ERMEN SORUNUNUN ORTAYA IKII Osmanl da ayn Rus arl gibi bir halklar hapishanesiydi.

Anadolu'nun binlerce yllk yerli bir halk olan Ermeni halk da bu halklardan biri olarak yzyllar boyunca Osmanl boyunduruuna maruz kald.slami esaslara dayal bir imparatorluk olan Osmanl'da gayrimslim tebaa zel trden basklara maruz kalyordu.Zmmi olarak adlandrlan ve mahkemelerde Mslmanlara kar ahitlikleri bile kabul edilmeyen Hristiyanlar,"rnein,ibadetlerini Mslmanlar rahatsz etmeyecek ekilde yapmak zorundaydlar...an almalar,yeni kilise yapmalar yasakt.Kilise tamiri iin ise devletten izin almak zorundaydlar.Ayrca ata binmeleri,silah tamalar,bir Mslmanla karlatklar zaman kaldrmda yrmeleri yasakt.Elbiselerinin ve ayakkablarnn rengi,kumalarnn kalitesi deiik olmak zorundayd...Onaltnc yzylda bir fermanla,yakal kaftan,kymetli kumatan zellikle ipekli elbise,ince tlbent,krk ve sark tamalar yasaklanmt.Ayrca hangi renk elbise giyecekleri de bildiriliyordu.rnein,Ermenilerin apka ve ayakkablar krmz,Rumlarn siyah,Yahudilerin mavi idi.Evlerini de deiik renge boyamak zorundaydlar.Hamamlarda takunya giymeleri yasakt,petamallarna ngrak takmalar gerekiyordu...Mslmanlarn evlerinden daha yksek ev yapmalar yasakt...Evlerin,Mslman mahallelere bakan taraflarna pencere yapmalar da yasakt...Tm bu yasaklara uymayanlar para ve hapis cezasna,hatta sert bir padiaha denk gelirlerse lm cezasna dahi arptrlrlard."*(Taner Akam,nsan Haklar ve Ermeni Sorunu,s.55-56.) Yzyllarn esareti nedeniyle tm ezilen halklarda,uygun artlar olutuunda zgrle doru zlemin mayalanmas elbette doald ve bu uygun artlar Osmanl iin esas olarak ondokuzuncu yzylda olumutu.Esaret zincirlerinden kurtulmak ya da en azndan bunu gevetmek isteyen halklar bu dnemde egemen Osmanl'ya kar mcadeleye giriiyor ve talepler ileri sryordu.Osmanl'y paylama hrsnda olan Batl kapitalist gler de kendi karlarna uyduu mddete bu ezilen halklarn hamisi rolne brnerek devreye girmekteydi.k srecindeki khnemi Osmanl egemen snf ise ezilen halklarn taleplerini bask,iddet ve entrikayla bastrmaya alyordu.Ancak tarihin ak,miad dolmu Osmanl'nn aleyhineydi.Osmanl,Avrupa'da srekli toprak kaybediyor,zellikle Hristiyan Balkan halklar birbiri ardna bamszlklarna kavuuyorlard. Dier taraftan Balkanlar'daki Mslmanlar zellikle ondokuzuncu yzyln son eyreinde buradaki bamszlk hareketlerin eziyetlerine maruz kalarak Anadolu ve stanbul'a kitleler halinde g etmek zorunda kalyorlard.Bu gmenler maruz kaldklar eziyetlerin de etkisiyle intikamc bir ruh haliyle dolu olarak g etmiler ve yerletikleri Ermeni blgelerinde daha sonra gerekleen krmda aktif rol almlardr.1878-1904 aras dnemde sadece Ermenilerin youn olarak yaadklar blgelere yerletirilen gmen saysnn 850.000 olduu belirtilmektedir. Osmanl,Balkan halklarnn bamszla kavumas ve devletlemesinin bedelini esas olarak Ermenilere,ksmen de Anadolu Rumlarna dettirecektir.Dalma korkusuna kaplm olan Osmanl,planl bir devlet operasyonuyla,Anadolu'nun slami tahkimatn gerekletirme erevesinde Ermenilerin ve Rumlarn tasfiyesi yoluna gidecektir. Bu arka plan zerinde gelien "Ermeni sorunu" resmi anlamda 1878 Berlin Antlamas'yla balasa da bu,meselenin yalnzca diplomatik vehesinin miladdr.Bunun ok ncesinden beri Osmanl Ermenileri eitli hakszlk ve basklara maruz kalyorlard.Krt ve erkezlerin kylere yaptklar baskn,yama ve ldrme gibi eylemler,vergilerin toplanmasnda yaplan kanunsuzluklar,hkmet memurlarnn yolsuzluklar,mahkemelerde Hristiyanlarn hl ahit olarak kabul edilmemeleri gibi hususlar,Ermenilerin balca ikyet konulardr.

