Demografski Razvoj Istre

HRVATSKI GEOGRAFSKI GLASNIK 66/1, 67 do 102 (2004.) Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. 2001.
UDK 911.3:314 (497.5 Istra) "1945/2001" Izvorni znanstveni lanak Original Scientic Paper
Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Ivan Zupanc
U radu se analizira demografski razvoj Istre nakon Drugog svjetskog rata. Naglasak je na prostornim razlikama naseljenosti. Odreen je vremenski i prostorni intenzitet depopulacije te njezinih posljedica. Na kraju rada, pomou demografskih kriterija, odreena su demografski ugroena naselja. Kljune rijei: Istra, stanovnitvo, depopulacija, prirodno kretanje, migracija, starenje
Population Development of Istria in the Period 1945-2001

This work analyses the demographic development of Istria after the Second World War. The emphasis is on the spatial differences of population. Temporal and spatial intensity of depopulation has been dened, as well as its consequences. Demographically handicapped settlements were determined by means of demographic criteria at the end of the work. Key words: Istria, population, depopulation, natural change, migration, ageing
UVOD Ve i samim prolaskom unutranjom Istrom mogu se uoiti neobraene terase fosiliziran pejza naputene kue, ak i cijela sela odnosno ruralne cjeline i polunaputeni gradii. Na obali i u priobalju potpuno je drukija slika odmakao je proces litoralizacije. Pitanja se nameu sama po sebi: zato postoji takva razlika na tako maloj udaljenosti; kako to da je prostor unutranje Istre tako demografski (i ne samo demografski) devastiran i zaboravljen? Upravo je taj prostorni aspekt prouavanja stanovnitva podruje demogeografskog istraivanja. Predmet ovog rada su demografske promjene na podruju Istre od 1945. do 2001. Razmatrat e se prostorne razlike u demografskom razvoju i njihov intenzitet; kada poinju, ime su uzrokovane i koje su im posljedice. Svrha je ovog rada pridonijeti opoj spoznaji o demografskim karakteristikama Istre, a poseban je izazov ocijeniti depopulaciju i njezin budui razvoj tj. prepoznati naselja s tendencijom izumiranja. 67
Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)
Prostor Istre esto je razliito deniran. Poluotok svakako obuhvaa slovenski i talijanski dio Istre, no kod istraivanja hrvatskog dijela najee je to prostor Istarske upanije (bivih sedam opina: Buje, Buzet, Labin, Pazin, Pore, Pula i Rovinj) kojem se katkad dodaje i prostor bive opine Opatija. Prostorni obuhvat Istre koji se u ovom radu analizira istovjetan je podruju Istarske upanije1, a teritorijalizaciju tj. analiziranu prostornu strukturu ini 10 gradova i 29 opina na koje je upanija podijeljena (Zakon o podrujima upanija, gradova i opina u Republici Hrvatskoj, NN 10/1997, 129/2000, 107/2003) (sl. 1). Veina dosadanjih radova o demografskoj problematici Istre kao podlogu uzima sedam bivih opina (Brazda 1971; Minir 1989a, 1991; Bai 1990; Blaevi 1991; Aimovi 1993) ime se dobar dio prostora, osobito depopulacijski, prikrivao. Dominantan prostorni okvir u demografskim radovima do poetka 1990-ih bile su bive opine. Tako Minir pie o opinama Labin, Pazin i Pula (Minir 1985, 1986, 1989b), Bartoli i Perentin o Pazintini (Bartoli i Perentin 1989), a Kuen o utjecaju turizma na demografska kretanja na Poretini (Kuen 1987). Odabir takvog prostornog obuhvata u analizama moe se objasniti prije svega injenicom da su u knjigama popisa stanovnitva podaci bili iskazivani na vaeoj administrativnoteritorijalnoj razini, zatim njihovom dobrom prihvaenou (tradicionalni nazivi Bujtina, Poretina, Pazintina itd.), ali i nedovoljnom spremnou istraivaa na detaljnije analize (npr. na razini naselja). Izuzetak ini nekolicina radova. Radica je demografski vrednovao naselja (Radica 1980), dok je Balda obradio demografski razvoj naselja Beram (Balda 2003). Bartoli je obradio demografski razvoj tadanje mjesne zajednice Karojba to ini osamljen primjer takvog prostornog obuhvata (Bartoli 1983). Koristei metodu ankete, neki su autori (geogra) istraivali migracije. Prvi takav rad objavio je Blaevi o optantima iz Motovuntine i kolonizaciji Meimuraca u taj kraj (Blaevi 1967). Baui je obradio iseljavanje iz Buzetine od 1961. do 1970. (Baui 1970), dok je Nejami obradio migracije na Pazintini poslije Drugog svjetskog rata (Nejami 1980). Konstituiranjem novih opina i gradova, od sredine 1990-ih javljaju se radovi koji se (s vie ili manje uspjeha) bave demografskom problematikom na toj prostornoj razini. Tako je Berti dao pregled promjene broja stanovnika Istarske upanije (Berti 1997), Kopal i dr. obradili su opinu Svetvinenat (Kopal i dr. 1995), Minir grad Pore (Minir 1995), Bartoli opine Cerovlje i Graie (Bartoli 1999, 2002), Zupanc opine i gradove sjeverne Istre (Zupanc 2001a, 2001b), ikli opinu Lupoglav (ikli 2003), te mak grad Buzet (mak 2003). Grgurevi je, na temelju izabranih kriterija, izradio demografsko vrednovanje naselja sa prostorno-planerskog stajalita (Grgurevi 2001).
METODOLOKE NAPOMENE Da bismo mogli usporeivati viedesetljetni retrospekt demografskih obiljeja na razini novih opina i gradova, bilo je potrebno koristiti podatke na razini naselja te ih svesti na razinu vaeeg teritorijalnog ustroja. Budui da je rad temeljen na priruniku M. Korenia Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857 1971. uskladili smo promjene od 1. 1. 1976. (stanje u priruniku) do 31. 3. 2001. Naime, popis iz 2001. izdvojio je 648 naselja u Istri 68
Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.
Sl. 1. Administrativno-teritorijalna podjela Istarske upanije Fig. 1 Administrative-territorial division of County of Istria
69
(u vrijeme popisa 1991. bilo ih je 640, a 1981. 636), a Koreniev prirunik 637. Administrativno-teritorijalnu podjelu Istarske upanije ini deset gradova kao jedinica lokalne samouprave koje obuhvaaju vie samostalnih naselja (ekvivalent opini) i 29 opina. Nakon popisa 2001. dolo je do statusne promjene opine Vodnjan u grad Vodnjan (NN 107/2003). Kako je rad temeljen na vaeoj opinsko-gradskoj podjeli trebalo je podatke za naselja u popisima od 1948. do 1991. svesti na dananji ustroj. Problem su predstavljali sluajevi u kojima je kod promjena granica naselja ujedno dolo i do promjene granica opine/grada. Nakon popisa 1961. naselje Balii podijeljeno je na dva naselja: Balii I (opina minj) i Balii II (opina Barban). Za ukupan broj stanovnika naselja raspolagali smo s podacima od 1948. do 1961. prema Korenievom priruniku, ali ne i za strukturna obiljeja (dob i spol) te podacima o roenima i umrlima pa smo u 1961. procijenili broj stanovnika u skupini do 19 godina i u dobi od 60 i vie kako bismo mogli izraunati indeks starosti. Isto tako raspodijelili smo broj ivoroenih i umrlih od 1964. do 1970. Drugi sluaj odnosi se na problem razgranienja grada Pule i opine Medulin. Ve i sami podaci o razgranienju pokazali su se proturijenim. U Slubenim novinama upanije Istarske objavljena je odluka o razdvajanju naselja Banjole (opina Medulin) na pet naselja: Banjole, Vinkuran, Vintijan, Valbonaa i Pjeana Uvala s time da sva naselja ostaju u granicama opine Medulin (SNI 4/1996, 183). Prema podatku u popisu stanovnitva 2001. naselja Pjeana Uvala, Valbonaa, Vinkuran i Vintijan izdvojena su kao samostalna iz naselja Pula 1996.2 Uzevi kao vjerodostojan podatak iz popisa puanstva, a da bismo mogli usporeivati podatke u viegodinjem retrospektu, tretirali smo novonastalu podjelu kao do promjene iz 1996. Dakle, podatku za broj stanovnika grada Pule 2001. pribrojili smo etiri naselja koja su izdvojena, a iz opine Medulin smo isti podatak izdvojili3. Isto je uinjeno i s podacima za prirodno kretanje4 te za dobnu i spolnu strukturu stanovnitva. Za potrebe razgranienja nakon Drugog svjetskog rata Jadranski institut iz Suaka pod vodstvom geografa Josipa Roglia 1. listopada 1945. proveo je popis stanovnitva5 u Istri kojeg smo takoer koristili, ali samo za cijelu Istru jer nije usklaena naseljska struktura s ostalim popisima (Rogli 1946). Prvi slubeni poslijeratni popis stanovnitva proveden je u Istri 15. oujka 1948. osim za tadanji kotar Buje (tada dio Zone B STTa) za koji se podaci odnose na 15. prosinca kada je izvreno prijavljivanje stanovnitva za opskrbu. Popis iz 1953. godine takoer nije proveden u kotaru Buje 31. oujka kao u ostaloj Istri, nego su podaci uzeti prema registraciji stanovnitva koja je provedena 25. travnja 1956. o emu je voeno rauna kod izrauna stopa promjene. Idui popisi, 1961., 1971., 1981.,1991. i 2001. provedeni su na cijelom podruju Istre i svi na isti datum 31. oujka. Dakle, u poslijeratnom razdoblju podaci su mjerodavni za cijelu Istru tek od popisa iz 1961. Posebnu potekou predstavlja i promijenjena denicija ukupnog stanovnitva u popisu iz 2001. (u ukupan broj stanovnika nekog naselja nisu popisani svi inozemci nego se ubraja samo stanovnitvo koje u inozemstvu boravi do 12 mjeseci). U sluaju da se izdvoji stanovnitvo koje boravi u inozemstvu, korekciju nije mogue izvesti kod strukturnih obiljeja stanovnitva. Povezano s time, 1991. je popisan iznimno velik broj stanovnitva koje radi i boravi u inozemstvu pa smo korigirali podatke za opinu Lanie gdje je udio stanovnitva u inozemstvu 1991. iznosio preko 20% to je posebno navedeno u tablicama.
70
Podaci za roene i umrle u inozemstvu objavljivani su samo na razini bivih opina do 1992., a od 1993. do 1997. roeni i umrli u inozemstvu iskazivali su se posebno za svako naselje i to prema prebivalitu majke, odnosno umrle osobe. Dakle, od 1998. primjenjuje se promijenjena denicija prema kojoj se podaci o roenoj djeci vode za one ija majka ima prebivalite u Republici Hrvatskoj i nije bila odsutna iz zemlje due od 12 mjeseci, kao i za roenu djecu majki koje nemaju prebivalite u Republici Hrvatskoj, ali tu borave godinu i due.6 MEUPOPISNO KRETANJE BROJA STANOVNIKA 1945. 2001. Razdoblje poslije Drugog svjetskog rata zapoelo je snanom depopulacijom. Ukupni broj stanovnika u Istri smanjen je od 1945. do 1948. za 27 436 ili 13,0% (sa 210 776 na 183 340), a od 1948. do 1953. za 4,5% ili prosjeno godinje 0,9% (tab. 1 3, sl. 2). Od 1953. pa do 1971. broj stanovnika Istre ustvari stagnira (1953. 1961. porast od 1%, a 1961. 1971. pad od 0,9%). U veini opina/gradova u tom razdoblju (do 1971.) smanjuje se broj stanovnika (tab.1 3). Osobitim se intenzitetom depopulacije istiu opine Lanie na iariji (krka prirodna osnova) i tzv. gornja Bujtina (danas uglavnom podruje opina Gronjan i Oprtalj). Obalna sredita ve su 1960-ih svojim razvojem privlaila brojno stanovnitvo iz unutranjosti poluotoka, ali i iz bive drave.
Tab. 1. Kretanje broja stanovnika Istre 1948. 2001. i gustoa naseljenosti 2001. Tab. 1 Population number change of Istria, 1948-2001 and population density in 2001
Opina/ grad Bale Barban Brtonigla Buje Buzet Cerovlje Faana Graie Gronjan Kanfanar Karojba KatelirLabinci Kran Labin Lanie Linjan Lupoglav
1948. 1.961 4.300 2.892 7.985 9.521 3.834 799 2.744 3.475 2.595 2.140 2.045 5.247 7.958 3.235 2.837 2.107
1953. 1.439 4.291 1.869 5.759 8.838 3.607 765 2.625 2.344 2.483 2.131 1.805 4.936 9.851 2.698 2.659 2.483
1961. 1.130 4.107 1.958 5.340 7.088 3.049 1.271 2.150 1.861 2.269 1.801 1.572 4.775 10.253 1.715 2.636 1.782
1971. 1.038 3.561 1.523 4.374 5.895 2.485 1.538 1.815 1.078 1.943 1.573 1.218 3.905 10.778 927 2.247 1.357
1981. 1.014 3.014 1.446 4.957 6.168 2.011 1.879 1.570 914 1.713 1.558 1.168 3.372 12.014 624 2.221 1.111
1991. 1.064 2.983 1.398 5.421 6.295 1.815 2.716 1.456 854 1.574 1.470 1.296 3.495 13.144 (492) 621 2.371 979
povrina (km2) 1.047 82,32 2001. 2.802 1.579 5.340 6.059 1.745 3.050 1.433 785 1.457 1.489 1.334 3.264 12.426 398 2.945 929 90,03 31,90 99,46 167,22 106,07 13,70 60,15 68,42 59,69 34,61 35,36 126,59 72,49 144,03 67,68 92,19
st/km2 12,7 31,1 49,5 53,7 36,2 16,5 222,7 23,8 11,5 24,4 43,0 37,7 25,8 171,4 2,8 43,5 10,1
71
Marana Medulin Motovun Novigrad Oprtalj Pazin Pian Pore Pula Raa Rovinj Sv. Nedelja Sv. Lovre Sv. Petar u umi Svetvinenat Tinjan Umag Vinjan Viinada Vodnjan Vrsar minj ISTRA
5.898 1.832 2.613 2.313 3.803 8.685 3.508 9.862 21.065 6.796 8.589 4.616 2.693 1.165 4.067 3.389 7.127 4.078 2.768 5.609 2.229 4.960
5.517 1.713 2.049 1.743 3.186 8.537 3.363 8.604 28.512 6.549 6.374 4.415 2.415 1.173 3.861 3.259 6.900 3.639 1.961 4.334 1.469 4.938
5.053 1.822 1.850 2.094 2.220 8.389 3.012 8.216 37.403 6.373 7.818 4.113 1.959 1.123 3.556 2.591 7.558 3.186 1.760 6.297 1.310 4.378
4.340 1.697 1.385 2.398 1.500 8.158 2.611 8.820 47.498 4.821 9.464 3.562 1.565 1.057 2.773 2.243 8.162 2.736 1.350 6.259 1.575 3.970
