LAHYAT FAKLTES DERGS 13:1 (2008), SS.

111

RUYET- HLAL MESELES

The Beginning of The Islamic Month

Do.Dr. smail KKSAL Frat niversitesi lahiyat Fakltesi, slm Hukuku Anabilim dal

zet: slami ibadetlerin bir ksmnda ay takvimi esas alnr. Bunlar Ramazan aynn balama ve bitmesi, hacca gitmek ve kurban bayramn tespit etmek.. gibi senelik ibadetlerdir. slam lkeleri ise ayn balangc konusunda ihtilafa dmlerdir. Bunun grnrdeki en byk sebebi, astronomik hesaplara gven meselesidir. Ayrca kavuum ann ay balangc yapp yapmamakla ilgilidir. Fakat kanaatimce bu konudaki en byk sebep, slam lkelerinin siyasi dankldr. Bu ortamda kt niyetli baz ahs veya kurulularn da etkisi tartlamaz. nk ay ve gnein hareketi sabittir. Ayn kavuum vaktiyle, yeryznden grme vaktinden birisi de tercih edilebilir. Bu noktadaki bilimsel toplantlarda ittifakla kabul edilen gr ise,, aybann yeryznden grlme anna dayanmasdr. Anahtar Kelimeler: Ruyet-i Hilal, Ay Takvimi, Gne Takvimi Abstract: Some of the Islamic pray is based on moon calender. These are determining the beginning and the ednding of the month Ramadan, going to the pilgrimage and determining the time of the Victim Bairam. Islamic cauntries generally have different ideas about this matter. One of the reasons of this is to believe to the astronomical calculations. On the other hand it is whether the earth, the sun and the moon are on the same direct or not. In my opinion the main difference comes from the political disorder of the Islamic countries. In this situation the ill behaviour of some people and foundations can not be dismissed. It is known that the movement of the moon or its being seen from the earth can be choosen. The common view in scientific meetings is for the moons being seen from the earth. Key Words: Islamic Month, Moon Calender, Sun Calender

Do.Dr. smail KKSAL 2 ____________________________________________________________________________

Dn takvim, yani Ramazan aynn balamas ve bitmesi ile hacda Arafat vakfesinin ne zaman yaplaca, baz slam lkelerinin, ilgili toplantlarda ittifakla alnan kararlara uymamas sebebiyle iki temel problemli konu olarak srekli gndemdedir. Bu sebeple konuyu aklayc ve ortaya koyucu bir makale yazmak ihtiya olmutur. Mevzuyu u ekilde takdim edebiliriz: Takvim: Deiik kltrlere gre farkl takvimler olabilmektedir. Bu sebeple Hz. Adem'den beri her millet kendilerince nemli grdkleri baz hadiseleri tarih balangc yaparak takvim oluturmutur. Yllk ibadetleri belirleyen slam takvim ise aya gre belirlenir. lkemizde devletin resmi ilerdeki uygulamas ise, balang olarak Hz. sa'nn doumunu kabul eden gne takvimine gre yaplmaktadr. Bu uygulama Batclk politikasyla balamtr. Fakat din meseleler iin ayn hareketlerine gre farkl bir takvime ihtiya vardr. Bu da gne nlarnn ay zerinden yeryzne yansmas ekliyle oluan hilalin, dnya etrafndaki dnmesini tamamlad bir aylk hareketinden olumaktadr. Bu konuyu Kandilli Rasathanesinin verilerine gre Diyanet leri Bakanl belirlemektedir. Fakat bu lm, 1973 ve 1979daki slam lkelerinin ittifakla ald kararlar erevesinde yrtmektedir. Bir senedeki ay says 12 olan kamer takvimle ilgili ayetler unlardr: Sana hilallerden soruyorlar. De ki: O, insanlar ve hac iin bir takvimdir.1

Gkleri ve yeri yaratt gnde Allahn yazsna gre Allah katnda aylarn
says on iki olup, bunlardan drd haram aylardr. te bu doru hesaptr. O aylar iinde (Allahn koyduu yasa ineyerek) kendinize zulmetmeyin.2 Bu ilahi beyandan anlalan udur: Allah Tela gkleri ve yeri yaratt zaman Ayn hareketini yle ayarlamtr ki, ay sistemine gre bir ylda on iki ay meydana geldi ve bir yl 354 veya 355 gn oldu. Szkonusu aylarn isimleri yledir: Muharrem, Safer, Rablevvel, Rablahir, Cemziyelevvel, Cemziyelhir, Receb, aban, Ramazan, evval, Zilkade, Zilhicce. Ayette iaret buyrulan haram aylar; Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recebdir ki, Tevbe sresinin 5. yetinde de grlecei zere bu aylarda sava yasaklanmtr. Cahiliye devrinde, birbiriyle arpmaya ve talana alm olan Araplara faslasz drt ay gvenlik ve sulh iinde yaamak ok ar geliyordu. Onun iin Hz. brahim ve smailden beri devam edegelen ay tertibini hevalarna gre bozmaya, mesela Muharrem ayndaki haraml safer ayna aktarmaya, dier haram aylar da ileri geri gtrmeye baladlar. Buna nes denmektedir. Bylece kendilerine gre
1 2