Ermenilerin Berlin Konferans srasndaki taleplerinin esasn zerklik talebi oluturuyordu.Her ne kadar zerklik talebi Konferans'ta kabul edilmediyse de,Osmanl,Ermeniler lehine birtakm reformlar yapmay va'detti.Ancak Abdlhamid,tm sktrmalara kar oyalama taktiine bavurarak reform vaadini yerine getirmedi. zmn Ermenilerin durumunu iyiletirmekten deil,onlar ortadan kaldrmaktan getiine inanan Abdlhamid,bu maksatla,1890 ylnda Krtlerden oluturulan Hamidiye Alaylar'n kurdu.Gnmzdeki koruculuk sisteminin atas olan bu alaylar Ermenilere kar kurulmutu ve sonrasnda birok katliam gerekletirdiler.Ancak Ermenilere kar byk apl kymlar 1894-1896'da yaanmaya balad.1895'te stanbul'da dahi bir Ermeni katliam dzenlendi.Tm bu dnem boyunca Anadolu'da Ermenilerin yaadklar blgeler ateler iindeydi.Bu iki yl iinde 100.000 ila 300.000 kiinin katledildii belirtilmektedir.Her ne kadar yabanc devletler krm engellemeye altlarsa da,bu aba kararl ve samimi deildi.Onlar gerekte kendi karlarn dnyorlar ve bu temelde kendi aralarnda da ekiiyorlard. Ancak Abdlhamid'in mparatorluun bekasn Pan-slamist bir stratejiye balamas ve Hristiyan topluluklar tmyle gzden karmas temelinde yryen bu ilk byk krm harektnn o uluslararas konjonktrde Ermenileri btnyle silmesi mmkn olmad.mparatorluk emperyalistlerin eitli bakmlardan denetimi altndayd ve Abdlhamid,ii olabildiince az tepki ekecek ekilde,adm adm ve devletin resmi gleri yerine,Hamidiye Alaylar'nda rgtledii Krtler ve apulcular araclyla yapyordu.O srete "ayaklandlar bastrdk" mazereti yaratmak ve Ermenileri sindirmek iin vergi artrmlar,kiisel ve dinsel tacizler sklkla kullanlm ve bu tacizler sk sk uluslararas sorun tekil etmitir. "Devleti kurtarma" sorunu ondokuzuncu yzylda Osmanl egemenlerinin temel taknts olmutur.Daha sonra cumhuriyetin kurucusu olacak kadrolar da,nce Osmanl kimlii altnda,o olmaynca yeni bir kimlik (Trkiye Cumhuriyeti) altnda bu taknt dorultusunda hareket etmilerdir.Elbette "devleti kurtarma" bir snf olarak kendi egemenliklerini kurtarma anlamna geliyordu.O nedenle,sanlann ve propaganda edilenin aksine Cumhuriyet ve Osmanl arasnda birok nemli sreklilik noktas bulunmaktadr. Daha sonra ttihat ve Terakki dnemine gelindiinde Ermenilere ynelik krmda nemli bir deiim gerekleecektir.Osmanl,balam olan Emperyalist Savata Alman emperyalizminin fiili destei ve ynlendiricilii altnda,dier emperyalist odaklarn denetiminden kurtulacak ve dolaysyla Ermenilere kar krmn ok daha radikal biimde ve bir seferde gerekletirilebilmesinin koullarna kavuacaktr. ttihat ve Terakki de ayn Abdlhamid gibi her ne pahasna olursa olsun "devleti kurtarma" drtsyle hareket ediyordu ve bu yolda en byk engel olarak grlen Ermenilerin temizlenmesi fikrine daha batan yatknd.Abdlhamid'in devrilmesi ve 1908 srecinde Ermeni devrimci rgtleriyle yaplan tm ittifak ve ibirliine ramen gerekte Ermeni dmanl ttihat ve Terakki bnyesinde ok yaygnd.ttihat ve Terakki hem kendisine bitii misyon,hem devrald siyaset kltr,hem de kendisini youran ideolojik hamur asndan Ermeni krmna elverili bir yap arz ediyordu ve artlar olutuunda bunu gzn krpmadan gerekletirdi. Bu kkl Ermeni dmanlna ramen ttihat ve Terakki daha bandan beri bir Ermeni soykrm programna sahip deildi.Onu tam olarak bu noktaya getiren esasen 1911 Trablusgarp ve 1912 Balkan

