(dicit)

memoratur;

prol. II

23

at ubi

cum

(a iudicum)
suasisse (se

cum

persona; I

1,17 semper

PRAEFATIO.
persuasisse)

XLIII

I
(a

nomine

cet)

eam

antonomasice

persuasisse ; I 2,,56 a nomine in e & II 1,41 coniunctia (-tiua) ;

coniunctione.

B C (Cuiac.)

{dett.)i

IV

uit apposita sunt

IV

nominauit; (nomina ut posita sunt) sostratam et. 4,8 socrum sed (Cuiac.) V(dett.):

15 nomina3,

RC

Phorm. 11,1 grecisque (gregisque)

in mg.)] I 1, 7

liortatus (-tor) hortari; I 2, et satin quid commacliinetur;

pro uero (puero)

progenerisque uere 97 nam iam;

113,8 sexu

et (sic scio; I 2, 52

I 4,

facere

odiosa. 18 ociosa non poteram,

In tanta integrorum testium penuria

et
ea,

sensu;

34 uide

quin interdum deteriorum librorum

lectiones afferrem, praesertim iis locis, ubi velut ad Phonn. solus commenti textum servavit. Quod ex 1,4 -19

magno deteriorum codicum numero L priore parte accedit P) selegi, hoc post
manuscriptis
his
illic

(quibus

in

quae de

libris

exposui, comprobationis indigere non puto; interdum addidi scripturam codicis 0, quippe qui hic

bonam lectionem

exhiberet.

lam quibus
editio,

subsidiis in

singulis

commenti partibus nitatur nova

haec doceat

laouia:

XLIV

PRAEFATIO.
attinet, in iisdem

Quod ad voces Graecas

paene versa-

mur angustiis, quippe cum in noviciis libris fere desiderentur. Omni suspicione carent, quae m AB Cuiac. traditae sunt;
idem valet de
et
iis

manu

leguntur. 2. nescio

tiuic plurimas debemus quae in F Accedunt quae in 31 a manu 4., in (r a

cissima

quibus ex fontibus suppleta sunt; pauex codice quodam Caroli Strottii repetuntur (v.

'Studi ital.' II 89; 127). Praeterea in TC{F) quaedam casu servata sunt, de quibus disputavi in Mus. Rben. LII 75 sq. Nonnulla etiam in codicibus tx sed in prima dumtaxat

commenti parte (usque ad Andr. I 1, 98) exstant; haec atramento scripta plerumque cum iis consentiunt, quae in sunt: minio enim manus 4. supplevit. Longe alia condicio est vocabulorum Graecorum, quae editio princeps exhibet; nam ea si non omnia at magnam partem interpolatori deberi demonstravit Sabbadini (^Studi ital.' III 333). Quid de Stephani editione statuendum sit, docent ea quae

in praefatione cxponit; ubi librorum

manuscriptorum

testi-

monium

accedit, suspicio nulla est, at ubi illi deficiunt, quod imprimis in Adelphorum commento factum est, periculum est, ne quae docti nescio cuius coniecturae debentur,

terea

Praevetusto exemplari quo usus est editor imputemus. monendum librarios in perscribendis vocabulis Graecis, hoc potissimum ad terminos technicos quos vocant per-

tinet

sibi

minime

constitisse;

unde factum
litterae

est,

ut in

codicibus

Qua
bus
libri
alii

in re
locis

modo Graecae modo Latinae eam potissimum secutus sum

appareant. rationem, ut omni-

eam

Graecam restituerem formam, ubi aut optimi exhibent aut in quibusdam lacuna exstat, cum

Latinam formam praebeant.

De

eius

7. quod ad nos pervenit commenti forma

atque origine.
redire

Ad communem archetypum
non
est

omnes codices nostros

quod pluribus demonstretur.

De

illo

egit

Sabba-

PRAEFATIO.
(lini

XLV

('Stud. ital.' II 22 c. adn.; 73; III 335), cui id concedo proximum fontem minusculis litteris scriptum, hunc autem ipsum ex codice maiusculae litteraturae derivatum
fuisse
(cf.

vir

VI

VTI

doctissimus
recte

quae 2 de Parisino A indicavi). Quod autem contendit prototypon exemplar saeculo Id confectum esse, paulum ab eo dissentio.

quidem
scholiis

Bembini
:

spectantibus
esse

terminum quendam praeberi partem priorem quae saeculo VII attribuit, cum vix possit
animadvertit
codicis

ad Phormionis
saeculo

dubium,

quin

sexto

vetustissimo

libro

ad-

Sed quod Leonem secutus dicit Prisciano pleniorem commenti Donatei formam praesto fuisse, quam quae ad nos pervenerit, id probare minime possum: etenim si duos illos institutionis grammaticae locos (v. 1 testim.) comparamus, hoc solum efficitur deprompsisse grammaticum ex Donati commento variam ad Andr. III 3, 4 lectionem ^paucis' et ^pauca', quam nostrum
scripta sint (v. supra 5, l).

quoque commentum testatur. NuUa igitur re impedimur, quin medio fere saeculo VI eam quae aetatem tulit scholiorum Terentianorum recensionem esse ortam sumamus.

lam vide quaeso, quantum spatium temporis inter prototjpon illud exemplar et antiquissimum quem habemus codicem Parisinum s. XI dico intercedat: facillime animo comprehendere poteris, quam lata omnis generis

corruptelis praesertim in huiusmodi opere patefacta sit via. Quas si removerimus quod ut fieret, enixe operam dedi:

quamquam permulta
ignoro
sed ad

adhuc sospitatorem flagitare non non ad ipsura Donati commentum perveniemus,

scholiorum
fieri

eam tantummodo quam saeculo sexto assignavunus compilationem, quam in hac editione quoad

potuit exprimendam curavi, adeo ut etiam scholiorum ordinem saepenumero perturbatum servaverim. Cum non sit in animo totam hic pertractare quaestionem Donateam, satis habeo indicasse, quomodo commentum nostrum ortum esse videatur. lam inde ab saeculo XVI viri docti animadverterunt hanc scholiorum farraginem a Donato non esse profectam (v. 'Studi itaL' II 4sq.); ita-

XLVI

PRAEFATIO.
,

que varia temptaverunt

referre et

ut

rem

explicarent,

quae omnia

longum est et supervacaneum, cum diligentissimam habeamus Sabbadinii disputationem. Quem potissimum secutus sic mihi rem composui: genuinum Donati commentum in duorum excerptorum manus incidit, qui servato auctoris nomine scholia maximam partem plus
minusve transformata in Terentianorum codicum margines transtulerunt. Procedente tempore evenit, ut variae adnotationes

ab
illa

aliis

originis sive ab ipsis excerptoribus sive Tum sexto saeculo nescio quis duo adicerentur. scholiormn corpora admodum aucta in unum cogere

diversae

studuit atque rem ita instituit, ut primum singulos scholiorum ordines binis columnis iuxta positis ex codicibus
transcriberet, deinde Terentianorum versuum ordinem secutus confunderet; id quod ei non semper contigit. Simul com-

missuras

quam maxime

occultare conatus

est,

ut unius et

simplicis operis speciem efficeret; fortasse etiam alia nonnulla de suo addidit. Compilator vero ^cum per quattuor

[vel quinque, scilicet Andr. Eun. Heaut. Ad. Hec; cf. supra 5, 1] fabulas id egisset sedulo, ut duos commentarios in

unum
iecta
V. 7

subito

3 abconcinnaret et contaminaret, in Phormionis industria integros posuit, primum alterum a

v.

sunt) ad v. 93, deinde ad v. 93; dehinc autem quae sequuntur scholia usque ad finem fabulae, ea ita comparata sunt, ut unum commentarium adhiberi intellegas. Quare certum est Phormionis commentum fuisse ultimum, ad quod cum

(nam huc usque contaminati

5

alterum a

pervenisset compilator, usque dederat operam'

phil.

fastidio concepto destituerit

quam

Berolin.

(Rabbow p. 331, qui quae in period. 427 1895, exposui, non recte intellexisse
igitur

videtur).

Hinc

numerosissimae

illae

repetitiones,

hinc saepenumero perturbatus scholiorum ordo, hinc porro mira illa ad Phorm. II 3 commenti forma^ hinc denique
rarescentia ad Phorm.

lam

si

quaeritur,

HI Y scholia! num fieri possit,

ut aliqua ex parte

genuinum Donati commentum ex hac scholiorum farragine eliciatur, equidem hoc non prorsum negaverim, sed res

PRAEFATIO.
mihi videtur esse
ipse

XLVn

admodum
fecit

periculum esse meri arbitrii (^Stud. ital.' III 346; cf. etiam Leo in Mus. Rhen. XXXVIII 333). Itaque ne aliorum praeoccuparem iudicium simulque ut aliquo modo viam praestruerem, satis habui ea quam indicaverunt Schopen, Teuber, Sabbadini ratione adhibita singulas adnotationum glebas in quantum iustum ac necessarium visum
qui

lubrica atque intricata. Quin Sabbadini confiteri coactus est

rem interdum

est dissoluisse.

Inclinatis

autem

litteris

reddi ea inprimis

volui, quibus integrum scholium in duas vel plures partes disiectum esse videbatur; hic illic etiam parva additamenta
(cf.

Andr. prol. 6^; 16^; 24-, 25^;

1,1^

2^; al.)

eodem

typorum genere exprimenda curavi. De Euanthio eiusque commentario Terentiano, de quo ambigunt viri doctissimi, v. commentatiunculam meam
^Unters.
z.

lat.

Scholienlitt.'

c.

I;

de altero tractatu

v.

ean-

dem
bow

et 'Studi ital.'

V 303 sqq.;

condicione
p.

cf. Smutnj 320 sqq. Quod attinet ad ipsam Terentianarum fabularum memoriam, qualis exstat in commento nostro, rem esse iu-

de praefationum singulai'i (Diss. Yindob. VI) p. 100 sqq., Eab-

quae de commenti origine exposuimus, Nam ut omittam scholiorum formam saepenumero ab excerptoribus esse mutatam, hoc vix credibile est etiam integra genuini commenti Donatei lemmata in Terentianorum codicum margines esse translata. Immo veri est simillimum singula scholia variis notis cum iis ad quae pertinebant poetae verbis coniuncta fuisse;
certissimam ex
eis,

facile

quivis intelleget.

deinde

eum

praefixisse

qui scholia descripsit, ut ea comici verba, quibus

erat.

unum

corpus

efficeret,

nota
fic-avi

adscripta

eadem quae scholio Hinc factum, ut haud raro falsa

scholiis

hinc porro factum, ut lemmata modo hanc modo hanc Terentiani textus recensionem sequerentur; hinc deni;

lemmata praeponerentur

quae

additis

ff

signi-

que factum, ut interdum aliam in leramate, aliam in ipso scholio Terenti memoriam inveniremus 'Studi ital.' (cf.

in

335sq.;

341 sq.;

358sqq.).

Quae

si

reputaverimus.

XLVIIl
facile

PRAEFATIO.
concedemus ex lemmatis de ea quam ipse Donatus
sit

secutus

textus

recensione

nihil

certi

colligi

posse,

quippe quae nihil indicent nisi quae fuerit in iis, quibus olim scholia adscripta erant libris Terentianis textus condicio; quos libros intra IV et VI saeculum collocandos Maiorem fidem habent ea, quae ex esse per se patet. ipsis scholiis eliciuntur, quamquam ne hic quidem de

Donatea origine
ex

satis

constat; praeterea
afferre

non neglegendum

poetae verba. ad singula nunc descendere vellem, vereor ne terminos huius praefationis Attamen pauca videntur esse addenda. longe excederem. In codicibus enim Donatei commenti saepius singulis scaenis personarum notae praepositae sunt, quae quin ex illis de quibus supra dictum est libris Terentianis derivatae sint,
potuisse

memoria

scholiastam

Sed haec monuisse

sufficiat,

nam

si

vix potest dubitari: quas integras referre e re visum

est.

Andria
I 2

DAVVS SIMO A, SIMO 3 DAvvs ATC

4 chremes misis 5 crigo mysis

davvs davvs

AT
^-1,

4 (Mysis? A) 5 Misis

V
PAMPHILVS

(crito)
1

siMO chremes ^,

Chremes Senex Simo Senex T

chremes simo dro

II 1

CARIN9

BIRRIA

AT
AT
3

DAWS
MO

A
SIMO

2 DAVVS

CHARINVS PAPhlLVS

3 PAMPhlLVS

CHRE-

MES

4 Simo

Pamphilus dauus AT dauus pamphilvs

A A
T

4 CRITO SIMO PAPHILVS

AT
5 BVRRiA ET iDE

add.)
III 1 MISIS

T T

A^

(tres

5 chARINgPAMPHILVSDAVVS^ 6 DAVVS PAPHILVS CHREMES A^ dauus pan cre B, da

DAVVS SIMO LESBIA ^4,

davvs

Eunuchus
I 1

uus panphilus carinus

(m-s-d-l-)

2 lesbia simo

A
(II

3 SIMOON REMIS 4 DAvvs Simo

5

A AT

Pamphilus

Dauus

AT
III

IV

CHARINVS PAMPhlLVS DAVVS

AT

Phaedria Parmeno T PZoh: (!) par T 1 in 1 nihil apud Sabhadinium adnotatum , sed quin exstent non duhium) 2 Tais Traso gnato Par2 Tais

2 MISIS

pamphilvs charinvs

DAVVS
3 Misis

AT
A

Chremes Pithias T 4 Antipho T o Cherea Anthifo T

3

meno Pythias

PRAEFATIO.

XLIX

L
eorum,
nensis,

PRAEFATIO.
quorum curae commissae sunt
Dresdensis, Florentinae
,

bibliothecae

Ber-

cardiana,

Gottingensis

Laurentiana et Riclenensis, Leidensis, Oxonienses et

et

Bodleiana et Lincolniensis, Parisiensis.

cere, quantam apud me gratiam consilio benigne me adiuverunt viri

Nec possum
et

reti-

et qui doctissimi H. Grraeven,

inierint

re

E. Hirzel, Ch. Hoeing, R. Kauer, I. Kurth, W. M. Lindsay, P. Rabbow, E. Rostagno, R. Sabbadini, Fr. Spiro, M. Warren.

Quantum
semperque

vero

Georgius Goetz et Fridericus Schoell, qui plagulas corrigendas susceperunt, saepissime dubitationes aut moverunt aut removerunt, permulta felici coniectura restituerunt, vix possum proloqui.
erga
benevolentissimi
Scr.

me me

obstrinxerint

sibi

viri

humanissimi

ad Bremae portum KaL Febr.

P.

w.

YITA TERENTI

)onati

comm.

rec.

Wessner.

A = cod.
J5

Paris. lat. 7920

s.

XI
1595

{correcturae , uhi nihil adnota-

= cod. Vatic.

tum, a man.
Regin.
lat.
s.

1).

XIH

{inc.

Andria

II 1,

21;

V. praef.).

r=cod. Vatic. lat. 2905 s. XV (y. praef.). C = cod. Oxon. Bodleian. Canon. lat. 95 s. XV F=cod. Florent. Marucell. C 224 s. XV.

{inc.

Euanth.

I 2).

F= cod.
D = cod.

Vatic. Regin. lat. 1496

s.

XV

{Utterae incUnatae

man. 2 inrasura; v.praef).

L = cod. Leid. Voss. lat. P = cod. Paris. lat. 7921 deU. = DLP.
M=coA.

Dresd. Dc. 132

s.

XV.
s.

Q. 24
s.

XV.

XV.

Cesen. Malatest. XXII. 11.

s.

XV

{man. 4 Graeca

suppl).
schol.

= Victor.= Paris. =
Vatic.

B emb. = scholisi

marginalia cod.Vatic.

lat.

3226 Terenti.

Vatic. lat. 3868

Laur.XXXVin24
Paris. lat. 7899

ed. pr.

Calph. Steph.

= editio =
= =
i'

Lindenbr.
Westerh. Klotz

princeps Veneta s. a. (Vindelini Spirensis) Calphurnii Taruisiana 1477. Rob. Stephani Parisina 1536. Frid. Lindenbrogii Francofurt. 1623. A. H. "Westerhovii Hagana 1726. R. Klotzii Lipsiensis 1838.

W.
* * *

Wessner. lacunam significat.

Publius Terentius Afer

Carthagine

natus seruiuit

Eomae Terentio Lucano senatori, a quo ob ingenium et formam non institutus modo liberaliter, sed et mature manu missus est. quidam captum esse existimant: quod fieri nullo modo potuisse Fenestella docet, cum inter
finem secundi Punici belli et initium
et
tertii <(et>

natus

sit

mortuus: nec, si a Numidis uel Gaetulis captus sit, ad ducem Romanum peruenire potuisse nuUo commercio inter
Italicos et Afros nisi post

deletam Carthaginem coepto.

familiariter
uixit,

Hic cum multis

nobilibus

sed

10

maxime cum

corporis Fenestella arguit contendens utroque

Scipione Africano et C. Laelio, quibus etiam gratia conciliatus existimatur: quod et ipsum

maiorem natu
fuisse

fuisse,

quamuis

et

Nepos aequales omnes

tradat et Por15

cius suspicionem de consuetudine per haec faciat

1

Publius] P.

A, senatori/// ob genium T 3 et] non et formam F (i ex e corr.) T 4 est om. T quidem A, quidam (a in etiam V matur^ A tercii ras.) r|| 5 in fine rj^F|| 6 et initium tertii hic om. V
Kartagine
\ \

seruit
\

A
\\

terrentius 2 terretio
\\
\

T T
\
\

aifer
\

cartagine
||

AT,

senatore

A,
iiiy

tecii

et add. Bitschl
|

ne si T, n .F animidis uel Schoell: et mortuus ad pocodd. sic getulis TF, gentulis F, geturis tuisse (adducere romanum potuisse peruenire F)] ad dominum Romanum peruenire potuisse Gronov (Mitschl, Fleckeisen, Dziatzko), adduci Romam ibique uenire potuisse Schopen adductum Romam uenire potuisse Mommsen {jReiffersch.) 8 commertio T, comertio 9 italiquos A, italos carta10 nobilibus ex noginem AT, Kartaginem cepto codd. minibus corr. 11 C.] cum lelio 12 concillatus 13 maiorem natus A, natu maiorem F et] ex
|

sit]
|

est

A TF

||

7 et <initio ter\

F F
\

\\

||

\\

TFV

\\

TF
\

\\

\\

||

cor.

14 et] ex A, et

(sscr.

m. 2)
potius

om.

poi-tius

AF,

V T

equales

AT

tradit

TFV

et
\

||

15 faciet

F
1*

DONATI COMMENTVM
^duin lasciuiam nobilium et laudes fucosas petit, dum Africani uocem diuinam inhiat auidis auribus,

dum ad Philum dum [se amari

suis postlatis

se cenitare et

Laelium pulchrum putat,

5

ab his credit] in Albanum crebro rapitur ob florem aetatis suae: rebus ad summam inopiam redactus est.

itaque

ex

conspectu

omnium

<(ubi>

abit

Graeciae in
nil P<(ublio)>
lo

terram ultimam, mortuust Stymphali, Arcadiae <(in)> oppido.

Scipio <(tum)> profuit, nil Laelius, nil Furius, tres per id tempus qui agitabant nobiles facillime:

eorum ille opera ne domum quidem habuit conducticiam, saltem ut esset quo referret obitum domini seruulus.' 3 Scripsit comoedias sex, ex quibus primam Andriam cum aedilibus daret, iussus ante Caecilio recitare ad ce-

15

nantem
1

cum

uenisset,

dicitur

initium

quidem

fabulae,

fucosas (fuscosas V) laudes uoce diuina FV, (-na///) T, inhiat] inh///////// (inhyat suppl. m. rec.) T, in huius & ///uidis (a suppl. m. rec.) auribus T, auribus aui3 Philum Both: fixum A, furium dis se om. V lelium centare A, coenitare T, Lelius putat pulchrum 4 se credit (credat A) secl. Mitschl (pulcrum T) crebro in albanum (-nis F) rapit^' (rapi TFV) codd., corr. 6 suis postlatis Ritschl: post sublatis Ritschl p 5 ob] ad i^F 7 ex] e TV, om. ubi add. Bergk A, ipsus sublatis Graeciae in terrara Bothe: greciam in terabit] abiit
|

lasciuam A^ lasciuias

TFV\\ 2 uocem uoce dum & A

diumsim. Miiretus

II

TFV

TFV F
\

\\

TFV

TFV
\

||

||

Graeciam terram Scaliger {Bitschl) 9 mortuus mortuus est in phalo TFV, corr. Bergk; mortuos Stymphalist Bitschl in add. Both archadiae codd. opido AT\ nichil A, nihil J Publio Bitschl. P. codd.
codd.-, in
||

ram

est infalo J.,

ATF nihil Furius tres] fimmiftrof (Furius Tres in mg. Daniel) A\\ codd. 11 id Wolf: idem codd. facillim A 12 operam TFV haabuit A conducciciam A, conductuciam T, conductibuit] tiam i^^F 13 obitus F 14 comedias ATF seruulo A 15 edilibus F, edibus T Caecilio Hieron.: caerio J., cerio TFV recitare contemptiore] ore A coenantem F, cenante
TF
\

10 tum
I

TFV add. Dziatzkc <^ei> profuit A, nihil ei TFV nil] nihil

\

||

J.,

profuit in mg.
lelius
\

F\
\

oyn.

illi

||

fi

II

\\

\\

T, (coen-)

||

16 dicitur

Mommsen:

TF\

initium Calph.: initio

TFV

dictus est F,

dictum est

VITA TERENTI 24.

quod erat contemptiore uestitu,
subsellio

5
iuxta lectulum

esidens legisse, post paucos uero uersus inuitatus ut accumberet cenasse una, dein cetera percucurrisse non sine

magna
reliquas
<]in^

Caecilii

admiratione.

et

hanc autem

aequaliter

populo

probauit,

quinque quamuis Volcatius

et

dinumeratione omnium ita scribat ^sumetur Hecyra sexta, exilis fabula'.

Eunucbus
milia
bitur.

quidem bis die acta est meruitque pretium, quantum nulla antea cuiusquam comoedia, id est octo

nummorum.

propterea

* * *^ <^* *

summa quoque titulo ascrinam Adelphorum principium Varro

10

etiam praefert principio Menandri. 4 Non obscura fama est adiutum Terentium in scriptis
a Laelio
leuiter
et Scipione, eamque ipse auxit numquam nisi refutare conatus, ut in prologo Adelphorum (i5
15

"^nam quod isti dicunt maleuoli, homines nobiles hunc adiutare assidueque una scribere:

quod

illi

maledictum uehemens
hic ducit

esse existimant,
illis

eam laudem

maximam, quom

placet,

20

contemptio

F
\

lectum
\

1|

2 uersus <^lac. 3

4
V
\

litt.y

inuitatus] incitauit caetera

TFV
F,

A,

cerii

TFV uulcatius ATF\

\

FY

3 cnasse F., coenasse deinde caerii percurrisse i^F 4 magna om. adminitione 5 equaliter uolcatius 6 in dinumeratione Schopen {JRitschT): de|1

|1

AT

F
\

de enumeratione TV, de enunctiatione V \ 7 sumeretur T, sumeret hc ira exilis Bergk ex his codd. \ 8 die] deinceps JL, hechirra Bitschl precium A \ 9 quanta T comedia cuiusque A

numeratione A,
scribit

ita

in mg.

TF
\

ATF
pione

F TF
\

id est del. Bitschl

11

lac. sign.

Wolf
14

12 prefert

A.,

profert

menandri

(i

ex o corr.)
tu

A
J.,

lelio

eamque Schopen: namque

eandemque

TF ,ciTFV
|

||

15 refutare] se tutare

TF,

<eam> Dziatzko

17 ipsi conatur maliuoli \ 18 hunc] eum Terenti codd. et Don. Ad. prol. 16 19 uehe mens (h ex r corr) 20 hinc duxit F, dux T \ \ quom] quod codc^. placeat

TFV

TV

se ditari {corr. m. 2)

ATF

V\ refutare
\

II

TF

\\

DONATI COMMENTVM
qui uobis uniuersis et populo placent,

in bello, in otio, in negotio suo quisque tempore usus est sine superbia.' uidetur autem leuius <^se)> defendisse, quia sciebat et Laelio et Scipioni non ingratam esse hanc opinionem,

quorum opera

usque ad posteriora tempora ualuit. C. Memmius in oratione pro se ait ^P. Africanus, qui a Terentio personam mutuatus, quae domi luserat ipse, nomine illius in scaenam detulit.' Nepos auctore certo comperisse se ait C. Laelium quondam in Puteolano kalendis Martiis admonitum ab uxore, temperius ut discumberet, petisse ab ea ne interpellaretur seroque tandem ingreset

quae tum magis

10

non saepe in scribendo magis sibi rogatum ut scripta illa proferret, pronuntiasse uersus, qui sunt in Heautontimorumeno (JF 4, l)
triclinium dixisse
successisse, deinde
^satis pol proterue

sum

15

Santra Terentium
toribus
indiguerit,

Syri promissa huc induxerunt.' existimat, si modo in scribendo adiu-

me

non tam Scipione

et

Laelio

uti

po-

uobis ojn. 2 ocio 1 qui] quid A, quod (?) 3 quasque tempore usus est] usus est tempore F, usus 4 leuius se Bitschl: se leuius in rds. F^, laelius est ^TjP solebat et Laelio et Scipioni Fleckautem A, lelius

TF

||

'

II

TF

eisen:

que

T, Q. qui a F, {ex quia corr.) F, quia AT; in{Schopen, Ritschl) 8 terrentio T mutuans a quit Schopen {Ritschl) qug 9 cenam AT, coenam F, scoenam Aemulus erat ipse c lelium 10 C.] Q. TF, Q- {corr. m. 2) cerio qdam kalendis] kt F, (d in ras.) T putetlano J., putelano Hijs jPjl 11 martis temporius (0 ex e corr) ut] et T discumbere i^ 12 petiisse interpellaret J., interpelleretur JP, interpollaretur ingressus seroque] serius 13 sepe////// (ad eras.) T 14 successisse {ex corr. F^) 15 ine autonti illi sibi <....> pronunctiasse monumeno A, in eutontum T, in eutontiam F, in eautentumerumenos F|| 16 siri huc (u ex u corr.) T 17 Santra sacra T terentius F, terrentium T Erasmus: satra 18 lelio auditoribus exist (!) T modo in ras. V^
\

A,

tum Q Memius
\

ex laeliio ex scipionis
Bitschl
:

A, et tamen codd.

lelii et

scipionis

TFV

[|

Memmius
\\

FV

et om.
\

F\\7 C

memius

pro se ait]
\

pro se

A
\

\\

\\

TF
\

TF

||

TFV TFV
II

TFV\
|

||

TFV F
|1

TF

||

AFV,

\\

TF

VITA TERENTI
tuisse,

4.

5.

i I

qui tunc adulescentuli fuerint, quam C. Sulpicio Gallo, homine docto et quo consule Megalensibus ludis initium fabularum dandarum fecerit, uel Q. Fabio Labeone
ideo ipsum et M. Popillio, consulari utroque ac poeta. non iuuenes designare, qui se adiuuare dicantur, sed uiros,
,5

quorum operam
sit

et in bello

et in

otio

et in negotio

populus

expertus.

5 Post editas <^sex> comoedias, nondum quintum atque uicesimum egressus annum, animi causa et uitandae opinionis, qua uidebatur aliena pro suis edere, seu percipiendi Graecorum instituta moresque, quos non perinde
exprimeret in scriptis, egressus <(ui'be> est neque amplius rediit. de morte eius Volcatius sic tradit ^sed ut Afer populo sex dedit comoedias,
iter hinc in

lo

Asiam

fecit.

<(in)>

nauem ut semel

i5

conscendit, uisus numquam est: sic uita uacat.' Q. Cosconius redeuntem e Graecia perisse in mari dicit
1 qui fuere sscr. F' adolescentuli fuerint Ritschl\\ fuef A, fuere sulpitio C.] Q. TF, Q. quam 2 homine T et quo consule Megalensibus Bitschl: et cuius 3 Cecerit(!) (qui F) consularibus (-laminibus F) codd. labiene A, labione 4 M.] uel] idem Q.] quinto

TFV

FV F
||

A TV

TF

\\

T V o^iWio Muretus: popillo J., popilio TF, pomF ac] et F ideo] deo J. 5 designare sscr. F* adiuuaret TF\ dicantur Bitschl: dicuntur AT, dicunt JP, dicerentur in ras. V^ 6 ocio JP 8 ditas F sex add. Baehrens comedias A TF nondum] non iam F, lac. 6 T, om. V 9 incesimum A^ uigesimum T, trigesimus JP, XXX F ingressus
ma. F, m/ll
I
\

pilio

||

\\

1|

litt.

||

animi om. et uitandae] ^ (= et) uitande A, euitandae F, -de TF; seu uita.ndsie Dziatzko 10 qua Hahus: qui J., quia TFV\ aedere percipiendi dett.: percipienda institua T\ non ATF, ad percipienda F|| 11 grecorum 12 urbe add. Muretus; an in Graeciam <^proom. amilius 13 redite A uulcatius fectus^ est.? 14 dedit comedias TF, comedias ded. J. 15 ite hinc in asia faecit A, inte/// hinc in slsI/IIH fec (inter et asiam suppl. m. rec.) T <(in^ nauem ut Schoell: nauem (-im TFV) ut (cum V)
Bitschl
I \

TFV

||

TFV

AT
\

II

\\

ATF

\\

||

16 coscencodd.; ut nauem Buecheler., nauem autem ut Bitschl dit 17 Quintus cscontius T, is Contius F^ nusquam cossentius grecia periisse mari] sinu Leucadiae hic ins. Fleckeisen; cf. infra dicitur JP, om.

j]

TF

||

TF V

DONATI COMMENTVM
et

Arcadia Stymphali "f siue Leucadiae f tradunt Cn. Comelio Dolabella M. Fuluio Nobiliore conesse

cum [C mortuum

VIII]
in

fabulis

conuersis

Menandro;

ceteri

sulibus morbo implicitum aut ex dolore ac taedio amissarum sarcinarum, quas in naue praemiserat, ac simul

fabularum, quas nouas fecerat. 6 Fuisse dicitur mediocri statura, gracili corpore, colore fusco. reliquit filiam, quae post equiti Romano nupsit, item hortulos XX iugerum uia Appia ad Martis [uillam]. quo magis miror Porcium scribere
^Scipio nil profuit, tres per id tempus

10

eorum

ille

Laelius, nil Furius, qui agitabant nobiles facillime: opera ne domum quidem habuit conducticiam,
nil
15

saltem ut esset quo referret obitum domini seruulus.' 7 Hunc Afranius quidem omnibus comicis praefert
scribens in Compitalibus (Rihh.

2) ^Terenti num similem dicetis quempiam?' Volcatius autem non solum Naeuio et Plauto
fr.

com}

et Caecilio,

cu

C &

VIII-

AV, cum centum

et VIII del) BitscU; cf. Gell 2 esse archadia Cornelio om.

I
I

XVII 4, 4

ATV
|

et octo TF-^ cum (C caeteri^FI a] e

siue leucadie A, sinu leucadie T, (-diae)

<(in)>
||

stymphali

3 Cn.]

c-n-^,

nobidolobella M.] in- ^, et _M. {sscr. m. 2) 4 implicitam aut ex Schoell: cons F, consunts 5 sarcinarum] satirarum 1\ ac ex A, acri rell. tedio satyrarum quas {in quos corr. m. rec.) T nauem A., na8 reliquid 7 corpore om. uim T V, naui F, corr. Eitschl 9 ortulos TFV\ ^l T que -P post om. Romano] r. 11 nil 1. et 2.] niuillam secl. Schopen 10 portium nil F, om.ATF'^ chil A, nihil TF\ lelius TFV, ledius facilime 1 12 tres facillime del. JRitschl idem codd. 13 operam Ti^F| ne"domum"quidem Fl conductitiam \ referet A, refert 14 saltem esse seruulus del. Bitschl 16 comdomini om. 15 aframus praeferri 17 terentii A, terrentio T, terentio F, om. potalibus T dicetis JBuecheler: num Buecheler: non A, in mg. V^, om. 18 uulcatius TF, dicens codd.\ dicent BihbecJc quepiam cecilio F, ceuulcanus neuio codd. ex plauto ex
gn.
lior

TF
\

Q
|

FV
I

A A TF
||
\

\\

TFV

|1

\\

\\

ATF

1|

\\

\\

FV
F

\\

TFV

\\

II

TF
A

lio

AT

\\

VITA TERENTI 59.

sed Licinio quoque et Atilio postponit
Cicero in
{cf.

9
Gellius

XV ^4).

Limone hactenus laudat

Hu quoque, qui solus lecto sermone, Terenti, conuersum expressumque Latina uoce Menandrum in medium nobis sedatis motibus effers, quiddam come loquens atque onmia dulcia dicens/
item
C.

Caesar

^tu quoque, tu in summis, o dimidiate Menander,

poneris, et merito, puri sermonis amator. lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret uis, comica ut aequato uirtus polleret honore

cum Graecis neue hac unum hoc maceror ac

despectus parte iaceres! doleo tibi deesse, Terenti.'

8 Haec Suetonius Tranquillus.

poetas
fuerit
fuisse
scribit

nam

duos Terentios
Terentius,

Maecius, quorum
alter

alter

Terentius

Libo,
fabulas

libertinus

Fregellanus Afer

15

patria, de

quo nunc loquimur.

edidisse

Scipionis actione ait

Terentium

'J^Vallegius in

3 ter1 licimo] liuio actilio TF, accilio 4 conuersus expressus qu i^ renti 5 in medium nobis] in dium F^ medium T, in medium certe motibus Barth: lo6 qui^dam A, quid quod uocibus codd. effert ac ques dicens] miscens Ritschl omnia] 6 7 item om. cesar 8 tu in summisso.<^ G.
\

TFV F
\\

||

\\

||

TFV TFV
\

TF

TFV

AT
||

\\

\\

dinudiate A, non tam summisso (dimisso T, submisso F) di9 ponderis (d in n midietate (dimed- jP) TFV, corr. Steph. 11 ut om. T 10 adiucta T corr. ut uid. m. 1) equato 12 grecis T neue Roth: neque codd. despectus Calph.: despecta ex (ex V) codd. iacens jP 13 maceroy audoleo deesse TV, decesse F, dere terrenti T 14 hec T terrenios poetas T, terentias poetas A^ poetas terentios 15 maetius J., metius flagellanus AT, flegellanus F H 16 terrentius libo T Terentius 2. om. T H 18 fabulas (s m. 2) F, fabulis T aedidisse terentius V, terrentius T uallegius Volcacius Buecheler {olim. Vagellius (le del. m. rec. in A) codd. sic etiam Bibbeck et Schanz) in actione] natione

\\

||

ATl

|1

||

TFV F

1|

TFV

10

DONATI CQMMENTVM. VITA TERENTI

Hnae,

10.

<(Terenti^, quae uocantur fabulae, cuiae sunt? non has, iura qui populis dabat, summo <^ille)> honore affectus fecit fabulas?'

10 Duae ab ApoIIodoro translatae esse dicuntur comico, Phormio et Hecyra, quattuor reliquae a Menandro. ex quibus magno successu et pretio stetit Eunuchus fabula, Hecjra saepe exclusa uix acta
est.

1 tuae Windischmann hae AFV, he T Terenti add. Fleckeisen quae T 2 cui A^ cuie F, cuiue F, siue T iura qui Eitschl: qui iura codd. populis Bitschl: populis retentibus (u et retentibus del., in mg. terentius adscr. DanieT) A., populis recensentibus 3 ille add. Bitschl H 4 due T transT dicuntur] * * * i^ coniico] caricio {uel -tio) Vita late 5 formio T et hechirra F, et Ambros.; Carystio Havet echirra TF, ekyra 6 successu magno relique precio 7 haec ira A, hec echirra T, hec echira euimcus Sita, F, haec hechirra sepe
:
\
i

||

TF V
A
\
\

\\

\\

F F

\\

\\

EVANTHIVS
DE FABVLA
EXCERPTA DE COMOEDIA

<EVANTHIVS DE FABVLA)
1
1

Initium tragoediae et comoediae a rebus diuinis

est incohatum, quibus pro fructibus uota soluentes opera-

bantur antiqui.
2

namque

incensis

iam altaribus

et

admoto hirco

id
5

genus carminis, quod sacer chorus reddebat Libero patri, tragoedia dicebatur: uel ccTtb tov tQccyov xat rijg w(5'^$, hoc est ab hirco hoste uinearum et a cantilena cuius ipsius rei etiam apud Vergilium (Geo. II 380 sq.) plena uel quod hirco donabatur eius carminis fit mentio uel quod uter eius musti plenus sollemne praepoeta, mium cantatoribus fuerat, uel quod ora sua faecibus perlinebant scaenici ante usum personarum ab Aeschjlo repertum; faeces enim Graece dicuntur xQvysg. et his quidem

10

causis tragoediae nomen inuentum 3 at uero nondum coactis in

est.

urbem Atheniensibus,
id
est

15

cum
1

Apollini Nofilu) uel ^AyvLuCo),

Initium
II

pastorum
|

uico-

di
ccTtb

2 est
\\

incoatum A, ex inchoatum

hyrco

tov tqaayov F, ******** T, uel ****** 2^, unde ^anb tov tgdyov {in mg. xat trjg Srig) nomen accepit^ {suppl. 8 etiam rei C, rei est F m. 3)C\\7 est oin. A eius TFC 9 sit TC 10 quod plena A hyrco A, <(ab> hyrco F om. F 11 cantoribus V sollempne A, solenne F perlinibant V 12 signici A, senici T escilo J., eschilo rell. refertum T 13 foeces A, feces (c ex r m. 2) C dicuntur

6 uel

tragredie T comeT 4 ammoto V ^HO TOY TP^rOYKM THC OAHC A, uel

6 tragoedia desunt in

||

\\

\\

||

||

\\

\\

triges AF, dicuntur Iles T, iles dicuntur V, dicuntur C et] ex? his om. C 14 <(de> causis Schopen est <-g- ****)>(7|| 15 uera 16 apollinis athenirasibus nomio ATCV^ nomine F\ uel 'Ayviai(p Schopen: uel ^FY(\0G) J., om. rell.
\

\\

\\

id est his
(-que

uicorumue Schopen: uiciaorum A, uicinorumue

V)

rell.

14
rumue

DONATI COMMENTVM
praesidi deo, instructis aris in honorem diuinae rei uicos uillas pagos et compita festiuum

circum Atticae

carmen sollemniter cantaretur, ciTtb r&v %co^wv Tial ti]g adrjg comoedia uocitata est, ut opinor, a pagis et cantilena composito nomine, uel anb tov ^cofid^eLv kcxI aSsLv, quod est comessatum ire cantantes. quod appotis sollemni die uel amatorie lasciuientibus [clioris comicis] non absurdum est. 4 itaque, ut rerum ita etiam temporum reperto ordine,

&

nam ut ab intragoedia prior prolata esse cognoscitur. cultu ac feris moribus paulatim peruentum est ad mansuetudinem urbesque sunt conditae
otiosa processit, uentae.
ita

lo

et

uita

mitior atque

res

tragicae

longe

ante comicas in-

quamuis igitur retro prisca uoluentibus reperiatur tragoediae primus inuentor et comoediae ueteris pater Eupolis cum Cratino Aristophaneque esse credatur, Homerus tamen, qui fere omnis poeticae largissimus fons est, etiam his carminibus exempla praebuit et uelut quanThespis
1

15

praesidi om.

CF {corr. C^),
ter

2 circum] ut

cum

A
\

contra

acris constructis diuine ^|| actice TFC^, (attic^ C^) uices contia festiuium A, festum rell. 3 sollempni|

TFCV

F
\\

A,
i-

so///

lemt^^ C, solenditur T, solenniter (soU-

taret

TFC,
I

cantarent

A,

******** TFCV
\\

V ^nATCON
\

F)

FV

can-

CF V
(inire

comedia A KGOM^^eiN Kd^lN^eiN

T, mirce F)

^
\

KCOMCON 4 comoedia 5 composcit nomine A

II

5
\

Kd.1

THCGOd.e
om.

ccSslv

ululCO

TOY;

||

comessatu (comessatu T) mire

codcl.

soUempni J., solenni F, sollenni JP, soUendi Tj| 7 choris (coris T) comicis secl. Leo 10 prior] prioru A, om. rell.; ab om. A incultu at feris C, in primo ed. pr., primum Leo cultua conferes A 11 prolatum est A 12 urbeque T et oni.
\

a poetis

appotis Leo: a potis

||

TFV,

apotis C,

\\

\\

TFCV

uita canitior

C
II

\\

13 tragicie-4

anteq^^C

||

15 retio

uolentibus inuentor

A
|

\\

16 Tespis
-^

comedi^

tragoediae post thephis 17 gratino A, Clatino {corr. m. 2) C

\

TFC,

aristofaneque A, Aristhophoneque 0, aristophoneque credantur V 19 etiam] et C his t (!) V sscr. C

I

esse
\

||

quadam

(quedam TFC) suorum (suam A) operum (opererum C) lege {om. T) codd., corr. Schopen

EYANTHIVS
dam suorum operum legem
instar tragoediae,

3 H

2.

15
qui Iliadem ad

praescripsit:

Odyssiam ad imaginem comoediae fecisse nam post illius tale tantumque documentum monstratur. ab ingeniosissimis imitatoribus et digesta sunt in ordinem
5

et diuisa cuncta, quae etiam tum temere scribebantur, adhuc impolita atque in ipsis rudimentis hautquaquam, ut

postea facta sunt, decora atque leuia. 6 postquam demonstrandae originis

generis initio

causa de utriuslo

diximus, quod necesse est iam dicamus, que adeo ut ea, quae proprie de tragoedia dicenda sunt, titulo propositi nunc operis instantes in alia tempora differamus
et

de his fabulis iam loquamur, quas Terentius imitatus est. 1 Comoedia fere uetus ut ipsa quoque olim tragoe-

dia simplex carmen, quemadmodum iam diximus, fuit, quod chorus circa aras fumantes nunc spatiatus nunc consistens

i5

nunc reuoluens gyros cum tibicine concinebat. 2 sed primo una persona est subducta cantatoribus, quae respondens altemis id est <^* * *^ choro locupletauit uariauitque rem musicam: tum altera, tum tertia, et ad postremum crescente numero per auctores diuersos personae,
pallae, cotumi, socci et ceteri ornatus atque insignia scae-

20

FCV
sscr.

1 perscripsit

2
\\
I

quod

T
6

FCV idiadem A, yliadem C F odissiam ATFC\ odisseam 3 monstrat F comedie A cantumque

\

ad om.

istar

||

documentum om.

tatoribus

\\

4 ab ingeniosissimii et mi5 cuncta quae Leo; sunt ea quae que

||

ad F, tantum
\

VC^

II

radimentis
I

haud

mus

leuia dett.-. lenia 8 postquam 9 dica9 dissimus (sic post 12 imitatus est in codd., transp. Leo 10 adeo ut] atque V ea 07n. T que/// T, om. et 14) T de titulo 11 propositi {ex praeppropria {sscr. m. 2) corr. C, praep- F) operisue instantis in aii tempora 12 deis (ei in ras. m. rec.) T {sscr. m. 2) V, in aliam horam i^ iam om. 13 feruetus ut om. 14 fuit om. 15 firmantes nunc consistens om. 16 gispaciatur ros 17 prim^ subducta est cantoribus \ 18 id est (^vnoyiQivofi^vr^y Schoell; aftoi^aico? id est alternis ScJiopen coro T locuplectauit C uariantque A, uariat 21 conturni utque T 20 auctores F, autores C, actores scenicet <i5 socchi T, om.
\\
|| II

7 ac

TFCV ATFCV
\

ATFC^

quamquam TFC\\

TC

||

TFCV

AV

F F TFCV
\

\\

A
\

||

\\

||

II

TFCV^ TFCV\
^
||

\\

16
nicorum reperta

DONATI COMMENTYM
et

ad hoc unicuique suus habitus: et ad ultimuin, qui primarum partium, qui secundarum tertiarumque, <^qui)> quarti loci atque quinti actores essent, distri-

butum
3

et diuisa

quinquepartito actu est tota fabula.

5

quae tamen in ipsis ortus sui uelut quibusdam incunabulis et uixdum incipiens aQy^aict oicofimdla et stt' ovouetus
fKXTog dicta est: aQyala idcirco, quia nobis pro nuper cognitis est, STt ovo^azog autem, quia inest in ea velut histo-

rica fides uerae narrationis et denominatio ciuium, de quibus libere describebatur.

10

4 etenim per priscos poetas non ut nunc ficta penitus argumenta, sed res gestae a ciuibus palam cum eorum saepe qui gesserant nomine decantabantur, idque ipsum suo tempore moribus multum profuit ciuitatis, cum unus quisque caueret culpam, ne spectaculo ceteris exstitisset et
domestico probro.
sed

15

cum poetae

licentius abuti stilo

et

passim

laedere

ex

libidine

coepissent

plures

bonos,

ne

quisquam
siluerunt.

in alterum

carmen infame componeret lata lege

aliud genus

et hinc

deinde

fabulae

id est

satyra

20

reperta ed. pr.

2. del.

(-te dett.):

repetita

ATFCV
\

et om.
|

F\\
'

2 qui

Leo
:

secundarum Leo: secundarum partium

\\
\

4 diuersa C actu Schoj^^en: quinquepartita est om. actu A, acta V^FC\ del. V\ om. TC^ 5 <in> 6 uix quibusdam C incunabilis T, cunabulis A., amabilis dicem C, uix digne ^PXM^KOaMOOIAI^ 67 ePONOM^7 archea ACV, archia T, TOC- A, archa idcirco (0 ex a corr.) pernuper TC, parumper 8 uetus Dziatzko: uitiis (-ciis (in mg. uel per nuper m. 3) H est om. eronomatof autem J., ****** T) codd. in ea (7 9 ciaut uelu istorica A, ystoria T 11 per nunc de sscr. Cuium] omnium
11
\
\

3 qui add. Beiff. tium F, * * * * F) codd. auctores quintarum codd. {Leo) quinti Beiff.

TFCV

TFCV
\

(paratque] et

distributa
\

F F

||

\\

TFCV A V TFCV ficta poenitus A., non penitus ficta TFC, penitiis non ficta V\\ 13 id quod ipsa TFCV 14 ciuitatibus (-tibus V) codd. 18 crimen 15 cauerit culpa TFC 17 ne quam A nec F infamie TF, infami^ FC poneret TFCV ATCVJ 20 deinde in 19 siluer 7I satira TC C
TFCV
I \ I
1 |

V ********** TFGV F A F
\ \
\

11

\\

\\

\\

||

\\

\\

\\

mg.

EVANTmVS n

27.

17

sumpsit exordium, quae a satyris, quos in iocis semper ac petulantiis deos scimus esse, uocitata est, etsi <(alii)> haec satyra igitur aliunde nomen praue putant habere. eiusmodi fuit, ut in ea quamuis duro et uelut agresti ioco de uitiis ciuium, tamen sine ullo proprii nominis titulo, carmen esset. quod idem genus comoediae multis offuit poetis, cum in suspicionem potentibus ciuium uenissent, illorum facta descripsisse in peius ac deformasse genus stilo carminis. quod primus Lucilius nouo conscripsit modo, ut poesin inde fecisset, id est unius carminis plurimos libros. 6 hoc igitur quod supra diximus malo coacti omittere satyram aliud genus carminis viav K(0(i(odLccv, hoc est nouam

lo

comoediam, repperere poetae, quae argumento communi magis et generaliter ad omnes homines, qui mediocribus fortunis agunt, pertineret et minus amaritudinis spectatoribus et

i5

eadem opera multum

delectationis afferret, con-

cinna argumento, consuetudini congrua, utilis sententiis, grata salibus, apta metro. 7 ut igitur superiores illae suis quaeque celebrantur
auctoribus, ita haec
1

vicc

Kcoficodicc

cum multorum

ante ac

20

in iocis] in locis CV^ in lotis T, in uocis 2 <(agrestibus^ ac inlotos Daniel) petulantes codd., corr. Leo uocitata (m mg. uel initiata m. 2) 3 haet" C alii post putant add. {transp. W.), om. rell. satira bere F, om. rell. hoc i^, haec <(quae^ igitur] dicitur 5 ioco] modo 6 esse nomine C item {in mg. ipsum m. 2) F, ita multus 7 obfuit in om. suspicationem ciuium] ciuibus 8 rescripsisse TCV., scripsisse uenisset {Beiff.)
satiris
al.
\

TC

{in

mg.

||

TFCV
I

\\

TFCV CV
C*
II
I

F V TFCV F F
\ j \

\\

TC TC A
||

\\

\\

TF F
\

in

in 9 primo Lucildeformasse om. 10 poesim F, poesi 11 ammittere iius TC., Lutilius 12 satiram nean KOOMCjOIAId^N A, nouas comedias C 13 reperiere TF., reperiere C,
et

F TFCV

F ATC
||

|1

TFCV T *******
\

||

reperirentur

14 generale qui A., sscr. F-, om. TFC\\ 15 16 et o?w. T inultu dilectationis F, dilectionis OF, diltoTs T 17 sententius A, smis T 19 igitur] dicitur 20 neilla celebrabantur CV, -bant ^N KWMCOIAId^ A, ****** FV, om. TC ante hac codd.,
j|
\

A pei-tinet^' A

|I

\\

TFCV

||

F
"2

\\

\\

corr. Schu^ien

Donati comm.

rec.

Wessner.

18

DONATI COMMENTVM

de qua postea, tuin praecipue Menandri Terentique est. cum multa dicenda sint, sat erit tamen uelut admonendi
lectoris

causa quod de arte comica in ueterum cartis

reti-

netur exponere.
1 Comoedia uetus ab initio chorus fuit paulatimque personarum numero in quinque actus processit. ita paulatim uelut attrito atque extenuato choro ad nouam comoediam sic peruenit, ut in ea non modo non inducatur choms, sed ne locus quidem ullus iam relinquatur

nam postquam otioso tempore fastidiosior spec- 10 choro. tator effectus est et tum, cum ad cantatores ab actoribus fabula transiebat, consurgere et abire coepit, res admonuit
quidem choros tollerent locimi eis relinMenander fecit hac de causa, non ut alii existimant alia. postremo ne locum quidem reliquerunt, quod Latini fecerunt comici, unde apud illos dirimere actus
poetas, ut primo

quentes, ut

15

quinquepartitos difficile est. 2 tum etiam Graeci prologos non habent more nostrorum, quos Latini habent. deinde d^eovg ccTcb (iriiaviig, id est
deos

argumentis

narrandis

machinatos,

ceteri

Latini ad

20

2 tamen] mihi 3 quid 1 -que est om. ueteris chartis F^ carnis retinentur in om. A, etinetur T, rimentur C, timentur F, continetur in ras. V^\\ 6 personarum 5 <^uty ab initio pauV, (albinito)

TFCV
A
\

\\

TF

\\

TCF\

FC

latim om. ac F, om.

Goetz

delinquatur
I

\\

quicunque 8 non 2. om.

||

\\

7 atrito

9 iocus quidem sscr. V^\ 11 est et Leo-. et A, est F, esset TFC-, secl.
||
\

TF

\\

A, actrito

FC

atquel

tunc ribus {sscr. m. 2) V res Leo: coepisset

O, ammonuit eius codd.
\\

TFCV cantores A, actores TFCV acto12 transibat FC adire TFC V coepit, ATCV coepisset eis ow. F amonuit
\ \

||

13 coros

14 hc

A
||

tollerent om.

TCV

eis Steph.:

\\

alii

in p^oscaenio
jT,

(r sscr.,

ii

15 aliam (alias T) postremo et scae in ras. m. 2)

TFC,
\

V
|1

relin-

querit
Steph.: Schoell

cum
coll.

relinquer codd.

^
\

b 16 alios

apud

diromere
\

18

tum
||

nostrorum

{praeced.
prol.

lac.

T)]

oratorum

Heaut. prol. 11, Hec

II 1;

an eorum.^

19

OeOYCdiNOMHX^NHC

^,

******** TFCV

EVANTHIVS
instar

II

7 m

5.

19
ad hoc

Graecorum habent, Terentius non habet.

TCQOtaxixcc

id est personas extra argumentum TtQOGcoTta, accersitas, non facile ceteri habent, quibus Terentius saepe

utitur,

ut

per

harum inductiones
etsi

facilius

pateat

argu-

mentum.
3
ueteres
ipsi

egerunt,
loco,

iambici uersus

quoque in metris neglegentius dumtaxat in secundo et quarto

tamen a Terentio uincuntur resolutione huius metri

lo

quantum potest comminuti ad imaginem prosae orationis. 4 tum personarum leges circa habitum, aetatem, officium, partes agendi nemo diligentius a Terentio custodiuit.

cum in fictis argumentis fidem etiam contra praescripta comica meretrices interdum non malas introducere, quibus tamen et causa, cur bonae sint, et uoluptas per ipsum non defit. 5 haec cum artificiosissima Terentius fecerit, tum illud est admirandum, quod et morem retinuit, ut comoediam scriberet, et temperauit affectum, ne in tragoediam transiliret. quod cum aliis rebus minime obtentum et a Plauto et ab Afranio et ''"appio et multis fere magnis comicis
quin etiam solus ausus
assequeretur,
est,

ueritatis

i5

20

2 protastica prosopa (prosapa C) cconaG {m. -2?) 3 accerscitas T

teneri jP, rus 7 eger A, in ras. V^ (usi j^ost etsi Bufini ed. pr.) 8 tamen a Terentio om. inueniuntur 9 cominuti 10 legis optationis i^ habitu 11 a J.r, om. offusae cf. 'Arch. 12 solus sscr. C\ solius VII 125sq. est f. lat. Lex?

F F

F exteri T

||

II

7iQota6xiv.ug tiqocaeteri F, 4 indictiones 6 uetequibus om. om. {codd. Hufini); usi sunt sscr. C*,

A TFC,
\

non om.

||

F
|

(|

TFC^

\\

A
j

||

||

||

FCV;
{sscr.

\\

<8olu8>
etiam

cum] eum C, tum

\

cum fidem

m. 2)

||

13 quam {sscr. m. 2) C praescriptura J., proscripta 14 introproducere (pro del. V) 15 et causa (-am A) Leo cum (?) T uoluptates desit post ipsum codd., transp. 16 artificiosissime F, tificiosissima (!) codd., corr. Schopen cum illis 17 et] in {in mg. et m. 2) C morem]

TFCV

TFC
\

\\

||

TFC

A TFC

\\

\\

me est F\\ 18 effectum quam A, quia TFCV

{ed. pr.\ 20 ab om. T AfPranio appio AF, {in actio carr. m. 2) F, Apio rC; a Pomponio Bziatzko. fort. et appio del magnus
{sscr.
||

m. 2)

19 quod

DL

TFCV

minime] munirie

jj

20
inueniinus.
bile,

DONATI COMMENTVM
illud

quoque inter Terentianas uirtutes miraut neque eo sunt temperamento extumescant ad tragicam celsitudinem neque abiciantur ad

quod

eius fabulae

mimicam
6

uilitatem.
5

adde quod nihil abstrusum ab eo ponitur aut quod ab historicis requirendum sit, quod saepius Plautus facit
et eo est obscurior multis locis.

7
est,

adde
ut

quod argimienti ac
cauerit

stili

ita

attente

memor
10

nusquam non aut

aut curauerit quae ob-

esse potuerunt, nexuit, ut nihil

quodque media primis atque postremis ita additum alteri, sed aptum ex se totum et

uno corpore uideatur esse compositum. 8 illud quoque mirabile in eo, primo quod non ita miscet quattuor personas, ut obscura sit earum distinctio,
et item quod nihil ad populum facit actorem uelut extra comoediam loqui, quod uitium Plauti frequentissimum.
15

9 illud etiam inter cetera eius laude dignum uidetur, quod locupletiora argumenta ex duplicibus negotiis denam excepta Hecyra, in qua unius legerit ad scribendum. amor ceterae est, Pamphili quinque binos adulescentes

20

habent.

V inter] in inueniemus mirabiles A C^ ut neque temperamento (0 ex u corr.) A A 3 extua escant A, extumescant (u ex i m. 2) V traiobiciantur T ad inimica A, ad mlmicam F, ad cam {pi'0 a corr. C) mimicam (minicam C) <^id est hystrionicam inde mimus id est hystrio (m mg. C)y 4 uilitatem om.
1
\ |

TFC

TFC

\\

2 eo om.

sscr.
II

TF

CF

II

5 astrusiam
II

TFC
j

<(ab5 aut

A
d

7 lotis J.
clftudi

9 ut
{sscr.

cuiusquam
m. 2)

F
||

6 Mstoricis quod om. A non aut cauerit] cauerit T

||

||

TF

FC,
aditum

cauerit

errauerit

10 quodque]
\

tum quod

TFCV

quae]

quo///

\\

11 noxuit
\\

aditum A,
\\

C <^et> ex codd., corr. Steph. 14 per13 quot T sonas quatuor obscuri T 15 auctorem A extra comoediam Schopen: ex tragoedia (-diae F^ -die CT) codd. 16 frequentissimum ^est) F 18 ex] 17 digna et TC 19 ad] id T delegeris exchyra A, echira F, echirra 20 panpili T, pamunius] scribit

TFCV
F

\\

||

ATCV

\\

\\

TFC
del

\\

TFCV
est]

\\

philij (j

2it

uid.)

amor

amorem

lescentes

A, adulescentulos

TFC

TFCV

adhu\

EVANTHIVS

m o-IV

3.

21

IV 1 Illud uero tenendum est, post viav Kmii(p6iav Latinos multa fabularum genera protulisse, ut togatas ab scaenicis atque argumentis Latinis, praetextatas a dignitate personarum tragicaram ex Latina historia, Atellanas
Campaniae, ubi actitatae sunt primae, Rinab auctoris nomine, tabemarias ab humilitate argumenti ac stili, mimos ab diuturna imitatione uilium rerum ac leuium personarum. 2 inter tragoediam autem et comoediam cum multa tum inprimis hoc distat, quod in comoedia mediocres fortunae hoa ciuitate
thonicas
5

lo

minum, parui impetus periculorum laetique sunt exitus actionum, at in tragoedia omnia contra, ingentes personae, magni
timores, exitus funesti habentur; et illic prima turbulenta, tranquilla ultima, in tragoedia contrario ordine res aguntur;

tum quod

in tragoedia fugienda uita, in comoedia capessenda exprimitur; postremo quod omnis comoedia de fictis est argumentis, tragoedia saepe de historia fide petitur. 3 Latinae fabulae primo a Liuio Andronico scriptae sunt, adeo cuncta re etiam tum recenti, ut idem poeta
et actor

15

suarum fabularum

fuisset.

20

neancome AlAN
|

ex -os m. 2) V ab C, 4 traicarum

F) * * * FC,

{sine lac.)

TFCV

II

TFCV togatas (-as a F A, ad dignitatem TC, tragediarum F ex] et TCV\

T
\\ ||

J.,

ne etomo

***

F, ne aetomo (-nio
\

2 <et> ut 3 a dignitate

attelanas 5 primae Schopen: codd. plurimae (-me pinthorijcas (rij ex rif corr., in mg. 6 actoris rynthonicas m. 2) C, rithonicas F, inthoricas
attellanas
(act-

A C)
\\

C)

ATFC,
\

1|

||

minimos A, minos T ab] a 9 <hoc diuturna A F, fort. iucunda interest (interest F)y cum FJP, <hoc est)> cum TC tum] tamen TFCV 11 imp(& (!) J. periculorum Dziatzko: pericula ATV, periculam F, periclam 12 ac T contraria T,
codd., corr. Voss
I

7 actili

A, et stili C diuma TFC;

|

||

[j

om.

13 funesti exitus 14 tranquillia Xi^gentes contraria lo uitia F, uitia F, uiciaarguntur 18 Liuico 17 tragoelia hostoca C capescenda C androuico A, andromico 19 adeo] ad cuncta re Schopen: cunctas res TFCV, ut ad has res re1

||

||

AC

||

\\

TC
\

\\

TFC

\\

\\

centi

ut

Schopen:

recentius

20 fabularum suarum

TFCV

(reg-

T)

TFCV\ A TFCV, recentes A

\\

22
4
mixtae.

DONATI COMMENTVM
Comoediae autem motoriae sunt aut statariae aut motoriae turbulentae, statariae quietiores, mixtae

ex utroque actu consistentes. 5 comoedia per quattuor partes diuiditur: prologum, est prologus uelut prae- 5 protasin, epitasin, catastrophen.
fatio

quaedam

fabulae,

in

quo solo

mentum

aliquid ad fabulae uel actoris

populum

commodo

praeter arguuel ex ipsius loqui; protasis primus actus

uel ex poetae

licet

initiumque est dramatis;

epitasis

incrementum processuslo

que turbarum ac totius,

ut ita

catastrophe conuersio rerum

cunctis cognitione gestorum.

dixerim, nodus erroris; ad iucundos exitus patefacta

DE COMOEDIA.

V
sit

Comoedia
ciuilium

est

fabula diuersa

instituta

continens
15

affectuimi

in uita utile,

priuatorum, quibus discitur, quid quid contra euitandum. hanc Graeci sic

ac

ojjtJ

definiuerunt ^KcofKpdCa icriv <^idicoTLKS)v TtQccy^dtcovy TtSQLaxLvSvvog'. comoediam esse Cicero ait imitationem uitae, speculum
consuetudinis^
1

imaginem

ueritatis.

20

3 utruque 2 quiexiores mistae stratari 5 prothasim epithasim katastrophem F, trophen(!) A, et catastrophen (ca in mg. C) proIII carthastrophem T, 7 aliquod fatio quaedam F, quaedam praefatio C poeta 9 8 fabula initium J. quod (quod F) prothasis

\\

\\

II

FC
T

{sscr. m. 2) F, dramatis <^id est compositionis argumenti)> T epithasis dicaxerim 0, 10 turbarut C procesusque ac] a disserim T 11 corr. Pithoeus modus codd., catastrophe C iocundos TCV, iundos A, iucundum 13 DECOMOEDIA15 affectum 14 constituta A, om.

A TCF
II

\\

||

est

om.

TFCV
A
||

drammatis F, dra^matis
\

FV

TFCV
\\

\\

F TFCV

||

\\

\\

TFC

dicitur 16 in quibus] quia quid] A C euitandum contra C 17 diffiniuer A, diffiniere FF, diffinire TC comodia est in nHPIOXH^ KINMNOC A, comedia (-oedia F) est ****** TFCV] suppl. ex Biom. 488, 4 19 comedia TC
|

||

\\

est

cicero

T, cicero esse

(cta del.

V)

ueritatis

TFCV

inmitationem
|

23, 1

20 imaginem mg. V\ 07ti. uiritatis T, et ueritatis uicis om.

\\

spectaculum

ATFCV^
F

EVANTH. IV 45. EXCERPTA DE COMOEDIA V 16. 23

2 comoediae autem more antiquo dictae, quia in uicis ut huiusmodi carmina initio agebantur apud Graecos admixto pronwntiationis in Italia compitaliciis ludicris

actus commutantur, populus attinebatur, hoc est ab actu uitae hominum, qui in rf]g Kcofirig, uicis habitant ob mediocritatem fortunarum, non in aulis regiis, ut sunt personae tragicae. 3 comoedia autem, quia poema sub imitatione uitae

modulo, quo,
ccTtb

dum

atque morum similitudine compositum nuntiatione consistit.

est,

in gestu

et

pro10

apud Graecos duhium cst quis primus inuenerit, apud Bomanos certum: et comoediam et tragoediam et togatam primus Liuius Andronicus repperit 5 aitque esse comoediam cotidianae uitae speculum^
4

comoediam

nec iniuria.
facile

nam

ut intenti

speculo
ita

ueritatis

per imaginem coUigimus,

lectione

liniamenta comoediae imi"

15

tationem uitae consuetudinisque non

timus.

aegerrime animaduer-

huius

autem

originis

ratio

ab

exteris

ciuitatibus

moribusque prouenit.
dientes elegantiam

Athenienses
uellent

namque Atticam

custo- 20

cum

male uiuentes notare, in

1
talitiis

amore

\\

3 ytalia

V
I

compitalicis u
\

||

nebatur

^nO) THC KOOMHC- A, ait ****** TFC, *******F||6 habitent A, habitabant V in] ibi T S autem] uero TF aulis in ras. V^ 7 traice TC CV qui A poema post imitatione F imitatione A 9 adque
{corr.

4 modolo TO, modolo

m. 2)

ATCF, compid F comutantur A atti\ \

\\

\\

\\

morum
gesti
est

om.
II

TFCV
||

similitudine
\

AC

\\

est
|

om.

TF
V V
\ \

CV

Latinos
u4.
I

11 est sscr. V^

\\

12 romanos {corr. m. 2)

13 trogatam primus {corr. m. 2) liuium andronicum (m his ex s corr. m. 2) andromicus 14 atque reperit TO, reperisse {ex -rit corr. m. 2) T, <(qui {in mg. m.2)y aitque F; aitque <^Cicero^ Scheidemantel 17 -que om. F\\ 16 prd quotidianae collegimus T 19 extis T ciuilitatibus 20 peruenit TFC, i^rouenit F Attenienses 0, atheniens (!) A acticam C, acthicam F., aticam T custodientibus
et i.]
\

TFCV
TF

TFC

||

jj

F F F

||

\\

24

DONATI COMMENTVM

uicos et compita ex omnibus locis laeti alacresque uenie-

bant ibique cum nominibus singulorum uitia publicabant, unde nomen compositum, ut comoedia uocaretur. 7 haec autem carmina in pratis mollibus primum agenec deerant praemia, quibus ad scribendum docbantur. torum prouocarentur ingenia; sed et actoribus munera offerebantur, quo libentius iucundo uocis flexu ad dulcedinem commendationis uterentur: caper namque pro dono his a quo dabatur, quia animal uitibus noxium habebatur. nonnulli autem ex etiam tragoediae nomen exortum est.

10

quae est humor aquatilis, tragoediam <(quasi trygodiam^ dici uocarique maluerunt.
amurca,
8
olei faece,

qui lusus

cum per

artifices in

honorem Liberi

patris
15

agerentur, etiam ipsi comoediarum tragoediarumque scriptores huius dei uelut praesens numen colere uenerarique

coeperunt. cuius rei probabilis ratio exstitit. ita enim carmina incohata proferebantur, ut per ea laudes eius et facta
gloriosa celebrari proferrique constaret.

autem primus haec

tum paulatim fama huius artis increbruit. scripta in omnium notitiam

Thespis
protulit, 20

2 singula

ex {ex et corr. m. 2) F, et 4 primum sscr. C^

TFC
A
\\

|1

||

ltae {sscr. m. rec.) 5 nec (sscr. m. 2)

F F

||

uocarentur "doctorum V prouocarentur doctorum T FC, 6 sed sscr. C^ fletu TFC\\ 8 "caper 'nam 7 iocundo 9 dabitur noxium uitibus V is T {corr. m. 1?) 10 tragoediae 14 etiam on. A exortum] et (del. C^) ortum faece 11 aley T malueTC, ortum V ex] et TC 12 quasi trygodiam add. W.; cf. Porph. ad runt] luerunt JP lusus D, ludus TCV, Hor. a. p. 277 13 qui in ras. V^

TCV
\\

\\

\\

|j

||

luctus

\\

artificis
I

\\

14 ageretur

CV

diarumque

i^,

comoediarum tragoediarum
\\

A T,
\

tragoediarum comoecom- (^ety trag\

II

15 diei

corr.

m. 2)

AFC, diey T, diei V\ nomen TFC, {in numen V 16 cepere TF, ceper C cni TFC existit

V
et

TFC

17 eius] tuas itaque (corr. m. 2) F, itaque <sed> staret TFC, (sed del) V 18 praeferrique A, proferri 19 dum Tespis VF, Tesbis T, (b ex t corr.) C
\\
\

TFC

II

TFC

\\

F F

20 haec scripta primus

pertulit

{]

EXCERPTA DE COMOEDIA V 6 VI

1.

25
de

postea Aeschylus secutus prioris exemplum ''publicauit. quibus ita Horatius in arte poetica loquitur

276

'ignotum tragicae genus inuenisse Camenae

dicitur et plaustris uexisse

poemata Thespis,
5

quae canerent agerentque peruncti faecibus ora. post hunc personae pallaeque repertor honestae Aeschylus et modicis instrauit pulpita tignis

280

et docuit

magnumque

loqui nitique coturno.

successit uetus his comoedia

non

sine

multa

laude: sed in uitium libertas excidit et

uim

lo

286

dignam lege regi. lex est accepta chorusque turpiter obticuit sublato iure nocendi. nil intemptatum nostri liquere poetae:
nec

minimum meruere decus uestigia Graeca ausi deserere et celebrare domestica facta,
1

i5

uel qui praetextas uel qui docuere togatas.'

VI

Fabula generale nomen

est:

eius

duae primae

partes, tragoedia et comoedia. <^tragoedia^, si Latina argumentatio sit, praetexta dicitur. comoedia autem multas species habet: aut

enim palliata

naria aut Atellana aut

1

mimus

est aut togata aut taberaut Rinthonica aut planipedia.

20

esc illus i^, echilus secutus TCF, prioris om. publicauit {ex -carat corr. C^)] pulpita ditauit Schoell, scaenam pulpitauit 3 traghice C, traice Havet, locupletauit Leo 2 loquitur om. came T 4 et] ex uertisse (-issime F) plauses

eschilus

TCY,

sequutus F, sequitur

A
||

TFC
||
|

|j

TFC

TFC,

exisse

A
et
\

{ex fecili

corr.)

A
C
||

tespis
||

TFCV,

7 heschilus

A,

5 qui fecib; thepis eschilus CV, exchilus T,

\\
\

A
\

TF

{corr. m. 2) V) tignis palpita 8 nititurque FC, nititur T, nitiq; quia 9 non- 16 togatas] etc. 10 et uim] exiu A, et in 11 chorisque CF, corisque 12 loquendi 13 nihil 16 qu 17 est om. intptatu qu

eschillius
(ti

immodicis

TC
||

ex

si

corr.)

||

\\

ATF

A TFC\
11
|

\\

TFC
\

partes primae dia add. Franck 20 tarbernaria C nita C, rintonica

{sic et 26, 1)

|j

18 partes <(sunt)> V traguedia A tragoe19 sit] sic praetextat {sscr. m. 2) 21 attellana rinthorica A, RinthoF, sinthorica T, rhintonica V planipedica
\\

\\

TFC
V

jj

AFV
\

\\

26
2

DONATI COMMENT^TM

planipedia autem dicta ob humilitatem argumenti ac uilitatem actorum, qui non cotumo aut socco nituntur in scaena aut pulpito sed plano pede, uel ideo
eius

quod non ea negotia

continet, quae

personarum

in turribus
5

aut in cenaculis habitantium sunt, sed in plano atque in humili loco.

primi egisse dicuntur comoediam Cincius Faliscus, tragoediam Minucius Prothymus.

3
Perjsiinati

4 Omnium autem comoediarum inscripta ex quattuor rebus omnino sumuntur: nomine, loco, facto, euentu. nomine, ut Phormio [Hecyra] Curculio Epidicus; loco, ut Andria Leucadia Brundisina; facto, ut Eunuchus Asinaria
Captiui; euentu, <^ut)> Commorientes Crimen Heautontimorumenos. 5 Comoediarum formae sunt tres: palliatae Graecum

lo

i5

habitum referentes, togatae iuxta formam personarum habitum togarum desiderantes quas nonnulli tabernarias
,

uocant, Atellanae salibus et iocis compositae, quae in se non habent nisi uetustatum elegantias.

1 autem sscr. C ob nobilitatem argumenta T, S utuntur 2 eius] ** JP utilitatem <^ohy argumenti culis 5 nitcorr. m. aut plane 2) C, {ex cenaculis] 5 senaclis T ha4 quod] que continent in 3. om. bitantium in rcis. {ex habitaculis ?) A sunt om. 7 personatim cincius (cineius C, aneius egesse

F FC
V
\\

TFCV
\\

\\

II

CV

\\

TFC
\ \

ATF

cyneius V) et faliscus (falicius A, falascus F) codd., corr. 8 minutius TCV, mimitius et prothimus (proWolff tinthus T, prothintus FC, protimius V) codd., corr. Wolff haec ira A, 9 scripta codd., corr. Schopen 11 formio echira F, echirra F, hEchira C, hechirra T; secl. Schopen 12 Leuchadia gurgulio ATV, Curgulio C, curcuilio 2'"
jT,
II

\\

\\

1|

FC

brundusina {sscr. m. 2) C, 13 ut add. Schopen brundusia V eiamichias h^autontumorumenos A, eutontumerumenos C, (eaut-) V, -non T, ****** 16 habentes habitum (-tus F) <ut {del. V, ex et 18 uocant corr. C)y habitum TCV\\ 17 togatarum V quas post 16 referentes codd., transp. Beuuens 18 attellanae codd. 19 habe A saltibus ATC, salcibus elegantiam V
brundiafinia

A, brundisinia
\

TFC,

\^

II

TFCV
||

||

EXCERPTA DE COMOEDIA VI 2-Vn

4.

27

Vn

Comoedia autem diuiditur

in quattuor partes:

prologum, TCQOtCCffLV^ e.7tLXCC6lV^ %ccxci(3xqocp'r]v. 2 prologus est prima dictio, a Graecis dicta nqcbxog koyoq uel antecedens ueram fabulae compositionem elocutio,
<^6

7CQ0

xov dQcc(iaxog Xoyogy.

eius species sunt quattuor:

commendatiuus, quo poeta uel fabula commendatur; imxLiirjxLKog relatiuus, quo aut aduersario maledictum aut populo gratiae referuntur; 6Qa(iatL%6g argumentatiuus, exponens fabulae argumentum; fiLKxog mixtus, omnia haec in se continens.
avOxccxcKog

lo

mluenmt, quod prologus

prologiwm quidam hoc interesse ubi aut poeta excusatur aut fdbula commetidatur, prologium autem est, cum tantum de argumento dicitur. 4 TtQoxaaLg est primus actus fabulae, quo pars argumenti explicatur, pars reticetur ad populi exspectationem tenendam; ETtitaGLg inuolutio argiimenti, cuius elegantia
3
inter

prologum

et

est^

i5

TFCV
ATC,
7tQd)xo6

duas partes quatuor

I

2
\\

prologam
\

A., <(in)>

TFCV

prothasim F, procasin epitasin Kacaftrofen J., catastrophen epithasim F, ephitasin

protasin
3
II
\

ATC,

prologum

dictio

Xoyoa F,

F TFCV ****** TFC 4

prima
om.

Rdbhow: ut

TFC,
\

\\

\\

5 6

XoYog om. A uel Xoyos Babhow: *****

\

nP03TOCd.OrOC- A,
\

uel

FC,

6 CYNT^TIROC- A, om. TV quatuor sunt commendatius Cynraxog F, Cintakon (7, Cintase T, * * * *

\\

TFCV

ATFC, commendatitius F qua TFC, qua (corr. m. 2) V\\ 8 eniTINHTIKOC- Relatus A, et **** sic (sit T, sic-e F) latus TFC, relatus **** V quo <(ut^ F\\ 9 "populo "gracie F 10 APdiM^TIROC- A, ***** argumentatius 12 MIRTOC- A, **** TFCV\ TFCI argumenta ora C haec continens om. T 13 inter] ite A et probolum T quidem hoc T, hoc quidam F 14 soluerunt A pro16 diducitur AC, deducitur FV, diducer T; corr. logum C
|

II

TFCF

TFCV

||

||

||

II

Steph. cicetur

II

17

nPOT^CIC- A,
recitatur

protasis
reticeiuT

A,

TFC,
CT^

TC,
\\
\

prothasis FV\\ 18're19 CniTdiCiC- A, epieuohitio

thasis qua eius

FV,

* * * *

(epitasis

T^

cuius]

Leo

28

DONATI COMMENTVM
quam
euentus

conectitur; ^(taatQOcp'^ explicatio fabulae, per eius approbatur.

Vni

In plerisque fabulis

priora ponebantur ipsa-

rum nomina quam poetarum,

cum primum

in nonnullis

poetarum quam

fabularum, cuius moris diuersitatem antiquitas probat.

aliqui fabulas ederent,

nam
pro-

ipsamm nomina

mm

nuntiabantur, antequam poetae pronuntiaretur, ne aliqua inuidia ab scribendo deterreri posset. cum autem per editionem multarum poetae iam esset auctoritas adquisita, rursus priora nomina poetarum proferebantur, ut per ipsouocabula fabulis attentio adquireretur.

i*

2
sunt

actas

diuersis ludis

manifestum

est

inscribi.

nam

quos aediles curules munere publico curant: Megalenses, magnis dis consecrati, quos Graeci ^eydXovg appellant; funebres, ad attinendum
species quattuor,

ludomm

15

populum

instituti,

dum pompa

funeri decreta in

honorem

patricii uiri plene instruitur; plebei, qui eduntur; Apollinares, Apollini consecrati.

pro salute plebis

dextera Libe^i,

3
dria
1

In scaena duae arae poni

solehant:

sinistra eius dei,

{IV

cui ludi fietant. unde Terentius in An- 20 3, li) ait ^ex ara sume hinc uert)enas tibi\

2 approperatur 4 nomina <^fabularam)> V 5 modis A T diiiersitante 6 ipsa (ipsorum T) no7 poete A, fabula mina AT, ipsarum nomina in mg. V^ 8 ab] a deterrendi TFC, poetae in ras. V^ 9 multarum editionem J., edictionem posset om. 10 "nomina "poetarura acquisita (a ex corr.) C V proferebatur T 11 uocabulis fabulis sscr. F*, om. attentio (io ex a corr.) A acquireretur 12 actus C diuersos FC, {in -sis corr. m. 2) V inscribis 13 quos] quod ediles cui ules ///numere J. 14 diis 15 ^Byulov? Leo (iisyciXovg 6Lovg Mwretus,

KaTafrrof^
3
||

Schopen
II

im

A, catastrophe
|

TFCV
\\ \\ \\

||

apponebantur

||

TFOF
\

TFCV

FC

||

\\

TFC

||

TFC
\
\

FV

\\

11

FCV
\\

ATFG

||

om. T ad actenendum (att- T) TFC, ad de16 funeri (i ex a corr.) C tinendum V 17 patritii (patricis 18 consecrati om. TFC, F) uiri jPC, patri iuri plebei in mg. adscr. F^ 18 luduntur F' appollinares consecreti 19 cena T 20 diei ami cuius 21^ ara] hinc sume uerbenas om. tibi] ubi codd.

HEyccXriaiccyiovg Schoell;

an
I

(isydXovg d^sovg?):

MenOYCIOYC A,

* * * * *

FCF,

||

||

II

TFCV

\\

TFCV
\

\\

EXCERPTA DE COMOEDIA
4

VII 4-VIII

6.

29

siue quod alitectum se esse insaniam simulauit, qao tempore quando uoluit, ne agnitus cogeretur in hella prodire, seu oh singu-

Ulixm piUeatum semper inducunt,

qua tectus munitusque plurimum sociis enim uirtus erat animi semper decipientis profuit; nonnulU Ithacae incolas sicut Locros pilleatos ingenium. fuisse commemorant. 5 AcMllis et Neoptolomi personae diademata hahent^
laretn

sapientiam,
liuius

cuius arguquamuis numquam regdlia sceptra tenuerunt. menti prohatio talis inducitur, quod numquam cum reliqua Graeciae iuuentute ad gerenda cum Troianis hella sacramenta coniurationis inierunt nec umquam suh Agamenvnonis

10

imperio fueru/nt. 6 comicis senibus candidus uestitus inducitur, quod is antiquissimus fuisse memoratur^ adulescentihus discolor attriserui comici amictu exiguo teguntur paupertatis a/ntiquae gratia uel quo expeditiores agant. parasiti cum intortis palliis ueniunt. laeto uestitus candidus, aerummso
huitur.

15

purpureus diuiti, pauperi phoemcius datur. militi chlamys purxmrea, puellae hahitus peregrinus inducitur.
ohsoletus,

20

ulixesn C, ulixem jP, ulyssem semper palliatum '3 prodire cogeretur] cogeret ut (ne C) om. 4 quam F, quo socius T, sotius 0, secus animi ATC^ 5 uirtus Muretus: uirtutis codd.; probat Schoell animum animi F, cum F; ac nimis Schoell 6 non nullos T, itace TFC, itacbe in ras. A, (ex non illos corr.) C, -as et 8 arcilis ytache pilleatus A, palliatos Dziatzko: sed F, sed et C, sed sed T, si ^, siue in ras. F*

TFCV
F
II

II

TFC
\

\\

\\

TFCV

\\

9 screptra C, septia persona ATF, (a ex e corr.) C tenuer AC, tenuere TjP 10 induere T eum reliqua 11 iuuentute A ad in mg. grecie T, graeciae reliqua i^ C^ 12 inier A, iniere agam nonis A, agamenonis
\\

||

II

TFC,
retur buitur

TFC CF

agamennonis
his
\

<in> pnoso A, erumdoso

I

F 14 senilibus F induceTFCV discolore F actri16 integuntur TFCV 17 parasito atque i^ intorcis A 18 pallii F laeto] loco TFC erum-

TCV

||

\\

13 fuere 15 narratur
||

||

\\

||

\\

jF*
||

19 obsolet^-

multici codd. purpurea F, purjjura est TFC, om. inducere T peregrinus

cius

A,
I

fenetius

TFC,

renetus

A, obseletus
|

foeni\

A A

\\

20 clamis
puella

30
lem paUio colore teum datur.
7
aJ)

DONATI COMMENTVM
iiario utitur^

meretrici

oh auaritiam

lu-

syrmata dicta sunt db

est.

eo

lonica luxuria instituta

quod trdhwyitur, quae res eadem in luctuosis personis

5

incuriam sui per neglegentiam significant 8 Aulaea quoque in scaena intexta sternuntur, quod pictus ornatus ex Attalica regia Bomam usque perlatus est; pro quibus siparia aetas posterior accepit. est autem mimicum uelum, quod populo ohsistit, dum fdbularum actus commutantur. 9 deuerbia histriones pronuntiabant, cantica uero temperabantur modis non a poeta sed a perito artis musicae factis. neque enim omnia isdem modis in uno cantico agebantur sed saepe mutatis, ut significant qui tres numeros in comoediis ponunt, qui tres continent ^mutatis modis cantici'.

10

15

10

eius

qui

modos

faciebat

nomen

in

principio

fa-

bulae post scriptoris et actoris superponebatur.

1

meretrici

TFC,

syrinata

ob]
|

lucrum jP 3 sirmata meretricib; trabantur F, trabentur T, trahuntur C

|

||

|i

4 ab iocimca A, ab scenica FC, ob senica T, ab scenicam luxuriam (m add. m. 2) F, add. m. 2) F; corr. Reiff. (o et 5 significabant TFC, (ba del.) V luxa T luctosis

\\

||

intexta A, in 7 ex] erat terra F, -am quid ^, qui atalica A, actolica T, actalica F, actalia (ab actalo rege dicta in mg. m. 2) C 8 si pna TC, si prima F, suppar {corr. in numicum A, suprema 7n.2) posteriora est] Ea mimicum {corr. in inimicum) FC, {ex minutum corr. m. 2) F, minutum T 11 deuerbia] de umbia TF, de umbra in ras. F^ 12 poeta lustriones A, historiones C temperabant C iis13 omnia] contra C, uerba perio T sed] poetas dem ut <si> 14 sed om. numeros] M-/n-Cadd. Beiff. 15 comodu-s- T qui tres A, quae res continet -nes mutatos modos (os his ex is corr. m. 2) 16 modos 17 <eius modi> modos faciunt TC, faciefta^ F, om. 18 post Dziatzho {Goetz): pro TFC, et pro J., et F; et prope Xeo, ut et Schopen super6

cena A, scenas

TCV
\\
\

FC,
\

scenis {corr. m. 2)

|]

TFC

\\

TFCV
||

\\

\\

\\

AFC,
II

\\

TFCV TFCV
\

||

ponebantur

ATFC

EXCERPTA DE COMOEDIA Vni

611.

31

11 huiusmodi cannina ad tibias fiebant, ut his auditis multi ex populo ante dicerent, quam fabulam acturi scaenici essent, quam omnino spectatoribus ipsius antecedens
titulus pronuntiaretur. agebantur autem tibiis paribus, id dextrae autem tibiae est dextris aut sinistris, et imparibus.

sua graiiitate seriam comoediae dictionem praenuntiabant, sinistrae [Serranae] acuminis leuitate iocum in comoedia
ostendebant.
scribebatur,

ubi autem dextra et sinistra acta fabula mixtim ioci et grauitates denuntiabantur.

in-

ad tybias CV, om. 1 huius modi <adeo> 2 multo ferebant F, fertebant T, feriebant C ex] et 3 quam discerent codd., corr. Muretus TC, e <(iam^ id 5 sinistns 4 autem] igitur tybiis r, qua J. 5 aut] et et del. , aut post imparibus codd., transp. Leo
\

TFCV
V
\

V
I

\\

||

II

sscr.

V^

nem

tybiae

FCV,
1|

pronuntiabant

ranae FV, serrar^ A, om. TFC, sscr. F*

grauitatis

6 grauitatis T dilectio7 ser-bat TC, corr. Muretus 8 et sertane C, certa e T; secl. Beiff. 9 mistim T loci et om. T
lith^
\\
\

\\

AVF,

||

TFC

\\

DONATI COMMENTVM ANDRIAE

Donati comm. rec

Wessuer.

ANDRIA
PRAEFATIO
I.

POETA CVM PRiMVM

A. A. s. A.

Comoedia Andria
accepit
et

cum

palliata

sit

fabula,
et

de

loco

nomen

nunc ab ipso Terentio, qui cum de Chryside loqueretur, sic ait {1 1,4()) ^uereor ne quid Andria a. m.' et hoc commune uocabulum est et in Graeca

Menandro prius

et

in Latina lingua.

2 haec maiori ex parte motoria est. 3 continetque actus amatorum adulescentium et pa-

trum piorum:

callidi serui, ancillae astutae, seueri senes, adulescentulae liberales. 4 in hac primae partes senis Simonis sunt, secundae Daui, tertiae Chremetis et deinceps reliquorum.

*****

10

5 prologus in hac

acer

inducitur

et

in

aduersarios

non mediocriter asperatus, sed tamen id omnia lacessitus facere uideatur ac dicere.
1

subtiliter,

ut
15

hic %Q6xci6Lg

apluit
I

a<^a-^asa- A^ 2 palliota A T
Ij \\

cum] eum C

animum se ad scribendum C, 3 nunc] non C Terentio] tenent. 5 a. m.] am; chriside 4 criside
appulit
|1

AC

||

7 maC, in F Graeca] gfa iore F 8 continuo actus A^ continetque ex se actus (acta e.i T) patrum piormn Steph.: ex patria prior. d. ^, ex partibus priorum TC, {supra priorum m. 2 add. patrum) V 9 lac. sign. Beiff.r, sunt ibi Steph. callidi {ex -da corr.) C seueri Steph.: seriue J., serii T, serti C, parci V 10 adolescentuli V 11 hoc A senis simoni ^, simonis senis Fjj

A^ apportet mali

TCV

et

||

TCV

II

\\

\\

\\

12 relique ratur

TCV

TC
\

||

13 aceri

in om.
dett.
||

subtiliter

ATC,

prothasis

<(fit)>

auersarios 15 lacescitus
j

C C

\\

14 aspeprotasis

36
subtilis,
sTcltccGLg

DONATI COMMENTVM
tumultuosa, KcctaGtQocpr} paene tragica, et

tamen repente ex his turbis in tranquillum peruenitur. 6 haec prima facta est, acta ludis Megalensibus M.
Fuluio
Glabrione [Q. Minucio Valerio] aedilibus cuegerunt L. Atilius Praenestinus et L. Ambiuius Turpio. modos fecit Flaccus Claudi [filius] tibiis paribus et est tota Graeca. dextris uel sinistris. edita M. Marrulibus.
C.

M/

cello

Sulpicio consulibus
10

6* pronuntiataque est 'Andria Terenti' ob incognitum adhuc nomen poetae et minoris apud populum auctoritatis

ac meriti.

7 deuerbiis autem et canticis lepide distincta est et successu spectata prospero hortamento poetae fuit ad alias conscribendas.

8 initium autem 7tQotcctL%6v TtqoGomov^ id est aduenticiam personam, recepit Sosiae propter euoluendam argumenti obscuritatem. persona autem protatica ea intelleepithasis Katastrof^ A, catastropha 2 peruenitur traica catastrophe 3 acta om. TCV\\ 3 4 in (m m. rec.) Reiff.: peruenit codd. fuluio edile int glabrio neq; minutio ualerio curulib; Aj m. (marco T) fuluio edile et m. glabrione quinto minutio termonii. L. Valerio curuli TC, m. fuluio et m. glabrione q. minutio termoniiL. ualerio aedili curuli F; corr. Dziatzko 5 egef A, egere latilius. latinus pnestinus A, 1. attilius (act- C) latinus 6 claudii praenestinus (pren- C) TCV-, corr. W. ambirauis filius secl. Beiff. 7 dextris om. T\ uel J., tybiis V
epitasis
(e SSC1'. 1

15

ATC,
(7,

m.

rec.)

TV

TC

\\

\\

TCV

\\

TCV et TCV
\

||

\\

m.

rec.)

\\

\\

8 C. Beiif.: et codd. 9 pronuntiataque A,

sulpitio
{0

pronuntiata

terentii
\

TCV
V
C

quod pronuntiata TC, cum

m. 2)

CF |_consulis
C
\\

{corr.

kh
\

10 et om.

i minoris 11 meriti <(fuit)> miroris 12 deuerbis T(7, deub A, sed autem et canticis Schopen: autenticis (autencis quia uerbis auctenticis et V\ lepidi T\ detincta TO, descripta T)

\\

\\

ATC,

II

13 successa

{sscr.
\

m. 2)

spectata] aspectata T, (ta in

t

ornamento ATC, mg.) C, aspecta prospera 15 butium (m Initium corr. m. rec.) (t m. 2)

omamento
\

II

protaticon
\\

(protatic.

A,

prottatticon F)prosopon codd.

II

aduentitiam codd.
\

16 sofi 17 oscuritatem (b sscr. m. 2) C, <(obscuramento> obscuritatem T persona C protattica ea

\ \

ANDRIA PRAEF.
gitur,

5H

1.

37

quae semel inducta in principio fabulae in nullis deinceps fabulae partibus adhibetur. 9 adnotandum sane puellarum liberalium in proscaenio nullam orationem induci in comoedia palliata
praeter inuocationem Iimonis Lucinae,

quae

et ipsa

quo-

que post scaenam

fieri

solet.

II.

Chremes Atticus, pater Pasibulae et Philumenae, ex his duabus Pasibulam perdidisse se falso crederet relictam Athenis nec uisam postea multo tempore, tam1

cum

quam unicam

sibi

putabat Philumenam.

quam Charinus

lo

adulescens Atheniensis et amabat unice et petebat uxorem, sed pater eam Pamphilo cuidam, Simonis filio, ultro de-

qui Pamphilus contra sororem Chrysidis ac peregrinam tum creditam, Pasibulam supra dictam, Chremetis alteram filiam ac sub nomine Glycerii latentem, sic
sponderat.

i5

amauit, ut ex ea filium suscepisset inscio patre. qua re intellecta commotus Simo, Pamphili pater, dum per falsas nuptias temptat animum Pamphili, multis dolis a Dauo ipse
deluditur seruo, periculumque Charini et Pamphili et totus

indocta

C
\ \

tandum san A in proemio (prohemio TC) ante liberalium A TC^ in prohemio {corr. in proscenio m. 2) F; in proscaenio secl. Beiff. 4 rationem C comdia J., eo media CV praeter om. TCV 5 iuncius lucin A post scoenam F, post cenam
||
\ \

nullis] illis

TC

1|

deinc*pes

|1

3 aut no-

II

TC, prescenam
bulae

CV
|

7 acticus
\\

philomenae

A TCV

jj

passibil^ (-le T) 8 passibulam codd.

AT

passiet

sic

10 filumenam J., perdidisse <(incipit argvand^ J[ 11 atthenensis et amabat] adamabat philomenam ^^"^ 12 sed pater C, om. disponderat T, disponsaderat C 13 econtra 14 peregrinam <per ac] at Beijf. eam (eum F)> 15 altera dictata C tumj tn T filia latenter codd., corr. Beiff. 16 ea] illa T filia T,
deinceps

CF

|1

TCV

II

A A

||

||

F
\

TC

TCV

\\

||

\\

filium (u ex a corr.) C, filiam (u sscr. m. 2) insco patere C, parere 18 teneat TC, tentat F, om. 19 peri& totus A, motus culoque

TCV

T
\

\\

TCV

\\

38
error inenodabilis

DONATI

COMMENT
est

Athenas

ueniens

usque ad eum finem Andrius quidam Crito

per

ductus,

dum
et

rem

aperiat

nodum

fabulae soluat.

quem agnita Pasibula

recipitur

a parentibus et traditur Pamphilo amanti; item Philumena Charino despondetur et traditur exoptanti.
2 Perspecto

argumento

scire

debemus hanc

esse uir-

tutem poeticam, ut a nouissimis argumenti rebus incipiens

initium fabulae et originem narratiue reddat spectatoribus auctoremque praesentem scilicet ibi exhibeat, ubi finis est

hunc enim orbem et circulum poeticae uii'tutis non modo secuti sunt tragici comicique auctores, sed Homerus etiam et Vergilius tenuerunt. 3 Difficile est diuisionem actuum in Latinis fabulis internoscere obscure editam: causam iam dudum demonunde autem aut quomodo strauimus (cf. Euanth. III 1). quamuis aegre tamen intellegi distinguique possint, est operae pretium discere. principio dicendum est nuUam personam egressam quinquies ultra exire posse; sed illa re plefabulae.

10

15

rumque decipimur, quod personam, cum

falso

tacuerit, egressam putamus, quae nihilo minus in proscaenio tacens loquendi tempus exspectat. est igitur attente animaduertendum, ubi et quando scaena uacua sit ab omnibus personis,

20

inenodabilis

Leo
J.
I^

4 a parentibus reciper quae (que T) TC item Goetz: et TC, traditur om. pitur V Pamphilo om. F; uero post Philphilomena {ed. pr.), post Char-

usque] qui 2 andras quidem

TCV

soluit
I

Bdbhoiv. in fabulis codd.\ inextricabilis ductus est finem TCV, finem est 3 nodum (n ex certo T corr.)
\

|j

||

LP

sp

TCV\\
ratiue

5 carino sscr.
,

torem

A A

C^\\6 perfecto
:

(sp sscr. m. 2)

narratione (narrat add. C)

\

TC,
\

narrationis

V V

\\

||

S nar9 auc-

scilicet ibi Iteiff.

sibi codd.

exhibeat F, exibitur A,

exibitus

(7,

exhibiturus

fabulae est
|

nem TCVl
om.

TCV\\

tenuer J., tenuere TC 14 obscure] ob supra editam Beiff'.: dictam codd.; 17 discere V 19 deindicatam Schoell 16 aegre] agere A cimur {corr. m. 2) V\ persona A 22 sena ingressam

TCV

<artis uel> uirtutis

TCV\\
||
\

11 sed ovi. 13 esse

10 orbem] ordiA 12 etiam V fabulis om.

\\
\

|[

TCV

\\

\\

TCV

\\

||

fit
I

ANDRIA PRAEF.
ita

II

1-m

2.

39
quod

ut in

ea

chorus uel tibicen obaudiri possint.

uiderimus, ibi actum esse finitum debemus agnoconfundit saepe lectorem illud, quod persona in scere. superiore scaena desinens et in proxima incipiens loqui

cum

non intellegitur ingressa, quod ipsum ^xperientes statim diiudicant de rerum ac temporum quantitate. potest enim fieri, ut et ingressa sit et egressa, quam praue credimus
de proscaenio non recessisse. posse autem quinto egredi personam, non et necesse esse dicimus, ut appareat ultra exire non posse, in tragoedia parcius exire et solere pariter et licere.
III.

10

1 Primus actus in Andria narrationem Simonis apud Sosiam continet argumenti, quod populus hac occasione perdiscit (sc. 1), mox querelam apud se Daui de domino et eiusdem cum domino uerba (sc. <2), et rursus eiusdem serui deliberationem, quid rerum gerat (sc. 3).

15

2 secundi actus haec sunt: Charini uerba primo cum Byrria seruo et post cum ipso Pamphilo de nuptiis Philu-

Daui interuentus (sc. ;?), cum eo disputatio cum patre dolo con(sc. o), Pamphili sermo sentientis in nuptias, Byrriae uerba (sc. 4 et 5), Daui callida oratio aduersum senem (sc. 6).

menae

(sc. i),

de nuptiis

20

2 finitum esse audiri 3 illud] etiam in (ed. <ea> persona J 4 superiori F, -ora T, (m -ori corr.) C depr.), om. siciens T, deficiens proximam incipient T, incipies C 5 non om. ipsum Steph.: ipsam A, post experientes
1 uel deU.: et
II
\

(T?)

ATCV
T
\

ATCV TCV
CV
\
\

TCV
T
|

\\

TCV

CV

\\

II

TC

(ex parienti

T)
\

rell.
\

statim] fictam in ras.

diuidant

de rerum] de

P-

(ca add. m. 2) C 9 apareat scenio 10 tragoedia recisse partius C 12 similis apud sosciam (socias T) 13 populo T hac TV, ac C, om. 15 cum sscr. C^ 17 se16 quod cunda 18 et om. actus filomoene A, philomeH //// nae 19 <et> cum 20 consentiente (tis sscr. m. 2) C \ 21 in om. 22 aduersus

F^ 6 diuidicunt J., reruP- A, de rep- TV.^ de-R8 procenio A, enim] tamen TCV
||

||

\\

||

II

TC

||

TCV

||

\\

TCV

TCV
\\

\\

||

\\

40
3 tertio
trice

DONATI COMMENTVM
actui
liaec

attribuuntui' :

Mysidis

cum

obste-

Simone audientibus {sc. i), partus Glycerii suspectus seni et Daui apud eundem fraudulenta sermocinatio (sc. ^), Simonis uerba cum Chremete de nuptiis (sc. 5), Daui perturbatio et Pamphili (^sc. 5). 4 quartum actum per haec intellegimus prima Charini uerba sunt indignantis uelut fidem sibi non seruatam a
colloquium
ac
:

Dauo

Pamphilo (sc. l), tum Mysidis uerba apud Pamphilum tum Daui administratio {sc. ^) eiusdemque questus (sc. 5), doli aduersus Chremen (sc. 4).
5 in quinto actu Chremetis et Simonis prope iurgium disputatio est (sc. i), tum detectio fallaciarum Daui (sc. X^),

10

tum

indignatio patris aduersum filium (sc. 5), tum Critonis interuentus et per eum cognitis rebus in tranquillum res acta ducentibus uxores quas concupiuerant Pamphilo et

15

Charino
6

(sc.

et

0).

Illud

nos

commouere non debet,

quod in horum

distinctione uidentur de proscaenio non discessisse personae quaedam, sed tenere debemus ideo Terentium
uicinitatis mentionem fecisse in principio (/ 1, 43)., ut modico receptu et adesse et abesse personam intellegamus. nihil ergo secus factum est ab antiquis, qui ad hunc mo20

actuum

dum
1

Terentianas fabulas diuiserunt.

tercio actu

haec om.

TCV

Mysidis] Missus
fraudulenter
\

obstretce

j|

3 glicerius
|1

susceptus

TC

(7|j

4 chemete J.

actum om.

T 14 cognatis acta Steph.: rei act A, rei actio Schoell 15 educentibus 16 chateino concupuerant A., concupierant H 23 diuiserunt om. 18 distin17 niud quot morum T 21 retione C uadentur A 20 uicinitas C distexisse T
aduersus
1 \

V^ (om. LD), que A questus in ras. V^ (dett.), 10 chremetem om. ATC tum C, tu A, tn T, om. V (dett.) 12 est (et T) 11 chrematis A T, (cre-) F, chremtem C 13 tum indignatio in ras. disputatio TCV deceptio TC
9 -que in ras.
I
\

7 sibi J., sscr.

F*, om. TC\\

\\

1|

\\

tranquillam TC, re acta F, rem acta TC;

I

A A

TCV

\\

ohritonis
-lla

A,

certonis

\\

res

TC

||

\\

||

cepti

|1

||

ANDRIA PRAEF. lE 36. PROL. 12.

41

PROLOGVS
1

1 1

POETA CVM PRiMVM ANiMVM

personae,

A.

s.

A.

principium

factum a commendatione

honestus, quod prudens Terentius. et tam' potius quam ^Terentium' dixit, ut illum hoc ipso 2 poeta cvm p. a. a. nomine, de quo laborat, ornaret. s. A. intentio omnis huius hoc prologi agit, ut nouo poetae

quod pudens, quod honore maiore 'poe5

ueniam paret et ueteri odium et ut quam maxime modestum minimeque errantem Terentium probet. 3 poeta cvM p. A. meritum iam poetae dedit ^poetam' eundem dicendo. 4 Et ab animo eius quem defendit. 4 poeta cvM p. A. A. s. A. sensus hic est: proposuerat quidem poeta
argumenta narraret, sed hoc imeum non permisit facere quod proposuerat, maledictis suis ad respondendum eundem prouocans. 6 appvlit appellere proprie
noster,

lo

ut in

prologis

putat Luscio Lanuuino aduersario, qui

i5

dicitur,

cum

Vergilius 7 APPVLiT in secunda lectione ^attulit'

pulit' magis;
appulit'.

ex pelago aut freto quis ad litus accesserit. {Aen. III 715) 'hinc me digressum u. d. a. o.'

nam

postea

sic

{II

6,

fuit, sed ^ap15) ^animum ad uxorem

20

2 iD cura, non
1

siBi

NEGOTi negotium modo pro molestia

et

labore.

Postea

cvM
II

II

A. s. a.
I

cum primum animum

\\

6 prologi huius et ueteri] uetS:eri ut sscr. C 8 minimeque] m^ m^ m^ q errantem] errati 9 cvm 10 poeta om. 10 animis C probet] pro h^c l 11 cum p a as a^ A^ cum primum T(7, 12 prolagis C sed <^aliter euenit. et^ Babhoiv 13 lucio T,

jTF

TCV TCV 7
om.

\\

2 pudens] prudens

C,

cum

AT\\
p.
\

(c.

V)

a.

||

AV aaa\

cpa^ V
|

|j

\\

\\

om.

-are corr.

15 appellere ex 17 Vergilius] un T hic v-D-A-o^ A, uestris deus appulit oris (horis T, horis C) TCV\\ 18 oppulit T attulit Steph.-. appulit (apulit A) codd. 19 nam 20 appulit in mg. V^ 21 sibi apulit negoI

lanumo A, Lauino TC, Lanuuio

||

16 ex pselago

||

\\

AC

II

||

tium] C, modis

sibi

TC, negociis^ negotiu A, negotium modestia C 22 labore

sibi
I

\\

V mod
\

42
3
1

DONATI COMMENTVM

POPVLO VT PLACERENT 'ut' ne non significat: 2 vt placerent qvas feest coniunctio. cissET fabvlas ad 'fecisset' rettulit 'fabulas', non ad 3 qvas fecisset et est figura avkXr^^il^i^g. ^placerent'. FABVLAS bene ^fecisset', non ^scripsisset'. unde et poetae

modo enim

a faciendo dicti sunt, aTtb tov TtoLstv. sic Vergilius (^Ecl. III 86) ^Pollio et ipse facit noua carmina'.

4 1 vervm aliter sic Vergilius {Aen. VII 44 45) ^maior mihi rerum nascitur ordo, m. 0. m.' non enim hoc elegisse se dicit, sed quasi ex ordine ipso natum sibi esse. 2 iNTELLEGiT quod credimus plerumque falsum est,

10

^aliter' autem contra quod intellegimus certum est. ut II Mis aliter uisum'. Aen. significat, 428) (^Verg. 3 VERVM ALiTER EVENiRE M. I. adco uec pracparauerat nec

intenderat

quemquam

laedere,

ut spe falsus lacessitusque

15

hoc

faciat.

5
quando
2

OPERA

^amantibus

ABVTITVR utimur fructibus rei, quae usu nobis subministratur, abutimur, nam usui est deperdimus et rem et fructum.
saluo

ut placerent sscr. F^ placeret C 4 silepsis ATC, syllepsis F, 5 fabvlas om. beneficisset silempsis schol. Paris. NOCO \(in und & poet a faciendo dicti sunt diTJO Tcoisl corr. Daniel) A, unde et {oin. V) poeta a faciendo dictus est (oni. TC) 7ici6r\ti]? (*** TC) TCV; unde [poeta] a faciendo dictus est Tcoiritris Sahb.; unde et poetae ccTtb tov koislv <^id 8 Vergilius om. est^ a faciendo dicti sunt Steph. 7 Pollio et om. 9 rerum mihi F, mihi {sscr. Daniel) nascitur ordo] noA, Mo- TC, maius opus moueo hoc om. 10 se om. dicitur {sscr. dicit m. 2) C natu sibi in mg. 11 <(et^ quod codd.., quod ed. pr. 13 diis falsum ex factum corr. C credimus] intellegimus V uisum <(superis)> 14 m. i.] ra F, mo T, intelligit C adeo <^ut^ nec 15 quemque T lacessit q. A^ laces17 abutentur fructibus cit*q; C (schol. Paj-is.), fruc18 tamantibus (a mat///(us eras.) A, fructu schol. Vatic. nentibus schol. Paris.) saluo usu] schol. Vatic. Donatus utimur fr. manentium rerum. cf. JBoeth. in Top. p. 301, 20 Or., Isid. 25,29-., a mancipibus Rabbow coll. Tert. apol. 11; salua orig. ovaia Schoell et Babboiv 19 re usu T, (i sscr.) C, usi

enim

W: non
TC,

codd.
f.

fecit

fabulas

f.

1|

|j

TOY

TCV
V
I

A
II

i|

A mom\

\\

TC

TCV

A V
A

||

||

TCV

||

||

II

TCV
||

\\

AV

ANDRIA PROL. 38.

43

ager domus, abusui oleum uinum et cetera eiusmodi. Cicero 'non debet' inquit '^ea mulier, cui uir bonorum

suorum usumfructum

legauit,

cellis

uinariis plenis relictis

putare id ad se pertinere: usus enim, non abusus legatus ea sunt inter se contraria'. hoc in Topicis (o', 17) est.
habetur.

6
est

61
n&)nen.

officium.

NON Qvi ARGVMENTVM NARRET quod ucre prologi 2 qvi pro ut. ergo non est modo pro3 sed qvi malevoli veteris poetae primum
"^maleuoli',

natura

deinde

tempore

uel

ab

inuidia

10

a signo aemulationis 'poetae'. 7 plerumque refertur ad laudem, interdum ad uituperationem, ut hic et alibi {Eim. 4, 21) 'uetus
^ueteris',

7lVetus

lY

ueternosus senex'.
rancidi

bus' crimen
ratio

cariosi et qaasi 3 Non ^criminiposuit, atque ideo *maleuoli'. * maledictis'. sed quid autem inter maledictum et
intersit,

^Veteris' pro

15

docet Cicero in Tusculanis(?).

insectationis.

inuidiae, poetae causa DiCTis criminatio aduersarii.

4 veteris 5 malem. r.
20

veteris poetae

quia senex Luscius edebat fabulas adulescentulo tunc Terentio.

Et

commendatio

eleganter *maleuoli' 'maledictis' ^ueteris': 8 responpoetae a persona aduersarii.

respondentis.

deat
8

excusatio

Et non

^obsistat' sed

*respondeat'.

81
1

NVNC qvam rem ^quam' qualem.

3
:

2 vitio

dent

25

uituperent, culpent.

Vituperare

est

mala, uitio dare

\

abusio agendo usus codd. huiusmodi TCV 2 inquid A mulier 3 usufructum ^ F ea F, mulier ea mulier TC ur J. 5 est om. T 8 pro om. A ergo] quo T 9 male noli A, maliuoli
\

umum A,
\\

ager domus ed. pr.

<(et)>

ATC
||

uinum

V
\

\\

||

{post ueteris)

TC,

{post

poetae)
na
\

\\

primum

10 natura]
|j

a na C maliuoli uhique infra) 14 ca15 maleuoli om. T 13 alib ui riosi C {sscr. a carie df m. ^) C H 15 rancioli A, rancide C 16 sed] f {pro f.) 17 crimen et maledictum TCV\\ 17 tusculana tum 22 poetae <(ueteris 20 lucius .AT 23 Et] ut absistat persone^ a persona C Respondent 25 num A 26 mala ed. pr.: male AC, malo T, om.

atque ideo

12 plerumque

{cf.

TCV
A

||

|1

||

||

\\

V A
\\

\\

II

\\

44
etiam hona.
uertite',

DONATI COMMENTVM
4 nvnc qvam rem vitio dent 'nunc animadnon ^nunc uitio dent'. 5 Et oratorie quasi

multos

facit,

cum unum supra

dixerit,

XII

60) Mesiste
est

manum

committere T.'

ut Vergilius (Aen. 6 qvaeso pro-

positio.

7 ANiMADVERTiTE legitur et ^attendite'.

et ^attendite' et ^aduertite'

unde

manifestum

non

esse pleest.

num,
9

nisi

addideris ^animum'.
p.

9
2

MENANDER FECiT ANDRiAM ET

iam naiTatio

Et

proprie ^fecit': scribit enim Terentius, qui uerba

10

adhibet tantum, facit Menander, qui etiam argumentum sed saepe ad laudem Terentii ^fecit' de eo componit.

10

transtulit. VTRAMVis prima scaena Perintbiae fere isdem uerbis quibus Andria scripta est, cetera dissimilia sunt exceptis duobus locis, altero ad uersus XI, altero ad XX,

quod

est

10

15

2 qvi <(vtramvis utraque fabula positi sunt. RECTE NORiT AMBAS NOVERiT id cst: qui^ uorit unam, norit ambas et nouerit omnem rem. 3 <^Et mire^ uno 4 vtramvis deest ^harum'. nouerit'. uersu *norit 11 11 1 NON ITA DISSIMILI SVNT AR. OrdO! ita UOU SUUt. 2 sed tamen discretio est ergo *ita' subdistinguendum. qui
in
. . .

20

1 <[et)>

etiam

ed. pr.

nvnc]
\

non

TC

r
|

u d

<(animad-

uertite)> uitio dent

F, rem

TCF

||

uitio 2 qua

T T

nunc
||

(q add.

T) aduertite

3 multos Steph.: multas

||
\

non A, multa

unum om. TC, sscr. V^ 4 T.] teucris] V praepositio 5 af aduertite m. 2) V, ppositio (est add. C) TC 8 narratio est A, narration 6 adtendite C adtendite J. 10 fecit TC, narrationem incipit F H 9 Et sscr. C, om. 13 scene T de J., ab F, ac TC TC 11 sed] t altero ad ATC, 15 XJ. ATC, undecim F perinchig
I

TCV

{corr.

||

jl

||

II

||

||

\\

SSC1'.

A, -XXa (uicesimu a del m. 2) C, XXOT T, XX*' F; an XXI.? 16 po17 qui add. W. 17 nora vtramvis sitis; (= -ti sunt) A 18 norit] nora A, om. et om. norit C Et mire add.
ad uersus
{sscr.

*""''

..

ti

m.

2)

XX

d,-

et

||

TCV

A
|

||

\\

W.

duce Bentleio

1|

19 uorit nouerit {ex norat corr.) C, nouerit

\\

norit

TV

de^st
\

20 ab. om.

ita sscr.

guendum

\\

21 distin-

discretione
|

ANDRTA PROL. 814.

45

a superioribus. et est vaxoAov-O-ov, non enim supra posuit 3 non ita dissimili svnt ar. Hta' pro ualde. ^quidem'.

13

4 Et caute: potuit enim dici ^quomodo er^o duae sunt?' 12 1 DissiMiLi ORATiONE [ita] ue Menandrum culpare 2 oratione uideatur, hoc adiunxit, quod laudis est. AC STiLO oratio in sensu est, stilus in uerbis. 4 Stilus 3 Oratio ad res refertur, stilus ad uerba. non est in pectore sed in prolata oratione, oratio autem
. . .

et in cogitatione

est et in prolatu.

5
uerbis,

Orationem

in
lo

sententiis

dicunt

in rebus.

ergo
sed

esse, stilum in et poema oratio.

argumentum

13
in

13
industria

QVAE CONVENERE

IN

ANDRIAM apparet UOU dc

ea,

casu esse translata

quae ex Perinthia
15

Andriam eodem sensu isdemque uerbis perscripta fue2 qvae convenere in andriam unam ergo, non rant. 3 qvae convenere in andriam quae duas transtulit. 4 m andriam Latinam, non apta et comirioda fuerunt.
Graecam.

14

14 FATETVR TRANSTVLISSE sed quare ergo se onerat Terentius, cum possit uideri de una transtulisse? sic soluitur: quia conscius sibi est primam scaenam de Perinthia esse translatam, ubi senex ita cum uxore loquitur, ut apud Terentium cum liberto. at in Andria Menandri
solus est senex.

20

ANAKGAOYOON. A, anacoliton schol Paris., *** T 3 Posuit enim] autem TCV\\ 2 ak. W.: oratione codd. A; caute posuit: potuit enim etc. Bentley enim sscr. C modo 4 ratione C ita secl. Rahbow stilus 1.] om. T 6 actilo A
1
I

CV

\\

Stilos

II

\\

II

8 in pectore Bentley: in

tempore codd.
|

in
|

probata
\

oratione
tione)

A, in probatione TC, (m mg. m. 2 V <e>autem (7 9 et i.] ex A, om. T

\

||

uel prolata oraet ^. om. T in

\

latu

probatu (-ta T) TC, in probatione {corr. m. 2) V in. summis r 10 dictam TC, {in dicunt corr. m. 2) F 11 et ora-

II

||

tio] in

driam A Andria C
om.

poemate oratio
\\
\

TCV

12 in andriam] man13 translata (l ex d corr.) C 14 in Andriam] et andriam 16 qvae fuerant hisdemque 19 sed 20 transtulisse in mq. V^ sed] deest
est dett. et edd.
\\

\\

||

^se' Schoell

46
15

DONATI COMMENTVM

15 1 iD iSTi viTVPERANT F. 'isti' ad reprehensionem smnitur personae: interdum reprehensionem rei significat, ut Vergilius (Aen. IX 94) 'quid petis istis?' 2 vitvPERANT uitium rei parant. 3 dispvtant immorantur, calumniantur, argumentantur.

16

16
tingere

coNTAMiNARi *contaminare' proprie

luto plenis aliquid attingere et

est.

est

manibus
con^linqui

Contaminare
III 61)

polluere.

Vergilius {Aen.

3 coNTAMiNARi "^contaminari' tangi et relinac per hoc uelut foedari aut maculari, qui polluta ut ipse ait {Eun. III 5, 4) 'ne hoc gaudium contaminet

pollutum

h.'

manu

lo

uita aegritudine aliqua'.

est:

4 contaminari non decere

decere facere.

id

ex multis

unam non

17

17
cunt.
alii

FACivNTNE

iNTELLEGENDO

'nc'

piunt et
^ne'

cum

interrogatione pronuntiant,
alii

quidam corriquidam produid est non,

15

quorum
et

^ne'

pro nonne accipiunt,

2, l) ^ne ego homo sum Oicero (CatU. II 3, 6) 'ne illi ueh. e'. 2 Et hoc melius, nam statim infert 'quorum aemulari exoptat

pro ualde, ut {Ad.

IV

infelix'

n. p.

q.

i.

0.

d.'

3 ne nimis, multum, plurimum.

20

18

18
1 iD
tistis

QVI

CVM hvnc
I

accvsant

naevivm plautvm
[j

om.
II

A
A.,

4 re 6 coNTAMiNARi cum
II

ATC

F.]

factum 0, om. J.TF parant F, putant TC 01)1. T contaminare om.

I \

CF

3 Quod pe5 calumpniantur

\

-f-

manibus

manibus cum

C,

cum manibus TF||

contaminari
F, linquit

coNT

cont
|1

(-rie

C) <^et^

TC
|

||

9 h- F, d c a

h ^,

7 aliquis &'ingere J 8 est] et F, est et T(7 Zmqui h. (b. C) post contaminabi

|

TC

tangi

///

eras)

ac]

hac

uoluit
\\

TCV

II

11 ne hoc] hoc loco

m.'2)V
ciunt

12 alique

deTer&
\

TC, ^hoc

\\

13 una
\

dei

loco {corr.
\\

14 fa\\

15 et ne non (ne in ue corr. ut uid.) C ne ex corr. C sficr. C\ cum] ei9 16 pro nonne W. (Babbow): pro ne TC, pro non F <^ne> id est non dett. 17 ut n C 18 ueh e] ueh. n A, ne hi C, ne h. jT, ne hoc F Et] net in mg. C, om. A 19 infere A quorum 20 plurimum post 47, 5 dixit TCV\\ uorum magis exoptat aemulari n. (negligentiam n. F) p. q. r. 20 nimus multum in mg. F* (i. T) o. a." (d. T) 21 accusant hunc neuu plautum. emu uma;

\\

||

\\

\\ \

II

TCV TCV

||

ANDRIA PROL.

1524.

47

ENNivM A. in singulis magna efig)a6t>g auctoribus, sed ordo non est seruatus: Ennius namque ante Plautum fuit. sed quod est summum auctoritatis, Ennium ultimum dixit. 2 QVi CVM HVNC A. N. p. E. Tereutium, inquit, speciase bonis omnibus maledicere, liter accusantes nesciunt
quos
ille

imitatur.

et

est

argumentum ab exemplo

et

auctoritate.

^^
tur,

22

1 DEHiNC

VT

Q. p. M. rcctc,

uam

"^quiesce' illi dici-

qui est insolens

et inquietus.

futurum dixit. 3 moneo Verr. I 12, 36) ^moneo praedico

24

2 porro ^porro' in terribiliter dixit. Cicero (m

a.

10

d.'

4 moneo

libe-

ratus culpa etiam terret alibt criminaturus aduersarios. 24 1 favete adeste iam ad auditores convertitur,
a quibus coepit.
faciunt,

uos

autem, quod in uobis

2 favete quasi dicat: haec aduersarii est, fauete, tws ergo

dicit,

15

faumem
vete

facite.

3 adeste non ut absentibus

qui corporibus praesto erant, sed: intenti estote. silete. sic et pontifices dicunt 4auete linguis, fauete

quippe 4 fa-

unde Vergilius (^Aen. V 71) 'ore fauete omnes' etc. ADESTE animis scilicet: auxilium praebete, ut adesse aduocatus dicitur reo. 6 aeqvo animo ab honesto; ET rem cognoscite a iusto.
uerbis',

20

<^ety

lariter

tC

ennium F, enmuii
enfalsis
\

T
\

a.]

accusant
dicit
\

TCV
A
\\
\

A, emphasis TCV\\
\

2 seniat^'

\\

singu3 suma.]

mum
liter

{corr.

m. 3)

V
p.

en

mn A

TC, accusant V\
oin.

(pl.F)
ille

ne- tCV

diix;

A,

V
|

ac-

inquid

A
V

specia(rectis

T) non

V TC
\\

8
\\
\

qpm-

TC, quiescant

quiescere

TCV

pm- F
quietus

rete

9
\\ 1|

(non
\

in mg.

monat

add. m. 2) C, 10 dicitur C quietus (in m. 2) moneo] 11 a. d. moneo] admoneo TCV, moneo (ad sscr. 12 V tm alibi om. Daniel) LP; del. terret] <^etiam> A, criminaturus aduersario T Schopen (ed. pr.), -ros rell. 13 Fauuete 14 eoepit; fauete A, fauete cepit qd15 quod om. T 16 facite ex fact^ ergo] autem J. corr. non om. 17 erant] essent aF <^At>adeste H erant C estoto C 18 sic et] sicut pontifices ex -fex corr. C 19 unde om. V et cetera 20 silicet TC, om. C H 21 reo//// C

^
|

||

i|

TCV

|j

11

CV

|1

j]

11

\\

48

DONATI COMMENTVM
23 MALEFACTA NE NOSCANT svA
melius

23
24

quam

si

dixis-

set ^audiant'.

24

7 coGNOSciTE pro

<(*

* * *^

8 cognoscite

sic

dixit ^cognoscite, ut pernoscatis', quemadmodum in Hecyra II 1 /2) ^orator ad uos uenio ornatu prologi: sinite (^proL exorator sim.'

25

25

VT PERNOSCATis ab

utili.

reliqvvm sunt

qui ^reliquorum' accipiunt, ut sit sensus: de hac fabula sumite specimen, ut sciatis, an ceterae uobis spectandae nam postmodum dicit in alio prologo {Hec. prol. I 8) sint. 3 reliqvvm 'alias cognostis eius: quaeso hanc noscite'.
quasi diceret ^postremum',
id est t6

lo

est ergo

quasi aduerhium,

4 reliqvvm siue hoc reliquum dicit siue Veliquum' pro reliquorum, geminata v scribitur. 2 DE INTEGRO 26 1 POSTHAC <QVAS^ FACIET SCribct. 26 utrum denuo an ex integris Graecis? 27 1 SPECTANDAE AN E. s. V. p. GvklrnitlJLg ut supra 27 (v. 3): ad uerbum enim 'faciet' declinauit, non ad ^spec2 spectandae proprie ut fabulae: protandae sint'. 3 exigendae s^co agendae. bandae.
Xomov.
,

15

20

dixisset ex -ent corr.

||

2 audiant ex -unt corr. C, -ent

1

II

3 pro

W.

cognoscite

||

per (-cognoscite) codd. iudicate suppl. Babhow 4 hicyra A, echira CV^b ad nos uenio his A
\
\

ornatu (cum m. 2) F, ornato T prolagi sinite C, prologis 8 qui <^pro)> F mite A 6 siem F, sciem C 7 pnoscatis A 10 postmodo du A dicit in W. de in requorum -1 9 specie
|| 1|

1|

||

11 cognoscatas A, cognoscetis F, A, deinde aliquo cognocognoscitis T, (ex -etis corr. m. 2) C hanc] bene 12 qdesi post aduerbium scite {ex agn- corr.) C 13 to am id est] ut. J. F, om. quasi] quaeso
\

TCV
\

\\

TCV
1|

ATV, TC

non A, * * * *

TOF
\\

TCV
V
1

\\

V
\

A TC

II

14 -u- F, -v- C, 16 an om. interog^ C

(ro loiitov ed. pr.) 15 -ut A, in-

reliqwm

hoc
\

om.

Post hgc ex] nocebit A\\ 17

\\

scribit

ES.V-P]

CY^^Ae^MTnC- A, Silepsis exigendae F 18 aduerbium (i del.) CV\ TC, syllepsis F supra in mg. C^ 19 sint] sin; J., om. T spectandae om. T proad] ab T blande C 20 ^|to agendae W. coll. Porph. ad Hor. c. IV 15, 18: exagendae ATC, (ex in extra corr. m. 2) <(explodendae> F

eisv-p- TC,
II

\\

\\

ANDRIA PROL.

23-27.

I 1, 1.

49

1.

^8

1 1 vos iSTAEC iNTRO AVFERTE ABiTE in hac scaena haec uirtus est, ut <^in^ argumenti narratione actio scaenica uideatur, ut sine fastidio longus sermo sit ac senilis 2 vos istaec i. a. a. haec scaena pro arguoratio. menti narratione proponitur, in qua fundamenta fabulae iaciuntur, ut uirtute poetae, sine officio prologi uel ^e&v et periocham comoediae populus teneat et ciTtb (Jir}%c(VT]g , 3 vos istaec agi res magis quam narrari uideantur.
I.

A,

ut

maneat.

molliter retenturus et separaturus Sosiam imperat, addit etiam causam illis abeundi dicendo
auferte' ne, suspicionem

lo

'istaec

candi secreti gi-atia remansisse.

iniciat
4:

Sosiam communi-

Et bene

"auferte^ :

auferimus enim
ea,

ea,

quae cum fastidio cernimus, ferimus

quae cum Jionore tractamus.

increpat
est,

deinde quasi respi5

cientes

dicendo
quia

^abite'.

abite

concitatius i5

respectantes properat et discernit a Sosia. 6 <^sosia^ Sosiae persona protatica est, non enim usque ad finem perseuerat^ ut est Daui in Phormione, in Hecyra Philotidis et Sjrae.

legendum

1 in

add.

W.
II

Klotz

in om. AV^, sscr. V^ 2 est om.TC, (in lac. 20 litt.) narratione {ex an ratione corr. C) codd. narratio esse 4 ista hc 6 iacuuntur YEL 00CON ^nOMHX^\\
\
I

||

TO, -^eritiam V teneat sscr. C A, res agi in ras. V^ uideatur

\

NeH A,

uel

F^ 8 agi res] ignes m. 2) C Vos si ista hgc 9 I.] intro C u4 Mollitur separaturus W.-. speraturus 10 addidit AT., speratus C, experturus in ras. V^ {= dett.) 13 enim AV\\ 11 ista hc A, ista <(et intro^ V auferto om. ea {ex eam corr.) C cernuntur -4 15 abite] abire ABiTE om. TC concitati^ ^ 16 quia <^et^ C properat (-ant V) et (ex A) codd.; properanter Steph. a] o F 17 sosia add. W. Sosiae] Sisic personaj (a ex e corr) A, persone TC
\

**** TV, **g**(7||7

\ \

periocam A, perlthiam
||
\

et in ras.
{corr.
\

II

\\

\\

||

II

|1

np( TTPOTd^TIK6ke- A, prostatica I^K ras. V^ 18 Daui in ras. F^

II

est F, om.
||

TC
CF,

non

finem
T
\

in

19 echira

echirra

filo-

^^B

tidis (feltidis

T)

AT,
rec.

Philoditis

C
4

Donati comm.

"Wessner.

50
29

DONATI COMMENTVM
2 1 ADESDVM ^ades' imperatiuum
est,

^dum'

nctQ-

pavcis deest ^coUoqui' 3 adesdvm naQaut ^uerbis'. et est figura CvXXTKi^^Lg. 4 dictvm sXkov, ut (And. I 2, 13) 'ehodum ad me'. PVTA ad lioc respondet, ut agi res uideantur, quemadiXaov.
est

enim productio.

modum
30

supra {ad

v.

l) dixitnus.

3 1 cvRENTVR RECTB
proprie medicorum
dicinae adulatrix
est,
est.

diligeuter coquantur.

curatio

cura reliquorum. sed coquina me2 haec dsLKXLK&g. 3 nempe vt

10

ut sit: nempe uis. 4 immo ^uis', alivd bene avr id"r}%sv to5 *^nempe' t6 *immo'. et deest 'uolo'. 5 QVID EST QVOD TIBI MEA ARS EFFIC. arS CCTtb xfjg aQStfjg dicta est per cvyKOTtrjv. aqszri autem uirtus

CVRENTVR deest

est. uirtutis uero quattuor generales sunt species: prudentia iustitia patientia fortitudo. sed prudentia in multis rebus descendit.

15

31

4 EFFiCERE facere
perfectionem desiderat.
1 ades om. J., sscr.

est in opere esse,

efficere autem

est V^ q^

ATC
T
\

parelcon A, pare-

lon

(c

m.3) V, parelecon C, parelcton

adiectio syllabica add.

F^ (=

dett)

2 productio] in mg. deest sscr. F^, def J.,

||

deesse

colloquio

J., silempsis F, silepsis

loqui {corr. m. A^ TC; hlsiipLg Steph.

\\

2)
\

lecon C, parelcton T, <^est)> parelcon <^est 5 Ad hac 4 heodum A, eodum TC quem {cf. supra) 9 adulatrix AV^, adulaad modum] ut 8 reliqueT; tria (adil- C) TC, famulatrix F^ (deU.)-, adiutrixF sed cf Plat. dicticos ATV, bitticos C 10 ymo Gorg. 465 haec] beo 11 avxiQ-ri%sv C, ammo .4 immo] ante 6HReNTLeNe p&o immo A, ante * * * peto F, ***** immo (ymo C) TC 12 qvid quid F tibi post ars T effic A, est] quide A, Quid- {sic)

3 syllempsis parelcon A, pareenim productio^

||

\\

A
\\

1|

\\

j|

||

ef C,

eff. T, efficit Vatic. 1673,

\

sincopam

F .^nOYT HC^LeTH A, aTtb ryg icQstfi? ***** TCF 13 dicte sunt TC cyNKONN; A, TCV tsP^TH J., *** TC, ares F autem in ras.

|1

fortitudo

15 patientia 14 uero in ras. V^ species sunt F fortitudo (!) F 17 est] et F operem F afficere T H 18 desiderat in ras. F*, in mg. C^

F^

au

J.

11

||

||

ANDRIA
32
est,

I 1,

28.
mire
IN
ait:

51
arte

5 NiHiL ISTAC OPvs EST

A.

non opus
SITAS

33

sed opus est artibus. 6 1 SED HIS QVAS SEMPER

TE INTELLEXI

ipse hic signatissime ostendit multas uariasque artes esse, 2 sed his id est aQSxag^ quae uirtutes intelleguntur. 3 sitas ^svyfia a superiore, quod subauditur ^artibus'.
constitutas, positas.

34

7 1 FiDE ET tacitvrnitate fides est commendatorum exsecutio uel obseruantia, taciturnitas uero obseruantiae genus, in silentio constituta et in celando secreta. quaerit autem taciturnitatem, ne prodat Pampbilo 2 fide ad comsecretum, quod ei commendaturus est. 3 exspecto ad mandata. celanda tacitvrnitate plenda, QviD velis 'exspecto' desidero, ut Vergilius {Aen. II 283) 4 qvid velis deest ^scire', nam si 'exspectate uenis'.
fida

10

15

dixisset ^quod uelis', nihil desideraret.

35

81

EGO POSTQVAM TE

E.

A.

p.

commeudatio per-

sonae quam serui, ne contra filium leui seruo aliquid 2 ego postqvam te e. committi indecore uideatur.
A.
p.

tale

est (Sall. lug.

tba'.

EGO postqvam te

10, 1) ^paruum ego te, lugure. a. p. non ^emi a paruulo',

\
\

20

1 Nicbil J., Nihil in mg. C^ non] ee {del a.] arte TC ne sscr) C, ne T|| 2 est 1. om. T sed opef artibus T, sed opus e artibus in mg. C*, artibus AVC^ l 3 in te in ras. V^ siTAs om. TC 4 ostendit signatissime (-mas T) TG signatissime V atque uarias V \ 5 id^ d^PH -T^C ^, -i- *** C, i a p * * * (quas sscr. m. 2) F, om. T uirtutes (in te sscr.
et
\
\

II

m. 2) F, uirtutes inte (uite C) TC\\ 6 ZeVM^ A, zeuma TCV\ scitas C 10 silendo Klotz 11 quaerit in -et corr. C prodat ex probat corr. C, pandat V\ pamfilo A, Phamphilo 12 commendatur est fidem codd. complenda TG \ 13 taciII
||
\

||

tumitatem

II

TGV\ ad in ras. V^ 14 t^esidero F, ^i^) desidero

TG

Exspecto quod uelis <^est)> ut om. TCV\\ 15 expec\ \

16 quid codd. de-ee^ si om. J. H tate {corr. m. 2) nichil 17 c^a^p^ T, e desiderat T; desideraretur.? C\

||

18 personae sc. Simonis ex i corr.) 19 indecore decore 20 iugurta enim (emi sscr. m. ^) F, N-

A TCF

\\

\\

||

CF

m. 2) V seruo (0 inde decore A^ in de? om. TC 21 te] t^ J. te (= enim) C paruo TC, om.

quam

{sscr.

{ed. pr.):

1|

4*

52

DONATI COMMENTVM
4 vt semper
scis', hoc continuationem

sed 'a paruulo, ut clemens tibi fuerit seruitus,

est ^a paruulo
scis'.

tibi

significat ^semper'.

36
iure

9
alibi

ivsTA ET CLEMENS

[Ad.

1,

26

27)

ita dixit ^usta', F. s. ut ^non necesse habeo omnia pro meo

"^

agere'.

quid enim non iustum domino in seruum?

i

ivsTA ET CLEMENS

'

s t

iu

qua

nihil

iniquum

iubetur,
mittitur.
leuis,

^clemens' in qua etiam de iusto multum re3 apvd me ivsta et clemens moderata, aequa,
lo

p.

r.'

cui contrarium Vergilius ait {Geo. I 164) ^et iniquo et (Geo. III 347) ^iniquo sub fasce u. c. c' nam

^iustam' debitam nunc dici putant, nihil afferunt 4 ivsta et c. f. s. liberad iuuandam sententiam. 5 sertatem imputaturus clementem intulit seruitutem. vitvs mire seruitutem pro dominatu posuit. sic Sallustius (Hist. I fr. 11 31.) Mein seruili imperio patres p. e.' 10 1 scis FECi ex servo vt esses l. m. dulcem 37
qui
libertatem

15

cendo:

tiam, seruo ut esses libertus'

1

fecit operatione et tractatione uerborum diex seruo libertum; non enim tantam haberet gra2 Sed ^ex si dixisset ^feci libertus ut esses'.

20

ac

si

quis
|

dicat

*^feci

ut

esses
tibi

clemens in ras. V^ fuerit C, fuerit sed a om. 2 tibi semper C tibi <(fuerit ex sis corr. C 3 significet 4 iusta ex iuncta corr. C f. s. uitus)> V non iustam 0, -iustum A, TC iusta om. C 6 regere
|

scis

ser-

\\

\\

\\

om.
in\

\\

iustum

V
II

in
I

qua

9
\\

8 iuhetur V 7 nichil A seruum in ras. V^ aequa leuis W.: aequalitas ATCV; aequa talis
\\
\\

Babhow

11 p.

r.]

u-

ff-

V, om.
falce

et iniquo

TCV,
c

om.
c

A;
||
\

iniusto vel inuito Verg.

|

u cc A, uiam t t F 12 debitam <me> nunc F, nunc debitam TC putant dici TC 13 iuuandum T c. f. s.] clenichil A, in his F offerunt T mens fuerit seruitus V 14 <^et)> seruitus V 15 dominatu F, dominabatur A, dominatu (tu m ras.; in mg. al' dominabatur) C 16 dein] idem F seruuli A T miserio A p e (= plebem exercere Augustin.) A^ c- C (T?), quia -i- F 17 Scis A FEci] Fed A l. m.] libertus TC H 18 operatione] cf. Bhet 19 non lat. min. 553, 8 et 558, 20 H. <no> uerborum
\

||

||

||

11

|]

om. TC <8i> haberet C quam dicat feci si (^sscr. m. 2)

I

||

\\

20

si

dixisset sscr.
si

V^

sed
\

ATC,
sic-

V^

21 ac

quis <sic> F,

Ac

ANDRIA

I 1,

8-12.

53

sanus', non tantam haberet gratiam, quam si dicat ^feci 3 JEt mihi (i(paai,v habet: quod ut ex aegro sanus esses.' 4 Aut ideo ^mihi' admihi libertus factus sis, non filio.

5 mihi bene ditum, quia libertus ad aliquid dicitur. cui nec munus ne liberti debefilium, pertimesceret 'mihi', 6 Ex SERVO mire addidit ^ex seruo', ut uim beneficii bat. 7 scis feci ex servo vt esses libertvs ostenderet.
MiHi hinc Vergilius (Aen.
f.

XII 142
<(etc.^

43)

^nympha decus

a.

c.

n.

s.

u.

t.

c.

u. q. L.'

38

11
aptum
pater,

1
est,

<(liberaliter> bene, quia

malum

seruo.

idem

alibi

omne bonum libero 30) {Ad. IV 5, 28

si

lo

'factum est a uobis duriter inmisericorditerque

et,

est,

dicendum magis aperte,

cur
istac

inliberaliter'.

Et bene
officia

admonuit,
quaesiturus.
ait ^nihil

dederit beneficium,

eadem

et

nunc

non enim
opus

dixit ^artificiose', quia supra {y. 5) i5 est arte'. 3 qvod serviebas bene

imperfecto tempore, non perfecto, ut ostendat potuisse eimi etiam atque etiam seruire. quale est illud Vergi-

lianum {Aen.
ut ostendat

VI 113

14)

'atque

omnis

p.

m.

c.

f.

i.',

eum, quamuis inualidus potuisse laborem exitiumque ferre. 39 12 1 svMMVM pretivm libertatem
\

esset,

tamen adhuc
2 peksolvi
||

20

dicit.

(ei

1 tantum A quantam C 2 ex <(si)> {del. C) haberet TC C) egro feci ut esses sanus TC mihi in ras. V^ enfasim habes A, emphasim TC, in ras. V^ quodj que C 3 factus om. TC scis T aditum mihi TG 4 aliquod V
\ \ \

ATC

\\

\\

ret

bene mihi om.

beat

TCV
^ V
11 II
\

Ex] et f. om.
Steph.
in

5 pertimescente {corr. m. 2) 6 ex om. J. ut ei beneficium 8 hic nim fa JL, Nimpha C 9 f.

1|
|1

V \nQ V
1

de-

|1

L. om.

7 scis

TC

11 alib; A., nobis

misenc-

C\

officii

13 pater om. ca quaesturus V

\\

V V
\\

c-]
\\

J.F 10 liberaliteb add. 12 inmiseric-] an miseric- A,

II

aperte in mg. C 15 qui A, qui*

\\

14 nunc m. 2)
\\

sscr.

{secr.

\\

16 nichil

istac
\

18 atque in ras.
\

V^

Vir."'^

aiqiie

p^] q; A, c[- V\ cii- T, c-t^i. {j^m. 2) et-L F|| 20 et {fn-o eet) adhuic Fjl 21 labore 22 summum sscr. C libertatem his ercitiumque ferre
I

omnes

AC,
ex\

TC

ATG

\\

54
TiBi

DONATI COMMENTVM
quia ^pretium' dixerat, ^persolui' dixit proprie. 3 PERSOLVi TiBi modeste pretium redditum dixit, non

beneficiis

praerogatum.
1

40
si

13
gratus.
^muto'.

IN

MEMORiA HABEO hoc est: uon sum inhavd m. f. uetuste: non me paenitet. nam
3 Legitur
libertos

quid paeniteret, infectum uelle dicebant.

An secundum

ius,

quod

aduersum

Sed hoc non ingratos est, ut in seruitutem reuocentur? 5 in memoria habeo plus dixit conuenit senem dicere.

nam quae ^in memoria habeo', quam si dixisset 'scio'. scimus, possumus obliuisci, quae uero memoriae man6 havd m. f. legitur et damus, numquam amittimus. 'multo', hoc est damno, reprebendo. quod si est, sic intellegeretur, non ^nollem factum': nemo enim potest factum
infectum reddere.
7 Sed aduerbialiter dixit, ut dicimus

lo

i5

(Ad. II
exitum'.
facti.

1,

11) 'noUem factum', {Ad. V 1, 13) 'noUem hu[n]c 8 Ergo ^haud muto factum' non me paenitet

41

14 1 SI TIBI QVID FECI AVT FACIO QVOD PLACEAT siMO et fecisse se et adhuc facere ostendit, quamuis manu 2 gavdeo si tibi q. f. a. f. q. p. feliciemissus sit. 3 si tibi tatis est, ut ea, quae facienda, grata sint.
QviD pro aliquid.
2 re

20

ditum

|1

3 praerogatum ex prorog- corr.

4 habe

II

haud

(d ex t corr)
\

m. f.]

muto-fj

TC
T
\\
||

uenuste

||

10 memoria TC 12 admittimus AT muto f. C damus TC dampno ATC quod intellegeretur] et sic 15 redolore ligeret TG l 14 non uellem F
|| |I

7 ingratos libertos C liberto 9 memoria J-jT dicere

\\

T
\

||

8 reducentur

hoc post
\

11 commen13 est sscr. C

est {om.

||

C)

intel-

aduerbialiter
\

mirabi
(bi ex corr.) C, aduerbialiter
{corr.

m. 2)

V
||

\^

17

haud

(d ex t

corr) multo -4. 18 factum {corr. m. 2) <gaudeo> si 20 Sime T FECi aut placeat] f-a*-fqd-pl. C, lamamississet {in mg. manumisisset se om. T T) H -e. q,. 21 Gaude tib; p.] feci qp- F, q- J., fp- C, p22 felicitas T quae F, et que (que sscr. C)
19

||

A
T

fqp-

1|

\\

m
\

^'^''^

grata sint

{corr.

m. 2) F, sint (sunt T) grata (gra C)

ATC\ TC

ANDRIA
42

I 1,

1218.

55
te,

15
penes

te.

ET iD GRATVM FVissE A. T. id Gst apud 2 adversvm te sine dubio praepositio

est:

^aduersus' et participium potest esse ab eo

quod

est
te'

addixit
5

uerto.
pro

sic

alibi

{v.

37).

3 Ergo ^aduersum

apud
17
1

te.

44

QVASi EXPROBRATio EST ^exprobratio'

est

com-

2 qvasi memoratio beneficii cum enumeratione factorum. EXPROBRATio EST iMMEMORis cito osteudit sc iu mc3 Sunt qui ad beneficium referant immoria habere.

memor,
quod 45
<^si)>

ut

{Verg. Aen.

est,

hoc

I 4) 'memorem lunonis ob i.'. immemor est beneficiimi, cuius nemo

Itrofiate,

lo

meminerit.

18
una

1 QviN

TV VNO VERBO Dic ^uuo ucrbo' uno

sententia,

nam

a^Lco(icc

sententia est uel enuntiatio uno

i5

uerbo nexam continens et perfectam intellegentiam; (x^tcofia 2 Sed hic quid est a^L(oenim constat ex nomine et uerbo.
1
t-

FvissE

est

F, fuisse r, 3 esse in ras.

erga
si

F
\

te
|

C^T

id est] fuisset-ati; A, fuisse ad- (ad m. 2) est om. AV\\ 2 poeneste A, om. C F* 4 sic W. (sicut Lindenhr.): sed codd. 6 exprobatio dicit om. dett.,
f.
II

||

est]

et

ATCV

A
\\

||

est
|

commemoratio

his

||

{del. et quasi sscr.) id ->- inmebris e-i-

A,

8 est inmemoris] exprobatio TC hnficii F, om. TG cito] recte T(7,

|

7 qvasi]

in ras. 10 <^ut

F'
sit

||

immemor

deU.

{ed. pi\):

immemorem ATCV\\
\

sensus istec

nemo meminerit (in mg. m. 2)y ut memorem F, om. TC obij- A, o-b- TC, o-i- F quod si est W.: quod est F, qe- rC, Est A hoc] homo A immemor est W.: im12 meminit TC, mebeneficio T memore (-rie A) codd.
|
\

commemoratio q-ex-e-i-b-i- cuius

minerit
cc^LoanatL

(-rat

sscr.

m. 2)

\\

\\

13 Quintu

<\EIOM^Te A,

M\

a|KBftar Vatic. 1673, ed. pr. At cf. 'Studi itaU

(corr.

**** TC,
III 352
||

dic] hic dic * * *

TC

F;

14 Na^HICOM^

A^ nam auioma

nam uel] aut in ras. F*, uerbo4

|

TC

in auxoma) 0, nam auziono T, **** 15 uerbo nuntiatio codd.., corr. ed. pr. et nexam in ras. F*, noxam
\\
\

ATC

perf- ed. pr.: inperf- codd.

T,
ras.

a///io

aaa

16 ^SICOM^ A, Auroma C, auzioma hic quod est T, hic qd in constat om.

||

A,

hic

quidem

C, dic quid est

C, auzioma T,

/////////////

d^HICOMdk-

A, auroma

56
lia?

DONATI COMMENTVM

hoc est ^has bene ut adsimules nuptias' (v. 141). ergo omnis uirtus adsimulatio est. 3 qvin tv vno verbo Dic una sententia, ut in Adelphis {V 8, 29 31) '"non meum illud uerbum facio, quod tu, Micio, bene et saquod pienter dixti dudum; uitium commune omnium, nimium ad rem in senecta a. s.' nam male intellegit, qui

46

putat ^assimules' uerbum significari. 19 ITA FACiAM hoc esti uno uerbo dicam.

uerbum promisit?
47

<^illud)>,

ubi dicit

{v.

et quod ^nunc tuum 141)

iq

est officium, h. b. u. a. n.'

20 QVAS
'

CREDIS ESSE HAS

u.?'

N. S. V. N.

Gvllri^^^l^ig.

48
49

21 cvR siMVLAS iGiTVR

tanta
f.

Vergilius (Ed.

1 36)

^et

quae

R.

t.

c.

22 1 EO PACTO ^pacto' modo, quoniam antecedit pactum, sequitur modus. ergo ab eo quod sequitur id 2 et gnati vitam et c. m. c. quod praecedit dixit. istae diuisiones sunt: ^gnati uitam', quoniam dicturus est (v. 24) ^nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia'; 'con1

i5

11

hoc et 3 non] hic

ut
\\

sscr.

V"

nium <(est)> F qx, T TC, sscr. V\ om. A

|

<(est^ V, dixit jTC, iuxta

I

4 meum] in tu Micio] tamicio J., tu

assimiles

A
\\

inteilegit a-s-] narras 7 assimiles significare V\\ 8 <id) 9 permisit est hoc et <(tenet^ Schoell; idem 9 uerbum secl. dicit T, -promittit F; promit Bentley illud add. Rabhow esse 10 h. 11 Quis n.] has bene ut assimiles nuptias om. N. s.] non sunt C, non esse v. n.] uere nuptie
|j
|

mtium F, 6 nimium

eum A, enim TCV uerbo (tu V) initio TCV\\ 5 dixisti ominitium A, uicina e C
\
\

TC

\\

2 assimilatio

TC

TC TC
||

T
I

TC

||

||

TC

CYAeMYIC- A,
omam
r.
,

silempsis F, silepsis TC\\ 12 similis

idendi
,

A
i

uit
\\

13

f.

ibi
c.

ausa
u.

t.

(corr.

m. 2) F,

^s

tt-

,.

fuit ro
H

t.

c.

uidendi
{in

II

14

quonmm
t

F, quo
{corr.

A\

antecedis

15
id

modus

mg.

m. 2) sequimur

m. 2)

V
|

sequitur

quod om.

||

TV est om. \

16 praecepit
c.

^A

{corr. vitam] uM. c.] m-c- C, c-m- jP 18 nam is 57, 1 dicturus C {non om. T) ephebis Sosia] ephoeis] his

AV^

F^
\

dixit {corr. m. 2)
||

ANDRIA
silium

I 1,

18-25.

57

meum', quia dicturus est (v. 130) *et nunc id operam do'; ^et quid facere in hac re te uelim', quia
dicturus est (v. 141) ^nunc
nuptias'.
tributio.

tuum

est officium
c.

h.

b. u.

a.

3 et gnati vitam et
in

m.

c. tripertita

dis5

4 et gnati vitam uitam filii in duas partes in ante actam bonam et praesentem malam. et incipit mala ab ^interea mulier quaedam' (v. 42). et bonae uitae narratio ad eam rem ualet,
diuidit

narratione:

ut ostendat,

61
"^is'

24

quam iustus dolor patri sit spe decepto. nam is postqvam excessit necessario positum

lo

pronomen, kvatpoqa ad illud ^gnati uitam'; nam si non posuisset hoc pronomen, Sosia erat intellegendus. 2 NAM is POSTQVAM ExcESSiT Ex EPHEBis argumeuta per 3 nam is postqvam excessit ex ephebis coniecturam.

ephebia prima
est
ficeret

aetas

adulescentiae

est,

adulescentia
suf-

15

extrema pueritia.

4 excessit ex ephebis cum

unum
1

'^ex'.

62
dus:

25

liberivs Uiberius' non est comparatiuus granon enim libere ante uiuere potuit, '^dum aetas
quia]

quoniam

J.T
recte

et
I

4 vitam] u- Tj c. M. c.] c et q F tibi partim T 5 uitam om. T H 6 diuisit TC narratione in Steph.: narrationem TCV., in] et T actam Steph. {cf. Hec. III 5, 20; 21)-. factam (-ta A) -ne 7 incipit malam F 8 bonae uitae] bene acte TC codd.
1|

quid

4 nuptias
\

nunc id
om.

J.
\

id

TC

in

2 operando nunc F hac re facere V re te]

1|
\

3 ducturus

A\ b-hI

ut as-n||

||

II

||

eandem rem
10 his

1|

9 et

dolor] dolear T, dolet

spe
e.

F
T

C
II

excessit]

ephebis

discessit C, ex ephebis

||

11 as prGnomine anaphora TC, an* * * {sscr. m. 2) F, ana12 intelligend u s F, intellegitur; 13 nam fxra 14 connam om. iecturam om. 14 nam excessit] exce is ephebis] <^nam is pamphilus post excessit ex ephebis gnati uita ex ephebis (hi mg. m. 2)y ex ephebis F, nam et

A
\

\\

\\

TC

pamphilus

nam is (nam is om. T) postquam exce. gnati uitam ex ephebis TC, nam is postquam excessitu ex efoebis; 15 Efoebia A., ephebeia T 16 est] in sscr. C* primo 11 ex] et AV, efoebis pueritia <e> C perficeret om. TC 18 comparatiuum (om. gradus) T 19 ante {sscr. C) libere TC

||

1|

\\

II

||

58

DONATI COMMENTVM
'

metus magister prohibebant.

ut
sit:

(v.

27) ergo deest ^aliquanto',

^ei'.

aliquanto liberius.

2 liberivs vivendi deest

53

26
certum

Qvi sciRE POSSES AVT iNGENivM <^N.^

est,

scimus quod
5

noscimus quae adhuc

{Hec.

idem
54

alibi

IV 1,

incerta desideramus. 57) ^forma in tenebris n. n. q. e.'

27
legi,

DVM AETAS METVS MAGISTER PROHIBEBANT quidam

'''is quoque"*": potest enim inteldiceret: quid est metus? magister. 3 ita est intercidit poeta, paedagogus.

iungunt ^metus magister'

tamquam

si

2 MAGiSTER ne solus Simo loqueretur.

locus necessarius.

ceterum non erat respondendi

o. f. a,

lo

55

28

QVOD pleriqve
loco,

primo posita
orationis

haec adiectio dicitur in

adiectiones uero aut in

Jiic

prima parte

aut in ultima adiciuntur.

est,

dbundanti positum
ut alibi {JEun.

ergo ^plerique' ex ^omnes^ uero necessario additum est

is

o) ^iam calesces plus satis'; in ultimo, sicut {Eun. 1 2, 46; Heaut. II 3, 16) ^interea loci' id est in2 Attendenda etiam locutio 'quod plerique o. f. a.' terim. aut enim ^quod' in ^quae' uertendum est, ut sit: quae plerique omnes faciunt adulescentuli , aut "^quod' ad singulare

12,

20

1 prohibebat^ A -bebat C, -beat T 2 ut] ac C deest ei] de eet JL, dic ei TC\\ 3 Quis cre A possis C ingentium A 4 nescimus J., nescimus et rescimus V quae ex quod corr. 0, 6 proquid T 5 forma ^ n. n.] s n (m J[) codd. e ] c C 7 iniungunt V 8 magister om. TO hibebat A quidam is (id V) quoque A V; is quoque ^^TcaLSaycoyst'} Schoell, syno9 magister] 8 tam quasi A nyme JRdbhow enim] ea ^
,
\\
|
\

\\

II

|1

|i

||

||

magis

intercidit (ci ex ce corr. C) TC, incipit interiit A, 11 <^certus)> locus inquit intercidit; an incidit.^ <(et^ poeti
\ |

AV

(necessarius om.)
tionis] orat
est]

TC

\\

12 pleruque

jj

\\

13 uero] n
||

\\

14 ora-

pmus

plerique] pleno J.

& A,

om.

V
I

omis

uero] ergo

\\

ultimo om. et codd. calescet A^ {corr. m. 2) plus 18 atTjl 17 id est interim W.: interibi TCV, interius itendenda om. C^ in lac, suppl. m. 2 {non om. T) etiam] est a- om. 19 in quae] inique plerique] plere -P20 omnes f^a- C fragulare (singula adscr. Daniel), sin-

W.:

15 habundanti additum 16 ut 16 po s itum C

j

AV

\\

||

V A

^F

||

II

gularem

ANDRIA

I 1,

2529.

59

eorum studiorum adiungendum erit: equos alere, canes ad uenandum; aut erit certe figurata locutio, ut est illud 3) ^si quisquam est, qui placere studeat (Eun. prol. 1 bonis quam plurimis et minime multos laedere, in his

IV 4, 26) 'aperite a. a. o.' nam errat, qui aqiuCc^og cst. ^plerique^ TtaQskKov intellegit aut qui suhdistinguit ^plerique' et sic infert ^om/nes'. hoc enim pro u/na parte oratimis
p. h. n. p. s.' et alibi

{Ad.

3 PLERiQVE OMNES F-

dixerunt

ueteres

eodem modo,

Latini ^plus satis' (Eu/n.

2, 5).

qu^ Graeci ^Ttd^TtoXXa^ et Naeuius in bello pu-

lo

nico (lihr. inc. fr. 14 M.) '^plerique omnes subiguntur sub unum iudicium'. 4 Figurate Terentius: TtaQeXKOv rc5
ccQiaiafim.

pro ^quae
lescentuli,

faciunt',

5 QVOD plertqve omnes <(f.^ 'quod faciunt' id est: quae faciunt plerique aduille

horum

nihil

egregie p.

c.

s.

est

ergo figU'

i5

ratum, quod rectum

faciunt adulescentuli ,
debat.

esset,

si diceret:

quae plerique omnes

horum ille nihil praeter cetera stu6 advlescentvli bene diminutiue, ut propter
ADivNGANT
et

aetatem

facile ignoscat.

56

29
1

alligeut,

aptent,

accommodent.

20

eonim]

C
\

adere
ut eet
|

^F minime] numeris A om. TC his] h- F 6 OMNES F- om. TC

T
II

2 erit om.

A F

canes <^nutrire)>
|1

c
\

ad u

3 student

V A TC, apologum V intelligunt TC, intellegMni V 8 sic] subdistinguM* V (T?), om. in lac. O^ subiungunt C^ nc A crationis A 9 dixere (disc- T) inferunt F, fert T TC quo TF. quod codd. panpoUa A., pompalla TC, pau10 Naeuius] Nec unus A pella F, noiiTtaXXu Vatic. 1673 11 plerumque omne A punito j. subigunt C, subsignant F sub] ad TC 12 unum A, suum TCV-, uanum L. Mueller terentium codd., corr. Calph. TT^PeXCON TCO figurat A
I

CV

multos] malos C, om. laedere] ! J., 5 h- om. V a-et T\ 0.] et V a^a^] ^P-Xd.lCMOC 6- J., archaismos est erat A, errant TC, (in ras. m. 2) 7 tcccq^X^ov Steph.:
\
I

A A

\\

4 plurims

||

\\

T
\

\\

prologum
I

||

\\

\\

II

||

^PXdilCMOi) A, 14 Fpro]

TcaQ^x^v ro5 ccQxaLay,cb M*, 15 illo nichil quae] se T id est] ut s^ in ras. F", stu^ C A, nihil ille est] esset A, esset Fl| 16 iectum omnes] horum J., omnes quod T, {in marg. al 17 nichil A 19 ignoscatur TC 20 Adiungant ex -ent qd') C corr. aligent (ni adl- corr. C) aptent <aut (et T)) TC

A F
\

^F

***** TCV
||

\\

II

\\

\\

60

DONATI COMMENTVM

2 AVT EQVOS ALERE AVT CANES AD VENANDVM SIC et eqUOS ad uenandmn alunt, quomodo canes. quod multi docti improbant, ut dicant separata esse et ^ad uenandum' extra rationem esse pro ad uenatum, ut {Verg. Aen. IV 117) ^uenatum Aeneas unaque m. D?

57

30

AVT

<^ad)>

philosophos

mii-a

klXsLipLg

et

fami-

liaris Terentio.

nam possumus
2

subaudire ^audiendos' siue

ad philosophos uitium est, quia dixit ^ad aliquod studium'. 3 Aut si ^ad philosophos', separanda erit locutio sic ^ut animum adiungant ad philo^sectandos'.

lo

sophos'.

58

EGREGiE egregium dicitur, quod ex grege Sed hic ^egregie' ualde, nimis. non est ergo 2 eligitur. ad laudem positum: haec, inquit, ut cetera similiter studebat. 3 praeter cetera mediocriter ergo non
1
.

31

15

extenuauit rem, sed ad laudem rettulit.

60

33 1 GAVDEBAM uou dixit ^laudabam' sed 'gaudebam': laudat enim etiam alienus, gaudet qui pater est.
2 NON iNiVRiA intempestiue Sosia respondet, sed prudentia tantae sententiae compensauit importunitatem.
20

61

ADPRiME <^^Sid'y adiectio est confirmationis ut admirabiliter dicimus. 2 vt ne qvid nimis sententia non incongrua seruo, quia et peruulgata. et non
1
,

34

refei-tur

ad personam modo
\

dicentis,

sed "^de quo dicitur.

:

miserrima dido F, u q d C mire 6 mira ^xisiipig W. misis J., mire missis TC, eclipsis pulchra in ras. V^ 8 ad om. V 10 erat A sic ut] sic A, sic TC adiungunt V 12 egreex grege om. T ex] e C 13 elegit^ A, eligunt C gium nimis V^, minus A 14 ut <(et)> V 15 <(et tamen omnia 19 tempestiue 16 rem om. TC haec^ mediocriter Schopen A sosia in -as corr. V^ 21 ad add. W. est in ras. V^

si codd. 2 alunt] sic uenandum om. A sic JRahboiv TC <(et)> canes TC quo A 3 uix dicant A, et dicunt TCV\ separata 9 philosophos in mg. C^, om. C^ {non om. 4 extra rationem C^V^ extra natii ^, extra uocem T\ T) - ^ 5 Aeneas] e C una Q M D A, unaque mis d esse]

\\

alter

\\

II

II

m
|

||

\\

II

\\

||

\\

\\

\\

\\

\\

iit

23 et] est Steph. et peruulm. 2) V 22 vt om. V 24 modo Babhow domini (domi iu- A) gata F et ^. om. sed W.: et codd. tde quo] quotidie Rahhoio codd.
(e sscr.
I

||

\\

\\

ANDRIA
3

I 1,

2936.

61

quia conuenit Sosiae cor eiusmodi, %aQCi4 ne qvid nimis deest ^agas', ut KxriQ sit: ne quid nimis agas. 35 1 FACiLE oiMNES p. A. p. lateus argumentum, quare 63 filium ad meretricem commeasse errans pater non ad corrup2 pertelam filii sed ad obsequium amicorum traxerit.
in uerbis

An magis

est?

est cum certo tempore, perferre finem exspectat effectus. feruntur onera et sustinentur 3 perferre mediocriter stultos odiososque. supplicia. 2 his 30 1 cvM QviBvs ERAT c. Q. V. figura r^i^aLg. 63 ^ se dedere plus est Medere' quam consentire ', quem3 deadmodum in hostium potestatem hostes se dedunt.

FERRE AC PATi ferre

10

64

DERE ergo: pertinacibus. 2 eo37 1 EORVM OBSEQvi s. commodiorum scilicet. RVM OBSEQvi STVDiis talcm esse Pamphilum adiuuat

15

argumentum
63

se 36 4 sequi: superioribus ; non aduersari: paribus;

fabulae, simul et Charinum. His SE DEDERE E. o. s. dcderc

et

obse

non

praeponere:
1

inferioribus.

sosie conuenit

T,
lis

ei

sosiae cor V^ caracter (7, carapter 3 nimis 2 nimis caracter F, cura est deest
\

TC
||

\\

cum xerat F, duxerit ut ferre ac pate 7 est om. C 8 spectat affectus certo TC, certo F(incerto dett.) proferre 9 supplicio (m ras. et om. substinentur ferunt 10 cum ex tum corr. stultus pro suspicio) A, om. erat 6 C V A, erat c (e 0) u TC, erat i e t n et temesis A, themesis C, themasis ms] ut figurate 11 debere {corr. A, una cum his (cum his in ras. m. 2) V m. rec.) 12 deducunt A, quae consentire ante plus TC 13 ergo] se T perdedere ut TC, dederunt Dedero J. tinascili A, ^erimacibus 14 obsequis; A, obsequiis

3 agas om. T A 4 oms A, omnes F, ois C Laten^ argumentum A, latens argumentatio TCV quare Habboio: quas A, qua TC, quae F 5 comeasse A errans pater TC, errant corripendam A, spatio A, narrat pater F; cemens p. JRabbow corruptendam T, corruptela (la in mg.) C Q animorum A traII
\ \

||

TO

\\

TC TC

A TC
\\

\\

\\

1|

AV
\

TV

V F

||

\\

F V

||

\\

commodiorum eorum Klotz

\

TCF|

Steph.:
silicet
j

et] si

aud

bere

&A

codd.\ commodis 15 paphilus admiwii ^jl 16 simul charinus T 17 hic se dedere T, lusse de-

commodior (como- C)
||

jj

19 opponere

||

62
64 65

DONATI COMMENTVM
37 3 NEMiNi contradicentiuin, pertinacium. 38 1 NVMQVAM PRAEPONENS <^SE^ consentientibus.

2 iTA VT deest ^faciens' ^uolens' ^agens'.

3 vt facil-

LIME SINE INVIDIA LAVDEM INVENIAS ET A. P. SallustiuS ^et cum omnis gloria anteiret, omnibus tamen {Iiig. 6, l)
carus esse'.

secunda persona pro tertia, ut {Yerg. 401) ^migrantis cemas'. 40 SAPiENTER viTAM i. N. Q. H. T. o. improbatur a 67 nam obsequium adsentator sapientibus haec sententia sed in tbeatro dicitur, non in debet, amicus ueritatem.

66

39

iNVENiAS

Aen.

lY

10

schola.

68

41
uersus

pars

OBSEQVIVM AMICOS VERITAS ODIVM PARIT huiuS falsum improbior est "^ueritas odium p-'.
15

est autem, quod Cicero {Lael. 24, 89) putat "^obsequium' primo dixisse Terentium, cum et Plautus et Naeuius ante 2 lEit est sententia TcaQddoS,og et magis theatro dixerint. 2 obapta quam officio, de qua Tullius multa dicit. SEQvivM A. V. o. p. a(i(pl^oXog sententia et probabilis

magis quam necessaria aut honesta.

contradicentium Schoell: contra dicentem (dacentem V) 3 vt :Z.] et F, om. TC vt 2.1 aut pertinatium J. 5 oms 4 LAVDEM iNVENiAs] 1 in F, la inue T et pa 2"
1

20

codd.

|I

||

A T
Q

||

II

6 esset

T(7F||

secundam personam C, persona secunda

9 i cemasque (xem-) 10 haec sententia a sapientibus
,
|I

pro om. F
I

sscr.
I

F^

8
||

in
|

H ] b

II

haecj

11 teatro (obs- C) 13 amicos 12 scola ACV, scula hic 14 huius V\{dett., edd.) pars W.: per ATC, in ras. V^ improbior W.: improbrior j., improbiorum (-itorum T) TC, impro-periiim {Steph., Schopen), improprium dett., ed. pr. (per)improprius Westerh.:, an improprior.? 15 Cicero putatj & tropitatio A, cicero primo * 17 dixemnt 16 cum F, cicero dixit J., cum et

adsentati dies A^ ex C in TC, sscr. F^, om. u.o-p^ parit] post

|

TC
I

A A
\\

^, absentator
II

TC T

||

\\

ATCV\
\

||

TC
\

\\

||

TT^P^bOSOC A, jcccQdSo^og Jf\ TtaQccQ-a^og codd., corr. Steph. dicat A, multo Vatic. 1673, * * * * 18 apta dixit 19 A V 10 ? A, amicos u o p F, amicos ueritas

TC

T OF

||

II

odium

TC

parit

TC

^M<J>IBOAOC
et

II

20 aut

A\

TV, qz C

^,

**** TC,

om.

et
\

om.

ANDRIA
69
dixit,

I 1,

3744.
est,

63

42

iNTEREA MVLiER Snterea'

stantiam et superiorum actorum.

2 mvlier

cum habet qvaedam

insic

<^non^ quasi ignoraret nomen eius paulo post (v. 58) ^Chrysidem' nominaturus, sed ideo, ut gratam exspecta-

tionem faciat simulque auidum lectorem nominis audiendi reddat, ut Vergilius paulo post nominaturus ait {Aen. 3 interea II 57 58) ^ecce manus i. i. p. t. r. p.' MVLiER hic digressio est, nam proposuit gnati uitam di4 abhinc triennivm artificiose Hriennium' dixit, cere. cum posset plus minusue temporis ponere, ut sit ueri-

10

simile

pudicae parcaeque uitae, sequentem condicionis acceptae, tertium mortis. primo ergo anno ignorata est Pamphilo domus Chrysidis, secundo est
Glycerio cognitus, tertio nupsit Glycerium Famphilo
riter inuenit parentes.
et

unum annum

fuisse

pa15

70
71

43
Capt.

Hvc viciNiAE
3,

^uiciniae' 'jtaqil%Qv est,

n.

ut {Plaut.

II

25) ^adhuc locorum'.

44

1 iNOPiA

et cognatorvm
ducet

moribus,

qui

mox

uxorem,

superest

laude impertita eius ut futurae

20

quoque matronae, id est Glycerio, probitatem debitam pro persona reddat. quae quia honesta numquam esse
1
Jffer.

interea] hic ea

II 26, 36

V i i p ] iuuenum iuuenem interea post terga reuinctum C, et i

II
\

V V

C, id est
I

T
II

eius] et J. 7 manus] magis

est cum] = interdum, cf. Auct. ad 2 et AV, instantiam A, instantium 3 non add. Lindenhr. dixit sic V ignoret 4 graiam V expectai*owem V 5 simul et

TCV
i

\\

\\

\\

T,
||

10 dicere {corr. 9 Abhunc J. j^posuit C 11 nimium animum m. 2) sit sscr. C pudica C parteq; tertium sscr. V^ A, -psLrcaeque uitae] inte {corr. DanieT) 13 est om. 14 gluterium dirisidis est om.
8 degressio
\

\\

||

V
\ |

|1

pamphilum
nit

II

Vicin om. V\ huic

I

et om. 15 parentes
.

V A

A TC
\\

TCV
\

\\

\\

^ PAKON AV, huic uel

pariter inueniat V partiu moe16 huic codd. viciniae] nupn -e- A, TC,
\

n.a-p-e.a.c.o-n^e-

huius

TC

\\

18 inopia] intpta

n] n

n laude impertita eius Goetz: ras. F*, om. TC landeptas^, laudatis TCV; laudatis Pamphili ^'^e^/i. 19 superest {ex subest corr. m. 2) V 20 matione A id est] ia J., et

J.,

||

\\

glicino probitate J.

||

21 persono

quae] Quo2i

64
poterit, si sic
esse,

DONATI COMMENTVM
eam constet ante nuptias impudice eductam partim defendenda partim etiam laudanda est Chrysis,
est.

cum qua commorata

quam quoniam

necesse est me-

retricem fateri, in condicione turpissimi nominis mulierum

sumitur excusatio uoluntatis.

70
71

2 ET coGNATORVM hic iam parat nos ad Critonis aduentum.

43 44
45

2 Hvc viciNiAE legitur et ^uiciniam'.

72

EGREGiA

sit neque adhuc quicquam sit imminutum, ut {Verg. Aen. IX 256 56) Hnteger aeui Ascanius'. 3 Et contulit duo ad quaestum congrua me-

AETATE integra iutcgra cui neque addendum iam

id est eminenti praestantique. 2 atqve aetas est, quae in flore consistit, lo

retricium.

73

46
philum
{v.

EI

VEREOR NE

QVID

ANDRIA APPORTET
ex

MALI

15

^Andria' mire: audiuit enim

excessisse

illatamque esse adulescentulae pulchrae,

mentionem 2 ne qvid andria eleganter

ephebis mulieris peregrinae,

Pam-

43) *ex Andro'

<(^Andria')> ^Andriae' (v. 58):

nomen
20

ostendit et mulieris et fabulae.

JEt

bene ^apportet',
ut

quia

74

apportare ignotis est. 47 1 PRiMVM HAEC PVDiCE

V.
,

V.

defeudit,

diximus

{ad 44), uitam Chrjsidis, ut potuerit apud eam recte morata esse Glycerium quae ex argumento matrona
1

eductam Schopen: ductam

comorata
II

3
II

quam
\

om.

est <^et^ 2^ 6 huic codd. 7 et] Pret iam parte A, parat stanti atqve oin. V\\ 10 integra om.

TC uicin A
11 cui^
||

ATC,
\
\

dilectam

FH
9
\\

2 est om.

quoniam

F^, om. uiciniam F, uicinia

sscr.

A
j

TC

13 meretricium T, ?'n ras. integere utas sumius J. 16 An15 <Sosia-> Ei ATC, hei driam mire 17 illataq; {ex -tam corr. efoeb; in. 2) muliens 18 achilescentul andria] and 21 apportare W.: portare codd. ignotis (rie in mg. m. 2) in grecis T v- om. 22 <Simo-> Primum ui diximus defendit C 24 moratam matrone A., -nae
I

aetas ut

V TC
\

iam

TC

||

et

A
\

praeest

consistat

\\

integra sit om.

\

sscr.
\\

F*

12 <est>
jl

A, meretricum

ATV

CV

\\

F
\\

\\

||

||

ACV,

TC

\\

ATC ATC

ANDRIA
erit.

I 1,

42 49.

65

primvm haec pvdice

^dure'

dicat: illa quae coacta est.

vi. bene ^haec', quasi 3 dvriter contra rationem

regulae:

tamen

quod est durus dicere debuit. enim duriter sine sensu laboillud ad laborem, hoc ad saeris, dure autem crudeliter; 4 Sed dure in alterum, duriter uitiam relatum est.
ab
eo
Qst differentia: est

75

viCTVM Q. subdistingue Hela': enim laboris est ^uictum quaeritans', ut Vergilius 10) ^cum femina primum, c. t. u. c. t. (Aen. VIII 408 m. i., c. e. s. s. i.' et deinde finem laboris intulit. cibus est enim, qui 2 Non ^cibum' sed 'uictum' dixit. etiam delicatis praebetur, uictus in paruis aridisque alimoniis est constitutus. unde Vergilius (^Aen. III 649 50) 3 Et post tantum ^uictum infelicem, b. 1. c, d. r.' lahorem 'uictum\ non ^cibum^ dixit, ut Vergilius (Geo. II et non 472) '^at patiens operum paruoque assueta V quaerit enim, qui ad ^quaerens' sed ^quaeritans' dixit.
finis

in nos aliquid facimus. 4:8 1 LAXA ET TELA

10

15

plenum

pei-petuum reponit, quaeritat, qui uix cotidie 6 laxa et t. v. q. artiinquirendo uictum inuenit. ficiose, ut uideatur pudice apud eam futura mater familias
et

20

educi posse,

76

quam meretricem necessitas fecit. 49 SED POSTQVAM A. amator fingi potest, amans
1

uere amat.
pudici
(7,

VI.] iu

^, m\\

F, u

TO

bene om. V\
||

2 iduquasi dicat Daniel: qd J.^ qqt ^, quidem idem T(7 3 habeo 0, habeo ab riter contra sscr. C^ (quam C^) 7 aliqid dfa C, dra eo T dure V 4 <et> tamen om. 8 uictum quaer F, uictumq; uictumq; (q; del.) ut ed. pr.i est laboris 9 enim om. q- C, u q^ r et codd. c10 primo AV, primo (-a T) ante femina 11 i^c-] <u>.t^ C u. c. t.] V^T^ ^, u-t- rO, u^c^ & c J., r t 12 cy bum et Ofn. dicit e.] et T 13 pbert^' C 15 1. c.] s t Cybus {sic semper) tantam T 17 ac C, ait iuuentus C 16 labrem G i.] 18 qres (es ex is corr.) C 19 quotidie TC, quotidie 20 inueniat F et] i^ 21 uideat C, rideatur t.] tela futura ex -ra corr. j., om. T 22 & duci mater om. T 23 A.] amator F, om.

A
I

\\

TCF
\

\\

II

II

TC

TO

II

TC
\

II

TC

\\

A
\\

\\

||

F
T

\\

\\

\\

\\

TCV
\

\\

ATC

\\

||

Donati comm.

rec.

We ssner.

66
77
{y.

DONATI COMMENTVM
50
1

VNVS ET iTEM ALTER praeter

ut sint tres,

unum

duo,

ex

quibus
60).

alter,

nam

"^hi

tres

tum simul a/

ut {Yerg. Ed. VIII 39) 'alter ab undecimo'. 2 Ergo ^alter' non est secundus sed tertius.
5

51 PROCLivE AD LiBiDiNEM ^procliue' cst porro inclinatum uel pronum inclinatumque. 52 1 ACCEPIT CONDICIONEM CUm UUO, QVAESTVM <(o.)> 79 cum altero, hoc est cum multis. 50 3 ITA VT INGENIVM EST OMNIVM HOMINVM quauta 77
78
defensio Chrysidis, ut quae antea fecerit, ipsius sint, quae

lo

postea peccauerit, naturae hominum adscribantur 52 2 coNDiciONEM condicio est cum uno, 79

legem in
plures,
81\

se

continens;

^postquam

accessit alter',
est.

certam hoc est

i5

quaestus iam
1

meretricius factus

54
lum
his
coacti.

PERDVXERE ILLVC SECVM iuuitum isso Pamphiuerbis significat; perducuntur enim necessitate Tioc etiam uerhum iudices pronuntiare solent.

2 Et hoc est quod supra (v. 36) ait 'his se dedere, eorum obsequi studiis'. 3 vt vna esset m. et producte ut cibum legitur ^esset', capiat, et correpte, ut alibi 4 vna simul, id est: una cibum cap{Eun. III 5, 26). turus. 5 PERDVXERE ILLVC SECVM secum duxerunt, ut secum esset.
1

20

ET item] ut

~
:

J.
I

in ras.
sscr.

<^inquit

5 proclive] Produe J. 7 hoc est W. (cf. 52, 2) cum altero non est altero (cum altero bis G) 9 ita]
II |I

pp^ nam

praeter]

TC

pp T, p
a.] amabant o. adcl.

||

sint tres

TC V
8

W.

TC

A F,
fit
\\

\\

cum

non

4 est altero est cum

||

\\

hominum
I
I

10 quae] quanta T antea eam (7, a;ut ea T, ante fecerit W.: fecerat codd. 12 Con11 ascribantur TO, attribuantur sint V cum uno TC, om. V <^certamen)> certam ditio; conditio 13 insectinens posquam C ^unus et^ alter id est V 14 questum A, quaestum quaestus V 15 inuitum ex -tium corr. C esse 6', ras. V^ 16 hic TC 17 iudices] ludiones Schoell pronuntiare ex -auere corr. C 19 ob18 his sedere et sscr. C 20 esset sscr. F^ esse T 21 simul] sequi om.
<(-h-_)>

A, hominum

^^haec")

V
\

AV,

sit

TC

V
j

\\

TO
II

\\

II

\\

\\

\\

TC

||

A
\

||

id est et {del. et i- sscr.) C, uel V 22 perduxerunt CF, -ant T Goetz: capimus codd. illud C dixer A. duxere

cibum

V
I

AT

||

||

capturus
illud

\\

TC

T,

ANDRIA
82

I 1,

5058.

67

55

EGOMET CONTINVO
satis

reat nihil temere

hoc ipsum
nuptiis,

M. bene ^mecum', ut appaconstitutum uel prolatum foras, <^sed^ quaesitum esse, quod statuit de falsis

esset filio. 2 egomet coxtinvo ^mecum': deest "^uoluebam' ^cogitabam' ^uer3 captvs est tenetur et irretitur, ex transsabam'. latione ferarum atque uenatus. 56 1 HABET id est uulneratus est; habere enim 83

ut inoffensus

MECVM

c. c. E.

proprie qui percussus est. dicitur, dicitur ^habet', quia prius alii uident,
se esse percussos.

de

quam

gladiatoribus ipsi sentiant

lo

82
p.

55 4 CAPTvs EST
c'
iSuoxiCiioq.

Sallustius

{Iiig.

i, 4) 'sin

5 CERTE sine dubio, pro certo. 2

captus 6 captus est

15

83

56
ratus
d. u. d.'

est.

4 HABET
seruulos?
est

sic dicitur de eo, qui letaliter uulneVergilius {Aen. XII 296) ^hoc habet, h. m. m. 3 Ergo quid sequitur captum nisi occidi? observabam mane utrum Pamphilum an illorum

HABET

mane

aduerbialiter.

6 observabam de20

Hamen', hoc est: quamuis captus erat et iam habebat, tamen obseruabam.

84

57

ROGiTABAM HEVS

p.

uou ^rogabam' sed

ideo

^rogita-

bam', quia sedulo faciebat. 85 58 1 Dic SODES ^dic' imperatiuum est:

2 sed add.

tempe\\

W.
5
\\

W. et tum A,
:

codd.

\\

om.

T
I

8 id est] habet 10 primis gladiatoribus ex grad- corr. C pr., om. 12 sin] seu 11 esse om. percussos (os ex us corr.) J.
\\

V^ falso 4 ut e meTC, c c e Q inretitur A, irritetur (corr. in irretitur) C 9 dicitur om. in ras. V^ est] est et ed.
\\

3 esse

6 C 6

quod in ^, e c

ras.

TC V

TC

j|

j|

{[

capt2'.

TC
II

13

c.]

t-

1|

procertat

TG

\\

14

Id^OTICMOC A,
om. V\\ 16 hoc

ilotiGiLOG Vatic

1673,

iSL(orL6fiog

M\ ****

TC,

om.
i

h.]

hoc

V 18 19 mane] quod {corr. m. 2) utrum pamphilum an A., utrum pamphilum TC, illorum seruulos mane in ras. V^ 19 deest ex de eo (sic T) C 20 &ia A, et TF, et etiam C 22 P] pu habebat W.: habet codd.
\

V V
||

\\

17 d

n d

F, d
\\

u^

C, d n

ego

d occisi (d m. 2)

utrum
||

C, om.

II

24 Dic] Sic

temporauit

\\

68

DONATI COMMENTVM
est

rauit iniuriani blandimento ^sodes'.

ut^scilicet'

autem
^6&og

si

audes,

scias <(licet^,
.3

nam

delirat, qui

^ijg' inter-

pretatur ^sodes'.

2 dic sodes

^amabo' ^rogo'.
tulit

exhortantis uox est, ut Qvis heri chrysidem opportune in5

nomen

Ohrysidis.
^illi',

86
85

59 Et bene
nominasti.

quasi

dicat:

quam

tu

Andriam

58 4 Qvis HERi c. H. NAM A. I. Attico morc peregrinis meretricibus a patria nomen imponit et sunul celebrat nomen comoediae dicendo (t?. 43) ^ex Andro commigrauit'
et

lo

nunc *^Andriae

illi

id erat nomen'.

88

1 QviD SYMBOLAM DEDiT uou ^quid sjmbolam sed dedit?', subdistingue "^quid', ut sit uox quaerentis, quid 2 eho qvid pamphilvs piimo sic dicat de Pamphilo.

61

ut <(non^ de Pamphilo quaerere crederetur; ad ultimum 3 cenavit cetera nomen, ne quid reliqui faceret. in gestu sunt quaerentis, quid dicat de Pamphilo, nec inegit,

i5

adiecit

uenientis.

4 symbolam dedit

c.

mire nulla pro Pam-

est posita, sed per puerilem simplicitatem omnia gesta narrata sunt. et quod tacitum est, non 20 celatum sed et non factum esse ita uidetur.

philo negatio facti

Lindenhr. deliberat codd., corr. ed.pr. quif GOOCSHO A^ qui Nolr\o Vatic. 1673, quia (m mg. mg ^7]6 m. 4) ikf quos u^o-t^h-e- V, qui * * * TG interpre4 heri <^habuit> TC oportune tantur A TC 3 exerfcantis
(sic

TC
I

2 ut] et
^

TC

scilicet scias licet

1

(c/.

Fest. p. 50,
\

10 M)]

sit

F) scias

cocld.

sis si uis

\\

\\

codd.
8
c.

II

6 bene] oudit {corr. m. 2)

dicatur

AC,
9
||

dicatur

om.

posuit a
II

n T 12 QviD simbolum utroque

I

nam andriae illi <h e n-> F 11 illi patria C nomen celebrat C

TC

Fi nomen imi

13 dedit om. 14 eho] et 13 quid 1. om. loco codd. 15 non add. Schopen de om. codd. <Cetiam)> primo 16 adiciet A, addicit T, adicit C, crederetur quereret^ T

DEDiT om.

TC

1|

non

nomen]
||
\

AV
TC

(1

TC

||

||

adduciet
c

{corr.

m. 2)

mire

d a

r
\\

TC

e {corr. m.

V 2) V
\

1|

18
\\

Symbolum A, simbolum

TCF|
\

19 puelilem
\

A
et

\\

20 quod] quidem

21 celatione

C\ celatum C^T
uideatur

Hahbow: ut codd.

esse Steph.: est codd.

TC

ANDRIA
89

I 1,

58 G7.
similiter.

69
2

62
dies.

iTEM ALio DiE *item'

Et uide
unus

diligentiae

tempus

adiectum,
N. A. p.

quasi
uide,
filii

non
si

suffecerit

90

63

COMPERIEBAM

sunt et de rebus ueneriis circa 2 NiHiL AD p. Q. TtaQEkKov

non patris uerba mentionem agentis.

tertium,

nam abundat
^nam nemo

'quicquam',

<(ut

^quisquam'

(iJec.

1, 10^}

quisquam
91

illorum'.

64

exemplum
92
dis:

SPECTATUM ^spectatum' ad Pamphilmn, non ad refertur. 2 Et spectatvm probatum. 65 et magnvm exemplvm continentiae vTts^^oXri lau1

lo

Pamphilus 'exemplum continentiae'

93

66
2

nam qvi cvm

ingeniis *qui'
,

animus

scilicet.

Aut certe ^homo' subaudiendum et 'neque com3 nam qvi cvm ingeniis mouetur animus' deest ^eius'. 4 conflictatvr id est ingenia pro hominibus posuit.
atteritur.
collisus.

i5

conflictatio
1

est tactus

inuicem corporum et

9i

NEQVE commovetvr utrum ^qui' animus an nunc subaudiamus ^eius'? 2 neqve commovetvr a. utrum deest ^eius' an ordo est: qui animus cum ingeniis conflictatur eiusmodi neque commouetm'

67

homo,

ut

20

1 indiilgentiae F; diligenter Lindenbr. (2)) diligenti 2 sufficerit J., sufficeret 4 Comperiebant n. a. p.] nil a. p. T, nihil ad pamphilum 5 uener* uerba patris

ATC,

TC
\

\\

(=

-rus)

A, uenereis

tertium]

TCV

V
\

A TC
\

1|

\\

filii

^P MON

III

7 ut habundat A, habn^a^*** TC, **** 10 exemadd. W., quisquam Schoell 9 spetatum 2. C ad 1. plum in ras. V^ 10 emplum spectatum ex corr. C, specta11 et tu7n V probatum in ras. F^, -tur C, -tum <(est^ T magnum in ras. V^ e c T YTTePTToAN^ A, vnsQpoXri * * * * TC, yperbole in mg. V^ laudis continentiae in mg. F* 13 ingeniis <(conflictatur h^^ q animus F silicet C 14 aut certe in ras. V^ subaudiendus F 16 iiomibus C, omnibus (&is) T Conflectatur id om. 17 conflucest om. T tatio est om. T inuicem in ras. V^ 18 collis TC, collisio F 20 ut] et F nec C a- (animus T) commouetur TC 21 A. utrum om. V an] cui 22 conflectatur

M\

A,

6 ad] a- C naQiXv.ov vccq^iiov Vatic. 1673, nccQiX-KOv

ssa\

\\

\\

\\

\\

A
\

\\

M\

II

(|

||

|1

\\

II

||

||

70
in ea re?

DONATI COMMENTVM
3 tamen ava^oXovd-ov ,

'licet' uel '^quam.quani' subiecit

quod non praemisso Hamen'. Sallustius (^Hist

II fr. 57 M.) ^atque edita undique, tribus tamen cum muris et magnis turribus'. 68 svAE viTAE MODVM moderationem, regimen. 95 69 1 CVM iD MiHi PLACEBAT ^cum' praetcrquam quod. 96 2 TVM VNO ORE OMNES ^omncs', ne pater amore falli uideretur, et ideo mox (y. 105) ait ^bene dissimulatum
3 cvm id mihi p. t. v. o. o. <^o.)> b. d. et a. et c. i.' LAVDARE F. M. i^cpciXL%(axQov ^fortunas' quam ^fortunam'. 4 Et de more, ut {Verg. Aen. I 606) ^qui [te] tanti t. g. p.' et {Aen. III 480) ^uade, ait, o felix n. p.' Plautus {BaccJi. III 3, 5l) 'fortunatum, qui illum eduxit sibi'. 2 JEt sin72 1 HAc FAMA I. an uere laudatus sit. 99 et excusatio est, non esse gula hic pro argumentis sunt.
stultitia falsum.

lo

i5

3 <(****)> sed

impulsum.

4 imest,

PVLSvs bene ^impulsus': ultro enim uenire impulsus

qui dat contra officium soceri.
1

in ea re]

meare

A A

i Vatic. 1673, avav.6XovQ-ov praemissio C 2 uel om. quicquam (7\ corr. G^ 3 edicta A, dicta TC\\ 5 moderatione C 6 4 turris (ribus sscr. m. 2) (m ras. tum placebit praeterquam quod StepJi.: V^) id 7 praeter quam (quamquam ex quicquam corr. C) codd. 8 bene dissimuin ras. V^ omnes m- {om.C)o- (ore C) latum a-e-o-c-i- ^, bene amorem celatum et indicat dis-

TC
\

M\ ****CF,
\\ ||
\

ANAKOAOR0ON T

J.,
\

avccv.ovQ-ov
||

CV
\

||

Tum

|1

Tum
sscr.

TC

||

simulatum a
m. 2)

F
\

iD MiHi] ide

||

9 et] e

i.]

in

TC cum (t
\

u-o^ r|| 10

laufmeas T

fortunam] pro <(me fortunatum in mg. m. 2y unam fortunam te A, t- F, om. TG, V\\ 11 Et de more] ide ore J. ut] et Vergil. tanti] ta- V 12 ualde A, ualde 0, ualte (?) T, uade Plat*<ws F|| 13 eduxiti A, adduxit TF, (de m. 2) F n.] u^ V adduxit C; prod- Plaut. tibi V\\ 14 Ha- A impulsus i.] 15 per executio F an (In T) uerbo TC sui gtia C esse Steph. est ATC, ex V 16 falsum (-us C)] sc. Simonem Et non dicit adductum suppl. liahhow impulsum (ut p- A)] sc. Chremetem 18 quid at^'. A, Quidam 0, quedam T; qui daret ed. pr., quod est Daniel efPectum T
| |
\

apirontepon^
\\
|

eNMTIKON TePON; A, en^ TC, i(icpurL%ci)TSQOv M^, **** V quam

\
\

p.]

placebat F, place

T, pl

o
|

||

\\

|1

ANDRIA
100

I 1,

6778.

71

73
taedio

vxicAM GNATAM
asseueratiuum

<(s.^
est.

abundat quidem 'suam',

2
a^xicam
g. s.

sed tamen

quid

si

multarum filiarum? at ^unicam'. 74 CVM DOTE svMMA quid si pauperem? at ^cum d. s.' 101 75 1 PLACViT DESPONDi cum pronuntiatione ^placuit'. 102 2 Hic NVPTiis D. E. D. utrum constitutus an dicatus, 3 despondi ex ut {Verg. Aen. VI 138) ^lunoni i. d. s.'? uetere more, quo spondebat etiam petitoris pater. unde et 4 placvit Gvvxoiila'. adeo sponsus et sponsa dicitur. bona condicio fuit, ut quamuis ultro obiceretur, tamen statim 5 despondi proprie, nam desponsa dicitur, placeret.
quia

lo

105

spondet puellae pater, despondet adulescentis. 78 1 CHRYSis viciNA H. M. commcmorat nos quae esset
i5

Chrysis, <(cum)> ait ^uicina haec'; supra enim {y. 43) *ex 2 vicina haec avdAndro commigrauit huc uiciniae'. 3 o factvm bene animaduerte ubique a poeta ^vrjCig.
sic

induci comicas mortes, ut

referantur,

cum ad
tamen

menti

non

sint

necessitatem argunam aut tragicae.

tristitia 20

meretrix sumitur aut senex aut de duabus simul uxoribus

una uxor.

itaque huiusmodi obitus excipiuntur aut etiam gaudio.

1
\

aut mediocri

tium

2 asseuerahabundat A, -det TC quide?w suam V iu -atum F, -antm T si TF ovi. TC o-'\ gnatam 3 multorum filiorum codd., corr. Westerh. at Steph.: ait codd. 4 quod A V pauper est (est m. .9) F at Steph. ait (m ras.
\\

C,

\\

||

eum C r^) codd. dictus est dies in mg.

I

cum
F^

dote in ras.,
||

summa
||

nuptiis

i.
\

d. s.] is

TC
||

pectoris (pis)
toiLcc

C 13 incina commemorat nobis F, commemorat TC; commemoraturus Goetz esset] et C 14 cum add. Eabhow ait] ut F, om. TC 15 huic codd. uicinee d^Nd^aCHCIC- (a in ras.) J., ccvu16 aduerte liLGLg Vatic. 1673, avccXriipLg M^, **** TC, om. V F 17 inducit C comitas mortis A, om. cum] non in ras. F* 18 nisi tamen sint in ras. V^ 19 sumitur in ras.
nos

A
11

31*,

*** TCV\\
\

6 constitus C 7 lunonij m-noui 8 ueteri petitor F, etiam] est 9 CYNTOMId^- A, 6vvt6[iLa Vatic. 1673, 6vvII

T
\

11 taceret

\\

A
\

{schol. Paris.), c-

\\

II

TC

\\

||

\\

F* 20 iiaque V\ eiusmodi F| obituraut A, obituraut TC, obitus aut 21 excipiuntur Danicl: excipiatur mediocriter codd. etiam] et
II

||

TC

72
106
eo)>,

DONATI
79
1

COMMENT
metuo illum
est,

METVi <^A^ chryside[m]

dico <(de

qui mihi ipse aliquid facturus

timeo ab

illo, cuius

causa possum aliquid mali pati, etiamsi ipse in me nihil mali consulat. 78 4 o FACTVM BENE quasi qui dixerit {v. 46) ^uereor 105 ne quid Andria apportet mali'. 79 2 BEASTi M. A. c. artificiose, quod gaudium sub106 iecit, ne mors in comoedia luctus, <^ut^ in tragoedia, per3 metvi a chryside ccQialcog. sonaret. 80 1 VNA ADERAT FREQVENS sic ^uua adcrat frequens', 107
2 Et 36) ^cum quibus erat cumque una'. ADERAT FREQVENS possumus cnim ct adcssc et frequentes non esse, si praesentes non adhaereamus his, quibus adsumus. 3 JEt FREQVENS ut miles apud signa. 108 81 1 CVRABAT VNA FVNVS ^fuuus' CSt pOmpa exSequiarum, dictum a funalibus: etenim noctu efferebantur 2 interim propter sacrorum celebrationem diumam. Mnterim' discretio est huius rei, quae ad narrationem 3 cvrabat vna f. utrum potuerit pei-tinet superiorem. in exsequiis non uidere patrem. 82 1 NONNVMQVAM c. illis cnim magis flendi causa 109 fuerat, qui quam amabant amiserant: huic amore propter

10

ut supra

(v.

15

20

Bahhow

de eo add. m. 2) chrisidem F, chrisidem 2 qui ex quod corr. C mihi ex cum corr. V^ ipse Westerh.: ipsi {ex ipso corr. V^) codd. timeo] metuo.? ab in 3 aliquid maK si om. C nihil in me TC\\ ob corr. C
1
{sscr.
\

ATC
c

||

||

V
7

5 quasi] quare
I

|1

6
\

app C
\

|I

beastin

Artificioso
\

8 mortis gaudium subiecit in ras. V^ quod] qz C ut add. Schopen 9 Metua a chriside Schopen tragedie A A, metui* Crisidem C ^-P-XMOOC A, ap^xa-iu- (c- T) e- TC, ccQxccLGiioG M*, **** V 10 sic frequens om. TC\ 11 eum C Et om. una om. T cumque] cuius F, om. T
||
\

\\

II

12 enim et] enim C assumus C 13 aderamus T 14 Et FREQVENs om. 15 exequarum J. 16 noctu om. T 17 diurnam <in coena> 18 interim C, om. descritio 19 vna] u F, unus est om. T quaej in T (e in i corr.) C
II

TC

||

\\

II

||

||

TV
|

||

21
F,

Numquam A
hunc ^, hinc

F.]

funus

TC
\

TC

non om. C 20 obsequiis F 22 quicquam C huic causa flendi TC

uirum
\ I

\\

\\

\\

|j

amorem

codd., corr. ed. pr.

ANDRIA

I 1,

7986.

73

Glyceriuin suam <^collacrimandi^. alienis lacrimis suas commodat.

2 Collacrimat, qui
dixisset

110
quia

83
tabam',
*sic

sic coGiTABAM si [ac] sensum tantum cogitationis

^hoc
debuit;

cogi-

dicere

sed
5

cogitabam'

ponit.

est igitur

conuiuii

tantum.

ipsum gestum cogitantis ex2 hic parvae c. c. boc est fiL(ir}6ig. 3 Et quia dixerat puer hoc solum
dixit,

egisse Pamphilum, cenauit'.

nihil

aliud: (v. 61)

^symbolam

dedit,

111

84

grauiter, nam animo nostro.

HVivs MORTEM TAM FERT F. 'familiaritcr' id est quae nobis sunt familiaria, grauia sunt

lo

112
2

85 1 QviD Hic MiHi F. PATRi 'mihi' circa me. Et postquam "^mihi' dixit, pondus intulit nominis dicendo
15

^patri'.

111

84
85
'hic'.

FAMiLiARiTER quasi familiaris.

An

potius

^familiariter' <(* * *

*^?
F. p.

112
113

3 QviD Hic MiHi

1

uidc

quam uenuste
,

repetierit

86
putauit,

HAEC EGO PVTABAM putarc

lapsus
est'.

plicitate pectoris aberrauit.

cst cius qui simCicero (pro Lig. lO^ 30) ^non hvmani ingenii m. q. ^humani

20

ingenii' circa Chrysidem, ^mansueti' circa amicos.

2 "alienis lacrimas "suas commendat F, commendabat (concen- T) ac secl. Baphoiv 3 sic] sic dixisset <(et> A, diceret 5 "cogitabam "sic 6 est idem igitur W.i et dicitur MIMeCIC; A, tiiiir]6L6

quis

suam glicerium C
II

suum
\

A
||

collacrimandi add.