Bakara suresi, 2/189. Tevbe suresi, 9/36.

Frat . lahiyat Fakltesi Dergisi 13:1 (2008) 3 ____________________________________________________________________________

daha menfaatli bir takvim oluturuyorlard. Bu hal hicretin 10. ylna kadar devam etti. Veda Haccnda Raslullah (s.a.), aylarn o sene tam yerini bulduunu aklad. Ve bundan sonra iler aslna rucu etti. Bir aydaki gn says: Kamer takvime gre aylardaki gn says 30 ve 29 olarak deiir. Bir 30 bir 29 veya pepee bir-iki defa 30 veya bir-iki defa 29 eker. Bu durum hesaba dayal lmde yaklak olarak 29.5 (29,530.588) gn olarak kmaktadr. Bu sebeple Ay byle byle byledir derken Peygamber Efendimiz (sav): ilk ikisinde 10 parman gstermi, ncde de 9 parman gstererek bu duruma iaret etmitir.3 Bir ay bu kadar olursa bir yl da 354,367.056 gn olur. Virglden sonraki ksrat ise 30 ylda 11 gnlk bir fark oluturmaktadr. Bu sebeple her 30 ylda kamer sene 355 gn eker.4 Ay takvimine gre yaplmas gereken ibadetler: Bayram namaz klmak, zekat ve ftr sadakas vermek, Ramazan orucu tutmak, Ramazan bayramn ihya etmek, her ayn 13,14 ve 15. gn ve re gn tutulmas mstehab olan orular f etmek, evval ayndan alt gn oru tutmak, Ramazan bir veya iki gn ncesinden orula karlamamak, zekatn verebilmek iin hayvanlarn yalarn tespit etmek, kamer takvimi esas alarak belirli gnlerde yaplan adaklar ifa etmek, hac yapmak, Arafat vakfesinde bulunmak, kurban kesmek, emaresi belirmeyen durumlarda bula ermeyi belirlemek iin ya snrn tespit etmek, ocuk iin akka kesmek, l ve keffretleri gerektiren bir durumda sreyi tayin etmek, st emzirmeyi (rad) tam yapmak, iddette bir yl bekleme ve yas tutma (ihdd).. gibi er' l gerektiren sreler, ay takvimini dorudan veya dolayl yoldan ilgilendirmektedir.5 Ramazan orucuna balama ve onu bitirme: Hilalin ilk defa grlmesine ruyet denilir.

Hilli grnce oruca balayn ve onu grnce bayram yapn. Eer ay gremezseniz sayy otuza tamamlayn hadisine6 gre Trkiye'de, kamer ayn balangc iin ru'yet esas alnmaktadr. Aslnda bu karar, 1979'daki ruyet-i hilal konferansna gre btn slam lkelerinin ittifakla ald bir karardr. nk cumhurun genel gr hesaba gre deil de ru'yete gre amel etmektir. Szkonusu grme ileminin yeryznden gereklemesi iin ay; dnya, ay ve gne lsnn
3 4 5 6

Mslim, Syam 4 (1/764); Beavi, erhus-Snne, 3/232. Mtemeru Ulemai Malezya, 103; Altkula, 25; Ferruh, 84. Sbki, Fetava 1/217. Mslim, Syam 1 (1/762).