Sava oklar olmutur.Bu gelimeler mparatorluun dalma ve k srecinin ok daha sarsc ve dramatik bir hz kazand anlamna geliyordu.Silsile halinde gelen bu kayplar ttihat ve Terakki ynetiminin artk her eyi gze almasnn zeminini dedi.O nedenle,1914'te balayan Emperyalist Sava ttihat ve Terakki'ye bu darboazdan kurtulu iin bir can simidi olarak grnd (Osmanl'nn savaa istemeyerek,zorla sokulduu yolundaki resmi tez tam bir palavradr.) Emperyalist Almanya'yla yaplacak ittifak sayesinde kt gidie bir dur denecek ve imparatorluk esasen Asya'daki Mslman halklara doru genilemek suretiyle kurtarlacakt.Bu strateji esasen Abdlhamid'in izgisinin gelitirilmi haliydi ve Ermenilerin kaderi asndan da ayn sonuca gtryordu. ttihat ve Terakki bu yolda bilinli ve planl alt.Her eyin tamamen kaybedilebilecei ihtimali dnlerek ayrntl hazrlk yapld.lkenin drt bir yanna,ileride topyekn bir igal olaslna kar silah,mhimmat ve ete-gerilla sava rgts yollanarak tahkimat yapld.Zaten komitaclktan gelen ttihat ve Terakki liderleri iin bu yatkn olduklar bir yntemdi.Her yerde bu tr ete-gerilla birlikleri oluturuldu.Kesin say bilinmemekle birlikte bir kaynaa gre bu etelerde 30.000 kii rgtlendi.Bunun iin kaynaktan insan topland:Balkan hezimetini yaayan gmenler,mahkmlar ve Krt airetleri.Ancak tek ama ilerideki igal olaslna hazrlanmak deildi.Hatta ncelikli ama,bylesi bir olasln temel aya olaca dnlen Ermenileri ortadan kaldrmakt.Zaten daha sava balamadan ttihat ve Terakki'nin birtakm temel kararlar vard,ki bunlardan birisi "ieride de imha edilecek ehas"n varl hakkndayd. Bunun yan sra bu etelerin bir blm de Asya'ya Mslman halklarn arasna ayaklanma karmak zere yolland.Ayrca bu rgtlenme,daha sonra nderliine Mustafa Kemal'in ykselecei Anadolu'daki igale kar direni hareketinin de iskeletini oluturacaktr. ttihat ve Terakki'nin gizli sava rgt Tekilat- Mahsusa tarafndan rgtlenen bu eteler 1914'ten balayarak ve asl olarak 1915-1917 arasndaki Ermeni krmnn yrtlmesinde sahnenin n plannda olacaklardr.Dou cephesinde Ruslara kar alnan ar Sarkam yenilgisi ve bu yenilgide Rus ordusundaki Ermeni subay ve gnll birliklerinin nemli rol olduuna dair kan,ttihat ve Terakki'nin,kesin ve ayrntl soykrm plannn yaplmasn hzlandrd.1914 sonu ve 1915 banda,uzun ve ayrntl tartmalar sonucunda bu karar alnarak planlar kesinletirildi.Grntde resmi bir tehcir (zorla g) karar alnacak,gerekte ise eteler ve jandarma vastasyla imha harekt yrtlecekti.Krm noktasna byle gelindi. Krmn nedenlerini anlamak iin son olarak iin iktisadi boyutuna da bir iki cmleyle deinmekte yarar var.Osmanl'nn son dneminde iktisadi hayata daha ziyade egemen olanlar aznlklard.Ticaret ve zanaat byk lde bu kesimlerin elindeydi.Genel olarak denebilir ki,Ermeni,Rum ve Yahudi burjuvazisi Osmanl'nn grece daha varlkl kesimlerini oluturuyordu.k ve dalma srecinde bu faktrn zel bir nem kazanmas dolaysyla daha Abdlhamid dneminde glerini krmak maksadyla Ermeni burjuvazisine ynelik tedbirler alnmaya balanmt.Daha sonraki ttihat ve Terakki iktidarnn,devleti kurtarmann temel bir yn olarak milli bir burjuvazi yaratmay kendine hedef koymas,aznlklarn mlkszletirilmeleri yolunda nemli bir dneme noktasyd.Yerel planda palazlanma eilimindeki yeniyetme Mslman-Trk burjuvazisi de Ermeni ve Rum zenginliklerine gzn dikmi durumdayd.Nitekim bu zenginliklerin gasp daha sonra bu kesimlerin ilk birikimlerinin nemli bir kaynan oluturacaktr. Krm Ayaklanma diye gsterilen Van'daki olaylar bahane edilerek stanbul'da Ermeni toplumunun nde