Bahhow

TC TC
\\

||

M*, * * * *

c. c.] c- J^, consuetu<^hem]> hic codd. dinis hoc tantum in ras. V^ 7 conuiui A, coi C, 8 onichil simbolum (sym- TC^) codd. (m ras. m. 5) 9 c- T 10 Hvivs] hoc T f.] f. post id est A, fert] f- T om. familiariter om. 12 nostro animo 13 mihi om. V\ patri <^-q-)> A, p16 quasi familiari V\ "potius "familiariter V 17 lac. sign. W. 18 mc] hmichi A,

TCV
F
||

ACV,

TC
\\
I

A
\\

||

||

CV

T V

TC

\\

\\

m-

TV

\\

\\

19 hic] nec T 20 haec] nec 23 mansuetus AT, aberrauit (ob- C)CV

\\ \\ \\

F.]

fecit

p.]

patri C, om.

TC

uide mg. C 21 aberrauerit (ob- T)

\

AV

TF

\\

TC

74

DONATI COMMENTVM
cum adhuc
nihil

3 HAEC EGO PVTABAM ESSE

ostenderit,

tamen

dolor' in

futura prorumpit,

peccationis ut (^Verg.

115

Aen. II 344) ^gener auxilium P. F. f.' 88 1 iN FVNVS PRODEO Hn fuuus' iu pompam exse2 A funalibus dictum est, id est uncis et quiarum.
aculeis candelabrorum, quibus delibuti funes et [ingenium] cerei fomites infiguntur.

116
117

89 90

1 NiHiL svspiCANS 1

ETiAM MALi ^ctiam' adhuc.

est.

EFFERTVR effcrre Graecum

quod uitans
lo

Vergilius, ne diceret ^efferunt', ^exportant tectis' inquit 255 5()). ^corpora luce carentum' (G-eo. 4 An: 115 88 3 EGOMET QVOQVE ut ct ipsc Pamphilus. 5 in fvnvs etiam ego, quem quasi minus crederes?

IV

in

ipsum

officium.

6 7

eivs

cavsa eiusdem mansuetueivs Pamphili.

15

dinis et humanitatis.

Et

116

89
cusatio.

NiHiL

auditorem.

svspicANS ETiAM <^M.)> bcne suspendit 3 etiam <(m.)> alia suspensio audientis et ex-

117

90

effertvr efferri proprie dicuntur cadauera

3
s.'

mortuorum.
Vergilius

(Aen.

XI

Et ^ire' proprie 24 25) "^ite,

dicitur
ait,

ad exsequias.
animas,

20

egregias

q. s. n. h. p. p.

TO

II

esse 3 genti

5 id est] et delibutis codd.

I

T T TC
\

peccatoris

T
||

||

2 ostenderet

TC
V
\

P
|

ff; J.

4 m]

Pnu
\

prorupit

exequarum
ras.

\\

TC

6
\

aculeis

W.: acuneis (cun in

sscr.

V^)

funes

C^

et om.

ingenium
||

ingenii F; secl. Babbow. pice aut Schopen, pice uel 7 in(cera corr., fomites del) Miller coll. Serv. Aen. 1 727 8 suspicatus C finguntur TC^ mali] amali J., alia TC, mali et illud post adhuc Westerh., nescio <pro> adhuc unde, edidit hem perculsi ac metuentis 9 efferte T, iv.(phQEtui 10 diceretur est om. ed. pr. greci A, gratum effer- J., efferre F, effertur exportante tis J., expor12 ut om. tatur {-tat V) tectis TF, expotant testis C 13 quam 15 humilitatis C eiusdem crederis 19 effertvr] effef A, 17 suspentio C 16 et 17 M. add. W. 22 n.] m- J. 21 ita ait AV, om. effeiTe p. p.]

ATC,

\\

||

\\

V
T T

TC

\\

\\

V
||

\\

||

\\

\\

V
I

TC

\\

p^q-

8.]

ANDRIA
118

I 1,

8692.

75

91
dixit

YNAM ASPicio ADVLESCENTVLAM ex consuetudine

tolle ^unam', ut dicimus unus est adulescens. ^unam' et ita fiet, ut sensui nihil desit, sed consuetudo 2 ^Vnam' ergo to5 Idioaadmirantis non erit expressa. dixit. 4 forte 3 Vel ^unam' pro quandam. Tca^ip VNAM ASPicio ADVLESCENTVLAM et luc duo sunt: aetas et forma, quibus additur pudor, quod meretrix non est.

119

ET vvLTV sosiA forma immobilis uultus et mouetur et fingitur. 2 et VVLTV sosiA ADEO quia formae laudatio cum meretrice communis est, progreditur artifex poeta ad laudanda ea, 3 et vvltv sosia quae honestiora quam forma sunt. ADEO M. quid hic deest, ut eam nurum dignetur Simo nisi sola cognitio? et formam probat in puella Pam1

92

FORMA

est et naturalis,

lo

phili pater et et uenustatem

matronalem modestiam miratur in uultu nonne ergo iam cemimus hoc stupet.
ut

i5

praestruxisse

Terentium,

cum Chremetis

filiam

esse

Simo hanc potius eligat quam Philumenam nurum? quamuis ex sororia pulchritudine et ex amore Charini et Daui laudatione decoram ipsam quoque prope demonstrauerit nobis. 4 et vvltv sosia haec laus adiuuat post cognitionem futuram nurum.
cognouerit,
1

20

TC TC
aest

II

TCV
r V
I
I

A 2 df TC <(nam> ut A TC diximus consuetudo ex -dine corr- C 4 mirantis una TCOIACOTICMW A, r IdLcorLaiia 5 dr T una pro quadam TC 6 u a- T\ adol- F,
consuetudine
3
fiat
\\
\

M\ *****
\
\

||

\\

\\

7 aditur C meretn'a; non quo 8 Imobilis ex mobilis C* 9 et 3. om. stringitur ET wLTv 12 sunt om. 11 communis Westerhov: commissa 12 <^ante (arte dett.)'} quam forma (dett.)

<et> aetas

TC

||

ATC

II

TCV

||

TC

\\

\\

13 m.] modesto F, om. eam est C mirum C Simo nisi Steph. simonis 14 forma TC, om. F 16 hoc om. C 17 praestrixisse A, prostnixisse F, prae19 nurum om. TC\\ scripsisse C ut] ^et (corr. m. 2) C 20 Daui] immo Byrriae, cf. II 5,17 decoram ipsam {sc. Philim.) Babboiv: ipsorum codd. probe 21 monstrauerit TC et 22 futurarum Mirum C whiv] Qum (qui T) tu

sunt

in ras. V^
\

\\

TC

de

\\

II

\\

||

TC

TV

\\

\\

76

DONATI COMMENTYM
93
1
et

120

ADEO MODESTO

A. V.

uultus
poris.

morum
adeo

pertinet,

modestus ad probitatem uenustus ad naturam corsibi

atque

uultum

fingere

multi possunt,
Terentiana,
5

formam

nemo.

2 vt nihil svpra

allBL-t^^ig

nam non necesse est subiungere duos uersus. 94 1 QviA TVM MiHi excusatio necessaria. 121 96 HONESTA Ac LiBERALi 'houesta' ad formam, 123
rali'

'libe-

ad uultum

rettulit.

121

125
tale.

94 98

2 PRAETER CETERAS id cst: plus

quam

ceterae.
lo

1 PERCVssiT iLico A. hoc est ^suspicio' uel aliquid 2 ATTAT ^attat' interiectio admirantis. 3 hoc
cst rci,

ILLVD EST 6sLKtL%6v eius ramus. Vergilius (^Aefi.

quam

IV 675)

in animo concepe^hoc illud g. f.V

126
127

99 HiNC iLLAE LAc. 'hiuc' cx hac causa. 100 1 QVORSVM EVADAs ^cuadas' exeas uel
2 FVNVS iNTERiM
p.
s.

fuuus

peruenias. a fuualibus dictum est,

i5

ut supra
dixit

(^ad v.

exsequiarum.
quasi: dicuntur.

81; 88) notauimus. et est funus pompa 3 Et bene ^funus procedit, nos sequimur' unde et exsequiae post ipsum morituri.
20

128

101

AD SEPVLCHRVM VENiMvs ^sepulchrum'

quod
sine pulchra re
sit.

xar' ccvtl-

(pQaaLv dicimus,
1
A. V.]

An quod
||

3 sibi adeo uenusto CFH 2 naturam in ras. F^ multi (i ex 4 nil T ellipsis A^ eclipsis corr) (7 5 est om. C coDiungere V duos uersus] sc. 94 et 95 6 MiHi] manet 7 ac liberalis TC liberali ex -le corr. C 9 id est] et 10 illico C, illico V -a- C, ceteras C animum h {= haec) J. H 11 Atat V\ attat] -i- F, om. 12 est] TC in Terentio (in mg. interiectio m. 2) C hoc uoce illud TC 12 dicticon rei est TC F, disticon TC 13 gf] -i.cf- A, ei-c-f- TC, ar-r-f- F 14 lac.] laeuacuadas 1. 15 Quorum T, lacrime C, om. ^ das 2.'] idest TC 16 p-f- C, pro se peruenias in ras. V^ F 17 annotauimus .? 18 exaquarum J. 19 morit^^ C, moribus T et om. TC 20 dicuntur in ras. F^ 21 sepulcrum 2. sscr. C* cata antiphrasin (-sim F) AV, Kata anthiphrasin 22 dicimus {ex (antifr- T) TC, nara avticpQccGlv Vatic. 1673 dix corr.; sic schol. Faris.) A., diximus TO res A, res T
<^sibi^

TCV

||

II

TV

F V
\

||

1|

||

||

\\

\\

AV
||

||

\\

II

||

\\

|1

|1

ANDRIA
ibi

I,

1,

93104.

77

^^ ^^m ^^
129

3 An quod illuc sine pulsu sint, id est mortui? 4 JSt animae a uiuis sepellantur, id est separentur? '^sepulchrum' dixit futurum tut in quinto, non quod iam esset; ^sepulchrum' enim a sepeliendo dictum. Vergilius 33) *at pius Aeneas i. m. s. i. s. a. u.' proprie (Aen. VI 232

adhuc Sosiae plenum amoris argumentum: adeo pendet ad ea, quae 5 fvnvs interim p. aavvdezov. dicturus est Simo.
uidetur

100 4 QVAM TiMEO QVORSVM non

102

iN

iGNEM iNPOSiTA

EST

klXeiipig:

non

enim
lo

2 Et mire, cum ^funus' supra dixerit. 3 flequae. TVR bene hic impersonaliter '^fletur': ab omnibus; extrema enim quaeque mortuorum omiies commouent ad lacrimas. 4 iNTEREA HAEC s. id cst: quam dixi sororem esse
Chrysidis.

130

103
affectum

sororis, unde omnes uinceret: haec flammae se ingerit. sic Vergilius

AD FLAMMAM ACCESSIT IMPRVDENTIVS inueuit ceteri enim flent, (Ed. V 20; 22

15

n.,

23) 'exstinctum n. atque deos a. a. u.

c. c.

f.

cum complexa

s.

c.

m.

m.'

131

104

IBI

TVM EXANIMATVS PAMPHILVS

a facultate, a ubi est pathos.

summo ad imum,
2

a UOluntatc, ubi sunt dicta et facta,

20

Et mire

Hbi.'

1 pulsum Anl aut illic 2 sepellantur Babboic 3 df dx corr. C sepelliantur C, sepell- F, sepeltut in quinto (otn. V)] tumulum Mabbow <^iacet uel^ iam 4 <est> a esset 6 ingenti s sepelliendo
:
I \

V
\

AT

||

\\

TC

\\

TC

CV

\\

adeo

i-s^q-a-u
procedit
\

V\\ 7

planum Schopen

ergo

(sscr.

m. ^)

||

8 p.]

&6v6%-7\xov Vatic. 1673, ac^.yo-t non^ rO, aovvd-srov M*, om. V\\ 9 posita V\ est om. eAAIYIC^ A, msi^La eclipsis enim] er ** TC\\ 10 <ut> supra dixerint J. 11 hic bene 12 quoad lacriraas dett {ed. pr.): lacrime commouerint que C 13 s.] soror om. 14 crissidis n (-me TC) 15 a-impru16 uincerit fletu C 17 sic om.

V b<C\eHTO>iA,
TC

M\
\

ATC
^ TC

TCV\

||

TC

\\

ATC, T

TC V
\\

TV

\\

uirgo
I

||

TC

\\

TC AA C
II

TC n.] u- V 19 atque deosj a-d- TC a-a^] 20 exani-Pa^ T H 21 a] et F facilitate T\ unum 22 ubi Babboiv {cf. Eugr.): ibi codd. mire ibi <est> V
c.]
11

11

18 n.]
I

nympha V\ cum complexa] f^o-c\\

j

(e^

T)

8-

78

DONATI COMMENTVM
105
1

132

BENE DissiMVLATVM 'bene' multuni.

sit

An
dixit

quasi dolens, quia etiam negaturus 'bene'? 3 et celatvm indicat

Chremeti,

omnia

significanter:

non

inquit sed Hndicat', non ^accedit' sed ^accurrit', non ^uestem' aut ^manus' sed ^mediam mulierem', 4 Et quia tribus rebus non Henet' sed 'complectitur'.
'ostendit'

inducitur in alicuius rei gestionem persona:

dicto,

affectu
P.',

facto

affectus
ait

est,

quod
c.',
t.
i.

ait

Hbi tum

ex.

factum
10

quod

^accurrit m. m.
q. a.?
c.

dictum quod
p.?'
factis

ait

^mea Gly-

cerium, inquit, proprie est oris et linguae. dixit ^amo'.

5 indicat

indicium

ergo indicat, non enim

133

106 AccvRRiT

Vergilius

{Aen.

IV

645)

nnteriora

domus irrumpit limina'. 134 107 MEA GLYCERivM

I. Q. A. ^mea' quasi amator, [boc] 15 familiaris "^Glycerium' quasi dixit, 'quid agis' quasi perturbatus, ^cur te is perditum' quasi consolatus.

135
^

108
cerneres.

1
'

VT CONSVETVM FACILE AMOREM

dixit

C.

mirC UOU
facile
20

suspicarere

sed

^cerneres'.
sic

et

est
(v.

ordo:

2 Sed 'cemeres'

ut supra

39) ^laudem

inuenias et amicos pares'.

<(-i-^
at

bene
(sscr.

An] aut

2
||

quod

F,

(ex quia corr.)

\\

3 indic
II

A A

II

6 amplectitur

est om. A 8 dictu A, dictu V A, factum <(est)> V Pa T, exanimatus pamphilus C 9 mediam muli (m- T) c- TC 10 inquit] i- A g\i- AT 11 est q. a. om. V\ T-l-P; A, dip- C, te is perditum V 12 amo] imo F, uel aio C, uel aia T\\ 13 inproprie TC

factu

TC factu V

rubro)
\\

significantur

A TC
|

methiam
affecta
\
j

7 a?icuius

gestionem

\\

exani

||

\\

\\

\\

terio

14 inrumpit C|| 15 glicit. A, g\. F i. q. a.] i-qdA, inquit -qa- V, inquit quod TC hoc clel. Steph. 16 perturbatur (-antur T) TC 17 consolatus] 6 solatus (-lu- C) TC;

II

\\

||

ras.

-turus Steph. Mce non in 18 f a c c.] cemeres C 19 suspicaretur TCV, (sus in ras.) A; corr. Schopen. -reris Westerh. 20 Sed (Et Schopen) et est] est -N^ cerneres om. 21 inuenies C

||

II

||

TC

\\

ANDRIA
136

I 1,

105113.
F.

79
quod
s.

109
^ecquis
q.
i.

REiECiT SE iN

EVM

Q. F.

obicituT ei et

a Glycerio factum est, ut (Cicero diuin. in Caecil. 7, 22)

umquain tam palam de honore, tam

i.

u. d.

s.

c,

a.

a.,

ut ne h. m.

d. d.?'

j^^
^^mi^

110
2

1 QViD Ais non interrogantis REDEO INDE IRATVS ATQVE AE.

est sed mirantis.

F.

^iratus'

Culpa,

^aegre ferens', quia praeter spem.

138

111

NEC SATis AD OBivRGANDVM mire expressit

in-

dulgentiam patris circa filium: erat, inquit, causa, sed pro amaritudine obiurgationis non erat satis, hoc est non 2 nec satis ad obivrgandvm cavsae idonea uidebatur.
sat rationis

lo

deest ^habui' uel ^erat', ut Vergilius {Aen. II 314) ^nec in armis': et hic ^est' uel ^habui' deest ad

sententiam.

3 diceret deest ^enim'.

15

139

QviD feci mire fiduciam praetulit argumento, 2 qvid feci qvid c. sequenti uersu. 3 Et ^feci' quasi faciav^riaLg a minoribus ad maiora. facere enim quis et homicidium dicitur nus dixit, ^commerui' minoris culpae est, ^peccaui' multo minoris
1

112

quod

est

in

uel leuioris.

20

140

ignem inicere volvit illic ^mea Glycerium', hic pronomen dixit: mira dissimulatio tamin
,

113 QVAE sese

quam
1

illam praeter periculum nesciat.

evm] eI

codd.

TV ei ssci'. C 2 a sscr. F* um quantam A nunquam tam F ta n

\

||

||

a-i^a6 F.]
&;

h.]

hoc

TC

\\

5 ais] ait T,
7

aisunt

A;

ais

A\

culpa<e> V\\

propter TC\\ 9 circa]

4 q nunc^ erga TC\\

||
||

et quis

12

sequenti in ras.

15 feci otn. T 16 quid feci; quid V^ c-d^^U^sH-N-Cle A, quid feci aut sis (n add. C) Quid e c TC, aut quid commerui F, quid feci aut quid commerui {in
\\ \\

habu A, hui ex huc

corr.

ut
\

otn.

TCV

||

14 enim

16

mg. av^r]6ia m.

4)

quam
F^
I

facinus
ci

V
||

M
\\

17 a ?aioribus ad 18 dx ea; df C et
\\
|

mmora
et

F,

recte?
\

dicitur

in

ras.

homidium C

peccawi

23 nescias

F T

||

19 comerui maioris {ex min- corr. vi. 2) 21 lnicere] "I nucere J., i^ T volvit] u- T
\
\

\\

80
142

DONATI COMMENTVM
115
1

NAM

si

iLLVM OBivRGES

V.

Q. A. T.

argumentuin

ex coniectura per ratiocinationem a contrario, ut si dicas: forti uiro praemium debetur, si desertori poena consti3 Sed multa signi2 tvlit pro attulit. tuta est. ficat, et alias pertulit, ut ille {Yerg. Aen. II 407) ^non
tulit

hanc s. f. m. C, alias sustulit, ut idem (Ecl. ^omnia fert aetas' pro aufert.

IX 51)

143

2 QVI DE116 1 QViD FACiAS illi pro illo. DERiT DAMNVM AVT M. ^damuum' rci est, "^malum' ipsius
liominis.
lo

145 144
ad

118
117

iNDiGNVM FACiNvs
VENiT

c. p,

decst

^se'.

Et

in-

certa distinctio.
1

coniectura de testibus.

CHREMES p. A. M. c. argumeutum ex 2 Et mire: supra (v. 73) ^ultro

hic

me

uenit'.

ergo

causa

iusti

doloris

ostenditur,

15

quando dolet etiam Chremes; nam potuit non daturus filiam non uenire. 3 postridie ad me c. ut sine dila4 Et clamitans indignantis est, ut tione sciri possit.
(^Ad.

145

I ^, 118

11) ^clamant omnes'. 3 indignvm facinvs distinguendum

ut per se

20

corrumpi 4 comperisse ergo ab aliis, ut appareat Pamphilum. euersum, quod ait {y. 69) ^tum uno ore omnes' et {y. 72) 5 pamphilvm pro vxore <(h.)> h. p. ^hac fama impulsus C.'
intellegatur
ipse
1

Hndignum

facinus':

et

dolet

i-o-

T
\\

T.]

ti-

J.,

a-

II

ratiotinationem

A, rationationem

2 ex coniectura om. F|| 3 praemium in ras.

||

TC
F^

4 signat

6 C.] e5 Vergilius] ille codd. substulit 9 m.] malum d d a T 8 qvid] Quis CV\\i fero 11 et incerta] et mira V, incertaque <^uel)> ipsius 13 A. M.] t-a- codd. 14 de] ia supra om. TC\\ 15 uenit ad me 16 quando dolet etiam W.: quam dolet etiam (T?), quando l&icia J.; quid (uel quia; sic edd.) d- e- dett. clse- C 17 post tridie A, postrid^e c.]
\

TC
||

CV
TC

\\

C^

\\

II

\\

TC

CV

TC

\\

\\

18 scribi codd., corr.

ed. pr.
II

posset

Et]

Ex

A
\

\\

indignatis

20 FAciNvs] f r 22 alteris 21 et] ri 23 euersum in ras. F^, uersum T cum pro om. J. F h. p.] hoc Pamphilus
. II
\\

ATC

V
\\

apa^eat 24 flama

A A

||

ANDRIA
^

I 1,

115 121.

81

Pamphilunr' cum emphasi dixit, id est pudentem et 6 Et nec ^amicam' sed ^pro uxore'. bene moratum. mire ergo, quasi non hoc doleat quod amet, sed quod et simul excusatio filiam denegaturi pro uxore habeat.
soceri.
5

146

PRO vxoRE HABERE H. p. *hanc' cum con2 Et peregrinam ut alibi (III temptu dictum est. 1, 11) ^adeon est d.? ex p.?' nam hoc nomine etiam 3 ego illvd sedvlo quanto meretrices nominabantur, 4 sedvlo affectu pater factum quod uiderat negabat!

119

lo

quomodo
147 146

^sedulo',

si

negabat? an ^sedulo'
impersonaliter.

coasl

(anXwg}^

id est simpliciter? 120 1 negare

factvm

119
stitit.

5 2

SEDVLO quia non semel negauit uel

ille

in15

147

120

NEGARE FACTVM

officium

patris

et

simul per

3 ille instat factvm hoc expressio probationis. Plautus {Merc. II 1, 18) ^instare factum simia'. et est 4 instat factvm uetuste, id est: instat ccQxaLafiog. 5 deniqve quid Menique'? ad dicere factum esse. 6 deniqve summam properat et ad finem dictorum.

20

148

id est postremo. 121 1 iTA

1

TVM discedo

propric,
\

non enim ^abeo';

\

prudentem codd., hic non V sed ex si corr. V- 4 excusatio Hahbow: excusat codd.; exc. <iram> V h.] h 5 socii T 6 habere] h Schoell denagaturi A A cum sscr. V^, om. ATC contu A, contetu T 7 Et om.
Pamphilus
\\
\

corr.

Steph.

2 et
||

cum om. A infasi nec amicam sscr. C\\

||

A
||

\\

C \ut

ex et

coi-r.
I

<^ut> ex

TC

p.]

8 Adeon C, ait T peregrina V\\ 10 effectu

\\

A
\

Babbow:

sosie (-iae F, ut sosie

TC) codd.

uideat V 11 oiGsl anXcbg add. Schoell

\

d.]

demens
\\

TC V

id est simpliciter in ras.

I

V^
\

||

simul V negawiY V DVLo] sed TC CF 18 pla?(ius F, Plaut^us in ras.

|[

12 aimp in simp
\

corr.

\\

14 se-

restitit
\

codd.

II

19

^-P-X-d^-C-MOC^ A,
||

A simia et TF. simile ap-racm- o-e TC, ag:

\\
||

||

16 per] pro

XaL6u6g 31 \ aQiiaa(iog Vatic. 1673, * * * * F| instat] instare codd. ide in ras. F21 properat 20 factum dicere TC ex probat corr. C - deniqve id est] Demum uel F 23 discendo A non] tum in ras. V^ ab eo ^ T"
\ \
i

Donati comm.

rec.

Wessner.

S2
unde

DONATI COMMENTVM
discessio.
ut

2 vt qvi se filiam neget daab eo disceditur, qui se filiam neget daturum. ergo probata res est, quando qui obtulit negat daturum. 3 Probauit quod uolebat senex Sosiae: adhuc super-

TVRVM

est, ut ostendat, iuste irascatur.

quam non
IBI

sit

iracundum,

<^*

* * *^ quin

149 150 151

122
ellsLtpLg:

NON TV

GNATVM

CCTtoaL^TtrjiJig.

Vel

deest Hnuasisti' ^obiurgasti' ^adortus

es'.

123 OBivRGANDVM iucusandum, inclamandum. 124 -(tvte ipse)> his rebvs finem modo non
Miceret'.

addidit lo

PROPE ADEST CVM ALIENO MORE propC adsuut in proximo sunt metae libertatis et ideo nuptiae, 2 cvm alieno auidius uoluptaria sub fine carpenda sunt. MORE "^cum' pro quando. hoc enim significat '^cum''. 153 126 siNE NVNC meo me vivere I. M. ^meo modo' mea

15^

125

id est

15

uoluntate,

meo

arbitrio.

154

127

Qvi IGITVR relictvs est obivrgandi locvs mire

"^obiurgandi',

tamquam

ignoscentior pater

in filium

uide-

retur; nam supra cauerat.

commotus plus per

a.7to6Lc67triai,v

signifi- 20

1 -i- inde discedo in ras. V^ neget (den- C) filiam TC 2 ut daturum om. V negat {in -et corr.) V daturam T neget filiam TC negat daturum <^ita tum discedo ab illo ut ab eo disceditur neget daturum^ A 3 attulit C daturum (da
|

||

\\

4 ProbamY in ras.) quod om. T ^tolebat F 5_ iricundum C, iracundus quod agit, quoniam non putat irascen6 irascitur codd., corr. Steph. qui dum, suppl. Babbow
\\

\\

||

V
|

\\

||

gnatum <obiurgare->
-i-

^noaCIOOnCIC IlCL

uel eclipsis {in mg. ilXsLipLg m. 4) ilf anoGLOTtaaig uel ecl- Vatic. 1673, **** uel eclipsis TC, eclipsis {sscr.
a-jioGLcoTtriaLG {m. 4)
,

CMIYIC.^ ^,

C adortus ex ad boc corr. G addidit ex addit 10 non] ei V 13 in sscr. C^ mete J., mHhe C, met''e V liberatus 'cum' in ras. V^ T 15 'cum' quando W.: quo codd. 16 ME u modo V, u in mo T, me uiuere i a M.] in C 17 uoluptate codd., corr. meo] Atd^eo A, adeo 18 quis T r e ob 1 T 19 obiurgande T ignoscenSteph. tior Mabbow: in incensor {scliol. Paris.), incensus {-sus V) rell. 20 motus T\ aposio -pCCIN A, aposiopesim F, **** TC
m. 2) V\\^
(deest sscr. m. 2)
\

\\

-dum corr. C
9
II

ter

ex -di corr.

V^

||

II

m TCV

jj

\\

II

||

\\

ANDRIA
155

I 1,

121134.
V.

83

128
diuisione

si

PROPTER AMOREM
consilium

*et

meum

c'

{v.

hoc erat secimdum in 2 si prop22).

sui

TER AMOREM vxoREM iuitium

3 NOLiT legitur et ^nolet'.

cousilii

demonstrandi.
5

156

129 1 EA PRIMVM AB ILLO ANIMADVERTENDA INIVRIA ^ EST nota participium a passiuo animaduertenda', id est: 2 ab illo inivria castiganda ac uindicanda est.
. . .

3 ea primvm patitur. AB iLLO animadvertenda ut iam hoc sit peccatum, quod recusat nuptias, non quod amat adulescens. ideo ergo 4 animadvertenda inivria est uin^primum' dixit. 5 Et bene ^ea ab illo' dixit *indicanda, exsequenda. iuria': certissimam enim notauit personam, quae debeat
id est

quam

facit, non

quam

lo

pro inim-iis poenas soluere.

amphiboliam
an:

fecisset,

quod si dixisset utrum: quam passus

"^iniuria eius',

est

ab
f.

alio, i5

quam

157

130
reddidit,

ipse aliis intulit. 1 et n\^c id operam

do vt per

n.

hic

quod

dixerat (v. 22) ^consilium

id.

meum

cognosces'.
dixit, 20

2 ID propter

158
161

131 vera obivrgandi

intulit ^uera'.

avtL&srov:

quia ^falsas'
est

134

2 bus uiribus. contra conantem.

1

MANiBvs pedibvsqve proucrbiale, id obnixe omnia cum conatu,

omni-

instanter

C
I

V om.

C
I

hoc in

ras.

V^

A,

meum

uxorm

F
I

em^c- TG, m-c-mc- F

II

\\

Ea

sscr.

T
om.

anima aduertenda

TC
cf.

a pa,ssiuo

numquam
codd.

ea]
||

&

6 est] ad est ab. il. 6 est] Et J. nota id est] uel 7 uindica 9 hic 10 amat ScJioperi: J.

A
|1

ab

||

2 3

meum

C C amorem om. T\

||

||

F
\

||

iniuria 11 est 8 facio

||

T)

TC

Eugr.
II
\

13 certissimum

enim

peccat notatim (-tum

C\

fecisse

15 amphiboliam (og sscr. m. 2) F, amphibologiam 17 id] in T, om. V\ operando C que T

||

AT

per] p.

f-<et>n- C

II

18 cognoscet

\\

avtiQ-Bxov falaa W. uerbis

:

ATC 22 -qve] quasi F prouerbiale A 23 uiribus ATC (dett.), modis F; membris edd., neruis Lindenbr. obnixte A instanfer F 24 conante A
\\
j

M*
\

(anthiteton 3/^), antitheton

^NTIOeTON, TV, anthiteton C

| \\
\

20

||

6*

84
162

DONATI COMMENTVM

2 mihi vt 135 1 MAGis ID ADEO ^id' proptei' id. 3 magis id iNCOMMODET noceat, incommodum afferat. ADEO MiHi VT i. non enim, inquit, prodest filio amare

meretricem.

163

136 QVAPROPTER
causa
sit

mire Sosia interrogat, quasi nulla

dominum. 164 137 1 MALA MENS MALvs ANiMVS <(^animus'^ uoluntas 2 mala mens malvs animvs est, ^mens' etiam ratio. argumentum a natura et an aliquis <(sit)> sine causa malus an ab impulsione. 3 mala mens malvs animvs quia
fallendi
dixit:

lo

165

magis ut laedat, quam ut prosit 138 ''SED QviD opvs EST VERBis''"

{cf.

v.

135).
est

a%o6ico7tri6ig

grauissimam poenam ostendentis.

167

140 1 Qvi mihi exorandvs legitur et ^expurgandus'. ^expurgandus', cvi lege, non qvi, quia et cvi per q 2 et spero confore ab eo quod ueteres scripserunt.
si

i5

est

confit,

id

est

modi
phis
uolo'.

"^confore' facit,

perficitur, futm-um id est perfectum

tempus
iri.

infinitiui

sic

in Adel-

(Y
1 iD

8,

23) ^uerum quid ego dicam? hoc confit quod CONFORE couficri, perfici: unde confectum
om.

20

MAGis
I

propter] prope

A, post

TC
J.
\

\\

2 no-

cete
uti

A
A,

offerat {corr.

m. 2)

S
\\

adeo] ad et
\\

vt
|

i.]

ut

incomC
7
\\

causa^ add. W.
cst

A
I

mala
\

8
||

4 meetricem
ratio om.

A
TG

5 sosie

quasinilla

uoluptas aliquid T

A F,
sit

{dett., ed. pr.)

\\

12 hoc schol. ad lemma cf. Sacerd. Gr. L. VI 468, 15

8 etiam] et 9 et] 11 prosit (sit in ras.) add. W. qvem qvidem ego si sensero pertinet;
corr. Steph.
\\

animus
1|

||

SlOPeSISe A,
uissima
cui

****
V

quod

est

TG,
||

aposiopesis

e est
\

APO-

||

13 gra-

TC

poenam om.
est

expurgandus

quia]

qui

\\

15
\

14 exeo T TC expugndus 6\ sed expurgandus T, om. C lege cui per q// A, quoi pro qui (per q
\

m.

1)

F^
A,

per cui

fidit

confidit
II

m. 2)

II

fieri

19 utrum 20 confortare unde] ut

I

A F

m. 2) C 16 scripsere TC\\ 17 coniri V futuri tpris {corr. m. 2) 18 rei {corr. hoc ex hic F- confidit A, confidit codd.
{corr.
\\

\\

conferri T, confiteri

A,

<(id

est> con-

^^^B
^^F
^^H W^m
168
negotium
ratione
dicitur
perficiuntur.

ANDRIA
uel

I 1,

1352,

2.

85
ad plenum ^nunc qua

confecta
[Aen.

res,

Vergilius

IV

115

quae 16)

141
uelim.'

quod i. cf. p., p. a. d.' 1 NVNC TVVM E. o. H.

dixit
(v,

quod
de
his,

hoc ad illud tertium re23) ^et quid facere in hac re te 2 has bene vt a. n. ptf. d. hoc erat tertium 3 adsimvles quae dicturum se promiserat.

hoc est unum spicit,

uerbum:

'adsimules',
q.
e.

'quin tu uno uerbo dic:

q.

quod m. u.?'

dixit

{v.

18)
lo

169

2 ob142 1 perterrefacias uenuste et poetice. SERVES FiLiVM obscruatio in duabus rebus est: in obsequio et in speculando. 144 1 CVRABO ut coquus.
et

171

supra

{y.

3) sic ^nempe

ut curentur recte haec'.

prae iigura

avaGxoofpr]^

quod
i5

nos praei dicimus.

172

1 1 NON DVBIV3I est qvin V. N. F. peracta narratione iam persona Sosiae non erat necessaria; ergo substitit 2 non dvbivm senex, per quem agenda sunt reliqua. EST QviN V. N. F. ad hoc certus inducitur Simo, ut et
20

magis perturbetur inopinata consensione Pamphili ad ducendam uxorem et propterea nihil agat cum Chremete de tradenda filia confirmandisque nuptiis. 173 2 1 iTA DAVVM MODO TiMERE <(s.^ uou rccessit de
confecte T 2 perficiuntur (per ex con corr.) C, -iuntur 3 i. cf.] I 3 roe 1\ nequam ratione] neque C, possit J., i-e-f- TO, mstat confieri p. p.] 4 E-o-] est officium h. om. F|| 5 dixit om. p6 assimules recte re quod Fl a.] F| p-t-fte] dic q.] dic quid C, hec C 9 Quinti TC, pD.] a- TC d q T 10 uenusto 12 in om. 13 ut] et TC sic 15 praei 14 anastrofe A., anastrophe F, * * * TC supra T in ras. F-, proprei A, pi TC 16 qvin] q- F v.] uxorem 2' 17 non] nunc T 19 qvin] q. suhsiituit F, subscribit C^ F V. N. 07)1. certa ut et] et ut ^, ut T Smwo C 20 consentione C 21 praeterea 22 trahenda 23 modo dauum timere (d t T)
1

CFF
I

nunc
II

||

||

TCV
||

F
\

pq-

TC
.

F
II

\\

\\

TC

\\

\\

\\

\\

||

V TC

ATC

\\

II

\\

II

A TC TC

\\

86
loco senex;
pisset.

DONATI COMMENTVM
^sensi' ergo:

2 ITA

quod supra,

antequam cum Sosia loqui coeDAVVM MODO TiMERE SENSi argumeutum ab eo quod nostri faciunt. 3 modo ante5

4 Dauus ut recte quam cum Sosia loqui coepisset. scribatur, Dauos scribendum est, quia nuUa littera uocased quia ambiguitas lis geminata unam syllabam facit.
uitanda
est

necessario pro

nominatiui singularis et accusatiui pluralis, hac regula digamma utimur et scribimus

10

Da/us
175
in

serjrus corjrus.

MIRABAR HOC SI SIC A. ET E. S. L. Mc loCUS CSt, quo Dauus insinuatur spectatoribus multa gesturus. 2 si sic ABiRET ^sic' pro leuiter et neglegenter, quod
1

3 <Csic^ significanter: avrcag, id Graeci ovto) dicunt. et est de his, quae gestu adiuuanda sunt, ut est Vic'. (Ad. IV 2, 24) 'tantillum puerum' et {Ad. II 1, 9) 'huius

i5

non faciam'.
traria

4 lenitas clementia

et facilitas,

cui con-

5 et eri semper leniasperitas et difficultas. tas '^semper uerebar' an '^semper lenitas', ut sit vcpsv? 6 semper Lucretius (J 125) ^semper florentis Homeri'. nam lenitas ac per hoc simulata usque nunc lenitas.

20

nemo
1

in

diuersis

actibus

semper

lenis

est

nisi

forte

4 coepisset om. sensi om. V 2 ita sensit V Dauus J., <^dauus simo^ 4 <^daws simo supra V et recte scribitur (-bere T) dauus (daus bis TC) est om. TC 5 daus TC codd., at cf. III 4, 1 quia] que
\\
\

\\

3qd

\\

TCV
\

>

\\

accest ptr. 8 necessarie T, necesse C dignama J., dignama 1\ ddgamma 9 dauus seruus eoruus utimnr (i ex e corr.) C et] ut 10 mirabar] noua scaena in AV, ***** TC; corr. Steph. e. s. l.] heri 'l.s.u. TC, hJTC si] sic a.] abiret 12 si] sic m-q.e. Fjl 11 spectoribus J., spectatoribr C
7
II
\

TC

nitanda A, notanda (-dum T)

\

TC

||

||

\\

||

pro] p

13 gci OYTOO A, greci ** T V, -g- ** {ovr(os grci suppl. m. rec.) C, greci {ovtco post dic- suppl. m. 4) M, gv- dic- oijTcog Vatic. 1673-, avtag? sic add. W. signifi-

Zemter

|1

cant A, -tur T,

-t

id cst 14 sic C et om. lenitas

I

TC V facillitas C 17 heri TC V anne C ante uerebar om. V R^t^G^; A^ vcpav ilf 1673, *+ TCV 19 homori A, honori V 20 usque V

II

avto? Vat. 1673, * * * T 16 non] uero V <e> <leuiter> Habbow

j

^YTOC A,

\\

\\

\\

18 semper

*,
\

II

\\

^dsv nunc

Vat.
bis

ANDRIA
fictus

I 2,

210.
7

87
sine

adsimulator et callidus.

semper lenitas

differentia est

importuna

lenitas.

176

2 Et

QVORSVM EVADERET ad quam partem erumperet. euadere est per quamcumque difficultatem ad
5

aliquid perueuire.

178

H 1 VERBVM FECiT uon dixit ^litigium' aut Vixam',

sed ^uerbum'.
istae

exiguitates
,

adseuerationis <^sunt)> et

dicuntur

cum
2

pronuntiatione

quidem.
lenitas'.

neqve

id

ut intellegatur: ne uerbum aegre tvlit haec est ^semper

lo

179

AT NVNC FACiET id est irascetur, denuntiabit, 2 at nvnc faciet subaudiendum ^uerbum'. loquetur. 3 neqve vt et est ^faciet' persona tertia pro prima. OPiNOR siNE Tvo ct comminabitur tibi et minas contemnes, ut ad poenas peruenias.

is

180

iD

voLviT

aut

absolute

accipiendum Md' aut

2 sic demonstratio est et magis gestu quam opposite. sensu intellegitur, ut supra (ad v. i) diximus. 3 nec4 Dvci duccre est exspectatione longi OPiNANTis vcpiv. 5 Vel induci, ut feras in temporis malum prolatare.
retia.

20

6 falso gavdio uelut euitatae senis iracundiae.

1

10
181
2

SPERANTis lAM AMOTO METV

sic

ista

singula

suut.

Et 'amoto metu'
difictus

dixit,

quasi metus

brutum
ex

A,

fictor in ras.

V^

assimulator
\

II

2 <(semper^ est

TCV\

et]

est importuna]

et in
\\

omni fortuna

7 assiguitates TeuberW 3 euadat AC{T?), euaderei V (Steph.) m. 2) C adseuerationis (ass- C) JlC, -nes V(T?) sunt 8 ne] nec codd. 9 id] id et dicuntur Rabbow: dic- et codd.
(corr.
\
\

\\

\\

bSc F, hoc
771.

(corr.

rnalo)

^TC
V A
I

V
II

12 faciat loquetur 0771. C 14 opinior J.-j tuo <^magno 15 ad o)7i. et 1.] id est TC 16 aut 0771. 17 opposite A, ob C, ob*** T, id quomodo F|| 18 in\\

TC

11 at

12
\\ \\

\\

2)
I

||

13 et

sscr.

C^

\\

telligatur

<^falso
II

19 Y<t>HN; A, ^cpsv Vatic. 1673, * * * prolatari gaudio)> duci V 20 prolattare 21 euitatae senis W. {diice Hart7n): ex ira (ira
\\ \\

TC,
\

0771.

induc
ora
|

CV,

T)

et te

{077i.

iracundia

T) uitg senis (uitae

s-

V,

s-

uite

TC)

codd.

88
corpus

DONATI COMMENTVM

3 oscitantis sit, quod cuni molimine moueatur. oscitatio est animi otium et securitas, dicta ab ore 4 oscitantes securi, id est nihil prouidentes. ciendo. 11 NE ESSET spativm c. a. d. n. mirauda locutio, ut 182 si dicas: cogitat ad dicendum. 12 1 ASTVTE hoc et gestu et uultu seruili et cum 183 2 carnifex aut excarnificans agitatione capitis dixit.

dominum aut
lanietur.

107 M.) 'carcer uix car3 neqve provideram prouidentia cere dignus'. duplex est: etenim aut animo aut oculis prouidemus. 13 1 HEM quasi correptio totius corporis. 2 eho 184
(l.

ipse Lucilius

dignus camifice, ut caro

inc.
fr.

fiat,

id

est

lo

nutus est intentionem animaduersionemque deposcens eius, cum quo uult loqui. 3 ehodvm ad me Mum' TtaQelnov 4 qvid hic vvlt more seruili et uernili est hoc loco.

15

enim uocati a dominis secum uultuose agunt. gestu: 5 QVA de re negantis uim habet haec interrogatio 6 rogas hoc plus est enim ^qua de re?' quam ^nihil'.
sic
;

cum
185
1

interrogatione indignantis.

14
"

MEVM GNATVM
"
sit
\
|

R. E. A.

mire apud seruum

dis- 20

brutum ATC F, mouetur TC

corpus

Oscitantes TC 2 oscitatio om. T 3 sciendo comouendo id est] uel ciendo {sscr. m. 2) C obscitantes C F, 4 spativm] s T imitanda 5 sic miranda dicen8 domnum F, dcum {del. et dnum sscr. m. 2) C tiu C
\

metus brutum F, corpus sit metus (mot- T) eum A moueatur W.: mouentur A., mouentur
\\ \\

TC

||

\\

II

i|

9 laniatur (e rubro sscr.) 0, lenitatur carcereis uix J., car10 puideram cere vix T, carcere * * * C^ (iure suppl. m. 2) C, pr^uideram ( ex o corr. m. 2) puidentia (p in ras. V')
\

||

ite

CV\\ 11 aut enim TC puidemus (p in ras. F^) CV\\ 12 hem] A, nunc TC eho nutus in ras. V^ H 13 nupt* (p del.) C animo aduersionem y1, animaaduersionem F desposcens
\
\

14 ^/jodum V\ dum om. parelcon AT, in ras. F^, pareleon C H 15 est in ras. V^ hic uult mo uernili in ras. V^ C secum C {clett.), 16 ab domini efficiu A, serui schol. JParis. {T?), om. uultuose in ras. F-, inuidiose schol. Paris. 17 negant suim* hab oe hc inthec T 18 est] tibi enim sscr. V^ hoc licum 19 in20 mevm] at eu dignans gnatum ee-d^; A, F mire e. a. om. TC T, g r est a

A, poscens
I

||

TC
\ \

\\

V
\

II

\\

A
\\

\\

gnea-

ANDRIA
simulat
id,

1 2,

1017.
2

S9
mevm
g. r. e. a.

quod iam

probauit.

constanterque senex nondum se fatetur credere nec uerum scire, ne amittat uim uindicaturi, si rescierit. 3 ID POPVLVS cvRAT sciLiCET quia rumigeratio populi est.

4 Sed hoc auersus ab

illo

contumaciter.
1.

sic

Igrauiter
186

Vergilius (^Aen. licet' semper

IV 379)
cum

'scilicet is superis

e.'

5 *sci-

alibi {Ikm. I 2, 50) Plautus agite, amabo'; (^Asin. prol. l) ^uos hoc 2 Demonstratiue lo agite spectatores nunc iam, si uultis'. 3 ego vero istvc deest ueluti aurem suam tangens.

15

HOCiNE AGis id

ironia ponitur. est audis.

sic

^hoc

187

^ago' uel ^audio'. 16 1 iNiQVi patris est

iniquum

est,

si

nunc uelim
i5

nam qvae anteHAC FECiT ^antehac' pro ante haec consuetudine quam 3 nihil ad me attinet id agit, ut ratione dicitm*.
quaerere actus liberos adulescentis.
2
superius consilium seruare se ostendat.

188

17

DVM TEMPVS ad eam rem

tempus praebuit,
quia

t.

dccst

'se',

ut

sit:

dum

se

supra

(I 1, 124)
2
et hoc,

dixit

MVM vt
1

Hute his rebus finem praescripsti, pater'. ex. s. mira ratio, cm- siuerit, ut
mevm]
in ras.

sivi ani- 2

quod

uim

dicaturos ire
silicet

2 nundum mirum A V^ uindicaturi (uendscierit A, uindicatura

||
|

A
C)
si
\

|1

3 nec amittat
rescierit
\\

si

C
V\

quia in

ras.
||

V^, om.

4 Id J. rescierit V rumorigeratio C, rumi] \

TC,

uin-

m. 2)

5 sed] si cont ****** {sscr. 1. 6 silicet C his e.] labor est 7 cum in ras. F^, eum s. semper in ras. V^ yronia C, 8 Hoccine semp&r roma porro C\ ponitur in mg. C^ est om. codd. hoccine T 9 agis <(agis^ sic] si si hic 10 nunc] Non age codd. uultis] simul TC, 11 uero in ras. (sultis Daniel in mg.) A, sumitur in ras. FV^ 12 uel] id est Fl| 14 liberos om. V\ qvae] q- T, quod C a h f 15 pro om. T 16 ratione age J. H 17 su18 eam rem] e e se om. T perius om. t.] tulit C, in mg. V^ 19 <(tulit id est)> praebuit.'^ quia ex quare corr. C* ^ dixit 20 tu T praescripsisti F, descripsisti Siui

geratio

ex corr.
sit

F*

TCV
\

II

TC

TC V

\\

||

TC

\\

TC

||

TC

1|

II

T TC

11

\\

\\

a u

ratio

V r 21 A TC,
II II

|1

TC
|

Ex.

s.]

T, exploret
sscr.

(e sscr.
|

m. 2)

suum C mi|

miratio (ra

m.

-?)

s iuerit

C qua A

90
pel^misit,

DONATI COMMENTVM
ad
3
^se'.

riam.
deest
^siui'

bonam frugem permiserit, non ad luxu4 Et ad eam rem tvlit Hulit' absolute. 5 sivi autem distingue; est enim modo
siit

permisi, cessaui.

189

phis (I 2, 24) ^non 18 1 NVNC Hic

6 sivi antique. aliter in Adelegestas facere nos'.

A. V. A.

DiES

hoc
2

est:

certe

et

se-

uere

et

inexorabiliter
et contrariam.

denuntiat.
sic Yergilius

aliam vitam pro

{Aen.

diuersam

II 428)

^dis

aliter uisum'.

190

19
lando.
tatis

TE ORO DAVE grauius illud fecit nomine appel2 vt redeat iam in viam Ham' modo tardi-

lo

erroris

191

3 FA ^in uiam' dixit quasi ex deuiis signum est. 4 dehinc post. eTtavoQQ-oaGLq. ad rectam uitam. 5 VT REDEAT lAM IN viAM "^in uiam' prouerbiale. 20 HOC QViD siT sXXsLtpi.g., deest enim 'quaeris'.

i^

192
et

21
est

iTA

AiVNT
consensio

hoc
et 2,

credunt

et locuntur

uniuersi.

tepida 2

Heautontimorumeno (J
filium..

TVM

si

quasi inuiti responsio, ut in 37) Hta credo' monente patre 3 An Qvis magistrvm (isrc(q}OQL%wg.

4 ad quia et paedagogus est, <(ut)> Geta? est super eam rem, hoc est super amorem.
1

eam rem

id 20

praemisit

V
\

3 fui

5 adelfis modo TG promisi C sivi] siue A 6 h d T v. a. om. TC A, siuit TV, fuit 7 pro diuersam] pro (per C) uersam certe Babbow: recte codd. TC 8 diis CF|| 10 grauiu A, gratius T fecit] fco C, fcto T appellando om. TC 11 reddeat A modo] uero A 12 est signum TC inuidiam C ex deuiis erroris W. exinde iussit

autem A,
4 siui
sit

siuit

frugem om. TC autem T, siuit C,

|

||

tulit

owi.

TC V

||

siui

animum
\\
|

in ras.

V^

II

siit]

||

\\

II

\\

\\

ATC, ex errore {= dett); in altero commento ^in viam 13 postulo TC quasi in deuiis sit erroris.' fuisse videtur 14 in emNOPOGOCIC^ A, iTtavwQd-oOLG ^ * * * * r(7F CAAIYIc- A, UXluiam in mg. C^ om. C^V 15 quod deee T\\ -e- ***C, *** ^Lg Vatic. 1673, msLxpLO 18 eautontimoru menonon A, eutantu 17 inuiti] inuia ^4 monentem (a in corr.) C, eutontum T, eautontu- in ras. V^ 19 filiam metaCum patrem C magistrvm] m. foricos V, methaf- TC 20 et paedagogus est Steph. (ed. pr. om. et): ex (ot TC^, in C^) pedagogo est codd. ut add. Steph.
erroris

\\

||

\\

M\
\

TV
\

||

A
T

||

\\

ad] at

ANDRIA
193

I 2,

1725.
,

91

22 iPSVM ANiMVM AEGROTVM pro aegro nam animus aeger, coi^pus est aegrotum. 23 1 NON HEM "^hem' interiectio est irascentis. 194
2 DAVVS SVM NON OEDipvs multiplcx contumelia: potest enim senem quasi sphingam dixisse, id est deformem monstrique similem; potest etiam inhumanum et ferum
ut sphinx; potest etiam per Oedipodem se ultorem promittere futurum atque oppressorem sapientiae senis.
facctc sc negat Oedipodem, 4 "^non oedipvs"*" sphingam esse confirmet. imitationum duo genera sunt: quaedam necessitas intro5 non oedipvs si Latine producit, quaedam uoluntas.

DAVvs svM NON OEDiPvs

ut senem

nunties, genetiuus

Oedipi

faciet,

si

195

24 SANE QviDEM
ualidus
est.

^sauc'

ualidc,

Graece, Oedipodis. quia qui sanus, et

et

196
sic

25

si

SENSERO HODiE

QviCQVAM comminatio.
,

pronuntiatur, ut (in) singulis uerbis 2 HODiE ^hodie' ad comminationem

ardeant minae.

non

ad

tem-

pus

plerumque
2 est om.

refertur,

ut

Yergilius

(^Aen.

II 670)
\

3 nox] nam C hem om. C est interTC 6 finga A, 4 oedippus J., edippus F, edipus IC 6 monstroque (ro ex ri corr. m. 2) sfingam F, spingam TC etiam ed. pr.: enim codd. et sscr. C" F, ministrique TC 7 sfinx A, sfinx F, spinx T, pinx C etiam] -N- C, esse T oedyppodem A, edippodem F, edippum T, editum C se om. T permittere {corr. m. 2) C 8 furtum TC oppressore T, {ex a pressore corr.) C 9 oedippus A, edippus TCV\ oedyppodem A, edippodem F, edippum TC 10 sfingam AV, spiniectio

||

I!

\\

\\

jj

\\

||

\\

(ed- TC V) codd., corr. 11 tmitationum 21 tvm si qvis etc. pertinet F sunt genera C quae^^aw F 12 quaedam in ras. F^ 13 pronunnon edippus CF, non edipus T, noTe dippus A tias T oedyppi J., edippi OF, edipi T oedyppodis J., edippidis F, edipodis T, edipidis (pi in po corr. m. 2) C 14 ualide A, uaPde (i sscr. m. 2) V qui] quid A etj est F, 17 pronuntiatur TF.: pronunom. TC 16 sic] si'' C, sit F tiatio codd. in add. Steph. singularis C minae] nunc e V 18 ad commin-, non ad tempus plerumque Rabboiv: ad tempus non plenum quara (sed ra.s\ F", om. C) ad commin- (continuin ras. F^ codd.; an pler- non ad tempus <|]sed^ ad commin-.^

gam TC confinnem C non oedippum

I \

W.;
I

scliol.

ad

v.

||

||

||

|I

||

II

||

||

92

DONATI COMMENTVM
li.

^numquam omnes
pitiir,
inulti.'

m.

ut

Jioc

ipsum

i.' 3 Et dies pro mcte acci^numquam omnes hodie moriemtir

197
199

26 Qvo FiANT MiNvs

peditui'um. 28 1 VERBERIBVS

lioc

est*.

quominus
IN

<^fiant)>

im5

PISTRINVM Uult et et nomine comminatione seruum, ne exagitare pronomine 2 dedam dare est quid relinquat inultum iracundiae. 3 Et damus quod repetas, dedere ad perpetuum.

CAESVM TE

200

dedimus tantum hostibus. EA LEGE ATQVE OMiNE Hcge' ad homiucs, "^omine' ad rem diuinam refertur, id est firmamentum per humana et diuina. ^omen' autem est, quicquid ore dicitur. 2 EA LEGE ATQVE OMiNE bcne lcgc atquc omine', 3 Ergo sic quia leges auspiciis seiniatis ferebantur
etiam amicis,

lo

29

'

et antiqui auspiintellege, quasi diceret: ea condicione. cato omnia faciebant, quae rata esse uellent.

i5

201

202

30 AN NONDVM ETiAM quartum TtccQiXKov, quia abundat ^etiam'. 31 1 iPSAM REM MODO LocvTvs ^ipsam rem' id est uoluntatem suam. an interminationem, hoc est pistrinum 2 nihil circvitione ^nihil' pro non. et poenas seruiles?
3 multi A moriemur inulti V <(minus^ quo minus hoc est <^quo)> T, (quo 3. sscr.) C fiant add. Goetz inpeditum J., impeditus 6 c t in pi T\ C (T?), impeditms V {dett.); corr. Goetz 7 et nomine om. T ne quidj pristinum A et] ut TC 9 dedero 8 inultum om. A V {schol. Paris.) neque id est
|

20

h. m. 1 iniquam ^ 4 MiNvs] munus A, m- T

\

i.]
\

||

\\

\\

\\

\\

||

uel id est

A A
et

11

11 lege] legem humana 13

\\

TC
I

omne
II

sic A seruatibus T, seruatitiis C, seruatis 16 dixerit (x ex c corr.) C ea] se a TC et om. 18 nundum C auspicat TT^Pquartum om. V 21 uo(luneAKON A, parelcon TC, in ras. V^ quia 20 rem ipsam modo V loquutus tatem) in ras. V^ 22 nil 21 uoluptatem T initerminationem an] aut C

J.,
,

omne A, omen CF|| 12 id est] quod autem est] aut est V, autem C 14 atqve] 15 auspiciis (is ex ti corr.) o- T omne A
\

\\

\\

seruatitus

<^sic)>
I

\\

\\

AC

bis

TC

\\

\\

ANDRIA
3 ciRCviTiONE
'usor
J203
es'.
Tjl

I 2,

2534.

93
et

7CSQt.g)QciasL.

4 vsvs ES legitur
2
4, 10)

32
Livs
p.

1
s.

VBivis

FACiLivs

admonitio.

vbivis

faciest

Cicero

(m

Verr. act. II,

iud.'

^non

in
5

hac causa peccandi locus,

204

33
(iia^og^

BONA VERBA QVAESO

hic SLQmvslcc est.

2 Evcpi]-

3 Ergo cum quasi dicat: meliora loquere, rogo te. 4 nihil me admonitione ^bona uerba' inquit 'rogo te'. FALLis id est: non te ignoro, non me decipis. sic Menander 5 nihil me fallis figura sXkT]^vvv 6^ ov XsXi^d^dg fis av.' ovdsv av. 6 fallis lates, ut sit : ovSsv Xccv&dvoLg vL(i(i6g ^s 7 nihil me fallis ^nihil' pro [etiam] non. fxs Xskrjd^ag. 34 1 neqve tu havt dices tibi non praedictvm duae 205 negatiuae unam consentiuam faciunt; tres negatiuae pro
:

lo

lustius {Ilist. occiditur.' uera

una negatiua accipiuntur, ut hic ^neque haud non'. SallY fr. 41 M.) ^haud impigre neque inultus ergo lectio est ^neque tu haud dicas\ quod plurimi non inteUegunt, <^cum} %oc dicas' legunf.
ti peri fra sensus A, te peri frasin (-im T) 2 usor T, in ras. J. peri frasin usus es] 3 vBivis admonitio oni. C facilivs] f- {bis) F-, uxor 4 in hac causa] in hoc homine cuiquam Cic. 5 locus ante 6 ei; punia in C eVOHMICMOC A, iud; A, om. iQcovia svcpripLLGnoa Vat. 1673, sIqcovLcc M^, TOFJl

is

tjj

vsvs]
^C
II

usus

TC,

||

11

TCV
\

\\

\\

**>=***
||

de T ergo cum admonitione in mg. F - (D P), ergo cum admiratione A TC{L)\ an adiuratione .^ 8 bona uerba om. V inquit in mg. V^ rogo te] rogo TO, om. V nil TC 9 falsis AJ- T\ te non C 10 NYNa OYACN ^O^CMCN^M A, vvv 8e ov XsXrid-ccG ^is M^, vvv d^ova&X^qd^cca aXEva Vat. 1673, ^n^^i^/i TCV:, [Ls av Lindenbr., ii7]v iiis Dziatzko nil TC
7 quasi dicat]
si
I
\

\\

||

falsis

AAHNIC aloco. A., Steph.: loco F, 11 OYCNAICA^NO^NIC^N A, ovdhv ^s Xccv^dvsLa {=ed. pr.), dXsv dXivLa Vat. 1673, corr. Steph. OYAeNMeAeAH0<\C A, ovdhv iis XsXri^aa 31*, 12 "pro etiam"nunc etiam secl. W.; fuisse uidetnr ixRmEs deest ^etiam' uel sim. non W.: nunc (uel non add. T) codd. 13 haut F, hoc dices om. <haud>
I

***** fc

sXXrivLaaog

*****a

M^
\

II

***** TCF;

**** TCV
tibi

II

14 faciunt unam consentiuam confercinam 15 accipiuntur ex corr. C 16 inpigro A, impwNe multus 17 haud tu rC 18 quia plurimum C intelligitur TC; cum add. W. intelligentes Steph.
II
[

\\

TC

TC

\\

\\

II

||

94

DONATI COMMENTVM
p.

2 NEQVE Tv HAVT DiCAS TiBi NON

liaut

uera lectio ^neque

dicas':

est

enim
fr.

Bacchidibus (J 1

Plautus in quintum 7taQBX%ov. 11) ^neque haud subditiua gloria op-

pidum

arbitror'.
3.-

206

ENiMVERO DAVE NiHiL

L. E.

s.

hic

breuis

et

CO-

mica deliberatio est magna exspectatione populum rerum imminentium commotura, aestuantis Daui consideratione 2 enimvero dave n. persona aut ab altero proposita. commendatur aut se ipsam populo commendat aut et ab altero commendatur et a se ipsa, ut hic Daui et per

lo

Simonem supra (J 1, 137) descripta est, ubi dixit '^mala mens m, a.' et hic per se, dum hoc gestu ac sermone 3 enimvero dave ^enimuero' agit ac disputat secum. significationem habet nimium permoti atque irritati animi. Cicero (in Verr. II, I 26, 66) ^hic tum alius ex alia
parte: enimuero ferendum

i5

non

est;

u.

m.'

4 segnitiae

207 208

ad agendum, socordiae ad consiilendum. 2 QVANTUM I. "^quantum' pro in quantum.

3
1

QVAE

si

NON

ASTV
\

p.

cxhortatio

periculo.

haud F, haud tu TC p-] praedictum TO, e F, om. A 2 haud TCV enim] est C, om T quintum in ras. F^, om. T TOPCAKON A, TtagsX-Kov M\ parelcon JC, in ras. V^ 3 hac chidibus A 4 jjost arbiopidum C haud] hoc codd. tror ad(l. A: salustius haut inpigre neque multus occiditur {cf. 5 JEnimuero V mniL l. om. JC et comica in ras. supra)
tu
II
\
\

\\

\\

II

F^

II

6 deliberatio ex corr.

aut persona F mendat J, om.

11 scripta
c

pulum] plurimarum TC, tam V excitantis JC, exitantis in 8 Enim in ras. V^ propositam F
I

exs-pectsbtione F, -tionem po7 Imnitium C^ in ras. F^ commo\ \

||

ras.
\

V-

||

n.] n;

A, efm

||

AV
\

TC

9 ipsa C (Schopen) et] ex J., et a] sl C hic ex hlc corr.

\
\

considerationem T, om. V om. T 10 com\

\\

df C,

di^^

T
C

\\

12 m.
13
|

a.]

C daue F malus animus TC

\

||

aut

F
I

sermone
irati
II ||

(-ne m. ^)

||

ritati

ex] et
Cic.

aliis codd. 15 /// Cicero 16 enim in ras. F- ferendum hoc quidem non est 17 et considendum C non om. TC u. m.] enim in

A,

F
|

Enim bis tum] cum

in ras.

ACV
-i-

V^

||

14 in\

||

||

18 quanto -iras. F-, q JL

I

F,

p]

T, quam prouidentur C, in ras.

quantum

u-

^""^

||

19 quae

F*

ANDRIA
2 QVAE
si

I 2,

343,

6.

95

NON

A. p.

habet: prouidemus enim nobis

prouisio rerum duas significationes tam bonum negotium quam

eminus ueniens telum proui5

malum; malum

sicut si quis

3 Ergo Mc ^prouidentur' cauentur, derit atque cauerit. 4 Et nuptias ueluti undam nauigio imminentem uitantur.
fecit,

quod

si

quis non

undam,

scilicet

ex aduerso ueni-

entem, prora exceperit, demersus undis in pessum abit. est 5 me avt ervm ^erum' hic: erilem filium. ergo fieta(poQix.

209
rei

4:

deliberatiua uerba habent

pamphilvmne adivtem an avscvltem seni semper quendam sonum, per quem exitus

10

demonstratur, ut hic ostendit

Pamphilum

se

magis ad-

210

iuuaturum quam uerbis senis obtemperaturum. 5 1 si iLLVM RELINQVO partium tractatus, quae supra sunt ^Pamphilimme adiutem an auscultem seni'. 2 eivs vitae timeo ut alibi (Heaut III 2^ 2(j) 'Sjre, tibi timui male'. 3 sin opitvlor opem ferre dicitur in malis
rebus
et

15

his,
4,

qui

Ad. III

41)

^fer

opitulatio
211

dicta

salute dubii sint, ut (III i, 15; 4 opitvlor opem! serua me, 0.!' ab opem tollendo, hoc est ferendo.
20

de

5 Hvivs MiNAS subauditur ^timeo'.

cvi

VERBA dare
(/ 2, 33)
J.
I

'^uerba dare' fallacia scilicet:

ad

illud spectat
1

^nihil

me

fallis'.

2 primvm <^iam>

A V

qvae]

q.

praeuidemus

p.]
\\

pro
3

(7,

om.

malum
||

significationes

A
\

2
\\

habeo
pro-

2. sscr.

C^
\

si

om.

uidit
I

TC,

praeuiderit
\\

TC

4 at

prouiderit^' A, praeuidentur 6 scilicet W.: sed J. F, si (7(T?) in possum abit A, impessunprora Steph.: proram cocld. dabat TC, 'impressum abit (m mg. uel impessum dabit) F;

<(hic> cauerit 5 utantur

||
|

unda
7

TC

TC, caueat

uelut in aduersio

||

ibit Klotz 8 metafora A, metaphora (metha- TC) ras. m. 2) V herum TC, ervm] herum TC, (um ras. m. 2) V herilem TC, in ras. V^ 9 -ne] eni T 10 deliberatam uerbam T exitur J. 11 adiuuaturum F. adiuturum TC 13 illud r 14' aduite manas <e u t > T cultem ^l 15 sjre in ras A tibi timui V, timui tibi TC 16 <quod est> opem F 17 dubi sunt TC 18 o.] obsecro TC, om. V 19 opem opitvlor] opitut- C, om. dett. {ed. pr.\ tolenda V ferenda F 20 hvivs] ope Haec sunt A, has TC 21 uerba] uerbum AV, om. T\ dare om. T\ scilicet BaUoiv: est codd. 22 fallits C

pessum

TCV (um m

\\

\\

\\

\\

||

||

11

||

||

ATCV
|

AV

||

\\

||

||

11

96

DONATI COMMENTVM
inquit,
est'.

DE AMORE Hoc COMPERIT primo,

senex, deinde grauida e

iam infensus

est

Pamphilo

est Glycerium.

3 dif-

FiciLE EST non dixit Hmpossibile

ergo ostendit par5

4 primum iam quae pro Pamphilo est. 'primum iam' vcpsv: est enim ccvaGtQocpri pro iamprimum. 5 DE AMORE Hoc COMPERIT ^hoc amorc' sic, taedio et reprehensione eius amoris loquatui'. cum quasi 7 1 ME iNFENSVS s. scilicet de amore filii. senex me ^13 seruat et reuera timendus est; ad hoc in ipsa re maior 2 servat (pvest difficultas, quia grauida Gljcerium. 3 NE QVAM FACIAM NVPTIIS FALLACIAM hoC ad XdztSL. illud spectat (J 3, J2i) 'tum si quis magistrum cepit ad
se

tem

sequi,

lo

^14

est, qualia sunt fas nefas, uelis nolis. 11 sivE iSTA vxoR sivE AMiCA EST ct hoc cum quo^16 dam taedio et indignatione stomachi interrumpit.

eam rem improbum, ipsum animum ae.' etc. 9 Qvo iVRE QVAQVE iNiVRiA proucrbiale ho(5

i5

317

12
quae

AVDIREQVE EORVM EST OPERAE PRETIVM ^Operae

et laudabilibus.

pretium' dicitur de mirificis

nam

et

ea
et 20

magna

sunt,

etiamsi

mala,

tamen admiramur

libenter audimus, et hoc ^pretium est operae', id est audiendi. 2 JEt AVDACiAM proprie dixit, ut in Eunucho ( 5, 34)

*audaciam' meretricum specta'.

2 e pamfilo A, ex pamphilo F, a pamphilo 1 inquiY 3 dicit est om. partem T, patrem {ante grauida) 4 se sequi quae Steph.: esse quae (qui in ras. F^) codd. 5 iam om. Vatic. 1673, *** A, vcpsv 6 coest om. anastrophe (m ras. F^) codd. pro sscr. F^
II

^CF
perit

F TC
|

\\

TC

A
\

II

TC

Y0HN

M*

TGV

\\

T
\

hoc] loqueretur) G

||

si sic] si J. 8 infessus jT s
| |

jj

|1

in ras. V^ ^YA^TTIC A, tpilanio Vat. 1673, cpvSteph.: grauidam codd. Xdttsi M^, *^^CV, om. T 11 neque "fallaciam nuptiis "faciam 14 est hoc 12 coepit 13 ae. etc.] a-e- TG, F, est 15 nephas TC nolis uelis T, qualia Steph.: quae codd.

^, sed C,

s.

\\

seruat in ras. V^ scilicet] scit 9 in om. TG 10 grauida (add. est)

.]
\

cum] ad
\\

loquitur {corr. in

F F

II

\\

\\

\\

\\

a b uelis nolis G\\ 16 ipsa

precium

T "ista "uxor F amica <^mea.yA 18 opere om. TG 20 etiamsi] etiam F admirantur F, miramur TG et Babboiv: quia codd. 21 audiamus TG hoc post 23 spectat C 22 audatiam A, audiat iam C operae in TC
| |

\\

sscr.

F\
\\

\\

\\

\\

ANDRIA
218
13

I 3,

616.

97

NAM INCEPTIO EST AMENTIVM HAVT AMANTIVM amabant

ueteres de proximo similia dicere, utCicero (in Verr.act.II,

IV

12, 27^ ^minus clarum putauit fore, <^quod^ de armario quam quod de sacrario fuisset ablatum'. et quidem si in uerbis

219

sunt, TtaQOfiOLa dicuntur, <(si)> in nominibus, itaQOvoficcalcxL. 14 1 QviCQViD PEPERissET maiorem reprehensionem

sonat ^quicquid peperisset': paritur enim aut mas aut femina, et solet iustior causa esse tollendi, si marem uxor sed amoris nimii est non exspectare quid tollas. peperit. 2 QVICQVID PEPERISSET DECREVERVNT TOLLERE deCCr-

10

nere

est de

magnis rebus certam proferre sententiam, unde

etiam senatus decretum.

220
et

15
non
locus.
sit

credit

ET FiNGVNT QVANDAM et argumeuti partem narrat factum esse quod dicit, ut supersit en*ori

Et

ipsa fallacia:

^fallaciam' et ^quandam', ut nec uerisimilis <^in^ toto uis contemptionis et uilitatis.

if)

221

16 1 FVIT QVIDAM OLIM SENEX MERCATOR modo totiuS summae argumentum populo narratur, sed ut restet aliquid
2 fvit qvidam olim senex ad errorem, abrogatur fides. mire a diegematico ad mimeticum transit.
1 amatium (coi'r. m. 2) C haud (d ex t corr.) 0, haud F, h- r|| 3 carum TCV, earum fore] siue TC\\ 4 sacratis V ablatum ex obl- corr. F- et om. quidam fuisset] esset Cic. si in] sum 5 para mo ea A, paromea TC, pari modo ea dicitur si add. W. n^PONOM^CI^L A, TtaQovo^acia M*, CV, om. T 6 reperisse (m pep- coir. m. 2) C
\

21)

TC V
I

A
\

TC

|1

V ****
C
j

\\

||

mas,culinum {sic) A, masculina C, masculis T et] ex ^ toUenda TC^ 8 uxoT peper C 9 sed] si V nimii amoris est TC, amoris nimiu A
pariter
parit
| \

7 peperisse

TC,

mas
|

F,

\\

quod
T)
II

10 QviCQvm] qui^^qid J., aut quid C decretoll- (tol12 decretu (u ex corr.) C est decernere 13 fingit C 14 et om. factum dett.: facturum F, facturum futura Steph.., uera Westerh. suprasit C errori (sscr. m. 2) locus
II
\

F TC

\\

\\

ATC;
C
\

15 Et] in (et sscr. m. 2) T', trori locus A^ locus errori et om. 16 fallatia in toto uis Bahhow: ut] et J., om. totius codd. 17 q o contentionis mercat^' A, om.
\\

TC

TC

TC TC
\\

||

modo] non
VI.

C 19 abrogetur {corr. C) populo restet] res k A, res 20 minueti cum A. uumeticum T", immeticum (e ex e) C 2) V
I

T TC
||

18

sume

J.,

sniae F,

T summum T
\

narratur (-at

||

II

Donati comm.

rec.

Wessiie

r.

98

DONATI COMMENTVM
18
1
is

22o

OBiiT

MORTBM plene

tantum.
siDis

Vergilius {Aen.
est.

X 641)

dixit,

Snorte obita'.

quod nos obiit 2 chrydixit,

PATREM fama
1

224

19

RECEPissE ORBAM PARVAM ^paruam'

facile suos agnoscere.

ut

sit
5

uerum non posse eam

redit ad narrationem.

2 fabvlae

225
sit

20 1 ATQVE ipsis COMMENTVM p. 'atque' pro at, ut 2 commentvm placet quod comminiscuntur, tamen.
21
1

probant.

226

scaenae.

sed mysis- ab ea egreditvr TcaQccaKevri alterius 2 ego me hinc ad forvm nihil adbuc inuenit
ut quaerat Pamphilum moneatque. ad forvm uultuose hoc pronuntiatm-, 4 mysis semper ^pergam' aut ^ducam me'.
nisi

10

Dauus
ut ut

consilii,

3 ego hinc mb
desit

nomina comicorum seruorum aut a nationibus sunt

Mysis
Syrus,
aut
ex
accidentibus
,

indita, 15

ut

Lesbia

uelut

ebriosa a Lesbo insula, quae ferax est suauissimi candidissimique uini, aut a moribus et uernilitate, ut Pseudulus,

aut ex negotio, ut Chrysalus, aut ex qualitate corporis, ut Thylacus, aut ex specie formae, ut Pinacium.
4.

20

228

avdivi archylis iamdvdvm haec sunt inuentionis nam poeticae, ut ad ohovo^lav facetiae aliquid addant.
1
1
1

phama V 4 paruam Steph. prae(dixit) codd. fit C 6 reddit ^iO 7 commeDtum in ras. V^ p.] placet TC, in ras. F^ at J. TO, ac F ut om. TC 8 cominiscunt^ A, comminiscuntur V\\ 10 parasceue AV, passcue T, Paresceue C 11 c^ne A me hino A, me hic C, me h- T, hinc me F dauus inuenit 7'C 12 mo3
:
|]
|

obiit] obit

ATC

obit
\

TC
\

||

2 obita

A, obita <est>
1|
|

II

\\

||

neatque
h.
X.
I

13 huic T hoc oni. T MYSis] hic scaenae initium in

||
\

||

||

u 16 ut Lesbia uelut] utiles ina uelit corr.) -^ uernilitate] non uilitate F et scudulus (stud- T) salus J.F, Crisalus 20 chilacus J., thila///tus
J.

14 desit etc.] cf. Spengel ad 15 nomina] noa {ex non

||

ji

\\

TC

18 iuni 19 chri\

\\

latus

he ad

V TC

C (T?), thiJO F 21 hic in codd. scaenae initium non est inuentiones TC 22 ut om. TC adeo iKONOMI^N A, *** F,'**** TC iacetiae ed. pr.: facere J.TC, om. V
||
I

pinatium

]|

\\

ANDRIA
oiliovofjiLa

I 3,

184,

3.

99
Pam-

est,

ut accersatur obstetrix et conueniatur

philus;
A.

facetia scribentis in his uerbis est,

quod

ALrchylis

2 aydivi compotricem potissimum adduci iubere fingitur. I. frequenter hoc modo Terentius compendium facit, ut
.5

egrediens loquatur persona de eo, quod est gestura, et simul 3 avdivi a. i. utrum doceat, quid ab altera gestum sit.
est.

^iamdudum audiui' an Hamdudum iubes', incerta distinctio 4 Et sunt qui Hamdudum' quamprimum intel2
1

legunt, ut (^Verg. Aen.

229
dus

est,

II lOo^ Hamdudum sumite poenas'. SANE POL ^sane' multum, ualide; namque ualiqui multum rerum necessariarum habet ad sa2

lo

lutem.

TEMVLENTA produc primam syllabam

quia
sobiius.

te.

3 TEMVLENTA uinuleuta, hoc est ebriosa,

uinimi,

temetum
15

unde abstemius

tum
uino,

ab eo,

quod temptet mentem.

c. p.

dictum autem teme4 temvlexta

bene in conclusione

230
illa

TEMERARiA uatura. 3 1 NEC SATis DiGNA cvi

specialiter probauit dicendo non idoneam, cui committatur primus partus mulieris. 2 Sed mire signateque dixit ^committas': etenim committimus magna et quae

20

salutem in dubio habent.

3 nec satis digna cvi com-

OIKONOMI^ A, oikonomia
M*,
<feia

(liav

* * *

2 fac

A
\

accersetur

scrii)endi
|
\

V
\\

A F,

T, oyr1>o- nomia C, lo-kovo-itur

TC
\\
\

iubet et codd.
loquitur T I. om.
\

TC V

finger

T
7
j|

quod] quia
a.] archilis 6 quod
\\

uerum C
\

quod] quae

iubes 9

TC

F T

|(

obste///trix G 3 iubere Steph.: 5 egrec^iens altero archilis

\

||

ut

iamdudum
Serv. Aen.

8 qui]

quod

in mg.

V^

\\

primum

codd.

An
||

quam primum W.
nunc
pr..^

coll.

sic schol.

II 103: iam Benib. Eun. III 1, 58

j

intelligant

!|

9 sumito ^, 10 ualide sscr. alias

TC

sumt T, sumite

(ite
|I

necessariarum ex -orum corr. C* 12 <(et)> temulenta C produc 13 uinolenta C, uiolenta T, om. V\\ A, -cit V\ TE om. V 14 abstremuis 15 ab eo sscr. C^ tentet F, ten///tet ex Temidenta C 16 uino] uero TC temptet corr. C, tpoe T natura] nam C 17 dignum T c. p.] C P- primum .4, comm in9clusies primum TC, committas p duas res F {cf. infra)
1| \

F^

TCV^,

alios .4

in ras. m. 2) 11 mult?fcw V\

A
||

jl

||

|j

(conclusione

sscr.

m. 2) C, inclusione

||

19

primum T mire]
\

muri

\\

20 comitas

quae ex quia

corr.

\\

21 cu*

100

DONATI COMMENTVM
res:

MiTTAS PRiMO duas

nec parientem nec primo partu.

figura 8vo dt' v6g, ut Vergilius {Aeti.

me
231

tibi

Troia

e. t.'

et

III 42 i3) (/Z 448) ^dum domus Aeneae C.

'^non
i.

s.'

TAMEN

<(eam)>

addvcam

redit

ad illud, ^quamuis
.5

spectate importunitas 3 anineque loci neque temporis habet commoditatem. CVLAE Archylidis scilicet. 5 QviA coMPOTRix est in uultu remansit oratio; 232 deest enim per figuram elXsLipLv Hdeo illam uult arcessi'. 6 iN ALiis POTivs PECCANDi utrum in aliis mulieri233 bus an in aliis rebus? 7 1 SED QviDNAM PAMPHiLVM E. cxanimatus est per234 turbatus, ut Vergilius (Aen. V 805) ^exanimata sequens inp. a. m.', exanimus mortuus, ut idem (Aen. XI 30)
coacta'.

2 importvnitatem

lo

^corpus ubi
"^quid'

exanimum

p.

<P.)> A.'
sit sit

vereor qvid
3

sit

is

ob

quid,

propter quid
id est:

exanimatus.
negotii.

Aut

aliter

^quid sit'

quid

4 Sed qui-

putant 'quid' pro quare, ut (Verg. Aen. I 518) ^quid 5 Aut deest 'propter', ut sit <(propter^ quid. ueniant'.

dam

235

8 NVMQViDNAM hoc comicum

quidnam', cum

est et

Terentianum ^num-

20

exceptis *^num' et "^nam' sufficere ad inter-^6

rogationem potuisset
1

^quid'.

TCV
V^
in
II

V\\ 2

primum AC res] ines (res sscr. m. rec.) A nec 1.] neque d^lOMHNOC- A, msifiv M\ **** J^CFH 3 e. t. ow. et dum om. C c-i-s- F\ capitolii immobile saxum
\

4 reddit illum
5
II

TC

TC
II

quamuis Bahbow: quod

A
p-

quo acta
//////

8 nultu
jT;

<(est)>

TC

spectatb]

s-

AV,

quia

||

7 archilias

9
\\

C-AAiriN A, msiipiv
accersiri
\

om.

aTtoaiwTiriGiv ed. pr.

E.]

T|

TC

M\ ****
12

||

A, ex-u-

TG

\\

14 inp.] in

CV, pamphiZMW F, A, m-p- CFI

F, (-us) T, (-is ex -us corr) <(et^ exanimis ob quid <sit> {sscr. m. 2) C \ 16 quid om. sit in ras. F^, quid est om. quod sit

15
||

TC

TG
|
\

corpum
17 quid

||

19 ueniat TC deesse T Sed] si TC quidnam putat TC ut in mg. propter TF. poste A, post TC, nam in ras. V^ V^ 20 num ex nam corr. O^ et] ex propter add. W. sufficeret A, nMwquidnam F 21 num et nam F, nunc etiam
| |

negocium

\\

\\

||

'^"'sufficere {sscr.

m. 2)

\\

22 to

TC, & A, om.

quid om.

m
236

ANDRIA

14, 3-5,

2.

IQl

HOCINE EST HVMANVM FACTUM

A.

I.

hic inducitur

animus circa nuptias, ut ex magnitudine metus ad adulescentis inj ingens gaudium comparetur in fine fabulae cognita Gly-

et simul id agitur, ut magis magisque per Mysidem cerio. Pamphilus excitetur ad resistendum patri nuptias indicenti. 2 HOCiNE EST H. F. A. I. ab iracundia et dolore coepit: iracundia ex iniuria descendit, dolor ex miseria. 3 hociNE EST h. f. a. I. quasi deliberatio est, in qua duae partes sunt, una patris, altera amicae; pro suasore Mysis est.

4 Principium ab inuectione est, in qua primo ut hominem 5 hocine est h. f. hoc est accusat, deinde ut patrem. dilatare orationem, ne diceret quod fecit. et est peruersa a maioribus descendens ad minora per ampliavh.viGLg
ficationem accusationis.
^factu

lo

factvm avt lnceptvm

,

in aliis
i5

aut inceptu' fuit. 7 hocine est officivm ^officium' dicitur ab efficiendo, ab eo quod quaeritur in eo, quid efficere unum quemque conueniat pro condicione personae.

QViD EST

si

haec non contvmelia est

sic dici-

mus

de his,

quae necessario hoc sunt,

quod dicimus.

1 Heccine A^ hoccine 2 animus in ras. F^; metus Schopen circa in mg. F* metus Hahhoiv: eius codd. 3 com4 et] et A 6 indicentis (tis in ras.) A, indipnTetur V centis C 6 hoccine codd. e h F XI T, est J., est h f hoc factum C 7 hoccine codd. 8 est] x^ -4 9 pro suasore] persuasorie in ras. F^ est <(est_) F 10 ab] ad A inuentione codd., corr. Steph. primo om. C ut in ras. F-, & A homines
||
|

TCF
[

\\

II

\\

\\

\\

\\

||

||

A, hominm

11 accusat C ut in ras. V~, in hoccine est] x] hoc f C, h J., om. 12 quid 1\ quia C 13 auxesis A, in ras. F*, ausesis T, auresis C a ma^oribus F, amatoribus 14 acummora sationis 15 factum F inceptu A, aut inceptum in aliis 16 officiendo A, efficiendo V\ hoccine codd. inceptum in eo post efficere codd., transp. Mabhow qimeritur quid om.
H
\

F TCV, h^ccine A

A hf
\ \

A
F

\\

\\

||

F F

|1

||

C 18 Quod hc noh contumedie? A, si contumelia non est hec TG 19 quae] qui TC haec sunt F quod L {ed. pr.): quid A qu qui^
('
II

17 conueniat in mg. F*, conueniat

1|

A
&i^

si
\

C\\

TCV,

102
2
si

DONATI COMMENTVM
HAEC NON CONTVMELIA EST ^haec' cuni stomaclio

SetKTLKOv quasi aliquo contradicente non esse contumeliam. Cicero (m Verr. I 10, 28) ^quid est, quaeso, Metelle, i. c, si hoc non est?'

238

3 1 VXOREM DECREVERAT DARE SESE MIHI H. decernere est de magnis rebus certam proferre sententiam. 2 vxoREM DECREVERAT propositio iniuriae. 3 nonne
OPORTViT oportuisse ad patrem refert, nam nec sic consed fac tu me uelle: nonne sentiret ad nuptias: oportuit p. m. a. ? dolet autem se spatium non habuisse
consilio.

lo

239

OPORTVIT quam de stomacho re2 Et de more ^praescisse me ante'. 3 <(praescisse me ante)> "^praescisse' proprie ad 4 commvnicatvm eum refertur, hoc est ad Pamphilum.
1

nonne

petitum est ^oportuit'!

15

5 Et 'ante' quod neque huius proprium neque illius est. abundat aut certe "^prae', cum sufficiat ^scisse'. 6 commvnicatvm quia nuptiarum non omnis potestas in patre est. 6 1 QViD CHREMES trausit a patre nunc ad socerum. 2dl et redit xo *^quid' non ad Chremetem, sed ad illum transeuntis [dicitur] est et non considerantis, quid dicat.

20

hec dett.^ hoc J., contumelia non TC dictum TCV (schol Paris.) contumelia A 3 quid est] quide A C, quid V me tolle T 5 sese mihi 6 est om. V decreuere A dare G h.] hoc; A, hoc e V
1

non contumelias

ATCV\\
II
\

2 dicticon vi,

||

||

\\

7 propositio ex prep- corr. 0, om. iniure A, iniure 7 nec 8 oportuisse] oportuit scil. Lindenhr. nohne F, sine 9 facsi contiret T, nec si concitet C; consentirem Steph12 none tum /// (m eras.) euelle J., factum me uelle
\

\\

||

\\

13 praeoportvit] oportuit o- TO, oportuit 14 praescisse me ante add. W. scisse me ante om. V pre15 refertur ad in ras. F'^, om. cisse propr^e pamphilum (pam in mg. m. 2) F, pamphilus <^qui queritur]>.? 16 huius in ras. F^, hc sunt A, hes A, pamphili C{T?) 19 qvid est iieque illius TC 17 scisse sscr. C^ transit] transitio p. 103, 2 quod ait om. (7\ add. in mg. C^ reddit T 20 et ante 19 ad A, om. rell. -to- TC, Schoell 21 dicitur secl. Rahboir est ad om. TC om. (Steph.),
||

communicatum F

TCV^

||

ATC

||

\\

TC

\\

\\

II

\\

om.

rell.
\

non

ATV, cum

C-;

del.

Schopen.

An nunc^

ANDRIA
240

I 5,

2-8.

103

I^K ^^H ^^H ^^H ^^H

5 QVOD VERBVM AVDio ^uerbum' pro a|ic6ftare morti suo posuit, id est ^uxorem dare^ quod ait (^v. 3). 6 2 QViD CHREMES irascitur patri, quod cogat, Chre24 1 3 Noue: dolet non odio meti, quod non neget uxorem.
4 qvid chremes qvi d. non lahaberi, non repudiari. unde et Dauus tuerat Pamphilum repudiasse Chremetem. ait (J 2, 6) ^qui posteaquam audierat non datum iii filio
5

uxorem
7
1

suo'.

242

ID

""denegarat

MVTAviT noue dixit "^id': zo ^id' enim ad 2 <^***)> commissurum mihi gnatam uxorem'.
qUOitaq-

10

parauerat nuptias, et Chremem mutare sententiam. 3 ID MVTAVIT QVONIAM <^ME IM.)> TtaQO^OLOV. Uam
tiens

uerha sunt, itaQo^oLOv dicitur,

qtiotiens

nomina^

^^3 ^B ^^

ovofiaaia. 8 1 iTANE o. ^obstinate' facere est aliquid in alterius malum cum conatu facere perseueranter et in alterius

15

2 vt me A glycerio miservm a. perniciem nimis niti. ui uerbi unde est illud usus est et proprietate. magna pro aHICOM^xe morose suo J., pro cc^ioj* * * pi'0 more suo F, more suo * * * T, * * * more suo C 2 id est om. C dare T 3 chre4 quod] quia C neget] ueget^'; meti/// F, chremetem A Noue] nonne V 5 repudiar C qvi d.] quid TCV, in ras. A non] eius in ras. A latuerat Steph. (latuerat ed. pr):
1

qvod] quia

TC

fiars

more suo

(a|- w. 4) ikf

ATC

1|

||

j|

\\

6 pamphilum rep(ulatura (latera TC) erant TOF, in ras. 1 audierat] auditus (-um T) fuerat diasse) in ras. 9 id] Id-iS suo uxorem C mntamt noue F, mutauit an q T adde negarat AC, (-at in ras. t6] to F, tu m. ^) 10 g u T lac. sign. W. suppl. id mvtavit i\ecesse fuerat, quoniam pater vel sim. parauerat C, -ratur T, parauerat F, putauerat J. 11 chremes J., chremetem rCF|| 12 id] id qvoniam] quo; A., quoniam TC, (am in 7'as.

||

\\

TC

\\

\\

II

TC
\

m. 2)

13

* sunt Fl dicitur om. TC\\ 13 sunt nd.POMOIO A, nomina in ras. F- TTdvPONOMd^Cldk J., JtaQovo^aaia 3f *, * * * * 15 iTANE o.] ita nec A, itane obstinare TC, om. est facere 16 facere ante 15 aliquid 6\ om. perseueranter {corr. m. 2) C et sscr. C^ 17 niti] uti F, om.
|

~^ V\ n^POMOeON
I

||

A, naQoiioiov

M\

*** TOF| nam **

\

V F
II

TCV

||

T
\\

glicere

TC

gl illud est

^,

m T

\\

TC

TC

a.]

abstrahat F, om.

18 est om.

104

DONATI COMMENTVM

{Verg. Aen. II 435) *"<^diuellimur inde^ Iphitus et Pelias mecum'. 3 abstrahat magna indignatione usus est, Chremes non tam filiae consultum. uelit quam tamquam laesum Pamphilum.

245

1 ADEON HOMiNEM E. I. nemiuem putat esse in ita infelicem ut se, quod est commune humano genere omnium, qui in aliquo maerore consistunt. itaque non se, sed condicionem humanam dolet et queritur natum esse quemquam, qui possit esse tam miser ut ipse est, ac per 2 adeon hominem e. i. amatorie amore nomihoc: se. nato exsiluit in gemitus. sic Vergilius {Aen. III 311 12)

10

10

^aut, si lux a.

r.,

H.
sine

u. e.'?'

3 invenvstvm avt
id
est

i.

q.

in-

uenustus

est

uenere,

sine

gi-atia,

quem
15

omnes respuant repudientque pulchrae et quem deformes 4 invenvstvm avt infelicem inuenustus, appetant.
cui displicens obicitur, infelix, cui placens negatur.

5 AVT iNFELiCEM
dicit,

QVEMQVAM VT EGO svM adco

se

Hiiserum

repudiare non licet, ut propter se doleat humanum genus, in quo sit aliquis tam miser. ut (Verg. Ecl. IX 17) ^cadit in quemquam'. 6 vt ego svm

quod

sibi

2%

ava^olovd^ov est

"^ut':

'^quam'

enim

inferre debuit,

non

^ut'.

246
hinc

11 PRO DEVM ATQVE

A. H.
1

H. F.

quam

ferueat indignatione,

2 aspice, quod frequenter exclamat. F. alia exclamatio est aduersum socerum.

diuellimur inde add.
I

pro devm

W.

{post

mecum

ed. pr.), cf.

ad Andr.

III

10
V V
I

iufixus T, (x in t corr.) C, 2, 39 ras. V^ pellias C\\ 2 abstrahit

\

A
\

mfitus V, iste
\\

hoc se om.

miser m. 2)
i

V V

ac] et
I

A V
\

\\

hominem] h- V 9 10 adeo ii A amatoris

\\

amore ex amare

corr. .A
si
\\

aut si lux] aui Inuentum TC inuentus TC

sic] si 011 12

TC, (s m ras. 11 exibuit TC, exhibuit lux TC, aui silice J., om.
\

tamque C quenquam qui

3

A\
\\

et] 6

adeon

-possit

||

14 resputant

repudiantcit

que

TC
I

\\

15 inuentus

C quod] quia KOAOYReONe- ut A,

m. 2)
est ut
{in

TC TC 20
\\

|i

17 ut e
in sscr.

s
\

i|

18 dix
||

{corr.

avaxoccXov&ov {m.

TC,
pro
II

ras.
\

indignatione d. V 24

(est in ras. m. 2) fid m.. 1) A, a-

V V

inferre
\

n. f.]

ut Jf, **** 22 proh V atq; hominum fidem C qui

quemque C

21

ANA\

4) est
\\

haf^

\\

23 quod] qui C\ aduersus

A,

^)

TC

proh

devm]

ANDKIA
24i7

I 5,

815.

105

248

12 EFFVGERE ^effugere' in totum fugere. 13 1 QVOT MODis c. s. si 'Chremes spretus', intellegeremus Pamphilum dicere, quod operam dederit, ut se
Chremes, ut supra
(v.

7) dixit ^mutauit,

quia
s

qvot modis c. Pamphilus an 3 acta ac transacta prouerbiale est in id Chremes? Irepudiaret 4 facta negotii, de quo nihil supersit ad agendum. a Pamphilo, transacta a Chreme.
uidet'.

me immutatum

:J49

14

REPVDiATVS

R.

quasi

et

haec iniuria
in

sit,

repui,

diare et repetere. ^exclusit: reuocat'.

Et

tale

est

Eunucho (7

4) la

:50
et
I

1 ALiQviD M. A. duplex contumelia est: et ^monstri' sic ^aliquid'; minus enim esset ^aliquod monstrum'.

15

alibi

{Hec.

IV

4,

21

22)

'quid hominis

uxorem habes?'
sic i

in

Et mutauit genus dicendo *ea', quod femina est. Eunucho {IV 4, 2829) 'taces? monstmm h., n.
2

d.?'

iunxit

3 ALiQviD M. A. EA dum ^monstrum' dixerat, 'ea' subtamquam non uerbis sed sententiae seruiens.
20

249 250

14 3 Nisi iD EST QVOD svspicoR couiecturale argumentum. 15 4 EA QVONiAM NEMiNi OBTRVDi mirc ^obtrudi' quasi 5 obtrvdi infligi, impingi. inuito. et totum cum iracundia.
1

quod

tauit

effvgere] effugare ut uid., in ras. TC s.] f- TC 3 quod] quia

\

effugere om.
\

5
11

me

ovi.

s-c- 0,

quo modis

e-

TC T

|1_

immut- uidet] modis an F H 6 acta ac (an TC) transacta

TC\ opem C\\ mimis T quod

4 imi-

TCV^ &
in .4
7
II

uecta astrans acta

est om.

in id in ras.
|

V^,

FACTA a] facta J., acta* {sscr. m. 2) F, facta autem a 8 <et> a C chremete F, cremetis T 9 r.] -i- V\ TC 11 exclusus A 12 est om. TC monstret 10 ac repetere F 13 enim minus TC aliquid TC monaliquid (d ex t corr.) A 16 taces om. T 14 hominis] mulieris Ter. Hec. et strum 15 mutu ut A dicendo Don. ad h. l. habeas A., habeas F ex -da corr. A ea] et C feminaru sic quod] quoniam CV
II
\

\\

||

||

||

|1

|(

16 n.] u17 M. om. dixit TCF|| ea] c-a- C 19 in est] id TC, idem/// (q; eras) 18 sententiae] sensui -4 q- T svspicor] spiritupicorus A, s- T argumentum <est> 20 memini C obstrudi A, obtendi T mire obtrudi om.
II
II
1

||

F V

II

II

21 et ed. pr.: ei codd.

infringi

TC

totam C, tototum T impingi itur] inpingitur J., impingui

\

infligi F, Ite

106

DONATI COMMENTVM
16
1

251

iTVR AD
traliit,

ME dotem amator non

quod
ultro

cogitat
se

et

ad

utilitatem

uenit

et

quod

repetit

Chremes.

2 itvr

Pseudulo (J 5,

423

24)
1

ad me quasi ad hostem. Plautus in 38) ^itur ad me' et Vergilius {Aen. IX

5

^simul ense recluso ibat in Euryalum' proprie. 3 ORATio HAEC ME M. etiam pauca uerba ueteres oradicebant.

252

tionem 17

NAM QviD EGO DiCAM DE PATRE quasi dicat : quid ego de patre dicam, qui alienum accusauerim Chre2 nam qvid ego dicam de patre redit ad mem?
iu

lo

patrem,

quo noue hoc accusat neglegenter eum agere,

fieri.

quod

nolit
1

253

tantamne rem t. n. summum uoti ac nuptias. 2 praeteriens modo hic specialiter ostendit, quid 3 praeteriens modo m. a. f. undique peccauerit pater.

18

i5

conflatur accusatio:

pore,

ex facto, quod "^praeteriens"; quod ^modo'; ex loco, quod '^in foro'; ex

d.
e.

ex tem-

modo

et

254

uerbis <(^uxor tibi 19 vxoR TiBi

h.'^.
E.

D.

H.

mire Mucenda':

semper

hoc

genus {Aen.

declinationis

necessitatem

XI

230) ^aut pacem T.

ut Vergilius 20 ostendit, ab r. p.'; Sallustius (Hist.

I
255

fr. 55, 7 M.) ^agendum atque obuiam eundum est, Q.' 20 iD mihi visvs est d. a. c. a. s. t. ad ^hodie' ^cito'

rettulit,

ad ^ixor

tibi

ducenda

est'

^suspende

te'.

2 utilitatem] sc. Chremetis; uilitatem Steph. 1 anator ad te Plaut. 5 simul 4 psedubo T, sedulo C itur] int J. eurialum (aur- T) codd. reclusa TC om. C proprieq; V\\ 8 nam 9 Chremem 0771. 6 me] me me C orationem 10 patre] dicam quasi dicain C 9 dicebam mg. 11 noue V accusat hoc T eum p? J. reddit C, redidit T 12 uoluit 14 modo 15 peccauerit in ras. V^ sscr. C^ 15 pater praet modo undiostendit om. T qnod C hec
||
\\
\
|

\\

1|

||

A TC

||

\\

TC

||

\\

\\

16 conflatus excusatio {cor7: m. ^) C ex (que) in mg. V^ 17 ex facto 0771. T ex tempore F, exteps j., eo tempore TC loca J., ex hoc loco et] et in ^, ex quod] quia 19 e. h.] e^ TC semper ras. F* 18 uxor h. 'add. W. 21 aut] ut 20 dedonis J. et V\ t.] V C, tibi T ob C 22 eumdum C Q. id] Q id ^, Quod T 23 usus e- F, uis a. c.] abi c- T, abi cito C et est a.] a c t.] te
\\
\

\\

TC

TC

'

\\

TC
[

\\

||

ATC,

II

||

TG

TC

ANDRIA
257
2

I o,

IG 27.
s.

107
F.

22

AVT
aut

VLLAM CAVSAM L
uera
aut

defensione:

ad

tempus

duo patent coramodata.

Ineptum

est,

S58

est, quod a quouis reprehendi potest, falsum etiam prudentem possit fallere. quod 23 1 QVOD si EGO RESCISSEM iD p. si mecum com-

municasset prius.
se reprehendit.

qvid facerem si qvis m. 3 qvod si rescissem 'hitofpoQcc.

2

r.

ipse

259

24

'facerem'

2 Et nota VT Hoc ne facerem ut tacerem. 3 sed nvnc qvid primvm e. pro tacerem.
lo

261

deliberatio et partes eius. 26 1 AMOR misericordia hacc oratoria sunt, cum unum 2 amor a necesnegotium in multas distrahimus pai*tes.
Sario,
<^R.y

a^rpi^oUu.

3 MISERICORDIA MISERICORDIA htO XOV bclov^ NVPTiARVM soLLiciTATio a pcrtur-

batione; quibus coUigit consulere se non posse.

i5

260 261

25 DivERSAE TRAHVNT pro iu diucrsa. 26 4 soLLiciTATio sollicitudo est, quae

mentibus, sollicitatio, quae ab alio fit. 27 1 TVM PATRIS PVDOR QVI ME TAM illud spectat (/ 1, 124) ^tuie his rebus f.
L. P.

inhaeret

262

hoC
2

ad

p.'

tvm

20

1 aut/// V cAvsAM I.] causa -^ 1. s. f.] ineptam saltem falsam C, inepta s f T, i f V patent Babbmv tempora 2 defensione C F, defensionem A T codd. comparantur Steph. commendata TC V 3 qnouis V reprehendat. Post (dett.)
I

A
\

\\

\\

qvod] qui TC rescissem] res TC YPOfl^OPdk, vTCocpoQu M*, * * * 8 ne] me TC^ 9 quid tacerem] facerem TC 12 in om. C de<^hoc^ primum h TC, quod primum e F ^ trahamus C ccnb tov daLov Lindenbr. {cf. Eugr. humanitas ')
6 M. R.] me roget 7 scisceret A, resciret F, rescierit
II \\
\ \

TC\\ 5 rescissem F, recisse

TC

^l, r

id] id

J., i^

T metum
|

TCV

II

\\

||

^nOTOYOYCIOY A, **** TC, a*** F; 13 miseeicordia] mira C, mire T 14 h. Steph.

II \\

a-xb tov

add.

W.

aiaiov am^Pi\ \

TC solitatio (7, solicitudo F 15 colligat F 16 diuerse ATV, die uersa {sscr. m. 2) C\'m diuersa ^trahunt (-hit C)> TO 17 ineheret C inhaeret 18 quae om. T 18 ab illo (fit om) T 19 TVM 20 tvm cum A l. p. om. V 20 tutel p. om. TC T^V^ te A
bolia
(4>

in ras.)

A, amphiboloia
||

F,

amphibologia
||

||

\\

'\

f.

\\

108

DONATI COMMENTVM

PATRIS rVDOR a^fpL^olla. 3 QVI ME TAM LIBERALI P. in quo piidendum sit apud patrem. explanatio, 263 28 1 EiNE EGO VT ADVERSER pronomen hoc iiim qualitatis habet et est tali, tam bono.

262
263

27
amator

4
est.

Qvi

ME

T.

L.
,

p.

atqui

accusabat eum:

sed

&

28

EiNE EGO

patris animum consisteret, sed iterum reuoluetur.

secundum

VT ADVERSER uidetur inclinasse, ut amore ad incerta

lo

264
265
2

29 QVORSVM AcciDAT ad quam rem, quo uersum. 30 1 SED NVNC PEROPVS EST AVT HVNC CVM IPSA AVT
calliditati

femineae et astutiae sententia haec congruit.

3 adversvm CVM iPSA 'ipsa' nunc domina mea. HVNC apud hunc. alibi (J i, 15) 'et id gratum fuisse aduersum t. h. g.' 31 DVM IN DVBIO EST ANIMVS P. M. H. V. I. I. trailS266 latio haec est a mole alicuius ponderis, quae antequam
in loco sederit,

15^

267

32
deinde

incerta pendet, facillime commouetur. HIC LOQVITVR MYSIS SALVE hoC SCCUm QVISNAM 2 salve difficile est iiiuenire conuersus uidit.
1
;

cum

20-

aliud uerbum,

quod

sic declinetur <^ut)>

salue

et

saluete,

quippe huius uerbi per modos rara est declinatio.

amOibolia A, amphibolgia F, amphibologia TC tam] TC 2 in qua codd., corr. Steph. 3 ago (corr. m. 2) C, e- T VT om. T aduerset A^ aduerser (a- T) sed TC hic V uim om. TC 4 tam Steph. an codd. 5 t.] iam C atqui A, an qui TCV <(me)> accusabat T sed] si in ras. V^ 7 eine] &
1
I
\

t-

1-

11

||

|1

\\

iie

9 reuoluetur 8 fecundum C sed Steph. et F, om. 11 nvnc] 10 adcidat C uersu C A, -entur T, -eretur 12 feras. V^ non C aut in ras. V', om. ipsa] illa
:
1!
\

ut ego

(7,

ut e

aduerset^
|

\\

uideretur ui
|

uideretur

CV

TC

\\

\\

min A, feminae

sententie {in -tia corr. m. 2) C h. g.] a-nov. 16 p. 1.] *** i17 hoc est 20 conI. alicuius] abcius aliud inuenire TCij uersus uidit] uidit rursus F| est om. T 21 ut add. Schopen sahiete] saluere A, saluare TC\\ 22 quippej uerbum C rara] recta quin proprie huius] hes C
I

T sententia F, TC aduersum ^ 1] tI

{sscr.

m. 2)

T V

\\

\\

astutae

{sscr.

t.

TC

m. 2) F, astute 14 <et)> alibi

||

\\

TC

II

\\

TC

ANDRIA

I 5,

2734.

109

3 Qvis nic L. principium Terentianum in iungendis per4 o SA.LVE pamphile 'o' interiectio est optantis sonis. 5 qvid agit amatorie aduentum aut repente percussi. et familiariter non addidit quae. Vergilius (^Aen. IV 479) ^quae milii reddat eum uel eo me soluat amantem'.
6 ROGAS lenta
plena.

quaedam

et tristis responsio

est

et dolore

268
esse

33

LABORAT Ex DOLORE duplicem laborem

Glycerii
soUicie. h. lo

dicit:

unum

partitudinis,

alterum

curae

et

tudinis Pamphili nuptiarum.

M.
s. D.

2 laborat ex d. a.

callide aggreditur iuuenem, nam utrumque propter illum perpetitur, et dolorem et sollicitudinem.

3 ATQVE EX Hoc M. s. E. D. quae contra patrem jsis suasura est, incertum inueniens Pamphilum facile ad se conuertit mentione dominae suae et maxime <(eo^, quod addidit, ut illam aegram esse dicat: qua re statim perfectum
,

i5

est

quod uolebat, 'egone

istuc

conari

queam?' ut dicat

Pamphilus.

269

34 1 QVIA OLIM IN HVNC SVNT CONSTITVTAE NVPTIAE nec addidit ^a patre', sed inuidiose, quasi et a Pamphilo 2 <(* * *)>. an "^timef in negotio, <(+ * *y? sint constitutae.
3 iN HVNC SVNT
c.

20

idem enim

dies est,

destinatae nuptiae, quamuis Chremes renuntiauerit.

1
L.]

quo placuerant 4 Et

loquitur

uentus
Steph.
I

TCV^

2 '^interiectio (sscr. m. 2) affectus uel aduentus A-, corr. ed. pr.

\\

CV

V
|

\\

3 ad-

didit(.')

dam ex quidem corr. C 9 dicit in ras. V^, du J. partitudinis 10 d.] dolore CV\ a.] atque ras. Fpartus et egritudinis F| E. om. V\ H.] b- C, m- r|| 11 s- <e-> T\ d.] de TC\\ 12 et 13 hoc] h- TC e. d.] cd- V, solicitudinem et dolorem V ** C, om. T\\ 14 suaswra V\\ 15 raentio <(est> T, mentionem <e> C eo add. Rabbow addit ed. pr. (L) \ 16 aegram] &gfam

agit? J., agitur C, abdidit T\ 5

TCV

amiratiue C, amotiue
corr.
]

T
\\

perculsi
||

4 ad-

amantem ex amorem
||

6 quae-

\\

\\

^J die F

17 quod] qui C Ego'''' {sscr. m. 2) C queram C, di^ T constitute sunt C, constitutae

|

C
||

praemissa fuerat altera differentia tielut sequebatur ^sollicita est' ante negotium. uestigiutn 22 svnt om. C compilatoris! c.] constitutae F, diem TC idem V 23 destinatae] constitutae F denuntiaret C
H

21 an

negotio]
\

AV

||

19 olim]

20 et om.

schol. 34, 5;

\\

\\

110

DONATI COMMENTVM

5 tvm avtem supra (J 1, 75) ^hic nuptiis dictus est dies'. Hoc TiMET [^tum' praeterea: tertiam sollicitudinem habere

Gljcerium ostendit, ne deseratur a Pamphilo. sollicita EST die] sollicitudo rerum incertarum magis, [in hvnc SVNT CONSTITVTAE N.] Mc ccrtior metus est et grauior. 270 35 1 EGONE iSTVC coNARi QVEAM ideo sic Pamphilus, quia illa inuidiose non Meserere cogaris' dixit, sed 'de2 eoone istvc c. q. non ^perficere' sed ^conari': seras'. uelle aliquid ad scelus effectio est, etiamsi non potest fieri; hic enim uoluntas, non factum damnatur, ut Ver3 Ergo gilius {Aen. VI 624) "^ausi omnes i. n. a. p.'
.

10

'^conari'

leuius est 1

quam

"^facere'.

271

B6

EGONE PROPTER ME iLLAM magua

:

uis

cst

in

pronominibus cipitantur nec

et

diuersa

sunt

et

singula
sicut

et

dicuntur

uno

spiritu,

non praein Eunucho

15

(I 1, 26) ^egone illam, quae illum, quae me'. '^qiiae illmn id est amat, ^quae me' id est non amat. 2 egone euidenter subauditur ^id fieri sinam?'

272

37 1 QVAE MiHi svvM A. ab eius beneficiis. 2 svvm ANiMVM quantum ad amatorem pertinet. 3 atqve omnem viTAM hoc est: ut maritum speraret. 4 qvae mihi svvm
a. a. o. V. c.

20

argumenta a consequenti:

si

eam

deserit,

haec

subiciuntur.
2 hoc V tum praeterea <um V A TC V 4 incertarum Steph. inceptarum ATC, incoeptarum V 5 svnt om. T metus (e ex o 6 Ego me A ideo V pafiluQ A eorr. m. 2) V est om. V 7 deserere cogaris V 8 conari: dixit om. T sed] Si 9 ad solus A iam si codd., corr. Steph. 11 an si <(nam)>.s*
1 est dies om. 4 DiE dett. {Calph.), om.

TC

||

\\

||

||

\\

1|

||

||

nefas auroque potiti F^), n r a 12 <(facta)> facere 13 magna 16 egone illam p om. 14 pronominibus in ras. V^ 15 <(et^ nec quae illum dett., om,. quae me <[quae non^ dett. 17 idest 1.] idem TC; deest Steph. id est 2.] deest Steph. non amatus 18 euidenter W.: uadenter A, suadenter (a ras. V^) rell. subaudite id W.: ut codd. smam 19 qvae 21 speraret om. mihi svvm a.] nihil sumat TC 20 amorem dett, ed. pr. 22 a. a. o. v. c.J animum atque omnem uitam cr. C, a a u ex T conargumentum TC sequenta J. ea T

F|i-n-a-p- V^ (immane

11

A TC

||

II

A TCV
F
||
|

\\

\\

II

m
||

\\

ANDRIA

I 5,

34 42.

m
5

P38
.

QVAM EGO ANIMO <(eGREGIe)> CARAM PRO VXORE HABVERiM <^ut)> {l 1, 31) ^nihil <(egregie)> praeter cetera s.', id est nimis. 39 1 BENE ET PVDICE EIVS DOCTVM hic illud Soluitur I^B^ 'lana et tela uictum quaeritans', ut lioc prae^^^ft (/ 1, 48)

^^H
1^^

eductam; <^nam^ ^lana et tela uictum quaeritans' non pertinet ad argu2 bene mentum, nisi propter uitam Glycerii intellegas. ET pvdice ab honesto. 3 bene et pvdice eivs doctvm hanc sententiam quasi de exemplo probat, nam bene educta etiam Chrysis est, quae ^primo pudice uitam parce
ac duriter agebat' (I i, 47).

struat

bene

et

pudice Glycerium

esse

lo

Ji7o

40
opia
et

coactvm egestate propterea quod Chrjsis ^in2 coactvm egecognatorum n. c' (Z 1, 44).
^egestate', cui

STATE non 'paupertate' sed opia et cognatorum n.'

J^76

contrarium

^in- is

si iN TE s. s. s, acuit auimum adupatrem, cuius etiam nomen graue est. 277 42 1 sed vim vt q. f. et hic ^uereor' subauditur. 2 ^Vt' pro ne non posuit, ut sit: sed uereor, ne non 3 Et vt <(qveas)> ne non queas uim patris fen-e. sed propossis: non damnatio est uirium adulescentis

41 HAVT VEREAR

lescentis contra

20

2 ut (ex coram corr.) animo C, c a nimis Schoell: nihil praeter cetera si est (sic est jTC, s- V) nimis codd. 4 dictum hinc illud om. 5 uictuni cx uicta corr. J. ut 7 quaeritans om. hoc dett., haec 6 nam add. W. 7 nitum 8 propter Eahbow: A, hic 11 etiam Chrysis est Babhoiv: post codd. uita gliceri J. est a chriside codd. 13 cocta T, cohacta qui parte J. C propterea] postea quid JL, quae C crisis TC, crisidis
1

caram

||

\\

AV

TC

||

II

\\

A
||

\\

||

TC
\\

F, * * J^

gligentia mg. C- F* ATC- inopia om. C^

I

m
II

14

n. c.]

negli^ C
||

uereor

TCF
T
\

ss

in te s s acuit Steph.
|

A F

arguit) Cjl 18 cuiusj aut

,

sed uim ut q
et hic
sit]

F, educ
possit

A
\

C,
\\

16 cognatorum necoactvm 15 sed egestate V-, sed paupertate 16 n.] negligentia TC'V^ 17 haud s F, inte S^F^ A, in te ss^ C, arguit F, argute T, {sscr. at est om. V^ 19 sed ium utq; F; sed u u q r T, si in te s s s
|

\\

\\

.4F|

TC

20 posuit Steph.: possit TC, possis ne om. TC 21 ferre uim patris Fl|
\\

22 uirium Schoell: uerum

ATC,

uitii

112
uocatio
in

DONATI COMMENTVM
4 adeon me ignavvm contemptum patris. 5 ignavvm quod aduersum necessitatem

an uerisimile.

proferendum fuit, id primum dixit: adesse sibi uirtutem; ita pro tempore conquae sequuntur, ad fidem pertinent.
6 ignavvm ignauus patris pro fortitudine habet. non est perseuerans. uim non potest ferre, qui est, qui 43 1 ADEON PORRO iNGRATVM ^porro' coniuuctio est 278 2 ignavvm t inexpletiua, alias aduerbium temporis. 3 inhvmanvm avt f. propter subGRATVM av^Tjacg est. 4 adeon porro ingratvm avt inhvmanvm iecta dixit. mira omnis conuersio: non enim dixit '^adeon me obse-

temptum

lo

quentem patri existimas, adeo gratum, adeo pium, adeo ita amatoris per omnia seruat condiciones, mansuetum'. ut oratorie hoc cogatur scelus esse, si pareret nunc patri.

279

44:

VT NEQVE ME
reddidit:

ordinem
dinem,
illud

"^ferum'

qua etiam ferae

CONSVETVDO NEQVE AMOR UOU enim reddidit ad consuetumansuescunt; "^neque amor' ad

15

Hnhumanum': amor namque uehementior est in homines. Vergilius (Geo. III 258 59) ^quid iuuenis, m.

c.

u.

i.

o.

i.

d.

a.

?';

VT

NEQVE ME

"^pudorem' ad "^ingratum' rettulit. CONSVETVDO NEQVE AMOR ^COnSUetudo'

20

aduersus feritatem, ^amor' aduersus inhumanitatem, *^pudor' aduersus ingratum animum. 45 1 COMMOVEAT NEQVE COMMONEAT civE,'y](5Lg ad maiora. 280
2 an] aut
esse sibi

ingenium

V 7 ingnatum A ^H6CIC A, ccv^sGia Jf *, *** TCV est] et T <at>aut V propter W.: post eodd. 11 hominis V 12 existimas C 13 ita] ** (7, anima T amato:; nunc in ras. V^ 15 non V\\ 14 pareret F, pateretur AC{T?) 17 neque amor om. A 16 reddit 1. V consuetudinem] mansuetudinem codd. 17 qua Babhow: quo jT, quod ACV\ etiam ferae] referre T 18 illud om. V\ uehement^or est V\\ E 20 m (magnum m. 2) c (cui m. 2) n- F, 19 quod V
\

\\

a uerisimili Steph. 4 secuntur C finem

\

TC

ignayvm om.
\ \

ATC
qm
\\

\\

3 ad-

pertinet
\\

\\

5 ignavvm]

6 codd., corr. Steph. 8 alias] alia sunt ignawi/m

\\

3.

\\

9
\

\\

\\

\\

\\

||

|[

||

V ^

\\

0. i.]

o
\\

s-

tudinem

TC

22
\

21 A A ^ /eritatem V 24 neque

a.]

||

\\

commoueat

AT

diYHHCIC

J.,

cc^s6ia

M\

nec amor C consuecommo2eat F, neque *** OF, om. T

\

ANDRIA
279
J2dO

I 5,

42 47.
amor

113
aito-

44

5 VT XEQVE <(me)> consvetvdo neqve

do6Lg ad superiora.

J2dl

45 2 VT SERVEM fidem exquisite: non dixit ^ut contemnam patrem'. 46 1 vnvm hoc scio hanc meritam in eodem haeret,
ut excitet iuuenem, neque audii-e se fingit, quod dicit. 2 vnvm hoc scio uide quam callida sint, quae a

r>

Mjside subiciuntur ad irritandam promissionem Pamphili. 3 VNVM Hoc scio subicit illa, quod ardentem incendat magis; nam dixit ille omnia, quibus cogitur fidem seruare, 4 vnvm sed merito eius aut nihil addixit aut parum. Hoc scio quasi dicat: quid tu facturus sis, equidem ne5 vt memor esses svi inuidiose scio, sed unum scio. quasi oblito: adeo commouetur hoc dicto Pamphilus. 6 VT memor esses svi bene praeterito effei*t, quoniam
quae praeterita sunt, in recordatione magis lacrimabilia
miserabilia sunt, ut Vergilius (^Acn. II 677 cui pater et c. q. t. d. r.?'; idem alibi {Aen.

lo

1.5

et

78)

*c.

p. I.,

IX

300) ^per
20

caput
J282

h.

i.,

p. q. p. a. s.'

o mysis mysis primum uocandi, alterum incre2 etiam nvnc scripta id argumentum est, est. pandi quam uiuae memor sit, qui etiam uerborum mortuae me1

47

minerit Chrysidis de Gljcerio.

1 vt] aut 2 superioraru;

T ^nOAOCIO- A,
I

3 exquisita

&noXoyiu 3f *,****

TCF

||

non om.

TC

dr

C
\\

nem

F, contempnem (-erem 7n. 2) C, contendere 8 inritandam dicit om. heret post excitet dam 9 vnvm 11 parum om. scio] -scorr. m. 2) 11 merito A, de merita (a ex J. 13 scio 12 scio] s addixit paruum

contem5 vnvm
|

TC

\\

II

TC

A
V

A,
\

irritan-

II

\\

philus om.
sui est {sscr.) et c.] e c
1

esse usi effert Babbow: & frax

\

TC
||

\\

14 obluto

18 cui] eici- C, c- F* 19 h. i.] TC, om. F^ id e hoc iuro TC F^ p. q a F* q a s TC, per s.J p 20 <^misis n )> primum F inuocandi C 21 etiam] Et T id A idem F 22 quod uiuae in ras. F' qui] quae C mortue e.v mote corr. C meminerat {in -rit corr. m. 2) V
|

pa.

F*

16 quae om. in mg. F* c.] oA\ t.] tu

V TCV\

A,

15 esse et (quam T) futuro TC, usUs 17 ?w?serabilia et om.

dicti
\

^ A

1|

uicendat eius om. 14 Pam-

\\

\\

\\

TCV\&
|

||

||

\\

||

Donati conim.

rec.

Wessuer.

114
^84

DONATI COMMENTVM
1

49
nantis.

lAM FERME MORiENS 'ferme' aduerbium

2 iam
esse

est festi-

tam uera

ferme et non

m. m. v.
ficta

ex tempore probauit locusimulata;

et

nam

qui

sani

sunt, spe longioris uitae adulantur. 3 iam ferme ^et dulcis m. r. A.'

Yergilius (^Aen.

X.782)
tem5

moriens
'

affectus a

pore,

285

quod postrema uox erat. 50 1 ACCESSi vos semotae nos soli figurae proprie
a(Svv8Exov
soli'

Terentianae,
^estis',
"^nos

et

klXsLipLg:
;

^uos

deest "^remansimus'
q.
i.

1,

20) ^egone illam

q.

m.'

semotae' deest ut est illud (Eun. 2 incipit deest

orationis
taci-

lo

^dicere'.
est.

3 Praeparatio

et

quasi uestibulum
orationis,

4 Inceptio
meditate

dicitur

quae longa
ut

turnitate

profertur, grauiterque Vergilius 5 vos pater omnip., r. c. <(p.^ p., i.' semotae n. s. babuit fidem, quod soli fuimus, quod nemo an timuit, ne hoc pater ante firmatum amorem testis.

{Aen.

X 100)

Hum

i5

286

per prosopopoeiam et prinmi pamphile imitatus est cipium 3 hvivs formam atqve etiam blandimentum Chrysidis.
fiC^rjaLg

cognosceret ? 51 1 Mi pamphile
a

blandimento.

20

AETATEM

amat

compendium

lassitudo;

^formam'

enim

dicendo pulchritudinem significat,

1

^aetatem',

quod parua.
u

festinantis

est

C
\\

m. m- C
om.

locuta
1

TC

||

2 iam v.] 10 3 uera deU.: uerba

m m

ATCV

T,
\

ideo
et 1.
-

TC

II

4 adulant T|| 5
Ingressi UXsiipiG
(ex

II

7 AccEssi]

aavvd-Etov

M% ****** TCV
corr.
\\

-M-I-A. A, m-a^r- V\ adfectus 8 ^SINaeTOC CT eMeiY-|C A,

\\
|

Fos F, nos

|J

T, ^'^istis C \ 10 illa TC T ut] At TC AT, q i q 11 et quasi Steph.: quasi et {et F, quae illum quae me 12 KJeiy dicitur F quae] quod C 13 mediom. T) codd. 14 tu pater C omni P E tate F, medietate AC, (-tis) T e P 15 n s ] A, omnipotens r c (e TC) p i nos soli in ras. F^, nos so T habuit Stejyh. C, n s ubi A, ibi TC, ibi V\ quod 1. ed. pr.: quam ATC, qm F|| 16 hic F firmatam T 18 /MIM HCI6 A, iiiy.r]6L6 *** jTCFI per] ac C, om. T prosepopoeiam A^ prosopopeyam F, 20 famam C 22 2?^(?C7'/tudinem F parua prosopopeia TC in ras. F^ om.
9 estis] eratis soLi] stikis

eramus

m. 2)

F,

istis
|

OF

||

||

||

||

TCV
\

\\

\\

M\
j

||

||

ANDRIA

I 5,

4956.

115

4 HVIVS FORMAM ATQVE AETATEM dupleX CaUSa COmmendationis formae et aetatis. et supra (II, 91) ^foite 5 mi pamphile unam aspicio adulescentulam, <(formay.
:

uide redditam uoci morientis densis interuallis intersumptam orationem utpote lasso anhelitu iuterueniente.

287 288

52 VTRAEQVE VTiLES lcgitur et Hnutiles sient'. 58 1 ET AD PVDiciTiAM quia ^formam' dixit, et ad REM TVTANDAM quia dixit ^aetatem'. 2 et ad rem tvTANDAM aTtoSoCiq. 54: 1 QVOD TE PER HANC DEXTERAM ^quod' propter 289 quod, ut {Yerg. Aen. II 141) ^quod te per superos'. ef 2 per hanc dkxteram tenet ordo: propter quod oro, 3 per hanc dexteram fidei et foeeum, ut appai-et.
deris

10

membrum

et

manum

conuentionis.

4 et ingenivm
i5

legitur et '^geniiim'.

290 291

55 per hvivs solitvdinem legitur et 'sollicitudinem'. 50 1 obtestor obtestatio dicitur, quando eum adiuramus, quem rogamus, per eas res, propter quas rogamus
ut Vergilius (Aen.

X 45 46)

^per euersae,

g.,

f.

T.

e.

<(o.>'

huius in ras. F", haec sunt J. duplex <^arus)> C, du<(ai3^ 3 a u a formae aetatis (om. et) et] ut ed. pr. 4 uoce T, -em C morientis interuallis om. T inter5 aneBumptam TC^ interfunctam A, interruptam V {dett.) 6 utreque litu (en- T) TC, hanelitu V interuenientes TC (re ex ro corr.) C vtiles] inutiles V et inutiles TC, et utiles in ras. F-, 07n. A sient ras. F^, fient A, sienti Tjl 7 pu8 rem] ee T quia om. T dititiam A, pudi- T forma A 10 quid 9 d.nOAOCIC; A, *** CV, om. T tutam- T 11 quod om. A dextram C, d- T propter] post TC et] est F|| 12 propter] post dextram C 13 eum] N C appareret AC, -arent T, -areat F dextram C, de T 14 et manum T, ad manum C, ad immanium A, om. V
1

T T

II

ATC
\

\\

II

\\

\\

\\

II

ATC

ATC
|

\\

\\

\\

\\

<^sit^

conuentionis
II

hec

17 dicitur]

TC V, est T

||

Schopen; cf. Andr. III 3, om. TC per e ] peruerse G fit A, per perturse g-f-t- T, per cum se g-f-te C finem (c(MT. m. 2) C D.] deseras

16 nvrvs conterentio nis <[sit)> 18 rogamus <(rogamus> codd., corr. 8 propter Steph.: post codd. 19 ut
\\
|
\

||

eum
||

se

fit

TCV

20 nev] neu

F,
\

8*

116
& reges'

DONATI COMMENTVM

3 <^nk rettulit, ad ^solitudinem' ^neu deseras'. ABS TE HANC SEGREGES NEV DESERAs)> hoc cst: ne aliam ducas aut amare desinas, etiamsi nunc ducas aliam. 5 hanc 4 NE ABS TE HANC s, quasi ipsam amantem. formam et aetatem, 6 segreges hoc <(s.)> propter Kcrhnw simplex fieri non potest. nev deseras propter 7 te obtestor sextum naqEl%ov'. dixit enim amorem. iam ^quod ego te per hanc dexteram oro' (v. 54). 57 1 si TE iN germani fratris "^si' tunc dicimus, ^02 quando praestitimus aliquid et tamen nolumus exprobrare, ut Vergilius (^Aen. IX i06 7) *si qua tuis umquam pro me p. H. a. d. t.' et alibi (Aen. IV 317) ^si bene quid 2 in germani fratris nec ^fratris' solum, de te merui'. sed etiam 'germani'. 58 siVE haec te solvm si aut mihi quoque te prae^^93 tulit aut nulhim alium nouerit amatorem in domo me-

lo

i5

retricis.

295
et

60

TE

singula

non amicus; sed <(ad)> aiFectum mariti rettulit *^amicum'. 3 tvtorem quasi orbae, patrem quasi paruae. 59 sev tibi morigera fvit hoc quasi amanti, ut ille 294 317 1^) ^fuit aut tibi quicquam dulce m.' (Ver(]f. Acn. IV

spiritu. ritus esse et

virvm do haec, ut diximus (ad u. 36)^ non praecipitantur nec dicuntur uno 2 amicvm tvtorem patrem potest enim et maiSTi

sunt

et

20

solicitudinem

TC

neu] ne J.

ne
|

||

desekas add.
|

W.

|j

neu aliam F, aliam ne r(7|| 3 amare] sc. hanc nunc M^.: non TC V, om. A alias TC\ illam ed. pr. 4 s om. V qimsi V amantem] manu tenens Steph. 5 propter] post ATC\\ () 7 sexNEv] non V propter amorem Rahhoiv postremo codd. tum fT^PeAKON A, sextum parelcon (parelto T) TC, paralcon (m mg. m. 2) sextum V 8 hac {corr. m. 2) dextram C 9 si] sic V 10 praestetimus TC^ et] e C tamen om. V <^ali11 si quam uisum quam (om. T) TC, qnidy exprobrare TC si qua tui sum quam F 12 t.] c F, d t TC\ quod A\\ 13 FRATRis] fratres A 15 aut] autem ATC, aut te F|| 18 haec in ras. V^ dicimus C 19 sunt om. T 20 tvtorem] amatorem
2
\
\

\\

\\

||

||

II

\\

j|

\\

21 et] sed tiitorem in ras.

II

\\

||

sed affectu codd., corr. Babhow 22 amicum V^ patrem om. T quas 23 ut ille] utile TC, utilis Fll 24 fuit <ant ut fuit> Fil tibi om. TC m.] in F, om. C
\
|

TC

||

\\

A:NDRIA

I 5,

5664.

117
^ne deseras';

^95

60

^Virum'

"^ne

segreges',

'^amicum'

<(ad illud quod ait (v. 53) ^ad rem tutandam Hutorem')> et <^ad> illud quod ait *et ad pudicitiam' "^patrem'. 5 Conclusio per mandatum et obtestationem efficax satis.

6 TE iSTi viRVM
teras haec dicebat.

61
lectilem

BONA suam ostendentis

DO A. T. p. apparct, quod iungens dexideo et supra (v. 54) 'per hanc d. o.' NOSTRA HAEC TiBi haec ucrba quasi supelsunt.

2 bona nostra hoc est

lo

'ad

297

rem tutandam' {v. 53). 63 1 HANC MiHi iN M.

nuptiae per

manuum

non ^huius manum'.

magis memorem
locuta
est.

D. confirmatae sunt legitimae conuentionem. 2 Et mire *hanc', 3 mors continvo ipsam o. quo

esse oportet

eorum, post quae

illa

nihil

2 accepi ACCEPi ^accepi' proprie quasi uxorem. partem deliberationis suae per electionem. 64 1 OBSTETRiCEM A. quac opem tetulerit, obstetrix 299 2 sed dicitur, unde et parturientes ^fer opem' clamant. cvR TV ABis AB iLLA coiripit, uude abeat ab illa. 3 Non

298

63

i5

A.

s.

conclusit

cerium deserat.

est interrogantis sed coiripientis et increpantis, quod Gly- 20 4 propera atqve avdin et interrogatio

quo eat
3

et reuocatio

ad argumentum magni amoris

\

accedit.

tutorem satis ad 61 pertinent 5 om. T iungas TC dextras CF|| 6 hoc V .supra] qua A per om. TC dexteram oro V 7 nostra superet
L\

1 mirum T ne 1. et 2.] non V deferas ad add. Babimc et om. T 4 Conclusio

\
\

||

ad

||

(-so

C)

p.

||

si

lec(tilem) in ras.

10 in]

m- C

F; in mater

manum

M. D.]

manum
|

tibi <(c->

||

||

dat

F
\

hanc sscr. ex memorie corr. A eorum om.

\

Steph.

conuentorem T, coniunctionem F mire] V^ 12 morsut io quo T 13 memorg ee

j

8 ostendens (ti sscr. m. 2) Fjl 11 manuum ATC, manmn

||

\\

\\

A quam F

||

14 locuta est nihil

15 accepi om. V\\ 16 a. s.] IA S; A, acceptam seruabo conclusit ed. pr.: concussit codd. perlectiopatrem nem A, per electionem in ras. F* 17 Obstetricem in mg., accerso in ras. V^ TC, f/etulerit quae] quasi T tetulerit 18 parturientis A, parturienti F| fer] per F; tulerit Steph.

TC

TV

II

||

\\

A,

m. 2) V 19 abeat] habea non 21 interrogat codd., corr. Steph. 22 abeat C accedat {corr. m. 2)
(fer sscr.
\\
\

{sscr.
\

m. 2)

II

||

magis

118
300

DONATI COMMENTVM
1

65
llAfti^tg.

VERBVM VNVM CAVE D. N. deest ^dicas': figura 2 VERBVM VNVM CAVE D. N. non quo hodie

futuras nescierit Gljcerium, sed quod illas hodie indixerat

pater batae
{ef.
V.

filio,

cum supra et Pamphilo et Glycerio disturuiderentur, '^quia sunt constitutae in hunc diem' 3 CAVE adnotant quidam ^caue' hic cor34).
esse.

ripiendum
elleLiptgy

4 ne ad morbvm hoc etiam iterum

deest

enim

^accedat'.

II.
1.

301

QVID AIS BYRRIA D.

I.

P.

H.

N.

iu

hoC Colloquio
lo

altera pars ostenditur fabulae, siquidem

Andria ex duorum

adulescentium periculis gaudiisque componitur, cum fere solam Hecyram Terentius et unius comoediam adulescentis
effecerit.

2 qvid ais

tius

C C

addidit fabulae,

b. d. n.

i.

h. p. n.

nam non

has personas Terensunt apud Menandrum,

relinquere
i5

ne

TtaQ^riXLnov

fieret

Philumenam spretam
3

sine
1
II

sponso,

Pamphilo aliam ducente.

qvid ais

b.

VERBVM

W.iipig oni.

D. N.]

de n- T, ne de nu

n T, de 7iu F, 3 futuras * * J. non] * * J. quo*^ (sscr. m. 2) F, que illos T, illas 2^ost hodie V ex -rum corr. V^ induxerat F, indixerit A -ere C 4 distributae ACV, (-tio) jT; corr. Steph. .5 uidentur J., uidereretur C 6 adnotant ex aduoc- corr. V^, annotant A quidem (corr. m. 2) V\ corripientis F|| 8 UXsL^lng TO h p Steph.: misis A, * * * rCF|| 9 agis ^ d.] d n n^ F, P N J. in om. F|| 11 gaudiisque ex -dium corr. confere A 12 hechiram Jl, hechyram F, echiriam T, echirram {in ecyram corr. m. ^) C et Mahboiv: ex codd. uniiis V

2 sXXELipig] est; Misis- JL, * * * T, om. d. n.] de caue ex cauit corr. A, c- C

j
I I

unum uerbum
\

A
\

jj

\\

||

||

13 agis perb.] birria TCF| I.] h-p^ C 13 xerenx adidit 14 aput 15 ne sonas] partes T Tccc^ritLyiov Ttabhow: NeonieeATQN A, ne HL^ixov **** F; ne xQccyL-KmtEQov Steph. relinquere <^sanc ti^ 16 sponsa -4, relinquere <(sane^ TC, relinquens <^auty

comedia

TC

\\

jj

A
\

\\

'j

=c

TC

M\
Bir^

||

TC, sponso
0, hoc

{ex -sa corr)

ducentem

TC

agis

b.]

ANDRIA

I 5,

6511

1, 3.

119

ex uerbis Charini apparet Byrriam nuntiasse futuras nuptias Pamphilo; nec adducitur tamen, ut statim credat et ac-

commodet animum. Et bene ^illa':

persona.
i.

sic

saepius ergo repetit interrogando. amatorie, uelut de certa loqueretur Vergilius {Aen. IV 421 22) 'solam nam

14
302

c, a. e. t. c. s.' ergo non ^Aeneas' sed ^ille', et p. 5 qvid ais b. item non hic ^Philumena' sed ^illa' dixit.
t.

miratur magis 6 sic EST hoc

quam interrogat, uel potius cum indignatione stomachi

indignatur.
dixit.
10

unde hoc

2 1 QVi scis non uult enim uerum esse, qui quaerit 2 apvt forvm m. e d. a. de loco scis?

^apud forum', de tempore ^modo', de persona ^e Dauo'. "3 VAE MiSERO MiHi taudcm aliquando perductus est,
ut crederet.

exsecramur.

4 vae interiectio est apvd forvm m. e d.

in
a.

his rebus,

plurima

dicit

quas ad

15

confirmandum Byrria, quod interrogatus est: a loco, a tempore et a persona. 3 1 VSQVE ANTE HAC id est: antequam tua uerba 303
audirem.
sed
2
est

Et duas
totiim

unum
non
ubis
1

nunc,

iam
I

praepositiones posuit, ut uidetur, uel 'usque' aduerbium 3 attentvs fvit ut praepositio.

"^antehac'.

20

A
\\

<factasj> 4 illa <fuelut^ certa F|| 6 p.

TC

aparet

nuntiasse futuras
|

oin.

TC
\\

2 aducit^'

A, adducem

T
\

nuptias

ATC,
i.]

uelut decreta A, uelut de <uelut)> illa t. c. perfidus Fj a- oni. J!, t c s.] C S

iiieas

et]

qz

3 reperit

\\

TC, s-tt-s-Fl TV 9 cum hoc A, "cum

\\ \\

7 ille

F A T, illa C agis A "hoc F dr C 10

| \

b.] birria

||

Quid

11 hoc unde m. 2) C querit A, quatenus scis (sis C) TC, unde scis hoc V\ Apud TCV\ m.] modo V\ 12 de ^.] a e sscr. F^, om. dauo ex -ui deloquo 13 ue ATC, ueh F corr. V^ pdictus A, productus TC\\ 14 ue TC, ueh F est om. TC exacramur T 15 m.] modo
sis {sscr.
\

\\

TCV ATC
||

F A

II

D. ojn.
I

\\

dixit
I

C F,

dixi

T
\\

\\

om. TC ante hoc C, ntehac F uidetur W.: dicitur codd. 20 unum] una F^ totum usque Babbow: tota (tota F, totum TC) uelut codd.', a. pro antehac et u. pro usque fuisse uidetur 21 nunc om. TC V non om. praepositionem F Attentus F fui C
I

quod Bahhow: quando codd.

\\

||

16 confeandum T birria 17 et om. 18 vsqvk 19 proposuit T, praep- C

TCV
|

\\

\\

120

DONATI COMMENTVM
4 vsqve ante hac attentvs

^attentus auditor' dicitur.

nulla praepositio praepositioni adiungi sepai-atim potest. sed ^usque' eiusmodi est, ut sine aliqua praepositione raro inueniatur.

304

4 1 lassvs c. c. si 'lassus cura', ex praeterita spe: nunc ^confectus' est, sicut uulneratus uel percussus, ut 2 lassvs cvra c. <^^lassus')> adempta sanari non possit.
attentione, iecta spe.

Vura

confectus' confirmato timore, ^stupet' ablo

305
Q.

5
p.

rogantis.
fieri

QVAESO EDEPOL obiurgautis est ""quaeso' uel 2 qvoniam non potest id fieri q. v. i. v. consolatio, ad id quod fieri non potest, <(id quod
1

potest^ suadens.
i5

306

6 1 iD vELis QVOD POSSiT prouerbialc est. 2 nihil VOLO alivd n. ph. hoc magis gemitu amatorio quam ut responderet Byrriae, et quasi magis Philumenam uelit,

quam uitam et lucem. ideni alihi (Ad. I 1, 24) ^in co e. me oblecto, s. c. m.^ non enim dixit ^nullam uolo aliam quam Philumenam', sed ''nihil uolo aliud', quod ini.

finitum

est.

20
T.
I.

307

7 1 QVANTO SATIVS EST

1 attentius

D. O. Q.

I.

A. ^qui'

prO

ut.

AT

A,

vsQVK om.

C
||

attentus attentius

V\ auditor C, audiior F, audire A, attentws F, actentus sscr. C*

(j

14 qvod] qui TC potest add. Rabhoiv {cf. Eugr.) est om. TC 15 alivd] a- V possis N^F; J., enim si TC hic TC, haec F geminata amateria J., geminatu amatorio TC, gQvciitu amator/o F 16 et] dicit ut in m(j. Cuelit ex uenit corr. 17 quam (dixit dett.) lucem] ******* A <(idem^ uitam F 18 oblecto s.] oblectes V
tieri

3 sed om. rare F, <(ratio> usg^we raro c. 6 uel W. ut codd. c.] et si] S 7 c. om. lassus add. Steph. 8 confirmatio C timere 10 obiurgan^/s F, Stupet (confusus sscr. m. 2) C adiecta J. 0' iurgantis uelud A^ est uel W. adrogantis om. uelut C^ F, uult CMI 11 qvoxiamJ qn id fieri] f i q.] id quod 12 Q.] i q quod C I.] id C p.] possit

2 nulla om.

TC
\\
\

||

TC

V
jj

^F

||

||

TC
!

T
|

11

\\

\\

TC

||

1|

|1

ieem^
te id C,

tai- F
1

T,

icemC,
m
1

i-eT-m- F|
F, om.

dixit om.

qui] q-

A.] r-

qui

V
1

\\

121,

t.

21 t. i.] om. J
j

pro ut

ras.

F*

ANDRIA n
2
eicias'.

1,

3-12.
A.
T.

121
legitur
'

Qvi
1

iSTVM AMOREM

AB

A.

^ex

corde

310

10

Tv

si

Hic sis ALiTER SENTLVS

^hic

hic' gestu scae-

nico melius

commendatur, nam
pronomen.
est
fr.

haec magis spectatoribus

cryo se

quain lectori scripta sunt.

dicit.

ipsnm ostendens

et

est *hic'

^sed'

inceptiuum

pro:

70 M.) 'sed Metellus in ulteriorem H.', non discretiuum, ut si dicas: sapiens sed miser; hoc enim discretiuiim erit. 3 age age vt l. aduersus haec non habuit, quid loqueretur. et est permissio reproSallustius lHist.

II

68

2 sed pamphilvm video atque eccum Pamphilum^ ut

lo

bantis ea, quae sentit.

312
311
7y

12
19)

Per

(Eun. IV ^omnia prius experiri quam a. s. d.' Vergilius quoque hanc posuit sententiam {Aen. IV llo) 'ne quid inexpertum f. m. r.' 12 2 iPSVM HVNC o. H. s. bene 'ipsum' quasi auctorem 312 et principem rei. refertur etiam ad dignitatem. 3 ipsvm

11 OMNiA EXPERiRi CERTVM EST idcm

a7to6TQO(priv iinguntur <^* * *^. alibi

15.

istum amorem in ras. F* ab (a- T) aat- TC, ertF* (e a r tuo dett.) <et> ex Westerh. 2 eiicias in ras. F-, eitias T, *** A\\S sic C hic gestu] digestu J., hoc gestu TC V cenico A, senico T 4 commendatur] commenda * * A, commendatum e V nam] * * ^, om. V hoc T spectoribus 6 scripta sunt] scriptas A (ta sscr.) A h^c A, hoc TC 6 dicit] dixit F, di** J. et est om. A V hic] hic est V, *o J. 7 est om. TCV\ atque] at T eccum] & tum A 8 sed 10 erit] om. in lac. 1\'^ vers. A sed metellus in ras. V^ in ulteriorem
1
|

in ras.

\\

\\

\\

\\

||

\\

E- W.

Kon. 222, 20)\ in ulipie h in ras. F*, uPpie h- C, in ulipie hoc T, in ulpie hoc D, olimpie h^ (h. om. L) Pi 9 decretiuum {sic et infra) T miser in ras. F* 10 vt] u^ F|1 11 haec Steph.: hanc hunc F^ et] ut ^F|l 13 per

{cf.

|j

||

MTOCTPO<t>eN A, per amc- T-poen^ TC, inLatQotpriv M*, ****** F; post finguntur haec fere suppJenda: dici ea,

ATCV\

quae aduersus ipsum dicere Charinum ^ndet (Rabbow). Cf. Aquila Bom. p. 25, 3 U. 14 certvm est] c - e F, h c e C, hic est T alibi C^, om. in lac. C^ 15 experiri prius F 16 nequit A 17 expertum C 18 hanc C, nunc T o. h. s.] o- F, om. TC bene] aliene TC actorem TC lU rei. refertur ed. Mediol.: rei

\\
\

|1

||

}j

\\

\\

fertur .4 C(r.?), rei fertur

Fl adignitatem A, adMignitatem

122
HVNC ORABO
in
H.
s.

DONATI COMMENTVM
oramus quae bona
uel
sunt,

supplicamus

aduersis

malis

cum

lacrimis.

4 amorem hvic

nec ^studium' aut ^uoluntatem' sed ^amorem', nec 5 hvnc ^aperiam' sed ^narrabo' dixit: totum magnifice. ORABO H. s. prooemia sunt petitionis, quibus ostendit poeta
N. M.

313

rationem, qua noua et improba res tamen petitur. 13 1 VT ALiQVOD SALTEM N. p. D. dcspcratis rebus solam
petentes salutem boc utimur uerbo ^saltem'. Lucilius in quinto proferat, prolatet, differat. 'an porro prodenda dies sit.'

2 prodat
(fr.

32 M.)
lo

314

hoc, quale illud (77 3, 24) ^interea aliquid acciderit boni'. sed nihil illum dixisse poeta per seruum ostendit dicendo ^id aliquid nihil
s.

14

interea fiet

a.

tale

est

est'.

315
aut
est,

15
dicitur;

2 FiET ALiQViD ut supra (v. 13) ^impetrabo'. 1 ADBON AD EVM consuctudine magis quam ratione

i5

unum enim

abundat.
iu

qvidni

si

nihil

i.

QViD Nisi NiHiL iMPETRES?

utroquc idem sensus

sed superior per ironiam, inferior per simplicem ex3 JEJt si "^quidni' legeris, subplanationem soluitur.
1 HVNc] n- T, om. huic s. in ras. V^ 2 malis uel] maliuolis Babhow cum om. C 3 nec] in eo TC uoluptatem 4 aperiam JRahboiv petam codd. huc T 5 h. s.] his
\

|j

TC V

||

II

||

A, ac
neua

TC

rationem codd.,
JL
|

prohoeuma A, prohemia F, prohemea C 6 narcorr. Steph.; fort. nunc r. quam AC, quam V
jj
|
\

7 aliquoif F, ad C in re probares C disperatis 8 utimur] utin rebus] uerbis prodat] pgibat T, prodat deferat 9 prolatei F, j)latmi (traat sscr. m. 2) C, om. 10 ^^rodenda F, propodeda quinto an porro] * * * 11 In terra est] ter fiet] si et a.] aliquid 12 accidit C, aid b13 per ferrum est] id
\\

||

||

7
||

A TC A

||

70

F
|

||

|!

14 piet] f ut J., f^ 7 aliquod A, a^ 7 inhabe; 15 ad eum in ras. V^ magis consuetudine F ratione] nomine C 16 <(ad)> abundat Steph. quid (quod F) nisi nihil in 7, om. (n 7) 7C F, quid nichil nisi i.] impetit C, F 17 aut] a F quid nisi nichil A, quod ni et sic nihil 18 yroniam ATV, hyroniam C 7C, q- r^m- sic nihil F si quidni] sic quid nihi F, si quidem TC 19 Et si] Nisi
aliqct
\\
|

|!

\\

II

|j

\\

subaudiendum

(sscr.

m. 2)

ANDRIA n
audiendum
s.

1,

1220.

123

p. m.,

s. i.

'adeas', ut sit: quidni adeas, ut te arbitretur 4 qvidni si nihil impetres ^nihil' ironia d.?
si niliil

uidetur dictum: quidni?

petas? quoniam petitionem

5

saepe impetratio sequitur.

318

18
quod

CHARiNVM viDEO
fecit,

priorem loqui

s. uon imperite Pamphilum sed ut fiduciam det Charino loquendi;

et Vergilius

eleganter (Aen.
s.

I 321

quit, iuuenes m. m. u.

h.

e.

f.

s.'

22) ^heus, in2 charinvm video

10

ad hoc prior incipit Pamphilus, ut ad confessionem Charini

non nimis clausa prae pudore sit uia. 19 1 ad te venio spem salvtem a. c. e. eleganter, 319 quoniam demens et improbum est, quod petit, nouissimum posuit ^consilium', ut si non possit concedi, uel consilium expetat ad sanandam dementiam. Cicero (^pro Lig. 10, 30) 2 spem salvtem Hu da salutem, qui spem dedisti'.
a.

15

320

petitionibus fieri solet, utitur partibus deliberatiuae. 20 1 NEQVE POL coNSiLii L. H. N. A.

c.

e.

ut

in

beneficium
c.

petens

<^neque consilii
in-

locus)> apud amantem neque auxilii facultas apud

2 s.] c 1 scit quod tu {corr. m. 2) T, ee C i.] d- (paratum mechum si id^ C, om. quid (ex quod corr. V^) nisi (ni T) nihil TCV., quid nicnil nisi impetres] ni T yronia F, per hyroniam (iron- T) TC:, per vGTsgoXoyiccv si 3 dictum uidetur Goetz: quidni? Steph. quidem si

I

A A

ni

||

II

TC

A^ siquidem
5 uideon
07n.

si
s.]

{pm. C)

sed

eliganter

mush-e-ss^
\\ ||

C^, huc <^inquid)> 11 venio] u- T, aduenio causa TC

\\

salvtem] s- TC 12 quam TC petit corr. in petis A 13 uel E.] ei C, e ei T 14 exspectat A, (in expetat corr. consilium ex -lio corr. 15 da salutem] idem fer opem Cicero m. 2) C, expectat V salvtem] s- F|| 16 a- e- C; C ut impetitionibus J. 17 delibera\

7 quod M; J., m F, m-n-s-het(e^ r)f -s TC 9 hoc sscr. 10 nimis in ras. V^, minus C T, om. A
\\
\

TC

TC,

in ras.

V^

quam

{sscr.m.2) C\\

6 sed] scilicet V'\ ut] et 8 m. m. f. s.] inquid

^T

TC

\\

||

||

CV

\\

||

||

||

tiue

-tiue {corr, m. 2) V, -tiuis C, -tionis 18 pol] post A. c.] neque consilii TC, om. L.] J^ locus om. neque consilii facultas in ras. F* (= dett.) \ 19 apud auxilii in ras. Vamentem C facultas] possibilitas in ras. V^ (= dett.)

A,

coNsiLii] c-

F A TC F\
I

ca

||

124
opem.

DONATI COMMENTVM
2 NEQVE pol consilii
1
<(l.

h. n. A.y c. his

duobus

ostendit etiam sese amatorem.

3^1

21

SED

iSTVC

QviDNAM EST hoc

<(l.

si

non adderet,

locus confitendi amoris Charini nullus fuisset.

3^0

20
A. c.

3 NEQVE

POL coNSiLii

h.)>

quia amo,

neqve

quia sum miser. 21 2 hodie vxorem d. uide miram inten-ogationem 321 3 aivnt "^aiunf de ea re dicimus, ante confessionem.

322

quam uolumus esse falsam. 22 1 si iD FACis H. p.

turum
dixit

M. V.

nihil prius

quam
est,

moriille

10

pudenda
dixisset.

dicturus.

inde

datum

ut

instantius

moriturum
uerbium

causam. 2 Plus dixit, quam si 3 hodie p. m. v. a necessario, 4 JFJt 'postremum' modo adquia uiuere non potest.
quaereret
est.

324

nulla cunctatione Byrria, 2 ne iste ha\ t sed facilitate seruili paratissime narrat. M. s. 'ne' ualde, ut Cicero {in Catil. II 3, 6) *ne i. u. e.' 3 Sensus est: hic non id amat, quod amo, nec id odio
1
A.

24

SPONSAM Hic TVAM

habet,

quod
c.] c

odi.

4 Hoc

est:

ualde

iste,

inquit,

non

20

T\

hic

V
II

F, in
\

TC

\\

aderit
||

TG
j!

2 etiam] in
\\

||

^ confi^endi
in ras.
j

quidnam
\

istuc C, Charini] clari

||

TC\ Charino
F, a e
jTC

5 Steph. 6 sunt

neqve

a. c.] hic incipit JB

6 a.] auxilii

7 d.] ducis

V^
|

uide in ras.

y^
sscr.

10 it J. h. quod corr. A v.] hodie ^^ moriturum {sscr. m.2 (= dett.) V 11 dip^m-u- C, etc^ 5 xisse TC unde TCF 13 <^se)> moriturum F, mortuum AB, morior (ex maior corr. C^) post dixisset TC p.] postremum C

II

C^

8 ante] aut et 9 quam ex

II
I

V\

aiunt om.

^J5
|1

ea om.

TC

dicimus
\

\\

||

M-V-^D^) om. TC^ 16

14 modo an necessario TC * * C, om. T conTVAM om. a.] amo (m amat corr. m. 2) C 17 facilitate W.: facete TC, statim tatione byrrea more F, * * * JLJB; facete itocQQriGiu Steph. seruuli 18 m. s. om. 'TCV\ ne sscr. haud C^F, hanc <i-> ut <(a> TC ne i. u. e.] ualde jB ut e.] * * * * J., 07n.
J.,

AT
I

B A
\\

\\

||

TC

ABTC
\

^^*^

ue 1 F, ne ista ualde e T, e ualde e- C|| 19 hic est TC, 20 Hoc] id B, hic TC om. B non] si F <non> amo F inquit om. B
I |

||

^^^H
^^F '^'
mecum
Hic
sentit:
T. A.

ANDEIA

II 1,

2028.
odi.

125
5

idem amat, quod ego

et

sponsam

^sponsam' et ^amat', hoc est: neque adhuc uxor tua est neque aliquid admisit, qui amat tan6 NE iSTE H. M. s. '^ue' ualde aut, ut quidam tum. quam. Lucilius in decimo {fr. 10 31.) ^ne, Marce,
callide

bouem descripsi magnifice! inquit.' 35 AH PAMPHLLE artificiose Terentius personam

ex-

tuolunt,
326

pressit nuptias reseruauit.

recusantem

et

simul

xb

TtQsrcov

uirgini
lo

26
phili

QVAM VELLEM utique

2

^uitiatam',

ut esset causa

recusandae.
dicit.

nvnc te per amicitiam suam et Pam3 et per amorem obsecro ^per amorem'

suum tantum circa uirginem. 27 1 PRiNCiPio vt ne dvcas sufficeret dixisse *ne .'.\?7 2 DABO eqvidem operam plus promisit quam ducas'. 3 sed si id non potest deest 'fieri'. ille poposcit. M^ ^m 4 SED si id non potest hoc ad patrem rettulit. 28 1 AVT TiBi NVPTiAE H. s. c. hoc ad Pamphilum 328
1

15

sentit

spoNSAM et 3. om. 2C
I

mecum
I

B
\

idem] i^ A,

2 A. om. id est J5

amisit {coii\ m. 2) C haud s in ras. F-

2 r. a.] tuam amat V, tuam omisit J5, 3 <(adhuc^ aliquid 4 ne ualde om. qui] quia quid*" V\\ aut] haut AB, haud
W
|j

idB TC ama A
|

ego om.

TC

TC

||

TC

decimo ^, in X C F, in X jB T ne ABV, neque TC ne quem L. Mueller, ne quei Dziatzko, vt] xbv Buecheler, tum: ne Schoell 6 marce V {Dziatzko), in arce rell. {L. Mueller)
5 in

"

{dett.)

descripsi

ABT
F
II

\\

descripsti.^ H? J., TON inriroN B., xb ngsTtov 31*,

A R AB,

{deU-.),

-sit

aha|

C,

-sisti

10 TC, * * * * in ras. V^ uitiata TC, F^ et om. T dicit om.

\

QVAM 11

discerpsi L. Mueller. 8 Ton TruiTon TC, om. ton n p c (e T) n o n

F;

||

*** ^

TE PER owi. uellem Cquam cae TC 11 nunc te in ras. 13 suam TC 12 et per om.
\ \

A
\\

||

\\

m. 2) V, tantum <^dicit quem habuit^ 14 pRiNcipio VT om. S ut ne ducas F, ut ne dicas {corr. m. 2) sufficere A dicere ne ducas in mg. J., C, V D; om. 15 eqvidem om. operam] o B, om. V promisit] deomisit A, iste promisit F, illi promisit C {T?) 16 popessit A sed si id om. sed hoc om. fieri om. T 17 sed V 18 AVT H. om. H.] hae C, om. V\ s. c.] sunt cordi om. T\ ^ampk. V
I

tamen

{corr.

||

N
II

AT

II

\\

||

BCV\aA

126
pertinet;

DONATI COMMENTVM
non enim unum
et

idem

est.

nam

si

idem

esset,

Hibi nuptiae hae sunt c/ superuacuum esset additum. 2 coRDi animo. 3 Acuto <(* * *^.

327 328

27
enim

DABO

E. o.
o.',

dixit

Mabo

quam

pronuntiatione leuandum est: plus si diceret "^non ducam'.

28 4 SALTEM ALIQVOT

DiES

p.

D.

p.

A.

X.

V.

primo

quae maiora sunt petit, postremo quae ex his uidentur minima. et hoc arte, ut {Yerg. Aen. I 69) ^incute uim ad uentis', postremum (70) ^aut age diuersos et disice c. p.' 2 dvm pro29 1 PROFER prolata, produc, difer. 329 FiciscoR A. N. V. ^aliquo' dixit, ut exsilium esset incertum. 3 AVDi NVNC lAM corrcptio impatientis, qui non sinat
audire.

la

330
.

30
{Aen.
1

EGO CHARiNE
seiia

seutentiae,
et

quae a pronominibus
promittunt.
s.

incipiunt,

XII 27
et

semper 28) ^me

ras.

uera

natam

n. u.

p.

f.

e.'

Vergilius 2 ego

15

CHARINE NEVTIQVAM OFFICIVM SeUSUS

idem in
sscr.
\

hic

est:
||

UOU puto,

V^
\

he A, he
id esset

O^
3
||

T, om.
(0

ideim F, id rell. c-] cordi

2 tibi om.
\

T
|

CV

esset] post V\
{corr.

superuacue Calph.

F^)] sono pronuntiandum 4 e. o.] "cordi' supplendum {Babboiv); nisimales acuero '^cordi?' leuandum B, leuiandum J., Q 0; A, equidem operam 5 o.] le^rendum F, legendum T, {ex leuandum corr. m. 2) C 6 s2bUem, profer aliquot dies operam TC quem T dum profi ali in ras. F*, 07n. aliquod T dies] d- T 9 c. p. am. 7 ex his] D. p.] d- T primo v.] iut om. 8 nimia C t rectius et hoc arte] h^ C, addidit

aditum

J.,

ad^itum

m. 2)

Acuto

in ras.

CV

|]

\\

\\

AC
A

F B

1|

B F

\\

|(

profici T,

11 a. n. v.] A N I V^ ^, a n u i F, pro V a u ni T, a u C, aliquo aliquo dixit om. <^in^ 12 nunc iam exilium B esset incertiun F, lac. 26 litt. in .^ in ras. F-, nunc B, nuptia T, nunctiata C impatien * * 13 audire TC, qui non] *** 5 sinat in ras. F^, *** 14 Ego audire <de exilio^ in ras. V^ (= dett.\ * * * J.J5 charine in ras. V^ snie C a] ex TC, sscr. V^ 15 seria Westerh.: sera codd. semper sed uera {in ras. F^) codd., corr. Klotz 16 me natam] me moram^jB, om. V\ u.] codd. e.] c^ J.ii C, x^ V\

dissice T, 9 ad] id J., et ad postrem'^ (sscr. m. 2) C discice C c. p.] c V^ J., corpora ponto V\\ 10 produc] produo dvm om. differt C, proficis B, proficis c A\ et duc
\
\ |

TC
\

F
\

\\

||

AB
||

\\

||

||

KGo

129, 3 agas] cum

is

nihil

prome

ne

\\

17

utiquam

{sscr. 2)

ANDRIA n
inquit,
sibi

1,

2832.
nihil praestet,
tibi

127
deberi

libeniin

hominem, qni cum

ergo

gratiam poscat.

cum

nihil

praestem, nolo

mihi gratias agas.

quam me
331

peteres, magis

31

non enim tui causa fugio, quam, priusnolebam ducere, quam tu cupis. CVM <^is^ NiHiL MEREAT mcrere est aliquid

mercedis pro labore sumere. cum dicimus ^nihil meretur', hoc intellegitur: nihil mercedis dignus est accipere.

330
331
f.

30
qiiam.

2 NEVTiavAM. una jpars orationis

1

est

pro nequa10

31

uel alio

modo

dicitur:

^cum

is

mereat' id est

praestet,

ut( Fer^ Aen.

m.' et {Aen. IV 334 55) ^numquam, regina, negabo promeritam'. et e contrario laedit (Andr. 1 1, 112) ^quid com-

YI 664^

"^quique sui

memores aliquos

merui aut peccaui, p.?'

et

3 cvm

is nihil

mereat

laboret
15

mercedis petere debeat, ut ^quid meret machaera' Plautus in Pseudulo {lY 7, 89). 4 postvLARE iD gratiae poni sibi aut ^id' propter id aut Hd'

mereatur, uel:

5 id gratiae poni sibi addi in quod nihil mereat. 6 Id est: sibi gratiam mereri. gratiam suam. 32 NVPTIAS EFFVGERE EGO ISTAS M. QVAM TV A. intcr332 posita distinctione uultuose hoc dicitur, hoc est cum gestu.
1

20

tibi nihil

quod

haberi Steph. 2 gratiam sibi inquit sscr. C^ TC <[-m-^ nolo TC 3 causa] gratia V\ quam] 4 peteret 5 cvm mereat om. cuperes
\

\\

TC

II

TC

\\

MEREAT

nihil
\

om.

A
\\

mereax

B V

\\

est om.
\

TC

\\

6 labore

in ras.

V^

7 hoc intellegitur] -i- 5 mereat F^ mereret TC est mercedis dignus TC 8 est oratioms TC, orationis B 10 uel B^
|

cum] eum C; ut cum Bentley

||

meretur
\\

ABV^^
I

aut

rell.
\

alio

modo
12

his
I

T\ mereret

A TC F, aliter ante B B ide F, id ATC 11

\

quisque

quam

BTC

ATC\\
|

f.

reginam

m.] fi-m-'
\

ledat 15 et rC, uel

I

negas

\\

T, in Echirra C pseudolo J., psedulo BT., (;in mg. d- add.) C 17 siBi 18 poNi in mg. V^ aut 1. sibi om. C propter id Bahhow: postulare codd. aut id om. 18 quod nihil mereat om. 19 id est] id i C, id merere C, mere; 20 EFFVGERE OW. ISTAS A.] CtC M.] ma C Tv] t 21 M7tuose F| dicit hc est ^, i

^^F|
|

14 aut <quid> uel] uet

\

ATC B
C

TC,
\ \

||

ducitur cu?/i ut <uirgilius> fecere merendo neutiper meritam F|| 13 e om. laberet p.] pater 16 machera AV, mechirra
j

F
\

\\

BT\

\\

\\

BTV
\

||

T
|

\\

TC

A F

\\

|j

128

DONATI COMMENTVM

333
2

33 1 REDDiDiSTi ANiMVM plus dici non potest. AVT Tv AVT Hic BYRRiA ^hic' dBi%xLv,Gig: quasi efficaostendit.

ciorem
refertur.

Ergo

ad

comparationem

alterius

334

34 1 FACiTE FiNGiTE i. E. fit quod uerum est, fingitur quod falsum est, inuenitur, ne temere fiat. 2 ^lnuenite' ergo cogitate dixit, post cogitationem *efficite' id est in effectum perducite. Sallustius {Catil.1,6) 'nam et priusquam incipias consulto et u. c. m. f. o. e.'

animum quicquid Pamphili nuptias metuentis, parum 4 Qvi DETVR TiBi 'qui' pro quemadmodum. est. 335 35 1 MiHi NE DETVR ueteres frequenter ^ne' pro non dicebant. 2 ego id agam mihi qvi ne d. non dixit
3

FACiTE

FiNGiTE

iNVENiTE

mire

exprimit

10

cui

dixerit

^ego non instabo ut ducam', sed quod est amplius ^^ego id agam m. q. n. d.')>. 3 Et recte: utriusque opera opus
est;

15

Pamphilus.

non enim continuo ducet Charinus, 4 sat habeo sic antiqui pro
dicebant.

si

non duxerit
^satis

^sufficit'

habeo'
1

An

uelut

habundo?
2 aut tu distincticos
\\

om.ATC

animvm] a- J5
I

efficaciorem x -onem ex -dit corr. V^ Ergo ex -ga corr. quod om. C falsum] uerum C tate ed. Mediol. agite (argite C)
,

B corr. A
bir.
\ \

potuit

BTC

dicticos
\

ABCV,

{sscr.

m. 2)
1.

C
\

\\

e.]

3 ostendat inuenite efficite

\\ \\

T V

5,
\

sscr. F*, efficatiorem

est om.

A TC F,
J.,
|

ABTC
C
||

{post dixit)

7 cogidicit
\

TC

efficite id est

C, perducite o- V\\ 9 consulte J. F, ow?. T u. e.] et] e f u- con ubi e F, T, ubi consuluerit mature facto opus est 10 fingite invenite] T pamphili animum TC 11 meF, f i fing in JB, fi i 12 detvr] d et T tuentis] recusantis T(.^), re+**entis C TiBi om. 14 agam] sl T uim qvi ne] 13 non] ut 15 non om. A m-q-nquod] qui TC ut] quod 16 d^ add. W. 17 utrius^i"^ {sscr. m. 2) V est om. ego 18 sat TC dicit C si] sed T duxerat A, duxit T pam^

F,

efficit

eade

efficite id

8 producite

em-foeO, cmfoe

\\

||

TV
I

II

\\

\\

\\

B B
\

\\

||

HABEo] satis ha^

satis
I

pro sufficit 19 dicebant om.

I

anulis T, uel

V\ habundo
est

TC\

abunde

si*^ antiqui {sscr. m. 2) 19 An uelut] anut ABC, Babbow: habundabant AC^, ab-

sic
\\

ANDRIA U
336 337

1,

332,
I

1.

129

36 AT Tv HERCLE HAVT QviCQVAM

^nuntias'.

deest ^effers' 'dicis'

est {v. 1

37
^daturne

Nisi
illa

EA QVAE NiHiL opvs svNT hoc

hodie

;^)

Pamphilo?' et 'sic est. audiui', quod memor est apud forum modo e 2 fvgin hinc comCharinus se non libenter audisse. 3 ego vero ac lvbens minantis est et abigentis a se.

nuptum Dauo

nemo

liber fugit nisi necessitate coactus, hic dixit, quod est libenter.

etiam

^libens'

338

1 Di boni boni qvid p. haec scaena consilium conpersonarum, ad quas maxime pertinet argumentum. et hic est locus, in quo ut fieri solet fortuna mixta rebus 2 di boni boni q. p. non dispositis magnas turbas dat.

10

tinet

mirum, quod insolentius Dauus

bat (/
i^,

exsultat, qui, ut

Simo

dice-

-5),

timidus

fuit,

ut ipse

Dauus (J

sperauit ex nuptiarum terrore, quas nunc 3 Di BONi B. Q. p. ex proximo repetiuit bis, sed

5), etiam de- is falsas comperit.

tamen

alterum nominatiuo plurali, alterum genetiuo singulari dic4 boni qvid porto non solum enim corpore, tum est.
1 2it t\i

dices
est

TC

F,

om.B

||

3 nisi om.

B, tum pamphilum A, h n p

hoc** {sscr.

herchle A, hodie TC, om. haud TCV\ J5 id qvae] quod C opvs svnt] 4 hodie nupm. 2) F, hoc est <ne> C
\

B
||

TC

5
||

sed

^ B

sed F, atnu se C, alnu sed T fugi ne 6 hinc om. 7 est om. T B abigentis Steph.: argueatis A, arguentis C iubens Ac om. J5 TC V EGO om. C ac] a c

AB,

modo <^Modo^ C
\
\

\\

6 se]

||

8 liber

10 Dii boni TCV\ 9 libententer C post coactus TC lubens boni quid porto F, quid boni porto C, quid b p T, etc12 m^xta 13 dispositis sceno V 11 pertinet maxime dii C boniq; (dep- C ^)] desperatis Hartman dat turbas P- A, boqp^ C, non mirum] nimirum TV, om. 17 dii CF| boni] bTC 15 timendus V\ disperauit B Q p ] bo q p C, om. reptiuit A, repetwit F bis ATC, h B, boni in ras. F* sed tamen in ras. F* 18 plurali] popti 19 porto] porte? A, por- B, p^ TC
|| \\

Rdbbow: libenter ABTV.,

(sscr.)

C'

necessitati
|

A,

-te

\\

\\

A
\

\\

bqp

B
|

TV
I

II

A B

\\

||

||

Donati comm.

rec.

Weasner.

130

DONATI
46) *ne quid Andria

COMMENT
tam bona quam mala.
a.

sed etiam animo portamus

sic alibi

{I

1,

m.'
A.

339

2 VT METVM IN QVO NVNC EST

A.

E.

A.

G.

Ordiue

locutus est: prius enim metum adimere, sic demum gaudio hic ordo etiam in laude seruatur. perfundere.

340

LAETvs EST NESCio QviD decst ^proptcr', ut

2 nescio qvid aduerbiale.

sit:

propter nescio quid.

343 343

5 exanimatvm q. perterritum et perturbatum. 6 SED VBi QVAERAM Qvo NVNC iu omnes se uersat partes quaerens, quo dirigat cursum. 7 1 ABEO uidetur quasi constitisse, deiu quasi ele344 2 habeo inueni. legitur et ^abeo', gisse quo pergat.
illi dicatur ^resiste'. 3 qvis homo est qvi ME o PAMPHELE auto uidit, quam compleret orationem. 345 8 1 EVGE CHARiNE ^cugc' modo pro interiectione positum est. 2 ambo opportvne deest ^adestis', non:

lo

ut merito

i5

^opportune uos uolo'.

346

DAVE PERii proprium dolentibus

praefestinare ad
20

2 <^perii)> aTtolcoXa. 3 dave indicanda, quae dolent. PERH habet nonnuUum affectum, quod addidit ^Daue'.

1
A.

etiam om.
G.]
i

animo om.
etc,

sed ubi inueniam

daeag^
post om.

4 est]

q n T,

a. a.
\

aaexag- V
\

g.]
\

||

2 Andria] a
\

metum

<(istum)>

||

3 vt
\

m
T
C,
\\

ad atque ex a ga
ordine

Qvm
\

om.

4 prius in ras. V^ admere enim] licet in ras. F*, om. C 5 etiam ordo B, ordo etiam {ex {sscr. m. 2) C, adimere V quam corr. m. 2) C 6 laetvs est om. J5 ut si T 7 propter]
\\ |1

nescio Qvm post quid propter] post aduerbiale <est> F 8 q. om. BTC\et om. partes perturbatum om. T 9 sed nvnc] primum intendam se uersat B, se partes seruat TC 11 abeo] adeo codd. extitisse dein A, de hinc B, deinde quasi elegisse F|| 12 HABEo] abeo habeo per h. B abeo] habeo A, abeo sine h 13 ut sscr. C^ resiste ex rescice corr. C qvi me om. C 14 o PAMPHiLE om. 15 evge uidet complerit TC CHARiNE om. non in modo] m^ TC\\ 16 opportvne] o^ ras. V^ 18 dave om. dolentibus proprium <est)> F 19 incanda perii add. W. dave perii W.: ccitoXmXa. i^riOA(0 M0Pe AB, &n6X6Xa **** TCV. icTtoXov20 affec^um F liE%-u Steph.

BTC
I

ATC,
I

||

ABTC^

||

BTC

\\

B
\

TC

\\

TCV
\

II

B
\

BTCV
\

||

11

II

TCV

\\

M\

11

ANDRIA
QATIN

II 2,

111.

131

TV Hoc AVDi *quin' modo pro immo, aHas (Ad. quare non. 10 1 MEA QviDEM HERCLE c. ccrta senteutia est: 347 uidetur Charinus plus dixisse Hnterii' quam Pamphilus ^mea quidem hercle c. in d. u. e.', sed non est hoc; plus enim Pamphilus dixit. nam qui uiuit, non potest interisse, is autem qui uiuit, potest in dubio uitam habere. ideo

II

2, 39)

et iurauit ^hercle' et

adfirmans iusiurandum 'certe' addidit. 2 HERCLE CERTE bcne ^certe', quasi illud Hnterii' falsum
ita

sit.

Pamphilus plus
interisse.

fecit

periturum

se

esse dicendo lo

3 et qvid tv scio mira comquam pendia, quae contrahit poeta longitudine fabulae nec tamen 4 et qvid tv deest Himeas'. perdit affectus personarum.

Charinus

34S

11
est'.

ET ID scio iv ET ID scio

VTroKQLCeLy

tamquam
scio'.

dicat "^nihil
15

legitur

^etsi

tempus addidit tamquam rem

saepe repetendo dicere

sciens.
est:

3 hodie 4 obtvndis idem

obtundere

translatio a fabris,

qui saepe repetunt tundendo aliquid malleo et idem obtundunt atque hebetant. 5 obtvndis tametsi sincerius
est et melius subdistinguere.
20

Tv Hoc AVDi om. tu 3 mea immo] omnino HERCLE c.] h i d e u F, hercle C, h T om. 5 c certa certa om. 4 uidetur in ras., charinus dixisse in mg. V^ 4 interii quam in ras. V^, perii quam mea 6 Pamphilus ow. 5 ind^V^E^ A, in-ue^ C, i du uita e r, in dubio uita 6 uiuat 7 is] his JL hic V haberi C\\ potest uitam in dubio B, uitam potest in dubio 8 et 3. om. V affirmans BTV\\9 bene certe om. T illud om. TC intueri J. 10 feci (corr. m. 2) C interiturum -B 11 charinus <(* * *^ tu quid 12 <^in)> compendia ex -dio corr. quae et longitudinem.^ tamen sscr. C 13 perdit ex prodit corr.

TC

|1

\ \ \

\\

TC

V B

\\

\\

\\

TC

i|

||

||

||

adfectus tu quid TC, quid 14 id] ut J. eNYnOKPICI AB, iv vnov.QLGi M*, **** 15 legitamquam tur om. C^; et id scio *** tamquam 16 scientis in ccdce 15 legatur et sci scio T 16 sciens JB, pag. adscr. C^ scientis 17 obtundit scienti Bentley 18 idem obtundat A, obtundant TC, obtundt*w< T, i- C, om. 19 atque] et BTC, in ras. V^ hebetant in ras. F,
I
\

B TCV
\\

\\

\\

ATCV;
A
\

ABV

\\

\\

II

habeant

sicincerius C; <[potest esse ScvaaTQOcf^ ,

\\

cerius Steph.

20 est

melius <e>

sed^

sin-

9*

132
349

IDONATI

COMMENTVM

'

12 1 iD PAVES JNE DUCA8 deest ^ob', ut sit: ob id. 2 tv avtem vt dvcas hoc hoc autem Pampliilo dicit. Charino. 3 vt dvcas pro ne non *ut' posuit. 1 1 13 1 ATQVB ISTVC IPSVM NIHIL P. E. EV V7tO%QL(iEr. ille 350 enim hoc idem dixerat cum exclamatione, quod quasi uanum 2 me vide utrum: quia laetus sum, an: me contemnit.
specta fidei

datorem,

ut

dici

solet

me habes, me

re-

spice? 351
p. H. L. M. M. cum prccibus admiscuit. 2 Et bene ^libera': perfecta enim tempus 3 em ecce: demonstratio secm-itas liberatio nominatur.

14

OBSECRO TE QVAM

et

lo

est facti.

35^
a

15 1 VXORBM TIBI NON DAT lAM GHRBMES summa coepit, cuius partes multis dicentur.
^iam',

Oratorie

2 non
i5

DAT lAM CHRBMES beue

quod si non dixisset, inuel postea Ohremetem filiam esse datellegeret Pamphilus turum. sed addito '^iam' plena securitas est, Ham' enim
renuntiatio
auditoris
est

perpetuitatis.

scio

praeparatio

est

ad eam narrationem, falsarum nuptiarum.

quae ostendit argumenta

20

353

16

Tws

PATBR MODO ME PREHBNDiT pro

I

^prcudit'

NE DVCAS om. B ut sit] -sCharino om. B\ cf. infra hoc

\

2 autem om. 3 dvcas om.

\\

B
|1
\

tv

ne non

^*
{sscr.

4
iJ.,
ille]

m.

1)

eninOKPICI B, h vnoy,QlaiM\ e****C, **** TV\ 5 quod om. -B 6 contempsit J5, contendit T Ve A
|| ||
\

E.]

nihil pericli

C, ut pro ne non B pro ne po3uit hoc charino B 4 pere V eNinOKPICI;

,
\\
\
\

TG ut V

3 pro

utrum] an B Af solet dici

II

7 ufci B dici soleat TC an^me A B habe B 9 p.] primum 5 F h. l. m. m. om. B 10 et tempus bis in ^ 11 em] hem ABTV, Nam {corr. 13 TiBi om. B nd-ic- V dat chremes] etc. m. 2) C B dat^* A 14 assumma A mults V non dat et chremes om. B 15 intellegere ^potuisset^ F|| 17 adito C, audito AB 18 renuncionem B est om. BC scio] scies TC, qui scis scio B proparatio C 19 auditorum V ad om. T 21 tvvs me] om. B pater] t T MODO me] modo m 0, m m TV aprehendit A, apprehendit F, p- TC pro prehendit J. F, om. B

quia om.
\

||

\\

||

II

II

II

||

||

ANDRIA n

2,

1218.

133
Et ^prehen3 ait tibi

2 addita aspiratione geminauit syllabam. dit' dixit quasi nitantem se ac fugientem.

vxoREM
cesserint.

D.

*ait' proprie, quia

V. D. H.

contemnenda dicuntur.
h.

4 AiT TiBi

coniecturam facit ex malis, quae praev. d.

s.

5 ait tibi

dicit

cur primo credi-

derit ueras, dicturus subinde cur falsas putet.

354

bcne 1 ITEM ALiA mvlta qvae nvnc n. e. n. l. narrationem, ne audirent Charinus et Byrria, ne 2 item desinant dolos aduersus uigilantissimum senem. A. M. Q. N. N. E. N. L. commoda narratio de necessariis tan-

17

distulit

lo

tum.

minas autem

senis praetermisit,

ne corrumperet bona,

3 qvae nvnc argumentum est quaerere eum, qui sit territus; nam timor curam parit. 4 NARRANDi Locvs modo tempus et spatium eius. 5 QVAE NVNC NON EST N. L. uou uult diccre, quam minaciter secum egerit senex quamque instet nuptiis, ne Charinum Byrriamque spe deiciat, quos uult secum anniti, ne uxorem Pamphilus ducat. 18 coNTiNvo AD TE PROPERANS PERCVRRO uide quan355

quae nuntiabat.

potuisse

i5

B
4

Et prehendit] coprehendit
et
t^

Sic]

A
||

\\

2 w//antem

fugiente jB

ait
|

F
|

F, uitiante

3
ait

ducendam TC, ux h
TiBi]

J5
s.

V.]
t^

-i*

uxorem dare V, uxorem ras. V^ quia om. A

^F|)
TC,

5 TiBi]

TC \\ D-ati A,
C, cui
ari

H.] h^

F, otn.

u u d

praecesserunt se h- F, u-dh^
\

||

om.

cum

T\

credidertt

1|

6 deinde

V\ pu-

tarit C, -uit T, putet {corr.

ATC,
item]

mvlta] m- B, om. T audire et] e

m. 2) F qvae l.] etc.

||

7 item] J?,

qn- TC
m.]

Hitem T, Hinc
||

8 audiret

Hitem T, Hinc C
11
II

\\

9 aduersis 10 a.] alia

||

BCV

A, aduersum
\

BTC
\
\

multa C

e. n.

om.

^
!

^"*"

non

BC

est C,

n n

parit eius om.

B
\\

12 q\xae V nvnc] praetermisit aut senis C T 13 cum (tum T) quis sit TC teritus 14 <est> modo et] est TC, om. 15 non] n^ TC est] e^ <me> dicere TC
||

||

\\

TCV
||

ABV\
\

minanter
I \

m. 2) F|| 16 egerit] gerrit A quam TC^ instat A Carinum {corr. in -nus m. 2) C 14 birriam C, et byrriam B <de> spe TC adniti 18 ducat om. 19 Continuo oc -nuus corr. A properatis p^rcurro F, properans C, p T, etc^ B quantu .4, quantum in ras. F*
{corr.
j
\

1|

\\

134 tum

DONATI COMMENTVM

dixerit: et ^properans' et ^percurro', ut continuationeia cursus ostenderet.

356

VBi TE NON iNVENio iBi ^ubi' modo non sed temporis pro postquam. 2 NON iNVENio iBi a summo ad imum diuisiones, dicta et facta continentur, sub quorum genere sunt
1

19

est adr

uerbium

loci

vbi tb

quibus
species

non dictorum nec factorum cum consideratione rerum personarumque.

2 forte ibi hvivs video 20 1 NVSQVAM deest ^uidi'. 3 Et recte: dixerat enim BYRRiAM deest ^seruum'. {II 1, 2) ^apud forum modo e Dauo a.' 21 ROGO NBGAT viDissE mira breuitas et imitanda. 358 23 1 PAVLVLVM obsoni hiuc est, quod ait {II 6, 19) 360 ^nimium parce facere sumptum'. 2 ipsvs tristis de

357

10

iMPROviso

N.

sunt, docet, quid fecisse deberet. uiso' et ^nuptiae' pronuntiandum.

non

mire et moraliter: ex his enim, quae facta 3 Et ^de improa.

c.

15

361

24

egomet continvo
fieret,

bene ^continuo', ut

si

ab utroque hoc

MET coNTiNvo
ikl6L7tvL%S>g.

2 egouera esset suspicio Daui. deest 'duco': consuetudine dictum est et

20

egomet una pars

orationis

est.

1 properans (m ras. F*) dixerit {om. et 1.) TG V percuro percurens ^, percurro in ras. V^ 2 ostenderet cursus B 3 TE om. V NON temporis om. B non est modo C, non est T 4 pro] i B vbi 5 ibi] ibi ascendo in q lo
|

JB,

A
5

\\

||

II

aibi

||

assummo

gf J.

II

non

AT,
-n-

A, nunc

BV,
I

considerationes om. 10 et nocte uideo huius deest om. video 11 modo in mg. V^ e dauo aud. F, e dauo audiui TC, J. uel auoa^ 12 negai uidisse V, negato udiser A, ne breuitas mira et imitanta -S 13 obsonii TGV, om. quid 14 ipsius tristis A, om. deinprouison; ait] dixerat 15 N.] nuptiae TF, nup^ JB <et> quae F|| 16 quod F|| 17 et 2. a. c.] F, om. pronuntiandum <est> F|| 18 egomet om. ad cre^ J5, Qt 19 ab] * * * * 19 fueret continuo

BV

6 sub] s; C, si T ad unum C -n- C, nunc B V nec {coll. Eugr) W. meo C, non T\ cum TG, in mg. F^ om. ibi sscr. C*, 9 nusq; A forte om. B
\

\\

||

AB
B

||

TG

\\

II

||

|j

||

||

TC

ATGV\
\

||

dauus TG, laudis A Egome* {sscr. m. 2) TC\\ 21 eaAinXIKO A, e^^AinTIKOC est om. B B, iKlsLTttLKaa M*, **** CV, om. T egomet

II

esset uera TC 20 dico T\ et

otn.

ANDRIA n
4 <^CHREMEN Daretem.
sic)>

2,

1829.

135
et

Chremen

et

Chremetem, ut Daren

362

25 1 cvM iLLO ADVENio SOLITVDO A. o. signa ab his, 2 solitvdo ante quae sunt, quae non esse deceret. OSTIVM quasi circumuentum et non consentientem Pamphilum excitat ad gaudium laetitia sua. 3 iam id gavdeo
sic

363

Vergilius {Aen. I 697) ^cum uenit, aulaeis 26 1 recte dicis <^hoc Charinus dicit)>.

iam

se

r. s.'

2 perge
10

uultu enuntiandum: hoc dicit Pamphilus. 3 maneo ne 4 interea temporis longi significatio. temporius fugerit. 5 introire neminem <[^a^ non factis.
364:

27 ExiRE neminem quid neminem'.

si

intus erant? ideo ait ^exire

365
fr.

72
2

366

nihil ornati aQyaLii^og. sic Sallustius {Hist. I 15 Jf.) ^igitur senati decreto seruiendumne sit?' 29 1 magnvm signvm proprie ^signum' pro argumento.

28

NVM videntvr con^venire a consequentibus arguCHREMEN add. Steph.,

et om.
sic

mentum.
1

F V
I

3 cvm dareten advenio om. cum il adue- (7, r a T sol- F, solit- C, s T a. o.] e a ho F, a h ab his om. TC 4 quae sunt om. om. decerent ATC, deceretur B, deceret ex dic- corr. F* Solitudo <(est^ 5 conA^ solitudo ^^erat^ F ante hostium F, a h J5

BTC
\

chremtem
\\

TF.;

cf.

ad

v.
\

ut om.

TC

31 chremem T darem C, daren///

\

cum TC,

||

ATC

||

uentum Cf. III

regina

B; (-tu T) 2, 44 Pamphilum Steph. filium codd. 7 sic om. conuenit in ras. F* se r. s.] sers A, seris F, se re^ T, ser:
I

ATC,
|

con.uentum F, conu6t

corr. Schoell.

||

BV

etc.

C, se

iam dicit TC perge] et TC 9 ultu T, uult J.; uultuoae? cf II 3,6 enuntiandi BC, uenireuntiandi J.; pronuntiandum.? hoc C 10 temporius TF. in temporis A, ui temporis 5, temporis TC, in ras. V^ fugerit TF.: fuerit ABTC, fuerit interea temporis in ras. V^ | <^dilatio> in ras. F* (= dett.) 11 nominem A, nemi B a add. Steph. factis] satis F 12 neminem his A, ne^ J5 quod C, qmd V si intus] finius A ait] aut A 14 ^PX(\ICMOC A, ^PXd.C^kii.OC B, ccQxcaOiioG F, * * * * C, om. T sic om. B 16 igitur] ergo B TC senatus ^B F( seruiendumne sit TC, sed uidendi ne sit A, sed uidendum ne sit F, om. B 16 signum om. B 17 Nwm F* ui haec conue nup^ B
F, d- J?,
\

\\S dicis

hoc Charinus

dicit TF.
||

dicit

J., dicit

||

||

(I

\\

II

\\

136
367

DONATI COMMENTVM

30 1 NON OPiNOR DAVE OPINOR ille opinionein accommodat tantum, hic multum attribuit coniecturis. 2 OPiNOR NARRAS quoniam argumenta sunt ex coniectura,
'opinor' dixit;

nam

contra opinionem ^certa res

est'.

quae
5

autem opinamur, putamus; quae putamus, incerta sunt. 2 OPiNOR NARRAS bcne a prima ad secundam personam. 32 1 HOLERA ET piscicvLOS MiNVTOS sufficcret dimi369
nutiue
^pisciculos' dixisse, quos sic 'minutos' dixit et [pretium] 'obolo' esse emptos, quae est ultima nummorum significatio; sunt enim genera piscium minutorum, quae magno ueneant. bic ergo etiam de pretio uilissimos pisces
significauit.
dixit,

lo

2 Et quid si ^minutos' sed omnibus? ^seni' ut obsonationis ostenderet causam. 3 holera et

piscicvLOS
sonii', hic

quod supra

{y.

23) generaliter ^paululum obi5

specialiter dixit.

368

etiam pvervm inde abiens conveni chremi sic 2 etiam pvervm ^etiam' ^Chremi', ut Ulixi et Achilli.
1

31

pro praeterea.

369

32 4
cura domi.

iN

cenam seni misere

^seni',

cuius maior est

20

1 DAVE om. B opiNOR 0/M. BTCl 2 hicj duo A attribuit] aecomodat TC coniecturae V 3 opi nar JB et coniecturae 4 opinor Steph. opinionem codd. dixit om. codd., corr. Schopen B 5 o^inamur V 6 opi nar B bene om. B <persona)> prima B personam om. B 7 olera TC F, om. .B et] e^ T, om.
\ \

1|

||

II

\\

\\

BC

piscilos

diminuentem
II

A V

\\

minuto^ {sscr. m. ^) C, mi^ .B deminutiue A^ 8 quos Schopen: quod codd. pretium secl.
| \

8unt

li magna TC piscium TC, piscium JB 12 et ueneunt B etiam om. V uilissimo F, iulissimo A quid si ed. pr.: et si quid si AB, et quidem sic F, et quidem si TC minutes A, minutos in ras. F* sed omnibus seni ATC, *** sed seni B, non omnibus sed in cenam seni F 14 pis J5 13 obsenationis A, obsonationibus T\ olera J5 F 16 inde 17 ut om. obsoni B Chremi] i a c cremi B TC ulissi acMHi F, acchilli 0, atchilli T, et] ut TC 18 pro praeterea] propterea AB, praeterea TF, at illi A 19 misere ABTC, misere F, mire dett., {ex prot- corr.) C
I

9 emptos W. C nummorum
\

esse

numorum
\

\\

10 sed
||

(corr.

m. 2)
\

\\

||

||

II

||

II

Steph.

est
I

maior

B TC

\\

ANDRIA n
B70
371

303,

1.

137
alibi (B.ec.

33 NVLLVS SVM
'nullus dixeris'.

'nullus' pro

non, ut

12,

4)

2 ridicvlvm 34 1 QviDiTA una pars orationis. CAPVT <^caput')> pro toto homine. nemo enim ore conet est tempto ex aliis memhris hominem uelit significare.
GvvB%6o%ri xQOTCog.

372

35
sum

1 QVASi

NECESSE siT
hoc
esse,

si

Hvic NON DET ostendit uitio-

quo altero sublato non necesivd"vfirjfia 2 si hvic non det te i. v. d. sario alterum relinquatur. hoc laborat Dauus, quemadmodum Philumenam Charinus 3 si hvic non propriis laboribus promereatur uxorem. DET TE iLLAM vxoREM DVCERE artificiosc Dauus Charinum
in

10

excitat, ut,

si

fieri

possit,

adiuuetur negotium Pamphili,

2 ambis magna15

dum ille 373 36 1

sibi prouidet.

nisi vides ^uides' prouides.

rum rerum desiderium et appetitus ambitio dicitur. 374 37 VALE confirmata re a factis et personis deliberatiua nascitur.^
3.

375

qvid iGiTvil
continet
si

SLBi

vvLT PATER
et

liberationem
^igitur':

Pamphili. enim falsae sunt nuptiae, quid

Daui

hacc scacua de2 Et bene

cogitat? sto-

20

1 svM om. nuUus om. TC ut alibi {sscr. m. 2) 3 ridiculvm om. 4 caput add. W. conF, alibi TJ? 5 uelit hominem 6 sine doche tempto V, contempno 7 neccTe C ABC\ sinodoche F, tropus tropos 8IT 8 eNeYMHM^ 12 dvcere om. det] eic-B ostendit
I

||

V TF TC AB TC A, HNGYMHMdi B, iv^vnrincc M\ **** V sublato altero B 9 det] d F te u D; J[, t u t F, om. B 12 det] d- BTV t illum T) u d TV, om. B Dauus om. B 13 potest F 14 illa (corr. m. 2) C 15 nisi vides om. B 16 adpetitus ^ 17 re a] rei A factis et <a> T, in ras. V\ 19 sibi om. AB uolt B pater om. B scaena (a sscr. m. 2) C om. B 20 pamphili et daui continet 1? 21 enim sscr. G
|| \\
|

||

\\

\\

II

\\

(i

||

[!

\\

||

||

II

||

cogitat <^c.> stomnacasse

138
machose
etiam

DONATI COMMENTVM
hoc dixit <^'quid^ sibi <(uult')>, ut ille 318) *quid uult concursus ad amnem?' ID svccENSEAT Md' ob id, propter id.

(Verg. Aen.

VI

376
377 378
et

si

3 NEQVE ID mrvRiA id

est:

usque adeo iniustus

est

sibi
5

uidebitur, ut se iniustitiae ipse condemnet.

4 AD NVPTiAS PERSPEXERiT perspicerc

ad plenum

380

perfectum uidere. 6 1 TVM iLLAE TVRBAB To 'illae' ad terrorem rettulit. 2 QviDvis PATiAR hoc est: patiar me uxorem ducere. 3 PATER EST PAMPHiLE hoc uultuosc pronuntiaudum 4 Et mire ^pater' dixit, ut in ipso nomine uideatur est. habere auctoritatem. 5 Et ueluti dormitantem et oblitum potestatis paternae his tribus excitat: 'pater est,

lo

Pamphile'

^difficile

est'

^haec sola est mulier'.

5 qvid15

vis PATIAR sunt qui 'quiduis' pro quicquid euenerit intellegant, quia dixerat (15, 42) ^adeo me ignauum putas?'
alii pronuntiant, ut sit sensus: quid me uis facere? an ut hoc patiar mihi uxorem dari? 6 pater est a neces-

sario

argumentum.
20

381

7 1 difficile est hoc est Vesistere' 'contradicere'.

2 difficile

Pamphilo, perniciosum

Crlycerio.

sola
3 suc-

1 quid et uult add. W. 2 quod censerat F, succensent J., succense\\

C
\

amiem C

\\

propter Steph.: post

V 5 uidetur om. perspexerit F, pers T \\1 perfecte V 8 tvrbae to] turbeto F, turbae 9 quiduis pa- B, illae om. terorem C, tum T, om. quid inspartiar J., quem uis patiar C parciar J. ux ducere 10 pam^ in om. TC uoluptusse F|| 11 est. Et om. uideatur ex -entur corr. 13 patemae potestatis pater est ras. F^, pater 14 <^resistere (m mg. m. 2)y difficile F 15 patiar] pa. J8 est 2. om. mulier otn. sunt quicquiduis (quidq- T) TC, sunt quiduis quiquid euenire T, (i ex e corr.) 16 adeo BV, ad et A, adeon T, in mg. C^\\ 17 uis om. T 18 ut hoc sscr. C^ ut dare T,
codd.
II

4 iD om.

iniuria

id est] id C, est

(bi sscr)

se]

so

II

AD

perspexerit
5
||
\

\\

||

II

ABTC BTC

||

||

\\

||

||

w. ^) a sscr. F* 20 hoc resistere TC, 21 pamphilo sistere {in mg. m. 2)^ hoc est resistere F dare
cile
{corr.
j

||

<^rediffi-

TC

glycerio

pemiciosum

(j

ANDRIA

II 3,

1-10.

139

4 Et ^sola' et ^muautem: sine defensoribus propriis. 5 sola sine auxilio ac per hoc deserta. 6 DiFFiciiiE EST cc7to0Lco7tr}<iig cum uultu: deest ^resistere'. 7 DiCTVM AC FACTVM prouerbium celeritatis, id est 8 DiCTVM Ac FACTVM iNVENERiT pro 'inueniet': concito. iunctiuo modo pro indicatiuo usus est. et est bonesta locutio.
lier' dixit.

382
se

QVAMOBREM EiciAT

conuertit, cui plus uincitur statim. apparet

o. calHde ad eius periculum amator timet quam sibi; ideo autem Dauum male sic agere,
10

quia cum caueat Pamphilo, tum cum maxime formidat 3 eiciat 2 oppido ex oppido, ex ciuitate. senem. 4 cito illo admirante hic etiam conmiratur et stupet.
firmauit.
-

addidit etiam tempus celeritatis.

383

9
ralis,

CEDO ^cedo'

singularis

numerus

est,

^cette' plu15

2 dic te dvctvrvm prout salue, saluete. nuntia ^dic' quasi rem facilem et nuUius praeiudicii. 3 dic te dvctvrvm hoc est, quo a principio nitebatur.

384

10

EGONE DicAM

To

cgo'

k'fi<pci(SLv

habet,

hoc est

3 bJ^O2 ac] et 1 autem TV, aute C, int A, om, CIOOTTNCIC- J., <\nOCrrHCIC JB, aTtoaiOTtriaLO V, anoci-onucis- C, T cum deest uultum V <^ut> desistere TC 4 dictvm ac factvm om. deest A, om. 5 facAc] aut F, aut <^factum Dictum ac)> T prouerbium 5 ac] id est] uel TUM hic om. prouerbium <(est^ inueniret T coniuncinuenie uel aut F pro om. 6 locutio] honesta locutio modo pro modo <^prouerbium tiuo
\\ ||

anonuc-e-

BTC
\ |

\\

B
II

factum^
O^
7
I
I

F A
|

TC
\

||

{cf.

supra)

periculosum se A\\ sic 8 cuius A quam sibi timet B 9 Dauum post agere in 10 cum agere ABV, se agere T, (m mg. al' suadere m. 1) C 11 opido ex oppido om. B exiuitate tunc .B sscr. C^ 12 mmatur eiciat om. A, et ciuitatis T, ciuitate ciTo] cetu TC hoc F confirmat TO, confirmet F 13 etiamj et TCJl 14 cedo om. numeri TC est pluralis om.
o.
\ I

QVAMOBREM OM.

et est] est F, et

om.