Do.Dr. smail KKSAL 4 ____________________________________________________________________________

oluturduu dorultudan (itima an) 8 derece almal ve gzlem yerinin ufkundaki ykseklii en az 5 derece olmaldr. Bu durumdaki bir hilalin yerden grld ilk zaman, gne batmndan az sonradr ve hemen batar. Bu artlardan daha aa durumlarda ay teknolojik imkanlarla bile grlmez. plak gzle normal grme ise 10-11 derecede gerekleir. Tabii olarak byle bir ay, hilalin grlebilecei blgenin bizim bulunduumuz mntkann dousunda kalmasna ve ufkun temiz olmasna baldr. Eer hilalin grlecei yer bizim bulunduumuz yerin batsnda ise bu ru'yet bir gn sonra gerekleecektir. Baz durumlarda ise ay, gne nlarnn ykseklii sebebiyle doduu halde fark edilememektedir ki, bu da grlemeyecei manasna gelir. nk Allah Rasl (sav) dneminde bu durumdaki bir hilal grlemezdi.7 Gelen rivayetlere gre, hilal grldkten sonra Ramazan orucuna balanmas ve evval hilali grldkten sonra da bitirilmesi gerekmektedir. Eer bulut gibi bir sebeple hilal grlemezse, sayy otuza tamamlayarak hkm (takdr) ilem yaplacaktr. Hesapla amel etmek: Oruta hilali grme asl olunca beldelere gre ru'yet deiebilir. nk bu durum mmi bir kavme daha uygundur. Cumhur da byle dnmtr. Fakat says az da olsa selef ulemas olan tbiinden Mutarrf b. Abdillah b. e-hhir, Muhammed b. Mukatil, bn Nceym, Kd Abdlcebbar ve bn Kuteybe gibi zatlar ile baz afiiler astronomik (mneccim) hesaba itibar edilebilir diyerek, gnmz asndan tatbiki kolay olan hesapla amel konusuna kap aralamlardr.8 Eer ay grnmezse takdir yapnz hadisini9 de sayy 30'a tamamlama yerine, hesap yapma konusunda bir delil olarak deerlendirmilerdir. nk kelimesi takdir manasna hesap olarak deerlendirilebilir. Dolaysyla bu durum, gece ve gndzn bir ay gibi uzun olduu yerlerde, Deccalle ilgili hadiste getii zere namaz vakitleri iin takdir yapmak manasna gelir. Zira Allah Rasul (sav) byle Onun iin (be yerlerdeki tek namaza msaade etmemi, aksine vakit zerine) lm yapnz buyurmutur.10 badetlerde asl olan vakti bilmektir. Dolaysyla namaz iin gnei takip etmek ibadetin bir paras olmad gibi aya bakmak da ibadetin bir paras deildir. Vaktin girmesi ise vaktin balamas iin sadece bir sebep klnmtr. Zaten ma ve mahbus kiilerin kendilerine getirilen bilgiyle amel etmeleri de aya bakmann bir ibadet olmadn gstermektedir. Bu sebeple gece ve gndzn 2 ay gibi uzad yerlerdeki Mslmanlar, hibir zaman ay grmekle mkellef tutulmamlardr.11 slam dini kolaylk prensibini esas alr. Bu sebeple namaz vakitlerini gnee gre, oru gibi dier bazlarn da aya gre belirlemek daha kolaydr. Hakikaten zamanmzda yeni ay belirleme konusunda hesap yapmak, ayba ve ay sonunda
7 8 9 10 11

Asifi, 64. Kurtubi, Camiu'l-Ahkam, 2/285; Gkmen, 68. Mslim, Syam 1 (1/759). Mslim, Fiten 20 (3/2252). Heridi, 56; Bahit, 118; Rza, 124.

Frat . lahiyat Fakltesi Dergisi 13:1 (2008) 5 ____________________________________________________________________________