3.962 2.443 1.261 2.619 1.255 8.903 2.346 11.739 56.153 4.460 11.861 3.308 1.400 999 2.345 1.999 9.936 2.416 1.268 5.261 1.955 3.689
3.729 3.407 1.098 3.270 1.109 9.369 2.133 14.633 62.378 4.124 13.559 3.087 1.362 999 2.204 1.820 12.348 2.252 1.150 5.538 2.295 3.530
3.903 4.748 983 4.002 981 9.227 1.997 17.460 59.850 3.535 14.234 2.909 1.408 1.011 2.218 1.770 12.901 2.187 1.137 5.651 2.703 3.447
130,37 34,56 33,83 26,69 60,19 139,52 50,06 138,48 53,60 77,66 77,67 59,88 52,83 14,15 79,43 54,00 82,18 63,28 35,27 100,83 22,71 71,42
29,9 173,7 29,1 150,0 16,3 66,1 39,9 126,1 1093,3 45,5 183,3 48,6 26,7 71,5 27,9 32,8 157,0 34,6 32,2 56,0 119,0 48,3 73,4
183.340 175.094 176.838 175.199 188.332 204.346 206.344 2.810,49
Napomena: Za grad Pulu 2001. ubrojeni podaci i za naselja Pjeana Uvala, Valbonaa, Vinkuran i Vintijan koji su izuzeti iz opine Medulin. Opina Lanie bez inozemaca 1991. 492 stanovnika. Izvor: Koreni M.,1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857-1971., JAZU, Zagreb; Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981., Stanovnitvo po naseljima, opinama i zajednicama opina, Dokumentacija 553, RZS SRH, Zagreb, 1984; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gospodarstava 31. oujak 1991., Stanovnitvo u zemlji i inozemstvu po naseljima, Dokumentacija 911, DZS, Zagreb, 1996; Zagreb; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002. Povrine upanija, gradova i opina u Republici Hrvatskoj, Dravna geodetska uprava, Zagreb, 08. travanj 2002. Tab. 2. Pokazatelj promjene (indeks) broja stanovnika Istre 1948. 2001. Tab. 2 Index of population number change of Istria, 1948-2001
Opina/grad Bale Barban Brtonigla Buje
1948.1953. 73,4 99,8 64,6 72,1
1953.1961. 78,5 95,7 104,8 92,7
1961.1971. 91,9 86,7 77,8 81,9
1971.1981. 97,7 84,6 94,9 113,3
1981.1991. 104,9 99,0 96,7 109,4
1991.2001. 98,4 93,9 112,9 98,5
2001./ 1948. 53,4 65,2 54,6 66,9
72
Buzet Cerovlje Faana Graie Gronjan Kanfanar Karojba Katelir-Labinci Kran Labin Lanie Linjan Lupoglav Marana Medulin Motovun Novigrad Oprtalj Pazin Pian Pore Pula Raa Rovinj Sv. Nedelja Sv. Lovre Sv. Petar u umi Svetvinenat Tinjan Umag Vinjan Viinada Vodnjan Vrsar minj ISTRA
92,8 94,1 95,7 95,7 67,5 95,7 99,6 88,3 94,1 123,8 83,4 93,7 117,8 93,5 93,5 78,4 75,4 83,8 98,3 95,9 87,2 135,4 96,4 74,2 95,6 89,7 100,7 94,9 96,2 96,8 89,2 70,8 77,3 65,9 99,6 95,5
80,2 84,5 166,1 81,9 79,4 91,4 84,5 87,1 96,7 104,1 63,6 99,1 71,8 91,6 106,4 90,3 120,1 69,7 98,3 89,6 95,5 131,2 97,3 122,7 93,2 81,1 95,7 92,1 79,5 109,5 87,6 89,8 145,3 89,2 88,7 101,0
83,2 81,5 121,0 84,4 57,9 85,6 87,3 77,5 81,8 105,1 54,1 85,2 76,2 85,9 93,1 74,9 114,5 67,6 97,2 86,7 107,4 127,0 75,6 121,1 86,6 79,9 94,1 78,0 86,6 108,0 85,9 76,7 99,4 120,2 90,7 99,1
104,6 80,9 122,2 86,5 84,8 88,2 99,0 95,9 86,4 111,5 67,3 98,8 81,9 91,3 144,0 91,0 109,2 83,7 109,1 89,9 133,1 118,2 92,5 125,3 92,9 89,5 94,5 84,6 89,1 121,7 88,3 93,9 84,1 124,1 92,9 107,5
102,1 90,3 144,5 92,7 93,4 91,9 94,4 111,0 103,6 109,4 79,6 106,8 88,1 94,1 139,5 87,1 124,9 88,4 105,2 90,9 124,7 111,1 92,5 114,3 93,3 97,3 100,0 94,0 91,0 124,3 93,2 90,7 105,3 117,4 95,7 108,5
96,3 96,1 112,3 98,4 91,9 92,6 101,3 102,9 93,4 94,5 80,9 124,2 94,9 104,7 139,4 89,5 122,4 88,5 98,5 93,6 119,3 95,9 85,7 105,0 94,2 103,4 101,2 100,6 97,3 104,5 97,1 98,9 102,0 117,8 97,6 101,0
63,6 45,5 381,7 52,2 22,6 56,1 69,6 65,2 62,2 156,1 12,3 103,8 44,1 66,2 259,2 37,6 173,0 25,8 106,2 56,9 177,0 284,1 52,0 165,7 63,0 52,3 86,8 54,5 52,2 181,0 53,6 41,1 100,7 121,3 69,5 112,5
Napomena: Za opinu Lanie 1981.-1991. i 1991.-2001. izraunato prema stanovnitvu u zemlji 1981. i 1991. Za Brtoniglu, Buje, Gronjan, Novigrad i Umag izraunato prema periodima 1948.-1956. i 1956.-1961. Izvor: Koreni M.,1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857-1971., JAZU, Zagreb; Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981., Stanovnitvo po naseljima, opinama i zajednicama opina, Dokumentacija 553, RZS SRH, Zagreb, 1984; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gospodarstava 31. oujak 1991., Stanovnitvo u zemlji i inozemstvu po naseljima, Dokumentacija 911, DZS, Zagreb, 1996; Zagreb; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
73
Tab. 3. Prosjena godinja stopa promjene broja stanovnika Istre 1948. 2001. Tab. 3 Population change (% per annum) of Istria, 1948-2001
Opina/grad Bale Barban Brtonigla Buje Buzet Cerovlje Faana Graie Gronjan Kanfanar Karojba Katelir-Labinci Kran Labin Lanie Linjan Lupoglav Marana Medulin Motovun Novigrad Oprtalj Pazin Pian Pore Pula Raa Rovinj Sv. Nedelja Sv. Lovre Sv. Petar u umi Svetvinenat Tinjan Umag Vinjan Viinada Vodnjan Vrsar minj ISTRA
1948.1953. 6,1 0,0 5,4 4,0 1,5 1,2 0,9 0,9 4,9 0,9 0,1 2,5 1,2 4,3 3,6 1,3 3,3 1,3 1,3 4,8 3,5 3,5 0,3 0,8 2,7 6,0 0,7 5,9 0,9 2,2 0,1 1,0 0,8 0,4 2,3 6,8 5,1 8,2 0,1 0,9
1953.1961. 3,0 0,5 0,9 1,5 2,7 2,1 6,2 2,5 4,6 1,1 2,1 1,7 0,4 0,5 5,6 0,1 4,1 1,1 0,8 1,3 3,7 4,5 0,2 1,4 0,6 3,4 0,3 2,5 0,9 2,6 0,5 1,0 2,9 1,8 1,7 1,4 4,6 1,4 1,5 0,1
1961.1971. 0,8 1,4 2,5 2,0 1,8 2,0 1,9 1,7 5,3 1,5 1,4 2,5 2,0 0,5 6,0 1,6 2,7 1,5 0,7 2,9 1,4 3,9 0,3 1,4 0,7 2,4 2,8 1,9 1,4 2,2 0,6 2,5 1,4 0,8 1,5 2,6 0,1 1,8 1,0 0,1
1971.1981. 0,2 1,7 0,5 1,2 0,5 2,1 2,0 1,4 1,6 1,3 0,1 0,4 1,5 1,1 3,9 0,1 2,0 0,9 3,6 0,9 0,9 1,8 0,9 1,1 2,8 1,7 0,8 2,2 0,7 1,1 0,6 1,7 1,2 2,0 1,2 0,6 1,7 2,2 0,7 0,7
1981.1991. 0,5 0,1 0,3 0,9 0,2 1,0 3,6 0,8 0,7 0,8 0,6 1,0 0,4 0,9 2,3 0,7 1,3 0,6 3,3 1,4 2,2 1,2 0,5 1,0 2,2 1,1 0,8 1,3 0,7 0,3 0,0 0,6 0,9 2,2 0,7 1,0 0,5 1,6 0,4 0,8
1991.2001. 0,2 0,6 1,2 0,2 0,4 0,4 1,2 0,2 0,8 0,8 0,1 0,3 0,7 0,6 2,1 2,2 0,5 0,5 3,3 1,1 2,0 1,2 0,2 0,7 1,8 0,4 1,5 0,5 0,6 0,3 0,1 0,1 0,3 0,4 0,3 0,1 0,2 1,6 0,2 0,1
2001./ 1948. 1,1 0,8 1,1 0,7 0,8 1,4 2,2 1,2 2,4 1,1 0,7 0,8 0,9 0,8 2,9 0,1 1,5 0,8 1,7 1,7 1,0 2,2 0,1 1,0 1,0 1,8 1,2 0,9 0,9 1,2 0,3 1,1 1,2 1,1 1,1 1,6 0,0 0,4 0,7 0,2
74
Napomena: Za Brtoniglu, Buje, Gronjan, Novigrad i Umag izraunato prema periodima 1948.-1956. i 1956.1961. Za opinu Lanie u periodu 1981.-1991. stopa je izraunata prema stanovnitvu u zemlji. Za opinu Lanie 1991.-2001. stopa je izraunata sa stanovnitvom u zemlji za 1991. godinu. Izvor: Koreni M.,1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857-1971., JAZU, Zagreb; Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981., Stanovnitvo po naseljima, opinama i zajednicama opina, Dokumentacija 553, RZS SRH, Zagreb, 1984; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gospodarstava 31. oujak 1991., Stanovnitvo u zemlji i inozemstvu po naseljima, Dokumentacija 911, DZS, Zagreb, 1996; Zagreb; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
Sl. 2. Kretanje broja stanovnika Istre 1945. 2001. Fig. 2 The population of Istria, 1945-2001
U idua dva desetljea (1971. 1991.) demografski razvoj Istre najpropulzivniji je u cijelom poslijeratnom razdoblju. Dvanaest opina/gradova u meupopisju 1971. 1981. ostvarilo je porast broja stanovnika, a 1981. 1991. ak njih 17. U posljednjem meupopisnom razdoblju (1991. 2001.) broj opina i gradova u kojima raste broj stanovnika ostao je priblino isti (16), ali je ukupan broj stanovnika Istre neznatno porastao (za 1%), to je dijelom rezultat i spomenute metodoloke promjene pri provoenju popisa. Iako su se pozitivni demografski trendovi u posljednjih tridesetak godina poeli iriti iz priobalja u unutranjost, podatak da ak 15 opina u svim meupopisnim razdobljima od 1948. do 2001. depopulira, jasno govori o stabilnosti depopulacije. Usporedba 1948. i 2001. otkriva da se broj stanovnika u 12 opina/gradova poveao, a u ostalih 27 smanjio (sl. 3). Najvei porast je u Faani (indeks 381,7), dok se ekstremnom depopulacijom istiu opine Lanie ( 87,7%), Gronjan ( 77,4%) i Oprtalj ( 74,2%). Gustoa naseljenosti Istre porasla je sa 65,2 st/km2 (1948.) na 73,4 st/km2 (2001.). Izrazitije je diferenciranje prema gustoi naseljenosti na sjeverni, s najrjeom naseljenou (Lanie, Lupoglav, Gronjan) i krajnji juni dio Istre (Pula, Faana i Medulin). Polovi gustoe naseljenosti su grad Pula sa 1 093 st/km2 i opina Lanie sa 2,8 st/km2 (trea najrjee naseljena u Hrvatskoj iza opina Civljane i Udbina). 75
Sl. 3. Indeks promjene broja stanovnika Istre po opinama/gradovima 2001./1948. Fig. 3 Index of population number change of Istria by municipalities/towns (2001/1948)
76
DRUTVENO-GOSPODARSKE PRILIKE KAO FAKTOR DEMOGRAFSKOG RAZVOJA Najprije, obnova poslije Drugog svjetskog rata nije tekla potrebnim koracima7, a s obzirom da je Istra nakon rata (osim dijela pod Zonom B) pripala Jugoslaviji, bilo je oekivano da dobije i poseban tretman. On je i ostvaren u obliku Ministarstva za novoosloboene krajeve, ali je ono neshvatljivo brzo ukinuto. Djelovalo je od jeseni 1948. do proljea 1951. (Zelenika 1973). Nadalje, izrazito agrarnog karaktera, unutranja Istra bila je optereena nepovoljnom poreznom politikom koja za aktivna poljoprivredna gospodarstva nije bila dovoljno ni selektivna ni stimulativna, to je utjecalo na naputanje poljoprivrede (Zelenika 1973). Isto tako, plaao se porez na dohodak od poljoprivrede i opinski porez, a individualni proizvoai plaali su razne druge doprinose kao to su vodni doprinos, imovinska taksa, zdravstveni doprinos i samodoprinos (Zelenika 1973). Deagrarizaciju su dodatno ubrzali usitnjenost posjeda (rascjepkanost parcela), slab prodor mehanizacije u selo i nedostatak kredita. Poloaj u kojem se nalo seljatvo rezultiralo je ubrzanom deagrarizacijom i deruralizacijom (naputanje sela i poljoprivrede). Prvi popis poslije rata koji nam omoguuje svoenje rezultata po naseljima na razinu novih opina jest onaj iz 1961. Tada je udio poljoprivredog stanovnitva iznosio 31,3%, da bi 2001. pao na svega 2,6%.8 Glavni nedostatak drutveno-ekonomskog razvoja Istre jest zanemarivanje prostorne komponente razvoja (Zelenika 1973). Favoriziran je bio obalni dio Istre tj. gradovi u kojima je bila bazirana industrija i razvoj turizma, dok su ulaganja u unutranjost poluotoka izostala. Primjerice, biva opina Buje sredstva koja je dobivala zbog svojeg nerazvijenog dijela, gornje Bujtine (danas uglavnom opine Gronjan i Oprtalj), ulagala je u razvoj svoje obale, a smatralo se da e onda vlastitim sredstvima obnavljati svoje zalee, to nije nikada uinjeno. Niti kriteriji prioriteta u jugoslavenskim mjerilima (nerazvijeni krajevi, strateki razlozi i dr.) nisu ili Istri u prilog (Rojni i dr. 1973). Jedino vee naselje u unutranjosti Pazin nije uspjelo razviti znatniji utjecaj na ire podruje (ulji 1973). Glavni su uzroci tome slaba prometna povezanost, ogranieni gospodarski potencijali unutranje Istre i konkurentnost obalnih gradskih sredita (ulji 1973). Razvoj se bazirao na tadanjim opinskim centrima kojih je u unutranjosti bilo samo tri (Buje, Buzet i Pazin), dok su na obali ostala etiri sredita. Ta tri centra nisu mogla ispuniti zadau nositelja razvoja unutranje Istre. to se tie prometa, nastojanje da se komunikacija s Rijekom ostvari kao primarni smjer gravitacijske usmjerenosti, nije dala odgovarajue rezultate9 (ulji 1973). Disperzija i usitnjenost bitna su obiljeja naseljske strukture Istre.10 Takva je struktura nepripremljena doekala poslijeratni razvoj. Godine 1948., u samo 18 naselja bila je koncentrirana 1/3 stanovnitva (to su naselja s vie od 1 000 stanovnika).11 Popis iz 2001. jo je vie izrazio usitnjenost naselja. Prosjena veliina naselja iznosi 324 stanovnika. U 19 naselja s vie od 1 000 stanovnika ivjelo je ak 129 090 ili 62,6% populacije Istre.12 U ostalih 618 naseobina ivjelo je 77 254 stanovnika, to znai da je prosjena veliina tih naselja 125 stanovnika. ak 432 naselja imalo je manje itelja od tog broja.
77
78
1971.-1980. prirodni prirast/ pad ivoroeni umrli 129 356 137 730 900 225 237 135 87 196 126 106 329 1.642 30 274 129 470 270 143 395 306 230 208 519 205 327 53 76 49 36 87 187 182 152 857 785 422 93 380 1.808 35 229 75 363 331 104 350 160 54 160 158 32 114 165 172 426 1.146 201 296 216 546 269 152 284 234 38 160 271 146 59 66 122 171 36 106 222 88 149 230 99 131 116 56 111 51 12 46 662 166 67 141 183 62 48 66 289 64 184 313 129 790 110 814 770 44 602 128 986 709 277 453 579 186 161 111 51 117 127 97 269 1.130 27 211 91 301 304 109 326 162 25 153 148 5 107 383 27 323 358 35 238 420 166 584 875 262 179 170 131 237 122 172 412 1.318 144 295 191 546 414 156 375 99 30 160 130 30 84 133 ivoroeni umrli ivoroeni umrli 8 35 11 55 97 14 130 46 61 18 26 60 79 619 90 3 31 17 58 48 120 prirodni prirast/ pad prirodni prirast/ pad prirodni prirast/ pad 49 182 59 131 296 76 18 59 80 120 5 75 143 188 117 84 100 245 110 47 49 1981.-1990. 1991.-2000.
Tab. 4. Prirodno kretanje stanovnitva Istre 1964. 2000. Tab. 4 Natural population change in Istria, 1964-2000