BV

hec TC^, in hac

\\

||

B BC
\
\

\\

\\

cette Schopen: certe A, cetera 15 saluete] saluere pluralis sscr. F^, pluralis <^tantum> te dvctvrvm om. jB 17 te dvctvrvm] JB, soluere A, salueris t d 18 egon quo Schopen: quod codd. ab initio to (7, te T, in dicam] dico A, dic B, deNe<t)^CIfS en qz em TC, emphasim
1

BTCV
|

||

est

<tantum> F|

TC
\

TCV\

\\

||

TCF

||

TG

AB,

140
uel:

DONATI COMMENTVM
quem non
oporteat dicere, uel: qnem non conueniat 2 cvk non non interrogat, sed

fallere atque mentiri. facilitatem rei ostendit.

tionis

3 nvmqvam plus habet nega5

quam

'non'.

385 386

11 EX EA RE QVID FIAT VIDE aTTO TTjg ha6(0g. 12 1 VT AB ILLA EXCLVDAR HOC CONCLVDAR mirC *hoc':

amicam pronomine significat dicens sexum seruauit, ne uxor esse uideatur.

^ab

illa',

huic

nec

Et

ex ferarum

translatione 'concludar' dixit, ut alibi (Phorm. 3 vt Vonclusam hic habeo uxorem saeuam'.

1, 1?)
lo

ab illa

EXCLVDAR HAC CONCLVDAR

atque intellegit

sv 'ijnoKQiceL^

uam

aliud infert,

Dauum

dicere.

367

13

NEMPE HOC

SIC ESSE

OPINOR DICTVRVM PATREM

sit.

coniectura atque diuinatio, an hoc an illud euenturum

2 NEMPE Hoc sic ESSE OPiNOR ab iinitatione.

mimesis

15

enim

diciiur.

nempe hoc a

possibili.

389
loci

15
*cette'

pluralis.
est,

CEDO QviD ivRGABiT ^ccdo' singularis tantum, 2 mc reddes omnia ^hic' aduerbium
sed aduerbium temporis, ut Vergilius (Aen.

non
1

quem
11

i.]

quae

||

2 non non]
\\

non

fion
\

A^ non non

V
\

non

C Sfacultatem A 5 ex] et TC quod AV, om. T ^nTNCeKB^CeOOc A, -CeOC J?, icnb rfjG *** M\ *** + TCV\\ 6 ExcLVDAB om. B hac concludar AC, hc- T, sscr.
"''''

F^, om.

W.:

11

hoc amicam W.: hanc cum (eum C) codd. 7 huic nec sscr. C* 8 uideatur esse F|| 9 co7?cludar 10 habet A 11 excludar hac concludar F, ex hac con
I

\\

illic

codd.

1|

\\

B, excludar C, e- T, concludar A CNYnORPICI A, CNnOKPICI B, iv v7ioKQi6i3I\ **** rCF 12 Dauum] Dictum C

\

13 nepe
d.

p.

mimesis ab imatione A, a limitatione C BTV, numesis C, numesi A-, mimesi.^ (/itfiTjffft KJotz) 16 enim dicitur ducitur(.?) B, ducitur enim TCl 17 quod
15 Hoc om.
I |

d-p-

esse hoc C, s e h 15 (nempe om.) hoc in mg. 14 uel illud r, om.

sic

II

F*
|

B TC

sic opinor T, ow. dictvrvm patrem]

\

|i

II

V\

uenturum

TCF*

1|

\\

iurgabitur J., iursingularis] <^quid)> singt A, sintandem gularis F, singularis <^numerus> B, singulariter 18 cette Schopen: cetera codd. pt AB, pluraT, tamen C 19 loci aduerbium om. sed liter omnia] etc^ ut om. om.
I
\

TC

TCV
I

|1

\\

ANDRIA

II 3,

1021.

141
3 reddes
utili.

IX
390 391

facies, restitues.

246) ^hic annis grauis atque a. m. A.' 4 cbdo qvid ivrgabit ab 16 iNCERTA VT siBNT hic est euentus.
1 siNE

17
mena.

OMNi PERicvLO hoc

cst

sine

ducenda Philu5

nam hoc havt dvbivm ne

consentiat Chremes

filiam dare.

392

18 1 NEC TV EA CAVSA M. H. Q. F. NE IS MVTET SVAM SENTENTiAM hoc est quod supra (/ 5, 7) ^id mutauit, quia 2 nec tv ea cavsa minveris me immutatum uidet'.
quia promisisti te esse ducturum.
lo

393
394

19
2 NE is

NE

is

mvtet sententiam Chremes

rcdit ad consilium
et
V.

scilicet.

MVTET

coniungit euentum.
I.

20

PATRI DIC VELLE VT CVM

T.

I.

N.

Q.

SCilicet

ne securus, quod non sit daturus Chremes filiam suam, parui faciat iram patris et neget uxorem ducere utpote fretus neminem alium sibi commissurum coniugem.

15

395

21 1 NAM QVOD Tv SPERES suut qui ^speres' pro 2 nam qvod tv s. alium daturum. timeas habeant.
1 anms F, onmis rC, a q a m a

adque F, etc
\

AMA1|

A^

adqamJ.,

scient

scient

0,

sie

fiant {corr. w.

5 NAM

.2)

F,

T
\

6 dare om.

||

4 omni om.

haud F, aut
|

ATC
||
\

hoc est om.

\

||

dubium in
|

ras.

7 nbc tv] nec eu A^ d T, d-e- V\ Chremes] dire me J. sententiam om. ^ h.] o- T A, om. B M.] minueris J5 h. S ^, f mutet fort. post F. lac. signanda F.] is] his A sententiam tuam O, m s s TV <(nec tu ea causa minueris 9 uidet (nec t e c m T)y hoc est rO, in mg. F* 8 hoc 10 ducturum in mg. F* om. A hoc quia B, quoniam 9 EA cavsa] e-c- BT TCV^ F^ m T minveris] mi
I

||

II

fl

10 promixisti {corr. m. 2) C 11 his A\ mitet J., F, om. sententiam hic om. scilicet chremes 12 ne is] suam sententiam reddit J., (reddit C) post consilium TC\\ 13 dic
I

|1

Q.] etc

B B
\\

||

Dic] hic

F, ut n n

daturus
spebas

TC

r, ut nn

cvm] c^

15 faciet

et
I

om.

ATC, ^am F

speras tu spe

|1

negat 18 timeas in ras.

\

scilicet Steph.

TC

F|vT^ii-N]ui-insed codd. 14 chremes 17 nam qvod tv om. B

:
\\

\\

F*
\

C, tu sp. in ras.

V^

nam daturum alium Klotz: aliam

|

142

DONATI COMMENTVM

3 PROPVLSABO hoc Gst: causam inanem esse monstrabo, ostendam nihilominus te esse ducturum aliam uxo4 propvlsabo eleganter rem, etiamsi h^nc non duxeris. 5 vxorem his moribvs pro eo, quod est repellam. deest aliquid, ut sit: his moribus agenti, aut: his moribus 6 vxorem his moribvs dabit nem.o ne alteram praedito.
id est:

quaerat.

396

22 1 inveniet inopem vTtocpOQa BvGxoiog. 2 veniet inopem sed ne inopem quaerat. 3 inveniet

INinlo

OPEM sunt qui xam av^vjto^poQCiv dici putant ^inueniet inopem potius, quam te corrumpi sinat'. 23 SED SI TE AEQVO ANIMO FERRE ACCIPIET NEGLE397 GENTEM FECERis hoc est: etiam in paratis nuptiis. 398 24 1 ALiAM OTiosvs ex otio, hoc est securus. 2 inTEREA ALiQviD A. B. scd ue quaereudo inueniat. 3 inTEREA ALiQviD mortem patris adulescentis in delicto pro 4 acciderit et ad causam refertur bono seruus ostentat. et certe, quia mortem patris bonum denuntiat. 5 acciderit nota
^acciderit'

i5

etiam pro bono et ab hoc et apud

20

399

ueteres frequentatum. 25 1 HAVD DVBivM ID QviDEM EST plus iutulit,

1

quam

id est 2 nihil et , esse] re <;^esse^ inanem esse om. ducturis uxorem om. -B 3 eleganter 4 pro est om. post repellam in repellas C moribvs] * d ne J5 5 aliqu^ti F, aliqd ut sit in ras. moribus moribvs l.]m- T\ moribus 2.] mo -B 6 vxorem om. nemo]

minus

B
\\

V
\

1|

F
\ |

|1

B
j

||

||

YnO<J)OPAeyeYCTI8iNOPEM]inoKOC J., YnOO^uP^eYCTIROC B, ****** CF, ow. T; s^gtoxos inueniet ino J5, inopem inueniet Steph.^ icpSKtitiog Lindenhr. C 9 sed ne inopem om. T sed 11 inopem om. B inueniat T 10 sunt qui in ras. V^ K^Td.^NTinO(t>OPAN A, xara accipiet om. 12 sed avd-LTtocpoQCiv M*, **** 13 id est B 14 aliam om. B id est B 15 aliqvid] negli fe B a J5 F a. b. in ras. F^, Bsed] s TC qu^rerendo a\ 16 aliqvid] a etc J5 delictis B pro bono] probo TC1| 17 seruus om. A ostendit TC, {-dit) V 18 quia <^e5 F denuntiate A
\

mdan- B
II

neom.

\\

\\

II

\\

\\

TCV AB
\

\\

\\

acciderit] deciderit
sscr.

C^ quidem <Id>
I

m. 2) C, desideret T, om. et ab hoc om. V\\ 21 dvbivm id] du i

{sscr.

BV
5

\\

19 etiam
id <(eBt)>

est

F^

phis

oiti.

TC

ANDRIA

II 3,

21-26.

143

2 vide qvo me indvcas 'quo me ininterrogatus est. ducas' in eadem translatione permansit, qua sursum dixit concludar'. 3 Bona ohovo^iccj ut mox iuste (v. 12) 'hoc

Dauo

4 qvin taces ^quin taces?' succenseat Pamphilus. cur non securus es? significat, nam nunc tacere ^esi} securum esse, ut in Adelphis {II 2, l) Hace, egomet conet ideo ille ut consentire dicenti ueniam Pamphilum'.
Haces' uideretur, Micam' <^ait^, ut scias illum non silen5 qvin taces correptio tium sed securitatem imperasse.

est silentium praecipientis de eo dumtaxat, ne timeat de 10 6 Id est: esto securus, nam tacere securi est. nuptiis.

400

26

PVERVM avtem ne resciscat uidetur hoc

esse,

illi

(J 3, 14) 'quicquid peperisset d. t,' sic ergo soluitur: quod ibi seruus cum stomacho dixit, hic tamen Pamphilum uerecunde locutum accipimus. 2 PVERVM AVTEM NE R. uum diuiuat an 'puerum' pro quolibet sexu,

contrarium

quod

dixit

15

3 Subolem,
d. t/

lioc est

14) ^quicquid p&perisset

1

utfiUum Graeci [pueros] Ttatdag?

B
\

significat, ut ( J 3,

est
I

om.

TC

d-

quo
\

me

vide qvo me om. indvcas] ducas C, inducas om. 2 eodem A, eandem T,

\

BTC
\

||

emde3 C^
dicit

rursum TC qua F, quia ad v. 12)] hac codd. condular A 4 succenOIKonoMld^ J., oeconomia BV^^ yconomia TC seat pamphilus dauo TC quin pamphilo V taces] ta jB
translationem
3 hoc
{cf.
\

ABTC
\

JC

II

||

taces

V^
non
I

TC

in ras. F*, qui itaces A, om. 5 cur in ras. significat] sig A^ signum F, om. nam] iam nunc] est add. Goetz 6 ut om. <(pro)> securum J5
{2.)

B
\

BTC
\

||

||

C tace egomet] mce g T, mee ego C conuenio A Pamphilum] ipsum Ter. dicenti V 8 tacens ATC; quin taces Steph. ait {ante dicam) add. dett. scilentium C 9 impetrasse 10 ^c-) ne C 11 Id est] id TC 12 autem TACEs] ta- B ne re^ F, autem ne "sciscat C\ autem ne rescitat A, a n r 13 esse contrarium B dixisset F peperisse B r, etc^ B 14 d. t.] dto- r, deto^ C. decreuere tollere B ubi TC stamaco B, stomnacho C 15 hinc tantum F locutum uerecunde B accepimus TC 16 ne] n re- F, resci 0, r^ T nam TC au sscr. C'\\n sobolem TCV\ hoc est om. B filium ABTC, foetum V (recte?) 18 pe 5 significat om. jB d tol JB, de to F ut om. T pueros B F, -ris A, -rum TCM; del. Schopen iAc A, HalAac B, naLdcc 31 \ *** TCV
\
\

\\

\\

BC

\\

\\

\\

II

\\

\\

ATC

||

BT

||

144

DONATI COMMENTVM
(II.

Homerus

I 255)

IIqlcc^olo ts TtaLdeg' et Horatius

(c.

12, 25) ^dicam et Alcidem puerosque Ledae'. EST cautione opus est, hoc est cauendum est.

4 cavtio

401

NAM POLLiciTvs svM svscEPTVRUM promissio et poUicitatio eandem uim habent, sed pollicitatio maioris 2 hanc fidem ordo est: ut hanc asseuerationis est.
1

27

fidem darem
serturum.

sibi,

me

obsecrauit, qui

<(se)>

sciret

non de-

403

29 CVRABITVR non
difficultate,

^curabo',

sed

impersonaliter

cum

quod quasi arduum

est et graue, dixit.

4.

404

REviso
innectit

QviD AGANT AVT

erroris

Q.

c.

c.

haec

scaena

nodum
facit

periculum comicum; 2 reviso qvid etiam exsecutionem consiliorum.

nQog xo ^quid agant' auribus
et

fabulae

et

A. A, Q. c. c.

est opus, itqog

xo *quid captent' prudentia

sagacitate.

Et quod

i5

supra dixit, non paenituit idem repetere ^obserues filium, quid agat, quid cum illo consilii captet' (J i, 142 i3)\ quod enim prudenter dictum fuerit, non piget repetere.

priamo

(-us

T) eo

te

paedes (pedes
\

TCM^,

pedes V)

ATCVM^, priamo * * eotepedes J5, itQLCi^oio ts itcciha in mq. M^ heratius A 2 et] in T alcidem B F, alchidem ATC\ Laede J. 3 est hoc est om. B hoc est] hoc V 4 nam om. B polli B sum susce F, s s T, om. B 5 eandem 6 adseuerationis A est poUicitatio om. T tandem uim A
I

||

||

\\

||

TO qui ex quia corr. C 10 dificultate A 11 Remso A qvid c. c.] dixit] ostendit TC etc^ B T haec B, in ras. F^ hac ATC avt] autem A, a scena in ras. F^ sententia ABTC 12 modum <(pamphilus)> V innectit Sabbadini: iniecit codd. ^ericulnm F 13 etiam] a consecutionem B Qvm c. c.] q; A A que A quid q C
om.
II

BTC
I

||

7 sibi

darem

\\

||

\\

||

agant

TC TtQog tb M\ nPOCeO AB, npoceo TC, *** ^ 15 prudentiam F| sagacitate A, -tem F 16 dicit TC idem] C filius C 17 cum captet] c illo c 18 quid A c c captet C, cum T, cum illo captet ^
II
\

F*

quid a quid c consilii in ras. 14 TtQos tb] poeto A, psta T, prestat C, om. B V opus

qO, qaq^T,
I

qa^J5,

est

II

||

\\

||

i
405

A2^DRIA
actio

3,

264,

5.

145
dicendo, 5 qvid agant

tamen ex

his tribus

consistit:

cogitatione,

gerendo.

4 reviso redeo ut uideam.

quid respondeant, quid dicant.

2 Hic NVNC NON DVBiTAT nou

sed ^hic'

dixit ^senex' aut ^pater',

5

cum
Bx

406 407

3
cilius

possit.

odio, quoniam auerso animo loquitur. soLO Loco ^solo' deserto, ubi meditari fa-

406

^orationem' dixit, qiiod quusi ad plenum cogituri potuisset, quippe \uenity meditatus alicwnde ex solo loco'. 3 1 Menander evQSiLKbv slvaC <paaL xr\v iQJifjLLav ot

4 Et

'^

lo

Tccg

2 venit meditatvs alicvnde terror, d(pQvg aLQovvsg'. obiurgaturi patris hortatio est ad promittendum Pamphilo

408

quod iubetur. 5 1 QVA DiFFERAT TE

^diffcrat' disturbet

et in diuer-

Vergilius (^G-eo. III 197) ^atque arida d. n.', 2 Et in Adelphis {III 4, 40) ^miseram me, differor doloribus'. hoc est in diuersum rapit, dissipat.
ferat.

sum

15

uon uc timeat cauet Dauus, sed ne amore a consilio suo alienetur Pamphilus. 4 apvt
1

3 PROiN Tv FAC APVD TE siES

tatione 4 NYNc] B, ideo

om.

tamenj autem BentUy cogitationem TC^ (^^^y cogiV 2 regendo TC, agendo V ut uideam oyn. A me TC non du ^ F 5 hic] senex B odio] idio A\ t8LcoTL6fi(p Schoell animo aduerso TC 6 ex solo
\

[|

||

||

solo

loco om.

||

facilius
\

meditari

\\

8 ora{sscr.

tionem
<Pd<a

sqq.] ordo turbatus in

||

\\

9 aliunde

TC,

aliunde

m.2)V\exsolo-B
(O^CI A)

10

TNN
\\

eYPHOIKON (eVPHeiKON A)

eiN<M

(-|iN|M

Alpontes (d^Ypontes B)

AB, *****

B) ePeMldiN 01 (O B) T<\C O0PIC pontes TC, ****** F;

11 aliunde TC, aliunde {sscr. m. 2) svQETLxr]v Steph. cesor, sscr. teror C, terror (m repetitione cesor)

terror]

||

gatur (7, obiurgati T, <(obiurgacionis> obiurgaturi 14 qva te om. te (m mg. uel hortatio) F est] ex T differat om. et sser. C 15 F, d-a- TC, om. B 16 Et owi. in om. TC 17 id est differam C

TC

\\

II

\\

dw<c>
\
\

12 obiuroratio
\

\\

rapior dissipor B, rapit dissipat {corr. m. 2) Flj 18 proin tv fac om. apud te scies C, T F, sies apud te non ne T caueat 19 amore a in ras. F* apud BCV, a- T
I \

in

aduersum C, om.

TC

\\

atsA
\

Donati comm.

rec.

Wessner.

10

146

DONATI COMMENTVM

TE siES pro paratus sis, cui contrarium est (Heaut. V 1, 48; Fhorm. I 4, 26) *non sum apud me'. 6 1 MODO VT possiM DAVE ^ut' ne non, 409 2 modo VT possiM a possibili. 3 possim apud me esse. 1 1 nvmqvam hodib tecvm ab utili euentu. 2 *Num410

quam'
(Aen.

plus asseuerationis habet

quam

^non', ut Vergilius

II 670) ^numquam omnes hodie m. i.' 3 commvtatvrvm patrem iurgium habiturum. hoc est enim ^uerha 4 commvtatvrvm altercaturum. commutare^ in Phormione sic (lY 5, 33 Hria non commutabitis uerba 34)
.

lo

hodie

inter

uos',

quod

est

dabitis atque accipietis,

id est iurgabitis. 5 Ego puto "^commutare uerba' esse pro bonis dictis mala ingerere, hoc est iracundia in

maledicta compelli.
5.

412

ERVS ME RELiCTis REBVS i. p. H. o. uidc quam mire, cum onmes consulto consilio sibi agere uideantur, omnes tamen rerum exitu inopinato ludificentur, et Simo et Pamphilus et Dauus et Charinus et ipse Byrria.
1 1
1 t- jT
I

15

scies

(7, sis

J. F, s-

T, om.

preparatus

ATC,

paratus

B, om. V\
3 ut (et C)
jj

sis

pro paratus Sabbad.: est om. om.

TCV

4 possim <^daue> V modo om. V possunt 7 hodie om. ab 5 tecvm] totum ^, om. BTC caput ^ TC euentu B F, -tum A; inuentum Sabbad., at cf. Eugr. Fort.
(sscr.

II

non
II

in ras.

V^

m. 2)

\\

non ne TC, ut ne non

i 6 adseuerationis om. habitaturum 8 patrem om. 10 si codd. commitaturum non om. 11 odio inter commutabitis] esse mutabis uos A, inter nos hodie quod est] hoc est V, hoc TC\\ 13 mala 12 id est] id esse] hoc est TC; hoc esse Steph. 14 malis in om. hoc est] hoc TC\ id est et C^ om. dicta 15 Crus me herus me C, erus meus relic Delictis rebvs o ] rebus omnibus p C, r o 16 mire in ras. uide {ex inde corr. m. 2) p T, om. cum in ras. V^ consilio <(consilio)> sibi conF^ me exitum T, exiit sulto sibi om. 17 tamen omnes ludificantur B, -carentur inopinato ante rerum et Simo 18 Byrria om. 18 dauus et pam et cari

et euentu
7

m.
I

moriemur inulti V enim est V 9 mutare

i.]

Numquam
||

7m
\\

\\

BV
\\

\\

jj

TC

TC
,

TC T B

TC

||

II

C\

||

AB
I

||

TC

\\

TC

B TC
\

\\

TC B
\

ANDRIA
2 ERVS
concitet

II 4,

55,

6.

147

ME

Charinum.
R.

sonae

sine

ad hoc uenit Byrria, ut in errorem 2 Et in hac scaena quattuor per4 ervs implicatione intellectus locuntur.
R.

R.

ME
id

R.

imponitur manus

rebus,

cum

perficitur
5

quod coeperit, ut Vergilius (Aen. VII 573) Smponit* regina manum'; relinquuntur uero res, cum imperfectae
relinquuntur, ut Vergilius {Geo.

III 519) 'atque opere

in

medio defixa r. a.' 5 pamphilvm hodie observare obseruatio duplex est: uel captationis uel obsequii. 6 ERvs ME R. r. adeo praeposuit hoc negotii omnibus
rebus.

10

esse

iD PROPTEREA NVNC HVNC V. s. uecesse est aut alterum superuacuum aut ^propterea' propter accipiendum. 4 Hoc AGAM in gestu est, nam est figura corporis

obseruantis, quid agatur.

15

5 VTRVMQVE ADESSE viDEO ct Dauum ct Pamphilum. 6 1 QVASi DE mPROviso RESPiCE AD EVM iutcrest eius,
qui repente aspexerit; 2 Ut {Yerg. Aen.

nam uidebitur nihil dolose locuturus. XII 671) 'respexit ad urbem'.

EVM
SCilicct

eum

3 QVASI DE IMPROVISO RESPICE AD intellegat habuisse consilia.

UC mcditata

20

1 herus TCF, crus b. r.] r r C, relictis T, r rebus F, om. ueniet ut in in ras. F*, ut n J. errorem ras. V^ \\2 concitet W.: conciliet ABT, conculpet C, in ras. V^ 3 loquuntur BTV, locutum C\ herus TCV\\ 4 me] B. R.] r r C manus rebus om. T, r 5 quod] qui A 6 relinquntur ut om. coepit V 7 relinquuntur om. 7 relinquunturj uero uero om. dimittuntur Calph. ut] item C, om. atque] aut .B 8 r. a.] seruatio 0, reliquit aratra observare] ob JB obseruatio

B
||

ATCV
|

m F

A AC

||

||

||

9 captatione (corr. m. 2) seruato T, seruitio A, seruitium 10 herus F, captionis obsequi {in -quii corr.) C T adeo posuit R. B.] relictis C, r r me] m12 id J. v. s.] uenientem TC, ad coposuit negocium 13 esset sequor propter EJotz: post aut] ut .A codd. 17 qvasi 16 utrumque da et pam {rel. om.) 19 Vt interest 18 uidebatur evm] ,de improuiso B, EVM 07n. de y 20 quasi ^^dixit)- TC bespice] d I R mediata T 21 intellegat emn A^ de inprouiso ri^

BTCV
II

ATC

F A

AT

F
||

is
||

.,

\\

||

AB
\

||

||

\\

TC

\\

10*

148
418

DONATI COMMENTVM
7 HODiE vxOREM
D. V. D. V.
est,

'uolo' et ^nolo' nimis im-

periosa et superba dictio

^piscis ceteros
;

ut alibi (Ad.
p.
;

III

3,
;

22

A19 420

purga D. g. i. m. i. a. s. 1. 8 NVNC NOSTRAE TIMEO PARTI Q.

1 iN

u. e. u. e.

,25) p. nolo.'

consensio

ME MORA recusantis tam segnis ac tepida,

est
si

H. R. <(**** *^ magis, non uolentis

penitus consideres.

2 HEM percussus hoc dicto Byrria interiectione magis quam uerbo exclamauit. 11 1 CVM iSTVD QvoD p. I. c. G. uimis obsequenter 422 locutus est pater: et ^postulo' pro iubeo et "^impetro' pro
extorqueo.
cario,

lo

postvlo

iuste uolo;

421

poscimus imperiose, 10 QviD DixiT nota hic

petimus enim postulamus iure.

pre-

Byrriae personam quartam,

15

sed non admixtam.

422 423

11 3 <(cvM^ iMPETRO pro ^cum impetrem'. 12 1 ERVS QVANTVM A. V. E. caderc spe dicuntur,
leuati a

qui
est

summo
^3)

ad inferiora labuntur.

vxore hoc

matrimonio ac
ut

{IV
1

1,

3 svm nuptiis. 'falsus' pro fallaci.

vervs id est ueridicus, 4 vxore excidit quod

20

Graeci dicunt ^&tcstvxsv'.

d u d uo C, uolo nolo et HODiE vxoREM om. 2 et] est uolo 0, uoio et uolo F alibi ex superbia 3 pisces -bo corr. C \r>. nolo] D.G-I-M^I-A^Si I.p.V-EV-E-P^ nolo ^, d u (r r) a s L p u e u c (e r)p uolo TC, -Ipu euc-p^ uolo Fj r. om. B 4 NVNC timet A quia h r F, d etc B 5 in me mora his B, in memoria F, inmeinoni lac. sign. Klotz non] quam in ras. V^ 6 consentis T tam] ea C, om. T
\

B
||

\\

TCV

B A

gdimas
\

II

A
7

|j

\\

percussus
I

quid
II

ATCV,
\

perculsus

\\

cvm

p.

otji.

\\

istuc
\

p.]

po

11 extorque 10 iu6eo F, uideo <^quae> precario 13 dixit] do 12 poscinri codd. imperio sed (d m. 2) 14 adwwxtam hlc F, hanc TC quartum A, partem jTC 15 pro 16 ervs F, admota H impetrem om. e.]
\\

AB
A
\

O
\

i.
|

c.

g.]

TC,

impetro etc

jj

||

||

||

excidit

herus

TOF
B
\ |

a^
|

trimonii C svm om. hoc est, dicus ex uir- corr. C, uericlitus

\

<(animo^

TC)

recte?

id est

v.]
||

17 leuati q- T sepe 18 <^a^ matrimonio B, mauerisscr. id est C, om. 19 fallaci] fallax F; falsi|

I|

||

dicus ed. pr.

J5,

quodl quia

\\

20

^NeTVXen A, ^HeTYXeN
Schopen

****T(7F;

i^i7ts6sv xal ScTtkvxsv Steph., i^iitsasv

ANDRIA n
425

6,

718.
F.

149
non in

14 NVLLANE

RE ESSE CVIQVAM HOMINI

nullis rebus, sed

ut Vergilius (Aen.

neque

in

rebus neque in persona,

fides',
a. p.'

IV

amore

fracta esset ab eo
alibi

373) ^nusquam tuta ^quem subiisse u. c.

audierat.

Terentius {Fhorm.

2,
ei

fidem in pecunia perspexeris, uerere

10 if) 'cuius tu uerba credere? ubi

cum in {IV 599)

5

quid mihi lucri est?' et hic ad rem 'perspexeris'.

426
427
1,

sententia.

428

VERVM iLLVD VERBVM EST id cst prouerbium et 2 Et sic ueteres 'uerbum' pro sententia. 16 OMNES SIBI MELIVS MALLE QVAM A. sic alibl (JF 12) ^proximus sum egomet mibi'. 17 EGO iLLAM vmi V. F. B. bic corrigitur a poeta,
1

15

10

4^^

quod per iracundiam dixit Pamphilus (J 5, 15) ^aliquid monstri alunt'. 18 1 MEMiNi viDERE aut: memor sum me uidisse, aut
*memuii
hoc est intellego, scio. 3 memini videre pro 2 An memini quod uiderim? Ennius [Ann. I fr. 17 M.) 'memini me [quam] 'uidisse'.
uideri',

i5

^B ^"

non

^uidere',

1 iN

T 2 nuUis] C, cuiquam hominif; A, c hominis F, non ullis A, ullis rebus Schopen (cf. Ad. III 2, 32; Serv. rebus Aen. IV 373): terris codd. neque in] nequeunt 3 cum] et TC 4 facta que Schopen: terris codd. subisse u. c. e. p. F, ucar TC, humeris confectum 5 Terentius oni. & prospexeris aetate parentem | ubi in mg. C uere ei uerbum T, om. C credere] cin mg. C*, om. T quid est] quid michi licet A, quid mihi ul' eet in mg. C^, uel esset T, periculi nihil eet F, etc 7 ei hic ad rem perspexeris T, in mg. C* perspexit AB^ illud {corr. 8 uere illud u e TC, uerbum prospexit F 9 <ut> uerbum jB, uerbum est om. m. 2) C, om. 10 omnes sibi sententia <^posuere> dett. post sententia T sic malle melius C, malle sibi jB, alteri a.] al 11 sum egomet om. J5 A, egomet sum mihi F, ego mihi sum 12 vidi om. V v. om. f.] forma 13 dixit per iracundiam aliquos T 15 videke] uide (e ex i aut i.] ut 16 memini <me)> uideri non corr.) om. V\ non uidere om. uidere 17 quod mg. F' id est J5 17 an] aut F* memini in ras. quod uider F* 18 me minime quam om. Don. Ad. I 2, 26 et Phorm. I 2, 24, itmi Charis. 98, 5

F.]

etc

jB
I

esse] e

cuiquam hominum fidem

chf^
\\

1|

ATC

||

A A
\

B
|

\\

\\

AT

AV
\

\\

||

BTC

jl

II

||

CV

||

ABTC
A

||

AC
\

||

TC

||

II

II

150
fieri

DONATI COMMENTVM
pauum'.

prohare.

4 'forma bona'
alii

Sic ^memini uidere*

ut

noui

430

^quo' hoc est qua re. uolentior, non iratus uel minus iniquus. 19 1 si SE iLLAM iN soMNis Hu somnis' per noctem, ut Vergilius (G-eo. I 208) ^libra die sonmique pares u. f. h.'
et Plautus {Merc.

5 qvo abqvior 6 aeqvior svm pamphilo benidistinguunt.

5

II 1,12

modis

omnia
dicitur

<(di^ ludos faciunt in somnis danunt'.

Bud. III 1, 12) 'miris hominibus mirisque exemplis

2 (^amplegti} quod uulgo illa dormire. alii

cum

illa

manere, cum

10

'insomnis' uigilans, sed melius

per noctem.

6.

432

Hic NVNC

ME

tinet utriusque personae,

pitur miro
siBi

modo. fallaciam Dauus

s. p. haec scaena dolos conquibus utraque et capit et ca2 hic nvnc ^Jme^ credit aliqvam

c.

A.

ita

uidetur

loqui,

ut

spectator,

15

non senex audiat, sed hoc agit, ut uelit a sene audiri. 433 2 gratia ^gratia' ueteres pro causa ponebant. 434 3 1 qvid davvs narrat uidetur illi blandius locutus
645, Ilberg coll. Gr. L. pauidum TCV\ alibi uidere ut Daniel: uideretur J., uidere et BV, uidere TC 2 parare distingunt A, -guit F, -guitur 3 id est svm om. TC pamphilus aequior <^8um) | 5 se se illam C, sese i in somnisJ T, sesillam A^ om. in s in somnis om. 9 in TC in somnis T, hic om. C somnis om. noctem <^in somnis^ C 6 ut] ait T, om.
1 fiere

TC

nemini
\\

BTG
A
B

\\

||

dies rO, diem {corr. m. 2) fecerit horas 7 et] ut

V danunt] danuno A, da nunc BTC, add. W. 10 cum illa manere sscr. C" quod] quia cum illa dormire om. B aliis TC 12 huc A non B mei ^ c. p.] credit a s f O, a c s f p F, credit etc JB cena ^ 13 utraque capit (capud T) TC, et capit utraque et caper T, ecapitur C 14 crkdit 16 pallaciam] c a s f TF, cre a B\ uide^wr F, uideretur <(nullus^ spectator 17 et TCV\\ 16 non senex om. TC ait oratiaJ gna A, ea etc B\ gratia sscr. C* 18 narrat] n B\ blan ////)/////// dius A
I I

\\

V TC F,
\\

uf h om.

\\

F, ubi 0, ubi f h 8 wdos V 9 sopnis amplecti dici nunc

\\

TCV
\

||

||

||

AB BTC
\\

||

ANDRIA
esse.

II 6,

18-6,

6.

151
bene *nunc qui3,

dem',

2 aeqve qvicqvam nvnc qvidem

similiter

^nimc nihil' {Heaut. II

26)

ut

paulo ante, 3 ABQVE QviCQVAM NVNC QviDEM hoc cst: nihil. 4 1 NiHiLNE HEM 'hem' interiectio est irati aduersum 435 2 Simul quid eum, qui neget se aliquid esse locutum. sit "^aeque quicquam nunc quidem' senex explicandum

cum

dixit (Z ^, li) ^id populus curat scilicet'.

antiquorum pro ^nihil'. 4 'Nihil prorsus' dicitur, in quo nuUa est ambiguitas; est enim 5 atqvi exspectabam qvidem confirmatio negantis. exspectamus tam bona quam mala, speramus bona. 436 5 1 PRAETBR spbm evbnit ^praeter' pro contra, ut 2 hoc male (Hcaut. 11,7) 'praeter aetatem tuam'. HABET V. BiQGiviK&g 'uirum' dixit defessum senem. modo enim ioculariter dixit ^uirum^. ^uir' enim modo ad uituperationem cum ironia, modo ad laudem sumitur <(sine)>
^nihil'.

dat:

et

est

V(pr)(iLa(jL6g

3 NiHiL PRORSvs id est: neque <(quicquam>.

10

15

ironia,

437

6 potin
1

e.s

Miui

v.

d.

integrum ^potisne ^esy, id

|

est

aeque F, equi C quidem nunc q- JB bene nunc quidem 4 equi C*, nunc bene quidem F, bene quidem nunc id est B 5 NmiLNK C nunc in ras, F' hoc 7 quidem om. HEM om. B hem hem ex heu heu corr. V^ est om. B 6 negat TC se aliquid locutum esse jT, sscr. C" 7 equi C expli-

m mg.
I

B
||

||

\\

||

candum
est om.

{ex -di corr.

\

V^) datj explicat

cum

ait Steph..

\\

8 et

9 nil
nihil
rt

TC eY4)HMICMOC^, eyoh^^CMOC A, ***** TCV\\ F est 10 prorsus om. C quicquam add. Schopen TC est wwlla V est enim Danicl: est nunc A, est
I
\

\\

11 firmatio atqvi V, et est T, et est et J?, est C 12 mala quam (iviDEM om. atque C, aut qui bona T 14 hoc 13 praeteb evenit om. habet om. 15 habet] hyronikos A^ hironocos V.] uirum defessum (fe ex fo corr. m. 2) J?, ironicos TC, yQovriv.cbG V 16 uir Schopen: uirum om. V\ modo] non

\\

\\

II

V
\\

B B
T
||

\\

\\

TC
|

ATGV,
ATV,
mihi
\

\\

17 yronia F, ^'yronia C, tyronia sine add. Steph. sumitur] cum

ad laudem modo

TC

18 yronia

{ex cyr(i

corr.) C; del.

Schopen

\\

19 potin es] potines A, potis

ex e

corr.) ne C, potis ein T, potin (corr. m. 2) V es add. Umpfenh. id est potes] pro potis

d.

om.

TC

152

DONATI COMMENTVM

potes, ut Vergilius {Aen. III 671) 'nec potis lonios f. a. s.' et deest illic ^est'. est autem nomen "^potis' et facit potis

438

potior potissimus. 7 NVM iLLi MOLESTAE Q. H. s. N. quippiam significatio est minimae rei. 8 1 PROPTER HVIVSCE HOSPITAE CONSVETVDINEM haeC 439 omnia pronominibus bene mollita sunt; etenim atrocia 2 hvivsce simt, si cum suis nominibus nuda ponantur. HOSPiTAE c. et ^hospitae', non ^meretricis' et ^consuetudtnem', non 'amorem' dixit: ita omnia extenuat, ut Dauus
' '

lo

audeat

confiteri.
si ADEO BiDVi EST AVT TRiDvi beue ait 'si adeo', omnino negaret, ^cur igitur tristis est?' ille diceret.

440
441

9 AVT
ne, si

2 nostln de10 soLLiciTVDO propter turbationem. INDE desinet in significatione multorum, quae compendii

15

facimus, 'nostin?' dicimus.

44^

11
quia
dicimus.

EAM REM repvtavit via

est,

^reputauit' retractauit,
et uites

putare purgare

unde

et arbores

putare
lici- 20

443

12 TVM EST
sisti.

2 via consilio, ratione. 1 LAVDO senex inducitur et credit.

dvm

Ei ^licitum est' per te, hoc est: dum tu permi3 Et mire hic utitur senis uerbis: ipse enim

1 ut om. inonios B, torilos (cor- C) TC f. 2 illic Klotz: illi F, fluctus aequare sequendo
I

(=

om.

dett)
I

est 1.
I

om.

TCV
F
|

B
\

a. s.]

f-c-s-

||

autem] enim
a. h.
f.

NVM

iLLi] nihil

q. h. s.]

ihi ABTC, 4 nvm n. T(7 T n. in ras. V

||
\ |

finges est A., signum est B, significationem 7 omnia] 6 huiusce h con TC, significaiio gnis est 8 si cum] qui ai atroatia J. oTo C, animo moiita 9 hospinominibus] omnibus TC, omnibus uel nominibus 12 bidvi 11 uideat 0, -tur tae] h J5T c.] i ^, om. 14 soLLiciTVDo om. bidvi F, om. TRiDvi] b e a t
significatio
est]

V
\

\\

\\

|1

AB
T

\\

II

TC

||

est om. 12 ne si] nisi A, ne si^' F ait] aut 14 N08TIN 15 desinet] nos inde inde sinet A 15 desinet ras. F* significatine A quae] qui C compendii Bentley. -dio 17 EAM codd. via] eam rem recte reputauit primam F, om. reputauit om. TC 18 et 1. om. putari F 19 Via F^, ina 21 ei licitum 20 Ludo T creditur A dvm 21 est om. est] illucitum ei Jl, iUicitum ei F, licitum ei , et licitum et 22 mire in ras. F* uerbis senis TC TC tu] tunc A
I

BV
I

\\

\\

m
j|
\

II

||

\\

||

\\

II

ANDRIA

II 6,

6 16.
r.
t.,

153
s.

supra dixerat (7 2, 17) ^dum tempus ad eam

e.
s.'

a. u.

4 DVMQVE AETAS TVL.IT dum esset immatura aetas 5 tvlit duo significat: attulit et abstulit, passus nuptiis. 6 dvm licitvm est ei sic et placitum est et pertulit.
et

444

dicebant, quod nos placuit et puduit. TVM ID CLAM beue ^clam', quia nunc liquido apparet Pamphilum uoluntatem propositumque mutasse. 2 ^TVM ID CLAM CAVIT NE VMQVAM INFAMIAE <^EA RES)> SIBI

puditum
13
1

mire utitur senis uerbis: ipse enim supra dixerat (I 2, 17) ^dum tempus ad eam rem tulit, s. a. u. e. s.' 16 1 NVNC vxore opvs est animvm ad vxorem ap446 pvlit quasi denuntiatio est quaedam senis necessitatis im2 Et bene ^appulit' quasi ab iactatione flucpositae. tuum et aestus marini; has enim tempestates habet amor.
esset"!"

lo

3 Et sic 'animum ad

dixit ^ad
s.

uxorem

appulit', ut supra (^prol. 1)

A, M.

i5

a,'

447

16 1 svBTRiSTis visvs EST ESSE mentum est plenae pronuntiationis

,

^sub' tcmpcra-

ut ^subridef non

ad

dixit

TC
s

V G

r.]

rem jBOF

S;

^,
I

au e

C,

s.

t.] tulit a. u. f. T,
|

BV
om.

s.
\

B
\

s.]

10 a

B TC V
tulit del.

in mg.

V^
\

dvmqve

et
\\

tvlit om.
3 et] uel

ex sui corr. A Schopen (= enim) ei] 5 pudicum AC quod] quia TC, quae JB et] e F, om. rell. 6 TVM iD om. T, darem c- C, pudiuit ^ clam] ! c c da (sscr.) A quia sscr. A nunc ed. pr. non codd. 8 tvm 9 esset] schol. ad lemma dvmqve aetas tvlit pertinere docet 10 ad schol. 12, 3 cAviT tulit] ad esset] c n u sibi B e r (et T) t- TC, a r t F, ad etc J5 s u a e s T, (m. apanimvm JB e. s. om. F|| 11 vxorb om. C opvs] o 4

||

<^esset^ nuptiis

B N

B B
\

dvmqve aetas immatura

\\

passus

per-

sic

||

II

\\

\\

BT

12 denuntiatione T, -nis C apulit pvlit] a a u a est om. senis necessitatis quaedaw F, om. (senis ante quedam) TC, necessitatis seni F* (dett.) impositaej site 13 abiectatione C, abictione marim 14 et om. estus 15 ad uxorem <^animum)> C, <a.> tempestatis

BTC
II
I

TF

\\

ABV^,

TC TC

\\

TC

||

a-u^ T\
17 visvs

apulit
m.

^, a^ T

||

16

s.

a.]

scribendum appulit

\\

om.

F*
I

subtemperamen
subridet

est esse] e TC, est 18 plenae om. est C

\

||

F ^

a. m.]
|

in ras.

<[8ubtri8tis>

ut C*, et

154
plenum
TRiSTis
t6
[tristis

DONATI COMMENTVM
2 svbaut] ridet, ut confessionem eliceret. mire seruatum est in aduiescente libero
in

V. E. A. M.

tcqstcov

et

amatore t6
celare

TtLd^avoVj
tristitiam.

nam

et

honesto

iuueni non congruebat uersipellis uultus et amatorem ab-

surdum

fuerat
tristis

ingenii

fuit, quia, <^ut^ dixit plenum res erat, nec gaudium fuerat, quia et necessitas in tristitiam retrabebat.

itaque nec ad 3, (II 29) ^ celanda

ingenium
illc

et

amoris

448
ad
2

17

SED EST QVOD svccENSEAT TiBi quod

summo
10

imum

proposuit, hic causae deriuationem opposuit.

est.

QVOD svccENSEAT TiBi succenscre potioris censere in re graui et iusta irasci.

44:9

3 Suc-

18

PVERiLE EST apparct

Dauum nunc

respondeat et ad
tristitiam

quam causam Pamphili, quam animo

.
.

quaerere, quid deriuet auersa suspicione 2 pveaduertit senex.

15

RiLE EST
senex

NiHiL

EST

audire

desideret,

utrum magis ideo suspendit, ut an quia necdimi commentus est

3 nihil

causam contra rependendam propositioni senis? uidetur non posse inuenire.

1

tristis
A.]

TC\\2
libere
TtQSTtov
A.,

aut (ut in ras. V^) secl. W. elicet A, diceret aliquantulum B, om. TC m.] mihi B misere TG
\
\

A, om.

||

M^, *****
4>ni0non B,

**** TCV nam

\

TCV

TONnPenON
I

A,

TONNPeNOM B,
"non "nam

xh

To TiLd-ccvov StepTi.:
et]

TOTTTenon
\

4 non om.

uersis pellis

amatorem C
6 ut add.

absurdum ingenium T, -nuum C

\ \

et V\\ uersipellis ex -es corr. C <^ab)> 5 ingeni A., sscr. F^, surdum

A,

tristitia

W.
\

dixerat

atque nec in ras. 7 erat] esset celanda] occultanda

V T

S iusticiam quia n (sscr. et) ingenuum JB 9 sed retrahebatur quod tibi] nichil propter etc 11 TiBi om. C\ in calce pag. add. C^ 10 proposuit Westerh.:
\

TC C amatoris TC
|

AB

||

\\

1|

\\

||

\\

opposuit apposuit

ABTC^,

apposuit

11
II

succenserat
\\

V A

hic sscr.
\

V^

deriuatione
07n.

AV
[

succensere
\\

est
.

TC

po-

tior" (corr. m. 2)

nunc V 12 <et> in T 13 est om. et (!) C ad14 derme* F, de quere T, n qui uerere J. uersa A suspicione om. T 15 animaduertit V 16 est 1. om.
\

||

||

||

J.

17 an om. V\ nedum commotus 19 inuenire non posse TC

II

||

18 repetendam

||

ANDRTA
450

II 6,

1625.

155

NiMiVM PA-RCE FACERE svMPTVM mirum ipsuni 2 parce faet ^nimium' et ^parce'. 3 Et perCERE svMPTVM pepercit, ne diceret ^sordide'. turbati indicium est, quia se ipsum pronomine ostendit.

19

1 AiT

dicere, ueluti fecit:

453

22 MEORVM AEQVALivM POTissiMVM ^aequalium' ^ab^

aetate,

'potissimum' <(a^ dignitate.

etmim potis potior

SIET

potissimus facit. 454 23 NVNC ET QVOD DICENDVM HIC

non
sit

bcue

^hic',

uM
lo

adulescens.
1

455

Tv QVOQVE PERPARCE beue ^quoque', quasi dicat: quod pueriliter succenseat, tu quoque peccas. ^ 2 Tv QVOQVE PERPARCE NiMiVM ct pcrparce' et ^nimium', cum sufficeret ^per'; etenim ^per' et ^nimium' uitu3 non lavdo peratio est, ut (J 1, 34) ^ne quid nimis'.

24

cum

ille

peccet,

quia 'perparce' et quia ^nimium';

nam

parce agere laudis,

is

nimium
456

peccati
1

est.

4 non lavdo magna moderatione

^non laudo' dixit potius

quam

Veprehendo'.

25
seni,
1

COMMOVI ideo ^commoui', quia argumenta dixit 2 comquibus proditur non esse ueras nuptias.
Ait
sscr.

F',
\\

otn.

nimivm

svmptvm]
\

parce etc
{sscr.

mirum TC, mire ABV\^ 2 paece] parce parce lium TC, om. V 3 svmptvm] s BT pepercit]

C^

equa-

Teuber turbati iudicium V 4 ostendit] posuit TC 5 meorvm poTissiMVM om. C, p u a c F, om. T potissimvm] p ab add. TT. 6 a add. W, *enim {sscr. m. 2) C potis tior

^perparce' dicit
\\

\\

||

tissimus J?

7 potissimum {corr, m. 2) F|| 8 sciet (7, fiet J., sciet hic] dic J., dicit {corr. m. 2) F|| 9 non] nunc
||

F
\

parce {sscr. m. 2) F, bn {del. et ille sscr. m.2)C\ quoque] quaqua A dicat] d- B 11 <(ille^ pueriliter F| suscenseat ^ tu ^ qaoque peccas F peccas <(perparce nimium faciendo sumptum^ dett. 12 qvoqve] quo A perparce] per ^..BrC, om. F 13 efficeret TC uituperatio est] uituperationem T, -one ne G 14 ut] et ne quit .B, neque T non laudo quia perparce {vel parce) dett.y quia {om. V) per {om. B) non (non per TC) laudo nam 15 qua nimium T 16 est om. 17 non laudo om. B 18 ideo commonui reprehendo] uitupero TC
C, est per

II

B
I

II

10 Tv qvoqve] eu q q J.

\\

||

||

ABTCV
TC
II

11

\\

ATCV

\\

|(

19 seni Steph.: aenis codd.

156
supra moui'. 3

DONATI COMMENTVM
(cf.
v.

Movi

5)

*sollicitaui'

dixit,
se,

modo
ut

'com-

'

i/Y

'commoui'

dixit

apud

spectator

audiat, non senex.

457

QviDNAM HOC EST REi uerba sunt secum cogiquae nunc locutus est Dauus, aut 2 qvidde aduentu mulierum, quae in scaenam ueniunt. NAM HOC EST REi pulsatus cst scuex argumcnto falsarum
1

26

tantis senis aut de his,

nuptiarum ^paululum obsonii' (II 2, 23)., tamquam se 3 qvid hic vvlt veterator sibi 'ueteilluderet Dauus. rator' est uetus in astutia et qui in omni re callidus est. 4 JEt hi duo uersus ostendunt pulsatum esse senem
ex argumento falsarum nuptiarum, illo argumento, quod ait 'paululum obsonii' {II 2, 23), tamquam se illuderet schol. 2). 5 Sunt ergo uerba, ut diximus Dauus

lo

(=

J), secum cogitantis senis aut locutus est Dauus, aut de aduentu
(scJiol.

de his, quae nunc mulierum, quae in

i5

scaenam ueniunt modo.

458

Hic MALi EST QviCQVAM si promissa non 2 illic est hvic rei capvt compleuerit Pamphilus. 'caput' est origo et summa unius cuiusque rei, ut Vergilius (Aen. XI 361) ^o Latio caput horum et causa m.'
1
si

27

NAM

20

TC 2 commonui T\\ TCV\ in mg. C^V^ 5 senis ante 4 secum in B 6 quae <(iiunc)> F* cenam A ueniunt C*, -ant ABV^*\ Quod nam A 7 rei pul8 obseni A^ ob J5 9 insatus] repulsatus A., pulsatus B luderet A qvid sibi om. B ueteratio {2) T 10 <^qui)> in astutia uetus est B uetus] ueterator A in omni Steph.: una 11 hic duo T, hiicalidus A est om. ATCV codd. A esse senem pulsatum J5 13 ait om. T obsonii] ob- J5 14 uera T ut diximus om. i5 15 nunc om. inauderet A F 16 dauus locutus est TC aduentu J., auentu C 17 cenam A ueniant (a ex u corr. m. 2) F, ueniunt j90S< modo Tjj 18 est maJi CF, e m T quic^ JB, q T permissa TC 19 illic CAPVT om. B iLLic] ille C, T huius C F, h T 20 est] summa ut] causa jB 21 0] e J. latium est et F, om. B TC causa M A J[, causa JBT, causas ~ C, cawsa malorum F
1

4 Hoc

supra] pro Schopen modo] BEi om. B uerba bei

|

tn om. aut] ac JB
||

\\

\\

||

\\

j|

||

II

\\

||

\\

||

II

||

\\

\\

||

ANDRIA

ir 6,

25

ni

1, 2.]

157

III.
1.

459

scaena nouo

ITA POL QVIDBM RBS EST VT DIXTI LESBIA in haC modo cessante Dauo fallitur Simo per nimiam

sagacitatem suam. simul in hac scaena id agit poeta, ut ad nuptias faciendas magis accendatur Simo. et quaedam industria, quaedam uelut casu eueniunt, ut nunc suspicio
senis; in multis enim OLKovofila comicorum se habet, ut casu putet spectator uenisse,

poetarum ita quod consilio

scriptoris

factum

ex hoc sermone,

2 ita pol qvidem r. b. v. d. l. habent quem ingredientes, scaenae apparet

sit.

principium. quod enim auditur, non quod incipitur, dicunt. 2 ITA POL Q. R. B. productio est narratiua ad explen4 vt dixti lesbia et dum modo potius iusiurandum.
^dixti'

lo

et

Mixisti' legitur.

460

FiDBLEM HAUD FBRMB ^fidelcm' maluit quam "^fidum' 2 fbrme pro dicere; ^fidum' enim honestius dixisset. 3 jEJ^ ^ferme' facilitatem significat, quia facile posuit. 4 invenias virvm secundam sunt aduerbia aestimationis. pro tertia persona posuit, j)ro inueniaf quis uel inuenire

i5

B\ dixi C, d- T in hac 3 sagitatem ^l in id] hoc 4 Simo] senex C, ait T quadam industria ut nunc] non eueniant (a ex u corr. m. ^) 6 in om. multas 7 OIKONOi'*^!^ A, orconomica 8 scriptorum nomia (oic- T) spectatis T B. 0, L.] I E V D L; A, res est ut dix L 9 ex Lindenbr.: et habuit F, & ^, om.
1

QviDEM
2
II
\\

om.

TC

Dauo om. C

lesbia]
BTV

etc
\\

cena A,

agit

1|

5 uelud

con
\

||

\\

\\

B
\\

C, oecosit] est etc-

Ij

cipium

id
\

enim
|j

B B

TC

TC

10 prinr

^^^*^'^'"
\

dicunt

(.sscr.

m. 2) F; <initium>
F,
\

dicunt deik., edd. ut C, q r e u

11

q. b. e.]

12 modo sscr. C^ insinuandum T, etc F VT lesbia] ut uixti 1 j., ut dixi TC lesbia 14 febme om. fidem ma14 havd] aut et om. AV\\ 13 dixsti C luit A 15 ducere fidus 16 fere T enim] unum signat {corr. m. 2) Fjj 17 extimationis TC, existimationis Fj inuenies 18 posuit persona B, est persona secunda F F pro] per C, s. inuenias pro F uel inuenire quis om. V

quidem

res est

quidem

||

\\

||

A A

\\

||

158

DONATI COMMENTVM

quis possit, ut Vergilius (Aen.

e.

IV

401) 'migrantis

cw

t.

u. r.'

461

3 1 AB ANDRiA EST ANCiLLA HAEC simpliciter dixit ^ab Andria est' pro 'Andriae est', nam ex usu sic dicere 2 Ergo 'ab Andria est' hoc est: Andriae solemus.
est.

3 <(An>: Andriae fauet, ut

cum

dicimus ab illo

46^

sto, hoc significamus: illi faueo, illi accommodo suffragium? 4 1 SED Hic PAMPHiLVS scmper 'sed' contrariae sententiae significatio
illo
est.

2 3

fuisse

sermonem.

Et bene ^ic', hem interiectio

ut ostendat de
est accipientis lo

uerba et admirantis.

463

VTiNAM AVT Hic SVRDVS comicc

et facete:

'aut hic

surdus' qui audire non possit, *aut haec muta' quae dicere 2 avt hic s. a. h. m. <^f. s.)> avXXrj(iilJLg per non possit.

464

genera. 6 1 ivssiT TOLLi haec est ^fides' (J 5, 55). 2 <^ivssit TOLLi id est) suscipi. filios faciunt partus et legitimos sublatio: matris est parere, patris tollere. 3 ivppiter

15

QviD EGO AVDio bcne rursus adducitur ad desperationem

senex Mysidis uerbis.
1 ut]
20

mgratis

et F, om.
||

c.
||

urbe ruentes

r.]

simpliciter ed. pr.

II

3 haec ancilla est (7, similiter codd. dicitur

|

migrantes B, migratis (-ti T) ATC, e t c u r TC, cemas totaque ex h a e T, etc V 4 ex] et B TC V

\\

=
a

usum C 5 6 est. An Andriae fauet W.: est C, id est fauet (-ue A) andriae est (ergo add. TC) ut fauet 7 sto Schoell: est codd. hoc significamus] om. T\ cum <(iUo> id est 8 pam 9 significatione (7, -nem T est fauet om. TC\\ 12 utinam aut hic F, om. aut om. 13 qui dicere non possit W.: quia (qui ed. pr.) dicere (discere B, discedere A, audire C) non possunt (om. B) quia audire non possit aut hec {ex hic corr. m. 2) muta ne possit dicere dicere (aut hec 14 AVT mc s. om. k. h. m.] aut haec muta jB, dett^
\\

V
||

ATCV,
\

\\

\\

||

ABTC,

II

BV

f^s- T)m- TC, om. V\ -C^ Y- AH^MTIC^ A, CYAAHMYIC 16 ivssit ovXXri^^ig M*, silepsis TC, silempsis (sscr.) V^ om. B tollit A ivssiT 17 suscipi om. 17 id est add. W. V filios legitimos BTC 18 parere patris W. pater matris

B,

\\

\\

codd.
F, qcitur

ivppiTER
I

\\

19 EGo om.

T\
F;

AVDio] Aed. pr.

^
\

rursum

TC

iupiter
\

19 quod C, addicitur
||

quam
adw-

corr.

rfesperationem

ABTC,

ANDRIA
465

III 1,

212.

159

7 1 ACTVM EST in summa rerum desperatione ponitur, 2 Haec ^ut^ {Eun. 1 1, 9 lo) ^actum est, ilicet, peristi'. res secundum ius ciuile dicitur, in quo cauetur, ne quis rem actam apud iudices repetat. sic ipse in Phormione {II 3, 72) ^actum aiunt ne agas'. 8 BONVM INGENIVM NARRAS ADVLESCENTIS ^ngenium' 466

naturam.

466
Vei

10 QviD HOC secum

est'.

senex

iXUi.nxLTi&q ^

deest

enim
per
10

469

11

ADEON EST DEMENS EX PEREGRINA

apta cogitanti.

eXXsil^^Lg

reliquum autem sic pronuntiat quasi reperto consilio. 2 Et bene ^adeo', quia iam demens est, quod amat. 3 ex peregrina id est ex meretrice; mulieres enim peregrinae inhonestae ac mereccjioaLCOTtrjaLv

habebantur, sic ipse alibi {JEnm. I 2, 27) ^Samia mihi m. f., ea h. R.' et seruus ^potest taceri hoc'. qivid est ^potest taceri hoc'? meretricem hdbuisse matrem ueritrices

15

470

4 ex peregrina aitoGL^nriGLg^ deest enim ^ut est. filium suscipiat' aut aliquid tale. 12 1 vix tandem s. s. pulchro colore uitae inducto 20
simile

poeta
1

ostendit

non

minus

falli

suspiciosum,

quam

qui
\

est sscr. C, om.

illicet

disperatione

F, licet A, scilicet periisti B, peri^sti 4 rem actam F, re {om. T) acta rell. C sic ipse om. N5 ne agas] 6 bonvm 7 naturam om. narras A Jl jT, la a F|l 8 hic F| senex secum ADVLEscENTis] EAAinriKOC A, eMinTIROC B, iXXuTtn-Mba 10 ADEON EST om. ex pereF, om. TC demens] de^ T, e- ** JB AAH^/nYIC A, d^d^HMYIC gkina] ex pe ^, ex p JB, **** CF, om. T|| 11 aposiopesin aposipesin TC acta autem om. 12 repertum cogitandi T 13 id bene] un T quia tam F, quia TC-, corr. Westerh. est om. 16 TC, A, mater f e h r F, mater fuit et ea habitabat rhodi poten 17 poten taceri TC, taceri quid est W.: quidem codd. matrem om. uerisimilis 18 d^nOCIOnHCIC F, om.
ilicet jB,
II
\

^ TC

||

2 ut add. Schopen

TC

||

\\

II

TC

M\
5

B e****
|
1

CV

\\

M^F^EAh-R^
V
\\
\

ABV, TC
\\

TC

mfeahr^
||

TC

A, ^nOCIOnNCIC B,
II

anoOLoitriGiG F, deest] id est C 19 aliqutd 20 vix tandem om. vix] lux s s sscr. C, stolidus s T, stolidus uitaej mire in ras.

***** TC

||

||

F*

II

21 minus]

mid

falsi
\

qui om.

160
stultus est; liuic

DONATI

COMMENT
fallacia uidetur,
est,

enim ueritas
et

dum

nimis

est acutus ac perspicax.

hoc

poeta; non enim in Dauo est sic 2 vix TANDEM SENSi STOLiDvs quinque sunt sensus, quorum duos, uisum et auditum, magis nos sensibiles habemus

quod ab euentu fingit errare nunc senem.

5

unde Cicero (Catil. pecora. uideam, sed etiam audiam planeque sentiam'.

quam

13,8)

*non
3

solum

<sensi)>

quasi ad tactum rettulit, quo etiam pecora impelluntur 4 Duabus ergo rebus scimus: aut ratiociad sensum. natione aut sensu, quibus maxime praestamus ceteris ani5 Ergo senex se non sensu, non ratione senmalibus.
sisse
ait,

10

sed ueluti calcaribus et stimulis punctum.

471

13

HAEC PRIMVM ADFERTVR lAM MIHI

Satis SC

SagaCCm
15

senex ostendit, quando ipsa principia inceptionesque com2 haec primvm bene ^primum' quasi ex prehendit.
multis, quas parauerat Dauus.

472 473

14 Qvo chremetem 15 1 ivNO LvciNA

^quo' qua
'^luno'

re.

ab

iuuando

dicta,

20

2 ivNo LVGiNA lunonis fiUa, Graece ElXsld-vLcc. Latini Nixos 'Lucina' ab eo, quod in lucem producat. dicunt.

Et gemina uota sunt ut

:
|

et partus et pariens seruetur,

\

1 uidetur sser. C^ \\2 accutus A est om. A et] ex TC 3 nunc errare 5, errare euentu A, euentu <e^ F fugit B V 4 SENSi STOLiDvs] s s B T quinque] v JB 6 non modo audiam sed etiam uideam etc. Cic. 7 pleneque C V sentiam] s 0, s sentiam B F, sed sentiam A sensi add. W. tacitum
\
\

\\

II

1|

\\

8 impelliuntur JL 9 ad sensum om. ergo] igitur ratiocinatione C 10 senrebus in mg. C^ scimus <(scimus^ suin C stimulus 12 ait] est J., om. punctum F*, iam praeuentum F^ 13 adfertvr] affertur CF, af T, om. 14 quando ex quia corr. C ipsa (eius MiHi] etc iam JB se] e O
II ||
\ \

II

BTC

B
\

\\

||

||

C) post principia

TC

||

15 haec

primwm

||

16 multis

^*!^*^"

17 qvo] quod A, qd F, contra TC, hanc simu{sscr. m. 2) lant etccmiEMETEM om. qua re in ras. F^, quo om. id est qua re 18 luno 20 Lucina om. ivno lvcina om. 19 graeci dicta om. lAieTI^ <est> luno F| ab] a latine (-na A) codd., corr. Lindenbr. J., I^OTTdk B, **** 20' dicuntur (ur eras. in A; dicitur V^ deU.) iuno codd.; iuno del. W., dicunt \uuB,re Schoell lucina (w m^r. C^) <fer opem (f-o^ ut et] ut TC seruetur T)> TC producit T 31 nota

V
\

\\

\\

5 F
I

A TC TC B =
\

\\

||

||

AB

ANDRIA

III 1,

1217.

161

nam *fer opem' propter partum, ^serua me' propter pa4 ivno lvcina f. o. s. m. o. nota hoc rientem dicitur. uersu totidemque uerbis uti omnes puerperas in comoediis nec alias induci loqui in proscaenio; nam haec uox post
5 fer opem propter quod Lucina est. scaenam tollitur. 6 serva me obinde obstetrix, quod opem tulerit. SECRO obstetriciam hanc potestatem lunoni attribuit, quamr

quam 16

illam

Menander Dianam appellet

et

hoc sentiat in

Bucolicis Vergilius (Ecl.

1

IV

10).
lo

TAM ciTO 'tam cito', ut felicitatem partus 2 tam cito ad reprehensionem, 3 Et inspice ^ridiculimi', adRiDicvLVM ad irrisionem. uerbium sit an nomen, ut sit: uide hominem ridiculum.
Hvi
ostendat incredibilem.
sed aduerbium magis est. 17 1 NON SAT COMMODE DIVISA SVNT TEMPORIBVS COn-

15

quidque suo tem2 non sat non satis. pore geritur, qua re proderis. 4 tem3 DiviSA svNT digesta et composita et distributa. poRiBvs id est per tempora.
1

fusa tibi sunt, inquit, omnia nec

unum

me
\

om.

B
I

lvcina]
M.]

B
II

parietem

A
|1

2 dicitur
||

in dixit corr.

F. o.]

EO

J.,

fero-

C, fer

opem

F, om.

me C

3 totidem

TCV
C
\

4 proincenio

T, pro^^scenio

{sscr. m. 2) C; tetulerit.^ 7 obstetriciam Schopen: hoc (hec C) extra (hoc cf. 15, 64 add. V) etiam codd. attribuitur 5, attribuunt F, adtribuuntur et hoc sentiat A; attribuit Terentius Dziatzlio 8 apellet J5 F, et sentiat hoc TC, om. A; et hoc significat Schopen tam 10 Hvi TAM ciTo om. Hvi] huic A, huiDC ut uid. T felicitatem cito in mg. C\ om. T ut] in TCF, felici citatem B\ facilitatem Lindenbr., ueloc- Schopen 11 ostendit 13 <^si^ sit aduerbium C 12 RiDicvLVM ad irrisionem om. ut sit his 14 est magis TC 15 comTC., an uerbum sit DivisA B F, c T, om. temporibvs] d s t TF, etc
II

6 obstetris J., obstitrix

II

tulerat

\\

B
\

\\

ATC
B

II

\\

\\

\\

\\

diuisa
(sscr.

diuersa

m. 2)

iihi post

nuc C quodque A, omnia inquit quod 17 proderis (e ex i corr. m. 2) non satis om. satis <6> 18 svnt om.' et om. bis 19 id est] uel
quid omnia

TC
\

sunt F, post omnia J5

\

||

16 in-

TC

II

BV,

TC, om.
Donati

V B

II

||

coiniu. rec.

"Wessner.

11

162
476'

DONATI COMMENTVM
18
1

MiHiN adhuc Dauus non percipit.

Et bene,
3 mihin

quasi

dicat:

cum

NVM iNMEMORES
Pamphilus:

loquatur, illae agant. DisciPVLi ^discipuli' Mjsis,

ille

Lesbia

et

bene ergo discipulos imperitos ostendit et magistrum Dauum, quia supra dixit (J 3, 21) Hum si quis magistrum cepit ad eam rem improbum'. alii hic Pamphilum significari putant discipulum, quia Dauus magister; <^nam)> nomen est ad aliquid discipulus, ut magister. 4 Et nunc alii est casus. nominaMiscipuli' genetiuus singularis

omnes, per

quos

agitur

fallacia.

lo

tiuum pluralem putant, ut "^discipulos' dixerit omnes, per quos agitur fallacia, secundum illud (/ 2, 2l) Hum si quis magistrum cepit ad eam rem improbum'. 19 1 EGO QviD NARRES NESCio quasi fabulam. 477 2 NVM iNMEMORES DisciPVLi decst 'nuuc'. 3 Et bene
quia ipsum magistrum supra fecit (7 2 21). 4 EGO QViD N. N. semper ita respondet Dauus seni, tamquam non intellegat, quid loquatur.
*discipuli',
,

i5

1 Mihi-N- A, mihine BTC, mihi non {corr. m. 2) V\ non percepit F, non pepercit (-sit T) TC, non percipit {ante

dauus) loquantur mihi non

me*^'^

II

2 dicat]

J?
j \

cum
agat
j

om.

V
II

V\
||

ille

ATC

ille
j

3 nvm om.

{sscr.

om.

J5F

m. 2) C, om. lesbia mysis 4 pamphili {corr. m. 2) V\ fallicia

\

B B
7

TC

mihi
\

N A,

loquitur T, illae

michin B,

immemor

es

F, in med, T, In et lesbiae
\

<^et^ ad e

bene
r

TG

6
|j

tum] cum

alias J.,

aln

T, etc
\

Alii
||

ATC

cepit

A, fabula
7

V
\

improbum]

II

significare

TC

8 Dauus magister om. 8 magistri OF^, magnum

{sscr.
|

T
\

nam
codd.

add.
I

W.

\\

9 aliquid
<^alii

"^'"^ ""*

magister

dauum

10 genitiui est singularis 11 ptr A, pluralis 12 cum T dixerit <erit> 13 magistrum] ma ad F, om. cepit] capiit J., ce e r i F, ad e r c i T, om. 16 fecit om. 14 ego EGO NARREs om. fabula <^sity nescio in ras. F*, N 1.5 num in ras. discipvli inmemor est F^, non dis^ jB nimc] sunt ScJiopen 16 supra magistrum F 17 n. n. narres nescio C, nar neque F, etc respondet ita seni tamquam] sententiam quam J. 18 non respondent T om.
\

TC

BTC
\

m. 2) F ut Goetz: et discipulum putant tantum)> nominatiui casus om.

||

II

TC

\\

BTC

ij

||

fC
B

II

\\

||

TC

||

ANDRIA
478

III 1,

18

2, 1.

163

20

HiciNE ME

(/ 1, 132

33)

si

iMPARATVM

redit ad illam sententiam

^siinul

sceleratus

Dauus

si

quid consilii

habet, ut consumat nunc'.

479

21 1 ADORTvs ESSET ^adortus' dicitur, qui ex insidiis repente inuadit: dictum ab eo, quod corpora aggredientium 2 adortus aggressus. exsurgant subito atque increscant.

480

22 EGO

iN p. NA. haec ex translatione maris sunt dicta

2.

481

ADHVC ARCHYLis QVAE ADS.

Q.

Q. o.

scaena,

quam

scite

expressa

sit

consuetudo

specta in hac medici uel

lo

medicae egredientis ex aegri domo: gotiis eius loquitur, abiens de morbo.

nam

ueniens

de ne-

et haec sunt praeter 2 adhvc arc. sic dicuntur OLKOvofiLav quae svQTQfiaza. ueteres scribebant ^adhuc', quando incerti futurarum rerum ex praesentibus firmum intimabant, quod est genus cau-

15

tissimae promissionis et certae.

1

adhvc arc.

q.

ads.

hiccine F, hic me J., hic TC, om. me] mi A, om. rediit A, rediit F, reddit TC om. TC inpartum 3 nunc] c h u 2 si quid om. T consilii sententia dixit dicitur cn- (nunc T) TV\\ 4 adortvs esset om.

si

||

C insidii'' C 5 agredientium egred- C 6 expurgant 7 ego in p na W.: omnia adgressus A, agressus TC (cum T) codd. ex] est T dicta sunt V 8 metaforicos ATC, 9 archylis o.] ax metaphoricos JB, methaforicos F assolent ex ads- corr. C, ad T q q ] q q3 F, q TC uel medicae] 10 site A, scienter F sit expressa scripta T
corr.

\\

\\

\\

\\

1|

\\

B
\\

uel medicinae F, medicue (medicaeue sscr.) 13 OIKONOMI^N C\ aegraeF] negocio

B
r,

\\

eiPNMd.Td. A,
m. 2) C\ V ARC ]
\

eypeM^T^ B,

*****

^5, **** TCV\

11 egredientes

(m mg. inuenta

{in mg.

{sscr.
(sscr.

m. ^) sic F*), quam

I

A R F

Spatium hic in medio duorum uerborum) A, ar B, a q C, archillis q T, arc^

5,

sicut

ABC,
<(fiet

rarum] A adhuc

tissimae] certissime Q ADs ] arc Q A S

TC

que T incerti DP, incei-tis rell. futuin mg.y uiarum C^ 15 firma TC cau\

ATCV\\U

scribunt

TC

quan*^"
\

|1

||

A,

16 et certae promissionis ar (a T) q a TC, arc

arc a in

F, etc

J5

11*

164

DONATI COMMENTVM

medicina aut in ratione est aut in eonsuetudine et in exemplis.

^adsolent' ergo consuetudinis est, ^oportent' rationis.

482

2 1 siGNA ESSE AD SALVTEM deest ^haereutia' aut *pertinentia'. sic in Heautontimorumeno {I 2, 23) ^atque haec 2 Absolute ergo dixit, ut sunt ad uirtutem omnia'. unde et nos dicimus quid ad rem? desit aliquid tale. uel quid ad me? 3 1 NVNC PRiMVM FAC ISTA vT LAVET impeiitiae no483 tantes Menandrum aut Terentium ipsi ultro imperiti inueniuntur, nam et ille XovOccx^ avrriv^ dicens a consuetudine non recessit, tcum lauisse se aut non lauisse
^

lo

a parte totum significantes t, et Terentius propius ad significationem accessit "^ista' dicendo, ne pudenda nominaret,

481

1 4: Et sunt qui ^adhuc Archylis' correptionem esse nimium sollicitae nutricis putent, quod ego non probo. 3 3 FAc ISTA VT LAVET Hsta' quae ex puerperio sor483
sic enim, quidam *ista' ipsam puerperam dicunt et Menander XovCat^ avrrjv a^rtxa' sed imperitiae accusantur, quod non continuo solent post puerperium lauare,

15

debant.

sed diebus omissis.

1

20

medica

oportet codd. haerentia] ferentia Schopen 4 sic oni.

II
\

2 assolent

CV

est in oratione

B^
\\

in oratione 0, in ratione 3 esset ad <esse> T\

heauton timorumenon A., eautonturumenos B, eautontumirume F, eutonton T, eutontum C atque] at T, om. B haec sscr. C^ b uirtutem in ras.
\\
\

T 10 et sscr. C ille 11 aut non in mg. 7* AOYC^T^YTHN B, AOYC ^.T^YTKN ^, ***** TOF^ a om.. C 11 non <se>
peritie
\\

ergo absolute TC ad A, quid T, {ex ad

\\

F*

TC
I

6 et nos om. 8 nvnc corr.) C

\\

B
\

\\

quod ista om. B

\

\\

quod
ita
\

9 imperiti ex -rati corr.

C
|
|

inueniunt

\\

lauisse

ATC

cum
I

12

potum TC

non lauisse]

\\

cum

Iovgoci ocvfqv

Sabbad.

\\

pro parte totum Sabbad.; a toto partem Schopen

\\

significantes] significai sed

om.

narraret
I

T
\

lavet] uolauit F, istam

ABTC AOYC^Te<\RTHN A, ^OYC^TH^YTHN By lovGccrs avrriv i)f\ ***** F, om. TC^ 18 avriv,a Bentley: YTIS^ A, YCirdi B, om. TCV\ rdxiGra Casauhonus peritie TC 19 quod] quid A, qui F non in ras. F^, om. TC puer20 TC omisis A peram
\

13 accessit F; significet Sabbad. 14 "adhuc "qui F 15 probabo TC IG vx ex puero TC 17 ista ista quae] itaque
\\

||

\\

\\

11

\\

ANDEIA
4Si

III 2,

16.

165

QVOD

IVSSI

DARI BIBERE ET QVANTVM IMPERAVI

ratione
dixit

1)ATE consuetudine

quam
in

pro:

date

ei

po-

tionem.

Lucilius

summo'.
ut
Q.
si
I.

quinto (fr. 24 M.) Ma bibere <a^ 2 dari bibere <^* * *> nam duo uerba iniuncta
5

nuUum habent

signifieatum sine nomine aut pronomine, 3 qvod ivssi dari bibere et dicas dic facere.

et qualitatem et

modum

rei

dixit.

5 Mox EGO Hvc r. uidc ut auctoritatem et iactantiam medicorum imitetur dicendo ^quod iussi'; et non
;

sufficiebat,

sed

quae

solent

etiam Hmperaui' dixit. simul haec dicit, medici promittere frequenter *mox ego huc
satis

lo

reuertor'.

466

sciTvs PVER EST

certum aeui, ut

ita dicam, et a

obstetrici est adhuc inmatre sanguinulentum non

.

quod ipsum nimium uideretur

accipiat.

cito dicere, 15

sed ^scitum' pronuntiat. ^pulchrum'

pretium maius
1

2 Ideo subblanditur, ut operae 3 per ecastor per Castorem et

r,

db- T
q in

quid

V
1

dari bibere (bi ex a corr.) C, da b JB, dare b2 date] et quantum imperaui te dare 6', ET

2 consuetudinem a T, e q i d F, om. T, 3 in .B, in V date 4 summo om. bibere ab summo PorpJi. ad Hor. c. III 21, 7; biber e summo bibere C lac. IJndenbr. coll. Charis. 124, 1 dari] daie iXXrivia^og? cf. sign. W.; fort. excid. mire '"dari bibere'. 5 nullam habent significationem 248 Serv. Aen. 1318; 6 ut TC, sscr. om. (sign- om. T) aut] uel :B
et
t

-nem

||

F
\

\\

TC

\\

An

TCV

|1

quod
.

7 et f] e T et 2. om. T quod iussit (iuxi T) quantum quod iussi date bibere et quantum i- (XP: quod iussi date bibere et quantum iussi) H 8 mox om. B ego om. TC hvc] h 2'F K. uide] r- et uide F, et uide AB., redeo C, r T H 9 et om. TC\\ 10 simul ante dixit B dieit] du TC, om. B 11 medici] dici TC <ut> frequenter ATC, frequenter <ut> Fl hic ^ 13 EST om. TC obstetrici est F, obstetrici C incertum adhuc B 14 aeui ut ita dicam et AB, eui (cui C) ut dicam ita et (ut C\ corr. C*) TC, et ut ita dicam F; qualem dicat. ita et (atque Schopen) ed. pr. a matre in ras. F- sanguileutum
<i.

DARi] da AB, e q i F, om. I.] 2)0St dixit add. TC:

I

|1

d- F, da mihi
||

TC

V\

bibere] b^
\

et rei om.
j

AB

\\

||

II

15 ipsi minimum 16 scitum in ras. uerat C sublanditur J5, subauditur F H 17

J^
II

\\

V^

pronuntiaF,

BC

mams

<per castor) per castorem

magis

166
Pollucem
^natus

DONATI COMMENTVM
ornatiua

sunt
dixit,
a.

Pamphilo' 'quem Dardanio A.

pulcher,
lioc

3 Et iurandi apta feminis. ut Vergilius (^Aen. I 617 18) V. F. g. S. a. u.' 4 scitvs elegans,

quem Graeci KOfiipov scitum et pulcJirum est.

dicunt.

quod enim quis

scit,

Et

est diaeresis,

ordo est: perscitus ecastor, ut in Hecyra (J 1, 1 2) ^per pol quam paucos r. m. f. e. a., S.', ut sit: perquam paucos. 7 1 DEOS QVAEgo VT siT SVPERSTES "^supcrstes' nunc 487 saluus. alias superstites sunt senes et anus, quia
aetate

nam

multis

superstites

iam

delirant.

unde

et

super-

lo

stitiosi, qui deos nimis timent, quod est signum deliramenti. 2 qvando qvidem ipse est quando et cum interdum causales sunt coniunctiones. 3 Et ^quando'

4 qvandoquoniam et pro quia intellegimus. QViDEM iPSE est trausit a puero ad ipsum Pamphilum. 9 1 VEL Hoc Qvis NON CREDAT irouia est. 489 2 ^Vel' modo non est disiunctiua coniunctio, sed pro etiam popro
1

i5

na or tiua

pamphilo V\ dixit om. TC auerg- J., uirg- <(quem)> V quem 167, 1 apud Vergilium in mg. F' 3 a. a. v.] anchise alma uenus B, anchise al-u- F^, m-u- TC F. g. S. a. u.] F-S- A- V- ^, ph-g-s-a-u- F^ s-s-a- u- TC, etc B 4 <puer> pulcher TG yiotixl^ov W.: KONYON A, ROHYON B, -Koviov M*, **** TCV^ quod] quid A quis scit Steph.: qui sint AB, qui sint F^, qui sunt TC\\ 5 scutum A est 1. om. TC dicheresis J. 6 ut om. Hecyra] hc ita TC, hoc F^ll 7 r. 5, **R** C, S.] R-M-S-E-A-S- ^, reut sit om. B p * * * * T, * * * * F^ perquamj quam TC 8 DEos siT om. B superstes (superstites TC) nunc {om. B) saluus (saluos TC, siluus A) post 11 deliramenti i7i codd.; 9 superstes TC senex T, ex -es corr. C transp. Steph. 10 aetate] senes TCV^ multis (-ti C) superstes TC iamj etate F^ om. TC deliraut] erant TC\\ 11 timent nimis TC\ est TCV^ delimti 12 est TC qvando qvidkm signum
2
<^e)>
I

(sser.

m. 2)

acta
|

feminis]
||

fenanis

\\

II

||

BTO

\\

\\

\\

om.

B
II

b > T 13 sunt causales (coniunctiones om.) (7, e <^i 14 pro] et F^ quam C et pro quia TC, pro quia om. V^ 15 EST om. ad ex id corr. C^ transiit 16 vel F*, om. hoc qui ATC, om. ipsum om. NON otn. credit 17 conyronia est] sed TC iunctio disiunctiua sed] et AB\ etiam] est T posita ^est)- F'
bono)>

ipse <ipse)>

\\

est <^ingenio
\\

tam bono>

F^

est <(ingenio

TC

II

ATC

BTCV^
TC
\
\

\\

ABTC
B

AB
B

\\

ANDRIA

III 2,

611.

167

ut apud Vergilium (Aen. XI 259) *uel Priamo sita, miseranda manus' et {FjcI. VIII 69) ^carmina <(uel> c. p. 3 Et bene ^uel hoc': subaudias ^exceptis illis, d. 1.' 4 abs te esse natvm et quae reprehendit supra'. legitur, ut sit: instructum, commentum et com-

positum.

10 t^ortum'
refertur,

NON IMPERABAT

c.

'coram' ad certas
2 qvid opvs

personas

factv esset dicitur 3 facto esse'. pverpeeae impersonatiue ^opus datiuus casus est: ipsi puerperae coram non imperabat. 4 Et QviD faoto opvs esset <^p.y sic enim dicimus 6 pverperae omnis, quae quid uis tibi faciam? 6 ^PueriJcra^ TCQcoroTOKog. et non peperit,
^palam' ad omnes.

lo

quod puerum, quod *"filium, puerpera dicta. et ueteres apud puer puellus, puera puella. 11 1 ILLIS QVAE SVNT INTVS CLAMAT DE VIA argU491 mentum ex eo quod non factum est, cum fieri oportuerit, et ex eo quod est factum, cum fieri non oportuerit.
carmina om. TC 4 abs te T, etc ^ 5 sit om. V et esse] absit esse TC, abs te eum F, om. 7 non uituperabat T, (te s. v. add. nc (non T) positum TC
1

sed

15

ut aput A, om.

B
d

J. F,

pi

uirgiliua C, c p

B
d

\\2 et

B
||

1|

\\

m TC
.

cf.

F
8-

8 ad onmes palam c.] factu J5F, factu A, facto C, f T; quod CV, om. Heaut. VI, 68 esset sscr. C^, e- (ante f-) T, esse JS, est factu B, 9 imperatiue <(quid (vel quod))> opus dtt. esset om. pverperae e- T, esset C (dett.) T esse casus 10 datiueus puerpurae p uerperae om.
2) 0, om.
I \

||

co

F, coram

B TC

II

ABV, B

\\

est <^ut sit)> dett. F, imperet

non imperabat (sic dett.). Et W. imperaret ^ BC 11 quod facto opus esset F, B\ dicturus TC|| 12 tibi vis B post faciam F' in mg. add.. dat casus est ut sit ipsi puerperae coram non imperabat quid opus facto esset puerpere omnes AT\\ 13 TtQcoroToyios Steph.:
\

Ij

qof-

P(jOT(i)ROC J?, F, om. TG\ 14 quae puerum Schopen 'AovQot6%o? Sahbad. quod filium] quod filium peperit Steph.., et quae filiam peperit Schopen. An 15 puera] puerula AB^ puerula quod fetum.!? et om. F puella "^^*^*^*'''^ (sscr. m. 2) V\\ 16 c\ui clamat de via om. 17 non 18 quod om. opor^ via] eo TC, om. tuerit 18 fieri non om. 18 oportuerit] non potuerit
\\
\

^T-W^TOKOC^ A,

pn-***

BTC

\\

BTC

AV

AB\

||

TC

168

DONATI COMMENTVM

2 CLAMAT DE viA mire ^clamat', quasi dicat: maluit clamare quam sine labore intus imperare. 12 1 o DAVE iTANE coNTEMNOR hoc cst: usque adeone. 492 2 iTAN CONTEMNOR ualdc temuor, temnor autem nam ueteres temGraecum est, id est caedor et reicior, 3 itane tandem innere dicebant sine praepositione.

dignatio

est

facta, <^a^ quo huic rei natus.

ad aestimationem reuocantis eius dicta uel contemnitur quis. 4 idonevs aptus et

8l

493
494

13 aperte fallere Svo

'aperte'.

evog cito:

et ^fallere' et lo

saltem accvrate mire ^saltem', quod ponitur rerum; primum enim fuerat *ut ne cona2 saltem accvrate v. m. ^svyiiu a superiore ^fallere incipias'. 3 Aut certe 6vlX7i(iiptg ^fallere 4 utrum pro ^cum rescicerte si resciverim incipias'.
1

14

in desperatione reris fallere'.

i5

uerim' an quia stultum

me

putas?
I.

495
d-

15
1

CERTE HERCLE NVNC HIC SE

F. H. E.

hoC ita
{

DE via] d- T, om.
\\

2 intus om.

m. 2) F, i T om. TC:, del.

temnor
om.

BTCV
5

inde Graecum est: T^iivoiiai Schopen tempnere B, tempeiere C, tendere T 8 a add. 7 aestimsitionem V, extimationem C dicto uel facto
II

mire clamauit TC, mire B dicat] dave om. B itan 0, ita" {sscr. contemptor ^ c a V^ om. J5 id est J5 usque 4 itan contemnor om. B ualde conSchopen temnor 3.] tempni J5, Tenum TC autem
|

TC

1|

3 o
,

\\

gru

reicior <^r6 xiiLvoiLcci} Steph.

\

||

||

te

Steph.

conpnitur

C
d
\

actus
\

TC
\\

\\

10 apte fallere

TC, <^quem
\

12 saltim C, Sal- B, s- T cito et] cito TC, et V <horaccvrate] a- T, om. <et> mire C 13 primo tatus {in mg. m. 2)y fuerat <dauum {sscr. m. 2)y F, erat ne] nec TC, non V orareris (-ueris T) TC, conarefwr V\\ 14 saltem u F, V in ^, ut fallere C v. m.] accvrate] accu te J^ uidear metui J5, om. TC |egma A, zeugma F, zeuma B,
I

tam>

TCV

aperte fal

i-

YOAieNOC B, YOd^ieNOe A, ****

\\

ATCV

om. TC\\ 15 incipisifi V CYMeMeYIC A, CI^HMYIC B, sylempsis 16 certo AC, F, **** C, om. T fallere i7icipiB.s F, om. resciuerim om. B si om. rescivkrim] uerum TC utrum 17 me stultum om. <et)> utrum {ex uerum corr. m. 2) V 18 CKRTE 8E om. i. hercule V e.] se] s^ V f b e i C, f h e T, fallit haut ego ita] ideo F
|

B
\\

\\

}|

ANDRIA

III 2,

1120.

169

496

2 edixi tibi dixit, ut audiat spectator, non ut Simo. hic illud reddit (/ 2, 33) ^edico tibi, ne temere facias'. 16 1 INTERMINATVS SVM NE F. pro 'miuatus sum'.

Plautus in Aulularia (III 6, 22) *interbibere sola 2 NVM VERITVS uerctur liber, metuit seruus.

si

alibi {Phorm. 3 Et deest ^es': apta hXsLipLg irascenti. 4 qvid reII 1, 2) ^non simultatem meam reuereri'. TVLiT ^retulit' profuit uel interfuit. et producit re sylla5 Et est sensus: sic contempsisti, quasi tibi non bam.

ui.'
5

49S

comminatus sim. 18 1 TENEO QVID ERRET ET QVID AGAM HABEO hoC hoc denique dixit non ut Simo, sed ut spectator audiat. 2 et qvid agam senex probat dicens Dauo ^quid taces?'

lo

HABEO
499

quid respondeam scio. QViD CREDAS proptcr quid aut propter quam 2 qvid credas rem aut quomodo faut propter quidj.

et

19

15

repetit
tiata:

uerbum

eius,
est.

quod

pronuntiatione

ait ^credon': quare adiuuandum 3 qvasi non tibi renvntiata nun-

500

20
1

compositum pro simplici. 1 mihin qvisqvam fauet

ed ^ temero

sibi

senex in eo, quod se

|

20

dixit F, d-

^,

edixin redidit

TCV,

B
f
II

sum n

V, om.

B
\

ut ^. om, dt T, dauus J5, dicitur 2 hoc illuc redit V, reddidit AC, 3 svm sscr. O* f.] suin ne facias (7,
H

||

pronuntiatus

sum

Schopen schol. 5
si

coJl.

Don. ad Eun. 1

2'
II

NVM om.

4 interhibere in^erwmere 6 es om. fueretur

1, 35.

An
alibi

commmatus.?
si

<^ualde)>

minatus
cf.

infra

-B, YIC 7 Don]

num
A,
8 uel

A,

sXXiipiG

F,

**

TC

^ TC
||
\

ABCV, epta A 6W\Y\C 7 reuereri om. B

ui.] sibi
\ \

AV., nunc

TC
om.
\\

\\

simultatem ex -lantem

corr.

reueteri

re

qvid

8 interfuit in mg.

*
|

qvid ret vlit

||

om.

II

producit
B
\

est] est

F, om.

si
\

qvid]

quidem

hoc

\\

13 dicens probat TC 16 propter quid om. TC; aut quare Schopen 17 credo J5, credas 18 pronunciacioquid A\ del. Schopen nem est quasi tibi non 6\ q t n T, om. <^pro^ nuutiata 20 Michi F, <n> fauet quid A <et> fauet

II

produxit O 9 Et 11 errat\k, er14 habeo in mg. F' 12 sed ut] sed 15 qvid tacens et] et credam C, c T aut quam reiu 16 aut 1.] uiT aut 2. om. T aut per
\

uel om.

10

sum T

|1

||

TC

||

\\

||

\\

170

DONATI COMMENTVM
2 eho an tvte 'eho' nunc interad se uocantis, ut (J 2, 13)

uult perspicacem uideri.

iectio

est

admirantis,

alias

^ehodum ad me'.

501
502
das;

21 NAM Qvi iSTAEC ^qui' undc. 22 QVASi Tv DiCAS FACTVM iD

non enim dicimus
nisi

c.

M.

'dicas' pro

cre-

sequitur id quod

praecedit.

a posterioribus ad priora. IV S, 27, aliU) 'audader dicito' et alibi (PJiorm. III 2, 8) *^faeneratum istud beneficium pulchre tibi dices', id est
credes, scies, senties.

quod credimus: ab eo quod 2 Figura (letdkrjfiipLg idem aliU (Flaut Merc.

lo

503

23 NON
etiam c,
e.

SATIS
a.

ME PERNOSTI ETIAM QVALIS SIM SIMO

'etiam' pro adhuc, ut Vergilius (Aen.

t.'

VI

485) ^ldaeumque
i5

504

24
CEPi
est

EGONE TE duobus
scii-e.

istis

pronominibus ostendit

senex omnia se

2 sed si qvid tibi

narrare ococcipitio;

^occepi' melius

enim

^occepi' quasi

quam Hncepi'. dicitur ab caput rei institui.

et
siQcovLKcog *^falso'

505

25
1

FALSO potest

pronuntiari,

perspicare 1\ in -cem corr. C eho] Et hc om. 5 an C e^o est interiectio F, inter3 heodum 4 istaec] sta hgc A, 2 ut om. TC iectio J5 in ras. F^, i T, om. istec tibi i s qui] que A, om. T 5 dicis A factvm m.] factum id consilio <(id est)> unde C F
uult se
yl
I

AN

nunc
II

\\

A B

\\

||

|1

mxis

C, f ^(id f. F) c

B,

creditur

ACV{T?)

lensis

audacter (-tus A) id est] uel 10 fenerarium C dicito] cf. ad Phorm. 12, 54 perxosti om. 11 credas TC scias T 12 non J5 non ex nam corr. C^ perhosti A., pernosti ex pronostin corr. C 13 ut om. B\\ QVALis TF, qualis siMo]

B, melepsis

id T(7, metathesis
||

TF, ow. 7 <ad>

||

dicas om.
\

B
\

6 creditur
\\

TC V

meta
9

lesis

A, meta-

Ij

\\

qss^

\\

C E A T <potest> A, c e i a t <pt> F, o e a t 18 se senex 15 egon T istis duobus F <pf> C, om. B scire omnia TC sed occepi om. B tibi] tribus C occepi] 17 occepi] accepit A, om. TC qua incoepi diciaccepi A tur ^, dicitur quam incepi B hoc cipitio A, occi pitione F
14

II

||

||

18 est om.

V\

instituibi

||

19 ironicos

ABTC,

yronicos

ANDRIA

III 2,

2028.

171

potest et 'falso loqueris' dici, ut (SalJ. lug. 1, l) 'falso 2 Ef uocalitatis causa sic dixit, queritur de n. s. g. h.'

ut ^sedulo' ^optato' ^certo', quara false sedule optate certe. 3 NiHiL lAM MVTiRE Enuius (inc. l. fr. 4 M.) ^nec dico

nec facio <^mu^', Graeci cpd-EyyBG&ccL.

unde

et

mutos

dicimtis,

quod

t,

506

26 1 EGO VNVM Hoc scio NEMiNEM "^neminem' dicendo maiorem confirmationem fecit: non solum Glycerium non 2 Et ^hic' dicendo ostendit peperisse, sed neminem. 3 Et est "^neminem' nullum hominem. 4 Et domum.
nota in feminino genere etiam 'neminem' positum.

lo

REFERETVR MOX HVC PVER ANTE OSTIVM prO hvc quasi nobis. 28 1 iD EGO lAM TiBi RENVNTiABO fiugit se prodere 508 id, quod ipse facturus est, ut non credat senex ab illo 2 id ego iam tibi renvntiabo fieri, quod praedixit fore. ERE fvtvrvm ^re' sjllaba apud ueteres mterdum abundat,
507

27

feretur.

is

ut modo.
Verr.II,

3 RENVNTio pro nuntio.

^renuntiatur mihi'.
(r.

et Cicero (in

II 60, 149)
jT
I

secretum consilium, ut supra

1

et] ei

II

2 de

s.]

sui

g.] ecoll.

A, quasi TCV, om.

add. Lindenhr. 6 <t)eeNTeC^r

NEMiNEM
B

A, <^Qe^TeCQb.\ B, **** OF, om. T\\ 7 EGO om. B vnvm] nunc F neminem in mg. 0- 8 conI

sicut 3 ut om. 4 iam om. optate sedule Charis. 240, 8 quos graeci F,

TC
\

h.]
\

4 renvntio quasi 21) Venuntiatum est'.

20

de natura sua genus

\\

humanum quam false

\\

\\

mu
||

om.

TC

||

firmationem (comperat- C) facit uel {om. T) confirmationem (comperat- C\ corr. C') fecit TC fecit om. B 9 sed <(etiam> 10 Et est] et F, om. B\Et 2. C, sed <m> T Et om. TC 11 neminem in feminino etiam positum {oin. genere) 0171.
\

||

\\

II

femenino C osTivM om. F^: ut

TiBi
B

ABTCV^ om. B tam

I

12 cZeferetur F, refert T geminem huic hostium J.F, h- T 13 feret quasi] quam T <nr) nobis TC
vl
\
I

||

1|

mox T huc
\

jj

14 id
tibi
\\

renuntiabo 15 ab eo

TC

F,

r
\\

ego C, iam ez T fingit

\

7"

16 renvntiabo
\

16 praedixerit

renuntiabo B, renuntio
Oin.
\

fu-

B
||

C,

rj

B T 17
||

nuntiabo j., om. tibi om. fore om. B

tiberi
j

AV B

Res sillaba

here F, herem C, h- T,

interdum

18 et

pro anuntio

||

F, om. 19 renuutiate

modo

interdum apud ueteres C <uV> TC rbnvntio mihi om. T\

mihi] inde

172

DONATI COMMENTVM
29 DAvi FACTVM
coNSiLio AVT DOLis

509

commodius

et

magna cum
ut Vergilius,
'nulla

inuidia dixit ^Daui',

quam

si

'meo' dixisset,

cum Turnus
in

incusaretur, ait (^Aen.

XII

11)
5

Tumo'. 30 1 PRORSvs A ME opiNiONEM 'prorsus' quasi porro 510 2 prorsvs <^quidam uersus, quod Graeci dicunt fiaKQdv. 'prorsus')> pro uere positum putant, ego pro eo quod

mora

omnino. sunt qui coniunctionem uelint esse. opiNiONEM TVAM HANC ^hanc tuam' cum taedio eius dixit, hoc est: nimis molestam, nimis suspicacem, nimis
est

accusatricem.

lo

Sic

dixit

^Jianc

tuam\ ut

ille

de

apibus (Verg. Geo. IV 22) ^uere suo' et (Aen. VI 041) et in Adelphis {IV 7, 36 ^solemque suum, s. s. w.' 57) Ham uero omitte, Demea, tuam istam iracundiam'.

511

31 1 AVDivi ET CREDO locus communis, an famae credendum sit. 2 Bene suhiunxit ^credo': non enim audisse 3 mvlta concvrrvnt simvl qvi statim credere est. CONIECTVRAM HANC restat enim, ut multis concurrentibus
signis

i5

una coniectura

confletur.

1 <(dicas)> daui consilio factum aut dolis 0, c f a 1\ factum c a d F, om. commodius] cum odiis TC; 2 quam] quod B, quasi C si meoj inde cum odio Schopen 3 ut om. eum sine eo J5, sis in eo A, si sine eo A recusaretur T ait] aut B, dixit TC, om. V 4 mora] 5 a me opi maiora TC F, a me T, om. prorsus dett.,

\\

TCV

|j

\\

\\

om.
Tiel

A B TC V
tractum

||

macran

A
\

longum
,

macra B, **** TV^,

g.****
ed.
\
j

******
i'RORSvs
{cf.

tioqqoj pr. {= longum C, uere 7 uere om. T quidam 'prorsus' add. Steph. W. Ad. V 3, 58 Steph. glossas): quare codd.; 8 uolunt V\\ 9 tuam] putatur ABV ergo codd., corr. Steph tu A, om. TCV eius om. TC 10 hoc 11 dixit om. V\ solem 11 Sic om. A 12 et om. BV suspicacionem B
dett.);
et

uel tractum

F*

^cctiqccv

\\

\\

1-3

S B; ut Schopen
s.

TO
TC

s.

n.]

||

^, h

||

14 omite

TC, om. ^ istam tuam

||

et
J5

^ TCV,
I

1|

||

om. 15 et om.
||

II

16 non enim] non bene

17 est om.
//etur

18 hanc <f >

{corr. m. 2) C, enim modo V concvrrvnt 18 hanc] con etc B que A F, om. TC enim] ante TC ut sscr. F 19 con-

||

||

ANDRIA
512

III 2,

2939.

173

32
cepit,

1 lAM PRIMVM HAEC SE EX PAMPHILO a falsO COn2 Ef b, summo ad secundum quod credit, senex.
'

imum
513
514

et

ex factis

et

ex

dictis

et

ex rebus

atque per-

sonis sumit argumenta.

33 posTQVAM viDET NVPTiAS DOMi PARARi

omisit, in cuius

elegauter

domo.

34
tod^ev,

MissA EST ANCiLLA iLico quod Graeci dicunt avccvtrj, avtov-^ nam loci significatio est, etiam breui1

tatem temporis notans.

516
517

36
nuptiae.

NmiL MOVENTVR NVPTiAE uon perturbabuutur 2 moventvr differuntur.

lo

37 QviD Ais CVM intellexeras quaqua se uerteret Dauus, obuium infestumque inuenit senem, et tamen uersute it obuiam et iam comprehensus elabitur. 39 1 Qvis igitvr evm ab illa abstraxit non frigide 519
intulit dixisse se, sed

15

cum magna

asseueratione.

Et

^abstraxit' proprie, ut supra (7 5, 8) 'me a Glycerio miserum abstrahat' et ( Verg. Aen. II 434 35) ^diuellimur

HAEc

a in ras. F^ 5 postqvam Et] et V, est NVPTiAs om. uidit C, u- T domi] d^ T, om. C apparari 6 omisit F, amisit TC cuius in ras. F^ 7 missa F, om. ancilla est F, om. illico F, illico C 8 avtod-ev, avty, aitov Sabhad.: aut 0///INMA Thl(\UTO- A, ^UTOe%^MThl^UTO B, * * * * CV^ om. T temporis breuitatem 9 notatts 10 nihil et nvptiae non om. T^, necafis; A, om. perturbabuntur F, perturbantur ^TCjj 11 nuptiae om. moventvr 12 quis C cvm intellexeras] om. differantur TC c in T, etcquaqua Steph. quaqua AB, qua TC, quo in ras. V^
I

V a TC
1

PAMPHiLo]
TC
\

etc

B
\ \

hec ex hoc

corr.

falso om.

ABTC
\

coTicepit] 9

2
||

secundum
||

C se om. F, sed
\ \

AB

II

||

\\

B
\

||

||

uerterat C, uerteret

et

tamen] tam

13 dauus sscr. F^, <[pamphilo> dauus etiam 14 it in ras. F^ id J., ut C

||

TC
|

\\

etiam

ABTC,

ut in ras.

F'

compensus

(sscr.

m. 2)

C
||

||

15 evm
16 ad-

abstraxit]
seueratione F a om.
I

etc-

extraxit
I

F
j

non infrigide

A, abseueratione
II

18 abstrahat^

{in

ass- corr.)
et] ut

17 extraxit diuellimurus
||

j'

174
inde Iphitus
et

DONATI COMMENTVM
P. m.'

qvis

igitvr

evm hoc

sic

audiendum

est,

quasi* dicat Mixi'.

521

POSTREMO iD MiHi DA NEGOTi de proiectione 2 tv tamen idem "^idem' abundat. pueri pro 3 Apud ueteres Hamenidem' integrum fuit, unde apud nos et tandem et tamen natum est. sic et ^identidem'

41

foribus.

<(iterum^ iterumque dictum. 40 1 qvam misere hanc amarit ^misere' ualde, nimis. 2 nvnc sibi vxorem expetit oratorie pro eo quod non recusat, ^expetit'. 41 3 Tv tamen idem Hamen idem' aut pro tamen 621 positum est aut pro tandem, ut <(sit: tu tandem has 4 rr tamen idem has nvptias ut caueatur nuptias)> ab appositlone puerl ante ostium. perge facere ita

520

lo

ut

facis.

15

523
524

43 QVOD parato opvs est para

dixit

diserte

et

Latine

^quod parato opus est'. 1 NON IMPVLIT ME HAEC NVNC OMNINO VT CREDEREM ^non impulit' non persuasit, non perfecit, ut crederem Gly-

44

inde

Ifitus et sscr.

C^
\

P. m.] pelias

mecum
\\

BV
i|

Iphitus] a ficus

^-1,

inscius

hoc om.

sic
\

audiendum

TC

2 est om.

de proiectione] pro dilectione negocii <(en)> F, daue nageon C, productione iit vid. T 4 tamen] tm idem] ide?/i F, idem 6 nos et] unde <^et> idem A, id T 5 idem om. nos TC identidem iterum iterumque W. (duce SchoeUio; cf. amarit om. 8 qvam glossas): idem et eorumque codd. amare nimis om. 9 expetit oratorie] expenatorie A^ ex amatorie pro eo] pro id 5, proieci .4 11 <(tu)> tamen 12 tandem idem {2) A, om. pro] per {del.) C, om. T 13 nuptias add. W. ex tamen corr. sit add. Steph.; tu
\

B A

dicat]

J5

audiendum] sub3 da dixit C

\\

[|

\\

||

B
\

||

||

A
\

i|

\\

14 ab] ob 13 tamen] T idem] inde C nvptias] nupante] tn {sscr. an m. -2, quod etiavi in mg. m. 1) C, apud ante V hostium ABV, ociosum (sscr. hostium m. 2) C perge 16 PARA om. 17 est om. T disere 16 quod V diserte 17 est <^para)> C 18 non me om. TC credekem om. NVNC omnino] omnino nunc F, nunc TC 19 non perfecit ut om. cre175, 1 peperisse om. perfefecerit C

|i

ii

II

ii

|I

ATC

derim

TC

ANDRIA
cerium
peperisse.
se

III 2,

3952.
dicit

175
'omnino',
ostendit

Et cum
in

quaedam
uentum.
deret,

quibusdam iam esse circummire autem cautum capi inducit senem, ut crecredidisse,
O.
5

5J25

45

quod Glycerium peperisset. 1 ATQVE HAVT SCIO AN QVAE DIXIT SINT VERA
2

quae praeterea <(dixit)> Dauus. appareat senem multa credere

dixerit,

Et bene
esse,

^omnia',

ut

uera

quae Dauus

526

40 MVLTO MAxiMVM EST

^multo' ct

comparatiuis (et
lo

527

superlatiuis)> antiqui adiunxerunt. 47 QVOD MiHi poLLiciTvs EST

polHcitatio multarum
^ut det'.
cui-.

528 529
532

rerum promissio est. 48 GNATO vxoREM subauditur

49
tempore.

QviD ALiAS

^quid'
in ipso

pro

alias

alio
15

52

atqve adeo

tate, in ipso articulo.

tempore in ipsa opportuni2 eccvm ipsvm OBViA^f <^chremem)>

continuo mutauit declinationem, ut ^iubeo Chremetem'.

1 periisse C; non peperisse Hartman dicit om. TC Et Et cum] nec non J. 2 se quaedam B V credisse C 2 caunon tum in mg. C* capit C crederem A \ 4 Gly- B peperisset m. V 5 haud C F, vera 07n. B atqve {sscr. 2) {= deit.) h T an] a T F qvae] quod A, q TCV dixit] dCV siNT vera] s u TC V,\ o ] omnia B, om. C 6 praeterea 7 appareant A uerba W.: postea codd. dixit add. Steph. esse F, uerba {ante credere C) esse TC, herbate A, uerba B 8 dixisset V 9 mvlto est om. B et superlatiuis sscr. V^ 10 adiunxerunt antiqui B, antiqui affixermit TC 11 qvod EST om. B mihi in 7-as. V^ quod F, quid C poUicitatio] 12 promissio in ras. F' est om. BTG\\ pollicitaticus A 13 nato B 14 Q^ao vxoeem om. B subauditur] scilicet B
\
\

||

\\

||

AT
||

||

||

||

||

\\

||

ALiAs et pro om. alias 16 ipso om. <(i> ^^io V\\ 16 ATQVE TEMPORE adeo ln] ad cum A, in T\ mg. in om. 17 in] i- in F, om. paripsa] ipso A, om. ticulo EccvM Chremetem om. & cum A, e c T obuiam sscr. C\ chremem add. Westerh.; cf. Ter. Z)(t|j 18 dictionem ut] et A\ del. ?

B A

C
B

||

\\

176

DONATl COMMENTVM

633

IVBEO CHREMETEM haec congressio duorum senum periculum adigit fabulam, ut id non uideatur conqui euentus est Critonis silio, sed euentu posse uitari: praesentia, nam nunc ex falsis fient uerae nuptiae. 2 ivBEO CHREMBTEM fcrme aliquid iubere uelle est,
1
1

ad

tale

^liibeo' ergo:

uolo.

Et

mitur ah alterius personae

deest ^saluere\ qux)d oppriut Vergilius interuentu.

4 Et fisraXij^TtTLK&g, (^Aen. quia qui dicit ^salue', iubet: uolumus enim animo, iube5 te ipsvm qvaerebam placabilis et lenis mus uerbis. amicus per totam fabulam inducitur Chremes, ut cogni5 optato advenis tioni ad ultimum interesse possit. ut aduerbium est, ^optato' Vergilius (^Aen. 405) ^ac
'reddique uiro p.
i/.

V 386)

10

uelut optato uentis'.

534.

2
multi

ALIQVOT
pauci.

nec

me adiervnt '^aliquot' hoc est: nec 2 Et ^adierunt', non '^accesserunt',

15

3 adiervnt quasi quia aditus arduus difficilisque est. 4 adiervnt sic alibi {II 1 importune et intei^pellantes. Jl 15) 'Bjrrria, quid tibi uidetur? adeon ad eum?' 5 ex te avditvm ut supra (J/ i, A.') ^e Dauo audiui'.

20

chremte A, chremem
2)

B
F
||

\\

4 fieri TC 5 chremte A, C, nitari J., mutari in ras. V^ ferme Schoell: firme codd. iubere uelle] nubere uelle om. A, iubere T; uelle iubere Schopen 6 ergo et Et om. oprimitur J., obprimitur B., exprimitur TC, (ex in ras. m. 2) V\ 7 ab in ras. V^ 8 redditque AC, reddit interuentum V T p. i.] promissa iubebant F, om. meta ^NMTTROC A, MeXMHMTIRfjOC B, metalenticos F, metalleticos (metell- T) TC 9 qui sscr. V^ enim uolumus TC animo] enim T|| 10 qvaerebam] quae 12 interesse F| 11 cognitio C JB Obtato aduenis A, om. 14 ueluti 13 est 11 uentis om. C 15 ALiQvoT id adier\tjt] aliquid me alterum A, om. est 16 Et om. 17 abitus T ardius adiere est 18 et om. V adiervnt] adie mg. F*, om. T adiere non J. sic 19 eum om. Id quod C adeon ad eum] ad

non B^ (non in mg. m.

2 adegit 3 euentu
||

A,
\

agit
\\

TC

uideatur
\

uitari

e,v.

-re corr.

||

\\

II

||

\\

1|

B
\

\\

II

\\

BTC
\

\\

\\

\\

ex

hoc
est

A
C^
I

II

20 abste
e om'.
\

(7
|

ut

A <modo>

177, 1 avditvm in mg.

C^

audiui (a

T)

TC

supra]

ANDRIA
6 Ex TE AVDiTVM

III 8,

18.

177
ueritas.

ergo

non iam rumor, sed

2 viso deest He'.

535

3
viso

1 iD viso 'id' ob id.

3 Et

ad uidendum uenio.
1

4 tvne an illi insaniant

si dixisti, illi insaniunt, si non audita referunt. AvscvLTA PAVcis et ^paucis' et ^pauca' legitur. 2 et qvid ego te velim a docilitate. 6 1 per te deos oro ordo: per deos te oro, ut 538 2 et noVergilius (Aen. XII 56) ^per has ego te'. STRAM AMiciTiAM CHREMES lcgitur et ^Clireme'. 7 1 QVAE iNCEPTA A PARVis CVM AETATE mire ait Hn539 cepta a paruis cum aetate', ut ostendat non nuper cognitam amicitiam sed antiquam, ut (^Verg. Aen. III 8^^ ^ueterem Anchisen a. a.'; idem alibi (Aen. XI 537 38] 2 accrevit ut supra ^neque enim nouus iste D. u. a.'

tu insanis,
4:

536

utitur.
illae,

{III 2, 14) ^accurate': ^ad' praepositione familiariter 3 adcrevit hinc Vergilius (Ecl. 54) ^crescent

15

crescetis a.'

540
om.

8
1

PERQVE VNICAM GNATAM

.B
I

T.

ET

M. G.

incptum
\\

est

ne

B te om. V Et Schopen: ut BTCV, ad imitendum A; ad intuendum Schoell tune sscr. V^ 4 non om. B tu BTC, om. A insaniant om. B auditum
1

B A

avditvm] au
3

non]
|

nam

A
\

iam om.
|

V
\

2 id viso

deest] scilicet

II

\\

et 1. sscr. pavcis] pau- B, pacis 6 uelim <(et quod tu quaeris scies^ C^ paucis] pauci iidutilitate A\\ 1 te des oro A, <ego> te deos oro F, om. ut om. ordo te per deos TO, credo <^est). 8 te <;lacrimas> F, om. et inra miciciam A., et 12 ami9 cHREMEs] cremes B., Chremen C, cet
II
\

5 A^sculta C, om.

B B 5

B sunt ^

||

II

A A

TC

ATV

\\

m.

chremem C, chreme^ (sscr. citiam om. et creme legitur 10 qvae incepta om. quae ex quasi corr. C a pueris 2) F iurc F ait] autem TC 11 pueris BTV, F| cvM AETATE om.
\

II

B
|
\

\\

{in mg. paruis, cleinde del.)

Steph.'.,

C cognitam TCV., ogita B; coitam comugsitsim Schoell 13 anchisem J5 F, anchise-N- A, ana a ] agnoscit amicum chisem(-cn T) n TC <^ety 14 d n a TC idem F idem 14 u a om. F, u a Ib acurate B., a.ccurate F, accurat. iiccreuerit C, acreuit B 2'; imperativum putabat pro curate.' ad] a AC, om. T praeacreuit hic T, om. 16 nititur positionem crescere C crescentis B, crescitis A, credetis 17 ille ^JBC TC a ] amores J5 F, a amare A, {ex -ore corr.) C, amare T\\ 18 g t e g F, etc Donati comin. rec. Wessuer. 12
\\

BV

\\

\\

\\

AB

||

178
sic

DONATI COMMENTVM

adim-are aliquem: per salutem filii mei, ut facias id, quod te rogo! sed hic caute subiunxit "^cuius tibi potestas summa seruandi datur': in tua est, inquit, potestate et

tuus
eas

est.

Haec ergo obtestatio

dicitur,

cum per
causa,

adiuramus aliquem, de quibus (Verg. Aen. II 431) ^lliaci cineres et f.

res

agitur
e.

ut

(^Aen.
."i/^

X45 46)
1

'per euersae,

g.,

f.

m.'; idem alibi Troiae excidia obtestor'.

VT ME ADIVVES IN HAC RE ATQVE ITA pctitio 2 NVPTiAE VT FVERANT FVTVRAE F. brcuiter et est. et hoc genus compositionis ueteres non uitabant. Latine.

10

10

'>43

11 AH NE ME OBSECRA
(ndiov^

TfO

sllrjVl(S(ia'

(17]

XixdvSVe^

(17]

pro ^ne obsecres'.

'o44

12 QVASI HOC TE ORANDO IMPETRARE OPORTEAT haCC

plena uox est et caritatis et officii; quod enim amicus ab amico petit, iustum esse debet, nec pro eo, quod est
iustum, supplicare oportet.
15

i)45

13 1 ALIVM ESSE CENSES NVNC ME ATQVE OLIM CVM DABAM nos dicimus cum darem. Vergilius {Aen. IV 597)

m. 2) adiurarem F, adiurare sic mei] cie C^ hic T, hinc ABC, hoc F; huic ed. pr. caute W.: autem ABTC, autem F, om. dett.; etiam ed. pr. 3 summa datur seruandi (7, s-d-s- T,s-s-id V est <^manu^
1
si^ {sscr.
\

B
\

II

2 sed sscr.

;'

4 obstentatio (obtestatio sscr. m. 2) C, ptatem T 6 Iliaci] abaci AB, abact F. ylia J", ilia in C et idemj id est m-] et P 6 M J. F, * * * *
mqu^'*
(sscr.

m. 2) F, inquit
|j

||

\\

7 peruersae

g-

om.

B troye B iTA
\

AB, TC

per ensem
exidicia

TC

g.

f.]

A,

et excidia

TC V

genitor fumantia F, 8 vt 9 n\t>tiae

||

(ptatem T) codd.

non om.

\\

est W. {duce Schopeno): 9 f.] fiant BC, om.

ipsam petitionem
10 et om.
\\

mutabant

AB

TC

obsecrant A,

obseruacra C,

F, om. 13 QVAsi TE om. te hoc 0, t h T, te F impetrare T 14 plena uox est in ras. B, im oporteat] im F, i et Karitas et officia C, caritatis et officii F', est uox plena

T M^\ HMC Mon M h N TCV, om. B; Menander ^ro

rc5 fta%ov oh T <M T^NeReMNM^COR

\\
\

11 ah ne me om.

Ha C

Pithoeus:

A, * * * *
|

II

B
b

fii}

iiccxov

Jacohs

12

||

me

B
\\

jj

enim om.
sscr.

\\

cnma^ocd-

16 oportet

V^

15 esse iustus C ne quod <(non^ 17 alivm 18 dabam] censes olim om. F| me om. TC cvm] nunc A 18 nos 07n.

AC
\

||

\\

ANDRIA

III 3,

817.

179
2 Et nota nvnc me non

'tum decuit, cum sceptra- dabas. e. d. f. q.' 3 alivm esse censes ^olim' pro nuper. rei condicio commutata est. sed persona,

546

14 1 SI IN REM EST VTRIQVE VT FIANT Tc5 SsVTiQO) cvUoyLOfia praue proposuit, ut recte replicaret. hic syllogismus negatiuus dicitur, nam in secundo hjfifiare negat, quod prius dixit, ^sed si ex ea re plus mali est quam commodi'. 2 si in re est vtriqve ab utili argumentum. 3 si iN RE est vtriqve utrumque de duobus constat. 4 Bene '^utrique': mihi et tibi, non alteri utile, alteri
inutile.

lo

547

15
tauit

SED

si

Ex EA re

id est nuptiarum.

Mu-

numerum, ex plurali singularem: ^fiant' ^ex ea re'. 548 16 iN commvne (\t c.)> id est: ex aequali prouide 549 17 QVASI Sl ILLA TVA SIT PAMPHILIQVE EGO SIM PATER nota suauissimam uarietatem; non enim dicit 'quasi illa
tua
sit
1

15

et ille meus'.
s.

sceptra dabas]

d.

A\ e-d-fq||

(en dextra fidesque

Stepk.) W.: et (e rentis (-tes B) me] esse c n est commutata

le

mutata est J5, jT^ TO) d.eU A P00CY<^^.OnCMW A, TOJ^eYiePCaCY^OTICMOi) J5, r 8av

m F, om. B TC 4 si in]
||

T) u.qs f- TC, et {om. B) uentosque fuA B V Et nota om. B 2 pro] que T esse
\

3 persone sunt fiant] f

||
\

TC

6 prawe proposuit T^, mg. pro) C recta A lioc A syllogismi A, silogismos C 6 negatiuus ed. p}\: negius ABCiT?), negmis V\ ^NNMd^THNCG^T (post dixit) B, lema li (n mate ^<NM !A d< TNN GAT A, at h T) V ne {ex en coqt. C) g at TC, ccvalXocyij M" 7 sed malis est ^ 8 in rem 10 Bene om. B re om.
TiQco avXloyiGiiai

M*,

* * * ^ *

TCV
(in
\\

\\

praue posuit
I

J5,

praue coposuit

C utrumque CV^^ utrum 10 <(et^ bene F* -4, om. T; uterque Steph., utrique Scliopen utile alteri inutile F, inutile A TC, bonum i)on] cum V id est om. C 13 singualteri malum B \ 12 sed si om. B re om. C larem ex plurali B fiant 14 prouide om. B
||

argumentum ab sim re est A, om. TC

I

utili

AV

m m *****

\\

||

9 utrique <^scilicet^ in mg.

\

F*
|
|

9 vtriqve om.

||

|1

14 commune ex -ni corr. V^ 15 si proinde A, prowide F om. siT pater] sit p q e sp- V, etc J5 16 nota om. suauissima uarietas JB, ueritatem CVj uirtutem T illa B, enim om. non] nun dicit] du A, om. TC om. rell. 17 et om. TC ulle metus

\\

|j

||

ABV
\

\\

12*

180 550
(v.

DONATI COMMENTVM
18
1

14)

orationis

iMMO ITA voLO quia utile est, quia "^in re est' 2 iTAQVE POSTVLO 'itaque' modo duae partes sunt, ut in Hecp-a (// 1, 10) Htaque una inter
bene intulit ""moneat', non
5

551

nos agere aetatem liceat'. 19 Nisi iPSA RES MONEAT

*^postulet',

552
est.

20

quia ^postulo' praetulit. 1 IRAE SVNT INTER GLYCERIVM ET

laeto uultu pronuntiat Simo,

loquitur enim apud eum, ex quo audierat Pam3 avdio philum pro uxore habere hanc peregrinam. et hic paulo sapientior inironia: tnox ^fahulae!'

GNATVM hoC
a possibili
lo

Et

lioc

ducitur et minus obnoxius dolis.

554 555

22 PROFECTO sic EST ^profecto' confirmatio 23 1 AMANTiVM IRAE seuteutia yvco(iL%ri,

est.

in

qua
i5

a specie receditur et in omnes aliquid dicitur. 2 IlaQot,est autem sine auctore sententia. 3 integratio (iCa.
instauratio.

556'

{Aen.

558
sit,

24 iD TE ORO deest ^ob', ut sit: ob id, ut Vergilius II 141 43) ^quod te per superos oro'. 26 PRivs QVAM HARVM iuuidiosius 'harum', cum una

20

ut in Eunucho (J

1,

3) ^non perpeti meretricum

c.?'

1 iMMO 2 postvlo itaque om. 6 praetulit om. ^ 3 echira V, -rra T\ unam TC, a4 aetatem agere 5 bene 6 postulet TC: non po<^stulem bene moneat non po(m mg. m. ^))stulem F, non postulet ^4J5 6 protulit 7 ieae] ir8 lto ex loco sunt in g et gnatum F, om. 9 est a om. corr. V^ simo pronuntiat possibile 11 yronia om. T eum] enim 10 pro uxhanc] hana est om. 13 profecto F, xroni & sapientior
1|

AV
TC
TC

||

!I

B TC
I

A A
\

\\

^
||

\\

TC
\\

||

||

**** CF, om. B, PNOOMIKh- A, yvco^txrj T in qua a] in qua B, in qua A, qz C, qua T 15 specie] spem BC\et om. V aliquod F n^POIMI(\ B, nd.POeiMld. 16 est om. V\ autem] A, TcuQOifiicc M^, **** (7F, om. T
14 riNOaMIKH
\\
\ ]

M\

||

enim Item
II

18 id teJ auctoritate (-tis T) integrocio J. J. TE sit 07n jB ut om. Vergilius] Vir a C 20 harvm] hic inuidiosus B, indiuidiosius una] in om. T inia 21 ut E, sic iti 7ng. F^, om.
\

TC

TC

|1

TC

\\

m
\

ATC
B
\

eimucho non perpeii jBF, om. TC

perpeti]

ppa

c.]

contumelias

ANDRIA
559
5C)0

III 3,

1838.

181

27 REDvcvNT ANiMVM AE. hoc ut supra (7 J2, 22) npsum animum aegrotum ad d. p. p. a.' 28 vxoREM DEMVS 7\%iv,Siq 'demus', ut in Heautontimorumeno (III 1, 67 6'^) ^quo modo minimo periculo id

demus adulescentulo'. NEQVE iLLVM HANC PERPETvo amphibollam de 2 Aut uti-umque significat. industria posuit. 565 33 Nisi PERicvLVM FECERis temptameutum. Cicero in Caecil. 8, 2?) ^aut tute tui p. f.?'; idem Terentius [div. [Eun. III 2, 23) 'fac periculum in 1.' 566 34 AT iSTvc PERicvLVM memorabile dictum nimis et

.5

564

32

lo

id,

568
569

quod merito in prouerbium cesserit. 36 Sl EVENIAT QVOD DI PROHIBEANT

7tUQEV^6l,q

pcr
15

evtprjfiLCfiov.

570

si CORRIGKTVR QVOT c. V. alter est syllogismus contraria lemmata et ipse negatiuus. per 38 1 PRiNCiPio AMico FiLivM R. ^priuciplo' nec ina. om. B Reducant TC ae.] et J.F, om. TC\\ ^, ad deteriorem V 3 HeiKCOC A, H0IROC B, r/'9'i>ia(7 M*, **** TC, om. V demus om. B ut] ait A in om. B he aut intimeu menon A, eautonturum9 JB, auton^*^ 4 minimo {sscr. m. 2) tumerumenos F, eutontu T, ueton

37 AT

ad

d.]

REDvcvNT A d d

\\

5 demnis per6 neqve periculo om. non posse arbi amphiboloia C, -logia T 7 aut PETvoJ significet Schopen; foi-t. (posuit.) ita utr- signsignificat] ut 11 at om. ten8 nisi iterumque periculosum tamentum tute 9 aut] autem codd.r, sed Cic. f.] F,
\

minio

|1

||

|I

||

TC

TF

|1

||

tuete

te A, tute tui p P3 {sscr. m. 2) V, tu 10 1.] litteris 11 ast peri(ce^ C)t-q-f^ mirabile cvlvm] in f f gr e (g e T) nimis] animus 13 eueniant F, ueniat dii C parenprohi thesis (-tisis T) codd. per] pro C H 14 eufemismon (eufem- C)

tuN

P P

TC

11

TCV
F

\\

TC
\

TC

II

TC TC

TC

codd.
11

1.5

(C07T.

c u qvot JB, q co in TC v.] q 16 lemata A, limi** TC, entiraemata in ras. silogismus C F' ipse] est in ras. F* negatiuus in ras. F*, negius 17 AMico ^ filium re C, f r T, f i r ('{T->) R.] etc

<^dicessio^ at

m. 2) F, c
||

si] sic

corrogetur J5,

comgetur

AB

II

principio om.

182
tulit ^secundo'.

DONATI COMMENTVM
2 restitveris
.

invenies ergo avaE. V.

y.okov&ov duplex.

3 amico filivm ab honesto.

si

572

40
^quid?'

QviD isTic
et

iTA ANiMVM

i.

^quid istic?'
5

concedentis

ueluti

uicti

significat e contrario

2 Abundat 'istic'. hominem de loco

uerbum, tamquam si diceret 3 Vel potius "^quid istic?'

ac

de sententia secedere,

ut

4 negat. induxisti' et
o7(i

perstare ac resistere dicitur, qui aliquid si id animvm indvxisti legitur et ^animum ^animum induxti', sed illud plenum est, hoc
10

per metaplasmum avyKOitriv diminuitur. 44 1 ipsvs mihi davvs qvi i. e. e. c. dixit est commendatio testis, ut (JJ i, ^) *^in foro modo e Dauo audiui'.
2 Ergo Hpsus' quasi qui

maxime

sciat.
'^adeo'

579

47 tvte adeo iam

7tuQil%ExaL
[et

eivs avdies verba

ut Vergilius
c.

abundat],

(G-eo.
i.

I 24
ecce

25)

modo
15

'tuque adeo,

580

quem mox quae s. h. d. 48 atqve eccvm video ^eccum'

1

e.'

quasi

eum,
,

restitueris inuenis

anacoluton A, anacoliton

2 qvid tolaton {corr. m. 2) F, anochotim 81 5 quid 2. om. istio J. V.] si ita * a ^

TC

v.

||

om.
|(

B anaB TC
\

||

TC

6 signi-

mum A ^
I

ac de] et TC decedere {cf. 8 si animvm om. prestare inducti iTA? sis induxi aniTC A, id] <(in)> iNDvxisTiJ 9 mduxisti] induxi C, industi T, induxti F, {sscr.) T induxti animum C F J5 et om. om. induxisti J. 10 metaplasmum ABV, methaplasa (-flasma T) TC syncope deminuitur ex dim- corr. A, A., sincopen TCV, syncopam diminutum F 11 ipsvs c. om. qvi ipsius dixit]
ficat

(signt^'"

C)

istic

TC

Ad. II, 53)

I

7 e sscr.

II

C^

||

||

||

dixit C, q e c d qui F, T\ <dixit> est B^ om. TC\\ 12 in foro] apud foro F; apud forum 13 ipsius Ter. Fiam 14 tvte om. sscr. qui verba] iam eius a u C, i e a u T, i e a F, iam adeo om.

icced|| II

B qeie-ec\

||

secl.

n<\Pe^ReT^Y ^S, * * * * rO F et {om. TC) abundat W. 16 tuteque F, tu quoque C quem e ] quem mox quae sint habitura deorum consilia incertum est J5, quemque S h DI C le A, quae meque s h d c u F, quemque

1.5

II

II

TC

om.

II

17 Atque et

cum

uideo

A.,

om.

et
\

cum

quasi

ANDRIA

III 3,

384,

3.

183
significat

ueteres dixerunt, <(ut)> eccillum, ecce illum et obscurius ellum.

quod apertius

I
580
1
1

AD TE IBAM QVIDNAM

ID EST

CVR VXOR

DaUUS
5

ut recte scribatur, Dauos scribendum est, quia nuUa littera uocalis geminata unam syllabam facit. sed quia

ambiguitas uitanda est nominatiui singularis et accusatiui pluralis, necessario pro hac regula diganmia utimur et

Dajrus serjius jiulgus corjius (= I 2, 2). AD TE iBAM QviDNAM hic locus est, in quo iam ad discrimen mali perducta comoedia in meliorem partem iam
scribimus
2
incipit inclinare.

lo

582

EGO DVDVM NON NiHiL vERiTvs svM scmper grauis quae exordium simiit a pronomine ^ego', ut {Verg. Aen. IV 333 34) ^ego te quae p. f. e. u.' 2 ego Andr. (Ter. II, <et> 8) ^ego postquam te e.' DVDVM NON NiHiL vERiTvs svM aduerbia temporis aut certa sunt, ut hodie cras, aut incerta, ut dudum nuper.
3
1

orationis inceptio est,

is

1 uetere ut add. W. eccillum W.: ecciuium & cuius illum A, eccuicum eccuius ellum J5, eccinum eccinus ellum F, et cuius et cuium ellum TC significat ex signu corr. A; sonat.^ 3 ao quod ellum] obscurius ecce illum apertius 4 scribatur] daum nt vid. quodnam id est uxor cur 4 dauus una C littera om. 5 geminata facit ante unam F, post unam nominatiuus et 6 utanda accusatiuus 1 necessario ex necesse corr. C utitur TC ^ et deU., om. dauus 8 scribentes B, om. TC seruus (ceruus V) uulgus coruus (cor- otn. B) codd.., corr. 9 qvidnam] q n 10 mali ex -le corr. V^ Steph. T, qa in C*, ad C^ iam del. Schopen 11 internare T, declinare V 12 <^iam> dudum non non sscr. C^ svm] etc 13 inceptio orationis (est orn.) TC quia T 14 ego om. quae TC, u.] quae plurima fando e u F, p q f ero 15 et add. Steph. ego sscr. C ^ te postquam quae etc i- A, emi B, emi a 16 dvdvm C, e a T, om. e.] om. NON NmiL om. TC aduerbia 184, 2 svm om. TC 17 ^ety cras
\ \

'

\\

AB ABTCV

B TC

||

||

A A

\\

||

II

\\

\\

\\

\\

\\

BV

\\

\\

jl

184

DONATI COMMENTVM

itaque incertis additur tempus, ut iam dudum, nunc 3 non nihil veritvs svm d. abs t. n. f. brenuper.
uiter pro: ueritus sum, ne quid abs te fieret. sic et supra (/ 1, 7.9) ^metui a Chryside' et Cicero (^pro Mur. 1, i)

^quae precatus sum ab dis immortalibus' pro eo quod est: quae ab dis petii precatus eos.

584

5 PROPTEREA QVOD AMAT FiLivs totum cum cxtenuatione protulit,

tamquam qui satisfactum uoluerit Dauo ob fidem eius. comprobatam 7 1 NAM PROPEMODVM HABEO lAM ridicula dilatio eius. 586'
2 nam propequae iamdudum nota est auditui'0. MODVM habeo iam boc cst: prope modum, cuius auctiuum
rei,

lo

est

admodum.
8 sed ea gratia simvlavi gratiam pro causa poi5

5S7

suit noue.

588 591 592

9 sic RES est quod Graeci dicunt ovx(oq exst. 12 nvmnam perimvs ^nam' TtaQiXoisrai, ut quisnam. 13 1 qvidnam avdio legitur et ^audiam'; Menander enim sic ait ^tl ttot' a,K0v60(iaL;' 2 occidi hem qvid
,

2 NON

D.

aditur om.

A
f

<(certum
D.
I

m. tempus (m mg. D abs ten F; .4, d

2)'}

didum
\

\\

F.]

F, abste ne faceres <(idem> TC, sic et] sic eos A, sicut TC, sic et om. b quae] qui J.rO ab] a TC a cryside B, ACHRISDE 6 diis sim mortalibus ab his ab iis F; corr. Steph. 7 propterea qvod] quod uolgus etcamet V 9 probatam F, 9probatam C fidem C 10 <^tibi)> iam iam 12 habeo 11 quae om. habeo <^fidem)> mg. F* 12 id TC auditurio {vel -turibus) B, audire TC propemo

a te n

ATCV

\\

TCV
\\
|

B A
\

BTC
\

||

\\

abste n f 3 pro om. C 4 <^ei} metui

\\

ABTC, B
\

\\

m
\

||

||

\\

est

B
T

auctiuum W.: accusatiuum

C{T?), satisfactum
gratiam] pr^em

V
16

[|

14 sed

J5, accusatm A, actiuum 15 noue] gratia causa B

||

OYTWC AB,

o^rco

M\

**
\\

CV,

om.

h^i

Steph.:

ierl

Nd.ReAkHT^e A, NAn^RCARHT^e B, nam TiccQiX-Ksrcct nam * * * * CV, om. T quidnam ex -non corr. F*, om.
18 legitur
et] uel

M\

om. rell; xdg

ed. pr.

17

N^

M\ B

\\

xi
\

nor' catovGoticcL Dziatzko:

nROTON-

KYMe- A, nPOTOSRYAie B, **** CV,

6xov(Tca; Stepih.

10 occid
||

om. T; rl dr]nor'

hkm] hoc est

AV

quod

ANDRIA
DiXTi

III 4,

318.
^occidi'

185
et

bene

usus

est

nccQO^ioivi

^optime',

iit

similitudine falleret audientem.

14 NVNC PER HVNC Chremem scilicet. 15 iBO ATQVE Hvc RENVNTio uaric 'ibo' et Venuntio'. 16 1 NVNC TE ORO DAVE Hc' id est: per quem stat 2 Et modo magis uere rogat quam summa negotii. cum ait (J f^, 19) 'debinc postulo siue aequum est te oro, Daue'; ibi enim ironia latet, cum dicit ^siue Ktunc, 3 qvoniam solvs mihi effecisti non aequum est'.
593 594 595
4 FA est enim efficere perficere faciendo. bene *has': quarum causa laboro. 2 Et hoc ad in17 1 ego vero solvs diXoyia. 596 3 solvs id est: crepationem, non ad confirmationem. 4 porro enitere "^porro' cui non assentiebat Pamphilus. in futurum, deinceps. 4 Futuri temporis aduerbium aut
^fecisti':

lo

i5

hortantis, ut {Verg. Aen.

IX

190) \^eYcipey porro,

difficile
sit

q. d.'

6 enitere elabora, quasi

et

conatu opus.

597

18
1

FACiAM hercle sedvlo productiones sunt comici

|

dixtim A, dix J5 est om. nAPO/MO(A) nccgo2 simulatione T' * * CV, om. T ut F ^dixit^ 3 NVNc PER om. chremetem scilicet {ex sed corr. C) TC, 4 ibo scilicet per chremetem F, cremem 5 te om. huic TC uarie renuntio om. AV^, in mg. add. bo(!) F* 5 te om. id esfc] id A, om. TC 6 modo ex non 7 cum om. T corr. V^ 7 de hic C siue rogat V quam 8 te oro Daue om. V 9 est esfc om. J. ibi F, si TC in mg. F* ubi TC ironia Schopen: iracundia {post latet F^ 9 qvoniam codd. Mim om. non] siue] si TV^, om. C 11 labore 10 est] et i-MO F <in> faciendo ^ 12 diXoyia W. {cf. ad Eun. V 8, 59): MAoiia A, alXoylcc M*, ironia {in mg.) B, **** CV, om. T ad] non C 13 est 15 aut om. C 14 consentiebafc F, ads- A torro enitere om.
\

AB

^1(0

M*, *

|1

jj

II

\\

||

\\

||

||

II

ABV
A

\\

II

II

||

||

et

horfcanfcis

hortantis

adoranfcis TC, adhortanfcis {sscr. m. 2) F, aduel adhortantis ed. pr. 16 porro q d {coll. Serv.) Schoell: porro q q q (q q qi C', q q T, q q q3 F); porro Quirites Lindenbr.; de Laberii uersu {Eihh. com.^ p. 361) ^porro, 17 eniteri T Quirifces! liberfcafcem perdimus' cogitat Schopen et elabore T, labora C, om. quia F| sit opus om. ufc T|| 18 186, 1 sedulo ow. TC faciam] fa^ J5 productiones
:

W. B;

\\

\\

186

DONATI COMMENTVM

2 potes stili 'hercle sedulo' ad fucum orationis positae. NVNC DVM ANiMvs iNRiTATvs EST a possibili argumentum. 3 DVM ANiMvs INRITATVS quia dixerat {III 5, 20) 4 irritatvs *irae sunt inter Glycerium et gnatum'. ducitur EST ira commotus, ut in Phormione {II 1, 10). autem uerbum a canibus, qui restrictis dentibus hanc
,

litteram imitantur.

598

19 1 QviESCAS pro ^quiesce' imperatiui modi, ne in2 age igitvr ^age' aut dic, ut est iuriosum uideretur. {Hec. IV 4, 64) *egi atque oraui tecum', aut aduerbium 3 qviescas pro ^quiesce'. est hortandi. 4 Aut deest 5 mirvm ni domi est aestimationem ^uolo' aut ^facito'. et est compositum quasi miror. intulit t6 certum fugiens. 6 mirvm ni domi est compositum est quasi: hoc miror, ni domi est. 7 Caute seruus callidam interrogationem senis paratus excepit: memor simulatae discordiae cum amica fingit non se eum alibi esse suspicari quam domi.
fucum
1 hercle

lo

i5

2 NVNc

fucum T, fucum A, fuccum BC, futurum V EST om. B DVM argumentum om. TC irritatus
|

\\

irritatiia

F
<^-

II

ira

3 irritatus <(est^ V, iratus {cf. infra) commotus)>

{sscr.
\

qua
\

m. 2) C, i T, irritatus 4 gly et pam

\\

Phormione om. B inritatus A, iratus {sscr. m. 2) C\\b commotus] prouocatus TC formione AC, sermone V dicitur TO 6 autem om. B (hocy uerbum post canibus B, om. C\ retractis C|| 7 imitantnr V, irritatur (iri- T) TC\\ 8 pro] id est TC conquiesce TC imperatiui modi om. B 9 uideatur F, uideretur B age] imuriosum V <^imperare^
iRRiTATvs
5
\

irritatug

||

10 aegi atque A, agitque F, egi et aut om. ore itentum (nit- T) TC, omnia tecum Fj aut om. T 11 est ortandi A, est orandi TC, hortandi est quiescas ex -ce
ait
I

\\

TC

\\

TC

12 uolo] modo fco C ni om. A Aut] uel B DOMij dodolendi C, d- dol- T\ existimationem J5, extim- T, 13 intulto TC \tb certum W. cum Schoellio {cf TC): (-ne) C ni incertum codd. fugiens] fingens F14 mirvm] miror F hoc miror ni] hoc est miror ni (mironi ojn. A quasi om. V A) ABC{T), hoc miror est ni F 15 Caute] hanc TC senis 16 excipit T 17 se in mg. 0*, ee C^ iuterrogationem F
corr.

\\

F TO

\\

II

||

||

||

\\

alibi

eum TC

ANDRIA
599

III 4,

1823.

187

20 1 DicAM EADEM iLLi in aliis '^idem' scriptum est. 2 An: ego idem? quod si est, pro item accipiamus. 3 nvllvs svm plus est nullum esse an pro item?
quam perisse; nam
qui perit, uel corpus habet reliquum, qui uero nullus est, ita non est, ac si non natus sit.
5

600

21

QVID CAVSAE EST QVIN HINC AD

P. R. P. V.

beue

2 Aut impulsionem lucri faciam. ad precatorem aut ad Pamphilum. 3 Bene "^proficiscar' proficisci enim in rem aegram et difficilem dicimus. 4 JEt Vecta uia' plene dixit, non tantum Vecta'. 5 qvin hinc id est ex hoc loco. 22 1 NiHiL EST PRECi Loci RELiCTVM subiimgit crgo 601 2 nihil est preci causas, cur proficiscatur in pistrinum. iam senex. 3 pertvrbavi o. allocutio, quia praedixit in qua quid metuat quid uelit palam est. 23 1 ERVM FEFELLi hacc enumcratio causarum est, 602
'recta': ut uel corporis 'recta': ut <(non^ eam
:

10

15

qua
tias

magnifice conieci

e.

2 in nvpexaggerauit errores suos. f. nec Hnmisi' sed ^conieci', quod

uel

iLLi

II

3 an om.

e%
B,

om.
esset

TC F

qui nunc

TC

(m

V idem. F, om. TG^ 4 periisse uel sscr. 5 non estj est natus non est 6 qvid v.] recta mg. aliter sit) C qvin] hunc ^, h- F, om. C ad] a- V, in TC \p. v.]
estj
\

idem

aliis
\\

svm

et est

om.

BV
\\

BV BTCV
\

pistrinum re prof ve

C
|

v- om.

\\

7 recta ut] recta

BTC,
|1

impulsione F lucro AB, lucro {corr. m. 2) F, lustri 8 non add. Steph. TC Aut] ut TC peccatorem A TG 9 bene 10 Et] enim] bene proficisci quia proficisci est B ad T plene Schopen: plena TC, plana ^J5F dicitur G non om. T 11 recta om. TC qvin et id est om. B 12 est ergo] etc 13 causasas Io C pretii (in mg. aliter preci) C lociJ A cur TCF, quare B, curilitas A\ cur in pristinum ilico.^ preci om. F 14 quia] quod A, ad pistrinum F, subiungit

nam F
I

II

\\

B
I

ii

\\

|1

TC

pertwrfeam"

omnia V, perturbatio
i

|1

o.]

omnia

BTC\
\

15 quod'metuat quod (corr. m. 2) palam] manifestum TG\\ 16 herum pe felii ^, fe .B est om.
adlocutio J.
|1

et

17

B
c,

qua AG^
II

q^

F exaggerat B
|

||

e
\

errons

^
h

in
|

18

p p

18 coNiEci] c-

f.] inieci

K. F.]

ee

J.,

F,

pamphilum

188

DONATI COMMENTVM
significat.

impetum iniuriamque
CfiUOV.

3 erilem filivm xqo-

603

24 1 FECi HODiE VT FiERENT <(nec solum^ ^feci', uerum etiam addidit tempus ^hodie', ut ne diecula quidem eius 2 insperante hoc atqve invito sit quod fecerit mali.
'insperante' et 'inuito': duplex offensio. 25 EM ASTVTiAS boua ironia pluraliter dixit ^astutias'

604

quasi

is

606
non
2

27

qui abundet astutiis, ut ei non una sufficeret. VTINAM MIHI ALIQVID ESSET H. Q. N. M. P. D.
lo

aut ^laqueum', ne esset tragicum. bene pressit dicens "^praecipitem darem'. Ergo
dixit ^gladium'

5.

607

1 VEi iLLic EST

s.

Q. M. p.

haec scaena cuius per-

iam supra (II 3) praestruxit poeta, cum ad consentiendum Daui consilio tardum Pamphilum
tm-bationis esse debeat,
faceret.

vbi illic

est scelvs accusatio.

terribile
irasceris.

3 vbi

i5

iLLic est scelvs

nimium

est saeuire,

uideas
s.

eum, contra quem

ad
intellectum,

antequam 4 vbi illic est

redegit.
et

Q.

M.

non ad uerba

est

et iniuriam

TC

herilem

TOPO<pei/nON B,

nec solum adcl. Stepji. (ne dum dieculam TC qui de me 5 quid A iussit TO, eius sit B fecerat TC mali om. TC iNSPERANTE iNviTo om. 5 T 6 ct OM. B assentio T 7 hem una 8 is] his A ei om. B hastutias B yronia codd. 9 vtinam non T, non C ai.iqvid d.J praecipitem B 10 esset om. T esset aliquid C aliquod A., {corr. m. 2) V I) 11 T^osuit V\\ om. C 10 at F ne 07n. A traicum C
FiKRKNT om. 4 hodie tempus flett.)
I

XQOtff^ov FEci ow.

II

ATCV
\

TC

M\

\^-

TPO^eiMON A,
om. T\\ 3 feci
\

*** CF,

\\

OF

||

||

||

||

\\

\\

12 Vbi om.

itt
I

jB~|

est se

cena^,

om.
u

qmp|1

0, est scelus qui

me

per

F,

13 debeant

T\ iam W.: etiam

F, om. praestrinxit poeta F, poeta praescripsit {in mg. 15 est om. 14 consciendum praestruit) C, (praestupsit) 16 est om. sce B, scelus <^qin^m-p-^ scelvsJ s nimirum est om. 17 irasceret illicJ i\18 s.J scelus J5 KST om. q.J qui <p >
I

B ^

TC

||

C
\

||

|1

TC

||

A TC

II

ANDRIA
figura
6vlX7](iilfLg

111 4,

23-5,

4.

189
Ycrgilius
(^Aen.

per

:^12)

^pars

numeros.

in frusta

genera; secant\

secl

Mc

figura

est

per

nam

quia

^scelus'

scelestus

intellegitui-,

"^qui' subiunxit, non '^quod'. 2 tam 2 1 TAM iNERS sine arte, id est sine ccqettj. 3 nvlli consili NVLLi coNSiLi uua pars orationis est.

modo

:>

nos

nulli

nullius et solius, recte autem ueteres nullus et solus soli declinabant. 3 1 ME coMMisissE F. nou ^commendasse' sed "^com-

misisse':

committimus
esse seruata.

uolumus

enim, quae magno cum periculo 2 fvteli leui, inani: a uase quod

lo

futile didtur, quod non deponunt ministri sacrificiorum, quod est acuto fundo et patulo ore instabileque est. ut

XI oo9) 'consiliis habitus non futilis a.' ERGO PRETivM et prctium et praemium generaliter pro bono aut malo facto redditur, sed discernuntur hoc modo: pretium pro stultitia poena est, praemium
Vergilius (^Aen.

i5

2 prepro uirtute et sapientia honor est et lucrum. TivM OB STVLTITIAM sic ct Plcvutus (Argum. Asin. o) locutus Verest ^pretium oh asinos' pro ^asinorum pretiimi'.

20

1 C AAeMYIC A, silesis B, sylempsis F, silepsis 2 pare {corr. m. rec.) frustra CF, {corr. m. rec.) haec V 3 quia] qui A, quod T 4 subiungit non in ras. V^ 5 TAM TAM om. JB i sine aue TH {ccQsrfi sscr. m. rec.) A, sine arte F, om. 6 consilii J5, om. estj ee F, 7 nullus li solus li B., nullo nulli et om. consilii codd. 9 me {om. C) solo soli ACV, nullo T 8 declinabant om. T
I \

TC

II

\\

TC

\\

TC

||

ATCV
B
\

\\

commendasse
non] nec

magno

BTC
II

AV
\\

quid T 12 futilis AC, futulis T dicitur <futilis dicitur) F sacrorum TC 13 quod om. 2' ore] m. T\ instabilique AC, instabli'que T, instabilius F est ut A, est J5, et F, ut TC\\ 14 Vergilius om. TC futili C, futuli T a.] auctor F, om. B TC 15 Ego F et pretium] pro stultitia pena est praemium pro uirtute ergo pretium B, praemium F, om. 16 bone F male facto TC 17 hoc] ita TC etj aut TC
\

ras. F^, om. f. om. om. T Me 10 comitimus sed commisisse om. B cum 11 futuli F leue T inani Schoj^en: nam codd.
\

||

||

BC

||

\\

II

ATC

\\

\\

est

pena
I

TC

19 stultiam TC ob asino

||

18 et sapiential precium pro stultitia TC et om. locutus om. 20 est om.

BT

\\

\\

190
gilius (^Aen. alibi {Am.

DONATI COMMENTVM

XII 351 5^)

IX

x!S2) ^rem

magnam, pretiumque m. Hllum Tydides a. p. t. a.

f.'

et

a. p.'

609

3 3

jBf est figura

EU,Eit\)Lg^

ut apud Vergilium (Aen.

XI
611

26f)) ^inuidisse deos, patriis ut r. a.' 5 1 POSTHAC INCOLVMEM SAT SCIO FORE

ME

sic dicerC

solemus in magno periculo positi: numquam nos pericli2 posttaturos, si illud periculum potuerimus euadere. HAC audacter se incolumem in futurum promittit fore, cum uita hominis tam uariis multisque sit periculis conferta. 3 8ed lioc dicit: sic, inquif^ periclitor: si Jioc euasero, Menander sic ^av scio me postca non pericUtaturum. 4 Et est sensus: tam d-ebg d-sXrj.^ ov% av cctcoXol^tjv'.

lo

difficile est hinc euadere, ut immortalis futurus.

qui

hinc

euaserit,

uideatur

612

NAM QVID EGO NVNC DICAM PATRI beue

ut

^patri', 15

non ^Simoni',
terror exsurgat.

de

auctoritate

2 modo etenim maiorem uim habent recentiora promissa. poLLiciTus svm oratorie '^pollicitus sum' dixit
^promisi' diceret.
1

huius nominis summus pollicitvs svm ^modo' mire:

3 modo quam si
20

-que

TC,

titide c

om. ut om. T Vir sscr. F^ 4 patris is utra A, patri scis utra F, patris is utra <(Virgiliu8~> i?, patriis (ex -ris corr.) O, MK OM. incolum fere me me om. T o iNCOLVMEM
I
\

AMYCIC B,

p.] apta TC 3 CM Y IC A, Vergilium asXlH^tpLg M\ **** C, om. TV ut

|

a. a. p.
|

om.

m.

f.]

morae
\\

fore

2 titides

||

a. p.

j|

\\

C,

A
||

sic
\

dicimus

(sol- om.)

numquam

peri-

clitaturos (ex -tatos co7'r. C*) TC, fore incolumes 7 periculum om.

dicere

euademus

||

B
|I
\

fore promittit pericnlum TC\\ 11

I

posthac

<(

)>

B.,

post

\\

poeuerimus A, om. B 8 audact9 se incolum

j

nos in perpetuum

||

9 conferea -A

10 dicitur

om.

^NoeoceeTho i<d.N^no^ciMnne
ccv tiTioXoi\i7\v

non postea

TC

Menander

12

periclitor]
aTtoXoi\i7\v

Q^sXi^ ovv.

13 qui] quod PATRi] etc^

C
II

svM

B om. B

mire] in re C 20 promisi in mg.

|1

15 quod C, {corr. m. 2) V ergo 16 auctoritate] ueritatis T sumus A 17 modo modo 18 promissa post 20 diceret in 19 sum om. dixit <^meliusy quam V
1|
\

M*,

vet. cod. Strottii,

**** CV,

a, av

6 ^sbs om. T nvnc

||

ABV

\\

F*

ANDRIA
613
7
1

5,

411.
A.

191
percutiendum 'qua

fiducia':

QVA FiDvciA iD FACERE ad personam suam rettulit.

Ef

'fiducia'

modo

impudentiam significat. 8 1 NEC QViD NVNC ME FACiAM s. uos quid faciam, 614 2 Et nota ^faciam' <^cum\ ueteres autem 'me' addebant.
ablatiuo casu.

3 atqve id ago id quaero, hoc est: ut

m. et

inueniam quid faciam.

615

9 aliqvam prodvcam
ficat

'productam' legitur.

signi-

616

autem differam, protendam, prolatem. 10 1 EHODVM BONE viR QviD Ais grauis inteiTOgatio

lo

est inuehentis <^in)>

sequitur, cimus, in

eum pro iracundia. et hoc ironia procum omne genus contumeliae leue in eum du2 viden me tvis c. quem ferimur iracundia.
impeditvm esse
illigatos, rettulit.

hoc

est:

numquid negare potes?

1

617
ita

11

pedes habet

ad negotium

impeditus est proprie, qui ut progredi non possit. sed hic 2 at iam e. non defendit, sed
3
Jt

i5

emendaturum
1 qua A cussendum T F' modi C
I

promittit.

bene

ad ^impeditum'

\\

||

scio

me TC

B, om.
II

TC

m hoc est] B, om. C ut om. B quam <^etc-^ B productam AB

i
\ |

5 me Steph.: nec 6 <^nec quid de me^ atque ras. F*, <^s^^ dulo^ id C,

id facerera au- C, om. percuciendus B, per2 ad] et fiducia sscr. Et] quia TC, om. 3 inprudentiam signu; 4 faciam] fa C s.] 6 casu] ablatiuus (ablata T) casus nos
\

\\

AB^
\

nec

<(seago] e T id T quaero] quod rogo T 7 faciam <[dicam)> 8 ali-

id]

hoc
\

V V

cum
\

add. Steph.

\\

\\

m.]

moram BV, mo- C

et
\

productam productem
10 BONE
agis C, a

AV,

et
\

(et

6')

producam TC,
i

eum W. {coll. Andr. V 3, 1): et imminentis (eminentis B, minantis TC) cum codd. An mirantis, ut Andr. 1 1, 110 {cf. Eim IV 3, 12)? pro del. F, om. B 12 omne hoc] hunc T, om. C yronia ^CF persequitur A F leu A dicimus B, {corr. m. 2) Fjj 13 feramur C metius A c.] consili B, con TC, et F, om. A 14 id est B, hoc C numquid] non B potes negare B 15 impeditvm] meditum
T|| 11 est inuehentis in
\

significat autem] Steph. Ais om. B eohdum F, Ehod

I

(post legitur) 9 prolatam

\\

J5;

ii

uer

heodum T

||

||

A, om.
pedes hoc F

B B
II

est om. esse] est C, om. inligatos A, aligatos T sed 17 AT lAM E.] at etiam B, ille
I
\

jj

16 habet qui.ta 17 defendit om. T

||
I

D; <se>

defendit Steph.

ad om.

TC

^CFj

defendit <se>

192
^expediam'

DONATI COMMENTVM
rettulit.

4 Duo promisit simul:

et

tempus

cum
iil8

celeritate et effectum.

12 1 iMMO MELivs s. bene ^melius' comparatiuo, quasi 2 oh tibi ego credam f. hoc bomim sit, illud melius. furciferi dicebantur, qui ob leue delictum cogebantur a dominis ignominiae magis quam supplicii causa circa uicinias furcam in coUo ferre subligatis ad eam manibus
et praedicare peccatum suum simulque summonere ceteros, ne quid simile admittant. itaque et Cicero de seruo (^jpro 9' Deiot. 9, 26) ^quid deinde? furcifer quo progrediturr

10

GVJ

18

TV REM IMPEDITAM ET PER.

multum progrcssus
2 Sensus

est ^impeditam' dicere: modo "^perditam' dixit. hic est: integram perdidisti et perditam restitues?

<^tv)>

hoc

qui integram expeditamque turbasti. Qvo FRETVS siEM mcmor est se ante dixisse {II 1, ^Dauum uideo, cuius consilio fretus sum'.
est:

4 hem

35

36)

i5

621
illa

ut {ll 3, 12) ^ab c' et hoc ^uide excludar, {II 5, 25) quo me inducas'. 2 QviD MERiTvs CRVCEM plcna satisfactio est confessio
1

15

AN NON Dixi HOC FVTVRVM

peccati sine recusatione poenarum;

1

nam

mitiores eos red-

20

ABC
A,

expediam (m mg. v m.
s.
\

melius om.
1

2)

i|

4 oh

promittit

3
\\

s.]

scilicet

f.

om. J5

ho ^, hoc

TC F

EGO om.

TC

furcifer
I

TG

<(ut)>
\

crederem

7
\

dicebatur
||

f.]

J., fur

||

5 furciferi

cogebatur

||

6 ad hominis

F, uicinos T, uicinios C 8 sumonere 0, summonere F, monere T 9 ne] ue admittant] 10 quid et om. admutare; A, om. itaque seruo] ne

TC

causa om.

7 uicinas

\\

\\

B
\\

||

et 11 tv kem] om. inde TC, quo^deinde {corr. m. 2) F 12 impeditam om. TC 12 dicere PER om. TC mulfcum 14 expeditamque om. T "modo "dicere F dixit] df C tv add. 13 hic est om. et] quia C <^remy integram F 14 id esfc B, hoc C expeditamque F, impeditamque Steph. 15 siem] si C, AC, om. perturbasti F hem] h. -^ s est memor TC dixisse om. se ante] ea n T, om. B 17 an F, at 16 Dauum] nunc B, om. ^4 caius] aud 18 excludar] exduafar BT, etA nt om. hocj hac codd. inducas om. TC et F, concludar et] b> c.] con 19 quid me intus? A, quid moru T, om. crvcem] ee (vel cc) T est om. V peccati confessio F 20 mutiores A, minores C

||.

j|

II

B
\

||

11

^
\\

\\

A A
\
\

\\

||

ANDRIA

III 5,

11 -IV

1,

1.

193

dimus, quibus ultro operae pretium pro delictis offerimus nostris. Vergilius (Aen. XII V3i) ^equidem merui n. d., i.' 16 1 SED siNE PAVLVLVM AD ME VT R. ad se redire 622
dicitur,

qui

animum

(Geo.

IV

443

44)

recipit ^uictus

in

sedem mentis.
se redit'.
cf

ad

hic

Vergilius dc cor-

pore dixit. ad se autem redit, qui amens esse desistit. 2 lAM ALiQviD DisPiciAM dispiccre est disquirere consilium,

623 624

despicere deorsum aspicere. 17 NON HABEO SPATIVM VT DE TE S. S. V. V. 18 NAMQVE HOC TEMPVS PRAECAVERE sic

OLKOVO^la.

VcrgiliuS

10

135) ^sed motos praestat illud enim cogit, hoc sinit.

(Aen.

c.

f.'

et est Gvlhj^^^jig',

lY.
1.

625

perturbatio, in
rinus,

HOCINE EST CREDEBILE AVT MEMORABILE elcganS qua inter se Simo, Dauus, Pamphilus, ChaByrria, Chremes, omnes omnibus redduntur offensi.
1
:
|

i5

1 ultro Lindenbr. uultu codd. pretiuin om. T pro om. offerimus delictis nostris JB, delictis nostris offerimus T de3 sine] des in C lictis Vergilius] iur; J. n. d. i.] nec de3 sed r. om. paulum precor F, nec de T, om. r^ sscr. F", om. u T, a. m. ut in ras. F* ad ad r.] se om. TC 4 animam recepit C in sedem W. et sedem codd. ; et sanitatem Schopen mentis] eius ? ad se redit uictus uirgilius 5 uictus om. TC ad se] in sese Verg. red- C et hoc F, 7 dispicere om. T redit om. C i C, 07n. T 6 df C se 7 iam resistit quia meus C, quasi amens F, om. DispiciAM om. F, (de- ex didespicere despiciam C V 8 despicere est om. desquirere aspicere om. co?T.) C ut d 9 <ei mihi cum^ non habeam s- J5 dispicere T
\

||

B
:

AV
\

\\

II

II

\\

F
.

||

jj

olo

ut uolo F, ut

D &e

U U

rC,
f

etc-

.A,

ut (u

T) d

01K0N0MI(\ A, oeconomia BV^, Inocomia

C,

icomia

\\

11 moto^

c. f.]

componere
\

fluctus

TF, componere
silensis
||

C, compescere

fluctus

B
||

13 hoccine codd. est 14 pamphilus dauus TC 15 offens Douati comm. rec. Wcssne r.
F, eclipsis
||
\

syllesis

A,

TC, sillepsis memorabile om. B

13

194
2 HOCiNE EST

DONATI COMMENTVM
c.

A.

M.

et

incredibile

est,

inquit,

et

nefandum;
ne est

contrario

enim
i.?

ab
e.

interrogatione
o.

quadam

incipiunt, qui nimis irascuntur, ui est illud (J 5, l) 'hoci-

humanum

f.

a.

h.

p.?'

Et totum
5

in pronuntiatione est:

negandi exprimit. tate incipit, ut Cicero

facile

hoc enim genus interrogationis uim 4 hocine est credibile a generali-

(in Verr. II, II 22, 53) ^quam serpat iniuria et peccandi locus, quam non f. r. u.' 5 Idem {Ter. Ad. III 2, 6) *hocine saeclum! o scelera,
s.,

g.

h. i.!'
I.

10

626
627

2 TANTA VECORDIA

c.

VT siET siugulari

et plurali

numero respondet. 3 1 VT MALis GAVDEANT cum

tulit

numerum
est,
s.'

dixissct ^cuiquam', inut alibi pluralem, {Eun. prol. 1 o) *si

quisquam
n. p.

qui placere

s.

b.

q.

p.

et

m. m.

1.,

i.

h. p. 15

^comparet'. auditur.

VT MALis GAVDEANT lcgitur ct ^gaudcat' et 3 ex incommodis a. et hic ^gaudeat' subest

628

4 svA VT comparent hoc

1

adquirant uel aestiment.

HociNE

inquit om. ^B hoccine est V, hoc inx

A. M. et
I

M.] est

C
H

hocmeg///
2 e]

A
!|
\\

& ^

me

4 f.] factum a. totum <(hoc)> TC 5 in om. C pronuntianp. om. dum C interrogationi J., pronuntiationis T 6 hoccine TCV\\ 8 serpat sscr. V^ iniurgia T locus] consuetudo Cicero quam] sed V non] f- T f r.] fir- J., facile r- F u.] n- F, om. TC Idem Calph.: id est V, pid^, om. hoccine BTCV, hoc

BTC
\

A, hoccine

TC

c.] cre- J5, credibile 3 est] ex ^, et

\

\\

BCV

BTC\

||

BTC

seclum B, sectm C, scelus T, se dum scelera 10 i.] osce (oste T^) clareo g s o h i AV, hos dareo etc 17 alterivs post 195, 2 B, hosce (-te T) solam TC 11 tanta sua in B vecokdia] uecor J5, uel c J^, u- T\ i. siet]

^F

||

F, etc 12 respondet A, respondetur 0, -etwr F, -entur T,I^ B\\ 13 mali 16 gav14 pluralem] pt ut DEANT om. F s.] stu15 qua placere A, qui p- T, deat C, 8 8. T p om. F et] e F, om. TC m. m.] M]. 16 s.] Ledere (! T) in (i^ T) TC, 1- F 16 magis
sciet C,
I

cuiquam in ut

plurali] plus

c-inus^
\\

T,

ciu^ siet
5 qp|
\

\\

TC

II

TC GAVDEANT ct 1. om. T ct ^.] et F, ut J5 17 ex om. V incommo al 5, incomadis alienis 0, in c a T, a F hoc F subaudietur A 19 vt] et T conparent A, comparet TC id est B acquirant TCV extiment 2'C, acfument A
\

h-pns

||

||

||

ANDRIA
0J27

IV

1,

19.

195
c. 0.

3 4 ATQVE Ex ENCOMMODis
intellegnnt aestimauerint.

A. s.

VT

hoc

est:

non

commoda

sua, nisi ex alterius incommodis ea

0J2!)

alii sic ^uerum est <^hominem^ se probauit esse, cum raalus sit' et hic contra hoc ^immo non hominem, sed 2 vervm immo id est pessimum hominem se probauit'.

iD

EST VERVM iMMO iD EST

hoc genus hominum:

parum accusauerat
et ideo addidit 'id

dicens 'id est

est

uerum hominum genus' pessimum hominum genus', ut hoc

10

facere non hominis

630
2

modo sit, sed pessimi hominis. DENEGANDO MODO ^modo' pro tantummodo. Qvis PVDOR p. A. adest pudor, ne denegent, non adest,

1 iN

631 63^

ut et praestent. 7 POST VBi TEMPvs decst

^est',
s.

ut
A.

sit:

tempus

est.
15

mire ait ^necessario', quia natura sunt tales; necessitas autem in natura est constituta. 2 aperivnt mire ^aperiunt', quoniam tunc, cum promittebant mali erant, sed latebat malitia
1
,

TVNC coACTi NECESSARio

intra pectoris altitudinem.

633
u

9
1

ET TiMENT ET

T. R. p.

D.

bis

numcro subauditur

20

incemodis A,

rC,
I

etc-

incom- V id est B

\\

a. c. c.] alienis sua 2 intelligit sua]

TC
\

(s

2')

cf.

ad

194, 11
alterius

ex commodis alterius B^ ex incomodis <ex {in mg.^y 3 extimauerit 4 ro] idne id est <^genus
\\

nem

hominum pessimum^
\

sic alii

TC B
\

||

TCV
\

add. Steph. se] ese hic Teuber: sic codd.

A
\

<^id

ne^ uerum

probauit] proprio haut hoc] hominem C imo

-4,

BC

5F A
|

||

\\

5 6

homimaius

hominem
B, inde

om.

II

7 iMMo]

homo
||

J5,

homo

C|l 8 id est] inde 6\ id T, oni. et ideo] non 10 faceret

B
\

ymo C
\\

10 est] ide

9 et ideo
fit

A
|

genus om.
om.
\

sit]

J.

||

11 pro

\\

adest C pudor^ 14 ubi <est> TC est ut] ut C 13 et] e 15 tune F necessario] N- J. s. a.] se aperiunt J5C, (appar-) T mire] mox C, modo T ait] aperiunt quoniam tunc cum autem TC\ promittebant mali erant mire et {cf. infra), 16 autem om. 17 constituit est in natura aperuit(:Z.) C quoniam] quod iam.? 18 malicicia 'B 19 intra] intua AT\\ 20 timent] tirieno i. d.] tamen res premit denegare jB,
12
p. A.]

P-

<pudor>
I

A^E- A, padest B, paululum

II

||

\\

TC

||

|i

||

tamen

I',

tamen

TC

numeri
\

telligitur

subauditur] in-

13*

196
'^denegare'.

DONATI COMMENTVM
nam timor
2 Et melius ^timent', quam si diceret ^pudet etiam malorum, pudor tantum bonorum.
scilicet:

eos';

3 RES malitia

id est quia mali sunt

ad rem,
5

quam
635

'quis tu es' ad dignimihi es' ad necessitudinem id est 2 Et haec uerba mollia dictu sunt, frater aut cognatus. sed animo aspera. 3 cvr meam tibi Elluipig. 12 1 HEVS PROXiMvs ^heus' significatio est modo nominis 636 ad intentionem considerationemque reuocandi. 2 proximvs .svM EGOMET MiHi id est: carior mihimet ipse sum quam quis3 proximys cewus, beniuolus. 4: Et Jioc quam alienus. est, quod ait supra (115, 18 19) ^quo aequior sum Pamphilo, si se illam in somnis quam illum amplecti maluif. inde et

praestare non possunt. 11 1 Qvis Tv ES Qvis MiHi ES

"^quis

tatem refertur,

10

637

proximi etpropinqui 13 1 NiHiL PVDET pudor

recti et
^si

dicuntur, qui nobis cari esse debent.

est

15^

mali
2

facti,

uerecundia

honesti.

ergo mire posuit.

si

roges abundat

roges', sed

r^d-iicwg

additum

est.

3 hic vbi opvs est

ubi

iam promiserunt.
1

denegari

A
C

o malitia] mala T 5 Qvis Tv

II

t
I

jT,

om.

dicerent putet \\2 etiam] est id est quia] tanquam TC 4 quod potest MiHi Es] quis mihi es quis tu es C, q-m-eQ necessitatem 7 cognatus] exornatus
\ | \

AB
||

LP

\\

\\

\\

TC

sunt dictu (-tui C)

TC

\\

mea

Hbi
\

eAAIYIC
e

J5,

T, p <s om. B significatiua modo est nominis] hominis Teuher 10 reuocandi ABT, (re sscr.) 0, reuocantis F; se reuocantis 11 sic egomet A, egomet sum F, s^e-m- T, om. Teuber id est] a T mihimet sum MiHi] m^ T, om. om. B ipse et quisquam om. TC 12 beneuolus Et sscr. C hoc <(hoc> 13 qu quorum sum A 14 si ex se corr. C in sonnis C <(se5 illum C maluit] m- AT^ om. C unde et F, inde BC, om. T 15 et propinqui om. T propin16 male facti uerecundia quutiuntur (t ex n corr.)

I

CAMYrre A,

***

C F,

om.

||

9 heus

m m>

||

\\

ABV

||

II

\\

\\

\\

TCV

A A

17 ricti A, <e)> recti miri potuit T si kooes] sire ges habundet TC 18 hGIKCOc A, hCIKOC B, f}&Liid>6 ilf ^ ** * F, et in quo T, et negas uel * * * (simulas suppl. ed. pr.) C 19 ubi iam W. {cf. <ide populariter)> additum C (= ed. pr.) schol. 14, 3): ubi nam B, ict iam A, ibi non TC, iam proII
|
|

||

||

miser

AB,

prouiderent

TC

ANDRIA
638
637 638

IV

1,

9-17.

197

14

iLLic VBi NiHiL nota 'illie' et 'ibi':

aptum

ira-

scenti repetitionis genus.

13 4 Hic vBi opvs EST saluo pudore. 3 vbi nihil opvs est 14 2 iLLic legitur et 'illi'. 3 ibi verentvr quod ait supra ubi nondum promiserunt. (v. 6) *in denegando modo quis p. p. a.' 15 1 sed qvid agam adeamne ad evm hic locus 639 2 Et unum deliberationis est, an adeat Pamphilum. abundat. 3 Et moraliter uerba Charini sunt posita. 4 et cvm eo inivriam pro Me iniuria'. 5 expostvleji expostulatio est aduersus eum, qnem incusamus; nam expostulare est querellam apud eum ipsum deponere de eo ipso, qui fecit iniuriam, postulare autem querellam
640
apud alterum. ingeram mala m. quasi tela 2 atqve aliqvis d. gesturum mala.
dicere de altero

lo

16

ista
n.
p.

se

dixit

in- i5

hoc

dicit:

etsi

exsistat

aliquis,

qui

mihi

dicat

'^quid

profeceris?',

respondeo ^multum'.

641

17 1 mvltvm non subiunxit, quomodo ^multum', sed: aliud faciam. 2 Transitum fecit dicendo ^molestus certe ei fuero'. 3 mvltvm subauditur ^promouero'.
et ubi aptum F, et diaptum irascenti 2 petitionis C, pectoris 3 vbi om. saluo] subaudi Teuher 4 illic om. nil illic 5 promisef A., 6 p. p. a.] P adest J., (ante nondum) supra] sim9

20

om.

TC

nota] et
II

TC
\

||

A TC
\

||

T
\\

||

pudor adest JB, p p T, paululum C 7 sed] si B agam] ego TC adeone ad eum TC, om. B 8 deliberatio JB, deUberationum A adeat (-nt T) <(ad)> pamphilum TC, adea p e du A Et om. TC unum om. V; unum ^^ad')) Steph. 9 abundat kxpostvlem <^adeon ady B uerba] una T diarini ^ 10 et om. B Eo] & u4 11 expostulare est l'C accusamus ^ F 12 expostular A est om. deponere om. A 15 mala m.] mala A mala J5, m m^ TF, mala multa C dixit se F|| 16 d.] dicat -BO ni pro B hoc 17 profeceris om. .B 17 profueris respondebo TC 19 mvltvm om. B non om. TC quoquomodo C,

||

\\

\\

||

II

AB

jl

\\

||

||

q q^q^

{cf.

20 illud B, alium T Transitum 21 fuero hic om. modestus A 21 certis <^sed hoc) T ei] ci C infra)
\\
\

||

in ras. F* fuero] ero mouero n^ T, primo uero

ABTC,

promouero F, promoueo B, pro-

198

DONATI COMMENTVM

F. hoc est: si nihil aliud promouero, 5 atqve animo m. g. erit molestus fuero. 6 Et per iracundiam fructus iracundiae ex uindicta. atque turbationem non inuenit, quid sit ^multum'; aliud

4 MOLESTVS CERTE Ei
certe
ei

ergo inuenit "^molestus certe

ei

fuero'.

64^

18 1 CHARiNE ET ME ET TE iN. p. mire ct artificiose Pamphilum fecit priorem alloqui ad perfringendam iracundiam Charini: alioquin
si

prior

uociferari potuisset,

tra-

2 inprvdens est defensio gica exclamatione usus fuisset. ab imprudentia: etenim nisi bonae esset conscientiae, num-

lo

quam diceret He perdidi' purgaturus. 643 19 1 ITANE iNPRVDENS Hnprudeus'

distingue et attende

hoc illum repetere, quod indignatur magis, quasi audierit

()46

643

^inprudens' et non audierit reliqua. 22 Qvi TVVM ANiMVM EX A. s. M. legitur et ^cum'. 19 2 iTANE iNPRVDENS quia articulus omnis defensionis

15

qualitatem hoc dicto est constiCharinus per infirmationem repetit, ipsum hoc cupiens eripere Pamphilo, quo ille maxime nititur. 647 28 1 FALSvs ES modo participium est, id est falleris, per concessiuam
tutus, idcirco hoc
1 CERTE CERTE om. T

20

F.]

etc

transitum

ei ero

B
\

promonero A^ primo uero TC 2 ei] uel codd. fuero] ei ero B ATQVE ANiMo OM. B animus C, A ,4 m. g.] more gessero
||
\ I \ |

Ei F.] fi

A F,

f3

C, fuero

{cf.

ad 197, 20)

hoc F, atque

B,m-

T,

mox C

\\

3 Et] atque

bationem F, uerberationem

iN. TE om. et t 7 fecit om. TC et om. C stringendam TC 8 uociferare 13 hic F 11 adiceret

I I

5 m

TC

\\

quod C 5 fuera A 6 charine V, imprudens perdidi B p.] i p pamphilum TC adloqui A per\

V\\ 4 atque] et
1|

CF
||

pertur,

\\

II

|I

petentii

T
\

indignatwr inagis

TC 9 est] et ABTC, et est F illum] nu A repente C, reV quam si TC audiret TC,

||
|

audient A, <(illum> audierit T" 14 et in ras. F* 15 qvi] hei me miserum qui B, qui non C, qui sibi T animvm om. B ex as A, ex animo spectaui meo F, etc B, om. TC 17 <(et> per 16 itane] eadem C cum] animi F (cf. infra) 18 per] p' C, C per concessiuam in ras. V^ dictum -BC
||
||

\\

|1

|1

panphilus per

19 pamphilo repetatvl, repetit ante per maxime B post nititur add. V^ in mg.: 20 es^ Quin tuum animum ex a s quin legitur et cum F est 1. om. TC est <:^falsus [in mg. m. 2)y modo
\

\\

illo

nititur

AC

||

ANDRIA
si

IV

1,

17 '27.

199

Pamphilus
2

pitur.

dicit; si uero coniungitur, pro fallax acciHoc SOLIDVM visvM ^solidum' plenum, idoneum,

integrum.

648

produxisses, oblectasses, in2 Lacduxisses, quae significatio frustrationem ostendit. tare est inducere in aliquam uoluntatem a laciendo; unde
et

24

Nisi

ME LACTASSES

64 g

oblectare dicitur. 25 1 HABEAS permissio animi

1,

irati.

habeam

ut

supra (II

650

28) ^aut si tibi nuptiae hae s. c' *c.?' 26 1 qvantas hic mihi svis consiliis ironia dixit,

10

ut supra (II 1, 36) ^cuius consilio fretus sum'. 2 Et cum ^uerser' praetulerit, ^conficiat' debuit inferre. est ergo avaKokov&ov^ ut est illud (III 3, 38) ^principio amico
filium
r.
. . ,

i.'

3 confecit legitur et ^conflauit'.

id cst: iu

4 sol15

LiciTVDiNES perturbationes.

651

27
torserit,
est:
si

MEVS CARNiFEX
ut
alibi

(Phorm. I 2, 2 de te si exemp. c. utnmi: deo irato. te imitatur, an: si de te exigit poenas, ut ipse alibi
in

me camifex, qui me Meo irato meo', hoc 24)

me

uero in ras. V^ 4 nisi me] conusi me lactasse A, nisi TC, om. perduxisses.^ cf. Festus Pauli 5 frustationem C s. V. adlicit Lactare est] lactantem 7 dicitur om. 6 uoluptatem V b. laciendo Schopen: lac7 dicitur om. TC tando codd. 8 promissio A, promisso C,
1

pamphilum

per fallox

ABC
\

\\

hoc

dicit] visvm om. B

\

dno d-

\\

i|

\\

9 tibi nuptiae hoc A, hae nuptiae tibi F, tibi nuptiae (n T) TC s. c. c.] se; A, sunt cordi cordi F, sunt cordi B, om. TC suis 10 Quas TC cum V, mihi s 9 T, mihi eicyronia A^ {post df ) C, ironia
07)1.
I

\\

irati

animi

habitam

A
\

\\

\\

{post dixit)
et

II

11

B supraeuius A
\

i|

et

cum

uerse'' F,

&
\

conusef

cum ue T, cum

13 ergo

uerser 14 legitur om.

\\

12 protulerit
\

debite anacholuton F, anacolithon

\

TC V

TC

J.,
\\

aut 14 filii uri A, filium restitueris B, filium OF|j 15 perturbationis 16 meus car B, ms carnifixu id est camifex om. C 17 decon meo] met A haec est A, id est 18 decirato J., irato deo TC de te 19 an si ovi. T de teJ mirum F, otn. exemplum capit B, ex e P C J. ex e ca 19 an Steph.: aut A B F, ut C exiget F ipso F, ex c p

anacolathon C, anacoluthor

AB
\

B, amicos A, amicum

[[

\\

II

||

B
II

alibi

A,

alibi ipse

TC

200

DONATI COMMENTVM
3

(Eun. V 6, 21) ^uterque exempla in te edent'? melius te imitatur accipimus.

Sed
si

652
653

28 HAVT

ISTVC DiCAS

si

coGNORis nosti enim, sed

cognoueris, non ita dicas.

29 1 CVM PATRE ALTERCASTi ab his quae facta sunt 2 cvm patre altercasti ad ea quae facta non sunt.
legitur et "^altercatus es',

non enim alterco dicimus.

c.

6*54

30 NEC TE

qvivit h.

argumentum

attulit

ex his

quae non sunt facta, cum fieri debuerint. 655 31 1 iMMO ETiAM pro: praeterea et amplius. 2 immo ETiAM deest 'audi'. 3 qvo minvs tv scis 'quo' id est 4 Vel accipe, ut sit quod uel quod. et deest ^audi'. 5 Vel 'quo' id est ex quo aut qua re. quoniam. 6 Aut certe erit sensus cum subauditione huiusmodi: immo etiam quo minus scis aerumnas meas, eo magis audi, aut: immo etiam hae nuptiae non apparabantur mihi, quo ipso minus tu scis aerumnas meas, id est
2 te] est si F, om istu^ 0, i cognoueris F, c- T, cognoueris <^uel me uel meum arao>^ nosti 4 cognoueris his in A, otn. C nosti in ras. V^, nostri T; nescis Schopen sed om. T 4 <^non^ cognoueris F, cognoris 5 cvM 6 sunt om. 6 ad ex ab corr. {in mg. ad m. 1) altercasti om. i5 7 et om. cvm C non sunt facta
1

lo

i5

utrique

B
T

\\

3 HAVT

DicAs
\ \

BV

interdent

om.

A, om. B haud C F, h
|

||

T\

\\

II

||

TC

||

A A

8 te om. es om. altercastus qvivit] quiuu attulit hc- F, hic T, A, hodie cogere C, om. 9 facta non sunt perargumentum post debuerint in 10 immo Iimno ex debuerit fecta amplius om. 11 et Inxmo corr. pro praeterea] propterea tv aut quo oin. deest] idest C <^tu^ minus scias 12 <^propter^ quod audi. Vel accipe ide C
j

h~
||

ABTC

\\

B
\

\\

BT AC

\\

TC F

\\

audit accipe A, andudum accipe F, audi audi sit] si 13 id est] uel F, A, om. C quod] quidem V; quando.^ om. TC\\ 14 <(ut> erit AB, om. V\ cum auditione F| <^in^ huiusmodi ABV, <^in^ huiuscemodi (ante cum) TC 15 <(est>
\
I

||

||

Imo
eo]

quoj quo tu F, qui

sto
J.
||

inea

IG aur

C (tuy
\

scis
sscr.
\\

etiam
\

apparabant A, parabantur C, p<(quo> minus T aerupnas B

\

hec C, et T 17 ipse TC, om.

\

aerupnas

meas
|

ANDRIA IV
falsae nuptiae erant, mihi cogit merito.

1,

27-39.
te

201
fallit

quae res

magis

irascique

32

HAE NVPTiAE

lcgitur ct ^hacc nuptiae'; sic

enim
.s

apparabantvr apparari cum datiuo casu iunctum semper cladem et pemiciem significat,
ueteres dixerunt.

2 non

ut (Fer^. Aen.

II 13^)

^mihi sacra parari'.

^4 Tv coactvs tva volvntate hic est accusatio: ille enim excusat per imprudentiam hic arguit uoluntatem. hoc ergo dicit: eo grauius, quod nullo cogente, peccasti. 36 CVR me enecas ^enecas' excrucias. 37 INSTARE VT DICEREM ME DVCTVRVM PATRI SVADERE orare ^instare' ^suadere' ^orare': quarto nihil potest esse. 39 1 DAVvs intertvrbat ^Dauus' cum admiratione 2 intertvrbat deerat, ut et hic ^Dauus' pronuntiandum.
,

lo

diceret, sed plus intulit Hnterturbat'.

3
est

FA

^inter'

modo

ir>

pronuntiabat habetur significatio

1

"*'

enim auctiua par|

erant in ras. F', cino te

fallit

A, om.

irasci quam TC, (quam te fallit magis 2 mihi] me 3 sic] sit 4 paraex quae corr. m. 2) H 5 dauo cum bantur TC, curabant 6 parari om. casui uni tunc A^ casu unam tunc F, iungitur casu B\ corr.
te

imagis

A,

F A
|1

TC F

quam

aeres

||

TC

|1

W.

dadem

et

pemicix

\\

coactus 0, tua uoluptate

est om.

6 c

sacrari

7 t

tua uoluntate tu

T, coactus

uo

5 B

haec
|

8 inprudenti excusatio F illo enim exensat 9 hocl sic df O quo C, om. precasti 10 cur me enetas A, om. C, prestasti T, potuisti A, om. 12 esse om. enecas om. TC crucias TC 11 instare orare om. dicerem (c ex x corr) patre ^l H 12 instare

TG

cum

hic

\\

||

||

\\

potest esse

quarto (qnto T) nihil (m T) plus dicere potest in ras. V(= dett.); quando (quartum Westerh.) nihil potest esse Steph. 13 interturbat ^'omnia^ TC 14 pronuntiat dum (m mg. aliter dauus C) TC deerat 15 plus om. et om. BV\\ 15 inter16 pronuntiabat (pronoie turbat om. inter] ine A, me J5 hoc non F, pro non mediocri TC) habetur (habet F, om. TC)
1

quartum

nihil potuerit J.,

TC, quarto non

\\

\\

TC
||

TC

(-catum F, -cat TC) codd.; pronuntia: pro ^ad' habetur significatio Schoell. An pronuntia, ut adiuuetur sign-.^ Ante significatio add. B: uel intercepit uel inter modus post utili uno interfluum uel; cf. infra actiua TC, tactiua A, adsignificatio

actiua

202
ticula,
tus'.

DONATI COMMENTVM
ut
{Flaut, Merc.
'^inter'

1,

4)

4 Vel
f.

VII 30
et

32)
h.

modo pro per,

Hnterfectus, interemput ille (^Verg. Aen.

u.
r.

'hunc inter fluuio Tiberinus amoeno

pror.'

m.

in

mare

5 nescio quia irascitur Dauo,

5

dixit "^nescio'; alioquin scit.

664

40

Nisi MiHi

DEOS FvissE IRATOS dccst

^quia', ut

sit:

nisi quia.

665 666

41 FACTVM Hoc EST DAVE uou quod uon

rogat, sed

credat inter-

quod

increpet.

43 AT

TIBI DI

DIGNVM FACTIS EXITIVM DVINT

^at' priu- 10

cipium increpationi aptum, ut Vergilius {Aen. II 535) ^at tibi pro scelere' et Horatius {ep. 5, 1 2) ^at o deorum

667

quicquid in caelo regit terras et h. g.' 43 1 EHO Dic MiHi ^eho' interiectio

est

intentionem

interfectus interemptus (hic) B, interf- interut] uel Plaut. ^nteremp{B supra), interf- interceptus 2 modus (B supra) tust, interfectust' pro per W. {duce in ras. F* ut ille] utili {B supra), Schopeno): post 3 hunc] uno ut hunc uirg {B supra), hic om.
1

cepit

TCV|

||

BTC,

omnis amixtio (ammixtio B) (rem V) E h (e h BV) in mare pro hoc (proruat V) ABV, -R- **** (in mare T) prorumpit (-rupit ni (nisi T) et JC 5 df aliquid T scita C) TC 4 mihi om. B deos] 9 mcrepet post 203, 4 dixit B A 6 Nisi quia] d s s T natos A quia] qui A, quid T, quod C, om. V ut] 8 est hoc F, est T 7 quia] quid T ab C J. sit] si e DAVE om. TC non 2.] h~ J., 07n. V credat om. C interrogat] 9 inepte C, in ex te T ut (quod, sscr. ut C) te roget TC at om. B 10 at (ast T) tibi dii TCV, actibus A dignvm di (d T) fac TC exitium duint (du intus A) A F, dent exitium TC ai F, ad ^ 11 increpationis (-nis F) codd. ut om. B 12 pro at tili A (atuli B infra) Vergilius] ire A {B infra) scelere] pro se nox celere A (pro senex scelere B infra), pro {per C) seuo scelere TC, pro scelere exclamat F, dignum factis exitium B o detrum A, odorum T oratius
fluuium (fluum 4 pror.] Re u.

ABTC^ F B siipra) tibi

||

AB

II

||

II

II

\\

\\

||

II

||

^F

!|

terras et] in 13 quisquis F, qa iS celornm TC regis h g ^, ah g TC, terras (-ra T) TC, om. et o?n. T eho humanura genus 14 eho 203, 1 exposcens om. hoc A, dic mihi eho (h T) TC, eho eho] ehedu

B m^&
||

dic mihi

T'

ANDRIA

IV

1,

39-54

203

2 dic mihi semper ro 'dic mihi' audientis exposcens. iniiiriosum est, ut ille {Verg. Ed. III 1) 'dic mihi, Da-

3 moeta, c. p.?' hoc pronuntiandum

si est;

omnes hvnc coniegtvm cum odio

ideo ^coniectum' dixit.
5

2 scio ro ^scio' non DECEPTVS svM coucessio. 668 ad deceptionem, sed ad defetigationem reddidit. ergo cum
1

45

ironia sonandimi.

669

46

proprie de bono sic dicitur.

HAC NON svcCESSiT dcest ^quod conabamur'. et 2 alia adoriemvr adoriri

lo

proprie dicitur repente ex insidiis aliquem inuadere.

674

51 HOC
seruitute
tulimus'.

TiBi

PRO

s.

D.

(AErah]^7trLK&g

seruitium pro

posuit, ut (^Verg. Aen.

III

3J27) 'seruitio enixae

676

1 coNARi M. p. Q. ut supra (/ 1, 134 35) ^quem ego credo manibus pedibusque obnixe omnia facturum'. 2 Et accusatiuo casu sine intermissione significat 'noctes

53

15

et dies'.

678

54
1

si

3 manibvs et pedibvs vTtSQ^oXLK&g. QviD PRAETER SPEM EVENiT ^euenit'

pro-

exposcens om.
uirgilius in ras. F*;

T
\

ius

B,

TC

mihi om. dauo GTd^

\

||

2 iaiuriose 3 c.
||

ille] ille

6 addeceptione A, ad emptionem C, ad censeo C, senseo T defatigationem tptionem T, "deceptionem "ad

ji

add.: dic mihi principium increpahic atuli pro senex scelere {cf. supra) coneiectum C, ateciectvm] etc quid nisi etc J5 4 adeo 5 concessio] tum dicit <^nisi increpet (= p. 202, 6 9))>
tionis

BTC,

p.]

cuium pecus
\

aptum ut irem
.
.
I

1|

AB TC

\\

BTCV\
\

reddit

alia. aj)odixit 9 de bono sic C, sic de bono riemvr] alia agrediamur (agr- T; uia uel adoriamur id est add. (dett.), om. adoriri] modo alias exoriri dett.) enitamur pro s. d.] pro seruitio debeo s et 11 Hoc TiBi om. MG 6Jl i^i^. I', pro seruitio J5, pro ser T, prors^

batur

TV\\7
II

yronia

TC

\\

8 hac

non] u

quid

cona-

'

TC

TC

II

MHK^OOC A, **** TCV,

enixe codd.

om..

B
|

T^

\\

12 seruitio] seruum
p.

TC

q p

pedibus

14 conari] co J5 m. V^ manibus et pedibus O, 17 dies] d^ F, om. TC

|| ||

m
B

q.J

manibus pe q B, et p 7' 15 manibus

||

et pedibvs] etc

VneP

B OAIKO) C
II
\

AB,

F, e

^, YnCPBOAIKOC B, ^nsQpoXLyccjg M\ om. TC 18 81 qvid] quod TC, om. B evenit] eueniet T producta ji.B, productum TC; producta 'ue' Schoell

204

DONATI COMMENTVM

philo.

ducta magis, quia hoc perpetuo non uult accidere Pam2 Ergo 'euenit', non ^eueniet' aut ^euenit' media
eorrepta. 55 1

679

PARVM svccEDiT QVOD AGO

si

nostrum

est officia
5

praebere, at nostrum non est fortunam posse praestare. 2 Et bene ^succedit', ut quod agimus ostendat successus 3 at facio sedvlo id est ex animo esse atque fortunae.
et sine

dolo.

680 679
681

56 ME MissvM FACE id cst: noli 55 4 PARVM svccedit qvod ago

sapiente contra fortunam.

uti opera mea. utilis sententia pro lo

57 restitve in qvem me a. l. sensus hic est: omnia mihi integra et salua redde, qualia tibi tradidi consulturo uel cum nibil promisissem patri. 682 58 hem sed mane ^bem' quasi incipientis est demonstrantisque aliquid noui se inuenisse. 683 59 1 NVNCiNE demvm pro denique. 2 nihil ad te qvaero haec enim ad cogitantem nihil pertinere oportuit. 3 AT lAM HOC TiBi I. D. cousilium scilicet, quo in pristinum
restituaris locum.

i5

20

684

lAM lAM VBI VBI ERIT INVENTVM

T.

C.

iu

haC

scaena instauratio est adhortationis Pamphili per Mjsidem;

2 non euenit 1 perpetuum TC pamphilo accidere TC 4 succidit pene (pone C) ueniet TC media] modo TC .quid A si] sed TC nostrum F, uestrum TG officium TC 7 atque om. 5 Mostrum Fjl 6 ut] fe J. ostendas TC AT FAcio om. B 9 mis^m F ut T 10 <(hic deest^ utilis C 12 in quem mea L; JL, in quem (q- T) c 1 TC, etc^ B sensus hic est] quasi B 13 integra mihi B consulturi A, consulto TC 15 he/i F, h~"~ A hewi F, A, hoc TC\ 17 nunccine est om. TCV et demirantis F quasi ow.
\

||

JB,

1|

||

BCV

\\

II

1|

II

||

BT
me

11

r~
\

1|

AB,
hec
(7,

nunc

TC
C)

ij

0, nunccme F m atque ly at iam tibi hoc F, om. jB

]

te
i

inuentura dabo

BV

(-tis
t^

TC
\

II

21 vBi 2.

pistrinum
c.]

etc^

c
I

scena hac C, scena per Mysidem om. A

||

aduentum A\t-c- F, 22 adhortantis 0, adorantis

\

\\

quero T 18 enim n ] id J., i dabo 20 locum restituaris

||

ANDRIA IV
opus
est enini excitari rursus

1,

542,

6.

205

oppressione frangatur. tune rursus aestuanti

adulescentem, ne sub patris 2 iam iam vbi vbi erit opporPamphilo amicae mentio obicitur
r.

ne succumbat ad nuptias patri, quamuis ducturum aduersum quam difficoniugem. promiserit cultatem quia ipsius persona non sufficit, id agit, ut ad ipsam Glycerium modo adducat Pamphilum, cui affectum concitat non ex eo solum quod eum uocat puella, sed etiam quod desiderat eum uidere. 3 vbi vbi erit in. <(^ubi ubi')> in prima parte uim suam tenet, in posteriore productio est. et est quemadmodum utut, quaqua,undeper

Mysidem,
se

lo

unde pro utcumque, quacumque, undecumque.

4 iNVENTVM TiBi cvRABO ET M. A. ducturam promisit, sed et tempus
Hibi' quasi amanti.
T. p.

uon solum
5

se ad-

addidit.

Et bene
i5

685

2 1 Tv MODO ANiME Mi

N. T. M.

mollis oratio et femiait

nea multis anime mi'.

implicata blandimentis. 2 mi pro meus.

enim Hu modo,

688

5
gilius

integrum

HOC malvm integrascit integratur, quod ad redit, quod repetitur, quod instauratur, ut Ver(Geo. IV 514 15) ^ramoq. s. m. c. i.'
1

20

689

6 sollicitarier
1

perturbari.
or

m. 2) est V exhortari TC, excitari {corr. 2 opssione A., opprensione C m. ^) F stringatur TC brit] e J. erit inuentum t c F 3 estirante T, estenuante C j 5 sed uicturum coniugem <(***^ T aduersus 7 ipsam om. TC 8 coneitat adducat ^(ad^ C adfectum W.: cogitat codd.', excitat hteph. solo T puella uocat TO *J 10 ubi ubi erit] ^- T\ in.] i- T, inuentum C, om.

enim
i)

{in mg.

A
\

||

BTCV\
|1

||

ABV
\

\\

add. Steph. tione codd.

uim suam
11

||

in ras. F* productio est W.: quamquam C undeunde] ubi ubi B

|

produc\\

12 ut-

cumque] ubicumque codd.

B
C

II

13 iNVBNTVM

||

p.]
II

mecum ad pa
14 et] etiam
et
\

B
|

quocumque undecumque TC, om. m. p.] adducam B cvrabo] c- TV C, m a p T adducturum A, aducturum

\ |

16

n. t. m.]

noli te
nit
\\

<e>
21

et F, om. C intkgrascit

femina F|| 17

sc i c TC se q J5, s atque illam etc-> sollicitarier jB, solicitarier

Romo

quod om.

18 mi 20 reddit
\\

macerare F, om.

BTC
B

ATC

m. B TC

||

19 hoc
\\.

TC
F
|

\\

ut om. 22 <siccime

pro turbari

206
688
690

DONATI COMMENTVM
5 2 Hoc MALVM amor meus aut Glycerii
sollicitudo,

quam
7

nescire oportuit <(nuptias)>.

1
et et

NVPTiAS QVOD MiHi APPARARi

rorem cladem

timorem

refertur.

Et datiuo

'apparari' ad horcasui iunctum

perniciem

significat, ut Vergilius (Aen.

II 132)

692

^mihi sacra parari' 9 1 AGE si Hic

prinait heret.
sanit.

(= IV

1, 32).

NON iNSANiT SATis hic exsertius comCharinum, ne fomenta iracundiae Pamphilo prae2 Aut: si paenitet te, quantum sua sponte in3
si

mc

non insanit

ironia

est.

an laus ad

10

mitigandum Pamphilum?

10 MYSis asseueratio est, si a nomine eius incipias, cum quo loqueris. 9 4 ATQVE EDEPOL EA RES EST id cst ^nuptias appa692
693 694
rari sensit' (v. 7). 11 1 PER OMNis TiBi
15

ADivRO DEOS

^ad'

auctiua par-

ticula

est,

ut

uerto, addo.

admirahiliter ualde mirabiliter et ad2 Ut hoc superest amissa fide, ut iuran20

dum
695

sit.

1 NON si CAPivNDOS MiHi s. I. o. H. mira uerecundia "^omnes homines' maluit dicere, ut in his parentes

12

quoque

significaret,

quam
2

aperte dicere ^patrem', cuius

illud,

promisit nuptias.
1

Et contra
\

(/

5,

42)

^sed

metu uim

meus in

ras.