hilali gzetlemekten daha kolay ve daha gvenilir grlmektedir. Allah Rasul Biz yazma ve hesap (sav)'in: yapmayan mm bir kavimiz. Hilal byle, byle ve byledir demesi12 de, o devirde hesaba itimat edilmemesinin mmilik illetine balandn, dolaysyla bunun yerini bilim ve teknoloji alnca mmliin kalkacan, hesaba da itimat edilebileceini gstermektedir. stelik eskiden kolaylk ru'yet yoluyla ayn balamasndayken, u anda bilim ve teknolojinin verdii imkanlarla kolaylk, ay balangcn hesapla tespit etmektedir. Ve bu durum vki olacak ru'yetin hesapla tespitinden baka bir ey deildir. Yani yeni ay yine ru'yetle balam olmaktadr. Buna, hesaba dayal ru'yet de denebilir. Bu durumda ayn doma vakti nceden bilinmekte ve gerekirse tam o vakit mcerret gzle bakma frsat da sunmaktadr. Hesaba itibar edilmeyeceini syleyen eski kaynaklarn, "nk hesap kati bir ilim deildir, zan ifade ediyor" demesi13 de bu grn doruluunu gsterir. Eer ay grnmezse takdir yapnz hadisini14 hesap yapmak olarak anladmz zaman, Ay grnce oruca balaynz ve ay grnce iftar yapnz. Eer gkyz kapalysa sayy (otuza) tamamlaynz hadisini15 de hesap bilmeyenlere veya hesabn bilinmedii devre gre yaplm bir hitap eklinde dnebiliriz.16 Bu durumda gnmz asndan kamer ay balangcnn er' kural saylan ru'yet, yani hilalin ilk grlmesi an, bilim ve teknolojinin verileriyle sbjektiflikten km ve objektif hale gelmitir. Dolaysyla gzlemleyene ve atmosferik artlara gre deimemektedir. Bu sebeple Astronomik hesaplama ile her bir beldedeki ru'yet ann bulmak mmkn deildir demek,17 konuyu bilmemek manasna gelir. Burada meselemizi incelerken ictihat ya da dini anlama konusunda akl yrtmenin iki farkl eidinin olduunu bilmemiz gerekir: Bunlardan birincisi kyas ictihad, ikincisi de anlama itihaddr. Kyas ictihad, hkm belli olmayan bir konunun hkmn, belli olana kyasla ortaya koymadr. Anlama ictihad ise yeni bir hkm ispat etme deil, olan olduu gibi anlama abasdr. badetlerdeki mezhepler aras farkllklar hep bu yzden meydana gelmitir. Mesela hilalin tespiti konusunda var olan grler birer anlama itihad olup, bir eye kyasla yeni bir ey ortaya koyma ictihad deildirler. Zaten buradaki kelimesi, grldnde anlamna gelebilecei gibi grlebilme zamannda anlamna da gelebilir. Tpk Kadnlar iddet grdnde veya iddet grebilecei zaman boayn yetinde18 olduu gibi. Bundan hareketle Faruk Beer, hesaplarn doru yaplmas artyla yeni ayn ru'yet zaman deil de kavuumla beraber balatlmasnn naslara aykr olmadn syleyerek, konuyu ilgili toplantlarda sylenmeyen daha ileri bir boyuta gtrmekte ve byle yaplmasn da ilmin bir gerei saymaktadr.19
12 13 14 15 16 17 18 19

Mslim, Syam 1 (2/761). bn Hacer, 4/127. Mslim, Syam 1 (1/759). Mslim, Syam 2 (1/762). Fasi, 116. zlem, www.geocities.com Talak suresi, 65/1. Beer, www.sorularlaislamiyet.com

Do.Dr. smail KKSAL 6 ____________________________________________________________________________

Suudi Arabistan gibi baz lkeler, ru'yet-i hilal toplantlarndaki imza ve grlerinin ramna genelde itima (kavuum) vaktini veya ondan az sonraki bir zaman esas almaktadr.20 stelik bu uygulamalar konusunda ahitle sabit oldu gibi beyanlar dnda ak bir gr ortaya koymamaktadrlar. Mevcut astronomik bilgiler erevesinde ay gzle grme adna onlar bu konuda taklit etmek, ilimle badamad gibi, onlarn konumunu bir ahidin ihbar eklinde deerlendirmek de doru olmasa gerektir. nk bilimsel olarak ayn grlmesi imkan dahilinde olmayan bir zamanda ay grme iddiasna ne kadar gvenilebilir?! Ayn itima ve ru'yeti arasnda gn fark oluursa, Ramazana balama ve onu bitirme vakti deimektedir. Keza hac iin vakti deimez en temel rukn olan Arafat vakfesinin gn de deiebilmektedir. Bunun en tehlikelisi de Arafat vakfesi zamanndan evvel yaplarak haccn iptaline sebep olabilmektedir. Geri byle bir Arafat vakfesinin 8. gn gibi ne alnmas veya 10. gn gibi sonra yaplmasnn bir aratrma (itihat) neticesi sonunda olmas, bir zre bina etmesi sebebiyle kabul olacan beyan eden At, Hasen-i Basri, Ebu Hanife ve afii gibi limler vardr.21 Bu ulema Ramazan orucu gibi vakte bal dier ibadetleri de ayn kategoride deerlendirir. Ama zel yaplan toplantda ayn grte birleen Suudi Arabistan gibi devlet ve mdahil limlerin sonradan farkl uygulama yapmalar ve bu konuda daha makul baka bir izah getirmemeleri garabettir. Bu sebeple konunun daha iyi anlalmas iin ru'yet ve itima yeniden tarif edelim: tima: Ay, dnya etrafnda belirli bir yrnge zerinde dolanmakta ve her dolanmasnda bir kez gne ile ayn dorultuya gelmektedir. te dnya, gne ve ay lsnn ayn dorultuya geldii bu ana itima ve kavuum denir ki, bu durum astronomik aybann balangcdr. Bu kavuma an net olarak hesaplanabilmektedir. Fakat itima annda ayn karanlk yznn dnyaya dnk olmas sebebiyle, dnyann hibir tarafndan grlmesi mmkn deildir. Ruyet: Hilalin grlebilir parlakla ulaabilmesi iin ayn itima dorultusundan 8 derece ayrlmas (Bu sre 12 ile 16 saat aras deimektedir) ve gne batt anda hilalin ufuk yksekliinin en az 5 derece olmas gerekir. Bu durumda yeryznden ay grlebilir. Dolaysyla er' aybann balamas iin hilalin grlmesi adna tespit edilecek hesab ruyet zaman bu vakittir.