1964.-1970.
Opina/grad
ivoroeni umrli
Bale
86
78
Barban
271
236
Brtonigla
126
115
Buje
388
333
Buzet
587
490
Cerovlje
233
219
Faana
181
51
Graie
180
134
Gronjan
48
109
Kanfanar
153
135
Karojba
143
117
Katelir-Labinci
82
142
Kran
376
297
Labin
1.118
499
Lanie
73
163
Linjan
197
194
Lupoglav
117
148
Marana
340
357
Medulin
129
187
Motovun
144
192
Novigrad
265
145
Oprtalj 458 96 232 3.096 249 210 15 6 48 23 18 391 15 23 232 67 147 6.114 26.725 17.753 8.972 392 415 23 262 137 125 280 318 852 552 300 795 156 177 21 153 189 533 169 446 25.823 19.782 300 329 29 253 358 1.318 713 605 1.430 811 155 227 72 114 272 158 619 105 36 262 111 128 6.041 231 326 95 246 339 93 81 77 4 56 107 51 200 189 11 153 198 45 147 117 181 160 1.098 215 117 601 223 341 412 616 204 281 611 330 141 1.885 1.025 860 1.915 1.092 823 1.294 635 471 164 493 572 79 215 590 1.250 525 192 118 293 273 1.040 377 191 608 208 474 18.418 21.496 8.433 3.385 5.048 7.643 4.270 3.373 5.391 5.343 1.829 1.006 823 2.121 1.131 990 1.684 1.233 295 260 35 141 269 128 157 250 93 451 48 375 44 384 45 1 112 113 58 162 74 7 15 133 3.078 1.568 984 584 1.862 1.048 814 1.167 1.025 142
143
162
19
111
229
118
116
216
100
90
204
114
Pazin
993
535
Pian
278
182
Pore
822
590
Pula
5.122
2.026
Raa
561
312
Rovinj
892
682
Sv. Nedelja
341
356
Sv. Lovre
130
124
Sv. Petar u umi
108
60
Svetvinenat
177
200
Tinjan
209
191
Umag
820
429
Vinjan
230
245
Viinada
129
106
Vodnjan
619
387
Vrsar
139
72
minj
389
242
ISTRA
17.369 11.255
Napomena: Za grad Pulu 2001. ubrojeni podaci i za naselja Pjeana Uvala, Valbonaa, Vinkuran i Vintijan koji su izuzeti iz opine Medulin. Za opinu Barban (naselje Balii II) i Opinu minj (Balii I) procjena u periodu 1964.-1970. Izvor: Tablogrami roeni i umrli po naseljima, DZS, Zagreb.
79
PRIRODNO KRETANJE STANOVNITVA Kao jedna od osnovnih odrednica (uz mehaniko kretanje ili migracije) ukupnog kretanja stanovnitva, analiza prirodnog kretanja nezaobilazna je u istraivanju demografskog razvoja odreenog podruja. Analitika podjela na ove dvije komponente nuna je zbog razlikovanja (kvantitativnog i kvalitativnog) udjela/utjecaja na promjenu broja stanovnika i njegove strukturalne promjene. Daljnje sporije opadanje nataliteta te blai pad mortaliteta tj. kasnije stagnacija, obiljeja su prirodnog kretanja nakon Drugog svjetskog rata. Sredinom 1980-ih (od 1984.) stanovnitvo Istarske upanije ulo je u posttranzicijsku etapu demografske tranzicije (sl. 4). Na razini upanije denatalitet je prvi put zabiljeen 1992. i traje kontinuirano do 2002. (zadnji podatak s kojim raspolaemo).
Sl. 4. Prirodno kretanje stanovnitva Istre 1956. 2000. (1: roeni, 2: umrli) Fig. 4 Natural population change of Istria, 1956-2000 (1: births, 2 deaths)
Na razini naselja, podaci o roenima i umrlima prate se od 1964. godine pa je svoenje na aktualnu teritorijalnu podjelu opina i gradova u prvoj promatranoj cjelini limitirano na sedmogodinji period 1964. 1970. U tom je razdoblju 11 opina imalo vie umrlih nego roenih stanovnika (tab. 4). U iduem desetljeu (1971. 1980.) taj se broj opina udvostruio (podruja gradova biljee i dalje pozitivan prirodni prirast) na nain da se pridruilo novih 11 opina (trend se, dakle, u prijanjih 11 nastavio), a od 1981. do 1990. broj se poveao na 24 opine. Konano, u posljednjem meupopisnom razdoblju (1991. 2000.) u 32 ili 82,1% opina/gradova zabiljeen je prirodni pad stanovnitva. Demografska tranzicija i odgoeni uinak dugotrajnog iseljavanja iz unutranjeg dijela poluotoka jer poznato je da u emigraciji uglavnom sudjeluje stanovnitvo u dobi od 20 do 40 godina, (Wertheimer-Baleti 1999) prouzroili su pojavu prirodne depopulacije ponajprije u unutranjim opinama Istre, koja se polako iri i u priobalne dijelove. 80
MIGRACIJE Neto migracijski saldo, za ukupni analizirani period (1945. 2001.) negativan je i iznosi 4.142 osoba (tab. 5). Vrijednosti negativnog neto migracijskog salda su se apsolutno i relativno smanjivale do 1971. nakon ega poprimaju pozitivan predznak. Za sliku pokretljivosti stanovnitva usporedili smo udio domorodnog stanovnitva 1961. i 2001. godine. Vie od polovice populacije Istre 1961. ivjelo je u mjestu roenja (54,4%). Taj je udio 2001. pao na 46,9%. Opina s najmanjim udjelom domorodnog stanovnitva 1961. bila je Novigrad (24,6%), dok je ona s najveim udjelom bila Lanie (91,0%).
Tab. 5. Migracijski saldo stanovnitva Istre 1945. 2001. Tab. 5 Net migration in Istria, 1945-2001
Popisna promjena Prirodni prirast/pad Neto migracijski saldo (aps.) Neto migracijski saldo (rel.)
1945.1948. 27.436 3.779
1948.1953. 7.956 9.598
1953.1961. 1.744 14.828
1961.1971. 1.639 10.020
1971.1981. 13.133 8.972 4.161 0,6
1981.1991. 16.014 6.041 9.973 1,3
1991.2001. 1.998
3.078
31.215 17.554 13.084 11.659 4,0 2,4 1,9 1,7
5.076 0,6
Relativni neto migracijski saldo = Ms/( P1 + P2)/2 x 100. Izvor: Koreni M., 1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857-1971, JAZU, Zagreb; Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981., Stanovnitvo po naseljima, opinama i zajednicama opina, Dokumentacija 553, RZS SRH, Zagreb, 1984; Popis stanovnitva 1991., Stanovnitvo u zemlji i inozemstvu po naseljima, Dokumentacija 911, DZS, Zagreb, 1996; Gelo, J. (1987): Demografske promjene u Hrvatskoj od 1780. do 1981., Globus, Zagreb (za prirodni prirast 1945.-1949., str. 275); Vitalna statistika-izvjetaj za godinu 1950, Zavod za statistku i evidenciju NR Hrvatske, Zagreb, 1954; Vitalna statistika-izvjetaj za godinu 1951, Zavod za statistku i evidenciju NR Hrvatske, Zagreb, 1955; Vitalna statistika, izvjetaj za godinu 1952, Zavod za statistku i evidenciju NR Hrvatske, Zagreb, 1956; Vitalna statistika za 1953, SZS, Beograd, 1956; Vitalna statistika za 1954, SZS, Beograd, 1956; Vitalna statistika za 1955, SZS, Beograd, 1957; Demografska statistika 1956, SZS, Beograd, 1959; Demografska statistika 1957, SZS, Beograd, 1960; Demografska statistika 1958, SZS, Beograd, 1960; Demografska statistika 1959, SZS, Beograd, 1962; Demografska statistika 1960, SZS, Beograd, 1963; Demografska statistika 1961, SZS, Beograd, 1964; Demografska statistika 1962, SZS, Beograd, 1964; Demografska statistika 1963, SZS, Beograd, 1965; Tablogrami roeni i umrli po naseljima, DZS, Zagreb; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
Prostor poput Istre zahtijevao bi, s obzirom na vanost i opseg migracijskih kretanja, posebnu analitiku obradu, no i saet prikaz migracijskih tokova kao i analiza migracijskog salda ine se korisnim. Vanost analize migracije oituje se i u injenici da ona djeluje na strukture stanovnitva dvojako. Osim trenutanog gubitka mlaeg stanovnitva koje najee sudjeluje u emigraciji, to isto stanovnitvo odnosi sa sobom i budue vitalne dogaaje. Sredinju ulogu u demografskom razvoju Istre nakon Drugog svjetskog rata ima iseljavanje koje je uslijedilo kao posljedica ratnih i poratnih zbivanja. Iako egzodus13 poinje dva mjeseca prije kapitulacije Italije u rujnu 1943. nakon pada Mussolinija (Dukovski 2001), prve opcije14 regulirane su Mirovnim ugovorom s Italijom (stupio na snagu 15. rujna 1947.). Egzodus je time uao u treu fazu.15 Prema lancima 19. i 20. tog ugovora 81
i Sporazuma o opciji (Slubeni list FNRJ 74/1947, 109/1947) optanti su morali ispunjavati sljedee uvjete: a) prebivalite na pripojenom podruju na dan 10. lipnja 1940. (datum ulaska Italije u rat); b) talijansko dravljanstvo na dan 15. rujna 1947. (datum stupanja na snagu Mirovnog ugovora); c) talijanski kao govorni jezik. Podnositelji zahtjeva za opcijom morali su priloiti imena i datum roenja djece ispod 18 godina na koje se protee opcija. Drugi sporazum o opcijama potpisan je 1951. (Slubeni list FNRJ 1/1951, 12/1951). Rok za podnoenje molbi istjecao je 15. travnja 1951., a tim je sporazumom omogueno i osobama kojima je zahtijev prije bio odbijen da podnesu molbu za reviziju. Iz dijela pod Zonom B STT-a iseljavanje je legalizirano Memorandumom o suglasnosti (toka 8.) potpisanim 5. listopada 1954. (Slubeni list-MUIDS 6/1954). Trei sporazum o opcijama potpisan je 1965. (Slubeni list-MUIDS 8/1965). Iako manje koritena, mogunost iseljenja putem otpusta iz jugoslavenskog dravljanstva omoguena je zakonom o jugoslavenskom dravljanstvu (Slubeni list SFRJ 38/1964) i Osimskim sporazumom koji je stupio na snagu 11. oujka 1977. (Slubeni list-MU 1/1977). Osim uz pomo opcija i otpustom iseljavalo se i ilegalno. Takav nain iseljavanja bio je najintenzivniji sredinom 1950-ih (1956. i 1957.) zbog slabije granine kontrole nakon transke krize i poputanja napetosti na granici. Neka istraivanja pokazuju da se od 1956. 1960. iselilo preko 37% ukupno ilegalno iseljenih osoba (Laui 1987). Na pitanje koliko je osoba iselilo iz Istre (kao i ostalog dijela koji je pripao Jugoslaviji) nikada neemo dobiti toan odgovor. Potekou predstavlja injenica da je odreen broj ljudi iselio ilegalno, a i svi lanovi obitelji onih koji su iselili legalno nisu registrirani. Prema podacima u Arhivu MUP-a u Zagrebu, iz Istre je putem opcija iz 1948. i 1951. iselilo 48 639 osoba, a otpustom 3 964 (do 1974.) (erjavi 1993). To ukupno iznosi 52 603 osobe kojima erjavi dodaje 20 000 iseljenih iz dijela Bujtine (tada pod Zonom B). Ukupni broj iseljenih iznosi 72 603 i to predstavlja donju granicu iseljenih iz Istarske upanije u sklopu istarskog egzodusa. Ako primjenimo udio iseljenih osoba mlaih od 18 godina (35,1%) koji donosi erjavi, onda treba dodati jo 18 438 osoba (35% od 52 603). To sada iznosi 91 041 emigranata na koje dodajemo 17 508 ilegalno iseljenih (19% od 91 041, prema istom omjeru koji je primijenio erjavi). Ukupni broj iseljenih iz hrvatskog dijela Istre popeo se na 108 549, oko 109 000 iseljenih nakon Drugog svjetskog rata.16 Nakon odlaska optanata neka su se naselja pokuala revitalizirati unutarnjom kolonizacijom. Dalmatinci, preteno s Makarskog primorja i s otoka Braa, kolonizirali su Vrsar i Funtanu (Blaevi 1991), dok su Meimurci doselili u Motovun i okolicu 1951. i 1952. (Blaevi 1967). Ugljenokopi na Labintini privlaili su pak stanovnitvo iz cijele bive Jugoslavije. Preteno iz sjeverne i sjeverozapadne Bosne, muslimansko stanovnitvo nakon Drugog svjetskog rata doselilo je u Labin, Rau, Vine, Podpian i druga naselja (Blaevi 1994). Labintina je privukla i Slovence (idrijske rudare) koji su se kasnije vraali radi bolje mogunosti zaposlenja u Sloveniji ili su se preselili u priobalna mjesta radi turistikog razvoja (Medica 1995). Istra je openito bila privlano podruje za naseljavanje u bivoj Jugoslaviji. Godine 1961. popisano je 6,1% ili 10 782 stanovnika doseljenih s podruja tadanje Jugoslavije (bez Hrvatske) da bi taj broj porastao na 25 108 ili 12,2% 2001. godine.17
82
Ekonomska vanjska emigracija koja se odvijala kao dio ruralnog egzodusa (bijeg sa sela) ispreplie se i nastavlja na istarski egzodus, a najmasovnija je iz unutranjosti poluotoka, to potvruje i primjer bive opine Buzet (Baui 1970). U okviru agrarne reforme i kolonizacije koja je u Istri provedena nakon Mirovnog ugovora s Italijom pa do kraja studenog 1948., nije bilo veih preseljenja. Ona su uglavnom bila unutar istarskog poluotoka i to iz tadanje opine Lanie (Pavlovi 1952). Bez obzira na to to ne postoje precizne kvantikacije o preseljenju iz unutranjosti poluotoka u priobalje (pogotovo za zapadnu i junu obalu) opa je ocjena da je to dominantan smjer preseljavanja unutar Istre nakon Drugog svjetskog rata.18 Migracija iz unutranjosti u obalne centre znatno se pojaava od 1960-ih godina razvojem turizma. TIPOVI OPEG KRETANJA STANOVNITVA Usporedbom meupopisne promjene broja stanovnika i prirodnoga prirataja moe se odrediti tip opeg (ukupnog) kretanja stanovnitva. Tip opeg kretanja stanovnitva sintetiki je pokazatelj odnosa i utjecaja prirodne promjene (prirataja ili pada) i prostorne pokretljivosti u odreenom razdoblju. Tipovi opeg kretanja mogu biti svrstani u dvije osnovne skupine: emigracijsku ili egzodusnu (E negativna migracijska bilanca) i imigracijsku (I pozitivna migracijska bilanca). Svaka se skupina dijeli na etiri tipa, ovisno o modikaciji prirodnog kretanja i migracijske bilance. Skupina E dijeli se na: E1-emigraciju, E2-depopulaciju, E3-izrazitu depopulaciju i E4-izumiranje. Skupina I dijeli se na: I1-ekspanziju imigracijom, I2-regeneraciju imigracijom, I3-slabu regeneraciju imigracijom i I4-vrlo slabu regeneraciju imigracijom (Friganovi 1990). U prva dva razmatrana desetljea (1971. 1991.) tip opeg kretanja stanovnitva Istre imao je obiljeje ekspanzije imigracijom (tip I4, tab. 6). Na razini opina, u prvom desetljeu 1971. 1981. najraireniji tip bio je E4 (trend izumiranja) koji je detektiran u 18 ili 46,2% opina. Te opine formiraju prsten u unutranjoj Istri oko gradova Pazina i Buzeta. Egzodusna skupina (24 opina/gradova) bila je brojnija od imigracijske (15 opina i gradova). Kod imigracijskih tipova, najraireniji je tip I1 (ekspanzija imigracijom) koji su imale 11 gradova i opina (redom priobalne ili s jakim opinskim sreditima: Buje, Buzet, Pazin itd.). Od 1981. do 1991. omjer imigracijskih i emigracijskih gradova/opina promijenio se u korist prvih, 23:16 (tab. 6). No, i dalje najbrojniji tip E4 koji prevladava uglavnom u istim opinama kao i u prethodnom razdoblju. I kod imigracijskih tipova prevladava ponovno tip I1 ekspanzija imigracijom. Istim opinama iz prethodnog razdoblja (s izuzetkom Pazina) pridruile su se opine Bale, Medulin i grad Vodnjan. Time je cijeli zapadni dio poluotoka poprimio trend ekspanzije imigracijom. U posljednjem meupopisnom periodu (1991. 2001.) stanovnitvo Istre poveavalo se imigracijskim obiljejem, ali iskljuivo pod utjecajem imigracije (zbog prirodnog pada), tako da je tip opeg kretanja I3 slaba regeneracija imigracijom (tab. 6). Broj opina i gradova s imigracijskim tipom opeg kretanja stanovnitva poveao se na 31, od ega u njih 15 prevladava tip I4 vrlo slaba regeneracija imigracijom. Svega pet opina i grad Labin imaju obiljeje izumiranja (tip E4). Najpogoenija je, dakle, Labintina: opine Kran, Pian, Raa i spomenuti grad Labin.