V^

glicerium

add. ed. pr. 4 refertur

F
6

\\

nitiam
sATis] s

3 nvptias om. 6 parari om. Et

\\

para

O, par

honorem C qvod om. V B subiunctum TC 5 perT, -F A\\l age et hic mn. B

AB
\

2 nesciri
\\
\

nuptias
||

||

hoc T\ exercius J., {lac. add.) B, excitus C, excitus T, exitus V 8 carinum ex -us corr. C praeberet pamphilo .B 9 paeniteret B sua J., <(hic^ sua B 10 yronia 11 imitandum C 12 adseueratio A est C an] aut
insti
||
\ I

BTC
\

1|

\\

\\

eas res C, 15 Atq; depol A, om. 16 Pro est om. TC e r adparari J. iuro de (etc )> omnes auctiui C, ojn. T 17 est om ut iwandum F, ut adTC ualde in ras. V^ 18 ado mihi 20 capiendos mihi h. om. iurandum 21 homines om. 22 patrem om. T quoqne ut om. uim parentes significat C 22 pater C 23 metuo {corr. m. 2)

om.

se G aut T, res ea jB
\

\\

\\

B
||

CV
\\

\\

\\

AV

A
\

\\

TC

\\

B
|

\\

Rs
medium 13 696
2
a.

ANDRIA IV
feiTe'.

2,

5-14.
m.
s.

207
ita

3 NON

si

capivndos

dixit

patre, ^omnis homines', ut idem alibi V 3, 4) ^o caelum, o terra, o maria Neptuni!' num(Ail. quid et caelum Neptuni est? non utique, sed omnia haec mare uult esse, ut Vergilius (Ed. VIII 58) 'omnia uel

hoc

est

.5

fiant mare'.

1 CONTIGIT quod uix euenit, contigisse dicitur. CONVENIVNT MORES rcctc ct id quod matrimonium 3 valeant hoc est abeant, firmat 'conueniunt mores'.

recedant, quia et discedentibus et mortuis ^uale' dicitur, ut Vergilius (Aen. XI 97 98) ^salue aetemum m., m. P.,

10

q. u.'

4 Vel potius

tc5

evq)r\^L6^(p:
7tciQci86'E,(oq

cum male
locutus

optaest
et

turus

esset,
dixit,

considerato patre

non

^<?7

5 Et attende, quod intenderat, *^pereant'. quam moderate pluraliter dixerit, cum significaret patrem. 6 VALEANT renuntiationis et imprecationis est uerbum. 2 hanc nisi 14 1 HANC Nisi MORS ctsi ualeant: MORS haec concessio est. hoc enim per concessionem 3 hanc nisi mors mihi adimet nemo perdicitur. 4 Pro: non adimet pater. seuerat, ne dicat ^pater'.

15

20

m. s.] mihi s C, o ho omnes homines pro uno patre uno] hunc A id est JB, hoc C omnes <[scilicet^ in ras. F' BTC alibi] mihi TC\\ 3 ten-a] contra A neptum A, nep4 neptum J., neptunnium tunia F, neptunia (-nnia C)TC
1

ut]

ras.

F-,
I

ne om.

B
T

capiendos

df

\\

||

5 uult maria sed] hic <q> hec T dicitur om. 8 convenivnt] conue 7 uir C euenit 9 conid om. mare monium T, matri monuit C 10 <et> reueniunt mores om. i? id est habeant 11 ut ualere A, ualere ualere cedant et 1. om. C 12 TG) 12 u.] etc om. m. m. aeternum <u^>

B B

C, neptu diu
II
I

TC

\\

BV

||

AT
t&

\\

\\

B B

\\

\\

eY<t)HMIC

**** 2'CF|

MON A, TO

eY<t>HMICMCOC

J5,

Sc(prifitaii&

A, n^Pd<d<mC B, nuQa 86^(06 M\ **** TCF| locus 14 intenderet A, -rant TC Et attendere quam T, om. 5 15 pluralis T, ptal' C 16 ualeam dixit B significat J. C 17 <mihi ad n > etsi B hanc 2. '19 dicitur in mg. F* 18 mox C 19 mors] mors (m B) etsi concessio haec B
|

operaturus C|| 13 consideratio

F| N^P^DOE(a)C-

M\ AB

\\

||

II

||

|J

ualeant hanc
(-it

nisi

ABTC

\\

C)

nemo TCV,

an^ B

{cf.

supra)

mihi nemo]

adimet

208

DONATI COMMENTVM

698

2 magis 15 1 RESiPisco spiritum reuocat sensus. VERVM aut ^magis uerum' aut *^uerius' dicimus. 2 vt ne pater per 16 1 VT NE PATER ut non. 699 ME STBTissE ^stctisse' hoc est esse, ut ille {Verg. Aen. VIII 191 92) Mesertaque montis stat d.' aliter plenum est, ut idem (Ecl. VII 53) ^stant et iuniperi et c. h.',

aliter

horrent, ut {Aen. VI 300)

(Z.

'stant lumina

f.'

et

Lucilius

702

4 31.) ^stat sentibus fundus'. 3 per me STETissE hoc est: per me factum esse, ne fierent nuptiae. 19 1 MiSER AEQVE ATQVE EGO beue ^atque ego', quia
hic

V fr.

lo

et

amore uexatur.
^fortis',

Et

intulit
illi

itcxQccdo^^ov

nam

uolebat sibi dici

quod

tamen mox

dicetur.

hic igitur aliter respondet atque inteiTogauerat Pamphilus ideo, quod uideat impossibile esse palam resistere parenti.

3 ''coNSiLivM QVAERO''' scnsus

estt

scio

quidem quid

i5

703

coneris, sed an efficere possis nescio. 20 1 scio QviD CONERE si PamphiH est persona,

cum

ironia dicitur,
si

si

Charini, simplex laudatio

est.

2 Sed

Pamphili

est,

unis geminas

hoc significat, quod supra (IV 1, 50) ^ex mihi conficies nuptias'. 3 Sed non esse

20

personam Pamphili ex subiectis ostenditur.

Resis pico A; kespiro fuisse putat Schopen reuocati A, 2 vervm] uerbum F, 2 dicimus om. T magis 3 ut non] ut ne non N C, ei3 T TC, aut pro ne non 4 id est -B 5 desertioque AT, desTETissE OM. JB VT stan uiniperi C et d om. J5 6 et idem C, ut serta castaneae hirsutae J5, et c (castaneae m. 2)h.- F, e c h C flamma F, p- TC\\ 7 lumine ABC, liue T, limina f.] stat C sensibus 8 lucius J.J5, {corr. m. 2) F, lucubris C 10 Miserereque A, fudus C 9 sTETissE ow. T\ id est
1

reiiocant

||

B
II

II

||

||

||

II

|j

miser

ATC

B
II

kgo om.
\

11

amor

B TC

atque ego] K eque

\

paradoxon

(-en

(7, eque T) codd.

et quia

nam] non

ABC
V^
I

12 nolebat dici sibi F| ille Fl tamen ex cum corr. 13 respondet ex -dit corr. V^ 14 resistere diceretur sensus 15 consilivm qvabro] schol. ad v. 20 pert. palam JB 16 nescio om. T est] e C quidem quid] quid e (7 16 sed 18 yronia C est om. 17 coneris TC, co om. C 19 est om. hoc signum C 20 confi 0, con- T nup B, n- T esse] re 21 persona ex subiectis om. pam
II

||

\\

||

II

||

\\

\\

\\

\\

ANDBIA
21
1

IV

2,

1524.
deterret etiam

209
nunc

NON

TiBi

HABEO NE ERRES

Charinuin, ut et ipse adiuuet Dauum, ne Pamphilo nubat 2 Et eodem sensu utitur Dauus aduersus Philumena.

Charinum, quo supra (7/

3,

35) *quasi necesse

eam non

dat,

te

illam uxorem ducere'.

uel

sit, si huic 3 non tibi

Charinus pro se sentiat, hoc dicit, uel ut solent serui contumaciores aduersus amicum domini, quia nuper a Charino accusatus est, uel quia et quid dicat non habet et uidet tacendum non esse.

HABEO NE ERRES

ut ctiam

22

SAT HABEO quia

dilatio

fac^

est.

2 vt satis

10

siT 'ut' pro ne non.

NE vAcvvM ESSE NVNC ME ^nc' pro ncdum. 2 Aut aduerhium proMhentis, ut sit ^ne' non. Sallustius in secundo libro {II fr. 109 M.) '^ne illa tauro paria sint' pro nedum. 24 1 PROiNDE HiNC vos AMOLiMiNi amoHri dicuntur ea, quae cum magna difficultate et molimine submouentur 2 Sic dixit quasi odioso et moet tolluntur e medio.
1

23

i.s

3 Discedere dicitur qui facile abit e medio, amoliri qui uix recedit. 4 proinde hinc vos amoliMDsi molestum impedimentum ex rei magnitudine iacentis in medio. et ideo impedientibus se ^amolimini' dicit, non 5 proinde hinc vos a. spe iniecta iam etiam ^abite'.
lesto.
1

20

II

etc^

uel C etiam nitatur Schopen

I

NE ERREs] ne er J5, n e erres A etiam nunc] autem aduersum C 5 eam om. TC det JB, d T te ducere] B non] nec T 6 habeo] ab eius A ne om. T uelud J.,

\ j

\\

||

||

7 uel ut om.
7

aduersum
I
I

TC

\\

uelud
\\

ATCV^ predicat TC 10 quia] quod TC 11 sit <agendum> B ne om. A 12 esse nvnc] non esse TC me] mene A Aut 15 AMOLiMiNi om. B <a^> aut A, <aut> aut T 13 pro\\

8 a] de

TC
I

J.,
|

pro se carinus sentiat] ut C contumatiores A, om. V\ 9 quid est om. C quod

\

\\

BV\
||

||

uerbium ^, aduerbium F, adu- <est>

TC

m om. TCV
|

I-

14 tauro F, * * T parias inte J., par* st in ras. F-, paria sunt (sut T) TC\\ 15 perinde C, om. T uos hinc (h T) TC araoL C, a^ T^ -imoliri C 16 summouentur B, submodentur T 17 e] et modesto A 18 abiit TCV\\ 19 amoliri F, emolitur (in deinde mg. aliter amolitur) 0, amab'r T uos hinc aSadi TC 21 dicit Schoell: hic TC, hinc ^l^FH 22 habite C, abite (dixit culd. in V deinde uos hinc mg. m. 2) A ] am^ C iam etiam] immo etiam etiam ecciam (h- T) TC

II

A
\

\\

\\

\\

\\

Donati comm.

rec.

Wessner.

14

210

DONATI COMMENTVM

6 nam mihi i. e. utrum imperat domino callidus seruus. hoc uerum dicit an fingit, quia adhuc consilium non inuenit,

708

25

quod narrare possit? 1 EGO HANC viSAM Gljcerium

scilicet.

et

cum
5

commiseratione puellae *hanc'. AGis ut tarditatem discedentis

tardi et tristes dicuntur.
'amissis
sic
d. u.

2 qvid tv qvo hinc te ostendat; agere se enim

Vergilius {Aen.
i.

271

72)

remis atque

0.

s.

h. r. S. a.';

idem

alibi

3 qvid tv {Aen. VI 337) ^ecce gubemator sese P. a.' HiNC Qvo TE AGis <admonitio discedentis ut solet nam a quo discedere desideramus, admonemus eum, ubi uadat
,

10

quo eat. idem Dauus Charinum, ut

uel

facete
<^et)>

per interrogationem

admonet

ultimus remanet.

ipse abscedat Charinus, qui nunc vervm vis dicam pro initio sedulae
15

narrationis hoc sumimus.

quam
709

an sic respondet Charinus, tamqui intellegat non dici sibi uelle Dauum quo eat, sed id agere ut abscedat?

26
licet

1 NARRATiONis MiHi iNCiPiT ixiTivM uaiTationis scieat,

est.

quo

narraturi

quia ^uerum uis dicam?' uelut prooemium 2 qvid me fiet quid ergo, inquit, quid
i.
\

20

1 dominis seruus callidus TC nam mihi om. B pedimento (-tum V) estis B F, impe estis (et T) TC
\

e.]

im-

uere om.

quia Schopen: qui codd. 5 puellae om. C hinc te] hinc F, otn. que A, "nunc "te F, te huic C, t h 7' 6 enim se .B 7 sic 8 amisis 0. om. TC d. a. om. TC u. i.] n om. 9 P. a.] palinurus agebat uel \iu hinc idem] id
dixit
I \

V B

gli scilicet

uerum] inuenire A\\ 4: ego

||
\

\\

II

||

||

||

BV
\

que A, th-q- T, tu" nuno, "quo F|| 10 te aga J., te "agis F amminitio B discedentis] discedendi Schopen 11 a quo] si quem Schopen cum C, tum T desideramus] uolumus B 12 eat post interrogationem transp. ubi] quo J5(Z)) quo uadat Schopen 12 idem] id J., id rell. facete Bentley: facere codd. admonet sscr. F* 13 et add. W. abscedat ex disc- corr. C^ 14 ulterius T remanent A initio F 15 hoc nunc om. C
I
\

||

\\

||

\\

||

sumiwms F, om. ac sic 17 ut T, ac 4# dicam si e C 18 initium incipit in ras. F* scilicet in mg. C^ erat dicat AC, A- T 20 narratiuum C, prohemium -tionum T, narratiitm fiat T quid ergo 211, 1 fiet om, JB, 211, 2 fiet om. T quid igitur (7, quod ergo
|

||

AT ABV
\
\

|1

\\

ANDRIA
me
ost,

IV

2,

2431.

211

fiet?

3
sic

Ab
ille

eo hoc quasi ab iocante pronuntiandum

710

^impudens' respondet. de Philumena ducenda. 27 1 EHO Tv iMPVDENS NON SATis

nam

4 qvid me fiet
proprie Charino
5

^impudens' dixit quasi et insolita et multa poscenti, quippe et sponsam alienam petere ausus sit et non satis ([ui

habeat per
tiarum.

Dauum
2

sibi

moram

praestitam Pamphili nup-

qvod iam tibi diecvlam addo Mieculam' 3 Et est vTtoKOQiCficc '^diecula', hoc est tempuscumoram. 4 'Diecula' lum, et sumitur ab eo quod est haec dies. mora et quasi dies parua. 5 Et 'diecula', in qua scilicet ambias quantum potes ad ducendam Philumenam: uult enim se Dauus adiuuari per Charinum et Bjrriam. 28 1 promoveo differo. 2 promoveo nvptias me711
moriter Dauus:

10

38

^9)

scit

enim illum

his uerbis petisse

a.,

(/7

1. 15

"^saltem aliquot dies p., d. p.

n. u.'

cuius rei

oblitus Charinus etiam ut ducat

uxorem
et

petit.

713 713
714

29 ridicvlvm deest 30 age veniam uix

est 'age ueniam'.

^hominem'.
concedentis

uix consentientis
20

31 Tv MYSis DVM EXEO

1

a Gljcerio scilicet.
|
\

habeo A, ab hoc eo V ab] a 5F, ad C iocantem C F, illi imprudens (sic et F) R' J5 respondet 4 iMPVDENs in mg. F* 3 filomela A ducendo TC 4 tv om. B inpu- B nam satis TC, etc- JB inpudens carino B 5 dixit 6 qui (df C) impudens (-des C) TC quia T et i. om. ^B T 7 habet BC\\ sscr. F^ petere ausus] praeterea usus B 8 QvoD ADDo om. B tibi iam TC die auriculam A^ d TV\ addo] a- F, om. TC die auriculam Jl, om. C H 9 moram Schopen: horam ABTC, hora^/i F et est F*, et B ypocorisma ACV, upocrisma Tj dieculam id est B tempuscidum A 10 haec] hes C die B A Diecula 11 dies oni. T 11 et om. V Et diecula om. rC Et 13 Byrriam om. B 12 ambiat C potes A F,
2 ille

ABC

\\

j|

\\

||

\\

\\

||

\\

poterit (ex potest corr.) C, poteris moueo in ras. F'^, dimoueo (dem- C)

\\

13 admttari
\

TC
||

memoriter] memora vl, memoratum lutem C, -tis T dies om. F p.] pro J5 F d. B u.] etc 17 ducas T 19 veniam om. T ux JB uxorem petit 19 \t:niam om. T 19 uox {!.) A et 20 est om. T et om. B consentis A dvm om. 20 est] et C 21 tv mersis^, ansis T
\

14 proom. B 16 petiisse CFjj 16 sa||

promoveo

2.

||

||

||

14*

212

DONATI COMMENTVM
3.

716

NiHiLNE ESSE PROPRivM cviQVAM hacc scaena administrationein doli habet, quo fit ut deterreatur Chremes et uide non minimas partes filiam suam Pamphilo dare.
1
1

in

neae,

hac comoedia Mysidi attribui, hoc est personae femisiue haec personatis uiris agitur, ut apud ueteres, 2 nihilke ^ne' siue per mulierem, ut nunc uidemus3 nihilne esse p. omne, aduerbium percontantis est. quod habemus, aut mutuum est aut proprium, ut (Verg. Aen. VI 871) Ergo ^jjroprium' perpetuum. 4 Ergo nihil nobis proprium ^propriae haec si dona f.' esse potest. quod enim non fuit, ne esse quidem potest, aut quod eripi potest, non est nostrum, nisi illa quae eripi

lo

non possunt, ut sapientia, iustitia, prudentia, quae fortuna 3 Et simul hoc neque dare neque eripere cuiquam potest. re et a a ^nihil et a re esse persona: proprium', ipsum 6 proprivm perpetuum, non tempoa persona "^cuiquam'. 7 di vestram f. admirantis aduerbium rale ac mutuum. 8 fidem ^fidem' dixit opem et est cum exclamatione.

i5

717

auxilium, ut (Verg. Aen. 71) ^Tyrrhenamque fidem'. 2 svmmvm bonvm esse mirum, quod pleno et neutro
extulit
1

X
.

20

^summum bonum
esi

Pamphilum'.

2 habet doli PROPRivM cviQVAMJ p c T, om. fit om. C 3 suam filiam dari V quo B, quod T 4 comoedia om. TC femine C 5 haec om. T in O, V ueteres om. jB 6 ne om. TCV\\ 7 aduerbium V percuncest om. nihilne esse om. tantis p.] proprium 8 <^nimium (minimum T) esty aut habemus BT, pro- V 9 Ergo proprium mutuum TC proprium est aut mutuum si in ras. F*, sunt C, om. T\f.] fuissent 10 hoc om. T
\ 1

ABTC
||

||

\\

II

||

B
II

TCV

II

B
\\

\\

:B F, c

fuit {corr.

11 non C, hec T proprium om. m. 2) V nec TC 12 quid T eripi] h p T\ est] 13 iustitia prudentia] uirtus J5 14 neque dare in enim T mg. B potest oin. TC 15 ipsum a re C esse] est F|| 16 <(et)> 18 exa persona C temporale] * * * T 17 ac] aut TC di

et f

B
|

^'^^

'"'''

^^^*

||

|1

||

\\

||

clamatione om. T\ Diu estf^ A, di uosfi- B, dii uestram fidem (f V) CV\ admirationis C 18 est om. C fidem ot. 19 terrenamque TC 20 bo esse J5, b e T ^JB F dr mirum B, Myrum J., mire F, mire (7, mf T quod in rds. V^

||

II

\\

ANDRIA IV
718
3
poris.
1

3,

15.

213

AMicvM A. V. amicus animi est, amator cornon enim continuo amator et bene uult, ut Dido quidem Aeneam, sed non et amica fuit, quae ait
et l) ^non potui a. d. c. e. u. s.' 72, 8) ^cogit amare magis, sed bene uelle et est hic officium et blandimentum. 2 ^Ama(c.
,

{Verg. Acn.
minus'.

IV

600

item CatuUus

r.

enumerat Iamauit

ut per ea quae 3 in qvovis loco paRATVM ^paratum' dixit ad omnes affectus, quicumque de

torem' et ^uirum' dixit ad discretionem

maritum

ostenderet.

proximo esse possunt. et maxime ad Homericam sententiam respexit (J/. VI 429 30) ^'''Ekxoq, SctccQ av fio/ iaoL Gv 8i fiOL d^akccI TtotvLcc TtarrjQ firjzrjQ rids Ka6Lyvr]Tog,

lo

XsQOQ TtaQanoLTt^g'.

719

4 QVEM

c. D.

2 nvnc misera VERVM Ex Eo id est Pamphilo. cum admiratione pronuntia 'quem' et cum ex^facile' aduerbium confirmantis 2 Veteres ^facile' manifesto.

15

720

clamatione quadam. 5 1 facile hic plvs m.

est,

id est

liquido

et

dicebant pro certo, ut Cicero (^pro Eosc. Am. 6, 15) 'illius 3 dolorem Molorem' distinxit Probus uicinitatis f p.'
1 A. V.]

-jo

amatorem uirum C,

4 potuit A TC quod TC eat C a.] arreptum d BV quae] s.]dciu-s^ F, d-oe-u-s. TC, corpus diuel5 catillus TC magis] lere et undis spargere num socios B * jT sed] s^ ^ bene ut lenimus; A, bene uellemus T\\ 6 hoc V fcZawdimentum V 7 df C 8 inuenerat TC ostenderat TC paratvm] pa^ JB, p- T 9 paratum om. ABTC dixit ad] dixerat TC adfectus A, <(et]> adfectum T, ad foetum C

2 et] est qui in ras.

V^
\

TC

{add. ere putaui) B, i 3 amans eneam uult] uide

\\

1|

quidem

||

\\

\\

\\

II

quidquid

eKTOPd.TAPCYMOieCCIni^THPKd.inOTMd.NHIHPHAeKd<CirNHTCCCYAeai0MePOC||

10 esse om.

\\

11

14 id est ow. F nd^P^KOITIC; A, ***** TCF, 07n. B 15 QVEM dolorem BT, q c d F, q c L D.] quem capit C 16 quedam T, om. C 17 mc plvs] h p T F m.] mali C,

||

\\

||

II

18 ide <Id est> C 19 ut ow. {add. quam illic boni) eius Cic. J^ f. 20 uicinitatis] ciuitatis codd. p.J P Q

\\

\\

||

**** B, facile p^ V dolore {2.) TC

I

C, tacile T,
\

Probus Umpfcnh.

dixtinxit probe codd.

p.
,

q
7',

detrunxit

{sscr. m. 2) destruxit C
\

214
et post intulit

DONATI COMMENTVM
separatim quod sequitur.
<(et)>

4 facile hic

PLVS MALi EST in dolore

metu

scilicet amittendi,

qvam

5 qvam illic boni <(iLLic BONi)> in uoluptate retinendi. in '^bono summo'; dicit enim ex bonis, quae bona existi-

mamus, plus nos mali

capere,

cum aut amissuros nos

et

cre-

:)

dimus aut amittimus, quam boni, cum habemus. ciLE Hic PLVS MALi EST 'plus mali' iu dolore
ut diximus
{sdiol.

6 fa-

metu,
est

amico, amatore 6 1 MI HOMO QVID ISTIC OBSECRO EST ex Mysidis 721 2 qvid istvc uerbis quid Dauus faciat demonstratur. MALi EST inuolutum puerum portabat Dauus, et ideo dicit mulier ^quid istuc mali estV, dum ille euoluit et puerum profert; quem postquam expediuit pannis, tum illa dixit
"^quo

7 qvam illic 4). et uiro {cf. v. 3).

boni id

in

10

portas puerum?'

15

722

7 1 tuosa

MYSis NVNC opvs EST

A.

H.

R.

haec scaena ac-

est,

magis

constituta.

enim in gestu quam in oratione est 2 mysis nvnc opvs properantis et impense
a

agentis Daui uerba monstrantur.

723

8 1 EXPROMPTA in medium prolata. ATQVE ASTVTiA ^memoria' ut praecepta

^astutia'
1

memoria
Daui, 3 me:

retineat

ad agendum strenue quae imperaret.

corr.

separatim ex -tam

|j

2 et

metu
\

metu B,
|

m&o A,

metus (moet- C)
|

Westerh. uoluptate F, uoluntate 4 summo bono TC dicit om. T

5 mali nos B^ mali T C, estimamus amissuros C 7 mali om. TC 8 ut om. TC 10 istuc F, (u in i ob est F 11 istic TC 12 est om. TC 13 istic corr.) C, i- T TC eat om. TC dum] deinde euolauit TC <^puerum> et puerum <(et> 14 quem] Qm C pamus J5 15 por pu a. h. k.] TC 16 17 hic in codd. noua scaena incipit .B, portas
|I
\

B F

ABTC
\

TCV

|j

Steph. (cf. schol. 6) 3 illic boni add. bonum 0, o-

\\

enim om.
\\

extimamus missuros nos A, uos

\

TC

\\

\\

||

\\

\\

||

||

||

||

(h- T) r tu TC^ ad hanc rem expromta memoria atque astutia tua J5, om. V hic T <^sunt^ scena A 18 est 2.] et 7', om. 19 my B opus <est> TCV\ properansis A 20 monstratur C 21 et prow?_pfa F 23 strenuej tremu * * C, *** T\ quae <Chic)> V\ imperaret ABV, importaret TC; imperat LP, imperet Steph.

ad hanc

ABV

\\

\\

II

\\

|1

ANDRIA IV
MORiA
torum.
simpliciter

3,

512.
sit

215
Daui praecep,

magis:

ut

memor

Et memoria modo pro intellegentia ut II 'instamus tamen inm.' Vergilius (^Aen. 244) 11 1 Ex ARA svME H. V. T. 'ex ara' Apollinis sci726 2 Aut quod licet, quem ^AyvtaLOv Menander uocat. est in coraoedia cuius honorem aram stadicata, Apollini tuebant comoediam celebrantes. 3 Apollini ergo comoe4
Libero patri tragoedia. 4 verbenas tibi uerbenae herbenae redimicula sunt ararum. 5 Tb *tibi' quasi quasi gestum quendam et motum stomachantis habet, ut
dia,

lo

6 Et Hibi (Heaut I 1, 9) 'nam quid uis tibi?' 7 ex ara s. v. uersume' dixit, non Hibi substeme'. benae sunt omnes herbae frondesque festae ad aras coronandas uel omnes herbae frondesque ex loco puro deuerbenae autem dictae ueluti herbenae. cerptae. Menander sic ^'^KoXs^u)ca6v(jLVQQiva6xx'^(^o(i'^T^s''V^'727 12 QVAMOBREM TVTE iD NON FACis ^tutc' tuuc dicitur;
alibi

i5

ut uerbi gratia
^cur tute

cum pronomen ad eam reuocatur personam, a qua sumitur. cum dicimus Hu lege', ille nobis respondet
non
legis?'

20

1 simplex C 2 Et om. T F pro sscr. C^ \ ^ tamen in tamen ira ^, tamen in me- T, tamg** (7, tamen inmemores V 4 <(accipe a me h o atque ianuam nostram sume h u t appone Mi obsecro humane da^ ex a B ^, sume hut^ F, h s uer tibi 5, sume ht- C, ex a te r 5 '^yvtafoi/] afiaion J.,'af-AIOH J5, afion TCV\ 6 comoedia apollini B statuebant AB., struebant F, conati1|
|

J5,

||

II

tuerunt
quasi
J3,

TC\ 1 comoedia A AB, quasi uerbene C

I \

-ne^ ridimicula^ Tb
I

Et
II

tibi

om.

||

12
\

'su

uerbane 8 verbenas] uerbe herbae (erbe T) TC, uerbenae 11 quod C uis tibi] * * * om.
||
\

TCV\
dr
\

C susceme C

s.
j \

v.] su^

^,

13 herbae oin. C onorandos T 14 ex <(hoc loco ex aliquo)> loco pure <^pura)> decerpere 15 herbenae] habent C, ex <(hoc> loco pura decepere T 16 Menander sic om. KOAe|l<\CCYMYPP YNd^CXXHC^ ICTeiNC- A, ****** :f TCV, om. B; v. appendicem l 17 non] nos C FAcis] fa- jB tute om. C tunc V, tune C, nunc A, nobis om T 19 ut] et C <ut> cum V dicamus illic T om. respondent A, -deat
s

B, sume CV(T?)

Herbene

(|

||

jj

II

AB

/
216

DONATI COMMENTVM
13
1

728

QVIA

SI

FORTE OPVS

SIT

AD ERVM

I.

M. sic loCutuS

est, ut explicari atque intellegi non possit; aut enim deest *ius', ut sit: ius iurandum, 2 ivrandvm pro ius

iurandum.
3

aut ut uulgo dicitur

'liquido'

iuramentum.
illa re.
et
5

Et opus est illam rem, non opus est

739

14 VT LiQviDO POSSiM

pure

manifeste,
ius

nam quae sunt pura et defaecata, liquida sunt. 730 15 1 NOVA NVNC RELiGio iN TE isTAEC benc:

iurandum metuere seruum monstri simile est. 2 *^Noua 3 nova nvnc r. seruum religio' in seruo et subita. nolle mentiri noua religio est. 4 cedo porrigentis est

lo

manum
731

^cedo'.

16 VT QviD AGAM PORRO i. modo ordinis, alias temporis. 732 17 SPONSAE PATER mire non
I.

^poiTo'

aduerbium

est

dixit ^Chremes', ne

cum

i5

dixisset ^quis Chremes?', rursus hic responderet ^sponsae et non temere hoc facit poeta, nam promiserat pater'.

rediturum Chremes (III 4, 15) ^domum modo ibo, dicam ut apparentur, a. h. r.' 733 18 1 REPVDio coNSiLivM QVOD p. I. beue Hntenderam': uerbum a uenatoribus translatum, qui retia intendunt ad
se
1 forte] i B s opvs sit] ad herum C, F, om. B ad h r, a h F, ad e J5 i mihi J5, e m F, ius i T, iurandum C <(Nota in testu solum iurandum debere esse^ sic 3 ius iurandum om. B ivranC, om. T posset TC ut T

\ \

20

||

DVM om.

4 ut iurandum A, pro iurandum TC pro sscr. F* 5 non] ei (et T, ei F) non codd. H 6 ut li pos 7 defecati A sunt 2. om. TC 8 nova] liquido] loqui de J. no- JB rein te ist <inc*-> J5, r^iti- T, V\ bene 13 porro i. om. T <(id e8t)> bene isTAEc] ista & A 9 meruer C C 10 no n monstri 10 seruum om. C re 11 est om. C J5, noua nunc religio F cedo] ce J5 12 cede O, otn. 13 i.] intelligas B^ intellige C, om. V est om. TC 15 spon pa i- sscr. A, inter^ B, et F, 16 quid T hic respondeat T, responderet (pr)i C, om. T hic jB 18 redditurum C 20 qvod om. B modo domum

TC

ius

\\

II

||

\\

riii\\

II

B
||

||

||

||

\\

II

domum TC

\\

19 aparentur

intend B, pri(p^ T)int^

TC

A\
\\

20 p. i.] primum 21 translatum <est> TC

a.]
||

m F

ANDRIA
feras captandas.
fallere,

IV

3,

134,

2.

217

^ ^B ^^5

hic ergo, quia parat Chremem et Simonem 2 Vel a sagittariis atque arcu. Hntenderam' dixit. 19 1 NESCio QviD NARRES bene ^narres': narrare 734 enim aliena et quae nobis non sunt necessaria dicimus. 2 EGO QVOQVE HiNC AB D. V. M. A. benc ait ^quoque', quia et Chremes ueniebat. 20 Tv VT svBSERviAS recte 'ut subseruias' dicit, non enim tantum loquetur Mysis quantum Dauus. 21 1 ORATiONi [meae] vt cvmqve opvs sit verbis 736 ^orationi' meae, tuis ^uerbis'; plura enim loquetur Dauus,

lo

inde ^orationi' dixit, illa subsequetur, ideo ^uerbis'. 2 viDE cauta esto, specta, intellege.

738 739

23 AVT Tv PLvs viDES

24-

si

sapis, intellegis.
c.

NE QviD VESTRVM REMORER

Vcmorcr' retardcm,

retineam: a

remora,

pisce minutissimo, qui

nauem

retinet; i5

nam

Graece iievaig uocatur.

4.

740

REVERTOR POSTQVAM

Q. o. F.

cuius causa scaena fraudibus

adest ipsc nunc Chremes, instructa est, ne promissas

741

compleat nuptias. 2 1 VT ivbeam accersi

1

recte 'iubeam',

quia

summa
B, quia
\

20

TC TC
6

captandas
3

cremetem T\\ 2
NEscio
{corr.

II

narras om.

hic
I

subs^ tv vt svbservias om. subseruias om. obseruias TC dixit 2\ obseruias C recte TC non enim] cum non F 8 loquitur JB T 9 meae 10 meae om. meae] glossema olim superscriptum ; sic et tuis supra verbis scriptum fuisse videtur, quod compilator omisit etcum10 tuis uerbis orationi nieae TC que C sit uerbis opus F 11 dr C subsequeretur -B 12 specta] facta F loquitur 13 sapis F c. om. 14 NE C, e T remorem c.] comm C 15 nauim TC retinere 16 Graece] g C eXCINMC AB, ixlvogM\ **** 2'CF 17 postqvam q. o. f.] eic B ipse nunc V, nunc ipse TC 18 cena T promissa sunt compleat A, compleat promissas TC\\ 20 arccersi J ac B, a T suma A

quia om.
!

AB, sagittis TCV atque] et NAJEiRES oni. B qmd V nakres] nar- C, & A m. 2) F 4 nobis om. C non om. T 5 ego a. de u m a C F, huc C, h T ab] ad T
sagittariis
I
\ \

AV,

capiendas

BTC

qui apparat

||

||

et

m ras.

V^
||

t|

j|

||

^5
II

||

II

II

B A

||

||

\\

II

\\

218
potestas

DONATI COMMENTVM
nuptiarum in patre puellae
sed
est.

Hoc non

interrogantis est, gentis, ut appareat eum non oculis prius offensu sensisse puerum iacentem.

mirantis

et

2 sed qvid non intellecorporis

est.
5

quam

742

3 1 PVER HERCLE EST

2 MVLiER

^hercle'

omatiua particula
3
vbi
illic

magis

quam

Mysis.

est

Dauum
743

quaerit, uenire uideatur.

qui nunc abscessit, ut et ipse de foro

respondes': se enim subseruiat ora-

4 NON MiHi RESPONDES bcne 'non memor est uetitam quicquam dicere,
tioni Daui.

nisi

la

744

5 1 RELiQviT ME HOMO

A.

A.

mirc

hominem, non

ut etiamsi audiat Chremes, incertam personam hominis audiat, non Dauum. 2 di vestram FiDEM aduerbium est admirantis cum exclamatione.
dixit,

Dauum
6
1

is

745

QviD tvrbae est apvd forvm haec uerba sunt 2 qvid illic hominvm litigant uenientis de foro.
legitur et 'litigat'. 7 1 TVM ANNONA

746

quam
747
8
1

alicui

referentis.

CARA EST comminisceutis est potius 2 qvidnam alivd dicam hoc

0.7106l^llTlGLq tcrtia.

20

propter spectatores.
1

CVR TE OBSECRO ME HIC SOLAM

est post intellegentia c a b 3 ut] et apparet codd., corr. W. prius non oculis 4 offensus A, offensa C corpore C iacentem Schopen: latentem codd. 5 pver est otn. hercle et est om. 7 abcessit AC, adcessit et om. T|| 9 non respondes om. 10 mebene non respondes om. se in ras F^, sed morem {om. est) ueti eteam A, uetuitam (7, {in ras. m. 2) a. a.] atque abiit F, F, *** T|| 12 Reliquid me A, om. a- T, ow. 13 dicitur C\ etsi T| audiret C 14 audiret C dii uostram fi- JB 15 aduerbiu ex -a corr. est
II \
\

SED om.

B
j|

2 hec
I

non om.

TC
I

II

TOF
\\

TC

|(

TC

||

B
I

II

om. 17 hoadmirantis 16 forvm] ad T 16 qvid MiNVM om. JB 17 hominMm F| litigant hominum C, om. T 18 legitur et] uel J5 19 tvm et est om. communica centis J. V 20 qvidnam 21 spectatores est D: et 21 propter Rabbow: post codd. spectores A 07)1. T quid 22 cur te (tu T) obsecro (o T) TC, om. hic me F,
I

BTC

TC

\\

||

||

!|

||

ABTC

j|

||

\\

||

sola

aposiopesis tertia

ABV,

**

C, om.

ANDRIA
2

IV

4,

214.

219
se dicit audire,

HEM QVAE HAEC EST FABVLA fabulam

^eho'
interiectio
est

qui rei principium rationemque ignorat.

748

9 EHO MYSis

uel

principium
f,

animaduersionem in se poscentis aut repente cementis. 11 1 QVi Hic NEMiNEM A. V. callide affirmat non sibi 750 uisum Chremem, cum et praeuiderit uenientem et praesentem uideat. 2 miror vnde sit 'miror' ueteres cum ^tmde' pro nescio ponebant, nam admiratio ab ignorantia
descendit.

Plautus

(Aiil. prol.

l)

'ne

quis

miretur

qui
lo

751

sim, paucis eloquar'. 12 1 Av interiectio est constematae mulieris.

2 con-

ad dexteram sinistra eniin uenit 3 Et non uult proximum ei Chremetem, sed Cliremes. iuxta; supra enim dixit (JF 3, 19) "^ego quoque hinc ab d. u. m. a.' 13 1 DELiRAS NON TVTE IPSE dccst 'eum mihi de752 disti?' sed et supra et nunc intert-urbat Dauus, ne mulier 2 non tvte ipse summissa uoce. totum dicat. 3 verBVM si MiHi VNVM accommodatc comminatur Dauus: paene enim Mvsis uniuersa narrabat. 14 1 praeterea qvam qvod te rogo hoc et sensim 753
D.

CEDE

AD

bene

'

'

1.-.

20

HEM

audiro

T interiectio] aduerbium {in eho TC, B mg. interiectio) C uel om. TV principium om. T\\ 4 animaduersitatem TC\ adueusionem A, <^uel)> animaduersionem a ui B, al ui C, al u T 5 qvi hic om. JB aut] uel B 7 miror sit ow. adfirmat A 6 prouiderit A, prouideat B B 8 ponelDant nam admiratio om. TC 9 qui sim] quis in 11 aw F, A-V- ^ conturbatae V\ 10 colloquar TC coNCEDE AD D. om. B 12 AD D. ow. T D.] dcxtcram V <(et^ bene B TC ad om. B dextram C uenit om. B 13 ei proximum (promissum T) tC sed] si C 14 iux C, dixit T dicit hunc C, h J ab dextera uenire me adsimulabo B deu F 16 deliras om. B ipse om. ab] a^ F 15 est om. T eum om. V 17 sed om. TG dauus interturbat B 18 submissa 19 mi unum C, mihi u//um F, u m^ T accomodare comminante (-tis T) dauo TC 20 enim <^etiam^ C 21 QVAM om. T sensim] pene te] ego te C, t e sensim F, hoc C, om. T
|

om. qui est 2 qui in quasi corr. om. (^ety eho F, om.
I

EST

haec C, q est

T
|i

||

F'
j

ignoret

dixit 3 eho mysisJ

] \

AV

\\

\\

\\

AB

II

\\

II

||

\\

\\

ACV
II

||

II

||

BT

BTCV
BTC

\\

\\

\\

II

220

DONATI COMMENTVM

te rogo'.

et ut senex audiat pronuntiari potest ^praeter. quam quod 2 cave gestu comminatus est et uultu, ut sus-

3 Ordo: penderet comminationem; deinde infert gestum. caue faxis. 754 15 1 MALEDicis cum contemptu loqueris, conuicium facis. apparet ergo *maledicis' lentius dictum esse, cum 2 maledicis noue ^maledicis' pro dixerit 'dic clare'.
forte

coinminatione posuit, cum pro conuicio poni soleat, nisi 3 Quiquia contumeliae genus est comminatio.
scilicet dictum manifestum Chremi in male4 vnde est dic clare similitudinem deriuantis.

dam putant
dicti

esse

unam personam, Daui

satis

10

superius Mysidis non

hoc pressius

dixit.

755

MiRVM VERO <(^uero'^ saepe ad ironiam refei*tur. 2 MiRVM VERO iMPVDENTER bouo ordine locutus est: primo enim causa impudentiae natura est, deinde condicio.
1

16

15

754

hic addidit

757

15 5 ^A NOBis"*" quia ^a nobis' parum intellegebatur, morem meretricis, ut uel sic intellegat senex. 18 1 ADEON viDEMVR voBis E. L idoncus cst aptus
20

758

ad omnia et bona et mala. 19 1 iN QviBvs sic iNLVDATis ct iuludo iu te sepsentiat senex audiat om. pronunpotest om. V praeter om. ABTC\\ 2 comminatus 3 conminatione C infer AB; est om. T F, comminantis 6 ergo om. C lent^us 5 cum uicium infen-et LP, ed. pr. dictum esse] sc. a Myside 7 dixerit (corr. m. 2) F, lenius
1

et om.
\

tiare

ACV

TV

TC

A
\

TC

\\

\\

AB

TC

\\

|1

(dice O, dict; T)]

sc.

Dauus

clare (dare C) dic

TC\\1 nowe

F,
.06

om.

maledicis om.

BT\\^ cum] tum

V
\

T, ^^"'^uitio (sscr. m. 2) F, uitio 9 quia om. comoedie TC solebat F, solent poni TC 10 <(enim)> putant V esse om. comminatio est 13 hic 12 deuiantis dic] h dic A^ hic dic in ras. F* 14 uero add. W. 15 veuo ow. TC expresBius saepe 15 imprudentem C H IG imprudentie TC T yroniam C 17 schol. ad lemma impvdenter mvliek si facit pertmet 18 hinc ut otn. JB 19 adeon T inore (in ex corr.) C, in hora T uidem9 i otn. C I. om. e.] esse C, om. est] et 21 In quibus sic & laudatis A, i q s C 1 20 et 1. om. illudatis et om. T illudo T, ojn.

AB

conuictio 0, conurx ponit soleat A, poni

\

F
\

\\

j|

BV

||

|j

\\

1|

||

\\

B
1

BC

1|

CV

\\

BTCV

ANDRIA IV

4,

14-24.

221

timo casu et inludo te accusatiuo dicimus.

prirao

756

nam
757 758

2 Sed 'in' superuacuum est, ut sit: quibus AB ANDRiA EST A. H. effecU quod mluit Bauus, intellexit Chrenies, ex qua sit PampMlo natus puer.

sic

inludatis.
1,

18 2 ADEON adeone, ut (II 19 3 VENi iN TEMPORE cum

<[^se)

15) 'adeon ad eum?'

sit,

prouisus

interuenisse

4 veni in tempore ^in tempore' opportune. putat. nos sine praepositione dicimus tempore et tempori.

759

20 propera adeo pvervm tollere

dicitur,

hic uersus

clare lo

760

sario

21 Dauus

sequens, ne senex audiat, presse. 1 CAVE QVOQVAM EX ISTO EXCESSIS

retinet

LOCO UeceS"
audiuit

Mysidem; nondum enim omnia

Chremes, nondum comperit, unde sit mulier et puer de 2 excessis pro excedas, ut ^faxis' quo susceptus sit.
(v.

is

14).

762

23 AT ETiAM ROGAS rursus im*gium repetit et turbulentam orationem. 24 CEDO cvivs p. 'cedo' idem significat, quod dic 763 et da mihi. Ergo repetitionem significat., non super-

20

1 illudo

BTCV,

inde J.

an h

C, etc

in ow.

V
||

dauus in

ras.

F'

3 est h a F, est 4 nam] statim T in

\\

ex qua {corr. m. 2) F, quia TC\\ 5 sic 6 eum inlaudatis J., illudatis CV., \\\- T 6 adeon om. ad om. ADEON eum om. V adeon dett., adeo dett. adeone] ad eum TC ut ed. Mediol. (Schopen): an TC, deU. adeo Tt| 7 vENi 8 se add. 8 putat om. F, hic om. {cf. infra) veni oin. in tempore om. Schopen 1 Oj^^portune 9 tempore dicimus et tempori CV, et tepf J., om. hic add. B: cum prouisus 10 propera putat {cf. supra) adeo "toUere "puerum F, propera a p t a ia T, propera hinc T dare 11 obsequens T, sequentez V audiens T necessaexpresse V 12 qvoqvam quoque loco] etc rium TC 13 enim in mg. F* audiuit omnia JB 15 susceptus faxis (pro facias sscr. m. 2) V \ 17 rogas] ro sit] suscepit rursum TC iurgium] misis F et] ut TC, om. V 19 cedo cu p C, cedo cuii* p F, c c p T, om. 20 signiquod ficat om. T 20 et da] da C, ///dic quod in ras. F^ quid
tellexerit

||

B B

BTC

||

\\

^
\

A BT\ B
\ \

||

\\

\\

||

\\

\\

repetitionem significat]

sc.

cedo

et

dic mihi

222
imcuam
et

DONATI COMMENTVM
orationem.

764 765

et est dictum cum quadara fiducia est, interrogantis aliquid. contemptu eius, 25 MiTTE ID QVOD s. hoc lentius et summisse. 26 1 HEM QviD PAMPHiLi apparet mulierem ^uestri'

cum quo sermo

et 'Pamphili' lentius pronuntiasse quam Dauus uellet, et 2 hem ideo hunc repetisse nomen ^nostri? Pamphili?' QviD duas res operatur Dauus simul: et ut ignarissimum

se ostendat et ut

Pamphilus nominetur.

et argute

repetit

nomen Pamphili quasi per indignationem, ut soceri auribus adulescentis nomen inculcet; metuit enim, ne non audiat
uelut senex.

10

27 1 RECTE EGO H. s. F. N. et hic effecit quod uoluit Dauus, ut et Pamphili Chi-emes puerum esse cognoscat et 2 has fvgi id est huiusmodi. recuset generum. 28 1 O FACINVS ANIMADVERTENDVM aTtOGLaniqGLg quarta. 767 2 QviD CLAMiTAS clamauit enim Dauus, ut ^puerum' (v. 24) audiret Chremes.
766 768

15

29 QVEMNE EGO
iJO
1

H. V. A. V. A. V.

uult uegaudo inritare

20

mulierem ad confirmanda quae

uult.

769

o HOMiNEM
2
^uidi
\

A.

ueritatis est.

vervm

exclamatio Mysidis testimonium vidi c. s. uide infirmum arguadferri' dixit, post

\

mentum: prius
||

puerum

non ^pue\

3 QvoD om. V lentius et om. B 8.] sed A F, scio C 4 pamphili] p- jB, om. T submisse V mulier G m-i V 6 hunc Schopen: nunc codd. 5 leuius B uellet dauus TC
\ \
\

\\

||

uestri pamphili repetisse nomen] hem 8 7 Dauus simul om. et ut] ut 9 pamphili nomen repeti J5, repetit bis in

nomen

TC

A TC V
||

\\

10 nomen om. 12 RECTE s. om.

TC

||

B
I

\\

10 inculcet]
H.
I

*** T

11

TC nominatur A TC quasi senex om. TC

uestri
j \
|

\\

y, h
V.

TC fvgi om. B 15 <^o> o V ANiMADVERT-] B aposiopcsis ABV^ apositio possis TC 16 puerum TO, puer AB, om. V 18 qvemne a. v.] adferri h u a n a n F, uidi B H. a. V.] h u A A U J. h^u-ua^a^u- TC irritare TC, incitare V 19 "ult A 20 A. om. JB F 21 vervm om. B c. s.] can suf C, c d T, suffarcinatam B uidet T, uidit (7, om. B 22 uide ex -di corr. F* puerum afferri TCV.^ afferri puerum ^ dr C postea F
"chremes "puerum
si
1

17)]

efficit

ATV

TC

N.]

H E

F N
\

||

F. N.]
||

effugi nup 13 et 1. om.

B B
\

A, h

ad puerum cremes B,
effecit {cf. scJiol.
\\

\\

14 recusari

\\

||

\\

\\

II

||

ANDRIA IV

4,

2434.

223

o Canthara nomen rum' sed *Cantharam subfarcinatam'. 4 JEt hoc dixit, ut leuiter redarguat Mysidem, est anus. non ut uincatur: hoc enim uidisse se, subfarcinatam Cantharam, non puerum portantem. 31 svBFARCiNATAM proprium anibus subfarcinatas esse, 770 ut Persius

-,

{IV 2f)

^pannucia Baucis' et Plautus {Pseud.

II
771

2,

32

64^ ^doliarem claudam crassam'. 1 QVOD IN PARiVNDO A. A. L. indicium secuta con-

firmatio est,

quam

expressit

Daui

refutatio.

superest, ut
^iO

etiam concludatur effectus doli negante Chremete se daturum filiam, quod subinde efficit Dauus dolo. 2 aliqvot 3 liberae testimonia LiBERAE nec paucae nec multae.
libera contra seruum,
et

hoc proprium Terentii

ualdc.

est,

nam
3, 6)
15

de

772
^ne

Romano more hoc dixit. 33 1 NE iLLA iLLVM ^nc'

illi

Cicero {CatU.

II

uehementer
1

errant'.
si

773

34
terem.

chremes
transit

est (iCiiriaLg^

et positvm pvervm vnoKQlasc. enim a mixto ad imitatiuum charac-

772 773
sic

33 34

2 ne illa illvm 2 chremes si

p.

Chremem
p.
fjLlfiriatg^

scilicet.

20

quando aliena uerba

pronuntiamus, ut uana uideantur.

1 chant^aram cantharam V n u (m mg. u

A
\

T
ut]

nomen
|

suffarcinatam est om.

CV,
\\

(dixit add.) 2 leniter

TC

B, suf 3 non
j|
|

suffarcinatam BCV\\ 4 cantharam <(uidelicet^ suff- dett. 5 suffarcinatam (-ta T) 6 ut om. subfartinatas A, suffarcinatas rell. TCV, om.

subfarciuatam

n) J5

uidisse se <(innuit (vel induit)^ dett.

4 portantem

om.

T
\\

\\

pannutia F, pannu et a TC paucis B TC, bancis V et Plautus om. T 7 cludam classam [in cr- corr. C) TC 8 qvod in pamvNDo ow?. J5 A. A. L.] ali a 1 F, a a TC, aliquot libere
\
\

II

jj

B 9 super T <et> TC 11 subdole V

II
|

ut

TG

||

10 includatur

II

V\\ 14 dicit

II

aliquod TC 15 illvm om.

\

multae
\ |

libera Cicero] ei Cicero T, ei Ci

\

paucae B
| \

dolo

chreme

17 eNYnOKPICIC AB, iv -^Trox^tW est om. TC\\ 18 MIMHCIC AB, iilfiriGiv

II

transit
si

21
si

fiiiiriCLg

om.

TC

M\ **+ TCV et M\ *** TC, om. V

\
\

ad mutatum

21
||

si p.

p.]

*** V

p ^,

positum p- B, om.

MIMHCIC B, MIMeCIC A,

224 776
Tv

DONATI COMMENTVM
1

sonam

F. bene ipse de se tertiam perut supra (/ 2, 8) *at nunc faciet'. 2 vt sis sciENS eloquenter: sic enim ueteres pro scias.

36

NON HEROLE

fecit,

776

37 1 lAM EGO HVNC I. M. V. p. beue *in mediam uiam', 2 provolvam teqve quia ante fores positus iacebat. de proximo TcaQOfioLov repetiuit. quando noI. per. I. L. mina simt, TtaQOvoficcaLa, quando uerha, nccQo^oLov dicitur. 3 PROVOLVAM porro uoluam. 4 Et dolo quidem
uerum sedulo id agit, ut simul enim seruat Chremeti, ut ipse recuset generum, non ut a quoquam passus uideatur
minatur quod facturus non
tollatur e medio.
est,

iam puer
iniuriam.

10

778

39 1 tv pol homo non es s. ^sobrius' est sanae mentis quasi sebrius, hoc est quasi separatus ab ebrio, 2 falut secretus separatus ab his qui cernuntur. LACIA ALIA ALiAM T. prouerbium, cui subiacet memorem

15

mendacem
780
.781

esse oportere.

41 civem atticam esse h. transit ad imitationem. 42 Av interiectio est conturbatae mulieris.

1 ercle J.C, er B, faciet f.] fa de se] sese in ras. ipse codd., corr. Schopen

\ \

T
\

CV

V^

bene <(enim)> persona A

\ \

\\

2 fecit ex fa- corr.

\t om.
||

1|

3 sis] scis
\

eloquenstur

sciens C,

s 4 iam hanc eloquens T v.] n p.] uia B media B uiam in ras. F*, -U- J., om. B 5 qui* A teque i^Pi-L^ A^ teqiqt-lu^ J5, tq^ ante] an C i p i 1 F, teque i pro in luto (s T) TC 6 n^POMOION AB., naQo^Lov M*, **** CF, om. T repetiuit <ei> V\\ 7 paronomasia (paran- TV) codd.\ est add. V paronoeon

||

\\

parameon TC, para,meon V dicitur om. .B F|| 9 ut iaml utinam C, ut T 10 puere B in medium TC enim] eum V\ 13 tv seruit V cremem B, om. C 11 uideatur passus B

no

AB,

||

||

'

om. J5
I

Es

id est

sobrius TC; seebrius.? 15 separatus om. T ab iis J5 cernuntur Schopen: discernuntur codd. 16 aliam] aquae cui in ras. V^ memor e TC 18 acticam A, T. om. immutaathicam C, a T\ esse hanc C, TF, om. tionem F 19 au ras. F^, an TC
1

AT\
I

TC

<id> est B ab ebrio separatus

\\
\

s.]

es .4, e s 14 sebrius

T, es sobrius

CV

\\

sobrius om.
\

ABV,
\

|j

||

TC

||

||

eh-

ANDRIA IV
782

4,

3648.
contrario:

225
pro graui et

43 lOCVLARivM

iN

MALVM

molesto ac nimio iocosum.

ergo narcc avxicpqaaiv.

44 1 Qvis Hic LOQViTVR o CHREME principium loquendi Dauus Chremeti dat perfectis quae ipse conatus 2 PER TEMPVS A. idcm est ^per tempus' quod in 3 Aut certe ^per tempus' tempestiue. tempore.
4 o CHREME PER TEMPVS
A.

astutc , quasi

eum nunc

pri-

mum Rest.
784

uiderit.

45 1 AH NEC TV OMNiA aut ^ucc' pro non legitur aut ^ne omnia', ut ^ne' producatur et accipiatur pro non. 2 NEC TV OMNiA ^audisti' subauditur.

10

785

46
HEM

AVDiSTi OBSECRO

HEM

exsultaus

Dauus

infert

et inculcat frequenter

repetendo ^audisti'.

2 avdisti o.

difficile credendo affirmat non sciuisse praesentem, ut hac confirmatione nihil illum de se faciat suspicari.

15

786
/o/ 87

47
ciatum'.

iN

CRVCiATVM
Hic

Hi.

A.

uec

'in

crucem' sed

^in

cru-

48 1 magnus.
1

EST

iLLE

^illc'

cum emphasi
dicit

quasi

uir

sed hoc

Chremetem ostendens

cum
|

ironia.

iN

MALVM om.

e
\

F*, et J.

II

2 ac] et J5
\

iocosum

iocoso TC; iocularium dett., ed. pr. ego A^ igitur cata antifrasin ^T, catantiphrasin B, cata antiphrasim 3 o chreme 0?. 4 perfectus T F, catha antriphrasin 5 PER idem est] i F, est om. 0, aduenis a.] ad G aut id est T, i est C quod] quomodo F, id est a. om. o om. tempestiui 0, -uo T 7 o tempus] uel T A.] adue C, adu T, om. nunc astute] ausculto T

ABV.,

TC

||

B
\

||

||

\\

|j

eum B, enim nunc

prius TC\\ 9 ha C, A^^t F, 11 tv om. an T tv non om. nec] n NEc] n 11 omnia om. 11 nec om. C sub10 aut om. T ut 12 avdisti obsecro om. 13 et om. auditur] pro auditu T in occultat audisti om. aatjisti] audistin 0, audi-

V
\

F,

eum non C

\\

V
T

A
\\

II

\\

TC
I

stin

obse hem C, ob hem T, hem F, obsecro hem 14 adfirmat 15 illum de se faciat suspicari F 16 in] hinc T hia A, i h a F, hinc a hi e C, a h e T, om. sed cruciatum 18 mc est om. henfasi A, ewphasi 19 sed om. C hunc chremte F, exifasis T, esiphasis C A <(in (est T)y chreme tunc ofi^endens (-des T) TC yronia O

I

B
B

\\

||

||

BTC
rec.

\\

\\

Donati comm.

Wessner.

15

226

DONATI COMMENTVM

2 NON TE CREDAS D. L. Vergilius (Aen. 581) ^non Diomedis equos n. c. c. A.' 788 49 1 NiHiL POL FALSi Dixi Mi SENEx bene ^senex',

789 790

2 mi <(s.)> quasi alienior est et ignotus Mysidi. subpalpatio muliebris. 50 NE ME ATTiNGAS quaedam ostenduntur aperte in comoediis, quaedam ex aliis personis intelleguntur.
qiiia

51
tertia,

si

POL GLYCERio

NON OMNiA HAEC

aTCoaiaTtrjaig

quod <(quaedam)> alienae personae intercessione reticentur. fiunt autem aTCoGLConrjGSLg, id est reticentiae modis tribus: aut enim tacet per se ipsum et ad aliud transit
t est prima, aut tacet nec ultra aliquid dicet et est secunda, aut alterius interuentu personae silet et est tertia.

lo

52 NESCis QviD siT ACTVM 'ncscis' plerumque dicitur non quem uolumus redarguere imperitiae aut ignorantiae, sed quem facere uolumus ut uelit libenter audire. 794 55 1 PAVLVM iNTERESSE uoue pro multum: iXdrrcoaig 2 EX ANBio OMNiA VT F. N. F. figura scpE^^ijyTjatg; axrj^cc.
791
ei,

15

nam

quid
1 D. L.

est ^ex

animo'
11.

nisi

^ut

fert

natura'?
etc
.B
\\

Et

Dixi
TC
dam
I

om.

om. misidi

T
\

BV\\2
nil
(7,

c.

c.
I

dett.,

om.

ABTCV
TC,
\\

A.] nota
mi]

TC,
oni.

3 nihil
||

bene senex
j

Me

J.

||

4 quia om. 5 suppalpatio B,

supplicatio

mulieris

mulieris
si

il

6 ne
\

me om.

gly post haec in HAEc] he C, h- V\ <NnOCIOnHCIC A, aposiopesis BV^~, **** TC||'9 tertia] III- J., HP F, om. TC quaedam add. W. alie TC reticeuntur A, reticeantur B, refentur V, reti11 enim tacet om. V tacet 10 aposiopesis codd. cent TC per se ipsum] persona ipsa Schopen aliud <(quis^.^ (Schoell) Schopen {cf. Phwm. 12, 71): alium codd. 12 dicit F|| 13 aut 15 quem non 2', quem 14 nescio q s i T, om. om. T aut ignorantiae {in ras. V^ =. dett.)^ ignorantis 2\ igno17 interesse] in ramus C 16 que C, quoque T uoht J.
7

TC

II

quidam

TC

pol om.

BC

qui-

\\

\\

B
B

II

\\

||

AB

||

jj

multo AB2'V, multorum C iXaTtcoGLg <>%f?/xo; TF: eGd^^TTICIC CRCm B, e^e^^nCICM^ A, est (et est T) * * * * T vt i(ps^rjyr}aLg om. TC CV; rcc7tSLvco6Lg G^. Steph. 18 ex F. N. f.] facias ut fert natura B C<l>CSHrHCIC figura om. B
I
|

||

||

B, ^HRHCIC^ A, ephexegesis

19

TC

qmd

est

F,

nisi ut
I

natura fert F, ut {om. T) infert natura

TC

quidem

ANDRIA IV

4,

485,

2.

227
est,

haec sententia a Terentio iQcorri(iaTLK&g prolata

quam
quam
<^cui^

Menander imdsLKTLKcog posuit. 56 VT FERT <(n.)> naturalis 795

tea quae dicimus, ut Vergilius namque h. i. a.' putre solum

et

ingenita

actio,
^et

(^Geo.

II 204)

5.

hoc loco pcrsoua ad catastropham machinata nunc loquitur, nam hic Crito nihil argumento debet nisi absolutionem erroris eius. simul ex uerbis suis quam grauis quam modestus sit quamque iustus ostendit. 2 in hac h. p. d. e. c. non ^habitare', sed quia mortua est, ^habitasse' dixit. 3 platea Graeci nXaTELav dixerunt, quam nos plateam dicimus. secundum formam eiusmodi et Mi^deLuv Medeam, CTtovdeLov
1

iN

HAC

H. p. D. E. c. iu

lo

spondeum
2 1
1
<(e)>

scribimus.
o.

qvae sese inhoneste

sententia

optare

est

unum
\

de
\

15

TC
\\

ePCOTHMd.TIKmc A, eP03THMd.TKOC B, ****

a Terentio Steph.: ab initio codd.

II

2 epidicticos codd.

3 ingenta

TCV

quam

quam

ea quae dicimus

s.

dicimus Schoell. An q. extemporalem d. {cf. b i a 5 h. i. Quintil X7,16)?\\A.Vii mg. V^ \\xi om. 6 h.] habitasse p. a.] hoc imitamur arando B c.] P d eic; J. p d e chn' F, platea dic est crisidem C, eic- B loco om. T catastrofam J.5, cathastropham C|| 7 nunc] non TC;

an de (dicimus A, dicimus discimus J5, diximus TC) ea enim quae diciindustria; id est scientia et prouidentia. mus et scimus, operatione genita et industria quaedam scimus et indus in ras., tria scimus in mg.) V^ (dett, ed. pr.); (an

ABTC,

\\

quam

uvtocpvfi

BTCV

B
|

\\

TC eius del. Schoj)en\\ V 10 in c. om. B 11 df C, p d e T pl d c cr H.] habitasse C F, otn. ^ C Plata A, Plateam TCV\ grati T nXuTstav] placiam AB, palatiam TC, TtXatua plateam V 12 diximus TC 13 median (-am B) medeam AB, medeon medium (-eum T) TC, (isSsia^ medeam V spondaion A., spondeion BC, sondero T, GitovSsiov 14 spondeum ABT^ spondeium C, et spoD(ov in ras. m. 2) V deum y 15 qvae inhoneste om. B o.] obtauit B, optauit CF, 6; ^, t^ r obtare B est om. C
del.

Schopen Crito] crac A

9 suis om.

TC

\\

argumentum
.

sit]

ut ^,

sit (post iustus)

.
|

\\

||

||

||

||

II

15*

228
duobus
1.

DONATI COMMENTVM
eligere.

t.'

Yergilius (Aen. I 425) ^pars optare 2 PARERE Hic D. animo heredis dixit ^parere

diuitias'.

798

3 1 POTivs QVAM iN p. primum dolet Crito, quia meretrix fuit Chrysis; secundo progressus queritur, quod 2 Et nota, quod tria dicit contempsisse mortua est.

xo Chrysidem: imtriam, lionestatem, paupertateni. TiQiitov etiam seruatum est graui uiro, cum illum sobrinae simul et Mc ostenditur eius generis fuisse Chiypudet.

sidem,

necessitas cogeret.

ut probe uiuere potuerit, nisi, ut ait (J 1, 44), 3 qvam in patria h. avtl^ETOv pri-

10

mum.

4 POTivs qvam in

p. h. p. v.

his uerbis

iam ho-

nestus a poeta inducitur Crito et dignus, cui credi oporteat. 5 PAVPER viVERE scd ^coguatorum n. c' est (/ 1, 44).

799

4 AD ME LEGE REDiERVNT

B. hic ius

tractauit dicendo

15

^redierunt', quia in familiam redeunt, si

non

est heres

de

800

proximo aut ex testamento. 5 SED Qvos p. V. interrogatio

est,

cui

necessario

respondetur aut etiam aut non, percontatio, cui nihil horum, ut si quis dicat: ubi habitabat Ohrysis?,
dicatur:
1

20

ecce hic.

percontatio, ut

si

quis
|1

dicat:

cur

2 le t TC, par C eligere in mg. V\ om. locum tecto (-is B) hic di- B, parare hic ducit heredis C om. hic diuitias F, parare TCV\\ 3 diuitiis C 4 qvam in p.] quam h i p p u F, etc quia] 6 est] sit 5 querit quod ed. pr. <hic> quod 7 dixit <cur> F, om. B, J., 9 et om. TC\\ 10 proprie 8 sobrinae illum J5 11 patkia] ut ait] ait A., aut C, aut potuerit om.
|

i-T;

J.,

ABTC BV
\

TCV\
\

||

\\

TC

**** TCV T T T prima T h.] honeste B, honeste uiuere V\ ante antitheton BTC, anthiteton F|| 12 p. v.] u- Fjl 13 TC 14 n c est] neglegentia coacta N C est A^
\\ |1
I
|

TC

\\

B TOnPenON
\\

TC T^HPeNON
||

hecton

A.,

et indignus

coacta n

negligentia negligentia coacta n c est F, negligentia c e -.C, n e e T 15 ad redikrvnt om. legere dixef A, lege diceret F, lege redieru C, l-r^ T\ b.] bona B, F, 16 redierunt om. hic 16 redierunt om. quia] et TC redierut C, redierunt <hic ius redierunt> T, om. est proximus heredis TC si non] sed C 17 ex] et C, in T 18 p. v.] per M- B., perconter v^ (n^ F) C F necessario in mg. V- 19 aut 2. om. 20 ubi 21 dicat om. V habitat TC
II

'

J?,

1|

TC
I

TC

\\

|1

|1

11

TC

\\

ANDRIA IV
adulterium commisisti?
ture
et

5,

29.

229

simul etiam modeste et ma-

801

6 norum
alii

de se nihil interrogaturus coepit a blandimentis. ESTXE Hic CRiTO s. c. sobrini sunt consobrifilii,

nam

sic

dicit

Menander
ut
c.

uerum ut
quasi
asseues

803
803

putant, sororini. 7 o MYSis

de

sororibus

nati,
sis

sint

sobrini
sis'

SALVE SALvvs

'saluus

ratio salutantis est, non quasi responsio. 8 1 iTAN CHRYSis HEM uou uunc iuteiTogat, sed

comlo

miseratur, et ita sequebatur, ut diceret ^periit'; sed magis 2 nos qvidem gemitu significat, quod minus dixerat.

POL MiSERAS PERDiDiT Mc

^periit',

iutellegitur supra

subaudiendum

haec reposuit ^perdidit'. 9 1 QviD vos Qvo PACTO Hic progressio loquentis ad 804 interrogandum, id est: puto, inquit, quod illa periit, uos 2 qvo pacto hic significatio est autem quomodo? 3 nosne sic vt qvimvs a. t6 'sic' nuperegrinantis. dum est. et est significatio languoris cuiusdam et lenti4 sic vt qvimvs a. q. v. v. n. l. et ad praetudinis. sentis et ad praeteritae uitae excusationem pertinet ista responsio, qua purgatur uoluntas in quaestu meretricio
TtQog t6
"^periit'

nam

i5

20

2 interrogatus 1 etiam] et coepit a] cepe F, chrito sobr chrT\\ 3 cKiTo s. c.] cr jtos c; J., crito cri 4 c e Menander s lac. sign. Schopen T, post C, 5 aut sint 7 o. c.] salue uerum] uel B, om.
\\
\

TC

TCV
\\

ccb

\\

\\

TC

c.]

crito C, om.

<^salutati)>
h~- e;

\\

adseueratio V 9 itan otn.

|

A
\

B
|

13 periit 1. sed 10 sequebatur] perseuerat TC disceret 12 pol om. nos 11 gemitus codcl., corr. Westerh. om. T hoc F|| 13 prosto AB, pro sed F, profecto TC perit 15 id estj 14 que nos quo V repofuit pacto] p J5 T inde C, id T inquit om. perit TC, {ex puta 16 est om. F|| 17 nosne uos autem F, om. querit corr.) sic om. T \t-o- C 18 est <est> F, om. a.] aiunt et significatm C, -tiuum T langoris C V cuiusdam] credam lenitudinis T, lenitatis C 19 a. l.] aiunt quando ut uolumus non licet .B l.] i C ad om. C 21 quia V in]
| \

A, hem
II

V,

hic

TC

8 quasi non C responsio T, om. chrysisJ at hem]

\\
\

nunc non

V A

commiseretur

\\

AC

\\

ATCV
\

B
\

BCV
||
|

||

||

||

B
I

\\

et

meretricis

TC,

meretricis {corr. m. 2)

230
Chrysidis.

DONATI COMMENTVM
Caecilius in Plocio
{fr.

11 Bihh. com.^)
s.

^uiuas

ut possis, quando nequit ut

uelis'.

806

11

QviD GLYCERivM lAM

H.

conuenit hereditatem

petenti, conuenit indici futuro.

Ergo

recte et ordine
5

807

quaesiuit ^quid Chrysis? quid uos? quid Glycerium?' 12 1 VTiNAM nouo genere exoptationem pro negatione intulit.

2 havt avspicato hvc m.

a.

id est in-

auspicatus, quod non esset auspicatus. et usitatum ueteribus sic dicere, si quando aliter quid euenisset, quam uellent. 13 NVMQVAM HVC TETVLISSEM PEDEM VcrgiliuS {^Aen. 808 11 657 58) ^mene efferre pedem, g., t. p. r. s.' et (Geo.

10

f. p. d. q. p.' sed critici adnotant altius comico Hetulissem pedem'. 14 1 SEMPER ENIM DICTA EST E. H. A. H. E. S. aut 809 ueris credendum est aut etiam falsis, quae tamen inuete-

11)

^ferte

simul

esse charactere

15

rauerint.

hinc Cicero (in

Verr. II,

II 35, 87)

^ita
est

ha-

beantur
^dicta\

Viahita* ergo plus itaque dicantur'. 2 SEMPER Eivs a possibili et utili.

1

quam

810

15
1

NVNC ME HOSPiTEM

L.

s.

et

^me' et ^hospitem'

2 nequit Chiysidis post 229, 21 uoluntas in plotio C (ed. jpr.), nec quis Bibh., non quis Fahric, T)] nequis uelis (s ex t corr.) nequeas Seyffert, nequitur Spengel iam h. s.] i h s p r 3 glycer F, etc J5, cliceriu \ 4 iudici 6 negotione 7 haud C F, aut futuro om.
(-id

1|

0; A, huc idest] a F|l 8 quid C

huc

A V

A B

||

\\

me
H

F,

\\

T, huc
si

C, om.

9 si <(si^

quando F,
\\

<(ali)>quando

si

<^quid ali)>quando
t

C,

J5T

BT

C
\\

uellet
\

10 hic
\

11

neme

ATC
B,
c
|

A, h

offerre

BT
|

g.

tulissem
s.]

ge-

n n s TC\\ 12 f. pedem dryadesque puellae B, f-p-dcretici B, critici F, c'to q d F, e p d q (i T) p tC T annotawi F, antant C alterius F, alicuius -B 13 caractere F, caractare B, diaractere A, caraptere T intulisse (-em
nitor te

posse relicto p.] faunique

sperasti

(t

T)

1|

dicta et habita e. h.] i T) pedem TC s.] h F aut ueris in ras. F^, aut ueteribus T 15 inueterauerant (-runt F) codd., corr. Steph. H 16 ita habeantur] fore uideantur 18 dicta Schopen: credita codd. Cicero eivs] enim TC et inutili C 19 hospitem l. s.] etc B et appossibili 1 sequi om. T 231^

14 semper

\\

||

II

||

ANDRIA IV
et 'lites sequi' mii-e dicit:
est

5,

922.
2

231
id

me cum emphasi,

senem

et

reniotum a
id

litibus,

hospitem

num, LiTES SEQvi

i(icpa()Ecog.

est

paupereni.

lioc

est peregri-

totum
est

<^iiety
et

811

16 QVAM
inutile.

iD MiHi siT FACiLE A. V.

id

difficile

et est

814

19

aetatis refertur

PROFECTA EST ad partcm 2 Id est: grandis natu est. grandis, maior autem generaliter et ad summam aetatis re1

comicum. GRANDivscvLA lAM

fertur et

815

ad comparationem aetatis pariliter positum. SYCOPHANTAM hoc cst: cum in me conueniunt lites. 2 SYCOPHANTAM bcne ^sycophantam', quia bonam causam habet et nihil aliud timet nisi conuicia. 3 Et

lo

20

^sycophantam' subdistingue et sic infer sequentia. 21 1 TVM IPSAM DESPOLIARE NON L. ab honesto. 2 Et bene, quia nihil suum habet nisi Chrjsidis. 22 1 OPTiME HOSPES p. c. A. o. ^autiquum' absolute 817

816

15

dixit,

ut

aequum

aut

bonum, quod

antiqui
et

solebant.

2
(cf.

Aut

certe per BXXeLi\)iv, id est

^morem

ingenium'
20

Hec.
1

V A
\

4, 20).

me

mm
B

F,

metum

A A
\

emphasi
et

ras.

enjenfasi

hoc est om.

enfas eos

id est in ras. 3 idem

\\

F^
^"^

2
||

(isr'

iiiq^dascos

<et> a TC hospW.: emphaseos

\

F^

enfasi T(7,

J5,

a. V.] a e c F, om. facile] fa -B C lAM profecta] iam pf- C, iam p- T, om. om. C patrem C 8 natu et 9 et 1. om.

1
I

A, emfason TC,

emphaseos

{sscr.

1|

\\

TC

\\

TC

m. 2) Fl| 5 qua 7 glandiuscula est] e- T,

\\

10 pariliter

ATC,

pari^'ter F, pariter J5; pariliter <(comparatiue et similiposit?m F|| 11 sicofantam siccophantudinarie)> clett. tam {cf. infra) <quia bonam causam {om. T) habet> hoc id est conueniuntur C 12 sicofantam J. F, siccophantam B, sicofantam 2. om. siccophantam B, om. V\\ 13 et

ATCV, TC

\\

om.

ABTC
II

TC

B,

sicofantia
1

nisi] et et D,
\

ATC,
\\

14 sicofantam
rell.
\

om.

infert

ipsam dispoliare C F, ipsam d T, i om. T sum C Chrysidis <habet)> 16 bene F| qua A TC, (habet del.) F 17 p. C, {ex o corr.) o.] p a c a pcm^a^o^ T, *** B antiquam J. 18 df (7 quod om.
|

ATV, siccophantam 15 tvm] tamen TC d B l.] licet BCV,

||

AB

||

1|

per eAAIYIN

per

id est] deest.^

B, per C^MYin A, per mortem T

i

T^ per * * * C,

232

DONATI COMMENTVM
23
1

818

inquit ^ut uideam'; cur 2 Et est ordo: duc

DVC ME AD EAM QVANDO HVC V. V. V. ^Ueili huc' autem '^ut uideam'? quia timet.

819

me ad eam, <(ut uideam)>. 24 NOLO ME Hoc iN TEMPORE V. s. beue ^seuex': Simo enim cum Chremete est. propter hoc uideri non uult, ne eius utatur apud socemm testimonio, rem esse Pamphilo
aduersus Glycerium, et rursus nuptiae confirmentur.

820

1 1 SATis lAM s. s. s. E. T. A. M. haec scaena officiorum disceptationem continet patrum inter se de officio 2 satis i. s. amicorum et paterna pietate tractantium. s. s. haec ueluti quaedam controuersia est, namque iniuriarum reus fit Simo contradicitur per coniecturam falsum esse quod intendit, cum Pamphilus neque amet neque ex
:

lo

eo^filius

natus

sit,

et

adhibetur

dicitur meretricem ista

omnia

esse

deriuatio causae, qua molitam ad disturbandas

i5

3 satis i. s. s. s. bene negatm-us filiam purgat nuptias. prius officium suum de fide promissi et ultro accusat ipse.

4 spectata probata, ut
^et

ille

ait

(Verg. Aen.

VIII 15 1)

rebus

s.

i.'

1 AD B QVANDO Hvc] q h u ut u V. V. V.] etC ueni huc W.: uel hoc ABT, uet hoc C, duc V\\ 2 uideam] T, timeretur quidem T uideas ABTC, uideas V timetur V 3 ut uideam (quando huc ueni) add. Steph. 4 nolo v. V bene senex iN om. TC om. v.] uideat V s.] senex 6 rem esse] re me est A, rem om. F 5 non uult uideri

TV
\\

AB

II

II

B
C

eius e t

TC
a

pamphili
e

TO

||

||

patrum continet
II
I

disceptationemque T 10 i.] j A s. s. s.] 11 haec oin. C est om. B TC neque s s F, satis TC, sa. distriT 12 sit TC contradixit T 14 quia TC 15 ad] a s buendas ex -am corr. A 16 nup i. s. s. s F, s.] iam i sa- B, iam satis TC 17 prius om. V officium F promissis 18 ait om. ultero A ipsM7?i F A, promissa TC et om. 19 et rebus om. C s. i.] s B, spectata iuuentus F
{in mg. aliter officionem

F, satis e

7 ///et JL 8 s. s. s. t a (q T) TC, satis

|1

m.]
B
\

satis s

m. 1
\\

=
\

offensionem
\

T)

\\

intra

officiis

B
||

B
|

\\

\\

\\

\\

||

II

ANDRIA IV
^23

5,

23 V

1, 13.

233

4 1 iMMO ENiM 'enim' itaQiX^ov est figura. 2 immo ENiM NVNC cvm maxime abs te postvlo renuntiarB affiniIJ^K \^K tati Chremem aut parum adhuc intellegit Simo aut subtiliter dissimulat, ut ad fidem promissi hominem compellat.

e5
826
827

VT BENEFiciVM VERBis I. ^initum' eundo, unde et initia quoque dicta.

coeptum ab

in-

6 DVM

ID EFFiCL\s

QVOD VELis

legitur et ^quod lubet'.

id
cst:

7 NEQVE

MODVM

B. N.

Q. M. o. c.

uou cogitas
lo

aut quantum de benignitate amoris exigendum aut praesumendum sit aut quam sit impossibile quod petas.

8 REMiTTAS lAM

'rcmittas' pro mittas.

A.

828

PERPVLiSTi ME VT H.
A.
sic

hic cst tota accusatio.

5)

2 HOMiNi

Sallustius (lug. 12^

^occultans

se

tugurio mulieris ancillae'.

830

11 FiLiAM VT
quit, sed ^darem',

D.

i.

s.

iuuidiose

non ^promitterem'

in- is

quantum

in te est.

832

tulit'.

13 DVM RES TETVLiT compositum pro simplici est *teet altius, quam decet comicum characterem, dictum
(cf.

uklctur

IV
sscr.
|

0,

13).

ENiM

A
\

enim om. C
et

TT^PeARON B^

parelion

A^

parelcon se nuntiare

TCV
TC

immo

2 cvm] nunc C, om. F, om. adfinitati A, affinitatem TF|| 3 chremen

||
\

TC

T
C

cum TC ATC^ u

parum adhuic A, adhuc parum C

II

dum

id f

iubet

intelligat {corr. m. 2) aut] 4 ut] et promissam C 5 verbis i. initum] u i 7 dvm id efficias] i uerbis initium F, id om. C et om. lubet Umpfenh. : T, om. 8 modvm] mo b. iubes TV, * * * C c.]
|

TC
\

**** 3
\\

||

ben u q

B B
c

i|

ATCV\
V
\

07)1. T aut quam sscr. V^ impossibile sit C remittas a. MiTTAs lAM om. mg., pro in ras. V^ 12 me tota om. VT H. A.] h a i C, h u id est T haec om. 13 HOMixi om. F, adoles a.] ad sic] fi ut da. jB occulta?s se F, occulta sis se 14 tugurium (-ru

F, be

5
\

^
\\

id est om.

m
\

cogites petis
\

\\

||

10 sit 11 re-

TC
I

II

B
V

BV
15

\\

inquit non promitC, darem i s et F, darem t^rem C H 16 darewi F te {in mg. aliter re m. 1) C 17 detulit TC est om. 18 caracterem C dictum om. TC

T) a dar i

rC, tugurio

mulier^* ancilla (corr. m. 2)

\\

d.

i.

s.]

\\

\\

234
834

DONATI COMMENTVM
15 PER EGO TE DEOS
o. V. N.

A.

I.

I.

c.

defensio per

coniecturam.

et

est ordo:

per deos oro te ego.

835 837

16
18

2 QviBvs iD

QviBvs ID MAxiME argumentum a persona, MAxiME VTILE EST a causa ratiocinatiua.

1 VBI

EA CAVSA QVAM OB REM HAEC FACIVNT aVdintulit ^ob

%6lovd'ov^ dixerit "^ea

nam non
causa';

sed

causam', cum supra quasi dixerit ^ubi ea res', intulit

quam

2 <(vbi ea cavsa qvam ob rem)> h. ^quam ob rem'. E. A. aut ^-em' abundat aut ^causa'.

f.

839

quasi dixerit Simo 'simulabat ancilla'. ADESSE ME NEVTER SENSERiT quaeritur: etsi uisus a Myside erat, tamen ignorabatur Chremes esse, donec diceret Dauus (^IV 4, 48) ^hic est ille, non te c. D. 1.'? 3 CVM iBi ADESSE ^tum' decst, ut sit integrum ^tum cum'.
2

20 vvLTv VERO
CVM
iBi

lo

15

840

21 DAvvs DVDVM PRAEDixiT MiHi

uidit
callidus

hic osteuditur,
seni,

Dauus, ut praediceret futurum

quod quod

ipse erat facturus.

841

22

1 NESCio qvid tibi

svm

o.

2 Aut: nescio quare, ut propter nescio quid. uerbiale. 3 ac volvi dicere ^ac' pro contra

deest ^propter', ut sit: sit ad-

20

quam.

o.]

oro
i

BC
e

v.
\

xima C, m-

a om. TC 4 id] hoc B est om. B a om. anacoluthon J., anacoliton 5, 5 HAEc] hoc BV, i- T 6 ob] ad T 7 ea anacholuton (-lit- T) T F, anacolithon C eas res V intulit] inquit uult dixerit om. T ea] ?i 8 vBi QVAM OB REM acJd. Linclenhr. h.] hoc F, haec 9 causae F. E. A.] faciunt e i F, faciunt erit ablata ob re ^ T 10 uoltu JB, Multu (u ex u corr.) V vero] quo TC dime om. a sen 11 cvm] eum A neuter xerit] di12 <[uisi> T quaeritur A, queritur TC, quaerit F, quare te cre d 1 uisus TC ignorabat T 13 ille <ille> te 1.] 14 ium deest F, deest tum C F, teic d L J., te c d i 16 dvdvm om. B hic 15 cum ium V JB, tum demum TC ostendit TC, om. 17 uidit quod om. T quid A V 19 tibi sum oblitus F, tibi oh B, om. TC deesse A 20 quare TC, pro quare prouerbiale F 21 dicere] d^ F

T, u a
II

F, om.

c.]un-iaec- O, ut niai cB 3 maB 2 ei S persona

ojn.
\\
\\

||

B
I

ABC

\\

||

11

||

\\

Ij

m
|

jj

5
1|

\\

II

||

\\

|!

\\

ABV\

||

ANDRIA V

1,

152,

3.

235

842

1 1 ANiMO NVNC lAM OTioso ESSE iMPERO haec scaena principium indicii et iracundiam senis continet, atque in ea uehementer exprimitur consuetudo patris ac domini
offensi et indignantis.

2 animo n.

i.

o. e.

exsultans egre5

ditur

Dauus nuntians prona esse omnia ad securitatem. 3 Et OTioso securo, quia negotium sollicitudo est.
4 IMPERO pro
uolo.

an ut statim

fiat

tamquam

illud

5 Et Hmpero' superbe dixit: summum quod imperatur? enim indicium securitatis est superbia. 2 1 VNDE EGREDiTVR hic uou inteiTOgat, sed cum 84:3

lo

admiratione uel magis cum indignatione dicit. 2 meo PRAESiDio A. H. id est 'animo nunc iam otioso esse im3 ATQVE hospitis Critonis scilicet. pero'.

844

3
quod

EGO coMMODiOREM HOMiNEM

hic

in ipso articulo periculi superuenerit Crito. COMMODIOREM H. potcst cnim et commodus esse

Dauus admiratur, 2 ego

quis
et

i5

alieno tempore superuenire potest:

in homine
potest.

est,

sed

et

^ Et commodum opportunus aduentum malum Jidbere

20

in facto eius,

nam commodum in homine est, aduentus 4 comtempus in opportunitate facti.

5 SCELVS QVEM H.
etc
\

MODIOREM
1

H. avlkri^lpLg.

L.

'scclus

<^****^
nunc
om.
i

lAM om. TC V, om. C

lAM
I

iMPERo]
\\
\

2 iudicii
II

BG

7 impero] impeio 8 Et] quia dixit om. 9 iudicium est superbius F, supere 11 uel om. C cum indignatione securitatis V superia JB 12 praesidio] prae J5 a. h. impero om. F at magis JB id est] id B, id A, om. TC ociso A, ho C, atque hos hos scilicet om. 14 ego occioso 13 ATQVE 07)1. 15 eqo] E 16 commo et HOMiNEM Dauus om. J5 C, hominem F, om. potest enim H.] h^ A, hominem h 17 potest om. V 18 est sed ras. om. T comodum TC F*, esse sed C et ojn. TC oportunum TC, opportunuw V 19 iam 20 eius] e^-. F| tempus] <et> aduentum corpus C, temporis T o^ioportunitate A 21 h.] h ^, hominem TC V silempsis A F, silesis B, silepsis TC scelvs l. om. scELvs om. T qvem om. TC h. l.] hic laudat F scelus om. TG

esse (e T) occioso <(esse>

B B

TC, iam n

ocioso scena 4 n. continetur C e.] o e i 6 Et F, om. JB

1

||

||

\\

\\

||

11

II

|1

B
\\

\\

\\

\\

ATC
\

||

\\

\\

236
hic'

DONATI COMMENTVM
non
est soloecismus :

respexit. uerba sensus.

ad sensum enim, non ad uerba etenim propter sensum uerha stint, non propter
^in uado' in securitate:
5

845
est.

OMNis RES EST iN VADO

nam
846
5

ut in profundo periculum est, ita in uado securitas 2 Prouerbiale Hn uado' in tuto.

1 QviD

AGAM

tare de fuga.

plus est dicere "^quid agam?' quam cogi2 salve bone vir ironia maior est quam
to

increpatio; cum enim omne genus criminis aliquis spreuerit, 3 ehem simo interiectio tunc exclusi ironia laudamus. 4 chreme ^noster' dicendo lao noster est. perturbati tenter significat Glycerium filiam Cliremetis esse inuentam.

847

61
2

OMNiA APP. s. I. quia infecta sunt, dicit ^parata s.' cvRASTi PROBE mcmoriter: supra enim senex dixerat
15

848

(7JJ 3, 43) ^immo abi intro, ibi me opperire et quod parato opus est para'. 7 1 vBi VOLES ACCERSE ^ubi' pro quando, non est 2 bene sane <(^sane'^ enim loci sed temporis aduerbium.
ualide, quia qui sanus, idem et ualidus. H. N. ABEST 'abest' pro deest.
1

3 id enim vero
20

mus T

soleocismus J., solecissmus C, silocissiest bic sensus J-T|| 2 sensus AB, sensus F, om. TC 4 omnis in uado] uado J5, om. TC in om. vADo om. 5 est 6 est om. 7 Quod in tuo T, tuto quid ita] sic 8 salve om. yronia agam dicere TC vir] u9 omne enim criminis <(uel crimiiiationis)> spreuerit cocl. Huls. (WesterJi.J: supreuerat J., superauerit -B F, separa10 yronia laudant Hehem C, hem TV\ uerit o noster om. siMo om. 11 est {ex corr.) F^, om.
\

non
I

||

\\

\\

B A

||

\\

TC

AC

\\

TC

\\

AC

TC

II

BT

chreme {corr. m. 2) F, om. -B 12 esse om. TC\ 13 omnia parata s. om. B app. s. i.] p p s i AV^ p i s TC quod
||

infacta dicit parata s. Schoell: de paratis sunt] se 14 cvrasti probe] omnia p probe codd. memore; <(et^ intro ibi] 15 immo] dauo abi <(et^ C, ab supra
I
\ \

TC

II

T,

ATC om. B
T
II

\\

A
\\

C, p

p operire A, operire 17 vBi AccERSE et non

I

18 aduerbium] est 19 uaPde ante sane in C et om. {in mg.) F^

II
|

TC

B
\

TC 16 paratum 18 sed om. est om. bene otn. sane add. W.

CF

et om.

B
\\

\\

^ m
|

qui om. 20 abest om.

TC

sanus] est add. 20 abest om.

TCV

TC,

ANDRIA V
84.9

2,

312.

237

2 ETiAM TV
coniunctio.
et Hibi'.

ETiAM TV Hoc RESPONDES deest 'an non\ Hoc RESPONDES ^etiam' aut hortatio est aut

3 Et uide quanta dixerit: et ^quid' et Hstic' 4 mihine quando non sumus parati ad respon5 mihixe apparet dendum, ducendo tempus eludimus.

850 851

omnes amittat fallacias et oppressus prodat Pamphilum, dum malum comminus perhorrescit. totumque hoc ex argumento est: uult enim poeta iam catastropham patefieri.
ita turbari

Dauum modo

consilio poetae, ut

modo
1

introii

hoc

signum

pertui'bati

inducit

ob

10

conscientiam Daui.

10
satio

est.

cvm tvo gnato vna serui excusatio filii 2 Et hoc quasi a perturbato dicitur

accuseruo,

fabulae.

sed consilio poetae ad exitum festinantis et resolutionem 3 anne est intvs pamphilvs causa irae ueheratione
dicit

15

mentior inuenta. 12 1 svNT nulla 853

respondeat;

^sunt',

sed

ne nihil
2 qvid 3 qvid
hic

turbatus est utpote oppressus. iLLVM deest ^prop^ter', ut sit: propter <(quid)>.

nam
I.

iLLVM
1

c.

c.

L.

Chremi conuenit hic sermo:

om.

enim

20

ETiAM non

TC

res
\

hoc
\

\\

2 or**tio (corr.

^Mstic C, m. 2) F|| 3 et quod TC, quod nos TC\\ 5 ducendo dett: dicendo
\

B
\

m istic T\\ 4 nou] ABTCV\ MmiNE om. TC

C
\\

\\

6 turbare

que

et argumento (ex -tu corr. C) TC <^enim)> uult enim catastrofam A., catastrophan JB, cathaiam om. C stropham C fieri pate ut vid. B 10 modo] acdo A intro uj \

{co7'r.

m. 2)

V mo C
\ \

amittat

totum

V,

tantum-

II

||

F, intro

perturbati

W.

perturbatu {ex -to corr. C) codd.

{corr.
||

induci Steph.
scientia

ob conscientigm
fili
||

12 cum t-n-u- B\ serui 11 Dauum Steph. TC ^ 13 a om. A TC perturbatio C 14 exTC tremum TC 15 intus est pamphilus F, est (e T) p jB T cause irarum TC uehementiarum TC, uehementer F 16 in||

m. 2) F, ab (a T) con\

accusatio

||

||

||

uentae F,
tioe 6

om.
ras.

T AT
V\

II

stmt V\\ 18 turba-te C, -tis T|| 17 ratione] re C 20 illvm sit in mg. V^, om. deest 19 deest deest (in mg. aliter dicityr) C propter ut sit om. C

i.

propter] pt
c

C
e
\

quid add.
c.
|

W.
C

\\

20

illu?/i

c.]
l

censes

BC,

in

l.]

il

in ras.

V^

hoc enim

A, cum

illa

B,

TC,

238
irridet,

DONATI COMMENTVM
qui
et

supra dixit (777 5, 23) ^amantium irae 4 Et sic hoc dicit, ut alibi est'. 5 cvm {Eun, I ^, 18) 'credo, ut fit, m. p. a. e. h. f.' ILLA LiTiGAT irridet Simonem Chremes, qui dixerat (777 3, 20) ^irae sunt inter Glycerium et gnatum'.

amoris

integratio

854

13
turbet

iMMO VERO iNDiGNVM CHREMES bcne

ad

eum

loquitur, qui est a nuptiis deterrendus, uel qui non interorationem suam uel quem iam sibi precatorem
destinet.

Pamphilus hospite ducendae uxoris, quam ciuem Atticam uitiauerit. 14 1 NEScio Qvis SENEX MODO VENIT bcne "^nescio 855
quis':

Ita loquitur, quasi haec sit causa, cur sit ingressus, quod quasi ei lis intendatur a Critone lo

etenim
esse

si

notus
et

esset,

gratiosus

testis

minus uerus.

uideretur gratificari, id est 2 ellvm ueteres

i5

quod nos Hllum' dicimus, uel ^ellum' uel '^ollum' dicebant. quamuis *^ellum' quidam ecce illum uelint intellegi, tam-

quam pro
^ellum'.
<^uolunt)>,

ipso domum Glycerii ostendat Dauus dicens 3 <(ellvm^ quasi en illum; est enim, ut alii

pronomen, ut

alii,

aduerbium
sic

demonstrantis.
ille 20

nam pronomen huiusmodi

ollus ellus,

ueteres

proferebant:

4 Sed, ut diximus, aduerbium compositum ex pronomine uideri potest, ut sit en uel ecce illum.
1

inridet

dett.: si

ABTCV

dixerit
\

\\

inte
\

m-Ph-A-E-h-Sn

dicit] sit

a ut om.

ABV

{om.

est)

BT
3

\\

b p 7, etc B 4 litigat] li J5 inridet A V <(nunc^ chremes V quia V dixit TC 5 gly- B 6 <(chremes)> indignum chremes C, indig cre JB, i-c- 7 ad eum bene V
e

A, misera
\\
\

p-n-ae-bp\\ \\
|

m. f.] C, misera
|

sic

\\

deterrendus ed. pr.: deserendus AB, -dum {corr. m. 2) F, deferendus TC interurbet A, interturbat 7 8 <et>iam curl quare V 9 fit causa praeceptorem TC 10 quod] quia F, om. T ei lis] tilis J., telis F, eius 7C incendatur V a 11 hospite om. 11 ducendi {v. infra) uxorem V\ qua aticam ^, athicam C uitiauerit ex -rat 12 qvis corr. C; liic T add.: a critonem hospitem venit] -B 13 enim TC motus J. 15 dicimus om. J3 etc 16 ecce illum quidam uolunt F|| 17 ipsa domo TC ostendat F 18 ELLVM add. Schopen 19 uolunt add. dett. quasi om. C 20 sic om. TC 21 ellus ex -um corr. C 22 en <et> ^, an 7
7 nuptias
|

||

A
\

|1

||

ATC

||

||

II

||

||

||

\\

jj

\\

\\

AI^DRIA
5

2,

12-20.
hic

239

CONFIDENS

confidentem
posuit.

mala

significatione

7 <^CATVS^ ardens TtaQcc ingeniorum eteiiim igneus uigor est. 15 1 viDETVR ESSE QVANTivis PRETii ad magnitu856 dinem refertur ^quantiuis', <(non^ ad paruitatem pretii. 2 Et totimi oratorie: scite enim locutus est. 3 Sed
interest

pro constanti, non catvs callidus, doctus. t6 kdcelv, unde Cato dictus;
6

inter

^quiuis'

et

'quantiuis';

nam

alterimi

con-

857

temptionis est, alterum laudis. 16 TRiSTis ad laudem interdum

sumitur,

non

ad

lo

amaritudinem
tristis

Hristis'.

Cicero

(m

Verr.

10, 30) Hudex

et integer'.

859

18 GLYCERIVM 19
dicit,

SE

SCIRE

CIVEM ESSE ATTICAM

est,

beue:
nihil i5

constanter ad ea, quae locutus

^scire

se'

dixit.

860

DROMO DROMO conomotus

ira

et

dolore

lorarium repetendo saepius uocat. 2 verbvm si ADDiDERis bene, quia omnia praesente socero contra nuptias loquitur. 861 20 1 AVDi OBSECRO plcrumque a uerberandis uel in2 svblimen id est sublime, dulgentia tloquitur uel mora. 3 qvantvm potest hoc est celerrime, quia per altum.
nisi 2 cautus 3 catvs add. Schoell parato ole calidus C in ^4, parato clein B, paratodem C, paratotleut T, nccQa xo oXs^ V; TtuQcc to y.aioi ed. pr. 4 igneus uirore AB., ingenuus (-nius 5 Videbitur T) uigor est TC, ingeniorum igneus uigovQ esse pretii om. 6 quantiuis 8 quantiuis om. T, om. non add. Steph. prauitatem C 7 Et] ad oratoris ACy orationis 8 mierest inter locutus ex corr. C quiuis] alterum T, alter rell. contentionis quamuis T nam] non 10 inter9 alterum T, alter rell est A, est contentionis dum om. 12 et om. 12 interier 13 gly11 Cicero cERivM om. scire se esse ciuem athicara C, ciuem e a locutus es r, etc J5 14 <^et^ constanter que <^se> 15 dromo df C scire A, locutus (est add. T) conscire diximo comotira nihil sscr. C 16 df C corarium C,
I

20

||

\\

||

||

T V

\\

\\

V
\\

T TC

||

\\

\\

\\

II

TC
|

TC

A
\\

||

||

ior-

17 quia (qui omnia (m mg. F)] 19 plerum uel indulgentia p*^'""^ {post mora) V^, uel indulgentia loquitur (dett.), om. AB; inuocatur vel imploratur.? 20 Sublime A, sublimem TCV, om. id est] in sublimeii C, om. T 21 potes F, p- -B id esti?

VERBVM om.

J5

||

BCV)
TC

quoniam Schopen

||

\\

240

DONATI COMMENTYM
mora ueniam captantes indignantium dominorum. 21 1 QviA LVBET hoc scnsu et supra dictum est {I
^ut,
si

segniores se ostendunt serui ad puniendos conlibertos, scilicet

S62
8

9)

3,

quaque QVAM Dromoni.

libitum fuerit, causam ceperit, quo iure 2 qvia lvbet Dauo dicit, rape ixiniuria'.

863

QVICQVAM INVENIES MENTITVM ME OCCIDITO llic plus <(quam)> supra (J 2, 28) dixit; ibi enim ^uerbera' dixit, nunc ^occidito'.
SI

22

864 865

23 COMMOTVM citum, 24 1 QVADRVPEDEM

dicitur ^quadrupes' an ^quadrupedem' id est:

celerem.
c.

lo

utrum genus ligaturae

2

sic

^quadrupedem' ut feram? cum pedibus et manibus?

An An
i5

^quadrupedem' pro ceruo ac fugitiuo posuit? sic Vergilius (^en. VII 500) ^saucius at quadrupes n. i. t. r.' 4 coNSTRiNGiTO mirc: ne quid fiat tragicum in comoedia, usque ad uincula ira progreditur nec quicquam temptat
ulterius.

866
867

25

si

vivo TiBi

qui

certa

minari uolunt, incertam

20

faciunt uitam suam.

26 ERVM QviD

siT p.

F.

^crum'

et

^patrem'

cum

in-

1 segnitiores C, seniores punieudos F, seruiendos collibertos mora scilicet F, conliberos C; conseruos WesterJi. 3 iubet TC, libet 4 ut] aut sensus ut

B
si

II

ABV\
V^
|

TC

||

om.

TC,
7 si

causa A rape libet F

\\

5 quaque] qa A, 7 invenies om.

(7,
\

qua
j

J5 F,

q
\

T
<^i

iubet
\

quicquam in
C,

me
11
sic

m T

hic
tibi

ras.

inuenias 9 occidito om. C

W.: plus dixit

c.]

enim

cura

dixit

ATCV, om. B utrum om. T genus 12 quadrupedes C 13 manibus T

\
\

in u T me men- B^ 9 plus uerbera hic uerbera supra codd. 10 ceberem

inquam
\\

)>

\\

\\

\\

om.

TC

ligare

11

||

14 ceruo] seruo F; poTt T, ponit

AB

cf.
\

pedes

nit^a\\

Festus s. sic] ut TC
2'C,
etc

v.
||

Seruorum
\\

et pedibus dies posuit

j

\\

C F,

15 at] ut , ad 17 us ad J5

T\ quadru|

quicquam
o

T, q Q; V\ Steph.: {ex quoque corr.) C, quoque V 18 alterius tentat Id uolunt om. T 20 suam om. T 21 ERVM F. om. herum TC V v. f.] fallere & i p F erum 241, 1 Et om. C herum T V

quoquam A,

J5

AB
|

\\

\\

\\

ANDRIA V
genti pronuntiatione dicit. qui mentiii aut fallere i.

2,

203,

1.

241

et alibi
p.,

au.

t.

(Ad. 1 1, 30 m. a. c'

31)

*nani

868

27 NE SAEVi TANTO OPERE

coniunctiuo
saeui,

adiungitur,

*ne' impcratiuo magis quam ut Vergilius {Aen. VI 544) 'ne

5
llifti/^ig,

869

magna sacerdos'. 28 1 PiETATEM GNATi

deest enim ^uides' aut

2 Et uide quid tale. et est ironia pro: impietatem. inuidiam quasi parricidam accusantis: non enim 'pudorem'
dixit,

sed ^pietatem'.
c.

870

29 TANTVM LABOREM
enim extrinsecus ^me'.

CvXXr]fiipig ,

assumcndum

est lo

87^

1 1 Qvis ME vvLT
soluitur defensione:

p.

p.

in eo

EST hic accusatio est, quae quod ad amorem pertinet, per

is

concessionem, in eo quod ad Critonis personam, per con2 qvid ais omnivm ccnoaLaTtriaLg tertia. et est iecturam.

ad deformationem personae. 3 Et est irati familiaris cum pro dignitate peccati non inueniat conccTtoOLcoTtrjaLg, 4 Et 'quid ais' non est interrogantis sed inuicium. 5 Et est eXXsLtpLg multa significans, quod ait uehentis. ^omnium'.
2 mentiri] moniti C, om.

20

p a u patrem etc
i

T, om. F) t (a n 3 tanto opere] t J5

aut <(et> T fallere] f- T' a -c (e C) ATCV., insueuit

\
j

4 coniungitur ut om. 6 pietatem nati dos A

\

1|

JB, t

||

5 saeui] se in

II

eclipsis

BC, Et hpns T
TC,

B, om. deee T

TC

T imperatur TC V magnas sacer\

\

||

ellipsis

uides om.

A,
7
\\

elipsis

F,

yronia

impietate codd., corr. W. si 10 LABOREM c.] la

||

II

8 patricidam F, particulam ca -B, 1 c T syllempsis

C
||

|1

9 sed]

psis

F, silepsis

extrinsecus hic Westerh., nescio wide, add. Labor pro mo12 me uult {ex uel corr.) (7, meruit T p. p. est] p e F, lestia 13 eo] et T morem T per perii p e {om. C) TC^ om. 14 ad] est T 15 omnivm] impiusum C, conceptionem enim T aposiopesis 17 aposiopesis TCV, aposio pedes J. codd. inuehementis 18 ais] agis H pro indignitate
\

syllepsis

adsumendum
|

ATC

A,

silem11 me

II

\\

TC

\\

B
|

||

1|

^T
* * *

11

19 Et est om.

TC

quid

ais
rec.

6 AA 0, quid a

YIC

J.,

eclipsis

B,
16

elipsis F,

Donati comm.

"Wessner.

242

DONATI COMMENTVM
3 QVASi QviCQVAM
IN H.
I.

874

G.

D. p.

quam quod

fecit,

quam quod peccauit. 4: AiN TANDEM c. 875

orationis sit et

G. E.
sit.

quacrit Probus 'ain' quae pars

est

an una

autem

'ain' quasi aisne.

5

2 Et mire, quasi ipse dicat, quod

^ain'

percontatiuum uerbum

est.

3 Ergo Dauus dixerat. 4 tandem pro tamen.

6 ITA PRAEDiCANT <('praedicant')> artificiose pro dicunt poadeo in hac re uehementer commotus senex hoc ipsum repetit ^praedicant' per iracundiam. et ita est iv tiQ-el^ ut
suit:

876

repetantur uerba, in quibus arguitur impudentia. b 1 Et ^confidentia' modo pro audacia et pro improbitate, ut in Phormione (J ^, 73) ^homo confidens'.
aliter hic

10

supra ^confidens' pro constanti et graui (F^, 14). 2 Ergo confidentia interdum in mala significatione,
15

interdum in bona significatione ponitur; sed fiducia semper in bona significatione ponitur. 6 1 NVM COGITAT Q. D. amcus est, qui nesciat quid 877 2 nvm dicat, amentior, quem non paeniteat facti sui. COGITAT QviD DiCAT quia iniuriarum se alligat. 3 nvm FACTi PIGET quia ^praedicant' dicit, non 'dicunt'. 4 Et
d p q om.

20

quiquam QVAsi] q C, in hunc gra^ quod] quid A, om. 3 ain ex corr. C <^q-)> c g e T, ciuis glycerium 4 an est V, etcquae parationis fit Probus] ^b

J.

in

ATC
sit
sit

B
\

g d p

TC

F, in 2
||

h i quod

II

||

una
rium
{cf.

TC,
\

m. 2)

ain unde (corr. F|| 6 percuntatiuum B, percontatiuum (7, percontra7 ita om. praedicant add. W. pro tamen
sit J.,

ain unde

ain

unum

sit

B,

A
\\

||

BV
\

schol. 6, 3)

C
A,

simo

posuit om. hoc] ergo

pro dicwnt F, productum T, ( praodioant add.) 8 senex dett: chremes AC, cremes BT,
\\

9 praedicit

ll <0 ingentem 14 confidentia om. T modo (dett.) confidentiam)> Et audatia J. et V, est pro 2.] cum pro A, tn pro V, cum 13 hic et confidens om. (est cum) improbatione Schopen 14 ^"mala 15 ponitur signisignificatione om.
eNH<J>ei

B, mt^io

M\
\

TC est **** TCV

ita
\\

TC eNHGei
\

\\

BC B
TC

ABC
A,

II

BTC

\\

ficatione

tione om.
I

F|| 16 significa17 nvm] ingentem confidentiam (con T) non nescit F, quasi 0, qi q.] quid d.] dicat C 18 poenitet 19 dicat] diniurias qui dicat C 20 qui allegat praedicatur (om. dicit) nvm] non

T\

fidentia
||

TC
\

fidentia (corr. m. 2)

\\

\\

||

BT

V
\

ANDEIA V

3,

311.

243

Iut
6

solent irascentes, auertit orationem a secunda ad tertiam personam, ab ea cum qua loquebatur ad aliam.

7 1

NVM Eivs

c. p. s. V.

I.

significatio indicans
p.

totius rei qualitatem.

'signum' est parua quaedam 2 nvm eivs

5

Rc.
6'8i
I I

paterno animo dicit, namque patribus uelle erubescere cui contrarium est pudentesque esse familiare est. 3 Hoc ergo dicit; {Ad. IV 5, 9) ^erubuit: salua res est'. nec timet, inquit, nec eum paenitet nec pudet. 9 8 1 VT PRAETER civiVM M. ^practcr' pro: contra ciuium
filios

morem. nunc enim ^praeter' contra significat. 2 inPOTENTI minus potenti. 3 Vel certe debili et deuicto. 4 CIVIVM MOREM ATQVE L. ET S. V. P. tlia COUtcmpta sunt: mos, lex, imperium patris. 10 TAMEN cum non dixerit 'quamuis', subiecit 'tamen'.
et

lo

est figura avavioXovQ-ov.

15

882

11

ME MiSERVM initium
qua
in

defensionis

et

deploratio

amorem culpam remouet quod amat filius, uitiimi mentis dicat esse, non impulsum dei. 2 modone id DEMVM SENSiSTi PAMPHiLE comprobationc ostendit eum esse miserum. ^demum' autem signum est tarditatis. 3 Et sentire dicitur, qui uix se colligit uixque animaduertit, ut alibi {III 1, 13) ^uix tandem sensi stolidus'.
calamitatis et miseriae,

a uoluntate

sua,

cum

pater,

20

ab ea om.

TC

quo

ad aliam om. C

\\

3 eivs om.

C, ps-ui-JB, F||4 significatu qualitatem] significationem TC nvm eivs] non en V b c. p.] color pudoris C uelle om. TC 6 est 1. om. T 8 eum] ei C, a 1 et s om. JB 9 VT om. cmvM] ci m.] non C, u p T, om. contra, <ut praeter pro] praeter F, i 10 nunc ciui mo sit: contra^.^ signiB, ciuium deficat om. 11 minus] nimis significat] fig s. v. bilius TC 12 L.] legem p.] sui imperium patris 13 mox B V tria sscr. V^ contempata F, concepta C 14 dixere C 15 est figura om. anacoluthon A, anacolithon 17 qua] JB, anacoliton TO, anacholuton F|| 16 me] ee TC dicat esse uitium mentis quia F, qu C, q3 T 18 filium T 20 pam19 non] quasi TC dei om. TC modone om. 22 qui] PHiLE om. miserum esse F 21 est signum J5T 23 sensisti stolide TC, stolidus anima aduertit quod
\ \

cp-fu-iII

s-psu

V A

\\

\\

\\

m
\

ATC

B B

II

\\

A BCV\ B
\\

\\

ABTC

\\

\\

\\

\\

II

\\

sensi

B B

||

||

||

IG*

244
883

DONATI COMMENTVM

12 OLiM obiurgatio est, quod dictum est ^olim'. confirmationem autem per repetitionem ostendit, ut ille {Verg.
Aen. II

6023)

'diuum inc,

d.,

<h.>

e.

o.'

886 884 886

14 <(accidit> euenit, fuit. 13 ALiQVO PACTO quoquo modo. 15 1 SED QviD EGO CVR ME E. proprium
tibus indignatione uelut abicere

est

parendeXlEL-t\)ig

curam

filiorum,
c. m. e.

cum

stomachati fuerint.

2 sed qvid ego a.

per

a7toGLco7tri(}Lv.

887

16 soLLiciTO soUicitam
perturbo.

reddo,
s.

id

est

contristo

et lo

886
889

15 3 CVR ME

M. c.

MEAM

uou ^me' sed 'meam

dicit.
I.

se-

nectutem', quod plus est et miserabilius,

18

iMMO HABEAT VALEAT vivAT cvM

uou

irascitur
15

ut pater, sed dissimulat ut alienus, quia uehementer dolet. 2 Et HABEAT subauditur ^illam'.

890

19 1 Mi PATER ^mi' meus. 2 Et principium factum a conciliatione personae. 3 qvasi tv hvivs i. p. ^huius' se ostendens dixit, ut ille (Yerg. Aen. IX 205) ^est hic,
est

animus

lucis

c'
L.
I.

20

891
est;

20

mira grauitate sensus elatus 2 ^Liberi nec de Menandro, sed proprium Terentii.
1

DOMvs vxoR

obiurg^

5
[j

3 inc.
II

0.]

c-d-e-(c- TC)o- codd.

fuer C, fuere cvk] aut
\

\\

4 ac-

ciDiT add. Steph. 6 SED modo

quo ego om. B TC AV, et "iielut TC, excrucio B 7 indignatione uelut a me C, a c "indignatione m a e T, animo V 8 fuerunt B cur me ex B emmC P ^nOCI03nHCI.N eclipsis per

fuit

ABV,

T
j

\\

5 facto
ei

II

e.]

Jl,

a.

II

e.]

J.,

aposiopesin jB, elipsis per aposiopesim F^, e per aposia 0, *** parapoita T 10 solliciti TC, soUi B sollicitum TC id est conturbo B in ras. F^, idem G centristo A, contristo^ ^ll 12 ME M. 0.] me macero cur F, mea C s.] senectutem B, sed C, et F 13 prius C miserabilis dixit T 14 habeat] h jB valeat] \i3b- B, om. C vivat] ui^ J5 cvm] c^ F i.] ib B, ul' factum principium 18 consolatione C 17 Mi pateb om.

\\
\ \ \

\\

II

\\

II

B
\

||

p. om. T, consolatione C personae" <(poetae")> B qvasi quas J. I.] m- d- C, 9i T|| 19 ostendens se TC dicit T est animus hic est TC 20 c.] con B, -o A, contemptor F|| '11 uxor domus F li in B, liberi in F|122 <et> liberi TC
\
j I
\

1|

ANDRIA V
inuenti'
beri'.

3,

1225.
sed
inuidiosius

245
*li-

dicit,

cum unus
non

esset;

Et

'inuenti',

26) 'hoc ego non Uupanar'.

2,

^geniti', scio, neminem p. h.'

secundum illud {III 4 Addidit Momus',

5

)2

21 viCERis uerbum

5 Oratorie de uno pluraliter loquimur. est eius, qui uix sibi extorquet,

ut abiciat curam, et proprium patribus ac familiare iratis. 22 PATER LiCETNE p. titubans et balbutiens oratio )3

pudore
\96

et conscientia.

24 AT TAMEN DICAT
25
1

SINE

AGE DICAT hoC totum nOU

patientis est.
lo

ex animo permittentis, sed

cum stomacho

896

EGO ME AMARE H. F. afi(pLoXLa T^g iQcofiivrjg. 2 HANC FATEOR beue 'hanc' dicit, non 'Glycerium', cuius in nomine offenditur senex, nec ^peregrinam', ignominiam scilicet uitans. 3 si id peccare est fateor noli, inquit, me incusare, quoniam amo; amantem enim nemo incusat, ut febricitantem nemo potest incusare, cur
sed amare, inquit, si putas esse peccatum, fateor etiam hoc peccasse. mire igitur et subdefendit culpam et assensus irato est. 4 fateor id qvoqve *me peccare' 5 si id peccare est 'peccare': quia amor deus scilicet.
febricitet.

15

me

20

est,

non uoluntas.
1

ingeniti 4 denuo

2 inuenti om. T inuidiosum C 2 non geniti] 3 hic additur V p. h.] peperisse hic pt J5 loqmYMr F|l 5 Visceris A, ni reris (?, om. curat iratis eius] id T 6 ut] vel C patribs<'> 8 <prae> pudore F|| 7 PATER om. p.] pauca lo- .B, om. 10 pernon om. 9 tamen] tantum siue H Schopen 11 ego me oin. mittentis F, -tibus T est om. C \iie A\ amfibolia amare h S; A, hanc a fateor amphibolia
dicit

||

B F

BV
\\

|)

j|

1|

||

||

AB

B B

THCePOJmen; C-C- -4, amphibologia C THCHPOmen e c ^, * * * * me nec TC, * * * e c F H 13 in 14 pec B \ Ib noli] mali 0, n~ A F, om. B nec] n ^
F,
afibologia

T,

inquid
quia

AT

<de)>

me A
1.

|1

accusare
\

TCV

||

16

nemo

om.
\

TC T

TC

amore F|| 17 febriciter C, -tu irato om. 19 adsensus

11

Fj quoniam B^ qua A^ accusare potest TC cum

\
\

C
\

putes

peccatum esse
de
||

est]

ad

te 0, et
uel re
|

id
\

sscr.

QVOQVE me] me id quoque A TC, id quoque F peccato A G^ peccare] P- A, quoque peccare TC, om. B quare C deus] dictus T
I |

20 id
\

quia]

246 897

DONATI COMMENTVM
26
1 TiBi

PATER ME DEDO bene ^dedo' quasi hostilia nam deditio in hoste fieri solet. 2 QviD vis ONERis iMPONE iMPERA exsecutus est trauslationem oneris dicendo Hmpone' et ^feram'. 27 1 vis ME vxoREM D. H. V. A. quod unum est, duo 898 2 vt potero fecit, ut ostendat se non posse sufFerre. FERAM obsequium sine uoluntate ostendit. et multum ualet
et

contraria

uolenti,

sub

Chremetis

praesentia

haec

confessio

ad

recusandas

nuptias.

899

28
hibitum.

2 alleoatvm advt ne credas pro ut non. 3 hvnc senem Critonem scilicet. 4 Et non
sed

lo

^Critonem'

^senem'

dicit,

ut

de

hac

appellatione
inter-

pondus adiceret testimonio.

901

aeqvvm postvlat da veniam ai*tificiose ponit loquentem Chremem, quem uolens usque ad

30

cogni-

i5

tionem

filiae filiae

retinere

non

facit

irasci

Pamphilo ob con2

temptum

suae et propter hoc abire de medio.

da

VENiAM concede et indulge. 900 29 siNE PATER "^ut me purgem', non *^adducam'. 31 AB Hoc ME FALLi COMPERIAR 902 patema pietas!
ipse accusator est et redargui se cupit.

20

903

32 PAVLVLVM
accusationem.

s.

s.

E.

p.

supplicium

dicit

ipsam

ATC,
ho

bene dedam T, orn. patet me 0, t pn om. V 2 et] in T nolent C inhoneste TC 3 oneris] oneris om. T 4 honeris JB iMPONE iMPERA 0771. JB iMPONE
1

tibi

II

dicendo] dedo
\\

impera codd. h u et TC, ducere uis amittere

impone] 5 vxorem 0771. jB

\

impero
j
|

\\

||

me T
a.]

d,

du

est om.

feram W.: h u a V, d
et

BTC\\
om.
1.5

8 confectio
scilicet
I

ow.

BC

\\

10 credas om. 14 pos

\\
\

B
I

\\

6 posse ferre

AB
<(d

Bahhow: post codd. \ 18 et 07n. T 19 pater purgem om. ui me] id est {sscr. C) TC\\ 20 Ad hoc TC felli A 22 pavlvlvm] pam21 et <(ut)> B, <(ut^ et A redarguit A s. s et F, t p philum C, om. B p.] s TC, sup B
||
\ \

loquentem chremetem BTC, 1& tenere T cognitionem B contew^tum

\\

ad ueniam C, chremem loquentem

jDro 07n.

\\

11 hvnc
07n.

B
\

\\

re-

.||

17 propter
||

||

>

dicit A., dicit <(dic>

||

23 accusationem ipsam

ANDRIA V

3,

264,

4.

247

4.

904

MiTTE ORARE vNA HARVM QVAEvis

c.

hic in scae-

progreditur Crito, in cuius uerbis non modo quod ipse promittit, sed etiam quid ei Pamphilus dixerit, demonstratur. et hic omnino error omnis aperietur fabulae.
2 MiTTE o. V. H. Pamphilo dicit. harum' ostendit multas esse causas

nam

3 Et dicendo 'una
et

iam pares

esse

magnitudine dicendo ^quaeuis'.

906

3 1 ANDRivM EGO c. bonum initium cognituri filiam, itaque compendii causa non laborat de agnitione personae 2 salws sis Critonis, ut ab eo facile doceri possit.
CRiTO ne laboret ad persuadendum, miro compendio poetae iam Crito notus est Chremi.

lo

907

4 1 QviD TV A. I. ^insolens' insuetus, insolitus. Cicero (pro Deiot 2, 5) 'moueor etiam loci i.', Sallustius {Hist. IV fr. 57 M.) ^insolens uera accipiendi'. ^insolms' et 2 Qui praeter legem agit huarrogans intellegitur.

is

manam
cello

et naturalem, insolens dicitur. Cicero (^pro Mar3, 9) *in uictoria, quae natura insolens et s. e.' 3 EVENiT SED HiciNE EST siMO pudet fatcri propter

hereditatem
1

uenisse.

et

uide

ipsum

esse,

qui

dixerat 20

etc B qvaevis] q u harvm] h TC TC 3 promitte J., promittat V etiam] et C quid F, quod ATC, om. B demonstratur dixerat T om. jB 4 omnino] omnia TC error 5 Pamphilo om. TC omnis error fabulae aperietur B 5 mitte Et om. B o. \. h.J orare una harum V etiam BCV, et T\ 6 esse multas C esse om. V 8 andrium in ras. Fego c.] ego crito J5, e-cri^ in ras. F-, ego A TC agnituri TC 9 causas A agnotione

ORARE

CF, q3 u
I

c.]

me

scena

\\

II

||

\\

\\

\\

10 posset A, possunt C sis chreme F, s c T, om. i. 11 compendio ex -iu corr. ^ 12 iam in ras. F^ 13 qvid insolens om. i T, om. C V C, athenas F A.] ath i.] om. T insuetus] insultus 14 etiam moueor TC loci i.] 15 inlocu B, locus iyi ras. A, loci TC, loci insolentia F 17 insolens solens 2. om. TC 16 adrogans A praefer F om. C 18 quae] quod TC s. e.] s C, superba est F, om. T 19 hiccine TCF, hic me ^, hic B simo] si^ propter om. TC 20 uidet TC que TC dixerit

II

||

B A

||

||

||

||

\\

||

II

II

248:

DONATI COMMENTVM
(7F
5,

supra
p.,

19

20)

*clamitent
id
est

me sycophantam,
suhornatus
et

h.

m.'

909 910

6 iTANE Hvc PARATvs

situs dolo.

compo5

7 1 TVNE iNPVNE H.

F.

mire acriter aggressus Critonem

dilatauit incusationem et generalem fecit uirtute oratoria, 2 tvne hic id est Athenis, uhi quae deLvoxriq dicitur.

delicta uindicantur.

911
73

74)

iN

FRAVDEM
Herna

iNLicis iuligas,

tihi

haec

primum

uudc Vergilius {Ecl. VIII t. d. c. 1. c.'; licia enim

lo

912

dicta sunt quasi ligia, 9 1 SOLLICITANDO ET POLLICITANDO

EORVM ANIMOS LACTAS

hinc etiam ohlectatio dicitur.

2 lactas quasi teneros

15

animos. lactare est dulCedine aliqua tenere, ad persuasionem inducere, unde etdelectare et ohlectare dicimus. 913 10 1 Ac meretricios a. n. c. uide oratorie agi: ut grauius Critonem accuset, Simo nunc defendit filium, quem iamdudum increpuerat. 2 ac meretricios amores peius lenocinio crimen ingessit, non amicam facere de mere1 clamitent (e ex a corr.) A, clamitant C sycofantam J., h. p. m.] heredisiccophantam J?, sicophantam CF, s- T tatem meretricis petere B 3 hvc om. B paratus <(adueDis id est] inpune B^ om. T (a T)y TC compositor doli C, 5 impu ^ h. f. om. TC adgressus critonem compolsio T 6 dalatauit B in accusationem A^ critonem aggressus TC C facit C uirtute oratoria A B uirtutem oratoriam V 7 quae om. TG MNOTHC A, ^^HOTHC'^, divozriG * * * F, om. TC tene T mc] huc jB, h CV idem C 8 uendicantur C 9 <^et^ in fraudem T, om. B illicis (illius 5, illicitis T) illigas 10 t d c b c TC, triplici diuersa colore licia circumdo B ^ 11 dicta (ed. pr.): hic
\ \

||

1|

\\

||

M\

\\

||

BTCV
V
\\

\\

hic T sunt 12 sollicitando 13 dicitur om. et poLLiciTANDo 07W. C 13 hic TC ohlatio TC lactas om. TC 14 estom. ad sscr. C^ ac persuasione Wieling ap. Westerh. 15 unde <(ohlectacio> 16 ac n. om. meretritios n. c. amores am. n. c.] nuc C A.] amores C c.] con-

CV,

\\

AB
\

TC
\

\\

V
I

\\

||

amatorie bis glutinas uide] inde C, hene agit CV\\ 17 grauius] magis V accuset C defendat C 18 increpauerat C Ac om. meretricis 19 crimen ingressit C, pems meretrices et coniugem ingessit crimen <^ety non
\ 1

V
[
j

\\

\\

ANDRIA V
trice,

4,

416.

249

sed

coniugem.

3 nvptiis conglvtinas hoc grainc.

uius est lenocinio.

914
fr.
s,

11 1 METvo VT s. H. ^ut' ue non. Lucilius 136 M.) *<^me)>tuam, ut memoriam retineas'.

(l.

2 iY
5

bene ^hospes'
ipso

^H
^B^

ait, non ^homo' uel ^Crito': est enim ^in)> nomine causa diffidentiae. 2 bonvs 12 1 NON ARBiTRERE id est non arbitreris.

^B

EST Hic

pondere et distinctione inferendum. per ironiam: nec uirum nec bonum 4 hic vir sit b. mire poeta, cum oportuerit esse dixit. Critonem inimiciorem Chremi esse quam Simoni, sic rem
3 Hic siT viR
B.

vm cum

^hic'

10

inducit,

atque

ut ei sit notior, contra quem maxime uenerat, ab eo defendatur magis, ut res progredi ad catapossit.
15

stropham

916 917

13 14
suspecta

iN ipsis N. in ipso articulo nuptiarum.

VT VENIRET ANTEHAC
sint.

N.
fit,

plcrumque

casus

imi-

tatur industriam et hinc saepe

ut etiam sedulo facta

919

Crito,
1

16 sycophanta hoc est, quod minime uoluit sibi dici nam ita locutus est (IV 5, 19 30) 'clamitent me

20

sub

BTC
om.

B
I

nup
I

B
\\

conglu

B
4

lucius

con
\\

2'
\\

metvo om.
\

s
]

retinebas 7 arbitere add. Schopen

I

BTCV
\

\\

metuam

Btntley:

5 ait] at C uel] id est dett: iam

\

tuam AV^
non

tu

iam
\

B
ei
\\

in

AB^

TCy

V non] uh- F, sit

yroniam C
u
\

nunc TC uir bo B,
ne bonum
esse]

arbitraris
sit

ABTC
(b

bonus
||

T)

8 ur 9 sit TC hic om.

\\
\

A
s

jT

II

10 hic b. om. u 11 inimitiorem J., inimiciciorem in ras.

|

bo

JB,

F^

inimi-

citiorem
I

chritonem

13 progredi ad] V ei post notior C, om. T iiewerat V catastrofam A, catastrophan B., progrediatur C, -ditur T 14 possit ex posuit corr. C catastr^fon C, catastrafon T 16 vt venirkt om. 15 N.] nuptiis TCV, N; uetus Ay om. 17 induimitatur om. V^ N.] numquam J?, om. TC stria<^m imitatur (m mg. m. 2)y V etiam] quam T 19 sicofanta ^,'sichophanta B, sicophanta TV, sicophantam C quod om. T uolet 20 est] est supra (m ras.) ut dici sibi V (m mg.) V\ ut
|

TC

simonem
\\

||

12 induci*

\\

\\

||

||

\\

TC

ABTC

\\

250

DONATI COMMENTVM

2 hem principium irasycophantam, hereditates p., m.' cundiae: audiuit enim, quod maxime uitabat, nam ait 3 sic crito est hic mitte supra (JF 5, 19) ^c. m. s.' hic Chremes traducit illum ab iracundia dicendo sic eum Menander ^ovrcog ccvrog iatcv'. 4 Et recte, quia esse. naturae ignoscitur, uoluntati non. 17 si MiHi PERGiT QVAE voLT DiCERE grauiter et 930

mature.

931
ergo
A.

18
phantae

perturbare

EGO iSTAEC MOVEO AVT cvRO cst cnim sjcorem bonam et curare malam. hoc
cogito, m. ae.

10

cum vnoKQlasL: ego haec turbo aut 2 non tv tvvm quemadmodum tu dicis, Simo?
dicit
r.

933
933

feres': non filium, sed amorem in filio an quia iratus est? 3 Et quaere, an conimmo enim ueniant haec uerba pro Pamphilo uenienti. nam dissimulat conueniunt; quanto magis fauorem, tanto plus acquirit ad ea, quae loquitur. 19 lAM sciRi p. addidit et temporis celeritatem et

^malum

significat.

15

magna

maturitate dixit.

20
quae
1

ATTicvs QviDAM

et

N. F. hacc pars supra (J 3, 16) iam dicta est.

argumenti
jB, s\

est, 20

sycofantam
V, pe

p n

J.,

3 s.] si^ F, om. ait W.: ut codd. hic est in ras. F^ hic C mitte om. eum sic C C ab iracundia illum
I

B, om.
\\

sicophantam CV, sycophanta TC hem 2 uitabat ow.

ABTC
\\

TC hem
<me> C
|

T\

sic
\

4 reducit J, inducit
5

\\

Menander om.
\

OTOy
0171.

BTC

artoc;
II

T
6

TIN; A,

ovroa ccvrba
\\

iarlv 31*,

non

sicoT\ moneo OF, m- T\ avt] et F, h- T fante A F, sicophante C 10 rem om. V bona F mala F 11 igitur TC dicitur T cum] cur TC VnORPICei AB, vno12 tuum m e a f nQiahL Jf *, * * * * ei F, * * * * T, om. C

uult (7F, u-

7 si] sed C <item> Steph. 9 isTAEc] ista hec 0, ista

II

* * * * F, qvae] quod
et

F,

insta
!

h^c A, i^h^

||

||

||

14 est in a f C, te e a f T, feres nuj Et om. V quaere TF. querere AB, quare C{T?), ras V^ 15 pro om. quaeres V; quaeritur Steph. ueni^am peV 11 adquirit 16 fauore t>enti Teuber uno enim celeadeo TC qui T 18 la ex corr. p.] po^ B, om. TC britatem F, sceleritatem C 20 Acthicus C qvidam n. f. om.

A F,

me

B
\

||

\\

TCV
\\
\

1|

||

\\

J5
I

qui

r|

dicta est W.: dicte

A,

dicta

BCTV

ANDRIA V
93 i 21 FORTE ADPLiCAT
litus

4,

1626.

251

^adplicat' proprie de naufrago in

eiecto atque egenti.

935

22 1 PRiMVM AD c, p. quid est 'primum'? an quia 2 fabvlam in. aut ad comoediam postea mortuus est? rettulit ^fabulam', quia fabula comoedia est et quia argumentum quasi fabulae naiTatur, aut certe ad irrisionem
narrationis

dicit; etenim ^olim' fabulae proprium est, ut Horatius {serm. II 6, 79 81) *olim rusticus urbanum murem mus paupere fertur accepisse cauo, ueterem uetus liospes amicum'. 926 23 1 ITANE VERO OBTVRBAT si subdistiuguit inter-

10

strepit accipe, sin distinguit, euertit intellegas. 2 iTANE VERO OBTVRBAT potest ^itane uero' subdistingui et sic cuni comminatione inferri ^obturbat'. 24 iBi AVDivi Ex iLLO magua confirmatio ueritatis est. 927 25 1 NOMEN TAM c. T. uou uegantis est, sed difficile 928 2 phania hoc ita dicit Crito, ut se dicturum ostendit. 3 hem nemo audiret, scilicet adhuc dubitans an ipse sit. sunt qui putent Simonem dicere irascentem filio Critonem
submonenti.
9;^'J

15

20

26
1

1 PERii hoc
est

an Chremis

Pamphilus propter iracundiam patris. dolentis uel eius mentionem uel quod in

om. applicat F, aplicat By in littus F, in lites C, naufragio TC S &d c. p.] 2 iniecto TC inlitit T atque acrenti C, om. a c p F, ad chrisidis patrem TC, om. quid V 4 postera
I

Forte applicat om. TC proprio

TCV,
\

\\

\\

|1

5 q^// &d om. in. om. est om. narrationes 6 inrisionem F, iussionem est] e ut oratius F, 07. 7 dixit olim olim proprium fabulae 11 itaxe vero om. 9 paupere om. effertur si 12 intellegas in mg. V' sic 5, om. C inobturbant 13 itane 12 si non F- auertit Ftrestripit 0, om. OBTVRBAT om. Fjob-JBC, 0potest] pter T uero itane au ex il 15 ibi] id 14 comunicatione C inferri om.
I

TC

F F

ABV

II

ATCV
TC
|

\\

V
T

T
\

||

II

TC

\\

|j

||

AT\

\\

(i

B t.] cito tibi 0, T) c ostendit F fania -B 17 cito AV, fama B, r, <faniam> ita V TC F sermonem hew 19 C C 18 C phannia putant ipse

BT

ueritas
II

^F
^
\

||

||

16 nomen om.

c.

t^

||

||

||

20 submonenti

F,'

submouenti C
H

||

^post^ patris

22 uel

1.]

est

21 propter Schopen: post codd. eius ex ciuis corr. V^

252

DONATI COMMENTVM

filiam paene peccarat? 2 vervm hercle o. hoc adhuc ciinctanter est dictum et ideo indiget confirmationis.

930

27

RHAMNVSiVM SE 'Rhamnusium' Piraeum, Rhamnus

*.

huiusmodi maritima Atticae proprie intellegenda sunt. 2 Rhamnus pagus Atticae est. 28 1 MVLTi ALii iN ANDRO hoc testimonium caecum 931 dicitur; testimoniorum enim modus duplex est: manifestus et caecus. manifestiis est, qui certos testes et praesentes habet, caecus, in quo multitudinem aut ciuitatem dicimus scire, ut Cicero (c/l in Verr. II^ II 59, 146 ;
et cetera

lo

II, III 64, 149; de imp. Pomp. 11, 30) Hestis est tota est etiam in Sicilia', quod tamen audientem consteniat.

932
933

caeco iusiurandum, tabulae absentesque personae. 29 cviAM iGiTVR uetuste ^cuiam', quod omnibus generibus et casibus seruit.
i5

30
intendit

ARRiGE A\TiES

p.

translatio a pecudibus, quibus

Simo uidetur

934

34
fuisse.
1

2 arrige a. p. hoc accipiendam esse uocem. dicere, ut alii putant, ipse sibi Pamphilus. 1 NORAM ET scio ^uoram' Phaniam, ^scio' fratrem ergo et ad personam et ad rem rettulit.

20

poene

A
I
\\

o.
\

om.

B TC

V 2 Ranusi uersera nusiu pireu A, Ram rannusium pirreum B, rhannusium se rhannusium pireum F, Panusium (ranutiu T) Seranusium- (seran- T) Pireum TC r^amnus A., rannus BTC, rhan^nus j^agus atticae et e rhan(m mg. 5 Rhamnus om. TC AniCC A, atticae m. ^)>nu8 F 4 et 5 rhamnus Jl, rannus B, rhannus (sscr.) V^ propria -B F F attice B., atice T(7, attica J.F|| 6 in an B, om. C hoc <enim> F caerum A 7 ducitur C 8 est om. B qui] quod A et praesentes testes C 11 <ET> testis T tantum B

2 cunctanter] diget om.

evm totum C, meutotu T

hoc <est>
\

T adhuc om. dictum est B

\

B
\

\\

in-

II

||

\\

\\

12 SiUiUentem consternat

\\

etiam

m caeco
F
| |

\\

in mg.

V^

\\

VS caeco

absentesque (corr.m.2) <et> ius iurandum 14 cu^iam C, cu ia T uenuste cuiam om. 16 AVREs p.] aures pamphile F, aures pamphi 0, aures ^^ A, a p T, om. translatio 17 a. p. in mg. F^ 17 arri^ J5 a p pedibus TC\ quibus <(uerbis> Steph. F^, hoc om. C 18 putant om. p a ATC, om. pamphilus sibi 19 nokam] horam A, noiii C faniam TF, famam 20 et 1. om.
ius] cecoius
\

A
||

ABTC

F, -teque
\\

TC

||

BC

^
\\

\\

II

ANDRIA V
32
1

4,

2G 3G.
p.

253
*in

MEQVE

iN

ASiAM

p.

bene
2

Asiam',

ubi

bellum non

erat, sed in Graecia.

Et

^persequens' dixit

perseuerationem sequentis ostendens; persequitur enim,

qui non desinit sequi.
e

Vergilius (^Aen. IX 217 18) ^multis matribus a. p.' 34 1 vix SVM APVD ME ho(? est argunientum sapienlaetitiam

tibus

uehementem

in

bonis

moderandam, cum

unus quisque gaudens ita perturbetur, ut apud se ipsum 2 vix svm apvd me non sum apud me: iam non sit. consuetudine magis quam ratione dicitur. aut forte sic 3 ita dicit, quasi abierit animus et rursus redierit. ANiMvs c. m. est duo camifices futurai"um rerum: spes et metus, dolor enim et gaudium praesentium rerum intelleguntur. Vergilius (^Acn. VI 733) ^hinc metuunt c. q., d. g. q.', sed dolorem hic in laetitia non posuit. 4 Et mire ordinem seruauit: sic enim se haec inuicem secuntur.

lo

i5

35

Et

ccavv6it(og

distinguendum

est

'spe

gaudio',

ut separatim inferatur ^mirando tanto hoc tam rep. b.' 2 MiRANDO TANTO ^miraudo' dum miror. et est pai-ticipium. 36 1 ne istam mvltis 'ne' nimis. Cicero {Catil. II

20

3, 6) 'ne
1 iN

isti

u.

e.',

Sallustius

iCatil.

52, 27) 'ne ista

2

uobis mansuetudo et misericordia'.

p. p.

om.

p u

2 per consequens C 3 persequitur V \\n asia 4 multi se AV, multis se 5 matribus] in actibus V 9 apvd me in mg. F* 6 APVD me] a- JB hoc <^a^ sapientibus T V^, om. C 7 uehement e A\\9 svm apvd me] s a non sum <(forte)> apud me (7, om. F 10 magis consuetudine

B
|1

inasia
I

A
\\

p. p.]

gavdeo gaudepro p F, P Q A,

\\

BTC

||

\\

II

BTC
T
C
II
I

||

dixit
I

forte sic] fore C, fortis sic

gaudentque dolentque

cupiuntque d q g q F 15 dolor e 16 se] si A, se V A, laetitiam 17 afrndetof J., asyndetos B, Sisjathetos F, asindotos T, asyn19 tanto 07. B addothos C 18 in ferantur F mirando miraado ^ TC F hoc F tam om. V\ re P b A, r b (v
jB,

12 M. est] e c. 15 q.]

m TC

||

T 11 dicit <8ic^ 14 hic 13 intelleguntur rerum

|1

\\

C-Q^Q^D^ ^, cqq-d- TC,

cupiuntque

in om.

leticia

BV

|1

\\

\\

II

C) TC, repentino b
\

|1

19 mirando tanto om.

TC
\

\\

20 istum
\\

AB, ista TC multis <modis) F| ne^^mis scicero A 21 c F Sallustius om. A 22 nobis B T mira T gaudeo om. TC gaudemus in gaudeo corr. ut. vid. C
I

e.]

\\

F,

254

DONATI COMMENTVM
nostris,

mus
fr.

89 M.)

'multis

gratulamur alienis, uoce maxima u. g.' modis inueniri', sed Huam

^ei

ut Sallustius {Hist. I 3 ne istam m. non

inueniri'.
alii

^multis

4 <^credo p.^ hic iam modis tuam inueniri gaudeo'. redit in gratiam Simo cum filio, nisi forte patrem socerum appellat, ut Turnus apud Vergilium (^Aen. XII 50 51) 'et nos tela, p., f. q. h. d. d. s.', non quomodo infra (v. 44) an ideo ^restaf, quia liacc iam dicit *quod restat, pater'. 5 credo pater incertum, maior pars reconciliationis est? utrum qui gratulatur Simo sit, quamuis Pamphilus respon6 credo deat; potest enim 'pater' et Chremes uideri.

lo

pater

sic

responderi solet dicenti 'gaudeo'.

940

37

AT MIHI VNVS SCRVPVLVS ETIAM RESTAT

^at'

diS"

cretiuum est superiorum dictorum.

lapide dictus lapillus minimus,

2 *^Scrupulus' a scrupo nam nimis molestae sunt

15

pedibus scrupulosae uiae, ut Yergilius (Aen. VI 238) ^scru3 etiam pro adhuc. 4 dignvs c. pea, t. 1. n. n. q. t.' T. R. o. aut Mignus odio', aut accusatiuus pro ahlatiuo est positus, pro ^odio\ aut separatim ^odium' legendum, ut
sit:

dignus qui male habearis.

1

20

ut om. B 2 <et> Ei (et T) TC uoce A, n g F, u gaude B m.] multis C, t in m mo gaudeo B non 3 modis om. T non] uero V 3 modis] malis C, m T tuam] num TC ali J., aliis V modis multis F 4 gaudio A, g- T, <sed num inueniri> gaudeo C credo credo pater in mg. F^, om. 5 reddit TC <(cum)> p.J 6 appellet B sed TC non nisi <cum> TC 7 nos] non C s.] 9 credo in ras. F^ nam restat his in B quo T 8 pater 11 uideri om. TC 10 cui gratuletur ^J5 12 si A gaudio
gratulor

TC
\

uoce <e>

\\

u. g.]

\\

II

ABTC

\\

AB

||

\\

\\

\\

\\

i|

II

etiam om. V\ discretiuwwi pulus ojn. {sed cf. T infra) a scrupulo codd., F (-tum T infra) 14 a 15 dictus om. 15 dictus] hic add. T: r ad discretum est superiocorr. Steph. rum dictorum molesti TC 16 uiae pedibus scrupulosae ut om. scrupeat in q T A, scrupea t 1 n n q F, scrupea m q t B, scupi at (scrupi a T)inqt^ TC 17 etiam pro adhuc 0771. etiam] 1 T c. t. r. o.] C T^ R 6 -4, c tyo B, cum tua religione odium F, cum tua rodium C, tua r

13 at] et

ATC
\\
|

F\

ut
I

Mrai

restat] h
\

J5
|

etiam

14 ScruB

||

\\

||

II

18 pro ablatius J., pro ablatiuo <casu>

TC

\\

20 habeafis

ANDRIA V
941

4,

3644.

255

QVAERis scirpus palustris res Lucilius in primo (7 fr. 36 M.) 'nodum 2 Est autetn scirpus in scirpo, in sano facere ulcus', nodo et leuis iunci species. alibi ipse (Eun. II 3, 24)
est et leuissima.

38

NODVM

iN sciRPO

^reddunt curatura- iunceas\

Plautus (Aid. l^ 9) ^scirpo induitur ratis'. 40 iD QVAERO rursus Crito obliuiosus est utpote alie-

IV

narum Isine
944 945

rerum.

41 voLVPTATi OBSTARE uunc lactitiac et gaudio. 42 HEvs CHREMES ^heus' dicendum erat, quia Chremes

lo

Critonem intuebatur.

946

duas res ostendit Pamphilus: ipsa saepe audierit, et quam sua sit Glycerium. 2 omnis nos gavdere hoc chreme aut ^hoc gaudere' correpte aut *hoc' producte, ut sit: hac re. 3 Et gavdere supra (v. 36) adnotauimus: nostris gauet

43 1 Ex iPSA MiLiES A. quam uerum sit, quod ex

is

dere,
ei u.

alienis

gratulari.

Sallustius (Hist.

m.

u. g.'

plus est ergo gaudere

I quam

fr.

89 M.)

^et

laetari.

947

44 qvod restat pater

1

hoc

est:

ne irascaris.

NODVM

QVAERis
T)

om.

^, syrpus
palustris

(stripus
H

<(est>

TC
T
\\

qvaeris om. cirpus cirpo palustris resj palustriceps TC,

\

TC
C

sima

ABTG
p

2 est om. lenissima (Jiic om. TC) in om. 3 cirpo {corr. syrpus iunci in ras. F*, iuncci B, uincti T, unci et
\

AV

m. 2)

|I

AB,

u.

lenis-

A
\

||

4 lenis
species]

5 iuncceas B, iunceas C, moras ipsae F, om. inducitur 6 scyrps C; scirpea Fest., sirpea codd. Plaut. ut poetf 7 qvaero] quanto T, quam C rusus C raris C

J5,
II

ppes
\\

nunc obstaret codd. 9 uoluptatio A, uoluntati (-te) 10 hevs chremes om. qua (corr. m. 2) et] quia 12 a.] audiui 11 intuebatur <dixit> <est> et

II

||

jj

quam 1.] quod quam 2.] quod B

c

13

B
j

\\

15 haec F, hec T gaudere T, chreme hac F, om. -B haec F, hec 17 gratulari om. corrupte gaudere om. 16 annotauimus r ut si gaudere hac re (Et om.) C u u. 18 ei] Ci C 17 Sallustius] iustius g.] u n c C 19 quid u c T^, n gau B, g F, u
||

\\

quod sscr. F* 14 omnes nos TC,

\

audierat C, -uerat T ^*''' chreme C\ h om.

|

BCV\
\

||

\\

11

TC F

umn-

PATEK hoc est

A m om. B
||

TC

||

ne om.

irascentis

256

pONATI COMMENTYM
45 o LEPiDVM CAPVT in quo leporis est plurimum, dicitur, nam lepos est uenustas. 47 1 NEMPE sciLiCET ^uempe' et ^scilicet' dicentes manu uultu dotem significant, quod mox intellegit Chremes.
tov
1
^scilicet'

048

lepidus

950
uel

alii ccTcb

PAMPHiLi EST id

est:

Chremetis faciunt personam. Pamphilo pro uxore dabitur.

2 dos

951

48
uideri

DECEM TALENTA AcciPio

id,

ille uisi dixisset ^accipio',

dos non esset; datio enim ab acceptione firmatur nec potest

datum

quod non

sit

acceptum.

eho
id,

hic ^eho'
dic- lo

<^non)> admirationis est, <(sed)> intentionis

ad

quod

turi sumus.

953 954 955

50 DAvo ego

I.

D. N.

addidit et temporis celeritatem.

51 Qvi quam ob rem. 52 1 pater non recte vinctvs est

id est:

non

iuste.
15

sed hic ad causam rettulit ^non recte', senex uero ad rem 2 havt ita ivssi quia quadrupedem conrettulit.
stringi iusserat

quasi recte

non

uacat,

nam iam

ac diligenter. ioculariter loqui

et

et

hoc ipsum minus irai.

scentis
1

est et placabilis

animi,
1.

havt ita

eleganter
9)
1

Olepidum capud A, oni.B;

in quo] inquid

manu]

ma C

\\

3 nempe scilicet om. 4 uel] et uult C

\\

patrem Ter.

B
||

{cf.

et
\

om.

Ad. V9,
silicet
\

B TC

dotem V, om.

signi-

ficant V, significat

B,

aNOTOY
II

TC
I

A, sig* TC, sig' ^ 5 ali AV\ ^nOTOY A, anotoi C, anota T, a*** V <ob)> chremetem PAMPHiLi Pamphilo om. B idem 0, uel T uxore A

decem talenta] pam 8 dacio eni ab accepto B AcciPio] ac J5 accipio 9 datu A hicj hinc A C, hui V eho rone A nec] h ei ^ om. B 10 non admirationis Schoell {cf. III 2,20): admratio J., admiratio BTCV\ adhortatio Schopen coll. Eun. I 2, 50 sed
datur
J5,

dabuntur {ante pro uxore)

F dixisset V
(

||

\\

||

II

add. Schoell; an admira<^tionis interiec)>tio est, <(sed)>.? H 12 ego] d g"" T I. I D J., id n V, id telam negotii C, N.] id dedam n sceleritatem C 13 qvi quam ob rem T, om. 14 PATER om. non <^tamen^ C iunctus est A, uictus om. id est om. est TC\ om. 15 hoc non <(iu8te> recte 16 rettulit om. haud ista T F, aut ivssi] uisi T, 17 stringi om. quadripedem quasi] quia C hec T 19 plecabilis C animi 18 non om. V uocat iculariter -B i in ras. F* in ras. F^ animi <est)> C haud

II

B B

||

B B
\

\\

AV

||

V TC TG

TC

[|

jj

^CF

||

ANDRIA V
lusit

4,

455,

2.

257

ad amphiboliam et simul ostendit, quam propitius sit Pamphilo pater et quam facile ueniam Dauo impetrare possit ab eo, quippe qui iam etiam iocetur; Pamphilus enim dixerat ^non iuste', ille sic respondit, quasi dixerit 'non diligenter uinctus est'. 4 Et havt ita ivssi sic enim praeceperat {V ^, 24) ^quadrupedem c'

5.

PROViso QviD A. p. A. E. hacc scaeua alterum Chremeti generum comparat, ne aut Charinus tristis recedat aut non prouisum uideatur Philumenae. 2 proviso q. a. hoc colloquium propter compendium fabulae inducitur, ut una narratione etiam negotium Charini transigi possit. 3 PROviso Q. A. dupliciter res ab oculis spectatorum rao1 1
uentur: aut enim futura promittuntui* aut facta narrantur.

lo

4 PROviso 'prouiso' duas

et uideo.

res

significat:

et

procedo
i5

958

2 1 NVNC sic ESSE Hoc VERVM L. ^sic' dclicate pro2 at mihi nuntiandum est et separatim distinguendum. NVNC sic ESSE <^HOc)> VERVM LVBET scnsus hic est: alii putent ut uolunt, ego autem uerum esse confirmo, quod mihi libet uerum credere.
1 iussit ad amphiboliam A, lusit ad amphiboloiam F, ad amphiboliam lusit J?, ad amphibologiam TC 3 possit] sc. Pamphilns 4 enim Schopen: autem codd. respondit sic J?, sic respondet {ex -it corr. m. 2) F 5 haud BTGV\\Q quad -B c.] constri- J5, om. TC\\ 7 quid agat p a e F, quid agat pam a e C, om. B 8 chremeti generum V ne haut A d a-ut A^
\\ II
\

20

|1

om. om.

T B

||

\\

II

uideretur C, om. T filii mene 10 colloquiifm F, conlo qui non

\

q. a.]

quid agat

A^ coUoqui * * non

F",
\

propter Grauert: post J.0, (m ras.) F^ pt T, potest pabule C ut om. 11 una negatione T trasigi C 12 q. a.] quid aA^ 13 T enim ow. F, q; promittunt AT\\ 14 prouiso om. duas res] duo TC procedo et ^''"uideo {sscr. m. 2) F, et prouideo et procedo TC 16 nvnc] non C hoc esse l.] delicate ex -cande corr. C 18 lvbet] iubet 0, J5, lu- T, in^ C libet ABV,]- T 19 putant TC quid AB\\ 20 lubet (sscr.) F
I

B A

II

\\

II

BTC

||

\\

||

Donati comm.

rec.

Weaane

r.

17

258
959
aut

DONATI COMMENTVM
3
1

EGO DEORVM
est

V.

p.

s.

E.

A.

omne quod habemus

proprium. mutuum est, quicquid ad tempus habemus nec postmodum nostrum futurum est, ut uilla, domus, uxor, filii et cetera in hunc modum, proprium, ut uirtus animi, est bonum sempiternum, quod

mutuum

aut

proprie

apud

se

non enim aliunde uenerunt, sed ipsos sunt semper. et Epicurum secutus hoc dixit.
de
diis

dicitur;

2 Proprie ergo de diis 'sempiternum' dixit,

nam

inter

quod sempiternum ad deos, perpetuum proprie ad homines pertinet. 3 EGO DEORVM V. p. s. E. A. hanc sententiam totam Menandri de Eunucho transtulit. et hoc est quod dicitur ^contaminari non decere fabulas'. 4 ego deo(^prol. 16) RVM viTAM non dixit quod sit, sed quod uerum putet.
sempiternum
interest,
et est

et

perpetuum hoc

lo

86y^a ^EmKovQSLOv, quod a

ceteris philosophis repu- 15

diatur, de otio

deorum ac perenni uoluptate.

perpetuac, sempitemae, quae non accommodatae ad tempus ac mutuae. sic et supra (IV 3, 1) ^nihilne esse proprium cuiquam!' 961 5 si NVLLA aegritvdo hvic gavdio I. scilicet secunsint

960

4 PROPRiAE svNT

20

dictam sententiam: fuerit uoluptas, deus sum 963 7 QviD iLLVD GAVDi EST iu
supra
1
V.

dum

si

propria,

inquit,

haec

aliis

Daui persona

infertur.

A.

om.

B
|
\

tuum] proprium

A
T

est 07n.

II

semper sunt B 9 quod om. B 9 hoc interest] hoc est AT, est hoc C 10 adeos A ad homines proprie B sempiternum quod V 11 v. pertineat ^ F F, etca.] uitam propterea s e a

II

3 habemus 5 uirtus om.

ad

TC
\\

B tempus B
est

V.]

uitam F, uita
|
\

C omne A
\ \

proprium] mutuum V mutum futurum nostrum nec] nc C

|

||

mu-

W.:
\\

et codd.

om.

II

8 sempiternum quod 8 sempiternum de diis B inter

\ \ j

\\

||

uita

T 13 dicere fubulas A 14 vitam] u- B, C 15 est om. TC ^OrMHeniKOYPIOC A, ^OTMHCniKOYPIOC B, SoYiia imyiovQLOv M\ **** TCV\ repudietur IG perhenni AB, perhemni C 17 sunt BTC\\ C, -diat T 19 nihilnon C 20 si gavdio propri B cuiquam om. B
II

12

menander

\\

\\

II

II

\\

om. Hvic h g intere C, inter T, interi.] GAVDio] uenit 21 dicta A, dictum T inquam F|| scilicet] i^ F 23 Quod gaudii ATCV, g\m in ras. F*

\\

||

ANDRU V
964
8
1

5,

36,

6.

259
2 80-

NAM HVNC

SCIO

MEA SOLIDE

CCQXaiaflog.

LIDE SOLVM figura TtaQO^OLOV.

6.

in hoc Ectu mira arte quae restant de comoedia, breuiter explicantur et de2 pamphilvs signantur duarum sororum binae nuptiae. 1
H. E.
ea,

PAMPHiLvs VBiNAM

VBiNAM
phili

H. E.

et

DAVE Qvis HOMO in affcctu gaudeutis PamDaui gratulatione cognitionem rerum Charino

966
967

praebuit, cuius persona parce utitur propter compendium. 2 CERTE ID SCIO QVID MIHI OBTIGERIT *SCio' id est

MORE HOMiNVM ^homiuum' abundat. HOMINVM EVENIT VT QVOD SIM NACTVS MALI
mali celerior
est

persensi. 3 1

10

2 more

quam

boni.

quia fama 3 Id est: ut facilius mala

dixit,

quam bona
rescierit

nuntientur.

ad hoc ergo

quod

ille

prior
15

quod

esset uinctus,

quam

ipse cognitam Glycerium

cognosceret.

969
ut

970

5 MEA GLYCERTVM s. p. R. haec ita narrantur Dauo, eadem opera etiam Charinus audiat. 6 1 PATER AMicvs svMMvs haec omnia, ut diximus,
1

significat 3 PAJiPHiLvs vBiNAM om. e in hoc] nihil

\

^PKMCMOC AB, arehaismos F^, *** TC 2 figura] T mPOIMOION ^, H^POIMON B, om. TCVJ
||

rum

TC

pamphilvs
|

hic est C, hic est <(daue quis^ F,

\\

6
1

gratulationem C 8 parce F propter 9 certe id: J., om. B Klotz: post codd. quod F mihi con10 persenti T, perscio id est om. B tigerit C, 11 hominvm] ho- B hominum om. V\ sensi <^quidem mihi)> -B 12 qvod] q MORE 12 sim om. B T, om. C mali] ma B, r 13 est om. TC idem C 14 bona quam mala 15 rescierit Schopen: scierit ad hoc om. TC quod] quo

est C, est A, effectu

F, 6
II

T
\\

C pam C
\
\

dave om. J5 6 Pam dave] d F homo] h

||

4 qui

et om.

5
\\

duorum

TF
|

n. e.]
|

sociohic

adfectu
|

\\

mc- BT

||

II

||

'I

A
|

|1

AB

||

uel 8ci

BTC,

om. 260, 1 audiat ut diximus om.

17 MEA

dixerit
p.

A,

scierit
I

s.]

oin.

V\ iunctus ipse Steph.: is codd. 19 patkb suos F r.] repperit <^etc^5 V amicvs svmmvs] a sum B, a s T
\

||

||

17*

260

DONATI COMMENTVM
2 amicvs svmmvs

propter Charinum dicuntur, ut audiat.

deest ^eius'.

971

7 NVM ILLE SOMNIAT EA QVAE V. hinc Vergilius {Ed. VIII 108) 'credimus? an qui a., i. s. s. f.?' 8 AH DESiNE compendium attulit. 972 2 omnia 11 1 BENE FACTVM a gratulatioue coepit. 975 me in 3 age tvis secvndis compendium. [rebvs] reSPiCE haec sunt, quae absolute dicuntur. et est admonitio; sunt enim, qui felicitate elati ne respicere quidem uelint 4 Et respicere est proprie retro aspicere. amicos. 5 Id est: quem praecedis felicitate, non obliuiscaris.

lo

976
31.)

12 Tvvs EST NVNC

^nunc
praetor
gentilis'.

c.

Lucilius in septimo
est

{VII

fr.

tuus

meus,

si

discesserit

horno,
15

978

hi uersus usque ad illum uxorem' negantur Terentii esse adeo, ut in plurimis exemplaribus bonis non inferantur. 13 ATQVE ADEO LONGVM EST ILLVM EXSPECTARE quia 977 et audacter et artificiosissime binos amores duorum adulescentium et binas nuptias in una fabula machinatus est,
1

14

Tv dave abi domvm

^gnatam

tibi

meam Philumenam

20

dantur

amicus

3 non ille 2 deest] dicit C om. V.] uigilans uoluit

TC, amant ipsi sibi somnia (sopnia B) fingunt B V 5 ah] A^N-h^ A, a^n^n. TC, om. BV\\6 benef JB a] ea V 7 AGE me] a m 5 in tuis] iratus (corr. m. rec.) A, in t BTV secvkdis] sBV, {post r- 1.) T rebvs] r^ TF, om. B 8 ab salute A dantur T\ ammonitio B, aspice C, r- TV

\\

summorum TC, F, nam ille (7,

\

amicissimus om. JB ea hinc om. A\\ i a. a f.]

V
s

\\

v.

\\

II

\\

admowitio F, commonitio
repicere

1 1 Id est] et T quam T proprie est jB facilitatis T|| 12 est nunc chremes F, est chr 0, est n c T, est om. septimo] VIP F, vn" B, 7" C IS pretur C, pf 14 gentilis Lindenbr.: om. T decesserit jL. MiieUer homo 15 tv dave (haec om. B) abi gentili codd.; Gentius L. Mueller DOMVM (do JB)] te exspectabam est de tva re Schopen; cf. Bitschl, hic 16 gratam C, -ta 1\ natam Parerg. 599 phil meam 17 ut om. T in om. C plurimis] negant inserantur F, ferantur TC 18 est longum J5 pluribus 19 artificiossime C duorum amores T 20 binas nuptias om. C
\

TC F
\

\\

9 uolunt

TC

\\

10 Et om.
|

||

m
\\

TC

\\

\\

TCV

ABTC
\

||

\\

\\

\\

ANDRIA V

6,

617.

261
comoediam
aliud

et id

transferebat,

extra praescriptum Menandri, cuius idcirco aliud in proscaenio,

post

ne uel iusto longior fieret uel in eandem rerum similitudinem cogerentur. propter 14 2 SEQVERE ME INTVS APVD GLYCERIVM iam post

scaenam

rettulit,

scaenam
}60

itur,

quia ulterius in proscaenio

niliil

agitur.

16 NE EXSPECTETIS DVM EXEANT HVC INTVS DESPONDEBiTVR mire dixit latenter se laudans: quo uerbo auidum adhuc populum audiendi adeoque cupidum et intentum ostendit, ut finem comoediae uenisse non senserit. 981 17 1 INTVS TRANSIGETVR SI QVID EST QVOD RESTAT
poeta Hereditatis iustam repetitionem ex Critonis persona praetermisit, quae ei Glycerio cognita iure tribuebatur, ne uel paruae rei Critonis tractatu aut defraudatione Glycerii infuscaretm' finis fabulae ad laetum exitum
artificiose

lo

15

spectans.

si

dignum non
1 id] est

est,

qvid est qvod restat quia narratione quod Charinus roget.

om.
in

ne
\

procenio T 6 itur in mg. V*

II

3 scena
\\
\

retulit in ras. F",

|

iusto]
sc.

-KataatQocpriv add. Schopen 4 cogerentur (conger- AC)] sc. hini amores et 5 seqvere] add. Mitschl amores bini hinae nuptiae; awiepropter 7 expecteris C, exspectis ME om. TC\\Q procenio se
\\ \\
I

eandem (andem A, eadem T)]

multo C fahulam;

longius

A 5 despondebitvr] de J., ex-.B|dexh.B, deh- T huc C laudans <('ne exspectetis'> Schopen 8 dicit TC T JB, d Simdum adhuc V, adhuc auidum B 9 ostendit et intentum B
\\
\ \

II

\\

\\

10 euenisse

TC

11 trans
\\

JB

si
|

T\ QVOD restat] q^r^ T, om.

J.

quidem

(om. est) C,

\\

12 petitionem
\\

tritonis 14 pare 13 iure] in re C? tribuatur tracta tua ut A, tractatio aut TC 15 infuscaretiirj n fus16 siquidem caretur A, (non f-) in ras. 7^ fuscaretur quia 0?. T 17 rogat C {om. est)
\

II

TC rei B
\\

tritonis
\

1|

ATC

\\

DONATI COMMENTVM EVNYCHI

B = cod.
JP=cod.

Vatic. Regin. lat. 1595

lat.
s.

s.

Xm
V
95
s.

(
s.

III 2, 1).

XV ( 2905 T= cod. Vatic. C = cod. Oxon. Bodleian. Canon.

Florent. Marucell.

2, 25).

lat.

XV.
inclinatae

C 224
s.

XV.
{litterae

F= cod.
L = cod. P = cod.
J)

Vatic. Regin. lat. 1496

XV

man. 2 in rasura;

v.praef.).

= cod.

Dresd. Dc. 132 s. XV. Leid. Voss. lat. Q. 24

Paris. lat. 7921
s.

s.

XV.

deU. = DLP. M=cod. Cesen.

XV.

Malatest. XXII. 11.

s.

XV

(man. 4 Graeca

suppl.).

cod. Cuiacii: v. praef.

schol.

Bemh.

schol Vatic.

= =

scholia marginalia cod. Vatic. lat. 3226 Terenti. Laur. XXXVIII 24 ,.

= editio = = Lindenbr. = Westerh. = = Klotz

ed. pr.

Calph. Steph.

princeps Veneta s. a. (Vindelini Spirensis). Calphurnii Taruisiana 1477. Rob. Stephani Parisina 1536. Frid. Lindenbrogii Francofurt. 1623. A. H. Westerhovii Hagana 1726. R. Klotzii Lipsiensis 1838.

W.

= Wessner.
significat.

* * * * lacunam

EVNVCHVS
PRAEFATIO
I.

Haec masculini
,

clius fabula et est palliata

de facto adulescentis

nomine nimcupata est EunuMenandri uetus, quam ille auctor qui se pro eunucho deduci ad meregeneris
est.

tricem passus est, nominauit. 2 itaque ex magna parte motoria

atque in hac comoedia qui personam Parmenonis actor sustinet primas habet partes, secundae sunt Chaereae, tertiae ad Phaedriam spectant.
5

crimina

huius prologus sane est concitatior, nam et obicit aduersantibus et comminatur in posterum et acnarrat

lo

cusatorie

iniuriam
et

Terentio

factam

et

ad

ulti-

mum
haec

tumultuose
et TtQozaGLv

cum magna
dicas

inuidia defendit poetam.

ita

et iTtlraCLv

et y.aTaaxQOcpriv

aequales
i5

habet, nusquam delassatum dormitasse.

ut

longitudine

operis

Terentium

1 paragrapM in primis praefationum capitibus sibi invicem 2 et] q^ T illic C est om. V nomine 07>i. respondent 5 ex ex et corr. C 7 actio 3 adduci TC, aduci aucto T et om. 10 <hoT substinet TG cherie T 9 est sane et 1.] etiam et 2.] {Reiff'.) minibus^ aduersantibus 12 et] qz T, om. V poetam] penam TC, {add. etiam 13 haec et] hoc q^ T nQoraaiv viataatQocpi^v] pro et) (per t Wiss.) nPOT^CIN et eniTd^CIN et R^Td.CTPO<t)eN B, haec et nQotaaiv -Aal initaaLv v.al syiatatQocpT]v V., per ttqotaaiv i-nllaaiv iy.atdatQ0(fr\v TF^ om. C *,
\

II

\\

\\

TCF
II

\\

CF

\\

\\

\\

aequales {in mg. uel epitales; sic vel epicales dett.) V 14 dicas Steph.: dicat codd. operis ex -rum corr. longitudinem T Terentium] terrentii tritinnum T, terminum C
\

*****
TCF
\

\\

266

DONATI COMMENTVM
5* actus sane implicatiores sunt
in ea et qui

non

fa-

cile

parum

spectatoris uelut unum

alicubi

quinque actus ne respiret quodammodo atque, distincta continuatione succedentium rerum, ante aulaea
fieri,

distingui possint, causa uult poeta noster omnes

doctis

ideo

quia tenendi

^ublata fastidiosus spectator exsurgat. acta plane est ludis Megalensibus L. Postumio 6 L. Cornelio aedilibus curulibus, agentibus etiam tunc personatis L. Minucio Prothymo L. Ambiuio Turpione, item
laria

modulante Flacco Claudi tibiis dextra multa permixta grauitati.

et

sinistra

ob iocu-

10

6* et acta est tanto successu, plausu atque suffragio, ut rursus esset uendita et ageretur iterum pro noua proque ea pretium, quod nulli ante ipsam fabulae contigit,
odo milihus sestertium^ numerarent poetae.
7
15

deuerbia in

illa

crebro pronuntiata et cantica saepe

mutatis modis exhibita sunt. 8 TtQoraxvKov TtQoacoTtov nusquam habet, sed suis tan-

tum
9
1

personis utitur. in hac Terentius delectat facetiis, prodest exemplis

20

2 possunt

implicaciones B, ampliores C et] ut C (F t. Wiss.) 4 uelud T, uult C respirent 3 spectatores continuatione ex cominaTFV, respicerent C 5 alibi tione corr. V, continacione <(~)> rarum C si^lesi 7 acta 6 fastidiosius CF\ exurgat spectator C 11 grauitati post p. 267, 3 militaris plene B, plena <(et^ acta

II

\\

\\

||

\\

TCF TCFV
\
I

mB
T
C

\\

L.]
I

lucio
et

B,

lutio

\\

personatis
Ter. cod.

om.

8 9

\\

om.

VI

in did.

Minucio Schopen {cf. De Ad)-. numidio (munidio T)

curulibus]

curam aedium

codd. prothimio B, -nio T, prochimo CF, prot^ino L. ambinio TV, om. 10 claudio codd., corr. KJotz tiburs T et om. T ioculatoria 11 grauitate 12 facta 13 ut] et plausum proque ea] suffragatio 14 fabulam codd., corr. Beiff. 15 octo milibus sesterpro tium (sext- CV) secl. Sahh. 16 deuerbia] de uerba T, de aduerbia (7, ***** in illa Sahh.: nuUa TCF, multa V, ***-B sepe <***> T 18 nHOT(\CTIRON RC B,

\\

TCF

\\

F
||

\\

TCF

\\

TCF

II

\\

\\

nPOCONON

TtQoxaQTi-iibv

v.a.1

Gioitov jf'*,

********
propriis

nQOGovbv

personis]

si

(in -ooTtbv corr.) F, TtQOGXocnxLyibv itQOtantum TF., om. sed] et

jj

20 facetus

TCF

TCF

prodest <et fere>

EVNVCHVS PRAEF.

5-II

1.

267

et uitia hominuin paulo mordacius quam in ceteris cai*pit. exempla autem hic morum trina praecipua proponuntur:

urbani moris, parasitici, militaris. 10 haec edita tertium est et

pronuntiata

^Terenti
5

Eunuchus' quippe iam

adulta

commendatione poetae ac

meritis ingenii notioribus populo. 11 facta autem ex duabus Graecis

nam

una est Latina, ex Eunucho et Colace Menandri fabulis haec Eunuchus

est,

Terentiana scripta

non

sine crimine,

hanc translata
per prologum

sint ex multis poetis Latinis: purgat atque defendit.

quod multa in quod totum

10

n.
1

Rapta quaedam ex Attica

uii-go

nobilis

atque ad-

uecta est

ibique matri Thaidis meretricis ab amico dono data est et educta uelut soror cum filia est Thaide.

Rhodum

sed Thais relicta matre

se

Rhodo cum amatore quodam Athenas

moriuo mox a milite

15

contulit ab eoque heres instituta Thrasone diligebatur nimis. qui

cum matrem Athenis

profectus Thaidis moriuam Rhodi et supradictam uirginem ab heredibus mortuae animaduertisset ueno esse pro-

positam, quamuis ignarus rerum

1

omnium emit tamen

et 20

om.

et]
I

qz

uita
I

morum] mox C
ed. pr.;
\

scilicet

secl.

tionem

TC

ac] et

F
1|

potiuntur
\

07?i.
||

scripsimus)

F scripta] sumpta Sabb. est <^et> V sine examine C 10 sunt F multisj nonnullis Schopen, aliis Sabb. 11 per om. TCF prolugum poetis om. TCF
\

(in mg. hic 9 terentiane

2 hic mordarcius J5, moderatius C 3 moris] tenia T, tria ^0^25 commenda4 terentii codd. Sabb. 7 facta ;?. 268, 18 6 meretricis

\\

||

F F

|1

\\

||

\\

argumentum notandum quod

\
\

alibi

\\

1!

T aduecta TCV, anduecta 13 matris T mercatore add. m. 2.) C H 14 dono data] donata V thai//de C 1.5 16 mortuo instituta quodam] na ut vid. T, om. C
I

12 Rapta] * apta

F, actu

attica ex act- corr. O, aticha

\

|1

amico (w mg.
\

il

\\

(-tuaF)T(7F
niortua rhodi

II

V
C,

(i

17 dilubatur ex a corr.)

C cum]quomFj|
1

ueneno C, nemo
qz,

18 thahidis C 19 mortuae] mortuo J, om.

\

\\

20 ignarum

CF,

ingnara

et]

ex

268

DONATI COMMENTVM

dono amicae suae uexit Thaidi. uerum postquam adueniens riualem Phaedriam apud amicam repperit, quem per eius affirmauit se non absentiam sibi meretrix conciliauerat ante daturum promissam uirginem, quam Thais foras aemu,

lum

illa igitur etsi amabat Phaedriam, cupipepulisset. ditate tamen recuperandae uirginis et ciuis Atticae et quam a paruula ut sororem dilexerat, exclusit Phaedriam.

ille primo irascitur, post accepta facti ratione a Thaide lenitur et in bidui spatium sponte concedens militi rus proficiscitur statim ac, ne uel muneribus ab aemulo

hinc

10

superaretur

milite,

ipse

Parmenoni

iubet

abiens

quoque eunuchum et puellam ad amicam deducere. uerum

Chaerea frater Phaedriae tunc ephebus uisa in uia uirgine inflammatus amore eius ad hoc euasit ardore uehementi, ut pro eunucho ipse deduceretur ad Thaidem. hac occasione uitiata uirgo
et

15

mox

ciuis

et nobilis

uxor Chaereae; Phaedria et miles per parasitum redditi communi amica sine certamine potiuntur.

cognita datur ex riualibus concordes

m.
1

primo

In primo actu Phaedria exclusus a Thaide et secum et mox cum Parmenone conqueritur fortunas suas

20

1 suae om. 2 riualem] et malem 3 conque C 4 emulum foris (furis T) siliauerat non ante se 5 pepercisset 6 tamen <et> igitur] ergo 8 hic oratione AtticaeJ amice CF\\ 7 excludit
||

bidui spatium sponte contendens militi F, et (q^ T) in eo cedens (mcocedms T, in contendens F) militi (multi T) bidui spatium sponte (-tis credens 10 ac] autem V T) <in> muneribus C ab aemulo] abeundo TC, adeundo JP 11 ipse quoque] quique (quin12 parmenonii T ducere que C, quamquam T) ipse 14 <in> amore V ad hec C, ad hui TCF\\ 13 chedria T T 15 duceret 16 uitiata] intracta G 17 <et> phaedria
I

TCF TCF TCF

TCF

|j

\\

II

TCF
\\

\\

CF

otn.

|1

et

in

TCF

II

TCF

1|

\\

II

||

\\

||

18 parassitum V redi T, Thaide om. secutum

II

redidit

\\

20

<G>

in

EYNVCHVS PRAEF.
(sc.

II

1 III

4.

269

l) et ad postremum coram accusat Thaidem; permulcetur ab eadem et uoluntate digrediens rus sese concessurum

in spatium bidui esse promittit (sc. 3). 2 secundus actus profectionem Phaedriae continet de-

legantis seruo deductionem eunuchi et puellae ad

(^sc.

Thaidem

tum parasitum loquentem, per quem uirgo a milite dono amicae missa est (sc. ^), tum interuentum Chaereae amantis uirginem eiusdemque cum Parmenone
i)^

consilium de ea potiunda per fallaciam, quia pro eunucho

ipse supponitur Thaidi {sc. 3). 3 tertius actus characterem exprimit militis et parasiti
lo

per ridiculum coUoquium {sc. l), tum inuitationem ad cenam Thaidis, tum oblationem uelut eunuchi Chaereae et puellae ex Aethiopia per Parmenonem factam (sc. <2), tum uerba Chremetis ad Thaidem uenientis perductique ad

15

militem (sc. 5), <(tum)> Antiphonis Chaeraeque colloquium de uitiata per dolum uirgine (sc. 4 et 5). 4 in quarto actu Dorias nuntiat iui-gium inter militem
et Thaidem (sc. l) -(* * *^ reditum ex uilla Phaedriae (sc. 2)., querelam Pythiae de uitiata uirgine apud Phaedriam et eiusdem stupentis quod audiebat (sc. 3 et 4), eiTorem ebrii Chremetis (sc. 5), uerba petulantia Thaidis aduersum militem
;

20

adcusant (acc- T)
sese rus
\

eademC, om.B
4 secundus om.
dilegantis

TC <^rursus> permulcetur dett. 2 ad V 3 permittit TC^ permisit jB Sahh.)

\

||

\\

{t.

7
||

perfectionem missa est] misse

\

phaedriae profectionem
\

\\

que

tum]
||

Cum C

II

9 quia (et T)]

colloquium ridiculum B parioluculum inuitationem V (t. Wiss.) 13 scenam 2'6' tum] cum F, (7, <(per)> tum per V uelut oblationem (allit- F, ad oblat- T) chaereae uelut eunuchi V eunuchi Parmenonem o?w. thaidam uenientem 15 <(per> uerba F, uia T {t. Wiss.) colloIQ tum culd. Sabb. T perduxitque C, perdixitque quium oin. B 11 uirginem C 18 actu om. B <[tum^ nuntiat
| |

rem exprimit om.

qua Schopen

ex
\

10 ipso

\\

8 eius deni11 characte-

\\

pa//////siti

\\

12 per riduculum T, <^ad^ inuitationem

|

\\

II

F F

TCF

\\

\\

||

TCF\\

19 et Thaidem] etth
\

B, om.

lac. sign. Beiff'.;

<tum^
\\

reditum <(habet)> Steph., <tum> reditus Sabb., ^continet idem> reditum W. phedri C 20 querela Sabb. phithie C, phicie B 21 quod] qui CF{B t. Sabb.) audebat F, audiat V error Sabh. 22 <atque phicie {=p.270, 56)} uerba B,etT\ aduersus C
\\
\

\\

270
(sc.

DONATI COMMENTVM
6)
et
militis

aduersus Thaidem parata proelia ridicontinet:

culeque deposita {sc. 7). 5 quintus actus haee

uitiata uirgine primo

querelam Thaidis de

Chaerea
(sc. (sc.

(sc.

<5);

l), post cum ipso tum interuentum Chremetis atque nutricis

{sc.

cum Pythia

5), tum perturbationem Parmenonis per dolum Pythiae 4) atque eius indicio per senem, qui rure tunc aduenerat, confirmatas nuptias et ad ultimum reditum in gratiam militis cum Phaedria et Chaerea (sc. 5 8).

PROLOGVS
1 1 SI QVISQVAM EST QVI PLACERE STVDEAT BONIS attendenda poetae copia, quod in tot prologis de eadem 2 bonis causa isdem fere sententiis uariis uerbis utitur. QVAM PLVRIMIS ET MINIME MVLTOS LAEDERE CCVrl^d^STOV JtQ&tOV. 3 3 IN HIS POETA HIC NOMEN PROFITETVR SVVM CUm

10

dixisset 'quisquam', intulit Hn his'. et alibi {Heaut. 114,13) 15 ^cuius mos maxime est consimilis uestrum, hi se ad uos

applicant'. 1 TVM si Qvis 4:

Lanuuinum
retur.

significet,

EST benc "^si ne uel ipsum a

quis',

cum Luscium
fate*

se

laesum esse

Et tvm

canit Hesperidum'.

tum praeterea, ut ( Verg. Ecl. VI 61) 3 inclementivs pro inclementer, ut

||

20

2 disposita 3 querelam thaid (!) 1 ridiculoseque 4 uitiare C 6 tum] tamen C post uirgine phicia 7 eius om. indicio ex -ciu corr. T, iudicio phicie 9 cheria 10 si bonis] si quisquam tunc] *** etc. bonis <^quam p {add. qui/// (s erasa) C

FV

B
I

\\

\\

TCF
\

||

\\

il

BT^ qp-stbT|

de (7\ in C^ 12 iisdem F, iidem {sscr. bonis 13 q p et Ttg&rov om. m-1- jT 14 in TtQorov F, a * * * * C, **** swM om. 15 intulitj intelligit 16 est om. {t. Wiss.) consilium nostrum C hisce ad duos 18 est om. T bene si quis om. T Luscium] lu B,\- TC, l<^uscium)> {add. m.2) 19 lanuinum (uin ex corr.) C, lauinium T F, la. 21 experien-

m. 2)y
ni.

2)

C C
I

II

11 quot

C^
T
\

fere om. avrid-srbv

\\

||

\\

||

||

\\

dum T

pro om.

\\

|1

EVNVCHVS PRAEF.

45.

PROL. 19.

271

(Verg. Aen. VI 304) 'iam senior, sed cruda deo viridisque senectus'. 5 5 ExivSTiMAViT pro existimarit. 6* 6 1 RESPONSVM xoN DiCTVM ESSE dcest *ei', ut in Phormione (/ ^, 6) ^si quis quid reddit, magna habenda 2 non dictvm esse superius Mictum' (v. est gratia'. 4)
pai-ticipium
<^est)>,

inferius

nomen, a quo etiam dicaces

3 redicuntur, qui malignis iocosis salihus maledicunt. SPONSVM NON dictvm esse figura nXoKri^ nam ^dictum' bis

numero positum supra nomen significat, infra participium, ut in Heautontimorumeno (F 1, 3 4) ^in quem quiduis harum rerum conuenit, quae sunt dicta in stultum'. 7 7 1 Qvi BENE VERTENDO ^beue' pro ualde. 2 Et vertendo in Latinam linguam transferendo, ut {Plauhis Trin. proh 19) 'Plautus uertit barbare'. 3 Aut verTENDO con'umpendo. 9 9 1 IDEM MENANDRI <^4>ACiMA)> NVNC NVPER DEDIT

lo

i5

apparet pronuntiatum, quasi hoc ipso admonuerit spectatorem, quam turpiter et imperite haec fabula scripta sit. 2 Et bene *nunc nuper', ut ex uicinitate facti ostendat nihil esse dicendum, quam displicuerit haec coro civxov.

20

moedia Luscii Lanuuini, propterea quod

1 uiridisque senectus F^ u pro existimauit (pro mauit B) codd.

res recens sit et

F\

4 res- dic^ non esse deest 7 est add. 8 malignis iocosis (dett), (ed. pr.) 9 esse <^q s p > V figura res^ non dic esse malignis TT^OKI;) B, figura * ^f * F, * * * figura T, figiira C his numero Cy numero bis F, numero J5 11 ut om. C CavTonrumerumenon F, eautonturum^ B, eutontu C \ eatontu T quem] me Ter. 12 hoEt vertendo om. bene rum T 13 qvi bene vertendo om. 14 latino (om. linguam) transferendum TC ut Sabb. est om. 17 <t>ACMA add. Sabb. 18 t6 avtov Rabboic. codd. 15 AutJ uel
Bentleio

benda

\\

|1

DL
j|

(schol. Victor.), carr.

3 existimat Sabb. diice 9 esse om. TC\- 5 est ha||

sed

TC

\\

\\

ji

II

TC

II

!|

\\

TO
ed.

dkYTCOY B, toXvtcov F, ***** T, om. C; phasma to avTO admouerit pr., t6 ^^da^a' ytad-' avto Sabb. ipsum TC
|

II

19 et om.

(sscr.

m.
^o

rec.)

T V

\\

20 ut om.
(7,

TC
1
\

facti] fastidio

B
C

quod
\\

21

quam
C,

\\

22 lusum
\

lammiu J, laminium
sit] recessit

lauinii F, la

propter

recens

272

DONATI

COMMENT

3 phasma autem^ nomen fabulae omnes meminerint. Menandri est, in qua nouerca superducta adulescenti uir-

ginem, quam ex uicino quodam conceperat, furtim eductam, cum haberet in latebris apud uicinum proximum, hoc modo secum habebat assidue nullo conscio: parietem, qui medius
inter

mariti ac uicini fuerat, ita perfodit, ut ipso transitu sacrum locum esse simularet eumque transitum infelici

domum

tenderet sertis ac fronde

et

uocaret

ad

se

uirginem.

rem diuinam saepe faciens quod cum animaduertisset

10

adulescens, primo aspectu pulchrae uirginis uelut numinis uisu perculsus exhorruit, unde fabulae Fhasma nomen est-^ deinde paulatim re cognita exarsit in amorem puellae ita, ut remedium tantae cupiditatis nisi ex nuptiis non reperiretur.

itaque ex commodo matris ac uirginis et ex uoto amatoris consensuque patris nuptiarum celebritate linem 4 Utrum ergo hoc dicat, quod totam accipit fabula. fabulam transferendo laeserit Luscius Lanuuinus, an non

15

hoc,

de

quo tantum

reprehendat,

sed

his

signis

uelit

ostendere,

quem

dicat uitiose

in Thesauro sit culpa, non in DEDiT 'nuper' ex illis uerbis

Thesaurum composuisse, ut Phasmate? 5 nvnc nvper

est,

20

quae ueteres propter

ambiguitatem cum adiectione proferebant; nam nisi adderet ^nunc', hoc ^nuper' olim, pridem etiam significasset.
1

meminerant

bulae

\\

2 est oni.
I

B, uitio V ductam codd.

7 esse] et
sertis

\\

3 uicio uirgine furtim eductam Steph.: fortune (furtiue TCV) 5 habeat C 6 intra C concio pariete T
\

BV

autem om.

menandri fabule T,

fa-

supraducta
|

|{

\\

\\

eumque W.: cumque

||

codd.;

cum

Sabh.

\\

8 in

C
est

spe C^

in 12 paulatim om. 13 ut om. T cupidinis nisi nuptiis repamorem] amore 14 ita ex toto amore perietur ac] et JBF etl ac (-ris T) concessuque TC\\ 15 fine T, sme C\\ 16 accepit {B t. Sahh.) fabria T dicat hoc quod] per T totam] tantam BCV\\ 17 lucius TC, l-V\ lauinius F, lascinins T, lacamius C, la an Steph.: ac BCF, at T 18 reprehenderet uelut credere T 19 imposuisse F, com(-dat ex -dit t. Sahh.) 20 culpe in -pa corr. C^ in ^. om. 21 dedit pone T nuper] dedit nunc nuper F, dedit J5, om. TCjj 23 et iam

men

phasma
\\

TC TO
||

11 percussus F,
est om.
\

(ex -u corr. m. 2)
||

no\ \

TC

5
B
\ \

TV
B

TC

|1

\\

II

BTC

||

TC

EVNVCHVS PROL.

9-10.

273

6 IDExM MENANDRI PHASMA NVNC NVPER DEDIT hanC fabulam totam damnat, ut apparet, silentio; Thesaurum uero non totum, sed ex uno loco. 10 10 1 ATQVE IN THESAVRO SCRIPSIT CAVSAM DICERE ^thesaurum' Latini veteres secundum Graecos sine N littera

proferebant.

atqve

in

thesavro scripsit cavsam

DiCERE arguit Terentius, quod Luscius Lanuuinus contra consuetudinem litigantium defensionem ante accusationem induxerit. huiusmodi enim est Luscii argumentum: adulescens, qui rem familiarem ad nequitiam prodegerat, seruulum mittit ad patris monumentum, quod senex sibi
uiuus magnis opibus apparauerat, ut id aperiret illaturus epulas, quas pater post annum decimum cauerat inferri sibi. sed eum agrum, in quo monumentum erat, senex

10

quidam auarus ab adulescente emerat. seruus ad aperiendum

thesaurum cum epistula ibidem repperit. senex thesaurum tamquam a se per tumultum hostilem illic defossum retinet et sibi uindicat. adulescens iudicem capit, apud quem prior senex, qui

15

monumentum

auxilio usus senis,

aurum

retinet,

causam suam
|

sic

agit ^Atheniense bellum, 20

cum

quod fuerit, quid ego hic praedicem, quae contra naturam iurisque conquod tu scias'? etc. suetudinem posita argumenta notat Terentius, quod ille
idem me phas nunc de

Rhodiensibus

.B
j

T\\ 4 dicere] d^

phama T

2
|i

dampnat totam
C,
lucius

II

5 sine-h^ F, sim-U-

proferebant littera
lutiua

TC
II

6 iN
II

DicERE
|

om.

7
II

lucius T,
\\

9 lucii C, lucii {sscr. m. 2) {sscr. m. 2) F, \-B\\^-B, om. TCV V 10 rem] tunc TC ad nequitiam om. T seruulum] *>. Bj; 12 operibus C, {add. sibi) sibi om. C 11 mittat B ap| \

\\

13 quas pater om. id appareret post] per pamerat C ad parien15 ab sscr. C* 14 eum] cum C C inferi 18 detexum J, dum 17 senes T tumulum C* {corr. m. 2) 19 capud defexum (ex in ox corr. m. 2) C uendicat V athenienses ait 20 suam his T senex prior 21 quod ed. pr.: quid codd. J (-sis B) codd., c(yrr. Sabb. 22 quod tu scias F: quod tuscia (uiscia T) TC, quod uis V 23 argumenta] arguit et Bentley lo Donati comm. rec. Wessner.
^
|

\\

B
|

\\

|1

II

BCV
\

\\

\\

\\

I|

II

274

DONATI COMMENTVM

ordo potior erat, ut adulescens prior proponeret causam,

qui petitor inducitur.

11

11

Vergilius

PRivs VNDE PETiTVR AVRVM ^uude' {Aen. I 6) 'genus unde Latinum'.

quo, ut 2 Nam
5

possessorem fecit priorem agere quam petitorem, quod abhorret a consuetudine et iuris et litium.

12

12

tov ^petitor'.

cutio, si petit', sed "^quam ille' maluit, ut subaudiamus dicat' per ^evy^ia a superiore figuratum.

2 qvi petit avtl QVAM iLLE deest 'dicat'. 3 qvam ille qvi petit esset recta lodiceret ^qiiam petitorem' aut *quam illum qui

^causam

10

14
se
sic

14
TtdQci

2 ne frvstretvr ipse dehinc si loquatur. 3 avt TtQoadoMccv dicitur , sed rjd^iK&g addidit.
si

cogitet

taceat.
15

15

DEFVNCTVS lAM svM id cst: omni labore libera2 detus sum, auctoritate iam confirmata et inuiolabili. FVNCTVS lAM svM id cst: iam egi fabulas meas, aut: iam destiti periclitari in edendis comoediis, aut certe: iam 3 depvnctvs iam edidi quam tu reprehendis fabulam. 4 nihil est qvod dicat SVM Cirjfici dLavoiag' rjd-OTioua. MiHi non sit, inquit, de suis uitiis securus propter uetusta1

15

20

tem: nihilominus a

me

reprehendetur.

erat] PETiTVR om. B

sit

TC

proponeret ex prouocaret

corr.

ut om.

7 ille om. C ille <^qui petit^ T om. et litium om. T avxl deest V^ <^qui^ dicat B, <et)> dicat C petit <^aurum^ xov W.: anterior BV, ante TC\\ 8 <ut)> esset T, <et> esse C petitorem <^quod (quam T) abhorret^ TC{cf. supra) 10 malit C 11 pro C zeuma codd. (g sscr. C^) figuratum] si *** T 12 DEHiNc SE om. T ne] nec F, ut C frustetur se ipse C
I

priorem facit

\\

3 privs

||

agerem
\\

4 Latinum]
\

quam]
\

T\\ 6 per -B 6
1

||

poxessionem ad T et 1.
\

\\

\\

II

11

\\

13 n^P^NPOCdiRY^N B, TtaQu TtQoaSoyivav F, * * * * T, om. C; oxriiia Siavoiaa riQ^onova ed. pr. {cf. infra) rjd^iv.ag Schoell {cf Andr. IV 1, 13): uos J5, nos TC, pos V\ post F* 18 dedisti C iam om. T 19 tu om. TC iam] i -B {dett.) 20 axfjiLa rjd^onoLta Jf^, (o%7j/Lta diavoiaG ri^oitova ed. pr. quod /iam)> C 21 de suis supra), ****** TV, om. uitiis om. 22 reprehendetur a me
\

II

\\

||

BC

||

||

TG

EVNVCHVS PROL.
16 17
in

10-24.

275

IS NE ERRET MONEO dlfl^Ci SmStKslag. HABEO ALIA MVLTA QVAE NVNC CONDONABITVR sic Phormione {V 8, 54) ^argentum quod habes condonamus

16

17

nam dono ablatiuo casui iungebant dono accusatiuo. 19 "^iTA VT FACERE iNSTiTviT^ obliqua 19
te'.

ueteres,

con5

uarratio facta

est

secundum casum accusatiuum.

20

mirc, cum ordo meuideretur, si sic diceret 'postquam aediles emerunt quam nunc acturi sumus, perfecit ut inspiciundi esset colior

20 POSTQVAM AEDiLES EMERVNT

lo

pia'.

IV
21 23

autem mediam corripe, ut (Verg. Ecl. ^matri decem tulerunt fastidia menses'. longa 61) 21 PERFECiT mire, quasi difficile et illicitum. 23 1 EXCLAMAT FVREM NON POETAM mire reprchendit
^emerunt'

ante uitium,

quam

de causa maledicti dicat.

i5

24

24
nem 23

ET NIHIL VERBORVM DEDISSE TAMEN aut UCmiaut nihil apposuisse de suo.

rc-

fefellisse

23
24

EXCLAMAT FVREM NON POETAM adhuc uulla

prehensio, siquidem licet transfen-e de Graeco in Latinum. 24 2 ET NIHIL DEDISSE VERBORVM TAMEN darc

20

eum, qui cum rem exspectet, nihil inueniet praeter uerba. et alibi (Fhorm. III 2, 32) ^uerba istaec sunt' et de contrario (Heauf. V 3, 21)
decipere
est
1
is

uerba

NE om.

****** TV,

moneo C, moneo

B B

om.

BC

ERRET MONEo] ccrtis certe moneo T, tero%rnLci STcisiKiaG {ante moneo) ed. pr.: 2 HABEo] ab eo T\ alia condona\

\\

MVLTA om. T Tunc V condonabitur T, -bunbitvr] etc. 4 nam <^et (a C)^ codd.^ corr. Sabb. tur C V 3 non donamus institvit] schol. <^quam)> condono accusatiuo <(actio^ T 6 ita ita facere om. 2)ertmet ad lemma qvam nvnc actvri svmvs 8 emere Fl| 9 emerent C, emere F|| 10 inspiciundi copia] etc. 12 loga F\ uiderunt fastidia menses sscr. fu 14 exclamat om. V^ fastigia 13 inlicitum F| 18 ex18 poetam om. T 16 uer de mire non po non po adhunc C 20 et tamkn clama (7, excla f\x om. dedisse <(se> V tamen oin. TC\ hic aut neminem fe21 est decifellisse add. {ex schol. 24, 1 male repetita)
I |

II

||

||

\\

II

tfmTC ^
B
I

\\

|1

^
\

\\

\\

\\

22 incum om. expectet rem TC pere B, decipere T ista hec B V 23 uerba <dare> uenit et] unde dett.

TCV

||

\\

\\

18*

276

DONATI COMMENTVM
3

'<(rem^ ciim uideas, censeas'. didisse de stilo suo Terentium?

An

aliter:

nihil ad-

27
(I

27
2,

26
non

1 PECCATVM iMPRVDENTiA id est iguorantia, ut 56) ^imprudens harum rerum'; non enim stultitia. 26 PARASITI PERSONAM INDE ABLATAM et hoC mire
I

uersus

obicit

sed

personam

esse

translatam.

quid

stultius

aut calumniosius dici potest?

27

27 2 SI ID EST PECCATVM PECCATVM IMPRVDENTIA EST POETAE primo negat peccatum, dehinc concedit et purgat.
3 IMPRVDENTIA
ficat)>.

si ID

E. iguorautiam, non imperitiam <(signiEST PECCATVM PECCATVM Tt^ojc?}, nam

lo

superius ^peccatum' nomen est, sequens participium. 5 Et primo negat peccatum, deinde si peccatum est, purgat id ipsum ueniali qualitate ab imprudentiae partibus.

32

32
rettulit,

IN

ut

EVNVCHVM svAM ad fabulam, non ad hominem (Verg. Aen. V 122) ^Centauro inuehitur
2 mere3 bonas

15

magna'.

37

37 1 BONAS MATRONAS ut Nausistratam. TRICES MALAS ut Thaidem atque Bacchidem.

MATRONAS FACERE MERETRICES MALAS sic est iu Heautoutimorumeno {I ^, 32) ^scortari crebro nolunt, nolunt crebro 4 Et artificiose ostendit omnem materiam conuiuarier'.
comicorum.

20

38

38

PARASiTVM ut Gnathonem.
|

2 gloriosvm mi\\

1 rem add. Lindenbr. senseas C An] aut T 3 peccatvm TC 5 persona inde ablata iMPRVDENTiA om. TC td e V, de C, inde sublatam (abl- t. Wiss.) <(parasiti^ personam 7 stul (!) C V 9 neget 8 EST 1. om. est imprudentia C Bahhow: imprudentiae deinde 10 imprvdentia e (-tia T) codd. signifieat add. ignorantia non imperitia T Rahbow 11 id est] idem T, id de est 0| pec p- -B TI^Rj)Rl> 12 non T B, 7tXov.T] F, om. TC est] et post sequens 13 Et 14 partibus om. 15 in om. 14 id om. V eu suam 18 nausistrata rettulit non hominem (om. ad) 'malas "meretrices F|| 19 bacchidem <(facodd., corr. StepJi. malas om: V cere dgav unde dQa^ia fabula^ ed. pr. bonas 20 eautontumerumenon F, eautontur' B, eutonton T, euton O 21 uolunt uolunt (u his ex n corr.) V, nolunt TC 22 ma|

||

II

||

\\

\\

\\

||

|1

\\

\\

\\

\\

II

\\

teriam]

meam C

||

24 ut] et

EVNVCHVS PROL.
LiTEM ut Thrasonem.
subauditur.

26-45.

277

gloriosvm mllitem 'facere'

ut

39 40

39 FALLi PER SERVVM SENEM

Demeam

et

Simonem.
5

AMARE ODissE svspiCARi mire a personis ad gesta cum uarietate transitum fecit; omne enim, quod in orationem uenit, uel persona uel factum est. 2 amare ODissE quia odere non est Latinum <^in^ infinitiuo modo. 41 41 NVLLVM EST lAM DICTVM QVOD NON DICTVM SIT
1

40

privs

Cyjfnia

Xoyov'

ttAojciJ,

nam Mictum'

bis

positum, ut
10

superius ^peccatum'

{v.

27)^ diuersa

significat.

42
43

42 AEQVVM EST VOS COGNOSCERE ATQVE IGNOSCERE

Gyjfi^a

Xoyov'

TtciQOfioiov.
SI

43 QVAE VETERES FACTITARVNT

uarie dixit ^factitainint'
et

FACIVNT NOVI Ct

'faciunt'

et

cum magna

de15

semel facientis id, quod saepe ueteres. 44 44 ANiMADVERTiTE uos tXULnxiY,o)g dicimus <^aduertite ut)> attendite, ueteres plene animum aduertite. 45 45 QviD siBi EVNVCHVS VELiT rc5 axx LY.L6 [i(p *sibi', ut
fensione Terentii
alibi

(Heauf.