20 21

zlem, geocities.com Ayni, Umdet'l-Kari, 10/285.

Frat . lahiyat Fakltesi Dergisi 13:1 (2008) 7 ____________________________________________________________________________

Yeni aya girmek itima vaktine gre mi yoksa ruyet vakitine gre mi balar?

Aya ahid olan oru tutsun yetindeki22 ahitlik,

Ay grnce oruca balayn manasna gelen hadisler nda Asr- Saadetten bu tarafa hep ruyet eklinde anlalmtr.23 Cumhur iinde mneccim hesabna itibar edilir diyenler ise sadece bir ksm afiilerdir. Tabii onlar da ruyeti reddetmemektedirler, fakat zaruret durumunda bir k kaps brakmaktadrlar. Eer ay grme konusunda hesaba itimat edilmezse, gnmzde itima ann ay balangc kabul etmenin bir dayana yoktur. nk itima anndaki gne nlarnn parlakl sebebiyle, ay dnyann hibir yerinden grlmemektedir. Hatta onu grebilmek iin fze ve uak gibi aletler ile yksee kmak ve teleskop kullanmak bile yetmemektedir. Zaten mezkur ekildeki bir grme naslarn umumundan anlalan ve Allah Rasl (sav) dneminde itibar edilen plak gzle yeryznden ay grmek manasna gelmez. Bu durumda ayn grlm olmasn varsaymak, cenine domu insan muamelesi yapmak gibi bir eydir. Bir sredir Suudi Arabistan'n yapt, kendileri dahil slam lkelerinin ruyet-i hilal konferanslarnda ald karara aykr hareket etmek manasna gelir. Bu sebeple, konferans kararlarna uyan Trkiye'ye gre genelde bir gn nce balamalar normaldir. Halbuki kavuumu esas alan onlarn da hangi gn ayba yapaca nceden bellidir. Fakat ay grme prensibi gerei zaman gelmeden ve fetva almadan yeni ay ilan etmemektedirler. nceden ilan ettikleri takvimleri de tahmin olarak tutmaktadrlar. Kamer-Hicr takvim ihtiyac gerei mm-l Kur Takvimini kabul eden Suudi uygulamas yledir: Bu takvim 32 yllk olarak hazrlanm ve aybalarnn tespitinde ngiliz Kraliyet Rasathanesinin ilan ettii kavuum zamanlarna itibar edilmitir. Buna gre eer Riyad'da gnbatm esnasnda kavuumun zerinden 12 saat gemise, o gn ayn biri kabul edilmitir. Hicri 1420 ylnda bu kriter deitirilerek, ayn bat esas alnmtr. Buna gre Mekke'de ayn gneten sonra batt gece ve onu takip eden gn ayn biridir. Hicri 1423 ylndan itibaren ise bu kritere, gnbatmnda kavuumun gereklemi olma art eklenmitir.24 Grlen hangi aya itibar edilecek? afii ve Hanbellere gre bir hilali yeni ayn balangc saymak iin, onun gne battktan sonra grlmesi gerekir. nk hilalin yeni aya ait olmas, onun iinde grlmesini gerektirir. Bir ay da aynen bir gn gibi akam vaktinin girmesiyle balar. Hanefi ve Malikilere ait fkh kitaplarnda ise ay zevalden nce veya sonra bile grlse ertesi gn oruca balanr denmektedir.25 Yeni bilgilere gre ayn leden sonra grlmesi, hilalin gemi aya ait olduunu gstermektedir. Zaten

22 23 24 25

Bakara suresi, 2/185. Ali el-Kari, Mirkatl-Mefatih, 2/503. zlem, www.geocities.com bn Rd, 1/196; bn Abidin, 2/392; Ceziri, 1/551.