83
84
1981.-1991. Prirodni prirast/ pad Tip Migracijski Porast/ OKS-a saldo pad I1 I4 E3 I1 I1 E4 I1 I4 E4 E4 E4 I2 I2 I1 I4 I2 141 183 62 163 48 I4 E4 I1 E4 28 37 140 169 468 40 217 9 50 902 115 4 2 706 334 23 69 117 19 38 231 718 94 574 50 174 2.597 115 67 70 83 236 187 81 131 296 76 18 59 80 120 5 75 143 188 117 84 100 245 110 47 53 181 59 I2 I4 I4 I4 I2 I4 I4 I4 I1 I3 E4 E4 I4 I2 I4 I3 I2 E4 4 181 182 I4 20 17 49 I4 30 35 5 277 44 129 131 116 56 111 51 12 46 662 166 67 Prirodni prirast/ pad Tip Migracijski OKS-a saldo 32 1 240 50 60 6 352 36 11 3 14 113 88 530 23 658 50 419 2.707 68 1991.-2001. Tip Migracijski Porast/ OKS-a saldo pad E2 E4 E4 I1 I1 E4 I1 E4 E4 E4 I4 I4 E4 I1 E4 I4 E4 E4 I2 E4 37 782 329 233 964 170 132 27 150 151 126 451 1.130 448 123 4 128 17 88 192 139 105 60 209 114 192 837 410 196 163 127 455 464 52 48 520 31 54 50
Tab. 6. Tipovi opeg kretanja stanovnitva Istre 1971. 2001. Tab. 6 General population trends in Istria, 1971-2001
1971.-1981.
Opina/grad
Porast/ pad
Prirodni prirast/ pad
Bale
24
30
Barban
547
27
Brtonigla
77
25
Buje
583
128
Buzet
273
110
Cerovlje
474
64
Faana
341
149
Graie
245
36
Gronjan
164
59
Kanfanar
230
38
Karojba
15
32
Katelir-Labinci
50
54
Kran
541
93
Labin
1.236
785
Lanie
303
152
Linjan
26
53
Lupoglav
246
76
Marana
378
49
Medulin
746
36
Motovun
124
87
Novigrad E4 127 161 292 2.096 3.607 525 1.537 176 50 62 333 172 1.169 291 61 1.298 255 258 4.161 16.014 6.041 159 128 340 111 I1 E4 I1 277 262 I1 118 36 E4 164 105 E4 2.412 619 I1 1.793 59 82 15 229 31 9.973 179 158 E4 21 141 93 E4 48 0 51 I3-I4 51 12 14 50 553 65 13 113 408 83 2.127 221 330 I4 109 178 38 45 I4 7 46 1.698 823 I1 875 675 44 45 384 1 112 113 58 162 74 7 15 133 3.078 336 79 E4 257 589 375 E4 I1 I2 I4 I2 I3 I4 I1 I4 I4 I2 I1 I4 I3 6.225 3.373 I1 2.852 3.784 48 E3 2.894 990 I1 1.904 2.827 451 I1 213 128 E4 85 136 93 E4 466 814 E1 348 142 142 E2-E3 284 43 2.376 3.832 214 631 91 206 13 126 63 495 97 61 120 393 50 5.205 146 100 E4 46 128 114 E4 14 I1 E3 I1 I1 E3 I1 E3 E4 E3 E4 E4 I1 E4 E4 E3 I1 E4 I1
221
187
I1
34
651
66
I1
585
732
49
I2
781
Oprtalj
245
118
Pazin
745
584
Pian
257
35
Pore
2.919
823
Pula
8.655
5.048
Raa
361
164
Rovinj
2.397
860
Sv. Lovre 4
165
11
Sv. Nedelja
254
204
Sv. Petar u umi
58
Svetvinenat
428
95
Tinjan
244
72
Umag
1.774
605
Vinjan
320
29
Viinada
82
21
Vodnjan
998
300
Vrsar
380
125
minj
281
23
ISTRA
13.133
8.972
Napomena: Za grad Pulu 2001. ubrojeni podaci i za naselja Pjeana Uvala, Valbonaa, Vinkuran i Vintijan koji su izuzeti iz opine Medulin. Za opinu Lanie 1981.-1991. i 1991.-2001. prema stanovnitvu u zemlji 1981. i 1991.
Izvor:
Koreni M., 1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske, JAZU, Zagreb; Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981., Stanovnitvo po naseljima, opinama i zajednicama opina, Dokumentacija 553, RZS SRH, Zagreb, 1984; Popis stanovnitva 1991., Stanovnitvo u zemlji i inozemstvu po naseljima, Dokumentacija 911, DZS, Zagreb, 1996; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002; Tablogrami Roeni i umrli po naseljima, DZS, Zagreb.
85
Posebno nas je zanimao odnos prirodnog pada i emigracije u depopulaciji pojedinih opina. Od 27 depopulacijskih opina (1971. 1981.) kod njih est depopulacija je uzrokovana iskljuivo negativnim migracijskim saldom jer je prirodni prirast pozitivan (tipovi E3 i E2). U tri opine (tip I4) gubitak stanovnitva uzrokovan je iskljuivo prirodnim padom, a u 18 opina (tip E4) zajedniki djeluju negativni prirodni prirast i negativni migracijski saldo. Pritom intenzitet gubitka jae odreuje emigracija u 11 opina, a u tri prirodni pad (Lanie, Sv. Nedelja i Motovun). Dakle, od 1971. 1981. depopulacija stanovnitva opina je prvenstveno uzrokovana emigracijom. U periodu 1981. 1991. situacija se bitno izmijenila. U samo jednoj opini (Brtonigla) depopulaciju uzrokuje emigracija, a u est opina samo prirodni pad stanovnitva (tip I4). Od 14 opina koje depopuliraju zajednikim djelovanjem negativnog migracijskog salda i prirodnim padom, u njih 11 intenzitet depopulacije je jae generiran prirodnim padom, a u samo tri opine negativnim migracijskim saldom (Motovun, Viinada, Raa). Depopulacija pod dominantnim utjecajem prirodnog pada nastavila se i potkraj 20. stoljea (1991. 2001.). Od 23 depopulirajue opine/grada, njih 15 gubi stanovnitvo iskljuivo zbog vika umrlih nad roenima, pet opina depopulira zajednikim djelovanjem negativnog prirodnog prirasta i emigracije, ali snanijim utjecajem prirodnog pada. Stanovnitvo grada Labina smanjuje se takoer zajednikim utjecajem, ali prvenstveno emigracijom, dok samo Pula i Pazin gube stanovnitvo iskljuivim utjecajem mehanikog kretanja. SASTAV STANOVNITVA PREMA DOBI I SPOLU Sastav stanovnitva prema dobi, kao dio biolokih (demografskih) struktura, u analizi neke populacije predstavlja najvanije strukturalno obiljeje. Dobna struktura vana je za sadanji i budui razvoj stanovnitva i gospodarski razvoj nekog podruja jer iz nje proizlaze kljuni kontingenti stanovnitva za bioloku reprodukciju (odreuje natalitet, mortalitet) i za formiranje radne snage. Dobna struktura slika je povijesnog razvoja stanovnitva tijekom duljeg vremenskog razdoblja jer u njoj dolaze do izraaja ranije razvojne tendencije neke populacije (Wertheimer-Baleti 1999). Dobni sastav stanovnitva razmatrali smo od 1961. godine pomou indeksa starosti koji pokazuje odnos starog (60 i vie) i mladog (0-19) stanovnitva.19 Smatra se da je starenje stanovnitva ve poelo kada indeks prijee vrijednost 40,0%, a udio starog stanovnitva dostigne 12% (WertheimerBaleti 1999). Godine 1961. indeks starosti stanovnitva Istre iznosio je 35,4 (tab. 7), a udio starog stanovnitva na kritinoj vrijednosti od 12% (sl. 6). Udio mladih apsolutno se i relativno smanjuje (1961. 34%, 2001. 21,8%), uz, naravno, istovremeno poveanje udjela starih koji su 2001. sa 21,7% gotovo dostigli udio mladih (sl. 5-7). Ve je 1961. 22 ili 56,4% administrativno-teritorijalnih jedinica prelo kritinu vrijednost, a raspon se kretao od 14,9 (opina Faana) do 93,1 (opina Medulin). Popis iz 2001. otkrio je da su sve opine/gradovi preli kritinu vrijednost od 40%, a ak njih 23 ima vie starih nego mladih (indeks preko 100). Indeks starosti stanovnitva Istre iznosi 99,7, a prosjena starost (dob) od 40,2 godine potvruje odmakao proces starenja (kritina vrijednost je 30 godina; Wertheimer-Baleti 1999). Najmanji indeks starosti imale su opine/gradovi Vrsar (67,3), Pore (70,8) i Sv. Petar u umi (71,8), a najvei Lanie (233,8), Sv. Nedelja (151,7), Kanfanar (145,4), Barban (145,3) i Marana (142,4). U tom viedesetljetnom razdoblju 86
Tab. 7. Pokazatelj dobne strukture (indeks starosti) stanovnitva Istre 1961. i 2001. Tab. 7 Ageing index of population of Istria in 1961 and 2001
1961. Opina/grad Bale Barban Brtonigla Buje Buzet Cerovlje Faana Graie Gronjan Kanfanar Karojba Katelir-Labinci Kran Labin Lanie Linjan Lupoglav Marana Medulin Motovun Novigrad Oprtalj Pazin Pian Pore Pula Raa Rovinj Sv. Nedelja Sv. Lovre Sv. Petar u umi Svetvinenat Tinjan Umag Vinjan Viinada Vodnjan Vrsar minj ISTRA 0-19 430 1.492 656 1.742 2.337 1.039 469 761 609 732 704 463 1.578 3.681 514 716 584 1.679 450 731 797 708 3.028 1.141 2.736 12.548 2.222 2.617 1.346 657 414 1.218 880 2.622 1.068 639 2.244 458 1.457 60.167 60+ 128 469 275 744 1.101 503 70 342 310 338 283 272 766 790 355 441 324 751 419 228 186 385 967 388 1.075 2.923 616 964 609 283 136 405 425 785 453 257 723 168 621 21.278 Xs 29,8 31,4 41,9 42,7 47,1 48,4 14,9 44,9 50,9 46,2 40,2 58,7 48,5 21,5 69,1 61,6 55,5 44,7 93,1 31,2 23,3 54,4 31,9 34,0 39,3 23,3 27,7 36,8 45,2 43,1 32,9 33,3 48,3 29,9 42,4 40,2 32,2 36,7 42,6 35,4 0-19 249 563 379 1.158 1.328 403 639 370 165 282 399 325 737 2.375 74 651 202 752 1.002 215 928 222 2.290 442 4.168 12.305 734 3.098 538 318 291 479 436 2.875 489 255 1.363 660 812 44.971
2001. 60+ 212 818 332 1.047 1.190 498 612 365 214 410 323 316 776 2.853 173 662 271 1.071 1.006 270 802 258 1.797 495 2.953 13.438 903 2.800 816 345 209 609 463 2.319 559 258 1.058 444 880 44.825 Xs 85,1 145,3 87,6 90,4 89,6 123,6 95,8 98,6 129,7 145,4 81,0 97,2 105,3 120,1 233,8 101,7 134,2 142,4 100,4 125,6 86,4 116,2 78,5 112,0 70,8 109,2 123,0 90,4 151,7 108,5 71,8 127,1 106,2 80,7 114,3 101,2 77,6 67,3 108,4 99,7
indeks 2001./ 1961. 286,0 462,2 209,0 211,7 190,2 255,3 641,7 219,5 254,8 314,9 201,4 165,5 216,9 559,7 338,5 165,1 241,8 318,4 107,8 402,6 370,3 213,7 245,7 329,3 180,3 468,8 443,8 245,4 335,2 251,9 218,6 382,4 219,9 269,4 269,5 251,6 240,9 183,4 254,3 281,8
Indeks starosti (Xs) = P60+/P0-19 x 100. Napomena: Za grad Pulu 2001. ubrojeni podaci i za naselja Pjeana Uvala, Valbonaa, Vinkuran i Vintijan koji su izuzeti iz opine Medulin. Za 1961. procjena za naselja Balii I (opina minj) i Balii II (opina Barban). Izvor: Popis stanovnitva 1961, knjiga XI, Pol i starost, SZS, Beograd, 1965; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
87
najveu promjenu indeksa starosti zabiljeili su opine/gradovi Faana (indeks promjene 641,7), Labin (559,7), Pula (468,8), Barban (462,2), Raa (443,8) i Motovun (402,6) (tab. 7). Kod udjela mladih 2001. polove predstavljaju opina Sveti Petar u umi (28,8%) i Sveta Nedelja (18,5%), dok je kod udjela starih najvei udio u ukupnom stanovnitvu prisutan u opini Lanie (43,5%), a najmanji u opini Vrsar (16,4%). Sastav stanovnitva Istre prema spolu pokazuje porast udjela enskog stanovnitva u ukupnom. Godine 1961. koecijent feminiteta (broj ena na 100 ili 1000 mukaraca) iznosio je 1022, a 2001. 1064 (tab. 8). Prema rezultatima prvog razmatranog popisa iz 1961. koecijent feminiteta po opinama i gradovima kretao se od 88 (Viinada) do 119 (Sv. Petar u umi) (tab. 8). ak 25 opina/gradova imalo je vei udio enskog, nego mukog stanovnitva, da bi se taj broj 2001. poveao na 33. Prema podacima posljednjeg popisa stanovnitva polovi vrijednosti kretali su se od 97 (opina Sv. Lovre) do 116 (opina Gronjan). Specini koecijent feminiteta prema dobi pokazuje manjak enske populacije u mlaim dobnim skupinama (openito se raa vie muke djece) na razini Istarske upanije (tab. 9). Prevlast muke populacije 1971. pojavljivala se u dobnim skupinama sve do razreda 40-44 godina starosti. Podaci zadnjeg popisa otkrivaju da se ta dominacija spustila do razreda 25-29. Neravnotea prema spolu poveava se u starijim dobnim skupinama (ene u prosjeku ive due od mukaraca).
Sl. 5. Stanovnitvo Istre po dobnim skupinama 1961. i 2001. Fig. 5 Population of Istria by age groups in 1961 and 2001
88
Sl. 6. Dobno-spolna struktura stanovnitva Istre 1971. i 2001. Fig. 6 Age-sex structure of population of Istria in 1971 and 2001
Sl. 7. Udio mladog i starog stanovnitva Istre u ukupnom 1961. 2001. Fig. 7 Shares of young and old population in the total population of Istria 1961-2001
89
Tab. 8. Struktura stanovnitva Istre prema spolu 1961. i 2001. Tab. 8 Sex structure of population of Istria in 1961 and 2001.
Opina/grad Bale Barban Brtonigla Buje Buzet Cerovlje Faana Graie Gronjan Kanfanar Karojba Katelir-Labinci Kran Labin Lanie Linjan Lupoglav Marana Medulin Motovun Novigrad Oprtalj Pazin Pian Pore Pula Raa Rovinj Sv. Nedelja Sv. Lovre Sv. Petar u umi Svetvinenat Tinjan Umag Vinjan Viinada Vodnjan Vrsar minj ISTRA