1,

10)
|1

'nam pro deum atque hominum

20

fidem, quid uis tibi aut quid quaeris?'

2 subaudiatur

3 ut

simeonem

non
r,
(t.

est

de

CF
I

latinum)
1!

(cf.

infra)
\

5 ueritate

C
\

facit

Sabb.)

personam
\
\

est

B otn. B

<et> mire
\\ \\

4 odisse odere T a ^uia (f. Wiss) 6 oratione C uel 1. om. 7 quia] quasi T, om.
1[
|

B B
|

dictum non T, non d B sit privsJ pri B \\9 Gxi]u,a Xoyov TtXonri ^^ *y T, eXtjM^AOrOYn^ORt) B, avh^a Xoyov 7cXo%^ F, om. C 10 diuersa] * * * * 5 H 11 est om. B atqve igxoscerkJ
in add. dett.
infinitiuo

modo

om.

!|

iam

dic

****

II

Tcago^oiov

12 GxrnLu Xoyov TtaQOnoiov M*^ cvHfia Xoyov T 13 qvae novi om. B C, om. faciunt om. T 14 factitare C 15 terentius factitare C novi semel facientis om. sepe <*****> B, om. V ueteres <factitarunt> F|l 16 nos ex uos corr. C, sscr. F* e^<\<MnTIRO)C B, f^iAaxoff F, ***** TC dicimus om. C aduertite ut add.
etc.

JB,

om.

|1

F,
\

******

B
\\

\\

|1

17 ueteresl attendite (adt- C, -tis T) TCV, ***** * ** * plene om. C 18 tw arrfniafKo M*, ro) arrinaG^KO F, 19 proh F, proth J, per C atque] ad 7 ***** TC, om. 20 quod C tibi uis TC\ quis T

W.

B
\

I|

\\

\\

\\

278

DONATI COMMENTVM

1.

46

1 QviD iGiTVR

FACiAM

in hac itQotccGBL
sit

exemplum pro-

ponitur,

qui amat, quam sapiat 2 qvid igitvr faqui non amat neque aliter affectus est.

quam non

suae potestatis

et apparet multa tacidialoyLG^og. et adulescentem tandem in haec uerba erucogitasse 3 iGiTVR pro deinde, ut Plautus in Amphitrione pisse. 55) ^si aliter fuerint animati neque dent quae (J 1, 54

ciAM

6x7j(iu dictvoiccg'

tum

petat,
sere'.

sese

igitur summa ui uirisque oppidum oppugnas4 qvid igitvr faciam Menander cclku xi TtoLriaco-^
10

hinc Vergilius (^Aen. IV 534) ^hem quid agam'. 5 Et est mentis multam frustra post cogitadLaXoytGfiog perditae 6 qvid igitvr faciam non eam ne nvnc qvidem tionem.

hoc uidetur non esse contrarium, sed

est;

nam

dubitat,
15

utrum meretricis satisfactionem exspectet an illam omnino non quaerat. 7 non eam ne nvnc qvidem ^non eam' Probus distinguit; iungunt qui secundum Menandri exem-

plum 47 48
2
inique

legunt.

comparem constituam, ut {Phorm. 11,7) *^quam comparatum est'. 3 non perpeti meretricvm contvmelias iv ti^sl.
1

20

nPOT^iCI B, prothasi

sapiat <(an)>

\\

3 aliter om.

TCV proponitur om. T B effectus TC fa -B

\

2
||

quem
(X^Ty.a-a

||

dLavoiag- diaXoyLaiiog. et Sabb.: eXbM^M<^NON|^CYd.C et ^, Gvh^oc ccLavoiaovog est F, axvficc dLccvoiaa et 3f *, ***** nocet T, nocet C apparet] apud T 5 erupisse W.: irr- BCV^, inr6 ut] et afitrione T, amphi C 2\ pror- V^ (dett.) 7 fuerunt T; sient Plaiit. <^in)>animati C dent quae petant B, petunt quae dec3 T 8 ui uirisque] ui iurisque que {t. Sabb.), uirilisque TC {B t. Wiss.), ui uiribusque V <^eorum)> oppidum Plaut. oppungasse 7', oppugnasse C, obpugnasse re
\

\\

\\

BTC

\\

j|

\\

10 hinc 6'F, hic T, 11 dialogismos codd. 12 14 illa 13 non sscr. C^

\\

TC

^CO^TITfOIHCOC B, &XXa
||

||

M\ ****** F, om. om. B en F en quid ago Verg. non eAiM om. T faciam] i BT T 18 comparem quam om. B
xl noLriaco
\ 1 \

||

19 inique] i n T com B, con- T\ CNHei B,

\

{om. est)
svti^l

20 non p mer F, * * * T, om. C

||

contu
\

EVNVCHVS
sic

1,

1-6.

279

in

lacrimae confictae
queritur.

Andria {III 3, 26) ^prius quam harum scelera et dolis'. cum uni sit iratus, de omnibus
1

49

EXCLVSIT

REVOCAT utrumque iniuriam

fecit

ex
5

uerbo, dicendo et ^exclusit' potius et ^reuocat' potius quam 'petit ut

moderatius.
2

redeam non
ut ne
ea
,

si

quam 'non admisit' redeam', quod erat me obsecret uides ergo

eo
fuisse,

superiorem
tus
si

partem

dubitationis

in

ut

roga-

rediret,

inferiorem

rogatus

quidem.

non
10

ME OBSECRET beuc dc

quae totum proterue agens

^exclusit' et ^reuocat', sed ^obsecret' inc[uit,

non 'petat' nec ^roget' nec ^oret', quod horum omnium in maiorem

50

partem est ultimum. 5 1 si QviDEM HERCLE possis alterum, ut {Verg. Aen. IV 541

42)

dLakoyiOfiog quasi ad ^nescis heu,

15

2 nihil privs neqve fortivs perdita, n. d. L. s. p. g!' deest ^est', ut {Verg. Aen. I 3) *multum ille et terris iactatus et alto'. 3 Et ^prius' modo ad laudem, non

ad ordinem pertinet, ut Sallustius {Cat. 36, 4) ^quae piima mortales ducunt' et ipse in Heautontimorumeno {V 2.,9 10) ^et suauia quae essent prima habere'.

20

61

6 naviter
uersorium
est.

naui ductum,

a qua in alto nullum di-

moratus T 4 reuo 2 con do TC 1 plusquam TC iuriam] iniuriosum Sclxoell 5 exclusit etcodd., corr. Schoell; et del. {t. Wiss.) quam] quae Steph. admisit] sit T 6 potius om. obsecret otn. TC <et^ uides uides 7 redeam] re B, om. 11 et reuo10 proterue <terencii> ob F|| 9 non si 12 horum] hor, reuocat C <et> non codd., corr. Steph. cat] r

\\

\\

\\

V B

\\

h.

;l

\\

||

\\

minum B

in
\

maiorem partem]

cf.

Phorm. 113,24 more

13 est] esse

\\

14 hercle]

BT

av|i]fffo)5

1|

possis
\

om.

TC

AIA-

AOnCMOC
V
om. om.
n.
I

jB,

20 mortalis T, -lia B; putant tumerumenon F, eauton J5, euton C, eutontu C prima (-mo C) essent TC 22 iu altum C T: deuersorium Sabh.
II
\

B B

\\

s.]

necdum T

dLccXoyiGiLog
|

V^ om.

p.]i-

est 07n.

C
\

terris

alto]
ducit
\\

TC BCF,
t

16 perdita <ne8ci3> 2' neqve fortivs 19 ut ira (', terra 7'

\\

||

Sall.

eauton-

r||21 etj qz disceusorium

\

280
53

DONATI COMMENTVM

2 IN8 1 INFECTA PACE S^CpCtGLg per ^StCiipOQdv. DiCANS TE AMARE non uerbis sed factis indicans, ut alibi (Andr. I 1, 104 5) ^ibi tum exanimatus Pampbilus bene dissimulatum amorem et celatum indicat'. 9 1 ACTVM EST de iure translatum, ilicet de iudicio, 54 2 actvm est ad ^ultro ad eam PERiSTi de supplicio. uenies' relatum est, ilicet ad ^indicans te amare', peristi 3 "^llicet' semper in fine rei ad "^ferre non posse'.

55

56'

2 elvdet vbi te victvm SENSERiT eludere proprie gladiatorum est, cum uicerint. Cicero (Catil. I 1, l) *quam diu etiam furor iste tuus eludet?' 3 Eludere est finem ludo imponere. 11 PROiN Tv ut exin et exinde, sic proin et

transactae ponitm\ 10 1 peristi v7t8Qolri.

lo

57

proinde dicebant. 12 ERE QVAE RES IN SE NEQVE CONSILIVM NEQVE MODVM HABET VLLVM concessum est in palliata poetis comicis
seruos dominis sapientiores fingere,

i5

quod idem

in togata
20

non

fere licet.

58

IB EAM coNSiLio REGERE NON POTES nuuc domiuo seruus est sapientior, sed amatore non amans, ut idem in
1 pack] p- r eM<t)^CIC per MCe^^OP^M JB, s^qxxGLG per liBzdcpoqav F, Ir {om. T) ****3tc TC 2 te amake om. sed factis om. TCV\ indicans 4 indicat om. pa b d aet c i r 5 iure] re C translatum <(est)> V illicet TC 6 periisti C translatum eum 7 uenies C, om. iudicans re C periisti C, p T 8 in fine semper T transYnCPBOAH J5, y7tSQoXr] V. actae rei 10 periisti C * * * * T, om. C vbi ludet T, senserit] ubi t u s 11 eludere tuus om. 13 eludet om. TC 12 etiam om. iste 13 imponere] dare 14 proin tv om. et] sic et F, om. BC\ pro Sahh. pro Sahb. proinde om. T 15 proindeque dicebat T, dicitur F 16 ere here se] q r t s T, om. jB n q n T modvm vllvm] modum neullum n u T, mo etc jB 17 poetis] poenis C, C, que V, non penis T comicos Bentley 18 figere T non fere licet 20 regere hcet fere (facere T) TC-, facere non licet ed. pr. non potes ex -est corr. C, non po 5, conT domino] duo C 21 amatore non Babhoic: amator nunc codd.
I

|]

5
\

.'i

||

II

\\

B
.

\\

TC

|1

\\

B B

\\

II

II

TCV
|
|

\\

B B

||

||

||

\\

\\

np^

||

EVNVCHVS
Andria {II
silia
1,

1,

820.

281

9)

^facile

omnes, cum ualemus, recta con<(nota)>

59
'"'^

aegrotis damus'. 14 iN AMORE HAEC

positiones *in

OMNiA iNSVNT amore insunt'.

duas prae5

15 iNDVTiAE ^indutiae' sunt pax in paucos dies, uel quod in diem dentur uel quod in dies otium praebeant. 16 1 PAx RVRSVM bene, ut consolaretur, ultimam bl

pacem posuit. uel ^coneris'.

62
64

haec

si

tv postvles quasi dicat

'uelis'

17 NTHiLO PLvs AGAS id cst: nihil agas. 19 et qvod n\t?c tvte tecvm iratvs cogitas pro
^quae', ut sit consequens in Andria (Z 1, 28. 31)

10

'haec uerba'

(r.

22).

sic

et

'quod

plerique

omnes faciunt
iXXeiy^tLg 15

adulescentuli

65

20

horum ille nihil'. egone illam qvae illvm

,
;

familiaris

irascentibus

singula sic explentur: ^egone illam' non ulciscar, ^quae illum' recepit, ^quae me' exclusit, ^quae non' admisit. etenim <^nec^ necesse habet nec potest complere

nam

2 Nam orationem, qui et secum loquitur et dolore uexatur. amat anoGLOi-jtriaELg nimia indignatio, ut Vergilius {Aen. 1 135) 'quos ego sed motos praestat componere fluctus'.

20

1 facile c u r con e d T 3 haec ixsvxt] h insunt nota add. Sabb. duae compositiones 5 indutiae om. 4 in insunt om. insunt] inster T

T,

\\

V
||

'.\

||

pax r T, par usum C consularetur T, consiliareturB 8 partem codd., corr. Wesierh. ponit I' haec si tv om. B po T quasi dicat W.: quod B (quid dett.) om. TCV; id est si ed.
7

|j

1)1'.

10 plvs agas] p a T, plus jB uelis om. familiaris cogitas et quod nunc tecum irascentis

TC

||

|1

11 et

sic

13 o-f- T, omnes (ow. 12 ut] et iratvs] agitatus C nihil ille C 14 adulescentuli] ad TCV, om. faciunt) eAAIYIC B, fxli>t<y 15 iLLAM illvm] i^qi- T, iUam 16 irascentis illam] i {antc fam-) F, om. nec ad<l. Sabb.; non 17 precepit 18 etenimj et cum Schopen nec 3.] non C 19 quae C 20 amat <^nOClOnCIC B, amata aTtoGiayTtr^OLv {coic et v in ras. m. 2\ in mg. reticen\\ \\

explentur ego

cum

pro

tecvm
\

cogitas
B
\

nam

pro] singula om.

TC

\\

\\

TC
\\

\\

\\

||

TC

||

tia)

F,

C,

sm-p^ T\

amata * * * * T, amata C 21 quo C com^f- T, compescere f||

semotos praestat

282
67

DONATI COMMENTVM
22
1

HAEC VERBA
effectura

ifi(pc(tLKG)g

*^uerba'

dixit,

quae

sci-

vna me hercle falsa LACRiMVLA expressio ad ccv^rjaLv ducens: et non ^uera' sed 'falsa' et non '^lacrima' sed ^lacrimula' et non '^ultro flens' sed ^oculos terendo' et non ^facile' sed ^ui' et non
licet

nihil

sunt.

'exstillauerit'

68

II 196) 23 QVAM OCVLOS TERENDO MISERE VIX

totum sensum
uerbis
significantibus

^expresserit'. ^captique dolis 1. c'

sed

hinc

Vergilius
VI

(Aen.

expresserit
ut

protulit,

{Verg.
10

Ed. III 27)

et (^Aen.

lY

miserum stipula disperdere carmen' 95) "^una dolo diuum si femina uicta duo"^stridenti

rum
70
ut

est'.

25 NVNC EGO ET ILLAM SCELESTAM ^UUUc' id CSt SCTO, Vergilius (EcL VIII 43) ^nunc scio, quid sit amor' et

(Aen.

IV 376)
1

72

27

^nunc augur Apollo, nunc Lyciae sortes'. ET PRVDENS sciENS ^prudeus' est qui intellegentia

15

sua aliquid sentit, ^sciens' qui alicuius indicio rem cogno2 Ergo ^prudens' per se, ^sciens' per alios. scit. 28 1 vivvs viDENSQVE PEREO mirc et noue ^uiuus 73
pereo': et ^pereo' sic dixit, ut intellegamus occidor, 20 et ^uiuus' quasi sapiens et sentiens. 2 vivvs viDENSQVE PEREO beue addidit ^uidens', nam ^uiuus' perit

etiam qui dormiens opprimitur, ^uidens'

1

autem qui

uigi-

t;u,qpartH0(j (co ras.) F, om. TC vna falsa] n B me] ergo sine TC auxesim F, ausesim T\\ hercule V, om. T 3 1 T auxesin 5 fluens B tergendo T sed om. C ni C 6 exillauerit T hic T 7 capitique (7 1 c ] 1 F, id 5, om. TC 8 nx om. C

eM<P^TIROC B,

2 affectura

sint
||

\\

BC
\

||

II

\\

expresserit] e

9
II

uerbum C

dendi

C miserum
\

<(expressit)> protulit
stipiila

carnem
I

11
||

si
I

ergo C, go T il sce 5, i s T 14 ut om. B V nunc om. T||15n^aa. T licie T, litie C, (-ae) V 17 tua F, om. TC 16 prudens et sciens TC, om. i5 sortes] s indicio ex iud- corr. V 18 ergo] go T sese B C, om. B 19 Viuus ex Vnius corr. C ui q p T mire <^uiuus^ illos B noue nimis pro eo C 20 et pereo om. TC intelligamus
13 NVNC om.

C, stipulam f estj d
s

miserum

||

10

stri-

disidere
\

u d

\

TC,

si f

n d
||

est

T F

||

||

||

||

II

VIW8

PEREo]
\

\\

uiuens

<(et)>

uiuus u p q 22 pro eo T, om. J5 uiuus F 23 qui etiam codd. , tramp. W.

||

C
\

||

EYNVCHVS
lans

I 1,

222,

2.

283

uim

patitur, ut pereat.

Nam

^uidere' pro uigilare

posuit,

Vergilius, cum de Sileno dicit {Ed. VI 21 22) Hamque uidenti sanguineis frontem moris et 4 Ergo ^uiuus' non mortuus, ^uidens' tempora pingit'. non dormiens.

ut

etiam

'^^

29

CAPTVM

Sallustius {lug. 1, 4) ^sin captus prauis

cupidinibus'.

translatione,

^"
est,

2 qvam qveas minimo perseuerauit in quam iamdudum (f. 15 16) sumpsit a bello.

31

si

SAPis id est

si

sapias; ad inferiora iungendum

lo

"^^

nam aliter non intellegitur. 34 NOSTRi FVNDi CALAMiTAS

grandinem dicunt,

rustici
est

calamitatem quod comminuat calamum, id

proprie.

80

'intercipit' quasi totum caPlautus in Aulularia {III 6, 22 23) 'quae sola interbibere, si uino scatat, Corinthiensem fontem Pirenem

culmum ac segetem. 35 iNTERCiPiT proprie

pit.

i5

potest'.
2.

82

2 NEVE ALiORSVM <('aliorsum'^

in

aliam partem, ut

seorsum
1

et

retrorsum

dicitur.

patiatur et pereat codd., corr. Sdbb. 2 ut] unde ed. pr. TC dicitl?, d- F, om. TC\\ 3 frontem (f- CV) 4 uiuus] uiuens 5 dormiens <non d moris sit t p H
\\
\

cum] posuit

TCV
\

||

B
\

captum {corr. m. 2) V paruis B, praui T moriens^ 7 cupiditatibus V minimo (-mis C, m T) <^quam quea T 8 iam diu TC queas (quamq T)y codd., corr. ed. pr.

B
\

||

\\

||

9 si om. C si om. ab illo codd. 10 intelligetur TC, -geretur {ex -gitur corr. m. 2) 12 ca11 nostri fc- T, om. proprie <^calamitas^ dett. lamen F, calamitatem {sscr. al' mum) C 13 culmen ac segitem T quasi quia T 15 aulu 14 proprie om. T intercipit om. 7' C 16 interbibere sibi noscat at (ac TC) TCV, sibi intercorinthi esse T bibere noscat at 5; scatet codd. Plauti
scripsit

a bello ed. pr.

||

II

jj

||

||

[|

||

II

frontem

jB,

fortem

inter C, (Jac. add.) 18 adnot. de tota scaena excidisse recte Miseram me uereor ne illud grastatuit Schopen ; ed. pr. add. aliorsum a^d. dett. uius tulerit phedria nevk om. < i ]> in ut om. TC 19 et om.
||

TC T
|

pireneum F,
:

et

pirenem B, ipsum

\\

TC

284
83
3 QvoD
iiERi

DONATI COMMENTVM
iNTROMissvs NON EST haec lenius ut de
ille

facto suo loquens, <(at

dolens^

"^exclusit,

reuocat' inquit,

'redeam? non,

si

84

TREMO

obsecret' (J 1, 4). HORREOQVE ex amore nimio.

me

nimius ignis
5

eifectum frigoris reddit, ut ex frigore nimio effectus ignis secundum illud quod physici aiunt ^aKQoxrizeg exsistit,
LGorrjTeg'.

adu.' inquit.

hinc et Vergilius (^G-eo. I 93^ ^aut Boreae p. f. 2 tremo horreoqve postqvam aspexi hanc
10

85

natura magni caloris etiam horrorem incutit, ut nimiae febres. 5 1 ACCEDE AD iGNEM HVNC aptius ^ignem' meretricem accipiemus quam aram Apollinis Agyiei, uel quia amator uritur, ut (Verg. Ed. III 66) 'at mihi sese offert ultro meus ignis Amyntas', uel quia auida et auara est, ut ignis, alimentorum, 2 iam calesces plvs satis
et alibi {Heaut. I 2, 24) ^quam noue, id est aequo. ne quid in illum iratus plus satis faxit, pater'. 3 iam calesces plvs satis noue, sed intellegitur

15

plus satis
1

quam

horrueras.

4 Hoc quidam putant,

at mihi uidetur de his esse, quae a ueteribus geminabantur,

QVOD HERi om.

2 at

TC
3

II

C, 5 affectum C frigoras redit q ex om. affectus (a in e corr) C 6 extitit 0, om. ^POTheC ICOTCTCC B, ccQoxr\xe6 Laonxsa F, opotreto T, apote fr 8 adu To C 7 et om. boream codd. p.] b Tremo h q p a h T, B, at n F, om. inquit om,. 10 ignem hvnc] i h T, horreo 9 naturam C coloris C

redeam
8

ille

Sabb.) obsecret om.

{sic

intromissis dolens W.-

m
II

leuius haec om. C at Phaedria Steph.

|

\\

nunc sine me obsecret

\

T TC

II

4 Tremo h

||

||

TV
\

TC

||

\\

||

ig-

actius
I

T <ad>
ut om.
\

ignem B, om.

T
u

\\

11 (^GYXCI
||

J5,

SsX-

qpvxt F, uel * * * T, om. C; 'AyvLaCov Sabb.

tur] utique

ad
\

m
||

An'AyvLei? 12 urii a F, o meus

ignis amintans T, omis ignis amitans

13 et

amara
||
\

{corr.

14 iam amata TC, amara et auara -B 15 noue noue 17 satis om. B (LF) <(sed intelligitur plus satis (p- s- om. F, post de quo inser. B) quam (quo CVD)^ id est de quo codd. {cf. schol. sq.)- id est Cf. ScJdee p. 115, 26 plus satis: plus iusto plus aequo Steph. 16 nequit C fixit T 17 iam c p s T 1 18 satis] sapere T

cps^ T

m. 2) F, et (uel C)
sa. I?
I

11

||

||

\\

at

19

TCV^

sed {corr. m. 2) V\ uidetur de his quae ueteres geminabant

I

jBF\

de his uidetur

ETOVCHVS

I 2,

3-10.

285

(Andr. I i, 28; Phorm. I 5, 20) omnia' {Heaut. IV 7, 2) id est omnia. sic etiam ^plus satis' pro satis. 6 Qvis Hic LOQviTVR uon imperite intellegunt, qui 86 existimant meretricem etiam hoc simulare, quod non praeuiderit Phaedriam. nam et personae et dictis eius ceteris hoc conuenit et tunc erunt gratiosa omnia, quae supra dixit. 7 cvR NON RECTA iNTROiBAS quasi parum fuerit ^in87 troibas', satis mire additum Vecta'. 88 8 1 DE EXCLVSiONE VERBVM NVLLVM pleuus admiratiouis est nec accusationi nec satisfactioni locum reliquisse meretricem callide dissimulata iniuria. 2 qvid taces et hoc callide, quasi innocens ne suspicetur quidem, quid sucut
^plerique

omnes'

id est

omnes

et ^pleraque

10

censeat adulescens.

^^

tolle

SANE QVIA VERO HAE MIHI PATENT SEMPER FORES ^uero' et pronuntiandi adiumenta uultumque dicentis et in uerbis non negatio sed confessio esse
1

15

^sane' et

credetur.

Aen.

IV
1

ironiae conuenit, ut {Verg. uero laudem et s. a. r.' 93) ^egregiam

^uero'

Nam

90

10

AVT QviA svM APVD TE PRiMvs duo

fores et quia

dixit,

quae

20

dolet: quia clausae lato milite. 2

avt qvia svm

posterior habetur praeapvd te primvs sub-

auditur ^ideo non recta introii'.

3 missa istaec face

2 id est] hoc est 3 etiam] et 4 qvis om. C h 1 7 tunc erunt om. 5 prouiderit BTC\\Q ceteribus 8 non] n introhibis C, ingratiora StepJi. recta] v 9 additum tro J5, it introibas om. fuerat quasi
\\
:

TCV

\\

II

T
\

||

BT

\\

TC
[

B
\

10 de ex uerbum n T, n uer <^est)> recta satis mire .B plenus Bahhow. plus codd. 11 accusatione T satisfactione 12 callide] callida CF, calida et T quid t T 13 inocens 15 quia uero BV^, uero quia CV^, 0, ignoraDS T quod fores om. he mihi (h T) s p f quia uero q T adiumentum 16 uero et] uereor C uultuque 17 et om. 18 crederetur codd., corr. W. uero <(semper (8p

||

||

||

TC
II

II

||

||

BT
\ \

TC

OF

TC
\

j;

II

T)y B, yronice

TC

C cum uenit C 19 s. a. r.] spolia ampla refertis 20 aut quia s T, om. apud te pri J5, a t p 7' quae ex quia corr. C 21 dolet <^et) Steph. prelatio 22 s a t p 23 non] nunc T introiui ]', recte TC (primus B) + interiori 7\ introii uia B mis?;i
\

(sem^per vel se^e dett.); cf.

Andr.

IV 4,16

ironie <^non^

||

||

BT
||

||

\\

BT

286

DONATI COMMENTVM

alia dissimulatio et durior post admonitionem. 4 Sed bene intellegit, qui hoc a meretrice ridente molliter et osculum porrigente dici accipit. 91 11 1 QViD MissA magna uirtus poetae est non sententias solum de consuetudine ac de medio tollere et ponere in comoedia, uerum etiam uerba quaedam ex communi sermone, <(unde)> est quod ait nunc 'quid missa?' 2 O THAIS THAIS VTINAM MIHI ESSET PARS AEQVA AMO-

TECVM uel amandi uel non amandi scilicet. 12 Ac PARiTER FiERET 'pariter' similiter. Sallustius {Hist I fr. 92 ilf.) 'cui nisi pariter obuiam iretur'. 13 VT AVT HOC TIBI DOLERET ITIDEM VT MIHI DOLET 93 si ambo amaremus. 15 1 ANiME Mi <(mi)> phaedria ^mi' uocatiuus est ab 95 2 Vide quam familiariter hoc idem reeo quod est meus. petat blandimentum; uult enim Terentius uelut peculiare uerbum boc esse Thaidis: adeo totiens dictum est Hune hic eras, mi Phaedria?' (v. 6'), '^ne crucia te obsecro,
Ris

92

10

15

anime mi, <(mi)> Phaedria' {v. 15), ^quaesiui: nunc ego eam, mi Phaedria, multae sunt causae' (t\ 64 65), ^mi 3 ne crvcia te obPhaedria, et tu' (v. 110 11). SECRO anime mi <^mi^ phaedria haec rursum nisi amplectens

20

adulescentem mulier
1

dixerit,
\\

uidebitur
||

"^ne

crucia te'

sine
||

admonitiones T 2 haec V 3 porrigente] praebente V 4 quid T est om. T sentias C 7 unde add. Schoell:, ut 8 o est om. V nunc om. B {t. Sahh.) Sahb., quale Steph. EssET om. B o-t-tut-m-e-p-e-a-t- T Mmi esset] nf C aeqva] e -B 9 scilicet uel non amandi V 10 ac pariter f jT, om. B pariter] i F 11 cu T pariter obuia miseretur TC, obuia pariter miretur J5 12 vt] ac pariter fieret ut {pm. C) CV d T 14 anime mi phedria ut a h t d T, om. 5 i u f T, anime mi B mi meus om. B uocantis C CV, ale 15 repetit V 16 uult] ut T peculare C, om. BT^ 17 uerbum hoc est C, hoc esse uerbum B adeo] ab eo TC tune h e 19 Phaedria om. T cruciate ex -re corr. C, Tl|18 ne 19 phedria <^hec rursum nisi ampudeat B obsecro om. B ergo plecten s )> ^^(c/^.m/m) <(et)> quaesiui (que s mi T) codd. ca T, eam ego B, eam V 20 multae tu] et ne T 21 phe a B ne excrucia 5 ne c T te ob anime mi phe B, t f r 22 rursus T 23 ne excrucia te 5, ne c t T

\\

||

II

||

|1

||

m
\
\

||

\\

||

mf-

\\

\\

\\

II

\\

EVNVCHVS
affectu dicere.

I 2,

10-20.
crucia
te'

287
et eo

sed

sic

dicit

*ne

gestu,

quasi in eo et ipsa crucietur; hoc est animus meus.

nam

ideo subicit ^anime mi'

blande et

97

16 NON POL QVO QVEMQVAM PLVS AMEM hoc totum nimis cum contractatione adulescentis dicit meretrix. 17 FACiVNDVM rviT legendum faciundum scri-

98

hoc semper necessitati adiungitur, ut XI {Aen. Vergilius 230) ^aut pacem Troiano ab r, p.' et alibi (Aen. VIII 441) *arma a. f. u.' 18 1 CREDO VT FIT MISERA PRAE AMORE EXCLVSTI HVNC

bendum: totum

10

FORAS oratorie ac facete additum

illa

^misera'.

2 Et

cum
quis
15

a deriuatione causae
est,

argumentaretur, mire a Parme-

none correpta
nccqa.

uerisimile

non

esse,

ut,

quem

amat, eundem possit excludere.

3 exclvsti hvnc foras

TtQoaSoTiiav intulit intuens puellam et ei ostendens Phaedriam, ut ostendat, quam falsa ac repugnantia loquatur meretrix. 99 19 AGE sed hvc qva gratl\ te accersi ivssi avscvlta corripientis est modo ^age', non hortantis aduerbium. 100 20 1 TE ACCERSi ivssi AvscvLTA hoc est quod supra ait (I 1, 1 2) ^non eam ne nunc quidem, cum accersor

20

ultro?'

Dic
est.

mihi

meretricia

calliditate

commendat

quae dictura
1

eo gestu V, et cum gestu T, et gestu C; del. 2 et <(in^ ipsa (etiam ipsa t. Sabb.) cruciatur 4 quoque quem B^ nam] et C 3 id est <^o^ animus 5 contractione TF, conditione C dicit q-qfaciendum C F, meretrix] hem C 6 faciendum C fvit om. 7 necessitati semper {post scribendum) adiungetur
et
\\

Schopen

B
\

1|

TC

j|

pa- T B
\\

\\

\\

ut om. FORAs om.

BT
si
II

\\

9 a

5|utfmpa-ehfF
||

5 C,
11

acri

T, a

||

10 vt
\

clusit

C,
sscr.
;

exclusisti

13 ut

Schoell.

hf- T ******

V^ {= dett.), om. BTC quis quem ed. pr.

\\

ac] et

ex12 argumentatur T quis quem codd., transp. V 14 exclusit TC, exclusisti

Tlsit C| pro C

\\

\\

15 n^P^nPOC^ORI^N B, Ttaqu nqoadoyiav V, 16 quod loquitur T, om. C {t. Wiss.) ac] et C 18 SED ausculta T, etc avscvlta] 20 ius as B, iussi T^ 19 non ras. F* ivssi] iube C 21 ne n q c a u T cum] cur C

II

II

||

shq-taiu||

288
101
se

DONATI COMMENTVM

102

21 EGONE OPTiME bene non exspectauit seruus, ut pro dominus responderet Thaidi. 22 1 VERVM HEVS Tv HAC LEGE TiBi astute seruus
uicem,

reponit Thaidi
spectari

nam

illa

ut

magnum

uoluit

ex5

quod dictura est, iste ut falsum contemnit. MEAM ASTRiNGO FiDEM ^fidem astriugo ' promitto,

103

quia uincula fidei dicuntur. 23 1 QVAE VERA AVDivi mire uicem Parmeno reddidit meretrici, nam ut seruum difficile est tacere commissa,

meretricem rarum est uera dicere. 3 contineo AVDivi figura 7taQCi6%evri.

ita

qvae vera

lo

optime proprie

a metaphora uasis transtulit uerba.

104

24

SI

FALSVM AVT VANVM AVT FICTVM EST CONTINVO

"^falsum'
15

PALAM EST

est quo tegitur id quod factum est, ^uanum' est quod fieri non potest, ^fictum' quod factum non est et fieri potuit. 2 Vel ^falsum' est fictum mendacium simile ueritati, ^uanum' nec possibile nec uerisimile, ^fictum' totum sine uero sed uerisimile. 3 ^Falsum' loqui 4 ^Falsum' mendacis est, "^fictum' callidi, ^uanum' stulti. loqui culpae est, ^fictum' uersutiae, ^uanum' uecordiae.

20

5 ^Falsis' decipimur,

^fictis'

delectamur,

^uana' con-

temnimus.

105

25 HAC ATQVE iLLAC PERFLvo

1

coutra 'coutineo'

{v.

23).

2 respondeat T l non] ne C ascube {in mg. al' astute m. 1) C 4 uicem] nicens C ut om. T 5 quod] quae BV^ 6 meam a f T, om. abstringo <(ficontempnitur C 9 meretrici ex 8 audi reddit dett. B, a- T dem)>

3 Tv

ego TiBi]
II

nc

op

t-h-l-t- T, tu
\

1|

j]

|j

B
\

\\

||

<^meretrici (-cia T))> codd., corr. ed. pr. 10 rarum Stepli.: parum codd. dicere uera 11 audi B, aTTd^P^QVAE VERA om. figura om.
|
|

-cem

corr.

ut] et .B

seruum

\\

|1

CReVh B,
tafora
II

nagciansv hoc F,
\

T ***** TC
\

continet
1

B B

TC

12
\\

me-

transtulit nascit C uerba <(eius)> B, methafora TC TC 13 aut u a f e con p e T, etc 5 14 quo] quod C 15 est om. TC V factum om. B 16 non est ante factum
1

||

11

\\

F
et

TCV

II

20 loqui 19 est 077i. 17 uerisimile <est> {t. Sabh.) 21 decipimus est om. uersutiae Bentley: uirtutis codd. hac a i p T continuo 23 HAc p. 289, 2 illac om.
II

|1

\\

\\

EVNVCHVS
104

I 2,

21-30.

289

24 6 PALAM EST PLENVS RIMARVM SVM HAC ATQVE ILLAC PERFLvo uilis et abiecta translatio est, apta apud meretricem loquenti, 7 Translata autem est quasi ab aquario uase fictili. 106 26 PRom Tv TACERi si vis VERA DiciTO utrum tetaceri aut tuum dictum an impersonaliter infinitiuo
modo? 27
cendo
trices

107

^meretrix mihi mater

SAMiA MiHi MATER FviT puduit diccre Thaidem fuit', quod tamen significauit dialiunde ciuem alibi habitasse. nam ideo meredictae

lo

108

sunt in comoediis, ut in Andria {III 1, 11) ^adeon est demens? ex peregrina?' 28 1 POTEST TACERi Hoc id est uerisimile est. nec hoc

peregrinae

ad laudem proficit sed ad dedecus meretricis. 2 potest TACERi HOC peregrinam nasci meretricem, et ideo potest

i5

uerum
109

uideri.

29
sexus
ligat.

1 <^parvvlam)> pvellam dono qvidam aetas et causa amoris sunt, cur hanc Thais puellam di2 PVELLAM DONO QVIDAM MERCATOR DEDIT propter
20

hoc ostendit meretricem fuisse matrem, ut dono accipere

puellam potuisset. ^^^ 30 1 Ex ATTiCA HiNC ABREPTAM quia Atheuis scaeua 2 arbitror bene 'arbitror' et nihil certi: est constituta.
HAc PKRFLvo om. 1 p e "atque "hac F, hac et (7|| 2 perfluo <etc.> obiecta C est] et apud] ad T 3 transautem post est V, om. C latum quasi ante est C, om. 5 prontu C, proin 4 aquaria T fictile C, subtili T (edd.) tacere C T TACEEi t T, ctc DiciTo] t s u u d ante in6 aut tuum] actiuum C an] aut JB vera] uero C finitiuo (-to TV) add. aut^, an C, etTF, del. TT.; ait Schoell\\ f T 9 significauit ciuem] signiccium 8 mihi (m T) 12 adeo est TC, 10 ciuem] tuum T meretrix T ** ** hoc id est 13 potest t h JBT d ex p T adene
I

||

T
!

II

\\

\\

5 5
I

||

II

\\

om.
ta-

BT
et
ji

5
\\

II

19 pu

14 sed <hoc> ad dedicus T potest hoc 17 PARWLAM add. Sabb. (qui B) puella C 18 amoris secl Sabb. diligit (-ge T) puellam TC\\ 20 ut] d T d qui mer dedit B, puellam d q
id est] id

||

\\

dq

dono <ideo>

22 athica C, hathica T 23 arbitror] ar J5

Donati comm.
rec.

V T

puellam accipere
|

m
\\

||

hinc abreptam] h ab <et> bene C

21 potuisse cena J, om.

"Wessner.

19

290

DONATI COMMENTVM

esset Parmeno adornare Chaeream ad uitiandam uirginem, si praescisset ciuem esse? 111 31 MATRIS NOMEN ET PATRIS DICEBAT IPSA quae iu-

quomodo enim ausurus

fantis
iila

112
que

memoriae proxima sunt; nam quid prius aetas quam patrem matremque cognoscit? 32 ET siGNA CETERA id est domum patriam regionemeius.

113
114 115

33 NEQVE PER AETATEM ETIAM POTERAT hoc

didit,

idcO ad-

ne esset minus elegans, quae nesciret. 34 MERCATOR Hoc ADDEBAT ad matris scilicet nomen

lo

et patris,

quod puella

dicebat.

VNDE EMERAT a quibus, ut {Verg. Aen. I 6) et {Andr. II 1, 2) ^qui (^scis}? modo e Bauo audiui et (^prol. 10 11) ^causam dicere prius unde petitur aurum'. 2 e svnio Sunium promontorium

35

'^genus

unde Latinum'

15

est

Atheniensium

et

in

eo

[forum uenalium rerum] emfigura in narrationibus

porium.

116

36
basis

MATER VBi ACCEPiT hacc

dicitur,

cum omnia pedetemptim

2

dicuntur insinuandi
dedit' {v.

gratia, ut

nunc ^matri mercator dono

^mater ubi accepit'.

1

Et simul conuenit

28 29)^ mulieri lo-

20

6 et om, TC morie proxime suDt)> B aetas om. JB Siqua C ceteea] c- T <in^ patria (-am T) codd., corr. ed. pr. 10 merca9 esse B 8 p ae T poterat] po B, p T tor om. 5 h a T nomen patris et p matris {om. scilicet) B 12 vnde Siurum post 16 emporium B emerat om. B ut] et C 13 Latinum] 1 T et audiui] et quomodo (comodo T) e (a T) dauo (-ua C) modo (nunc F, m T, om. B) audiui 14 dicere om. C unde (mihi T) prius (audi C, a^ T) codd. sumum F, sum15 e sumo F, e summo C, om. B mum C 16 forum uenalium rerum emporium J5, emporium rerum uenalium est TC, emporium est F; glossema secl. Sabb. 18 mater] aliter jB u a T uariationibus ex na- corr. C 21 ac19 bassis 20 dono] do B pedetentim codd. T cepit] a
\

2 precisquomodo Westerh.: quando JBTV, quod C 3 et patris] et p crimen C T, B, praesciret TCV d-i- T otn. C infantis] in C quae] qui TC, om. hic B sunt <^qiie infantis me4 memoria C proxime (-m^ V)
\\

sent

\\

BV

(j

||

\\

\\

\\

II

II

BTC

||

II

II

\\

BTC

\\

\\

\\

EVNVCHVS
quenti huiuscemodi mora.

I 2,

3040.

291

3 coepit stvdiose omnia doCERE mire non Mocuit' sed 'coepit docere' to5 nXXi^6(ia. 4 Et uide quam satis muliebriter. 5 mater vbi ACCEPiT ^accepit' simpliciter an audiuit ingenuam, ut (Verff. Aen. II 65 66) ^accipe n. D. i. et c. a. <(u.)>

17

sed melius prius. 37 1 iTA VT ESSET FiLiA ergo uclut soror habenda est Thaidi, et ideo sequitur ^sororem plerique esse credebant meam'. 2 Et oratorie cumulat dignitatem et amorem
d.

o.'V

puellae, ut eius comparatione leniatur iniuria facta Phaedriae.

10

119

39

EGO CVM ILLO QVOCVM VNO TVM REM HABEBAM

HOSPiTE <(honeste> totum dixit et quod ^hospite' et quod 2 Et bene Hunc' et non *nunc'; nam Vem habebam'. nunc cum duobus. 3 qvocvm vno rem consuetudinem, 4 hospite id est Attico. amorem. 2 qvi mihi 4:0 1 ABii Hvc Rhodo Athenas scilicet. 130 RELiQviT HAEC QVAE HABEO OMNiA hoc ideo, uc tautundem
obsequii exigat Phaedria.
at econtra

15

Parmeno ^utrumque

hoc falsum
que'

est:

effluet'.

quid

dicat.

exponit hoc *utrum-20 et contra dicendum est, quia praesens

Ipse

amator grauatur hoc

1

dicto.

huiusmodi

TV
V, et
I

studiose
\

omnia dicere
dicere
|

studiose

d
a
(b

T, om.

II

2 docere

B,

T
II

roj iisXXriaiKo
I

*****
\

<omnia> B,

C TO

Md^<\HCMO)

an] ut .B

V)

codd., corr.

est om. 9

TC

ingenua C Schopen
||

II

meam

otn.

T, om. T, etc.

B B

idcirco sororem e p c 8 thaidis 12 ego cum 10 phedriae facta JB

\
\

\\

4 accbpit] cepit J?, ut capiendi et (ut C) c a t o soror om. 7 ut <dicet> esset T

r, om.

\\

m
i

cum quo uno

II

(t.

Sabb.),

qcu^ T trh-h\

1|

F, habebat

BTC

13 honeste (jpost totum) add. Sabb. 15 qvocvm] duo cum C, om.

||

\\

14

habebaw
vno om.

B
T

B
r

II

h T, om. .B 18 q h o T, "omnia quae habeo F, omnia B ne tantundem om. B 19 obsequi B adeo contra codd., effluetl h f a f corr. Sabb. utrum C 20 hoc T, hoc fal

16 hospi

J5
I

uel
||

\\

athico
I

TC

\\

17 hvc] h\

qui michi

\\

\\

et-

effluet

ex af- corr.

22 gratulatur B^ igitur uictum

21 quid om.

est om.

TC

19*

292

DONATI COMMENTVM
4:2

122

NEQVE Tv VNO CONTENTA ERAS quippe quae ad2 neqve solvs dedit quippe quia non omnia tua illius fuere mortui. 123 43 1 NAM Hic QVOQVE (JTf/cog, nec 'Phaedria' sed
1

miseris

militem.

hic'

dixit

tangens
2

illum

et

quasi

inuito

illo

haec ex-

probrat.

bonam magnamqve partem ad te attvlit

haec dicuntur laodvva(iovvta, ut {Heaut. V 1, 53) ^abs te 3 An potius 'bonam' specie, 'magnam' petere et poscere'. 4 Et nunc discretiue dictum est, nam quantitate? alias 'bona' pro magna accipimus et multa. 44 ITA EST non erat negandum, quod dixit Parmeno, 124
meretrici
satisfacere

lo

cupienti

et

non

tacenti

culpam

in

conscientia esse.

126

46 1 TE iNTEREA Loci coGNOVi oratoric priorem amatorem facit militem quam Phaedriam; nam posterius dicit hunc cognitum per absentiam militis. ergo cum militi Phaedria riualis superductus sit, consequens est, ut miles queri debuerit, non Phaedria, et propterea nihil mirum,
si

15

ordine

seruato miles

antepositus

fuerit

amatori

post20

modum
multum

cognito; et hoc, sine puellae et munerum causa, 2 Sed pro milite contra Phaedriam ualet.

uide meretricem,

quia

rem

dixit

percutientem,

quot et

1 TV Om. 6- T, 0711. CONTENTA ERAs] ; VNO] U 2 solvs dedit] s d eras cont- Ter. admiaerat T, solus 3 tua omnia ccajtveoo 4 cc6tsl(og] ^rTtcoc B, V, grece
I \

II

T TC

\\

||

nec W.: nunc BCV, n T; non ed. pi\ Phaedria] f T 5 hi C haec] hoc T, om. improbat C {t. Sabb.) 6 mag que p a t ab q p ad te a T ad te om. B, V 7 ICWMN^^O^OYNT^ B, yiodLvccXXovvtcc F, * * * * =^ T, om. C 8 speciem T, spem C, qualitate B 9 quantitatem C\ Et nunc] nunc T, om. C 10 alia C est nam] nam et V bonam V magna <et multa> T 11 dixerat -B 12 meretrice C 13 esse om. 14 tb om. TC interea 1 c jT, intera lo amatoram V 15 phe absentiam oiu. T nam 16 abstinentiam C 17 phedria C 18 deberet B preterea BV\\20 et hoc ed. pr.: hoc et (et om. T) codd. puella BT\ et am. C munerum om. T 22 per21 multum] militum cutientem] perurentem ed. pr.
O, ow.

I

II

\\

jl

II

\\

\\

II

||

||

\\

||

\\

||

j|

\\

\\

EVNVCHVS
qualia

I 2,

42-61.
*tute
scis

293
postilla

blandimenta

subicit

dicendo

quam intimum habeam te' etc. 47 1 coGNOvi proprie ^cognoui'. 127

tvte

scis

POSTiLLA QVAM INTIMVM (Syfnia iTCifiovij, nam hoc ad narrationem non pertinet. 48 1 ET MEA coNSiLiA TiBi CREDAM OMNiA ex praeseuti 128 actu sumpsit argumentum, quod nunc eum tanquam consultorem adhibuerit. 2 Et bene 'credam' secundum illud
{v.

129
130

21) 'potin est hic tacere?' 49 1 NE Hoc QviDEM id est*. hoc quoque falsum est. 2 DVBiVMNE iD EST mc uou taciturum scilicet. 50 1 Hoc AGiTE AMABO 'hoc agite' pro aduerbio corsic

lo

positum aut certe pro adhortatione audientiae * Plautus (Asi7i. prol. l) hoc agite si uultis, 2 Et conuenit ueluti nutu audientiam spectatores'. 3 hoc agite significantis et gestu hoc ipsum'adiuuari. id est: illud desinite et hoc attendite. 51 1 NVPER Eivs FRATER ut adhuc amor flagrare ui131 2 aliqvantvlvm est ad rem deatur, addidit ^nuper'. AviDioR uultu accommodato ad reprehensionem pronun4 ad tiandum est. 3 ad rem avidior proprie *auidior'.
ripientis est

praebendae.

i5

20

REM pecuniam modo

1

dicit.

T 2 te habeam JB, om. V 4 post i.B coonovi] cog quam in J? oxfjficx Iniyi^ovrj Sabb.: Xnid^dkO*^h B, V, **** figura TC; gx. vnofxovrj Schoell coll. Bhet. l. m. 46, 24, at cf. Eun. V 4, 2, Hec. III 3, 6 orationem TC 5 nunc nunc cam tam conF 6 me C t c o r 7 u sit sulatorem adhibuit T 8 illum C 9 es J? h t T 10 ne] nec qvidem] q T id est] id F est 2. om. B\\\l DVBivjoiK] 12 hoc ag a T amabo hocagite dubium est TC est om.
etc.

8-piqih- {om. tute 3 4 iNTiMVM om. TCV

|| |

te)

||

||

**
\
jl
\
[

TC

II

II

BTC
T
II

\\

||

||

||

om.

B
II

auerbio
I

14 sic <hoc> 15 nutum T pr. 19 aliquantulum F; definite C

\

TCV
\\

1|

attntiae 13 ad oratione C, ortatione T t. si (non Wiss.) uultis] sultis ed. 17 id est] quod TC 16 gestum TC

\\

||

rem

F,

o?/i.

Sabb.] ad rem avidior otn. t. Wiss.) et rem F, ow. auidior del. Sabb. proprie C niam dicit om.

rem om.

ad

(a

.B) r

.B

aliquantum Ter. T 20 accomodatis

||

est post C 21 ad
\\
|

{t.

\\

auidior 22 pecu-

294
132

DONATI COMMENTVM
52
is

vBi HANC

FORMA viDET ex

aliena persona uult

sit

133

ostendere praeter affectum quanti sibi existimanda quanto munere miles Phaedriae meruerit anteponi. 2 53 1 ET FiDiBvs sciRE uetusta elXeLijjLg.

et

pre5

TivM SPERANS deest ^magnum', ut

^stabulo frenos
a.
s.'

(Yerg. Geo.

III 184)

134

PRODVCIT proprie, nam "^produci' uenales 2 prodvcit vendit haec celeritas uendi3 forte fortvna id est bona bilem indicat mercem.

54

dicuntur.

fortuna.

10

135

Hic mevs amicvs quia locus est meritorum, non iam ^miles', sed 'meus amicus'. uide enim quid sequatur: ^emit' inquit 'eam dono mihi'.

55

136

56

iMPRVDENS HARVM RERVxM hic ostcudit quam auidus

15

2 Simul etiam ostenid faceret, si rem penitus nosset. ditur quanta secreta dicat Phaedriae, utpote quae riualis

harvm rervm ignarvsqve omnivm prudentia gnaritas extrinsecus uenit. 5 Hoc 4 ^lmprudens' per se, ^ignarus' per alios.
nesciat.

3 imprvdens
naturalis

est,

est:

137

57

qui nec suspicatus sit neque ex aliquo audierit. 1 postqvam sensit me tecvm qvoqve rem habere

20

1 is

om.

B
I

alia

B,

aliene

VBi] tibi C,
||

3 quanto
\\

meruit codd.,

corr. Westerh.

4 et

{t.

Sabb.)

.B, s-

e<\^iyiC J5,

6 stabula
II

BV
f

ex -as

C07-r.

s.]

8 vendit] uendibilem

B
\ |

\\

om. C\\ 5 spe <|)> frenos F, ferenos B, frenos dicuntur om. 7 proprie C 9 <(hic> forte TC fortvnaJ i- T\

mi^LO F, **** T,

u.T|h-T|f-u.B|etC| V miles om. C phedria C T uenusta 07n. B scire] s

\ \ \

||

||

haec est F, om. TC bona fortuna om. TC 11 mc om. BT\ a T quia om. T locutus B longus T meritori B meritorium C 12 iam] nam C amicus om. TC uide] unde T

||

||

enim om.
II

TC 14 in (i p T) h rerum (r T) BT\ ostenditur F 16 phedria 15 facere C etiam om.. V auditur C 1 7 nesciatur T, nascitur C T, om. inprudens h r i q 20 est om. TC neque] 18 est om. (t. Wiss.) gnauitas nec BV\\ 21 sensit me (m mg.) quoque rem habere tecum (7,

\ \

TC

sequitur

jBT

||

13

eam

ed. pr.: et

JB

F,

in
|

||

TC

II

||

\\

smq-rht-

T, sensit etc

EYNYCHYS

I 2,

52-63.

295

non dictum sed quasi celatum <'sensit']>. 2 sensit me TECVM QVOQVE REM HABERE magno pondere dixit Hecum
quoque', tamquam irascendi magis iusta causa sit militi quam Phaedriae. nam ^sensW et Uecum quoque' hoc
significat.
5

138

58
dicatur.

REM HABERE sic dixit, ut honeste res impura 2 ne det sedvlo sine dolo, hoc est im-

pense.

139

semper *ait' dicimus, cum uel inuisa nobis uel uana dicta narramus alicuius. 2 si fidem habeat hoc est: si faciam aliquid, unde credat se tibi praeponi. 3 si fidem habeat si credere cogatur. 4 Id est si credat: unde fideiussor dicitur, hoc est auctor credendi. 6 se iri praepositvm tibi apvd me
1 AiT
et audientibus
.

59

lo

avci(5Tqo(pri

in

uerbo 'praepositum

iri'.

Necessaria

i5

implicatio in his, quae dura dictu sunt.

142
scit

62 sed ego qvantvm svspicor

alta et acuta inuentio:

143

meretrix amatores hoc solo inimicos esse, quod idem diligunt; magnifice igitur, ut riualis odium deleniret, uult persuadere Phaedriae non se amari sed uirginem. 03 1 AD virginem animvm adeecit cur hoc inferat?
ut uel laedendi militis causa Phaedria patiatur eum, quam 2 etiamne amplivs amet et nolit, uirginem dono dare.
1

20

non

HABERE
\

om.

sentit T\ me quoque (ofn. sensit sscr. 3 quoque <rem 2 eem quoque om. tecum) T, om. C 4 nam] non iuste <et> tamquam om. habere) 7 ne dkt 6 sic]' magno pondere {cf. supra) quoque sedulo <e8t> om. sedulo impense post 5 significat 10 et om. C F, s impense sine dolo (om. hoc est) 14 sk 13 hoc] id 12 si fi ha .B 11 HABEAT 07n. id est

non] quo nunc

T
||

celebratum

sensit add. Sabb.

C\

BV

B B
I \

\\

TC
\\

\\

B TC V

\\

\\

||

II

iRi]

om. om.

tibi T, me] t a praeposito T, pre \N<\CTPO<I>h B, avaaxQocpri F, * * * * T, corr. 16 dicta om. C C codd., Steph. iri] in J5, sic sit 18 aucta TC 17 sed ego om. C, q s T deliniret TCV; 19 dicunt C quid -B magnificate C, -ca T 21 ad viroi.vkm 20 persuade C declinet Klotz uult] nil C nolit om. 22 ludendi V quem ?i adicit T {ueiii V)] sc. Thaidi dono dare; colit Bentletj, colat Westerh.\
sciri

II

\\

II

15

\\

\\

|{

II

BT
T

\\

|1

||

BV\2S

AMPLIVS]

a.

296
mundat
Xetipiv

DONATI COMMENTVM
Terentius,
1 NiHiL

ut

solet,

res

huiusmodi

per

k'k-

suam.

144

64

NAM QVAESivi NVNC EGO optime purgauit

5

Terentius, quod mox liberalibus nuptiis fuerat obfuturum, Chaerea. necessario ergo si uitiatam uirginem duceret defenditur, tamquam quae honeste nuptura est.

145

65 QVAMOBREM cvpio ABDVCERE etiam hoc uerbo

ficatur Phaedriae,

non enim 'accipere' ut ab amico

et

gratire-

munerante, sed ^abducere' ut ab stulto

experte.
10

144
non

64

2 NVNC

EGO EAM MI PHAEDRIA MVLTAE SVNT CAVSAE

indiligenter considerauerunt hanc meretricis orationem, nam et prinqui illam instar controuersiae rettulerunt.

cipium est (^v. 1) ^me miseram! uereor ne illud grauius Phaedria tulerit' et narratio (v. 27) 'Samia mihi mater fuit' et partitio cum confirmatione (v. 64) ^nunc ego eam, mi Phaedria, multae sunt causae quamobrem cupio abducere:
(v.

i5

primum quod

soror est dicta'

etc.

et reprehensio

99) ^egone non ex animo misera dico?' et conclusio per conquestionem (v. 99 102) ^quam ioco rem a me ^. .^ impetrare abs te nequeo,

82) ^egone

id timeo?' et (y.

20

biduum saltem ut concedas solum'. 67 1 VT svis RESTiTVAM AC REDDAM restituimur 147

1

3 qvaesivi] q T F, ***** O, (post suam) T ergo jB, e- T \ 5 cherea duceret TC NVNc] n- T, om. 6 tamquam quae ed. pr.: quam que C {B. t. ergo om. TC 7 cvSabh.) quamquam T{B t. Wiss.) quae V ductura V T, c- B\ abducere {post etiam) C, ab- JB, a- T pio] cup 10 nvnc etiam] tunc T 9 ut] et C ab] a TC et] ut C PHAEDRiA om. eam] ca T, om. F|l 11 non] et nunc T considerauere F, <(et^ considerauerunt T hanc om. B 12 instar retuiere F H 13 uereor] u om. B T ne om. TC il gra f T 15 confirma14 mihi ph tulerit B, i g f t T
iXXlifjLv

mundat B, munde

TCV; munde

aii Sabb.
\

C^MrCIN B,
( j

\\

\\

\\

\\

||

\\

\\

\\

tione in ras.

V^
\
|

17 quod] 16 <(eam)> abducere quia C dic JB et om. T 18 et egone] rogone T 20 <ut> rem ioco J5, 1 T a me] ante lac. sign. quam codd. Sabb. impetre B, ip T abs n b s u c solum T 22 vt om. rC a-r- T restituimur F, -mus
\\ \\
I

q^ca^p-qs-ed^ T
|

<(ut (et

T)y nunc codd.

\\

eam

m B

TC

\\

BTC

||

EVNVCHYS
his, quibus nos

I 2,

6370.

297

uolumus,

2 Ergo

sed in 3 sola svm habeo hic neMiNEM ^sola' ad familiarium refertur absentiam, ^habeo hic neminem' ad alienorum amicitiam. potest enim sola domi esse, habere tamen aliquem foris. 4 Et *habeo hic neminem' plus sonat quam *neminem hic habeo'. 5 Et ^sola sum' ab his quos natura conciliat per se, ^habeo hic neminem' eorum qui uoluntate iunguntur. 68 1 NEQVE AMicvM bcne hoc apud amatorem, nam 148

restituimur hac utrumque est.

reddimur his, qui nos uolunt. uolentes, reddimur uolentibus.

10

amator, aliud amicus: amator qui ad tem2 An quia in patris pus, amicus qui perpetuo amat. 3 qvamobrem phaedria in potestate est Phaedi^a? necessariis interponi nomen licet audientis. 69 1 CVPIO ALIQVOS PARARE AMICOS BENEFICIO MEO 149
aliud est
hic

15

ostendit

specialiter,

cuiusmodi

amicos

quaerat,

2 parere contemnere uideatur. BENEFicio meo quia pariuntur et suo, sed minus diligimt. 70 1 ID AMABO ADIVTA ME QVO ID FIAT FACILIVS 150

Phaedriam

ne amicos

nolumus
||

reddimus

B F,
\

redimus T, reddamus C,
\
|

2 restituiraus codd., corr. Sabb. uolente B, uoluntate C, -tis T\ reddimus codd., corr. Sabb. nolentibus C| 3 hac] sc. uirgine, svm] s T hic habeo C, ha T n j 4 sola familiarum C habeo h n neminem om. 5 ad] sed TC, non ad 6 habeo h n alienorum 8 natura] nam C consiliat T per se CF', per jT, om. amicvm om. T hic om. CVfi 10 nam (t. Sabb.) V^ 9 habeo Goetz an (sscr. T) codd. ; an quia ed. pr., quia Steph., del. Sabb. 11 <et {sscr. C)y aliud <er> <est (del C)> amicns amator amator <amicus amator^ qui] id TCf^ 12 qui om. C 13 potestatem Phaedria] ne in necessariis inopem uideretur a^d. ed. 7>r.; ne inops esse uideretur Sabb. C 14 iu necessariis] in rebus seriis QVAMOBREM PHAEDRiA ow. 15 aliquos p a benefi Westerh. nomen interponi
corr. Steph.

B B

V
\

\\

T T T

||

B
||

j|

II

TC

CV

TC

|I

\\

||

<quia parantur

et suo

m r

sed minus>

(cf.

infra),

F* V^

II

B \qi- U

TV\

18 meo in mg. 17 phedria C uideat T, {ante contemnere) C, uideretur 18 pariuntur parare codd. , corr. Sabb. 19 adiuua C, a^ mk] m^ T, om. parantur J5F*
I

araicos parare
|

me C

||

16 hic

ap-a-b^

jabm^ BT
BT

||

(f-

T)

{ BT
||

298

DONATI COMMENTVM
2 adivta

TtaQslKov: bis *id' posuit. pro 'patere excludi' ^adiuta

me mira

coactio:

me'

dixit.

151

71

siNE iLLVM blande

'sine

illum',

tamquam

in

manu

et excludi militem; non 2 priores enim dixit ^fer' aut ^patere' sed ^sine'. PARTES hosce aliqvot dies honeste circumloquitur et

eius sit iniuriam

non pati

153

oratorie, ne dicat "^abi foras' atque ^excludi te patere'. 72 1 NiHiL RESPONDES iam silentium accusat, quia
scit nihil

^mihi' dixit,

2 Et satis blande contrarium responsurum. amoris cui debeas uicem. tamquam:

lo

73 EGON QviDQVAM facctc exprimitur amantis ira, amoris integratio (cf. Andr. III 5, 33). 2 Id est 154 74 1 TANDEM PERDOLViT uimis doluit. 3 Et tandem quasi qui impatiens persensit dolorem. 4 tandem perdolvit vir es eleganter uariauit fuit.
153
5 vir es non ^puer' personas, secundam et tertiam. nunc es, sed iam ^uir', qui meretricem contemnis. 76 HiNC EST abrepta edvxit mater pro sva uide
(iL(ir)6Lv

15

156

cum

ita, ut et

6(jLOiotiksvta

odio inductam et deprauatam pronuntiatione non uitarentur de industria: *ab-

20

158
160

repta' ^pro sua' ^soror est dicta'. 78 1 HAEC NVNC VERBA id cst falsc dicta.

hvc

redevnt ut

excludar.

80
1

1 Nisi

iLLVM PLvs AMAS QVAM ME rcpudiatis

causis,

n^PeARON B, TtccQiXv.ov F, **** T, om. C adiuua 3 sine me om. cohactatio T 2 pate C adiuua 6 h 4 iniuria TC nos T exclusum TC iLLVM om. a ad r 8 respondet C, res iam (nam T) licentius TC|| 9 sit C, si J5 10 respon * * * * Et] eae T uicem] ante jT 11 egone expnmitur facete] facere TC, facile 13 tandem om. perdo -B 14 qui om. T\\ <^illud> ed. pr. 15 tan perdo 17 nunc om. 16 personam es om. 18 hic C sed ow. T iam om. arepta B, abiecta T duxit 19 mimesim B, imnisim T, minusin C, vv^isoiv V et deprauatam om. 20 et om. C

TC

\\

TC

\\

11

II

B
\

||

II

||

\\

BCV

||

||

BTC
\

CV

TC

\\

\\

\\

TC

\\

eMOIOTe^eVT^ B, 6(Loioxslsvta 21 <^quasi^ pro B rentur C

\\

F,

23 excludat C, ex

||

T, om. C\ tuta22 haec om. B falsa T

****

||

24 ames

(-as

V) plus

TC V

\\

EVNVCHVS
quas
cit

I 2,

7084.

299

illa attulerat, per deriuationem causae hic aliud indu2 et istam nvnc times qvae esse cur repellatur.

ADVECTA EST adeo

uideas,
si

quam

inquit, amauerit.
,

amas militem, ut etiam

in-

161
16J2
si

81 TALEM PRAERiPiAT
toris.

TiBi slQCJvsLOi stomacliantis

ama-

82 QVID TE ERGO ALIVD SOLLICITAT quid hoc non est?

est,

iuquit,

163

NVM soLvs ILLE DONA DAT hic iam quasi quaestiosed ille munus aduexit. 2 ''nvm solvs iLLE dona dat"*^ possunt enim dona dari sed exigua aut
1

83

nes tractantui':

10

minus
3
est.

libenter,

et

ideo

mentionem benignitatis
sed
ille

adiecit.

si 'nunlegimus, erit temporis aduerbium, ut sicubi quo in loco, qua in re. 6 nvm vbi meam benignitatem

nvm vbi meam benignitatem 4 NVM VBi numquid alicubi.

benignus
15

Aut

cubi'

intellegit se et

nam plerumque
non apparet,
164

dona obtulisse et id benigne saepe fecisse; ingrata dona sunt, in quibus benignitas quae aut in quantitate rerum est aut in
20

facilitate praestantis.

84 CLAVDiER
III
fr.

claudi aut claudicare.

48,

et (fr. inc.
1

25 M.) ^neque enim 23 M.) ^nihil socordia

deriuatione
\\
\

Sallustius (Hist. ignorantia res claudit'

claudebat'.

pro

conicit Sabb.

4 amauerat

T, om.

quit om.

10 dona donari BENiGNiTATEM 11 DONA dat] donabat TC 13 nunc T b T, be me sed] mc V ille <qui> TC, 14 nuncubi T (qui in mg. m. 2) numquid] aliquid TC 16 quaj sic T num ibi 16 sicubi ed. pr. sit ubi codd. nuncubi T, ubi num C in re] iure T, re C quam 18 plerumb T 17 sed et obtulisse ex att- corr. C 19 aut 1. om. C in 2. om. B\\ Wiss.) que] plurimum {t. res 21 clavdier] claudere T 22 ignorantia] ignauia Sabb. secordia T V, secorante ign23 socordia (a ex e corr.) di C claudiebat T, claudicabat C {sic et Maurenbr.)
\

B minus B
|

II

C inducit] incidit BC, dicit V; 3 inuidias 2 ista C nunc t que a est TC\\ 5 precipiat C IPfONId< B, Igcovicc V, J5 7 QviD sollicitat] quid te a te] re C inil do dat J?, i d d 9 nvm] non dat om. B; schol. pert. ad nvm vbi mkam nvm

\

\\

\\

\\

***
\

\\

TC

jj

||

TC

5
|

V
\\

\\

TC

II

jj

||

\\

\\

300
165

DONATI COMMENTYM
85

1 NONNE MiHi VBi DixTi plus dixit *ubi dixti cupei^e te', quam si diceret ^petisti ut emerem'; plus est enim id praestitisse, quod qui acceperit non ausus fuerit

2 cvpere te uult rem parui pretii ex illius suo labore perpendi. 3 ex aethiopia cupiditate non ^Aethiopissam' sed honestius ''ex Aethiopia'.
postulare.
et

166
167

86
87

RELiCTis REBVS OMNiBvs QVAESivi hacc iam omnia

considerari solent.
1

in beneficiis

QVAESivi

uide

aerumnas

sibi difficilium

quemadmodum adhibeat atque munerum dicat imposuisse mere-

lo

tricem: *ex Aethiopia ancillulam' inquit Mixti te cupere'; quid ego feci in re caeli ac solis ac paene orbis alterius?

2 Deinde non ^quaesiui', nec enim in promptu erat. ^petisti' sed Mixisti', nec ^uelle te' sed ^cupere', non ^nigram'
sed ^ex Aethiopia', nec 'dedi' sed ^-elictis rebus omnibus quaesiui': quid hic non exquisitum, quid non ita expres3 porro evnvchvm deinde sum, ut nihil addi possit?
i5

uel postea uel multo post. 4 evnvchvm velle eunuchos a Persis institutos putant ex captiuis; a Babylonibus enim Hellanicus auctor exstat id habuisse. 5 porro evnvchvm 20

DiXTi VELLE TE uidc

praestitit,
1

quemadmodum, ut maius non semel imputat duo mancipia,

faciat

quod

sed primo

NONNE

vBi
dicti
\\

om.
\

enim est T H 3 id om. V\ 'A cuperem C uult rem] mulierem TC fuerit] sit V ex] et 6 non C 5 et om. B ex ethi B sed oin. B honestius 7 rebvs quam si ethiopissam B quae B., qvaesivi] re e a T 9 uide] unde B adhibeat B F, exhibeat C (dett.\

<mihi> B,
II

DixTi] te cupere
I

cl-

<(che> dixit

C
\

dixti
\

\\

\\

\\

11

exhuicat T; exaugeat Sabb.., <(studiumN adh- Schoell atque] 10 <(cum> erumpnas T numerum C aiatque Sabb. om. dett. dicat om. 11 ex om. Sabb. dett., (dett.); 12 in re] iure C, ancillam T, (-a) C ethiopiam in te paene om. T\\ 13 nec T, nunc J5 F, num C 14 te
\

BCV
\\

TC

\\

\\

BTCV\
||

||

18 17 porro heu T multo 19 babilonibus (babyll- F, babill{sscr. m. 2) V T) codd.; babyloniis ed. pr. (babilonis D) enim del. Sabb. 20 ellanicus BTV., elanicus C axictor Steph. antiquior (-quorum TC) codd. extat J5, existit F, extitit C (dett.), exnrit T e id] uel T d te uel J5, eu d u T\\21 dicti C te om. TC uidi C

om.

BV

omnibus rebus

TC

||

||

\\

EVNVCHYS

I 2,

85-88

301

puellam, deinde eunuchum: illam quia 'ex Aethiopia', hunc quia ^solae utuntur his reginae'. quid tale Thaidi 6 evn^^Chvm evvovxog fljoijrat g evvriv riualis dedit?
excov,

xom

i^S

ypg' evvriv 88 1
est.

earcv cpvXdxxcav^ ag rjVLOxog Qa^dovxog 6jcrinxovovv yvvaLKog KuvdQog. REGiNAE ^reginae' diuites, sed ifi(paxLiuoxeQOv QviA SOLAE VTVNTVR His REGiNAE uarie *eunu-

chum'
est

dixit et intulit *his', ut (prol. 1 qui placere se studeat bonis quam

3)

'si

quisquam
lo

plurimis et mi-

nime multos laedere, in his poeta hic nomen profitetur suum'. 3 REPPERi plus est quam 'emi'. 4 Et uide

quam

propriis et amplissimis uerbis usus est, quia et ancillam ^ex Aethiopia' et eunuchmn <^^quia solae utuntur his reginae'); illam 'quaesiui', hunc Vepperi'. 5 Ergo

ancillam ^quaesiui', hunc Vepperi': neutnim enim horum facile positum erat. 6 qvia solae vtvnT\Ti His reginae uota cum 'eunuchum' singulari numero 7 Sed ^his' non ad praeposuerit, ^his' subiunxisse.
uigilanter
,

i5

eunuchum

rettulit,

sed

ad

delicias

aut quid tale:

solae utuntur huiusmodi deliciis seruitiisque reginae.

1

quia S Et

vt

(ut

eunuchum] hic habent B) hic {om. B) reginae

eunuchum

utuntur h Thaidi dett.., om.

transp. Sabb. re B, reginae

\

codd. 'quia solae (solo T) utuntur 5, regimo T)\ quae post 13 2 quia om. B. {t. Wiss) ex om.
(re

\\

BTCV

\\

utuntur {om. his) 3 eunuchus T evvovxoc

\

TCV

tali
\

iQtixai coe

evvriv sxov xovreativ cpvaaxcov 06 vioxoe gapovxoa c-nriiTtovxoiS evvr]v vv tvvev yiev avagoa F, ivvovyoa ei'Qr,tai (bg evvi(a ^x^^ tovTco iazl (pvXdttcov c5? i]VLOxog Qavdovxoa cxr\7ttovxoa 3/*,

,:>:**** T, om. BC; evvovxog

(pvX(xtt(ov
II
\

tiQr]taL

mg

6 (non Cuiac.) * non add. t. Wiss.) J5, sed eyi(patLv.(oteQov non T, sede 8 et om C quisque C T, sedes non C 7 utuntur h re 9 est om. se (s. T) post studeat TC nj q. p. et T in his p hic n 10 multos] malos C, le J5, 1 2. om. 12 et T 11 Et om. pro suum B, prof. s 13 ex om. T quia reginae add Sabb. (cf. supra ad 1) 14 illum T|| 15 hec C neutrum <eorum> TC 16 qua T 17 eunucho TC 18 hic {2.) T ad om. T 20 huiusmodi 302, 1 hic om. T seruitutisque C

OCOCEINrYNENKEK^NAPOC Lindenbr. (ex reginae om. BTC sede MJ^^^TIROTePON

evvi]v excov tovriati cod.

\\

tl

B TCF
I

m BT

||

\\

II

II

||

II

\\

\\

302

DONATI COMMENTVM
quod in ancillula praetermisit, quia
dici potuit.

oratorie hic subdidit

nulla Aethiopissa honesta

Et

'reginas'

modo diuites

dicit.

in

Phormione (J 3, 20)

^o,

regem
receu5

me
169

esse oportuit!' 89 1 HERI MINAS

VIGINTI PRO

AMBOBVS DEDI

sunt aduersum ingratos. ergo a 2 pro ambobvs dedi tempore inducitur exprobratio. melius amborum pretium, quam ut separatim diceret, quantillo emerit ancillulam nigram, de qua mox illl 2^ 18)
tiora beneficia grauiora

dicetur

*hic

sunt

tres

minae'.

nam

constat

eunuchum

lo

solum emptum esse minis uiginti, ut ipse Parmeno con-

170

{5, 14). 90 tamen contemptvs abs te et hoc seruatur in beneficiis, nam maiora sunt cessantibus meritis eorum,
quibus praestantur.
i5

fitebitur seni

171

91

OB HAEC FACTA ABS TE SPERNOR hic duplex prO-

nuntiatio est: uel per interrogationem uel per inuidiosam 2 Et melius uelut indicatiuo modo exprobrationem.

quam quam
lius

illud.

interrogatiuo profertur; hoc enim est multo grauius 3 ob haec facta abs te spernor sic Vergi-

{Aen.

IV
et

ferimus'.

217 18) ^nos munera templis quippe cum interrogatione uel cum increpatione
4 qvid istic hoc aduerbium consentire

20

tuis

proinci-

ferri potest.

quod
I

sscr.

V^

om.
\

BTC
Et ow.

2 Aethiopissa om.

om.

dicit

om.

TC B
\

in] et 3
\\
|

TC

ancillam TC\\

||

ut add. ed. pr.

<has> modo TCV, 5 mi 0] ha TC

pro F, om. viGiNTi] dedi] 6 gratiora C 7 exprobatio C 9 quantillo p a d T, om. ancillam -B 10 diceretur ex -tulo corr. T emerit ex -rat corr. V tres sunt -B 11 emptum om. T esse mimis TC, om. 12 seni in ras. V^ 13 contentus seruant C 16 facta] bene facta C, b f T spemor abs te C, s abs T, a sper jB est pronuntiatio TC 17 interiectionem T inuidiam C 18 exprobrationem sscr. F^ (= dett.), om. uelut] uel per C in19 quam dett. quam quod dicationis T TC V interiectio 21 quippe T grauior T 20 sic] ut TC, om. ferimus]

d
\

T, decem C, decem
||
\\

B
\

\\

||

||

||

||

||

||

BTC
B
\\

||

||

\\

\\

TCF,

tu f {sscr. m. 2) V 22 et <uel quas tulit> et <quas uel tulit> 23 istic] i- T

TC,

q*-*

\\

EVNVCHVS
pientis
est.

I 2,

8895.

303

et est skkeLtpLg:

deest enim *remoramur' aut

quid

tale.

173

92
dixit

quasi

fraudem. dolum abducta ab Rhodio

QVAMQVAM iLLAM cvpio ABDVCERE 'abducere' ab stulto, nec per uerum meritum sed per Cicero (in Verr. II, III 34, 78) *per uim ac
tibicine'.

atqve hac re

quia hoc est ex re. meretrix contentione quadam negari. ergo fingit se uinci, ut adulescentem molliat, et ipsa cedit, ut et ille remittat pertinaciam. 94 1 potivs qvam te iNiMicvM HABEAM hoc totum ita

ARBiTROR non

93 vervm tamen

dicit <(qua^, scit

10

loquitur,
illo

tamquam
2

ipsa magis

ametur.

huic contrarium est VT ivsseris nec uoluntate nec uultu consentientis hoc ait meretrix, sed callide temptat omnia. nam quia persistendo non perfecit quod exspectabat, docet Phaedriam etiam et adeo hoc ipsum neglegentius negare quod poscitur. subtile est, ut statim impetrauerit; peruulgatum est enim

amet Phaedriam, quam ab <(potivs qvam^ te inimicvm habeam *ut te amicum habeam'. 3 faciam
15

'quod

summa
1

ui defenderis

cum

extorqueretur, hoc idem

'istuc

20

postmodum

remittere remittenti'.

95
1

vtinam istvc verbvm

2

uerbum' pro tota

o^/wjiia,

sententia.

verbvm pro

dicto.

sed proprie

B, sXitpLa V, **** T, om. C\ a T, om. B abducere om. TCV 4 quasij a ^, ob T per uerum] puerum uelut B, tamquam ed. pr. T 5 per abducta] ui abductam Cicero 6 abductae (e add. m. ^) y a C tibicin^ 7, tibicene T, tibi c^ne C atque h r a hoc est ex te JB, 7 qua add. Westerh. T, atque arbitror B hoc est abs te TC, hoc ex te est F, corr. Westerh. 8 tamen] sit C contericione J5, contantum B (t. Wiss.), tam T
et est om. 3 quamquam i c
\

TC eMIYIC

||

II

||

\\

||

trictione

quo

TC 10 ipsi T, qti-h^ T 13
II II
1

V 9 negati ergo] ipsa (a ex e corr.) C 11 quam t in ha B, ha- B, h- T | potivs qvam add. Sabb. 14 contrarium huic C 15 ut i T nec 1.] his T consentiente 17 Phaedriam om. C haec ipsum etiam agit TC 18 et om. hoc 07n. C 19 imperauerit B, inpetrauerat ni C 20 quod] quidem extorquetur ^11 T, ***** C istuc uerbum 21 postea 22 utinam i u T, om.
C
\

quaedam TC, qua///dam

\\

\\

CV

II

TC

BV
||

\\

B
j

\\

II

\\

om.

II

23 ^liOMd.

B, a^^6na

F, * * * T, om.

304
id
est

DONATI COMMENTVM
sententia uel

ligatur

uerbo,

uerbum

enuntiatio, quae uno stringitur et a ueteribus dicebatur. 3 ex

ANiMO AC VERE DiCERES <('uere')> certc, quia est qui "^ex animo' dicat, fallatur tamen. 96 POTivs QVAM TE iNiMicvM HABEAM tantum iu aui176 mum Phaedriae boc descendit, ut etiam repetat quod amica dixerat adulans. 97 1 siNCERE Dici QviDvis POSSEM PERPETi siucerum 177 2 Bene purum sine fuco et simplex est, ut mel sinecera. ergo <(ut)> mel blandimentum meretricis dulce fatetur, sed
negat esse sincerum. 98 1 viCTVs VNO VERBO ^utiuam istuc uerbum' {y. 95) 178 et ^uno uerbo', ut diximus, sic accipe, ut ^uerbum' dictum intellegas, quod uerbo complectitur completae sententiae 2 labascit pronuntiationem, quod a^Cco^a nominabatur. omnia incohatiua trisyllaba fere media producta enuntiantur. 3 viCTVs VNO verbo qvam cito ait, quine illum
^falsa

lo

i5

lacrimula'
est: et

(I

1,

22)

uinci

crediderat

posse;

plus
20

factum

'^uno

uerbo' uictus est et

^cito'.

179

99
multum
1

ualuisse,

EGO NON tam ex animo misera dico quod sensit hoc Thais inculcat animo amici sui.
i

^e )>
I

<[^y

C
\

enuntiatio
et
sscr.

ed.

(pron- C^)

quo

pr.

nuntiatio

codd.

ligatur

TCV\\2 <hoc> uerbum

\\ \\

V^

add. Sabb. 5 poti quam t in ex -it corr. T 7 adulans Sabb.: a,dulando F, adolescens BTC''\ 8 q u p p T sincere C 9 fuco] succo TC 10 ut dm.. om. TC mel om. T blandimentMw V, -torum TC, {ante 12 vicTvs l^ et] est T ut uerbum et om. mel) diximus uerbum om. conflectitur T, plecti14 quo T tur <et)> complet//// F, <(et)> completae (-plecte BC) BTC, corr. Westerh.; et complet Schopen\\ 15 pronunctiatione C J5, altoo^a F, *** {post nom-) T, om. C nominatur.^ labescit T 16 trisyllaba] silla C, in sillaba T enunctantur C 17 vno] u J5 q c T ait om. -B 17 quine
j|

(uel C) stringitur (-etur T) 3 ac] et di uere 6 hec T\ repetat habeam

\\

TC

\\

\\

II
I

CV

\\

\\

MYOMA
1

|j

Haupt Op. III 537)'] qui ne B {sic vel me dett.), quia ne F, 19 et 1. que ne C, quod nec T; qui ed. pr., qui una Sabb. om. B uictus est uno uerbo J5, uno uictus est uerbo V 20 ego (et C) non t (tm C) TC, ego non F, oyn. B ex a m d T, misera dico .B 21 uoluisse T
{cf.
\\
I

|1

||

\\

11

EVNVCHVS

I 2,

95-103.

305

2 Et 'ego' uide quanta significet: conuenit hoc pronomen multa blande exprobranti, ut (^Verg. Aen. IV 314) 3 qvam ioco rem volvisti a me tandem ^mene fugis?'

quod ait Phaedria (r. 85) 'nonne 4 Sed hoc uehementius et disertius: ^quam rem' inquit; non ^munus' sed quod plus est 'rem', et non dixit ^serio' sed 'ioco' a facilitate prae5 Mirandum stantis, et ^uoluisti', non etiam ^dixisti'. obsequium ex voto animi pendens: non exspectat imperium,
contra
illud

refertur,

ubi

dixti

cupere

te'.

tum illud quod ait sit, dum iuhetur. ^perfeceris': nonne pondus hoc uerbi et potentiam Phaedriae circa amicam 6t illius obsequium uehemens et rerum difficultatem quae extortae sunt, monstrat atque omnem obterit querelam PhaedriaeV 7^/ 101 EGO IMPETRARE NEQVEO HOC ABS TE tu et ioCO et non petisti, cum perfeceris tamen, at ego impetrare non possum. 1 ^ V 102 1 SALTEM VT coxcEDAS SOLVM argute addltum et 2 Et bene 'concedas', ut uolun^saltem' et ^solum'.
ne voluptati tnora
,

lo

IS

tatis sit;

<(nam sic^ dixit supra

1

iv.

71)

'sine illnm rn.>vp<

partes hosce aliquot dies' etc.

ItiS

103

^biduum' decuplauit.

VERVM NE FIANT ISTI VIGINTI UlhlS 2 Et simul, quia ex ea^em

3

tacete

ratione

C, 6 mimis dixisti

r-a.mutC
\

2 blanda codd.^ coir. Steph.

\\

rem a me
dixti

uoluisti

tandem

T||5

dixct- B,

7 dixit F, Wiss.) BC\sed <et> a] et r|| 9 ex] et C U 10 ne] et C\ 11 hoc uerbi pondus T, hoc uilipendus Cil sit uoluptati moraS 13 exorte C, extorias T sint TV^ 14 oppressit 12 amicas T

plus deU., pluris

(t.

TCV

haec T, om.
\\

||

15 EGo B, ego impetrare te] ego nequeo etc T tu et ioco (ipse add. B) non F, me uo (om. T) *** non 18 saltim ut consedeas C\\ TC; corr. Stph.'\\ 17 possim C 20 nam 19 saltim C Et om. T concedis C uoluptatis T dicit CV\ ut Schoell sic W.: sic enim dett., om. 21 partes T, dies] p h a d sine] sem T prioris partis xx B, xi" C dib 22 ni J5 f i u d T isti 07. p. B <m. B 23 decuplauerit {ex duplica- corr.) B, defacere culpauit TC ratione om. B
II
I

\\
[

nha-

B
||

\\

BTCV;

\\

II

\\

Donati comin.

rec.

"Wesaner.

20

306

DONATI COMMENTVM

sunt uiginti ex qua duo, <^et)> ex qua uiginti, ducenti, duo milia et similiter deinceps.

184

104 PROFECTO NON PLVS BIDVVM AVT

secunda.

0,7100 LaTtrjGig

185

105

Me
186

te

exorem' sed He
1

106

HOC MODO SINE TE EXOREM UOUe UUUC UOU 2 Et ^hoc' absolute. exorem'. FACivNDVM EST QVOD vis uou ^quod oportet'
et

sed '^quod uis' dicendo multum addidit obsequio suo. 2 BENE FACis iu consuetudincm uenit, "^bene facis' ^bene
fecisti'

61) non iudicantis esse sed gratias 3 merito te amo bene amoris mentionem ad agentis. auferendam suspicionem contemptus Phaedriae fecit. 107 1 Rvs IBO et hoc amatorium est, odisse urbem 187 sine amica. 2 Nec dixit ^ibi ero' sed Hbi me macerabo'. 3 me hoc macerabo bidvvm pronuntiandum

{V

8,

lo

15

^biduum', ut si dixisset ^biennio'. 108 1 ITA FACERE CERTVM EST cx his apparct uerbis, 188 2 mos gerendvs quam sibi amator hoc aegre imperet.

EST THAiDi cum prouuntiatione et gestu, ut ostendat quae uis amoris sit, ut Thaidi mos geratur. 189 109 1 Hvc FAC iLLi ADDVCANTVR euuuchus ct aucilla, sed 2 <(fac illi)> addvcantvr praeualet genus masculinum.
XX jB, xxti C, exti T ex et add. ed. uiginti om. duo milia] -ii-^, -i-iT, il C, 'TTducenti] cc3 plus bi aut B, p b a T d^TTOCIOTThCIC jB, cc7to6t(07tr]6L6 4 secanda C 5 s t e T noue exoV, ***** T, om. C rem 2. om. 6 sed te exorem om. C nonne C nunc] ne 7 EST om. 8 abdidit T obsequium 9 convis om. T 10 iudicantis ed. pr.: indicantis codd. esse] eat suetudine V (= dett.) 11 merito t-aamaris mentione C 12 auferendum T fecit in mg. V^ (= dett.), contentus C om. 13 amatorum F, -ris urbem odisse TCjj 14 me om. 15 me hoc <(me)> macerabo macerabo]
1
I

20

pi'.

\\

B B TC B
II

II

||

||

|j

B
\

||

\\

||

II

BT
\

||

BTC

m T

TC
B

||

(m T) biduum biduum F, om. B

(b
\\

T) TC,

<(biduum^
\\

me hoc macerabo

17 ita facere om.

aegre hoc

TCV
\

18 quod

gerendum

gestum C
fac
i

huc 21 hvc ancilla] adducantur 22 <^figurate (-tiue dett.) i\\\} sed dett., ed. pr. masculinum (ante sed] pro adducito {cf. infra) eos om. addvcantvr genus) B, masculini
II

20 ut om.
anolla

C C

est C,

geren

\\

{t. Wiss.) l^ i- BT\

\

||

TC

EVNVCHVS
^

2,

104112.

307

3 Et bene adiectum, ne dilatis ob pro adducito eos. retentionem muneribus non procederent actus fabulae. 4 Et simul, quia absentia Phaedriae opus est. (lum per

Chaeream

ludificatur meretrix.
1

290

Hoc BiDVVM THAis VALE nunc uaic absnon salutationem. nam si mera salutatio est, biduo solum amicam ualere optat; sed praescribere conatur, quanto tempore abfuturus sit. 2 Et simul ostendit, quam inuitus abscedat. 3 in hoc bidvvm THAis VALE accusatiuo casu utens expressit amatoris imiN

110

cessum

significat,

10

patientiam,

^biduum' dicens praescripsit de tempore. et 'uale' maiorem uim habet ex dolore discedentis quam obsequio salutantis.

292

111
'numquid

ET TV NVMQviD vis ALiVD

2
uis aliud?'

^ualc'

subaudiendum
dici 15

salutatorium.

Et subintellegendum post osculum

quasi recte factum. MiLiTE iSTO *isto' beue

292

112

CVM

odioso, ut alibi (^Ad. IV 7, 36 37) ^iam uero mitte, Demea, tuam istanc iracundiam' et Vergilius (Aen. IX 94) 'aut quid petis istisV haec enim pronomina spementis 2 praesens absens vt sies sunt odiumque monstrantis.
'praesens
1

additum quasi

20

absens' xaxo^t^^ov.

adiectum

BV

{dett.),

delatis
(-ne C)

procederet C meretris C 4 ludificatur per chaeream V abstinentia C T nunc 10 vale om. T nunc om. 5 t uale B, t u 7 esset 6 uera C optaret abscessumj discessionem Schopen perscribere CF|| 8 affuturus C 9 quam om. C abutens casu JC, casu V im10 thais vale om. cedat 14 et tv om. 13 salutationis C, salutantois T presserit C 15 sahitarium TC\ 'uale' subaud-J sc. ut sit et tu uale 17 bene 16 quasi in ras. F* {dett.), cum Ei] uel TC 19 Deom. TC addito TC 18 mitte (micti C)J omitte /Ter. 20 aut i T istara V et om. t i meaj de medio TC enim om. otn. T petis istisj petistis B, petisti C, petis T TC ^Tonomina aspernantis V 21 absensque C, ab q T\ T 22 KAKAZh^ON B, ut scies C, u'- s VT absens om. **** TV, om. C
\

BTV,

BC

delealis C;

carr. Steph.
||

adductos TC\ adducantur Sabb.\ ab T 2 retectionem 3 schol ad v. 107 pert. quaai

|
j

||

|l

\\

||

||

\\

|1

\\

|I

II

BTC
\

\\

||

\\

||

\\

\\

308
193

DONATI COMMENTVM
113
1

desiderium.

ME DESiDERES C)Cv^y]6Lg^ quia plus est ab amore 2 <(me ames me^ desideres me somnies
STtavacpOQDc

ME EXSPECTES

prima.

^desiderare' sit uoluntatis atque obsequii, 4 Satis amatorie dictum est. niare'?

Cum num

^amare' et etiam ^som5

195

115

ME SPERES cum 'me

exspectes'

iam

dixerit,

Et exspectatio 4 Et expropinquarum rerum, spes longinquarum. destinat non destinat. 5 An tempus, spes spectatio 'me speres' idem facere, id est de te cogitare, ut sit 'speres' credas, ut statim in subditis (v. 123 24) inuenies ^nam eius fratrem spero iam propemodum rep6 me te oblectes septimus casus <(^me')>. perisse'? 7 mecvm tota sis toto animo. nam illam nunc animum uult esse, non corpus. 8 Et simul quod ipse ab eius corpore patitur, id uult militi eius mente contingere tam3

quid sibi uult iterum ^me speres'? certorum est, spes incertorum?

An exspectatio

lo

15

196 197

quam penitus excluso ab amica. 116 qvando ego svm tvvs 117 ME MISERAM FORSITAN

^animus'

scilicet.

HIC

MIHI

PARVAM HABET

20

fidem recte Thais nunc partem argumenti exsequitur" tacitam apud Phaedriam propter praesentiam servi, quem
^Y|hCIC J5, auxesis F, **** T, <(me ames^ me V 2 ME AMEs ME add. Sabb. desideres (-ras T) post somT 8 nies (somp. T) BTC, om. F me ex B, 4 uo***** T, om. CV\ cum in ras. V^ (dett.), sit luptatis T obsequii num etiam Sabb. num etiam obsequi B.,
1
\

om.

11

\\

emN^OOP^

BTC

\\

etiam

niare]> satis Sabb. 9 rerum est

TC
T
1

nat

nunc {om. V) obsequii TCV\\ 5 <^Som6 exspectes] spectes T, espectes C 8 spes Et om. desinat C, dextipropinquarum idem ed. pr.: id est TC, deest utroque loco 11 me] ne
(ai

etiam

V = dett.)
\\

II

B
|

|1

\\

13 eius inmg. in ras. V^, it rem t. Sabb.) facere {t. Wiss.; F* id est] idem T 13 fratrem in ras. V^ spero repperisse] etc 14 mecum 15 mecvm ob T me add. ed. pr. et sis om. 18 petota 16 non quod] quam C quidem nitus ed. pi\: peius codd. 19 quando ego (sscr.m. 2) V, om. B\\ 20 FORsiTAN etc habeat T, for fidem] C 21 nunc] non T tactam C 22 phaedriam apud BTCV^,
\

||

\\

F TC

\\

\\

\\

fhmphf\\

||

II

corr.

VI

propter] propter phedriam C, phedriam

EVNVCHVS
uult ita nescire,

I 2,

113-123.

309
.

ut audeat ad uitiandam uirginem

INGENIIS

suboruare Chaeream.

^poeta hic Terentius

tamen

NVNC ME IVDICET suae hoc esse, ut peruulgatas personas noue inducat et tamen a consuetudine non recedat, ut puta meretricem bonam cum facit, capiat
ostendit
uirtutis
et delectet

118 ATQVE EX ALIARVM

animum

spectatoris.

^OO
[

NEQVE ME FINXISSE FALSI QVICQVAM aut 'dixisse' debuit dicere aut abundat 'falsi'. 2 Aut ideo, quia
1
et

120

uanum

aliquid fingi potuit, ut supra {v. 24)

est.'

'si

uanum

10

aut falsum aut fictum

;J()1

121

NEQVE MEO CORDI ESSE QVEMQVAM CARIOKEM

melius ^quemquam' quam si diceret 'militem'. 2 qvemQVAM CARiOREJi quasi meretrix non *carum' alterum sed
^cariorem' negat.
:>();>

15

122
per

ET QviCQviD Hvivs FEci

ut desit
Vei'.

^huius'

absolute aut

iXXui\)Lv^
sit

quid
^nihil

in Hecyra (/// :^, 3) 'ne Heautontimorumeno oro', (/// 3, 10) 2 Aut <^ut)> (Verg. me istius facturum, pater'.

huius

in

Aen.

;j(j^

IX 94) ^quid petis istis?' 3 qvicqvid hvivs Vei' subaudiendum est, <(id est^: quod eum exclusi foras. 123 1 SPERO PROPEMODVM uoue *spero' pro ^credo' uel
'confido'.

20

PROPEMODVM

ideo ^propemodum', quia homi-

nem quidem
1

nouit, sed fratrem esse uirginis

(u in
i

nondum probauit.

nunc me in3 ingeniisJ i 2' 6 a sscr. T*, 4 ostendit post suae 8 finxisse] f om. quicquam falsi V, spectatorum 11 aut f a f e 10 et om. r|| quicquam.BC, q ksseI est C, om. V 12 neque meo T, om.
audeat

dicet C, n

5T
T
\

carr.)

||

||

TC

\\

BC^l

\\

|1

14 quasij qvemqvam] quem B (f. IViss.) quam C 16 et quicquara C, et quid T, om. B <feci> huius V FEci om. B huius om. TC 17 per eCOYIN B, per elipsim 13

quam] quae C
||
1

c^eqc-

B\smV
B
\

\\

\\

||

||

V, pere (pure /)**** echira codd. 18 <(et> in

\\

TC
\

ut om.

C
\

T eautontumerumenon
19 istis huiusce

res codd., corr. Steph. [ F, eautontur

\

B, eutontu W. 20
II

add. W.;

noue

patri /, pat^ C ut add. 21 id est (an scilicet.SO 22 propemodum noue spero in mg. V\ FEci Sabb. uel eonfido in my. I'*, nonne C pro credo om.

C,

-tum
om.

||

TC
C

istis

||

\\

et confido

11

23 propemodvm am.

310
204

DONATI COMMENTVM
124
2
1 ADEO NOBiLEM ^adeo' pro nimis positum est. Aut expletiua particula. 126 ATQVE EXSPECTABO DVM VENIT futurum actum

206

uoluit promittere, non quo aliquis gestus sit exspectantis.

II.
1.

FAC iTA VT ivssi iam amatorium multiloquium et uaniloquium continet ista actio, nam et repetit quod iam dictum est et id facit <(* * *)> magis et odiose nimis. 3 1 ROGiTARE QVASi DtFFiciLE siT deest 'uis' uel 209 2 Vel He', si ipsum ^pergis', ut sit: rogitare pergis.

207

dicit, ut sit: rogitare distinctione interposita inferendum uultuose ^quasi difficile sit', <^scilicet^ id quod mandat. ita et ineptiam nimiam circa haec solliciti ama-

respicit, uel ^hunc', si auersus 3 te! aut: rogitare hunc!

haec

lo

Et

toris

expressit et ostendit nihil esse facilius ,

quam

dedu-

cere

ad meretricem munera,

cum

contra illud

sit difficilli- 15

4 rogitare subauditur mum, poscenti aliquid non dare. ^te mirum est', qvasi difficile sit ^complere quod iubes'. 4 1 VTINAM TAM ALIQVID INVENIRE POSSIS <(f.> PHAEDRIA 210
^inuenire' acquirere. sic in
^patri
1

Heautontimorumeno ( V4, 16 17) quo modo obsequare et ut serues quod labore in

I

20

J5 adeo <^enim)> F, om. B positum est] 3 ex dum ue aut <pro (per C)> TC V B, 4 uoluit {post promittere) JB, noluit C, epectabo d^u- T Moluit V non om. V congestus B, <actus> gestus F|| 6 ei om. T 7 est 5 iusset T et uaniloquium om. TC om. C facit] facete ed. pr. moleste add. Goetz, fatue Schoell, 9 ut 8 dif (om. sit) idest T inepte Sabb. pergis om. TC Vel te] item V si om. C 10 respicis codd., corr. Steph.l hic F, hoc aduersus codd.^ corr. Westerh. (t. Wiss.) sitj 11 te si T, om. F interposita om. {t. rogitare om. sit scilicet add. W. C Wiss) 13^ ;^ineptiua 12_dif hoc V sollicitis T amoris nimiamj mmta T circa] cura 17 sit difficile F nt T inu T\ possit 18 lem^na om. 19 eautontumerumenon T', eauton C, p- T| phaedria] f. T B, eutontum T, entamtu C 20 modo om. V

adeo no
2
II

nobit

\\

\\

\\

||

\\

\\

\\

II

II

\\

II

||

II

11

EVNVCHVS
uenerit'.

I 2,

124-126.
a

1,

l-l

.JH

Nam

ideo

praecedenti

etiam quaestus

dicuntur.

211
hoc

perit.

QVAM Hoc PERiT deest 'facile', <utsit: quamfacile> 2 qvod mihi <est> carivs pro 'qui mihi
3 Sed ^ego' dixit absolute, occurrens huic
s

sum

carior'.

pronomini

<('quod')>.

6 Qvi EFFECTVM DABO 'qui' prouomeu, ut in Heautontimorumeno {lY 3, 23) \\x\ nolo mentiare'. 213 7 SED NVMQviD ALivD iMPERAS iu his scruus nihil uult nisi coactus facere propter maiorem dominum. sic

212

lo

214

{II 3, 97) Hubesne?' inquit, respondente Chaerea ^cogo atque impero'. 8 1 MVNVS NOSTRVM ORNATO VERBIS l^^LK&g nOU dixit 2 et istvm '^A ^raeum', quasi etiam Parmenonis sit.
et
alibi

est

215
non

molestum et odiosum. nam hoc significat Ustum\ 1 AB ea pellito 'ab ea' ab eius animo. J
^pelli facito'

sed ^pellito'.

216

10 1 memini tametsi nvllvs moneas properat seruus 2 nvllvs moneas ^nullus' pro carpere uaniloquium domini. non. in Hecyra(7X^, 4) ^nullus dixeris', Plautus inTrinummo 3 ego rvs ibo et hoc iam dictura {III Ij 5) ^nullus credas'.
est

20

{12, 107)^ sed ostendit,

1
I

quam
||

olim id incipiat Phaedria.

C 3 qvam hoc om. peribit V; add. dett., quam add. Schoell hoc peribit V, om. 4 EST add. deU. carior quem TCl\ per C 5 dicitur C 6 quod Steph.: qui dett. {B t. Sabb.\ om. TCV^ 7 DABo] d T ut] et F in om. T eautontumerumenon V, autont' B, eutontum T, euton ^^ 8 quin {vel quid) codd. Ter. J5 a 9 sed n mentiri TC, renuntiare V uolo 11 responde* 10 per V sic et alibi om. imp^ T F Chaerea] * * * T 12 rogo BTV, oro C 13 mvnvs nostrvh 14 etiam om. uer. h0IROC B, aethicos T'', om. TC istum nam id est] et 15 et om. {ante quasi) C, et 11 non ab ea] id est 07)1. J5 16 PELLiTo] pe r, ow. .B tamen etsi 18 nemini C sscr. F* sed rn ras. F* pell?" F VJ capere domini n mg. T, t properat nvllvs moneas om. {t. Wiss.) 20 ecnira codd., coi'r. Steph. 21 <et> ego F. om. codd. in triumpho T, intemimio C C quam olim] quo molimine Sabb., iam] lac (!) C 22 est om. qua mole Bentley; at cf. Cassian. Inst. XI 10
ideo]

Nam
II

non iam

Ter.

ut

sit facile

BTC
|

\\

BT
I

TCV
I

||

||

II

\\

||

||

\\

B
|

||

II

B
\\
\\

\\

m B

||

\\

|I

312
217
11
1

DONATI COMMENTVM
CENSEN ME possE
arbitraris,

morum

aliorum sunt

summum

arbitrium.

ut censores, qui 2 Et ideo

hunc putat non censere, quia ipse de^perat fieri posse. 3 OBFiRMARE ET PERPETi uerba suut despcrantis: non ^firmare' sed ^obfirmare', non '^pati' sed ^perpeti'.

''

218 219

12 TENE

He' quod ait hanc uim habet,

ut significet

perditum amatorem esse Phaedriam. 13 1 NAM AVT lAM REVERTERE modo Ham' pro statim. 2 Mox NOCTV TE ADiGENT hoc cst ad urbcm agent. 3 iNSOMNiA uigiliae. legitur et ^adiget', ut sit Hnsomnia' numeri singularis.
1 VT DEFETiGER VSQVE ordoi usquc ut defetiger. iNGRATns VT DORMiAM id cst: etiam inuitus, etiam coactus. 3 Nam 'ingratis' non ultro significat, quia

i"

220

14

ultronea

grata
NiMis

sunt,

ingrata quae ab
^

inuitis fiunt aut

i'"'

recusantibus.

222

ME iNDVLGEO me indulgeo': sic ueteres, quod nos Whi'. alibi {Ileaut. V 2, 35) He indulgebant,

10

tibi

dabant'.
SIT

223

17 1 TANDEM NE EGO ILLA CAREAM SI TOTVM TRiDWM sic coepit, tamquam aliquid
et

OPVS VEL

20

forte dicturus

magnificum. non autem est amator magnum hoc putat.

TtccQcc

TtQoadoKLccv^ sed vere

vel

totvm tridvvm

1 ME qui^"^ posse me <^obfirmare> arbitraris] etc. om. F; habent Steph. Et] est 5CF|| 3 puta V\\ 2 sunt sensere 1\ putant desperat Bahboiv desiderat codd. 7 amore 4 ob affirmare et om. C 6 tene te] tenere 9 mox noctu te dett.., mox 8 nam aut i r modo T, om. mox [semel T) post (p T) TC, {in mg. uel nox noctu te) V, 12 defatiger id est sit om. 10 adigit om.
\ |

B
\

V
\\

BV

BTC,
\

\\

TC

\\

TC

II

||

vt etiam ultranea B, 17 nimis me indvlgeo om. 15 aut] ac F, a TC ultro V me indulgeo om. V 18 quod] apud T\ indulge in lemm. C mihi <(indulgeo^ 20 ne tridwm]
\\
\
I

V V B B 13 ingratus BT, -tis CV (bis) CV \ut om. TC 1. om. B etiam 2.] est T 14 significat om. V
1

||

\\

\\

II

\\

\\

n-e-icsisouB
\

\\

si non ego illa F, ne ego {in mg. iUa) C T, etc 21 tamquam] quasi 22 TTdkPd^om. C forte aliquid

iUa

II

|1

TIPOCd^ORI^ 5,

****** TF,

om.

EVNVCHVS
magna
224
professio
virtutis,

11 1,

11-21.
sit

313
opus,
triduo

cum biduo

posse durare, et ^totum triduum'.

18 1 VNiVERSVM TRiDWM ziQVivi^wg 'uniuersum', quasi 'triduum' in multo numero ^sit^. 2 vide qvid agas sic dicitm' magna aggredientibus. 3 stat sententia et uultu et gestu magis spectabile quod dixit 'stat sententia'.
4 Vel maxime eo, quod tanto sonitu hoc de se promittat Phaedria continuo rediturus uel potius non accessurus ad uillam. tantum autem aberit, quantum tem-

:,

225

poris opus est ad uitiandam uirginem. 19 qvid hoc morbi est excusatio

lo

amoris,

quando

non culpa

est sed

morbus.

226

adeon homines inmvtarier ex amore vt nox COGNOSCAS evndem esse more suo a plurali numero ad 2 ex amore vt non cognoscas singularem se conuertit. evndem esse non solent stulti induci adulescentes et ideo
1

20

is

227

ad amorem transtulit stultitiam Phaedriae. 21 1 MiNvs iNEPTvs MAGis SEVERVS uisi euim hoc esset, quid esset quod illum mulier praefen-et militi, aut quid relinqueretui roprium personae militis, si et hic 2 magis severvs qvisqvam nt:c maois stolidus esset?
.

20

IPOMROC
(B
t.

magnae
jB,

ironice

Sabb.)

4
II

V cum dubio T 2 to tri B^o tridvvm om. B F^ *** T, om. C uniuersum om. TC sit om. BTCV\ uide q a T 5 agredientis

\

||

clett.,

||

sententia (sen et gestu et uultu

I

B) stat C 6 dixi

BV
\ \

et
\

et

\\

haec TC|| 9 ad illam TC 12 sed morbus (-bi EST om. B

7

et uultu gestu (u m. 2) F, sententia om. C stat om. abierit B, abierit F|| 11 ivio et

\\

II

iNMVTARiER

esse

TC) esse] inmcuntce^

est

TCV
\

ex] et

||

14

more esse

13 adeon om. T, dn- eundem

\\

gulare

more suo

{om. numero)

B
|

om. TC 16 se {ex
||

a plurali ad sinsi

corr.)

<ex

amore^ conuertat {sscr. m. 2) idonei (-ney T) TC, uideri

phedriam enim om.
{(lett),

F
V
\

kx
et

esse

C,

phedriam
\\

ideoj s 18 meptus <et> 19 quid esset Steph.: quid est .B, quod est
\\

om. 1? 16 induci] 17 stultitia uero T

||

stulticia

ri

TC
TU

re

prefert B, praefert (re m. 2) c 21 esset Westerh. est codd. q n

oni.
I

||

V, perferret et

314

DONATI COMMENTVM

CONTINENS animaduerte ut amet Terentius 'magis' addere 3 Nam neque quam comparatiuum facere. ^seuerior' neque ^continentior' tam uoluit dicere quam 'magis seuerum' et ^magis continentem'. 22 HIC QVIDEM EST PARASITVS GNATHO haeC apud 228
positiuo

Menandrum
i^prol.

in

Eunucho non

sunt,
et

25) ^parasiti personam

1

ut ipse professus est militis', sed de Colace

translata sunt.

230

24

FACiE HONESTA

ol%ovofiLcc,

qua ostenditur amalo

turus Chaerea, si quidem hanc Parmeno ipse miratur. 2 FACiE HONESTA sic VergiUus (^Aen. I 591) ^et laetos 3 Et mox (III 2^ 21) idem oculis afflarat honores'.
^ita me di ament, honestus'. HODiE Hic DABO 'ni dabo' pro

4 ni ego me tvrpiter
^ni dedero'.

Vergilius {Acn.
i5

542) 'quamuis solus a. c. d. a. a.'. 25 1 cvM MEO DECREPiTO EVNVCHO facetc ^meo' ad 231 parasitum rettulit cum pulchro munere uenientem. 2 Et iam praeparatio est ad deducendum Chaeream 3 decrepito hoc evnvcho quam deformem eunuchum.

decrepiti

dicti sunt,

quorum

crepitu et plangore familiae

20

funera iam conclamata fuerint.

4 haec svperat ipsam

THAiDEM hoc
1

sic

accipias,

non tamquam uituperari Thai(-tis

<(enim> animaduertite
2 <potius (ponit T)'}

II

facere om. 5 quidam om. T 8 translatae eodd., corr. Sahb.

\

Nam

quam TCV

II

T) TC addere] a dolore comparatiuM? F, -tiuo B 4 et continentem om. B {t. Wiss.)

\ \

||

pagn
\\

.B, 9 <et>

pg\

jT
||

facie

oikonomia
10

J5,

oeconomia

F^
\

om.

TC

quam

BTC
|| \\

TC

et om. C|| ho J5

amare

cherea

TC\\ phedria honores B DABo om. om. B me

I

2.

om.

a-a-]
facetis

V ab- TCV
I

hoc sser. C\\ 19 lemma om. <^potius> quam 20 decrepit* dict?" sunt F, dicuntur quorum <(ey haec 21 fuerunt TC crepitu plangor T thaidem] 22 si om. tamquam {t. Sahb.) superat
\

BTV

11 facie 13 dii sicut T facie h Sabh.) 14 ni dabo] cum ni iuppiter T a a om. Vergilius <ut> uirgilius facere C, 16 decrepito evnvcho om. me T, om. C 18 etiam properatio C est om.
I

miraretur T, uidetur miretur

{t.

F
\\

||

m F
\

V m
\ |

\\

B
\

1|

BV
||

BV

TC

\\

EVNVCHVS

II

1,

22-25.

2,

13.

315

ideo addidit ^ipsam', quasi cjuae dem, sed v7tQpoXLxa)g. nimiae pulchritudinis est. 5 Et beiie 'ipsam', propter

quam

datur.
2.

^^^

INMORTALES HOMINI HOMO QVID PRAESTAT iu hac scaena non stans sed quasi ambulans persona inducitur; constitit tamen aliquantum intuens spectatores, dum secum loquitur. exprimit autem parasitum et sub eius uerbis corruptos mores in assentationem ostendit, prorsus ut honestae quoque personae in huiusmodi culpa in1
1

DI

uentae sint, ut
ueritas'
etc.

alibi

[A^idr.

di

I i, 41) ^obsequium amicos, inmortales hoc iam mire et pro

lo

temporum reprehensione satirice Terentius, quod apud eum ^stultum' uocat simplicem parasitus et 'intelle3 di inmortales admirantis exclamatio gentem' malum. 4 di inmortales homini est cum parasiti gesticulatione. H. Q. p. morata narratio a sententia incipi solet, quae dicitur TtQOfiv&tov. 5 homini homo qvid praestat alii
distinguunt

saeculi ac

is

^33
J234

*auid praestat stulto intellegens', alii 'stulto intellegens qui^ interest', quia sic ueteres loquebantur. 2 qvid interest hoc admirantis <(est^ et ideo sic 20

pronuntiandum. 3 1 conveni
1

hodie

adveniens

nu

?;

non

thaidem sed

*17

B, ***** T, om. C, cl o..,,c...i .,-....^ 2 Et mg. yijerbolicos m. 2) V addit TC datur om. B 4 dii C V inmor B homini h q p T, om. B^ 5 non strans V inducitur <sed> V 6 consisfit V, cum statim tame F, om. G 7 et] ut C 8 correptos C 9 culpe TC dii 11 ueritas etc. om. .B T 10 sint sscr. F-, om. (T?) 12 ac (m* et corr.) inmor .B hec T, hic V et] ac 14 dii C F inmor T, morsatirice ex -tire corr. C C, et ^ immor T, in B homini tales C, om. B Ib est om. homo (h T) quid (q C, p T) praestat (p C, q Tj TC F, jarratio V, oratio TCj h q h pre J? 16 memorata C homo homini V TtQOfiv&Lov r, promithion 19 quia] et T 18 quid praestet V intelligens stulto .B 20 qvid ixterkst om. B est add. ed.pr. 22 houik] dett.; Sabb. hadue T, adueniens <(conueuiens> C, om. B

YnHPBOAIRWC
{in
\\

||

\\

\\

CV

BC

|1

\\

\\

\\

||

\\

||

||

BTC

qp-

II

|!

BT

\\

\\

316
uidisse

DONATI COMMENTVM

tantum sed etiam collocutum esse significat. 2 MEi Loci ATQVE ORDiNis *loci' iugenuum, ^ordinis' pau3 FA xo l^^g perem: illud natalium, hoc fortunae est.

'quendam

hominem'.
dixit

^36

4-

HAVT INPVRVM

non ^prodigum',

sed

quia

hoc ipsum probat, 'non avarum' '^non improbum'. et sic laudamus eos, in quibus nihil est quod magnopere pro2 itidem patria qvi abligvrierat bona hoc feramus. ioculari uultu dicitur. 3 Eleganter ex persona parasiti 4 abligvrierat suanon culpatur qui comederit bona. uibus escis consumpserat. nam ano zov Xiyvqov est li-

lo

236

gurire et liyvQov Graeci suaue appellant. ^ video sentvm o quam bene ^uideo', postquam dixit Vonueni' (y. 3)'. et tempus mutauit et uerbum. 2 SENTVM horridum. 3 sentvm ad horrorem rettulit, SQVALiDVM ad sordes, aegrvm ad maciem, pannis annisqve
<(obsitvm)> ad uestitum et ad tristitiam. et annis' morologiae parasitorum sunt.

15

4 Sed ^pannis 5 pannis anparasitica

uernidixit 20

NiSQVE

OBSiTVM

"^panuis

annisque'

uel

litate y,aza zb o^OLOxilevrov

1

dictum uel quia Homerus

<^uenisse)> uidisse

V a o T ingenium codd., 3 et xos^ex B., ***** TCV 4 quaedam B corr. Steph. \^^^ h 5 haud T om. V, C, (t Wiss.), V\\ inpu B, im^T impurum <[haud impurum)> V non om. TCV prodigium
oRDiNis om.
1

<(ueiiisse et)> uidisse F,

B
\\

1|

2 mei

<(hinc)>

atque

\\

C
q

7
II

10 culpatus T qui] quod {t. Wiss.) abligurrierat <^qui)> 11 ^POTOYd^lPOY B, ano xov XvyvQov ed. pr., suauibus * * * prior F, ***** 2\ om. C ligurrire B, ligurie C, ligu12 ligurion codd., XvyvQov ed. pr. 13 0] horridum rior F 14 mutatum TC dicitur C 15 sentum <(et)> horridum 7'C, ad manem T 16 AEGRVM uestitum in mg. V^ om. 18 morologiae 17 obsitvm] adsitum <(et)> X, om. oBsiTVM om. T pan an que B, annisque pannisque C 19 obsiTVM om. pannis que O, om. T et annis B, om. T uel om. uemuiitate (-tis T) 20 xaro: xb biLoioxilevxov Sabb.:

^ qui {ex quia corr.) alleguerat C, praeferamus bona B G hoc abligvrierat om. C B om. om. T,
\\

BV

F
||

\\

||

||

\\

||

II

BTCV

||

\\

||

TC

TC

\\

iocari

AOMOIOneXEYTON ^,

ad * * * * *

iocari***** Homerus] homo codd.

T, iocari C, uocati

EYNVCHVS
(Od.

112,

4-7.
^qotoI

517
y.aTuyiiQu-

XIX

unde huic magis tristitia grauitasque displicuit, aliena semper ab hominibus parasitis. 7 annisqve obsitvm bene addidit

ay.ovai^

360) 6 Ei

^ccltpa

yccQ

iv

xaxdr/Tf

est niiseriae

senium debituni.

^annis', quia ut quisque

miser

est,

ita

senior uidetur.
agi-o.

8 OBSiTVM ut ^sentum', ^obsitum' dixit: (lezcicpoQcc ab 7 QViD iSTvc iNQVAM ORNATi EST scire uos
I

61

con-

interrogatio, non esse contumeliosum, ut si dicatur ^quis hic homo est' {Phoim. 9, 2: cf. Ewn. 4,9), si autem non, contemptum
ueiiit,

cum

recto

casu

profertui*

IV

10

ut *quid hoc est hominis?' (Eun. III 4, 8), ^quid mulieris' (Hec. IV 4, 2l\ ^quid omatus?' {Bun. III 4, 8). 2 QVID ISTVC INQVAM ORNATI EST ^omatus' est: ad decus et ad turpitudinem. Tcoi/ iiiaoDv
significari,

3 Vel simpliciter hoc accipe uel

nati'

ELQcovLKcjg.

4 Et

*or- is

238

5 qvod habvi antiquus genetiuus. PERDiDi non dixit, id quod erat, 'comedi' aut 'consumpsi'. 7 1 HEM Qvo REDACTVS svM uel habitum suum uel
ut
^senati'

corpus ostendens hoc dicit. nec quicquam hic nisi media 2 omnes noti me <(de^ consuetudine collocatum est.

20

ATQVE AMici DESERVNT

1

scntentiose et mordaciter in mores.

iv xaxor7,T 2 deditum

^QOtol v.aTayi]Qcia'A.ovGL 31*, +

B TC
TC
II

grauitas {ov\. T) tristitiaque unde] uri T 3 tristicie 5 qui 4 omnibus C {B t. Wiss.) annisqvk obsitvm oin. aut B, que aut C ut c"m {sscr. m. 2) V uidere C G ut sentum ed.pr.: ut senium BCV, om. T obsitum om. T MeTA4>OPA T, om. C agro ed. pr.: B, metaphora {jjost agro sscr.) F, inqvam om. ^ i in o 7' scire egro (egeo C) codd. 7 qvid oRNATi EST om. TC 9 dicat^ F, dicat i?; dicas ed. pr., dicat 11 hic 10 non B, in obliquo in ra.s. F* (dett.) <quis> Sabh. 14 omatus om. C ton est om. J5 1' 12 omati F 13 qvid meson est J5, tomeson (sscr. i commune m. 2) est F, tonmesonem T, * * sonem C dedecus F, dedecus Wiss.) (t. 15 simplex hic F uel o'm. C leiO^IROCT?, jQovinbs F, * * * T, om. C 16 qvod habvi om. B 17 pkudidi] pro T id] 18 hew F re hoc B comodi C, om. T aut sscr. (\ uel B 20 de add. B, T T suum om. V ostendens uel coi-pus noti Sabb. omnks collatum F desekvnt] noti amici mei 2Y- 21 atqvk om. 7'C a d T j^o.^it amici C
I

<My<^r^PeNR^ROThTIBPOTO B, altpa yag * + * TV, om. C

j^c
||

B
j

||

||

||

**

||

||

\\

||

II

||

||

||

TC

II

||

\\

||

||

318

DONATI COMMENTYM

239

8 Hic EGO iLLVM coNTEMPSi hoc est illud *homo homini quid praestat stulto intellegens ?' {v. l). 9 1 iTAN PARASTi TE quam obiurganter! tamquam in 240 et alibi {Hec. I 1, 10 illo sit, quod miser est. 12) 'nam nemo illorum quisquam ad te uenit, quin ita paret

suam uo2 Et hoc proprie uerbum ad exluptatem expleat'. primendam immunitatem et ignauiam factum est. 3 VT SPES NVLLA RELiQVA iN TE siT sentcntiose ad illud,
sese,

ut abs te blanditiis

quam minimo

pretio

quod

et

Vergilius

quisque'.

{Aen. XI 309) ait 'ponite spes sibi 4 vt spes nvlla reliqva in te sit tibi

lo

bene, quasi qui

241

10

siMVL

{Aen. II 79 uanum etiam mendacemque improba

{lug. 1,

rem a fortuna acceperit. cvM RE coNSiLivM AMisiSTi Vergilius 80) ^nec, si miserum fortuna Sinonem finxit,
finget'
et Sallustius
i5

3) ^neque fortuna eget, quippe quae probitatem industriam aliasque artes neque dare neque eripere cui-

2 Ergo haec interrogatio increpantis est quam potest'. nec desiderat responsionem. nam consilium in hominibus est, res in potestate fortunae. 3 ex eodem loco

20

id

est ex

242
ait

eadem fortuna. 11 1 Qvi COLOR NiTOR vESTiTvs hoc contra illud quod Video sentum' (v. 5). 2 color ad ^sentum', nitor
1 hic

ego

il

con id est

5
\

3 itan] itaque T, om. T, <^quid> intelligens pa t quam T, parasiti te parasti tanquam C obiurgenter T, 6 ut om. C abs te] a C, om. T uolujptatem obiurgantur 7 expleat <^abste> uerbum proprie C\\ F, uoluntatem 8 inhumanitatem ex immun- corr. V^ 9 n in te r sit in te sit <tibi> C F, i s t 13 Ver10 et om. T ait 7 11 nuUa in te reliqua C, nul re in te J5 gilius om. 12 qui rem quasi 13 consilium cum re CV, cum re f amisit O, a jB 14 f^ s finxit finget] finxit (f- T) n (m T) e (etiam T) 16 etiam i f (fin C) TC, om. 17 artis et om. om. 16 ege C, eget <aut> {t. Sahb.) 18 increpitantis 19 hominibus est res Schoell: bonis sed (om. 20 ex om. V) res (est add. TC) codd. i in ras. V^, om. 22 qvi om. J5 ni ues B, n u T hic TC, haec {B t. Wiss.) 23 color ac quod ait om.

in

C,

|1

2
||

q p

stul.
\

0,8- T\

B ^

BC

||

\\

TC
\\

||

II

||

||

m B

TCF
\\

1|

II

\\

V F

\\

||

||

\\

sentum om.

||

ad om.

EVNVCHVS
ad
'squalidum',

II 2,

8-13.

319

vestitvs ad ^pannis annisque obsitum',

HABiTVDO coRPORis ad ^aegrum'. 12 1 OMNiA HABEO ad ^quod habui perdidi' {v. 6), 243 NEQVE QviCQVAM HABEO ad ^mei loci atque ordinis hominem' {v. 3).

242
(/

113
1,

QVAE HABiTVDO EST coRPORis Plautus

in Epidico

243

10) ^corpulentior habere atque habitior'. ad industriam rettulit, neqve fortuuae culpam. 3 Et item denuo <^ad^ fortunae crimen *nihil cum est', ad suam laudem '^nihil defit tamen'. 4 omnia habeo neqve qvicQVAM habeo alterutrum horum neutrumue potest cuiuis 5 nihil cvm est nihil defit accidere, utrumque nulli.

12 2 OMNiA HABEO QviCQVAM HABEO <(ad)>

lo

tamen

figui'a xaKo^rjXoVy

^sequiturque sequentem'. tacent, clamant'.

ut apud Vergilium (^Aen. XI 695) et Cicero (Catil. I 8, 21) *cum

is

244
ad

at ego infelix neqve ridicvlvs iam transit 2 at ego infelix neqve ri^L}ir}ti7i6v xaQUTiTriQa.
1
:^o

13

dicvlvs uehementer inuectus est in tempora et mores poeta sub hac persona, in qua hominem ita inducit paenitere probitatis suae, ut se ^infelicem', non ^honestum'
dicat et

non

^nolo' sed ^non possum'.

2 c

1 annisque] amorque T, et an aegrum] in mg. r efertur add. F* (=

J?

consitum C, oh
\\

habitabant in mg. F*

1|

II

7 opulentior
j

TCV
T
\

4 habeo] hhabere
\

B
\\

dett.)
\

3 omnia

dett.

ex Plauto

habitior] arbitror
\

BTC,
9
1

\\

5 cor B, haberi V; uidere industria 8 onmia h

||

ordinis ho

p.322, 17
\

i|

h- B ad add. ed. pr. tunae mn. T 10 cum est nihil

\

retulit ex det- corr.

nec T item ex ita

om.

13 desit BCV, d- T\ RAROcuius codd., corr. Steph. B, * * * * TF, om. C\ corr. Sabb. 14 ut apud om. B\ r 17 n^ JBT iam Steph.: ideo (io) codd.; uirgilius JB
I

TV

B nq\

\\

T\\12 h

BT

BV
\\

habeo po.^it culpam T(\ ad add. Sabb. forcorr. C

\

a,d
\

om.

B TC

horam] hominum
\\

\\

11 desit
\

T K,

neutrumne

TON

||

18 ad zapaxrjjpa Sabb.: <^nMMhTIROXdkRV om. C; ccno /xtjLtrjTixov ngoa to ngaxxtxof nt e in B, atque infelix r(7!nr-jBr||19 <neque> uehementer inuentus C 20 inducat C 22 uolo T

denuo Sabb.
\

\\

||

J5, ed. pr.

****** TV,

\\

320
^45
tui'

DONATI COMMENTVM
14:

QViD Tv His REBvs CREDis FiERi

aut uapulat.

dum quis ride2 tota erras via nccQo^OLov per ^exascilicet

(fogciv.

246
247

15 APVD SAECLVM PRivs

meliora.

cum

essent

tempora
5

EST AvcvPivM uide quid intersit, cum illum ^quaestum' dicat, hoc ^aucupium': illud de 2 inveni viam adeo nouum sapientibus, hoc de stultis. est aucupium. 17 EST GENvs HOMiNVM quia multi sunt huiusmodi, 248 non dixit ^sunt homines' sed ^est genus hominum'.
1

16

iioc

NOWM

lo

249

18 HISCE EGO NON PARO ME VT RIDEANT quia

dixerat
(v.

ille

13)

^ego

infelix

neque ridiculus

esse

neque
i5

plagas pati possum'.

250

19 1 SED His VLTRO ARRiDEO quid est ^his arrideo'? aut ueluti pareo, id est ohsequi venio^ aut ueluti dictis delector. 2 Atque ^arrideo' non, ut parasitis fieri solet,
ut
his

arrideatur
alienis,

a
hic

regibus
esse

quam

ipsi

dictis

factisue

arrideant
indicat
e

contrario;

nam

intellegendum etiam ipsa res quod ait supra 'his ego non

20

paro me, ut rideant', hoc e contrario ostendit, quod sub1 QviD

Tv om.
2
I

his rebus c-fI

erras loqui solet)> {sim. dett) 6IC per TTI eT^<J>Or^N ^, ******* * u T, e u cum essent scilicet TF, om. C 4 apud saeculum C F, om. 6 Hoc a T, aucupium ^'genus {om. t. Wiss.) est] no JB hominum quia multi sunt)> quod T|| {cf. schol. ad v. 17) 8 ideo 7 illum] de illo dicat Steph.: de codd. de] e 11 dicitur 9 ho est aucu :B 10 om. TCFjj hominvm] O 12 HiscE om. JB EGo om. me om. redeant C 13 ego ar T 15 u esse n p p p possum] nequeo ridi 17 arrideo om. T, a B, om. C quid est om. .B 16 aut uelut F| aut 1. om. C obsequi F, exequio TC aut 2. om. 18 ut his] dicas T 17 delectol^ C parasitus TC, -ticis a om. quibus {dett.), qui {t. Sabh., <(potius) quam 19 rideant BC, ut quod t. Wiss.) ipsis factisque nam con20 e] et rideant T alii TC hic] hoc J5CF 21 quid C trario om. C non ego B, non

detur

TC

B^ h-r-f-c-

T
\

red\

1|

5 mPOrn
II

uapulat

<^sic

V
\

II

F B
I

II

BV
||

TC B
\\

\\

||

||

||

\\

TC
|

TC

F TC

TC B B
\\
\

\\

1|

\\

EVNVCHVS
iciatur

II 2,

1422.

321

^sed

his

etc/

uice an prior?

3 sed his vltro *ultro' uersa 4 An etiam insuper, hoc est ultra?

5 ADMiROR siMVL plus iutulit,

quam

si

^laudo' dixisset.

^51

QviCQviD DicvNT non 'quod dicunt', sed *quicquid dicunt', id est bene maleue, ut, uel si interclusa fuisset assentatio, non se impediuerit, quod contrarium 2 id rvrsvm si negant lavdo id qvoqve laudauerit.
1

20

.5

praeclare Terentius, quod a satirico de aliis diceretur, id hic de se dicentem inducit, facetius multo, quam si aliter fecisset, KaKoXoy&v mores temporum iam tum uitiatorum

lo

per assentationem, quod fere in plerisque fabulis monstrat, ut etiam in Andria (7 1, 40 41) ^hoc tempore obsequium

amicos, ueritas odium parit' et in Adelphis {V 9, 29 31) ^quod te isti facilem et festiumn putant, id non fieri ex uera uita neque adeo ex aequo et iusto, sed ex indul-

15

gendo atque assentando

et largiendo, Micio'.
sic
dixit.

252

21 NEGAT Qvis NEGO bene

contraria sunt, ais uel negas'.

ut Plautus in Rudente

(V

^negat' et 'ait' 2, 44) *uel tu

to

253

22

is

QVAESTvs NVNC EST

(et
\

<(m.)>

vberrimvs quam

C) subditis (subdtis T, subdcis C)BTC^ ultro hic T ultro om. J5 2 id est 4 dicvnt] d T non dicunt om. codd. corr. Steph. ut Sdbh.'. uel T, oin. BCV\ sed quid BTC\\ 5 malene
1 sed his etc.] ex ex dictis V sed om.
\

1|

\\

TCF

sic codd., corr. ed. pr.

\\

6 impediuit

T F,

Sabb.

negat pclaf in C terentium

11
\

BC,nT\

laudat B,\j

T\

-diunt C, -diu J?, corr. i-q- T\\S praeclare]

9 induce T, indulsit codd., corr. W.

TC

multis

satyrico

||

II

10 fecisset (dixisset

TC) <8ed>
&vd-r}yi(aa

yiayioXoydjv ScJioell:

R^ROYTON J5,
\

V,

per v.uQ-ccnx6iiBvoqSteph.,v.av.l^(ovSabb. iam conuitiatorum 12 hoc tempore post amicos B, assentationem om. fere] fit om. rell. 13 a u parit] p Cl| p T, amicos parit etc 15 ex] et 14 facile in festiuum (-num C) iusto] bono initio et etc .B om. 16 atque ex 2. om. Ter. Micio]
||

*
\

T,

om.C\
11

|1

|1

sic om. 17 nego quis (quid T) nego TC, om. ut om. V tua is 0, tuas is T\\ dicitur O H 18 ut negas om. nunc is om. F kst om. 20 is 19 aias et negas PlaiU. uberimus BC, uberim T quia mille C, quaestus est <hic>
II

TC

TC

\\

B F

\\

\\

quam

nle

Donati comm.

rec.

TVessner.

21

322
ille

DONATI COMMENTVM

2 Et uide 'apud saeclum prius' (y. 15) fuerat. quemadmoduin inliberalem uitam honestiore nomine primo

16), post etiam ^quaestum' nominauerit impudens. QCOTtoKaTtYiXog 354 23 sciTVM H. HOMiNEM mire Terentius longae orationi

'aucupium'

(v.

interloquia uelut nunc

quaedam adhibet, ut fastidium prolixitatis euitet, Parmeno procul audiens Gnathonem haec loquitur.

24 iNTEREALOCi duac partes orationis cum coniunctae unam fecerint, mutant accentum. 356 25 1 CONCVRRVNT LABTI MIHI OBVLAM et multoS ct
355
uno uerbo ostendit et ex diuerso ad se festi2 cvppedinarii omnes Varro Humanarum rerum nantes. 1 MirscJi) ^Numerius Equitius Cuppes' inquit (l. IX fr. ^et Manius Macellus singulari latrocinio multa loca habuerunt infesta. his in exsilium actis bona publicata
properos
sunt, aedes ubi habitabant dirutae eque ea pecunia scalae deum penatium aedificatae sunt. ubi habitabant, locus, ubi uenirent ea, quae uescendi causa in urbem erant allata.

10

15

itaque

ab

altero

Macellum,

ab

altero

Forum Cuppe20

3 cvPiDiNARn omnes qui esculenta dinis appellatum'. et poculenta uendunt, a rebus cupidinis ol) alimentum

se)

l.^pud in mg. C^
I

saeculum
\

beralem

ex cod. Ctiiac.)., ***** TV, om. C\ 4 impudens Babbow: inducens codd. Q037t07t(hXr]g Bentley 5 H.] hercle F, om. rationi hominem] h- T 7 uel C 10 concurf hunc C, loquitur haec T {t. Wiss.) l mihi 11 proB, occurrunt V, currunt T, om. .B uaro 12 cupedinarii OF, cupid- ^jT o- T prios 13 aequitius 14 et] in T Manius cupes BV, ruppes T

R^PhC

V B {Lindenhr.
||
I

plrius C, plus 3 nominauit

fuit
\

BT
\

BV, sedum
\\

T,

dum
:

(in

mg.

2 inliberaliorem

QcoTto^dTtTqXog

JRdbbow

B, illiPOTTO\\

BTC

|1

BTCJ

TC

||

||

II

V
\

\\

|1

Beitzenstein:

cmanius 1\ romanius C, romanus

Macellus om.

manius Sabb.
heruef

T
I

exiliis
\

{ex -tis corr.) C, irute t. Sabb.)\

V^

habitant J5
I

||

15 habuerunt] hefe C, loco bona post sunt V, in mg. C publicata 16 habitant Wiss., om. puplicata {t. C scaleudum C 17 penatum T, ex corr. 18 ubi] unde uescenda C 19 cupidis B,

TC
\

BV;
\

C.

Ro-

\\

B
T

\\

\\

|1

cupidinis TCV^, cupedinis -rii V^, cupedinarii F^

|

V^

1|

alamentum

C,

alem-

20 appellatur J5 cupidinari C, 21 posculenta TC uendwnt Fj

1
\

EVNVCHVS n

2,

2329.

323

357

4 Et ipse subiecit, qui acci'cupidinarii' appellantur. piendi sint 'cupidinarii'. 26 1 LANii qui laniant pecora; unde et lanistae 2 Sic et dicti, qui laniandis praesunt gladiatoribus.
^macelltim' a mactandis pecorihus dictum. 3 piscaTORES qui recentem piscem praebent. 4 fartores qui insicia et farcimina faciunt. 5 cetarh qui cete, id est
6

magnos pisces, uenditant et bolonas exercent. LANn coQvi fartores Gyrnia, comicum, nam

6 cetarii
in

palliata
lo

Romanas res loquitur. 258 27 1 QViBvs et re salva cum de meo impenderem, ET PERDiTA PROFVERiM cum dc alieno mantiscinor atque
impendo.
2 saepe expletivae significationis
est.

259

ad cenam vocant utrum ad emendam cenam 2 adventvm gratvlant^ti accuan uero ad conuiuium? satiuum pro datiuo, pro ^aduentui gratulantur'. 3 Et
1

28

i5

260

'aduentus' proprie exspectatorum necessariorumque dicitur. 29 1 iLLE vBi miser famelicvs videt me hic osten-

2 Et simul uide dit, quae res coegerit ad discendum. secundum uulgi opinionem loqui parasitum: 'miserum' et
'famelicum', 3 iLLE vBi

20

hominem

honestis

miser famelicvs

moribus praeditum. videt me uidc ut senten-

1 cupidinari (di ex da corr.) C, cupedinarii (e ex i corr. 2 sint Sabb.: sunt BTC, om. V\ m. 2) [a, cupiendis 4 dicte C, dictis T, cupidinari C, cupedinarii (e ex i m. 2) isicia C, 5 marcelhim T 6 piscem om. sic om. om. farcimine V ceterarii G caeta F, ceteris T icitia r, iscitia CETARn balonas 8 uendunt id {t. Wiss.) pisces om.

V
I

\\

||

II

TC V

||

||

\\

B^l B

T far .B exfjna Buecheler: 10 nam] *** om. C; a^ccgtrituc Sabb. 12 profverim TCs TC denuo C 11 QviBus ET RE om. mantiscinor J5, (c in ras. w. 2) V (mat- dett), alie TC 0771. cenam emendam mantissinor T, ***** C|I 14 Zemwia om. accusatiuum 15 conuitum T congratulantur TC, 0771. 16 <[casum> pro V addatiuo 0771. B, gratulantur 0771. C 17 expectator C, -ari K, -acio T\ uentu gratulantur om. 18 ubi ille miser C, 077i. T\ -que 0771. TC ME 0771. et simul] ut TC H 20 opinionem 19 cogerit T mo 7? B T f u m 22 uulgi C parasitum loqui famel^ C
om.

\\

9 lantiqofi C, laniiqui

IhM^ B, **** TF,

\\

||

ij

\\

\\

5
I

\\

mfum'

II

\\

324
tiose

DONATI COMMENTVM

in

demonstret malos ex bonis contagione fieri, exemplis ^uidet' mihi hoc prodesse et 4 tanto honore discere optat, quod negabat se posse. 5 famequia ^concurrunt' (v. ^5), ^salutant' (v. 28).

prauum praeualentibus

261

et edendo dictum est quasi famedicus. TAM FACiLE viCTVM QVAERERE quia ^ad ceuam 2 ibi pro tunc. 3 homo mire aduocant' {v. 28). 4 Aut additum superuacuo ^homo', ut didit ^homo'. {Yerg. Aen. V 262) Monat habere uiro decus et tutamen

Licvs a

fame
1

30

in

armis'.

lo

262

VT siBi LiCERET DiscERE quasi discipHnam aut artem: tantum auctoritatis criminum felicitas simipsit. 2 DiscERE iD DE ME magis Me illo' et Me me' ueteres dicebant quam, ut nos dicimus, ^a me' aut ^ab illo'. 3 SECTARi ivssi proprie, nam et sectae philosophorum
1

31

i5

ab hoc significatu dictae sunt.

263 264

32 Ex ipsis philosophis scilicet. 33 1 Ex ipsis vocABVLA ut Pythagorica, Platonica. 2 Hoc igitur non est consequens ad id quod uult dicere;
nisi

forte

Misciplinam'
intulit

pro

discipulis

posuit.

20

vocABVLA non hoc

1

quod coeperat

dicere;

nisi

forte ^disciplinam' pro discipulis accipimus.

2 paruum T, pranum G contagine C perualentibus T mihi] nihil C, me hic V prodesse F, prodest TO 3 se accurrunt B^ conB 4 quod <^pati^ Posse et <de)> currere TC 5 <;famelicus> a V fame <(dictum> edente C, cdemtis T famelicus codd., corr. ed. pr. et ab Sahh. 6 metum quaerere C, u q(-ellicus T) TCV^, famedicus F7 pro om. addit TC homo om. B T, om. quod 8 additum om. B 11 vt superuacuum B, -cue V uirum LiCERET om. B vt] et V discere om. T aut] et B 12 tante B,
||

uidit

BV
\

II

||

||

B
\

\\

||

\\

\\

tamen

cr^minum

13 DiscERE iD om.

facilitas
\

14 quam ut] 15 septari T

signo*
corr.) J5

quam
ius
|

DB me] id est TC de me et de illo TC, om. B <aut)> a me J5 ut ab illo

iD
\

T,

felicitatis
\

V
|

\\

supersit

C
C

J5, i

T nam
\

om.

||

16 significatu Schoell:
-nificanter

V
II
||

(significato

17 ex] ab 18 ex Platonica om. pythagorea TV, pictagorea C, corr. ed. pr. 19 non] nunc T, om. (uiy 20 disciplinawi V, -ne ad id pro disciplinis C posuent 21 vocABVT.A accipimus om.
\\
\

TC

dett.),

-nificat

TC,

(m

-cari

\\

II

TC

EVNVCHVS
365

II 2,

3040.

325

34

VIDEN

OTIVM ET CIBVS

QVID FACIAT ALIEN\'S

longiloquium
ut
sit

mrsus Parmeno

et facetias dicit et distinguit

facit',

2 qvid faciat legitur *quid modos per pro ^quid faciat'.

figura

35 Rparasiti.

iiANC

DEDVCERE propric,

nam ducitur

quis 5

ad supplicium, deducitur in laetitiam. 2 et rogare AD CENAM uide parasitum optare Thaidem ad cenam
uocari

quam munus

accipere.
lo

367 368

THAiDis legitur et ^Thainis'. 1 SALVA RES EST quia et ^ante ostium' et Hristem nec hoc nalet ad laetitiam, quod uideo', ^salva res est'. Parmeno est, sed quod ^riualis seruus'. 2 salva res

36 37

EST prouerbialiter.

369

38 1 NEBVLONEM ucl furcm quia nebulas obiciat, mollem ut nebulam, uel inanem ac uanimi, ut nebula est. 2 hisce pro ^hi' uetuste, VcrgiVms {Ecl. III vix ossihushaereni^ ncquc amor causa est 103^ ^liis ccrte 3 hisce iioc mvnere arbiquia ^hice' debebat dicere. TRANTVR non immerito Gnathonem deridet Parmeno, qui
uel

is

371

penitus nouerit consilium meretricis. 2 svmmvm 40 1 svMMVM skXsitlfLg.

20

swm

inpertit

haec tota locutio parasiticae elegantiae et simul t^oniae

faciant C\\ cibi C ET J5 JB ALiENvs] etc distindicit 0. et 1.] quia T F, et rursus G longiquium C 3 parasiti post faciat C guit] distringit Salb.
1

2 rursua

||

II

in
H quos T 5 ducere T, ^, c T 7 uide cenam] uide parasitum optare mg. F* (= clett.), om. BTCV^\\ potius ad cenam thaidem

4 pro] per

TC

\\

rogan

ce

(ante hanc) C

6 in]

ad

\\

11 delithaimis C, thanus J, thais V 16 ut 14 quia] qui 12 sal r est tiam C uestute T\ 10 est om. nebulam om. C ac] uel J5, et F h F, F n om. his] hisce B, hisce F 17 causae F est hice debebat Hagen: hi 18 quia in ras. F* cendebant B, hisce debebat in ras. F', hisce uolebant TC\ 20 penitus] merito C B ar^ .Br mscE om. C mu^ TC impertit C, impartit F, 21 e<^MYIC JB, elipsis F*, IPOnie in^ r 22 tota ed. pr.: orta BTC, (poMocutio) F

8 capere F, om.

TCV

\\

9 thais (di sscr.)

legitur post Thaini.n

thaiinis J5,
II

\\

TCV
B
\ |

\\

\\

||

ucb^ TC

||

II

***

II

II

J5,

et pruine C, et

pume

T, ironiae

F'

326
plena
est.

DONATI nam
et

COMMENT
dicit ei salutem,

plurimam

quem ne

exiguam quidem
qui nec levis

uelit continere, <(et)> ^summum' dicit eum, amicus sit sibi, et ^Parmenonem Gnatho',

non He

ego'.

svmmvm svvm quam uenuste, quod

5

resalutet Parmeno! 4 qvid agitvr pro blandimento, non pro interrogatione nunc ponitur, ut 5 qvid {Ad. V 5, 4) ^o noster, quid fit? quid agitur?'

summum amicum non

AGiTVR STATVR pro ^quid agis? sto'. nam stat, cui ingredi non licet. 41 AT nvmqvid alivd uirginem. ^73 et ideo repetit dictum Gnatho.

Et

facete ^statur',
lo

hic de illo respondit

^73

42

spondeat.

Qvi DVM interrogat interrogantem, ne ipse re2 nihil qvidem dicens ^nihil' mutauit uul15

tum Parmeno

in laetitiam. ideo illi facete Gnatho hoc ipsum agenti ^ne sis' dixit, ut probaret tristem fuisse. 3 NiHiL EQviDEM pro nou. iufra (IV 5, 9) ^nihil dixit,

ut sequerere sese?'

274

43

HOC

TIBI

MANCIPIVM

TU7t6LV(Oai,g

TW

CCaTSLCSllW

2 non malvm 'mancipium' puellam aut uirginem. HERCLE inimica laudatio. 3 vro hominem sibi hoc gestu
dicit
et

20

uultu parasitico
1 et

dolere cogo.
om. J5
\

4 Et ^uro' pro eo quod 5 vt falsvs animi est similiter

dicit.

est
et
||

ei
I

dicit
||

om.

2 et add. Steph. 3 ibi TC, (post et) Gnatho] eum] enim 5 <(suum5 noto codd. 4 quem uetuste C non] noti C 6 interiectione C amicum resultat Parmeno om. nunc F|| 7 noster quid fit in ras. V^ qvid agitvu 07n.BC\\ 8 facete (te m. 2) statur om. BV\\^ nam statur F, om. cum liceat 10 alivd] a uirginem] cum iurgio in ras. 11 reperit (-tur T) dictum TC, dictum F^; iurgium Sahb.
\\
\

quem] qui

TV
||

nec
\

TC

TC

B
\

||

TC

||

T
\

repetit

\\

||

interrogat

multum

B B F 15 scis T, scis F 16 et quidem (et F) codd. nihil om. V 18 hoc tibi om. B man T T^mNO}CICTCjO^CTOO JB, ****** TF, om. C; tc5 aaxsCGyicp Sabh.\\

BTC
I

TC

12 quid 13
\\

dum
1|

TV

quidem
||

(e

interrogantem (-gationem T) multauit m. 2) F, om.

\

ilK

||

19 dixit

C
I

haut

20 hercule 21 parasito C Et om.

II
\
I

<^in (in

F)> puellam B, her T

BV
\

aut in ras.
\

V^

non]

hominem

et

hoc om.
\

{Sahh.

BT

, Bentl.) est] g

22 dolere Wiss.), dolore rell. {t. animiI a cogo] coquo Sahh. ango Bentley
||

B\

et]

q^ C

EVNVCHVS
Parmeno secum
ccvTLTtrcoaLg

II 2,

4147.

327

275

seruili gestu. 6 Et *animi' pro 'animo': ueterum, qui ^ingens uirium' (SalL Ilist. III Miues opum' {Vcrg. Aen. I 14), 'abundans fr. 91 M.)^ 7 vt falsvs <lactis' ( Verg. Ed. II 20) solebant> dicere. AxiMi EST ex hoc 'falsus animi est', quod putat huiusmodi munere capi posse Thaidem. 44 QVAM Hoc MVNvs GRATVM TiiAiDi mire insultat Gnatho: quanto enim gratum munus fuerit, tanto erit

riualis

exclusior.
10

276
in

VICISSITVDO EST uidc loCUm, quo erumpere dolor Parmenonis potuit, nisi commissa

45 OMMVM RERVM HEVS

seruaret et celaret Thaidis consilium.

46 1 SEX EGO TOTOS PARMENO HOS TE MENSES QVIETVM REDDAM quid est Hotos'? au diebus et noctibus, utpote amatoris seruum, ac per hoc sine ulla cessatione et intermissione? 2 hos menses qui nunc aguntur, id est hoc tempore. 3 qvietvm reddam facete, quasi hoc 4 Et hoc est quod ait {y. 39 40) 'summum ipse fecerit. suum impertitGnathoParmenonem', tamquam amico consulat. 47 NE svrsvm deorsvm cvrsites quod est laboris, 278 neqve vsqve ad lvcem vigiles quod est exitii.
277

15

20

(t. Wm.) i gestui T, gesta C iugensea (es m. 2) V\ habundant <^qui)> diues F, diues <es^ <Cqui> opum 4 lactis solebant add. Sabb. kmma corr. Sabb. F, -dat 5 putant ut sscr. et hic F, e ex hoc T om. V{ 7 T, munus thaidi gratum posset gra t- J5, -tius -tior C THAiDi om. V\\ 8 quantum F; gratum BTC, kst h u e hevs om. 10 o>csivm minus Sabb. inde C 11 in quo] unde C dolor] dolo et T parmeno om. consilium thaidis his (is C) 12 seruaret ex -rat corr. pabmexo totos om. T hos te Sabb.: TC 13 SEX est ojn. an 14 reddam om. C hosce C, hosce te noctibus] id eat 15 &c Stepfi.: &n menses om. noctes et dies utpote nunc {ex nunquam sine ulla] nulla C 16 hos F, an rell. 17 id est qvietvm om. corr.) F, in his mensibus hec T 19 suum] b-B\ impertit 18 Et om. reddam] re r

seruiliter

B T F,

similiter

C
\

B
|

^NTICICOCIC B,

***** TF,
||

om.

TC

TC
II

TC

m
T
||
\\

F^
\\

\\

B
\

mgtTC
\
\

B
II

TC

||

5
II

\\

B
V

\\

\\

\\

(impartit F) gnato consultat 20

parmenonem CF, i-pg-p&

om.

\\\3L-

||

de
j

jB,

c
|

j|

T, im^g^8-J5| 21 ne usque C,

\\x-

328

DONATI COMMENTVM
48 49
sic

279 280

SOLEO AMicos hoc iXXemzLK&g. 2 fortasse tv proFECTVS ALio FVERAS uult exprimere confessionem quod ad Thaidem uenerit, sed intrare non possit. 281 50 1 PAVLVLVM DA MiHi OPERAE hoc quasi suppli2 pavlvlvm da mihi cantis uultu ad irrisionem dicitur. OPERAE proprie sic dicitur adiuua me. sic in Adelphis
1 DETiNEO TE valde teneo.
,

{lY
282

1,

14) ^haec opera ut data

sit'.

51 1 AGE MODO NVNC TIBI PATENT HAE FORES CX 60, quantum licere oportuit, ostendit, quam misere nihil illic
qvia istam dvcis hoc quasi ad Gnathonem, sed lente ac sub lingua murmurat. 52 1 nvmqvem evocari hinc vis foras quia ipse 2 sine bidwm hoc praetereat et hoc intrare non potest.
liceat

lo

Parmenoni.

283

lentius;

284

285

si aliter pronuntiaueris, secreta produntur. Qvi MiHi nvnc ^mihi' ro5 ocrrLmafKp dictum est. 2 FORTVNATvs ut ipsc vidcris tibi. 54 1 NE Tv iSTAS FAxo 'ue' ualde. 2 ne tv istas

nam

i5

53

FAXO CALCIBVS SAEPE INSVLTABIS FRVSTRA UOUa

1

locutio

sic

iXXL7tTiy.&g

oni.

amicos

TC,

est

eunuchos

B V {dett.)-,
\

T
|1

iXlsLTtTL^&g

W.

est

slQ(ovLv.&g Steph.., est ""beare':

ironicos Sabh.

Cf. Schlee p. 100,

fortasse] profecto 3 a profecturus 6 PAVLVLVM MiHi om.

TV

TC
\

tv
\

|1

pau B adiuue B

tibi

mihi o B m^ o T 7 dicitur <(pro>.^ 9 nvnc om. B V 8 haec] hisce Ter. sic sit om. B patent he fores C, tibi p h f T, hae tibi patent fores F,
da] de
\

te om. tu <^tu)> T, alio consueueras C H 4 Qed T 6 uult C inrisionem

fveras]
\\

2 detine etc

T
|

^
1

T V V

\\

\\

\\

etc

BV
T
I

JB
I

II

10 licere

07n.

ostendit
\

sscr.

nihil]

michi

miserere (misir- B)
codd.

illic
\

<^****^

T\\ 13 numquam huic uis foras C, h u

BT

JRabbow:
|

illi

duum h p
t

evocari] T, om.

me
\\ ||

T, hoc praetereat
2.)

biduum

B F

11 uocari 0,
\\

d^hoc

me u

14 introire 15 nam om.

\\

T T
\

bi\

pro-

nuntiaueris {corr. m.

producuntur C 16 quid B nvnc] hunc T, in hunc C mihi sscr. 0, uno digitulo fores ostium est om. V\\ TO^TTIRIC<MC0 B, ***** T, om. CV

18 ne tu ipsas faxo F, ne tu saxo C, ne tu f

ipsas F,
i

T,

om.

B
C

T
C
1

19 f

FRvsTRA om.

noua

insultabis om. TC

T, etc

B
\

faxo] e saxo

elocutio

{t.

Wiss.)

EVNVCHVS
^calcibus

II 2,

4859.

329
II
fr.

insultabis fores'.

Sallustius (Hist

23 M.)

'multos tamen ab adulescentia bonos insultauit'.

3 ne tv

ISTAS FAXO CALCiBvs mira loquentia, in qua utraque vTtSQpoXi] expressissima est; nam neque 'uno digitulo' minus
dici potest neque ^calcibus saepe insultabis' aut amplius aut ingentius. 55 1 NVMNAM Hic ^uam' abundat, ut quidnam. 286 2 RELICTVS cvSTOS bcne ^relictus', quasi ab expulso. 56 1 NE Qvis FORTE iNTERNVNTivs proprie ^intemun287 2 NE QVIS FORTE INTERNVNTIVS CLAM A MILITE ETC. tius'. et hoc facete, quasi ipse sibi totam Tbaidem uindicauerit, quod miles facit. 57 1 FACETE DiCTVM eiQCovtK&g^ quia infacete. 288 2 MiRA VERO MiLiTi QVAE PLACEANT ^mira' pro ^mirum'.

aliquid

10

Vergilius

(^Aen.

I 66Q) ^nota

tibi'.

et

est

ironia:

quid

15

*
289
290

mirum

est,

inquit,

facete loqui

eum, qui

militi placeat?

3 Potest tamen et pluraliter intellegi. 58 SED viDEO ERiLEM FiLivM uou potest Tereutius
TQOipi^ov dicere et ideo ^erilem filium' dicit. 59 1 MiROR QviD Ex piRAEO ABiERiT hic causa osteuditur, cur possit ignotus esse uicinis et pro
|j

20

eunucho

fingi.

2 ab om. C 1 fores om. T 3 istas calcibvs] istas calcibus C, is f cal B, i f c T eloquentia yper4 expressissima est V^ bole BCV^^ iperbole T nam quid
\\

BCV
\

||

uno F, nam nosque * * * T, om.

insultabis
(us m. 2)

aut quodnam V intemuntius V ante proprie add. ed. pr.: et his uerbis datur intelligi parasitum e domo mere10 ne nuntius TC etc. Sabb.: tricia egredi etc.] clam exeat TCV\\ 11 et] in T thaidem totam sibi 12 facit om. 13 facite T IPONROC B, ironicos V\ **** T, om. C\\ 14 MiRA PLACEAXT om. 15 Vergilius placcnt TC placeat om. quod F, om. T est oni. C 16 placet yronia V 18 uideon V herilem filum C, f J5T|| 19 throphimon B, trophimon F, triphimon di<(cere et herilem codd. dicit in ras. (m mg. m. 2)y ideo V et om. 20 miror om. F^, di-B, om. TC quod F, quid est T, om. T ab .B, a T hac 21 ignofus pireo BCV,

om.

II

BTCV, F 7 Hic om. B 9 lemma om. B

(-it
II

minus] nimis
\

T)

corr. deU.
\

aut] et
\\

C 5 <^et^ 6 ingentins 8 kelictv-s cvstos

||

||

||

\\

II

CV
\

\\

\\

II

CV,hB,e-T\ TC B
\

II

^-

esse uicinis {ex uirginis corr.) F, uicinis esse

||

330

DONATI COMMENTVM

2 MiROR pro "^nescio'. 3 miror qvid ex piraeo ABiERiT ut ex Piraeo discederet, symbola amicorum, ut

huc peruenii-et omisso negotio, conspectus uirginis fecit. 4 NAM iBi cvsTOS PVBLiCE aduersus praedonum incursus illic excubabat iuuentus Attica. 5Piraeeum, ut Sunium, est Atticae maritimae accessus litoris clementior. 6 PVBLiCE EST NVNC <(^nunc'^ ambigua distinctione
positum
est.

^91

60
mauit,

ET PROPERANS VENiT mire locuturum ante

forlo

ut gestus uerba praecedant, uerba habitum con2 non temere est hinc illa Vergilius {Aen. sequantur.

IX

375) ^haut temere

est uisum.

c.

ab agmine V.'

3.

292

nouus
uirginis

amor

occiDi NEQVE viRGO EST vsQVAM iu hac scaeua adhuc ephebi et consilium dehonestandae ostenditur tanta uirtute poetae comici, ut hoc
esse sed occurrisse sua sponte

15

commentum non quaesitum

uideatur.

1 quod -B, q- T pirreo B, pireo CF, p ut 4 iBi om. dessenderat T pireo 5 excubat 4 incursus (in ex ex corr.)

B pireum CV^ 6 summum codd. attice B^ atice T, athic^ C pirereum JB T maritimae W.: maritima et codd.; cf. Andr. V 4, 27 accessus
||
\

TCV

T
\

2 a T| simbola C||

jl

||

W. {cf. Eun. III 3, 13): accessMlitoris F, actes sultioris dementior TC, eleuatur (-ris ex -res corr.) T, artes stultioris C 7 nunc add. Steph. {in vig. uel pars clementior m. 2 dett.) 9 elocuturum C 11 non 10 gestu ante in ras. V^ Vergilius] hinc (huic 0, hic B) multa uirgilius {-ius V) nunc 12 haut (aut C, {non V) temere est (ut add. BV); corr. Sahb. hsiud V) temere est c om. uisus ab] c a b B., e a b V. om. TC\\ F, e ad T, e de (7 agmine <a > 13 neque u est u 14 dehonestandae cena T, om. Schoell (TF.): demonstrandae codd. 15 ostenditur B, demonstratur rell. uirtute poeta et amici in hoc TC, tanta] ita "uirtute comica "ut in hoc 16 commentum ed. pr.: huic communem (coue^ C) tum TC, conuentum in ras. V^, con esse <***> T\ questum <(moneretum in mg.y
litoris

\\

\\

TC

\\

\\

\\

BCV,

T
\

B
\

5F

||

\\

||

BCV

occursione

EVNVCHVS
2

11 2,

60.

3,

1-5.

331

occiDi NEQVE viRGO

EST vsQVAM quid dicere debebat

293

quod dixit ^occidi'? 2 NEQVE EGO QVI ILLAM E CONSPECTV AMISI MEO amatorie, dum illam non inuenit et se perdidit.
1 3 occiDi produc mediam syllabam huius uerbi et contrarium significat. 3 1 VBi QVAERAM hoc circumspcctantis est. 2 vbi 3 QVEM PERCONTER hoc iterum iNVESTiGEM plus intuUt. plus intulit, nam ubi nec uestigium reperietur, superest 4 qvam insistam viam si nec quem interinterrogatio. 5 qvam insistam viam legitur et 'qua uia'. roget apparet. 4 VBi vBi EST Div CELARi NON POTEST ob uimiam scilicet formae gratiam. 5 1 o FACiEM PVLCHRAM ^faciem' modo non partem
corporis
nitur.
dicit
5

aliud properans et circumspiciens, nisi

292
294

lo

295

296

sed totam speciem,

2 deleo omnes dehinc ex facies'. mvlieres TtQog to Tti^avov argumentatus est, ut ostenderet hunc grandem iam ephebum etiam amoris expertem non fuisse. sic et alibi (/// 5 18 19) ^cum
ANiMO
,

dam

Vergilius uisa maris

{Am.

V 767 68)

quae apparet

et

cer- is

^quibus aspera quon-

20

1 neque est usquam {om. virgo) C n c u T, etc JB occidi om. JB quid quid] quae C, nmi <^habuit quod {in mg. m. 2)y V (= deU.) debebatXD, debeat rell 2 dixit V\ dett.), -e iddem TC 3 neqve Eao om. B q i T e meo] etc om. V coNSPECTv om. T amisi in eo C, am T amatoris T|| 4 euenit C 8 quem 5 uerbi huius 7 et T, om. estj 11 apparet om. T hic V iterum om. CV^ hoc per T 9 intulit] iterum V superest reperiretur codd.^ corr. Sabb. 10 qvam 11 insistam om. (in mg. uel superauerat) V qua insistam uia F si insistam om. V si nec quem ed. pr. siue 11 quam ins u T legitur dett.: siue qui C, siue quem dett. legitur T, siue C, uel qua om. B\\ et] in TC, om. B 12 vBi vBi EST Div om. d c n p jT ob minnam scilicet T, ob nimie -B 13 ferme C 14 o pvlchram gloriam om. -B 15 dicit om. p T faciem om. V partis <^in^ T TCV\\ 16 Vergilius om. TC condam C 17 u {ex n corr. V^ delebo TC omnes post dehinc F, om. BTC\ 18 a T mu 5, T nPOCTOTI<t>^ DEHiNc] de h r, de non B, ***** non V^ non TC 19 ostendent <^****^ nuc et sscr. C grandem T et iam F, de C 20 non om.

\\

|1

||

CV

\\

||

\\

||

B
I

1|

TCV
1|

\\

||

mf- TCV

II

||

\\

332

DONATI COMMENTVM
<^nons)> quam elegans formarum spectator siem? commotus sum'. 6 1 TAEDET COTIDIANARVM HARVM FORMARVM hoC est

me ipsum
in liac

297
oris.

leuium

cum
298

et usitatarum. et est huic contrarium ^noua figura 2 ecce avtem alter sic dicimus, papae!' {^v. 26). propter alterum de altero uenit in mentem.

7 1 NESCio QviD de amore loqvitvr ut iamdudum 2 o infortvnatvm senem hoc Phaedria loquebatur. dicto praestruxit ad exitum fabulae [ad yLaxciGtQocpriv]'.^ nam perturbatus ad Thaidem ingreditur hic senex per fallaciam Pythiae et indicium Parmenonis, atque ita firmabuntur nuptiae uirginis, quam ducet Chaerea. 299 8 1 Hic VERO est utrum senex an Chaerea? sed senex 2 HIC VERO EST SCUeX. 3 QVI S. OCCEP. potiuS.
Chaerea.

lo

i5

301

10 1 illvm altervm praevt hvivs rabies ^prae' ex comparatione significat. ergo ^praeut' proprie; et est
integra locutio. huius rabies dabit.
lenta, ut {Yerg.
1

Et ordo: praeut illa sunt, Et bene Mabit' quasi de

453) Mabit
ille

<(quae)> re uioa.'

Aen.

XII
\

ruinam

20

spectator (ante formarum) J5C, specta T siem] si est TC 2 in sum om. commo^us V 3 taedet V ow. harvm est oni. harvm om. T\\ quotidianarum 4 usitarum C contrarium huic TC\\ et est] est quippe dett. 5 oris] erit T papae] pp C alter] a T, alterum V, Ter. 7 nescio qvid] nescio q 6 alterum om. C in] si I T, om.

quam] tam
I

TCV
\\

\\

1|

\\

d a
.

senem 10 <^et^ ingreditur C commento irrepserunt 11 ut iwdicium infirmabuntur TC; confirmaphicie JB 14 hic senex buntur Sabh. 12 ducit C 13 sed <hic> C uero et est in ras. F^, et C Sahh. (t. qvi] quod 16 alter s. prout occep.] socer codd., corr. Sdbh.
\\
\

C\ ad nam] ad Katastrophen B., ad catastrophmam (-fmam T) TC, ad catastritoiDhanam F; secl. Sabh. Fort. ex altero

II

8 0]

Q T fortunatum B,
I

(sscr.

in m. S)

\\

9 pstruxit

TC

11

V
\\

\\

\\

1]

B BC

huius rabie

(7,

p u h

1|

17

significet
dett.:

BTC,
|1

-cet

praeut proprie {vel prope, propie) prae pp ut 0, pre pro pre ut V 20 dabit om. C ut dabit Steph.
II
\

T. pre proprie ut 18 quae add. est et F ille ruinam (r F) a F,

F|

R-PxA-

C,

ka

EVNYCHVS
dam

II 3,

611.

333

4 PRAEVT HVivs RABiES hic ex parte xaQaKxriQLafiog quiest personae Chaereae, quem moribus conicit seruus 5 praevt ardentiorem amore fieri posse, simul coeperit. HVTVS rabies qvae dabit et hic ostenditur iampridem motus in res uenerias Chaerea, et magna poetae cura est, ne incredibile uideatur adulescentulum, qui pro eunucho
deduci potuerit,
artifex

non potest, natm-ae attribuit Chaereae, ut calidior ingenio et ante annos amator non libidinem in sese sed quandam rabiem designauerit in
aetati

tam summus quod

expedite uirginem uitiasse.

quocirca

10

303

uenerios appetitus. 11 1 VT ILLVM

^ut'

pro utinam.
dixit "^senium'

2 di deaeqve

OMNES SENiVM perdant plus

nec
mireris

quam

^senem'.

post ^senium' ^qui' additum, non '^quod', ideo quia declinationem ad intellectum rettulit, ut alibi 3 Et senex ad aetatem Q^ro?. 33) Hn Eunuchimi suam'.
referiur,
fr.

15

senium ad
^"l^ast,

conuitium.

sic

Lucilius

(?.

XV

4 M.)

ait,

quid

iam

te,

senium atque insulse

sophista?'

T hoc ex hic corr. V expertis T W.: characteris (carapt- T) istius quidam (-em BCV) est codcl. characteris inseritur quod deest 2 cowncit F, conuicit TC 3 (in) amore ed. pr.: Bahhoiv amorem BTC, amatorem V 4 ra da (om. qvae) 5, rabies (ex -em corr.) ^'hic expertis carapteris istud quidem)> q d T {cf. supi'a) lampridem om. V 5 uenereas V, uarias T, ueras C cheream BC, chereae V poeta C, magnam B 7 iam C intrasse C\\ poetis T, <^ex]> poete <^partem> B 8 naturae V, mature reU. callidior 9 cherea C, cheram T
1

rabiem

B C,

et abies

XdQuyifqQLGfiog

quidam

est

\\

\\

\\

\\

||

\\

praeter F|| 10 in] ut jB 11 uene12 ut pro] pro reos TC di perdaxt] dii d q dii C 13 dicitur C senem <^persenium p T, om. 14 nec] quam C miseris dant> qui] p TC, quod 15 ideo] omnino (uel ideo sscr.) V\\ {t. Wiss.) quod om. 17 senium ex senex corr. C conuiuum C, -ium T lucilium B\\ 18 ast ait quid iam Schoell: at sait (aes ait V, at ait TC)
codd., corr. Steph.
et

CV B

ante

(7,

\\

B
\

||

||

\\

TC

\\

quidam (qdam B, quidem T, quidem V) L. MueUer the BTC, te in ras. F*

insule atqui hospita in ras. F*
\

BTC

male V^\ sophista C, sophistica T, sosista B,

codd.; atqui dei
|

senium

ras.

334

DONATI COMMENTYM

4 REMORATVS EST E remora pisciculo, qui ixsvalg uocatui', remoratio et remoratus dicitur. 303 12 1 TVM AVTEM Qvi iLLVM Hum autem' pro et; duas uult enim causas esse, cur se ipsum di perdant: unam
quod
serit
ut)>
restiterit,

a persequenda uirgine.

alteram quod senem perueritus diu reman2 Et nota <(floccifacere,

^,

floccipendere {III

31), et

contemnere

et

non

contemnere
FECERiM

3 qvi illvm significare, ut nunc. deest 'uel', ut sit: uel floccifecerim.

et

flocci-

304

QViD Tv TRiSTis prouerbiale est in hominem per2 qvidve es alacris aut incerti uultus. uelox aut laetus es; nam ^alacris', l littera pro d po3 qvid sita, non tristis id est adaKQvg intellegitur. Tv ES ALACRis ct alaccr et alacris dicitur, <(ut)> habes
1

13

lo

turbatum

apud Vergilium (Aen. V 380) *ergo alacris cunctosque p. 4 qvid tv es alacris alacritas est mutatio 8. p.'

15

305

quaedam uultus gestientis in spem aliquam. 2 Sed 14 1 VNDE is modo ad quid uenis significat. eo de loco ad locum ueteres dicebant, quod subiectis mox
1 pisciculos {om. qui) C ixtvuCg (cf. Andr. IV 3, 24)] echinais T, ethinais BC, et inais in ras. V^ uocat' in ras. V^\\ 4 esse in mg. m. 2)V\Z tu autem 2 re(moratio qvi illvm] iu autem om. T 4 enim causas uult se ipse q u
\

perdant J5 F, disperdant TC 5 restituerit 6 Et om. (pro- C) TC permanserit B {t Sahb.)

dii
I

TG

||

V
|

||

\\

peruentus notas

facere

ei 1. floccifacere add. Sahh., ut add. W. 7 floccipendere "contendere et non "contemnere V, contemnere T\\ om.

BV

\\

ce

8 ut] et

TC

Qvi om.

i
|

f
\\

11
1

T, QviDVE uelox

floccifeceris

-feris
dett.,

om.

BTCV
\\ ||

9 sit uel flocciferim C <^"ut> 10 tv] -ue codd. tristis] tibi T|| alacris 1 (ris 12 est

T\

\\

\\

in ras.) 13 ^d.d.RBYC B, aduxQvg F, per d]l C ** * * T, om. C QviD 14 e a T ut 16 ALACRis om. add. ed. pr. 15 uirginem ego jTO 16 e ] c T e a 2' alacritas Sahh.: alacris codd. 18 unde in ras. mutatio est V^ <eam (cam T)> is <dis (de is C)> TO, om. modo 19 de eo significat in mg. V^ {== dett.), om. ^" subiectis JSr6'F\ eo de F^ (in m. 2)
\ \

||

\\

TC

\\

BTCV^ V

\\

EVNVCHVS
probabitur.
^ubi

II 3,

12-17.

335

3 qvorsvm eam bene, quia proxime dixerat quaeram, ubi inuestigem, quem perconter, quam insistam uiam, incertus sum' {v. 3 4). 15 1 iTA PRORSvs SVM OBLiTvs MEi huic coutrarium 306 Aen. IV 336) ^dum memor ipse mei'. 2 Ergo (^Verg. ^oblitus mei' insanus. 14 4 QVORSVM EAM hiuc, ut diximus {scliol. 14, ^), 305 manifestum est ire et aduentum significare. 306 15 3 iTA PRORSvs svM OBLiTvs MEi ^prorsum' idest 4 Nam ^prorsum' est porro uersum, recte uel omnino. id est ante uersum; binc et prosa oratio, quam non

lo

inflexit cantilena.

307

16
Chaerea.

HEM

si

cum

aspiratione,

Parmeno,

si

leniter,

quod

2 ostenderis qvi vir sies non *qui sies', sed 3 An debeat est efiqpauxwrf^ov, 'qui uii' sies'.

i5

4 Et "^uir' monstraturus est. modo non ad sexum uel aetatem dicitur sed ad laudem. 5 Qvi vir sies 'qui uir sies' in ueteribus inuenitur. 17 1 SAEPE POLLiciTVM ESSE ^polHcitum', quod proRpraestare, mittentem ultro significat, dixit. 2 Et saepe pollicitvm ESSE an necesse sit praestare eum, qui promiserit.
qui uirum se
sic
1

20

prodabitur

TC

quohorsum
etc

T
|

dixerit

m
s
s

||

2 ubi 2.
I

incertus sum sscr. F* T, oblitus sum mei F, mei S et om. 9 ita ut diximus om.

sum]
V

JB
||

\\

\\

eam om. quod V\ quem ubi C q-p-q-i-u4 ita prorsvs om. dum V\\ 7 huic TC ita <ut^ C mei om.
\

10 recta uel {dett.\ 11 prorsa V om. quem BTC\\ 12 infelix ^H 13 silen^ ter C, si lente V 14 ostendens 0, ostendes F, Qndrs T, om. sed Sahb. si qui uir scies C, qui uir sie ^, q u s jT qui quiesisset B, si quies esset C, si quies esses F, quiescisset T\\ 15 quod est om. TC pM^^TIROTePON B, siicpatLyiorsQov F, om. TC scies T, si es C H IG est om. TC Et om. B\\n modo om. ad laudem non ad sexum uel aetatem (pm. dicitur inuenitur 18 qvi ad om. C saxum C ad] et C sed) om. 19 pollici B, polli T esse qui uir sies T, om. Et 20 dicitur C, om. ultro promittentem quod om. ESSE om. 21 eum om. promiserat JB, -sit T esse] est

m T BTC

prorsum
\\

id est om.

\\

BV
B B
1
I

B B
I

CV

|j

\\

\\

TC

\\

336

DONATI COMMENTVM

tice

4 Drama3 CHAEREA ALiQviD iNVENi induxit fil(i7iaiv. more suo, non contentus dicere quod pollicitus sit tantum, sed quomodo etiam et quibus uerbis.

309

18

MODO QVOD AMES

sit

haec mora
affirmauit.

promissis complendis.

<^*modo'> tantummodo, quasi 2 vtilitatem in

EA RE EGO faciam vt cognoscas

ostendere quod possit.

possit, qui posse 3 Plus est probasse quod promiserit, quam

an

310

CELLVLAM AD TE au is debcat, qui et 2 patris penvm omnem ipsum 3 Et hoc penum, non ex eo aliquid: v7tEQoXi,Kcbg.

19

cvM

iN

acceperit

beneficium.

lo

penus

et

4 Ergo

hic penus et ^omne'

et

haec penus
^omnem'

ueteres dixerunt.

et

legitur.

5 concere-

bam clancvlvm Tj&t^K&g et tkaQ&g nimis. 20 1 AGE iNEPTE qui dubitcs de promissis an qui 311 2 hoc hercle exprobres te multa esse largitum? FACTVM EST inueni quod amem (cf. v. 17 1&). 3 Hoc quod dicebas, inquit, morae esse, iam factum est: amo. 4 PROMissA APPAREANT utilitatem ut cognoscam tuam

i5

(Cf.

V.

312

21

18). 1 sivE

20

ADEO DiGNA RES EST

si

pcrsona Parmenonis

1 chaerea] geria T mimesin F, mimesim T, mesin C\ ramatice gramatice (gra- V) TC F, corr. Bentley 2 quod ed. pr. quid codd. 3 quomodo] qn (= qiiando) TC et] ac F, sed T(7 4 a T modo add. dett. 5 hoc TC cognoscas]

\\

\\

II

\\

etc

J5

etiam T quid p cel is debeat qui Mabboic: dicit (di om. B) qui (que T, quae F, q
\

II

6 cognoscas

TCV

<(meam>
\\

V B

m
|

quin C, quid
\

an B) ams (annis C, anus F, 10 pe omne B i5) codd.

ad]
at
i
\

||

7 est]

||

||

11 YnHPBOhd^lRhWC 12 et haec penus om.

TCV
C

et
I

omne

14 clanc
om.

13 omnem dixere V, ^ (t. Wiss.) F, posi legitur (legere T) conger :B|| heiKCOCedvrjd-L-K&g et tXccQ&g nimis Babboiv:
\

B,

v7tQT]li%ri(o6

F,

*****

T,
\\

om.

C\\

TC
F,

N^PGCOCNI^^IC B,
II

T 17 f e T JB, quid 18 inquit] inquod 19 app T 21 siue adeo d REs) T, intendas tuos ut appareant
excloris

15 ineptis

rjd^LHLOG hlitriaqcoGVLllLO
\

*******
||

T,
Cfj

ercle

quid her
\\

.BTC
||

qm
||

F,

q'd5
|

16 exprobresl

amem

TC

est {om.

EVNVCHVS
est,

II 3,

1822.

337

^sive'

abundat.

Et pro

expletiua coniunctione est

legitur.

modo;

in

quibusdam omnino non

3 adeo aut

1^^

^^M ^^H ^^H iM^

abundat aat nimis significat uel satis. DiGNA res est si Chaerca dicit, hic ordo
fac si uis nunc, si adeo
<^ety ^ut' reant'.

4 sive adeo
et sensus
est:
5

digna res

est,

ubi tu neruos in<(sit^

^sis'

tendas tuos, ut promissa appareant, ut

si

uis

addatur <(ad^ id quod est 'fac promissa appa5 vbi tv nervos intendas tvos utrum obscene hoc, ut seruus, an (letaq^oQLTi&g: ubi laborare ac 6 Sed melius legunt, qui hoc periclitari debeas? totum ad personam applicant Chaereae. 7 Et melius, quam qui Parmenonem hoc putant loqui ^siue adeo digna
res est'.

lo

313

22
ciuium

1
et

HAVT

SIMILIS

VIRGO EST VIRGINVM NOSTRARVM

ut Vergilius
(^G-eo.

iyxcoQLBTum,

II 89) ^non
2 nostrar^^m

is

eadem arboribus pendet uindemia

^nostrarum'
et

nostris'.

ut Vergilius (Geo.

ciuium scilicet, id est terrae ac patriae nostrae, II 89) ^non eadem arboribus p. u. n.'
3 qvas
industriae,

Sallustius {lug. 38, 7) ^nostri foeda fuga'.

matres stvdent hoc uerbo ostendit cultum

pulchritudinem naturalem.

non

20

2 legere uel] aut JS

aut]
,

autem
|

(t.

Wiss.) F, om.

C
C
\

\\

ue

satis

sive] santissime

3 minus siue F,

B
|

4 sic chaeream om. T dicit (post hic) T, dicere et si tu 7 appaom. 5 res digna sscr. C, sed T si] si uis] suus 6 sit add. Steph. addafwr F|| reant om. T 7 ad add. Sabb. id F, ut B, om. C est] deest BC, dic V\\ 8 ubi tu n in t t T 9 an iLStacpoQLyicba F, ^POreT^<l>OPIROC B, ****** TC ubi] ibi BTV, tibi C, ut ibi dett.\\

II

it

\\

\\

^ B

II

10 periclitare 14 haud TV, aut

||

12 qui

o??i.

hoc om.

TC

dig

similes u

T,

u n

B
j

jj

r est B\\ 15 ciuium

(ci

B, c T) et] nostrarum Sabb. An scilicet.^ fyjjco^iarum] ex COei^PCOYOO B, est xf-oqiocQov^L F, ***** 2', om. C ut om. 16 arbori pe u n F \ a b i (et T) p u n (m sci17 nostrarum] nostrum B, om. C) TC pendent licet ciuium id est] eiusdem F 18 ab arboribws F, om. fede C\ 19 et dett., ut TOF, om. pen uindembia n^ C 20 non] cum TC 21 pulchritudine TC QVAs uerbo] student Donati comm. rec. Wessner. 22

BT
I

\\

||

TCV
\

||

||

\\

||

338
314

DONATI COMMENTVM

23 1 DEMissis HVMERis ESSE antiqui enim Graeci etiam uirginibus suis praebebant palaestram ad componenda corpora.
liter deductis

2 DEMissis hvmeris esse scilicet liquide et mol3 vincto neque exstantibus athletico modo.
castigato ac tenui et
5

PECTORE
^ueluf.

uelut uincto. deest ergo 4 GRACiLAE siENT a singulari gracila uenit 5 demissis hvmeris esse vincto pectore haec declinatio. non accipiendum est quasi hoc dicat ^ad hoc illas student

matres demissis humeris esse et uincto pectore, ut gracilae sient', quasi haec duo propter unum illud fiant, sed uarie tria dixit, ne diceret aut ^student illas demissis humeris
et uincto <^pectore et gracilas esse' aut 'student, ut illae demissis humeris sient et uinciant)> pectus et gracilae sient'. 24 1 si QVA EST habitior iudc et habitudo dicitur,

10

315

ut

(JJ ^, 11)

'habilior'

aptior

2 Nam ^quae habitudo est corporis!' intellegitur, ut ^namque humeris de more

15

habilem suspenderat arcum' Vergilius (Aen. I 318). ergo ^haUtior^ legendum est. 3 pvgilem esse aivnt laus in 4 dedvcvnt cibvm mire uituperauit eam foruirginem. 5 Et proprie Meducunt'. mam, quam accurauerit fames.
1 dimissis h T esse <liquide et <(s ]> esse V molliter deductis neque exstantibus allectico modo^ (cf. infra)\ etiam om. 2 componendam T corpora <sua^ 3 <id est(uel demissis esse codd. (dim- CV) V)y <(s )> scilicet] se J?, i- in ras. {pro f) F, om. 4 atthletico jT, ailetico F, allectico ymcio iuncto V\\ p. 350, 5 intellegere om. 5 uicto C 7 haec 6 gracil^/// F, graciales T gracialia T om. C dimissis TC uincto corpore TC 8 accipienda C dicat

\
j \

20

CV

\\

B
\

\\

TC

||

II

||

||

hoc

9 humeris] h T, om. C esse] e uincto corpore C, ric ut graciles scient 0, u g s 10 illud om. 11 ne diceret (-ent TC) aut student illas demissis (dim- TC) humeris et uinctum (uictum T) pectus et (ut F, dett.) gracilae (glaciles C, gratiales T) sient suppl. Schoell; ne diceret '<(student gracilas esse)>'. 6 Aut: student illas demissis humeris ut gracilae sient <(e )> et uinciunt pectus Rabhoiv 14 habitior F, abitior C, ar 15 <et> nam TC\\ 16 habitior F, abilior TC\\11 abilem F, a T, h C s a T, s ay C 18 habitior F, abitior T\ Vergilius] uirgo F, om. 19 cibvm] cesse a20 accurauerit F, eam om.
I

C hoc
I

illg

F, hec illa

|1

II

TC

||

TCV;

\\

1|

TC

||

11

\\

accusauerit

TC\

attenuauerit Sahh., macerauerit Goetz

EVNVCHVS n
316

3,

2327.

339
est plena,

^H ^^p ^B ^^ haec
illas

^^

reddvnt exhibent, perficiunt. 3 cvRATVRA cura mentis est, curatio medicinae, cura4 ivnceas tenues et pallidas. tura diligentiae. 26 1 iTAQVE ergo amantvr ^itaque' inquit ^nemo
et pinguis.

25 magna

TAMETSi BONA EST NATVRA ^bona' id

2

^^8
^fe ^^

Vere amantur, ut eo magis amanda sit, quae naturae beneficio, non industria aut factis comptibus, pulchra est. 3 itaqve ergo amantvr atque ita, ut sit: atque ita fit, ut amentur non naturae 4 qvid tva istaec recte, sic enim merito sed industria. 5 nova ipse dicet (y. 70) *at nihil ad nostram hanc'. FiGVRA ORis laudis genus est ^noua', quia dixerat (v. 6) Haedet 6 qvid tva istaec deest cotidianarum harum formarum'. 7 papae interiectio mira subito accipientis. '^qualis est? dic'. 27 1 COLOR VERVS quia non de cura est ac de fuco, 2 corpvs solldvm quia sed naturalis neque fucatus. 3 svci plenvm quia nemo deduxit iunceum non est. cibum; nam sucus est humor in corpore, quo abundant
amat':
ELQtoveLa.

lo

i5

(Verg. EcJ. III 6) 'et sucus pecori et lac 4 Sucus est proprie quasi sugus, subducitur agnis'. membra sugunt, ut se repleant. sibi ex alimentis quem

bene ualentes.

20

5 CORPVS soLiDVM

dum.
brorum.

6 svci

plcnum PLENVM sucus

et forte, id est non flacciest interior pinguedo mem-

7 anni sexdecim uide quemadmodum aetatem maturae uirginis poeta ex occasione demonstrauerit.

25

4t tenues 1 bona est na C, b est n T, bona natura 6 vQavia V, **** T, om. C\\ 7 naiunceas corr. F* tura C 8 com^tibus F, conitibus C 9 ita 2. om. C fit] uix TC|| 11 dixit r, dicit (-et m. 2) at] ad JC, om. V nostram in 12 taedet <me> TC 13 quot- CFj ras. F' oRis] o- T h-f- T 14 mirantis v\ isTAEc] i- T <et> deest

\\

TCF\
I

||

II

||

\\

TCF
||

\\

||

subita T, subita ex id est corr. F*

16 sed <est> T, sed ac cupientis F corpus s T qui aiunt eum non est (esse T) TC, quia uincmm non est qui aiunt eum non esse F|| 17 succ- semperC 18 abundat T 21 sibi TC, proprieF sugant V repant C 22 corpus s- T floccidum F membra r||

\\

\\

||

24 annos

xvi
|

uide om.

\\

25 uirginis maturae
0.-)

TC

340
319

DONATI COMMENTYM
28
1

HANC TV MIHI VEL

VI

haec tria sunt, quibus non

rite res

VEL CLAM VEL PRECARio pretii uirgo, non meretrix, uel quia nulla ephebo spes est fal3 hanc tv mihi vel vi vel clam vel lendi senis. PRECARio FAC TRADAS secuudum ius locutus cst, nam his 4 vi clam pretribus mala fide aliquid possidetur.
.

VEL CLAM VEL PRECARIO 2 vel vi agitur. mentio non est, uel quia

CARio

320

quia uirgo, ^clam' quia custoditur, "^precario' quia pretium non habet Chaerea. 29 MEA NIHIL REFERT DVM POTIAR MODO UOU hoC pcr*ui'

iq

sonae attribuendum est sed affectui; non enim quia Chaerea est, sed quia amator, dicit se parui facere quemad-

modum
321 322

potiatur,

dum

potiatur.
^filia'?
15

30
31

QviD viRGO cviA EST utrum ^serua' an

1

NE iD QviDEM pulchra uarietas: ^nescio' Han2 qva ratione amisti figura tundem' ^ne id quidem'. 3 'amisisti'. qva ratione amisti nisi reGvyy.OTtri pro
mansisset Chaerea, sed consecutus uirginem uidisset quo deducta sit, quam Parmenonem conueniret, non ita procederet fabula, ut nunc procedit; inruisset enim in cogni-

20

tionem

meretricis

importune

Chaerea

nec

pro

eunucho

adduceretur ulterius.

323
ut

32
sit
1

1 iD eqvidem adveniens deest ^ob' aut ^propter', ob id aut propter id. 2 mecvm stomachabar

om.

T, nihil
I

3 precario hanc tu mihi u-u-u-c-up- T|j 2 haec 2 non ed. pr. nunc V 3 pretii mentio non] pcumetio 5 Mmi] 4 non] uero T ephebo] flendo TC pcumtio C

||

TC
C

II

||

T TC 11 affectui] ad factum TC 12 est sed om. TC dicit se parui Sabb.: de se rapuit codd. 13 patiatur 1. T 14 c e T an filia C, an ancilla T, an libera V 15 ueritas C tantum C 16 quidem] quid est C rai^one V amisisti
II \\
I

VEL MODo om.

I

tradas]
II
I

\\

u-u-u-c-p-u-f-t- T
\\

lOr-d-p-

II

\\

||

amisisti V\ syncope T, sinc- CF|| 17 pro amisisti F, C, amisisti 18 sed F, et premisisti consecutus] e secutus C uirginem <^aut (ut F)> OF, uirginem <(fuisset
-tis T,

TC
\

TC

\\

TC

iiut> T{?) dett.

II

20 nunc] aut
21 opportune

T
C

19 <priu8>
irruisset
\

quam m ras. V^ (dett.) ita non C cognitione F, cogitationem

\

F||
C\\

ad

m. 2)

II

24

sit

nec Steph.: ne codd. om. C

\

\\

22 deduceretur (corr.

EVNYCHVS

11 3,

2836.

341

bene 'mecum', quia acriorem dolorem sustinet, qui ipse 3 ^Mecum' ergo pro 'apud me' uel sibi irasci cogitur.
'mihi'.
?4
?5

33 HOMiNEM ESSE ARBiTROR deest 'quam me'. 34 1 FELICITATES OMNES ADVERSAE SIENT fclicitaS aduersa est, cum ex prosperitate quod laedat nascitur.
2

CVI MAGIS

BONAE FELICITATES OMNES ADVERSAE SIENT

^bonae' magnae. noue autem dixit magnas felicitates sibi aduersari, eo quod uirginem tantae pulchritudinis ex oculis
amiserit;

nam uidisse eam

felicitatis.

felicitatis iudicat,

sed

amisisse
uel

lo

aduersae

Et quod

addidit

^bonae',

et nimiae intelleguntur uel iTtld^srov proprium et 4: Et magna efAcpaGLg^ perpetuum felicitatum est ^bonae'. int&eTa autem tribus quod ^felicitates' pluraliter posuit. de causis nominibus adduntur: discretionis proprietatis, omatus. discretionis, ut (Vcrg. Acn. III 6) ^et Phrygiae molimur montibus Idae', proprietatis ut {Aen. VII 667)

magnae

if)

Herribili

impexum
c.
s.

saeta
1.

c. d. a.',

ornatus, ut (Lucrct.

1 2)
20

'alma Venus

s.'

320

<^sc.^ ^hcc' propter quod patior, nunc enim scelus dixit a sene commissum. 327 36 ARCHiDEMiDEM hoc sic pronuntiaudum est, ut appareat ex ipso nomine statim odiosum nescio quem occur-

35 QviD HOC EST

inquit;

risse

ac permolestum.

1 quia] qui quia ipse T 4 quem T 5 aduerse oiniies 7 cvi] cur C sient om. V\ scient C 6 irascitur omnes 9 eo om. 10 ammiserit T|| scient T, fient C bene T 12 et i. 11 Et om. ad'^^'^^* {sscr. m. 2) V, ad TC; ait.? 13 perpetuum proprium om. T epitetum F, **** T, om. C est om. felicitatis {om. et) magnae Et] uel emphasis F, magne * * + * T, magne C 14 epitheta F, * * * * 16 Phrygiae molimur] phrigiam et T, ut (7 autem] aiunt C 17 montibus Idae] ascanio clamidem (= Verg. Aen. III 484) u n d e deU., om. 18 terribi imptum C\\ ut] sut 19 c20 quod C propter hoc (hoc F) TCV, 21 dicitur C a sene missum (amissum C, adtransp. W. missum T) codd., corr. ed. pr. 22 archimenidem TC, archimedem (nostin odioso F| 23 <^ut)> ex H mg. add. m. 2)
\

TC
\

|I

1|

TC

||

||

||

CV
\

\\

TC
\

||

TC
I

TC

||

jl

||

slc\\

TCV

TC

\\

11

TC

\\

\\

TC

qm C

342

DONATI COMMENTVM
37 QviDNi
correptio
est

328
est

se

manifesta

quaerentis.

enim sensus: quid nisi aut cur non nouerim, est enim ^quidni' aut quid nisi aut cur non, quia ueteres 'ni' pro ^ne' ponebant et ^ne' pro 'non', ut Plautus (3Ien. I 2, 1) 'ni stulta sis' pro 'ne' et (Epid. IV 2, 16; aliU)

^neuult' pro ^non uult'.

329 330
331

38 iMMO ENiM VERO iNFELiciTER bcne hoc inteiponit,

incredibile est tardiorem

quia

amatorem

fuisse incessu uirginis.

<^D.)>

39 NAM iNCOMMODA ALiA svNT

scilicet

quac miuora sunt

lo

aut similia.
1

ILLVM LIQVET MIHI DEIERARE Hquidum CSt, COUstans et manifestum et certum. 2 JS'^ sic ^liquef pro Hiqtiidum esf, ut ^claudit' pro ^claudum csf ut apud SaJ-

40

lustium

et

^nikil socordia claudehat'. {Hist. fr. inc. 23 M.) est ^liquet' uerbum iuris, quo utebantur iudices, i5

cum amplius pronuntiabant, obscuritate commoti causae 3 deierare ualde magis quam negotii simplicitate.
ut {Hec. IV 1, 14) 'demiror' et (Heaut. IV 6, 21) iurare, ^deamo te, Syre\ si de producta legeris, si correpta, deos

iurare

intellegitur.

20

332

41 SEX SEPTEM PRORSVS NON VIDISSE PROXIMIS quia

^non
uidisse'
dixit,

proxima enim
non
uis

^proximis' praeteritis intellegimus. nobis aut praeterita aut futui-a sunt-, nam

praesentia ea sunt, in quibus nunc sumus.

2
nisi]

C
I

ni pro ne]

om.

TCV^
I

F, <(an> sunt deU.):

T 8 amorem TV 9 a s T incessu TG
inf

cum T inproprie C
\

<^aut

cur

non^ F, noui T, (J)is) C non <(nouerim^ codd.

|

H
,

5 nisi
\\

4 nij in corr. ed. pr.

sscr.

C
j

|1

\\

pro incessu dett.: <^in> incessu d.] dicenda ed. pi'. (ante
||
\ [

me

enim

F^

quid C C, om.

11 hqvet] inad 12 et centum T, et cerstum 13 ut 1. om. TC; sic dett.: si pro om. C 14 claudebat et dett. claudet TC pro om. C clausum 15 lique C socordia (sec- C) '16 obscuritates (osc- C, -tes F) commotis (-tis F) codd. 17 quam sscr. F% om. T\ negotiis TC ualde iurare deierare TC 19 de amore (-ris T) 21 septem] mensibus syre H prorsus sscr. C^ n u p jTJl 22 proximus dicitur C 23 aut i.] et C, in T, et (aut sscr. m.l) aut 5.] ut 24 nunc om. i preterite

V
I

TCV\\ 10 aut T, om. deierare] d

oni.

dett.:
\\

TCV
\\

TCF

V
|

||

TC

||

||

|1

\\

1|

TC

1|

TC

TC

EVNYCHVS n
333 335
ut

3,

3745.

343
nolui,

42

1 Nisi

NVNC cvM MiNiME VELLEM quia semper

ideo 'nunc minime', utpote adulescens senem.

44
*<^a^
sit:

QVAM LONGE QviDEM bene ^longe' dixit, quia 2 Aut subauditur *erat', longe' dicere non potuit.
1

333
non

42
et

quam longe erat. 2 mNiMEQVE opvs non opus est.

fvit saepe enim nolumus, tamen

336

1 ^iNCVRVVS TREMVLVS LABHS DEMISSIS GEMENS"*" ut omnia ostendat in contrarium sibi uersa, etiam cursum attribuit seni. 2 labhs demissis gemens labra sunt labia laheae asinomm proprie diinferiora, superiora, cuntur. ^gemens' autem ob continuam tussim; sic Lucilius ^ante fores autem et triclini inc. fr. 110 M.) (/.

45

lo

limina quidam perditus Tiresia tussi grandaeuus gemebat'. 3 INCVRWS ualde curuus, ut Vergilius (Aen. XII 1 3)

15

^Turnus ut infractos

fractos

significat,

minuit dictionem.
scribit senis,

enim ualde nam Hn' praepositio nunc auget nunc 4 FA recte etiam deformitatem dea.

M. L.

d. u.'; ^infractos'

foedior uidebatur.

quod praeter aetatem post pulchram uirginem 5 Et quam importune omnia: pro

20

puella senex occun-it, pro uii^gine ^incuruus tremulus', pro pulchra '^labiis demissis gemens'; et cum amor sit in animo

cum om. TC senem tratisp. Scheidemantel a add. Steph. longe 07)1. C

1 Nisi
I

m
\\ 1|

nunc
2 ideo miiiime C; post 3 longe q dicitur C quia

||

4 aut
\

6 7

opus f

non

i.]

T uolumus TC nunc Sahh. 8 hoc

1

TF, an (7 subditur C|| tm (= tantum) C (V t. Wiss.)\\

|

|I

incursus labris di44) missis C 9 sibi uniuersa et C 10 labris T\ 11 labeae Klotz: labrae codd. simorum sunt] etiam 13 triclinii F, tridinii T, triclinis Klotz 12 sic Sal' luciF

AccvRBiT

{v.
\\

TC F
|1

schol. pertinet t 1 d g

ad lemma continvo

CF

1|

TC

dg-

\\

II

tiresia

quidem codd., 15 incursus T, tyresiatus grandeus ualde curuus] ualcurius C, om. 16 Curuus ut -su3 C d y C, u infra infertos a T, u 17 nam in ras. V*, ut ualde defractos in om. prae^osiiio F, proposito C auget nunc om. C 18 etiam] et C 19 senis om. C scribit propter quod] qui dett. 22 labris fit amator T anima C F
II

14 Zimina F,
tussi F,
I

lumina

TC

F V

TC

T V inid^y|

corr. ed. pr.

\\

\\

iaml^d^
|

\\

||

TC
|

II

\\

344

DONATI COMMENTVM dum

festinandum sit, maiora labra, unde

remoratur.

adulescentis, ipse iudicium loquitur, 6 labiis demissis

337

alii labia dicunt inferiora et labra superiora. HEVS HEVS CHAEREA TiBi Dico <(^Chaerea tibi dico'^ non adderet, nisi uideret Chaeream dissimulantem 2 inqvit aliter Hnquit' pronuntiandum, hoc praeterire.

labeones.
4:6

est concitate;

nam

senis

uerba

aliter

338

47

1 sciN QA^iD

EGO TE VOLEBAM

proferenda sunt. hic osteuditur odiosa

dicit
lo

tarditas senis

apud festinantem Chaeream, nam non

<(Miligenter')> nihil moraliter dici potuit.

quid, sed promittit esse dicturum.

339 338

48 VT DiLiGENTER NVNTiES

tam ex

abundanti et niJiil tam 47 2 CRAS EST MiHi ivDicivM huic morae etiam illud additum, quod cum debeat dicere quid uelit, prius dicit quod non est necessarium, quare uelit. 49 ESSE VT MEMiNERiT uou 'ut sit' scd 'ut essB mc340

i5

342

minerit': o prolixitas! 50 1 DVM HAEC

potuit,

quae non <(d.)> dat tempus uerbis, 2 rogo nvmqvid quamuis imitaretur, exprimere. VELiT hoc est: significo me abire; nam abituri, ne id dure
facerent,
tissent.