Do.Dr. smail KKSAL 8 ____________________________________________________________________________

gndz grlen hilalin bak yn de ters cihette olduundan, yeni aya ait olmadn, aksine eski aya ait olduunu gsterir. Normal artlarda yeni aya ait ilk hilal, gne hemen batnca grlr. Fakat bu hilal sadece kendine yakn blgelerde grlr. Bu durumda oradaki grlme haberine baka beldelerin uyup uymayaca sorusu ortaya kmaktadr. Bu noktada baz fukaha onlara uyma gereini sylerken, dier bazlar her beldenin kendi ru'yetine itibar etmesi gerektiini syler. imdi konuyu biraz aalm: htilaf- metlie itibar edilip edilmeyecei: Bu noktada fukaha ihtilaf etmitir. Bir ksm, her yerde grlen hilale gre ilgili belde halknn amel etmesini savunur ve bu durum hadisler ile sahabenin amelinden anlalan ve mm mmete kolay olan uygulamadr der. Bu anlay Herkes kendi imknlarna gre emre muhataptr grne uygundur ve teknolojinin gelimedii dnemler iin daha pratiktir. Bu sebeple, Hz. Muaviye dneminde am ve Medine'de olduu zere, farkl yerlerde farkl Ramazan balangc ve Ramazan bitii, yani bayram olabilmitir. Byle bir uygulamay garip karlayanlara da bn Abbas: - Allah Rasul (sav) bize byle buyurdu demitir.26 Bu anlay, fiil ru'yet artna da uymaktadr. Fakat eski ve yeni ulemadan byk bir yekn oluturan dier grup ise, mmet iin birlikte hareket etme imkn varsa, bunu deerlendirmekte fayda vardr der. nk slam birlik ve beraberlik dinidir. Bu da bir yerde grlen ayn, btn mmet iin ayn manay ifade etmesi demektir. Ay grnce oruca balaynz ve ay grnce iftar yapnz. Eer gkyz kapalysa sayy (otuza) tamamlaynz emrindeki27 hitabn, her beldeye zel deil de umumi olarak btn mmete amil olmas da bu hkm teyit eder. Bu sebeple Mecmau'l-Fkhi'l-slami 1987 (1408)deki toplantsnda, dnya zerinde bir yerde grlen hilalin herkes ve her yer iin geerli olaca eklinde karar almtr.28 Buna gre de, dnya zerinde ayn gnde orucun balamas ve bitmesi nerilmi ve bundan doan fark sebebiyle tutulamayan orular iin kaza gerekir denmitir.29 slamn birlik dini olmas, gnde be vakit tekrarlanan namaz ibadetinde bile birliin salanmaya allmas ve cemaatten ayrlmay yasaklayan naslarn tekidi, bu gr hakl klmaktadr. Hilali grmeye gre amel etmede birlik salanabilir mi? Gnmzde Mslmanlar dnyann her yerine yaylmtr. Bu sebeple btn yeryzn bir belde gibi dnmek daha dorudur. Fakat eski zamanlarda bu durumda hilali ilk gren Yeni Zelanda gibi lkeler ile oraya en uzak yerdeki lkeler arasnda bir gnlk fark olabilecei, nk btn lkelerin hilali ayn gece iinde gremeyebilecei dnlmekteydi. Bunun zm iin de Ebu Yusuf ve Sfyan-
26 27 28 29

Mslim, Syam 5 (1/765). Mslim, Syam 2 (1/762). Mecelletl-Mecma, s. 1085; bn Abidin, 2/392 . Bkz.: Mevsli 129; bn Aur, 8.

Frat . lahiyat Fakltesi Dergisi 13:1 (2008) 9 ____________________________________________________________________________