M 568 2.033 969 2.676 3.522 1477 620 1063 984 1118 904 788 2.412 5.350 796 1.271 908 2.519 874 902 1.027 1125 4.071 1463 4.061 18.459 3.231 3.662 1.986 994 512 1.693 1302 3.757 1.602 934 3.062 633 2.116 87.444
1961. 562 2.074 989 2.664 3.566 1572 651 1087 877 1151 897 784 2.376 4.903 919 1.365 874 2.534 948 948 1.067 1095 4.318 1.536 4.155 18.944 3.142 4.156 2.127 965 611 1.863 1289 3.801 1.584 826 3.235 677 2.262 89.394
kf 99 102 102 100 101 106 105 102 89 103 99 99 99 92 115 107 96 101 108 105 104 97 106 105 102 103 97 113 107 97 119 110 99 101 99 88 106 107 107 102
M 518 1.337 778 2.567 3.032 875 1.515 716 364 710 745 659 1.611 6.115 186 1.450 463 1.908 2.936 468 1.889 473 4.539 973 8.430 28.033 1.657 6.820 1.419 716 479 1.077 888 6.234 1.079 571 2.734 1.332 1.673 99.969
2001. 529 1.465 801 2.773 3.027 870 1.535 717 421 747 744 675 1.653 6.311 212 1.495 466 1.995 3.068 515 2.113 508 4.688 1.024 9.030 30.561 1.878 7.414 1.490 692 532 1.141 882 6.667 1.108 566 2.917 1.371 1.774 106.375
indeks kf 2001./1961. 102 103,2 110 107,4 103 100,9 108 108,5 100 98,6 99 93,4 101 96,5 100 97,9 116 129,8 105 102,2 100 100,6 102 103,0 103 104,2 103 112,6 114 98,7 103 96,0 101 104,6 105 103,9 104 96,3 110 104,7 112 107,7 107 110,3 103 97,4 105 100,2 107 104,7 109 106,2 113 116,5 109 95,8 105 98,0 97 99,6 111 93,1 106 96,3 99 100,3 107 105,7 103 103,9 99 112,1 107 101,0 103 96,2 106 99,2 106 104,1
Koecijent feminiteta (kf) = /M x 100. Napomena: Za grad Pulu 2001. ubrojeni podaci i za naselja Pjeana Uvala, Valbonaa, Vinkuran i Vintijan koji su izuzeti iz opine Medulin. Za 1961. procjena za naselja Balii I (opina minj) i Balii II (opina Barban). Izvor: Popis stanovnitva 1961, knjiga XI, Pol i starost, SZS, Beograd, 1965; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
90
Tab. 9. Koecijent feminiteta stanovnitva Istre prema dobnim grupama 1971. i 2001. Tab. 9 Sex ratio of population of Istria by age groups in 1971 and 2001
Dobne grupe 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75+ Ukupno
M 5.709 6.497 7.166 7.952 7.572 5.257 6.912 7.166 6.730 5.435 3.325 4.052 4.433 3.321 2.092 2.129 86.231
1971. 5.656 6.083 6.905 7.764 7.015 5.184 6.893 6.706 6.699 5.947 3.636 4.478 5.074 4.108 2.936 3.418 88.968
kf 991 936 964 976 926 986 997 936 995 1.094 1.094 1.105 1.145 1.237 1.403 1.605 1.032
M 4.419 5.059 6.450 6.986 7.498 6.729 6.494 7.762 8.532 8.542 7.348 4.900 5.841 5.237 3.877 3.974 99.969
2001. 4.368 4.829 6.052 6.808 7.132 6.439 6.829 7.898 8.595 8.491 7.352 5.269 6.701 6.051 5.535 7.609 106.375
kf 988 955 938 975 951 957 1.052 1.018 1.007 994 1.001 1.075 1.147 1.155 1.428 1.915 1.064
Koecijent feminiteta (kf) = /M x 1000. Izvor: Popis stanovnitva i stanova 1971, Pol i starost-I deo: rezultati po naseljima i optinama, knjiga VIII, SZS, Beograd, 1973; Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
DEMOGRAFSKI UGROENA NASELJA Popis iz 2001. zabiljeio je 648 naselja u Istri. Od tih 648 naselja u njih 637 obitavali su itelji Istre. to je s ostalih 11? U Kanegri ne ivi nitko jer je to turistiko naselje; teritorij naselja Sv. Marija na Krasu podijeljen je tako da sada postoje dva istoimena naselja u gradu Umagu i Bujama, s tim da je podruju grada Buja pripao nenaseljeni dio (da bi se ostvarila izravna veza s naseljem Kanegra). Preostalih devet naselja je bez stanovnika. Postala su mrtva sela (sl. 8). To su naselja: Benii (grad Buzet), Rupeni (grad Pore), Vrnjak (opina Gronjan), Frnjolii (opina Sv. Lovre), Bujarii (opina Vinjan), Mastelii, Pikovica, Trombal i Vranii kod Viinade (sva u opini Viinada). Prvo naselje koje je statistika zabiljeila (popisom iz 1953.) kao naselje bez stanovnika jest Bujarii. Popis iz 1971. evidentirao je da su i Mastelii, Pikovica i Trombal ostali bez stanovnika. Dvadeset godina kasnije, popisom iz 1991. pridruili su im se Frnjolii i Vranii kod Viinade. Posljednji popis izdvojio je spomenute Benie, Vrnjak i Rupene, ali i dva naselja koja su oivjela na papiru. To su naselja Kotli i Ivii koji su 1991. bili bez ijednog itelja, a zadnjim popisom utvreno je da u njima ivi po jedan stanovnik. S obzirom na zamah depopulacije, bilo je zanimljivo izraditi prognozu demografski ugroenih naselja kojima prijeti izumiranje u doglednoj budunosti. Budui da su parametri 91
samo demografski, svjesni smo nedostatka ovakvog kabinetskog istraivanja, ali mislimo da je ovo koristan prilog demografskom vrednovanju naselja u Istri.20 Kriteriji koje smo odabrali bili su sljedei: 1. Veliina naselja 2001. 50 stanovnika. Veliina naselja odabrana je zbog zakonitosti da to je neko naselje manje, to su vei izgledi da e ono postati jo manje. ini nam se da je granica od 50 stanovnika za populacijske znaajke Istre realna te da udovoljava uvjetima izrade crne demografske perspektive za pojedina naselja. Ovaj prvi kriterij izdvojio je 227 naselja. U tom broju sadrana su i ve spomenuta dva novonastala (Katoro, Monterol) i dva oivjela naselja (Kotli i Ivii) koja nisu ula u daljnju analizu jer se ona u njihovom sluaju nije mogla provesti. 2. Smanjenje u periodu 1971. 1981. 15%. To je natprosjeno smanjenje jer je u tom periodu smanjenje ukupnog depopulacijskog skupa naselja (sva naselja koja su imala vie stanovnika na poetku promatranog razdoblja nego na kraju) iznosilo 14,2%. Ovim kriterijem selektirano je 138 naselja. 3. Smanjenje u periodu 1981. 1991. 15%. U ovom razdoblju smanjenje za ukupni depopulacijski skup naselja iznosilo je 13,4%. Nakon selekcije ovim kriterijem izdvojeno je 78 naselja. 4. Smanjenje u periodu 1991. 2001. 15%. Broj depopulacijskih naselja Istre u ovom periodu je 337. Broj stanovnika u tim naseljima 1991. bio je 120 612 , da bi se 2001. smanjio na 110 212. To znai da smanjenje iznosi 8,6%. Izostavili smo sedam velikih naselja (Pula, Labin, Pazin, Vodnjan, Buje, Buzet i Raa) koja takoer gube broj stanovnika i sada postotak smanjenja iznosi 12,8% (sa 33 214 na 28 947), to je ipak realniji podatak. Tada smo crtu povukli na 15%. Ovaj kriterij izdvojio je 45 naselja. 5. Udio mladih (0-19 g.) <15%. Konano, nakon uporabe i ovog kriterija, izdvojeno je 26 naselja s najloijim demografskim trendovima. Za patuljasta naselja s 10 i manje stanovnika ublaili smo jedan kriterij. U ovo dodatno razmatranje ulo je ukupno 13 naselja. Smanjivanjem jednog od kriterija izdvojeno je jo sedam naselja. Dakle, ukupno je u Istri 33 ili 5,2% (od 637 naseljenih 2001 g.) naselja s najnepovoljnijim demografskim trendom kojima prijeti izumiranje (tab. 10, sl. 8). Nema sumnje da je ovakav trend demografskog razvoja pojedinih naselja rezultat brojnih okolnosti. Jedna od vanijih je i naslijeena populacijsko-naseljska struktura. Dobar dio njih jednostavno nije dovoljno velik za funkcionalno organiziranje drutvenog ivota koji se u njima gasi, devastira ambijent i gubi identitet. Ostaje jo ono malo stanovnika koje s punim pravom moemo nazvati etnikom batinom.
92
Tab. 10. Tab. 10
Demografski ugroena naselja Istre Demographically endangered settlements in Istria
Naselje Opina/grad
Broj stanovnika 1971. 1981. 1991. 2001.
Meupopisna promjena (%)
Mlado stanovnitvo (0-19) 2001. % 10,4 25,0 11,8 11,1 10,0 10,0 14,3 10,0 5,3 9,1 2,9 13,0 14,6 14,6 14,6 7,1 12,5 12,5 12,5 -
BARBAN BUZET BUZET BUZET BUZET BUZET KANFANAR KANFANAR KRAN KRAN LANIE LANIE LANIE LANIE LANIE LANIE MARANA OPRTALJ OPRTALJ OPRTALJ PORE PORE PORE RAA SVETI LOVRE SVETI LOVRE SVETI LOVRE SVETI LOVRE SVETVINENAT VINJAN VINJAN VINJAN VIINADA
Izvor:
Rojnii Blatna Vas Duriii Podkuk Sale Sirotii Dubravci Korenii Kostrani Zankovci Dane Jelovice Klenovak Kropinjak Raja Vas Trstenik Mutvoran Bencani Sv. Lucija njidarii Jurii Ruii eraje Drenje Kapovii Knapii Kruli Pajari Peresiji Koutii Legovii ikovii uki
88 41 33 22 45 55 23 82 142 58 38 56 23 34 102 32 57 24 94 104 8 16 7 102 5 11 12 23 85 21 13 18 29
74 20 22 6 32 36 26 68 71 28 29 45 14 22 68 27 39 18 77 75 5 6 6 75 3 8 8 16 57 17 9 13 18
61 12 12 3 20 25 13 50 54 21 21 27 10 15 55 20 32 9 50 52 6 3 4 57 2 6 5 10 43 9 13 11 10
48 8 4 1 17 18 10 40 42 10 12 19 6 11 34 4 23 8 41 41 5 1 2 41 1 4 3 8 28 8 8 8 5
1971.- 1981.- 1991.aps. 1981. 1991. 2001. 15,9 17,6 21,3 5 51,2 40,0 33,3 2 33,3 45,5 66,7 72,7 50,0 66,7 28,9 37,5 15,0 2 34,5 30,6 28,0 2 13,0 50,0 23,1 1 17,1 26,5 20,0 4 50,0 23,9 22,2 6 51,7 25,0 52,4 1 23,7 27,6 42,9 19,6 40,0 29,6 1 39,1 28,6 40,0 35,3 31,8 26,7 1 33,3 19,1 38,2 1 15,6 25,9 80,0 31,6 17,9 28,1 3 25,0 50,0 11,1 18,1 35,1 18,0 6 27,9 30,7 21,2 6 37,5 20,0 16,7 62,5 50,0 66,7 14,3 33,3 50,0 26,5 24,0 28,1 6 40,0 33,3 50,0 27,3 25,0 33,3 33,3 37,5 40,0 30,4 37,5 20,0 32,9 24,6 34,9 2 19,0 47,1 11,1 1 30,8 44,4 38,5 1 27,8 15,4 27,3 1 37,9 44,4 50,0 -
Koreni M., 1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857-1971., JAZU, Zagreb; Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981., Stanovnitvo po naseljima, opinama i zajednicama opina, Dokumentacija 553, RZS SRH, Zagreb, 1984; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gospodarstava 31.oujak 1991., Stanovnitvo u zemlji i inozemstvu po naseljima, Dokumentacija 911, DZS, Zagreb, 1996. Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001., CD-ROM, DZS, Zagreb, 2002.
93
Sl. 8.
Istra: Izumrla naselja (1), demografski ugroena (2) i naselja u kojima je broj stanovnika 2001./1948. smanjen 50% i vie (3) Fig. 8 Istria: Extinct settlements (1), demographically endangered settlements (2) and settlements with population number decreased for 50 per cent and more (2001/1948) (3)
94
ZAKLJUAK Nakon snanog utjecaja emigracije (istarski egzodus) na ukupno kretanje stanovnitva Istre do 1971. priobalje se poinje, pod utjecajem razvoja gospodarstva, demografski oivljavati, dok se u unutranjosti ruralni egzodus nastavlja na poslijeratnu emigraciju. O dugotrajnosti i intenzitetu procesa depopulacije dovoljno govori podatak da se u ak 15 opina broj stanovnika smanjuje u svim meupopisnim razdobljima. Odgoeni uinci iseljavanja i ratnih gubitaka uzrokovali su (izmeu ostalog) postupno smanjivanje prirodnog prirasta koje je rezultiralo pojavom denataliteta od 1992. na razini Istre, a u periodu od 1991. do 2000. prirodnom depopulacijom u veini (82,1%) opina i gradova. U posljednja tri desetljea (1971. 2001.) nakon dominantnijeg utjecaja prirodnog prirasta stanovnitva na ukupno kretanje u prvom desetljeu (1971. 1981.), glavni moderator opeg kretanja puanstva na razini upanije postaje pozitivan migracijski saldo koji je u razdoblju 1981. 1991. pozitivniji od prirodnog prirasta, a u periodu 1991. 2001. anulira utjecaj prirodnog pada stanovnitva. Demografski razvoj nije mogao ostaviti bez posljedica ni dobnu strukturu stanovnitva. Udio mladog stanovnitva je u stalnom opadanju, a indeks starosti pokazuje da je u 23 opine/gradova vei broj starog nego mladog stanovnitva, to ukazuje na slab vitalni potencijal i slabu reproduktivnu mo. U uvjetima dugotrajne prostorne razlike naseljenosti i stihijskog odvijanja preraspodjele stanovnitva te razrjeivanja naseljske strukture, mnoga su naselja preputena izumiranju. Prepoznali smo ih, s najbliom perspektivom takve konanice, 33 ili 5,2%. Kompleksan drutvenogospodarski razvoj prouzroio je koncentraciju stanovnitva u gradovima na zapadnoj i junoj obali. Suvremeni uvjeti naina ivota (poboljana infrastruktura, informatizacija, sve bolja prometna povezanost, zdrav ivot izvan urbanih centara) ne ukazuju na nunost poklapanja mjesta rada i mjesta stanovanja (periferija postaje sve blia), stoga bi i manja mjesta mogla u blioj budunosti postati atraktivnija te demografski oivjeti.
POZIVNE BILJEKE
1. Dananji prostor hrvatskog dijela Istre u njezinom je sastavu od 1954. (Memorandum o suglasnosti) uz manju korekciju granice 1956. kada su naselja Abitanti, Belvedur, Brezovica, Gradin, Koromai-Bokini, Mounigi, Pregara i Siri pripala Sloveniji (Sl. list FNRJ, br. 15/1956). 2. Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001.: stanovnitvo prema spolu i starosti, po naseljima, Statistika izvjea 1167, DZS, Zagreb, 2003., str. 271. 3. Godine 2001. Pjeana Uvala imala je 576, Valbonaa 53, Vinkuran 501 i Vintijan 126 stanovnika. 4. Ukupno u sva etiri naselja od 1997. do 2000. bilo je 20 ivoroenih i 33 umrlih. 5. Opirnije o tom popisu i okolnostima njegovog provoenja donosi M. Mirkovi (1963) u lanku Tri etnike linije. U navedenom popisu stanovnitva naselje Bastii navedeno je dva puta. Pod Zavrje (str. 23) s 27 stanovnika i pod Oprtalj (str. 54) s istim brojem stanovnika. Isto tako i naselje Grii s podatkom od 25 stanovnika pod Zavrje (str. 23) te pod Oprtalj s 24 stanovnika (str. 54). Nadalje, kod ukupnog podatka za Boljun (str. 217 ) pogreno je zbrojen podatak za ukupno stanovnitvo pa umjesto 697 treba stajati 699. Zaseok Valari se spominje dva puta. Prvi put pod Soviine (str. 49) sa 38 stanovnika i drugi put pod Senj (str. 497) s isto 38 stanovnika. Korekcijom ovih propusta, 1945. je na dananjem teritoriju Istarske upanije ivjelo 210 776 stanovnika (uzmemo li da su Grii imali 25 stanovnika).