20

^numquid uis' dicebant his, quibuscum consti3 Quid est ergo *rogo numquid uelit'? hoc est:
est nihil.

dico

34^

51

quod abeuntes solent. 1 RECTE iNQViT pro 60 quod

2 Et
\

2 remoratuni C,

3 labrones

labris lahia V, labia C, labii

|

demoratur

CV
\

laba

TC
C
\\

un

C||

et <(sunt)>

4 heus

semel

F|c-2'|t-d-TF|
|1

Chaerea

tibi dico add.

W.

{sim. Sfeph.,

Rabbow)

5 ante

non per errorem

||

inserta,

quae suo loco repetuntur

\

'cheream dissimulantem preterire inquam (p7'0 inquit) codd. addent nisi uident T hoc est <^nam 6 aliter inquit om. TC 7 conciatis T (non V')y CF, hoc <(nam^ est T nam] non r 8 sm TC e t u T hic om. TC 9 dixit TC quid om. FIl 11 diligenter add. dett. <et> nihil TC\\ 12 et om. V\ nihil om. TC morabiliter C 13 mihi iu T etiam] est TC 14 dicit] de eo TC 16 vt meminerit om. T ut sit]
\

\\

II

\\

||

II

\\

ut
uis
(ri

ut
I

07n.

V\\ 18 D. add. Sabb.

|

tempus]

ipis

C
||
||

||

19

quam-

TC

rogo] ergo <(nonJ> w. 3) K, habituri T dunim 1' 21 quibus 24 recte] et cetera ut vid. T
\ \

inmutaretur

\\

C C

20 abitu 22 rogo om.

\\

EVNVCHVS
moraliter tw
aareLa^ip.

II 3,

4657.

345
in

cvii

hvc respicio

hanc

partem

scilicet,

qua meretrix habitabat.

343

52

tempore.
significat,

COMMODVM tantum quod uel ipso eodemque 2 commodvm 'commodum' una uel ex hoc
ut
si dicas:

Nam
iN

'interea'

eodem tempore, quo haec agebantur. nunc coniunctio accipienda est, non,
rcctc,

ut alias, pro aduerbio ponitur.

344

53

HANC NOSTRAM PLATEAM

quia uiciua

illis

est Thais,

345

ad quam deducitur. 54 Hvc CVM ADVENio NVLLA ERAT etenim ingressa iam

10

fuerat.

346

55 COMITES SECVTI

SCILICET SVXT VIRGINEM inteiTO-

gatiue quidem, sed sic, ut scire uideatur id <^quod^ quaerit, sed acl hoc quaerere, ut quod scit confirmet.

347

56

uon relatiua particula, ut in Andria "^uerum: uidi Cantharam suffarcinatam'.

VERVM PARASiTvs ^uerum' modo inceptiua est, (7F 4, 30 31)

15

348

57

lAM CONCLAMATVM EST transactum ac finitum,

ut conclamata corpora nihil reliqui iam habent ad uitae officia. 2 lAM CONCLAMATVM EST Vonclamatum' manifestum20
significat, si et hic

quia dixerat

(v.

8)

^o

infoi*tunatum senem,
dicat:

amare

coeperit',

tamquam
TC,

iam occisum
\

Tco

et

aGtTl%i6nm V,

******
om.

corr.

hac
I

||

8
5

uel om. 4 coMMODVM Sdbh.

\

TC T
I
\

2 partis T, respicio in hac parte C ipso eodemquej ipse eo quod eque

Bentley

respicio]

II

tempore
\

TC

quam V\\ TC, ipso

quod hoc
est]

et

{dett),

om. C ducitur TC

agebatur
10 huc
s

TC
F,
\

uel ex Sabh.i lex Fjj 8 hac C p T||

|1

\\

cum ad

n
\

T||

12 comte

C
II

F 13 quidem in ras. F*, quid e C uideatur TC, non ut nescire uideatur quod add. sit C 17 uidi c^s^ T 14 quid TC 18 iam ed. pr. est om. TC ac] et F 19 habet officia 'post p. 346, 5 iacent C officium TC 20 iam om. TC 21 quia _p. 346, 7 Thaidem] in codd. hic ordo est: ipsa Thaidem (346, 6 7; hic om. dett.), ut iacent (346, 2 5; hic V ins. 'iam officia, cf. siipra), Aut est (346, 12), quia defleuimus (345, 21 346, 1; hic add. iPSA Thaidem dett., in mg. F^); restituit Sahb. senem] s T 22 sic et TC hic otn. C
gatiwe
scire

sss^u^ Tj
\

scilicetI

solet G interrosed sicut (sicud T)

II

\\

||

\\

\\

||

II

346

DONATI COMMENTVM

3 Aut ^conpatrem tuum scimus iamque defleuimus. clamatum' satis deploratum satisque uociferatum est, ut in conclamatis funeribus nuUa iam dilatio est doloris ac luctus, ut Lucanus ait {II 22 23') ^corpora nondum conclamata iacent'. 5^^ 56 2 iPSA EST id est <(formosa)> est uel pulchra

348

est, quia et ipse dixerat (II l^ 25) "^haec superat ipsam Thaidem'. 57 4 ALiAS RES AGis rectc, quia dixit ille ^iam con5 alias res agis aut non intendisio clamatum est'.

ad id quod dico significat, ut nulla sit in eo attentio nam hinc natum est ^agite amabo' (J 2, 50) aut 5 Quasi dicat nugatorias res agis, hoc est iocaris.

3^^

uanas res agis. 59 1 scio Qvo ABDVCTA

rogabatur,
dicturus
est
(v.

siT plus dixit, quam internam properat, ut credo taedio interrogantis

i5

72

75),

ad deducendum eunuchum ad
2 scio

Thaidem cum

ancilla ex Aethiopia.

Qvo abdvcta
20

siT secunda ccitoaLCom^Gtg.

^^1

^^^

60 EHO PARMENO <^M. N. E.^ scis amatoric satis repetuntur, quae semel dicta suffecerant. 61 HVC DEDVCTA EST AD MERETRICEM et hoC effuudit
semel aceruatimque dicit uelut odio interrogantis saepius et festinatione ad mandata Phaedriae peragenda,
1

tuum

Sahb.:

tum

codd.
\

simus

om. T in mg.

(= deU.\ om. TCV^ est V^ (deU.), pulchra est in mg. V^ (= deU.), pulchram esse TCV^\\ 7 et om. T 9 REs om. C a T dicitur C 11 sit in <(eo attentio amabo post 12 nam (m mg. m. 2.)y V (= deU.)., sit TC iocaris codd., trmisp. Stepli. aut in mg. V^ (= deU.)., om. TCV^ 13 iocularis C dicatur TF1| 14 uanas ed. pr.: uenias 15 aducta C, a T sit] est F, s T plus TC, inanes F TV\ prius CV^ (recte?) 18 ex om. T aducta sit C, a^s- T\\ 19 &.7toaLco7triCL6 F, ***** T, om. C 20 eho otn. C scis om. V reputantur C 21 seme C sufacerent T, -rant C 22 ad F 23 semel ex simul corr. C acernatimque T, aceruatim dixit C, d- (dixit m. 2) V 24 et dett: q- (quae w. 2) V est TC, usus est F phedria T
|

V
II II
II

6 ipsa est F,

ipsam

TC

2 est om. id est] deest

\\

V
\

\\

4 ait

formosa esseCV\ om. T\

||

||

||

\\

\\

||

1|

II

\\

EVNVCHVS
63
duni

II 3,

5667.

347

1 PHAEDRiAE RivALis cuin pronuntiatione addenquod magis doleat, id est Thaedriae riualis'. 2 DVRAS PARTES FRATRis PRAEDiCAS sciHcet coutra aemu-

3 Et ^partes duras' (ietuet diuitem et largissimum. cpOQLK&g ab actoribus scaenicis. 64: 1 COMPARET iam hic ostenditur miles per riualis

lum

dona
tiua.

illustrior

quam per

sua.

et

est qualitas

compara-

COMPARET pro 'emat' aut ^comparandum putet'. 65 1 TVM MAGis iD DicAS duras partes fratris esse. 2 QviDNAM QVAESO HERCLE curiositatem addidit TtaQeX3 Et uide quam molliter y,6vrcov ^quaeso' et ^hercle'.
2
et sine intellectu spectatoris

lo

ad argumenti spectati ordinem

poeta perueniat, ut de eunucho facta mentione consilium 4 evnvch\^i mire Terennascatur supponendi Chaereae.
tius

primo

simpliciter

^eunuchum'

posuit,

huic

quoque

15

detracturus.

iNHONESTVii foedum, ut contra (II 1, 24) ^facie 2 Vt apud Vergilium (Aen. I 591) ^et laetos 3 hominem opportune ^hominem' oculis afflarat honores'.
1

66

honesta'.

dixit

tamquam

incerti sexus.
dixit ^senem',

4 senem mvlierem non

20

quippe qui alibi (Hec. IV 3, 15) separauerit dicendo ^senex atque anus', sed subdistinguendum est, ut sit duplex uituperatio: una ab aetate

communi genere

quod
ait

ait 'senem', *mulierem'.

altera

<(a^

membrorum

mollitie

quod
25

67
1

QVATiETVR CERTE CVM DONO

mii'e

^cum douo'.

PHAEDRiAE

(fOQLH&g F,

6 comparat

riualis om. T 3 f p T 4 Et om. V (isza***** T, om. C 5 attoribus T, auctoribus C|| T hoc V 7 pro sua C 8 comparat TC, compare*
|| ||
\

||

\\

|1

pro emat ed. pr.: proheraata T, ^e meta C, i^erempta V\ 9 tvm] tu V partes f e T 10 hercle aut] ut r F, et C queso C TtccQsXtiovrcov Steph.: itajreZxoTjTo F, ita per **** T, ita per C 14 nascitur codd., corr. Steph. 15 suppliciter TC\ eunuchum Sabb. eunucho nomen codd. 18 letus o T 19 afflaret honores F, afflauit T H 20 non] in ras. C, af h F* 21 quippe qui F\ quem pro qui TC, quippe quamuis F' 24 senex codd. a add. ed. pr. mollitie F (quamuis dett.)

V\

II

ll

\\

\\

\\

||

11

\\

348

DONATI COMMENTVM

2 Tum illi repulsae causa donum futurum sit. 3 Vide quam condeinde non ^eicietur' sed ^quatietur^ tumeliosius dictimi sit 'quatietur foras': uel uerberibus

tamquam

impelletur foras, non expulsione et detrusione. dixit "^foras quatietur', ut desit ^uersum', ut

4 Vel
sit:

sic
5

foras

uersum uerberabitur, ut uerberetur

et

fugetur foras.

nam

et peruulgatae consuetudinis est dictum ^feri canem foras', hoc est: feriendo canem foras eice. 359 68 1 SED ISTAM THAIDEM NON SCIVI NOBIS VICINAM %a'kcbg: quomodo enim pro eunucho ueniet, si nouit aut et si adulescens mulierem ne nouit quidem, notus est? multo maxime ipse nescitur. 2 sed istam thaidem non scivi NOBis vicinam ol%ovo(iLa contra illud, quod meretrix uicina erat. 3 havd div est ^uicina' scilicet. et est 4 Et causa, an uerisimile sit nescire potuisse uicinam. nota apud Terentium uicinas poni saepius adulescentibus meretrices, ut haec prima sit amoris illecebra. 360 69 1 nvmqvamne etiam me illam vidisse artificiose
'

lo

i5

361

FORMA hoC proptcr illud, quod supra diximus. 360 69 2 Sed nimio lepore Terentiano iam illud agitur. nam hic ostenditur uerisimile esse pro eunucho creditum apud uicinam meretricem Chaeream, qui adeo ignotus sit mulieri, ut nec ipse eam nouerit, quod erat facilius et
1 domum C uide 2 ///eicietur C quaTum] eum tietur om. 3 sit dictum C foras om. 4 et] ul' etruc C|| H 5 desit] dixit C 6 uerberatur 1. fugetur ed. pr.: fugeret codd. nam 7 foras o)n. 7 peruulgatae ex prou- corr. est om. C 8 ferendo 9 n-s-n-uv,ciXib6 eicere
\

inculcat poeta t6 tci&ccvov. 70 1 ESTNE VT FERTVR

20

25

1|

|1

TC

|1

TC
T

T
\

\\

11

TC

10 quomodo Steph.-. modo codd. 12 sed F, istam t-n-s- T 13 nobis vicinam] n-uolnovopiLCi V, ***** C, om. jP 15 an om. T; ut Wieling weseire V\ 18 me etiam uidisse potius se TC H 17 sit prima TC illam T, * * * uidisse illam uidisse 19 zonL^a^on F, * * * non C, non T 20 estne ut fertur f forma secl. Sdbh. F, u f f r 22 iam] tam 24 quia aliud codd., corr. ed. pr.
II |1

**** TC

\\

TV

\\

II

|1

TC

||

1|

11

TC

\\

adeo TC, qui|a de eo

EVNVCHYS
promptius.
est et

II 3,

6878.

349

et additur color, quod et illa non diu uicina quod adulescens in Piraeo primum commoratus est. 70 2 AT NmiL ad nostram hanc moraliter ^nostram' 361 3 all\ res est non potuit melius dixit pro ^meam',

suam gratiam resemare, nam et illa et haec amantur. 71 FACiAM SEDVLO <(d. o. a.)> mire in promissis posterioribus difficultas rei ostenditur, cum primo ^faciam' dixerit. 72 1 nvmqvid me alivd hoc dicere abeuntes solent. 363 2 Et bene bic, quia festinat. 3 Et simul, quia hinc
utrique

362

nascitur dolus fallendae meretricis.

lo

364
<(id

73 vt mancipia haec ita vt

ivssit

f. d.

ad th. uide

365

agere^ Xerentium, ut non quaesita esse haec fallacia, sed ipsa se obtulisse uideatur. 74 1 O FORTVNATVM ISTVM EVNVCHVM ^istum' SaCpC adnotauimus {cf. I 2, 112) aut ad contemptum aut ad

i5

94) ^aut quid petis istis?' XII quidem quia n. m. t. m. u. I.' 2 Qvi qvidem in hanc detvr domvm quid nec quisquam, facilius, quam imitari ueUe quod laudes? nisi qui cupit eligi pro eunucho, eunuchum putat beatum. 78 QVID SI NVNC TVTE FORTVNATVS FIAS sic uidetui' 369

odium

referri, ut Vergilius {Aen. et {Aen. 808 9) 'ista

IX

20

dicere
1

Parmeno, ut iocetur quam ut credat

quod V^ (=
||

fieri

posse.

et primum

est in ras.

deU.), om.

om. T\\ 2 pireo TC 3 at om.

\\

CV
TC

commoratus V\
4

||

nam T
aliud

5 hoc

||

6 promissis ex -ionibus corr.

mea C

non]

||

8 me"^^

{sscr.

(u m. 2) F. D.] frater

m. 1) F,
I

Sahh. 14 i e

non

F, c

m
T

his T, is C, is 11 ita om. V\ deducantur C ad thaidem 12 id agere add. ut 13 ipse se om. TC\\ quesitam
H

ma- T
\ \

9 hic
\

Rabhow:

festinet T, -net

quia] que
\\

|!

TC

CVl

II

15 ad his om.
t
I

d h d

m y i quod T

TC

||

||

T C, c n 19 initiari C, utiari

||

17 quia 18 hac detur

qnmtmuidomum
\

C,

nec quicquam

(neque quem TC\ corr. ed. pr.) nisi qui cupit (cap C) eligitur (el- ex corr. T; eligi W.) codd.; numquid mirum si cupit deduci Sahh. 20 <qui)> eunuchum codd., corr. W. 21 ante qvid in codd. leguntur 350, 1 uide 3 fuit; transp. Sahh. quod C\
\\

\\

tute nunc

{sscr.

m. 2 =

fortunatus sies F, f^fcredat om. dett.)

T TC

||

22 ut] et

potius
\

quam

350
370

DONATI COMMENTVM
79

lioc

1 QViD TVM (v!y uide quam molli descensu ad consilium peruenitur; res enim hoc suggerit potius quam Parmeno, ideo quia seruum hoc suadere Chaereae

366
367

nimis temerarium fuit. 75 QviD iTA potuit intellegere statim seruus, sed ad s hoc interrogat, ut spectator doceatur.

76

1 viDEBiT

COLLOQVETVR ADERiT VNA amatoric nimis

quinque lineas amoris exsecutus est, adeo diligenter, ut 2 videbit colloqvetvr etiam ordinem custodiret. ADERiT VNA iN VNis AEDiBvs mirc amator non semel effudit hoc bonum, sed particulatim digessit, ut maior 3 videbit colloqvetvr uoluptas futura esse noscatur. ETC. istae enim sunt amoris lineae, etsi eas non omnes
est persecutus.

lo

370

2 CAPiAS Tv illivs vestem non semel ostenditur futurum sit, quia particulatim potest etiam quod quid turpe est tamen inmitti ad persuasionem semel ingestum 3 Ergo non dixit ^bis pro eunucho', sed primo respuitur. illius uestem'; tum deinde hoc ipsum non asper^capies nante domino pergit seruus ad cetera, quae audaciora 4 VESTEM quam libenter audiat, repetitio dictorum sunt.
,

79

i5

20

per interrogationem ostendit.

371

80
1
I

AVDio id

est libenter.
\v. add. 3 cherea

Hoc
||

est:

admitto

ad in B amatorie om. quinque om. B adeoque 10 AEDiBvs] a duobus T, {add. diebus) C non] nam C ed. pr. 11 particulatim (im in mg. m. 2) V, particulatim simul J5 12 nascatur C <(potest etiam quod tuiiDe est^ B {cf. infrd) 13 iste C, item T sunt enim viDEBiT sunt om. B co\ T V amoris persecutus] non tamen omnes lineas amoris hic

om. 7 viDEBiT om.

F^ dum TCV C peruenit T hec T

tum

W.

discenssu

TC

TC

II

quinque
II

vnis
\

||

TC

2 hoc 5 intelligitur TC\\

\\
\

a om.
|

TC

T,
\

II

||

|1

executus est in mg. C^ tv

17 turbe est tamen inmitti W.: potest etiam post est ta mitti B, iam mitti TC, tamen admitti perswasionem F, in gestum J5, in iestum suasionem 18 dixi C ihis 19 illius uestes B, uestem illius T cum T asperpro 23 <^cheream (chereae nente C 21 audiat om. dictorum
1

<^omnes^ TC vestem] u T,
eas
\ \

nam T
etc

5
T
\

||

||

15 capies 16 quod
\

T
\

B
j

tu

sit]

1|

TC

V T

||

II

||

||

V)y audio

codd., corr. Sieph.

libenter.

Hoc

est om.

ETOVCHVS

II 3,

7984.

351
^audio et fateor'

et consentio, ut in Phormione {II 1, 6) et contra (il). III 2, l) ^non audio'.

81 INTELLEGO ^audio' et ^intellego' uim modo non usitatam exprimunt, scilicet consentientis immodicum affectum. 82 1 ciBVM VNA CAPiAS bcne seruus interturbauit 373 supra dictas amandi lineas et ordinem uoluptatum, quippe 2 cibvm vna capias adsis tangas qui amare non nouerit. LVDAS PROPTER DORMiAS etsi sat crat superior uersus, tamen incentiua sunt amatori etiam singillatim haec enumerata, quae una sententia superior uersus ostenderat. 2 QVIS83 1 QVANDOQVIDEM ILLARVM prO ^CX illis'. 374 QVAM ideo ^quisquam', quia quaequam dicere absurdum 3 ILLARVM QviSQVAM ^quisquam' multis exemplis est.

372

lo

probatur etiam feminino genere ueteres protulisse, ita ut numeris et generihus haec pronomina infinita sint. 4 NEQVE sciT Qvi siES hoc cst quod supra (y. 68) callide
poeta praestruxit.

15

375

84

2 FACiLE VT PRO

PRAETEREA FORMA ET AETAS IPSA EST deCSt Hu tc'. EVNVCHO PROBES formam scilicet et
20

aetatem: formam, quia pulcher, aetatem, quia ephebus. 3 FACiLE VT PRO EVNVCHO PROBES ^probes' uunc fingas aut
1 ut 0771. 4 exprimunt

sed codd., corr. Wiss.), exprimi^ F, -it 5 u ca , u c 7 amore ci u ca assis Steph. cAPiAs 8 prope F, ow. C erit TC\\ DORMiAs] a t 1 d 10 osten9 intentiua T, incendiua C amori singulatim
(t.

B B

et

0771.

contra in ras.
I

F*

||

TC
\

3 et] etiam T\\

II

||

||

B
\\

deret

TC, uel B quicquam J5, quaequam F quia 077i. B (t. Sahh.) quaequam F, quemquam illarum TC, quendam B dicere post est TC 13 iLLARVM 0171. TC quisquam] quemquam J5, quisquam quemquam quemquam C, quis quemquam (?) quamquam T, quisquam quaequam quaequam F 15 et om. BCV sunt BTC,
I

TC
II

\\

11 qvandoqvidem ow.

TC

||

12 ideo Sabb.:
[

F,

idem
\

||

sunt

II

16 sciet

qui siet C, q

calide poeta T, poeta

callide
et

ephebis <es> F, pulcra B, pulcra TC quia] quae C, et T T, phebus C, ephebws F 21 facile u p e T, o?. B probes] pro- , p- T probes o/. BTC nunc oi7i. B aut] atque CV {B t. Wiss.)
\

17 prescripsit TC, praestrinxit 18 praeterea AETAs] e- .BT ipsa] t-'T est] e^ T, om. B\\ 19 EVNvcHol e20 pulcher proberis F, p^ J5r et] ad ET om.

\\

||

TC

||

||

352,

DONATI COMMENTVM

in consuetudine dicimus ^homo sacrilegus pro innocente se probauit', et Cicero (?) ^hoc tu his probabis'. itaque deest He\ quod subaudiemus, ut sit: pro 4 probes ut (Verg. Aen. IV 401) eunucho te probes. 5 Aut ^probes' persuadeas. 6 Et ^migrantis cernas',

persuadeas, ut

simul honeste non dixit, quod erat rectum, ^ut eunuchum probes', sed ^pro eunucho', ne esset contumeliosum in Chaeream.

ORNA ME NVNC lAM hortatiue ^orna me' dixit, aut ^exue me'. 2 abdvc <^dvc)> abducimur unde uolumus, ducimur quo uolumus. 3 qvanTVM POTES deest ^cito'. 378 87 QviD AGis callide seruus non uult auctorem se

377

86

non

^dispolia'

lo

uideri tanti facinoris.

379

88

Qvo TRVDis comici semper ea ostendunt

fieri i5

ab altero uerbis alterius personae, quae ostendi per se ipsa non poterant; ut nunc manu agere Chaeream Parmenonem Parmenone ipso dicente cognoscimus. 2 qvo trvdis praebet se ui cogendum domino, quem compulit dictis. 3 PERCVLERis lAM TVME perucrteris, unde prouerbium
^bene plaustrum perculit'.
20

4 tibi eqvidem dico <(mane^

singillatim ista pronuntianda sunt, ex quibus intellegatur

non cessare Chaeream, quin adhuc impellat et trudat. 89 1 pergisne quasi uero ioco dixerit, non serio. 380
2

probab

11

9
I

quod om. C 5 migrantes B 7 sed om. C nec iam nunc B hortatiue om. TC me om. J5 F H 10 despolia

pro

ed. pr.

primo codd.
||

innocenteni
\\

tu
[

is
\

TC\

\\

5 TC

^et
11

adhuc B 11 ducimus TG
I

F
1

16 ostendi per se Ste^yh.: ostendisse codd. 17 parmenonem T, ipsa non (ow. dett.), ipsa 18 quod rudis probet parmenorie BCV-, utrumque Westerh. 19 domino in -num corr. T serui TC 20 iam tv >rE om.
sscr.
I
1

13 ais C 15 frudis

calli

F
\\

abducimus (-dic- T) 12 potes] pot^ ^ quo wolumus F auctorem {post uideri) J?, actorem TC\\
|

dvc add. Sdbh.

||

|1

ab

V^

\\

TC
\\

\\

\\

Sahh.) MANE add.

{t.

II

21 bene] df
dett.
\\

perculit (t add. m. 2) 22 singulatim B, sigillatim

\

V
\

ibi
\

TC

TC\

ista Steph.:

mixta JBCF, mista

et impellat J5
|!

23 quia TC adhoc F, adhunc 24 pergin F dicitur C

\\

trudat

EVNVCHVS n

3,

8691.

353

2 NE NiMivM CALiDVM periculosum.

legitur.

3 Sed melius '^cal4 <(ne^ nimivm prouerbiale, quia ^nimium'

propria uox

est.

91

flagitivm

facimvs

^flagitium'

more

militari
5

tlidum'
quia

flagitatione, hoc est increpatione, digna. 2 Nam flagitatio a strepitu diciiur, unde flamma et flagella et flagellare, id est personare, intellegimus dici. nam haec omnia sine sonitu crepituque non sunt. 3 AN ID flagitivm est au liceat, an deceat. et prius
dicitur res
licet.

lo

381
id

90

at enim istaec

in

me cvdetvr faba

TtaQOL^lcC,

est: in me hoc malum recidet, in me haec uindicabitur culpa, ut laborat solum, in quo cuditur, id est batuitur faba, cum siliquis exuitur tunsa fustibus, ut in

areis

more rusticorum
et

coctam fabam

fit. 2 Vel quod quidam male quae non maduerit sed dura permanserit,

i5

supra caput coqui <(cudunt)> uelut ipsi fabae irati, dum eius granum saxo comminuunt: tum uniuersum malum et omnis dolor ad coquum peruenit. simile et alibi {JPJiorm. II 2^ 4)
a pulmento prouerbium est Hute hoc intristi, tibi hoc est 20

382

exedendum, accingere'. 91 4 AN id flagitivm est Terentius laudat argumentum huius fabulae, in quo exemplum promitur, quod prosit
1 ne mmium callidum BTC, om. V 2 quia] Et Sabb.\\ 4 facimus sscr. 1\ facinus V flagitium om. T militari more 5 flagitatione F, flagitione C, -ose T id est 6 <(non^ nam <^flagitium> flagitio TC ad strepitum codd., corr. Steph.; ad crepitum vel a crepitu dett. flamma (-mina m. ^) F et 8 non om. T 9 fla om. C 7 fragella C flagrare (om. est) T, oin. B\ deceat] detineat TC 11 at enim isthec in
||
\ \

BTC
B
I

B
\\

||

||

II

||

m-

BV
II

i\

BTV

||

mFOlMI^
malum
batitur

B, naQotuLa V,

*****

C,

12 haec] hoc om. T cuditu C laboret C TC 14 cum si aliquis

\

(corr.
J5,

II

tonsa
\\

uult

eque non T manducauerit TC C iracidum C eis CF|| 18 comminuunt] mminutum T\ omnis labor F 20 intriuisti B 10 peruenit] conuertitur T tibi om. B hoc est] omne est Ter. 21 ex ecundum T 22 flagicium est F, flagitiose B TC 23 promittitur TC
\ \ I

teratur 16 factam 17 cudunt add. Sahb. uelut]

^mtur F (= 15 quidem
||

m. 2) F|| 13 culpa om. T\

dett.)^
i|

||

\\

\\

\\

\\

Donati comm.

recWcssner.

23

354
parentibus,
obsit

DONATI COMMENTVM
meretricibus
tale
;

et

simul

deliberationibus

tractans, <^an)> sit faciendum.

5 si in ut nulla

domvm meretrilex

ciAM DEDVCAR hoc

est,

prohibeat, ut
5

defendatur esse licitum.

383

92 ET ILLIS CRVCIBVS QVAE NOS NOSTRAMQVE ADVLESCENtiam hoc iam ad illud pertinet, ut ostendatur decere. et
primo a persona
eius,

cui

fit.

384

93

HABENT DESPiCATAM coutemptam

ac despectam.

2 Vel certe alterius uerbi et est TtccQivd^eaig ^sta7tXaa(i6g. Sallustius lo declinatio, ab eo quod est conspicor despicor.
{lug. 49, 5) 'cum interea Metellus exercitu conspicatur, primo dubius
ostenderet.'

monte degrediens cum

quidnam

insolita facies

385

94

NVNC

iam referam gratiam non eas,

inquit,
i5

lacessam, sed quod iustum est, uicem reddam: quasi ipse 2 vt ab illis fallimvr non dixit in aliis laesus sit.
^alii

falluntur'.

386

95
DOLis

uicissitudo est, at in patre dolus.

6vXlr](iipLg:

AN POTIVS HAEC PATI AEQVVM EST FIERI iUic 2 vt a me lvdatvr

auditur ^pater'.
20

2 tractatis F, tractat dett. an add. Sabh. sit Goetz: id 3 deducat 4 esse Sabb.: meretriciam domum codd. et TC, quod in ras. F^ (= dett.) licitum] e add. F^ (= dett.) o quae nos n a F, om. advlescentiam] attulit scientiam 7 primo om. T a sscr. F(-ia T) TC\\6 docere T, dicere C 8 habent om. (= dett.), 07)1. despectam T, despiI

B
\

||

TC

||

\\

BTCV^

\\

cita
ita

ac despiatam T, om.
0, altius
I

PeNOeCIC
dett.),
II

********
(=

9 est om. T B parentesis MCT^nOCMOC B, nuQMeGLg (istaTtXriafiog F, om. T uel certe F, om. T alterius in ras. V
\\
\
\

\\

est 10 ab eo] babet om. J5 11 cum incerta TC, om. J5; cum interim Sall. monte exercitu om. 12 conspicatum TC quiddigrediens nam 14 nunc (iam om.) '"^fer*"' gratiam ostenderet] etc J? non <(iam)> T (sscr. m. 2) F, gratiam inquit eas 15 quid 16 ut ab his F, ut ab aliis TC, om. B\i. V\ nam C 17 alii om. TC 18 hoc paciar B\i- V\ illa B\\ 19 est at Sabb.: extat codd. dolus pater in mg. V^ dolis
6',

illius

T,

alii

5
||

B
\ \

OF

||

TC

\\

II

\\

\\

BC

F|| 20 DOLis ow. * * * * TC subauditur

TC, dot

rCF|

eY^<^H<MYIC B,

sylepsis F,

EVNVCHVS
387

II 3,

9299.

IH

1, 1.

355

96
probatio.

QVOD QVi RESCiVERiNT a coDsequentibus arguillud

factum uituperatio sequitur, hoc apillvd merito factvm omnes pvtent bene non 'iudicent', quia et hoc ipsum non satis probum est, id est meretricem fallere. 97 1 QviD istic aduerbium est aegre concedentis. 388 3 vervm deest ^uide'. 4 verv:si 2 FACiAS pro facito.
2

mentum; nam

NE POST conferas cvlpam

in

me

si

^ne' prohibentis est,

nihil deest, si percunctantis, item; sin ^ne' ne forte, deest ^timeo'. 5 vervm ne post conferas cvlpam in me in lo

hoc negotio non auctor uult interesse, sed seruus.

98 COGO ATQVE IMPERO euideuter ostendit plus esse imperare quam iubere. 99 1 NVMQVAM DEFVGIAM AVCTORITATEM <(^numquam')> 390 pro non, ut {Verg. Aen. II 670) ^numquam omnes hodie moi-iemur inulti'. 2 nvmqvam defvgiam avctoritatem
389
non, inquit, recusabo facere,

15

dum

tu auctor facti

sis.

III.
1.

391
sic

magnas vero agere gratias thais mihi

hic senno

conprodit, ut post scaenam incohatus esse noscatur. tinet autem assentationem parasiticam et stultitiam gloriosi 20
militis.

agere plus sonat

infinitus

modus

finito.

1 quodque qui TC, quod si V, quod rescierint TC\ 3 illvd omnes om. 5 id est sequentibus argumentis J5 6 quod^ istuc TCF, istisB ed.pr.: uelcodd.; uideliceiSabb. est om. aegre ex agere corr. V^ consedentis T 8 postea 9 con t r T percuntantis B, percontantis C V item sin ne Babboiv: ut sint e B, ut sint (sit V) 10 n p con -in 11 autor T, actor sed oni. TC\\ T postea 12 rogo atque in p T 14 de au J5, de f a T numquam add. Klotz 16 moriamur TC defugiam a 17 inT, etc tu <(tamen> dett. autor T, actor scis r|| quit om. B 18 uero agere g t T, etc B gratias agere F 19 cenam incoactus T 20 adsentationem V

||

5
\\

||

\\

||

B
||

\\

TCV B
\

\\

\\

BC
||

^
\

||

||

23*

356

DONATI COMMENTVM
2 iNGENTES uide quantum adiciat parasitus
:

392
393

ille

^magnas'

dixit, hic respondit Hngentes';

ille

^laeta est', hic ^triumphat'.

VERO SERio Hd' ob id, ut (J ^, 70) ^id amabo 2 id ob id alias, at nunc 7taQik%EraL^ id 3 qvam abs te datvm esse est productionis locus est. maioris est gratiae tantum potuisse amorem militis, ut meretrix minus laetetur ob lucrum.
3
1 iD

adiuta me'.

394

trivmphat ut militaribus dictis tangit militem 2 hvc proviso vt vbi tempvs siet tertia parasitus!
1

395

persona uenit in scaenam, sed separatim loquitur et secum. 5 1 SED ECCVM MHiiTEM iuiuriose ^militem', Jionorifice proprio nomine dicitur, ut <(in) subiectis (III 2, l) 2 est istvc ^audire uocem uisa sum modo militis'. DATVM fato decretoque concessum, ut (Verg. Aen. VII 313) 'non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis'.

lo

i5

396
397

VT grata mihi sint qvae facio omnia gratae nobis aut res aut personae sunt; sed nunc res dicit.
1

7 1 ADVERTi hercle animvm approbauit dictum. et 2 vel rex mihi semper hoc <(est)> {II 2, 21) ^ait? aio'. gratias maximas agebat quam intempestiue miles ad regem transitum fecit, cum de meretrice agatur!

20

396

6 2 QVAE FACio OMNiA

1

eUeLijji.g

uel avUrjfi^tpLg.

ingentis ut id om. adiuta me om. T 4 id ahas] serio (ferio C) id ob id amabo alias BCV, slV T at non jB, habuimus sic T\ TT<\PeAReT6kl B, jtccQsXyistciL {exul in ras.) F, ita TC\\ 7 laceretur T 8 ut] nunc 9 iivc proviso om. tangat ut 11 honorificum T\ 10 scena u;t- T\ siet] s12 dic in ras. V^ subiectus J5, in add. ed. pr. ut] ait T sub tectis 13 audire om. V sum uisa V modo om. militis ayite uisa T, om.B 14 facto T concessam 15 latinos 16 ut grata JB s mihi om. V\\ q f T, grata mihi 17 uobis aures aut 2. om. 18 addicit] d uerte G ercle a T, h a 19 est add. W. et aio ow. MiHi s g a F, g s ha T 20 maximas agebat] etc om. TC intempestiuo T 21 facit agitur T 22 e<^MYIC uel Cr(M(\0<MYIC B, tXXrm^iG nel GvUrj^pia F, ***** C, om. T
II
\

iNGENTEs om.
II

2 hinc

illa

TCV

3 uere

serio om.
\\

id

respondet C ob id <(est)>

JB

*****

||

TV
\\

TC
II

V TC

\\

||

\\

II

BTC 5

TC

TC B ^
\\
\

1|

||

||

\\

TC

||

EVNVCHVS
397
7 3

1,

2-11.
1,

357
*uel

VEL REX ut in Hecyra (7

o)

hic

Pam-

4 vel philus iurabat quotiens Bacchidi, quam sancte'. REX MiHi SEMPER <^MAXiMAs)> AGEBAT subauditur 'gratias' ab eo quod supra (v. l) dixit 'magnas uero agere gratias
Thais mihi?'
5

399
400

9 PARTAM GLORiAM

XII
est,

quae paritur, ut {Verg. Aen. 651) ^uectus equo spumante Saces'.

id est

1 Qvi HABET SALEM sal ueutraliter condimentum masculine sapientia. 2 verbis saepe in se transMOVET Qvi habet salem mire adulatur: hoc attribuit

10

lo

quod minime habet, uel uerba uel salem. 2 habes 401 11 1 QVOD iN TE est quod tu habes. quod enim tenemus corpore, habemus quoque; intellegis. item animo quod habemus, intellegimus. 3 habes pro 4 habes id est sic dicitur ^accipe' et *da'. intellegis.
militi
dicis,

15

ut Sallustius {Hist.

II fr. 5 M.) ^Tartessum, Hispaniae

Tyrii

ciuitatem, habent'.

quam nunc
5

mutato nomine

Gaddirum

rex te ergo

in ocvlis scilicet gestire

uide inconditam properationem laudari se cupientis adeo, ut non sinat uerba compleri, quin praefestinet ^scilicet'
et 'uere' dicere.

20

echira codd.

2
\\

m- B,
II

semper mihi g a
uero

quoties iurabat subauditur om.

\

B
C

\\

||

S mihi s a 4 uero a g

T,

agere {om. T) gratias <(ab eo quod^ thais mihi 6 id est] a T TC {his mihi C) partitur B, paratur V 7 uectos TF, uectas C equos spumantis acer 8 qui salem habet TC, om. naturaliter (nSrr G) codd. TC condumentum T, comedentium V 9 est om. B masculini TCV, -num B, corr. Klotz sepe in se (in se saepe V) t q h s TV, etc B transfert C 10 adulator T hoc] hec 11 uel 1. om. 13 enim] 6 12 habes om. T, qui C quoque om. TC habemus] animo T 15 et] hec TC id 16 dicis om. T ut om. Lartes sum B, Laresest] idem TC sum F, Lercesum C, lectessum T tirii 17 quam] iam T nunc TC gadirum BV, garidum (-tum T) TC; Gaddir Pnsc.
1|
\

TCV
\

II

|1

II

\\

\\

BTC

\\

\\

||

||

||

18 ERGo] q3
gestari C, g jT, praefecti
.

TC T

||

mei

0- T TF, om. C gestiri J5, scilicet] s 20 quin] cum TC praefestinet {add. mei) F, praefecti C 21 uere] uerum TC
I \ \

||

358

DONATI COMMENTVM
12
1

402

CREDERE

OMNEM EXERCiTVM magis

ridebis,

si

consideres militem (idraLov esse, qui dicit^credere omnem 2 credere omnem exercitvm exercitum' et ^consilia'.

CONSILIA
uiter

sub

obtentu militis

ea

stultitia

descripsit

brequi
5

comitem regium acceptumque imperatori.

credit et consilia.

nam

IX 278 80)

nunc credit exercitum,

Vergilius (Aen.

seu pacem borumque fides'. 13 1 CONSILIA civt,Yi6i(;'. plus cst ^cousilia' quam totus 408 2 mirvm melius per elQioveLav pronuntiamus exercitus.

^nulla meis sine te quaeretur gloria rebus, seu bella geram: tibi maxima rerum uer-

lo

^mirum': quid ni crederet

tali

uiro?

simpliciter pro admirantis gestu accipi.

3 Sed potest etiam 4 vbi satietas

HOMiNVM AVT NEGOTi

rci

p.

priuceps

duas res patitur:

i5

homines et negotia, <^id est)> personas et res. 14 HOMiNVM AVT NEGOTi cos qui gcrunt et 404
403
geruntur. 13 5

ea quae
O. C.

SATIETAS HOMINVM AVT NEGOTI SIQVANDO

et

proprie
1

reddidit

decenter
exer

^hominum

satietas'

^negoti

omnem]
{corr.

J5

de b*s

m. 2)

\\

JB T, ex magri de his 0, magis^^ 2 milite C ^druiov Schoell: matuo T,

|
| | j

manio

in ras. F^, * * * * J5 esse in ras. F^, * * * JB C, credere (-ret qui dicit W.: quod BT., qd 0, qui in ras. V^ 3 credere consilia om. V\\ et consilia CF, om. V^) 4 consilium B^ con T obtentum JB, obtemni C et stultitiae

motum

BT
\

\\

Ttabhow C 5 nam T|| 6 exercitum credit om. T

\

de scripsit

9
et]

||

(de

u C) pacem

TC

om. in C, om.
fides
\

B F

||

quid C, quod 7 rebus deum

|1

\\

8 gero

TC maxime TC
\
\

10 consilia

om.

TV, axesis J5, a uxesis C consilia post exercitus 11 i^er om. T tocius J5 yroniam F, ironiam JB, 13 pro] per C 12 quod * * * * C, om. T tali] tanto vbi admirantes gestu accipi om. ^estu F, questu C om. societas C 1 14 ho negocii F, negotii <^ceperat)> rei p ed. pr.: rei TC, rex J5, o?n. 15 id est add. ed. pr. 16 negotii negoti oyn. eos atque res qui] 17 gerunt cd. pr.: gereret T, cernunt quod T {dett)\\ et om. T 18 negotii cernuntur {dett.), corr. ed. pr. si quando acceperat TC, si quando c 19 redF, om. dit T negotii

auxesis
I

TC

1|

11

B
]

\\

B
\

TC

TC
I

\\

TCV

\\

BC
F
\\

II

TV

||

TCV

EVNVCHVS
odium';

1,

12-17.
p.

359

non

enim par

erat

rei

principem hominmn
usus est, 2 qvasi
qui ante
5

.^^ |^B5

odio laborare.

I^H

15 1 REQ^^ESCERE vBi VOLEBAT bono uerbo nam cessat desidiosus, requiescit defessus.
grate
expressit
stulti

NOSTiN 11^^ ^
uult

infantiam militis,

^^
^^H '^R^

3 ipse dicat. proprie hoc morale est stolidis inerudite loquentibus.

intellegi

quod

sentit,

quam

Ef

4 QVASI NOSTIN

CCTtOGLCOTtl^aig.

<^TENES^ pro ^habes', hoc est quod supra (v. 11) 2 qvasi vbi illam exspveret miseriam *ubi' intellegis. in his et supra (^v. 13). et 3 expveret pro quando
1

16

lo

expuere est cum fastidio aliquid reicere et expellere. nam expuere est e^co pus mittere, id est foras. nam pus est omnis humor corpori onerosus. 407 17 1 TVM ME CONVIVAM SOLVM ABDVCEBAT SIBI hoC supererat, <(ut)> qui esset minister magnarum rerum, id
est

15

consiliarius,

uoluptatibus
et

quoque regi idem particeps

dicatur

esset.

Et uide quo
et

significatu

^me'

<(et^

'conuiuam'
1

^solum'

^abducebat':

nam non

uocabat.

TG

\\

non post par TC odium C larare

\

TC

est dett,

-ta F, corr. Steph. infantia ante] a me TC\\ 6 dicat] d' B, dicit 7 stolidis Schoell, inerudite (dixerit dett.) loq- Goetz: stolidi (-d* V) siue (-we V) rudi (-is TC, -is V) elo8 nOCIIONHCIC B, aTtoOLainrtGLG F, quentibns {el- V) codd. 9 tenes add.Schoell om. TC\Fto] i^e^ hoc <hoc> V\\

om.BTCV\\

rei pu F, r p B, ei p 3 quiescere codd. volebat om. 4 odiosus V\\ 5 nosti BT, nos in G\
erit

\

B
|

||

grata

BTC,

TC

TC

\\

||

10 intelligit qvasi miseriam] ubi ex- J5 miseria T|| 11 pro] pueri quod T et in
\

TC
\

II

TC

et 1.] sed C expveret] pellere post 14 onerosus

T eicere C et om. TC 13 nam om. T\ ex opus C, exo (sscr. txo extra m. 1) pus F, ex ore pus B, extra opus T 14 pus] sputus TC hominis T corporis BT\ 15 tvm] cum C, om. solum adducebat sibi 0, honerosus s a- s 16 superat TC ut add. Steph. TF, solum B qui]
|
\

spuer C, om.

\\

expueret V, supra om. 12 expuere

|

-rit

B\\

ex-

\\

||

||

i^ C, i-e- T)> codd. id estj esset <idem (id' JB, 17 uoluptatum Steph. quoque om. regi idem 18 dicet T, om. et add. me om. B, regiis ed. pr. 19 solum] s et 3. om. adducebat F, a

quod idem

B F
II

\\

||

TCV

\\

TC TC
|

360
3
esset.

DONATI COMMENTVM
Et
'sibi' quasi non propter me, sed ut sibi bene 4 tvm me convivam id est: cum satietas homiv.

num
408

esset, cum odisset negotia (c/*. 18 REGEM ELEGANTEM NARRAS

sit

13).

qui eligere sciat aut

5

qui ipse

eligendus.
utitur

409

19

PERPAVCORVM HOMiNVM aut qui paucis

aut qui de paucis est aut qui paucis placet, hoc est bonis 2 immo nvllorvm et sapientibus, qui fere pauci sunt. ARBiTROR hoc aucrsus, ne miles audiat. 3 Potest tamen
et
aliter intellegi:

maxime

stolidos milites.

lo

410
411

20 iNviDERE OMNES infinitum tempus quam

MiHi plus potest ad significandum

finitum.

21 EGO NON FLOCCiPENDERE quod mordercnt clan-

culum
407

uel

quod inuiderent.

17 5 {'coNvivAM soLVM abdvcebat''' <(ut)> {Verg. Aen. 15 IV 421 22) ^solam nam perfidus ille te <(c.y. significat autem saepicule factum. 22 1 iLLi iNviDERE MiSERE ^miscrc' uimis, quia nimia 412 2 vervm vnvs proprie, nam unus ex multis misera. 3 Et mire facta nullius ponderis repetitio ad 20 dicitur.

inertiam
*^inuidere

loquentis

exprimendam.
repetit

nam postquam
misere';
et

dixit

omnes

mihi',

"inuidere

cum

V\ ibi BTCV 2 esset TV\ est BC, et V^\ T satiatus TCF 4 re elegantem nar JB, regem 7 hec est T|| 5 ipse <(sibi)> V 6 hominvm om. B ele -n- T 8 iMMo] postremo T aduersus C arbitror] ar T, om. B 10 intellegi om. TC stolidos <^maxime^ milites jB, stolidwwi 11 omnes mihi om. B infinitum ad signimilite?>i V {= dett.)
1

sibi

\\

conuiuum

jj

||

\\

\\

||

13 ego non] ego 12 tempus ^^os^ finitum B ficandum B uo C (dett.), ego F, otn. B quod] quas FLoccffENDERE] f T C 15 schol. ad v. 20 sq. pertinet; cf. Serv. ad Verg. l. l. convivAMom. B adducebat TF, -bant C ut add. ed.2>r. 16 solam
\\ \\

\\

II

\\

om. om.

V B
T

te signifieat] desig^

MisERE om.

misere
\

sepecule misera TF.

\

T
:

\\

18 illi invidere
is

miser enim

quia

nimia
dicit

(es

qui aia C, his qui oia T,

\\

is

cui

animae F) misera

(miseria
II

BC,

20 factam

mihi om.

miseria*"^'" F^) codd. 19 ex] sex TC, s ex 22 omnes inuidere <et> repetitio miseri T, miser C et om. cum] ai

\\

F F

EVNVCHVS
et

III 1,

18-27.

361

^impense'

ullo auctu addidit "^uerum

idem significent, mox tamen sine unus tamen impense'. 4 Aut

^impense'.

plus est 'misere'

quam

23 ^misere' 3
stulte,

ELEPHANTIS QVEM INDICIS PRAEFECERAT ct hoc cum hoc ad dignitatem sumit et sic pronuntiat,
1

5.

ut

magna

esse

praefectura uideatur haec ipsa.

sic

Et
ho-

hoc a stolido milite

profertur,

tamquam magnum

minem
414

uelit esse, qui sibi inuiderit. 3 Et indicis TCQog et mitiores sunt. Maurorum, qui avndLaazoXrjv

24

is

VBi MOLESTVS MAGis EST more

suo ^magis'

10

2 qvaeso addidit, ne diceret ^molestior'. ^Strato' nomen accommodatum militiae.

inqvam strato

415

25
2

1 EONE ES FEROx causale est ideone significans. QviA HABES iMPERivM iN BELVAS mirc cxtulit ^im-

perium', dicturus '^in beluas'. sic Vergilius (Acn.1 140 Hlla se i. i. a. Aeol. et c. u. c. r.'.
i

4l)
enim

is

16

26 PVLCHRE MEHERCLE DiCTVM immodica

euertit,

laudatione

etiam

si

quid facete dictum

est.

sufficeret

417

^pulchre', 27 1

quod est ^sapienter'. ivGVLARAS HOMiNEM pulchro tangit militem

:

^iu- 20

C, sig

C qvem praefecerat] etc JB 5 stulto T 6 esse sic in ras. V^ F, esset TC, om. B hoc C 7 hec C magnum] 8 inuideret V Et indicis om. T TtQog avtiSLamagnimi C
\
\

F)>

BCV

impense ed. pr. B) ^etyBTC

\

cum
siue

(oni.

V) miser codd.

significat (sig*
3 est]

\\

2 actu

BC

uerum om.
\

addidit <dic (dicens

tamen] iiim

\\

et T||

4 elefantis

||

||

||

GzoXriv']

no ******* TC 9 maiorum B mitiores F, minores is om. TC 10 is m e molestior om. B B, maiores jTC 11 diceret om. C strato om. B\ qvaeso T, est magis C T 12 Strato ferox om. C 13 eoxeJ ideon t\ sTRATo] s Es FERox om. B ideo nec TC, idonee B V significantis BCV\\ 14 qvia] qui C imperium inbelluas C, imp i b T, om. B extiuit C 15 in belluas C 16 illa fe i I a sic] sed T eoo-let-c-ucr^ C, illa se i 1 a c o T, ille se i i a e 1 e i e u c r 17 pulcre me h F, illa se etc -B d T, pulcre etc J5 18 uertit codd., corr. Westerh. quod B

||

II

||

||

II

||

||

||

||

||

facete] fcum et dem C\ qui et

C, sapienter

TC sufficienter enim B 19 quod est] quiV sapienter <quod et> T, sapienter ^que et> 20 hominem] hT, om. B <(qui et iugularas> V
|

||

\\

\\

362

DONATI COMMENTVM

usus

gularas' dicendo, non ^occideras', quasi gladio, non uerbo 2 MVTvs iLico tam hoc stultum est, quam si sit.
recte
(.^)

diceret 'statim nihil'.

fuit'.

autem

diceret ^ex illo

mutus
iugu5

tale est illud

418

28
laras.

Hacere festinat'. 1 QviD Ni ESSET hoc cst: ut posset

2

<^esse)>,

hominem perditvm deest

^o',

ut

sit:

hominem

perditum.
est

sed sic melius sonat; maioris enim stuporis hoc modo pronuntiatum. 3 hominem perditvm milo

addiderit, qui non hunc ^simplicem' sed ^perditum' et "^miserum' nec illum ^malum' sed ^sacri-

servmqve uide quantum

legum'
dixerit.

430
421

uerim.

30 Qvo PACTO rhodivm tetigerim hiserim, fatiganam tangere cum multa tum etiam hoc significat.
31 nvmqvam sed narra obsecro
callide

parasitus
15

422

intellegit 32 1

ad hoc se interrogatum, ut audire postulet. PLVS milies iam avdivi v%eqoU] aut super-

fertur aut aequatur aut subiacet. tur *^milies', subiacet ut Hantum

non

superfertur nunc, aequa2 Conuenit milies'.

stultum eundem et
intellegentia
1
est.

immemorem

esse,

quia et <(meraoria^
20

dicens cmte iugularas quasi ladio sit non uerbo 2 MVTvs om. TC iam TG 4 est quasi diceret id est J5, hoc 5 quid inesset G posset esse <(et^ T
\

iugulatus
\

occisus

B
II

11

TG

ed. pr.:

TOF B 8
11

II

posse J5, posse {corr. m. 2) F, iugulaueras 7 perditum <^miserumque uide)> 6 perditvm] per

est] et JB

per mi que 10 simpliciter

B 9 qui] TG {dett.)
|1

perditum m q T, pronuntiandum TC quod B hunc] iiominem T (edd.) \ illum nec perditum] miserum B

\
\

TC ipse TC

1|

\\

codd., corr. Schoell

garuim T; castig
et

TG T

vel agit1|
\

12 qvo

rhodivm om. B
\\

luxerim
\

T
\

fati\

II

14

Nusquam

terrogatum ad hoc

B
\

Bentley 13 nam] iam T etiam] 15 se inTC narra ob 7; n adire C H 16 milies om. C iam avdivi]

1|

YBhPBO^h B, v7tQoXrj F, ***** 0, T, om. superfutura (supraf- TC) ut aequatur (-etur GV) codd., 17 superfertur 18 subiacet om. G superfertur corr. Babbow nunc Bdbhow: superfuturum jB F, futurum T 18 ut] et T\ miles TC H 19 eundem] est unde memorem O, et] ut TC
iam
om.
a^
I

BG

\\

|1

cui

inemoroni T add. liahhow

qiiia et]
{cf.

quia TC, quia

ad Andr.

IV

{corr.

m. 2)

memoria

3, 6)

EVNVCHVS
1^KB4

ni

1,

28-36.

363

^H ^H ^H ^f
^^
vK^ '^^

34 1 FORTE HABVi SCORTVM uide quemadmodum miles, dum uult ad dictum suum peruenire, fateatur interim 2 Abdomen in corquam contemptus sit atque. derisus. pore feminarum patiens iniuriae coitus scortum dicitur,
ideo

quia scorta

sunt dura coria.

retrices

scorta dicuntur.

a parte ergo sui me3 Vel arcb rov aaaLQELv, quod

illae faciunt

Graece palpitare intellegitur, quod

saltando

assidue uel potius crissando, ut Lucretius ait (^IY 1265 72) ob eam causam, ut concinniorem uenerem exhibeant
uiris

aut sibi abigant conceptum, quod in uuluam feminae

coitu

lo

non se mouentis incidit. 36 1 LEPVS TVTE ES ET PVLPAMENTVM QVAERIS Ucpus' 426 pro infamia ob multa ponitur: uel quod magis a posteriore parte, boc est armis, pulpamentum de se praebeat,
in ipso

cum

in

conuiuio
4,

carpatur

appositus,

ut

Horatius

ait 15

44) ^fecundi leporis sapiens sectabitur armos'; uel quod uenantur illum et persectantur canes, quos pro amatoribus alkr}yoQLK&g intellegimus, ut ipse Terentius ait (Phorm. prol. 7) ^ceruam uidere fugere, sectari canes';
(Serin.

II

uel

quod illum
1

sic

"'fugiant
|

omnes

constituat,

ut hunc
:

20

HABvi] htiani
I

codd. 5 ideo

quia] quod (7, qq^ T duria T curia meretrices sui CRIPe 6 Vel quod] uel ^.HO in quo 5, uel ano xov GHaiga in quo F, uel ***** in qua 7 greci palpitare illi quod faciunt intellegitur saltando TC con8 potius om. TC 9 ut] aut crisando tamiorem T exhibeat 10 abigant <(id est remoueant^ T\ H qvakris om. qui C uulua TC F 11 incidunt T 12 lepvs
\

partej coria dicta scorta dett.

ad om.

s 2 uult Westerh. multa om. J5 3 atque] quam C ab do * * * O, ab Tf| et dicitur scortum quia tunc aperiuntur dura
(7,
|1 \\
\

TC

\\

TOY

II

11

TCV
||

\\

BC

1|

LEPvs] lupus

ET om.

p q

|1

13 infami ob multa {corr.

14 parte om. hoc (sscr. m. 2) F, id est B\\lb ut] sapiens ait] At C, ad 7', om. -B H 16 fecundae Hor. post arraos TC 17 inuenantur F, muemantur T, inueniant C 18 prosectantur quos F, quod T amoribus TC allegoricos CV, -ceos J5, alegoricas allegoricos <(id est ut canes septantur leporem postquam inuenerunt sichomines septantur te ob amorem ob amorem uenereum) T intellegitur J5, om. T 19 siruam r|| 20 omnes ut] homines I septantur te ob amorem uenereum m. 2)
II
\

unde

F B

\\

\\

\\

364
libido

DONATI COMMENTVM
effeminata;

uel quod a physicis dicatur incerti 2 lepvs hoc est modo mas modo femina. TVTE ES ET PVLPAMENTVM QVAERis quod in te habes, hoc

sexus

esse,

quaeris in altero. et est rQonog aXXriyoQia. hic parasitus et interiectionem risus addidit, nunc primum hoc audisse credatur.

hahahe
5

quo magis

427

37 1 QViD EST haec interrogatio gestum uultumque continet alacris cuiusdam et certi, quod laudandus sit.
lo

2 FACETE facetus est, qui facit uerbis quod uult; LEPiDE lepidus, qui politus est ut lenCg^ id est lamina; LAVTE lautus, qui mundus et splendidus. 38 1 TVVMNE OBSECRO HOC DICTVM ERAT ct dicta ct 428 prouerbia et adagiones, quae ad rem agant, facetis hominibus ascribuntur. 2 Ei hoc laudis genus est ad potiores referre, quod alter probatur dixisse. 3 vetvs CREDiDi quia omnia uetera magna sunt. 39 1 SAEPE ET FERTVR iN PRiMis uou cx ipso; uam 429 erit contrarium superiori (v. 31). 2 mevm est non sensu modo, sed uerbis quoque ipsis agreste est, quod nunc dicit

i&

^meum

est'.

20

ut ipse terentius ait ciruam ui (ob

libido JB
I

ui
C

del.)

T
\

1
\\

effeminata

om.

T
I

phisicis

TC

dicitur
\

2
||

esse ante incerti

hoc esse T, id

est

modo

3 tvte] i JB feminam T, fe C es' <(sed)> e- T ET om. 4 tropos B, tropus p-q5 paraha ahhe C b.b.6.HTOP\6. B, aXXrjyoQia F, om. situs hic 7 quid est <(quidam> T, quidem C et om. hanc interrogationem C, hanc interiectionem T uultum qui C\\ 9 facete] fa- J5 quod uult 07n. C 10 lepide om. lepidus <^est^ est ut] ut lamniina B, anima C, lamina lepis codd. <(lamina est quidam massa seu pnu auri seu argenti ppolita ac plana)> T 11 lavte otn. et om. T 12 tune 0I3 hoc dictum erat J5, tuumno h d T erat] er C et 2. om. T 13 et om. quae ad Bdbbow. quod codd. An quod agiones

modo] non
|| \\

masculum
|

F,

TC

BTV

TCV

TC

\\

TC

TG

\\

\\

TC

||

\\

||

TC

14 adscribuntur <ad>.? m. 2) V 15 quod om. T

jl \\

CV
|

est] et B, 2; T, alter ex alV corr.

\

qz
\

C, et {sscr.

probat
\

16 CREDmi] c1

sunt

(et fertur dett.),

p-

esset

T T

T, effertur J5, efferitur C imprimis C, non ex ipso] sc. audierat; ad saepe pert. 18 erit] est meum T, meum C sensum C 19 nunc] non
|

ef-

magna TC

||

17 saepe om.

T effertur

T||

||

|1

TC

EVNVCHVS
430

1,

3742.

365

40
ticipium
situs,

deest ^mihi' ut

DOLET DICTVM INPRVDENTI ADVLESCENTI ET LIBERO 2 Et ^didum^ parsit: dolet mihi. addidit enim paraest, id est quod dixisti.

quo grauius

sit

dictum, commiserationem

eius,

in
5

431

quem dictum est, utpote inprudentem adulescentem et liberum; scit enim homines stultos malos uideri uelle. 3 Et uide parasitum in isdem uersari, cum ait supra
(v.

27)

'iugularas',

hic

^dolet

dictum'.

4 inprvdenti
10

cuius rei inprudenti? scilicet qui minime crederet tali se percuti posse conuitio aut cum tali uiro sibi rem futuram.

5
sit

laudat militem, ut iam miseratione dignus adulescens, tam festiue tvi ut iam misereri inimisic

Et

corum

uacet.
1

41
ipso,

AT
hic

TE
male

Di

perdant nouc Parmeno non cum

^at te

sed de ipso loquitur non audiente.

facit:

Parmeno

2 EiQcovLKcbg di perdant' inquit.

15

432

42 risv omnes qvi aderant emoriri disciplina est comicis ut stultas sententias ita etiam uitiosa uerba ascribere ridiculis imperitisque personis, ut Plautus (Mil. glor. I Ij 74) Hbus denumerem stipendium' inquit ex persona
militis.
20

itaque hic ^emoriri' dixit, at uero Atticus adulescens

dolet <^dolet> inprudentia ad et li- JB, inpru a et 2 ut sit bis T, s mihi ^.] mc9 3 id (= scilicet) 4 quo] quod C F, quid cum miseratione est] ide F, id 5 ut pote 6 et] in scit ed. pr.: sic <in) 7 uide codd. uellem C iisdem F, eisdem C supra <tu 9 cuius res imprudent/ tamen^ jTC, tamen)> supra J5 11 misetale se B, om. C scilicet om. qui] quod rationem JB 12 tam festiue vi ut iam misereri jB, tam
1

\

II

TCV

|1

\\

Au

\\

F V
||
\

BCV
B
\

\\

'

||

||

\\

festiue vi erunt ut iam miseri TC, eum nec non infestat ^(f 14 dii (et dett.) etiam misereri (dett.) per J5, p T- non] ut TC 15 sed de] sedulo C, sedido T IPCONIRWC at B, iQcovfncoG F, ***** TC\{ 16 fecit C, fec inquit om. 17 risu omne qui a jT, omnes perdant] p T emori (-riri m. 2) F, emori <etc > B, e- T 18 adscribere 19 ridiculg T ut om. imperitis q platusibus denumerem (denuem T) TC, plautus denumerem B V in quid 21 emori B, eraori'"' (sscr. m. 2)

F
\\

\\

TCV

\\

B
\\

CV
II

\\

366
in Heaut.

DONATI COMMENTVM

(F ^, 18) ^emori cupio'. uide igitur poetam pro loco ac tempore scire quid dicat. 433 43 1 METVEBANT OMNES lAM ME uc cui dicercm (v. 36) 'lepus tute es et pulpamentum quaeris?' aut (f. 35) ^eone es ferox, quia habes imperium in beluas?' 2 non inivria
hoc
sic

pronuntia,

quemadmodum

illud supra (v.

28) ^quid
ad litem
10

ni esset?'

434

4:4c

PVRGON EGO ME DE iSTA THAiDi

et

oiY,ovo^ia

futuram inter militem

Thaidem.
quia

435

45 QVOD EAM ME AMARE svspiCATVR

illam
militi

apparct

quoque

Y,axa xo

(SicoTtco^evov

ostendisse,

quod
causa

dixit Phaedriae.

430
437

46 iMMO AVGE MAGis svspiciONEM

reiciendi militis.

hacc

crit

sciN siQVANDO monentis est dicere *^scin' uel 2 siQVANDO iLLA mentiOnem ^siquando' et prima syllaba acui potest et media, tamen uariet sententiam. 439 49 1 iD VT NE FiAT modo ^ne' non significat.
1
'scito'.

47

i5

HAEC RES SOLA EST REMEDio

si

tc

suspicetur

amarc
20

Pamphilam.

440

50

VBI NOMINABIT PHAEDRIAM

"^ubi'.

significat

loCUm ct tempUS 2 tv pamphilam continvo hic magna

ct

1 in

emori]
3

hec ad te mori

B TC
es

II

iam

TC

II

4 et

at emori J5, in hec ad te mori TO, in 2 ac] et dicant quod me om. cui ne tute lepus omnes 5 f aut eone] adeone quaeris om. in
\

poeta

TC

B
\

||

B
||

TC

TC TC
|

T, quod h i q habes imperium imbelluas C, q h ip i b b 6 sic] scio TC illum TC quodni 8 purgen F e de i t J5 r thaide C oUovoyLia F, oeconomia (ego T) 9 et] ac a 10 qvod eam me om. J5 JS, om. Td

II

\\

II

s-

suspicatur
\\

xb GsaLcoTCOiisvov 15 siqvando om. B\ reicienda T

V 11 R^Td. TO CIWnOMe 13 magis s^ F, ******* TC

|| II
\

TV

\\

n
T,

J5, yiarcc
otn.

mentionem om. J3 S3 T 17 tamen] cum in ras. om. F 22 significat om. V hec res
|

si]

II

16 siqvando mouentis C mentionem om. T et illa V 19 haec F^ 18 id om. J5

||
\ \

B\

||

||

C, ubi noiat f^ T, ubi no p phamphilam continuo 0, p con

T 21 ubi noit phedriam 22 ubi Steph.: ibi codd.\ T, continuo p

||

||

EVNVCHVS
est,

III 1,

4356.

367

qua

Terentius

praeparat,

quemadmodum

iurgium inter Thaidem militemque et Gnathonem per duas 3 Et bene ^continuo', ut intellegat partes serpat fabulae. meretrix non tam Pamphilam amari quam sibi uicem dari.
J

52
quia
ille

PAMPHILAM
foris
est,

CANTATVM PROVOCEMVS

elegauter,

IOLKOvo^ia
,

haec intus, illum *intromittamus', hanc

^prouocemus': haec est in uerbis poetae germana proprietas. 54 Tv Hvivs CONTRA hoc ^coutra' uicem significat. 2 An ab55 1 QVOD EAM MORDEAT ^quod' par. 445
/i

446

solute ^quod' quaeres? 56 1 SIQVIDEM ME

lo

AMARET TVM ISTVC PRODESSET

personam militis et Gnathonis conoeconomia inducitur, qua uerisimile fit facile feiTe posse anteponi sibi Phaedriam, qui se semper nam si hoc tollas, aut excludendus intellexerit non amari. Jmilitem est Phaedria aut ex dolore militis in hac fabula fit exitus 2 Et hoc miles ut sapiens locutus est. ergo tragicus. meminisse conueriit ridiculas personas non omnino stultas
hic uersiculus

GNATHO

tinens pro

i5

excordes induci a poetis comicis, nam nulla delectatio 3 Stultitia est, ubi omnino qui deluditur nihil sapit. autem est in his quattuor modis: aut non uenire in menet

20

tem quod oportet aut si uenerit non tenere aut bonum consilium non admittere aut malum admittere. uide ergo,
1 0\R(})>OtMd. B.oLHovo^ia F, ***** TC quia TC 2 inter suas codd. | taidem (tha B) et militem et B T duas Steph. 3 fabula TCV 4 tam] tin C, tamtum T 5 pam can prouo B 6 feris C illum intus B hanc] illam B T, illa C 7 hoc hoc <^et^ est codd., corr. ed. pr. 8 contra] ccnstratam B BTC\ hoc (^esty F; hic ed.pr. significet 5 C F 9 par ed.pr.-.
|

\\

\\

\\

II

\\

\\

1|

paro (paron C) codd.

11 tinentibus

atipgB
TC

TC,
\

B, conomia

10 quaeris TO, quaeres {corr. m. 2) F|j T con12 his T uersiculis T, amaret 13 economia continentibus (-nens dtt.) qua TF. quia codd. uerisimilis C fit TF. sit
||

||

\\

BV, T
1)

e sit 6\ e sic

17 turgigus

stultos et exordes

T T T
\

\\

\\

\\

TC, autem
habet

22 <non> oportet T, <non> oportet F, <non> 23 non amittere ueniret C tenere ex ret corr. C
1|

li mponi T 15 tolles TC excudendus 18 non add. F^ (= dett), om.BTCV'\ 20 qui] quid T, quidem C 21 est autem
||
\

1|

BC

\\

368
ut

DONATI COMMENTVM

tumque

quod commode miles uiderat, non tenuerit tohoc autem idcirco interposuit poeta, ut ostenderet, quid ueneni haberet assentatio, per quam non modo eiTantes decipiuntur ac praecipites eunt, uerum
hoc,
amiserit.
5

447

etiam sapientes interdum sanique euertuntur. 57 QVANDO ILLVD QVOD TV DAS EXSPECTAT haC SeUtentia tollitur militi quod recte senserat, nec persuadetur tamen quod ametur ab amica.

448
449
{y.

ualde

58 lAMDVDVM TE AMAT Hamdudum' uel nimium et uel iampridem. 59 1 QVOD DOLEAT hoc ad illud refertur, quod supra 55) dixit "^par pari referto, quod eam mordeat'.

10

2 METVIT NE QVANDO IRATVS TVTE ALIO CONFERAS et hic locum pro persona posuit, ne diceret ^ad aliam'. 61 AT MIHI ISTVC NON IN MENTEM VENERAT sic prO451 nuntiandum est, quasi militi monstri simile uideatur sapiens dictum alii prius uenisse in mentem quam sibi. 62 1 RiDicvLVM uel Mictum' uel 'hominem' sig453 2 cetervm hoc tv melivs qvanto invenisses nificamus. THRASO scilicet si coofitasses.

15

20

2.

454

citur multiplex concursus dissimilium

1

AVDIRE VOCEM VISA SVM MODO MILITIS hic iudupersonarum et tamen

ut] at

ex qd

admhaec

corr.)
I

tenurat C totum quae B, totum quem (quem 2 admiserit C. 0, totum q T, totum qsuem V 3 ostenderet post haberet quod imposuit
\ |

\\

TC
|

\\

persuaderet T 8 tamen] tm (= tantum) 9 lAM DVDVM TE AMAT ow. B iam dudum 07n. V ualde et mmium -B 11 dolebat V ad illud] aliud TC\\ 12 eam] illam T 13 t t a con T 14 alias T 16 n in mordeat] m^u- T, orii. B uenit C, om. V 17 dictum <(uel hominem^ TC aliis T quam om. TC 18 significamu^!] subaudiamus ?

5 saniq3

6
\\

quod tu das expectas C, quod

d ex

B B

\\

B B

J5,

hec 0, he
||

T
j|

||

II

m
\

||

\\

\\

significat

nunc
i

.^

inuenisse G, F, uisa s

m m

||

19 melivs] traso J5 jT,

m B

\\

T, om.

||

21 "uisa

quantum JB, quam tii TC sum "modo militis

\

hinc
\

EVNVCHVS
uirtute
sit

1,

57-62.

2,

1-4.

369

poetae discretaxum ut confusio nulla simul etiam pro se cuique accommo2 avdire vocem visa data mire repraesentatur oratio. SVM MODO MiLiTis omncs sensus uisa dicuntur ab eo quod
et

consilio

facta sermonis.

certissimum oculorum. ergo ^uisa sum' sensi, ut Aen. VI 257 58) ^uisaeque canes ululare per (Verg. umbram aduentante dea'. 2 SALVE Mi THRASO quia secum, ^militis', quia apud 455
est

r>

illum, ^Thraso':

est

nomen honestum,

sicut orator philolo

456'

quoddam nomen offensum, ut miles lanarius. 3 1 MEVM SAViVM tria sunt: osculum, basium, sauium. oscula officiorum sunt, basia pudicorum affectuum, 2 mevm savivm cum sauia libidinum uel amorum.
sophus, est
oscularetur,
dixit.

genus post osculum, sed duri et agrestis

qvid agitvr et hoc blandimenti est. 4 ecqvid

significat,

i5

Nos amas ^ecquid' aliquantumne

^plurimum'
est?
recitat.

et ideo illa

Cicero in

ecquid lentium?'

attendis?

Catilinam (J 8, 20) ^quid ecquid animaduertis horum si20

457

fidicinam.

DE FiDiciNA istac Mc' propter, ut sit: propter 2 Et uide non ^puellam' sed "^fidicinam' quasi
qui quasi

ab amatore dictam et eo amatore,

memor

sit

2 simul] S T cuiquam T 3 "uisa sum "modo militis F, uisa s mi C, (nocQvci} uisa sum militis uis etcet T|! 4 dicuntur] hic desinit 5 ergo wisa sensi ut] sensus (7|| H 6 ullulare V 7 aduentante dea F, aduentante C 8 t T\ quia secum] quasi cum nomine in ras. F* (= dett.) quia V\\

||

B
|

|1

||

honestum sit-ut orator philosophus est^ quaedam <(cuius]> V offensum <(est^ V {dett.) 11 suauium codd. tria (sim. dett.) sAvivM om. C sunt T, om. F; osculandi genera add. dett. 13 basium suauium T, {in mg. sibi sinonima m. 2 =^ <et> T (= dett.) 13 suauia TV suauium V\\ 15 agresti dett.) V\\ 12 affectu9 T

9 Thraso: est] traso est <enim> ? sicut] sit ut quoddam T, sit quoddam C, est <^quaedam actio cuius
\

\\

10 est

nomen

||

\\

\\

16 et quid F, et quod quod TC, quid illam TC 17 Catalina C, catalinario T Quidem C; quid est, Catilina? Cic. 18 et quid F, et qui TC utroque loco\\ 20 fedicina (sic scmper) T isthac T 22 quasi (quas TC) qui
I

TC TC

ecqvid] et (eo C)
\\

||

\\

codd., corr. ed. pr. Donati comm. rec.

sit
\

memor

||

Wessner.

24

370
artis,

DONATI COMMENTVM
qua delectatur,
est
et quia puella fidicinam esse.
sit

aemula
3
et

meretricis.

nam meretricum
in
beneficiis

qvam venvste
meminisse
qui
5

QVOD DEDiT PRiNCiPiVM benc reprehcndit Parmeno, nam

decet
obliuisci

qui dedit

accepit.

et est grauis

eiqmvEia

'quam

uenuste'.

458

PLVRiMVM MERiTO TVO facetc meretrix amor^ suum non ad auaritiam rettulit, sed ad officium, et ^cum de fidicina' inquit ^te amem, tum praecipue merito tuo'.

2 Alii sic respondere intellegunt,

gratias
agat.
illa

ut ipsa de fidicina
(v.
10

5) "^ecquid nos respondit 'plurimum'^ quod autem {v. 4) *de fidioina' dixit ille, haec subiecit ^merito tuo', id est quoille

nam cum

dixerit

amas?',

3 Sed melius est, ut praeter niam mereris dando eam. munus dixerit meritum; quamquam multi meritum munus
intellegunt
sui

ipsum,

ut

est

(Yerg. Aen.

memores aliquos

fecere

VI 664) ^quique merendo', id est gratos sibi

15

reddidere munerando.

459

EAMVS ERGO AD CENAM dccuit parasitmn de cena admonere cum quadam ificpdGst, uelut 2 em altervm bene '^alterum', quia duo rei. magnae sunt. 3 em altervm si hic, quomodo <(supra (y. 4)^,
etiam

61

importune

20

dictum, si parasitus, reprehenditur miles, ^alterum' uult enim Parmeno et parasito ^alterum' hominem.
esse uersutior; et debent esse, qui peioris condicionis sunt.
1

aemula

sit

TC
\

2 fidicinam
||

15 ipsum TC (dett.), om. quisque codd.\\ 17 reddere TC 18 ad c T\ de] in rCj| 20 maxime i(iq)a68L F, * * * * C, istoria T rey T Hem codd. bene om. T\\ 21 Hem codd. hic Steph. hoc comoflo T(=dett.) supra add. Schoell 22 reprehendetur codd. {-datnr dett) parasitu T 23 alter V 24 debet F, debet TC 14 minus (1.) C 16 id est om. 19 monere TC
\

5 iQcovia F, * * * C, 7 et 6 t om. teed.pr.: et cum fidicinam (fedm. 2?) inquit T) qS te TC, ut sit cum te propter fidicina ( 9 intelliguntur C tuo om. te 8 tunc C, tu (dett.) 11 quod] q TC\\ nos om. 10 etquid codd. u't] et subiecit dett: 12 dixit ille in mg. V^ (=== dett), ille C, illa ut 07n. T\\ 13 eam] ee subiicit F, subiciet C, -at

V'\\
I

3 principium <^ad)>

TC, -nam
ledit

parmeno (militem

(corr. m. 2 sscr. m. 2

= =

dett.) dett.)

nam] iram C

4 debet
\\

\\

m
II

dett.

||

TC

II

V TC

\\

\\

||

T T
|

||

||

|!

\\

TC

\\

\\

||

ETOVCHVS
460
7
1

in

2,

510.

371

BX HOMENE HVNC NATVM

duos,

quorum munus

alter

D1CA.S recte reprehendit exprobrarat, alter

oenam ita pro beneficio ostendit, tamquam ad eam urrendum sit. nam lioc significat ^quid stas?\ quasi dicat
^quid restas?\ quasi
sit

causa properandi.

IParmeno
461

NON MOROR <^ad)> ^eamus ad cenam' stas' ^non moror'.

"^ubi uis',

2 <(vbi vis)> ad V|uid

8 QVASi NVNC EXEAM <^mire 'nunc exeam')>, quippe qui dudum iam procul steterit. 6 4 EM ALTERVM ^alterum' non principium, sed ab459
solute, ut si dixisset *^alterum dictum' uel *alterum stultum'.

10

462

iTVRAN THAis QvopiAM ES ut expcriatur Thaidis

2

aniinum, fingit nescire quo eat. deprehensam meretricem uelle Parmenoni.

hem parmeno

uide

blandimentis

satisfacere
15

463

BENE POL FECiSTi quid bene fecit Parmeno? an quasi perturbata haec loquitur et iam de nihilo blanan quod laeserit condiens, utpote meretrix et faceta? uitio? 2 HODiE dulciter additum ^hodie' cum exceptione, quo significat non perpetuo obsecuturam militi, et ut
1
1 n d T 2 munus SchoeU: unus codd.; cf. IV 4, 2 alter] de beneficio thaidem dett. exprobarat T, reprobrat 0; exprobrat dett. 3 ^fad^ cenam TC ita ssc^-. C^ eum T 4 nam hoc

10

20

II

||

\\

significat quid (quod quid stas (dett.),

causam
detf.
I

TC esse T
|1

\\

ubi uis om. C; rettulit add. dett. quid istas num moror exeam add. dett. quippe (maior C) TC 8 exeam] e T mire qui dudum iam F, quippe dudum qui TC; quasi iam prope accessurus qui dudum dett. 10 Hem 9 steterit <^ibi uidelicet^ dett. codd. alterum om. TC; <^ubi)> alteriun detf. principium TC, (m mg. uel respectiue m. 2) F; respectiue dett. ut] posuit ac alterum 1. dett.: aliud (sscr. terum m. 2) dett..\^ 11 diasissem T dicam T 12 ituram TC, itura F t q e T\ F, aliud TC Thaidis om. TC 17 turbata 13 noscere C 16 fecisti] f T T etiam T, et C, etiam {sscr. an m. 2) F; an deU. 18 <et> meretrix dett. an deit. ei TC, et (sscr. sm m. 2) V conuitia rC 19 <qua8i> cum dett. 20 <(8e> significat dett. cbaecu

C) 'stas (restas dett.) quasi dicat (d T) 5 sit causa] quasi dicat quid stas V ad add. 6 moror <(non moror)> T, maior C

\\
\

\\

||

\\

\\

\\

||

\\

II

||

turum C

24*

372

DONATI COMMENTVM

quae promiserit biduum tantum abfuturum Phaedriam. 3 QVID HVNC NON viDES si dixerit ^militem', laedit praemire igitur sentem, si 'amicum', laedit Parmenonem.

pronomen

inuenit.
5

464

tur

viDEO ET ME TAEDET opportuue Parmeuo fateodium militis, ut retundat ab eo amorem Thaidis. 2 VBivis DONA ADSVNT uihil potuit exitiosius militi con-

11

tingere,
sterius
et

quam

ut continuo riualis mitteret

ipso.

coram

munus et po3 dona adsvnt tibi a phaedria

lo

cum illa sub pronomine celauerit nomen militis, exacte Parmeno pronuntiauit *^a Phaedria'. 12 1 QviD stamvs ^quid stamus' ad moram refertur. 465 2 CVR NON IMVS HiNC ubi seruus riualis est Parmeno. 3 QviD STAMVS his uerbis miles insulsus dolere se
indicat.

i5

466

pace qvod fiat tva ^pace' aut gratia aut 2 Et sic locutus est, quasi uoluntate. et deest ^cum'. 3 pace qvod fiat bellum omnibus his uerbis indixerit. tva dare hvic qvae volvmvs convenire et colloqvi
1

13

proprie, quia

pax, datio, deditio, conuentio, coUo4 Et inuidiose, quasi per dona Thaidem.
b

20

quium
eum
1

militiae uerba sunt.

nec accipere liceat

turum

2 n u T si dicat Westerh. 3 <(ad> amicum TC\ dicat ara- Westerh. mirum T 5 <(tam> 6 ut retundat F, uerecundans tedet (cedet T) <(et> TC, t

tantum (biduum in mg. m. 2 add.)

V
\

II

affuturum T, affu<(ad)> militem C

\

||

||

TC

7
II

adsunt F, sunt C,

tiosus C, exitonsus

phedria
om.

9 t
||
\

in mg.

V^

10 cum illa in ras., sub a f T exacte Schoell: ex arte codd.; aperte

||

nihil]

ili

st'

C,

m T

exi|

Hartm.

V
I

\\

11 pronunc
et

ephedra
{post
\

C, affedria

T
i
\\

||

12

Qvm

quid stamus in mg. F^, om.

T
||

||

13

stamvs ubi om.

est Steph.:
fiat
\

CV,

pacem quo
luptate
(deU.), om.

ut a

TCV
TC T
\\
|

TC

16 pace tva] Parmeno) T <a>gra C 17 uoluntate dett.: uo-

\\

sic locutus est in mg. deest] detur f t d h q 18 quod (d add. m. 2)

\

TC
1|

V^
u

con-et c^
I

19 wolumus

21 milite C om. C don9

quas/ F,

quam

TC

20 quia om.
\\

TC

22 nec]

non

par TC||
\

liceat

EVNVCHVS
14:
sit:

2,

1117.

373

Et

sic

uel

dare

uel

pronuntiandum, ut subaudiatur ^uel', ut 2 <^convenire conuenire et colloqui.

inc.

Sallustius (Hisf. fr. ET C0LL0QVi)> ut in hostico solet. 24 M.) ^quae pacta in conuentione non praestitissent' et alibi (Hist. I fr. 91 M.) 'cuius aduersa uoluntate colloquio militibus permisso corruptio facta paucorum et exer3 convenire et colloqvi sic citus Syllae datus est'.

pronuntiandum, ut quasi dicat: liceat per te, miles, quod 4 dare hvic qvae etiam inter hostes et in bello licet. vOLVMvs haec singula cum inuidia pronuntianda sunt.

lo

468

15

PERPVLCHRA CREDO

2 nostris uirginis. similia dicimus.

elQavsicc de fiducia pulchrae similia et his similia et

horum

469

16
temni,

1
et

RES iNDiCABiT
ideo
uideri

sua, id est

Chaeream.

scit eunuchi nomen posse conuult potius quam sperari munera 2 istos foras exire qvos ivssi

i5

ocivs cum fiducia et alto uultu pronuntiatur. ne occipiat miles prius abire quam uideat. ordo: ocius exire.

et festinat, 3 Et est

470

17
'^accede'

procede tv hvc

bene

^procede'

dixit,

non

20

aut ^ueni', ut appareat dignitas etiam in incessu. Et callide ab inferiore incipit munere, hoc est a

puella, ad

Chaeream uenturus, simul ut a uero mancipio

transiret.

incipiens ad falsum sine suspicione

C^ ut <^consules)> sit C coNVENiRE ET coLLOQvi ttdd. W. hosti cosulet C, hosti gsolet T 4 in om.
1 sic sscr.
I

||

om.

uoluptate 8 ut sscr. C^

16 ChaeT, {in mg. aP spernere m. 1) C, sperwi V { clett.) exite V, e- T| qi- Tjl ream] chereaB an TC istos om. V 17 ocivs] 18 occupet {in mg. jT, om. C pronuntiat ed. pr. 19 exite {i m. 2) V 20 Proceaccipiat m. 1) C, occipmt F dere et procedere TC dixit om. T non] nc C 21 aut ueni om. V etiam om. TC in sscr. C*
||
|
\ |

TC 7 sille TC\\ 10 cum TC sunt om. TV\\ parte T 11 iQovCa F, Iprona 12 hic TC 13 dicmws F, ipcona T dicuntur C 14 nomen <cm> T, no C 15 uult] ut T sperari
\\

TCV
I

||

\\

2 et colloquimur C, 3 hostico solet V,

\\

6 uoluntate dett.:
\\

6 promisso
\\

TC\

coiTeptio iudicio

(7,

||

||

||

||

\\

||

\\

||

a74
471

DONATI GOMMENTVM
cupiebat; 2 vsqve

18 1 Ex ABTHIOPIA EST VSQVE HAEC quod nam supra {I 2, 8o) "^CTipere ex Aethiopia'.
additum
est,

quoad poteris' quod 4 Hie SVNT TRES MiNAE callide munus (II ^, <S). ad pretium reuocauit, ut ad auaritiam conuerteret mereet ideo tricem, ne officio donantis et gratia leniretur. non dixit Hribus minis ualet', sed ^hic habe, Thais, tres 5 ex aethiopia est minas', quasi iam uendenda sit. VSQVE haec ostendit, quid sit "^ex Aethiopia' addendo ^usque', ut ex longinquitate dignitas muneris ponderetur.
mire ab inferiore coepit, ut avi,i\Giv doni faceret in Chaerea, et turpi praecedente lenocinium

est, ut longinquitas monstraretur. facit: "^iminiis nostrum ornato uerbis

3 ^t hoc
5

lo

unde

et quid erit sit?

iam criminis
6
ltt

in colore,

quando ipse

gloriatur,

7 vsqve modo ^usque' adcomparat secuturo pulchro. uerbium de loco est, ut {Yerg. Aen, VII 289) ^Siculo

i5

prospexit

a.

P.'
significat

472

19
nec hoc.
dignus'.

vix aut difficile

Lucilius
(?.

aut non, ut

sit:

inc. fr.

107

31.)

^carcer uix carcere

20

aomen
dicere

2 vbi tv es dore tamquam quaerat eum, ut quo audito magis dissimulet Chaeream. 3 VBi tv es et accede uultu eo dicitur, quo debuerat
indicet,
et

laesus dicto

aemulorum

et confidens

statim eos

1
dett.
II

EST om.
2

u h

quod] quae

TC

usque Sidditum
T, et

4 est sscr. V^ facit TC, supra in ras. V^ 5 huic sunt tres Westerh. q p T tres om. 8 habet codd. 6 ut ad] ut C 7 donatis C 10 HAEc] hic T quid] ut C ut ex] ad T 12 penderetur 13 ut om. TC auxesim F, -sin C, ausosin r.|| 14 Chaerea et ed. pr.: cheree TC, cherea F; cherea ut et dett. procedente TC, praecedente (ssa-.) F^ leocinium C 15 comparet lucanus 19 hoc] no C 16 est om. T siculo {sscr.) V^ 20 dore] dotas C, d T querit cum TC\ codd., corr. Stepli. de22 vbi] sibi T 21 dissimiles C, -mules T ut om. 23 et confidens statim eo se confidens conspectu buerit cheree TC, et confid(entia uelut in mg. m. 2) in eo se dumiaxat "confidens "conspectu chereae F; eos se confutare SchoeU 3 ut

V {=
\

<(thais> cupiebat

dett.),
\

additum usque TC\\

\\

<ad>
;
II

m F

(=

dett.)

Phaedria

ait

1|

\\

TC TC

II

\\

II

|(

II

|}

\\

TC F

II

|1

||

EYNVCHVS

in

2,

1823.

S75

se confutare conspectu Chaereae. mire, postquam dixit (/ 2, 87 88)

4 em bvnvchvm tibi *eunuchum uelle dixti

te>

473

quia solae utuntur his reginae: repperi'. 20 1 QVAM LiBERALi FACiE nou uarratiue laudat, sed

per interrogationem,

quae maior fiducia

est.

AETATE iNTEGRA

iu flore ct pubcre.

Vergilius

2 qvam (^m. 7X^55)

iurauit ideo,

474

^atque integer aeui'. 21 1 ITA ME Di

AMENT HONESiws EST

476

ut non amore Phaedriae, sed ueritate cogi ad laudandum 2 honestvs est pulcher. uideatur coram milite. Vergilius {Aen. I 591) '^et laetos oculis afflarat honores'. 22 1 NVMQviD HABES ^habes' pro inuenisti. 2 qvod

10

contemnas plus
deest
'in

est

^contemnas'
sit:

quam

"^uituperes'.

Et
15

hoc',

ut

numquid habes quod

in hoc con-

temnas?

4^^
ideo

23
genus

1
est,

tacbt satis lavdat taciturnitas confessionis

praesertim
contra
aduersarii interrogationem.
laudis

argumentum est, quia 2 Et ideo ipse sic ait ^quid supra {v. 19) uituperauit. tu ais, Gnatho? numquid habes quod contemnas?

tacere modo quasi

20

tacet:

satis

laudat'

et

*quid tu,

contempserat puellam. {v. 18) littbris pac in palaestra in mvsicis

1

Thraso?', quia supra 3 fac pericvlvm in

si

totum singu-

eunuchus 2 uelle dixti te] ille dixit codd. 3 quia] qui non om. TC\ his utuntur F|| 4 f narratie T 5 interogatione C quae] in qua .^ 6 I F, om. TC; id est dett. flore et {cf. Andr.Il, 45)] floreret florente et F^ {dett.) pubef F, puberi TC\ pubertate ^ScTioe?? uir atque a h e 7 aeui] cui 8 dii codd. 9 pheF, uite qui dria C 10 pulcre (7 11 et om. oculos af oho (h exn corr.)
\

Hem
II

TC
\

tibi

j|

TC

T
jj

||

TCV\
|

TC

\\

\\

||

||

[|

C, oculis afflar^ honores F, octos nisti dett.x inuenisse TC, inuenis

I

T
[|

12 habes om. 13 quam] q3 C

|[

TC
\

inue-

uituperes

om. TC Et dett., om. TCV\\ 14 in] mihi F in hoc sscr. F*|j 16 tacent satis laudant F taciturnitas 21 laudat in mg. V^ 17 est om. C 18 modo Goetz: hodie codd.; hoc uel ed. pr. An hoc loco.? 19 supra <tacere> ideo et TC 20 ais] taces TC g n h q con T 21 tu] ut T supra om. T 22_ in 1 f in p in 23 palestris C mvsicis] jT F siconu T

II

II

CV

[[

\\

[|

\\

376
lariter

DONATI COMMENTVM
diceret,

esset

ofioLoriXsvtov:

littera,

palaestra,

musica.

177

24 QVAE LiBEROS
artibus erudiebantur.

sciRE AEQVVM EST his liberi pueri

et est figura ekleL-ipig; deest

enim

^his'.
&

478

ADVLESCENTEM SOLLERTEM D. incertum: utrum 'haec sollertem', ut Horatius (c. III 8, 5) ^docte sermones utriusque linguae', an assumendum est 'his' ex2 sollertem deest 'his'. 3 Sollers quasi trinsecus?
1

25

totus
s

ex

arte

consistens,

ut

oXoq

iv

ciQSTrj^

quod Latini
lo

littera

pro h solus in arte. 4 Nam sollers quasi okr^g

T]^Lav

huic iners contrarium.

aQSTijg

dictus,

ut oXov

solum,

semis,
est,

s'^

sex dicimus.
SI

479

26
extra

EGO ILLVM EVNVCHVM

ita

OPVS SIET VEL SOBRIVS

15

hoc ut militare

importunum praesente Thaide;

quam

debuit.

miles, si saperet, nihil amatorie contemplare sed et hoc accedit ad eius odium, praeterquam

quod iam in suspicione est amicae suae, quod fidicinam 2 Et hoc mire, quod nemo prior eunuchum magis diligat. esse Chaeream quam miles credidit: adeo stultus etiam nomine ipso appellauit. sed statim stulte miles primo conuitium ipsi eunucho facit, in quo potest iam amicam
d^ioLoroXsvtov F, ***** 2'C | 4 "artibus ("quondam in mg. m. 2, erudiebatur ex erudiuntur corr. V^ sXXri^La dett.) enim //// V 5 's.oiertem F, solum (s in ras. m. 2) F, * * * * TC D. incertum TF: dise^-iMW F, discere TC\ solertem id 6 ut uirum T C hitc solertem F (= dett^ est disertum dett. Horatius] ut hol^ TC, ut nouerit in ras. V^ (= dett.) 7 adsumendum T extrinscetus C 9 6I06 iv daQsri) F, **** T, h. TF.: quod latinis h-a L ue C, quod latinis om. C quod
1 diceret esset 07n. libros est] ex

20

T V

|1

||

TO

||

||

||

naj^ C[ue T, quae latini Ira pro

uel

|I

11

**** TO

6Xi~]g
|

ut F' (corr. in ab F^), om. TC 6Xov F, olon 12 solum (= enim) se sex sues dixidicimus] solum mus C, solum aii se sex su ses dicimus T, quod est totum eum s enim totum sensisse dicimus in ras. F* (= dett.) 13 e s 16 et u s T\ siet F, sit C 14 ut om. <hoc> ita 18 diligit C om. Et] ut T priore C 19 cdiebit T\ 20 appellauisset (isset ex corr. C) statim adeo] ab eo TC
1

66QSTf]a F,

TC

\\

||

TC

\\

TC
|

TC

||

II

||

\\

codd.., corr. Steph.

EVNVCHVS
laedere;

ni

2,

2429.

377

muneris.
si

deinde hoc dicto attestatur pulchritudinem huius satis autem ioculare est, quid igitur proficit?

cogites

cogatur.
lieris

Chaeream esse, qui haec de se audiat et tacere 3 vel sobrivs honesta sXhLipig propter mu-

praesentiam, ut (Verg. Ecl.

ipse

III 8) ^nouimus

te'

et

in

Heautontimorumeno

(F

Jf,

40) ^qui

et qui se ui-

dente

amicam patiatur suam'.

dicit,

hoc tamen miles coactus

quia reprehensus est tacuisse. 27 1 ATQVE HAEC Qvi MisiT id cst: tauta et talia 480 2 non sibi soli postvlat munera. Jioc enim significat. hoc est (II 1, 8 9) ^et istum aemulum quod pote<^ri^s

a Parmenone

la

ab ea

pellito'.

481

28 ET svA CAVSA EXCLVDi CETEROS

nihil dici potuit

"^ceteros',

inuidiosius; non enim dixit "^Phaedriam' sed quasi futuri amatores fuissent, nisi metueretur

exemplum

15

Phaedriae.
ib:2

tum

NEQVE PVGNAS NARRAT descriptio militis tan2 neqve cicatrices insigne foeditatis, nam apud meretricem quid aliud cicatrices ualent? nam cicatrices, ut semper gloriosae sint, non tamen etiam
1

29

excepto nomine.

20

apud meretrices, quibus post pretium forma placet. 3 Haec sunt uirtutis insignia, ut Sallustius quoque fatetur {Hist I fr. 88 M.) Mehonestamento [tamen esse] corporis

maxime

laetabatur'.

C huius muneris {in mg. uel iuuenis F, huius {ex eius) huius C, huius T 2 proficit] ^ sic T, quid T 4 honeste TCV, -sta deU. pro sicut C 3 corites 6 eutontumeru C, eutontu T, iXX-^xpLG F, * * * * C, om. T uidentis T, udentem {post amicam) CJ eautontumerumenon 10 soli sibi 9 id est om. TC p r|| talia] tanta
1 pulchritudini
\

=
\

dett.)

II

TC
\

||

\\

\\

TC

||

TC

11 et] ut codd.

ipsum

(corr.

m. 2)

aemulum] eunuchum C\
\\
|j

quo*d
II .

13 ET om. e c T\ potuit dici TC 15 futuri ex -rum corr. T metueretur C TC n T tantum] tn T 20 sit T 18 neqve] nec C 22 ut salustius (salus C, sal' Steph. fortuna codd. fatetur (fateatur TV) haec sunt (sint C, si nunc 23 tamen esse insignia codd., transp. Maurenbr. II 27, 2 24 letabitur
II
\
I

F
||

|1

14 phedria 17 narras] 21 forma

|1

\\

T) quoque

V)

uirtutis

||

om. GelUus

II

TG

378

DONATI COMMENTVM

483

NEQVE OBSTAT TiBi qui a te repellat amatores QYOD QviDAM FACiT ^quidam' recte, nam et figuratum et aptum seutentiae est et contemptum indicat
1
tuos.

30

hoc uerbum.

484

rettulit,

VBi MOLESTVM NON ERiT ad superiora (t\ J??) dicit, ad ^non sibi <^soli) postulat te uiuere et sua causa excludi ceteros neque pugnas narrat' etc. 2 [VBI MOLESTVM NON BRIt] VBI TV VOXES VBI TBMPVS

31

quod nunc

TiBi

erit ad 'neque

tibi

obstat'

ocoupat animum

meretricis,

cum

3 Et mire (y. 30). illam huius impulsu in-

lo

ducit facere, quicquid dure fecit excludendo Phaedriam. hic igitur, qui scit praecepta de beneficiis aestimandis, intellegit oratorie in utramque partem dicta omnia.

4 VERVM vbi molestvm utrum tibi molestum an aliis?

sed aliis, quia illaturus est ^ubi <^tu uoles, ubi)> tempus 5 vbi tv voles non ^amator' sed Hu'. tibi erit'.
15

W5

6 vbi tv voles non ut nunc in milite pateris. 32 VBI TEMPVS TIBI ERIT SAT HABET Sl TVNC REOIPITVR
his dictis
et

militem reppulit ab animo meretricis et comet perfecit, ne iniuria uideatur, ut quae sponte susceperit Phaedriam. 486 33 1 APPARET SERVVM HVNC DOMINI ESSE PAVPERIS enim sunt serui pauperimi et ob hoc ipsum tristioi^es 2 Et hoc melius erat, quamuis illud aliter nequiores. 3 domini pavperis miseriqve \miseriparasitus exponat.

mendauit adulescentem

20

25

1 obtat 4 uerum F

TC F T
II

2 qvidam] quidem J, (e in a corr.) (7 f T\\ 6 dicit <(scilicet)> ad dett. d a d e 7 et s c e c n n p narrat pugnas C etc. om. 8 vBi T 9 ad {Steph., ubi t u EBiT (erat G) secl. TF.
11
|

||

5 n

|j

II

1]

an

codd.)

neque

tihi obstat

ubi tempua tibi erit codd., imnsp.

W.

\\

quae (quod T) TC, apud thaidem (m ras. m. 2) quae {sscr.) V 21 susceperat C 22 h d e p T 23 tristiores (= dett.) enim sunt in ras. V^ serui om. TC 24 melius dett.: miles 25 domini <que)> TC TC, in ras. F* miserique add. W,-, miseri post additum ed. pr.

10 illam] iam 12 quis sit (sit C) extimandis a|| F 15 inlaturus 13 utraque T parte 14 molkstvm] TC 16 non om. C amatori TC tu om. T\\ 18 tvno] nunc C|| 20 adolescentem ex -tes corr. T ut quae W.: aut fecit
\\
\ \

TC

||

TC m
\

1|

II

II

||

||

\\

||

EVNVCHVS
,

2,

3038.

379

quia non continuo pauper et quey bene additiun miser est. 34 1 NAM HERCLE NEMO PQSSET secundum illud {II 487

2f)
.

^ait?

aio'

approbat

parasitns

quod

miles

dixit.
5

et est ordo:

nam

hercle satis scio,

nemo

>2,
?

peti,

qui haberet,

qui pararet

alium

posset hunc per2 nam seruum.

HERCLE NEMO POSSET aliam causam subtilioremque sup-

posuit,

quam quam

dixerat miles.

488
489

35

Qvi HABERET
est.

Qvi PARAHET prius ^iui' prouomeu,

10

sequens aduerbium

36 QVEM E6O
multum
sententia
in
dixit

ESSE INFRA INFBIOS OMNES PVTO HOMINES '^infra infimos omnes homines', nam hac

uult seruis esse peiorem, quia et seruus homo, Phormione {II 1, 62) ^seruum hominem causam orare leges non sinunt'. 490 37 QVI ADSEN^ARI HVIC ANIMVM INDVXERIS proprie, nam animus inducitur aduersum obiectas difficultates. 491 38 1 E FLAMMA PETERE TE CIBVM POSSE ARBITROR 2 e flamma unde sine damno aut malo nihil potest auferri. hic intellegitur non e foco, sed ex medio igne aut ex incendio; nam antiquum uerbum est ^cibum petere e

ut

15

20

flamma'.

plus uituperauerit,
1

3 Mordicus utrumque. simul et nescias quem huiusne famem an ilHus immanitatem

\\

non om. C

TC^ subtiliorem <^assignat parasitus {in mg. m. 2)y q (= dett.) 11 quem ego praesupponit hanc quam dixerat miles infra esse infimos omnes puto homines C, quem ego infra e i p h T, quem ego esse infra i o p h F 12 infirmos T omnis C hac ed. pr.\ haec F, ex TC 13 uult seruus TC, uult

qui om. dixerat

TC

3 posset] p

TF

4 aiunt aio

V
[]

|j

\\

7 subtilioremque supposuit

quamquam

6 haberet et miles

V
||

||

(hominem etiam^

seruis (= dett.); uult <^illum hominem^ seruis <(etiam)> ed. pr. 16 assentari in14 seruus te om. duxerit posse <^ety proprie V\\ 18 perdere 19 <(petere cibum hoc est Q arbitror arbi (-set T) cibum (-tr^ C) alimentum^ unde dett. e flamma] et flammas (flamas C) codd.

CV

\\

TC
|1

\\

TC V
\

TC

||

20 intellegitur W.: intelligi ut TC, intellexit ut F; intellegi uult Schoell e om. TC 21 nam estl nam hie intelligi ut non foco TC e] T 22 flama C mordicus (-tus T) TC F; mordaciter dett. s et T similis et (7, quae F 23 plus W. prius T V, (m mg. peius m. 1) C uituperauit T illius manitatem F

\\

II

||

380
uel uoraginem.

DONATI COMMENTVM
3 Et simul uide inde conuitium reddi-

tum, unde congestum est, id est de egestate atque pauperie. 492 39 1 lAMNE iMvs odium Parmenonis et stomachum
militis
ista indicat festinatio.
est.

Et

t6 ^iam' increpatio
5

morae

493
sit

40 POSTEA Hvc coNTiNvo EXEO

aTtoKOTtrj

lcgitur

et

^post',

ut

pro 'postea', quomodo 'post' pro postremo.

494

41 EGO HiNC ABEO cousequens erat, ut ofFenderetur miles tam diligenter riualis munus suscipiente meretrice. 42 1 VNA IRE CVM AMICA IMPERATOREM IN VIA uide 495
TtQOTcaQccGKEvrjv futurae litis inter Thaidem ac militem. 2 CVM AMicA mirifice ^amicam' dixit, non ^meretricem'.

10

3
sit

iMPERATOREM
est.

sub quo

iN viA congruc iu militcm, quasi ipse 4 Et hic seruat Parmeno, quod sibi

mandatum
ab

est

(111,8

.9)

^et

istum aemulum, quoad poteris,

15

ad inuidiam: hanc non *^meretricem' sed hunc non ^militem' sed ^imperatorem'. 496 43 1 QVID TIBI EGO MVLTA DICAM DOMINI SIMILIS ES non habuit aliud miles stultus, sed rediit ad illa quae
^amicam'
dixit,

ea pellito'. honorem, hinc

5 Et bene immutauit nomina hinc ad

20

dixit

(v.

siMiLis

2 domini 33) Momini pauperis miserique'. ES ineptus iocus, in quo seruus iniuriae uice

domino comparatur.

TC paupertate T 3 mvs] minus TC 4 ista 5 mora est codd., corr. Steph.\ W.: tota codd. hunc T post <te> C, post <eo> T utj 6 postea] post TC quod T 7 &7C0'A07tri\ ovnoSconride (ov inras.m.2) F, d^PKGOTIH^fc:
2

coniectum
to
I

1|

jj

om.

TC

\\

II

ff

cod. Cuiacii,

m. 2) F 11 7Coono(Qcc%Bvri F, ****** TC futul^ T 13 in om. T milite TC 14 hinc T quod] ut TC sibi in mg. F^ huic F, hinc 16 bene om. C huic om. C 15 est om. TC hic TC, hinc hinc dett. 19 es] e C 20 sed TF.: et F, et T, hic om. C {cf. infra) quae] q TC\ 21 domini pauperis miserique in mg. V^ domini similis es miserique o)n. TC mg. V^\ domini <que> TC 22 est <non (nam T) habuit dixit> TC "in locus seruus "incorr. ed. codd., quo (cf. supra) pr. 23 domino in -ni corr. V^ iuriae F uice] mee C, m6 T
11
\

m. 1) F,
I

****** ondatur TC
\\

de
\\

TC
9

pro

2.

om.
\

\\

8 0|nderetur (cot.

minus
j

suscipiet meretrice {sscr.

||

II

||

\\

||

||

\\

EVNVCHVS
44
I I

m
eo

2,

3952.
dicitur,

381
quasi
sibi

QviD
sit

RiDES
miles

et

hoc

uultu

conscius
nesciat

facete

dicti

conuitii.

nam non quo

causam
1

risus,

eo interrogat quid riserit, sed ideo

5

ut denuo laudetur.

fS
I
f
[

ET ILLVD DE RHODIO DICTVM hoC est illud 2 FA hinc 19) ^eorum ingenia admiror simul'. (77 ut apparet fit amicior; ideo facilius ab amica quam <(a)>
2,

45

I|p7 99
500

parasito separabitur. 46 1 ABI PRAE CVRRE VT SINT DOMI

PARATA UOU

dicit
lo

quae, quia

intellegitur.

47 FiAT ^faciam' uel "^fiet' diceret seruus, liber uero tamquam et ipse iubet sibi. 499 46 2 VT siXT DOMi PARATA kllELipig cthica in qua plus uultu significatur quam uerbis. 501 48 SI FORTE HVC CHREMES ADVENERIT OiKOVOfllcC ad
,

15

litem futuram et exitum fabulae.

et

hoc non audit miles;

significat.

503 504

nam si audiret, nimis irasceretur. 50 AD ME ADDVCiTO ^ad me' modo ubi sum
51
QviD QviD

ALivD

voLvi
3, 5)

DiCERE

hiuc

est

illud

Ciceronis (in Verr. II,

IV

^quem? quemnam?

recte 20

505

admones, Polycletum esse dicebant'. 52 1 CVRATE ISTAM DILIGENTER

est,

VIRGINEM haeC res quae faciet uirginem claudi, in lectulo coUocari et

quasi]

facere

TC

quis

2
\\

**'*'^'

facete

{sscr.

m. 2

dett.)

F,

rogabat <est> TC
(p

TCV
II

dicti
\

<e> TC\\

reserit

7 ut om.

T TC

||

3 eo interrogat Steph.: ergo inter4 de nouo 5 de] e dictum

TC

|]

fit
\

(f

ex f corr.) V,
ed. pr.
\\

fit

TC TC
|

ami\

citior codd., corr. Steph.

a add.

9 alii praecurre

T) u

ac

praecurre (-cure T) ut sint dig (d

II
\

T) parata (p
||

quam
I

dixit r 11 fiat] fiet V uero] u 0, ubi T 12 tanT\ W.r^ipLG ethica F, ***)= ethca C, metipse F 13 p **** et ea Tll 14 uult C|| 15 hvc] ut TC ad <me> uenerit TC oeconomia sscr. F^, ***** C, om. T 17 nimis dett.: minus TF, manus C irascitur TC 18 ad] ac T ad me Klotz: modo in mg. V\ om. TCV^ 19 wolm F hic TC|| 20 quemquam nam codd. 21 policletum C, recte om. V in j corr. m. 2) F, om. T 22 d u T haec claudi (i om. G \ 23 claudi uirginem T

T)

TC

||

||

\\

\\

jj

||

382
obdormire.

DONATI COMMENTVM
2 cvrate

istam diligenter vmGiNEM

sit.

ridi-

culum,

cum

contra euenturum

506

53 vos ME
sequuntur.

SEQViMiNi

%u)(pcc TC^oGcoTta

suut puellae, quae

3.

\ l PROFECTO QVANTO MAGIS MAGISQVE COGITO haCC 5 2 Et persona apud Menandrum adulescentis rustici est. inconsequens oratio est, sed conceditur secum loquentibus multa transcendere quae taciti intellegunt. est enim integrum hoc modo: profecto quanto magis magisque cogito, nimirum intellego uel inuenio, quod dabit haec Thais lo mihi magnum malum. potest autem "^nimirum' et pro confirmatione accipi, ut nihii desit et sit ^nimirum' sine dubio, pro certo. 508 2 1 NIMIRVM DABIT HAEC THAIS MIHI MAGNVM MALVM solue ^nimirum' et fac non est mirum, et statim con- 15
,

507

non
^ni'

sequens erit per aavvderov tota sententia, quasi dixerit est mirum, et subdistinctione interposita mox intud.abit

lerit

ne significat III 685 86)

haec Thais mihi magnum malum. nam et ^ne' non: ^ni' pro ^ne' Yergilius (^Aen.
^leti

discrimine

paruo

n.

t.

c.

c.

<(e.^ 20

d.

pro ^ne uult' inquit pro ^non uult'.

r.';

1.

'ne'

'non' Plautus (Epid.

16; alibi) 2 nimirvm dabit haec

2,

IV

obdormiat

<hac)> 0, s 4 secuntur
si

TC

m m

c ; <(sed ue MALVM om. C 12 et sit W.: in se T, del)} T\\ll potest ut sit nimirum <(ut sit)> T 15 nimirum d h t mg. F* n T solue nimirum] sed ueni mirum TC 16 par

m m m

jl

3 sequimini d u istam] illam novfpaTrQOGSTiK F, *,=***** (7, om. Tjl 5 magis 7 est oratio sedj q c 9 quanto r|| 10 mirum codd. dabit

\ j

TC

TC
T

||

TC

(h

^
\\

T\

\\

TC
\

m^m-m-q^c-

nimirum qaasi
\\
||

disserit (= 15 16

\\

asinteton codd.
I

18

t
II

m m m T

nam

tota sententia qua sscr., si in ras. V^ om. C 19 ne non ex ni non corr.

\

V^ 1 k

20 laeti
(7,

etc

F T

II

paruo 21 plau

ntccd^lr^
\\
|

C ne <ut> TC

F,

pntecd-

EVNVCHYS
se

2, 53.

3,

19.

383

THAis Mini MAGNVM MALVM his uei^Dis intellegitur sentire paulatim labi in aanorem meretricis quamuis inuitum
et

adhuc retinentem.

511

interrogauit;

5 tROGET Qvis QviD TiBi CTM iLLAt plus non enim ^nihil'.
iBi

intulit

quam
5-

512
non

6 cAVisAM VT

MANEREM

REPi>ERiT ^manerem'
significat.

modo

dormirem
7
1

sed

remanerem

513

REM DiviNAM FACERE Vem diuiuam' sacrum et rem seriAm velle agere mecvm sciiicet 2 significat. 3 An rem quod non posset nunc agi, cum operetur. seriam magis agendam tunc putabat, cum rem diuinam
AiT
fecisset ?

lo

515

dolo malo haec

fieri omnia

dolus a dolando

nam et 86Xog dictus, id est a laedendo et imminuendo. dicitur Graece laesio et dolones tela quaedam bellica et i5
dolare
addidit
tabulis
fabri

lignum, id

est

asda caedere.

*malo', aut aQiaiCiiiog est, quia sic in a ueteribus scriptum eSt, aut eitid^Bxov

quod autem duodecim

doli est

pei*petuum,
1 t

aut

dLccGxoXTi

est,

quia

est

et

bonus,

quo a

m m m T

2 in
||

mg. uel praeter

gJoss.
il

4 schol.

F; ad. ne noram qvidem

dett.)

mentem

=
i

uitium

3 retinentem TC, (in renitentem ? at cf. Thes.

1|
\

C,

quidquid

tibi t
\

C)> remanere TC significauit T 10 quod <(po quoniam)> C, 8 ait] aut C, om. T non posset nunc agit operetur (agi cptur T) TC, quem T nunc agere non -posset id postmodiim opereiur V(dett.) an <^tunc^ 13 o T a dolando 11 agenda C TC, an <(tunc> V laedendo iV. a dolendo (ledendo TC) dictus id est (idem V) a dolando codd. 14 minuendo TC et in ras. V^ doXog Steph.
at (-re ac
jj
\

V^ (= dett.) 6 remanerem F, <[manerem

in ras.
\\ 11
\

TC causam V
c

pert.

qvis qvid] quicquid

nihil] ubi ueni
7
\\

\\

non enim

repetit

<manerem

/////>

\\

\\

\\

dolor C, dolore T, dolon in ras. V^ (= dett.) 15 grece dicitur C dolon e ei a C, dolon est etiam a T, dolon et e V, corr. ^''^ ed. pr. bellica {sscr. m. 2 16 asceis C, ascis T, dett) aacta cedere TCV-, scindere dett. quod] et T \ 17 malum F aut aQXdiGiibg F, ***** C, om. T in sser. F^, om. TC\\ 18 epiteton (ephi- T) TC, 19 aut <ut> TC\ <eT> epiteton diastole TC, diascole F et om. est 1. ed. pr.: abest codd. C quodam (quidam F) dentibus codd., corr. ed. pr.
t|
I

||

\\

384
medentibus
testatur
falli

DONATI COMMENTVM
aegros,
sqq.).

(7F 11

non tamen decipi Lucretius poeta 2 accvmbere mecvm "^mecum'

516

prope me significat. 10 1 MiHi sese dare non potest magis significari 2 sermonem qvaerere sermo quaeprofusa petulantia. ritur, quando non solum quod dicamus quaerimus, uerum etiam quomodo nobis alter respondeat et obloquatur: puta cum deficientibus sermocinandi causis quota sit hora et satis recte quis ualuerit percontamur. 11 1 qvam pridem pater mihi et mater mortvi 517
essent boc propter aetatem puellae inquisitum est. 2 Hvc EVASiT tamquam impudenter contenderit ad hanc
inquisitionem.

10

518 519

12 iam div iam olim. 13 ET qvam longe a mari hoc

siuit,

ideo meretrix inqui(^v.

15

ut sciret, utrum rapta a praedonibus

15) ^ecqua

inde parua perisset soror'; quippe ad mediterraneum locum qui accessus esse potuit piratis? sed tamen non abhorret a
suspicione

huius

meretricem

aliud

scire

uelle:

cuius
20

fundum habeat Chremes, hoc est quam amoenum, quammaritimum. 14 Hoc SPERAT se a me avellere bouo uerbo usus 520 est ^auellere', tamquam pertinaciter non remittente. 16 QviD HABVissET cvM PERHT *cum' pro ^quaudo' 522
pretii

aut *cum
1

<(periit'

pro ^cum)> periret'.

|| ||

-js

3 prope me W.: 2 mecum om. C non] ne TC\ nec ? 4 sese mihi dare (d T) TC\\ pro penes CV, propones T 5 sermone (-nem T) sermonem quaerere (q T) quaeritur (^ety TO 7 quomodo] quando V 8 put cum deficietibus C 9 qui T uoluerit percunctamur TC 10 mor e T 11 quaesitum T\\ F|| 12 contenderet C, -raet T|| 14 diu T|| 15 amari C, a. 16 scire C et qua F, et quid TC\\ rapta a] rapina TC 17 in die F sorore TC periisserit C locum] mare TCJ 18 qua F oberret TC 19 meretrice mali ut sed] et F scire uelle TC, meretrix mali et (in ras. m. 2) scire uelle <^id 20 est om. TC 22 sperasse a me T, a me est) F, corr. W. bono] uno sperasse C <^posse> auellere F, uellere TC
\\

II

\\

\\

\\

||

\\

\\

||

T F

II

[|

23 est om. TC non] nunc 25 periit pro cum add. W.

\

mittente
\

||

24 cvm]

com

EVNVCHVS
523
,525

III 3,

10-29.

385
quod

17 HAEC CVR QVAERiTET

restat ostenditur;

nam

in gestu ac uultu id deest ^nescio'.

19 HANC

SE INTENDIT ESSE VT EST AVDACIA proprie

est

21 MAivscvLA
utramque
esse

crimen in aduersarium iacere. EST diminutiue dixit, ut

ostenderet

primaeuam.

22 1 MisiT Iintendere

PORRO ^porro' pro postea. 2 vt venirem SERio utrum ^ut serio uenirem' an ^orare serio'? 23 1 AVT DICAT QVID VVLT AVT MOLESTA NE SIET 529
in Hecjra (II 1, 26) ^at uide, quam pro "^quid uelit'. immerito aegritudo haec oritur mihi abs te, Sostrata'. 2 AVT MOLESTA NE siET [aut] hoc moraliter, nam cui hoc imperat aut cum quo hoc agit?
lo

530

nuntianda sunt,

24 HEVS HEvs ECQVis Hic EST hacc scparatim pronam apparet inter haec uerba pulsatam
distet ac uaria

15

ianuam personare. 531 .25 1 EGO SVM CHREMES uide quantum

sit

huius rusticitas
^o

disciplina

sum, Chremes' a faceta meretricis capitulum lepidissimum'; nam rusticum esse

"^ego

statim

magis

v7tOKOQL(S(iarcc

apparebit, ubi dixerit sunt rc5 IdicotLGfi^.

^rus

eo'.

JEt 20

532

26 Dico EGO MiHi iNSiDiAS FiERi blaudimentum rusticus insidias putat. 27 Rvs EO pro potiore negotio ^rus' posuit. et maior 533
negatio

534 535

est, quam si diceret "^non uenio huc'. 28 NON POSSVM iNQVAM plus est quam ^nolo'. 29 1 DVM REDEAT iPSA ^ipsa' uel domina uel

25

ipsa

de qua agitur.

2 nihil minvs deest "^faciam'.

\\ ||

3 e u e T avbacia] aude TC 4 est] et T 6 prime Nam TC 7 porro om. T 9 m n^ s T sciet C 10 echira F, hac ira TC at] ac codd. 12 sciet T aut secl. W. 13 imperet TC hoc om. TC agat TC 14 et quis C, et q T, quis V\ h e T 17 ego sum c T uarie T 18 rusticias T facetia V, facie TC 19 discipline TC lepidissimum om. T 20 magis ubi dixerit om. TC et vno%oiQLaiLuxa sunt rru <^statim)> TC 7COTL6}ico V, -ta Gvv TttOMCMGL) cod. Cuiacii, ********** TC 22 insidias mihi F ins f T 24 pro potiore F, propitiore TC maius negotiura TC 25 buc uenio C\\ 26 nolo] dolo TC||
\\ \\
\

\\

\\

\\

\\

\\

\\

\\

||

II

||

||

27 ipsa uel] ipsa T, om. C Donati comm. rec. Wessner.

25

386

DONATI COMMENTVM
MALAM REM <^HiNC iBis pro Hn malam rem'.)> ergo dixit, quemadmodum dicimus Momum ibis'. 2 Et apparet illum manu tactum esse, qui sic irasci-

536

30

aduerbialiter

quia dixit 'mi Chremes' quasi: meus indignatus est 3 Nam ab eo quod est meus uocatiuus adulescens?
tur,

'mi' facit.

537
non

31

AMABO VT ILLVC TRANSEAS VBI ILLA EST uide

otiosum,

quod omnia praetemptata sunt potius fieret, ut ad militis domum Chremes importuna quam deduceretur. neque enim conueniebat personae Bacchi aliesse

res

lo

infacetum aut ccKaLQOv. 2 illvc TRANSEAS VBi iLLA EST ut breuem uiam demonstraret, 3 amabo ^amabo' internon ^eas' sed 'transeas' dixit.
quid
aut
iectio
est

amusum

amantis, etsi

uerbum
4.

sonat.

539

1 1 HERI ALIQVOT ADVLESCENTVLI COIMVS IN PIRAEO hoc proloquio insinuatio personae eius est, cui narraturus est Chaerea, quae a se post scaenam gesta sunt. fit autem hoc populi causa, ut spectator oriculis accipiat, 2 coimvs ^coimus' quod subicere oculis poeta non potuit. consensimus ac pepigimus, ne sit soloecismus ^in Piraeo'
in

15

20

hinc ibis pro in malam rem add. TF, ; 1 <^in^ rem 3 illum om. manu 07n. abis dett. quia sic ego cur 4 dixit <[pithias cur^ dett. quasi C, quod si 5 quod est om. C sic F^, quasi {vel quam) dicat cur sic dett.
\ |

V TC

||

TC

TC

II

TF\
e

jj

meus] cus [in mg. al' meus m. 1) C 8 quod] quia C omnia <(sunt^ TC
\

7 ut
\\
\

|j

praetenta codd., corr. Bentley 9 quam res ofn. TC inoportuna C fleret C, flet T|| 10 adduceret TC bachiali auidam usum aut infacetum aut {om. T) akayron (aRiron T) TC, bachiali {sic vel bachidi vel baccandi dett.) quoniam aut infacetum aut importumim <^praeter {in mg. m. 2)y usum ideo hoc ipsum doriae praecipit (ideo 12 illa] {dett.)-, corr. W. duce Goetzio praecipit in mg. m. 2)
\\
\

14 etsi W.: et sic F, si C, ^^"^11 ea TC\\ 13 <et> non 15 aliquodT coimus in pireo V, choimus in pirreoT, *****:*cC|| 17 a se in mg. V^ gesta] facta TC 18 oriculis] oculis codd. 20 solescismus T\ accipiat ed.pr.: aspiciat {in ras. V^) codd.
\\
|

V TC

\\

\\

||

in pireo F, in pirreo T,

Impe

ireo (ei corr. in y)

EVNVCHVS
pro Sn Piraeum'. bene inuenta persona
loquatur, ut
1 3,

3,

30-31.

4,

19.

387

heri aliqvot advlescentvli c. est, cui narret Chaerea, ne unus diu

3
iu

apud Menandrum. VT DE SYMBOLis ESSEMVS Plautus

'minore
fui

(//7

20)

melius ^essemus'

12
3

numquam dispendio'. producta E littera.

id esti

Menaechmis 2 Sed

PRAEFECiMvs

av(i7to6LdQi7]v fscimus.

2 DATi ANVLi nihil interim de scorto; apparet enim ephebos esse.

542
(v.

7 QviSNAM HiNC A THAiDE ExiT causa sciscitaudi est admiratio de habitu mutato et uix agnitus Chaerea. 546' QviD HOC HOMiNis EST uide an longam narra-

543 544 545

PRAETERnT TEMPVS quia Hempus constitutum est' 2 Qvo iN Loco quia *locus constitutus est' (v. 3). 3). 5 HOMO iPSE quia 'Chaeream ei rei praefecimus' (y. 2). 6 CETERi DEDERE '^ccteri' exceptis me atque illo.
1

10

15

81

tionem
pendeat.

possit

audire,
is

qui nondum amico narrante iam est an non est ipsvs est uide an po20

ignotam hoc habitu atque ornatu fallere, ab 3 qvid hoc hominis qui Antiphone uix agnoscitur. 4 qvid hic ornatvs EST quod a Thaide ephebus exit. quod de eunuchi ueste indutus est. 547 9 QviD ILLVD MALi EST quod timidus egreditur.
tuerit meretricem

a T c ] t T F, perum O T, coimus C, 3 loquitur T|| persona cui (cur C) narraret TC 4 simbolis codd. 5 minore plau C in Menaechmis om. TC numquam] minime num (nu T) cum TC; minore nusquam 7 profecimus C\ 6 E] est T Plautus <[bene)> fui Plautus fecimus enim 6v(i7ioruQxfiv V, simpostarcen (-trace T) TC 8 scoreo C om. T ephebo TC, ephebu V 10 quia tempus 11 et 12 quia dett, om. TCV\\ deU., om. TCV\ est om. TC 12 ei om. T 13 <(et)> ceteri (cgtere C) dedere ceteris TCj| 14 hic a t e r 15 admiratio om. T commutato TC et om. T 16 hoc h e cheree TC T\ longe TC 17 narrat
1
orn.

pireum
2 est

II

||

||

\\

\\

II

||

\\

CF
I

\\

II

||

||

et {om. T) iam pendeat TC, nar(rat id 7ng. m. 2) 18 an affectus jpendeat F; corr. W. duce Teubero NON est] non 20 hoc h e 21 exiit

m
\\

q etiam

\\

e
I

<e

>

||

II

22 est om.

TC

23
\\

est

T T

TC

orn

25

=*=

388 548
et

DONATI COMMENTVM
10 QviD
scisciTARi ^sciscitari' est occulta magis cognoscere, ut (^Verg. Aen. scitantem o. Ph. m.'. 15) ^Eurypylum
siT

secretiora

II 114

rimari ac uelle

549

gestum
obicitur,

NVM Qvis Hic EST NEMO EST in hac scaena uerba uultumque indicant exeuntis, cui obuia persona
sub 2
cuius

gesta narrabuntur. nvm qvis hic est nemo est nvm qvis hic ME seqvitvr duo metuit: ne quis ex bis obuius comprehensor occurrat et ne quis sui persecutor exsistat.
spectatoribus

occasione

550

2
pere'

lAMNE ERVMPERE HOC MIHI LICET GAVDIVM 'erum-

10

actiuum uerbum posuit pro neutrali, ut sit: licet mihi erumpere hoc gaudium?, cum sit *^erumpere' quasi exire et ^mihi' pro a me. 549 1 3 NEMO HOMO EST quamuis ^nemo' <(ne homo)> inquasi
tellegatur,

tamen

"^homo'

addidit,

ut ueteres

solent,

tc5

1.5

550
an

2 2 ERVMPERE utrum "^erumpere' pro emittere posuit

^erumpere'

pro

exclamare,

ut

rumpere uocem

551

nam ^pro luppiter' dicturus est. dicitur qui exclamat? 3 1 NVNC EST PROFECTO ordo ct scnsus hic est: nunc 20
est

profecto

tempus,

cum

perpeti

possum me

interlici.

2 mirari esto occulta 1 sciscitare (2.) F, om. f codd., corr. Lindenhr. eripilum (-pulum T) sciscitantem hic om. C 4 Nunquis F|h-e^n^ecodd. {sscr. V^) ex 5 gestu uultuque in hac scaena om. uerba om. C
j

TC

TC
T
\

\\

||

|1

7 Nunquis 6 subicitur 9 sui] h T\ shic C^ sit (7, sic T 10 iamne] hoc mihi licet F, me hoc licet 12 licet 11 ut sit erumpere om. T C, h 1 g T 13 exire et] exiret cum TF. ut codd.; aut Steph. sscr. C^ 14 ne homo add. W. TC, exif |et intellegatur post 15 solet T 15 ueteres ed. pr.: uere codd. tc5 bomo T 19 proh F^ 17 promittere aQxuiGiLoi F, 21 me possum 20 ordo proth T profecto om.

cunctis

cui ed. pr.: e hic

cum

codd.

\\

me

m T

II

me iam me C
F,

1|

T
\\

\\

II

\\

||

II

****** TC

II

TC

|1

II

||

EVNVCHVS

III 4, 10.

5,

17.

389

hoc autem cur dixerit, ipse statim subicit causam. 2 CVM PERPETi ME POSSVM animaduertendum quod ^cum' si coniuncte legeris, quando significat, si separatim, 'cum' 3 nvnc est profecto figurate. ac condum significat.
iuncte lege sine distinctione.
5

552

contaminet vita aegritvdine aliqva mire uitae

crimen ostendit, uelut ipsa sit campus fortunae possessioque instabilis uariorum. 5 SED neminemne cvriosvm intervenire nvnc mihi 553 apparatus ad intentionem futurae narrationis dicitur.

lo

554

Qvi ME

SEQVATVR
est.

id

tristibus

molestum

nam

cupit gaudens, quod aliis contra Menedemus (cf. Heaut.

2 obtvndat odiose II) grauatur narrare quae dolet. 3 obtvndat molestus et odiosus sit. instet ac repetat. 4 enicet evcpwvoTEQov quam ^enecet'. 555 7 1 QviD GESTiAM dccst 'quaercns', ut sit: rogitando
2 qvid gestiam monstrare gestire <^est)> corporis quid sentias. hoc autem constat a pecudibus ad homines esse translatum. 3 Gestire est sensum corporis gestu indicare, quod magis

15

obtundat, enecet quaerens quid gestiam.

motu

20

'

animalium
quid.
lustris
1

est

mutorum.

Vergilius {Geo.

incassum uideas gestire lauandi'.

5

I 387) ^et studio 4 Et qvid propter

meretriciae

vnde emergam proprie

inhonestis
locis
|

dixit

atque
hoc

utpote

*emergam' ut ex domus.

hoc ex hac corr. ut vid. C\ cur ed. pr.: cum F, om. TC subiecit C\ ipse dixerit <:^ca^causam T|| 2 cvm om. TC ubi aduertendum quod F, om. TC 3 quando] qui T si separatim] separatim TC 6 contamini T 7 ipse T possessioque fortunae vita] uita/// 9 -ne (forme C, formae [m mg. uel fortunae] V) codd., transp. W. om. TC \l-t-n-m- T 10 ad] sed TC 11 sequitur C capit TC alf/s F, at his T, ab his C 13 gratulatur codd., corr. ed. 14 repetet T(7| narrare om. pr. quod V tediose 15 enicet] enecet codd. ne v(poiv\6TfQov V, ***** C, om. T 17 quaerews F, queri qvid gestiam quam] que C, q3 T om. V 18 est (post monstrare) add. dett. centias T, sentiat C hoc om. TC 19 a studibus T translatam C 20 sensu TC\ gestum F, gestu T 21 est om. TC hruiorvim {= dett.) \et om. C 22 uideas lauandi] i g 1 C, etc T propter quidj perpet9 (-ti T) quidem TC 24 meretrici TC
\

quod in mg. F*
\

CV

II

||

||

||

\\

\\

||

\\

||

TC
\\

II

II

II

i|

||

390

DONATI COMMENTVM

lente,

Cicero (in Pis. 12, 27) ^at ne tum quidem emersisti, lutuquaeso, ex naturae tuae sordibus'.

656

8 VESTiTVM HVNC NACTVS beue 'nactus' dixit, ut qui non sumeret, nisi suasisset hoc occasio. 9 1 ADIBO ATQVE AB EO GRATIAM HANC SCnSUS et Ordo 567 hic est: adibo atque ab eo gratiam hanc inibo, quam 2 atqve ab eo gratiam uideo hunc uelle a se inire. HANC QVAM viDEO VELLE iNiBO gratiam inire est dare
beneficium ac per hoc mereri alicuius gratiam id est ami3 Sed haec est elocutio ^gratiam ab eo inibo' citiam. pro ^eius gratiam merebor'. nam ^ab eo' amat Terentius

lo

pro eius ponere, ut in Andria {I 1, 129) 'primum ab eo 4 Inire animaduertenda iniuria est' pro ^eius iniuria'. autem gratiam est mereri gratiam. Plautus (Curc.III 35)

668

solidam et grandem gratiam'. QVID EST QVOD SIC GESTIS AVT QVID SIBI HIC vestitvs qvaerit facete repetit uerba eius interrogans, 2 qvid sibi ut sciat se iam pridem esse praesentem. Hic VESTiTvs QVAERiT facctc ct figuratc dictum est. sic et
Hnibis a

me

i5

10

659

45) ^ut pernoscatis, quid sibi Eunuchus uelit'. QViD EST qvod laetvs sis uide aliud esse 2 qvid tibi vis nQog xb gestire, aliud laetum esse. *quid mihi uelim' (v. 8); satin sanvs es itQog t6 ^sanus
alibi

{prol.

20

11

lutulento V\\ 1 at] ac tu mersisti 0, -cisti ex <(miserrimis)> Cicero 3 hunc 2 queso dett.^ ceso TC, ceno n- T dixit nactus T ut om. TC'\\ 4 sumerit T hoc om. V\ 6 adhibo F, adhibo T|| ad cassio TC\\ 5 adhibo F| g-h7 udeo C uelle hunc T a velle om. T a se inire F, hasce mereri mire C ab eo] habeo C 8 quam hanc C 9 pro hoc TF.: rei codd. gratiam <^mereri {in mg. m. 2)y F|l 10 hoc est habeo et ibo C\\ allocutio TC, adlocutio F, corr. Steph.
I

CF

||

|1

\\

1|

TC

12 pro eius om. C ab eo] ab illo Ter. 14 est et Don. ad Andr. l. H 13 ire autem in gratiam TC gratiam om. T mereri] meretrici C H 15 inibg T, inibit 16 quod s g T a me] tam F, tamen TC stolidam TC h u q T 17 repetiit uerba in mg. F^ H 19 hic <uult> 21 1 s T sis 20 uelit om. mg. V^ quaeritur C
11 a& eo F, habeo
\

|1

!|

CV

\\

11

\\

TC

\\

TC

uid3 T, uide G 22 nqoG xo F, * * * C, om. T 23 quid mihi TtQoo uelim] mihi quid quaeram Ter. \ es (est T) sanus TG t6 F, * * * (7, om. T
\\ \\
\

EVNVCHVS
sim anne insaniam'
his

lU

5,

815.

391

560

3 qvid me aspectas qvid taces (v. 8). duabus interrogatiunculis descripsit uultum dicturi. 12 1 O FESTVS DIES HOMINIS AMICE SALVE dcCet a

salutatione incipere luculente dicturum; illum autem ueri simile est et percussum re noua et audiendi cupidum

immemorem

exstitisse salutandi.

2 o festvs dies utnim

qui causa est festi ac laeti diei an qui ipse tantus sit, 3 o festvs dies <(hominis)> quantus est festus dies? pro: homo festi diei. sic dicitur etiam scelus homo. Ennius

(Ann.

I fr. 15 M.) ^o pietas animi'. QVEM ego nvnc magis beue additum
cum

4 salve nbmo est

'magis', ut his amicis cupiat uidere Chaerea,

lo

antepositum se intellegat, quos

tamen magis [ut aliis amicis antepositum] neminem cupit. 14 1 IMMO HERCLE OBSECRO TE VT AVDIAS boUUm 562 compendium, ne multa diceret ad commendandam ut 2 immo hercle obsecro bene solet narrationem futuram.
contulit
ille

15

uerba, ut ex his appareat

quam

id agere uelit:

5f)3

dixit ^quaeso', hic ^obsecro'. 15 1 nostin hanc qvam amat

frater quaeritur an
20

Thaidem, quam frater sed intellegere debemus modo notitiam ipse nesciuerit. non uultus sed famae positam esse, quam famam potuit
esse
1

ueri simile sit Antiphoni

notam

sum
\

TC

insanus
I

TC

qvid taces]
\

||

corr. ed. pr. s schol.

mterrogatiuncuUs F, interrogatio culis jT ad v. 10 refert Teuber docet T, doce C a

\ \

2 hic codd., 3 h a
||

sscr.

V^

||

4 illum Dziatzko: illud codd.

corr. F, et

re
I

noua
ille

et ed. pr. renouet monstrat qui se

:

autem] aliud C V, rem(sscr.

||

5 et i. in ut

T
||

audieni

et

in

* 7 tantus C 9 scelus hominis .^ 11 e n cum cupiat 12 antepositum] bn positum C, positum T uiderit Goetz: cum uia TC, in uia F; cum optet dett. 13 ut aliis C antepositum {repetita ex antec.) secl. TF. 14 Imo C obsecre tua li5 commendandum 16 ob

memorem TC, es F mg. C

|

immemorem
|| 1|

m. 2)

F
||
j

6 salutandi

II

F
T

\\

||

17 uerba om. ut] cum T apparet (sscr. id Bahbow: quid codd. agere F|| 18 dicit V\\ frater in mg. V^ q a f T querit TC 22 uultu frater phoni TC, a.ntiphoni esse om. C
\

TC

||

TC

||

m. 2) quam 19 Nosti codd. 20 <an> anthised fama posita

\

392

DONATI COMMENTVM

ex Phaedria et Antipho scire. at uero aliam notitiam negauerat Chaerea sibi fuisse cum Thaide, hoc est uisus, 2 novi nempe [vt] opinor [uultusj oris et corporis. THAiDEM uerisimile est haec scire Antiphonem, qui adeo et est ordo hic opinor noui, nempe sit familiaris Chaereae. 3 nempe^ opinor thaidem optime et ab illo <^Thaidem. tacitum et ab hoc nomen allatum est, ut appareat quam
:

564

quam possit assequi quae dicentur. QVID EIVS TIBI faciem praedicem avt lavdem praedicamus ut sunt res, laudamus extollimus. 2 Vel praedicamus uoce, laudamus argumentis. 18 1 qvam elegans formarvm spectator siem 565
17
1

nouerit et

10

^spectator elegans' est cunctantis et fastidiosi iudicii, <(cui>

non quid placet

facile.
15

564

eivs tibi ordo hic esse debet: quid ego tibi nunc eius faciem praedicem aut laudem, Antipho? in hac commotus sum, cum me ipsum noris, quam elegans formarum spectator siem; ut sit sensus: in hac commotus

17 3 qvid ego

sum, ut
merito.

ille solet,

qui scit formas eligere ac fastidire pro

20

565

18

spectator probator,

ut

pecuniae

specta-

tores dicuntur.

1
secl.

et 07n.

TC
\

ai V, aut
oris
\

T
\

Rabhow

5 Qt est nemphe t T 6 <ut> opinor F, 8 adsequi quae dicentur om. in ras. V^ (== dett.), om.

<et> ordo hoc V

uero vx om.
\

V
C

\\

3 uultus (multus G)
|

c
\\

T
| \

hoc TOJI

Thaidem nempk add. W.\\

optu
\\

ablatum TC\\

aut in ras. V\ ac TC\\ 10 praedicemus F, praedicem (7, praedicice T res in mg. F^ 12 elegans {post om. TC extollimus laudamus om. T q TC\\ si spectator (spector C) formarum) F, eligans T

TC

9 quid eius tibi faciem

\\

13 spectator <est> F, om.

m. 2)
pr.x tibi

<si> iudicii
codd.
\

numquid
nunc
sit

TC

\\

constantis {corr. est] et 14 non quid ed. cui add. Steph. eius 16 ego om. 15 qvid] qui
\
]

TC

TC
|

||

TC

\\

TC

aut] an
\\

(7

|1

17 sum]

||

18 spec

19 ut iHe solet qui ut om. T solet qui ut scis (sis T) TC ac] at pro nneto merito T 21 probatur C

scis {corr.

m. 2) F, ille promitto merito C,

|1

ETOVCHYS

5,

17-25.

393

6
568

*nam

19 1 iN HAC COMMOTVS SVM non est consequens: esset autem, si diceret Hn hac conunotum me scias'. erit ergo 2 primam esse dices scio o ordo et sensus qui supra. fiduciam elegantiae, et de alienis oculis iudicare! 20 1 QVID MVLTA VERBA AMARE COEPI Ordiue Cgit, 567 2 Et bene prius est commoueri, inde amare. non ante dicit, quid aggressus <(sit)), nisi amoris mentione
quo cogente nihil infectum est cupientibus. svBMONViT ME PARMENO leuiter monuit. et recte, 2 Et totum optime; nam quia *arripui' dicturus est. ut non erat boni adulescentis hanc technam reperire, sic ab alio repertara fuit plane ueri amatoris arripere. 569 23 1 TACiTvs ciTivs AVDiES morantem solemus cor2 Et bene celeriripere extra ordinem percontantes. 3 Et mire, tatem promisit, qua facile tenetur auditor. tamquam sola interrogatio morae sit. 570 24 ET PRO ILLO IVBEAxM ME ILLOC DVCIER Hubeam' sic et turpe factum mirifice dixit tamquam in re honesta.
praelata,

22

lo

is

571

plerumque perseuerante impudentia releuatur. 25 QVID EX EA RE TANDEM VT CAPIAS COMMODI trausit a reprehensione facti ad causam facti.
2 diceretur T me scias erit in ras. 1 consequens] gns C 3 esse non agnose. Ter. codd. (=dett.), ut scias erit o verba discessio TC\\ 4 fiducia codd., corr. ed. pr. et] e
||
|

20

F*

TC

\\

\\

6 comom. V cepi 0, c T, ^^coepi (sscr. m. 2) V (= dett.) 7 non C, nam V\ et breue TC moueri F, commouere C nisi C, sit add. W. quida gressus TC, quidam gracZus V uisi V\\ 8 prolata.? me par T leniter V\\ 9 summonuit V 10 et toium F|| 11 non erat dett: nouerat CV, (in mou- corr)

\\

\\

||

T tenhcnam C, tenchnam T, technam (in mg. rhiva) V\ 13 citius in mg. F*, om. audiens morantem sqq.] 14 perconstantes T, perconhoc schol. ad qvid id est pert. tantem F quam 15 tenet 16 sic C 17 me om. TC
1

TC

TC

\\

TC
T\

\\

TC

\\

\\

illo

mirifice Schoell inter iube amico 18 dixit om. (iubeam me dett.) honestum F, -sta TC, corr. W. sit TC, sic <^quod uile sit)>

C, illuc F,

TCV

'^Mucier F, d
\

T\ iubeam
\\

TC

uela

19 imprudentia 20 t (corr. m. <2) F c T; ut caperes Ter.

dett.
II

11

<^ipsius)> in ras.

F^

reuelatur T, reualeatur C, releuatur T vt capias] uita pias C, capias F, commodi] c jT 21 a] ac C ad causam (= dett.), ac de causa TC
\

|1

394
572
est
tire

DONATI COMMENTVM
27 NVM PARVA CAVSA AVT PARVA RATIO EST
interrogatio ,
sic illata

quasi ad hanc adnuere et uultu consencoactus.

Antipho

sit

573

LAETA VERO AD SE ABDvciT DOMVM omnia mire: quod ^laeta', quod ^abducit', quod Momum', quod ^commendat', quod ^uirginem'. specta singula et mirare uir1

28

tutem poetae.

577

29

COMMENDAT

V.

locus

iuitium

erroris

continens

2 cvi tibine non interrogat sed miratur. apud Thaidem. 3 SATis TVTO tamen quid hic facit Hamen'? utrum hoc dicit: etsi meretrix, tamen satis tuto agit? an: etsi

lo

578

Chaereae, satis tuto tamen, quia nullus accedet alius? 30 1 edicit ne vir qvisqvam tiubemus uelut edicimus
imperatoris sunt dicta ^.
certe ne ullus uir accedat.

2 et mihi ne

abscedam imperat
i5

579
ac

31 VT maneam solvs remaneam perseueremque

per

in loco

hoc
et

sim miser,
est

utpote

dono datus

et

seruiens

meretrici.

ironia.

580

32 ego

inqvit ad cenam hinc eo

dentiam mulieris

exprimendam,

ad impru(iL(irj(SLg hoc dixerit secura quae

20

de custode eunucho.

581

33

ABDVCiT secvm ancillas memoritcr,

nam

dixerat

abiens {III ^, 53) ^uos

me

sequimini'.

2 pavcae

qvae
25

ciRCA illam essent relictac nonnuUae, ut lauari possit ea hoc uirgo, quae sub uitii huius occasione nuptura est.
inlata V est om. T 2 awwuere F, abnvm] nunc TC 4 deducit TO, deducit V 5 leti TC adducit TC, 6 uirgini rfeducit V spectata T singulare TC, -lare
1
\

TC
V,

\\

nuere

\\

II

TCV

\\

II

8 coMMENDAT

W.: commendandus codd.

\\
\\

\\

9 cvi tibine]
|

cum uitium

(uicium C) codd. 11 dicit W.: dum codd. etsi 2.] et sic 0, et sic V 12 cherea V 13 edicit] et dicifc T uidemus uelut (-ti T) edicimus imperatoris sunt dicta TC, iubemus uel uiue dicitnus unde edictum imperatoris est V (sim. dett). Fort. iubemus uolumus, edicimus <(imperamus; nam edicta^ im14 ne ullus uir accedat Teuher: nullus uir peratoris sunt dicta accedit codd. 16 vt om. T 18 yronia CF|I solum TC 19 iiliir]6L6 F, **** C, om. T impudentiam codd., corr. 25 uicio codd., corr. ed. pr. Steph.
\\
\

||

\\

j|

II

EVNVCHVS

III 5,

27-:i7.

395

enim totum sic inducit poeta, ut non abhorreat a legitimis nuptiis, in ea praesertim quae uxor futura est.

682

3 MANENT pro *remanent': ag^alQEaig. 34 1 NOviciAE PVELLAE XvGig'. nouiciao et puellae. 2 CONTINVO HAEC ADORNANT VT LAVET ^haec' pluralitcr pro hae, ut in Phormione {9, 23) ^haecine erant itiones'.
^adornant' autem ex medio significatu pro apparant. 35 1 DVM APPARATVR impersonaliter dixit. 2 Et

583

Mum
lo

apparatur' pro dum apparetur et ^sedet' pro sedebat. 3 viRGO iN coNCLAvi SEDET conclave est separatior
locus in interioribus tectis, uel quod intra eum multa loca clausa sint ut cubicula adhaerentia triclinio.

584

beue ad hortamenta repente pictura aggrediendae uirginis, ideo quia non ad hoc uenerat Chaerea, ut continuo uitiaret puellam, sed ut uideret, audiret essetque una (cf. V. 26)., cum nihil amplius cogitare ausus fuerit, 2 iovem qvo pacto mira usque dum picturam cerneret. inuentio, qua haec pictura tribuitur domui meretricis ad1

36

RESPECTANS

TABVLAM QVANDAM PICTAM

accedit

i5

omnium pudicitiam morum: contra parsitnoniam 3 iovem autem, contra dignitatem, contra pudicitiam. Qvo PACTO DANAAE MisissE AivNT bcne ^aiunt', et quia fabula et quia tam turpis loui quam apta meretrici. 585 37 1 Qvo PACTO danaae misisse aivnt qvondam quae
uersus

20

TC 3 remat C nouiciae om. TC Xv6lo V

sit
11
\

legitimus C est] * * * * C, om. T 4 pvellae 5 continua T lauent 6 <^pro^ hec inerant uitiones TC, haec meae rationes 8 apparantur TC impersonaliter apparetur 07n. T 9 apparantur C apparentur CF|| 10 separatior] spatio^ TC{dett.), secretior tectus T 12 sunt 13 Respectans t q p V \ suspectans Ter. 14 accedi C 17 cum nihiVJ cui TC (utque ornamenta nihil dett.) fuerit usque W. uerituscogitaret TC, -tare/// 18 picturam que C, (sscr. putaretur m. 2 dett.) V, uirtusque 1'
1

inducitur a poeta
\

a]

tam

TC

cccpsgeaLg
\\

F,

||

\\

\\

\\

V
:

II

TC
|

II

TC

\\

\\

haec

\\

om.
\\

Westerh.

TC 20 21 autem
||
|

amorum TC, amor

io\t:m] luppiter

TC

{sscr.
||

m. 2) F, corr, 22 danne F,
\\

dane T, darie C misse TC, misisse (corr. m. 2) 23 tam 24 dane misisse (mississe C) aiunt quondam TC, d m a

CjJ

396
aptior

DONATI COMMENTVM
pictura

quam
puellae

haec,
et

domui meretricis ad amatorum illecebras quae exemplum continet amoris et amoris amoris ad louem pertinentis et amoris non
paruo propositi, sed auro in gremium fluente
in

gratuiti nec

uenalis?

tum quod

gremium Danaae

ipse ut splendidus

nonne uidetur meretrix docere adulescentulos illam corporis partem auctore loue uelut inauratam 2 iMBREM AVREVM uou rorcm uel pluuiam sed fuisse?
imber
illabitur,

'imbrem' addiderat:

586

38
intueri.

EGOMET QVOQVE

auaritiam meretricis! ID SPECTARE COEPI moris CSt

10

ad id oculos uertere, quod uidemus eum quem aspicimus

587

39
^ludum'

586

38

lAM OLiM iLLE LVDVM bcne non ^scelus' sed 2 impendio id est magis magisque. 2 LVSERAT iam olim ille <(lvdvm)> ut (Verg. Aen.
dixit.

15

XII
588

680) ^hunc,
1

oro, sine

me

furere ante furorem': figura

4:0

DEVM SE
afferant

IN

HOMINEM CONVERTISSE

(pLl0(i0(pi%S>g

Terentius demonstrauit,
ciuitatibus

quam cladem moribus hominum et figmenta poetarum, cum exempla sce2

20

lerum afferant peccaturis.

1 aptior]

atqve

in alienas
inlecebras

tegvlas

aporum
\

TC

ad] ab
\\

C
\

2 et
||

amor puellae
4 paruo

CV
C

3 codd.^ corr. ed. pr. praepositi sed (-tis et

fluenti

in gremio (darie

C, fruente

<^non)> amoris non jP|| TC) eodd., corr. Steph.

5
\\

Danaae

ut]
\\

dane

6 ymber C'\ inlabitur V didus V <ut> meretrix TC, in 8 fuisse docere GoetZ: ducete F, ducens TC meretrice V Ymbrem TC rorem uel pluuiam V {= dett), rorem om. T 10 id iucturam (uict- T) TC \ 9 ymbrem C addiderit T 11 cum TC|| est om. F coEPi] expectare cepi TC, s-c- V 13 lam o i 1 V sed ludum om. TC 14 impedio T, om. V\ 16 hunc oroj idem V ignis magisque C 15 lux erat TC 17 arnunc curo C, hunc uno T, hunc V furorem] fur TC con18 in otn. TC chaismos ed. pr.: ***** TC, om. V
II
\
\

C)

et

TC, danne

iuppiter ut

splendidius 0, splen-

\\

||

\\

||

\\

\\

vertisse]

(pLXo60(pL-iid)g

W.
ed.

nunc TC] philosophice nunc

cladem) C V iN om.
I

cpLXo60(pi] nunc F, ***** 19 laudem (in mg. al' pr.

:
\\

||

||

21

adferant

T
\

peccatoris

TC,

-toris {corr.

m. 2)

EVNVCaVS

5,

3844.

397

hic apparet separatim louem, separatim auri fuisse picturam. 3 DEVM SE iN HOMiNEM CONVERTISSE utrum quia lup-

humana forma aurum infundens pictus erat in tabula, non pro loue aurum? an ^in hominem', id est in hominis 4 atqve in alienas tegvlas audaciam atque fiagitia? 5 Et tegvlas tectum. 6 Et satis Acrisii scilicet.
piter

589

comico charactere locutus est et presso stilo. 41 1 vbnisse clancvlvm per implwivm haec omnia non ut difficilia factu, sed ut humilia et loue indigna proferuntur, ut merito sequatur "^ego homimcio hoc non facerem?', quod non solum non loui, sed ne homini qui-

10

2 fvcvm factvm id est ut erat. 3 fvcvm hoc est insidias et fraudem. 4 Et mvlieri pro feminae. offuciam, fraudem. 42 1 Qvi templa caeli svmma sonitv concvtit ab 590 auctoritate personae, ut fit in exemplis. 2 sonitv con3 templa cvTiT parodia de Ennio (Bihh. trag.^ p. 79). CAELi svMMA tragicc, sed de industria, non errore.
nisi

dem

furi

aptum

fucum faceret,

15

591

43 EGO HOMVNCio Hoc NON FACEREM

extulit,
ita

oratoric ut
et

loucm
20

detraxit

sibi:

ille

est

deus

magnus, ego

non homo sed homuncio.

592

44 1 DVM HAEC MECVM REPVTO ACCERSITVR LAVATVM iNTEREA viRGO seiTiauit ordiuem nuptiarum. et proprio uerbo quasi de nuptura dixit 'accersitur', ut alibi (Ad. V 6, 1 2) 'quam mox uirginem accersant'; nam ipse

25

humana forma om. T tabulis C 4 an in homine C tiam C\ TEGVLAs] tabulas 6 Acrisii W.: aeriy T, auri in ras. V^ Et tegvlas tectum W.: tectum et
1!

iouem separatim separatim

\

C,

iouem separatim
||

||

||

2 dct*m 5 flagi-

||

aerei C,

tegulas

codd. comicos TC\\7 caractere F, caracthere C, carapte T\ 9 factum 10 hoc n-f- V\\ iouem digna et] ut 11 iouis C ne om. 12 fieri T <non> erat TCV, corr. dett. ut om. C 14 officinam (-nam in ras. V^) codd., cori'. W. femina C, feram T 15 summo sit C 16 persona in om. T 18 suma tragice F, sumairagica C, suma ragica T\\ 19 EGo om. r 20 <ut puta> ille dett, om. T\\ hoc n-f22 acersitur C a 1 i u 24 accersant] accersa TC^ accerse
I

II

T TC

TC

\\

\\

||

||

i|

TC

11

F F

II

nam] nunc

TC

||

398

DONATI COMMENTVM
non
haec

illam est habiturus uxorem.

hic ostendit
sibi

593

sed tunc etiam cogitata, 45 1 IT LAviT REDiiT

dvm haec mecvm repvto primum nunc in mentem uenisse, cum esset in meretricis domo.
2
avvTOfila,

qua

solet,

ut
5

(Phorm.

EAM
timis

m
46

1 2, 53) Hmus, uenimus, <^uidemusy.

2 deinde

lectvm collocarvnt uide an aliquid desit a leginuptiis; nam et ipsum uerbum ^collocarunt' proprium
1

est et ascribitur pronubis.

594

STO EXSPECTANS
dixit ^stabam'.

SI

QVID MIHI IMPERENT IvdqyUa':

10

2 exspectans desiderans. ^ Et mire omne tempus exsecutus est salua ueritate, in qua Vergilius neglegens inuenitur, cum post occisum Mezentium non facta noctis mentione statim intulit {Aen.

non enim

XI
595

1)

47

^Oceanum interea surgens Aurora reliquit'. 1 CAPE Hoc flabSllvm ventvlvm praeclare non
^Lfi7]6t,v

15

sensum sed uerba ipsa per

error puellaris exprimitur.

induxit,

per

quam

2 ventvlvm hvic sic facito

596

et gestu explicandum. particulatim, cum qua diligentia et dsLxnTi&g iubet quasi nouicio et imperito! 48 1 VBI NOS LAVERIMVS Sl VOLES LAVATO uidc USUm

DVM LAVAMVR dcmonstratiuum 3 CAPE HOC FLABELLVM quam

20

uerbi

tam

cito

uariatum: "^dum lauamur'

et ^ubi

nos laueut (Verg.

tur-

rimus'.

2 accipio tristis id est

Aen. II 67
1

68)

tristi similis,

^namque ut conspectu

in

medio

uetulum C\\ 14 s-a-.r- F^ H 15 cape h-f-u- F 16 sed om. C uerba ipsa om. TC per ^i^riGiv dixit F^ per h f d mim h c (MIM hc T) induxit TC 17 Vetulum ! F 18 demonstratiuum om. C getu T, getu <(* *^ 0|| 19 Cape hoc fla F 20 dixrtxwt; F, **** TC\ qua iubet om. T nouitio T, muncio C imperio TC 21 laverimvsJ 1- F|8-u-l- jTFI uide 399, 1 lavato om. C 22 lawawmr F nos om. T^ 24 ut om. V conspectu T
T)

2 haec et haec] hoc kepvto] r cum ex dum corr. C essent V\\ 3 eogitatam ut imus redimus 4 redit quia cvvroiiia F, * * * * desit a] est ita" TC\\ uenimus F, utimur 6 an] in 9 si qvid om. 8 adscribitur probonis codd. , corr. ed. pr. ivsQyeiu F, energia TC, corr. MiHi] in C impararent uirtute T 12 occeanum (occiSahb. 11 est dett., oni.

habiturus est

nunc om.

V
|

TC
|

||

\\

TC

TC
\

TC

TC

\\

TC

\\

TC

II

TCV

\\

II

||

II

CF
|

||

||

||

EVNVCHVS
batus
est,
i.

in

5,

4554.
quasi

399
satisfacientis

c.'.

si

voles lavato

cum

illum solum relinquant

^tristis',

cum

uirgine.

4 accipio

TRiSTis bene

tamquam

aliud magis uellet, hoc est

5

lauare aut ludere; metuit enim, ne quod cupit, prodatur

gaudio.

597

4r9

TVM ISTVC OS TVVM IMPVDENS VIDERE VELLEM

licct

iocanti et amico conuitium iucunde facere.

598

50 1 Qvi ESSET STATvs statura corpori ascribitur, 2 Ergo status est schema, status ad habitum refertur. statura longitudo corporis. 3 fl.\bellvm tenere te ASiNVM TANTVM quia hoc ministerium delicatorum seruorum est. 51 omnes prorvvnt se uerbo
usus
est.

lo

599
iioo

neutrali

quasi
ct

actiuo

52 DOMiNi
potest esse.

VBi

ABSVNT

^ubi'

et

loci

tcmporis

15

601

53

pressam somno nihil metuentem.

tiuus
est

interea somnvs virginem occvpat utpote comet oblectatam flabello atque ab eunucho 2 ego limis specto *limis' si nomina-

pluralis,

unde

singularis, transuersus significat, si septimus 20 3 Nam 'limis' est transuersus, deest *oculis'. limen quoque dicitur, quod ingredientibus ex-

cum igitur dissimulant se euntibusque transuersum est. homines uidere quod uident et non recta facie sed transuersa intuentur, limes dicuntur aspicere.
25

603
et

54
sine

sic

per flabellvm clancvlvm

'sic'

SetKTLKov est

necessario

nam ^limis' et additum, demonstratione parum intellegitur.

'per

flabellum'

4 probatur C, perdatur tII iocunde V\ faceret TCll scema F> 9 Ergo] hoc T 13 proaut T se] sed scena TC quasi] quia T 15 a6sint occvpat] opprimit <^et^ ubi T|| 17 uirginem somnus 19 expecto 20 singularis est TC\ Ter. complessa C transuersum C 22 dicitur om. T ingrediuntibus (-de- V) TV\ dissimulat exeuntibus 0, om. T 23 transuersus est om. 26 sic] si T\ C 24 quod <se> transuerso C, -se T drAxiMov F, ***** 28 <(et> panmi codd., corr. ed. pr.
3 uellet magis 1 i c 6 tvm] -N- C, eni T\ istud 8 sTATvs corpori] staturi
II \\

TC TC TC
||

\\

\\

TC

\\

V
1

\\

TC

\\

\\

\\

TC

II

TC TC

\\

||

400
601

DONATI COMMENTVM
53 4

LiMis SPECTO cum limi dicantur obliqui generahoe tamen proprie de oculis dicitur. 55 PESSVLVM osTio OBDO scilicet ut amoueret arceretque 03 auxilium uirginis.
liter,

604

56 1 QViD TVM FATVE quid euim praeter uitium superest, ubi amator est adulescens et uirgo dormiens et 2 Grate explicata narratio est, quam audientis in clauso? curiositas finit et cuius in extrema parte maior attentio
est.

auditur.

FATEOR "^me fatuum, qui hoc quaesiuerim' sub4 an ego occasionem uide quanta dixerit: non
sed

lo

^occasionem', non ^animaduersam' sed *"hanc' sed "^tantam', non ^angustam' sed non ^ostentatam', ^breuem', non '^appetitam' sed ^exoptatam', non 'repenti-

^uoluntatem'

5 Et bene ^insperatam': aliud nam' sed Hnsperatam'. enim sibi promiserat, ut supra diximus (ad v. 36), non quod pictura occasioque persuasit. 606 58 TVM POL ego <is)> essem eunuchus scilicet.

15

607

2 SED 59 1 SANE HERCLE VT DICIS dcCSt Hta CSt'. iNTERiM DE SYMBOLis QviD ACTVM EST bcne mcmor cst pcrsonae quam induxit poeta per hanc interrogationem. 3 SED INTERIM DE SYMBOLIS TtaQOLHl&dsg' aXla TCEqI tOV
IOlqlSlov ;

20

608

60
generi.

FRVGi ES
2

utilis et necessarius, ut

fruges

humano
25

^Frugi' est ergo, in quo est aliquid quo 3 discvm ^Discum' nomen est fruamur, id est utamur. proprium.
1 sPECTo] excepto codd. limis TO, limis V\\ 2 pro de T\\ 5 fatve] f 3 hostio ammoueret C -que om. V\ 7 gratis T, glate uictum T 6 est om. et ^.] ic ut vid.

TV
II

'

TC T

\\

\\

2,

C, gwtte 10 uide

9
II

me
\

in ras.

occasionem om.

optatam

0;.

T ammam

s-q-a-est F| simbolis
bolis codd.
\

TC
II

quesierim r|| quae C, q3 J non exuoluptatem T aduersam C 13 adpetitam C 19 d-

F^
i|

11

||

|j

F, frugi es TC|| 25 utamur] fruamur

********** TO

TtccQoiiiiaidria (01

21 simest personae sscr. V^ in ras. m. 2) ocficc Ttsgl xov v.(iiQi8Ca 23 fugi T utilis et] ut illi se
\

\\

TC

TC

EVNVCHVS
609

5,

5365.

IV

1, 1.

401

61

pro ambulemus. ad id, quod in

SED TANTO ocivs PROPEREMvs ^properemus' dixit 2 mvta vestem haec oUovofiLu <(est^

domum

Thaidis rediturus est Chaerea.

5

610
ut

62
^nescio'.
sit:

VBi 2

mvtem PERn uultu ostendit quod subauditur nam domo exvlo deest ^prope' aut ^ueluti*,

*citur: domo
611
uentus

est.

3 ^Exulo' duobus modis diprope iam exulo. et de loco in quo exul est et de loco ex quo eiectus 4 metvo fratrem ne intvs sit causas ostendit, cur
penitus ueluti exulet.

63 pater ne rvre redierit

senis.

praeparatur iam intersuperiora,

lo

et

est

t^vyfia
est.

ad

nam

et

hic

^metuo' subaudiendum

612

64
mea.

proximvm est vbi mvtes hoc est: domus 2 recte dicis eamvs ipsa uerba quodammodo
iBi
15

festinationem sonant.

613

65 Qvo PACTO PORRO

^porro'

postea, deinceps.

ly.
1.

615

iTA me di ament qvantvm ego illvm vidi ea persona quaesita est, quae terribilem credat militem, ut eo magis in experiundo uanus ac ridiculus esse possit.
1
1

ita
1

me

di

bene ament hoc loco post scaenam quid

TANTo] tn
C, om.

C
\\
I

remur T, ow.

*****

C T
\

PROPEBEMvs] pro F, proeremus

2 Mira uestem est add. Steph. 3

\\

C
ad

hanc
id F,
\

propaF,

dyiovoiiia

addid

T, addit
\\

chremes codd., carr.Steph. 4 ostenditur V subadditur T 5 exuo ex exeo corr. C esulo (sic semper) T rehiti T, eielicti C 7 <(et> in C 8 frater C, ff/// V\ quo <loco> TC est in ras. V^ siet V causa T 9 domos C 10 iure T <et> paratur F,
\\
\

||

\\

\\

praeparat

12 est sub11 estj esi t^vucc F, * * * TC audiendum 14 eamvs] 13 vbi mvtes] u F, mutes e 15 festinatione C 16 porro] p porro om. C V\\ 17 dii codd. ament om. T q e i T vidi <(bene> ament om. 18 est om. interibilem T ut om. T 20 dii codd. b <et> a T loco et quid om.

\\

\\

TC
\\

TC
|

\\

\\

TC
\\

\\

II

rC

II

TC

TC

Donati comm.

rec.

Wessner.

26

402
gestum ut iam
sit,

DONATI COMMENTVM
hoc
est in conuiuio militis,

quae

in

proscaenio

gerantur,

ancilla demonstrat, ex his possimus

616

^^^^^^^^'^affertur, ut

2 NEQVAM iLLE HODiE <^i.^ ^iUum' et Hlle insanus' sic omnibus insuauis miles esse noscatur. 3 NAM POSTQVAM iSTE ADVENiT iustauter admouct, qui

Chremes. 1 MiLiTEM ROGAT ct hic quasi de odioso ^nilitem' 2 continvo irasci ut riuali. dixit, non ^Thrasonem'. fi 1 Q 5 1 NEQVE NEGARB AVDERE ut amicaC pOSCCuti. 2 iNSTARE VT HOMiNEM iNviTET uide impudeutiam meresit

618

10

tricis:

primum

petit, ut

eum

iubeat admitti, post ut inSpCCta15

620

uitet,

quod est maius. 6 ID FACIEBAT RETINENDI ILLIVS CAVSA admOUCt

torem, ne existimet altero riuali iniuriam fieri Phaedriae. et simul hic nQ07taQa6Keviq est uirginis agnoscendae. 622 8 1 INVITAT TRISTIS MANSIT IBI CVM ILLA aduleSCeUS 2 Et mansit pro remoratus est, id est accubuit scilicet. nec recessit. 3 Si miles, (^na^n id} ^mansW significat.
^mansit' passus est; si Chremes, "^mansit' immoratus est conuiua; nec enim statim discessisse accipiendus est. 4 TRiSTis inuitus, non libenter, ut e contrario Vergilius
(^Aen.

20

236

37)
\

^uobis laetus

e.

h.

c.

i.

1.

t.

c.

a.

a.

2 quae] est 1 in om. T demonstrat om. geran4 illis et ille tur Klotz: geruntur F, om. possumus 7 cremes insanus C, ille callide insanus V 5 effertur Steph. H milite codd.., 8 hic W.: hoc codd.:, hoc loco Schoell (^&ty T 9 dicit T nam C transonem T 10 avdere] corr. Steph. 14 id 11 ut homini inuito (-ro C) codd. a amicum
||
|

TC
\\

TC

TC

TC

||

II

F om. TC

||

1|

TO

i|

\\

II

15 altero (corr. m.
I

dett.)

V
\

16
18

TCQOtci naQaayisvri F,

******
id

<est> hic Ffl

tristuj

m-i-c-i- F|

iLtaa-v-

si miles Bentley: add. Schoell mansit 2. ed. pr.: simile est codd. si Bentley: sic codd. nam sit (sic TC) codd. 21 conuitia T, comitia C nec enim discessit CV, statim TF. duce SchoeUio: necessitatim F, -ti disces T, corr. W. 22 e om. T uirg <******> TC j scilicet T) h c 23 eh-cil-t-a-a-u- reus F, s (si^ reus C
II ||

Et om.

TC\\ 17 Inuitat t- F, inmutat adolescenter jTjj illa] illo Teuber

j \

19 20

nam
\\

TC

\\

EVNVCHVS
u.

IV

1,

213.
tristis'

403
eodem

reus'

et

{Ter.

Eun. III

5,

48) ^accipio

modo.

9 AEMVLVM plus dixit ^adductum' quam *admissum'. 2 Et simul quia uidebat furibundum Chremetem, totum 3 Ei haec est causa, cur crimen reuocat ad Thaidem. a milite in eius domo nullam rixam patiatur Cbremes. 10 1 VOLVIT FACERE CONTRA HVIC AEGRE ^huic' Thaidi, 624 2 hevs inqvit pver hic ostenditur, quod non adducto. 3 accerse pamsupra {III ly 50 sq.) est apparatum.
6^3
PHiLAM non ^prouoca' sed
militi.

5 SERMONEM occiPiT ^sermonem' colloquium dicit. 1 MILES VERO PVTARE ANTE OCVLOS SIBI ADDVCTVM

lo

^accerse',

quia non est aptum

625

VT DELECTET Hic Nos quasi dicat ^quod haec 2 Sed delectare fidicinae est, quia supra 3 Et bene (7 ^, 53) de illa dixerat 'et fidibus scire'. insuauiter nunc tractamur. 4 illa ^hic', quasi: <(ubi)> EXCLAMAT uon 'respondct' inquit, sed ^exclamat'. 5 MiNiME GENTivM hoc magis miinim ^minime gentium',
1

11

non

facit'.

i5

626

quam ^nusquam gentium'. 12 1 iN coNvmvM iLLAM

III 25) 'cantando tu illum?'
et
est

ifKfazLK&g ^ ut {Verg. Ecl. 2 illam deest *accersis'.

20

figura

ano6i(07tri6Lq.

miles tendere

proprie

pertinacem contentionem. Vergilius {Aen. XII 553) ^uasto certamine tendunt'. 4 iNDE ad ivrgivm subauditur ^uentum est'. 627 13 1 INTEREA AVRVM SIBI CLAM MVLIER DEMIT ne aurum pro uirgine, quod retinebat, amitteret. 2 Vel
dixit

Hendere',

quod

significat

25

s a sermo V dicitur V 3 pvtare aemvlvm] p a e furibundum] furibundus Schoell^ pudibundum Bentley 6 haec om. V esiom. C\\ chremem (chremetem TC) <et> 8 uoluit f c h e F 9 pver] p F hic V, om. TC 10 est om. T 16 quasi <(dicat)> 11 prouocasset (-se C) accerse TC

C)

TC F 5
\

1 <(ex>

eodem
\

TC

2
||

meo
||

T
\

occipit]

F, occepi (acc

II

TCF

||

||

\\

II

\\

ubi add. ***** C, om.

dett.
I

W.

\\

20 in conuiuia
21 illum]

illa

illico

II

TC TC
\

i(icparLyi(oa

K,

continen23 tende C pertinationem TC tiam C 26 Interea a s c demit F 27 per iurgium quod renuebat Westerh. admitteret T, acmitteret C 26*

****** TC
II

a7toaid)7tr,6La
\

F,

II

||

404
AVRVM DEMiT ut
3

DONATI COMMENTVM

csset ad fugam expeditior uel ad rixam. Opportune ^mulierem' dixit, non *Thaidem', ut ostenderet malitiam sexus. 14 1 Hoc EST siGNi vBi PRiMVM POTERIT ad quam 628 rem '^signi'? utrum: hoc est signi, quam ob rem metuam, ne quam ille hodie insanus turbam faciat aut uim Thaidi (v. 2)? an: hoc est signi, unde scio

quod ubi
2
Erit

primum

poterit, illinc <^se> subducet?

et ^quod',

unde

igitur scio quod ubi

subaudiendum hic ^unde'

ut

sit:
lo

primum

poterit.

f>29

ratur, cur statim in

hic nuuc causa narurbem redeat Phaedria, qui discesserat abfuturus biduum ob toUendum iurgium militis, sed im2 dvm rvs eo coepi bgomet iam tempus portune redit. est reuocandi in scaenam Phaedriam, postquam acta sunt 1
1

DVM Rvs EO coEPi EGOMET

15

3 coepi absentiam desiderabant. egomet mecvm ordo: coepi aliam rem ex alia cogitare. 4 inter vias figurate et noue 'inter uias'. 631 8 et EA OMNiA IN PEiOREM PARTEM utrum subauditur *cogitare' an Hbant' ^uergebant' aut quid tale?

omnia,

quae

illius

20

632

dvm haec pvto

id est aestimo, ut ( Verg. Aen.

VI

332) *multa putans sortemque animi miseratus iniquam'.

4 hoc est signi u p p 6 hodie ille 5 est om. 7 signi om. 8 subducere C 9 erit {ex illam corr. C) in ras. F hic Goetz: sic T, igitur <quod {del. F)>

TC
\

|1

TC

||

||

ut sscr. F 10 <et> quod TCJ uariatur TC 12 cu T phaedria 0, om. rell. <at> qui (7, <at> que T 13 *^futuru8 [sscr. m. 2) F, futnrus TC o6<tol (m mg. m. 2)yiendum iurgium militis sed * tis se importune (se importune F, tolle (-li T) uirginum in op- C) TC 14 cokpi] c F koomet] e T F, ^ in scaenam] nam 0, non T 16 qui T aasensia T desiderabam TC, -bantur F 18 uias] uiam T\ Coepi e 20 ibant <aut> T 21 duc hec reputo TC id estimo est] et T animo T F, existimo TC ut] et TC 22 fortemque C
ait
1 1

unde] egomkt] z
I
\

CV

TCV
|| \\

\\

\\

ut

m T

\\

II

|j

||

|1

||

EVNVCHVS

IV

1, 14.

2,

112.

405
instantia,

2 An a(paiQE6ig pro Veputo'? putamus enim reputamus praeterita.

635
est,

VBi

ubi iter de uia

AD iPSVM vENi DivERTicvLVM ^diuerticulimi' 2 Et proprie, quia diuerflectitur.

5

ticula dicuntur in uia domicilia, ad quae de itinere diuertendum sit. 3 constiti plus est nunc scientem restitisse

quam

636

8 HEM BiDWM
animi; ^biduum'
sic

praeteriisse nescientem. H. M. E. <(*hem'^ interiectio laborantis

pronuntia ut longum nimiumque tempus ;

lo

tum deinde ^hic' tamquam in loco solo atque tristi. 2 Aut 637 9 1 soLi siNE iLLA scilicet sine illa.

sine

4 sine alio oblectamento. 3 sixe illa satis amanter. ILLA iam causa est, cur biduum grauetur loco tristi, cur solacium conquirendum. sunt autem qui idem putent esse ^soli' ^sine illa', ut ^sine illa' i^ijyr^atg eius sit quod
,

i5

dixerat

^soli'.

'

638

10

NiHiL est qvid nihil

si

non etc.

amantium dispu-

tationes intermiscent

tamen 11 EHO ne videndi qvidem erit ^eho' ridicule additum, tamquam omnino non secum loquatur sed cum altero. 640 12 1 SALTEM HOC LiCEBiT bcne bis dictum ^licet' totum ergo ama*licebit', quasi de re magna loquatur. torie. 2 certe extrema linea et hoc recte, quia quinque lineae perfectae sunt ad amorem: prima uisus, secunda

quaedam consilia sanae mentis, quae statim resurgentis amoris saeuitia deuincantur.

639

20

25

C, p c e i c &q)aiQ6Lg] avucpegsaLg F, anae 3 ubi ad ipsum u- d4 <^uertitur> flectitur C\\ 5 ad quae] atque 7 praeterisse C H 8 h. 6 est om. M. E.] hic manendum est C hem add. Klotz 10 hinc solo loco 11 soLi sdte] solis me F, soli rC| scilicet] s amantem 13 causa F, cause Aut] ac T 12 illa ioeo C tristis F, tristis 14 conqrendum aut idem 15 solus ut deU.: aut om.TC ex se gessisse iussit TCV^ corr. ed. pr. 17 est om. qvid] qui id TC, etc. om. 19 tamen] amantum C 18 sanae quid id
1

an
II

oni.

(|

TC
T

||

TC
jl

\\

TC
I

II

11

TC TC

f1

TC T

TC

TC
\

\\

\\

TC

TCV
\

TC
\

F
1

\\

TC

cuqtu T deuincuntur uidendi quidem merite TC 25 ad om. TC

II

TC TC
\

||

|1

\\

(-tis

20 ehone u q erit eho F, eho ne T) ho TC 21 loquitur T 22 saltim

[]

\]

406
alloquii,
tertia

DONATI COMMENTVM
tactus, quarta osculi, quinta coitus. "^extrema linea', quemadmoduni dicitur

3
64:1

An

sic

dixit

longis lineis quid fieri, id est de longinquo? 13 1 AMARE HAVD NiHiL EST ^amare' modo frui

amore dicit. Plautus in Bacchidibus (J 1, 67) ^prius adero quam te amare desinam' et {Bacch. fr. 14) ^sine te
amem'. 2 villam praetereo sciens sciens quidem, sed non minus amator quam prius. 64^ 14 1 SED QVID HOC QVOD TIMIDA SVBITO EGREDITVR pythias ex huius uerbis persona in scaenam ueniens et locutura describitur. 2 Et timida modo aegra, turbata commota. Plautus {Bacch. I 1, 73) ^nam ut ex mari
timida
3
ut
es'

lo

et

hic

ipse

{Hec.

inquit ^Philumenam

TiMiDA timens:

pauitare aliud natui-ale

III 1, 40 nescio quid

est,

41)

'uxorem'
est, 15

dixerunt'.

{Yerg. Ecl. VI 20 21) ^addit se sociam timidisque superuenit Aegle, <^Aegle), naiadum pulcherrima'.

aliud

euentus

643

VBI EGO ILLVM SCELEROSVM MISERA

in

ATQVE IMPIVM
delectatio
est
20

iNVENiAM

hac

scaena

operae

pretium

spectatoribus ex querela ancillae Thaidis atque errore Phaedriae. 2 vbi ego illvm s. hoc initio ostenditur
1

<i\\o({m\

tur]

dixit

\\

osculiim F, oculi T\\ 2 diciBentley. loqui codd. 4 amore C havd] aut 5 dicit] d- T0|
\

fc

\\

pius hic adero Plaut.

I

Pla

manum
codd.
I

adero] ade (ade C) pro TC, ade pro F; 7 sciens] scies O, om. 9 hoc <(estj quod 10 pythias] * * * * 12 nam pitbias V hic] ex mari timide (-di T) sed hic codd. 14 philomenam
II

\\

\\

V TC
||

||

||

qui

discerunt T,

dixent

V
\

\\

15 timida timens

W.

timena

est 1.] et euentu Olj dett.) F, om. TC 18 scelerosum 17 egre F timidusque T T 19 delectatio est W. atque F, s m a i i delectationis codd. 20 atque om. TC 21 s.] sce C, om. V\
(corr.
i

..

idi

m. 2

=
\\

16 addidit codd.

\\

||

in

\\

inditio C,

-cio

\\

EVNVCHVS

IV

2,

1314.

3,

13.

407

progressa esse persona. 3 SCELEROSVM MiSERA scelerosus est multorum, scelestus 4 Scelerosus proprie auctor est sceleris, uel unius.

tamquam persequens fugientem

sceleratus in quo scelus sit constitutum aut commissum. 6 scelerosvm 5 SCELEROSVM accusatio personae. ATQVE iMPivM "^scelcrosum' in Thaidem, 'impium' in
uirginem.

644

AVDAX

FACINVS

FACERE

ESSE

2 hoc qvid sit facere' figura ccQiaLaiiog. et nescio et uereor. duobus dixit, pro: pro

AVSVM ^faciuUS vereor unum

10

645
lius

Q\iN ETiAM insvper accusatio

facti.

scelvs

av^rjGLg: plus
(lihr.

enim

est ^scelus'

quam

^scelestus', ut Luci-

inc. fr.

107 M.)

"^carcer

uix carcere dignus'.

15

POSTQVAM LVDIPICATVS EST viRGiNEM argumentum ab 4 Et mire 'posthis, quae sunt post negotium gestum.
3

quam dum uirgo

uitium
posset, sed

ludificatus est,

conscidit' dixit,

illatum

reluctatur, hoc fecerit. uirgini ab eo quidem,

cum ille 5 Et mire

qui

uidelicet,

expressit uitiare iam

tamen eiusmodi ab adulescentulo, cuius propter teneras adhuc uires ad explicandam uenerem longiore nixu aduersus uirginem utendum fuit. nam ideo praeter
occasionem familiae
attributa
discedentis

20

negotio

etiam

somnus

tempus, locus et cetera uirginem opprimens

progressam esse personam codd.,

corr.

W.

\\

2 scelerosg

3 uel TC, uel {corr. m. 2 dett.) V\ auctores sceleris 4 commissa t 5 personae] p se TC|| 6 impius T f e a 8 <(esse> facere 9 ccgxaiG^ba F, unum uereor om. 11 etiam] ***** vereor] u e T accusato T facto TC, facta V, corr. ed. pr. 12 av^^^oia enim om. 14 Postquam 1celestus T V, ****

misera] inueniam
||

V TC
\

II

=
\\

||

||

TC

F
\\

||

TC
\\

TC

TV

est

u^
II

TCV
TG
e

15 gestum (corr. m. 2 16 est deU.: et dett.) concidit T; discidit Ter. 18 ab eo] adeo uitia 19 possit huiusmodi T edulescentulo C 20 ex1

=
\\

||

TC
\\
\

TC

piandum

C^F, espiatam T, corr. TF.; explendam Steph. longior nixu Schoell: noxa (nosso T) codd.; rixa Westerh.W 21 praeter ex propter corr. C^ 22 iocus C 23 etiam dett.:

TC
F,

\\

\\

et

iam

C,

nam T

somnis
\

408

DONATI COMMENTVM

646

6 Et mire *ludificatus' potius quam adiuuat Chaeream. ^complexus est' aut tale aliquid, quod amorem indicaret. i 1 VESTEM OMNEM MiSERAE DisciDiT adeo non amore
fecit sed iniuria.
5

2 Et uide ut ex his appareat multum 3 tvm ipsam capillo conscidit uirginem reluctatam. multo melius, quam si diceret ^capillum illi conscidit'. 6 1 VT EGO FACILE VNGVIBVS ILLI IN OCVLOS INVOLEM 648 nonne credis Pythiam id comminari, quod a uirgine minus 2 vngvibvs factum sit? quod, quia puella, non potuit. 3 in ocvlos quasi amatori. quibus armatur hic sexus. 4 VENEFico commutanti homines et ex uirginibus 5 An 'uenefico' amatori, quia amor mulieres facienti. uenenum? Vergilius {Aen. I 688) ^occultum i. i. f. q.

lo

649

ueneno' et (749) ^longumque b. a.' 7 1 NESCIO QVID PROFECTO ABSENTE NOBIS TVRBATVM EST domi aut subdistinguendum et subaudiendum ^me',
aut
aQiaLCfiog
est

15

nobis'.

Pomponius
amicis
inter

figura "^absente nobis' pro "^absentibus in Ergastilo {Ilihh. com.^ fr. 2) ^prae-

sente

cenam

d.

o.';

Varro

in

Marcello
20

(De serm. Lat. V fr. 82 Wilm?) *id praesente legatis 2 ^Absente nobis' cum omnibus exercitu pronuntiat'.
dicit,

pro

praepositione

ponit

^absente',

ut

si

diceret

coram amicis.
1

adiuuat

pressus

T T

quam
illi
in]

om.

TG
3
5

quod] pro
7

TC

appareat ex his
\\

T T
i

\\

Vestem

2 comadiuuat in ras. V^ d V 4 et inde

m
\

\\

\\

||

tam C
V, om.

scidat

fae<tum
I

9 quia om. TC\\ mg. m. 2)y sit quod 10 oculis codd. amatorio TC 11 benefico (-cio C) TC hominis T et] ut TC 12 ueneficio C, benefico T 13 uenenum <sit ueueno (tn mg. m. 2)^ V ii-fque ueneno C, y 14 longum q b a F, longum quae r a C, longumque z a T 15 nescio quid p a n t est d F 16 et] est r| audiendum F H 17 &gxcaaii6o 7, ***** TC est] et T abBente F, absolute TC nobis om. T 18 in Ergastilo pro Ribheck'. sine ergo istuc TC, sine de tuo ergo istuc F|l 19 scenam TC dio T in Marcello] in V ad Marcellum Wilmanns; logistoricum sigjiificari putat Schoell 22 dicit] b F propositione V, proprie positionem C 23 coram amicis] clam nobis Westerh.
{in
\\
\

TC quia V

ipa

T
o

considit C, con8 minus

-

\\

\\

II

\\

mfquae
|1
\

11

11

\\

\\

\\

EVNVCHVS
650
lustius (Hist.

IV

3,

413.
et

409
trepidas.

8 QviD FESTiNAS propere tnrbaris

Sal-

II

fr.

46

31.)

^festinantibus in

summa

inopia

patribus'.

651 653

9 EGON QVEM QVAERAM deest ^rogas'. 11 1 EVNVCHVM QVEM DEDISTI NOBIS QVAS TVRBAS
DEDiT aut
statuo,

'quem' cum interrogatione pro2 Et quidam uolunt nuntiandum, ut sit qualem. ^quem' subdistinguere quasi dicat ^qualem', sed nesciunt hac figura multum ueteres usos esse; 'eunuchum' enim ad ^dedisti' uerbum rettulit nunc. ad ^dedit' ergo propter
,

cvlXrj^ipLg, ut uestra est', aut

Verg. Aen.

I 573)

^urbem quam

lo

nam ^toDjLia adsumendum extrinsecus ^is eunuchus'; quotiens uno nomine aut pronomine diuersae declinationis enuntiationes comprehenduntur, necesse est quod alteri
aliud

accommodatum
DiSTi

fuerit ab

altero discrepare.

3 qvem de-

15

QVAS TVRBAS DEDiT et ^quem' et ^quas' sic accipe, dixerit quasi ^qualem eunuchum' et ^quales turbas'.

654

12 QviD
rogantis.

Ais

hoc admirantis est potius

quam

inter-

655

13
antiqui

1 TEMVLENTA ES cbria, a temeto, quo nomine graue uinum appellabant, ideo quod temptaret

20

mentem,
Hemptatura

id
p.

est
0.

labefactaret.
u.
1.'

Vergilius (Greo. II 94) 2 vtinam sic sient qvi mihi

1 propere T, prope C, properas V (dett.) trepidis T\\ 4 qvem] quae C 5 eunucum V quem d n q t (om. V) d- TV\\Q avXlritpiG V, que ***** TC; avtCnxcaaiG est casus 8 ut sscr. C^ 9 dicant codd., pro casu ed. pr. (cf. Servius) 10 hoc T enim ad] quem TC 11 dedisti ex didcorr. Steph.
|

\\

\\

\\

||

\\

corr.

12 cc^tco^a F, **** ad dedit Teuber: addit codd. 14 emmiiationes F, enunctiares (7, 13 declinationes C 15 <^ut enuntiari T complehendendum C, conprehendun T

V-

||

TC

II

\\

\\

16 qvas] {in mg. m. 2)y quem sic accipere C, quai sic actiui T, add., p ea; p corr. m. 2 dett.)
||

quos quas
||

quasi accipe (licet in mg. 18 hic C potius om.

]

et ^. om.

sic

TC

21 temptarat C, interrogantis <est (et T)> tentaret 23 tentatura pedes olim i<i<ucturaque linguam (in H 1' mg. m. 2)y sient] sten C, sint
(dett.)
I

TC

\\

Tjqm-mu-

410
MALE voLVNT

DONATI COMMENTVM
bene

non

esse

ebriam

in

maledictum

uersum, quasi uere temulentam esse felicitatis sit. 3 An non negat ebriam <se esse^, sed non uino sed malo ebriam uult intellegi? 14 1 Av OBSECRO MEA PYTHiAS ^mea' et [Ad. III 1, 2) 656 ^mea tu' et {Eun. 12, 50; 70 al.) ^amabo' et alia huius2 <(qvod cemodi mulieribus apta sunt blandimenta. ISTVC^ NAM MONSTRVM FViT scilicet 'monstrum' est omne eunucbus est et uitiauit uirsi igitur contra naturam. factum est et recte monnaturam contra rerum ginem,

lo

strum 657 15

est.

Et ordo: quodnam istuc monstrum fuit? Qvi iSTvc FACERE EVNvCHvs POTviT Hstuc facere'
3

honestius apud puellam, quam si ^uitiare' dixisset. 3 2 Et potest uideri aliquid nutu significare.

ego
ut
i5

iLLVM nescio qvi siet bcne uitauit eunuchi nomen,

659

uitiasse uirginem obtinere possit. 17 1 viRGO iPSA LACRiMAT nuuc ostcndit quid fecerit 2 neqve cvm rogites qvid sit et ostendit argumentis.

avdet dicere quid haec autem queri.

nomen.

si

uerberata est?

sed non puderet

iniuria

apud

uirginem

non

habet

20

660

18
2

nvsqvam apparet

bonvs vir (xavtxwg, non enim iam eunuchus. nescias utrum fugam eius queratur
uolunt

an culpam; sed constat haec argumenta esse, quod ipse

est T H 2 uersum Schoell: uerbum C F, temulentum esse F, temulentasse TC\ ifelicitatis (I add. m. 2) V 3 an non negat] procul dubio et an <^erat (m mg. m. se esse ebriam 2)y V (= dett.) sed 2.] tn in ras. V* 5 hau F, Aut TC\\ Steph.: ebria codd.
1

malum

uerum T;

uertit Steph.

\\

\\

mea
II

TC

tu V amo 10 rectum
\

TC
\\

huius modi
11 oro
\

7
\\

acta
\

\\

TC

13 uitiaret TCl potvit] potius C C 15 nescio illum T quis (quis C) sit <****) TC; uitiauit 16 optinere C, obtmgere GvHTiil)i.g suppl. Steph. 17 quid - ostendit om. C 18 neque cum roges q s a d est sed W.: est cvm] ad T 19 dicere audet (iubs T) 86 F, esse TC, esset dett. 22 ironicos dett., ironius C, ronius T, 23 appareat nesciat yronice fuga culpa codd.., corr.
12 istic
I

f-e-p-

V
\

quidnam
\

TC
||

8 nam]

non
F||

monstri//////

14 Et] ut

II

TC

T V

\\

II

\\

II

TC
. .

||

\\

TC

Wieling

EVNVCHVS
uii*ginem uitiauerit. illum esse contendit.

IV

3,

14-24.
"^uir',

41 1
quia hoc

3 bonvs vir bene

4 etiam misera hoc svspicor

hoc suspicatur, uirginem uitiatam.
5

bene ^etiam', quia

et

661

NEQVEO MiRARi SATis bene hic omnes suspiciones ad eunuchum quem nouit reuocat, nescit Chaeream. 2 Et mira locutio: pro eo quod est ^nescio' ^nequeo mirari satis, quo ille abire ignauus possit longius'.
1

19

663

21
2 Aut:

viSE

AMABO <^NVM^
dicis.

siT

Momi' subaudiendum

est.

num
1

666
et

24
facti.

non ^nihil enim sententiae pertinet quod dicit ^non in mentem 3 Et uenerat', non ad totum, quod audiuisse se dicit. iam si penitus consideraueris, controuersia inerit: si enim nihil posse audieras, quid est quod in mentem non uenerit ut uitares? utrum igitur amatores mulierum esse maximos audieras? quod ipsum uitandum fuit; enim hoc ad satis est neque pudicitiam stuprum uitasse, cum impudica fieri uel solo osculo possit, quam omni modo integram et inlibatam uelis. an ^uerum' non erit
coniunctio sed nomen, ut illud quasi falsum audierit, hoc

quod SED NiHiL POTESSE ut uoluutatis rei sint, non 2 vervm miserae non in mentem venerat posse' sed ^amatores esse maximos'; ad partem

sit

lo

i5

20

autem quod

uerum inuentum
C

est,

non suspicata

sit?

uitiauerit uirginem
(7,

suspicor h s F, iiequid mirari satis esse (m mg. m. 2 dett.)y satis om. nequeo

hec suspicor

m F

||

TCV

=
|

TC V V
\\

V P T T) amabo si TC, uise amabo esse TC, posse F uoluntate T sunt F non et] sed non in 11 miseram TC, -ra F|| 14 non <^nihil> ad C, non ras. F\\ ||
\

2 illud misera contepnit 3 et om. 4 nequeo mi 5 cheream <^si quidem hunc nescio dett., om. 6 mire 8 Viso (uis 7 abire i p 1 10 potest 9 quod] si
| \

||

|1

||

\\

TC

||

II

<^nihil non)>
--,

ad

totam
j

dicit Westerh.
j \

dudum
\\

codd.
\

Et lam] etiam F 15 si W.: nisi codd. penitus (sscr. m. 2 contrauersum erit TC si 2.] sed T 16 quid dett.) V est dett.: quidem 0, quid uirum C, 17 ut tutares C uerum F 20 omni modo] omnino C 21 inlebatam T eris

negatiue

||

TF

||

1|

\\

ut vid.

II

22 coniunctio om.

illum

||

23 suspicatam

TC

412

DONATI COMMENTVM
in

non reminisci tantum, sed Cicero (divin. in Caec. 8, 37) significat. Hn mentem tibi non uenit causam publicam sustinere' id 4 vervm misbrae si est: non recogitas, non suspicaris. 'uerum' pro coniunctione accipimus, subaudiendum erit 5 m menhic ^amatores mulierum esse eos maximos'. TEM NON V. non quod audieram, sed quod hic fecit. 6 An aliud non in mentem uenerat, non scilicet 7 non m mentem venerat facturum fuisse quod fecit? aut non cogitaram aut non eram recordata. 667 25 1 nam illvm aliqvo conclvsissem mire ^conetiam cogitare
sic

nam

mentem uenire

lo

sic alibi {Phorm. V 1, 17) ^con2 neqve illi comclusam hic habeo uxorem saeuam'. MisissEM virginem si uel amatorem tantum meminissem.

clusissem' dixit ut feram.

4.

668

EXI FORAS sceleste at ETIAM RESTITAS FVGITIVE

15

iucundus error, in quo non dubitat Phaedria ipsum esse qui quaeritur, uerum insuper sic aggreditur, tamquam sciat ipse. 2 sceleste quale est scelestum appellari, 3 restitas necessario restitat, qui qui nihil sciat! miratur se protrahi.

20

669
in

2 1 FVGiTivE et scelestum et fugitiuum increpat, hunc crimen transferens Chaereae. 2 prodi male
||

4 irecogitas F, ire (esse T) cogitas TC\ 6 pronuntiatione accipimus T, (ci ex ce hoc erit 6 eos 7 v.] uenit TCV, uenerat corr.) C dett. 9 venerat] u10 cogitatum codd., corr. W. erat 11 nam illum accodd., corr. Steph. conclusissem om. 12 feram m. 2 sic T\\ <8aeuam (in
| I

1 nam om. T\\ nam T misera V

\\

\\

II

\\

||

\\

mg.

= dett.)y
\

<et>

Olj

13 sic F, sic

TC
\

meminissem dett., TC, iracundus V

mantel:
sit

commisisse 0, com -sse TCV\\ 16 etiam

\
\

codd.
\

14 vieginem] 1 V\ rf- rF|| 16 iocundus dubitet TC phedriam C 18 sciat ScheideScelestus V celestum T 20 qui sscr.

\\ \\
\

||

II

20 prothrai C 21 et ^.] ut T, ut c F, prodi malis 9 T

Ij

\\

22 geree

prodi

EVNVCHVS

IV

3, 25.

4,

1-6.

413

opportune adulescens et hic exprobrat munus 3 'Male' magno significat, ut Plautus in Amphitrione (/ 1, 132) "^haec nox scita est exercendo 1C0NCILIA.TE 4 Ergo ^male conciliate' magno scorto conducto male'. 5 male conciliate omnis conuentio empte significat. ^conuniuscuiusque unicuique conciliatio nominatur.

magno emptum.

ciliatum' ergo

magno emptum.
siBi

670

3 os VT

DiSTORSiT

ct hic

memor

adulescens inlo

sinuandi muneris dixit illum os sibi distorsisse, qui natura sit pulcher. [os autem illi dicimur distorquere, quem

natura pulchrum detui-pamus.] 671 4 1 QviD TiBi Hvc REDiTio EST elegautcr reditio ei 2 qvid obicitur, qui re uera loco se non mouerit. VESTis MVTATio sic ueteres. Plautus in Trinummo (/// ^, 83) 'quid tibi interrogatio aut <^in)> consilium huc
accessio?';
*^quid

i5

Caecilius

in
est

tibi

acceptio

'AQ7ta^0(ievy {Bibb. com.^ fr. 6) argumentum aut de meo amore

uerbificatio

est patri?'
si CESSASSEM PYTHiAS familiare iratis est ad aliam personam ab ea, in quam commo-

672

5 PAVLVLVM
auertere
se

20

ueantur.