Sevriye ait olan, Hilal zevalden nce grlrse, bir gn nceye aittir grne itibar edilmesi nerilmi, bylece btn Mslmanlar ayn gnde birleebilirler30 denmitir. Ama u anda bilimin ilerlemesiyle durum deimi ve Yeni Zelanda gibi ilk yerde grlen hilallerin 4 dk aralkla yeni yerlerde grld renilmitir. Dolaysyla hilal 24.50 dakikada ayn yere tekrar gelecek ve ikinci gn balayacaktr. Bu durum ise ayn gn iinde hilalin btn dnyada grlmesini salamakta, dolaysyla da btn dnyadaki takvim er' gnn balamas ve bitmesi asndan deimemektedir. Dolaysyla zaman asndan grme fark olsa bile hibir yerde gn fark olumamaktadr. Bugn Trkiyede Diyanet adna ay grme ve din takvimi hesaplama ile mkellef olan Kandilli Rasathanesi, 1978 Ylnda stanbulda toplanan slm Milletleri-aras Ryet-i Hill Konferansnda alnan kararlara gre, Dnyann neresinde olursa olsun, Ramazan hillinin ilk grlebilecei yer esasna gre hareket etmektedir. Bu zamandan nce hibir yerde hillin grlmesi mmkn olmayacana gre, Ramazan ve bayram da hibir yerde daha nce balamayacaktr. Sonra balamamasn nlemek zere de fukah ounluunun kabul ettikleri ihtilf- metlie itibar etmeme hkm benimsenmitir. Bundan maksat, dnyann bir yerinde hillin grlmesi zerine, Dou'dan Batya dier btn blgelerde hill grlsn veya grlmesin farketmez, Ramazan ve bayramn balamasnn gerekli bulunmasdr.31 Birlikte hareket etme durumu hac iin daha da nemlidir. nk Arafat vakfesi btn Mslmanlar ilgilendirmektedir. Bylece elikisiz bir ittifak salanacaktr. Geri hac belli mekanlarda yapldndan, orann hkmne tbi olmak, bylece ihtilaftan kurtulmak mmkndr. Ama bu durum dn takvimin btnnde olursa, farkl gnlerde Arafata gitme ihtimali hibir ekilde kalmayacaktr. Btn Mslmanlarn birlikte oru tutmalar, bayram yapmalar ve kurban kesmeleri Ramazan, insanlarn oru tuttuu gn; bayram, insanlarn iftar ettii gn ve kurban da insanlarn kurbanlarn kestii gndr hadisi de bu sonucu verir. Bu hadisin metni Beavinin erhus-Snnesinde gese de, ayn manadaki rivayetler Heyseminin Mecmauz-Zevaidinde ve shak b. Rahuyenin Msnedinde de vardr.32 Bylece btn Mslmanlar ayn gnde birlemi olacaktr. Hatta evkaninin kaydettiine gre, bu hadisin aklamas sadedinde Hattabi yle der: Bu noktada yaplacak hata, bu hadis sebebiyle affedilmitir. Dolaysyla din birlik ve beraberlii emretmektedir. Dolaysyla sonradan anlalan farkl durumlar, yaplan bayram ve Arafat gibi yanl uygulamalar iptal etmez33

30 31 32 33

Mevsli, 130; bn Rd, Bidayetl-Mctehid, 1/196; Altkula, 39. Karaman, www.hayrettinkaraman.net 4/27; 2/596. Neyll-Evtar, 3/383.

Do.Dr. smail KKSAL 10 ____________________________________________________________________________

Hilali ka kiinin grmesi yeterlidir? Bu konuda Allah Rasl (sav)den gelen ve bir kiinin haberine gre Ramazan orucunu balattna dair rivayete34 binaen afiilere bir ahit yeterken, Malikilere gre fkhtaki genel standart olan iki ahit art vardr. Bu gr, mezhep ii rivayetlerden daha sahih olana gre Hanefiler de teyit eder. nk iki says, ahitlikteki umumi nisaptr. Hatta hava ak ve pek ok kiinin grmesi mmkn ise, iki ahit yetmez ve bir cemm-i afirin (byk bir topluluk) ehadeti gerekir. Aksi durum zhir-i hle aykr olur. Fakat hava kapal ise tek kiinin ahitlii bile yeterlidir.35 Devrimizde ise tek ahide itibar edilmemesi, ay grme konusunda resm heyetler oluturulmas, stelik bu konudaki hesaplarn yardmyla hareket edilmesi, olabilecek suiistimali nlemek iin daha dorudur. Hesap ve ruyetin ihtilaf: Eer ay grmeyle ilgili hesap ve ru'yet farkl olursa, ruyete itibar edilir. nk hadislere ay balangcnda ru'yet asldr. Mecmaul-Fkhil-slami ve Ruyet-i Hilal Konferans da bu gr teyit eder. Fakat doru bir ru'yetin gereklemesi iin de hesaptan yararlanlr.36 Mevcut bilgilerimize gre ise, doru bir hesap ile ru'yetin ihtilaf etmemesi gerekir. nk u ayetlerden bu sonu anlalr: Gne ve ay bir hesaba gre hareket eder.37