95
6. Prirodno kretanje stanovnitva u 1998., Statistika izvjea 1081, DZS, Zagreb, 2000, str. 7. 7. O tome Boo Milanovi pie: Gradnja privatnih poruenih kua vrila se veoma sporo i malo gdje i to obino bez dravne pomoi. Usprkos premnogim obeanjima, danim u vrijeme narodnooslobodilake borbe, nije se drava nikada obavezala, da e plaati ratnu odtetu i podizati pojedincima u ratu poruene domove. Samo u nekoliko sela se drava pobrinula za to. (Milanovi 1996, 152). 8. Nedostatak usporeivanja ovih podataka predstavlja injenica da postoji razlika u deniciji poljoprivrednog i ukupnog stanovnitva u popisima 1961. i 2001. 9. Gradnja tunela Uka zapoeta je 1948. te je iste godine obustavljena. Tunel je otvoren tek krajem 1981. 10. U Istri postoji (odnosno, nekad je postojalo jer su neka izumrla) vie od 2 442 naselja i dijelova naselja tj. zaselaka (izbrojano prema Koreni 1979). 11. Prema naseljskoj strukturi u vrijeme popisa iz 1948. to su bila naselja: Pula 21 065, Rovinj 7 863, Labin 3 798 (4 011 prema dananjem opsegu s naseljem Kature), Vodnjan 3 482, Raa 2 714, Pore 2 558 (3 156 prema dananjem opsegu s jo est naselja: Gulii, Mali Maj, Materada Maj, padii, Veli Maj, Vranii kod Porea), Pazin 2 416 (2 526 prema dananjem opsegu s naseljima Fokii i Stari Pazin), Buje 2 293, Umag 1 909 (s naseljem Umag-Komunela), Vrsar 1 566, Brtonigla 1 537, Bale 1 496, Novigrad 1 476, Galiana 1 303, Marana 1 255, Sveti Petar u umi 1 165, Tar 1 159, Motovun 1 032. 12. To su naselja: Pula 58 594 (prema novom ustroju), Rovinj 13 467, Pore 10 448, Labin 7 904, Umag 7 769, Pazin 4 986, Vodnjan 3 406, Faana 3 050, Buje 3 001, Novigrad 2 629, Medulin 2 580, Vrsar 1 872, Buzet 1 721, Raa 1 653, Rabac 1 472, Galiana 1 349, Vine 1 163, Marana 1 015 i Sveti Petar u umi 1 011. 13. Talijanska historiograja koristi nazive egzodus, izgnanici (tal. esule) i izbjeglice (tal. profughi). Iako nain odlaska veine tih ljudi jest bijeg, s pravnog vidika postoji odreena razlika. Na temelju izjave o opciji zadrali su svoje talijansko dravljanstvo i sva prava, ukljuujui i odtetu za nekretnine (Zagradnik 1998). 14. Opcija-sloboda biranja; pravo stanovnika podruja koje je od jedne drave pripalo drugoj da mogu birati izmeu dva dravljanstva, uz odreene uvjete (Ibler 1987). 15. A. Miculian navodi da prva faza traje od rujna (ili prije) 1943. do svretka rata, a druga neposredno nakon rata do Mirovnog ugovora. iri razmjeri poinju nakon potpisivanja ugovora (Miculian 1991). 16. S obzirom na demografsku masu, broj od 20 000 iseljenih iz dijela Bujtine pod Zonom B ini nam se prevelik. G. Trani navodi da je iz tog dijela od 8. listopada 1953. do kraja kolovoza 1956. iselilo 7 831 osoba (Trani 1980). 17. Popis stanovnitva 1961, knjiga XII, Migraciona obeleja, SZS, Beograd, 1966., Popis stanovnitva, kuanstava i stanova 31. oujka 2001.: http://www.dzs.hr/Hrv/Popis%202001/popis20001.htm. 18. Tako Blaevi navodi: Polarizaciju naselja i irenje urbane mree pothranjuju migracijska strujanja unutar regije, ali i spontana doseljavanja iz drugih geografskih cjelina. Motivi naputanja starih ognjita poglavito se svode na kolovanje i traenje zaposlenja. Osobito izdana vrela unutranjih i vanjskih migracija nalaze se na podruju: gornja Bujtina-iarija-zapadni obronci Uke-minjtina. Tradicionalni migracijski tokovi otamo se zrakasto razilaze prema sjeverozapadu (Umag, Pore), jugozapadu i jugu (Rovinj, Pula) te jugoistoku (Labin, Rijeka) (Blaevi 1994, 544). Kao prilog tvrdnji navodimo rezultat jednog istraivanja (ankete) prema kojem je iz bive opine Buzet od 1961. do 1970. iselilo 540 stanovnika (ili 28,1% svih iseljenih) u priobalje dok je samo 5,8% emigranata otilo u druga naselja unutranje Istre (Baui 1970). Udio emigranata iz Pazintine koji su iselili u obalna naselja (uglavnom u Pulu) u poslijeratnom razdoblju iznosi ak 58%, a onih koji su iselili u druga naselja u unutranjosti gotovo je jednak onom iz Buzetine, svega 6% (Nejami 1980). 19. Indeks starosti izraunava se po formuli: Xs = P60+/P0-19 x 100. 20. Prema slinom istraivanju koje je izradio Nejami za cijelu Hrvatsku u Istri bi (otprilike do 2020.) izumrlo 178 naselja (Nejami 1991). Zbog rezultata koje donose dva popisa nakon te prognoze (1991. i 2001.) inilo nam se da su mnoga naselja ipak otpornija pa smo izradili novu prognozu, a i nakon svakog popisa stanovnitva potrebno je takve analize revidirati.
96
LITERATURA Aimovi M., 1993: Neka gospodarska i demografska kretanja u Istri, Gospodarstvo Istre 6 (2), 141-153 Balda V., 2003: Beram-demografska obiljeja, u Labinjan G. (ur.) Beram u prolosti, Katedra akavskog sabora za povijest Istre, Pazin, 311-332 Bartoli A., 1983: Kretanje i struktura stanovnitva, u Ivetac J. (ur.) Karojba i okolica: Zbornik 1, Mjesna zajednica Karojba, Karojba, 17-26 Bartoli A., 1999: Stanovnitvo opine Cerovlje, u ikli J. (ur.) Cerovljanski zbornik: zbornik radova sa znanstvenog skupa: Cerovlje i okolica od prapovijesti do danas u povodu obiljeavanja 500. obljetnice spomena imena Cerovlja, Skuptina udruga Matice hrvatske Istarske upanije; Poglavarstvo opine Cerovlje, Pazin, 161-169 Bartoli A., 2002: Stanovnitvo opine Graie, u ikli J. (ur.) Graaki zbornik: zbornik radova sa znanstvenog skupa: Graie i okolica od prapovijesti do danas u povodu obiljeavanja 800. obljetnice spomena imena Graia, Skuptina udruga Matice hrvatske Istarske upanije; Poglavarstvo opine Graie, Pazin, 123-134 Bartoli A. i Perentin N., 1989: Demografska kretanja u opini Pazin, Pazinski memorijal 19 (2), 59-70 Bai K., 1990: Istra-pregled stanovnitva i naseljenosti, Geografski horizont 37 (2), 27-32 Baui I., 1970: Suvremena demografska kretanja u Buzetini i njihove gospodarske posljedice, Istarski mozaik 5, 51-67 Berti I., 1997: Istra-geografska obiljeja, Geografski horizont 43 (2), 11-34 Blaevi I., 1967: Motovun: prilog poznavanju mlae migracije stanovnitva, Istarski mozaik 6, 371-376 Blaevi I., 1991: Demografske znaajke Istre, Gospodarstvo Istre 4, 7-15 Blaevi I., 1994: Demografski aspekt urbanih sredita Istarske upanije, Susreti na dragom kamenu 19, 541552 Brazda M., 1971: Broj i razmjetaj stanovnitva Istre u poslijeratnom razdoblju: prilog poznavanju demografskih obiljeja Istre, Geografski horizont 17 (3-4), 29-36 Dukovski D., 2001: Egzodus talijanskog stanovnitva iz Istre, asopis za suvremenu povijest 33 (3), 633-667 Friganovi M., 1990: Demogeograja: stanovnitvo svijeta, kolska knjiga, Zagreb Gelo J., 1987: Demografske promjene u Hrvatskoj od 1780. do 1981. godine, Globus, Zagreb Grgurevi, O., 2001: Prostorno-demografska valorizacija naselja Istarske upanije, Prostor 22 (2), 93-98. Ibler V., 1987: Rjenik meunarodnog javnog prava, Informator, Zagreb Kopal M., Ancelj F.-B., Kopal F. 1995: Gospodarska, demografska i ostala obiljeja opine Svetvinenat, Gospodarstvo Istre 8 (1-2), 3-11 Koreni M., 1979: Naselja i stanovnitvo SR Hrvatske 1857-1971., JAZU, Zagreb Kuen E., 1987: Pozitivni i negativni utjecaj turizma na demografska kretanja na Poretini, Susreti na dragom kamenu 15, 337-346 Laui A., 1987: Uzroci i oblici iseljavanja iz Istre nakon drugog svjetskog rata, Zapoljavanje i udrueni rad 12 (3), 369-387 Medica K., 1995: Sodobno organizacijsko povezovanje Slovencev v Hrvaki Istri: prispevek k raziskovanju, u Krinik-Buki V. (ur.) Slovenci v Hrvaki, Intitut za narodnostna vpraanja, Ljubljana, 391-400 Memorandum o saglasnosti izmeu vlade Italije, Ujedinjene Kraljevine, Sjedinjenih Drava i Jugoslavije o Slobodnoj Teritoriji Trsta, Slubeni list FNRJ-MUIDS, br. 6/1954
97
Miculian A., 1991: Historiograja i publicistika o egzodusu: kritika opaanja, Pazinski memorijal 22, 109119 Milanovi B., 1996: Istra u 20. stoljeu: rat i osloboenje, Josip Turinovi, Pazin Minir ., 1985: Demografska kretanja u opini Labin, Susreti na dragom kamenu 13, 195-218 Minir ., 1986: Demografska kretanja u opini Pazin u poslijeratnom razdoblju (s osvrtom na utjecaj razvoja industrije), Susreti na dragom kamenu 14, 481-501 Minir ., 1989a: Tendencije kretanja stanovnitva Istre (od 1857. do 1981. godine), Gospodarstvo Istre 2 (1), 23-28 Minir ., 1989b: Analiza i prognoza demografskih kretanja u opini Pula, Gospodarstvo Istre 2 (3), 23-40 Minir ., 1991: Demografska kretanja u pojedinim opinama i dijelovima Istre, Gospodarstvo Istre 4 (1), 37-53 Minir ., 1995: Razvoj stanovnitva grada Porea (1961.-1991.), Gospodarstvo Istre 8 (1-2), 37-52 Mirkovi M., 1963: Tri etnike linije, Problemi sjevernog Jadrana 1, 1-36 Nejami I., 1980: Migracija kao faktor demografskih promjena u Pazintini: prilog populacijsko-gospodarskoj problematici srednje Istre u razdoblju 1945-1975. godine, Teme o iseljenitvu 9, 1-252 Nejami I., 1991: Depopulacija u Hrvatskoj: korijeni, stanje, izgledi, Institut za migracije i narodnosti; Globus, Zagreb Odluka o odobrenju promjene granica izmeu Narodne Republike Hrvatske i Narodne Republike Slovenije, Slubeni list FNRJ, br. 15/1956 Odluka o razdvajanju naselja Banjole, Slubene novine upanije Istarske, br. 4/1996 Pavlovi M., 1952: Agrarana reforma u Istri od godine 1946.-1948, Rad JAZU 288, 185-204 Pravilnik o opciji osoba sa podruja pripojenog Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji po Ugovoru o miru sa Italijom, Slubeni list FNRJ, br. 109/1947 Radica T., 1980: Prilog demografskoj valorizaciji naselja u prostornom planiranju i ureenju na primjeru Istre, u Si M. (ur.) Spomen zbornik proslave 30. obljetnice Geografskog drutva Hrvatske odrane u Zagrebu 6. i 7. prosinca 1977., Geografsko drutvo Hrvatske, Zagreb, 161-172 Rogli J., 1946 (ur.) Cadastre national de lIstrie daprs le Recensement du 1er Octobre 1945, LInstitut Adriatique, Suak Rojni M., Percan I. i Verbanac T., 1973: Drutveno-ekonomska integracija Istre, u Padjen J. i ulji S. (ur.) Istra i njeni razvojni putovi, Ekonomski institut, Zagreb, 140-153 Saopenje Ministarstva unutranjih poslova FNRJ o sporazumu izmeu Federativne Narodne Republike Jugoslavije i Republike Italije o opciji osoba, Slubeni list FNRJ, br. 1/1951, 12/1951 ikli J., 2003: Stanovnitvo opine Lupoglav od 1857. do 2001. godine, u Jakovljevi B. (ur.) Zbornik opine Lupoglav, Josip Turinovi; Opinsko vijee Opine Lupoglav, 63-70 Trani G., 1980: Problemi di quanticazione del fenomeno dellesodo, u Colummi C., Ferrari L., Nassisi G. i Trani G. Storia di un esodo: Istria 1945-1956, Istituto regionale per la storia del movimento di liberazione nel Friuli-Venezia Giulia, Trieste, 565-577 Ukaz o ratikaciji Ugovora o miru sa Italijom, Slubeni list FNRJ, br. 74/1947 Uredba o ratikaciji sporazuma izmeu Jugoslavije i Italije o regulisanju nereenih sluajeva opcija za italijansko dravljanstvo, Slubeni list SFRJ-MUIDS, br. 8/1965 Wertheimer-Baleti A., 1999: Stanovnitvo i razvoj, Mate, Zagreb
98
Zagradnik M., 1998: Odseljevanje in optiranje za italijansko dravljanstvo iz dela Primorske, ki je bil z mirovno pogodbo prikljuen k LR Sloveniji, Acta Histriae VI, 187-203 Zakon o izmjeni i dopuni zakona o podrujima upanija, gradova i opina u Republici Hrvatskoj, Narodne novine, br. 129, Zagreb, 2000 Zakon o izmjeni zakona o podrujima upanija, gradova i opina u Republici Hrvatskoj, Narodne novine, br. 107, Zagreb, 2003 Zakon o jugoslavenskom dravljanstvu, Slubeni list SFRJ, br. 38/1964 Zakon o podrujima upanija, gradova i opina u Republici Hrvatskoj, Narodne novine 10/1997 Zakon o ratikaciji Ugovora izmeu Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije i Republike Italije, Slubeni list SFRJ-MU, br. 1/1977 Zelenika, J., 1973: Poslijeratna razvojna politika, u Padjen J. i ulji S. (ur.) Istra i njeni razvojni putovi, Ekonomski institut, Zagreb, 110-139 Zupanc I., 2001a: Depopulacija sjeverne hrvatske Istre, Dela 16, 179-191 Zupanc I., 2001b: Demografska kretanja sjeverne hrvatske Istre od 1857. do 1991. godine, Annales 11 (2), 321-342 erjavi V., 1993: Doseljavanja i iseljavanja s podruja Istre, Rijeke i Zadra u razdoblju 1910-1971., Drutvena istraivanja 2 (4-5), 631-656 mak J., 2003: Stanovnitvo Buzetine od 1880. godine, Buzetski zbornik 29, 157-174 ulji S., 1973: Ope znaajke urbanog sistema, u Padjen J. i ulji S. (ur.) Istra i njeni razvojni putovi, Ekonomski institut, Zagreb, 157-171
SUMMARY
Population Development of Istria in the Period 1945-2001