673

6
1

iTA lAM

ADORNABAT FVGAM
\

uestis

mutatu

scilicct;

T hic om. C exprobat 2 significatur (-care 3 amphi C mox codd. sata T 4 scorto] seruo 5 consiliate T, con codd. consiliate T omnes conuinctiones (coniunct- CF, conuent- dett.) cuiusque codd., corr. TT. 6 unicuiquam consiliatio T consilia T 8 sibi d T\ 9 natura] nam et hic distorsisse om. 10 puger os 11 dicimus deturpamus in mg. V^ (= dett.), om. 12 hoc r r est eis 13 mouerunt C 14 internummo (7 15 interrogatio] interpellatio Plautus 16 Caelius F, Coelius C, Coclius T; corr. Steph. ccQTtcc^o^svr] F, apnaet om.
I

TC

T) ut

TC

I|

j|

\\

II

II

\\

TC
|

\\

TC TCV^

\\

||

TC

\\

\\

||

\\

30MENN T, ****** C est om. T meo om. ed. pr.;

\

sem] c
ost

pithias
est

TC,

acceptio] aucupatio ed. pr. del. Liichs 19 Paulum C cessasfamiliare (-riter T) iratus pithia
II
|

17

familiare

TC,
I

iratis

Steph.

mutatio

quem

TF

{sscr.
||

20 aduertere codd., corr. 22 mutatu scilicet Goetz: mutatus TC,

\\

m. 2)

F V

\\

fU
nam
atque
liberi

DONATI COMMENTVM
uestem habebat utpote Chaereae, serui uero 2 ita iam adornabat ut

eunuchi deposuerat.

674

supra {III 5, 34) ^adornant, ut lauet'. 7 1 habesne hominem amabo haec

cemens eunuchum loquitur;

quaerat illum

id

enim

erit

omnia Pythias iucundum, ut

quem

uidet.

qvidni habeam ^quidni'

dicit

quid
675
8
quia vides
obicit

nisi, hoc est cur non habeam? 1 VBi est Dorionem contemplata non ipsum sed alterum nouit.

^ubi est?',
illa
lo

rogitas non

stomachatur
credidit

uterque

errans

mirifice:

eunuchum
676'

Chaeream uidens,

hic

quod quod eunucho

dicit

quod commisit Chaerea. iivNC sciLiCET hoc iam

tangens

eunuchum

Phaedria.

677
uel

10 HVNC

OCVLIS SVIS NOSTRARVM NVSQVAM QVISQVAM

ucl
aQia'C6^6g
est

15

viDiT PHAEDRiA

figura

pro

'nostrum',

quae familiae nostrae sunt, non uidisse Thaidem, nisi addatur ne familiarium quidem ullam esse, quae hunc uiderit. 678 11 QviSQVAM antiqua locutio est. 679 12 NON viDiT totidem iisdemque uerbis repetita interrogatio stuporem admirantis ostendit et iam ueluti consentientis. 680 13 1 NAM QVEM ALmi HABvi NEMiNEM beue ad illud 2 av ne quod ait (t". 12) 'an hunc', quasi ex multis.
'nostrarum' id est
sit

ut

parum

20

{?) C, ad V\ ut] aut Habesne h a F 5 chremes iocundum C F 7 quid inquit nisi {(Ul. et in nig. cernens) C 8 Dorionem est om. TC <habeam> hoc est F Dorionem] Dorum Z/Uw/en6r. 9 rogitans TC 10 uidens T stomachabatur TC utreque T mifice T|| 11 credit Westerh. quod] pro TF|| 12 abicit TC commissus est cherea (gerea T) codd., corr. ed. 13 HVNc] Hinc F, Hic TC iam om. TC eunuchuwi Jioc pr. dicit phedriam F 15 hunc oculis suis n n q dicit] dum TC u f F 16 uel (ut T) ****** * TC F; arnumquam Ter.

rC

II

ueri 3 lauet

CF

[1

2 atque] at

adornarat

F, ualet

TC
|

|t

||

||

ij

II

||

II

|1

\\

chaismos ed. pr. dett: uidisset

ilemque 23 Nam
hau///

TCF
CV
F

figura q. nostrorum thais nec

|

T
||

18 sit <^si^ 19 illa esse

||

F TC
An

\\

uidisse 21 iis-

V
I

repetita

W.: repetit

et sscr.

quem
nec

{dett),

namque

F^
Au
ex

repetit

TC||
C,

I|

24

corr.

EVNVCHVS
COMPARANDVS
QviDEM

IV

4,

7-20.

415

EST AD iLLVM ^au' intehectio est

conturbatae feminae nec constantis sibi. 14 1 ILLE ERAT HONESTA FACIE Tc5 ldtO)T(Jflc5 ^erat' 681 quasi de mortuo aut qui non est, scilicet Thaidi, quia 2 HONESTA FACiE ET LiBERALi commode est fugit.

M,

descriptus Chaerea. 4 17 NVNC TiBi viDETVR

I

FOEDVS

facctc ^uidetur foedus':

nunc enim

est.

18 1 TACE OBSECRO apte dictum est Hace' femineo stomacho quasi impudenter assistenti formae improbae et 2 tace argumenta inaniter pertinaciterque inuocanti. OBSECRO de consuetudine dictum est Hace' et bene additum ^obsecro', ne ^tace' ipsum uideretur inim*ia. 687 20 1 QVEM Tv videre vero velles phaedria commota aduersus Phaedriam cogitur eum laudare, cui irata 2 qvem tv videre velles est, et ideo totum callide. facete, quasi hunc nec ipsi qui misit conspectum uelit. 4 Et breuiter 3 An ^uelles' talem <^qualem)> loquor?
685
foraia

lo

15

laudata

est,

cum

prolixius

illius

sit

describenda
20

deformitas.

cuius
(Sai.

qvem tv videre vero uere pulcher est, forma nec odium nec conuitia commeruit. Lucilius I fr. 19 M.) ^^athyonidi satin+ ex facie florem
5

comparandum
II

hau
F,

C 3 ***** rC||4
F|| 2 ne

ille

u f F 9 tace om. V\\ 10 impedienter codd., corr. ed. pr. 11 -que adsistenti F 12 additur codd., corr. W. 13 uidetur T\ sscr. F^ om. TC 14 Quem t-u^u-uf. V\ iniuriam codd., corr. ed. pr. 16 videre velles] u u 15 eu (7 F, VEuo] ^ T, oni. C 17 <ne> hunc uelles uidere T, uidere C ne 18 An] Quem V ipse codd., corr. W. qualem add. W. 19 illi codd., corr. ed. pr. ras. V^ sit loquor. Et] et describenda 20 videre] u F pulcrae C, -cra T 21 nec odium nec conuitium V (= dett.), odium ne confessa (-xa T) TC 22 Athyonidi satin C, atimidi satri T, Athynnidi sacri F;

thaidi^ {corr. m.

2
7

est ad illvm om. TC qvidem] q erat h f honeste T tw tdioTKT^w seilicet thaidi T, sed non thaidi C, in domo

\
|

TC

dett.)

V\(=

dett.)

II

TiBi]

eo

V V

5
\\

commodo TCV^, commode

{dett.)

||_

||

\\

\\

\\

\\

II

\\

TC

CF
\

\\

\\

||

||

II

atinnidi

(athinidi

athidini)
I

sacri

dett.

satir.

'Hymnidis

Dziatzko, in satirarum

'Hymnidis L. MueUer

416
delegeris'.

DONATI COMMENTVM
6

qvem tv videre quare Hu'? an quia

(cf.

istae

iam

nolunt, iratae scilicet ob uitiatam uirginem?

an Hu'
5, 18),
5

quasi

spectator formarum elegans

III

ut qui amator sis Thaidis? 21 1 HIC EST VIETVS VETVS VETERNOSVS SENEX sic 688 hoc totum pronuntiandum quasi irascatur huic, propter 2 vietvs mollis flaccidusque quem laudauerit Chaeream.
,

et flexibilis corpore, et

unde uietores dicuntur.

et

uimina
3
quidlihet.

et

uimenta

et

uites
quia Lucrelo

Et uiere

uietis uirgis

ligare

possumus

ligare dicitur,
<(sic et)>

tius

{III 386) araneae dixit ^uietam uestem', id est putri 4 vetvs ad uituperationem ponitur mollitia praeditam. modo, non ad laudem, ut (Andr. prol. 7) ^ueteris poetae 5 ^Vetus' est, cuius diminutimaledictis respondeat'. uum est uetulus; ^ueternosus' morbo uetere confectus
ac diutumo, quales sunt qui

hydropem patiuntur;

15

6
et

Et
cito

recte,

nam saepe eunuchi in senecta ueternosi sunt hoc laborant morho. ^senex' ex malo aegri-

7 senex utrum <(uere^ senex an rugosus. quia ita uidetur ob deformitatem? 22 1 colore mvstellino errauit Terentius non in689

tudineque

20

tellegens
1

Menandricum

illud ^ccvrog iazLv yaXecjtrig ysQcov'.

quare delegeris <^pulchra^ L. Mueller videre] u. ista C 2 uolunt iratis T an dett. nam CV, iam T 4 amatoris TC, amator es F, corr. edj))'. 5 uetus uietus F, uietus irascitur (7, -sce pronuntiat {dett.) 7 flaccidusque (a ex 8 et corr. m. 2) F, flaccidus uineta TC, itinenta V, corr. Steph. 9 uietores F, J.] in T uictores C dicuntur om. in mg. add. V- uie religare TC, uic religatae dicitur om. 10 uictis C quodlibet CV\ sic et add. IF. 11 Aranea dicitur C puter T|| 12 molliora 0|| Vietus C, uictus T 13 modo poeta C 14 uietus jpo.sHaudem diminutiuus F, ditopanatiuum (pa an po inc.) C 16 ac] a sint T 17 in secta T nentricosi ydropem C, idrsunt F, Ventriosim 18 cito] saepe sscr. F^ ex Steph. (e
| \

V
\\

(corr.

m. 2)

||

TC

||

TC

TC

II

TC

\\

\\

TV\

||

[j

T TC
I

\\

||

||

||

TC
||

\\

dett.):

malo] morbo 19 uere add. Westerh. 20 ita

et
(sscr.

TCFI

dett.
\

egritudinem qz rugas
||

l'C\\

sscr.

C^

22 Scvrba tGtlv yaXscotid

yhQov

TC; avtos

w. 1) F, estin galeo tescerona ed. 3Iediol., *****)4c* iatLV ovtoGi 8h Suidas

EVNVCHVS
ait est

IV

4,

2124.

417

autem stellionem, quod animal lacertae non dissimile maculoso corio; namque ad id genus facies exprimitur eunuchorum corporis, quia plerique lentiginosi sunt. liic
ergo
errauit
ideo,

quia

yalrj

stellio,

co67tEQ ^AqL(iXO(puvYig

mustella dicitur, yaXEcozrig iv xaig NecpiXccig {1^4) ^^'cT^j^v

2

yakecaxri

sequor,

Kaxa%iaavxi, UaKQaxovg'. qui recte intellexit Terentium scientem

At ego

"^'

edesionum

mustel-

lino colore dixisse eunuclium uelut subliuido, quia uere eunuchi aut ex candidissimis lentiginosi fiunt, ut ex Gallis et eiusmodi occidentalibus, aut ex fuscis subliuidi, ut ex Armeniis et aliis orientalibus.

lo

690
6",Vi

23 VT QviD EMERiM EGOMET NESCiAM

'^non

^uesciam'

pro

meminerim' uel ^non agnoscam'. 24 1 EHO Tv EMiN EGO TE miro stomacho quod ipse fecit, id ex alio audire conatur et, donec haec audiat, an haec fecerit dubitat. 2 ivbe denvo respondeat

is

mm

hoc est quod in Rhetoricis Cicero ait (J 51, 96) "^contra firmam argumentationem aliam aeque firmam aut firmiorem opponamus'. haec est igitur aeque firma. ^denuo' autem

stelloiiem

codd.

animalia certe

(-tis

T)

TC
\\

1|

2 ad

id] id ideo rum C corporis

\

genus {ssgt. m. 2 V {om.. dett.) hinc TC

\

=
\\

dett.)

3 eunucho-

4 ayaXr} F,

*** TC\

yZftorrj

stello

naraxsr igne T) Rabboiv

stGTtsg ccQLatwcpavt ceta ollo v.Qaxovacct ego F, cantol?r (tant- T)

igne cpsXiasGzLV yaXtoaxsG

******
CV

******* aniceta rgne (auiceta ***** ego TC, corr.

vel

||

6 sedesionum V, edisionum 0, edibicionum T; Edesi-

donium

cod. Cumcii,
\

edesionem

edissionem

dett.
\\

v.

append.

||

7 intelligit

Teretius

C
\

\\

8 uelut om.

semicanosi (emic- T)

TC

callis
\

\\

9 Zenti^finosi F, 10 <(ex^ eiusmodi F,

V
|

huiusmodi
11 rex C 14 eho tu
II

TC

aliis

accedentalibus T fusis C et ex F, et ex 1\ nescio T|| F 12 nesciam] n F, nescio

||

ego te
\\

stomacho
dubitat

<^8ic ait

eho e e t ut (m mg. m. 2)y

(7,

F V
\

TC

\\

miro F, uiro TC audiam 15 hoc T

\ \

codd., corr. ed. pr.

16 feceris 1'
\

dubitat. ivbe] dubitatiue F,

19 op17 in om. T i^ctoriis C ait <aut> ponamus (a ex i corr. m. 2) aeque firma aut tirmior ponitur Cic. hoc T firmat T autem ad ras. F*, autem T Donati comm. rec. Wessner. 27
\\ ||

TC

418
ad Vespondeat'

DONATI COMMENTVM
pertinet, non ad *iube <(denuo')>, non
^mihi'.

3
denuo'

deitvo
intelle-

RESPONDEAT

^mihi

693

utriusque fiducia confertur et apud utrumque est ueritas, cum uterque fallatur. 26 AT ILLE ALTER VENIT beue iustitit, quasi ex parte 693 iam obtinuerit Pythias. 27 1 AGEDVM HOC MiHi haec Plautina sunt, cum in 694

gendum est. 25 ROGA mire

iisdem longa

ad

eius

disputatio; sed mire a Terentio proferuntur exemplum et, quod est plus, carent Plautinis
sit

lo

nugis.

AGEDVM

TtaQekxov

est,

et

adiuuat ex animo

loquentem.

695 696

28 TACES et recte tacet, quia metuit Chaeream. 29 MONSTRVM HOMiNis beue eunueho dictum 'monstrum sic et supra hominis', hoc est: nec mas nec femina.

15

{II 3, 66) ^senem mulierem' dixit. 30 QVAM DVDVM <(m.^ uota ^modo' aperte pro prae697
terito

tempore

dictum

esse,

id

est

iamdudum.

nam
20

qui

iam uitiauerat uirginem, non modo sed longe ante

uestem mutauit cum eunucho Phaedriae.

698

31
ponitur:
exercitu,

QvicvM

praepositio

'cum'

his

dictionibus

supita

quicum nobiscum uobiscum;

in ceteris

uero,

ut ipsum nomen praescribit, praeponitur:

cum

amicis, cimi

cum
1

aduocatis.
25

700

33

VNDE IGITVR EVM FRATREM MEVM ESSE SCIEBAS

2 iube dett., iubet

sistit

qz
II

TCV\
C
I

\\

7 optinuerit

\\

denuo add. 8 ageiidum

|

W.

||

tum C

||

mihi]

mo TC
||

6 inin
\

om.

9 isdem T, hisdem fit iuat T TtuQfXxov F, ****

TC

F
\

-linum
(dr C)

feminam
II

TC

17

qui nam TC, qui longe uestem ante TC, corr. dett. 20 phedria codd., corr. ed.pr. 21 iis r|| 22 uobiscum nobiscum C, nob- nob- T, nobiscum
||
|

TC TC supra et sic tota TC a patre TC non F 19 uitiauerit F

\

proferentur F 11 mr|iis anima T 15 mascuium O,

1

||

semen mulierem
\\

dixit

qui ed. pr.: uestem longe ante F,

\\

18

nam

\\

F||

catis

23 praeponitur {sscr. m. 2 T 26 eum f e s

II

dett.)
|

\\

24 exercitu

cum addu-

evm]

meum T

EVNVCHVS

IV

4,

2537.

419

utpote nouicius et eum, qui ex Piraeo raro discesserit et 2 Et hae sunt obliquae>, longo interuallo in astu ueneiit.
interrogationes, quibus testimonium nituntur.
frustretur
fratri

uti oratores

uidemus,

cum

deriuare^

omnia,

quae

ideo sic ait Phaedria, ut confessus est Dorio: uult enim

Et

fv,

4 parmeno dicebat evm esse prope infirmatum est testimonium: quod enim Parmeno 5 dicebat mire dicebat eum esse, potest falsum esse. <(*dicebat', non^ Mixit', ut {Verg. Aen. III 183) ^sola mihi talis c, C. c.'; sic autem dicimus, quando non semel quid factum sed saepius demonstramus.
esse

consultum.

lOi

703

35 lAM

SATis credis sobriam

me quia supra

dixerat

13) Hemulenta es', quasi grauem iniuriam hoc dicto passa sit, memoriter rettulit dictum, ut (Vcrg. Aen. VII 452, cf. 440) 'en ego uicta situ' et (XI 392, cf. 366)
,

(JF 3

15

^pulsus ego?'

704

36 lAM
ordine agit,

SATIS

cum primo

certvm est virginem vitiatam esse de se, tum de aduersario loquitur.

706

37
derogat

CREDis Hvic

QVOD DiciT a pcrsonac

qualitate
20

fidem; nam quid credendum est seruo eunucho 2 QVID ISTI CREDAM RES IPSA INDICAT haeC fugitiuO?

persona

quae

conuincebatur

oratorie

ad

factum

se

rettulit.

1 pireo rato C discesserit ex -rat corr. T 2 hae F, hec obliq C, -qui T 3 uidentur C, om. T 4 ideo] imo T ut om. T 5 frustretur T quae om. TC confexus C es Dorio] do C uult in ras. F^ ut T 6 d<icebat (in mg. 7 infirmatum (fi ex fo corr.) C, infirmantium m. 2)y est ait W.: sic ait in mg. F* (= dett), om. om. T 8 eum esse om. dicebat non add. W. dicit T 9 sola mihi talis cas c c 1\ sola mihi talis ***** 6\ sola <(mihi casus (in mg. m. 2)y tales casandra canebat F|| 10 quod T|| 11 factum ^fuerit 12 lam satis c s (m mg. m. 2 F|| 14 raetoiS dett.)y F intulit T 17 certvm est ol 7'C 15 si tu impulsus ego C u u E8SE om. 18 ordinem C ait 19 quod dicit TC, q d F; dicat Ter. 20 nam in ras. V^ 21 ligitiuo C istic hic ex hec corr. T; hoc dett. 22 q3 cum uincebatur
\ \

TCV
II

||

TC
II

\\

\\

TC

||

TC

||

\\

||

II

\\

TC

||

TC

\\

TC
C

\\

\\

\\

T|

id

27*

420
706
709

DONATI COMMENTVM
38 CONCEDE
iSTVC

PAVLVLVM

ad

se

uersum

dicit

Hstuc', ut longe sit a Pythia. eunuclio enim dicit Phaedria, 41 1 o SCELKSTVM ATQVE AVDACEM HOMiNEM Chaeream

sed sic pronuntiandum est, ut putet eunucho dici, hoc ipso qui praesto est; ideo 2 vae mihi illa "^uae mihi: etiam nunc non credis?' ad mihi' modis' Hrrisas totum ^uae hoc usque quidam uel

Parmenonem.
de

ancilla

711

a Pjthia dici existimant. 43 1 MIRVM NI TV CREDAS

serua

quod seruus?

QVOD ISTE DICAT utrum an stulta quod stultus? an femina

mirvm ni tv
clare
dicit;

lo

quod eunuchus?
pressius putant.

quidam

712

44

pertinet, sed

HEVS negato rvrsvm ^rursum' non ad ^negato' ad interrogationem, ut sit: rui'sus interrogo te. 2 RVRSVM retro, id est <(e)> contrario ac per hoc:
1
dicito.

15

contrarium superioribus

713

NON POTEST SINE MALO FATERI VIDEO ampHatio quaestionis argumentum est nihil constitisse. [dilatio] adde quod poenam minatur non tamquam iam incerto deinde ipsum ^fateri' consideremus sed iam falso testi. sit: non est hic igitur ut in illimi testis, sed rei. quale culpam transferat uniuersam, ^fateri' dixit, non "^indicare', ut ipse reus, non alieni facti testis esse dicatur. 2 non

45

20

es

3 cheream <^scilicet> dett. C df 5 quod 6 illa (^inferty (ueh in mg. add. m. 2) credis] c 8 phitia C <Mci usquam ad irrasas mois T 9 ni] si F, dici <hoc> dicat] dic T, d dum F, dum 10 serua] seruus C 13 Heus <tu> F| 12 prescius T rursu rursum T non] nom C negationem 14 ad intero-

adeo TC 7 ueh
II II

2 phitia

||

\\

||

TO
\

||

||

F
\

TC

||

\\

TO

|j

gata

T; corr. TF. interrogato 15 rursus e add. 17 sine m-f-u- T|| ac] hac C 18 <et> dilatio ed. pr., secl. W. 19 addi codd., corr. ed. pr. quod] q. ex ^ corr. V^ poena codd., corr. ed. pi'. menatur T\ non in ras. F* incertos etiam {sed s del. F), -to sed etiam dett. 20 falso bis C teste T F, om. C; corr. Steph. deinde ipsum F, de me ipso T 21 testis sed rei (rex T) TC^ testis fateri sed rei hic ras. F* (= dett), ne TC igitur <(ut in il (in mg. m. 2)} lum in ras. V^ 22 iudicare 23 ut om. TC dicatur mg. (= dett.),
I

sit

om.
j

CF

F, -ta 0, -tus
||

||

||

TCV

\\

\\

\\

TC

||

EVNVCHVS
in quibus ueritas nulla 46 1 SEQVERE HAC '14

IV

4,

38-48.

421

POTEST siNE MALO quasi nec haec

sit.

fuerit nec illa confessio,

tamquam ad

tormenta.

modo
falsis

AiT
tatis

MODO NEGAT

tcstis
si

aut ab aduersario conuincitur

uariauerit dicta.
testis

aut a se ipso,

ergo priora quia

non potuerant conuinci, ab inconstantia

defensionis est inquisitum.
4:7
1

praesidium

ORA ME hoc

lcntius, ut sit

causa non saeuiendi.

lo

ille

2 OBSECRO TE VERO PHAEDRiA benc ^ucro', nam quia dixerat, ut simularet preces, hic anxius ^uero' addidit

ostendens serio se rogare et ex animo, non ut ille iubebat, dolo. 3 I iNTRO terribiliter, dummodo eum submoueat.

iNTRO utrum Hntro' domum ad Phaedriam an sed non oportet ad Thaidem intellegi, ne celandarum rerum index teneatur. 48 1 oiEi apte (j;(TAta(>(Ltdv rusticum posuit utpote serui ac nouicii. ef est deplorafio db eis sic dicta. 49 ACTVM EST siQviDEM hoc rursus clare. et sic dicit taraquam adhuc iratus eunucho suo. 48 2 ALIO PACTO HONESTE COUtra officium fuit mentiri docuisse seruum et adfuisse mendacio liberalem
-4

ad Thaidem?

i5

20

adulescentulum.
se mentiri

sed uide
dicit,

quemadmodum

defendatur:

dum

coactum

consulit honestati.

hanc autem
artifex poeta,

causam longae sermocinationis ad hoc inducit

1 MALo] nec hec ex hec ne corr. C^ S se q3 re hac omamenta C 4 aut Steph. : autem codd. 5 a C, (ac T) e (sscr.) uariauerint erga quia non potuerat conuinci (uinci C) TC, quia ergo nbn potuerat uinci V\ corr. W. 6 ab in ras. F' 7 inquisitum est C 8 <si> sit 9 phe hinc TC, hinc ut vid. addit TC\\ T|| 10 dixit C, dicit 11 serio Steph.: uero codd. uti V\ sed (sscr. et) ex C, rex iubebat X, iubeat 12 i] i intro TC\\ 13 i om.
I

m F

\\

TC V

\\

||

||

||

|1

||

TCV
|

||

TC
j|

om. C 14 sed om. T ad thaidem oportet TC 15 celendarum 'm dexteri eatur TC 16 oy T, calendarum {corr. m. 1) C ut potest serui agno hey apte cxsxvaGnbv F, ****** TC uitii TC 17 et om. C ab eis] a Graecis.? Atticis vel a miseris Westerh. aioC Schoell 20 fugit rjl 21 docuisset TC| affuisse TC 23 coactum dicitj cohactum (-tam C) dum TC, coactum <sentit (in mg. m. 2 24 induxit dett.)} dum V
II
\\
\ \

II

\\

||

||

CV

422
ut

DONATI COMMENTVM
sit

apud oranes iam certum

ullo

a Chaerea uitiatam uir-

ginem, ne
finis

errore

ulterius

fabulae
scilicet

differatur.
nisi

impediantur nuptiae uel 3 alio pacto honeste nullo

alio

718

50 PARMENONIS ISTAM

per hanc fallaciam. SCIO ESSE <(tECHNAm)>

QVAM ME

viVERE deest ^magis', ut sit: magis scio quam me uiuere. 51 INVENIAM HODIE POL PAREM hic iam TCQOOLKOVOflla 719 ad futurum exitum fabulae <(est)>; nam dum se ulciscitur Pjthias, fit indicium patri Chaereae et confirmantur nuptiae.

731

vtrvm taceamne an praedicem tertium itaQiX2 Aut certe 3 tv pol ut sit figura TfirjaLg. <^t6)> i^rjg <^^utrumne'^, si SAPis QVOD scis NESCis noii possumus nescire, quod

53

lo

Kov: abundat enim aut 'utrum' aut *ne'.

scimus.

sed ita sane '^concordia discors' (^cf. Hor. Ep. I 12, 19; Lucan. I .98); Yergilius {Aen. XI 695) 'sequiturque sequentem'.

i5

722
721
ne

54 1 DE EVNVCHO quod fuerit. 53 4 Tv POL si SAPis QVOD scis

NESCis uideamus, cur

nolit poeta de uitio uirginis continuo scire

Thaidem: utrum
20

improuiso malo uehementius commoueatur ac doleat? an ut ex eiusdem uirginis habitu uultuque ista cognoscat, quod est actuosius? an quod proximum uero est, ut illam et Thais et frater ignorantes uitiatam animosius aduersum militem defendant repetitum eam uenientem cum tanto
strepitu

ac minis?

nam quo

ore praeterea diceret Thais

\

25

TC, ne ^*llo V H 4 scilicet om. C per owi. T\\ parmenonis istam scio (o?. C) esse (tegnam add. dett.) magis ut sit magis scio quam me uiuere deest magis (ut deest magis oni. TC) codd. 7 prem T hoc TC ngoLyivofiia
5

6J

2 nec ullo

\\

* TC 8 est add. W. 9 sit TC <ad> nuptie Tjl r, pro * * 10 utrum taceas an era dicam (craticam T) ne om. V\7tccQiX'A.ov r, **:<c + * 12 t6 t^g-^jis utrumne W.: exit TC, hoc tit in ras. F* (= dett.); cf. Eun. 112, 3; Hec.1 1, 1 fii(irj6tG F, :^:tc:^^^ TC, corr. Steph.; TtXsovaG^oG ed. pr. 13 si nescis TC, scias nescias V 14 sec/ ita V ssme Schoell sine codd. 15 <(et> 17 fuit T 18 nescias F|| 19 wolit F|| 20 ne ed. pr.: uirg' J ut codd. 21 an aut TC 22 illa T 23 thaidis C uitiatam 24 uiuentem C 25 ac minis] animis (Ttam) V aduersus
II \\

TC
||

TC

II

\\

\\

II

||

II

\\

TC

\\

\\

\\

TC

ore] re

EVNVCHVS IV
Chremeti de sororis pudore ut teque illaque dignum

4,

60-57.

423
6,

sollicito
est',

(IV

10) 'educata

ita,

si sciret

illam uirginem

non esse?

722

54 2 DE EVNVCHO quod Chaerea sit, non eunuchus. 3 QVOD scis NESCis DE EVNVCHO iu Heautontimorumeno et hoc (IV 4, 26) ^nescis quod scis, Dromo, si sapis'.
est

quod

uerbiale
^facio
et

jtaxd^t^Aov dicitur. est et multum apud

4 qvod scis nescis pro-

et non non audio' et cetera huiusmodi. quod iam mulier facta sit.

8LaXv,XL%ovg tractatum, ut facio' et "^amicus sum et non sum' et ^audio

5 de vitio virginis
CaUSa

lo

723

55
quaesita,

HAC RE ET TE OMNI TVRBA EVOLVES

cur
ante

iurgium cum milite Thais nesciat uitiatam uirginem. 2 et illi gratvm feceris cui nisi uirgini? cuius crimen et supra silentio texeris praesertim
tacentis

i5

iniuriam
ut

suam

et

sic

dolentis

amissam
suae

uirginitatem, subire possit.

nec

confessionem

calamitatis

56 id modo dic abisse dorvm *id' pro ^hoc', subiunctiuum pro praepositiuo. 725 57 1 thais iam aderit bene dixit: huic enim aderit 2 qvia cvm inde aliam ex alia causa supposuit, Thais. quasi dicat ^uideo causam'.
724

20

V (=

dett.)

chremeti] cheree C, -rie T pollicito TC 2 ut eque 6 scias siciret T

\ II

educata

TC

\\

<^est.^

nescias
\

ineutontum
6 nescias
II

om. V\ Quid T 8 diaXi-KZLyicoG V, fxfXTtxcoC Vatic. 1673, * * * * T, om. C 9 et ante audio om. C 11 tam TC sic T 12 euolues in ras. F^, releuas TC 13 ante] ame C cum om. TC|| 14 gratam T cui nisi] cuius TC 15 cuius om. T et] ut F|| 19 id] lam TC id in ras. V^ abiisse V 20 pro positiuo
jj

C,

me

V\
Fjj

in

autontum
Vatic.

T,

eautontumerumenon

7 7iocxozt]Xov

1673,

***** TC,
\

II

||

||

\\

||

\\

21 iam thais C, thais nam V enim adenY V 22 c""" m. 2) V inde <:^abeo (m mg. m. 2 dett)y V supposuit 23 dicat] d T <qua8i praeposuit (prop- T)> TC
II
\

TC

{sscr.

\\

1|

424

DONATI COMMENTVM
5.

1 1 ATAT DATA HERCLE VERBA MIHI SVNT VICIT VINVM 727 hic semigrauis inducitur uino Chremes priorum memor, 2 atat titubans in praesentibus, ut fere adpoti solent.
^atat'

interiectio

est

paulatim

mali.

data verba

percepti atque intellecti fraus facta. 4 data hercle

VERBA a

malum
quasi
est,

milite an a meretrice, cuius in omni re suspectatus est?

fieri

iam pridem dolum

an magis a uino
quia bibere dulce
10

captioso aliquo data uerba sunt,

turpissimum? adeo his quae sequuntur quasi subtilem fraudem ebrietatis inducit. Plautus de uino ebrium
(^Pseud.

1, 6) ^pedes

captat primo, luctator dolosus est';

Vergilius

de

uua idem {Geo. II 94) Hemptatura pedes

sunt.
nihil
elc- 15

olim uincturaque linguam'.

728
2

3 1 AC DVM ACCVBABAM hic uerba data QVAM VIDEBAR MIHI ESSE PVLCHRE SOBRIVS

gantius: non dixit ^uidebar mihi tunc esse sobrius', sed ut hoc ipsum iam erroris esset ac uinolentiae, ^uidebar

mihi'
nimis.

inquit
1

^nimium

'

sobrius'.

pvlchre

fortiter ac

729

NEQVE pes ad incessum, neqve mens ad facta 2 satis svvm officivm facit bene: nec enim omnino non facit, nam hoc insaniae est, sed non satis
et dicta.
facit,

20

quod
svnt]
s

est ebrietatis.

T
{sscr.

viciT vinvm]

u u

V
||

II

inducetur

[j

adpoti

3 fere

olent
II

nam TC\\1 re SMspecta^ws est an magis a uino ca magis aio TC 8 quasi] quas T, qua C uerba y, data sunt <^uerba> C 9 adeo turpissimum V\ secuntur TC\\ 10 sub {del. ut vid.) suctilem C 11 captant T primum Flaut. est om. TC 12 de uino idem tentatura F, deuita i detemperantia C, de uia i e temperantia T; de uua ed. pr. 13 uenturaque C lingua TC 14 ac in at corr. V^ 15 mihi s y 16 uidebor T tunc ed. pr. nunc codd. soBRivs] p 17 ut om. T uiolentie TC 20 neqve 2. a f z dicta] n d T 21 8 8 o f T nunc enim F, nec TC 22 fecit C hec C insania TC, insani V, corr. W. non ed.pr.: nunc codd.
C)
6 an]
r specta
||
\

TC

m. 2)

||

4 atat om.

5 uerba hercle (hec

\\

||

\\

\\

\\

\\

II

||

||

II

||

EVNVCHVS
730

IV

5,

1-6.

425

4 1 Qvis EST EHEM PYTHiAS ft^covixwg et satis miro exemplo mutatam credit, postquam ipse mutatus est. 2 QVANTO NVNC FORMOSIOR VIDERE MIHI QVAM DVDVM hoC multuni Academicos iuuat, qui aiunt, prout habiti fuerimus
atque
affecti,

ita

nobis

aliud

atque

aliud uideri et ideo

comprehendi posse. 5 1 CERTE TV QviDEM POL ct 'certc' et ^pol' haec ft^1 dixit, ut appareret hanc uere loqui quae sobria est, illum uero ex uino falli. 2 Et honorifice atque ut sobria non
dixit Hemulentior'

nihil certi

732

VERBVM HERCLE HOC

10 <(aut^ ^lasciuior' <^sed ^hilarior'/. id est prouerbium, ut in

Andria {II 5, 15) ^uerum illud uerbum est, uulgo quod dici solet'. 2 slne cerere et libero friget venvs hoc si ad sententiam reuoces, non conueniet ebrio, si ad petulantiam, quam scite dictum est! nam et improbior factus est et, cum tropice locutus sit, tamen ordinem naturalem
seruauit; nam primum cibus, deinde potus, postremo libido ueneria. 'friget' autem, quia omnis huiuscemodi uoluptas in calore sanguinis constituta est, qui his rebus alitur.

15

3 Et friget proprie non adhaeret; translatum est enim hoc prouerbium "^frigef a picatione uasorum, quae frigida
h

20

V\ Phitias C, p hem codd. quid est T, quidem C yQ(Qviv.(oG (v in ras. m. 2) F, **** T(7, corr. Sabb.; yviofiix&g 3 u 4 iuuat achademicos (athademites q d V Steph. 7 et 5 affectati C ideo om. C T) TC <ut> aiunt hanc dixit C 8 apparerent F, apparet TC\\ 1. om. V <(et)> 10 aut sscr. F^ (= dett.)., om. TC sed hilaricr in mg. V^ (= dett.)., om. TC 11 id est V 12 uerbum CV\ istud <est> C uerum F est hic om. C quod uulgo TC IS dici solet] dicitur Fj sine cerere et liber' friget uenus C, sine cerere et 1 f u T, 14 si ad] sciat TC conueni TC\ sine c^ etb-f^ uenus F ebriosi ad petulantiam (-len- C) TC, "ebriosi "ad petulantiam scite dictum W.: F|| 15 <ei (ei F, et C)> quam codd.; recte?
1

\
\

II

TF

\\

||

||

\\

II

\\

\\

||

sic
II

edictum C,
11

sic
I

'^m

^^B

codd., corr. ed. pr. potio C, {ante corr.) T\ postremum Fl| 18 ueneri* (i in e corr., a sscr. m. 2) friget F, 19 qui his] quibus T, uenerifaffliget T, ueneri Affliget C 20 friget ex finget corr. C aliter C 21 frigei V\ qui C
\

F 16 et] ut TC TC 17 primus

a'edictum T,

sic ant
\

tamenj tum

TC

edictum (sscr. m. 2) ordinem ordinalem seruabis

||

"""""''"""'
I

||

\\

426

DONATI COMMENTVM
alia multa meliora sint ad usum ferrum, aurum et argentum et cetera huiussic alibi ait {III 3, 11) ^ubi friget, huc euasif.

picem non tenent, cum

frigida,

ut

modi.

nam

733

tres fisrcovv(jLlag: Cererem, Libenim, Yenerem. SED THAis MVLTO ANTE VENiT iuterrogatiue pronuntiandum est. et scias de his esse interrogationibus hanc ita quaerimus, ut quod interrogatur in quibus ipsam,

4 Et uide
7

responsuri nobis ipsi nescire uideantur.

734

8 morae

lAMDVDVM AETATEM

est,

temporis,

iamdudum infinitae quia addidit "^aetatem', ut ostenderet multum abiisse 2 iamdvdvm aetatem pro ut factum est.
Jf.)

'

10

fr. 17 non tamen aetatem'. mensesque diesque,

longinquo tempore, ut Lucilius (J

^ut multos

aetatem
15

diu longoque et prolixo tempore, ut est aetas. nam sic dicimus de die et dieculam, aliquantulam moram {cf

Andr.

IV

2, 27).

735

1 NiHiL dixit vt seqverere sese pro non. Ver{Aen. V 751) Meponunt animos n. m. 1. e.'. 2 NiHiL Nisi abiens mihi innvit apparct et quasi iratam discessisse Thaidem a milite et tamen sic iratam, ut illi gilius

20

ira consilium

non ademerit:

^innuit' inquit *^cum abiret'.

1 sunt V\\ 2 caetera in ras. V^ 3 ait] ut tres (iTovv(i^a F, res MIHONOMI6k T, res 5 sed thais in ras. <^et^ uenerem in ras. V^ atam 6 est et in ras. F*, hem ut TC\\ 7
\\

T 4 ****** C
||

uidet T\ liberum.
\

TC

\\

V^

pronunti\\

||

quaerimws V\

quid interrogaturi codd. , corr. W. qui interrogantur ed. pr. 8 nobis ipsi W.: nobis si (sci T) codd. 9 etatem uideatur in ras. F* 11 aetatem in mg. V^ quia quia <^et)> (7,
;

quam T

infinitae iamdvdvm
|
|

TC

\\

C
et

ostendat F* abisset 13 tamen om.

II

nam prolixo (-sso T) 15 et in diecula F, et a {pm. T) diecula

\

TC
||

TC

10 <(addite )> Addit ut ^.] 12 ut <ut> T, om. C 14 et prolixo in ras. F^ sic (si T) dicimus TC, om. V\\
oni.
|| ||
\

\\

17 NmiL om. TC aliquantulum (-tum C) mihi moram TC 18 animos a n m (m n T) 1 (r {cf. supra mihi) TC) e (a nihil nisi abiens in miit (induit T) mihi T) codd. nihil nisi a m a F 19 et C del. TC, apparet] atq3
\\

TC;

corr.

ed. pr.

||

Steph.
{sscr.

II

20 Thaidem om.

m. 2

TO

si
|

T
\

dett.)

F, emeret

TC

21 ^demerit irata inuit C, induit

|

TC

1|

EVNYCHVS
736

rV

5,

712.

6,

1.

427
hic in-

10
ducitur

EHO NONNE

iD SAT

ERAT adeo simplex

adulescens, ut

a Pythia

quid opus fuit dicere, si DiCERE iLLAM Miccre' pro uelle significare. sic alibi (^Andr. III 2, 22) ^quasi tu dicas factum id consilio meo'. 3 NISI QVIA CORREXIT MILES QVOD INTELLEXI MINVS hoC uidetur sapientius et facetius dici quam ab ebrio rustico adulescentulo debuisset. hoc uitium tunc fit, cum ingenium

nam reprehendi possit. 2 sed nesciebam id innuit?

737

suum poetae in personas conferunt. 11 QVOD iNTELLEXi MiNvs uerisimile hunc tantum
trusum,

ex- lo

non etiam uapulasse, quia miles magis Thaidi

^ubi' iu

738

quam huic irascitur. 12 1 MIROR VBI EGO HVIC ANTEVERTERIM

parte uiae.
2 hvic

qua

anteverterim hanc praecesserim.

6.

739

CREDO EQVIDEM ILLVM lAM ADFVTVRVM uidcS, ut

15

ex ipsis apparet uerbis, quam concita et recens a litigio Thais ueuiat. itaque nec nominat militem aut uirginem,
sed pronomine
stituta

utrumque

significat

quasi

in

medio conuidi

2 negotio. turum, ut (^Verg. Aen.

adfvtvrvm esse eum

aduen20

X
V

143) ^adfuit

et Mnestheus'.

1 eho nonne i s t \\2 ut om. possit ex -et corr. C H 3 annuit 4 dicere id illam T, id d i diceret pro 5 i con uelle <uel> 6 nisi om. intellexit 7 uidere C "quam "dici F, quam dici TC\\ 8 adolescente 10 indebuit sed.? tunc] tu ne tellexit codd. 11 taidi magis TC|1 tantum] tacitum C 13 vBi] un C, unde T, ubi 14 quam T ac presenserim 15 affuturum uides no ex ipis separet (pnserim T) (saperet T) uerbis TC, uides ne ex ipsis apparei'e uerbis 16 consita 17 nominat <aut)> ? (= dett.) uirginem aut 19 negotia eum uidi W.: cum (ex nec corr.) militem C uidi TC, id est in ras. F* (= dett.) ad <(futui-um cum> uenturum C 20 affuit TC^ et mnesteus F, et mestuus T, in raeateus C

TC

TC
\\

||

TC

CV

TO
\

|1

m T

||

V
\\

V
\

||

||

TC

||

TC

II

||

\\

TC

II

428
3
siNE VENiAT

DONATI COMMENTVM
cui
dicit

^sine'?

nuUi, sed comminantis

est,

ut (Z 1, 20) ^sine modo'.

740

1 ATQVE SI ILLAM DIGITVLO ATTIGERIT VNO mOris comminantium ad exiguum reuocare commissa, quae 2 ocvli ilico effodientvr et se ulturos praedicent. femineae minae sunt et in libidinosos quam maxime; nam hunc amatorem suspicatur esse uirginis. sic et alibi

<(est)>

(IV
in

3, 6) ^ut ego illi facile in oculos inuolem uenefico!' oculos autem maxime saeuire feminas et tragoediae

fere et

comoediae protestantur.

lo

741

3 1 VSQVE ADEO EGO ILLIVS FERRE POSSVM INEPTIAS ET MAGNiFicA VERBA nou dixit 'usque adeo illum possum
amare',
^ferre

sed

quam

possum'.
1

insuauis iam diu sit, ostendit dicendo 2 Et cito ostendit, quae sit amicitia
i5

militis:

'ineptias' inquit ^et magnifica uerba'.

742

VERBA DVM 2 qvae misceant.

quae uim non adsi ad rem conferentvr vapvlabit si discesserit a uerbis et rem experiri uolet, uapulabib. 3 Et bona locutio, ut si dicas: uerba ad rem contulit,
siNT

hoc

est:

hoc

est:

agere quod dicebat aggressus

est.

20

745

AD ME QviD QVASi ISTVC et rusticus pudens commotus est meretriculae dicto.

7
1 cui

et timidus

et

(nllis C) et TC, quasi dicai sine ntt <^et F, corr. W. <(com (m mg. m. 2)y minantis V\\ 3 atque (at dett.) si illam digitulo attigerit (contigerit; inmg. al' 4 est attigerit C^) uno (dett.), atque illam si d a u 5 ulteros T|| {post cominantis) add. dett. quae] q3 T 6 femine C sunt mine 1 suspicantur amatorem TC\ 8 ille T 10 prae9 et] a C inuoluem sic] sed T testantur C 11 usque adeo e-if-pi-et-m^i^- V\ incptiam TC\\ 12 possum om. TC\\ 14 fere T 15 ineptia TC,

d sine nullis

(m mg. m. 2)y

TC

|1

TC

1|

\\

\\

\\

1|

\\

1|

inepta

{sscr.

m. 2)

V
\

\\

TC

16 verba om. verum

hoc

est]

qui

II

17 que (q C)
si

si

TC, Quid

si

{corr.

m. 2

= dett)

V;

uerum enim

et om. TCj 18 sic vapvlabit]" u H experiri uolet F, ceperit his 0, semel T; experiri coeperit ed. pr. {dett. desunt) 21 quid (id T) quasi istuc TC, quid
Ter.
|

\\

qi- F

EVNVCHVS
746
8
1
et

IV

6,

2-12.

429

HAEC ATQVE HVIVSMODI SVM PASSA MVLTA faCUnde

interfuit.

quibus non

haec imputat adulescenti quae uidit et alia 2 reddere ac restitvere proprie

5

redditur
cupiens,

Imeretrix hac utrumque

747

cupientibus, uti domino seruus, restituitur ut patriae ciuis, et redditur et restituitur 3 Ergo in <^cupientibus^ cupiens, ut parentibus filius.
est:

et

reddi

et restitui.

9 HEM extimuit adulescens, quod sororem suam in domo meretricis esse audiuit, cui rei occurrit Thais statim. 748 10 1 EDVCTA subauditur ^est domi apud me'. 2 EDVCTA ITA VT TEQVE ILLAQVE EST DIGNVM bcne pUTgauit,
inquit,
recte,

lo

quod
ut

ex

quaestu
est,

meretricio

exspectabatur:
est.

non,

me dignum
HANC

apud me

qvid ais
i5

quia
1

mirum apud meretricem

TiBi
sit

liberaliter <(hanc esse

eductam)>.

749

11
ILLA

DONO DO melius
uel deus.

dixit

quam

^dono',

ut dorainus potior

2 neqve repeto pro

CX
CO

QVICQVAM ABS TE PRETII

facere, beneficium demonstrauit oratorie dicens se id esse facturam.

quod potuit iurC non

20

750

12 ET HABETVR ET REPERTVR THAIS qui habct apud se gratiam, nondum rettulit; rettulit qui destitit habere. multum ergo hic dixit: et habituiri gratiam et restitutuiri
tamen.
1

sum passa

F,

sum
\

{ex sub corr. C) passa (paxa

T)

mulier

2 meretricis C hac imiitat uidet {corr. m. 2 4 reddaturC, redr restituitur redditur dett.) F, uidet 5 patriae ut om. T Q cupientibus {post cupiens) om. 8 suam om. 9 audit 10 adducta add. ed. pr. 11 ut teque illaque est d (dignum est dett.) F, est om. ii-as- T, C^ 12 quaestu Bentley: purgabit T fastu codd. meretrico TC, meretriis spectabatur codd., 13 me est] me corr. Steph. ait 14 hanc eductam add. W. 17 dominus potior sit uel deus TC, donum placidius uideatur et praestantius in ras. F* (== dett) repeto] re V 18 QvicQVAM om. 19 docens Klotz se id PRETii] p W.: serio codd. 20 facturura 21 thais otn. V\ quae TC\\ 22 nondum sscr. V- destiti 2'C 23 et habet uiri gratiam et restitit uiro (iestitit uiro F) tamen codd., corr. Goetz

TC

||

TC
V
\

TC

||

11

\\

\\

TC

||

\\

TG

II

i-iab\

\\

||

V TC

\\

1!

11

\\

|1

\\

\\

430
quem sensum
{110, 4)

DONATI COMMENTVM
transtulit Sallustius in bellum lugurthinum 'arma, pecuniam sume utere, et quoad uixeris, tibi redditam gratiam putaris: semper apud me

numquam
integra

erit',

751

13
amitti

comoedia

NE PRIVS QVAM HANC ACCIPIAS A. C. hoC in more uulgi dicere; ceterum non potest 2 An quia iam quod nondum acceptum sit.
1
licet

dudum sumptum est? 14- NAM HAEC EA EST QVAM MILES A. M. VI N. E. V. UOU 753 ad terrendum, sed ad parandum animum adulescentis haec dixit, qnem audacem putat aliter ac res ipsa est. nam mox
Thais
res
n.,

mutabit orationem et dicet

est,
h.

(v.

21

22)

tibi

peregrinus
h.'

est,

minus potens quam

sunt,

^quicum tu, m.
15

m.

a.

753
754

15 CVM MONVMENTis hacc

GiidQyavci.

quae Graeci dicunt

16
3

est indicium.

m
1
sic

viDEN Tv iLLVM THAis lougc uidere timoris 2 vbi sita est trepidantes personas miscuit.
20

755

17

nam

Risco cista pelle contecta; nomen Phrygium. qvantas copias addvcere proprie dixit 'copias', dicuntur legiones in unum collectae. conuenit
et

tamen rudi

rustico

adulescenti

sex

homines ^copias'
nie utere

lugur C 2 <^eiy pecumam C sume utere TC, su uiues ^all. 3 putaueris l'C 5 hanc om. V (sscr. m. 2) V a. c.] a e C, a me T 7 adaccipias ex acceperis corr. C mitti C, admitti V 9 est om. TC miles a me ui nc e r t u- TC, V 10 animum om. T 11 quom T\ hac T re ipsa.? 12 mutauit TCV^, corr. F* dicet ex -it
,

^
|

-.

^i-^
\

rri

y^

II

\\

||

||

mneu]]
||

\\

||

1|

corr.

13 tibi res V est 2.'] et T potens quam tu a h h n (h T) a h h TC F, po q t 15 hoc swwt F 16 andQy ava Vatic. 1673, ****** est pgana (peregrina T) TC, saTTtdgyava F, ^iQEnBvSt-a (= Krepundia) XfCxfjava nagyova ed. pr.; yvcogioixara xat OTtdgyava Steph.; cf. Thes. gloss. s. v. monimenta 17 thais] t^ 18 ubi ante inditium C sita] ista F, ita T, il ista C|l 19 rasco T cista] Bcilla TC 20 quantitas puelle T frugium TC, frugium F 22 rudi et om. V copias homines TC (quantas T) c a TC

F*

1|

II

||

TC

\\

||

||

EVNVCHVS
dicere: militem, parasitum,

IV

6,

13-24.

431

Donacem, Syriscmn, Simalionem,

NVM FORMIDVLOSVS OBSECRO ES M. H. *formi2 apage timidus intellegitur. sis Plautus in Trinummo {II 1, 26) ^apage amor'. 20 1 ATQVE ITA opvs EST ut minus formidulosus sis. 758 2 METVO QVALEM ME H. E. uidetur cbrius factus hic Chremes iam etiam displicere nolle mulieri; nam idcirco fatetnr se timere malam de se opinionem Thaidis. 3 Mt METVO QVALEM uoue dixit pro ^metuo ne ignores'. 759 21 1 PEREGRINVS EST MINVS POTENS QVAM TV ipSa 756

18

dulosus' et terribilis et

la

nunc eloquitur, quid efficiatur ex eo quod ait ^peregrinus 2 MiNvs POTENS QVAM Tv bcne sic dixit, quia est'. tardum fuit dicere Hlle impotens, tu potens' etc. '1 23 1 SED TV QVOD CAVERE P. S. A. E. OSteuderC Uult Terentius plures sententias ad timiditatem congruere quam ad audaciam: nam et mox dicturus est (JF 7, 19) ^omnia
prius experiri quam a. s. d.', quia ex prouidentia timor, ex audacia temeritas prouenit. 2 stvltvm <(admittere

15

EST stultum)> est fieri sinere. 3 Et melius dixit quam nam nimc ^admittere' pati fieri 'pati': hoc generale est.
significat.

20

762
id

24
est

MALO EGO Nos PROSPiCERE pro

et

^caucre ne ^at',

prospicere

cauere:

ab eo quod praecedit id

3 nvm] for es

doracem V simallionem C, simaglonem T\\ 2 sagam T\\ nunc TC, non V formidulosus o e m h TC, obsecro m h F 6 sit C 7 me] m T 8 iam etiam] et (e T) iam TC 9 Et] sed C F 10 mutuo C qvalem] q F per mutuo
1
\

||

||

||

\\

||

12 nunc 13 minvs] q- C Teuber: non codd. quod p-qtu^ 15 quod tu 16 concluere C e.] e 17 ad sscr. F*, om. TC 18 a. s. d.] ar sa d F, TC 19 ex] et C, aut T admittere stultum peruenit C

C ignores TF. ignarus codd.; ignara sis ed. quam tu <^quam tu^ F, p quam <^post quam)>
:
I
\

pr.

\\

tu

TC

11 potens
\\

TC
|

TC
II

II

TC
\\
\

\\

F
\

\\

asu-

|t

add. W. m. 2)

II

20
\

TC

21 a mittere {sscr. <(nec fieri^ sine re codd. 22 malo ego] mglego patefieri codd. , corr. Steph.
fieri
\\

prospicere] pro

quam F

||

23 perspicere

pro cauere] prouidere TC\\

432
quod
sequitur.

DONATI COMMENTVM
2

accepta inivria hic causa

ostenditur,

763

cur illud malit. 25 1 Tv ABi ATQVE

aliud

o. o. I. pauidi consilium nihil praeter claustra et fugam; nam sera est 2 dvm ego h. t. a. f. Hranscurro' claustrum ianuae. dixit, non ^curro', ut proximitatem fori ostenderet.

continet

.5

764

26

VOLO EGO

A.

inquit sed ^uolo'.

quasi minus timeat, ^cupio' non tvrba hac uide timidum tur-

bam
7S^
2

appellare, in

qua mulier non timet.

lo

ex

27 1 MELivs EST fugae occasionem hic cupit dari. 3 omitte iam a. MANE hoc gestu iam adiuuatur. huius uerbis apparet etiam manu comprehensum esse
4 omitte iam
a.

adulescentem.

quia causam probari

non
est

5 nihil opvs uidet, celeritatem redeundi poUicetur. istis Hstis' utrum aduocatis an ^istis' omnibus 15

quae
petis

dixisti?,
istis?'

ut

Vergilius

(^Aen.

IX

94)

^aut

quid

7 6' 6'

Hoc modo dic sororem esse I. T. ordine exsequitur: primo utrum personam habeat, Mic sororem' inquit *esse illam tuam'; utrum negotium habeat, *et te
1

28

20

paruam uirginem

amisisse'; cur hodie agat, 'nunc cognosse', 2 et t. p. v. a. haec omnia sic et unde probet, ^signa ostende'. pronuntianda sunt, ut et iusta et factu facilia demonstrentur.

768

30

si

viM

F.

iN ivs D. H. rcctc,

quia uiolento ciui25

liter resisti

solet.

3 claussa

V\ paudi ex -de
claustrum
|

corr.

5
I|

clausum anime T a T quasi] q^

I

(m mg.
c

8 Inturbata hac (ac T) TC timiat C 9 in quam TC 10 fugae] figure (-re C) capit TCJ 11 iam <h-> a^ 13 iam <h > a 12 huis F, i^a14 sceleritatem T redeunti (redd- C) NmiL] in hoc \ T 1.5 istis 1. om. V\ uerum 16 ut om. TC qd<> T\\ 17 petistis TC 18 dic om. s-e^t^ {om. 1.) V\ t.] te Tjj 19 habet C V 20 illam om. C 21 uirginem amisisse] i a nunc] non O, nec T cognosce (signa add. V) OF, 22 et om. t. ostendere TO, ostendeiwr cognoscit T 23 et iuste TC, iusta om. 24 si uim f i i d {om. h.) TC recte 433, 1 dicas in mg. F' recto

t.]
\

||

C 4 praeter 7o*^: post codd. uel clausum m. 1) Annue O, 7 <h > 6 dicit T ut] in
\\ \
\

TC
\

\\

|I

||

\\

TC

TC

\\

1|

II

TC

II

\\

TC TC
\

\\

\\

TC

||

\\

II

]|

TC

EVNVCHVS
769

IV

6,

25-32.

7,

1-2.

433

31

FAC

dicerentur

appareret. ^faciam' timide

uerbis

ANiMO HAEC PRAESENTi DiCAS haec non a Thaide, nisi in illius uultu pauor nimius 2 faciam adiuuandum pronuntiatione est
dictum.

3 attolle pallivm ex huius

liberaliter

Chremetis

animum demonstrauit nimium

pauidi adulescentuli.

4 attolle pallivm uel quia simd.

p.

plex est uel quia ebrius, trahit pallium Chremes.

770

32 PERH Hvic
meretricis querela

ipsi est opvs patrono q. rudem adulescentulum magis

haec

et honeste

natum quam culpandum

esse demonstrat.

7.

77i

HANCINE EGO VT CONTVMELIAM

T.

I.

I.

M.

A.

G.

hic rursus inepti uanitas militis demonstratui' ad

amicam

tamquam ad

hostilem exercitum pergentis irritato animo, concito cursu, undanti chlamyde, trepidi et quatientis caput. 2 Et haec uerba pro hortatu imperatoris accipienda sunt, quandoquidem omnia de exercitu transferuntur.
3

i5

CONTVMELIAM

propric

et

ut

miles.

Sallustius

{Iug.

58, 5) ^ne
et

quam contumeliam'

etc.

4 in me accipiam

GNATHO apparet Gnathonem dehortatorem esse certaminis ad pocula militem prouocare, maxime cum uideat perIII 1, 45 sq.)^ ut hoc certamen suasisse ista consilia
(<?/".

moueretur.

772

2
1

MORi me sativs est ridicula praesumptio, tamovi.

\

HAEc

TG

2 dicentur

10 quam] que T|| 11 ut ego TC cont^-meliam TC m. om. V 12 mrsus V 14 consito T chlaG.] 17 et TC, mide (ela- CV) codd. patientis T 15 hortati T sal' ul' C, sed ut non in ras. V^; secl. ? ras. F* (sa
(a^

4 faciam est om. actolle C p

\\

T TC
II

nisi om.

C
\

<^ut)>
|

p d' TC\\ praesenti dicas in illius] nuUius TC\\S apparet TC\

F^
||

TC

{sscr.

m. 2

uel om.

TC
\\

dett.)

\\

8 ipsi

V
\

6 adolescenti
i

T) TC con tam

p.]

p d

||

\\

||

dett.)

(qua TG) contumeliam (-lia TG) est {om. F) codd. 19 GNATHo] sed TC 20 etj q^ T\ prouocare] reuocare Texiber 21 ista C F, (Ins) T\ ipsius Teuher \ 22 moreretur T, 23 me s est F {in mon- c(WT.) C

ne

quam

II

||

||

||

Donati comm.

rec.

Wessner.

28

434

DONATI COMMENTVM
aduersus

numquam Thraso <(iurgia)> morte proposita. ergo uelut 2 mori mortis contemptu opus est ad tale proelium. ME s. E. tamquam aliter miles aduersus mulierem audere 3 mori me non posset, uel quia nihil uel quia amator. s. E. quasi ille sibi dicat uel molestum esse certamen uel amicam non esse laedendam.
quam
meretricem
esset
nisi

sumere

ausurus

771

iNSiGNEM

et

Hnsignem' ut miles

dixit,

quia in5
se- lo

signia armorum

sunt.
et

772

2 4 siMALio

hoc concite pronuntiandum.

QViMiNi huiusmodi militia per tumuitum repente suscipitur et dicitur euocatio, ubi dux alloquitur ciues ^qui rem pu.

saluam uultis
(Aen.
r.'

et

VII 693 94) ^desuetaque bello a. i. a. u. alibi (VII 614) ^ipse u. p.; s. t. <c.> p.'
1

esse,

sequimini!'

unde Vergilius

sic
s.
f.

ait
q. is

773

PRiMVM AEDES EXPVGNABO debet hic esse uociferatio uana: ad hoc et uerbum militis cum quodam motu ingenti et immanes minae sine ulla ui rerum. 2 Et uana comminatio, uelle aedes expugnare, cum foris
sit

meretrix.

20

77-i

MALE MVLCABO iPSAM uidc ordinem belli: expugnatio moenium, recuperatio captarum rerum, poena 2 pvlchre postquam non obtinuit quod praedonum.
1

uolebat Gnatho, assentatur ad omnia.

1

uide autem manirixam.^

te

{post

numquam)

iurgia sscr. V^ (= dett.), om. 2 esse Schoell

\\

TC

TC; an
3
||

arma

ad

praetium C\
m. 2) C,
\\

mora

||

aduersum

me
rum

ze

TC T 6
||

e.]
||

est

alter

possit

C
in
\

TC,
mori
s

alHer

me

{sscr. s e

(sscr.

militia T, malitiam 12 reuocatio pitur

I

m. 2)

quasi ille <qnasi> V 10 simallio T

\\

C
\\

7
||

non om.

TC

mori I 9 a^mohuius
\

11 huius nio C,

mo

(ma

mi
\\

II

TV
otn.

13 saluam om.

unde

ubi 14 bella F, b

siiscicorr.) C, railitiam dux et alloquitur ciues Flj

TC
jl

a.
|

1.]

de

TC
T;
II

t-] c-

T
\

Bentley

17 et {corr. m. 2 minas codd., corr.

II

=
W.
\

dett.)
\

F
\\

18 inanes

19 uelle {sscr. m. 2 dett) V C 21 male mulctabo ipsam F, mallem et 22 poena om. TC 24 adsentatur ad omnia

\\

"''^at^''

rerum] ret^' Tjj 20 meretricis fore T

TC V

belli om. TC\\

EVNVCHVS
in

IV

7,

1-6.

435

festam irrisionem ex ipso genere laudandi; nam quid est aedium expugnatione recti? quid in uirginis ereptione probitatis? quid in male mulcanda muliere pulchritudinis ? sed hoc est quod ait supra de se ipso parasitus (// 2, 20)
3 in medivm hvc agmen c. v. d. mire *quicquid d. 1.'. nam composita ad contemptum nomina legionariorum Donax ab arundine nomen, ueluti sit inanis et fragilis, Simalio a simio uel a simia deriuatum est ob foeditatem oris uel nasi, Syriscus iam diminutiuum est a Sjro. 4 iN MEDivM Hvc ridicule satis armaturas leues non putat
;

lo

5 An ideo ^cum uecti', quia ad expugnationem uenitur aedium? 5 TV SIMALIO IN SINISTRVM TV SYRISCE IN DEXTRVM C. 775 hic agmen instruitur. facetum autem est, cum a rebus

Thaidem idoneas uult uenire in medium.

aduersus

et

ideo

agmen cum

uecti

i5

magnis

res ridiculae deriuantur..

1

776

CEDO ALios non Veliquos' dixit sed ^alios', quasi 2 sanga nec Sangarius, saltem ut nomen esset. 3 manipvlvs fvrvm proprie ^manipulus' milites centum Romani et Latini sub uno centurione, ex manimulti
sint.

20

pulo

herbae,

quem pro

signo sequebantur.

merito igitur

1 laiulandam CF, -dum T, corr. ed. pr. 2 in aedium] tedium T quid ow. V in om. T erectione T 3 probitas T 4 de se mulctanda F, uulgande T, (in mul///tanda corr.) C d ] a V 5 agmen e d T, a o F, a c u ipso om. V r C 7 dorax 6 composite T ad tectum T, ad ^"temptum C F ad T ueluti sit (sic C) inanis fragilis TC, ueluti sit fragilis "'^^*^*''' ^'* == dett) V 8 Symalio C, et inanis nomen (sscr. m. 2 9 uel] et V est 0)n. T simallio T ad simio T symia C 10 ac maturas C 11 et 12 cum uecte (-te ex -ti corr. m. 2)
||
j \ |

\\

\\

\\

II

\\

\\

\\

\\

\\

mallio in sinistrum tu sirisce (scir14 tu F, conuecti TC T) in dextrum jTC, tu simalio in s-c-<- s in d-c- Fjl 15 agraen om. T\ instruitur dett.: struitur TF, struitior C 16 res ^est^ militis codd., corr. W. TC 19 ferrum C manipulus <est^ 20 centum] c C, cum T, {sscr) F* (= dett.) romani et colatini 2'C, ro et {ex e corr. m. 2) latini F ex] bellum <(agsi
|1

II

||

||

gressuri deputabantur sibi illi certum (sertum vel sertam dett.) uel coronam ex (m mg. 2)} V^ (= dett.) 21 herba T(7; uel
\\

alio

huiusmodi conficiebant

dett.

quam C

singulo

28*

436

DONATI COMMENTVM

centurionem uidens manipulum desiderauit, hoc est cocum uidens conuiuas desiderauit, qui apparuerant, quotiens cocus affuit, id est conuiuium instructum est. alii ^mani4 eccvm pulum furum' coci discipulos putant dici. ADEST pro se ac pro discipulis Sanga. 7 1 QViD IGNAVE p. p. apparct cocum ad repentinum 777 strepitum sic exisse, ut artem suam fuerat expediturus.
2 Qvi ISTVM ^peniculum'
scilicet.

778

EGONE iMPERATORis viRTVTEM N. haec causa est. 2 IMPERATORIS VIRTVTEM NOVERAM ET VIM M. hoC pluS habebit salis, si sic intellectum fuerit, ut Sanga uno et eodem tempore et quaerat quid dicat et respondeat tamen
8
1

10

hoc

fieri

779

saepe. SINE SANGVINE

HOC

FIERI

NON POSSE

anqoo^oY,i\x{aq'.
15

2 qvi abstergerem vvlnera quid igitur, si hoc sciebat? 3 qvi hoc est unde. tamquam hoc fuerit auxilii genus. 4 vvlnera quorum uulnera? utrum utriusque partis
an,

780

quod magis ridiculum est, suorum? 1 soLvs s. s. D. haec figura 7r(v^6fioioi/ 2 soLvs SANNio SERVAT DOMVM ut (Yerg. Aen. 3 solvs sannio "^sola mihi talis casus C. c.'.

10

dicitur.

IH
s.

183)
pro

20

d.

coquum
11

codd.

\\

2 desiderat

Klotz

3 locus codd., corr. f 0, cs cochi F, c 6 jp 5 per se ac per C

Klotz

||

apparauerat codd., corr. V idem C 4 furum] T) c i TC puta ut dici T (a cochum F, p F, pecul pun C
\

TC

adfuit

\\

\\

coquum
{sscr.

8 istun artam T fuerat F expeditus TC peniculoh soF C, -lo ne solis T 9 imperatoris 10 m.] mil C, militum T, om. V 11 et N.] uiri-no^ TC 12 et] ut TC om. TC quid fieri] quid respondeat (rn dicat T) tamen hoc fieri saepe sine sanguine hoc {om. T) fieri non posse TC, simulque respondeat qd- hoc noueram fieri saepe sed slne sanguine hoc non fieri posse F {sim. dett.) 14 &7tQocSoyir]xba F, AccTtQOGsyiriroa Vatic. 1673, ****** TC\\ 15 sciebat <(uorat)> F qvi Steph.: ut F, om. TC stergeret TC\\ 16 quid T 17 utrum F, utrunque TC 18 "est suorum "ridiculum F 19 s. s. d.] do C, Da T he T nccQO^oiov dicifcur 20 Samia C 21 tales F, ****** TC casus] c (7, C_ om. T sor.vs d.] solos samios (sannos T) dic (dixit T) TG

TC
II

m. 2)

\\

7
\

||

\\

\\

\\

\\

\\

\\

II

II

\\

EVNVCHVS
remanet
erat,

IV

7,

7-13.

437

nam 'seruat domum' rectum et obseruat. non ^seruat domi', si custodit intellegeretur. 4 Vel SERVAT pro sedet et seruat, ab eo quod sequitur id quod praecedit; nam non seruat nisi qui prius in 5 Qvi malvm alii ^malum' imxa eodem loco sederit.
naQiv&E(jLv suauiter infertur.

Plautus in Epidico {V 3, 45) ^quae, malum, haec impudentia est?' et non interponitur 'malum' nisi conuersis oculis ad eum, qui id quod reprehen-

781

dixerit. 6 malvm interiectio nunc est. 11 1 POST PRiNCiPiA magnifice ad risum commouendum, nam dicere debuit 'post uos'. et hunc locum sibi 8 post principia militare optimum elegit ut timidus. dictum est. et ambigunt multi, utrum in extremo agmine

dimus

lo

sit

hic

locus

an

in

medio.
c.

3
^loco'

inde omnibvs signvm

si

DABO tamquam non omnibus

dari possit,

aliunde detur.

i5

783
ut 3

12
(^Ad.

iPSE

siBi

L.

simpliciter,

quia ^post

principia'.

2 An loco in loco, opportune, evKaLQag^ II 2, 8) ^pecuniam in loco n. m. i. 1.'?

An
13

pro de loco?
1

783

iDEM

HOC

PYRRHvs
officium

F.

irridct

quidem poeta,
hoc
esse,

20

uerumtamen
se in
*et

ostendit

imperatoris

ne

periculum proiciat. sic Sallustius (^Hisf. V fr. 4 M?) 2 Et hoc totum non proeliis actu promptus'. quasi in palliata, sed concessum poetis fuit. Pyrrhus
in

T nam non seruat om. C 2 si custodit] msi custodit^ (pro et ^ m. 2) V 3 sedet F, se sed TC\\ 4 <^ad)> id TC procedit T prius] plus TC 5 yiaru naQsvQ-tav V, ****** TC 7 haec malum Plaut. est om. TC\\ 8 qui id quod F, quod TC reprehenderis (-dcas T) dixeris TC 9 nunc om. V 10 comwoMendum V 11 debuit om. C\ uos sscr. F* hoc T 13 est dictum C\ optimum sibi T ambiguni <(mul {in mg. m. 2)y ti V utrum] an C sit agmine TC 14 an] * * * C, om. T 16 ipse om. T signa d- TC c 1 V simp C 17 an F opportune <^quod^ F; quod Graeci.^ svxaiQcoG V, ***** TC 18 n. 1.] * * * * T 19 An loco om. V\\ 20 idem hoc p s f TC, hoc pyrrhus f F irradet T||
1

remanet] remi

|1

\\

\\

II

II

\\

||

\\

II

\\

II

II

1|

22

sic salu^ (sal'

non] nomen

|1

T) TC, salustius 24 cessum T

(sscr.)

V^

\\

23 et om.

TC\

438

DONATI COMMENTVM
fuit

autem peritissimus strategematum

primusque,

quem-

admodum
ostendit.

ea

disciplina per calculos in tabula traderetur,

784:

14 NIMIRVM CONSILIVM ILLVD RECTVM EST DE OCCLVDENDis

et

AEDiBVS
locutio

<(^nimirum consilium)> illud rectmn

et

est'

superiori (III 5, 2) ^nimirum dabit haec Thais mihi m. m.', pro sine dubio rectum est. 15 1 SANE QVOD TIBI NVNC VIR VIDEATVR ESSE HIC 785
similis

noua

figurata locutio et praeterea hic ordo est: sane hic nebulo

vmQ^dxoa intermixta,
<(est)>:

nam
lo

ne metuas. 2 An hic ordo erit et sensus, ut sit dictum: ne metuas: sane 3 Ht quod tibi uir uidetur esse hic, nebulo magnus est?
recte,

nam dum

obit terretur adulescens et aetate militis,

et

quod iam uir quae utraque iam indicat,

est,

in

illo

magnitudine, quod magnus corpore: uana esse meretrix ut experta

i5

autem uel inanis et uanus uel ut nebula 4 Et ei^:ovi%G)g hoc mollis, est, dicitur. dictum est: meretrix enim corripiens frustra metuentem Chremetem ^sane' inquit ^nimis' consilium rectum est de occludendis aedibus'. 5 Et deest ^non est', ut sit: non est quod tibi nunc uir uideatur esse hic: nebulo magnus
'^nebulo'

20

stratagematum F, stragematum T, (sscr. i castramen2 eaj et T, a C disciplu C 4 rectum ideo concludit 5 nimirum con(cocludat C) edibus TC, r-ed-oe- V silium add.. W. rectum est dett.: recte 6 et 1. om. TC nimirum om. T 7 hec thays mihi ma mal C, h t mihi m m T, hoc n m V per C 8 sane qui tibi n u u h V 9 yperbaton (hyperboton T) interim ista TC, iperbaton 10 hic (m mg. v7iQarov m. 2) intermixta V nam] nunc T nebulo <(est add. dett.y ne metuas TC, qui tibi F||
1

tari)

II

||

TCV

\\

\\

||

||

II

nuu^
|| ||
||

11 erat T, om. 13 dum 12 qui sensu^ C metuam obit terretur W.: dura obterretur codd. 14 nam etatem magnitudinem TC\\ 15 esse om. T "ut experta "meretrix V\\ 16 iam indicat W.: iam cheream C, -rea T, denunciat in ra^. F* (= dett.); iam dicit Chremeti Schoell wel inanis V\ uel 2.] et 17 ut] et T t^ortxw? F, ironices T, yronicos
\
\

F
\ \

||

F TC

TC

TC

II

metem

18 enim] e F, om. metuentem] timentem F 19 chreC, chem T 20 concludendis T ut sit non est om. V\\ 21 quod] qui F uidetur

II

TC

||

||

EVNVCHVS
est.

IV

7,

U~16.
"^si

439
in

sic

et

alibi

(F

8, 34

35)

te

platea

hac

786

posthac [nihil est] q. d. m. aliutn quaerebam, iter hac habui, peristi', ut sit: non est quod dicas mihi. 16 1 QviD viDETVR. nou diceret miles, si staret in 2 qvid sed iam uidetur timore mutatus. sententia. viDETVR dubitant, a quo dictum sit ^quid uidetur?' ego
olFendero

sane hoc militem puto dicere, quem paulatim <(timor)> a uiolentis atque acribus principiis ad torporem desidiamque perducit. nam primo ipse praecedit, utpote qui dicat (^v. 2)

posteaquam propius uentum est, pedem; post iam nihil ipse (i'. 11) audet, sed quaerit consilium parasiti; denique ubi comminus iam res gerenda est, dixit {y. 18) ^mane' et con^sequimini';

tum

deinde,

lo

^post principia'

refert

irruentes; ad postremum diffisus nescit quid agat ad parasitum spectans {v. 41) ^quid agimus?' inquit. 3 FVNDAM TiBi NVNC mirc parasitus, quia militem uidet nolle uel non audet repugnare, consilium formidulosum et aptum metuenti dedit, subtiliter tamen; nam funda pugnant, qui comminus non possunt, et ex occulto, 4 Sed honesta causa: non ^quia qui non audent palam.
tinet
<^et)>

ir

20

timentur'

inquit,

sed

^ut

fugerint, non sit tutum dixit ^hastam' aut ^lanceam' sed [sagittam] ^fundam', qua nimirum longe iactatur, ut ex hoc interuallo pauorem

fugiant', accedere.

tamquam nisi hostes 5 fvndam tibi non

ostenderet

non

audentis

accedere.

Et mire

^tibi', 25

2 effandero
riisti
I

TC

C quod
est

TG\\ 3 iter hab (ac T) abiit peest] e 4 miles sscr V' si] sed 5 minatus est om. C 6 dubitant a quo Westerh.: dubitantia (dubitantis
| |

TC

\\

TC

\\

II

quod uidetur C, quid uidetur <^quid hoc sane l'C timor (post perducit) in mg. add. V^ {= dett.), om. TCV^ 8 uiolentibus atque acriminibus C ad om. T toi-porem CV^, corporem T, terrorem V^ -que] quem 10 dum denique codd., corr. W. posteaquam W.: postea codd.\\ 14 incuentes T diffisus parasitum 07n. TC diffisus ed. pr.
V, dett.)

quod codd.
7

uidetur^ F||
1

\\

derisus

iamen

qui T|| 21 timentur F, timetur honestes F|| 22 sint T\ accede C tibi] uerrCJI 23 astam sagittam secl. Westerh. qua G, qua T^, quo 2' 24 nimium 25 tibi] uel TC
\\
\

V {deU.) 15 V 20 causa
||

et add.

W.

||

16 fundit

1|

18

suctiliter

TG\

||

TV\ GV

||

440
tamquam

DONATI COMMENTVM
ipse parasitus nec hoc audeat.
7

Sunt autem

qui putant haec a Thaide ad Chremetem dici, sed male: non enim conueniunt ista meretricis dictis superioribus.
nisi
ei

dudum
17

quia mouet me, quod ^ex occulto' dicit; constat enim uideri militem et ipsum non uidisse, cum qua
sit.

pugnaturus

787

1 VT ILLOS PROCVL Ex occvLTO meretricem cum ut alibi (III 2, 39) ait *hos prius introducam'. suis, 2 FACERENT FVGAM dcest rursus ^ut', <(ut sit: ut^ facerent 4 facerent fvgam 3 Vel a6vv8ixiog inlatum. fugam.

lo

desiderat coniunctionem ^enim', ut sit: facerent enim fugam. 5 vt caederes pro ^caedendo cogeres, <(ut^ facerent

fngam'.

788

18
figura

SED eccam thaidem ipsam ^eccam'

quasi
*eccam'

et

Hpsam'
et i5

i^cpaCLg^

<(causam)>
est.

belli

^ipsam' contra

quam pugnandum

iRRViMvs

irruere

parasitus inidens militem dixit. proprie dicuntur, qui cum furore proelium ineunt.

hoc

qvam mox 3 Et
animad-

789

19
uerte,

1 omnia privs experiri qvam a. s. quantam uim habeant ad delectandum

d.

in comoediis 20

cum ab ridiculis personis proferuntur. quale est apud Plautum, ubi miles suam formam admirans ait (Mil. glor. I 1, 68) ^nimia est miseria nimis pulchrum
seuerae sententiae,
1

ne hoc

\\

Steph.: qui TC, quae V\ 5 ipsum ed. pr. : constantem ei F, ostantiam ei jTC; corr. W. uiderit 8 ait TT.: iipfie illam (dett.) {= dett), ipse ut codd. hoc prius introducet codd. 9 facere facerem C\ ut sit ut add. Klotz H 10 Vel inlatum] uel 6c6vv%iT0Giv uel
\\
\

T\\ 3 conueniii

2 h^c 4 monet

V\

hoc F^

nd

F chremem TC
1

di
\

quod
\

TC

\\

\\

\\

TC

inlatum F, ******* latum TC 11 coniunctionem om. T^ 12 VT F 15 emut add. ed. j3r. 14 t i fugam om. TC causam add. escam F phasis T, enfasis F, non fasis C 16 pugnandus TC Schoell; principem suppl. dett. post est add. V^ in mg. (= dett.) uel c^deres pro cedendo cogeres facerent fugam (c/. supra schol. 17, 5) <^in^ quam mox i F|j 18 irruerc F, cuere T \ 20 omnia (omio C) prius e q a s d TC 21 habeat ad dectandum C 23 tbi F 24 nimis

||

1|

||

\\

11

\\

\\

<[pu8> T, nimis <(nimi8)>

EVNVCHVS
esse hominem'.

IV

7,

1722.

441

2 qvam armis sapientem decet avaxo3 Aut klXeLipLg est, si sub'quam anna'. 4 Et mire non dixit ^me' sed ^sapienaudimus ^agere'. tem': hoc est enim magis ridiculum.
Xovd-ov pro

790

I. s. V. F. et hoc mire: non 2 ivbeam uelim, ut (Andr. III 3 di vestram fidem bona 3, 1) Hubeo Chremetem'. analogia:. qui leuiora laudauerat, hic exclamare iam debet. et hoc est quod supra ait (II 2^ 20) Hd rursum si negant, nam negat rursum male pugnandum laudo id quoque'.

20

Qvi scis

AN

Q.

'uelim' sed Hubeam'.

lo

non poterat, quin in proelium 4 di vestram fidem q. e. s. NVMQVAM accedo qvin abs te a. d. mire egit personam admirantis per trinam apostropham: ad deos Mi uestram fidem!', ad se ipsum ^quanti est sapere!', ad militem
esse, qui superius retineri uel moriturus irrueret.

i5

^numquam accedo, quin abs 791 21 1 NVMQVAM ACCEDO

accedo'
dixit,

te

<(a.

d.)>'.

ABEAM rem ex

ridicule parasitus ^numquam 2 qvin abs te qui numquam recessit. doctior uimis impudens assentatio, se fieri doctiomilitis

sapientia.

20

792

22 1 THAis PRiMVM Hoc uidc iam missam intentionem repetendae uirginis: non enim iam puellam sed pactum 2 cvm tibi do indiligenter ut ueteres exigit, ut amator. darem'. ^cum tibi sed miles loquitur. pro
1

DECET om.

TC
|1

ccvcimXov%-ov

F, perquara C, proque T iXXLrpi.6 F, eclipsis TC est in nig. V^, om. T si ed. pr.: sic codd. subaudiamus 4 enim ow. s. 5 scis] sic an quae iubeam ivBEAM om. 7 dii codd. 8 anologia C, alogia V.] a 9 negat C 11 quia re10 nam om. sepius di 12 irruerit C dii tinerfe CV^ quica in T, qui in C

F^ **** TC
\

2
II

pro

quam] postquam
I

II

TC
\\

TC
|

TC

||

||

II

TC

\\

V
\

\\

T F
\

abeam doctior 13 numque adceiido C s.] (doc C) TC 14 per om. TC unam T apostrofam V deos <ut> V dii codd. 15 f T <ut> quanti F, quam C milite V doctior om. 16 quin 18 accedo om. TC 19 a d C 21 thaidis C hoc om. TC uide amissam adsentatio dili23 <q.> cum T F, uideam missam TC-, corr. Schoell genter codd., corr. Goetz 24 sed] si T
II . II
j

av-v-f- TC
1

///

||

TC

II

\\

||

\\

\\

442
793

DONATI COMMENTVM
23 QViD TVM POSTEA
aut
Mixi' respondendum
erat

aut ^non

dixi'.

sed uide contumaciam meretricis in con-

temptionem
maluit

quam
1

794

24
gantem.

personae militis: interrogantem interrogare capi per inductionem. ROGiTAS contemptionis genus est in interro2 qvae mihi ante ocvlos <^coram> utrum

significatur inepti militis 3 est quam 'coram'?

oculos'

et

longe
QViD

dictum <^an)> ^ante oculos' minus ante ocvlos <(c.)> potest ^ante intellegi: ^coram' etiam proximitatem
lo

significat.

795

25

cvm illo agas

omnino

meretrix

non

putat idoneum, cui reddenda sit ratio cuique se purget: adeo apud illam amicitiae eius pertaesum est; nam erant 2 et cvm eo qui dicerent, si uellet militi reconciliari. CLAM <(te)> svbdvxti mihi iuuidiose ^et cum eo', nam ut
3 svbdvxtimihi supra (JF^) legimus, exclusit Chremetem. furtim subtraxisti. Vergilius {Aen. VI 524) ^et fidum c. s. e.' 26 1 LiBviT superbum et meretricium uerbum. sic 796 Cicero ait de Chelidone (m Vcrr. II, I 52, 138) ^libenter
ait se

i5

facturam'.

2 hvc

redde ^huc redde' idioma

est 20

pro contumelia reposcentis. sic et in Hecji^a (/// 5, 52) 3 nisi vi mavis eripi <(deest)> ^renumeret d. h., e.' alterum ^si', ut sit: nisi si.
2 in sscr. aut ed. pr.: ut TC, om. postea] p3 interroom. TC contem^J^ionem F, contentionem C gationem TC 5 cogitas TC contewipfionis F, contentionis G 6 quem TC, qu^m V\ in om. TC interogante C, -glte T 7 significatur] significat^ ut (^ add. m. 2) V, utrum^we F 8 est om. T potest significat ut incepti T an add. ed. pr. 14 dicent oculos om. T 12 eum credenda T oratio 15 svbT\ uellem T reconciliari dett., se conciliari DvxTi MiHi] duxti (duxit C) mihi TC, s 16 chremes
1
I

\\

F^

\\

1|

||

||

TC
\

\\

II

TC subduxisti codd. 17 et si dum buit <est> 19 chelione TC et] est codd. (uru in mg. m. 2) ydioma C, idoma T echira F, -rra 22 renuerit T deest add.
I

\\

TCV m F CF s^] c^ F
\\

TC
||

\\

\\

|1

\\

TC

||

18 li20 facturum C, 21 in om. V\ W. 23 alterum

||

\\

sit nisi (u C) et si ut sit si non

si

ut

si

V (=

TC, utrnm
dett.)

nisi

<pro non

{in

mg. m. 2)y

EVNVCHVS IV

7,

23-31.

443

27 1 TiBi iLLAM R. hic 86 primum interponit Chremes, 2 avt tv ut adulescentulus potuit, iam fracto milite.
tibi

I
I
I

ILLAM T. o. mauis ^omnium'.

ait

utrumque Chremes; nam quia

ait

dixit ^nisi

eripi',

^tu

illam

et

est cc7toaLc67ti]6Lg

tangas?' <(et)> addidit sic autem loqui secunda.

:

1797 798

enim loquenon meam bene cum hoc. 2 tangam ego non batur, addidit ^meam': hinc enim probatur iniuste dictum ^tu illam tangas?' 3 tvam avtem fvrcifer incongrue ut
imperitus

solent plus gestu quam uerbis conciti. 28 1 QviD TV TiBi vis rectc cum Thaide

lo

799

29

adulescens liberum seruilibus conuitiis exagitat. 1 cave sis nescis cvi maledicas nvnc viro anim-

aduerte parasitum neque tacere omnino, ne defuisse patrono uideatur, neque in aliena causa rixam in se transferre. 2 NON tv hinc abis hoc parasito, illud militi Chremes.

i5

3 CAVE sis quia imperatiua uerba uelut contumeliosa sunt, addebant ueteres ^sis', quod significat si uis.

797

27
uis in

TiBi

iLLAM <^reddat)> avt <(tv^ illam magna

20

pronominibus et significatio est, ut (Vcrg. Ecl. III 25) ^cantando tu illum?' 800 30 sciN Tv ^non tu' parasito, ^scin tu' militi dicit. 801 31 1 FACiAM VT Hvrvs Loci D. M. s. M. moris est magnas esse minas hominum meticulosorum. specta ergo, 2 hvivs l. d. m. s. m. quam acriter timidus comminetur.
1
R.]
I

et

II

codd.

TC pesis T, (appos-) C siut T C MEAM tangas om. TC

addit
II
\
I

S non] nunc T hoc] hic T, om. 11 conuitiis exagitat ^'^ep^. officiis 12 cauescis nescis c-m-n-u- F| agit (sagitta TC) codd. NEscis oni. TC animo (aiunt C) aduertite 13 ne uideatur om. C ne] neque T 14 aliena 16 cauescis rissam 17 ueteres om. C scis <^uerba> sunt T significat ex -cabat corr. V^ 18 tibi illa C 19 et] qz T signiilla T ficatione est codd., corr. ed. pr. illam r|| 20 tu sscr. C^ 21 non tu] non T dicunt T 22 vx om. scin] sed F, sin T TC moris 24 quem T s. m. in Loci] i mg. F*
\\
\

4 ait Steph. : at F, om. et add. Steph. nisi] si 5 et est om. aTioGLoniqGLa (j]6 in ras.) F, aposio||
\

2 po^uit F;

pauidus Teuher

||

TC

3 ait Steph.

aut
\

||

||

TC

\\

|I

TC F

\\

\\

\\

\\

||

TC

||

||

huius
q.

T)

TC

memineris F-, huius

loci

d q meique (ma

444
'loci'

DONATI COMMENTVM
in

quo

caesus,

*diei'

quo

caesus,

*mei'

quo

caesus.

802

32 1 AnsERET ME Tvi Mc parasitus nunc quasi monitor 2 Qvi hvnc tantvm hominem facias Chremeti respondet. iNiMicvM TiBi ne nunc quidem parasitus a militis assentatione discessit.

803

33
rusticius

DIMINVAM
dixit

EGO

^caput

CAPVT TVVM HODIE tuum diminuam', quam

NISI
si

ABIS

diceret

2 ain vero canis hoc uerbo *diminuam tibi caput'. impudentibus inimicis conuitium fieri solet; nam militare dictum est in bostem ^canis' et apud Homerum pro graui contumelia in aduersarium dicitur, uelut in illo loco

lo

804

34: Qvis TV HOMO ES Q. T. V. imTQOxaa^wg figura est, ubi multa terribiliter interrogantur, ut (Verg. Aen. IX 376) ^state, uiri. q. e. i. a.?' quae c. u.?

i5

805

35
irato.

sciBis

2 principio

non obsequenter sed figurate dicitur ab eam esse dico l. quo tollitur tuam
20

3 scibis et scies et scibis dicitur per prouideri. ductionem tertiae coniugationis. 4 principio eam esse
D. L.

in

tria

diuisit

officium

defensionis

suae: in adser||

quo laesus codcl., corr. Klotz quo 5.] qua F 3 nunc non codd. 4 chremeti V ondet T qvi] quid TC hvnc] hoc r|t-hfitF|15 nec nunc T a om. C adsentatione F, assentationes T, assentatores C 6 discex T 7 ego] tibi V\ tuum h n h a F 8 rusticus C <^dicit^ dixit T quasi si C 9 //// ain F, iam T, iamiam C hoc uerbo ed. pr. cum uerbo 10 solet fieri TC|I (canis sscr. F*) codd.-, canis an yivvog uerbo 11 est orn. TC hoste TC et apud (d ex t corr. m. 2) homerum F||
1 in
:
|

8teph.

||

\\

||

||

II

.?

||

12 dicit
eoi
ifis

II

13

tf

mficoTca
,

magna lacuna in codd.; (= II. I 159) ed. pr.

xaxai
-nvvsg^ ?
\\

xl^tjv

An

agvv^tvoi fisvtXdco
11.
\

XIII 623

*riv

***** rC
De
scibis
|

^o^rJffofcO-f

figurata

xn ras. F* dico lib in ras. F*, uideris C

I

18 principe eam 19 uideri in ras. F* scribis C, scibis in m.g. F* scribis C, cibis T dicitur om. C per Klotz: post OF, popost T productio C 20 ea T eam csse d. e. 1. F 21 in tria] interea T\ adsertoris] desertoris C
1|

obsequentur describis obsequenter C

\

t7tiQQ6xi6(ioa F, 15 interrogantur uterque t u q e r 2\ interogatum utrique c u q e et

t.]

14

N.

\\

17 figura

TC, d
\

||

TC

tuam

||

II

1|

EVNVCHVS

IV

7,

32-39.

445

toris 'principio eam esse dico liberam', in cognitoris ^ciuem 5 Bonus ordo: Atticam', in fratris ^meam sororem'.
libera,
ciuis,

nobilis.
ei

tium potest

fieri,

7 Hvi ^hem' aduersus eos, quibus irascimur.

6 civem atticam quo etiam negoqui se pro domino gessit in ciuem. et ^hui' et cetera id genus sannae sunt

W6

MEAM SOROREM quo constat praesto esse defen2 (os dvrvm^ quasi ex omnibus hoc sit impudentius, quod et sororem suam dicat. 3 os dvrvm os impudens, ut contra mollis frontis dicuntur, 4 nvnc adeo edico tibi ne <^v. f.> qui sunt reuerentes. superbe et quasi militi; nam edictum praetoris dicitur et imperatoris. 5 miles nvnc adeo edico tibi et
1

36

sionem puellae.

lo

^miles'
sunt.

de
sic

his

officiis,

quae
1,

in Adelphis

(7/

nomine contumeliosa Melibera hoc, dum ego 42)

suo

i5

redeo, leno'.

807

NE viM FACiAS VLLAM iN iLLAM seruauit praC" cepta adeo, ut meminerit (/F 6, 30) ^si uim 2 ego eo ad sophronam faciet, in ius ducito hominem'. hoc lentius ad Thaidem. 39 1 PROHiBEBO iNQVAM nou satis exercitate adulescens 809 totidem uerbis dictum repetit militis. 2 avdin tv hic FVRTi SE ALLiGAT Guatho occasiouem finiendi litigii iamdudum quaerit ob desiderium mensae et cibi, et ideo quasi de iure consilium suggerit, hunc reum furti esse posse, qui
1

37

meretricis

20

25

ea

II

2 in fratres q

T, inferens

C
\

3 cuius
||

||

5 hvi

cetera id genus sane hui] huius (huic C) hec hui (huj T) sunt TC, caetera huiusmodi gestus sane sunt (= dett.); sannae Steph. 8 os dvrvm add. Steph. 9 et om. 10 duorum T 11 dico TiBi om. 13 et sunt] ne] ut miles contumeliose dixit. ab his enim officiis qui suo nomine

TC
\\

V
||

\\

II

TC

TC

TC
||

||

\\

uocandi

sunt data uocabula contumeliosa censentur dett. 14 qui T 15 sint codd., corr. W. delibea C 18 uis T 19 eoj eam eo T, eam C sofronam T, -niam V, sostratam C" 26 thaidem <(chremes^ dett. 21 prohibebo V, prohibeo TC 22 reperit C hic fur (fu T) se al TC, f h s a F 24 ob ad TC et cibi] tibi T 2n consilium <(militis> C; fort. consmiliti posse qui om. T furti] militis TC
|

II

\\

||

||

446

DONATI COMMENTVM

paratus sit alienam rem suam dicere et id in iure profiteri, 3 Ergo "^furti se alligat' reum hoc est apud praetorem. se efficit fraudis, nam iisrcdri^iiTLKag furtum pro omni dolo et fraude accipimus et iniuria. ^alligat' autem

obstringit et inlaqueat et obnoxium facit. 4 Onme igitur quod fraude fit, furtum est. sic Yirgilius insidias (^Aen. XI 515) "^furta paro belli', adulterium {G-eo. IV 346) ^et dulcia furta', omne malum factum (Aen. VI 568 69) ^quae quis apud superos,

c.

furto

1.

i.,

distulit

i.

s.

p.

m.'

Furtum

duobus

lo

modis

dicitur:

uno,

significatur,

altero,

cum omne maleficium generaliter cum res subrepta demonstratur. nunc

ergo ^furti' maleficii.

810

40 1 SATis Hoc TiBi EST ad repetendam scilicet uir2 qvaere qvi ginem sumendamque in iure uindictam.
iiESPONDEAT et coutcmpsit interrogantem
citias,

15

et indixit inimi-

professione iracundiae cum dicit indignum militem. 3 iDEM HOC TV Ais THAis ^idem hoc' quod Chremes et tamquam et ipsam circumuenturus interrogat, scilicet.

quod

illa

intellegens

malitiose

^^'^quaere'

inquit

^qui

re- 20

spondeat')>.

tumeliose: illud

qvaere qvi respondeat satis conenim quaeritur, quod difficile reperitur.

4

ergo: non modo indignus es, inquit, cui ego respondeam, sed uix inuenies qui te dignum responso iudicet.
1

paratus

sit

Klotz: paratus TC, paret

:
\\

F (parasitus
\\

dett.)

et id in iure Steph. et id uitium te C, et id in uitiis T, audin * tu deest iniuste (= dett.) 2 allegat C S meta lenticos -cas (methal- C; V) codd. furtum sscr. F^ (= dett), om. TC\\ 4 allegat 6 omnem C fit] sit C faratum TC, furatum FJj

'

T
I

1|

7 furto

quicquid F 10 furto <(est]> codd. m.] n codd. 1.] et C 13 furtim TC malefici F 14 hic TC ad] id T 15 in F 16 redeat T querere T qui <^t > r iure] iniuriae dett. C et 2. om. TC induxit contempsit TC, indixit F <^qui^ inimicitiam T 17 profexionem C, profectionem T iraciin respondeat diae F dixit T 20 intelligetis TC quaere suppl.Schoell 21 querere qui r^ T 22 difficile om. TC 23 cum ego T 24 uindicet C
1|

paro] parto T, -ta

i

C
|1

bella
i.
\

\\

9 qui quis

TC,

\\

\\

jl

||

\\

II

\\

|j

II

EVNVCHVS
Sll

IV

7,

40-44.

447

Id.',
812
.sl3

QviD NVNC AGLMVS uide ut nunc euanuerit actio primo dixit (i'. 19) ^omnia prius experiri q. a. s. post (i". 40) ^idem hoc tu ais, Thais?', postremo ^quid 2 Ef ^quid agimus' consilium quaenunc agimus?' rentis est, ^quid nunc agimus' est langui.di atque defessi. 3 QviD NVNC AGiMvs ubi est illud quod ait (v. 3) sed uani impetus hunc exitum 'primum aedis' <(etc.^? 4 redeamvs ^quin' modo immo. qvin semper accipiunt.

41

militis:

5 Non ^abeamus' inquit sed ^redeamus', ut irritos conatus uerbo ostenderet. 42 1 CREDiN ex pai-te consentit, qui sic interrogat. 2 CREDiN credere dubitantis est, certum esse fidentis.

lo

tulit spei

NOLVNT VBI <(VELIS VBl)> NOLIS C. V. pluS innon reuocando uerbum quod exspectabatur, hoc 2 Ergo uariauit: non enim est ''uolunt', sed ^cupiunt'. 3 bene pvtas hoc est recte intulit ^iolunt ultro'.
1

43

i5

putas, sapis
^nulta putans

uel intellegis.
s.

Vergilius (^Aen.

VI 332)

4 Vel conicis. 5 Vel 6 Vel pvtas cogitas. 'pvTAS disputas. 44 1 lAM dimitto e. dimitti exercitus dicitur uel sii
a.

m.

i.'

20

pace

facta

uel

uexatis

hostibus.

centia dictorum est,

cum

ergo raagnifi2 sanga sint facta deformia.

ridicula

4 agimus in mg. V~ ut ex no corr. C, uide 1 qui T ex corr. T nunc om. TC 2 experiri prius V^ quam ar sa de T(7 3 tu Thais] tua ista TC quidem nunc TC 4 queest 2. W.: et codd. 5 est 1. deU.: et ritis C languida V 6 AGiMvs] a F 7 aedes V etc. add. ed. pr. ineptus T 8 redeamus V ymo {ex uno corr.\ in nunc TC exitium C mg. al' imo m. i) C H 9 habeamus C redeamus F, eamus TC\
I

||

11

11

TCV

\\

II

II

\\

uiritos

TC
I

10

12 certum om.

TC

<(uno^ uerbo
\

ed.

uidentis
||

TC

pr.

\\

13

Nohmt
\

uerbo] uuun^cu\

jl

u TC 14 uerbum om. TC quod] quam V, 15 nolunt V non enim] sed {del.) expectabantur C 16 uolunt (n ex a corr) T, uoluit C, uoUmt V hoc non F 18 <e> multa F est recte F, hoc certe TC putant TC,
F, ubi nolis cu

qui

||

II

\\

20 e.] exe C, exercitum T putant F == dett^ V dicitur exercitus \corr. m. 2

di
\

II

22 dictorum Klotz: dictum

TC, dictm

TC F

omitti TC, omitti 21 ueratis T^ H

|

de forma

TC

448
ITA

DONATl COMMENTVM

VT p. D. M. D. F. F. V. V. M. mire in cocum, qui focum curat in domo, quia milites hi fortiter pugnant, 3 Ergo uide quam utrumque qui sunt memores domorum. comicum: ad ineundum proelium resque bellicas Donax
primus
est,

ad^es domesticas Sanga, qui cocus

est.

S15

uicissim

DOMi FOCiQVE F. V. V. M. Momi fociquc', <(quia^ 2 Et domi uicissim foci ministerium satagebat. Caecilius (fah. inc. fr. 34 lllbh.^) 'domi' genetiuus est. *decora domi'; Plautus (Trin. IV 1, 22) ^quamquam domi
4:5
1

cupio, opperiar tamen'.

lo

816

46
poeta,

domum

1 lAM DVDVM ANiMvs EST iN p. Mc apcruit causam cur et inuitus Gnatho iret ad litem et libens 2 frvgi es ^frugi' utilis ac necessarius, redeat.
i

a frugibus, quae quod his fruamur, ita dictae sunt; 3 Frui autem est unde fructus et frumentum.
uesci,

quare pars gulae. etiam his, quae cibo poculoque non sunt, frui dicitur delectatione odoris, %azcciQri6xLv,6bg ^ ut rebus ueneriis et

frumine, quae

est

summa

uisus, auditus.

om.

TC
I

V F
II

ita(utr)aut-(autC)f-e-mdf-fu. TC\ v. m.] ui- F, in coquum TC, in coquum V 2 curat C in domo

I

\\

hi Steph.:

hic

TCV;
et

uix

dett.

{qy ergo TC, ^quae y ergo

5 coquus 0, coquus li quia add. focique] forisque 7 uicissim W. satagebat mg. F* (= dett.) ante domi, om. foco V^ (dett.) Et] e T 9 decoram domi] dm codd., corr. Sfeph. plautus ^(dicit^ T quam C 10 operiat F, 11 iamdudum a-e-i-p12 poeta operiet C, periet T his C inuitas O, inuitus in ras. F* 13 fruti utilis C iraet C

(sscr.

memores] martes T\ 4 dorax m. 2 dett.) V

o
\\

\\

\\

II

TC
I

TC
||

|1

\\

TC

\\

\\

14 fniantur F dicta TC 15 Frui a] aut (a T) nescia 16 qui est TC 17 quare etiam] qa qz 2', om. V\ his quae] bisque TC, his ergo quae in ras. V^ {= dett.) cibi poculoque non sunt TC, nec cibaria nec pocula sunt in ras. F* (= dett.) faui dicitur C, paui dicimur T, frui diciwmr F 18 v.ataav.iQtiyi(06 F, Rd^T^^cesticos T, **** cresticos Cj deZeceatione T^ 19 auditus <(etc {add. m. 2 dett.)} V
acj

an

TC TC

II

||

\\

\\

II

||

EVNVCHVSrV

7,

45-46.

1,

1 4.

449

k
817
818'

demum
tune,

uirgo

PERGIN SCELESTA MECVM PERPLEXE LOQVI nunC uitiata esse cognoscitur a Thaide, opporet defensa est et retenta.

postquam magnopere

nam

statim consequeutur nuptiae eius et Chaereae, qui illam 2 perplexe loqvi ideo 'perplexe', quia sta- 5 uitiauit. tuerat uitium celare uirginis.

scio NESCio

A.

A.

mire ex

dictis

omnibus pauca

decerpens et ostendit, quid dixerit perplexe, et stomachum

^scio' fiere puellam, ^nescio' eunuchus, ^audiui' hoc admissum, ^ego 2 Acriter iratorum est renon adfui' cum hoc fieret. dixerint, quibus irascuntur, ut {Yerg. petere quae proxime Aen. VII 452, cf. 440) ^en ego uicta situ u. e. s.' 3 NON Tv ISTVC M. D. A. E. Q. E. uou cst hacc iutcr819

saeuientis expressit dominae:

uitiatam,

^abiit'

lo

820

haec omnia rixam significarent, nisi obticeret. 2 Tacemus consilia, ut {Verg. Aen. II 94) "^nec tacui demens' etc, reticemus dolores, ut (Heaut.Il, 33) *^ne retice, ne uerere', obticemus quorum pudet, ut in Phormione {V 9, 2) 'hem, quid nunc obtices?'

rogatio. 4 1

i5

viRGO

c.

V. L. o.

20

celesta
1.

loqvi om.
\

TC
\

\\

demum] derrium
\

C,
j

detemer

om. T. retencta C|| 4 consequenter V illa rC!| 5 perplexe {his) ex corr. C loquitur T perplexe om. T\ 6 uitium F, ut N (= ut enim) C, ut crimen T celere T 1 scion **** mire (7, scion mire T %i 1. 8 decei-pis T om. V 9 domi nescio TC, domi scio F, corr. Bentley 10 abit T audiuit <^domi^ K^ affui codd. cum non] nunc T est repetere F, ea petere TC ex dum corr. C 12 dixerunt TC 13 en] hem F situ r e s F, sum e s TC 14 m. T) TC F, D.] mihi dict (dic

II

3 et

\\

||

II

\\

\\

\\

II

||

ade^qe*

a-aeq-^
I

e^ T,

haec
IJ

non] Num in ras. V^ (= dett.) 16 c.] n T significarmt F, -cauerat C, -cauerant T 17 obticerent 18 demens] d C, d' T 2-Pee ticemus T\\ 19 ne retice {del. in F; nec e*ice T) ne uerere <ne retice]> codd. 20 nunc {ante quid) F, non obt C; obticuisti Ter. codd. Donati comm. rec. Wesaner. 20

a^a^eq-i^e^q- C

II

TC

PC

\\

450
821
5
1

DONATI COMMENTVM
EVNVCHVS ABiiT quia
nescit caiisam,

non
2

'^fugit'

dixit sed ^abiit', nec ^Chaerea'

sed ^eunuchus'.

qvam

OB REM QViD F. E. TACES hacc a6vv8exa instantis dominae uultum habitumque demonstrant.

823

sunt,

'qvis fvit iGiTVRt haec cunctatiue pronuntianda quia aut inuita indicat aut dubitat de nomine ignoti aut trepidat per timorem, ut non uideatur adfuisse uel scisse, cum fieret, aut <^ostendat)>, quam non libenter

eius nomen, cui irascitur. 2 Sed ego agnosco ancillarum consuetudinem, quod obliuiosae sunt dominarum. 8 1 EPHEBvs iSTE cphebi nomen ad aetatem rettulit, 824 2 iste ephebvs cito ostendit, non ad facinus commissum.

dicat

10

cur

<(sit)>

825

iste eunuchus creditus. qvid ais V. redit rursus ad iracundiam,

Aptum
2, 82),

conuitium et comicum in ancillas

^uipera' (luven. et infra (Eum.

"^uenefica'; <(sic et^ ^lupa', 15

VI

641), ^excetra' {Flaut. Pseud.

1,

13)

^sacrilega'.
est 'obsecro',

826
827

10 QviD
sed dolentis.

is

OBSECRO AD Nos non rogantis

p.

11
quod.

Nisi

AMASSE CREDO
iD

deest

*^quod',

ut

sit:

nisi 20

829

13

NVM
t.',

lacrimat

uero serio

pro ob id.

V. ut supra {III 1, 3) *id 2 id opinor callide Pythias

obrem
C,

TC 2 sed dixit obiit TC sed 3.] nec TC quamqf-et- TC 3 ccaioid-i-rcx (d- ex x corr.) V, assintheta 4 -que] quam assintica T n s tt s T)> instantis TC
1 abiit] aII
\ |

\\

<^i

(i

\\

jTO

II

5 schol.

ad

iste chaerea pert.

hic
\

iunctatiue T, coniunctiue C 7 trepida catur C affuisse 8 scisse Schoell:

I

TC
b

\\

T T
si

cunctatiue F, coniudiut] aut

TC

se codd.
\

\\

jfieret

TC^
[|

fieret

V
(c-

ostendat add. Goetz

dc
\

|1

dnamm
11 e

10 quod obliuiosae sunt

F,

q
.

obliuiofae
e

est

T) f

iste

TC

dno T, quae obliuio

\

ephebi
\

iste

dno C

om.
\

TC

F* (= dett.) sit add. W. reddit T, rediit F 15 ueneficas codd., corr. Steph. sic et add. W.\ utpote dett. 16 excetra Westerh.: et cetera 17 et infra Schoelh. et in F, con T, om. C sacrilega /// F[| codd. 18 obsecro a n 20 credo] c 22 lacnmet p. om. TC C, 1 F|| 23 t.] se F, est pro ow. C id om. T
quod
14
uir sit in ras.
V.]

13 cur] creditur T\\

\\
\

||

||

II

TC

||

TC

\\

EVNVCHVS V

1,

517.

451

3 qvid ais sacrilega av^rjGig: *opiiior' dixit, cum sciat. deinde ^uenefica' (v. .9), postremo 'scelesta' (v. primo l),
'sacrilega'.

830

1 ISTVCINE XNTERMINATA svM satis moralitcr. ISTVCINE iNTERMiNATA SVM pro! non hoc tibi com3 istvcine i. s. h. a. t. apparet haec minata sum?

14

.5

post scaenam esse mandata dixerat tantum (III 2, 39

40)
;

nam

supra non meminit, sed

^hos prius introducam et
10

831

quae uolo simul i.: p. h. c. e.' 15 1 QVID FACEREM ITA VT TV I. S. C. EST dlxcrat enim Chaerea (77/ 5, 30) 'edicit ne u. q. a. e. (a. e.^ m. n. a. i.' 2 rvsTi avy^oTtrj metaplasmus pro Hussisti', 16 1 SCELESTA ovEM LVPO c. hcne dilatum tot occa832
sionibus

prouerbium

personae

Thaidis

adscriptum
<(et)>

est;

continet enim in se et femineam reuerentiam

mere-

is

tricium sensum.

quia uidet se lupo commisisti'. 17 1 sic MiHi DATA ESSE VERBA uidctur plura fuisse 833 2 qvtd illvc h. e. dictura, nisi superueniret Chaerea.

2 Reditque rursus ad minora conuitia, et est prouerbium ^ouem esse conuictam.

20

per

genetiuum casum iniuriose honorifice. 3 qvid illvc h.

dicitur,
e.

per nominatiuum non continuo agnoscit

dixit]

4 Histucine i c f ce nam minata

|

chem T sum

I.]

e.

CF,
I

auxesis F, auresis 7, auxeris C 5 histucine minata sit C, istuccine sit T 6 histucine pro] quod T hoc] hic c. T\n.om. TC\ii7 cenam TC 8 tamen
\

\\

\\

TC

\\

\\

\\

hoc C, hoc V introduce codd. 9 qui 70 p. h.] ra h F, m b TC e.] r V 10 quid facerem ista uti s c e T, om. C s c est F 11 cheree dicit TC, cherea dicit V ne u u a m n a i TC, ne w u a e n a i F 12 sincope metaplasmus

\\

\\

II

||

(methapl- TC, -mu V) codd.

C, c
1

\\

13

ouem lupo com

\

F,

l-C'

TC adsumptum {corr. m, 1) F, ascriptum T 15 effemineam {om. et) tC et add. meretricum (sscr. m. 2) F 16 redditque 7, redditque Steph. C ad] id T 17 conuictam T 19 data uerba esse T, d e u F uidentur C, urchem T fuisset C 20 illic F k.] est F 21 per h. e. om. T 22 h est F continue C
tot 07n.
I

II

14 persona

\\

II

||

||

||

29*

452

DONATI COMMENTVM

hunc meretrix, quia etsi adhuc ueste eunuchi indutus est, attamen exuit spadonis incessum uultumque mutauit et praeter uestem totus in Chaeream rediit.
834:

18
ut (^Ad.

ERA MEA

T. o.

2 TACE non silentium indicentis

blaude ac puellariter arridet. est, sed securam facientis, s*

835 836

II 2, 1) Hace, egomet conueniam ipsum'. 19 HABEMVS HOMiNEM I. mirc ^hominem' dixit ut reum. 20 1 IVBE COMPREHENDI QVANTVM POTEST prO ^COm2 Et qvanprehende': xh ^iube' enim uelis significat. TVM POTEST deest "^cito'. 21 1 QViD iLLO FACIEMVS ^comprehenso' subauditur. 837
2
pentis uerba et dicta sunt.

lo

QviD FACiAS ROGAS moralitcr expressit puellae stunon habentis quid respondeat ad ea, quae
is

838

22 viDE AMABO si NON c, A. o. I. V. mire ab eo, quod respondere coeperat, ad aliud transit mirata confidentiam Chaereae: is est an non est?

839
non

23 TVM QVAE

Eivs

c.

E.

uon

est

est nisi similis impudenti. sic alibi '^ueritas inest i. u. a. <^i.^ u. f.'.

impudens, inquit, (Andr. V 2, 16)

20

r 2 incensum C 3 totus om. T in cherea 4 hera CV, cherea T mea] F o.] obsecro V\ amdet F, audet TC 5 tace sscr. V^ indigentis jTC, indicentis F 6 <est> ut ego me T 7 ho -i- F, hominem TG\\ 8 q p F comprehendere TC 9 t6 uelis dett.: irruo (luio
1

redit

TC

etsi] se
||

II

||

m
\

\\

||

||

||

uet

T) emento uelle TC, irrue el to eiuhe ////// F; iubere enim uelle Et om. T 10 potes F 11 quid illi Steph. deest] id est F f F comprehensio TC 12 quid fr- F 13 et om. TCj i 15 inde TC si non e a n quod F respondea C F, si non cum a i u si si breuiter T, pronuctianda amabo> <no non cum a s u G minime T qnod orn. T 16 confidentia 17 is] non rus T 18 quae e c est F, quae codd., corr. ed. pr. est c TO 19 si malis T impudenti <(est> F, <est> impuI

||

||

\\

||

\\

\\

\\

\\

II

denti

TC

20
||

u. sscr.

F^

a.]

atque

EVNVCHVS V

1,

18-23.

2,

14.

453

2.

840

1 1 AivD ANTiPHONEM V. M. ET p. rfediens in uiciniam suam causas reddit Chaerea, cur non mutauerit uestem. oportuit autem et iam e re argumenti fnit non mutasse,

ut

eum

uideret meretrix

cum

reum

I
841

uitiatae uirginis.

turpi habitu incedentem ut 2 apvd antiphonem v. m. et p.

domo eius'. 3 VTERQVE MATER ET PATER uon uterqUB pater utraque mater, sed uterque parens, quia ^mater

Xapud^ Antiphonem'

dixit

pro

\my

et
et

pater'.

QVASi DEDiTA

o.

D.

E.

non tam mirum,

si

domi

jq

erant, sed illud magis mirum, quod in ea domus parte, 2 vt qua in aedes introeundum erat adulescentulo.

NVLLO MODO iNTROiRE POSSEM superius causa continetur, cur non mutauerit uestem, inferius autem, cur huc redierit. 842 3 QviN modo quominuS. 843 2 notvs 1 DVM ANTE OSTIVM s. Autiphonis scilicet. 4: MiHi QViDAM OBViAM VENIT qui mc possit aguoscere
uel

15

qui

me

nouerit,

id est amicus.

necessitate argumenti V {= dett); corr. W. (cf. ad Phorm.I2,9)\ non mutas ut cum audiret meretrix audiret (mer- aud- om. T) eum turpi habitu incendentem (et ced- C) ut (et C) reum uitiate (-re T) uirginis TC, (^chaeream uestemy non mutasse

et pr F, et pf (pater T) TC 1 rediens om. TC\ uiciniam suam] scaenam ? 2 causam TC cum T mutauer/i uestem F 3 et cherea argumenti T, cherea et argumenti C, et de
\

umjj

|1

ut

cum
et

meretrix <^uirginem a cherea uitiatam {in mg. m. 2)

{sscr. m. 2) eum turpi habitu mce^entem intueretur uitiatae uirginis <(iraputaret {in mg. m. 2)^ (= dett.), 5 apud a n (u 0) et pr F, e p TC\\Q apud carr. W. 7 utrique {his) add. ed. pr. in add. ed. pr. et uterque C^ 8 quia] qui C U 9 pater et mater 10 dedita] utraque d- C, om. tamen 11 erat in nuUa si] sed jT, si tam 12 quam edes TC, praeter quam in aedes damus parte 13 possum <p > ras. cur om. hic TC\\ {dett.)

audiret

reum

I|

m T

V
||

|I

V T

1)

T TC
\

TC

\\

V
1

\\

||

TC

\\

15 qum modo quominus (sscr. m. 2) F, qui modo qui in huius TC\\ 16 hostium st^ V, os-e- TC scilicet] s- e- TC\\ 17 <an notus) qui dett. poseet V 18 uel W.: et TCV, an id est] idem C, idde T deU.
\
\

pro

||

454
844 845

DONATI COMMENTVM

5 QVANTVM QVEO deest 'uelociter'. 6 1 iN ANGiPORTVM QVODDAM uide non illum uitasse sub una clausula bis Hn' dicere: ^in pedes' ^in angiportum'. 2 ANGiPORTVM sic dicebant uicum non peruium uia 3 desertvm inde deest "^fugiens'. publica.
7
1

846

iTA miserrimvs fvi

f.

id est:

fatigatus,

lassus

2 Et honesta locutio, ut et languidus sum, dum fugio. miser amando, miser curando. 8 NEQvis me cognosceret pro ^agnosceret' nota 847

improprie dictum.

lo

848

SED

ESTNE

nunc primum uidet. primus metus adimit consilium, sed recogitatio defigor.
reddit confidentiam.

HAEC THAis iampridcm uisus ipse 2 haereo incertus remaneo atque

849

10
rursus

HEM QviD mea avtem qvid

impudentiam
Chaerea.
2

f.

m.

coUigit
si

se 15

ad
est

Et uide

non

eadem
nore quia

fuit.

audacia in Chaerea, quae in suscipiendo faci3 Et ikkstTtnKobg <(^quid mea autem?'^

f.

4 qvid mea avtem qvid

si

m.

extimuisset

aufugissetque

opportune se confirmauit, nihil nuptiae promo,

20

uerentur.

F deest (corr. m. 2) V 2 m uide] magniportum q3 inde TC sub una uitasse TC|| 3 <(8 > et m angiportum {sscr. m. 2) in pedes (s in m mg. m. 2) V 4 agniportum 0, om. T^ F, magniportum (iiiag- T) TC 5 dein (deih V) desertum codd. 6 fvi] f TC id est] idem TC lapsus TC, lapsus F 8 mando miser F, om. TC curam do r 9 mequis T me c T ignosceret C 11 estne] est ut TC hoc thais T, h t V uisus ipse] ipse uisus est ^a thaide sed eam^ is F (= dett) 12 nunc in ras. F* uideo d\
1

id

QVEo] queso

TC, q

||

\\

||

||

II

||

||

haereo F, om. T 13 defugior T recognitio C Hem quid mea (me C) autem f TC., quid f
||
|

m V

\\

15 hem
\

m.]

collegit

16 inde 17 eamdem T quae in] quera F, colliget T 18 Et meintt%(bg Steph.: eteF, r^***^, ****T| 19 mea] me TC, qvid 2. quid mea autem add. Steph.

TC

II

TC

1|

II

\\

m F

om.

TC

m.]

mihi Tjj 20 qua

q^

si

se aut fugis

TC

F, quasi

TC

extimus
|

(est-

T)

EVNVCHVS V
860

2,

518.

455

DORE hoc totum jfigurate dicit ut nam scit Chaeream esse quem alloeunuchum. 2 Et hic magna occasio datur non quitur, meretrici adeundi adulescentis qui habitum non mutauit 3 bone vir d. s. et adhuc quasi eunuchus et semus est.

11

BONE

viR

meretrix et subtiliter;

maior obiurgatio est per hanc dissimulationem Thaidis aduersum Chaeream, quam si illum id quod est appellet. 12 1 ERA FACTVM uou potuit subtilius respondere 851 2 satin Chaerea, quam accommodare se interroganti, Hoc TiBi PL. hoc potest et non figurate dici sed aperte. 13 VNAM HANC NOxiAM A. trisyllabo nomine ^noxiam' 852
alibi aliter dixit quasi noxam. nam esse extra noxam'.

lo

{Heaut.

II

3,

57) Momi-

853

14

si

ALiAM

A. V. o.

horribile est praeter praesentes plagas.

dito' sed ^occidito'.

uerba seruorum, quibus nihil 2 Et non ^cae"^illa

i5

Et

quasi cheree dixerat ad-

854 855

hinc irrisor ut fugitiuus. 15 N^VM MEAM SAEVITIAM VERITVS ES tfugerCS. 16 HANC METvi NE ME c. T. pcrfectc imitatus

est
20

uerba fugitiuorum, quae apud dominos faciunt comprehensi. 18 viRGiNEM viTiARE c. beue intulit ^ciuem', quod 857
plus est

quam

^uirginem uitiare': av^rjaig gradatim facta.

non om. T dictum TC F noxam C noxiam adimit T, n 13 noxiam T 14 a. v. codd. Ter.

potest] pr

2 subintelligitur C, sub1 dare totum] tecum stantialiter nam si scit F, non sit T, nam p si scit C\ 6 dissimilitudinem 7 aduersus 5 dor sal C, sal 8 hsera F, hara quasi illum id TC, quam si illum iUud 10 hoc tibi pol T, h t p 9 quem factvm] f e
\

T T

TC

\\

\\

V
|| ||

\\

||

II

T
|

\\

V T V

cuo^ F
m. 2)

11 12

noxam admic quam noxiam

0,
Tj)

quibus

ow.

TC
ad

||

o.]

ad

\\

15 praeter Klotz:

C, ad eo T, post codd.\l
ilta dixerit

16 illa quasi cheree dixerat (-erit 0) 7'C, alta

(sscr.

V (=

quasi

dett.)

adhinc
\

irrisor

(Adhuc

irrisor

adhic

irrisor

T) ut fugitiuus
|

TC,

hwc

irrisor ut fugitiuus {sscr.m.2)

deest ut

18 saeuiiiam F veritvs] u C F fugeres {sscr. m. 2) 19 metui ne me (dett.), f-che- 2'C\ suggere 'es' .^ {SchoelT) crim {om. T) tibi TC, ne c t F 21 c.[ ciuem T\ c. uitiare om. C 22 auxesis codd. gladatim T
II
|

\\

||

\\

456
858

DONATI COMMENTVM

19 1 CONSERVAM ESSE CREDiDi locus erat, ut diceret ^seruam esse credidi', sed admirabiliter ^conseruam' dixit. 2 Et hoc ipsum miserabiliter pronuntiandum est, tamquam <(eam aliam)> crediderit atque erat et quasi conseruam debuerit uitiare.
CONSERVAM opportunc stomachatur Pythias facta 2 vix me contineo qvin invol. mentione conseruae. iN CA. minae istae proprie feminarum sunt et in se et
1
alios imguibus saeuientium^ ut (^Verg. Aen. IV 673) 3 Sed Hnuolem' ab auibus ^unguibus o. s. f. et p. p.'. tractum est, ut apud Vergilium (^Aen. III 233) ^praedam 4 Ergo hoc gestu et digito et motu corporis p. c. u.' est adiuuandum. 5 involem in c. apparet more ueterum

859

20

in

lo

intonsum

esse.
A.

860

21 ETiAM VLTRO DERisvM

mire

nunc addidit ad
subauditur; 2 Sane

15

accusationem, quod non fugerit saltem. 22 1 QviD iTA VERO DEBEAM ^abcam' 861
*uero'

autem

ft(>cavtxc6g

pronuntiandum

est.

debere dicimur poenas pro iniuria ei, cui iniuriam fecerimus: quas se non debituram Chaereae ut furcifero dicit Pythias, si illi caedem intulerit in seruili habitu constituto.

20

862

23
1

si

iD FECERiM

si

inuolaueiim in capillum

eius.

bile

2 amirabiliter T erat om. 3 misera4 eam aliam suppl. <(miserabiliter^ codd. credidit Goetz atque erat TC, <(conseruam esse quae {in mg. m. 2)y ciuis erat (= dett.) 7 continuo C q in in 8 mime ca- F, quin inuol mca (in cazj. T) proprie

consenia
I

TC

TC

||

1|

tamquam

Ij

\\

om. TC et 1. om. C 9 10 uirginibus TC 0.] ex T inuoluem F 11 predam q3 i c u u T(7, praedamgtte i c u V 12 digito W.: dicto codd. et motu corporis dett.: corporis et motu (-tu TC) TCV\\ 13 inuoluem V in capillum 15 der a TC ad accusationem F, ad T, in cap <m -y C
1

\\

TC saeuientum V

\\

\\

|]

II

\\

occasionem

TC
\

j|

16 qui
1

T
j

\\

17 ita] aut
ir|

TC

debeam om.

F}(

18 uero] nd TC a t 7 yronicos C, deberi TC V dicimus C poenae V remus C quasi se TC 21 cedere uerim C, inuoluerim
j
\

TF

||

19 debere dett:
\\

\\

TC

^cuin^ cui V 20 facehabitum C 23 inuola\

\\

EVNVCHVS V
864

2,

1928.

457

25
laria
et

1 MissA
futilia.

HAEC FACiAMvs quae? haec scilicet iocu2 non te dignvm chaerea fecisti

artificiose

transit

nec

meretrix ab eo quod licuit ad id quod oportuit tractat quid sit legitimum, sed quid sit
s

itaque totam illam partem facti accusandi omittit et ab accidentibus personae adulescentis obiurgat: scit enim uno uerbo obstari posse ^licuit mihi', in domo

honestum.

meretricia

scilicet,

contra meretricem,

tionabilis audacia ingenui a poeta indueta esse.

ne uideatur irra3 non

^facinus', lo

TE DiGNVM ut sit: non

mixta laudi

c.

F.

te

Mignum' pro Migne', aut deest 4 Mira dignum facinus fecisti.

si

accusatio
"(et^ est

et blandimento.

865

26

NAM

EGO

D. deest

^et',

ut

sit:

etsi.

ordo : nam etsi maxime. ut appareat, etsi digna

2 Ei bene additum ^maxime',

sit

pati

meretrix,

non tamen
rCCtc
ita

is

maxime dignam Thaidem. 27 AT TV INDIGNVS QVI FACERES TAMEN 866 quattuor enim sunt modi in eiusmodi rebus,
uterque dignus
sit

dixit:

ut aut
20

aut uterque indignus aut altero digno

867

QVID NVNC c. c. s. intellegit Thais amari uirginem ab hoc et ideo sic ait, ut conciliet nuptias. nam satis signi est, quod eunuchi habitum propter hanc sumpsit. 2 Et uide quemadmodum ad captionem nuptiarum res eant: quod tamen dicere non audet Thais,
1

alter indignus aut contra. 28 1 NEQVE EDEPOii

2S

T
F'
sit

scilicet]

Mc

8ubt- corr.
traxit

pecisti] f

desinit 3 licuit
||

||

ad

2 suetilia C, futilia ex 4 nec id] ad rem C

|j

m. 2) F; corr. Steph. 7 obtestari Clj meretricem Klotz meretricia codd. inrationabilis C 9 ingenus C, illa cuius in ras.V^ {=dett.), 10 dignvm] d F aut om. C 13 ego dic C, e d F corr. Steph. et add. dett. 14 et si] si et OH 17 fac tamen 0, f-t- V\\
et su sscr., 8 scilicet (
1

om. ce ex ci
s
)

V
:
1|

\\

6 abscidentibus C,

a
\\

ccedentibus (b
:

corr.

ed. pr.

sed codd.

\\

\\

||

18 huius modi C ut] ait F 20 <^aut^ alter C contra {sscr. m. 2) V (= dett) 21 c. c. s.] con ca sc C intelligitur C\ 22 ad hoc C consulat C 25 res eant ed. pr.: resecant C, transeat ras. F* (= dett.) quod Steph.: ut quod F, ut quo C tamen om. V
\

||

||

1|

II

458

DONATI COMMENTVM
quem temptat
sciens, et
re-

sed tantum ostendit adulescenti,

ostendit

871

uiam petendae sibi uxoris. 32 Hoc MiHi BENEFicivM CHAEREA blaudc uomcn

petitum est "^Chaerea'.

S72
873

33 AT NVNC DEHmc SPERO nuuc iam Chaerea uera

ueris <(repens)>at <^ac)> recedit a iocularibus.

34

SAEPE Ex Hvrvs MODi RE hoc

est

turbulenta.

2 QVAPiAM

quacumque

uel aliqua.
lo

875

36 1 QviD si HOC QviSPiAM V. D. pleraquB repentinis impulsionibus nata mirisque prouentibus deo adscribi solent, ut {Verg. Aen. II 63233) 'descendo ac d. d. f. i. et h. e.'
et

(Aen.

III 715)

^hinc

me

digressum

u. d. a. o.'

et Sal-

lustius

(Hisf. fr. sine deo uideretur'.

intellegi

IV

60 M.)
2

^ut tanta repente mutatio non qvid si hoc q. v. d. uult amorem

i5

deum.

876

37 1 EQVIDEM POL IN EAM PARTEM ACCIPIOQVE ET VOLO ut aeterna inter nos sit gratia et ex malo principio confletur magna familiaritas. 2 et volo ^euenire' subauditur.
et

est avkkrifATjjLg tertia.

38 1 iMMO ITA qvaeso utrum meretricem an deos2o 2 An ^quaeso quaeso? utrumque enim accipi potest. unum hoc scito'? 878 39 scio unde sciat Thais, inepte quaeritur, cum ipsa res clamet numquam hanc condicionem, ut pro seruo se
877
fingeret,

subiturum Chaeream sine amoris impulsu.

25

C repetitum est F 5 at nunc d spero F, ad hunc ob hinc spero C 6 ueris repensat ac recedit W. (ac Sehoell): ueris at recedit C, ue<^ris aequi (in mg. m. 2)y parans recedi^^ F
non

1 sed tantum] coniecturis in ras. V^ (= dett.) sciens am<^antem uirginem et (in mg. m. 2)y 2 petere de sibi C, petendae 3 beneficivm] b

||

V (= dett.) F biando

sciens et]
||

||

||

9 quod si hoc quis p 10 ascribi C 11 descene ] c 12 digressum u d- a V, dignus uid a o C 14 quidem si hoc 16 pollineam C p u d C eam p a et u 17 ut] et C| et om. C 18 compleatur C\\ 19 est otn. V tertia <^e {add. m. 2)y silepsis C, silensis V p 22 hoc scio F 23 inepte] unice 24 pro <(eunucho et^ seruo dett. 25 impulsu amoris C
dtt.)

II

(=

u d C dendo C

quepiam quecumque C

||

repititurus repulsionibus

\\

(|

||

II

\\

||

||

||

|1

\\

EVNVCHVS V
879

2,

3247.
sit

45^
hominis

40

irv^NC

IGNOSCO tibi

quod culpa non

sed amoris.

41 NON ADEO iNHVMANO iNGENio non tantum, quantum putas; ut {Verg. Aen. I 567) ^non obtusa adeo gestamus pectora Poeni'. 42 1 NEQVE TAM IMPERITA VT QVID AMOR V. N. ^UOn 881
880
inhumano' quia homo, ^non imperita' quia meretrix. 2 Et ^neque tam imperita' inquit, quasi dicat: neque tam pudica sum, ut quid amor ualeat nesciam. 43 TE QVOQVE lAM THAis benc ^quoque': non enim 882 iam hanc ita amat, ut illam neglegat, sed hanc illius
causa.

lo

883

44 POL TLBi AB iSTO quam qui soleat capillum

amauerit.

E.

c.

iNTELLEGO

facete,

tam-

ac uestem conscindere,

quam
i5

884

NON AvsiM pro ^non audebo'. et est uerbum huius temporis tantum. 2 non avsim utrum propter aetatem an potius propter fratrem Phaedriam? 3 nihil TiBi QviCQVAM TtaQeJiKOv quartum. 4 Aut ^nihil' pro
1

45

non.
^fac'

5
ut
sit:

DESiNAS pro eo quod

fac desinas.

est

Mesine',

aut deest

20

886

47

satis amatorie, ut 3 iNGEMo] in

EGO ME TVAE COMMENDO ET COMMITTO FIDEI appareat nunc maxime captum Chaeream
I

sum
6

V non tantum W.: mutatum C, immitis 4 ut obtusa a-o-a-g-p-pe- C| D, om. LP) 7 homo F, huc C 9 pudica om. C aut q a u n C
V {=

\\

||

||

jj

11 hac

11

13 ab

C,

ab

isto e
\

14 qui {ex qu con'. m. 2) V, que

corr. m. 2)
his

intelligo V\\ capillo 0, capillu {ex -lo

ueste C, ueste

{corr.
\

m. 2)

conscidere C,

qui ama uerint (-runt C) dett.) V 16 ausi C 17 <^non)> tantum C ausi C propter F, post C 18 aetatem <^suam)> {= dett.) \-propter F, posquam C <^suum {in mg. m. 2 dett.)y fratrem F, fratrem in mg. C^ 19 parelicon quantum C, parelcon quartum 20 desinat C 22 ego me tue {sscr.) F* aut] et C

conscindere

{sscr.

m. 2

codd., corr. Steph.

\\

||

\\

\\

II

\\

me

comm

et mitto fidei C,

23 appareant

Nunc ego

te in hac re a

on a

Fj|

460

DONATI COMMENTVM

2 commendo et c. f. commenac mancipatum uirgini. damus nos cognitis, committimus ignotis. ergo av^rjSig est maioris officii fideique circa Thaidem.

887

48 TB
<[et)>

MiHi PATRONAM CAPio Hc' adicctum

uim habet
&

ex animo supplicantis habitum adulescentis ostendit.

si

S88

49 EMORiAR
iurauerit
uita est.

NON HANC
cui

V.

D.

adulescentulus ,

in

uide <^an ex^ animo ipso flore nihil dulcius

889

50
secunda.

TAMEN si PATER sXXsLtpig. 2 Vel 3 ah qvid volet certe scio

et ista

anoiSKOTiriGLg

deest 'dicat'.

omnia ad

^ah, quid?': lo confirmationem ualent.

890

sit mire id in uotum conuersum est, quod timere potuit non ducturus uxorem. 2 pavlvlvm opperirier si vis iam f. I. h. a. V. adeo cito
1

51

civis

modo haec

probari potest.

i5

894

55 EGO VERO
binm,

^uero'

modo
alias

consentientis

est

aduer-

alias confirmantis,

coniunctio

est,

alias par-

ticula ironiam iuuans, ut (Verg. Aen.

IV 9394)

^egre-

giam uero laudem et s. a. r. t. p. t.'. 56 domi potivs opperiamvr qvam h. a. o. non ignara 895 illecebrarum meretrix non solum retinet Chaeream, uerum
1 comitto et e

20

C,

commendo

\\

2 nos]

non

cognotis

auxisis et O, auxesis et (s m. 2) 4 patronam dett.: matronam 0, c 5 et add. dett. suspicantis uide om. C an ex add. W. aio iurauit C, C H 6 HANc] h amorem in ras. V^ {= dett.); corr. W. adolescentuli codd., in om. C S est <^ipsam tamen despicere si sibi hec corr. W. uxor non datur)> dett. 9 eclipsis uel aposiopesis (7, sXXltPlg nel ocno6ionr]6LG 10 ah ualent in mg. V^ ha quid ualet C ha quid C 11 dicas CV^ sed ista omnia C, et omnia ista V^ ualet C 12 cuius C id] hic in ras. V^ conuersum
1

m F

F
|

]j

||

\\

\\

\\

|1

[|

Steph. (-us ed. pr.):

13 timere <(non^ C 14 op s iam i h a u F, operier fc iam s h a uirgi C 16 vero] maneo sser. y (= dett.) uero sscr. F* 17 est om. C particulam CFjj 18 yroniam C F 19 et spo ampla C, ear-s^t20 domi p quam h a hostium F | 21 inlecebrap t rum retinens C

qui

V (=

concursum C, contrusus
\\

V (=

dett.)

quod]

dett.)

\\

||

1|

F F

|1

rtpt^

II

EVNVCHVS V
quasi nesciat uelle.

2,

48-61-

461

etiam uocat ubi uirgo est, et satis callide interrogat an

uelit,

896 897

57 iMMO PERCVPio amatorie non ^uolo' sed 'percupio'. 58 1 HVNC TV iN AEDES pronomeu in his plus ualet 2 hvnc tv in aedes cogitas mire cum quam accusatio.
illa

iam

uelit,

"^cogitas'

dixit

uolens,

ut ne cogitet.

3 rogitas <^hvnc tv^ in aedes <(c.^ r. per ancillae uerba uult ostendere, quam sit <(experta)> meretrix tractandorum adulescentium.

898 899

59

2 crede

posthac post hoc factum, post hanc audaciam. hoc meae fidei puellariter dixit ^meae fidei'.
{Aen.

10

60

1 dabit Hic

Vergilius

XI

PVGNAM ALiQVAM^pugnam'pro stupro. 736) *at non in Venerem segnes

et ingens facinus.
15

noctumaque

bella', ''ut ueretur bella

(l.

et 111 M.) ^uicimus, socii, Mabit' autem magnam pugnauimus pugnam\ proprie ut de re magna, ut (Verg. Aen. XII 453 54) Mabit ille ruinam arboribus s. s.' 3 av tace obsecro 'au' iiiter-

Vt Lucilius

vnc. fr.

iectio

900

61

est perturbatae mulieris, ut 1 PARVM PERSPEXISSE EIVS

apud Graecos "^autay. VIDERE AVDACIAM irouia

sed ^perspexisse' dixit,
perfecte cognita.
\

20

est ^parum'.

2
sit

Et non

^sensisse'
sit

ut iam non
1

experienda, quae
\\

uocet C callida C 2 nelit V 4 aedes <^suus^ C pro5 cogitas F cogitas in mg. F* nomen 6 ut recogitet F, 7 cogitas et recogitet C; corr. Westerh. in a e r 0, in aedes r F per ancillae] pticule C 8 tractandorum meretrix adolescentulum C in F* om. experta (= dett), mg. Cjl 11 h^m- F 12 dabit hic 10 factum <est> C puella^ C aliquam C, dabit h p a F H 12 pugnam sscr. F* strupro G\ 13 uirg at F, mutat C 14 ut ueretur C, ferentur in ras. V* et impudens facinus Goetz; (== dett.); id est ueneria Goetz Et <'pugnam'^ ingens facinus, ut Lucilius etc. {cf. ad fort. Ad. V 3, 57) 15 uicimtfs o socii F, uitium o sotii C 17 ut dabit W. ut uidere magnam ut dabit C, pro inducet ut magna 18 hau tace obsecro hau F, aut age obsecro dabit F (= dett.) aut C 19 ut] et F aut ay C (ay dett.), aut nunc av F; iov 20 PARVM om. C eius uidere magnara audaciam C, Stepk. eius u a F yronia C F 21 est dett.: ei T^, C Et deU.: est 22 sit experienda sit <[illius audacia quae (tn 7ng. m. 2 dett.)y sit F cogita C

|i

||

\\

CV

||

j|

||

\\

||

II

||

\\

II

II

CF

||

II

462
901

DONATI COMMENTVM
62
1

NON FACiAM PYTHiAS bene et moraliter appo2 non pol credo chaerea nisi <(si)> coMMissvM NON ERiT ioculariter ut ille Tjthias' dixit,
situm Tytliias'.
ita

902
903

haec ^Chaerea'. 63 1 QviN PYTHiAS itcrum nomen uultuose est additum.

2

QviN pro

immo.

64 NEQVE POL SERVANDVM TIBI QVICQVAM DARE AVSIM totum garrule et gesticulose, ut puellam cum adulescentulo fabulari uideas.

905
et

906

66 ADEST OPTIME IPSE FRATER ^Optime' OppOrtune. non additum cuius frater, utpote in re manifesta. 67 NOLO ME iN viA cvM H. V. V. subtiliter adulescens,
'^percupio',

10

quia nihil profecerat dicendo

inuenit causam,
is

qua tandem ingredi possit. 907 68 1 QVAM OB REM TANDEM ^taudem' pro tamen.
2 Interrogatio haec increpationem continet impudentissimi 3 AN QviA p. haec interrogatio irrisionis plena facti.

908

eum, quem nihil pudeat. 1 iD iPSVM hoc uelut modesto uultu dicitur, adeo ut imitetur dictum uultumque eius Pythias. 2 virgo 3 Nam ironia est, ut {Verg. VERO ^uero' dQ(ovL%S)q. Aen. IV 93) *^egregiam uero laudem'. 4 virgo quasi 'quid nam minis reuerentem ac uirginalis uerecundiae. 5 I PRAE SEQVOR mauifestum est, cur meretrix docta

est in

69

20

om.

5 nomen C C 7 tibi qui equam ausum (7, t q a d F 10 adestoif^ V 11 <(oportune)> additum et non in re] iure C 12 in via] ch' C cum istac <^cuin8)> cuius frater C u u u V suctiliter C 13 proficerat C 14 quia talem inii

1 non faciam p- F comissum non erat 0,

mirabiliter

V
\

2
||

non
[!

chaekea om. C\
||

<(et^ est

||

ut dare

illa

II

1|

\\

||

gred possit C 15 tandem om. F|| 16 impudentissimus acti Ctj 19 molesto codd., corr. Bentley ideo C 20 imitaretur V uul21 uero om. V vQ0VLv.(oa (yronicos C) nam yronia tum q C 22 quasi quid nam minis reuerentem ac uirginalis uerecundie C, quasi qui minus reuerentem uirginalis uerecundiae V (quasi qui minime pudicitiae statum ac uerecundiae uirginalis ueneretur dett.)\ quasi: q^^uem^ uidi iam nimis etc.
||
\

||

CV

II

II

{SchoelJ) ?

II

24 cur F,

cum C

EVNVCHVS V

2,

62-70.

3,

1-4.

463

capiendoruin more iuuenum praeire uelit Chaeream: ut in consequendo ipsa sit tardior; uult enim illi liberum sine
arbitris
nisi
sit

cum

forte

puella esse colloquium et licitum amorem. putamiis Terentium haec sine causa fecisse, qui
5

artificiosissimus poeta. nam neque ipsa ingreditur cum Chaerea neque ingredi simul permittit Pythiam. 70 TV ISTIC MANE VT CHREMEM INTRODVCAS PYTHIAS 909 relicta est Pythias ob multas causas et imprimis, ut possit

per

eam

delusus

Parmeno pauore suo senem compellere

fieri

ingredi ad meretricem et praesentem

nuptias.

ad confirmandas

lo

3.

910

QVID QVID VENIRE IN MENTEM NVNC POSSIT MIHI in

hoc loco cogitantis disputatio est apud se ipsam Pythiae, quatenus Parmenonem dolo possit ulcisci. 2 1 QviDNAM sic Cicero (m Verr. II, lY 3, 5) ^quem? 911

i5

quemnam?'

912

2 qvi referam quomodo uel ut. Qvi HVNC svpposviT NOBis proprie ^supposuit';

subduci dicuntur, quae nolumus amittere, ita supponi, quae non desideramus. sic Plautus (Casin. V 4, 2 move gr. 7) ^huic supponatur hircus unctus nautea'. VERO TE ocivs ^ucro' pro interiectione est stomachantis. 4r 1 viDEO SED NiHiL PROMOVES hinc cst illud Ver913 gilianum {Aen. IV 641) ^illa g. s. c. a.', scilicet non re celebrabat sed studio. 2 promoves proficis.
ut
1

nam

20

iuuenum more C

benter
c

||

5
II

nam
||

ut] et

F,

et
||

12 Quicquid C, impellere V F 13 pithiam C, pithiae V 14 qts C 15 quemquam 16 qui<dnam (m mg. m. 2)^ V 17 qui hunc {om. nam) C 8 n V 18 ut om. C uolumus admittere C 19 desideraremus C 20 huic F; ei Plaut. <pro sccrto) supponetur Plaut. hyrcus C naut^! amoue C 21 te ocrvs om. V 22 sed n p F hoc F I 23 illa g e a 24 celebrat F, celerabat C

F
II

nequej namque

C
C
\

8 pithias relicta est

CV

||

li2 ipsam C 6 aimul om. C 7 ut 9 elusus C compellare in p n <^est q ^ u

||

||

||

||

||

1|

II

|i

||

||

CV

||

||

464
915

DONATI COMMENTVM

61
tori est,

AMABO QviD AiT coGNOsciTNE exhibitum

specta-

quod post scaenam geretur, id est agnitio puellae. 2 AC MEMORiTER plus iutulit quam interrogabatur; nam magna sunt signa, in quibus anilis memoria non 3 ac memoriter responsionis breuitas attulit errat.

compendium perquirenti, ne plura interrogaret. 7 NAM iLLi faveo virgini quasi dicat: illi 916
Chaereae.
et

faueo,

non

simul causa est,

illi

cur illum ulcisci cupiat,

10

quia scilicet

multum

fauet.

918

2 eccvm parmenonem viRVM BONVM ironia. iNCEDERE viDEO res odio dignior: non iter sed incessus. 10 1 viDE VT OTiosvs siT inuidet illi securitatem, 919 quem sollicitum redditura est; non enim erit ulla alia 2 vide vt otiosvs sit et uindicta post praeter istam. 3 Et mire poeta uultu dicit et gestu esse securum. laetum describit, ut repente ostendat esse commotum. 4 si Dis PLACET proprium est exclamantibus propter in1

15

dignitatem alicuius

rei.

920

11
'spero'

SPERO ME HABERE pro ^habituram'.

2
id

Aut
est: 20

pro ut uolo.

credo more

suo.

meo modo

921

12

IBO

INTRO VT DE COGNITIONE CERTVM SCIAM

ele-

ganter fatigare Parmenonem non necessarium putat, sed ex occasione. adeo non propter eum dicit se ire intro,

exituram autem,

<(ut)>

in

timorem

coniciat.

35

gereretur breuiter

quid a c n V dett., geratur

|1

2 quid dett.
\

cenam C

F
|1

ed. pr.
s

||

9 scilicet]
\

agnita puella 10 uirum b

[|
\

geretur vel
6 erat
|

I|

C\

yronia T%

V odio ex hodie corr. C iter in ras. C^\\ yrouia C 11 i u 12 uide u o s 15 et uWa V V 13 que (7, quae V 1. om. V 17 Si ex sed corr. C diis <et)> exclamantibus V 20 meo) propter Steph.: post codd. dignitatem C 60 C 7^ 22 ut de c c 8 F 23 fatigare] interogare C (dett.)

[1

(I

CV

||

\\

II

1|

24 propter JRahbow: post codd. 25 exitura codd., corr. Jiabhow dett. coniicta^ F, commicciatus
I

eum

ire]

\\

endo
\

scire

C|

ut add. ed. pr.

<^ipsum)> in

EVNVCHVS V

3,

6-12.

4,

15.

465

1
si A.

REVISO QVIDNAM CHAEREA HIC RERVM GERAT QVOD

R.
T.

*astu' pro

astute modo aduerbium

est,

alias

nomen, ut (F 5, 17) ^an in astu uenit?' 2 Di VESTRAM FiDEM modo uou iuuocantis sed mirantis 924
est:

figura irafiovi] per BKqxavriCLV facta.

926

4
deberet

NAM VT OMiTTAM QVOD Ei A. D. ET c. cum dicere carissimum *^quod ei amorem difficillimum et

primo quasi oblitus dicti superioris transiit ad quod <(si^ uirginem, deinde addidit ^eam' ex abundanti. dixisset ^amorem confeci', posset intellegi ^confeci' exconfeci',

lo

at uero ^uirginem confeci' quid inperfeci. tellegemus nisi hoc unum, quod insultanter Parmeno

pediui,

confectam uirginem deuictam pro alio?

quasi

dicat

superatam atque
hoc uerbum
coni5

nam

proprie

uenit gladiatoribus his, qui grauissimis uulneribus occubuerint. sic Cicero in Catilinam (^II 11, 24) ^gladiatori
illi

confecto
in

et

saucio'.

Conuenit

ergo

seruilibus

uerbis et uelut ioco se uerniliter iactanti et

esse

rem confectam
20

puella uirgine et

non exhiberi Chaereae damnum

VIRGINEM QVAM AMABAT

uel negotium.

927

A MERETRICE AVARA
secunda.

a7to6mitY](5Lq

Reuiso quid

nam
||

2 si astute trac

C
||

chr-gq-saret- V
iam
codd.
||

che
\

(7j|

3 anj

4 dii codd.
|

uostram

admirantis
(7

C
II

hoc foues in
ut alias
transit
si

o
|1

quod
\\

5 iTti^ovr] per haec cpovsaiv V, v * * * * per 6 nam ut omittam quod ei a d r F, nam c C 8 primum C dictis C ei ad et

||

||

9 addit

10 add. Steph. dicat 13 confe^^cit confe)>ctam {suppl. m. 2 in mg. dett.) om. C dicat quasi Umpfenh. 14 nam] non C 15 occubuerunt C 16 Katalinam C 18 iocojse F, iocose C uertiliter <(et^ C

coufeci posset
\
|

eam

liabhoio'.

ea 0, causam V {deU.)\ 11 ad uero C\\ om. V

=
\\
||

II

||

iactante F, iactantie
dett.,

C
[j

et

confessam C
-re

dett
.,

19 et non aposiopesis codd.

rec.

rem]

negotium

et

C F, rem

dett.

confectam
exhiberi
\

om.

C
30

Donati comm.

Wessner.

466
926 927 930

DONATI COMMEMTVM
4 3 DiFFiciLLiMVM quia
^a meretrice

auara'.

5 2 CARissiMVM quia ^uirginem quam amabat'. 8 1 iD VERO EST^uero' nisi ornatiuum esset, niliil 2 palmarivm palma dignum. significaret. 9 QVO MODO ADVLESCENTVLVS MER. ING. ET M. P. N. 931 optime non ^meretricis' dixit sed potius ^meretricum'. 2 vt cvm cogno11 1 MATVRE cito et ante tempus. 933 VERiT suauiter non ^nouerit' sed 'cognouerit' dixit, quod 3 matvre vt cvm est plene ac perspicue ^(nouerit). c. p. o. bene addidit ^('^perpetuo oderit')>: fere enim cito
cognouisse obfuit,
est cito.
si

lo

id ad illecebram fuit,

quod cognitum
scilicet.

934

12

QVAE DVM FORis svNT apud amantcs

2 NiHiL viDETVR MVNDivs beue 'uidetur', non enim sunt. 3 NIHIL VIDETVR MVNDIVS NEC M. C. QVICQVAM N. M. E.

15

bona uarietas: nam nec omnia per ^magis' aduerbium profert nec omnia per comparatiuum gradum. 13 NEC MAGis COMPOSITVM Q. N. M. E. ne diceret 935 *compositius' aut ^elegantius', more suo, ut supra {II 1, 20 21) ^hoc nemo fuit minus ineptus, magis seuerus n. m. c.'. q. 14 1 QVAE cvM AMATORE s. c. c. unum ^cum' prae936

20

positio
1

est,

alterum

^cum'

coniunctio.

et

dicitur

haec

codd., transp. Wieling

auara amabat carissimum quia 4 significet C 5 quomodo adolesceiis C) mer (m F) ing (ingenia V) et (c C) (dolosc p n {om. C) C F 6 optime om. G 7 matura C utrum cognoscerit C 8 norit C F 9 plene ac perspicue nouerit Goetz plena
difficillimum quia
\\

\\

II

||

II

||

perspicata C, plena perspicafa fuerit dett.); plenae permatvre spicaciae Steph. o.] <(mature ut cum cognouerit perpetuo oderit (m mg. m. 2)y cognouerit F, ut e et cum c 10 perpetuo oderit add. TF.; mature sscr. F* (= dett.)\ C 11 id om. C ferre C 13 quae d^ cognitus CV, corr. W. f sunt F sunt] est C 14 mondius C, scilicet] s c 15 mondius C, e nec ma com quicquam n F 16 nec] non C 17 proferet F, profert^ C\ C, C 20 hic C|| 18 compo q nec magis el comparationem C 21 c.] e 22 quae cum amatore s c F, qu amatore 23 cognitio C 8U0 C

V (=

II

||

II

nm^

m F

1|

1|

II

||

CV

1|

||

II

11

EVNVCHVS V
figura

4,

4-19.

467.

2 ligvrivnt ccitb tov hyvQov, quod suaue TtkoTiri. secundum Graecos intellegitur, ligurire dicitur, qui eleganter et morose cumque multo fastidio suauiora quaeque
degustat.

937

15 HARVM viDERE
uidere
s.

I.

ordo

erat:

harum

ingluuiem

e.

a.

16 QVAM iNHONESTAE s. s. id est: cum solae sunt, ut linmotae atque auidae cibi, quae cum foris cenant, liguriunt! 939 17 1 Qvo PACTO Ex ivRE ^cx' pro ^cum' positum est. 2 Aut deest ^madidum' aut 'maceratum' aut ^emollitum'. nam apparet et sordidum esse, quia sit ater, et durmn cui conutique, qui ex iure hesterno sit comedendus. trarium Sallustius "^fuit de deliciis militum loquens {lug. 3 ex ivre 44, 5) ^panem in dies mercari' inquit. HESTERNO PANEM ATRVM VORENT ^pauem atrum hestemo ex iure', ut quidam uolimt, ex antiquitate mucidum
938
accipimus.

lo

i5

941

19 EGO POL TE PRO ISTIS DICTIS ET FACTIS SCELVS VLCiscAR miro artificio poetae et ab initio non placatur
1
nXoyii]

Sahb.

litotes {in

C;
pr.:

liptotes ed. pr.,

mg. m. 2 Xlzotso) F, i ***** unde XsLmoTi^g Steph. aTto xovXLyvqov ed.

\
\

3 5 6
8

ccTio Tov ccnxQX V-i ***** C sua {sscr. m. 2) V, sua C\\ 4 degustat C\\ morose cumque F, more secum que C vmERE] u F ingluuiem uidere C, uidere m^fluiuem F|| s. e. a. (= saluti est adulescentulis)] s c a F 7 quam i s idem C F, quam inhonestem C sunt] sint V\\
\\

||

tum C
C,
sscr.

a uide {om. cibi) C, ignotae atque auidae cibi inhonestae (= Ter.) Steph., illotae Klotz^ inmodicae An inmundae.^ liguriunt] Goetz, inhiant {om. atque) Schoell. 1 C 9 pro compositum codd., corr. Steph. 10 Aut om. C molli-

7 ui

que
II

inmota

{dett.)',

11

II

11 esse

utique W.

\\

eis et

quia

si

taceret durum

utrique

quasi acre ut durus <(panis {in mg. m. 2)y uterque (e m. 2) 13 fuit] posuit Steph., fuse Schoell de om. C 14 inqui^ ex iure hesterno pane panem atrum ut quidam uolunt ex antiquitate mucidum uocant hesterno ex iure accipiemus C, pane <(m a u hoc est ut quidam uolunt ex antiquitate muscidum q d panem {in mg. m. 2)y muscidum ex iure hesterno acci18 d et f ul ec C pientes deglutiunt {sim. dett.)] corr. W.
eis et

V F

\\

\\

\\

30*

468

DONATI COMMENTVM

Pjthias nec redit in gratiam Chaereae et insuper nunc a Parmenone irritatur magis, ut per eam Parmeno terreatur, per Parmenonem ingredi ad Thaidem cogatur senex, per senem nuptiae confirmentur. haec crgo artifxibus
ct

cruditis,

cetera spectatorihus poeta cxMhet.

943

21
nihil

ostendit

PRO DEVM FiDEM FACiNvs FOEDVM uim magnam deorum implorans fidem, quasi in hoc negotio 2 pro d. f. hoc loco prosit humanum auxilium.
1
lo

simulata perturbatione sui Parmenonem terret Pythias. 3 PRO D. f, haec singula pronuntianda sunt pauido et 4 foedvm pro crudele. Sallustius attonito uultu.
{Catil. 15, 5)

^foedi oculi'.
est

TVLVM plus
irasci
ei.

misereri

5 o infelicem advlesceniam adulescentis Pjthiam quam

15

944

22 o scelestvm parmenonem ut uerha sunt, periit profecto miser adulescens, cum in eodem peccato Parmenoni irascatur Pythias, non Chaereae. 23 miseret me haec omnia quasi secum loquitur et
fingit se nescire

945

946

24
graues

quod astet Parmeno. QVAE FVTVRA EXEMPLA DICVNT

quae
possunt
2
ceteris
f.

IN

EVM INDIGNA
esse,
e.
<(i.>

20

poenae,

documento
i.

exempla

dicuntur.

qvae

e.

d.

modo

per ^indigna' foeda crudeliaque significat, ut (^Verg. Aen. VI 162 63) ^atque illi Misenum in 1. s., u. u., u. i. m. p.', qui cantu uocabat in c. d. {cf. Aen. VI 172).

25

1 cherea V nunc in ras. V^ 2 irritata V 3 rogatur V\\ 4 confiiTQentur dett., -mantur V, -mamentum C 6 nova scaena Proh V devm] dm C fidem incipit in codd. foedvm] atque hominum fidem F 7 imploras C 8 auxilium] consilium C pro f d C, proh d atque h f F 9 simulatione perturbata 11 foedus C 1 10 proh haec otn. C pauido ex -de corr. F
\\

\\

\\

|1

\\

|1

|1

pro

13 miseri iam ei C 14 ei om. V 15 par V 16 perfecto C 17 irascitur C id non scire C quoad astet d uo (7 | 20 dicunt e i e indigna F, C, quod adsit 21 poenae quae] pro neque C documenta exempla esse C 23 F. crudeli atque signiE.] e-d-i^e- F, d-e-^-e^ C ficet C 24 misenum C-rum C) <ut> u n n i F|| 25 in] m- (7F

II

12 ado

\\

||

j|

II

||

\\

jj

||

II

CV

EVNVCHVS V
947

4,

21-31.

469

25 QVAE ILLAEC TVRBA EST quae loquitur an quam ostentat ex uultu ac dictis? sed apparet uultum S) ^sed Pythiae turbam dicere, ut in Andria (J 4, 7

quidnam

P.

e.

u.?

uereor quid

siet.

o., u. s. n. q. h. t. t. a.'

94S
949

26 ROGiTAS AVDACissiME totum hoc

27
PERDIDISTI

terribile

est

in

gestu ac uultu Pythiae et nimis usitatum ac femineum.

ISTVM QVEM ADDVXTI PRO EVNVCHO non accusat quid peccauerit aduersus Thaidem, quasi ex poena adulescentis plus doleat quam irascatur. 9^0 28 1 DVM STVDES DARE VERBA NOBIS bcne ^StudcS 2 qvid ita ^dicis' deest, ut dare': neque enim dedisti.
artificiose
sit:

10

quid ita dicis?

1

952

30 modum
feci

sciN

EAM HiNC
(y.

supra

sine

6) molestia'.

c. E. 'cam' abundat, quemad^quam amabat uirginem, eam con2 et fratrem eivs esse apprime

js

NOBiLEM
sororem'.

haec

ad

terrorem

gradatim

aucta

sunt;

nam

primo 'uirginem' posuit, post *ciuem', ad ultimum

'nobilis

953

31 1 NESCio perturbatus Parmeno nec negare potuit nec cpnsentire, <(quare^ quasi defensionis loco dixit ^nescio'. 2 atq\t[ sic inventa est facile est, ut credat qui nescit. ergo Pythias non laborat, ut suadeat ciuem esse. 3 atqvi sic inventa est magnum horrorem incutit audienti non accusando sed miserando Chaeream.
hec turba est C an quam F|| C 3 turba C sed om. C sciet c C 5 est om. C H 6 et nimis
illa
\

20

2 ostendat C 4 quid] quae

quae

t
\

est F,

atque
| -

quae
\

uultus

||

\\

om.

II

q a

siet 0.] pro e

||

aduxisti

8 aduersum C

||

quam
C|| in

<^s> irascatur <^par > {add. m. 2 13 scin eam hinc e c eam F,

dett.)

\\

10 uerba dare V\\

scini

eam

hcejeam
C
i|

16 EssE om.

II

16 n

gradatim W.: et gratiam

et

19 perturbatur C, -tur 20 quare gratiam (= dett.) add. Schoell; sed dett. nescio om. C 21 Atque C ut F, quod 22 nescio C C 23 atque C magnuo C|| qui] quod C 24 audiendi C miserando ed. pr. mirando F, admirando C
\\
\

\\

||

||

470
954

DONATI GOMMENTVM
32 FRATER viOLENTissiMVS
hoc

inuentum

est,

quo
tar-

955

declaretur ^adeo nobilem' (I 3, 124). 33 coNLiGAviT EVM PRiMVM MiSERis MODis

ditas

mira

ad torquendum Parmenonem; ad succun'endum locus.

et

simul
ID

etiam relictus
5

956

34 ATQVE EQVIDEM ORANTE VT NE

adeo ^uiolentissimus'. auxilium de Thaide.
recte

FACERET THAIDE
ne
speret

hoc additum,

957

possit
et

NVNC MiNATVR p. s. beue '^minatur', ut succum 2 minatvr p. s. deest qui non sit passus. ^factumm'. 3 id qvod moechis <(s.^ subauditur ^fieri'
1
ei,

35

lo

^facturum'.

37 QviD iTA TANTVM uimis callide Pjthias et dicit uiolentum et tamen iniustum audacemque dici non patitur, sed defendit, ut magis terreat Parmenonem. 960 38 iN DOMO MERETRiciA p. Q. causa finalis: uirginem ciuem apud meretricem uitiauit, mercedem offert, petitur ad supplicium. 961 39 NESCio quam astute dixit "^nescio', ne laborans ad contradicendum amitteret fidem personae simplicis ac uera
959
dicentis.

i5

20

uult enim magis nuntii officio fungi

1
u.

quam

per-

suadentis.

962

40

Dico
i.'

quaeram, omnibus
et

tuis.

EDico ccv^rjaig, ut supra (II 3, 3) 'ubi 2 dico edico Mico' tibi, Pythias, ^edico' 3 Ergo ad uniuersos utrumque refertur,

25

'dico'

et

^edico'.

codd.

Ij

6 vt mira tarda os ad C 5 locum C t V 7 aditum C separet C 9 mi V p. s.] ipe C, om. V minatur V^ 11 m om. C mechis C, V 12 et facturum om. dett. del. ? 13 tantvm] t F et didt] et de C, et si V\\ 14 uiolentium C et] sit V 16 meretricia F, -cis C p. 18 supplicium <^cum> q.] d q quae F 20 admitteret C C, (cum del.) V simplicis personae G\\ 21 enim om. V 23 av^riaLG F, ***** C 24 u i C, om. V\
|

F coUigauit eum p thaide] n u id f

j

uiolentis s 3 Conligant

quo
ex e

adeo
corr.)
\\

Westerh.

(i

quod daretur ad
miseris nodis C,
||

primum
||
\

|j

\\

\\

\\

\\

||

\\

\\

1|

dico om.

EVNVCHVS V
963

4,

32-47.

471

41

OBSECRO AN

is

EST insultanter, ut in Phormione

8, 52) *ho, tune is eras?', nam sciebat ipsum esse. 2 NE QVAM iN iLLVM THAis viM F. s. quam bcne prouidit Pjthias, quae dixit {y. 34) 'equidem orante, ut ne

{V

id

f.,

Thaide'.
<(ne)>

965
ad

43
id

neqve
ut

illi prosis

et tv pereas totum hoc

ad confirmandas

additum,
1

senex

intromittatur

nuptias.

sed poeta hoc agit, personae nesciunt.

967

45

mus
968
nisi

negotia.

QviDVE iNCiPiAM facimus mediocria, incipi2 ecce avtexM video r. r. s. choragi

ut opportune in proscaenium.

lo

est administratio,

46 DiCAM

dubitasset;

Hvic AN NON DiCAM H. uou essct uerisimile, quod enim ad Chaeream pertinet, non
pertinet, dubitat.

quod ad ipsum

969

47

scio

paratvm sed necesse est haec causa

i5

dubitandi fuit, quod hinc Parmenonis, illinc adulescentis 2 sapis ^sapis' dicit non uidens periculum cemitur.

3 sed quid futurum sit, sed tantum derisisse contenta. necesse est 'me huic dicere' subaudiendum, ut sit: sed 4 Et ccavvdircog inferendum est necesse est dicere. quod sequitur; <^deest^ enim ^propterea' uel quid tale.

20

quam C

3 >rE qvam in] Nun2 hoc C, homo 4 dixit om. C orante u n id f thaide 6 prosit ut C 7 ad id hoc om. F, o V n f i t 8 poete C 9 facinus C addit C, additum ad id 10 negocia C, negotia magna in ras. F*; ingentia ed. pr. vroEo] u C chora^fi est V, corragiem C 11 procenitiui C 12 hvic]
1

insultante
I

\\

F
\

||

prouidet

C C

\\

II

\\

|1

||

\\

|1

||

hoe Fl DicAM H. om. V\\ 13 quid C, quod F W.: N C, si in ras. F* (= dett.) u' quid
.

17 dicis C uides mg. F* (dett.), om. C sed F 20 et ocGLcod^fTov F, ****** C| in referendum 21 deest add. Steph. tale <est> C H
F|| 16 hic
illic
I

F
\

\\

1|

|1

pertine C non C 15 s n est 19 ut] est ut in

|

|1

1|

472

DONATI COMMENTVM

971

1 1 Bx MEO PROPiNQvo RVRE Hoc c. c. adnotandum, quod huius senis nomen apud Terentium non est: apud 2 ex meo propinqvo rvre Menandrum Simon dicitur.

HOC

c.

c.

formatur

status

mentis

trepidantis

senis,

ut
6

appareat, quam inopinato malo amens fieri possit: quod ipsum superius et in Parmenone seruatum est; imparatis 3 Ergo nunc tam enim mentibus mala maiora sunt.
otiosus incedit senex, ut neque mores increpet neque quic-

quam suspicetur mali, sed agat gratias proximae uillae, cuius beneficio non scit quid in urbe filii gerant, et nunc 4 Et uide hanc causam adest, ubi opus est poetae.
fuisse,

lo

cur non ad uillam diuerterit: omnes uillas comicas

esse;

suburbanas
ostendit.

commoditatem ipsam nunc explicat

v. p.

et

972

neqve agri neqve vrbis odivm me

tragicus
est.

1.5

apparatus: delicias memorat, qui pericula cogniturus 2 ODivM me V. p. fastidium ex abundantia.

973

3 1 VBi SATiAS COEPIT suffecerarit ad hanc sententiam duo superiores hi uersus, sed hic svccQyeLa est senilis 2 commvto locvm mira eloquii, faceti et garruli simul. 3 vbi satias c. breuitate duas res explicuit simul. 4 Et coepit deest *nam', ut sit: nam ubi s. c. fieri. 5 satias odium: ab eo quod praecedit pro ^coeperit'.
id

20

974
et

quod sequitur. 4 SED ESTNE ILLE NOSTER

aetatem
(7
II

P.

ET

C.

I.

EST

ct dubitauit 25

affirmauit postea utpote senex uisu iam languido atque

defessis.

oculis propter
1

uoc om.
:
II

4 ca

00

O
\

amens V 6 <id)> ipsum et malo dett male F, male C om, C 7 enim in ras. V^ maiora mala Fjj 8 senes C 10 non F gerant W. gerent C, agerent F; an egerint.? 11 poeta codd.f 12 diuertit C 15 nec agri nec C m u p F 17 mcorr. Steph.
5
\\
| \

tre^idsLntis F, trepidat^^a

Cf

\\

||

\\

u per F 18 satietas C, s F energa C, corr. W. 20 commoto

||

||

II

suffecerat
||

\\

II

22

jd

|(

(dett.)

sa C 23 perceperit C satietas F," scias C 24 <ad> 25 noster ille C et est] ee i s est C 26 firmauit uiHii C, uisu/// languidi C 27 propter om. C

19 energia F, 21 satietas F, s C c.] e

||

s.]

II

\\

||

||

EVNVCHVS V
975

5,

1-9.
A. o.

473
noue

QVEM PRAESTOLARE T. praestolare', sed ^quem' dixit.

5
1

H.

non ^cui
(in
Cafil.

aliter
a.'

Tullius

I
976

9,

24) 'qui

tibi

ad F. A.

p.

2 Praestolari est
5

praesto esse et apparere, hioc est obsequi. 6 QVis HOMO EST quare ^quis homo est?', cum praeutrum non uult uideri praeuidisse, uiderit uenientem?
sic et in Andria ne quid fallaciae parasse uideatur? {II 5, 6) 'quasi de i. r. a. e.' <Can)> quia perturbatus exanimatusque, dum quid apud Thaidem geratur auscultat, non uidit senem propius accedere quem longe uiderat? an uero hoc fingit idcirco, quia quod parabat dicere de

10

977 978

Chaerea, postquam conaminus uentum est, non audet loqui? 7 LiNGVA HAERET METV Vergilius {Aen. II 774) *et uox faucibus haesit'.

8
SALVE

QviD TREPiDAS iustandum

facili

est seni

quae de

numquam
integre,

fateretur Parmeno.

^salue'

recte,

commode.

ad audienda, 2 satin Piautus in Tri-

15

nummo {2,

E
979

satin 53) ^beneuolens tuus atque amicus. 3 Nimc aduerVmm est producta salue? dic mihi';
littera.

Sallustius (Hist.

fr.

34

31.)

Hnde ortus

20

sermo percunctantibus utrimque, satin salue, quam grati

ducibus
suis,

quantis familiaribus copiis agerent'.

I.

9 ERE PRIMVM TE ARBITRARI

Q.

R.

E.

V.

quod ante
<(est^ et et simul 25

narrationem confirmatio inducitur, contra

praecepta; sed merito, quia pertm-batus ut possit dicere.
1 H. A.

morem
tqui

est,

o.]

derit

||

6
\

V an add. W. uel dett, perturbatur et exanimatus 0, i quem C 9 ascultitat C 11 idcirco hoc regit C 12 communis CH 16 fateretur ed.pr.: fatetur codd. 17 saluae saluae integrae rectae commodae F, salue integre recte comode C 18 tuis Clj 19 salue C, saluae V Nunc dett.: non CV\ an nam.? 20 ]
;
\

h ante h t F 3 praestolare C utrum om. C prouidisse C \\7 et orn. C

|1

\\

||

5 proui8 e.] a

1|

||

\\

\\

||

21 percontantibus saltim C salue C, utr////inque saluae 22 agerent {sic et Douza), agerentur C (dttt; prob. Mommsen, qui miliaribus pro fam.); auj^^erentur Westerh.\\
est
II
j
\

1|

V V

||

V
-

23

ERE

E.] est

I.]
II

haere primum te arbitrari i F, eprimite a C\ 24 est add. dett. 25 qui et F, quid et C, quidem

||

cod. Cuiacii; licet dett.

474
980

DONATI COMMENTVM
10
QviCQ\^D Hvivs FACTVM EST absolute, ut supra 122) ^et quicquid huius feci, causa uirginis feci'.
1
'rei',

(7 2 Aut deest

2,

ut

sit:

huius

rei.

981

stomachose ^quid' interrogat: quis enim ante crimen quam obiciatur aut proponatur neget? 2 RECTE SANE I. docte Tereutius ipse se reprehendit: non ordine factum est prae timore et conscientia.
1
<(qvid)>

11

982

12 1 EMiT qvendam phaedria evnvchvm uide narrationem a necessariis et urgentibus coeptam non in se continere
nisi

quod

rei condicio cogit fateri: ^emit' inquit "^eunuchum, lo

quem dono huic

aliter

daret',

<(et)>

non

dixit,

cui dono daret;

ab amoris mentione coepisset.

deinde t6 ^quendam'

potius
{y.

2 Et ^huic' more dixit iE,ov%-evL6^6v et sviilsLav significat. quam ^meretrici'. quin etiam interrogatus ^Thaidi'

13) potius dicturus est offenditur senex. eunuchi

est,

quam
autem

ut

nomen

solius

dicat, in quo mentio necessaria

15

quia dicturus
{v.

est

pro eunucho deductum Chaedesperantis.

ream
985
15

21).

actvm est uerbum

qvandam
20

fidicinam extenuatio est criminis, quod uirginem, quod ciuem uitiauerit. 3 tvm qvandam fidicinam mire et necessario uariauit: ille ^emit' ut eunuchum mittat ad

Thaidem, hic
1

"^amat',

ut deduci se pro eunucho uelit.

tur

4 QviD add. Steph. quid] quis C 5 abicia7 ordinate C 7 est] esse (ex est corr. m. 2 8 quedam C ph e Ff| dett.) F; non <^enini)> o. f. est ? 9 ab C in om. 11 et add. W. cui ed. pr.: cur codd.}^ 12 alter to sscr. F* (= deU.), om. C quedam C 13 i^ov-

est

II

\\

II

I.]

inter

\\

\\

||

||

||

Ci ^evLGiiov et svtsXlccv an significat F, To et (= dett.)^ om. C (buo (in mg. m. 2)y more (more suo deit.) 14 interogatur 17 dicturus est in mg. 15 est om.C quam H F* 16 mentio solius (solius mentio altero loco , infra) C\\ 17 est quia] qua C {altero loco quia) dicturus est] hic quam dicturus est repetuntur in C deducturum cheream 0, <(ad 19 uerbum e spethaidem^ deductum cheream in ras. F* rantis C 20 criminis post uirginem Cfl quandam fi 21 quedam C f 22 narrauit ille <ille> mittat Fj|

************ F

|j

jl

||

||

23 Melii

||

EVNVCHVS V
986

5,

10-22.

475

987

16 1 HEM QviD AMAT haec singula pronuntianda simt, 2 an scit ut stuporem nimiae indignationis ostendat. lAM iLLE QviD MERETRix siET quia fidiciua meretrix est. 17 1 AN iN ASTv VENiT ^iu astu' in urbem de Piraeo.
2

suam
ALio

AN iN ASTV VENiT sic Atheuienses uocabant urbem 3 alivd ex unde ipsi incolae aaroC uocantur.
'

MALVM hoc separatim

dicit senex fixis in

Parmenonem

oculis.

988

18 ERE NE ME SPECTES ME IMPVLSORE HAEC NON FACIT

ipsum
dixit

accusat

conscientia ;

non

enim,

quod

leuius

est, 10

^me

sciente',

cum

plus inferat *me impulsore'.

19 EGO TE FVRCiFER si vivo modo omnis saeuitia comica aut in comminatione est aut in apparatu uerborum. 20 1 si vivo DCTtoGLcoTtT^GLg, quam necessario sequitur 990 2 SED iSTvc qvicqvid est inuenta causa, cur <(^sed'>. supplicia differantur, donec uxorem ducat Ghaerea et ipse
989
purget
sui,

15

Parmenonem secundum argumenta, quae

fecisse
et

sibi ipse
erilis filii

prospexit: iussum coactumque

id est Chaereae.

imperio

991

21

IS

PRO EVNVCHO AD THAIDEM HANC DEDVCTVS EST

siletur.

20

bene deductor ipse

992

22
2

1 PRO EVNVCHON non interrogat, sed exhoiTescit. HVNC PRO MOECHO POSTEA bene studuit Terentius

amat^-

2
|1

an

sit

iam
\

ille

scit ille

F
\

quid meretrix sciet O, an

\\
|

uenit <^in urbe^ C om. C 6 a s t

3 quia] quid C 4 an om. C astu 5 an urbe C pireo C, pyreo venit

j|

II

C, astoae

ex alia

m F

\\

1|

7 dicit]

fixis ed.
I

pr.

fixit

codd.

\\

8 oculos {ante in)

F, oculi C,

corr. ed. pr.

1.1

mihnf1| II

\\

F| impulsoreiii C

14 Sc7coGL(om]6i6 F, seruitia O C\ quSLm Schoell: quia codd. 15 sed add. W. sed is ut quicquid est C, sed istuc d^ 16 simplicia F|| 17 argumenta in mg. add. q est F| cum C F 18 exilis C 20 is] idem C hanc om. d est 21 bene siletur dett. sileretur 22 eunuchon Calph. unde codd. non ovi. C 23 bene (on ex corr.) C, (on ex o corr. m. 2)
\

9 haere ne nje expectes F, senem expertes Ojj fac in fec corr. C 10 ipsa C conscientia Ojj 12 egod te f s u modo om. dett. ; del. ?
\\
\

\\

*****

|1

II

\\

F
\

CV

||

um

\\

dett.:

me

C,

om.

||

476
'pro' bis

DONATI COMMENTVM
numero
dicere: et "^pro eunuclio' et ^pro moecho'.

'pro moecho' autem quasi excusans dixit; nam uere in uirginem Atticam non pro moecho, sed moechus. 3 sio EST HVNC PRO MOECHO POSTEA beue utrumque ^pro', quia neque eunuchus est qui uitiauit uirginem, neque 4 Et specta quam moechus qui in domo meretricia.
oratorie
transilierit

mentionem

uitiatae

uirginis:

^pro

moecho' inquit, ut culpam Chaereae sub meretricis accu5 hvnc pro moecho bene t6 ^pro', quia satione celaret. neque eunuchus, qui ephebus, neque adulter, qui amator993 23 1 COMPREHENDERE I. ET c. quo dicto uim ingentem 2 comprehendere i. et c. inferri significat Chaereae.

10

994

comprehendere significat strictim in facinore reprehensum. 24 1 AVDACiAM m. s. maior s^cpaGiq accusationis est sic alibi per pluralem numerum quam per singularem. 3) ^an potius ita me comp. non per. meretricum (7 1, 2
contumelias ?'
2 avdaciam meretricvm ueteratorie auertit

15

iram senis a se atque a Chaerea et deriuat in meretricem. 3 nvm qvid est alivd mali damnive bene interrogat, 4 Et cum et quia omnia inuitus seruus dicere uidebatur.

20

damnum malum

996

collatum discernitur et damnum ad emptionem eunuchi, malum ad comprehensum pertinet et constrictum Ghaeream. 26 cesso ego hvc intro rvmpere in tantam formidinem coniectus est senex, ut non miremur, quod tam subito
sit,

de proximo

25

pro

2.

om.

C
3
||

et 2. sscr.
i|

meccho C

\\

2 <(et^ pro

mecho

4 meccho postea C, p V\ utrimque pro uia O | 5 eunuchus ex -um coir. C 6 mecchus C 7 transilierit 8 accusameretrici C <[in^ F, insultauerit C 9 me C to] totum C 11 i. et c.] et i V, etc tionem C (i e c vel intus et constrixere dett.) 12 i. et c.] et i F, o C U 13 strictum C deprehensum ed. pr. an preh- ? 14 s.] c C enfasis F, empasis C 16 ita per.] sit ac nbn p
F, om.
\\
j

mecho

\\

\\

[J

\\

\\

\\

|1

C com
I

1]

17 contumeliam

dett)

II

18 diriuat
I

|]

19 aliud
j|

CV m

ueteratorie (corr. m.

F
|

1|

20 inltus
\

(sscr.

Et om. C conlatis V\\ 21 malum om. C m. 2) F, intus C 24 huc i F 25 est senex F, seruus est C miremwr F

II

EYNVCHVS V

5,

2331.

477

nuptias firmet ephebi et uirginis quamuis <^non> honestae, tantum quia ex ingenti metu uel indigno matrimonio filii uitam pacisci uellet. 997 27 NON DVBIVM EST QVIN MIHI MAGNVM MALVM EX HAC RE siET suaue est nescire personas quid agat poeta: ita non periclitaturus Parmeno.

998

28
nomen

1 Nisi QviA
est.

NECESSVS FViT Hoc FACERE ^necessus'

ef

nam
lectum

^nccessus'
esf.

^necessis'
u|;

et

^necessitas^

et

^necessuTn

2 id gavdeo

scilicet succurre10

retur Chaereae periclitanti.

999
et

PROPTER ME plus dixit, quam si ^per me' diceret. 2 HiscE aliqvid meretricibus, non adulescentibus. item pluraliter suo more, ut (y. 24) ^audaciam mere1
1,

29

tricum specta' et (J

3)

^non perpeti meretricum con15 c. Q. s.

tumeliasV

1000
1001

30 NAM
occasione.

lAM Div ALiQVAM

uota 'causam' pro

31 1 QVAM OB REM INSIGNE ALIQVID FACERET manifestiuS hoc Menander explicat iampridem infestum meretrici senem propter coiTuptum ab ea Phaedriam, nunc demum se inuenta occasione uindicaturum. 2 qvam ob rem quamuis dixisset ^causam', intulit ^quam ob rem'. 3 insiqne 4 faceret is n. r. ALiQviD magnum et nobile facinus.
iSLOoTLKag dixit.

20

firmet <et (in (7))> non add. Steph. honest F, 2 tantum (m tamen corr.) C, tamen (tum dett.) 4 mihi om. C 3 uelit Steph. ex h s F, ex magnvm om.
1
\
\

CV
7
\

-ste

II

\\

\\

hoc
om.

C post C

f h f 8 est om. (7 9 est H 11 propter] succurratur ed. pr. 13 audacia C 14 meretricum cont F, contumeliam er r 16 aliqua (7 F | 18 quamobrem i a f F manifestus hic C 19 meretricem C 20 propter W. post codd.
siet
I

\\

quod
ut

F
||

||

||

scilicet

dett.

\\

II

II

1|

\\

habeat phedriam 0, cheream driam

24 tdiorixajd F, trem,a pars 'Nunc

|(

23

is

n.

***** C

b.]

noctu'.

post dixit legitur schol.

iam (7|| V6, 23 eis

478

DONATI COMMENTVM
6.

1002

1
ditur

NVMQVAM EDEPOL QviCQVAM lAM Div Pjthias egreuelut irrisura Parmenonem, ut ipsa putat; egredi
1

autem a poeta cogitur, ut doceat populum, quid intus 2 Ergo persona cachinnans inducitur egerit senex. quaerens Parmenonem aspectuque eius ob nimium risum 3 nvmqvam edepol q. ramm est uix loqui posse. euenire quod uelis, et quod maxime uelis, est rarum
magis.

2 iNTRO AD NOS V. E. uou animo et opinione. 1004 3 MiHi SOLAE RiDicvLO F.

^soli',

1003

gi-cssu *errans' nec uia,

sed
10

^solac':

regulariter

dicitur

30
1005
1007

31)
4
1

nam

recte; ^alterae

^solae'

antique, ut alibi {Heaut

f.

II

3,

dum

n.,

a.'

QviD Hoc AVTEM ridentcm miratur Parmeno.

15

PRODEO proptcr id. 6 1 QviD RiDES PERGiN cx huius ucrbis ostendit, 2 perii proprie quam multum rideat petulans puella. hoc uerbum est <^eius)>, quae sit lassa ridendo. 1009 8 NVMQVAM POL HOMINEM STVLTIOREM V. N. V. pOStquam ^rogitas' <(dixit)>, quasi narratura uidebatur, <(sed)>
2 NVNC iD

20

ad insultationem. 1010 9 Qvos LVDOS PRAEBVERis I. ex crrore et metu nimio senis credentis constrictum filium se offensurum in domo
rediit

meretricis.

1011
in

10 AT ETiAM PRiMO
scaena
1

c.

ET

D.

c.

H.

pronuntiata

sunt,

ut

risu

interrumpi

hacc omnia sic uerba

25

2 irrusura C C, {ex iam corr. m. 2) 4 chachinnans F, cha chinans C 6 e q FJj 7 est (id ed. pr.) rarum om. C 9 v. e.] en-ans 11 ridiculo f- F, ri fui 15 nvnc] C 12 nam] non C 14 minatur C num 18 eius add. W. propter ed. pr. post V, pot C 19 numquam pol hominem st u n u F, numaptum dett. n u C dixit add. W. 20 cogitans C quam stultiorem sed add. Westerh. i 22 pkaebveris] p (dixerat Stepk.) ] et F, om. C 25 id 23 ostensurum C metu nimio sscr. F* etiam p c et c d z e c h 26 pronuntianda dett.

quisquam

C tam
\

||

\\

3 autem] aut

\\

||

I|

||

||

\\

\\

\\

\\

||

\\

||

\\

|1

EVNVCHYS V

6,

113.

479
>

puellae uiderentur, maiorisque insultatioriis est, si is qui fatigat alterum dicat se ante de illo multum sensisse.

1012

11
personae
^fuerit

suae

QViD iLicoxE CREDEiiE nou ideo hoc dicit, quod fidem deroget, sed quod res incredibilis
5

quam illi persuaserit, aut certe si credendum fuerit, non statim neque examinata neque facta rei cognitione.
2 iLicoNE
c.

obiurgatio de tempore.

1013

AN PAENiTEBAT F. iUud quod supra, a stulto, hoc quod nunc dicit, a malo fieri potuit; illud ab im2 an p. f. prudeiite, hoc quod peius est, a sciente. parum uidebatur. ipse alibi (Heaut. I 1, 20) *quantum
1

12

lo

hic
te

0.

f.

p.';

Plautus in Truculento {II

6,

52) 'paenitetne

quod ancillam solam?' 13 1 Ni MiSERVM E. I. p. I. duo obicit: unum quod 1014 male consuluerit, alterum quod prodiderit male consulta
sua.

15

Et bene

*indicares',

nam indicium

dicitur eius

qui una peccauerit,

1015 1014

14 NAM QviD I. c. adulescenti scilicet. 13 3 Ni MiSERVM ET I. p. I. ad inuidiam Parmenonis

miserum

dicit

adulescentem eo modo, quo luno Yenerem

89 90) *an miseros qui Troas accusans ait {Ve7'g. Aen. Achiuis obiecit?' sic enim agimus, cum ab his, qui falso
rei

20

sunt, in auctores

culpam

sceleris ifemouemus.

1 est in esse corr. F' (= dett.) 2 fatigata uerum C, 3 quod (qui V) ilico fatigat sensisse] risisse male dett. ideo om. C crediderit (-idit C) codd. 5 quam F, cum CH 6 non Steph.: non aut V^ aut C; non autem dett. Fort. non tamen an haud ? exanimata codd., corr. Westerh. 7 ilico 9 dicit] d nec C fieri a malo C 10 ab insciente F|| 12 0.] c 13 quot ancillas alam Gulielm. C 14 nimis i i erupe 1 1 1 C, nimis erumpere F^ ni miserum e p V^ 15 prodierit V, {post male) C, corr. ed. pr. consilia C 16 indicta res C 18 quid illi credis in ras. F*, quid i-lo- C adolescentis c 19 ni C scilicet in ras. Vmirum et id p i C 20 dicit] d C 21 accusamus C an C 22 cum ab iis qui falso rei (ab miserosque eroas a
\\

||

\\

\\

II

\\

II

\\

II

II

||

\\

||

1|

rei sscr.

m. 2)

jl

||

23 culpa

480
1016
1017

DONATI COMMENTVM
15 QViD EST lAM
scis

TE

p.

hoc ^non^ stupentibus

intellegit

dicitur ac fatentibus culpam. 16 1 HEM QviD D. p. nunc

se

demum

Parmeno
ex huius ^
5

2 etiam rides apparet stomacho uehementius cachinnare.

esse delusum.

eam

17 Nos iRRiDERE superbius dixit, quam si diceret *^me'. 18 1 si QviDEM ISTVC iMPVNE H. subauditur Huum 2 vervm irridentis interrogatio est. nimium'. 19 SED iN DiEM ISTVC p. E. F. Q. M. iu lougam^dila1020

1018 1019

tionem, imde dllatio

est dicta

diei prolatio.
significat.

lo

1021

20
2

TV lAM

p.

^iam'

nimiam uelocitatem
iNDiCAs)>

NOBiLiTAS

<^F.

ET

E.

duas

rcs

siguificat

simul: et cogis facere flagitia et facientem indicas.

1022

21 1 vterqve e. i. t. e. noua et mira tormenta, quae pro exemplis narrantur aut quae documento sint ceteris
ne delinquant, exempla dicuntur.
^edet' legitur.
si

15

Et

^edent'

et

^edent', figuratum est; si ^edet', rectum.

Et plus est ^edet' quam ^dabit'. 2 htc pro 22 1 NVLLVS SVM hoc secuni Parraeno. 1023 iLLO MVNERE T. H. E. H. A. HQCovLOiG)g et ^Eraq)ooizmg: pro
3

20

munere

et

honos munerigerulis praeberi

solet.

1024
est

23
uel
1

EGOMET MEO
clarius

I.

M. Q.

s.

<(h.)> p.

proprium soricum
strepere magis,

stridere
t

quam mures

uel

per C, (dett), lon C; -t-phoc nimium Goetz, hoc con(8tup-) Schoell, hoc nota (. dici) Teuber 2 dicitur ac patientibus culpam F, ac culpam patienscis
s
\

hoc non

||

tibus dicitur C\ corr. Westerh.

C
i)

etiam
I

eam] enim

||

3 d. p.] dix p r 5 cachinare C

||

C
\\

||

4 dolosum

6 irridere in

ras. F*. indicare

||

7 h.

om.

G
\

tum
ta

codd., corr. Westerh.lj^

in
p.

diem

istuc F, in die istac

C
f.
(7

11

iam] pend

cogis F, in e b f (7, e

nam C quo magis C

|1

12
et

indicas
||

indicas C^\\ add. Steph.

om. C 15 narrentur
et

dilatione

\\

i e F, om. C; -to W. {cf. et redent et redet

F et] IV 4,
|

10 dilatatio Cjj 13 et 14 e. i. t. e.]

||
\

ac

1|

16 24) 17 redent
||

C documenta non relinquant C dicxintnT

\

redet

18 dabit in ras.
||

F^
pro

II

19

hic pro
(yrII

20 ironicos

p.] i

II

illo pro munere ho est ha abeo C|| pro munerej C) et metaforicos (methaph C) 21 muneri g F q.] c ilis (!) G 22 meo] 23 uel 1. om. C

CV

||

EVNVCHVS V
cum obrodunt
friuola.

6,

15-23.

7, 1.

481

ad

quam uocem

multi se inten-

dentes quamuis per tenebras noctis transfigunt eos. Plautus 47 48) ^confossiorem te faciam soricina i^Bacch. IV 8, 2 qvasi sorex hodie PERn quia latere potuit nenia'.

nec occidi,

si taceret.

Nunc

repetit

prouerbium in

eos,

qui ipsi se produnt, quia sorex non facile caperetur, nisi emitteret uocem noctu.

I
IQ25
1 1

QVID NVNC QVA SPE AVT QVO CONSELIO HVC IMVS

reminiscere hunc esse, qui militi supra dixerit de Thaide {III 1, 58) ^iam dudum te amat' et rursus {IV 7, 41 42)

lo

*iam haec tibi aderit s. u.', et hinc uidebis, quos exitus habeat assentatio; nam idem militi auctor est summae et animaduerte, quod semper a mensa indesperationis.
uitus abstrahatur; nam et supra, cum ad litem uenitur, ex uerbis Thrasonis manifestum est Gnathonem inuitum sequi, ubi dicit {IV 7, 1 2) ^hancine ego ut contumeliam

15

in m. a., G. ? m. m. s. est'. 2 Et bene ^qua spe aut quo consilio', tamquam omnia expertus et 3 qvid nec muneribus gratus nec terroribus metuendus. NVNC Q. s. A. Q. c. parasitus intellegit quid agat miles, 20 sed ad hoc inducitur interrogare militem, ut populus 4 q^^d nvnc audiat, quo consilio ueniat ad Thaidem.

tam insignem

ad] ait

uenia

i|

h p

C
\

||

legunttir in codd. perit coir. F* in eos] meos C 6 caperetur facile C 8 <^aut)> 9 milite C 11 tibi hoc C bua spe C hic imus C, h i et hoc C quod C 12 adsentatio idem om. C auctore (om. 13 despectationis C inuitus a mensa C 15 inuictum est) C C 16 ubi om. C ego om. C 17 insignem est] i a g o c
|| \\

2 transigunt C, tranfigant 4 menia C, 5 Nunc noctu in fine siiperioris scaenae repetit ex reperit corr. C^, repperit ex re-

||

||

\\

||

i;

i \

\\

II

\\

mens

est

\\

18 et om.

\\

20 nvnc] n

paratis intelligat (7, a parasitis 21 ad sscr. gitur dett.)^ corr. Steph. 22 quid n q spe Donati comm. rec. e s s ii e r.

F intelligit F

a.

intellegit]

ap-

\\

C^

(a parasito intellipopiis tit vid. C\\

31

482
QVA SPE summa

DONATI COMMENTVM

desperatio est apud militem reconciliandae amicae ad hoc, ut aequo animo ferat admitti Phaedriam, dum ipse quoque recipiatur; nam neuter in fine fabulae 5 qvid inceptas t. incipere magnorum contristandus est. facinorum est et audaciae. 2 1 VT THAiDi ME DEDAM post iudictionem belli et 1026

instructionem

torum?

pugnae quid sequatur nisi deditio superaet faciam qvod ivbeat proprie, nam in
lo

1027

deditione uictores iubent, uicti obsequuntur. 3 1 Qvi MiNVS Q. H. et hic Terentius exprimit consuetudinem, in qua ignauis rationes criminum et exempla

suppeditant;

nam

2 OMPHALAE uientem sibi calathum et

sic et supra (JF 7, 13) de Pyrrho. Lydiae reginae. Omphala Herculem seretiam ad lanificium compulit, cum ipsa colum cultusque femineos sagittis, claua,

i5

leonis tegmine mutauisset.

3 servivit

omphalae
est

sub-

auditur ^ego seruiam Thaidi?'

1028

vtinam tibi

c. v. s. c.

commitigari

tundendo
20

2 sandalio capvt plus dixit deprimi atque deponi. ^caput' quam aliam partem corporis [dicere] uerberari. 3 Et mire: calciamento caput. 5 PERii qvid hoc avtem est mali eunuchi habitu 1029 Chaerea, sed uirili confidentia prosilit et militem uelut noui riualis terret aspectu.

1030

6 hvnc ego nvmqvam videram ideo Chaeream miratur.

25

1 summa post est C 2 amicitie C admitti] ad militem C\\ neuter Bentley ne ut erit codd. in fine] sine C 4 contractanda is est C incepere C\\ acceptas C; coeptas Ter. 6 d 8 q 7 sequatur F, sequebatur C F, medelam C i F indictione C 9 obsecuntur C 10 quid q h F, 11 inquam ignaus C 12 subpeditant C\\ qui minus herc C 13 Omphile C 14 etiam] et C\\ Omphala F, Omphila C 16 sagittis <^-f^^ C 17 seruiut omphale C tegimine C 18 utinam t e u s e 19 capvt] c C commitigati C 20 <(si^ aliam Steph. dicere secl. W. diceret Steph. 22 perii] autem hoc est F habitum C 25 hunc ego p i i C n u V ideo om.
j

||

\\

\\

\\

1|

\\

||

\\

||

||

\\

jj

\\

\\

EVNVCHVS V

7,

26.

8,

16.

483

8.

1031

o POPVLARES ECQvis
est

Chaereae
miruni

feruens

speris rebus.
est,
si

ME viviT H. F. hic persona gaudio ut adulescentuli et in pro2 o popvlares ecqvis me vivit h. f. non insane exsultat nuptiis, qui iamdudum ob
5

1032
1033
1034

id solum, quod uitiauerat uirginem, laetabatur. 2 1 NEMO hercle qvisqvam et interrogauit

et

re-

spondet

sibi.

cvi

2 nemo hercle q. TtaQilKOv tertium. TAM svBiTO TOT c. c Ham' qualitatis,

est.

*tot'

quantitatis

est, propter gesta hic narrat Chaerea, ut et populus et miles instruantur et sciant, quid intus gestum sit.

4 QviD Hic LAETVS EST inueuta persona

lo

quam
5

1035

iNVENTOR iNCEPTOR <^PERFECTOR^ inueuire saincipere audacis, perficere constantis: ergo 2 Et constat hoc Chaeream laudaplena laudatio est. tiue dicere, nam in subditis solum consilium attributurus
1
pientis est,

i5

Parmenoni. 4 Et nota abundat ^me'.

est

3 scis
'scis

me',

me in qvibvs sim g. avXXtjfi^Lg est. 5 Ergo cum sufficeret 'scis'.

et est figura aQiaiG^og.

1036

6
2
s.

scis

PAMPHiLAM MEAM amatoric

Vel potius ^sponsam

et
^esse'.

meam\
est

dixit

^meam',

20

id est

quam amo.
5 scis

3 iNVENTAM cognitam.
M. deest
et

4 civem deest

^esse'.

'sponsam' nunc participium.

2 adulescentulo

dett.

quam dudum C\ 7 herclb] 6 qvisqvam] q quae F et i. om. C respondit C h F parelcon codd. 8 c. c.] contlgere C 10 quid h 1 est V propter W. per codd. <(et> in uestra est persona C 11 quia C hic W.: huic CV^, haec V^ (dett.) narra cheream 12 instruatur C et W.: C ut et W.: et C, et F, ut dett. ut codd. 17 scin m F 16 laudaturus est parmeno C o.] est om. C 18 Ergo et 19 me silensis F, silepsis C ga F om. C 19 archaismos C, archasmos (i m. 2) V 21 id est] et deest F 22 deest esse] id est esse F, id esse C 23 sponsa
\

et quis codd. et F, ut in 4 insultat in nuptiis

1
:

1|

C vivit] u 3 et quis F, e

||

q
\

me
|

f.]

et in
|

||

C
||

quia

iamdudum

F,

|1

||

\\

\\

II

||

Ij

II

\\

||

|1

codd.j corr. ed. pr.

31^

484
1037
7

DONATI COMMENTVM
AVDiN Tv Hic QviD AiT hoc uultu mutato
et

con-

turbato dicitur.