gelenlerinden 235 kiinin tutukland gn,krmn resmi balang tarihi (24 Nisan 1915) olarak kabul edilir.Tutuklamalar,ikenceler ve idamlar lke apnda hzla yrrle konur.Dou vilayetlerindeki yzbinlerce Ermeninin tehcir ve imhas ise Mays aynda balar ve esas olarak Austos ayna kadar srer.Kimi yerlerde srgnden iki saat,kimi yerlerde onbe gn nceden haber verilmi,ama genel olarak bu tarih beklenmeden srgn balatlm,insanlarn hazrlk yapmasna frsat verilmemeye allmtr.Kimi yerlerde insanlarn yanna eya almalarna ksmen izin verilmi,kimi yerlerde verilmemitir.Bir emirle Mslmanlara da gzda verilerek,tek bir Ermeniyi dahi korumaya kalkacak olann kendi evi nnde aslaca ve evinin yaklaca iln edilmitir.Yollarda sorumlu olduklar gruplara snrl da olsa yiyecek verenler olduu gibi tamamen lme terkedenler de olmutur.Baz blgelerde Ermeniler din deitirmeye zorlanm,Mslmanl kabul edenler srgne yollanmamtr.Ancak daha sonra bunu katliamdan kurtulu olarak gren Ermeni saysnn artmaya balamas zerine bu politikadan vazgeilmitir.Yine de katliamdan sa kurtulup Suriye veya Lbnan'a varmay baaranlar da tekrar Mslmanla zorlanmtr. Genellikle srgn balamadan nce blge halk erkek nfustan arndrlm,bunun yaplmad yerlerde ise tehcirin hemen banda veya yolda ilk i olarak erkekler,kadn ve ocuklardan ayrlm ya kuruna dizilmi ya da deiik biimlerde imha edilmilerdir.Katliamlar esas olarak Tekilat- Mahsusa ve jandarma birlikleri tarafndan yaplmtr.Mslman halkn tutumu ise deiiklik gstermektedir.Kimi yerlerde Ermeniler korunmu ve saklanm,kimi yerlerde ise daha yola kmalar bile beklenmeden evleri yamalanm,konvoylara saldrlm,katliamlar yaplmtr.Yine de halkn Ermenileri koruma ve kurtarma giriimlerinin olduka yaygn olduuna dair birok tanklk ve rapor bulunmaktadr.zellikle Dersim ve Mardin blgelerinde 20-30 bin dolaynda Ermeninin Krtler tarafndan kurtarld tahmin edilmektedir.Ancak sivil halk iinde konvoylara saldrlara katlanlar da az deildir.Bu saldrlar ve ldrmeler sadece yama amal olmam,gen kzlar ve kadnlar seilerek karlm ya da jandarmadan satn alnmlardr.Baz yerlerde ge kartlanlarn elleri de balanmtr.Karadeniz Blgesi'nde ise Ermeniler kayklara bindirilerek denize dklmtr. Grg tanklar srgn yolu boyunca belli imha yerleri olduunu,ama buralara gtrlrken bile,her yerleim yeri civarnda,konvoylarn saldrya,yamaya uradn,konvoyun ilerlemesini engelleyecek kadar bitkin ve hasta olanlarn ldrldn anlatmaktadrlar. Dou vilayetlerinde Mays-Temmuz arasnda tamamlanan tehcir eylemini,Bat Anadolu'dan ve Trakya'dan srlenler izledi.Srgnlerin ilk hedefi Halep idi.Buraya sa ulaanlar toplama kamplarna konuyorlard.Bir lm kamp olan bu kamplardan sa kmak mucizeydi.Salk,barnak,yiyecek konusunda hibir yardm yaplmyor,hatta yabanc konsolosluklarn yardm giriimleri de engelleniyordu.Buralarda insanlarn lme terkedildikleri,bazlarnn,lenlerin cesetlerini yiyerek yaamaya altklar biliniyor.Buradan kanlar ise Suriye'nin gneyine ve Arabistan llerine lmeye gnderiliyorlard. Dier taraftan boalan Ermeni kylerine gmenler yerletiriliyordu.Bu nokta nemlidir,nk "tehcir" edilenlerin bir daha asla geri dnmeyeceklerinin bilindiini gsterir.Tm tehcir eylemi boyunca ne kadar insann ldrld kesin olarak bilinmemektedir.Ancak bu saynn 800 binden az olmad anlalyor. Tartmalar ve Resmi Tezler Ermeni halknn urad soykrm resmi tarih tarafndan reddedilmekte,arptma ve yalanlara dayal tezler ileri srlmektedir.Bu tezler birka esas prensibe dayanmaktadr.Krmnn boyutlarnn kk