Ivan Zupanc
The very passing through interior Istria enables us notice uncultivated terraces (fossilised landscape), abandoned houses, even whole villages, or rural entities or half-abandoned towns. There is a completely different picture on the coast and coastal area - an advanced littoralisation process. Questions pose themselves: why is there such a difference on such a small distance; how come that the area of interior Istria is demographically (and not only demographically) so devastated and forgotten? Just that spatial aspect of population study makes research eld of population geography. This works purpose is to analyse Istrias demographic development after the Second World War (in the period 1945-2001) and so contribute to the common cognition about population characteristics of Istiria. In order to be able to compare the decades-old retrospect of demographic features on municipality and town level, it was necessary to use the data
99
on settlement level and reduce them to the existing territorial structure (29 municipalities and 10 towns). A powerful depopulation of the total population number after the end of the Second World War, took place until the 1971 census (with an insignicant increase of 1% in the period 1953-1961). In that period (until 1971), the population number declined in the majority of municipalities/towns. The municipality of Lanie on iarija (karst natural base), and so called upper Bujtina (today mostly the area of the municipalities of Gronjan and Oprtalj) were especially marked by depopulation intensity. After a powerful impact of emigration (Istrian exodus as a consequence of the Second World War) on the total population change in Istria until 1971, the coastal area started to revive demographically under the inuence of economy, while the rural exodus in the interior was a continuation of the post-war emigration. In the following two decades (1971-1981 and 1981-1991), Istrias demographic development was the most propulsive in the whole post-war period. In the inter-census period 1971-1981, 12 municipalities/towns realised the population number increase, and in the period 1981-1991, so did even 17 of them. In the last intercensus period (1991-2001), the number of municipalities and towns, where the population number increased, remained approximately the same (16), but the total number of Istrias population insignicantly increased (for 1%). In the inter-census period 1971-1981, the total population of Istria increased for 7.5 per cent, and in the following period (1981-1991) for 8.5 per cent. The datum that even in 15 municipalities the population number decreased in all inter-census periods is a sufcient proof of a long duration and intensity of the depopulation process. If we compare the years 1948 and 2001, we discover that the population number increased in 12 municipalities/towns, and declined in the remaining 27 ones. The greatest increase took place in Faana (index 381.7), while the northern municipalities were remarkable for an extreme depopulation: Lanie (-87.7%), Gronjan (-77.4%) and Oprtalj (-74.2%). Population density in Istria grew from 65.2 pers/km2 (in 1948) to 73.4 pers/km2 (in 2001). Differentiation according to population density is more prominent, so we have the northern, least populated part of Istria (Lanie, Lupoglav, Gronjan), and the extreme southern part of Istria (Pula, Faana and Medulin). The population density poles are Pula with 1,093 pers/km2 and the municipality of Lanie with 2.8 pers/km2 (the third least populated municipality in Croatia after Civljane and Udbina). Postponed effects of out-migration and war losses caused (among other things) a gradual decline of natural increase, which resulted in denatality on the level of Istria since 1992, and in natural depopulation in the majority (32 or 82.1%) of municipalities and towns in the period 1991-2000. In the last three decades (1971-2001), after a more dominant impact of the population natural increase on the total change in the rst decade (1971-1981), the net migration gain, which was more positive than the natural increase in the 1981-1991 and 1991-2001 periods, annulled the inuence of the population natural decrease, became the main moderator of the general population change in the County of Istria. During the 1971-1991 period, the general population trend in Istria had the characteristic of expansion by in-migration (type I4). On municipality level, in the rst decade 1971-1981, type E4 (extinction trend) was the most widespread. It was detected in 18 or 46.2 per cent of municipalities. In the period 1981-1991, the proportion of in-migration and out-migration towns/municipalities changed to the benet of the rst ones: 23:16. But totally, type E4 continued to be the most numerous. It prevailed mostly in the same municipalities as in the previous period. In the last inter-census period (1991-2001) the 100
population of Istria grew by in-migration, specically exclusively under the inuence of in-migration (because of natural decrease), so that the general population trend I3 - was a poor regeneration by in-migration. Number of municipalities and towns with the in-migration type of general population trend grew to 31, out of which type I4 prevailed in 15 - a very poor regeneration by in-migration. Consequently, during the 1971-1981 period, depopulation of municipalities was primarily caused by out-migration. In the period 1981-1991, the situation changed essentially. Negative natural population increase became the principal depopulation factor on municipality level (more deaths than births). Depopulation under a dominant inuence of natural decrease continued in the last inter-census period 1991-2001 as well. Out of 23 depopulating municipalities/towns, 15 lost population exclusively because of more deaths than births, ve municipalities depopulated by the interaction of negative natural increase and out-migration, but under a more powerful impact of natural decrease. Demographic development caused an accelerated ageing process of population. In 1961, the ageing index (proportion between old: 60+ and young population: 0-19) in Istria gured out at 35.4, and according to the last census results 99.7. The young population share permanently declined (in 1961, 34%, in 2001, 21.8%) with a simultaneous growth of the old, who in 2001, with 21.7 per cent, almost reached the young. The ageing index shows that in 2001, there was a larger number of old than young population in 23 municipalities and towns, which points to a poor vital potential and reproductive power. In 1961 already, 22 or 56.4 per cent of administrative-territorial units passed the critical value (40%), and ranged from 14.9 (municipality of Faana) to 93.1 (municipality of Medulin). The census of 2001 discovered that all municipalities/towns had passed the critical value of 40 per cent, and that there were even 23 more old than young ones (index over 100). The following municipalities/towns had the smallest ageing index: Vrsar (67.3), Pore (70.8) and Sv. Petar u umi (71.8), and the following ones had the greatest ageing index: Lanie (233.8), Sv. Nedelja (151.7), Kanfanar (145.4), Barban (145.3) and Marana (142.4). As to the share of the young, the poles were represented by the municipalities of Sveti Petar u umi (28.8%) and Sveta Nedelja (18.5%), while the largest share of the old in the total population could be found in the municipality of Lanie (43.5%), and the smallest one in the municipality of Vrsar (16.4%). Under the conditions of long spatial population differences, spontaneous redistribution of population and settlement structure dilution, many settlements have been left to extinction. By means of the chosen demographic criteria (settlement size, population number decline in the period 1971-2001, and share of the young), we have discovered demographically the most endangered settlements in Istria. There are 33 or 5.2 per cent of such settlements in Istria. Such trend of demographic development in particular settlements is the result of numerous circumstances. One of the most important ones is the inherited population-settlement structure. A big number of these settlements are simply not large enough for a functional organisation of social life, which fades away there, devastates the ambience and loses identity. There are still few inhabitants that can be called ethnic heritage. A complex socio-economic development has caused concentration of population in coastal (western and southern coasts) towns. Modern life conditions (improved infrastructure, informatisation, better trafc connections, and healthy life out of urban centres) do 101
not necessarily require that people live in the place of work (periphery becomes closer and closer), therefore, smaller places could become more attractive and demographically revive in near future.
Primljeno (Received): 4 - 5 - 2004 Prihvaeno (Accepted): 14 - 6 - 2004
Ivan Zupanc, asistent, Geografski odsjek, Prirodoslovno-matematiki fakultet, Maruliev trg 19, 10000 Zagreb, Hrvatska/Croatia, e-mail: izupanc@geog.pmf.hr
102