Gnei kl, ay da parlak klan, yllarn saysn ve hesab bilmeniz iin ona (aya) birtakm menziller takdir eden Odur. Allah bunlar, ancak bir geree (ve hikmete) binaen yaratmtr. O, bilen bir kavme ayetlerini aklamaktadr.38 Gnmzde bu hareketi ilim tam olarak haber vermektedir. Bu sebeple, gnein hareketine bal olan gnlk namaz vakitlerini bildiren takvimde, tereddtsz olarak hesaba uymaktayz. Ay hareketiyle ilgili nceden verilen bilgiler de vakaya uymaktadr. Ay tutulmalarnn nceden bildirilmesi sebebiyle de buna herkes ahittir. Bu durumda, ilim ve ru'yetin ihtilaf etmemesi gerekir. Sonu: Hesaba aykr ruyetlerde kt niyetli yalan haberin nne gemek ve hadiste buyrulan grmeyi gerekletirmek iin, her beldeden yetkili gvenilir bir grubun aya
34 35 36 37 38

Darimi, Savm 5 (1/338). M. Cevad, Fkhus-Sadk, 2/46. Haiye, bn Abidin, 2/387; Mecelletl-Mecmail-Fkhil-slami, 1085. Rahman suresi, 55/5. Yunus suresi, 10/5.

Frat . lahiyat Fakltesi Dergisi 13:1 (2008) 11 ____________________________________________________________________________

bakmas sylenebilir. Bu durumda, nceden bilinen hesaba gre aya baklr ve ilk doma vaktinde ay grlerek her ikisinin tetabukuna ahit olunur. Neticede hesabn kabul etmeyecei ru'yet haberlerine itibar edilmez. Bylece bilim ve naslar arasnda hibir ihtilafn kmad da grlm olur. KAYNAKLAR
AL el-Kari, Mirkat'l-Mefatih erhu Mikati'l-Mesabih, Hindistan, 1404/1984, 3. bask. ALTIKULA, Beyne'r-Ru'yeti'l-Basariyye ve'r-Ru'yeti'l-Hsabiyye, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. ASF, Muhammed, Havle Esbabi htilafi'-huri'l-Kameriyye, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. AYN, Bedrddin, Umdet'l-Kari erhu Sahihi'l-Buhari, Daru hyai't-Tras, Beyrut. BAHT, Muhammed el-Muti, Maza Yecib ala Kudati'l-Ehille, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. BAYRAM, Ali-ENL, Sadi, Aylar ve Ru'yet-i Hilal, Glen Mtb. Erzurum. BEAV, erhu's-Snne, el-Mektebl-slami, Beyrut-Dimak, 1403/1983, 2. bask. CEZR, Abdurrahman, el-Fkhu ale'l-Mezahibi'l-Erbaa, el-Mektebet'l-Asriyye, Berut. FAS, Allel, Fi'l-Ameli bi'l-Hsabi'l-Feleki, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. FERRUH, Mazin, Hel Sahih, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. GKMEN, Fatin, Ru'yet-i Hilal Meselesi, Aylar ve Ru'yet-i Hilal kitab iinde, Glen Mtb. Erzurum. HERD, Abd'l-l, Tahdd Evaili'-huri'l-Kameriyye, Tevhid'l-A'yad, Tunus1981. HEYSEM, Mecmau'z-Zevaid, Daru'l-Fikr, Beyrut-1412. BN ABDN, Haiyet Reddi'l-Muhtar ale'd-Drri'l-Muhtar erhu Tenviri'l-Ebsar, 1966. BN AUR, Yes'elneke ani'l-Ehille, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. BN HACER el-Askalani, Fethu'l-Bari erhu Sahihi'l-Buhari, Daru'l-Marife, Beyrut1379. BN RD, Bidayet'l-Mctehid, Kahraman Y., stanbul-1985. SHAK B. Rahuye, el-Msned, Tahkik: Abdlafur b. Abdlhak, Medine-1412/1991. KURTUB, el-Cami li-Ahkami'l-Kur'an, 2. bask, tarihsiz. M. CEVAD, Fkhu's-Sadk, Daru'l-lm li'l-Melayin, Beyrut. MEVSIL, htiyar, Pamuk Y., stanbul M'TEMERU Ulemai Malezya (1969), Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. ZLEM, Abdurrahman, slami Vakitlerin Tanm ve Hesaplan, www.geocities.com RIZA, Reid, sbat ehri Ramedan, Tevhid'l-A'yad, Tunus-1981. SBK, Fetava, Matbaat'l-Kuds, Kahire-1356. EVKAN, Neyl'l-Evtar, daret't-Tbaati'l-Mnire.

YAZIR, Hamdi, Ru'yet-i Hilal Meselesi, Aylar ve Ru'yet-i Hilal kitab iinde, Glen Mtb. Erzurum.