1038

8 1 AMOREM OMNEM I. T. bene 'in tranquillo', quia mari et tempestatibus nimia amicae mobilitas et instabilitas

munditiis, heu

sic Horatius (c. I 5, 5. comparatur. 9) ^simplex quotiens fidem mutatosque deos flebit et aspera nigris aequora uentis et mirabitur insolens, qui

C.

nunc

te

fruitur credulus aurea' etc,

1039
hoc

THAIS PATRI SE

COMMENDAVIT

IN

ET

F. N. D.
lo

1038 1039
Hn

quod profuit Phaedriae. 8 2 VNA EST DOMVS propter Pamphilae nuptias. 9 2 iN CLIENTELAM ET FiDEM Hu clientclam' ut ametur,
est,

fidem' ut defendatur.

1040
1041

10 FRATRis
parte quidem

iGiTVR
F.

T.

T.

EST

beue Hota',

ut

ne ex
i5

sit militis.
p.

gaudia ex nostris bonis, sunt aut inimicorum. hostium ex aliorum malis, ergo gaudia utrumque genus gaudiorum complexus est. 12 viSAM D. bene '^domi' quaeritur amator exclusus, 1042

11 MiLES

sunt

1043

nam neque ruri est neque in foro. 13 1 PERPETVO PERiERiM quia 2 (F 7, 5) temporale uidebatur.
hic

20

illud

periisse supra qvin ego nvnc p. p.

iam

militi

nec seruiendi amicae, ut uidet, praebetur

25

locus.

1044

14 petuo
1

siNE DVBio opinor quia non quis dicitur per-

periisse.

quid

enim

opus
\

hac

exceptione

est,

V turbato C 3 i. t.] quid hic ait C, hic q a 4 nimia W.: anima (7, amnis in ras. F* 5 oraclis (m ing. aV oratius m. 1) C 6 mundicus C deos nigris] defleuit aetas peranis C, defluxerat aetas per amnis V et mira8 aurea] aut rei C\\ bitur F, et miratur C; emirabitur Hor. 11 domvs] F in clien et fi (om. n. d.) 9 commendavit] d F propter W. post codd. 12 cHentelas C fidem in] fingit 13 in fidem F 14 frater ex -trem corr. C tota e t

\\

i^r-

II

||

||

\\

||

OF
C

\\

II

||

15 <(tota)> sit militis F, 21 peuierim] p- F amatre C

11

sit similis
|

CV

\\

uidet] apparet

(dett.)

\\

19 d.] domi C\ 23 hic dett.: hoc perisse 25 sine d^o^ F| quis om. C\\
\\ \\

C C

26 quod

expectatione

EVNVCHVS V

8,

7-18.

485

quando nemo ita perit, ut temporaliter pereat et postea non perditus? correxit parasitus stulti dictum militis, non illum 'perpetuo' sed ^sine dubio' periisse. 2 sine DVBio opiNOR He perisse': pro certo confirmatur periisse
fiat

patiens

miles, ut post tot munera ex desperato supplex, ex supplice riualis exsistat. 3 qvid commemorem primvm
6LaTt6qi]6Lg

oratoria,

familiaris

laudantibus.

Cicero

(in

Verr.II.
fit,

3) ^unde igitur potius incipiam?'; hoc autem ubi omnia et magna uidentur et paria.

IV 1,

1045

15
facta,

illvm

q. m. d. c.

casus,

orationes.

Pannenonis, factum eiientus^ oratio senis.

in uita

attribuuntur personis consilia, ergo hic laudatur consilium Chaereae, casus fortunae id est 2 illvm qvi mihi d. c. tria sunt

10

consilium consilia, facta, successus. 3 illvm factum corporis, successus fortunae. Parmenonem scilicet. i7 17 QVAE TOT RES T. T. o. iN V. c. D. eunuchum, pro
hominum:
animi
est,

15

quo duceretur, commendationem

tricis,

uirginis,

absentiam mere20

1048

occasionem uitii inferendi, patris interuentum nuptias. 18 1 AN MEi PATRis F. <(et^ fa. ctiam patri imperest;

transeundum ^festiuitatem <^et facilitatem^', quod ut festiuus amori non obstitit, 2 Et festiuitas in dictis est, quod ignouit ut facilis. facilitas in animo et factis. 3 festivitatem laetitiam, 25 ut 'festiuus dies est' {cf. Eun. III 5, 12).
tienda laus
erat
2 non fiat C 3 sixe dvbio certo W. correxerit C opinor te perisse pro certo sine dubio perisse C, <(opinari respondens non enim contrarium sine dubio id)> opinor te perisse 4 periisse sine dubio pro certo perisse in mg. F* (= dett.) munera C, mwiiera F; 5 tot W.: totum C, tanta V (2.) V 6 p F funera Teuber ex ed. pr. et codd. sup^lex V 7 dLanoQrjGLg F, * * * * * C 8 haec? 9 sit Cj Cicero oin. C uidetur C 12 idem C|| 10 c d 11 orationes<que> C 13 c d 17 qui F 14 in uita] i uia 15 factum om. C
:
|

nam non

||

\\

II

\\

||

||

C7
d
\

\\

||

||

\\

II

totam res
20 F. om. add. W.
uit
1

FA.

om.

in]

m V

||

\\

quod produceretur

C||

laus inpercipienda

C
|

||

22 et facilitatem

quod W.: quam C, qua//// amori F, festiuum amorem (m mg. aV amori m.

ut] et
1)

C
||

festiuus

23 cogno-

est dett.

et

CF

486
1049

DONATI COMMENTVM
19
Di

VESTRAM FiDEM

cito interuenit Phaedria,

utpote

qui domi erat.

20 1 QVAE NARRAviT nimius afFectus in utramque par2 Ergo eXXEixpLg est: deest tem defectus orationis amat. enim "^gaudia'. 21 SATis CREDO sic dici uota agentibus solet. recte 1051
1050
igitur

huic dicitur cui fient

ut
amicis

nuptiae ^gaudeo', et
id
est

ille

sic

respondet, ideo autem,

gratulantibus decet, quia multi se fingunt conlaetari,

^credo';

cum
et

inlo

uideant, gaudere

cum

doleant.
L.

1053
EST

23

MiHi iLLAM

scilicet

amatori

eius.

^mihi'

2 perh qvanto minvs s. pronuntiatione iuuandum est. T, M. A. hic uero est ardor insanissimus, ut Vergilius '^formosum pastor Corydon ardebat Alexin, (EcJ. II 1 /2)

delicias

spe

1054:

3 Et profecto sic est: sapientes d., n. q. s. h.' maxime ad amorem coguntur, stulti forma tantum. 24 1 OBSECRO GNATHO iN TE SPES EST mirc quasi
abiecta
et

i5

desperatis omnibus auxiliis ducitur. nam ef ^obsecro'' spes esf. gantis sed ostendentis
te

nimis supplicatio

in-

^Gnatho^ id significat et ^in 2 qvid vis faciam non est hoc inteiTOesse quid faciat. PRETio nihil militi superest

20

non

1055

25

PRECiBVS
uicto
res

praeter
igitur,

precem ut quam sic

1

<(et)>

pretium
ut

ut

diuiti.

uide

eant,

persona

eius
3

''cum

enigeri.

dii

CV

utpote post erat

\\

nimis
\

F
||

effectus C\\

amat

orationis

ellipsis F, eclipsis

codd., corr. Teuher\ audio. 7 gitur F, legitur (7 8

||
\

6 egentibus Ojl Westerh. id est] id et C 9 autem om. C multis effingunt C inconlaetari 07n. C; congaudere dett. uidenturC, -dentF, corr.ed. pr. 10 gaudere] gaudeantOJl llamatori eius F, amatorie uis O 12 uitiandum C mi sp e ta a C 14 coridon ardebat alexin delicias d n q s h F, cor ar al del do nec q sp hab 15 sic et C, sic F, corr. in f 17 s te est 19 20 hoc in roe C Steph. faciam] te] 23 et om. C 21 quid ex quod corr. 22 precibvs pretio om.
||
\

gavdeo
|| ||

est] et

CV\\h gaudeo

II

II

||

II

\\

II

j|

add.
ut

dett.
\

ut pretium diuiti

uide sic W.
(w.

F V
\\

de igitur

quam
\

sic C, nihil igitur aliud 02;<:^tat

quam

in mg.)'}

sicF(=

persona eius
tJiaidis

cum oen

enigeri

m. 2)

conueniri

^^ossit

0, ut persona

dett.) (sona sscr.

{dett.)

EVNVCHVS V
2
lassa

8,

1927.

487

PRECiBvs PRETio aavvSexcc uelut <^uoce^ afflicta et 3 pretio uarie, quia alibi pronuntianda sunt. 4 vt haeream t6 ^haeream' {II 3, 27) dixit ^precario'. ultimum genus beneficii est. 5 Et ^in parte aliqua', non 'in parte' dixit, ne aequa intellegatur. 6 tandem et hoc
desperantis
et
difficile

credentis.

tandem non

est

1056

aduerbium temporis, sed nunc saltem significat. 26 1 Novi te deest 'perfecisse'. sed ubique gestu plura 2 difficile est significat miles utpote infantissimus. uultu et pronuntiatione et asseueratione firmandum est. 3 si QViD CONLIBITVM EST eXXBLi\)Lg pro ^si quid
conlibitum
est,
efficis'.

lo

1057

27 1 QVOD vis DONVM p. A. M. o. ^douum praemium' 2 Sed donum praemium dis est munus praemium. datur,munuspraemiumhominibus. namseparatimdonum
deorum est, hominum.

15

quam
est.

post

praemium uirorum est fortium, munus 3 Et donum munusque tam ante factum factum datur, praemium non nisi post factum Donum uoluntarium est, praemium debetui".
Monum'
et
20

5 Alii uero aGvvSixmg pronuntiant: primo

sic

6 qvod ^praemium' quasi imam partem orationis. vis D. <^p. A M. o.)> Monum' petito ut a largo homine, 7 qvod ^^s donvm p. ^praemium' ut pro claro facinore.
asttfra sscr. F*, 25, 2 ante 25, 1 legitur in V uoce add. Goetz-Schoell 2 lapsa C 3 ut cheream T" 5 in W.: enim codd.; an cheream V to V, tha C 8 perfeci C, 7 nunc temporis sed C enim <in)> ? ne] ut F ubi quod C 9 insanissiperfici F, corr. TF.; perficere ed.pr. 11 post mus O 10 et .2. sscr. V^, om. C adseueratione F
1 schol.
\

asinthea
I

||

||

\\

||

||

||

II

||

si

QviD
II

C
et

sscr. tibi ef

15 minus C\ 14 diis T", {ex dilis p 0- V separatum T'" 16 est 2. om. (7 17 manusque F, que munus C|| 19 uoluwtarium V praemium <(non nisi post factum^ debetur

12 perficis
||

F* (= dett.) V 13 donum
|I

ellipsis V, eclipsis

C
\

si

quidem

ex bo- corr.

II

C p corr) C
|

me

C,

\\

||

II

20 Alii

aGLcoQ^traiG

om.

p.
I

fort. transp. post 23 facinore ergo donvm p. 22 d. om. V donum F, sinthetos C 23 pro claro TT'^. * praeclaro A M. o. add. Schoell

orationis
V

||

j|

(a sscr.

m. 2)

488
A
M. o.

DONATI COMMENTVM

I. o. F. donum optato, ob quod praemium accipias. 8 PRAEMiVM A ME OPTATO totum militariter, nam et optio dicitur et optari a militibus, ut ^uir fortis optet

1058

quod uolet praemium'. 28 SI EFFICIO HOC POSTVLO VT MIHI TVA DOMVS TE PRAESENTE ABSENTE PATEAT prouerbiale est *^praesente absente',
ut ^sursum
"^quod

deorsum', ^ultro citro' et cetera huiusmodi. ^fanda nefanda\ ^iusta iniusta', ^digna indigna%
1

^uelit nolif.

1059

29

iNVOCATO VT
'in'

siT L. ^inuocato'
et

non uocato,

id lo

est avTo^iazGig'.

etenim et auget

minuit dictionem.

sit

Toa

2 INVOCATO male intellegunt precibus uocato, cum avxQ^dxco^ id est etiam non inuitato: quin ultro

uenire debeat in

1060

30

suam domum. DO FiDEM iuro, confirmo, spondeo.

est

2 accingar

15

quod negauit supra {y. 26)^ sed suis ideo et uotis parasitus adductus est <(ad)> conandum. 'accingar' dixit: sic enim dicimus in magnis rebus suscipiendis, ut {Verg. Aen. II 235) ^accingunt 0. 0.'
facile

non quia

1061

31 1 SALVETE supplex modo inimicus et infestus.

lescens.

sine

gratia et sine timore, 2 tv fortasse qvae hic

et minaciter adu-

20

FACTA sient nescis hoc totum superbe

1062

32
rentur.

scio

2 conspicor
A

compendium poetae, ne rursus eadem dicecommune uerbum est 'conspicor'.

25

F.]

f
|]

F,
2

donum

optato] domi C

optatum optatum C, -tum

j

me

id

feras
{corr.

m. 2

3 et] naV V, nam et C deU.) ut] et F, et Cjl 5 officio C posTVLo om. C ut mihi t d t p ab p F|| 6 pateat] ut pr C prouerbiale est] in prouerbiale F absente om. C 7 et rursum C cito C 8 quod] quomodo ? 10 id est 13 sint codd., &vr6ficcxoGiv etenim F, ****** et enim C corr. ed. pr. tw ccvzo^ccto) F, ***** C inuitando codd., corr. Teuber 14 doleat C 17 adductus ex adultus corr. C\ ad add. Steph. 20 et om. C imore] honore Westerh. 21 etiam 22 facta sient (ie ex u corr. m. 2) nescis F, f s n estus C a et] ac C 24 scio <o.> C
11

II

||

\\

\\

\\

\\

\\

\\

11

j[

EVNVCHVS V
1063
et

8,

2836.

489

33

libus et inimicis fretum esse se dicat?

voBis FRETVS et hoc stulte: quis enim et riuadeinde avaxoAov-O-og

uitiosa responsio est: nisi enim addideris ^sum', erit soloecismus conueniens loquenti, impolito homini et militi. 2 sciN QVAM F. ^esse debeas' subaudiendum est.

5
.

3 MiLES EDico HOC TiBi ct contumeliose ^edico hoc et proprie ut militi 'miles' inquit ^edico'.

tibi'

1064

34

si

TE

iN p. o.

HAC

id est

casu inuenero.
2

et

^in platea'

inquit,

non

^circa meretricis fores'.

[nihil
lo

est] qvod dicas mihi aut deest ^non <(est)>', ut sit: non est quod dicas mihi, id est nihil est; aut ^quod dicas mihi' pro *ut dicas mihi', ut sit 'quod' pro ^ut'; aut
^quod'

pro
est

certum

1065
sit:

35

^quid enim', <^ut sit: quid enim^ dicas mihi. autem ueteres sic locutos esse. ALiVM Q. aut "^alium' pro ''quendam' posuit, ut

i5

quendam quaerebam, id est aliquem; aut ^alium' hoc est: non quem tu putas, hoc est: alium, non Thaidem. sed si ^aliam' diceret, neque commode neque svg^avcog
2 peristi loqueretur; praeualet enim masculinum genus. ordo est: <(si te> post umquam in platea offendero hac, 20
peristi.

3 heia interdum hortantis

1

est.

ergo

nunc

'heia'

correptionem su/nificaf.

1066 TAM
l

36
s.

NON COGNOSCO VESTRVM

T.

s.

locutio adnotanda.

2 Mire laudauit, ut persuadere potuisset.

3 vestrvm
-^

noue ^uestrum superbum'.

4 vestrvm svperbvm
\

quis enim om. C et intriuillb' C 2 avaesse debeas Westerh. ^"11 5 qvam] q edico hoc tibi est om. C 6 tibi] t7 milite C 8 si te ui om. C {dett.)\ del? <et> edico C 9 in lata C, platea V\ id est TT.: uel p.ohoc^ C non idcirco C nihil est secl. W. (interpol. ex seqq.) 10 mihi] 11 dieat 1. C \ 13 quia est add. W. C aut dett.: ut
1 FRETvs] f

+ yioXovtoa F, esset ab ea codd.

**
I

\\

**
\\

\\

CV

1|

\\

CF
|

||

\\

enim add. W. 14 aut C 15 q.] enim C, quod enim F ut que C quodam (m mg. quendam) C 17 thayde C 18 kvopoiv&g F, ***** C 20 si te add. W. post umquam W. postquam ac F, ac C 21 eia C heia] cherea C 23 uestrum <g. codd. C 24 uestrum <g.> t-s- F|| (genus dett)y t^s F, n t s 25 noue Schoell: non F, om. C; nota Teuber
|| ||
I

\\

\\

II

jj

||

||

490

DONATI COMMENTVM

5 Ergo 5, 22) ^pol, Crito, a. o.' absolute, ut (Andr. subaudimus uel ^ingenium' uel 'animum' uel "^morem' uel
^institutum'.
A. p. mira insinuatione agit, qui non ut ut audiant paucis, petit. sed 2 Bene "^prius', consentiant, tum quasi non obstet, quominus faciant quod uelint.

IV

37

PRivs

quod attentionem excitat, addidit "^paucis', deinde placuerit': facilius enim flectitur, cum quo non pugna3 privs a. p. ^prius audite' quod mus, ut consentiat.
deinde
^si
<(dicit)>,

38
dixit,

fiduciam ostentat persuasoriam rem dicturi. 1 AVDIAMVS bene non ^faciamus' sed ^audiamus'
oratoris impetratio in

lo

nam prima

meruisse.

mala causa audiri tv concede pavlvlvm istvc thraso

i5

Thraso hoc in bonam partem accipit et ideo paret; putat enim uel turpe esse, si bumiliter precetui' suo nomine se
audiente parasitus, uel incongi^uum sibi, si in os praesens a Gnatbone laudetur. 3 istvc thraso non ad se uocat,
sed locum ostendit, quo abeat atque concedat. 39 PRIXCIPIO EGO VOS AMBOS CREDERE H, M. V.
V.

uidet
20

animos audientium neque <(esse^ <(nisi)> in militis nomine. ergo oratorie pro eo homine in quo offenditur eum in quo non offenditur posuit. 40 1 ME HVIVS QVICQVID FACIO ID FACERE <(mAXIMe)> CAVSA MEA deest Vei', aut "^esf, ut sit: me huius quic2 Hic quid est quod facio, id facere maxime causa mea. a persona discessit et rem non odiosam pro perodiosa supposuit, id est parasiticam pro aemuli amore et commodo.

neque

se

odio

offendi

25

1 absolute ante svperbvm C \ 7 exitat C, existat quo attentiores existant Steph. 8 si] sed C cum] tum C flectitur non in Q-as. F* 9 audite W.: audi codd. 10 dicit add. W. dicturam OH 11 audiam et audiam C 12 nam F, non C\ causa <^est)> dett. 14 Thraso 13 metuisse C imperatio om. C 15 precemur C 16 sibi si in os Steph.: accepit C sibi non 0, si mox 17 laudatur C 18 ostendat C 19 credere ambos 20 neque ow. esse add. Schoell; haberi {post audientum F, -dum C, -tium dett. nisi add. Schoell odio) dett. 21 nomine 22 eum] cum C 23 me huius q f id f c
\

V
\

\\

1|

\\

\\

\\

\\

\\

\\

||

||

||

||

||

\\

||

II

25 quod om.

causa]

cum C

\\

26 prope odiosam codd.,

corr. Schoell

EVNVCHVS V
1071

8,

37-42.

491
attulit ad peradmitti militem,
i.

41

VERVM

si

iDEM voBis
militi

p.

multum

suadendum: non
sed ipsorum esse
oratorie
et

esse

commodum

commodum.

2 vos non id facehe

e.

secundum

insinuationis

praecepta
fiectit

sic

dixit;

nam
si

remittendo et dubitando magis

1

animos,

quam

aperte ac pertinaciter asseueret.

4:2
satis

1072

ficiose

MILITEM EGO RIVALEM RECIPIENDVM CENSEO artisemel intulit omne quod durum dictu ad per10

suadendum erat. nam quod ^militem' et ^riualem' dixit, ad eam rem ualet, ut magis admittendus sit quam exsimul fiducia sic dicentis parat animos ad audienda quae dicet. 2 militem ego r. r. c. riuales dicuntur aemuli de mulieribus, facta translatione nominis a feris bestiis, quae sitientes cum ex eodem riuulo
cludendus.
et

in proelium contra se inuicem ueniunt. pro Caelio {cf. 8, 19) ^sin erit ex illo fonte riuulus' inquit, et Homerus ******. 3 censeo <(uide)> uirtutem poetae: non dixit ^peto' sed "^censeo', tamquam
sic

haustum petunt,
Cicero

15

illis

iam

consulat,

ego
et

r. considera,

non pro milite agat. quo uultu hoc dicendum sit,

4 militem
et intelleges 20 et ^ego' et

et Viualem' et Vecipiendum' quanta significent. non enim dixit "^Thrasonem' sed ^militem', quod ad stultitiam ualet nomen; nec 'socium' sed ^riualem', quod ostendit, quandoquidem riualis in meretrice capiendus, hunc potius eligendum; nec 'non excludendum' sed ^recipiendum' dixit, ut et ostenderet adeo prodesse, ut etiam de industria retinendus sit; et non

^militem'

^censeo'

25

3 esse om. C 2 militi 3 id f F, facere C e.] est V\\ sed <(coiiimodum^ 6 ac perennatitur C assueuerit C, adseueret 7 militem ego r r ee 12 riuales C 11 adudienda C dicit T' r r e c dicuntur aerauli iis de (iisdem de?) mulieribus F, riualis dicitur emulus et (de dett.) mulieribus C (dett.) 15 se dett., om. CV\\ 17 lac. in codd. uide add. ed. pr. 20 ego r.] ergo C quod C\\ 21 riualem recipiendum C 22 siguificent P, -cant LJD, -cat CV\\2S nec W.: et CV\\ 24 sed ed. pr.: quod F, quidem C\
1

uerum suadem uobis piacet C

I

\\

||

militis ?

V
|

||

||

||

\\

\\

\\

riuulis ex -lus corr.

27 etiam om.

C 25 meretricem C V, retinendum C
\\

-ee dett.
\

capiend'i C\\

492

DONATI COMMENTVM

^uolo' aut Vogo' sed ^censeo', ut consiliarius , non parasitus uideatur loqui. nam quod 'ego' addidit nunc, eo dicto usus est, quo uti solent qui plus in negotio uident, <(ut in hoc

ipso pronomine consiliarii auctoritas inesse uideatur). nam in Pliormione iurisc. {II 4, 9; 13; 17) \Qgoy quae 5 in rem tuam sint ea uelim facias' ... ^ego sedulo hunc
sic

dixisse credo'

1073

43
ficat

... 'ego amplius deliberandum censeo'. COGITA MODO ^modo' aut tantummodo signiaut temporis est aduerbium. 2 Et simul incerta
1
10

distinctio est.

1074

44 ET LiBENTER
atque edax.

vivis

id

est:

bonorum cibomm
SVMPTV TVO
aut

es

1076

46 SVPPEDITARE
^suppeditari' aut deest

POSSIT
^se',

SINE

prO
is

ut i^Verg. Aen.

II 235)

^accin-

gunt

0. 0.'

1077

AD OMNIA HAEC MAGIS OPPORTVNVS NEC MAGIS Ex vsv Tvo NEMO EST locutio cst cx uegatiuis tertia, ut
1

47

{Heaui. I 1, 11 12) ^agrum in his 2 <(magis^ ex vsv pro ^utilior',

r.

m. n. p. m. n. h.' magis opportvnvs

2

1078
1079

pro *opportunior'. 48 1 "^NEMO est^ hoc est ^ex usu tuo'. 2 habet QVOD DET ut diues, ET DAT NEMO LARGivs ut Hberalis.

49
sine

FATVVS EST hoc

et

sale

sapientia,

aut

est ^opportunus'. sine saltu

2 insvlsvs
ac
facilitate.

2 ego] eo C nunc W. non C, non V\\ 3 ut uideatur in codd. post 493, 3 noctibus leguntur; huc transp. Goetz ut in Goetz: ut 4 ipso nomine codd., corr. Goetz consiliari C esse C codd. 6 suam V sint credo] sin tulerit ego faciam sedulo hunc dixisse credo C, intulerit ego facias sedulo huwc dixisse credo V\\ 11 <^et)> uiuis (-us C) CF; uictitas .^ {sic Ter.) es atque Klotz: est atque F, extat O 16 magis 13 s s tuo pro om. C C nec ex u t n est F 17 est om. C|[ oppoRTVNvs] est om. V 18 in his] mis F n. p.] p C 19 magis {post 21 nemo est] schol. ad prinvsv) add. dett. opportvnvs] o C cipio et habet etc. pertinet hoc tuo et 23 hoc opportunus hoc TF. tuo codd.; cf. V 4, 4 et 5\\ opportunus et 23 hoc 22 et om. V\\ 23 factus C, fa^wus F imsulsus ex imp- corr. C\\ 24 aut C, ut F saltu C, sale
:
\

II

\\

||

m
\

\\

II

|1

||

||

EVNVCHVS V
^stertit'

8,

43-49.
4 stertit plus
et

493
dixit

3 TARDVS in uenerem quam Mormit'.

scilicet.

noctesqve et dies plus

noctibus'.

significat,

quam

si

<^diceret)

^diebus

atvvs inepta loquens. a fando *^fatuus' dicitur; inde Fauni Fatui et Njmphae Fatuae uocatae sunt. 7 FATVVS est insvlsvs '^fatuus est' uerbis ac dictis, 4nsulsus' corde atque animo; tardvs Hardus' corpore ac
6
1

membris;
stulti

quamuis etiam intellectu tardos dicamus, qui 8 Sed melius eFt sic intellegi, ut ea uitia dicere uideatur, quae inamabilem taciant etiam diuitem largumque amatorem. nam aut uerba commendant, ut
sunt.

lo

{Verg. Aen. IV 79) ^pendetque i. n. a. o.', bic fatuus est; aut sapientia gratum facit, ut (^Va^g. Aen. IV 3) ^multa
uiri u.
a.',

et hic

insulsus

est.

9 Sed mihi uidetur

15

fatuum
nesciat,

qui tantum glorietur et blandiri amicae insulsum qui non sit salax et cupidus coitus,
dicere,

tardum

tricibus odiosissima est.

qui non facile explicet uenerem, quae res mere10 fatws insvlsvs sunt qui
putent,

fatuum animo
Fatui
di

insulsum

dictis,

sed male.

nam
20

quoque sunt, qui et Fauni dicuntur, et non 11 fatws stulti sed multum fantes, id est loquentes. EST iNSVLSvs haec quae nunc addit non ex superioribus
pendent.
sed cum superiora ualeant plurimum quia et diues et liberalis, potuit obesse riualibus

nam
haec
25

omnia bona in milite corrumpuntur, quod ^fatuus', quod 12 fatvvs ^insulsus', quod cetera quae ipse persequitur.
EST iNSVLSvs hacc bene adduntur, quia <(quod)> dixit
1
|

"^et

2 noctes diesque scilicet om. C om. C diceret add. ed. pr.; dixisset (post noctibus) dett. et] ac noctibus <^ut 4 unde C 6 est] uideatur)> codd.; cf. 492, 3 10 diuitem] miliet C 7 tardus om. C 8 quam etiam C tem 11 largumque dett., largum commendant Fj ut om. C 12 pendet q C i n a b F, i n h a b C\\ 13 facti ut C 14 uir ui a V, uitia C et sscr. C 15 dicere factum C 16 fallax C 17 tardus qui non tardus explicit C|| 18 sunt om. C 19 putant C 20 dii codd. 21 malum fauentes C 23 ualeant Ste^ih. : uel et C, uelatit F; ualent dett. 24 quia 25 conrumpuntur C 27 <(est)> hec C quod add. et] qaia C
||

stertit plus
\\

C\\ 3

F F

||

\\

II

II

CV

||

II

II

\\

II

||

||

||

\\

II

\\

||

|!

Kahhow

494

DONATI COMMENTVM

ut

habet quod det et dat nemo largius', ad eam rem ualebat, amaretur miles a meretrice et praeponendus esset omnibus: sed ingrata sunt mulierculis maximeque lasciuis 13 fatws est insvlsvs hoc haec omnia quae subiecit. pro aceruo uitiorum cum quadam uultus improbitate pro-

latum

est,

quo magis

res in

medio posita

esse uideatur.

1080 1081

50
51
eius,

VBi vELis
1

quando

uel

<^quando^cumque.

QviD AGiMvs initium consensionis dubitatio est 2 hoc etiam deest \est)>' uel qui negauerit.

3 qvod ego parasitus scilicet. pvto ^primum puto' quasi parasitus.

^habet'.

4 primvm
ut {Verg.

10

1082

52

ACCiPiT

homo

alit,

pascit,

inuitat,

2 nemo melivs Aen. III 353) Hllos p. rex a. i. a.' PRORSVS <^N- v.y horum alterum apparatum indicat, alterum
copiam.
15

1083
esse

53

MiRVM Ni iLLOC
rei

H.

Q.

p.

o.

EST

facctc
sine

dixit

adulescens

parcus

et

qui putet

amorem

damno

oportere

quique

fefellerit

non esse militem, 2 mirvm ni i. h. obtinuit sustinendum ac perferendum. parasitus iam quod negabatur: primo deliberatum, ut ^quid agimusV, post concessum, ut ^mirum ni i. h. q. p. 0. e.' 3 mirvm ni illoc h. q. p. o. e. hic, inquit, eiusmodi est, ut etiam cum mala condicione paciscendum sit.
eiciendum
lar G rem eam uolebat C 2 esse (7 3 in 4 est] et C 5 acerbo prolatus C 7 quando8 uitium confessionis C\\ 9 hoc cumque SchoeU] cum ed. pr. iam C 10 scilicet om. est add. Klotz; ei est Westerh. 12 alit W.: alii CF, accipit deU.\\ C|l 11 primum puto om. C 14 ap13 illos rex (re:^ C) p a {om. O) i (m C) a C paratur C 15 copiam post mirvm in C 16 ne illo c h q
1

meretricem, non solum sed etiam quouis modo

20

nemo

gratia

||

1|

||

||

\\

\\

\\

||

\\

fj

C, n

h q p

est

1|

17 paratus

20 substi19 ewciendum esset C nendus C F 21 nam C deliberatum ow. C|| ni] ne C, n 22 ne i h q u e C, n i h q p a est F 23 n i h q est F, ne illo c h C hoc C H 24 etiam ut C; ut <(ei^ p etiam.? patiendum C
lerunt C,

^fallerit

i|

F F

18 quoque
||

fefel\

Ij

1|

EVNVCHVS V

8,

50-58.

495

1084

4 IDEM EGO ARBiTROR iam opus fuit consensionis praecipue Phaedriae, cuius res agitur; nam ita et seruata persona est tarde consentientis amatoris. 2 vnvm 54 1 RECTE FACiTis gi'atiarum actio est.

ETiAM vos ORO

suasque partes

subtilitcr
cii'ca

etiam parasitus hic se adiungit

agit. H. s. V.

hos

1085

55 1 SATis Div lAM uide quemadmodum paulatim serpat etiam in horum assentationem ex uituperatione militis. 2 iioc saxvm volvo prouerbium in eos,
3 Et bene ^saxum' qui inextricabili labore afflicti sunt, de stulto milite, et ipsum <^se)> Sisyphum fecit. 4 hoc
lo

1084

SAxvM voLvo uelut Sisyphus apud inferos. 54 3 VT ME iN VESTRVM GREGEM iam hos laudat et nimis parasitus est, si recordaris eundem dixisse {III 1, 37)
^facete, lepide, laute,
n. s.'
i5

1086

56
aliter

EGO PRO ISTOC subaudimus *et sum hic', non ut parasitus. 2 phaedria et tv chaerea
1

AT

ambos nominat, quasi legibus paciscantur.

57 1 iivNC comedendvm cum ceteris rebus summus poeta etiam fidem ostendit amicitiae parasiticae exemplo 2 propino Gnathonis de milite loquentis hoc modo. facete dixit ut parasitus et qui de conuiuio loqueretur. J0t>8 58 1 DiGNVS est haec uerba ultima longi sermonis eiusmodi sunt, ut haec miles audiens laudatum se esse et 2 vbi vis honorifice reuocat approbatum existimet. ablegatum cum iniuria dicendo ^ubi uis', quia ^accede'
1087
arbitror ego C CV, -ne dett. satis hoc diu h s u
1
i

20

25

iam
\\

dett.

an
||

3 est] et C 5 etiam om. V 1 satis fero C 8 serpat Steph., soruat codd. V.] adsentationem 9 volvo] uerso C (fero et nictuperationem C 11 se {ante ipsum) add. ed. pr. dett.) sisiphum C, sysciphum 12 sisiphus C, syscifecit om. C hoc volvo] s u C 13 in u g hos Steph. hoc V, om. C 15 s.] u phus 16 pro istoc b 17 paraF, per istoc C et cum hic C

C, om.

consensionis
\

(consent- C)

\\

\\

V
\

||

11

\\

II

\\

i[

1|

situs

21 propino] praebeo F|| 18 paciscatur C qui de Steph.: qui de <eo)> F, quidem 26 allegatum 24 ut] et C <eo> C; qui de eo <(ex> Schoell C dicendum C qui accede C

<^non> C 22 dixit (^d-y

I

\\

\\

\\

\\

496
imperatiuum
uitium
est.

DONATI COMMENTVM
erat.

Et

^ubi' nisi

quando

intellexeris,

59 1 iSTi TE iGNORABANT figura (hkoyCa: ad utrumque enim pertinet, et ad laudem et ad <(uituperationem)>. 2 MORES osTENDi T. et hoc ambiguum. 60 1 SECVNDVM FACTA ET V. T. I. et hoC CC^CpLpoXov, 1090
1089

nam

^uirtutes'
^nescis

et^covtxcag

pro

uitiis
et

IV

7, 5)

qui uir sief

ponuntur, ut (Ad. (Ad. II 1, 22) "^ornatus

esses

ex tuis

uirtutibus'.

facta et
3 facta et

v.

t.

proprie

militibus adscribuntur ^facta'.

est ironia in uitiosos

v. t.

amarior

lo

homines quam ueritas. 62 1 NVMQVAM ETiAM FVi VSQVAM ^uumquam' et locum 1092 2 nvmqvam et tempus significat, ^usquam' locum magis. 3 Et ^numquam usquam' to5 ccQiaia^m pro pro non. 4 qvin me omnes 'non usquam', id est nusquam. amarent contrarium superiori. quid est enim quod bene non fecerit quisquam, si in illo est, ut ametur? 63 1 atticam e. et hoc siQcoviK&g, ut illa quae supra. 1093
2 ^Atticam' dicit
cultior eloquentia appellati sunt.

i5

ueram

atque

germanam,
summi

quia et
20

Attica

dicitur et

oratores Attici

1094

64:

PRAETER PROMissvM
2 ite
-

et

est intellectu gemino.

||

hoc ad utrumque anceps hac quo uocat parasitus?

3 isti to i 2 est F, erat C C figurata di^logia F, 4 uituperationem adilogia C, figura dialogia {vel diologia) dett. add W.; cf. Andr. prol. 6, Eun. IV 4, 21 5 ostendi t.] ostenfac et uir t dit C (dett.), om. C amphi6 facta i.]

\\

||

\\

bolon codd. (corr. m. 2

ponuntur yronicos 9 v. t.] ut 8 qui dett.) siet] cur sciet C 10 militibus om. V facta om. C C v. t.] ut F, u 11 yronia quam ueritas om. C 12 etiam fvi] fui et C\ numquam] nusquam CF|| 13 usque C 14 unquam usquam C\ rcb ciQxccLGiiuj F; ****** (7 15 non est om. C quia omnes me amarent C 16 quidem enim C 17 non dett., om. quic-

\\

nam

CV

ed. pr.:
||

an codd.

CV
||

II

CV

||

||

jl

\\

CV

18 Attica ex amica corr. C C, quicquam F (= dett) 22 praeter puoyronicos E.] elo C, om. V ut] et C missvmJ proraissum C, praetermissum <^est {add. m. 2)y V\\ 23 intellectu geminum {corr. m. 2 dett) F, in geminum C Item C quo ex que corr. C

quam

CV

\\

||

EVNVCHVS V
ad meretricem an ad cenam

8,

5964.

497

militis, ut promisit (y. 57) ^hunc ego c. et d. censeo'? 3 ite hac comessatum ad 4 Si cenae interfuit meretrix, militem uel Thaidem. quo modo acta post sunt omnia, cum mentio noctis non facta sit? omnia post cenam gesta sunt et non completa per rixam cena superfuit plurimum temporis ad agendum.
2 ego an] nam C, nam ex ita corr. C commessa3 uel owi. C Si cenae] finece C tum C 4 acta omnia] 5 sint C non com*** C post facta sunt C mentio] fixam cenam non ante cum pleta per C, completa perfixam coe1 <(an

et c

et

(m mg. m. <2)> ad deuorandum censeo

|

V V

\\

ite

II

\\

||

nam non V (=

dett.), corr. ed. pr.

Donati comm.

rec.

Wesaner.

32

Appendix.
Yita Terenti.

'^)

Praeter Ritsclieliiim in universum conferendi sunt Biittner, u. d. litter. Kreis des Catulus', Lips. 1893, 8sqq.; Leo, Tlautin. Forsch.' 55sqq. ^Griech.-rom. Biogr.' 11; 136 sqq.; Kortge, 'In Suetonii de vir. ill. libros inquis. cap. III' 69 sqq. Mace, 'Essai sur Sue(Diss. philol. Hal. XIY 3) 23 sqq. tone' (Bibl. des ecoles fran^. d'Athenes et de Rome 82, Paris 1900) 251 sqq.

Torcius Licinus

a. 168 a. Chr. n.; vita Ambros. Philol. 16, 628; Bilttner 46; Kortge 71; Sabbadini 'Studi ital.' 28. Vita 2: cf. vita Ambros. v. Leo Tlaut. Forsch.' 55; Kortge 71. Ad Porc. Lic. v. 1 Stowasser, Ephem. gymn. austr. 51, 1069; 1074; ad v. 2: Dziatzko, Mus. Rhen. 29,462; Baehrens, Ann. philol. 123, 403; Stowasser 1. c. 1071; Skutsch 'Forsch.' 144 adn. 2; adv. 4sqq.: Bergk, Philol. 16, 63031; Ritschl, Parerg. I 637; Vahlen, 'Monatsb. d. Berl. Akad.' 1876, 790; Baehrens 1. c. etPragm. poet.Rom.278; Biittner 32; Ribbeck, Mus. Rhen. 1895,31415; Stowasser 1. c. 1070 sq.; ad. v. 7:

Vita 1:
V.

cf.

Hieron. chron. ad

Bergk

Ritschl 1. c; Biittner 32; Stowasser 1. c. 1073; Leo Tlaut. Forsch.' 329; ad v. 910: Ritschl, Vahlen, Ribbeck, Stowasser, Leo 1. 1. c. c.

*) Spatii angustiis coactus quae in singularum paginarum calce collocari debebant in hanc appendicem congessi, quam Donateam quaestionem tractaturis neque ingratam neque inutilem fore spero. Continet autem indicem eorum locorum, quibus locis aut veteres auctores eadem vel similia exhibent, atque in Donati commento leguntur, aut nostrae aetatis viri docti de singulis adnotationibus disputaverunt; accedunt nonAlio loco uberius nulla, quae ad crisin et analysin pertinent. de hac re disputare in animo est.

APPENDIX.
Yita 3:

499

cf. Hieron. 1. c; 'Studi ital.' V 304. v. Leo Tlaut. Forsch.' 90 adn. 1; Pauly-Wissowa ^Realencjcl.' s. v. Accius (Marx) et Caecilius (Skutsch); Kortge 71. inuitatus] 'ab illo inu.' Ritschl, 'ab eo inu.' Dziatzko ed. Ter. 1884, XVIT.

Ambros. extr. ascribitur *** nam] v. Vahlen Leo 1. c. 320. Vita 4: cf. Cicero ad Att. VII 3, 10; Quintil. inst. orat. X 1, 99; v. Leo, Mus. Rhen. Eugr. ad Ad. prol. 14; vit. Ambros.
I 6*; vit.
1.

in dinumeratione omnium] v. Leo Mus. Rhen. 38, 321 Vahlen, Ind. schol. Berol. 1883/84, 3; Biittner 37; Stowasser 1. c. 1074. AdVolc. vers. v.Ritschl; Dziatzko, ed Ter.XVII; Bergk, Vahlen, Baehrens 1. 1. c. c. Leo 1. c. 322; Bilttner 37; Stowasser 1. c. Eunuchus quidem etc.] cf. Don. praef. Eun.
;

c.

3;

Tlaut.Forsch.' 55; 56; 'Griech.-rom. Biogr.' 137. 'quae <(et)> tum magis et usque' etc. Baehrens, Ann. philol.
38, 320;

123, 404.

Auson. ep. 18, 16; vit. Ambros. 'Studi ital.' Philol. 16, 630 sqq.; Fleckeisen 'Krit. Misc' 59sqq.; Sauppe, 'Gott. gel. Nachr.' 1870, 121; RabAd Volc vers. v. Baehrens, Annal. philol. 123, bow 342. 404 Dziatzko-Hauler, Phormio p. 20 adn. 5 Biittner 34. cum C et Vin fabulis conuersis a Menandro] cf. Gellius XVII v. Dziatzko-Hauler 1. c. adn. 7 (Skutsch). 4, 4. Vita 6: 'filiam quae equiti', om. 'post', Biittner 48. quo magis miror etc.] v. Kortge 34. Vita 7 V. Kortge 71. Ad Afran. vers. v. Bergk, Philol. 16, 633 Ad Cicer. vers. v. Ritschl Dziatzko ed. Ter. 1884, 5. Baehrens, Annal. philol. 123, 404; Mace 292. Vita 8sqq. v. Leo ^Griech.-rom. Biogr.' 12 et 39 adn. 1. 9: tVallegius] v. Schanz, 'Gesch. d. rom. Litt.' P 87; Sto wasser 1. c 1075; Buecheler, Mus. Rhen. 33, 492; Leo ibid. Ad vers. sequentes v. Bent38, 322; Schoell ibid. 57, 163. ley (Dziatzko, Ann. phil. Suppl. X 664); Bergk 1. c. 635; Biittner 40; Stowasser L c 1075; Schoell 1. c v. Havet, 'Rev. de philol.' Vita 10: cf. vit. Ambros. extr. 1877, 280; Rabbow 332; Dziatzko-Hauler, Phormio 18 adn. 1.
Vita
5: cf. Hieron.

304.

V.

Bergk

Euanthius de fabula.
V.

Excerpta de comoedia.^

De his tractatibus deque tota quaestione Euanthiana Teuber, Progr. 1881; Scheidemantel, Quaest. Euanth.; Sabbadini, 'Studi ital.' Il8sqq.; Smutny 96 sqq. Rabbow 31420; De titulo prioris Wessner, 'Unters. z. lat. Scholienlitt.' c I. tractatus v. Keil ad Rufin. Gr. L. VI 554; Dziatzko, Mus. Rhen. 32*

500
25, 438;

APPENDIX.
Leo
ibid. 38,

326; Teuber

1.

c.

5;

Scheidemantel
44.

1.

c.

10;

Smutny 95

Euanth.

tragoedia ab hirco imBern. Geo. II 382; ab 11 380 et Serv. ad h. 1. Diom. 1. c. (Varro; cf. rer. rust. I 2, 19); Exc. de com. V 7, b) tragoedia ab hirco praemio poetae cf. Horat. a. p. 220 et Porph. ad h. 1.; sim. Exc. de com. V 7; Diom. I 487, 13; - Serv. Ecl. III 20; Serv. Dan. Geo. II 383; Isid. orig. VIH 7, 5
;

I 1 2: v. Kaibel ^Die Proleg. vocis ^tragoediae' originationes: a) molato cf. Diom. I 487, 14; schol. hirco hoste vinearum cf. Verg. Geo.

adn.

3.

ttsqI xco^.^

Ad

Lib. gloss.); schol. Dionys. ed. Hilg. 18, 3; 172, 17; 306, 7; 1. c) tragoedia ab utre hircino musti pleno, praemio cantatorum cf. Diom. 1487,30; Etym. M. 764. d) tragoedia a faecibus cf. Horat. a. p. 277 cum Porph. Exc. de com.

(=

475,

7;

Diom.
1.

cf.

Horat.
I 3:

c.

Euanth.

v.

a) ccTtb tcav v,(oiimv cf. Exc. de com. V 2; Diom. I 488, 5; Festus P. 39, 6; Isid. orig. VIII 7, 6 (= Lib. gloss.); schol. Bern. Geo. II 382; Aristot. poet. c. 3; schol. Dionys. ed. Hilg. 20, 7; 172, 25; 306, 15; 450, 30. b) anb tov yicoiid^SLV cf. Diom. I 488, 12; Isid. 1. c; Varro de 1. 1. VH 89 (cf. Festus

De Aeschylo personarum repertore aliter Diom. 487, 25 Suidas Vocis '^comoediae' origo gWtg). Kaibel petitur:
;

487, 23.
;

(cf.

s. v.

1.

c.

Aristot. 1. c. Apollo No^iog] cf. Don. ad Verg. Buc. ed. Hagen 742. Apollo 'AyvLalog] cf. Don. Andr. IV 3, 11; Eun. I 2, 5; V. Sabbadini 'Studi ital.' III 361; V 303 sqq. Euanth. 14: cf. Horat. a. p. 281 et Ps.-Acron ad. h. 1. ab incultu ac feris moribus] v. Kaibel 1. c; schol. Dionys. ed. P. 41, 3);

Hilg. 18,

6.

Euanth.

I 5:

ThespisJ

ed. Hilg. 475, 20. serm. I 4, 1 cum

Eupolis
schoL;
1.

cf.

Horat.

a. p.

275

76;
cf.

schol. Dionys.
cf.

Cratinus Aristophanes]

Hor.

Quintil.

schol. Dionys. ed. Hilg. 20, 1. 4; Prol. de com. X^ Diibn.

II 1: v.

1, 66;

Diom.

Homerus]
2.

489, 3; Aristot. poet.

Euanth.

Kaibel

44 adn.

quemadmodum iam

diximus] cf. I 2; 3. Euanth. II 2: cf. HI 1; Horat. a. p. 278 sq.; Ps.-Ascon. in Divin. V. Leo Tlaut. Forsch.' 206 adn. 1. 48. Euanth. H 34: cf. Porph. ad Horat. ep. II 1, 148; Diom. I v. Kaibel 1. c 50 sq. 489, 3 Thes. gloss. s. v. comoedia. irt' ovo^cctog] cf. Ps.-Acron ad Hor. a. p. 281 ^17 in' denominatio ciuium] sc tb ovoiiaatl ovd^cctog lsyo^ivri\ vel q)DcvsQojg v.anicpdsiv. ut nunc] v. Kaibel 1. c 51; Henmoribus drickson, ''Amer. Journ. of Philol.' XV 22 adn. 2.

multum profuit ciuitatis] sed cum poetae etc.] cf.

a.

cf.

schol. Dionys. ed. Hilg. 18, 25.

1.

Horat.

p.

281

schol. Dionys. ed.

c; Ps.-Acron ad Horat. ne quisquam Hilg, 19, 15.

APPENDIX.
etc.] cf.
la^:a

501
schol.;

Horat. ep.

II 1,

152

cum

Ps.-Acron

1.

c.

lege] sc. TtSQl rov ftr/ dvo^aatl Ttco^mdsiv. Euanth. II 5: aliud genus fabulae (infra: genus comoediae) id est satyra] confunduntur i} [liar] ^conojdia et Romanorum satura, confusionis origo fort. repetenda ex Horat. serm. I v. Leo, Herm. 4, 1 sqq. (cf. schol. et Diom. I 485, 31). 24, 67 sqq. Hendrickson 1. c. 14 sqq. satyra a satyris] cf. Diom. I 485, 34 (Isid. VIH alii cf. 1. Diom. c. ; 7, orig. 8). aliunde] Festus 314; schol. luven. (Com.). iocus de uitiis ciuium sine ullo proprii nominis titulo] i. e. t6 alvLy^cctoiSmg GxmntSLV vel iXiyxsLv, cf. e. g. schol. Dionys. ed. Hilg. 19,
;

multis offuit poetis etc.] v. Hendrickson 1. c. 19 sqq. Lucilius] V. Leo, Herm. 24, 67 sqq. poesin etc.] cf. Isid. orig. I 39, 21; Gr. L. VI 56, 20; 525, 12. Euanth. II 6: v. Kaibel 1. c. 50; Hendrickson 1. c. 2425. argumento communi] cf. Aristot. poet. c. 5. qui mediocribus fortunis agunt] cf. IV 2; 2; Thes. gloss. s. v. co^ moedia; Anon. tisqI -kcoii. ntoixol SovXol ^ivoL^; schol. minus amaritudinis etc.] cf. Aristot. Eth. Dionys. 19, 26. Nic. IV 14, 7; Horat. ep. I 2, 155 cum Porph.; Don. Eun.

22.

VH V

concinna praef. I 9; Ad. et Hec. praef. 13. metro] V. praef. 1; Rabbow 315. Cf. Euanth. IH 7. Euanth. n7: praecipue Menandri] cf. Quintil. 1, 69 sq.; schol. Dionys. ed. Hilg. 20, 5. Euanth. IH 1: cf. II. De choro et quinque actibus cf. Don.
. .

Andr. praef. III 6; Eun. praef. 15*; Ad. praef. 14*; IH 7; Hec. praef. HI 6 (Rabbow 322); Biog 'jQiatocp. XI 72 D.; v. Bethe, Ps.-Acron ad Horat. a. p. 281; Diom. I 491, 20 sq. Troleg. z. Gesch. d. Theat. im Altert.' 255 c. adn. 39; Leo, Tlaut. Forsch.' 206 sqq.; Kaibel 1. c. 47 sq.; Korte, 'Neue

fastidiosior spectatorj Jahrb. f. d. kl. Alt.' HI (1900) 87. cf. Horat. ep. II 1, 215. Euanth. III 2: cf. Don. Andr. Hec. Phorm. I 1, 1; Andr. Eun.

Euanth. HI

v. Leo 1. c. 203 sq. praef. 18, v. praef. 1. 3 cf. Prisc. de metris Ter. HI 418 sqq. in 4: V. Rabbow 315 sqq. personarum leges etc.] cf. Don. Ad. 9, 29; Varro ap. Charis. I 241, 27; Parmen. in fictis argumentis etc.] fr. XV; V. Scheidemantel 55 sq. 3 et 5; schol. Dionys. ed. Hilg. 173, 3; cf. IV 2 extr.; meretrices non malas] cf. Don. Eun. I 2, 118; 307, 4; sim. v. Scheidemantel Hec. praef. I 9; 1, 1; 29; 2, 8; 10; 3, 42.

Phorm.

5253. Euanth. HI
V.

5: cf. Varro ap. Scheidemantel 58 sq.

4,

De

Gell.

VI

14; Serv. Geo. IV 150 (Don.); nugis Plautinis cf. Don. Eun.

IV

27

c.

adn.

Euanth. HI

6: v.

Mommsen 'Rom.

Gesch.'

P 893 sq.

502

APPENDIX.

Euanth. III 7: cf. II 6; Horat. ep. I 2, 174; a. p. 152; 198. v. Scheidemantel 53 sq. Euanth. III 8: cf. lY 5. v. Scheidemantel 55 sq.; Leo ^Plaut.
Forsch.' 212.

Euanth.

6;^

III 9: v. Scheidemantel 57 sq. IV: V. Reifferscheid Euanth. p. 2; Teuber progr. 1881, Scheidemantel 13; Smutny 96sqq. Wessner ^Unters.'
;

5 sq.

Euanth. IV 1: cf. VI 1; 5; Don. Ad. prol. 6; Diom. I 483, 23 sq.; Gr. L. VI 274; 312; Ps.-Acron (Porph.) ad Horat. a. p. 288; aL; V. Wessner 1. c. 9. togatae] cf. Diom. I 489, 14; Fest.

schol. luven. (Com.) sat. I 3; Ps.-Acron 1. 1. praetextatae] cf. VI 1; Diom. 1. c. et 490, 14; Fest. 1. c. et Fest. P. 223, 6; Lydus de mag. 1, 40. Atellanae] cf. VI 5; Diom.

352, 8;

Diom. I 489, 15; 29; 490, 14; Fest. 1. cf. VI 5; Diom. I 491, 13. Euanth. IV 2: cf. Diom. I 488, 14; Isid. orig. VIII 7,
et

I 490, 1 ; cf. VI 5:

Ps.-Acron ad Horat. ep.

II 1, 145.

tabernariae]
c.

mimi]

XVni 4546;
V.

schol.
1.

Dionys.
54.

ed.

Hilg.
Liv.

173, 2;
2,

6 (Lib. gloss.) 307, 1;

475, 23.

Kaibel
cf.
c.

c.

Euanth. IV 3: drickson 1.
(v.

II 1, 62; Thes. gloss. s. v. comoedia Leo in Fragm. com. Graec. ed. Kaibel I 72 adn.). v. Dziatzko, Ann. phil. suppl. X 687 adn. 3; Scheidemantel 13; Smutny 97; Wessner 1. c. 8. Euanth. IV 4 cf. Don. Ad. prol. 24 Andr.-Phorm. praef. I 2 schol. Bemb. Heaut. prol. 36; Porph. (Ps.-Acron) ad Horat. a. p. 288; v. Wessner 1. c. 13. v. Leo Euanth. IV 5: cf. VII; Andr. Eun. etc. praef. I 5.
:

10 (Ps.-Acron) ad Horat. ep.

4; Diom. I 489, 6; et ^Amer. Journ.'

VH

(v.

Hen-

XIX 285

sqq.);

Porph.

De

Tlaut. Forsch.' 210 sqq.; Sabbadini, 'Studi ital' H 40; 303; Usener, 'Abh. d. Bayr. Ak.' 1892, 622; Wessner 1. 10 sq. comoedia: v. Smutny 98; Wessner 1. c. 5 sq.

V
c.

VI:

cf.

Diom.
1.

I 488, 33;
7,

comoedia;
y.(oiL.

Isid.

orig.
c.

VHI
55;

Thes. gloss. (Plac.) s. v. 6 (Lib. gloss.); Anon. Ttsgl

99;

V.

Kaibel

Smutny

Wessner

in uita utile etc.] cf. Don. Ad. j)raef. 19. Hortens. fr. XII Us.; cf. etiam pro Rosc. Am. 16, 47. De comoedia 2 cf. Euanth I 3 cum adnot. IV 2. 3 5: V. Scheidemantel 16; Leo in Fragm. c. Gr. ed. Kaibel 167; Smutny 98; Wessner 1. c. 8. apud Graecos dubium etc.] cf. Diom. I 488, 23; 489, 8 (schol. Dionys. 19, Livius Andronicus] cf. ad Euanth. IV 3. 4; 475, 21). schol. Dionys. De comoedia 9: cf. Euanth. I 3 cum adn. 6 7 in pratis ed. Hilg. 18, 15sqq.; v. Wessner 1. c. 7 sq.

quid

sit

Cicero]
1.

c.

8.

V V

APPENDIX.
.

503

moUibus] cf. Vergil. Geo. n 384 Serv. Geo. 11 380 sqq. ex amurca] cf. Varro rer. rust. I 64, 1. De comoedia VI 1: cf. ad Euanth. IV 1. VI 2 cf. Diom. I 490, 3 Festus 181, 22 v. Wessner
;
:

1.

c. 9.
^

3: aliter Diom. 489, 11. Minucius Prothymus] Don. Eun. et Ad. praef. I 6; v. Ribbeck, 'Rom. Trag.' 661; Rabbow 325 sq. De comoedia VI 4 cf. Don. Andr. etc. praef. I 1 v. Scheidemantel 17; Usener 1. c. 621. De comoedia VI 5: cf. ad Euanth. IV 1. VE: cf. Euanth.IV5 c. adn.; v. Leo, Tlaut. Forsch.' 212 sqq.; Usener 1. c. 622; Rabbow 323; Wessner 1. c. 10 sq. 2 prologus Ttg&tog Xoyog] cf. Don. Phorm. praef. I 11. De comoedia VIII: v. Wessner 1. c. 12 sq. Vin 1: cf. Don. Andr. praef. 16*; Eun. praef. I v. Scheidemantel 18; Rabbow 328; 10; Ad. praef. I 8*.
cf.
:

De comoedia VI

De comoedia Vni
V.

Smutny

103.
2: 3:

iisydXovg]
3. cf,

cf.

Serv. Dan. Aen. II 296.

11.
v.

Wessner
ital.'

1.

c.

12 adn.
362.

De comoedia Vin
'Studi

Don. Andr. IV

3,

Sabbadiui

IH

De comoedia

VIII 4 7: v. Schopen Mus. Rhen. 1827, 158 Scheidemantel 19; Smutny 99 (qui PoU. IV 116120 com Ulixen pilleatum] cf. Varro ap. Non. 344, 9 parat).

De

Plin. n. h. 35, 108. comoedia Vni 8: cf.

Serv. Aen.

697;

De comoedia

De

luven. (Pith.) 185. VIII 9: cf. Don. Andr. etc. praef. I 7; Diom. I 491, 20. V. Ritschl op. III 42 65 Scheidemantel 40 sqq. Rabbow 321 sq. Dziatzko in ^Realencycl.' ed. Pauly-Wissowa III 960. comoedia VUI 11: cf. Sueton. ap. Diom. 1492,9. v. Scheideut his auditis etc.] cf. mantel 20 sqq. Rabbow 324 sq.
; ;

Vm

Varro ap. Non. 537, 14; Fest. P. 341 Porph. ad Horat. serm. II 8, 54; schol.

Cic.

Acad.

7.

Andria.
Andr. praef De praefationibus v. Scheidemantel 26 sqq. bow 320 sqq.; Smutny 100 sqq. Andr. praef. I 1: cf. Exc. de com. VI 4. praef. 12: cf. Euanth. IV 4. praef. I 4: cf. Euanth. II 2.
.

Rab-

504
Andr. praef. 15:
cf.

APPENDIX.
Euantii.

IV

Exc. de com. VII.

v.

Rab-

bow

323.
I

Andr. praef.

6 et 6*:
cf.

praef. 17: praef. I 7.

cf. Exc. de com. VIII 1. Exc. de com. VIII 9; Don. Hec. et Phorm.

Andr. praef. 18:

cf.

Euanth.

III 2.

praef. 19: cf. Don. Andr. III 1, 15^ 2: cf. Euanth. III 7. praef. 3: cf. III 6; Euanth. III 1; Don. Eun. praef. praef. Ad. praef. 14*; Hec. praef. I 4*; III 6. 3 cum adnot. Andr. praef. IH 6: cf.

E n

15*;

H
.

Koenighoff, progr. gymn. Aquisgr. 1840, 9. ano tov noLSlv] cf. Diom. Gr. L. 1491, poetae 18; Mar. Victor. Gr. L. VI 56, 16 (Varro de serm. lat. IV fr. 70 Wilm.). Andr. prol, 7^: uetus] cf. Don. Eun. IV 4, 21. prol. 8=^: cf. Non. 39, 15 (c. Ter. 1.); Don. Andr. prol. 151 prol. 8^: cf. Non. 1. c; Don. Eun. prol. 44. prol. 8^: V. Koenighoff L c. 9. prol. 10 ^: V. Dziatzko, Mus. Rhen. 31, 235; Spengel, Anv.

Andr. prol. 1':

prol. 3^:

dria p. XII.

Andr. proL 10

prol. 11 prol. 11

^:
^:

cf.

Cic. orat. 47, 157.

ccvayioXovQ^ov] v. Hahn 1872, 11. ^: cf. schol. Vatic. (Schlee p. 67). proL 15 ^: cf. prol. 8 ^. prol. 16^: verba ^et relinqui' ex antecedentibus interpolata sunt. Andr. prol. 17^: ne ualde] soUemne exemplum Cic. Catil. II Cf. etiam Charis. Gr. L. I 228, 17; Diom. 3, 6; V. ind. auct.
_

I 394,

21; Dosith. VII 421, 15.

Andr.

prol. 24^: cf. Serv. (et Serv. Dan.)

Aen.
1.);

71;

Festus P.

88, 6.

Andr. prol. 27

vm

^
^:

cf.

Non. 402, 21
h. 1.;
(c.

(c.

Ter.

Serv.

Dan. Aen.

151.

Andr.
(c.

prol. 27

cL Eugr. ad

Ter. L); Ter. L).

I 1, I 1,

Non. 289, 31

Ter.

Porphyr. ad Hor. c. IV 15, 18 Serv. Aen. U 357 (c. 1.);

Andr.
.,

1: cf. Andr. praef. I 8. 2^: cf. schol. Bemb. Heaut. II 3, 8. I 1, 3^: cf. Eun. 3, 25 ^ I 3^: ars 6cnb xfis Serv. ccQBtfi?] cf. Don. Andi*. III 5, 2'; 270; Diom. I 421, 8; Prob. inst. IV (et Serv. Dan.) Aen. 47, 17; Serv. comm. Don. IV 405, 2; Pomp. 95, 5; Cassiod. VII 213, 9; Aud. VII 320, 7; Isid. orig. I 1, 2. uirtutis

APPENDIX.

505

et

quattuor generales species] sec. Stoicos, v. Stob. Ecl. II 102 104 {TtQoitag Ss ThxrccQccg stvai, (pQOvriGiv aco^pQoavvriv

ccvdQsiccv di-nccLoavvTiv); Zeno ap. Plut. IltQl 2!tcoLyia)v ivccvt. Cf. Hartman p. 117. 7, 2; Diog. Laert. VII 125.

Andr. I 1, 'd^: quod Rabbow proposuit 'aequa, talis', in textum recipiendum erat. Andr. I 1, 11 ^: cf. Don. Ad. IV 5, 30. I 1, 11'': cf. Serv. Aen. VI 113. Andr. I 1, 13 ^: non me paenitet] cf. Don. Ad. V 1, 13; Hec. V 1, 4. I 1, 13^: secundum ius] cf. Eugr. ad h. 1.; v. Schwind, 'Uber d. Recht b. Terenz', progr. Wirceb. 1901, 68. Andr. II, 15^: cf. Non. 202, 17 (c. Ter. 1.); Arus. Mess. VII 451, 16; Prisc. III 26, 20 (c. Ter. 1.); Explan. in Don. IV 561, 10. Andr. I 1, 17 ^ cf. Serv. Aen. I 4 extr. I 1, 18 1; cf. Don. Eun. I 2, 95 ^; 98 ^; Ad. V 8, 29; Gellius XVI 8 (Varro de 1. 1. XXIV fr. 36 Wilm.). De forma hybrida V. ^Studi ital.' III 352 (ad Eun. II 2, 40). Andr. I 1, 18 et 19: cf. Don. Andr. I 1, 141. I 1, 22 ^ cf. Don. Andr. I 1, 130 ^ et 141^; Cic. rhet. I 23,
^_

33 Andr.

(c.

1 1, I 1,
I 1, I 1,

Ter. 1.). 22: tripertita distributio] cf. Eugr. 'partitio triplex'. 22^: cf. Don. Andr. I 1, 42.

24 2:

cf.

dee et) 25^: deest ei] num rectius ex cod.^ (de eet scribendum fuit ^deest et' ? cf. Vahlen, ^tJber die Versschliisse

Eugr.

_ =

in d.

Andr.

Schoell, Mus. Rhen. 57, 53. adn.; Phor. I 3, 20; Servius Aen. I 181. v. Hahn 1872, p. 4 5; Smith, 'Archaisms of Terence' p. 5 sq. adiectio] cf. Quintil. inst. or. I 5, interea loci id est interim] cf. Eugr. Eun. 40; IX 3, 47. II 2, 24; Schlee p. 97, 22.
d. Ter.',
I 1,

Kom.
28:

cf.

1900 Don. Eun.

p. 5;

I 2,

c.

Andr.

all.

I 1,

I 1,
I

Andr.
II

28*: cf. 28 ^ Eugr. ad h. 1. et Heaut. IV 7, 2. 28: V. Laemmerhirt, De prisc. script. locis a Serv. 365 adn. 1, 29*: ad uenatuml xb 'ad' delendum videtur, cf. Prisc.

411, 17, qui Andr. I 1, 31^: cf.

eundem

Vergili versum affert.

I 1, 9; 11.

Don. Hec. schol. Bemb. Heaut. III 1, Andr. I 1, 33^: cf. Don. Andr.
Skutsch, cf. Eugr. ad Otto ^Sprichworter' s. v. Andr. I 1, 35: desideratur

I 1, I 1,

Serv.

Dan. Aen. IV 93;

34^: 34*:

cf.

V 4, 36*; 43. Arch. lex. lat. XH 214. h. 1.; Serv. Aen. X 861
nimis.
schol.

(c.

Ter.

1.);

tale

'pati

plane

stultos'

(Rabbow). Andr. I 1, 358qq.:

381

_ 3g4_

duo scholiorum ordines:

35, 36, 37 S 37,

506
Andr.

I 1,

APPENDIX.

36^: cf. SaU. Catil. 45, 4. 39: cf. Serv. Aen. lY 401. 41^: falsum est etc.] cf. Quintil. inst. or. VIII 3, 35. Ad Probum refert, coll. schol. ad Phorm. 11 3, 25, Rabbow 313. Cf. etiam Serv. Dan. Aen. XII 351. Andr. I 1, 42^: cf. Don. Andr. I 1, 81 ^ Andr. I 1, 42^: cf. Serv. Dan. Aen. II 57.
I 1, I 1,

I 1,

42^

cf.

Eugr.

Non. 499, 7 (c. Ter. 1.); Prisc. III 187, 22 (c. Ter. 1.). V. adn. ad Phorm. I 2, 45. Andr. I 1, 44 ^: laude imi^ertita] c. Don. Eun. V 8, 18. I 1, 45^: cf.Don.Eun.m2,20; schol.Bemb.adEun.l.(Verg.). I 1, 47^: duriter] regula tritissima, cf. Non. 512, 2 (c.

I 1, 43^: cf.

Ter.
1.);

1.);

Prisc. III 70, 4

(c.

Ter.

1.);

August.

517, 7

(c.

Ter.

profert) I al.; v. Schmidt, De Nonii auct. gramm. 104; Bartels, De Terentii memoria ap. Non. serv. 22. Andr. I 1, 50^: cf. Eugr. ad h. 1. (c. Verg. 1.); Serv. Ecl. VIH 39. Schol. 50^ et 52^ cohaerent. Andr. I 1, 54^: v. Hartman p. 129. I 1, 64:*: capturus] scribendum erat "^capturum' sc. filium:
(lul.

Don. IV 386, 5; Charis. 197, 22 (Ter. Ad. I 1, 20);

Rom. qui Acronem

an melius: ut ^una cibum capias' (= Eun.

II 3,

82)?

Nisi

forte complures adnotationes male conglutinatae sunt. Schoell proposuit: ut est "^una cibum capimus', Andr. I 1, 55^: cf. Don. Eun. I 1, 29 ^ I 1, 56^: cf. Serv. Aen. XII 296 (c. Ter. 1.). Aliter Serv. Dan. ad h. 1., quocum facit Non. 317, 25. Andr. I 1, 56^: cf. schol. Bemb. Heaut. I 1, 15. I 1, 58^: sodes si audes] cf. Don. Hec. 1, 27; Fest. 297 et Fest. P. 296 (c. Ter.l.); Festus 343; Non. 177, 21; Cic. orat. 45, 154; schol. Bemb. Heaut. 3, 128; Eun. 113, 20. sodes 6&og ^^g] cf. Thes. gloss. s. v. sodes et ^Wochenschr. f. kl. Phil.' 1901, 768. Andr. I 1, 61^: cenavit] lemma del. Leo, Mus. Rhen. 38, 331;

scholion ad qvid? pertinet. I 1, 63^: v. Hahn 1872, 6, qui tamen Hecjrae versum non recognovit. Andr. I 1, 67: v. Hahn 1872, 11. I 1, 69*: de more] cf. Serv. Aen. I 606. 2 I 1, 75 cf. Non. 280, 9 (c. Ter. 1.); 280, 18 (c. Verg. 1.);

Andr.

Serv. Aen. VI 138. Andr. I 1, 76^: cf. Varro

(Isid.

de

1.

1.

VI 69;

70;

Serv. Aen.

79

orig.

IX
cf. cf.
:

7, 3).

Andr.

I 1, 78:

I 1,

791

Mess.

Vn

Euanth. HI 5; Scheidemantel 59. Don. Phorm. I 2, 68; Prisc. II 391, 15; Arus.
1.

493,

APPENDIX.
Andr.

I 1, 79: cf. Euanth. I 1, Sl^: cf. I 1, 88;

I

507

5.

Serv. Dan. Aen. XI 143; Serv. 727; Serv. Dan. ad h. 1. (Yarro de vita p. R. I fr. 52 Kettner); Serv. Aen. YI 224 (Varro); Isid. orig. XX 10. Andr. I 1, 88^: ingenium] distinctionem inter ^ingenii' et 'animi'

100;

Aen.

(v. 86) fuisse putat Rabbow. Andr. I 1, 92^ et 93^: cf. Non. 427, 1; Serv. Aen. I 683; Serv. Dan. Aen. IX 249; Isid. diff. verb. 589; orig. XI 1, 34; Lact. ad Stat. Theb. I 83. Andr. I 1, 93^: subiungere duos versus] erravit Umpfenbach, v. Schoell, Mus. Rhen. 57, 51 adn. 1. Andr. I 1, 100 ^: cf. Serv. Aen. II 531.

modum
Andr.
,

Beck p. 46) 73, 17 (Varro 58 d Wilm.); Fest. 339, 29; Isid. diff. verb. 216; 522; orig. X 262; XI 2, 37; XV 11; v. Keller, 'Lat. ut in quinto] 'in Volksetym.' 6; 128; 168. corruptum ex ^in VI', id est Verg. Aen. Yl 3 77? an 'in Verg. Aen. V 760? (cf. Serv. ad utrumque versum) Schoell. At quod sequitur ^Vergilius proprie', hoc tali coniecturae non ad-

= De serm.

I 1,

101:

cf.

Charis. (Plinius ed.

lat. III fr.

V V=

favet.

104^: cf. Eugr.; v. Gerstenberg p. 78. 105*: cf. Eugr. I 1, 102107. I 1, 105^: cf. Don. Eun. I 1, 8l I 1, 107: cf. Don. Phorm. I 4, 391 I 1, 109: cf. Eugr. , I 1, 115^: cf. Eugr. ad h. 1. forti uiro etc.] exemplum , apud rhetores tritissimum, cf. Eugr.; Rhet. lat. min. 462, 2;
I 1, I 1,
, ,

Andr.

Ps.-Quintil. decl. saepe. I 1, 115^: cf. Serv. Ecl.

IX

51.

ille]

hoc pronomine

saepenumero Vergilius (= Andr. I 1, 116^ cf. Don. Eun.

I 1, 117^: cf. I 1, 119*: an

6 noiritrig) significatur, v. ind.

5,

241

Eugr. Andr. I 1, 107. sedulo etc.] possis etiam ^an sedulo <[sine

Andr.
, ,

dolo)> Sosiae, id est simpliciter'. 228, 15. I, 1, 120^: cf. Prisc.

I 1, 1203-*: V. Smith, I 1, 121*: cf. Prisc. I 1, 122*:
cf.

m 'Archaisms of Terence' m Ter.

128, 8
(c.
1.).

12,

I 1, 128^: cf. I 1, 128^ V. I 1, 129*5

:

Eugr.; v. Hahn 1872, Eugr. Koenighoff 1. c. 9. cf. Don. Eun. 5, 9.

10.

I 1, 130^: cf. I 1, 134: cf.

Eugr.

Non. 446, 27

(c.

Ter.

I.).

I 1, 138: cf. Serv. (et Serv. Dan.) Aen. I 135 (c. Ter. I 1, 140^: cf. Scaur. de orthogr. VII 28, 1; Vel. Long. orthogr. VII 72, 8! v. Brambach, Orthogr. 220 sq.

1.).

de

508
Andr.

APPENDIX.
I 1, 141 ^-^. cf. Eugr. I 1, 141^: V. ad I 1,18.

I 1, 142*: cf. Serv. Geo. Verr. I 40, 46.

IV 212

(c.

Ter.

1.);

Ps.-Ascon. in
Ter.
1.).

Andr.

I 1, 144 cf. Prisc. III 29, I 2, 2^: cf. Eugr. I 2, 2^: lioc

15 et 345, 6

(c.

scholion repetitur ad Andr. III 4, 1, ubi inter Similia apud plerosque gramDiom. I 422, maticos inveniuntur, velut Don. IV 367, 18 27, 10; 21; Charis. I 75, 4 (Plinius ed. Beck p. 2); Prisc. Scaur. de orthogr. VII 12, 11; Cassiod. de orthogr. VII 148, 5 (Varro de serm. lat. I fr. 46 Wilm.); Quintil. inst. or. XII

exempla 'J^ulgus' additur.

10, 29; Isid. orig. I 4, 8; alios. in nonnuUis erravit.

v.

Smutny

116,

qui tamen
531.

Andr.

I 2, 5*: cf. I 2, 8*: cf.

Don. Phorm. I Don. Andr. IV

2,

61; Serv. Aen.

4,

36^

I 2, 14-'^: cf. schol. Bemb. Heaut. 11 3, 117. I 2, 151 cf. Don. Eun. I 2, 50^ (Plaut. Asin.). I 2, 17: cf. Diom. (Plinius ed. Beck p. 35) I 374, 13 (c.
:

Ter.

1.).

Andr. Andr.
et

I 2, 21:
1.).

cf.

Don. Phorm.

I 2,

21;

Serv.

Aen.

669

(c.

Ter.

soUemnis differentia, cf. Isid. diff. verb. 69 (70 Non. 443, 21); Ps.-Fronto de diff. VH 525, 29; Beck, Diff. Albin. de script. p. 33, 42; Beda de orthogr. VU 262, 18; orthogr. VII 295, 13; Serv. Aen. I 208; schol. Bemb. Eun.
I 2, 22:
cf.

Prisc. II 130, 2; Prob. cathol. IV 21, 18; 27, 5 477, 31). Andr. I 2, 28*: cf. Serv. Aen. I 140 (c. Ter. 1.). I 2, 29^: cf. Varro de 1. 1. 97; Festus P. 195. I 2, 32^: cf. Eugr. 12, 33: de Menandri fragmento v. Dziatzko, Mus. Rhen. 31, 236; Sabbadini, 'Studi ital.' II 125. Andr. I 2, 34^ cf. Serv. Geo. I 96 et Diom. I 455, 11 (confirmaAd Sal105, 9 (confessiva). tiva); Caper de orthogr.

Andr.

II 2, 5. I 2, 23^:

(=

Sacerd.

VH

VH

lustii

fragm.

v.

Andr.

I 3, l^: cf. I 3, 3^: cf.

I 3, 3':
cf.

Maurenbrecher. Eugr. Eugr.

Thes. gloss.
s.

v.

provideo (Gloss.

Ter.).

I 3, 4 et 5^: cf. Eugr. I 3, 5*: cf. Prisc. 391, I 3, 5^: I 3, 6^:

cf. cf.

reg.

H 15 (c. Ter. 1.). Festus P. 184. Explan. in Don. IV 488, 29 (c. Ter.

1.);

August.

Andr.

I 3,

509, 29. 13: v. Hahn 1870, 13; Smith, ^Archaisms of Ter.' 10.

APPENDIX.
Andr.
I 3, 14':

509

(edit.) s. V. Andr. I 3, 19^:

*

repetuntur eadem ad Andr. I 5, 3. Cf. Papias Decrevit et Sabbadini, 'Stndi ital.' V 309. paruam dixit] fort. ex traditis vestigiis (prae'

dixit)

Andr.

I 3,

21^:

praestruxit restituendum (Schoell). cf. Helladios ap. Phot. bibl. 279

luven. (Pith.) VI 351; v. Ritschl, Opusc. Leo, Tlaut. Forsch.' 97 adn. 6.

(p.

532); schol.

309; 327; 351;

Andr.

I 4, l^:

cf.

14, 2 ^:

cf.

schol. Yeron. Aen. 11 103. Prisc. 71, 12; Gr. L. Vni73, 4; 6; 311,35.

Andr.

I 4, 2': cf.

ad Hor.
orig.

2, 163; ep. I 12, 7; Gellius 23, 1; Non. 5, 5; ep. Fest. 364 et Festus P. 365; Serv. Dan. Aen. 463; Isid.

Eugr. ad

h. 1.;

Don. Eun. IV

3,

13; Porphyr.

XH

De
Andr.

11; 271; Thes. gloss. s. v. temetum. Nonii auct. gramm. 42 c. adn. 20.

v.

Schmidt,

I 4, 2^: cf. I 4, 7^: cf. I 5,

l'':

Eugr. ad h. Don. Hec.

1.

3,

et Teuber, Ann. phil. 1891, 359. 4; Serv. Aen. I 484 (c.Verg. 1.);

IV 672;
Andr.

Isid. diff. verb. 196.

15,
I 5, I 5,

Eugr. Koenighoff 1. c. 9. l^ cf. Festus P. 192; Isid. 3^ cf. Don. Andr. I 3, 14.
l^: v.

cf.

orig.

VI

19, 1.

I 5, 3^: cf. I 5, 7': cf. I 5, 8': cf.

Eugr. Don. Andr. I 3, 13 c. adn. Don. Andr. HI 2, 39.

18.

I 5, 13 et 15* et 18: cf. Eugr. I 5, 16^ V. Smith, 'Archaisms of Ter.'

15, 19: I 5, 24 3;
I 5,

cf. cf.

Don. Ad. IV
Eugr.

7, 11.

Charis. I 254, 18; Diom. I 348, 30; Prisc. 450, 15; Phocas 436, 14; Sacerd. VI 433, 5; 490, 21 (= Prob. 80. cathol. IV 38, 17); Serv. Dan. Aen. Andr. I 5, 32: v. Rabbow 314. I 5, 32^: cf. Serv. Aen. IV 479. I 5, 35*: cf. Serv. Aen. VI 624. I 5, 36^: eadem repetuntur ad Andr. I 5, 60*; cf. Don.
:

32 2

cf.

Eun. I 1, 20. Andr. I 5, 37*: hoc schol. cohaeret cum scholio 39*. I 5, 39*: cf. Eugr. Andr. I 5, 37. I 5, 43*: cf. Serv. Dan. Aen. IX 188; Serv. Aen.

I 5, 44*: I 5, 46:
cf.

600. Serv. Geo. EI 258. cf. Serv. Dan. Aen. 678. I 6, 49 et 51^: cf. Eugr. I 5, 50*: V. Rabbow 314. I 5, 51^: 'intersumptam' lexicis addendum. I 5, 54*: cf. Don. Andi\ 3, 24; Serv. Dan. Aen. 11 141. I 5, 54'': cf. schol. Veron. Aen. 266.

VH

510
Andr.
Andr.

I 5, 56^:
cf.

APPENDIX.
Don. Andr.

IX 258;

III 3, 8;

Hec.

III 3,

27; Serv. Aen.

524.

I 5, 57^: cf. Don. Hec. HI 3, 29. I 5, 59: cf. Serv. (et Serv. Dan.) Aen. IV 318. I 5, 60^ et 63^: haec scholia inter se cohaerent;
I 5,

cf.

62^:

V.

Schwind, 'Uber

d.

Recht
1,

b. Ter.', progr.

Eugr. Wirceb.

Andr.

1901, 70. I 5, 64^:

cf.

Don. Andr. HI

15^

Andr.

H n

1, l^:

cf.

Euanth.

III 9.

1, 1*:

t6

^sancti' vel 'sane'

libromm mss.

fort.

ex

H 1, 5*: cf. Eugr. n 1, 7^: V. Koenighoff c. 9. n 1, 10^: cf. Prisc. ni 191, 17 (c. Ter. H 1, 10*: cf. Serv. Aen. X 411. n 1, lO^ cf. schol. Bemb. Heaut. H 3, 91. H 1, 11: cf. Serv. Dan. Aen. IV 415 (c. Ter. n 1, 13^: cf. Don. Andr. IH 2, 14; Ad. H 2, 41; Serv. (et Serv. Dan.) Aen. IV 327; Gellius XH 14, 3. Andr. H 1, 13*: cf. Non. 363, 23 (c. Ter. n 1, 15^: cf. Prisc. III 287, 23 (c. Ter. n 1, 15* et 19*: cf. Eugr. ad h. et Eun. I 2, 1; Don. et
Andr.
1.

margine irrepsit, ubi ad corruptum illud ^TTI06ATON' adnotatum erat ^176^06X1', quod et ipsum in '0d^TTeTr et T^^NeTI' abiit (Rabbow). Andr. H 1, 3^: cf. Serv. Aen. XI 262; Serv. in Don. lY 419, 16; Explan. in Don. IV 510, 23; Cledon. V 76, 15; Pomp. V 273, 29; Serv. Aen. VII 289; Don. Eun. 2, 18^

1.).

1.).

1.).

1.).

1.

Eugr. Phorm. IH 2, 1. Andr. H 1, 27^* et 28^: arte cohaerent. Eugr. ad h. 1. et Eun. HI 2, 48 (v. GerstenAen. I 70; 562. Don. et Eugr. Ad. U cf. Eugr. Andr. H 1, 30; 1, 31: 1, 47; Serv. Aen. VI 664 (c. Ter. 1.); IV 335. Andr. H 2, 2: cf. Eugr. ad h. 1.; Serv. Aen. I 720 (c. Ter. 1.). v. Koenighoff n 2, 11': cf. schol. Vatic. Schlee p. 67.

1,

28^:

cf.

berg Andr. H

p. 78); Serv.

1.

c.

10.
2, 2,

Andr. H,

fr.

15^: 16^:

cf. cf.

Eugr.

58 Wilm.);

Vel. Long. Cassiod.

VH 68, 14 (Varro de VH 153, 8 (= 159, 18);

V

serm. 1. Albin.

IH

VH

306, 13; 311, 26.

Andr.

19*: cf. Eugr. 23*: cohaerent inter se scholia 23*, 25*, 26^ 29*. 24*: cf. Serv. Aen. 460; Charis. I 68, 2; Anon. Bob. I 541, 39; 542, 1 (Ter.); Prisc. 244, 5 (c. Ter. l.);

H 2, n 2, n 2,

APPENDEX.
245, 5 (= Caper,
cf.
(c.

511
p. 290);

IV
Andr.

cf.

E H n

22, 24 et 24, 22
2,

Keil, Ter.

De Capro
1.);

Consent.

Prob. cathol. 365, 16 (Ter.); al.

25^:

cf.

Eugr.

II 2, 25^: schol. fort. pertinet

ad lemma cvm illo advbnio,

Hec. HI

Serv^ Aen. I 697.

2, 2,

Andr.

26^
28:

cf. cf.

Eugr. Don. Eun.

(c.
1.);

2,

6;

2,

21;

Phorm.
Ter.

3, 2;

schol.

Bemb. Eun.
Ter.
al.
1.)

II 2, 6;

Charis. I 22, 17 257, 10 (c. Ter.

Non. 483, 38
I 539,

(c.

1.);

An. Bob.

v.

Schmidt,

De Nonii

11; Prisc. 11 auct. gramm.

146; 153; Bartels, De Ter. mem. ap. Non. serv. 22; Keil, De Capro 291; Smith, 'Archaisms of Ter.' 23 sq. Andr. 11 2, 31^: cf. Quintil. inst. or. I 5, 63; Char. I 68, 21; An. Bob. I 541, 39 (c. Ter. 1.); Charis. 1 132, 17 (Beck, Plinius

Andr.

p. 5); Prisc. 11 247; al. 11 2, 36-: cf. Non. 242, 10.

cf. Don. Andr. eadem leguntur Andr. 3, 15; 420, 24; Diom. I 346, 16; An. Bob. I 563, 18; Prisc. 14; 450, 15; Prob. cathol. IV 38, 15; Explan. in Don. IV 551, 33; Cledon. 240, 20; 59, 20; 61, 30; 62, 2; Pomp. Phocas 436, 12; al. Andr. cohaerent inter se scholia 13^ et 16; item 3, 13 sq.:

Andr.

n n n H

2, 37: cf. Eugr. 3, l^: cf. schol.

3,

Andr. 2, 30; H 3, 1. Vat. Schlee p. 67; Eugr. 8*: aliter Don. Hec. H 1, 41.

3, 9^:

IV

4,

13^
Andr.

H 3, n 3,
II 3,

13,

15^
cf.

19*: 21^:

cf.

21^ sq.:

Eugr. Andr. H 3, 18; 20. Serv. Aen. IV 419; Serv. Dan. Ecl. Vin 26. scholiorum series duae: 21^ 22^ 24* 22\

22.

Andr.

Sueton. p. 314, 2 ed. Roth. Porphyr. Hor. c. I 12, 25; Serv. Aen. H 598 (Hor.); IV 94 (Hor.); Prisc. II 562, 8; Charis. I 84, 5 (v. Plinius ed. Beck p. 49; Varro de 1. 1. XIH fr. 28 Wilm.). Andr. E 3, 26^: cf. Non. 493, 10 (c. Ter. 1.).
3,
cf.

H n

24^

3,

26*:

cf.

27^: cf. Serv. Aen. I 237; Isid. diff. verb. 439. 28: ad h. v. scholion excidisse conicias ex Serv. Geo. I 96 (c. Ter. 1.). Andr. 4, 3^: cf. Serv. Aen. XI 545 (c. Ter. 1.). 4, 4: cf. Non. 351, 17 (c. Ter. 1.). 4, 5^-*: cf. Serv. Geo. III 197; Non. 284, 17 (Verg. Geo.; Ter. Ad.); schol. Bemb. Heaut. prol. 16. Andr. 670. 4, 7: cf. Serv. Dan. Aen. II 5, 1*: cf. Serv'. Aen. 572.

n n

3,

3,

H H n

VH

H H

5,

l^
:

cf. cf.

5, 7

Don. Andr. Don. Ad. HI

I 1,

142*

c.

adn.; Non. 360, 10.

2, 25.

512
Andr. Andr.

II 5,

APPENDIX.
ll^
cf.

Serv. Aen.

IX 192 (Yarro de serm.

1.

Y fr.

86

Wilm.).
32; Serv. Aen. IV 373. 509, 32 (c. Ter. 1.). II 5, 18: cf. Agroec. VII 117, 14 (c. Ter. 1.); Serv. Geo. IV 127 (c. Ter. 1.); Aen. 1112 (c. Ter. 1.); Arus. Mess. VII 491, 2; Serv. Dan. Aen. I 619; schol. Bern. Geo. IV 127 et Hagen ad V. Laemmerhirt, De prisc. script. locis a Serv. h. 1. p. 726. all. 348; Valmaggi, '^Quinto Ennio', Ann. I fr. 7 c. adnot. Andr. II 5, 19^: cf. Serv. Aen. II 270; IV 9; I 353; Charis. 1 101, 17 (Plinius ed. Beck p. 50).
11 5, 14: cf. Don. Ad. III 2, II 5, 15 ^: cf. August. reg.

Andr. II 5, 19^: cf. schol. Montepess. in Lucan. I 544 ed. Genthe; Porphyr. ad Hor. serm. 15, 84; v. Hey, Arch. lex. lat. XI 531. Andr. II 6, l^: cf. Eugr. n 6, 2: cf. Don. Andr. III 4, 8; Ad. IV 2, 25; v. Smith,
'^Archaisms of Ter.' 19.

Andr. Andr.

II 6, 4^: II 6, 5^:

cf.

Serv. Aen.
29.

IV 419;

Isid. diff. verb.

513; Don.

ars gr.

IV 394,
cf.

Don. Eun. II 3, 16*. Don. Ad. HI 1, 9; Serv. Aen. HI 671; Prisc. E 251, 17; Diom. I 385, 31; Arus. Mess. VII 501, 24. Andr. II 6, U^: cf. Don. Eun. IV 2, 4; Ad. V 3, 10; schol. Bemb. Heaut. III 1, 76; Serv. Aen. VI 332; Fest. 217, 16; Fest. P.

6,

6: cf.

Andr.

216, 7; 108, 20. II 6, 12^: repetitur hoc scholium infra 6, 13*. 6, 12^: cf. Andr. I 2, 17 c. adn. 6, 12: cf. Serv. Aen. 106; Charis. I 167, 4; 253, 15; Diom. I 398, 9; Prisc. II 560, 26; Don. Hec. prol. II 12. Andr. 6, 17^: cf. Eugr.

n n

,^

Eugr. 6, 26^^: repetuntur fere ad verbum scholia 26 ^~^ apertissimum vestigium compilationis Andr. H 6, 27-: cf. Serv. (et Serv. Dan.) Aen. XI 361 (c. Ter. 1.); Serv. Aen. XII 572; Serv. Dan. Aen. XE 600.

n n n

II 6,
6,

22

cf.

II 6, 6.

24*: 6, 26^:

cf.
cf.

Prisc.

HI

85, 25; 156, 5.

Andr.

III 1, 2^:

cf.

Serv.

Dan. Aen.

113

Caper orthogr.
Andr. IH

1, 2*:
cf.

VH

97, 9;
1.

Beda

VE

(Isid. diff. verb. 207); 301, 273, 13; Albin.

VE

24; Differ. VII 532,

Serv. Aen. F^ 401. Schwind, ^Uber d. Recht b. Ter.' 48 adn. 1. 1, 10: cf. Eugr. 1, 15^: cf. Varro de 1. 1. V 69; Cic. de nat. deor. 11 27 (exscr. Ps.-Prob. ad Verg. Ecl. VI 31); Serv. Aen. I 4; I 8

m m

III 1, 6^: V.

APPENDIX.
(c.

513
c.

Ter.

1.);

Aen.

II

610 (Serv. Dan.

Ter.

1.);

Tertull.

de an.

37 (Varro rer. div. XIY fr. 14 b Agahd); Festus P. 304. Andr. III 1, 15': cf. Ps.-Acron ad Hor. c. s. 13; Festus 174; Festus P. 175; Non. 57, 14; Ovid. raetam. IX 254. Andr. in 1, 15'': cf Don. Ad. EI 4, 4t.

Don. Ad. lU 4, 41; Andr. praef I 9. cf Don. Andr. I 5, 64. 1, 15: cf Eugr. ad h. 1.; Porphjr. ad Hor. c. 22, 2; Placid. C. Gl. L. V 30, 22 81, 22; Serv. Ecl. IV 10 (c. Ter. 1). Andr. III 1, 18^"*: cf Eugr. ad h. 1.; scholia sibi simillima duobus illis compilatoris commentis debentur. Andr. 1, 21^: cf Don. Ad. 3, 50. 2, l^: V. Hand, Turs. I 156 sq. cf Eugr.; Varro de I. 1. IX 107. v. Dziatzko, 2, 3: Mus. Rhen. 31, 237; Sabbadini, 'Stndi ital.' H 127. Andr. lE 2, 4^-^: cf Serv. Aen. I 318; V248; Porphyr. ad Hor. c. 21, 7 (Lucil.); Explan. in Don. IV 502 (c. Ter. 1.); Pomp* V 212 32 (c Ter 1 ) Andr. 2, 6: cf Geli. XI 6 (Varro); Charis. I 198, 17. 2, 6^: cf Non. 404, 15 (c. Ter. 1.); Fest. 330; Thes. gloss.

1,

m m m

15*:

cf.

1, 15^^:

m m m

m m m

s.

V.

Andr. HI

524, 22. scitus; Differ. Grr. L. cf schol. Vatic. Schlee p. 68; 2, 6:

2, 7^:

VH

Don. Hec.

1,

12. Andr. IH
Andr. Andr.

Isid. orig.

cf Serv. Dan. Aen. I 261. cf Don. Hec. I 1, 3; Serv. Aen. XI 259 Ecl. 69; Non. 527, 23 (c. Ter. 1.); schol. Bemb. Eun. 1, 7. cf Don. Ad. IV 3, 17; Serv. Dan. Aen. I 595 Andr. 2, lO^: n 538; Prisc. 52, 1; Caper de orthogr. VH 97, 10; Audax Vn 354, 18; Sueton. prat. p. 286 Reiff.; Isidor. diff. verb. 91 Beck, Diff. script. 48, 52. cf Eugr. ad h. 1.; schol. Bemb. Ad. V 7, 21 Andr. 2, lO^: Sueton. Calig. 8; Prisc. H 230, 27; Isidor. orig. XI 2, 14 diff.
2, 7^^:

Vm

cf Non. 393, 20
3, 6.

(c.

Ter.

1.);

Serv. Aen. VIII 187;

III 2, 9^:

Vm

verb. 448;
gloss.
s.

diff.

rer.

puerpera. v. Sabbadini, ^Studi ital.' H 126 (at Cf etiam Charis. I 84, 5 (Plinius ed. Beck fr. 28 Wilm.); Prisc. H 562, 8; 231, p. 49; Varro de 1. 1.
V.

79;

schol. luven. (Pith.)

\T 594; Thes

cf

Isidor.).

Xm

13; Non. 156, 11; 158, 14. Dioni. 441, 22; Serv. Andr. 2, 12^: cf Charis. I 278, 15 Aen. I 203 665 Serv. Dan. Aen. I 542 Lact. ad Stat. Theb. 570. Andr. 1, 13 c. adn. 2, 14^: cf Don. Andr.

m m m

2, 2,

14^-: V. Hahn 1870, 8. 16^: cf Serv. Dan. Geo.

454, 31; Beda 241, 3; 275, 32. Donati comm. rec. Wessner.

VH

m 548;

Serv. de fin-'

..^

S?

514
Andr.

III 2, 21:

APPENDIX.

cf. Pomp. 251, 10. 23: cf. Serv. Aen. VI 485; 11 292. III 2, 24^: fort. rectius cum cod. (qua incoepi) scribendum ^quam coepi' (v. praef. 5, 2). Cf. schol. Victor. Schlee p. 68; Prisc. IH 107, 11. Andr. IH 2, 25^: cf. Cledon. 64, 2 (Sall.); August. 317, 9; 319, 10 (Sall.); Fragm. Bob. VII 541, 23 (Sall.); al. i. e. 25^: cf. inst. Andr. III 2, or. Quintil. svcpcovia, uocalitas] Praeterea cf. Don. Andr. III 3, 1 ars gr. IV 386, 1 I 5, 4. Charis. 1116, 15; 192, 24 (Acron); 199,21; Prisc. III 68, 24; al. Andr. HI 2, 25: cf. Don. Ad. II 1, 53; Varro de 1. 1. 101; Non. 427, 12; Serv. Aen. XI 345. Andr. HI 2, 26^: cf. Prisc. 207, 2 (c. Ter. 1.); Cledon. 50, 26.

in

2,

VH
V

H
2,

in

2, 2,
2,

28^-3:
29:
30^:
cf.

cf.

ni

19; Ad. I

Serv. Dan. Aen.

XH

2, 41.

11.

in

cf.

Don. Eun.

3, 15*;

C. Gl. L.

364, 8;

Fest. 234. Andr. IH 2, 31^: in 2, 39^: in 2, 40^:

cf.
cf.

cf.

Eugr. Don. Andr. I Don. Ad. IV

I 9, 14;

5, 8.

5,

64;

Serv. Aen.

655; Ps.-

Acron ad Hor. serm.

schol.

Bemb. Heaut.

3,

124.

Andr. in 2, 412-4; cf. Serv. Dan. Aen. I 369; Non. 406, 1; Festus 360. v. Smith, 'Archaisms of Ter.' 30. Andr. IH 2, 49^: cf. Charis. 1 194, 29 (c. Ter. 1.; Caper); Caper de

orthogr.Vn97,16;BedaVn262,21; Thes.
Andr. HI

2,

52 ^:
1.);

cf.

Consent.

gloss. s.v. alias dico.

365, 15.

cf. Eugr. ad h. 1.; Explan. in Don. IV 556, 23 Non. 324, 4 (c. Ter. 1.); Serv. Aen. HI 261 (Serv. Dan. c. Ter. 1.); Aen. II 3 (c. Ter. 1.); XI 218; Lact. ad Stat. Theb. II 608; schol. Bemb. Ad. V 8, 2 (c. Ter. 1.). Andr. IH 3, 2: cf. Non. 237, 31 (c. Ter. 1.).

IH

3, l^:

(c.

Ter.

m m Andr. m m m m m m
(^,.

m m m

3, 4^: 3, 7^:

V. praef. 1.
cf. cf.

3, 8:

Serv. Aen. XI 537 Serv. Aen. II 431.

(c.

Ter.

1.).

III 3, lO^: V. III 3, 11 cf.

:

3, 3, 14^: cf. Eugr. ; Thes.gloss. s. v. si schrift f. kl. Phil.' 1901, 768.

3,

Smith, ^Archaisms of Ter.' Don. Andr. V 2, 27 c. adn. 14^: Xri^^ate] cf. ad I 1, 18 ^

11.

iure est, v.^Wochen-

24:

cf.

Serv. Dan. Aen. II 141.

3, 3, 3,
3,

26 36

cf.
cf.

33:
:

cf. cf.
cf.

Don. Eun. I Eugr. ad h. Eugr.

Prisc.

1, 3.
1.;

Non. 364,

5.

3,

40^: 40*:

85, 33.

syll.

IV

Charis. I 278, 18; Diom. I 441, 27; Prob. de 263, 18; Serv. in Don. IV 447, 36.

APPENDIX.
Andr.

III 3,

515

Eugr. ad h. 1.; v. Hahn 1870, 13. 4, 17^^: cf. Serv. Aen. V 600; IX 188. 4, 18*: cf. Don. Ad. H 4, 18; Phorm. H 1, 10; Non. 31, 23; Charis. 125, 19. v. Boelte, Annal. philol. 137, 423; Keil, De Capro 274; Bartels, De Ter. mem. ap. Non. serv. 27;
4,

m m m m m

in in

3,

47: 48:

cf.

cf.

4, l^: cf. 4, 3: cf.

Serv. Dan. Geo. I 24. Don. Andr. V 2, 14 c. adn. Don. Andr. I 2, 2 c. adn. Don. Eun. prol. 9^
Gell.

4, 7*:

cf.

VI

7, 5.

13*:

cf.

Andr.
,
,

Nettleship, Lect. a. Ess. 305. 4, 19: duplicis commenti vestigia schol.

1870, 8. 184, 6 (Vergil.). 5, 2^: cf. Serv. Dan. Geo. IV 25; Festns P. 110. 5, 2': cf. Eugr. ad h. 1.; schol. Victor. Schlee p. 68; Charis. I 111, 7 (c. Ter. 1.); 159, 9; Prisc. 227, 13 et 7, 5 (c. Ter. 1.); Victorin. VI 9, 12; schol. Bemb. Heaut. 3, 30. ad Don. Phorm. V 3*: h. Andr. cf. Eugr. 1.; 5, 1, 19; Serv. Aen. XI 339; Fest. P. 89; Isid. orig. X 110. 352 (c. Ter. 1.); Andr. DI 5, 4^: cf. Eugr. ad h. 1.; Serv. Aen. IX 230 (c. Ter. 1.) Non. 3G6, 1.
,
,

m m m m m m m m m m
m

1 et 3, 5 et 6. 19*: cf. Serv. Aen. 11 707. 4, 20^: V. Koenighoff 1. c. 10. 4, 20; 22; I 5, 54. 4, 22: cf. Eugr. ad Andr. 4, 23': cf. Don. Eun. 11 2, 58; Phorm. I 1, 5. 4,

5, 1*:
5, l^: 5, l^:

cf.

Eugr.

V.

Hahn

cf.

Prisc.

XH

Andr.

5, 5':

v.

Ter. eiusque font. 41

Dziatzko, Mus. Rhen. 31, 238; Nencini, Sabbadini, 'Studi ital.' U 127.
;

De

m m m Xn Andr. m

5,

Andr. 10

5,

10 ^:

cf.

2, 5*.

ll^: cf. Serv. Aen. 593; Non. 58, 4. v. Smutnyl33. 5, 12*: cf. Eugr.adh.l.; Isid.orig.Xl08; I 519 (c. Ter. 1.); 5, 15*: cf. Eugr. ad h. 1.; Serv. Aen. 931. 'operae' delevit Scheidemantel p. 69. 76. Isid. orig. 5, 16*: cf. Serv. Aen. I 224;

Andr. IV

1, 1*:
I,

cf.

Eugr.

IV IV IV

5^: cf. Serv. Dan. Aen. 174, 5. 1, 11: cf. Prisc. 194, 16 1, 15*: cf. Prisc.

m m

XH

694

(c.

Ter.

1.).

(c.

Ter.

1.);

Ams. Mess.

VU

453, 13
ital.'

(c.

Ter.
cf.

1.).

Andr. IV 17:

schol. Victor. Schlee p. 68; v. Sabbadini, 'Studi

cf.

n
1,
1,

24.

Andr. IV

18*:

rV IV

1,

22: 24:

V.
cf.

Eugr. ad h. 1. Koenighoff 1. c. 9. Don. Andr. V 4, 9; Festns P. 27; 116; 117; 38*

516
Non.

APPENDIX.
s.

16, 13; Lib. gloss. (Thes. gloss.) et lacit.

1,

vv. lactare

(c.

Ter.

1.)

Andr. IV

27^:

cf.

Don. Phorm.
cf.

I 2,
1.

24

c.

adn.

29^: hoc schol. arte cohaeret cum schol. 30. 1, 29^: cf. Diom. I 400, 15; Prisc. 11 392, 24 (c. Ter. 1.); Non. 470, 9; v. Keil, De Capro 295; Beck, Plinius 38. Andr. IV 1, S^^: cf. Don. Eun. II 2, 38; UI 5, 34; Phorm. II 1, 60. IV 1, 32^: cf. Don. Andr. IV 2, 7. IV 1, 39 ''i cf. Don. Eun. I 1, 35; schol. Bemb. Heaut. in 1, 39; Isid. orig. 26, 16; Serv. Aen. 11 681; IV 663; VII 30; IX 416 (Asper); IX 533; Festus P. 113 s. v. intercutitus. V. Laemmerhirt, De prisc. script. loc. a Serv. alL 355. 411. Andr. IV 1, 42: cf. Serv. Aen. VII 363; IX 142; IV 1, 51: cf. Charis. I 71, 16 (Vergil.; v. Beck Plinius p. 78); DifFer. Gr. L. VII 529, 14. Andr. IV 1, 55^ cf. Charis. I 219, 5 (Hel. Acron); 192, 30; Serv.
1,

IV IV IV

1,

272-3.

Eugr. ad h.

Aen. Andr.

374; aL
cf.

2, 1:
2, 5^:

IV

cf.

Don. Ad. IH 3, 40; Prisc. HI 135, Non. 126, 32 (Verg.); Lact. ad.

11.

Stat.

Theb.

30 (Verg.); Prisc.
2, 7^: 2,
cf.

428, 9

(c.

Ter. L).

Andr. IV

IV

11

^:

cf.

Aen. VI 603;
30, 21.

Don. Andr. IV 1, 32 ^. Don. Andr. I 1, 34; Hec. H 2, 26; Serv. Dan. Serv. Aen. XII 816; GelL VI 7, 5; Prisc. HI

Andr. IV

2,
2,

IV

logist.);

Don. Ad. V 4, 3; Serv. EcL VHI 58. Eugr. ad h. L; Serv. Aen. XI 97 (Varro in Aen. HI 493 (c. Ter. L); V 80 (c. Ter. L). v. Laemmer-

12^

cf.

13:

cf.

hirt L c. 371. Andr. IV 2, 13*:

cf.

IV IV

2,

152

cf. cf.

Fragm. Bob. Don. Eun. H

VH
1,

544, 33 (c. Ter. 21 c. adn.

1.).

Xn

2,

16:

407;
2,

EcL

Vn

Serv. Aen. I 646; 11163; 01210; VI 300; 53; Non. 391, 23 (Lucil.); Gellius VIH 5

Andr. IV

24: cL Serv. Aen. X 477; Non. 73, 10 (c. Ter. 1.). 25*: cf. Serv. (et Serv. Dan.) Aen. IX 693 (c. Ter. 1.) ; Serv. Aen. VI 337. Andr. IV 2, 272-: cL Charis. I 110, 8 (c. Ter. L; Varro de L L XI fr. 12 Wilm.; Plinius ed. Beck p. 65); Prisc. 158, 12 (c. Ter. 1.); Ps.-Ascon. in Verr. I 26, 6. Andr. IV 3, 1 et : cf. Don. Andr. 5, 3 c. adn.

(LuciL).

IV

2,

quae fortuna potest] cf. Sall. Jug. 1, 3 ^fortuna quippe quae probitatem industriam aliasque artes neque dare neque eripere cuiquam potest'. Andr. IV 3, l^: cf. Don. Andr. IV 4, 5^. rV^ 3, 1: cf. Serv. Dan. Aen. X 71.

3, l'*:

IV

APPENDIX.
Andr. IV

V.
3, 3*:
cf.

517

IV IV

3, 4*:

cf.
cf.

3, 5:

Don. Andr. I 5, 60^ Serv. Aen. 1615. Eugr. ad h. 1.; schol. Victor. Schlee

p. 68.

Sabbadini 'Studi ital.' Andr. IV 3, S': cf. Don. Eiin. IV 3, 11 ^: cf. Euanth.
dini, ^Studi ital.'

m
I

11 24.
1,

32 ^; Serv. Dan. Aen.

244.

Andr. IV 3, 11*: V. Sabbadini Andr. IV 3, 11:

cf.
1.

361 sq. Eugr. Eun.

I 3;

Don. Eun.
I 2, 5;

2, 5.

v.

Sabba-

Exc. de com.

Vm

3.

c.

cf.
':

Euanth.
cf.

23.

rec. ad Hor. c. IV 11, 6 (haec in antiquissimis Pseudacronis codicibus Aiy non exstant; erravit igitur Smutny p. 123); Serv. Aen. XII 120 (c. Ter. L; Menander); schol. Bern. et Pbilargyr. ad Ecl. VIII 65 (Ter.). V. Laemmerhirt, De prisc. script. locis a Serv. allatis Menandri fragmentum frustra adhuc restituere p. 381 sq. conati sunt viri docti; qua de re v. Dziatzko, Mus. Rhen. 31, 239; Nencini, De Ter. eiusque fontibus 41. Andr. IV 3, 12: cf. Serv. Dan. Aen. IV 606; Prisc. II 590, 26. IV 3, 13 ^: cf. schol. Victor. Schlee p. 68. IV 3, 13: cf. Diom. I 316, 28; Prisc. III 288, 14; Arus. Mess. 496, 1; Non. 482, 1. v. Bartels, De Ter. mem.
3,

IV

11< et

schol.

Vn
3,

Non.
Andr. IV

ap.^

serv. 23.

Non. 334, 18; Serv. Aen. VI 202. Don. Eun. H 3, 11; Plin. n. h. IX 79; XXXII 699; Comm. Bern. Lucan. VI 675; 2; Serv. Dan. Aen. Isid. orig. XII 6, 34; Aristot. h. a. 2, 14; Oppian. hal. 1,212; Suidas s. v. ixsvriis; al. Andr. IV 4, 2^: cf. Don. Andr. I 1, 75. rV 4, 5*: cf. Don. Andr. IV 3, 1.

IV

3,

14: 24:

cf.

cf.

Vm

IV IV

4,
4,

6^
ll^

cf.

schol. Victor. Schlee p. 68; Prisc.

187, 18.

cf.

Don. Eun.

2,

69*;

v.

Smith, ^Archaisms

of Ter.' 21.

Don. Eun. I 2, 9 c. adn. Don. Phorm. V 8, 22; Eugr. Andr. IV 4, 18 64; Diom. I 320, 6; Gr. L. IV 568, 17; 571, 17 Arus. Mess. VII 479, 20 (c. Ter. 1.). Andr. IV 4, 20: cf. Eugr. ad h. 1.
4, 16^:
cf.

Andr. IV

4, 19^: Serv. Aen. II

IV

cf.

IV IV

4, 21*:
4,

cf. cf.

24:

schol. Victor. Schlee p. 68. Prob. cathoL IV 38, 15; Cledon.

59, 20;

61, 30;

Andr. IV 4, 32^: 'testimonia liberarum' Dziatzko, Mus. Rhen. com. 31, 242; V. etiam Em. Costa, 'II diritto privato nelle
di Ter.' p. 107.

Pomp.

240, 20.

Andr. IV

4, 4,

34 ^37':

cf.

IV

cf.

Don. Eun. II Don. Andr. I

2, 3,

13 ^ 13 c. adn.

518
Andr. IV

APPENDIX.

4, 39': cf. Quintil. inst. or. IV 2, 91; Apul. apol. 69; Hieron. adv. Ruf. 3, 13; Optat. Mil. 2, 18. v. Otto, 'Sprichworter' s. v. mendax 1. Andr. IV 4, 42: cf. schol. Victor. Schlee p. 68. IV 4, 44^-3; cf. Arus. Mess. VE 504, 3 (c. Ter. 1.); VII

486, 31.

Andr. IV

4, 4,

Quintil. inst. or. IX 3, 60; Rhet. 1. m. 24, 8; 74, 30; 526, 11; Serv. Aen. I 135; Macrob. sat. IV 6, 20.

IV

45: 51:

cf.
cf.

schol. Victor. 'Studi ital.' II 24.

Andr. IV

4,

IV
71,1.

5, 1:

55^: iXdtrcoaig] cf. Rhet. 1. m. 109, 23 c. Halmii adn. cf. Serv. Aen. I 257; Prisc. 40, 13; 41, 6; 13;

H
;

Andr. IV
109
;

5, 2^:

cf.

Serv.

Dan. Aen.
;

I 76;

Serv. Aen. I 425;

III

Non. 358, 13 67, 28. Isidor. orig. IX 3, 41 Andr. IV 5, 4: cf. Cic. acc. in Verr. I 45, 115; de inv. 2, 148 Gai. 3, 17. Andr. IV 5, 5: cf. Eugr. ad h. 1. et Eun. 3, 2; Isidor. diff,

verb. 432; August. de doctr. Christ. IH 3, 6. Andr. IV 5, 6: cf. Don. Hec. IH 5, 9; Festus 297; Non. 557, 10 Isidor. orig. IX 6, 4; Thes. gloss. s. v. consobrinus. Andr. IV 5, 8^: cf. schol. Bemb. ad h. 1. IV 5, 13: cf. Don. Andr. 1, 13; Diom. I 452, 8 (c. Ter. 1.) Gr. L. IV 262, 28 (c. Ter. 1.); Sacerd. VI 451, 30 (c. Ter. 1.) Andr. IV 5, 14^: cf. Eugr. IV 5, 1; 12. IV 5, 15^ et 16: cf. schol. Bemb. ad h. 1. IV 5, 19^: cf. Don. Ad. IV 5, 39. IV 5, 21: cf. Eugr. Andr. IV 5, 1; 15; schol. Victor. 'Studi 24 et Schlee p. 68. ital.' Andr. IV 5, 22^: cf. schol. Bemb.

Andr.

V V V V V V V V V V V V V V V V

1, l^:

1, 1":
1, 1,

Eugr. Don. Andr. prol. 27 c. adn. 4^: cf. Don. Phorm. H 2, 18. 5 et 6: cf. schol. Victor. Schlee p. 68.
cf. cf. cf.

cf.

1, 9^:
1,

9^
13:
18^:

1, 1, 1,
1,

cf.

Eugr. Don. Phorm. E Don. Andr. IV Eugr. Don. Eun. V

cf.

1,

62.

5,

13 31 ^.

c.

adn.

v.

Smutnj

116.

15 et 16^:
cf.

cf.

5,

20 et 22
21:
cf.

schol. Victor.

1,

2, 1*:
2, 3*:

cf. V.
cf.

Don. Andr. HI 2, 28 V Don. Andr. 11 3, 24.

Hahn

1870,

4.

2, 5':
2,

2,

Don. Andr. HI 5, 10. 7^: cf. Serv. Aen. I 714. 12^: cf. Don. Eun. I 2, 18.

APPENDIX.
Andr.

519
3-,

V V

593, 25; 596, 8; Don. IV 380, 30; Pomp. Smith, ^Archaisms of Ter.' 16 sq. Andr. cf. Ps.-Acron ad Hor. serm. I 2, 14^:

2,

14^-*:

cf.

Don. Andr. ni

48;

Ad.

H 3, 7; V 206, 36;
7,

Priac.
al.

v.

7;

Cic. Tusc.

7,

Don. Ad. lU 2, 16; Serv. Aen. I 423; Isid. 38; diff. verb. 296; Thes. gloss. s. v. catus. Andr. 2, 16: cf. Serv. Aen. VI 374 (Cic); Lact. ad Stat. Theb. I 88; Serv. Aen. 612 (c. Ter. 1.); Geo. EI 37 (c. Ter. 1.); Non. 409, 21 (c. Ter. 1.). v. Bartels, De Ter. mem. etc. p. 25. Andr. 2, 27: cf. Serv. Aen. VI 544 (c. Ter. 1.). 2, 29: V. Hahn 1870, 5.
Andr.
orig.

V V

14; Non. 262, 5; 24.

X 247; Xn 2,

2, 14<5-':

cf.

Don. Andr. V 2, 14 c. adn.; Serv. Dan. Geo. IV 444 (c. Ter. 1.); Serv. Aen. I 132; Isid. diff. verb. 217. Andr. V 3, 8^ cf. Serv. Aen. I 502. V 3, ll^: cf. Eugr.

3, 5:
cf.

V V V V V V

3, l^:
3,

cf.

1 et ^ V. Hahn 1872, 7. 3, 4*: cf. Don. Andr. in 2, 41

Eugr. ad

h.

1.

c.

adn.

V 4, 9 cf. Don. Andr. IV 1, 24 c. adn. schol. Victor. Schlee p. 68, 'Studi ital.' H 24. Andr. V 4, 16' et 18^: cf. schol. Victor. Schlee p. 68, ^Studi ital.'

V V V V

3, 3,

15-: 19: 3, 20:

V.
cf.

Hahn

1872, 7. Serv. Aen. IX 203.

(c.

cf. cf.

4, 4^:

Don. Eun. I 1, 3. Eugr. ad h. 1.; Non. 322, 10

Ter.

1.).

V4,

8: cf. Serv. Ecl.

VHI

73.
;

24.

Andr.

V V V V

4, 4, 4,
4,
1.);

18:

v.
V.

Rabbow

313.

23

Kauer, Stud. Vindob. 27^: cf. Don. Eun. H 2, 59^

:

XXH
HI

88.

29:

cf.

Serv. Ecl.

EI

1;

Prisc.

133, 24; 179, 7

(c.

Heaut. prol. 8. Aen. I 149; H 303; XH 618 (c. Ter. 1.). Andr. V Andr. H 4, 5. V Aen. VI 753 (Varro). v. Agahd, VarV ronis ant. rer. div. libri, 112 et 154. Andr. V 4, 35^: v. Kauer, Stud. Vindob. XXH 88. V 4, 36^: cf. schol. Victor. Schlee p. 68, 'Studi ital.' U 24. V 4, 36-: cf. Don. Andr. I 1, 33 ^ Isid. diff. verb. 334;
Ter.

schol. Bemb. 4, 30^: cf. Serv. 4, 34*: cf. Don. 4, 34': cf. Serv.

Agroec. VH 123, 1. Andr. V 4, 36: cf. Don. Eun. V 8, 21. V 4, 37-: cf. Eugr. ad h. 1.; Don. Ad.

2,

21; Serv. Aen.

VI 238;
Andr.

25, 12; Festus 333. 1. c; Cledon. 45, 28; Pomp. 4, 37*: cf. schol. Victor. 88. V. Kauer, Stud. Vindob. 173, 11; 188, 11.

Isid. orig.

XVI

3, 5;

XXH

520
Andr.

APPENDIX.

4,

38:
s.

cf.

Eugr. ad
1
;

h. 1.;

Festus 330,

7.

v.

Otto, 'Sprich-

Smutny 125. Andr. V 5, 34: cf. Don. Andr. lY 3, 1; Serv. Dan. Ecl. VII 31 Aen. I 73 (c. Ter. Andr. IV 3, 1); Serv. Aen. (c. Ter. 1.); 85; 167; VI 871; Non. 361, 27 (c. Ter. 1.); Cic. de off. HI 28, 4; Sueton. ed. Roth p. 318, 21.
v,

worter'

scirpus

Andr.

Euanth. III 9; Don. Andr. II 1, 1. v. Ritschl, Parerg. 599; Scheidemantel p. 58 adn. Andr. V 6, 14^: v. Ritschl, Parerg. 599 Leo, Tlautin.Forsch.' 35. V 6, 16: cf. Serv. Aen. VI 890.
cf.
;

V 5, V 5, V 5, V 6,

3": cf. Cic.

de nat. deor.
1870, 13.

7: cf. schol. Victor.

I 51; Diog. Laert. Schlee p. 68.

139.

8: 13:

V.

Hahn

Eunuchus.
Eun. praef. II: mantel 44 sq. Eun, praef. 12: 15:
cf.

Ad. praef,

I 1;

De com. VI

4.

v.

Scheide-

Euanth. IV 4. Ad. praef. 15; Euanth. IV 5; De com. VH V. Scheidemantel 33; Rabbow 323, 2; 4. Eun, praef. I 5*: cf. Andr. praef. 11 3; III 6; Ad. et Hec. praef. I 4*; Euanth. IH 1. v. Scheidemantel 31; Rabbow 322, Eun. praef. 16: cf. De com. VI 3; v. Rabbow 32526. ob iocularia etc.] cf. Ad. praef. 16; v. Scheidemantel 28; 39;
cf.

cf.

Rabbow
Eun. praef.

325.
I 6*:

17: 19:
I

Vita Sueton. c. 3; Vita Ambros. extr. Scheidemantel 42 adn. 1; Rabbow 321 sq. v. Scheidemantel 34. cf. Ad. et Hec. praef. I 3 10: cf, De com. VHI 1; v, Scheidemantel 35 sq.;
cf.

V.

Rabbow
Eun. praef.

326.
I 11: v.

Rabbow

326.

IH:

v,

Smutny

101;

Rabbow

323; 333 sqq.

Eun.

prol. 1: cf.

3:
184, 15.

cf,

v. Gerstenberg 42. Eugr. Don. Andr. IV 1, 3; Pomp. V 302, 14; Prisc. ni

Eun. prol. 4^: cf. Serv. Aen. V409 (Varro de Aen. VI 304 (Varro). Eun. prol. 6^: cf. Don. Phorm. I 2, 6^.

72; cf.
cf.
cf.

1. 1.

XI

fr.

24 Wilm.);

9*:

9^

Schlee p. 95, 9. Eugr. Don. Andr. 1114,3; Ad. IV

Prisc.

2,

31; schol.

Bemb.

Heaut.

I 1, 1;

HI

328, 16.

APPENDIX.
Eun.

prol. 10': O^:

cf.

521

Serv. Aen. I 359; Caper de orthogr. VII 93, 6. Leo, Mus. Rhen. 38, 322, qui in argumenti narratione senariorum vestigia agnovit; Ribbeck, Fragm. com.^ p. 97. De Luscii fragmento v. Ribbeck 1. c; Dziatzko,
V.

AnnaL philoL

1880, 812; Sabbadini, 'Boll. di filoL clase.'

I 20.

Eun. proL 11': cf. Don. Eun. I2, 35; schoL Bemb. Eun. prol. 11; Serv. Dan. Aen. I 6; Aen. VUI 71; Serv. EcL I 20; Aen. V 489; VI 766; Porph. ad Hor. c. I 12, 17; Ps.-Acron ad Hor. serm. I 2, 78; I 6, 12; Prisc. IH 193, 13: semper Verg. Aen. I 6 laudatur. Praeterea cf. Schlee p. 95, 11; Don. Hec. III
3,

al.

Eun. proL 11*:

461, 3

Eugr. et schol. Bemb. ad h. L coniungenda. 15': cf. Schlee p. 95, 12. 17' et *: cf. Don. Phorm. V 8, 54; Arus. Mess. (Ter. Eun. et Phorm.).
cf.

14^ et

^:

VH

Eun.

prol. 19

v.
cf.

Sabbadini, 'Studi

ital.'

HI

317.

20: 24:

cf.

Diomed. I 350, Don. Andr. I 3,

9 (Ter.). 6;

Eun. IV

5,

l^

schol.

Bemb.;

Schlee 95, 20.

Eugr. Don. Eun. 11 3, 11; Serv. Aen. V 122 (Ter.); Don. Ars IV 375, 24; Diomed. I 328, 32; Cledon. V 39, 19; Pomp. V 162, 8; Prisc. III 186, 1. v. Scheidemantel 45. Eun. prol. 37': scholiorum series 37', 37*, 38', 38*. 40*: cf. Serv. Dan. Aen. I 158.

32:
cf.

Eun. proL 27^:

cf.

41: 44: 45: laudatur).

cf.
cf.

praef.

1,

2.

Don. Andr.
ccttLyiio^a]

prol. 8.
cf.

ta

Eun.

III 6,

10

(Eun. prol. 45

I 1, 1* et ^ cf. QuintiL IX 2, 11 (Ter.); Rhet. 1. m. 43, 32 (Ter.); Charis. I 283, 21. Eun. I 1, l^: cf. Serv. Aen. IX 778; Thes. gloss. s, v. igitur. I 1, 1*: cf. Serv. Aen. IV 534. I 1, l^ V. Kauer, Stud. Vindob. 22, 89.

Eun.

I 1, 2:

cf. cf.

I 1, 3:
I 1,

Don. Phorm. I 1, Serv. Aen. X 848

7;

Non. 256, 9

(Ter.).

(Ter.).

4': V. Sabbadini, 'Studi ital.' III 348.

Charis. cf. Helenius Acron ap. lul. Romanum 210, 13 (Ter.); schol. Bemb. (Sall.); Schlee p. 96, 11. Eun. I 1, 6: cf. Festus 116, 32; Thes. glose. s. v. naviter (aliter lul. Romanus Charis. I 207, 1). Eun. I 1, 8*: cf. Don. Andr. I 1, 105. I 1, 9' et cf. Don. Andr. UI 1, 7; Phorm. I 4, 30; schoL Bemb.; Serv. Dan. Aen. II 424; Serv. Aen. VI 216.
,

I 1, 5':

'':

522
Eun.

I 1, 11:
cf. cf.

APPENDIX.
schol.

Bemb.

Eugr. Andr. I 1, 34; Serv. Aen. X 861. cf. Arus. Mess. VII 488, 18. I 1, 15: cf. Varro in libro humanarum (XXII fr. 1 Mirsch) ap. Gellium 125, 1; 15; Isidor. orig. XVIII 1, 11; Thes. gloss.

II, 12: II, 14:

s.

V.

indutiae; schol.

Bemb.

Eun.

Eun.

ap. lul. Romanum (Charis. I 241, 27). I 1, 22: cf. Serv. Aen. 11 196 (Ter.). I 1, 28*: cf. schol. Bemb. (Verg.); Serv. Dan. Ecl. VI 21. I 1, 291 cf. Don. Andr. I 1, 55 (Sall.). I 1, 31: V. Kauer, Stud. Vindob. 22, 90. I 1, 34: cf. Don. Hec. prol. I 2 (Probus); schol. Bemb.; Serv. et Serv. Dan. Geo. I 151; Thes. gloss. (Lib. gl.) s. v.
:

Don. Andr. II 5, 11; Non. 375, 21. Don. Andr. I 1, 28. I 1, 20: cf. Don. Andr. I 5, 36 (et 50); Eun. V 8, 20; Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 96, 22 sq.; Serv. Aen. I 135; Prisc. ni 111, 4; 328, 13 sq.; Varro de lat. serm. V (fr. 81 Wilm.)

I 1, 16^ cf. I 1, 19: cf.

grando (Ter.). Eun. I 1, 35: cf. Don. Andr. IV

1,

1,

39; Isid. orig.

I 2, 2:
cf.

39;

schol.

Bemb. Heaut.
s.

III

26, 18.

Eun.
Eun.

schol.

Bemb.; Schlee

p. 97, 7; Thes. gloss.

v.

aliorsum.
I 2, 4: cf. Don. Ad. IV 4, 25; Serv. et Serv. Dan. Geo. 193; Serv. Aen. I 92; EI 308; schol. Bemb.; Isidor. orig. XHE 10, V. Sabbadini, 'Studi ital.' HI 348. 8. Eun. I 2, 5^: cf. Eugr. (quidam); schol. Bemb.; Diomed. I 449, V. Gerstenberg 48. 15.

3,

Eun.
Eun.

I 2,

IX

52"": cf. Don. Andr. I 1, 28; 18; Arus. Mess. VII 499, 27.

Phorm.

I 3, 20;

Quintil.

I 2, 8: cf. Eugr. I 2, 9^: cf. Serv. I 2, 9^:

ad

v. 7.

Aen. IV

93.

v.

Scheidemantel

51.

uero ironiae conuenit] ap. Don. saepius; cf. etiam Don. Ars IV 401, 30; Diom. I 462, 7; Serv. Aen. IV 93; schol. v. Smith, ^Archaisms of Bemb. (Verg.); Schlee p. 97, 12. Terence' etc. Diss. Baltim. 1890, 14. Eun. I 2, 12: cf. Serv. Dan. Geo. I 189; Aen. IX 180; XI 592. 12, 15: V. Sabbadini, 'Studi ital.' III 34849. I 2, 17: cf. Don. Andr. I 5, 19; Ad. IV 7, 11; Hec. IV 3, 3;

schol.

Bemb.

(Verg.).

Eun.

22^: cf. Don. Hec. HI 1, 17; Schlee p. 97, 18. I 2, 24: cf. schol. Bemb.; Isid. difF. verb. 22021. I 2, 25': cf. schol. Bemb.; schol. Bern. in Pers. III 20 Kurz. I 2, 2728: cf. Don. Andr. I 1, 119; IH 1, 11; Phoiin. II
I 2,

Eun.

3, 68. I 2,

32:

cf.

schol.

Bemb.; Schlee

p. 97, 21.

APPENDIX.
Eun. Eun.
I 2, I 2,

523
c. 11

35^:
I 6,

cf.

prol. 11

c.

adn.; Porph. ad Hor.

12, 7 et

serm.

12 (Ter.).
cf.

35*:

schol.

Bemb.;

Don. Eun.

II 2,

59

et

schol.

Bemb. ad Eun. I 2, 36^

h.

1.

cf. Don. Hec. IV 3, 1; Serv. Dan. Aen. Non. 240, 1 (Verg.). Eun. I 2, 39^ cf. schol. Bemb. I 2, 46^: cf. Eugr. Eun. I 2, 47. I 2, 47*: iTtLiiov^ eandem figuram habes Don. Eun.

65;

Hec.

V 4, 2;

3, 6.
cf.

Eun.

50^: cf. Don. Eun. 3, 57. I 2, 51*: res pecunia] cf. Don. Ad.

I 2, I 2,

50 ^-

Don. Andr.

I 2,

15 (Plaut.);

Schlee p. 97, 22.

1,

32;

2,

12

3, 34.

Eun.

54^: 54^I 2, 58*:

I 2, I 2, I 2,

cf. cf. cf. cf.

59 ^:

Phorm. n 3, 33. Eun. I 2, 67^ et *: cf. Don. Eun. IV 6, 8; Hec. V 3, 21; schol. Bemb. Heaut. IH 1, 83. Eun. I 2, 68*: cf. Don. Andr. IV 3, 2. I 2, 83*: cf. schol. Bemb. I, 2, 84: cf. Don. Ad. IV 3, 16; schol. Bemb.; Osbom. (Mai
cl.

e. g. Sueton. de gramm. 4. Don. Hec. IV 3, 4; Phorm. V 6, 1. Don. Andr. IV 1, 55 c. adn. Don. Andr. H 1, 21; H 2, 16; Hec.

1,

22;

auct. VIII) 107.

Eun.

I 2,

85 3

v.
V.

I 2, 87^:

Sabbadini, 'Studi ital.' EI 350. Hartman 154 (defendit lectionem codicis

'exhibeat').

Eun.

I 2, 87=^:
;

Bemb.
Eun.
I 2, I 2, I 2, I 2,
I 2, I 2, I 2,
I 2,

I 2, I 2, I 2, I 2,

schol. cf. Don. Andr. prol. 22; HI 4, 17; al. 600. Serv. Aen. 88^ et : cf. Don. Phorm. I 2, 20; schol. Bemb. 88* et : cf. Don. Eun. prol. 3. 9 adn. v. Hahn 88: cf. 85. 91*: cf. Rhet. 1. m. 25, 19; 75, 27. 91*: cf. Don. Eun. II 3, 97; Ad. I 2, 53; HI 2, 52. 92*: cf. Don. Eun. 3, 86; Ad. IV 4, 20. 95* et *: cf. Don. Andr. I 1, 15 c. adn. 97*: cf. schol. Bemb. 98*: cf. 95 c. adn. 109*: cf. schol. Bemb.; Schlee p. 97, 33. 110: cf. schol. Bemb.

111*: cf. Schlee p. 97, 34. 111*: cf. schol. Bemb. 112*: cf. Don. Ad. IV 5, 34; Hec. IH 2, 15. I 2, 115*: cf. Don. Ad. I 2, 29; Phorm. I 3, 3. 12, 118: cf. Euanth. III 4; v. Scheidemantel 52.
I 2, I 2,

524
Eun.

I 2, I 2,

APPENDIX.

122^: cf. Don. Eun. 5, 10; 8, 40. 124: cf. Don. Eun. 11 3, 21 Ad. Il, 15; Serv. Dan. Geo. I 24; Serv. Geo. I 287 (Ter.); Aen. I 567 (Ter.); IV 96 (Ter.);
;

VII 427 (Ter.); 629

(Ter.).

Eun. n 1, l^: multiloquium et uaniloquium] cf. 11 1, 10 uaniloquium; 11 2, 34 longiloquium II 2, 23 interloquium Hec. v. V 1, 15 tardiloquium Phorm. II 3, 93 multiloquium. Leo, Mus. Rhen. 38, 339 adn. 1. Eun. n 1, l^ V. Kauer, Stud. Vindob. 22, 90.
; ;
;

II 1, 5: V. praef. 5, 2. II 1, 6: cf. Schlee p. 77.

v.

Sabbadini, 'Studi

ital.'

III

359 Eun. II

1,

lO^:

cf.

Eugr. (Hec).

II 1, IS^: cf. Serv. Aen. IV 9; Charis. 1 101, 17; Thes. gloss. s. V. insomnia. v. Laemmerhirt, prisc. script. locis a

De

Servio allatis 332. Eun. II 1, 14^ et ^: cf. Thes. gloss. s. v. ingratis. II 1, 16: V. Kauer, Stud. Vindob. 22, 82.

II 1, 20 ^: II 1, 21^:
(II
cf. cf.

schol.

Bemb.
2,

Don. Andr. IV

15

c.

adn.;

Eun.

4,

13

Eun.

1, 21). 1,

22:

cf.

n
X

II 1,
1,

24^
243
:

V.
cf.

Eugr. Eun. prol. 30. Smith, 'Archaisms of Terence' 20.

schol.

Bemb.

II 1, 25^ cf. Eugr. et schol. Bemb.; Schlee p. 98, 24; Don. Ad. II 3, 11 ; 8, 16 ; Non. 13, 11 sq. ; Festus P. 71 ; Isid. orig.

74; Thes. gloss.

s.

v.

decrepitus.
II 2, 1.
4, 5. 3, 1

Eun.

v. Prisc. HI 352, 8. Eugr.; schol. Kauer, Stud. Vindob. 22, 90 sqq. Eun. n 2, 3^: cf. Schlee p. 99, 2. n 2, 3^: dissentiunt Eugr. et schol. Bemb. II 2, 41 cf. Eugr.; schol. Bemb.; Non. 324, 15. v. Sab badini, 'Studi ital.' IH 351; Rabbow 306. Eun. II 2, 4^*: cf. Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 99, 2; Don. Eun. V 4, 14; Non. 134, 23; Thes. gloss. s. v. abligurrio. Eun. n 2, 5: cf. Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 99, 5. II 2, 5: cf. schol. Bemb. Heaut. II 3, 53. 2, 6^: cf. Don. Eun. V 1, 17; Hec. IV 4, 21. II 2, 6: cf. Eugr. ad h. 1. et Eun. IV 4, 6; Don. Eun. EI 2, l^:
cf.
:

n n

II 2, l^:
2, 1:

cf.

Eugr.; Don. Phorm.

cf.

Don. Andr. IV

IV Bemb.;
;

n
n

5, 34.

Eun. Eun.

2, 6*:

cf.

schol.
(Sall.).

Bemb.

(Sall.);
c.

Don. Andr.
I 35,

H 2, 28

(Sall.);

Hec. in

2,

21
cf.

2, 7*:

Ps.-Acron ad Hor.

26

(Ter.).

APPENDIX.
Eun.
II 2, 91 et ': III 351.
2,
cf.

525
11;
v.

Don. Hec.

I 1,

Sabbadini, 'Studi

ital.'

Eun.

II 2,

ll^ et *: cf. Eugr. 12 '^: cf. Don. Eun.

IV

4,

6354
I 11,

(Hor. ep. I 12, 19;

Verg. XI 695);
695);
I 12, 19.

Porph. ad Hor. ep.

28 (Cic; Verg. XI

Eun. II 2, 13^: cf. Don. Andr. I 3, 16; IV 4, 34; Ad. U 1, 50; Hec. I 2, 73; Schlee p. 99, 10. Eun. n 2, 24: cf. Don. Ars IV 371, 22; Acron ap. lul. Roman. Charis. I 201, 3 (Keil et Umpfenbach ad I 2, 46 spectare putant, sed melius huc referenda). Eun. n 2, 252 et : cf. Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 99, 14; Varro de 1. 1. V 14647; Festus P. 48; Non. 85, 9; Thes.

Eun.

V. cupedinarii. 25^ et 26^ cf. Varro de 1. 1. V 147; Festus P. 125; Isidor. orig. 2, 44; Schlee p. 99, 13; Ps.-Acron ad Hor. serm. II 3, 229; Thes. gloss. s. v. macellum. Eun. II 2, 25^: ab uno auctore profecta videntur esse scholia

gloss.

s.

2,

XV

25',

26^

263,

26^ 26^

Eun. II 2, 26^: cf. Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 99, 16; Serv. Aen. V 822; Non. 49, 10; Ps.-Acron ad Hor. serm. II 5, 44;
Thes. gloss.

Eun.

357; Plasberg, Mus. Rhen. 54, 638; Lindsay ad Plauti Capt. 896. Eun. II 2, 28 ^- cf. Eugr.; v. Gerstenberg 50. II 2, 29* et 30^: haec cohaerent. 2, 29 '^: cf. Thes. gloss. s. v. famelicus.
2,

s. w. cetarius et bolona. 27^: mantiscinor] v. Sabbadini, 'Studi ital.'

n n n n

2,
2,

30^: 30*:

cf. cf.
cf.

2, 30=^:

II 2, 31': cf.

Eugr. Don. Hec. I 2, 54. Don. Phorm. I 2, 73; H 1, 22; 62. Don. Phorm. I 2, 36; schol. Bemb.; Thes.

gloss.

Eun.

II 2, 33^:
2,

cf.

37*:

V.

Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 99, 23. Szelinski, 'Nachtr. u. Erg. zu Otto, Sprichw.'
;

Eun.

H 2, 38 ^- cf. Don. Eun.IV7, 15; Eugr. (v. Gerstenberg 42) Schlee p. 109, 12; Ps.-Acron ad Hor. serm. I 1, 102; I 2, 12; ep. I 2, 28; Festus P. 165 (Aelius Stilo); Non. 18, 24; Thes. v. Otto, 'Sprichw.* s. v. nebula 4. gloss. 8. V. nebulo. Eun. II 2, 38*: cf. Eugr.; Prisc. H 593, 6. v. Ribbeck, Prol. in Verg. 184; Hagen, Ann. phil. 14, 472; Smith, ^Archaisma of Terence' 25. Eun. II 2, 40^: cf. Schlee p. 100, 2; Don. Ad. 2, 54; Prisc.

p. 22.

328, 17. Eun. 2, 40': cf. 'Studi ital.'

Schlee
352.

p. 100, quem

2.

. .

ftpconiae]
.

v.

Sabbadini,

continerej

^quem

526
obtinere'
cessaria.

APPENDIX.
vel
^cui

.... contingere' Hartman 156: yix ne-

Eun.

II 2, 40*: cf. Don. Ad. HI 3, 19; II 2, 40^: cf. Prisc. III 148, 3 sq. II 2, 41 cf. Eugr.
:

7, 3.

(Ter.).

II 2, 42^: cf. Don. Eun. IV 5, 9; Ad. II 1, 13; Phorm. I 2, 92. II 2, 43^: cf. II 2, 43*: cf.
2,

2,

45;

Andr.

I 2,

31;

Eun.

Eugr. ad
schol.

v.

42.

Bemb.

43:

cf. Sei-v.

Aen. Il, 14; 75;

22;

1X26; Porphyr.

ad Hor. serm. II 3, 142; Ps.-Acron ad serm. I 1, 79; App. Probi IV 196, 2627. Eun. II 2, 46^ et 2; cf. Don. Andr. IV 1, 53. II 2, 48: cf. schol. Bemb.; Schlee p. 100, 56. II 2, 49^: cf. Don. Eun. II 3, 40; Hec. IV 1, 14; V 2, 5; Ad. IV 2, 6; IV 6, 1; Festus P. 70; 71; 72; 75; Non. 105, 17;
Isid. orig.
s.

deiero. Eun. II 2, 51^:

V.

76;

v.

Serv. Aen. I 106 (Ter. Heaut.); Thes. gloss. Laemmerhirt 1. c. 358.

coniungendum cum 52 \
cf.
cf.

3,

II 2, 52^: cf.

53^: II 2, 54^:
2,

Eugr. Don. Eun. prol. 45; Ad. IH 4, 30. Don. Andr. prol. 17; H 1, 24; IV 4, 33; Ad. IH

87;

IV

2, 1;

3, 49.

Eun.

II 2, 55 ^- cf. II 2, 56^: cf.

Don. Andr. IH

4, 12.

n 2, n 2,
XI
33.

II 2,

Eugr. ad v. 55. 57^: cf. Schlee p. 100, 8. 57: cf. Serv. Aen. I 669. 58: cf. Don. Andr. EI 4, 23; Phorm.

I 1, 5; Sei-v.

Aen.

V.

Eun.

Bemb.; Aristot., 'A&riv. noX. 42. Don. Eun. I 2, 35; HI 3, 13. II 2, 59: V. Kauer, Stud. Vindob. 22, 91. n 2, 60*: cf. Eugr.; Schlee p. 100, 10; Serv. Aen. IX 373; Serv. Dan. Aen. IX 327. Eun. II 3, 1: cf. App. Probi IV 203, 33. H 3, 3^': plus intulit] a^^riGLv significat, cf. Eun. V
schol.

II 2, 59 2; II 2, 59*: cf.

Sabbadini, 'Studi ital.' cf. Don. Andr. IV 4, 11.

cf.

III

2523.

2,

59^

4, 40.

Eun. II 3, 5^: cf. Serv. Aen. VI 560 (V768); 104; Vin298; Serv. Dan. Aen. VIII 194; Gell. XHI 30, 2; Non. 52, 20; Isid. orig.

XI
Eun.
Eun.

1, 33.

10 ^: cf. Don. Ad. II Schlee p. 99; Thes. gloss. s.

II 3,

3,

10':

cf.

II 3, ll^: cf. II 3, 11*: cf.

Don. Eun. V 2, 60; Ad. IH 4, Don. Ad. IV 6, 1. Don. Andr. IV 3, 24 c. adn.

schol. 3, 9; v. prae me.

Bemb. Eun.
4.

II 3, 8;

APPENDIX.
Eun.

527

II 3, 12': cf. TLes. glos8. s. v. flocci fecerim. v. Szelinski, ^Nachtr. u. Erg. zu Otto, Sprichw.' p. 22. Eun. n 3, 13 ^ cf. Serv. Dan. Aen. XII 337; Ps.-Ascon. in Verr. I 29, 17; Isid. orig. X 6; Thes. gloss. s. v. alacer. Eun. n 3, 13^: cf. Velius Longus ap. Anon. Bob. I 556, 22; Prisc. 230, 20; Expl. in Don. IV 491, 28; Caper de orthogr. Vn 107, 7; Serv. et Ti. Don. Aen. V 380; Serv. Aen. VI 685.

Eun.

8.

3, 14^: II 3, 15^: II 3, 15^:

V.

cf. cf. cf.

Eugr.; Don. Ad. III 3, 7; Serv. Aen. 11 375. Don. Aen. IV 336. Don. Andr. III 2, 30; Ad. V 3, 59; Thes. gloss.
Ti.

prorsus. Eun. II 3, 15^: cf. Don. Andr. 1112,30; Hec. Il,35: Ad. 11,46; schol. Bemb. Heaut. I 1, 88; Isid. orig. I 38, 1 (Varro de fr. 79 serm. 1. Wilm.); Thes. gloss. s. v. prosa.

Eun.

n n

II 3,
3,

cf. Quintil. VIH 3, 86. 16': scholiorum series 16, 18*, 19 ^ 3, 16*: cf. Don. Andr. 6, 5; Ad. IV 2, 25.

16^

Smith, 'Archaisms of Terence' 18. n 3, 17^: cf. Don. Andr. H 3, 27; IH 2, 47; HI 5, 7; Hec. III 3, 42; Serv. et Ti. Don. Aen. I 237; Sueton. diff. p. 317 Roth; Isid. diff. verb. 439; Beck, Diff. script. p. 76. Eun. n 3, 19*: cf. Eugr. H 3, 19^ cf. Serv. Aen. I 703; Gell. IV 1, 2; Cledon. V40, 8
II 3,
V.

16^

(Beck, Plinius p. 73). n 3, 20* et *: haec scholia inter se cohaerent. 3 II 3, 21 cf. Don. Eun. I 2, 124; Ad. I 1, 15; Serv. Aen. 567 (Ter.); Serv. Dan. Geo. I 24. Eun. 3, 21*: cf. Don. Andr. I 1, 58 c. adn. 3, 21^: cf. Hor. ep. 12, 19; Petron. 131. II 3, 22^ et *: cf. Serv. Geo. II 89; Aen. VII 1.

Eun.

H n

n 3, n 3, n 3, H 3, n 3, H 3, n 3, H 3,

23^: Graeci] Lacedaemonii scilicet. 23: cf. Ovid. Am. I 5, 21. 23: cf. Eugr.; Non. 489, 21; Prob. cath. IV 23, 26. 24^: cf. Festus 102. 24*: cf. Serv. Aen. I 318. 25: cf. Don. Andr. I 1, 3. 109. 27: cf. Varro de 1. 1. 28: V. Schwind, 'XJhei d. Recht b. Terenz', Progr.

Wirceb. 1901, 77. Eun. n 3, 32: cf. Don. Eun. IH 3, 9*. H 3, 34: cf. Serv. Aen. HI 6; I 178; 323. H 3, 37^: cf. Don. Eun. IV 4, 7; Ad. HI 4, 20; IV 2, 34. v. Don. Eun. IH 3, 2; Serv. Aen. IH 686; Priac. H 61, 20. Ribbeck, proleg. in Verg. p. 184. Eun. n 3, 40^: cf. Thes. gloss. s. v. liqueo; Ps.-Ascon. in divin.

11, 24.

528
Eun.

APPENDIX.

n
n

3,

40^:

cf.

II 3, 42^: V.
3,

42^:

V.

': cf. schol. Bemb.; Verrius Flaccus ap. Charis. I 103: Serv. Ecl. 11 34; Agroec. de orthogr. YII 116, 5 (= Beda 277, 26); Isid. orig. XI 1, 50; diff. verb. 336; diff. rer. 58; Thes. gloss. s. vv. labium et labrum. Eun. 3, 45^: cf. Don. Eun. 8, 29; Servius Aen. 784; YII 1 (= Ti. Don.); Festus P. 114. 731 (= Ti. Don.); 332;

II 3, 45^: cf. ^ et 3, 45^ et

Eun. E 2, 49^ c. adn. Scheidemantel 70. Scheidemantel 71; Rabbow 307. Eugr.

V XH
s.

Eun. Eun.

3,

50^ et
51^: 52^:

'^:

cf.

Don. Eun.

3,

72; Ad. II

2,

39; Hec.

2, 30.

n n

3,

cf. cf.

Thes. gloss.

v.

recte.
3, 9;

3,

Don. Phorm. IV

Thes. gloss.

s. v.

com-

modum.
Eun. n 3, 57: cf. schol. Bemb.; Serv. Dan. Aen. II 233; Serv. Aen. VI 218 (Ter.); Comm. Bern. in Lucan. E 23 (Ter.). Eun. II 3, 59^: v. Hahn H 8. n 3, 61^: cf. Don. Eun. H 3, 76^; Phorm. H 3, 43. n 3, 66^: cf. Serv. Aen. VI 497 (Ter.); Agroec. VH 119, 2 Eun. n 3, 66*: cf. Eugr.; Isid. orig. XI 2, 18; 28 (Ter.). Kauer, Stud. Vindob. 22, 92. Eun. H 3, 67: V. Heraeus, Arch. lexic. lat. XH 267. H 3, 76^ et : cf. Don. Eun. IV 2, 12. H 3, 76^: cf. Don. Eun. H 3, 61 V
, ,

(Ter.).

v.

3, 5, 66.

n n n H
n

3,

3,
3,

78^: 83^: 86^86:

cf.

cf. cf. cf.

Eugr. Don. Eun. IV 4, 11; Ad. IV 4, 26. Don. Eun. H 2, 35. Don. Eun. V 1, 20; V 2, 5; Ad. IH

2,

52;

IV
v.

3, 88: cf. Festus 230, 14 (Plaut. Epid. IV 2, 22). Otto, 'Sprichw.' s. v. plaustrum. Eun. 3, 90^: cf. Eugr. 2, 4; v. Otto, 'Sprichw.' 3, 90^: cf. Don. Phorm.

Eun.

s.

n n n

v.

interere.

Eun.

3,

gitium.

Eun.

n H n H H H

3,
3, 3, 3, 3, 3,

Serv. Dan. Aen. E 124; Thes. gloss. Heraeus, Arch. lex. lat. XH 263 adn. 91^: cf. Thes. gloss. s. v. fraglantem. 91^: coniungenda scholia 91 ^ 91^ 92, 96 ^ 93: cf. Thes. gloss. s. v. despicata. 97 ^: cf. Don. Ad. IH 2, 52.

91 ^:

cf.

s.

v.

fla-

V.

98:
99:

cf.

Isid. diff. verb. 304.

cf.

Don. Andr.

3,

10;

al.

APPENDIX.
Eun.
, ,

529

m Eun. m m IV Eun. m m Eun. m m Eun. m m m Eun. m m m m

pus.

.. ..

Aen. I 121; Serv. Dan. Aen. XII 651. 1, 10: cf. Serv. Aen. I 35 (Ter.); Charis. 1 106, 12; Diom. I 327, 1213; Prob. de nom. IV 209, 9 sq. (Beck, Plinius p. 76); Prisc. E 147, 2 (Ter.); Explan. in Don. IV 572, 12 (Ter.); Consent. V 348, 24 (Ter.); Porph. (Ps.-Acron) ad Hor. serm. I 10, 3; Non. 223, 9 (Ter.); Schlee p. 102, 6. Eun. 1, 11: cf. Schol. Bemb.; Schlee p. 102, 6; Serv. Aen. I
1,

m m m m m m m m m

1, l^: 1, l^:
1, 2:

cf.
cf. cf.

Eugr. Don. ad

v. 20.

1,

1,

Eugr. 3: cf. Don. Andr. 5': cf. Don. Enn.

cf.

I 1, 2.
2, 2;

IV

7,

36; Ad.

2, 2.

1, y-:
1, 6:

Eugr.

V.

Hahn

I 7.

9: cf. Serv.

676; VI 66.
1,
1,

11*: cf. Non. 318, 11 (Ter., ubi 'habes' supplendum). 12: ^drccLov] cf. Thes. gloss. s. v. nebulo (Ter. Eun.

7, 15).
1, 1,

12*: 16': 17^: 18:

V.

V.
cf.

Rabbow
schol.

309.
;

Bemb.

Thes. gloss.

s.

vv.

exspuo et

1, 1,

cf.

cf.

Serv. Aen. IV 421. Don. Eun. HI 5, 17; Schlee

p. 126, 30;

Thes.

gloss.

s.

elegans.
cf.
cf. cf.

1,
1,

20: 22:
23:

Don. ad v. 1. Don. Andr.

2,

40: Ad.
(Ter.);

IV

5, 64.

1,

Serv. Geo. I 57

Plinius n. h.

Vm

27; 32.
1,
1,

1, 1,

25*: 32: 32: 34*:

c.

ad Hor.
orig.

Eun.

m m Vm Eun. m m m m m Eun. m Kun. m

1, I

XX

Serv. Aen. I 140. Don. Phorm. I 2, 18. cf. Don. Andr. IV 3, 8cf. Varro de 1. 1. \TI 84; Porphyr. et Ps.-Acron H 11, 21; Festus 330, 4; Festus P. 331, 1; Isidor.
cf. cf.

7, 1.

34: palpitare GyiuigsLv] cf. Thes. gloss. s. v. palpito. 1, 36: cf. Eugr.; schol. Bemb.; Schlee p. 102, 17; Plin. V. Otto, 'Sprichw.' s. v. lepus 3. n. h. 218. J, 37*: cf. Isid. orig. X 96. 1, 38: adagia] cf. Festus P. 12, 12. .. 1, 42: cf. Eugr.; schol. Bemb. .. 1, 47: cf. Prisc. HI 82, 21. ., 5, 52; Serv. Aen. 2, 19; Eun. 1, 50: cf. Don. Andr.

714.

1,

55:

cf.

Ps.-Acron ad Hor. ep.

Serv. Aen.

2,

28 (Ter. Eun.

1, 10).

1,

58:

cf.
rec.

IV

1 (Ter.).

Donati coium.

Wessner.

34

530

APPENDIX.
III 1, 62^:
1,
cf.
cf. cf.

m m m Phorm. V Eun. m m

..

Eun.

Don. Andr. HI
Eugr. Euanth.

1,

16;

IV

2, 29.

62^:

2, l^: 2, 1*:

8 et 4.

cf.

schol.

Bemb.

(Verg.);

Don.Hec.mi,39

(Verg.);

1, 8.
cf. cf.

2, 2: 2, 31;

Don. Eun. IH

1, 5^ c. adn. schol. Bemb.; Serv. et Serv. Dan. Aen. I 256;

398; Thes. gloss. s. v. basium; script. 41; V. Annal. philol. suppl. 19 (1893), 45. Eun. 2, 4: cf. Don. Eun. 5, 161
Isid. diff. verb.

Beck,

Diff.

m m m m m m m m m Eun. m

..

2,

4^

cf. cf.
cf.

Schlee

p. 103, 5.

2, 5^:

Eugr.
Serv. Aen.

2, 13^:
2,
2, 2, 2, 2,

IV 56;

Ser.

Dan. Aen.

31.

13: 15^: 15*: 18*: 18: 18^:

cf. cf.

Eugr.
schol. schol.

Bemb.

cf.
cf.
cf.

Charis. I 108, 13; Prisc.

286, 11.

Bemb.
v. 27.

Eugr. ad

schol. 18

cum

27* arte

2,

cf.

IV 293
Eun.

2,

(Ter.);

Eugr.; Serv. Aen. I 647 (Ter.); Serv. Dan. Geo. Aen. IV 480 (Ter.).
II 1, 3; Serv.
cf.

Eugr. m Don. Andr. Aen. VII = = non] m Thes. Don. Ad. m Phorm. Eun. m Bemb. Don. Andr. l,45(Verg.) adn. Eun. m Don. Bemb. Eun. Dan. Aen. Aen. X 133 289; Eun. m Don. Andr. m Don. Andr. Eugr. 292 m 293 Bemb.; 298; 299 X 243 Eun. m 290; 348 m Eun. m m m Eugr. m 31^ idem utriusque adnotationis m Non. 'Sprichw.' flamma Eun. m Eugr. ad m Schlee 88 86 m 1*-*: Nencini, De eiusque adn. Eun. m Don.Eun.IV7,14; Thes.gloss.s.v.nimirum.
18^: cf. 2, 19^: vix
2,

III 2, 18:

cf.

289.

difficile]
;

cf.

2,

12

gloss. II 3, 26.

s.

v.

vix;

20*:

cf.

schol.

(Verg.);

c.

2,

21*:
I

cf.

et schol.

II 1,

24;

Serv.

Serv.

(Ter.).

22^: 23^: III 2, 24: 2, 25:

2,
2,
;

cf.

11 2, 7.

cf.

I 1, 7.

cf.

cf.

schol.

Fest.

et

Fest. P.

et

Isid. orig.
cf.

(Ter.).

2,

25":

Fest.

1.

c.

et

(349); Prisc. II 32, 19;

455, 5;

16, 25.
cf.
cf.

2,

2,

26: 27*: 38*:

Serv. Ecl.

8.

2,

et

*:

auctor.

2,

cf.

Lucil. ap.

138, 18;

v.

Otto,

s.

V.

5.

2,

2,

43*: cf. 53: cf.

v. 44.

p. 103, 25.

3,

V.

Ter.

font.

sq.;

1.

3,

1* extr.:

cf.

APPENDIX.
Eun.
.,

531
22, 2.

III 3, 1* et 2^: v. Kauer, Stud. Vindob. III 3, 2^: cf. Don. Eun. II 3, 37 c. adn. 3, 7^: cf. Eugr.

m
fr.

in

3, 9^:

cf Serv. Aen.

VE

664 (Varro ant.

9,

rer.

hum. XXII

4 Mirsch); Isidor. orig. XVIII quod autem addidit etc.] cf.

4; Thes. gloss. s. v. doloFestus P. 69, 10; Ulpian.

m m Eun. m m m m
Eun.

5,

Dig.

IV
3,

3, 1.
cf.

12: 3, 16:
c.

schol. schol.

cf.

Bemb. Bemb.; Serv. Aen.

s.

697; Don. Eun.

3^

adn.
19: 21: 29*: 31^:
cf. cf. cf. cf.

3, 3, 3, 3,

Thes. gloss.

v.

intendo.

.,

Prisc. II 101, 11 (Ter.).

Schlee

p. 104, 12.

.,

III 3,

31

8
:

cf.

59, 25;

Pomp.

Don. Eun. IV 6, 25^ Hec. II 2, 31*. Don. Ars IV 338, 16 (de verbo); Cledon.
231, 36.

m Eun. m Schlee m Don. Andr. 26; Ad. 15 Smith, 'Archaisms of Eun. m Aen. 129; X 63; Non. pere vocem] Vergilianum, Aen. Eun. m cf Eugr.; Schlee m Aen. m Bemb.; Don. Ad. m ^ 26 Geo. 387; Non.
:

Eun. III 4, 1*: ut apud Menandrum] v. Fabia, 'Les prologues de Terence' 97 adn. 1; Nencini 1. c. 93 sq. Eun. III 4, 2*: cf. Diomed. I 362, 6 (Ter.). tres ordines scholiorum continui: 4*, 4', 5 ., 4, 4^sqq.

Ql

q2

g3 U4 Q 4, 8'et *: cf.
5, 1:
cf.

p. 104, 28. III 2,

v. (Ter.). 5, 2^: cf. Serv. 5, 3*:

11 3, 6; Charis. Ter.' 7 sq.

I 96,

II

382, 25.

rum-

11 129.

p. 105, 3.

., .,

5, 3-: 5, 6^:

cf.

cf.

5,

7 et

Serv. schol. cf. Serv.

cf.

697.
I

I 2, 33.

32,

(Ter., Verg.);

Fest. P. 96, 7;

etiam Don. Eun.

III 5,

11 ^

Phin. III 5, 9*: cf. schol. Bemb. ,. 5, 9: cf. Don. Andr. I 1, 129.
..

m m

5,

10*:

figurate]
cf.

cf.

Don. Eun.

prol.

45

'tc5

aTztxi-

611(5

'.

Eun.

ril 5, 12*:

Eugr.; Don. Eun.

313.

8, 18.

m m

III 5, 15: V.
5, 17^ 5, 18^:

Rabbow

cf.
cf. cf.
cf.

Don. Eun. Don. Eun.

III 1, 18.
1,
7.

18

c.

adn.; Gell. XI

2, 3.

III 5, 22':

m5, m m m Eun. m
5,

29:

Don. Eun. IV 7, 36; V 8, 33. 34*: cf. Don. Eun. II 2, 6 c. adn. cf. Schlee p. 105, 11; Thes. gloss. 5, 35": clavis et in conclavi (Ter.). 5, 38*: cf. Don. Ad. V4,5; Phorm. prol. 18;
5, 30':
cf.

Schlee p. 105, Eugr.

s.

vv. con-

Sei-v.

Aeu.

34*

532

APPENDIX.

XII 680; Arus. Mess. VH 474, 20; v. Smith, ^Archaisms of Terence' 13. Eun. in 5, 39^: cf. Thes. gloss. s. v. impendio; v. Goetz, 'Der Liber glossarum' 67. Eun. in 5, 41^ et ^: cf. Eugr.; Ps.-Acron ad Hor. serm. I 2, 83
(Ter.).

Eun.

m
in

5, 42=^:
5,

cf.

44*:

V.

Serv. Geo. IV 150 (Don.). Schwind, 'tJber d. Recht

b.

Terenz, Progr.

Wirceb. 1901, 73 adn. Eun. in 5, 45^: cf. Eugr.; Don. Phorm. in 5, 46^: cf. Serv. Aen. XI 1. in 5, 48^: cf. Serv. Aen. H 67.

I 2, 52.

ni ni

5, 5,

50^: 51:

cf. cf.

Eugr.;

Isid. diff. verb. 550.

2, 21; IV 503, 26 (Ter.). 2,

Don. Ad. lE

(Ter.); Arus. Mess.

Eun.

VH

11; Prisc. II 393, 22

5,

52:

cf.

Don. Eun.
cf.

III 1,

50 ^

c.

1115,53--'':
Serv. Aen.
14, 2.

XH
cf.

Eugr.;

schol.

Bemb.;

adn. Schlee p. 105, 27;

1.

120 (Ter.);

Festus P. 116, 1; Isidor. orig.

c.

XV

Eun. ni

m Hartman 161; Eun. m m Eun. m m 60^ m

5,

in

5, 5, 56:

Gerstenberg 48; Laemmerhirt 56^: cf. Serv. Aen. IV 166 (Ter.).

V.

357.

56*:

5,

5,

Schlee p. 105, 29. "^uoluptatem' (sic cod. T) scribendum erat; v. Dziatzko, 'Deutsche Litt.-Zeit.' 1896, 843. 58: cf. Eugr.; Schlee p. 105, 30. 59^: V. Szelinski, *"Nachtr. u. Erg. zu Otto, Sprichw.'
60^:
cf.
^:

p. 22.

5,

5,

et

5, 60^^:

cf.

Schlee 1. c. " c. adn. cf. Don. Eun. IV 7, 46schol. Bemb.; Schlee p. 105, 31.

Eun. IV

1,

4^: cf.
cf.

Don. Eun.
Serv. Aen.

2,

c.

adn.

1, lO^: Vj[uia non est apud militem' Hartman 101 cum Westerhovio. Eun. IV 1, 12: v. Kauer, Stud. Vindob. 22, 93. Serv. 5, 50; IV 1, 12^: cf. Don. Eun. IV 7, 27^; Hec. Aen. n 657. Eun. IV 1, 12: cf. Serv. Dan. Aen. XH 533. IV 2, 1*: cf. Serv. Aen. VH 30 (Ter.). IV 2, 4: cf. Serv. Aen. VI 332. IV 2, 7^-2. cf. Serv. Aen. IX 377 (Ter.); Prisc. IH 514, 25

IV IV IV

1, 8^1,

VI 160;

Isid. orig.

VI

8, 3.

lO^

cf.

Eugr.

Eun. IV

c.

(Ter.); Thes. gloss. s. v. diverticulum. 2, 9*: sunt autem qui etc.] cf. schol.

9^
v.

IV

2, 12*:

cf.

Eugr.; Schlee

I 13, 16 (Ter.).

p. 106, 10;

Phorphyr. ad Hor.
s.

V.

Otto, 'Sprichw.'

linea

3.

APPENDIX.
Eun. IV

533

2, 7 (Plaut.); Hec. UI 1, 40 2, 14: cf. Don. Ad. (Plaut.); Phorm. 11 1, 54 (Plaut.). Eun. IV 2, 14: cf. Don. Hec. IH 3, 5; Phorm. I 4, 27; Serv. Ecl. VI 20; Isid. diff. verb. 554.
3, l^ et *: cf. Serv. Aen. 352; Isid. orig. X 254; ditf. verb. 507 (Ter.); Sueton. diff. 318, 29 Roth; Beck, Diff. script. 82; Thes. gloss. s. vv. sceleratus, scelerosus, scelestus. Eun. IV 3, l'^: cum 3^ coniungendum.

Eun. IV

IV IV
^qui

3, 2: 3, 3^:

cf. Don. Eun. IH 5, 38- c. adn. ad explicandam uenerem] cf. Don. Eun. V8,

49'*

non

Eun. IV

IV

facile explicet uenerem'. 3, 6^ cf. Serv. et Serv. Dan. I 688; 3, 7^: cf. Eugr.; Schlee p. 106, 19;

v. gloss. s. V. absente nobis. 14; Birt, Mus. Rhen. 51, 248. Eun. IV 3, 8: cf. Thes. gloss. s. v. festino.

Non. 32, 32 (Ter.). Non. 76, 15; Thes. Smith, ^Archaisms of Ter.'

IV 3, 11: cf. Don. Ad. V 3, 21; Phoi-m. V 8, 33 (Verg.); Don. Ars IV 394, 2 (Verg.); Diom. I 440, 16 sq. (Verg.); 454, 8 (Verg.); Prisc. IH 187, 12 sq. (Verg.); Serv. Aen. 1 120; I 573 v. Smith 1. c. 15; Serv. Dan. (Ter.) et Ti. Don. Aen. I 673. Kauer, Stud. Vindob. 22, 93. Eun. IV 3, 13^: cf. schol. Bemb.; Gell. X 23, 1; Don. Andr. I 4,

c.

adn.

Eun. IV

cf. Schlee p. 106, 25; Fest. 157, 11; Isid. diff. 3, 14*: verb. 457; Diff. Gr. L. 520, 23: Beck, Diff. script. 74; Thes. gloss. s. v. monstrum.

VH
c.

Eun. IV

3, 3,

18 ^:

cf.
cf.

Schlee

1.

IV IV IV IV IV IV IV IV
Eun. IV
4,

21^: 3, 25^:
4,

Eugr. cf. Don. Phorm. V 1, 17. 2: cf. Schlee p. 106, 32 (Plaut.). Eugr. Eugr. Eugr.; Don. Eun. H Don. Eun. H 3, 37.

4, 2^: cf. 4, 6^: cf. 4, 6*: cf. 4, 7-: cf. 4, 8*:

2,

c.

adn.; Eun.

HI

5, 34.

scholiasta
cf.

Doriam

(Eun.) et

Dorionem (Phorm.)

confimdit.
4,

1011:

schol.

1, 19; 43; 25; Hec. Cledon. 50, 26 (Ter.).

Bemb.; Don. Eun. HS, 83; Ad. IV GeU. XX 6; Prisc. IH 8, 21 (Ter.): v. Smith, 'Archaisms of Terence'

12; 27.

Eun. IV

IV

4, 12: cf. Schlee p. 107, 7. 4, 18: ne tace etc.] cf. Don.

4,

Andr.

1,

58;

Eun. IV

7, 293.

Eun. IV

IV
de

4,

1. 1.

20' v. Dziatzko, Annal. philol. suppl. X 690. 21 et =: cf. schol. Bemb.; Schlee p. 107, 9; Varro V 62; de re rust. I 23, 5; Fest. 375, 21; Fest. P. 377, 8;
:

534

APPENDIX.

Non. 189, 15 (Varro); Serv. Aen. III 31; Porph. et Ps.-Acron ad Hor. ep. 12, 7 (Ter.); Isid. orig. 7, 3 (cf. Varro de 1. 1. Vn36); August. de dial. 6; Thes. gloss. s. vv. viere et vietus. Eun. IV 4, 21^: cf. Don. Andr. prol. 6.

Vm

IV 4, 21^: uetus] cf. Thes. gloss. s. v. vetulus. ueternosus] cf. Schlee p. 107, 10; Serv. Geo. I 124 (hic Vergili versus laudatur ab Eugr. et in schol. Bemb.); Festus P. 369,9; Thes. gloss. s. vv. vetemosus et vetemum. Eun. IV 4, 22^: v. Koenighoff, progr. Aquisgr. 1845, 16 sqq. Rabait autem stellionem etc.] cf. Thes. gloes. s. v. bow 318. stellio; Fest. 313, 13; Isid. orig. XII 4, 38. yalfi mustella] cf. Thes. gloss. s. v. mustela. yalscatTig] v. Nencini, "^De Ter. eiusque font.' 98 adn. 1.

Eun. IV

4,

22^:

edisionum]

liasta,

non

liquet; traditam

quem auctorem hic sequatur schoformam varie temptaverant viri

^Helenium' Parrhasius, '"Acronem' Smutny, ^Aelium Stilonem' Koenighoff, 'Suetonium' (ap. Ugutionem ^Sindonius' audit, cf. Schanz, Herm. 30, 417) Wehle; possis etiam
docti:

de Isidoro cogitare (^esidorus' e. g. in glossis legitur), at nihil tale apud Hispalensem exstat. Ad codicis lectionem proxime accedit quod Schoell proposuit ^ AiSiaiov''

Deteriorum librorum et editionis principis me(aedesion). moriae Cedesionem' vel ^adesionem') nuUa fides inest.

lentiginosi] cf. schol. Bemb. Eun. rV 4, 24^: cf. schol. Bemb. sed IV 4, 27*: haec Plautina sunt nugis] vix potest esse dubium, quin haec
.

oarent Plautinis

ad Menaechm. IV 2,

50 sqq. spectent, ubi matrona quinquies voce ^nugas' utitur.

etiam Euanth. EI 5. Eun. IV 4, 27*: cf. Don. Andr.

Cf.

I 1, 2*; 2; I 2, 13=^. schol. Bemb. c. Umpfenbachii adn.; Serv. Aen. 493; Serv. Dan. Aen. XI 141; Prisc. ni 80, 30 (Ter.). Eun. IV 4, 31: cf. Serv. comm. in Don. IV 442, 2; Pomp. 269, 34; Charis. I 232, 33 (ex Palaem.); Prisc. II 594, 15 (Beck, Plin. 33); 596, 10 (Don.).

IV

4,

30:

cf.

Eun. IV

cf. Eugr. cf. Don. Eun. 1, 2*; Ad. IH 4, 12; Serv. Aen. XI 392. Eun. IV 4, 37*: cf. Eugr. ad v. 36. ad 48* (alio pacto etc.) simi IV 4, 43-: cf. 47* et 49. lem adnotationem atque Eugi-aphius exhibet ('haec secum') desiderari monet Smutny 136. Eun. IV 4, 44*: cf. Don. Ad. I 1, 46; Serv. Aen. IV 534; Serv. Dan. Geo. IH 138. Eun. IV 4, 45*: cf. Don. Ad. prol. 4; Serv. Aen. IV 20.

4,

35:

IV

4,

47 * et 48

*
:

cf.

Schlee

p. 107,

1920.

v.

supra ad 43*.

APPENDIX.
Eun. IV 4, 53^ et ^- praeter Don. Eun. II 2, 3 et Hec. I Don. Ad. ni 3, 28^ et -, ubi et 'jtagiXyiov tertium' et
figura'.
1,

535
1
cf.

V.
:

Hahn

II

'rnfjGig

6.

Eun. IV 4, 533 cf. Don. Eun. 11 2, 15^ IV 4, 54'; Porph. ad Hor. ep. I 11, 28; 12, 19; Comm. Bem. in Lucan. I 98. p]un. IV 4, 54: cohaerent inter se scholia 1 et 2 et 5; schol. 3 fortasse olim coniunctum erat ciim scholio 53'. v. Otto,

'Sprichw.' Eun. IV 4, 56:

s.

v.

scire

1.

cf.

,,

rV IV IV IV

5, l^:

V.

5, 1': cf. 5, l^5, 4^:

cf.

Don. Ai-s IV 379, 29; Diom. I 370, 35. Scheidemantel 72. Don. Andi-. I 3, 6; Eun. prol. 24.
Serv. Geo. II 94 (Ter. v.
cf.

3).

Academicos] Arcesilaum

videtur scholiasta; Preller ^ 539 sqq.

potissimum respicere ^Historia philos. Graec' ed. Ritter et

p. 107,

Eun. IV
c.

5, 6^: 5, 6':

cf.

Eugr.; Schlee

30; Don. Andr. II

5,

15

adn.

Eun. IV

IV
177

Eun. IV
., ., .,

Otto, 'Sprichw.' s. v. Venus. Don. Ars IV 400, 7 (Ter.); Serv. Dan. Aen. I (metonymia; contra Serv. Aen. I 724: synecdoche); al. 103. cf. Schlee p. 107, 32; schol. Veron. Aen. 5, 8^:
v. 5, 6^:
cf.

IV IV IV
ticus

5, 9^-

5,

Don. Eun. II 2, 42 10*: cf. Don. Andr. UI 2,

cf.

c.

adn.

22.

5, 10':
(cf.

personarum leges parum custoditas notat criEuanth. III 4); similiter Andr. IV 5, 13 (cf. Euanth.
cf.

III 5).

Eun. IV

5, 12*:
6, 1': 6, 2*: 6, 8': 6, 8*:
:

Don. Eun. I 2, 67 c. adn. cf. Schlee p. 108, 4. 6, 9 Thes. gloss, s. v. ruscus, ubi 6, 16': riscus] cf. Eugr. legitur ^ruscum (riscum: Goetz) dermatinos filax'. Eun. IV 6, 18: cf. Serv. Aen. IV 72; Isid. orig. X 103; Thes.
cf.
;

IV IV IV IV IV IV

cf. cf.
cf.

Eugr. Schlee p. 107, Don. Phorm. II 3, 73. Don. Eun. IV 3, 6*.

;

33.

schol.

Bemb.

formidulosus. cf. Schlee p. 108, 24. IV 6, 25: cf. Eugr.; Explan. in Don. IV 543, Beda VH 291 21. Eun. IV 6, 25*: cf. Don. Eun. IH 3, 31* c. adn.
gloss.
s.

v.

Eun. IV

6,

24 ^-

(Ter.)

.,
.,

IV IV IV
3, 5.

7, l^:

cf.

Don. Eun.

7, 1.

7, 2: 7, 6':

cf.

cf.

Serv. Aen. VII 614; VHI 1; Isid. orig. IX 3, 54. Serv. Aen. XI 870; Isid. orig. IX 3, 50;
*:

XVm

Eun. IV

7, 10 et 29; Isid. orig.

cf. Serv. Aen. 199; UI 183; Sacerd. VI 458 36, 14; v. Smith, 'Archaisms of Ter.' 11.

536
Eun. IV

APPENDIX.

7, lO^ cf. Eugr.; Schlee p. 109, 10; Serv. Aen. II 711; VI 402; Non. 387, 29. Eun. IV 7, ll^: cf. Eugr. Thes. gloss. s. v. principium. IV 7, 12*: cf. Thes. gloss. s. vv. in loco et oportune. IV 7, 13^: cf. Eugr. ad v. 11. IV 7, 13-: cf. Plut. Pyrrh. 8; Cicero ad fam. 9, 25; Li^dus
;

35, 14.

Eun. IV

,,

5,

rV IV IV IV IV IV IV IV IV IV
1.

14: 15^: 7, 15^: 7, 18^7, 19^:

7, 7,
7, 7,

cf. cf.

Don. Eun. EI

3, 2.

cf.
cf. cf.

20^

cf.

Don. Eun. V 8, 341 Don. Ad. IV 2, 11; Thes. gloss. Don. Ad. IH 3, 45 (Plaut.). Don Andr. III 3, 1 c. adn.

Schlee p. 109, 12; Don. Eun.

II 2,

38
s.

c.

adn.

v.

irruo.

22^: cf. Eugr. 7, 22*: cf. Don. Eun. III 3, 16 c. adn. 7, 26-: cf. Don. Hec. IH 5, 52. 7, 27*: et est anoaicoTtriOig etc.] cf. Eugr.
7,

29 ^:

cf.

Don. Andr.

I 1, 58;

Eun. IV

4,

18;

Ad. IH

Eun. IV

cf. Eugr. ad v. 30. 7, 32 IV 7, 35*: scholia 32*, 35^ 36^ inter se cohaerent. IV 7, 35: cf. Cledon. V 18, 9; 26; Pomp. V 225, 11 (ap. utrumque laudatur Ter. Hec. IH 5, 45, ubi nihil adnotavit

Donatus).

Eun. IV

7, 7,
7,

35^et
36: 36^:

^:

cf.

Eugr.
20.

p. 109, 22. Serv. Geo. IV 345 (Don.); Aen. VI 4; 568; 91; XI 515; Non. 310, 11. Eun. IV 7, 39^: cf. Non. 310, 8; 453, 24. IV 7, 41*: cf. Schlee p. 109, 23. IV 7, 43: cf. Don. Eun. IV 2, 4. IV 7, 44^: cf. Serv. Aen. XII 844. IV 7, 45*: cf. Charis. I 188, 13 (ex Palaem.); Prisc. II 269, 10 (Ter.); 310, 2 (Ter.); Prob. cath. IV 25, 8 (Ter.). Eun. IV 7, 46*: cf. Schlee p. 109, 26; Don. Eun. III 5, 60; Ad. 9, 2; Varro de 1. 1. 104; Prisc. II 121, 10. Serv. Eun. IV 7, 46: cf. Don. Ad. 8, 27; Phorm. II 2, 18; Aen. I 178; Ecl. VI 54; Isid. orig. XII 1, 37; XVII 6, 23; difF. verb. 247; Thes. gloss. s. vv. frumentum, fructus, ructa.
7, 7,
cf.

IV IV IV IV IV

cf. cf. cf.

7,

36^
39: 39*:

Bemb.; Schlee p. 109, Don. Eun. EI 5, 30 c. adu. Don. Eun. III 1, 5^ c. adn.
schol.

Schlee

cf.

Eun.

V V

1, 2*: 1, 4*:

cf.

Don. Eun. IV
schol.

4,

35

c.

adn.
I

cf.

Bemb. Heaut.

1,

33;

Beck,

Diff.

script. 46.

APPENDIX.
Eun.

537

45^ cf. Prisc. n 228, 29 (Ter.). 501-: cf. Eugr.; Don. Phorm. H 1, 25; v. Hahn H 7. 55: cf. Don. Hec. IH 1, 26; al. 60 ^: cf. schol. Bemb.; Serv. Geo. HI 98; Aen. XI 736. dabit etc.] cf. Eugr.; Don. Eun. H 3, 10 (Verg.); Ad. HI 4, 4 (Verg.); Serv. Dan. Aen. XI 482; XH 453. Eun. V 2, 60: fortasse interpolatum ex Don. Ad. V 3, 57. 2, 66: cf. Thes. gloss. s. v. optime.

V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V

1 1 1

131: cf. Schlee p. 109, 31. 16: V. Otto, ^Sprichw.' s. v. lupus 5. 20: cf. Don. Eun. 2, 5; Ad. III 2, 52;

23:
11: 13: 20; 20: 20^:

V.

6: cf.
cf.

V IV 5, 66. Studemund, Ann. philol. 1868, 568 adn. 15. schol. Bemb. Don. Ad. IV 2, 39 c. adn.
;

Eugr. cf. Don. Phorm. I 4, 47. cf. Don. Eun. IV 3, 6; IV cf. Serv. Aen. III 233. cf. schol. Bemb. Heaut. II

6, 2.
3, 49.

22 et 26 et 34: cf. Eugr. 36 ^: cf. schol. Veron. Aen. 11 632

(Sall. hist.).

37: V. Hahn I 7. 39: cf. Don. Eun. 2, 28^; v. Rabbow 313. 41: cf. Serv. Aen. I 567. 45 1 cf. Sei-v. et Serv. Dan. Aen. XII 316.

2, 2,

Eugr. 3, 1: cf. Eugr. 3, 2: cf. Schlee p. 110, 21. 3, 3^: cf. Don. Eun. IV 7, 25. 3,4^: cf. Serv. Aen. IV 641. 3, 9': cf. Schlee p. 110, 23. 3, 10- cf. Eugr.; Schlee p. 110, 24. 3, 11: cf. Eugr.; Don. Eun. I '2, 115; 123. 4, 2: cf. Don. Eun. I 2, 47 c. adn. 4, 4': cf. Non. 269, 22; Thes. gloss. s. V. conficio.
;

68^: 69*:

cf.

Don. Andr. IH

2,

41; Ad.

IV

5, 51.

cf.

4, 4' et ^: coniungenda. 4, 8: cf. Eugr.; Schlee p. 111, 3. 4, 12^: cf. Schlee p. 111, 5.

4, 13:

cf.

Don. Eun.

II 1,

21

c.

adn.;

Serv. Aen.

IV 31

Eun. V 4, 14: cf. Eugi*.; schol. Bemb. Schlee p. 111, 6; Don. Eun. II 2, 4* c. adn. Eun. V 4, 21: cf. Eugi'. V 4, 21*: cf. Serv. Aen. II 55 (Sall.): Serv. Dan. Aen. II 502 216; Serv. Aen. IV 195. (Ter.); Eun. V 4, 241 cf. Eugr.; Schlee p. 111, 12; Don. Eun. V 6, 21.

(Ter.).

538

APPENDIX.

APPENDIX.
Eun.

539

V 8, 15^ et -: v. Usener, 'Ein altes Lehrgeb. der Philol.' attribuntur etc.J (Nunt. acad. Mon. 1892) 609, adn. 2 extr. cf. Rhet. 1. m. 214, 5. cf. Schlee p. 112, 30; Don. Eun. III 5, 12 c. adn. Eun. 8, 18^: v. Hahn 11 10. Eun. 8, 20: cf. Don. Eun. I 1, 20 c. adn. 8, 21: cf. Don. Andr. V 4, 36.

cf. Eugr. cf Eugr.; Serv. Ecl. VIII 43 (Ter.). 8, 25*: t cum enigeri] fort. 'communicetur'. 8, 27*-^: cf. Eugr.; Serv. Dan. Aen. II 269; Comm. Bern. in Lucan. V 111; Isid. orig. VI 19, 2627; diff. verb. 170;

V V V V V V V

8, 23^: 8, 23:

Eun. V 8, 27: optio] Festus P. 184, 12;

;

360; Diff. Gr. L.

VU

524, 16; Beck, Diff. script. 53. Non. 67, 28 (Varro); Festus 198, 11; uir fortis etc.] cf. Isid. orig. IX 3, 41.
cf.

Eugr. Ps.-Quintil. declam. passim. Eun. V 8, 28: v. Otto, 'Sprichw.' s. w. sursum, dignus, ultro, sursum deorsum] Eun. II 2, 27; digna praesens, velle 1. indigna] Verg. Aen. XII 811; cf. Serv. Euu. V 8, 29*: cf. Eugr.; Schlee p. 113, 3; Don. Eun. II 3, 45* c. adn. Eun. V 8, 30*: cf. Eugr. V 8, 30^ cf. Don. Phorm. II 2, 4; Serv. Aen. II 234.

V V V V V V V

32: cf. Prisc. II 379, 2 sq.; 384, 2; 400, 10. 34: cf Don. Eun. IV 7, 15. 4, 20. 8, 36*: cf. Don. Andr. IV 5, 22; Hec. 8, 40*: cf. Don. Eun. I 2, 122 c. adn. 8, 41: cf. Serv. Aen. XI 411. 8, 42sqq.: v. Rabbow 312. 8, 42: cf. Eugr. Eun. II 2, 37; Porph. et Ps.-Acron ad
8, 8,

Eun.

444; Non. 32, 23; Thes. gloss. s. v. rivalis. uideatur' propter d^oioriXsvrov (^uident') primo excidisse, deinde in margine suppleta, postremo falso loco videntur esse inserta. Corruptela 'ut hoc ipfo Hor.
a.

p.

8,

42*: verba ^ut

nomine' pro ^ut<^i^ hoc ipfo <^pro^nomine'

explicatur. Eun. 8, 43*:

nuUo negotio
9; Eun.

18; Ad. Eun. 8, 43: 8, 46: 8, 47*:

V V V

cf.

Don. Andr. IV
2; Hec. III 5,
8.

1,

6;

Phorm.

I 2,

3,

1,

v.
cf. cf.

Kauer, Stud. Vindob. 22, 94.

Serv. Dan. Aen. II 235.

Don. Andr.

2,

34;

Serv. Aen.

247 (Ter.

Heaut.). Eun. 8, 47: 8, 49:

Don. Eun. V 4, 13 c. adn. Non. 33, 12. 8, 49^: cf. Serv. Aen. I 47. 8, 49 et *<>: cf. Varro de 1. 1. VI 55; VII 36; Serv. Aen. VII 47; Serv. Dan. Aen. VIII 314; Isid. orig. IX 87; X 104;
cf. cf.

V V V V

540
diff.

APPENDIX.
verb. 500;
8, 49': 8, 52^:
cf.

Agahd, Varron.
Eun.

Eugr. (Verg.); schol. Bemb. (Verg.); Schlee 353 (Ter.); Vin 177; p. 113, 7; Serv. et Ti. Don. Aen. Non. 240, 7 (Ter.); Ps.-Acron ad Hor. serm. 11 8, 67 (Verg.). Eun. V 8, 55^: cf. Eugr.; Don. Hec. H 1, 17. V8, 60^: cf. Schlee p. 113, 11; Don. Ad. H 1, 22. scholia 60^ et 64^ videntur cohaerere. Eun. V 8, 62^: rb *'non', quod in CV deest, recte delevit Hartcf.

V V

Thes. gloss. s. vv. fatuus et ant. rer. div. p. 193 adn.

Serv. Ecl.

Faunus.

v.

19.

man
Eun.

163.
8,

V V

8,

63^: 64^:

cf. cf.

Eugr.; Schlee p. 113, 12. Eugr.; v. Gerstenberg 48.

Corrigenda
6,

et

addenda.
T

10, 1

49, 9

pro: esidens lege: residens. app. p7'0: quae T lege: que pro: A lege: A.

49, 11 pro: ne, lege: , ne 52, 10 pro: leuis lege: talis (Sic Bahhoic). 54, 8 pro: 54, 11 pro: 58, 1

Sed /e^e: sed non 'noUem ?e^e: 'non noUem

lege: prohibebant' (v. 27). ergo 60, 24 Jege: sed quotidie dicitur (Sic Rdbhow) 64, 4 a2>p- adde: mulierum Rabboiv: multum codd. et 65, 9 pro: , ut lege:
.

65, 20
66, 68,

68,
77,

pro: 6 Ze^re: 4 18 pro: Et %e: J5;^ 2 a^^p. pro: ] sit lege: Rahhow: sit 16 lege: t cexavit t; in app. add.: schol. pertinet ad QVID? 3 ut in "VI (Aen. VI 177) app. post: Ttahbow adde:
;

SchoeJl (V. append.) 81, 11 app. corr.: axyet ccnXas Habhoiv: .... codd.;
85, 8
89, 6
SchoeJJ. deJe
:

ocjtXoig

Cf.

etiam append.

Jege:

'scilicet'

93, 12 app. 93, 13 app. 98, 4 app. deJe 100, 4 123, 3 Jege:

post: sim. adde:

Jege:

baud

(Mabbow)

adde: praestruxit SchoelJ

,

petas':*,

126, 127, 132, 135,

16 app. Jege: 127, 3 13 sqq. pro: 3 4 5 6 Jege: 2 3 4 5 4 app. pro: i Jege: t iam id gavdeo t; in app. add.: schol. ad 6 Jege: cvm Jemma illo advenio pertinet, cf. Serv. Aen.

quoniam
A

1697.

542

CORRIGENDA ET ADDENDA.

pag. 138, 10 app. lege: uoluptuose V 166, 1 sqq. pro: 3 4 5 lege: 4 5 6 170, 5 lege: 22 i 170 app. corr.: 16 se senex 174, 11 sqq. pro: 41 3 4 lege: 41 4 5 185, 15 pi'0: 4 lege: 5 188, 13 app. pro: W. lege: Scheidemantel
193, 232, 234, 242,

operae (Scheidemantel p. 69) uideas V 10 2>/0: 20 ?pe: 20 i 3 pro: 4 lege: 4i 264 ^ro: sc/ioZ. Vatic. lege: schol Victor
2
a^2^.

dele:

corr.:

346, 393, 400, 496,

13 pi'0: 5 /e^e: 6 13 corr. t tacitvs citivs avdies t (Cf. appar.) 11 cwr.: uoluptatem (V. append.) 17 dele: non (V. append.)
:

Unfcre 21Tuttcrfprad7C;
t

b r

W evi> cn
bcr

nnb

Ij

tD

e f e u.

%,

rcrb. i^Iuflage.
Dicfe Scfjttft,

Von prof Dr. l^, Wtx]V. [VIII u. 269 5.] 8. 3n nn)b. geb. 2 XWt 60
Dom
2ingcmcinen Dcutfdjen 5 pracfjDcrcin bic
Jjoctfle

pr.

hisVi-x

fdjaftltcijer

gefdjricben unb erfcf?eint fo geeignet, 6ic dulcrlidjc 2Iuffaffung om lUefen unferer ITlutterfpracije 3U bcJiSmpfen nni> bic njcitcn Krclfe bct <Sebilbeten ju tcifcln unb 3U unterri*ten.

5tterfannte 2lusjeici?nung^ pcrltct^en tDorbcn ift, bat ftcb ootn tiaqe il]rcs rfcfietnens an 5ie rubt auf tciiuvi; eincr fiets tpaciifenben Q^aiil von t>cret)rcrn 3U crfreuen gebabt. (Srunblagc, ifi jebodj gemeinperftanblicij unb fibcraus anregenb

X)^utjd?e (6dttcr= uttb ^clbcttfagcrt.

r>oii
Dircftor bes

Dr. tabolf
filr

Xan0E,
banjcftclit.

vmnaftums unb

bet Hcalfdjulc 3U. .^odji^ a. ITIain.

Xladi

ben

beften

QucIIen

^aus unb Scbule

init smolf riginallitbocjrapl^ien

gn>eite, t?erbef|erte21uflage.
:

von Hobert ngels.

5.] gr.S. 3neinu7.geb.6niF.
,

[Xllu.405

tlud] bie fdionc ^lusilattung tcirb ba^ii beitragen, bcm Budie 5utibe aetoinncn: bie ttbograpbien, mit benen ngels es gefdjmucft bat, oerbienen es fie ftnb :; 'ihrer cinbrucfsuolien (Sro^e tn t;of]cm iria^-e geeignet, auf btc 3ugcnb 3U trirfcn. . . . ^ Cangcs 3udj foUte cin ^ausbucij fut bic ^amilte nierbcn, um ftc mit ber 5agen= cs njirb tpclt unferer itltDorbcren, tl^ren Sitten unb 2lnfd?auungcn ucrtraut 3U macfjcn bie .\ewi% deilnafimc unb S^^^^^ an bcr Sad]e crirecfen unb baburd^ bie 3"3"^ ^itf
;

"

.itfcfjc

(Sefdjtcbte Dorbereiten.

gcitfdjr. f. lateinl.

tiolj.

Sdjulen,

XIV.

^aljrg. ^eft \\/\2,

Pcutfd?c i^clbcnfagcn^
Poin
beutfd]eti

VolU
von

uitb

fciner

3ugciib

njtebcrerscU^lt

Earl T5mxx.
Ceil
:

Ei?4tron Dr. jQninc iQup .

:

(^meite, t?oIIftdnbig umgearbeitetc ^luflage, beforgt

\.

Sanb.

\.

^tibrun.

2.

CEcil

"Jlifiefwttfien.

ITiit

[VIII u.

7 riginallithocjrapliien ron Hobert ^Ucjels. 506 5.] 8. 3n cinm. geb. 5 Xnt

Dic alten Sagen unferes Dolfcs in ncuer ^om' ^f^ altem (Sctfl ju crjatjlcn, trar bie ilbftdjt bcs Ucrfaffcrs bc5t. Scarbetter bes crften Sudjcs , unb er Ijat cs i3or= trcfflicij pcrftanbcn bie alte Sagennjelt unfeter ^elbcnuor^eit 3H lebenbiger, anfdjaulidrr DarfteUung 3U bringen unb ju ^eigen, i)a% ber gauber, t)tn ftc 3U itjrer peit uusgeitbt. bas nodj nidjt an Kraft ocrloren Ijat. Itlit Hedjt betont cr, ba in feincr ^elbenfagc betttfdje Dolf bcs mittclaltcrs fein f^offcn unb fiieben am flarften ausgcpragt ifat, l>a'^
in
itjr

ftdj

bct (Seifl beutfdjct Ucr^eit

nodj Ijeute edjtcilcn offcnbart XIV. 3abrg. gcitfdjr. f. Intcinl. boh. S*i'.Icn.

am

Pen

\\J[2.

Derlag von B.

(5.

lEeubner

in

eip3ig.

Hus
Sammlung
Prcis
{)es

Xlatur unb (BeiftcstDcIt.

--

roiffenfdiaftlid)

gemeinoerftdnblid)er
160 Scitcn.

Darftel=

bes IDiffens " lungen aus allen 6ebieten

in

Banb(i)cn on 130
ift

3e5cs

ejdjmad'
Dollgebunb.

Banbdjcns nur 1 XTXar!

Banbd)en

in

fid)

aBgcfd)Io[fcn

unb cinscln
fid)

nur 1.25

m.

fauflid).

ais iPcrtDoIIcs. nut^Ud)es (5cfct)en! cmpfet)Icn

5

befonbcrs:

gebunben, tn gcjdjmaaDoIIem, 6as jid} 3Uin flufftcllcn 5auerl)aftem (DefdicuIIaitd)cn, Bon 6 mf. 59 pf. ujie auff)angcn ctgnct, 3um prcxje

BanbAen, nadj

IDal)!,

Befonbers fcien cmpfo!)Icn:

<Bco9rapI)ifd)c BibIiotI)e!.

mebi^inifd)e Bibliotljc!.

rubct, Dcutfdics TDirtfdiaftsIcbcn. 5cr (5iintl)cr, 6efd)iditc 5es Scitaltcrs

(Entbcrfungen.
>*

Bicrnodi, mo5emc I)cilu)iffcnfd)aft, Bucbncr, (5cfun5I)citsIcI)rc. 5rcn^el, (Ernal)rung u. Dolfsnal)rungs=

mittcl.

fjaffcrt,

janfon,

Bic polarforfdiung. mccrcsforfd). un5 mccrcsIcBcn.

S a d) s

Dcr

mcnfd)I{d)c Korper.

Ktrd)I)off, mcnfd) un6

Sd)ctncr, Dcr Bau 6es

an5fd)aftcn.

^be rDcItalls.

un5 rOcifc, Dic 6cutfd)cn Dolfsftamme

g:cd)nif(f)e BibIiot!)e!.

Sd)umburg, Qlubcrf ulofe. 3an5cr, cibcsiibungcn. 3an5cr, ncrt)enft)ftcm.

r)oI!srDirtfd)aftIid)e

BibIiotI)e!.

Caunl|ar5t,

mcrd cl,

flm faufcn5en IDcbftuI)! 5cr 3cit. , ,. . .. 3ngcntcurtcd)nif 5cr ncujctt. Sd)cffcr, mifroffopc. Sd)ci5, Dic mctallc. Patcr, tDarmcfraftmafd)tncn. n)c55ing, Das (Eifcnpttcnrocfen.

(Brubcr, Dcutfd)cs

IDirtfdjaftsIcbcn. ocntng, Rcid)st)erfaffung. DcrfcI)rscntrDidcIung tn Dcutfd)lan5.

o^,

mater,

Sosiolc Bcrocgungcn u. TEl)corten. (Dtto, Dos 5cutfdic F)an5T0crf. Un ol 5 , flufgobcn un5 Stclc 5es mcnfd)en=
Icbcns.

!. HaturEDtffcnf(!)aftIid)c BibIiot!)c flucr bad), Dic (5run5begriffc 5cr mo

pabagogifd|^pI)iIofopI)if(!)c
BibIiotI)e!.

B1

(E ci

n Kampf jroif d)cn mcnf d) un5 Q-tcr. (Btcfcnl)agen, Unfcre mditigftcn Kulturpflanjcn. ^ ^. ^ ^ (Bracfe, Das id)t un5 5tc 5arbcn. fiaacfc, Bau un5 cbcn 5es TCiercs. flbftammungsleljrc un5 Dortoims*
f

5crncn naturlel)rc. a n n uf t, IDaf f cr, td)t u. roarmc. d)

Krcibtg, Die

ffinf

Sinnc 5cs mcnfd)cn.

tci

Kiilpc, Dtc pf)iIofopI)ie 5cr (BcgcntDart. Rebmfc, Die Scclc 5cs mcnfd)cn. U n 15 flufgaben un5 3iclc 5cs mcnfd)en=
,

Icbens.

tD einel, (Blei^niffc 3efu.

ijcffc, TOUS.

3an5er,
3iegler,

eibcsttbungcn. flllgemcinc pa5ogogif.

Peutfd)c BibIiotI)e!. Btuinicr, Das 5cutfd)e DoIfsIic5.

(Btubcr, Dcutfd)cs
mittclaltcr.

KuIturI)iftortfd)e BibItot!)c!.

Retl, Dcutfd)c Sta5tc un5 Burgcr im

Koufefdi, Dic

rDirtfd)oftsIebcn.

B6I)mcr = Romun5t, Die Borinsfi, Dos tEf)catcr.

^cfuiten.

ocntng, Die

5cutfdic mftration. 5cutf djc Rcid^soerfoflung.

^^

^^

matt^act,

Dcutfdic Baufunft. (Dtto, Deutfd)cs Srouenlcben. tto, Das 5cutfd)c Ija"5crfun5 U>c{fe, Die 5cutfd)cn Dolfsftfimmc

Koufefd), Die 5cutf djc 3IIuftrotion. mattboci, Dic ^cutfd^c Boufunft. (Dtto, Dos 5cutfd)e l)an5n)crf ^ S d) ro cm cr Reftourotion un5 Reoolution.
,

So5en,

poloftino.

rDcife, Sd)rift* un5 Bud)tDefcn. un5 IDcifc, Dic 5cutfd)en Dolfsft&mme

an5fd)aften.

an5fd)aftcn

Huf

H)unf(i) ausfut)rlid)e illuftricrte profpe!tc

umfonft unb

poftfrci.

Berlagsbudiljanblung

3* ^tnbntt

^etpjtg.

MnlHniWjBr
j
8?
CX)

ll^aittrfiJiwimi?
ben

University of ToroDto

Library
o

(D

to

DO NOT REMOVE THE CARD FROM

THIS

0)

a>

0)

Pl
'

W C
-P

o*

^OCKET
Acme
Library Card Pocket
Under Pat, "Ref. Index FU

t-3 -3

KJ JM Eh

Made by LIBRARY BUREAU

mH^mvt*v wwutn * wntmgtmmi nnt^
'

men.
fel.

^Uf^HUItftll flU$TniJlllAji.

yin Utti.

a-^ncHe/i^