Demografski Razvoj Istre

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Demografski Razvoj Istre

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HRVATSKI GEOGRAFSKI GLASNIK 66/1, 67 do 102 (2004.) Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. 2001.

Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Population Development of Istria in the Period 1945-2001

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

183.340 175.094 176.838 175.199 188.332 204.346 206.344 2.810,49

Opina/grad Bale Barban Brtonigla Buje

1948.1953. 73,4 99,8 64,6 72,1

1953.1961. 78,5 95,7 104,8 92,7

1961.1971. 91,9 86,7 77,8 81,9

1971.1981. 97,7 84,6 94,9 113,3

1981.1991. 104,9 99,0 96,7 109,4

1991.2001. 98,4 93,9 112,9 98,5

2001./ 1948. 53,4 65,2 54,6 66,9

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Sv. Petar u umi

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

1945.1948. 27.436 3.779

1948.1953. 7.956 9.598

1953.1961. 1.744 14.828

1961.1971. 1.639 10.020

1971.1981. 13.133 8.972 4.161 0,6

1981.1991. 16.014 6.041 9.973 1,3

31.215 17.554 13.084 11.659 4,0 2,4 1,9 1,7

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Prirodni prirast/ pad

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Sv. Petar u umi

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Tab. 10. Tab. 10

Demografski ugroena naselja Istre Demographically endangered settlements in Istria

Broj stanovnika 1971. 1981. 1991. 2001.

Meupopisna promjena (%)

88 41 33 22 45 55 23 82 142 58 38 56 23 34 102 32 57 24 94 104 8 16 7 102 5 11 12 23 85 21 13 18 29

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Population Development of Istria in the Period 1945-2001

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

Ivan Zupanc Demogeografski razvoj Istre od 1945. do 2001.

Hrvatski geografski glasnik 66/1 (2004.)

You might also like