gsterilmesi,soykrm tezinin reddi,Ermenilere reva grlenin onlara mstahak olduunun ve olduu kadaryla bunun sorumlusunun devlet gleri olmadnn propagandas.Bu erevede ileri srlen belli bal iddialar ele almamz gerekiyor. "Soykrm deildir" iddias:Yaananlarn bir soykrm olup olmadna dair byk lde biimsel ve hukuki bir tartma yaplyor.Dorusu bu tartma btnyle anlamsz olmasa da devrimci ii snf asndan bu tr hukuki tanmlamalarn temel bir nemi yoktur.Yaananlara hangi ad takarsanz takn nemli olan gerein kendisidir.O ac gerek de udur:Dou Anadolu'nun tarihsel yerlisi olan Ermeniler halk olarak eine az rastlanr bir vahetle yok edilmi,yaad topraklardan kaznmlardr.Bu,tarihte bir halka kar ilenebilecek en byk sulardan biridir ve tevil gtrr yan yoktur.Biz tarihte yaanan baka birok benzer krm rnekleri temelinde bunun bir soykrm (jenosid) olduunu savunuruz,ama Birlemi Milletler hukuku erevesinde yrtlen ayrntl tartmalar bizim iimiz deil.Osmanl Devleti kendi bekas iin,dman addettii bir halk bilerek ve isteyerek ortadan kaldrmaya azmetmi ve bunu byk oranda baarmtr. Osmanl yneticileri ne yaptklarnn bilincindeydiler ve bunu itiraf edenler de olmutur.Sadece tartma konusu rakamlara bakmak bile ortada ne byk bir katliamn olduunu aka gstermektedir.Her ne kadar bugnk resmi ideoloji savunucular len Ermeni saysn genelde 300 bin olarak veriyorlarsa da,daha erken dneme ait eitli Trk kaynaklarda bile bu saynn 800 bin olduu belirtilmektedir.Bu rakam baka biroklar gibi Mustafa Kemal bile telaffuz etmitir.Yine Trk kaynaklarna gre o zamanki Osmanl Ermeni nfusunun 1,3 milyon olarak verildiini hatrladmzda,imdiki inkrclarn bile bir halkn yzde 25'inin "tehcir" yoluyla ortadan kaldrlm olduunu kabul ettikleri,yine Trk kaynaklara gre verilen 800 bin saysn esas aldmzda ise bir halkn yzde 60'ndan fazlasnn ortadan kaldrlm olduu grlmektedir.Ermeni kaynaklarna gre ise Ermeni nfusu 2,1 milyon,katledilenlerin says ise 1,3-1,5 milyondur.Buradan da yzde 60-70 gibi bir oran kmaktadr ki,bu,Ermeni halknn btn hukuki tartmalar anlamsz klacak lde vahi bir kyma uratldn gstermektedir. nkrclarn,"soykrm deildir" iddias,yaananlarn bir "tehcir" ve Mslman Trk-Krt halkyla Ermeni halk arasnda "karlkl kym" olduu iddiasyla tamamlanmaktadr.Ortada bir tehcir,yani zorla g ettirme elbette vardr,ancak bu tehcir bir tehcirden ibaret deildir.Tehcir bi r imha arac olarak kullanlmtr.Tehcir srasnda insanlar ya ldrlm ya ldrlmelerine gz yumulmu ya da a ve susuz braklarak lme terkedilmitir.nsanlar hayatta kalmann olanaksz olduu yerlerde toplama kamplarna gtrlm ve acmasz l koullarna mahkm edilmitir. "Karlkl kym" tezi bir baka arptmadr.Ermenilerin tehcir ncesinde uzun yllar boyunca maruz kaldklar zulm ve hakszlklar karsnda yer yer mukabelede bulunduklar dorudur,ancak bu tr saldrlar bir yandan esaret altndaki bir halkn kurtulu mcadelesinin ifadesi,bir yandan da madurlarn kendini savunmas ve karlk vermesi niteliinde olduu gibi,bunlardan kaynaklanan ciddi lekli bir Mslman Trk nfus kayb yoktur.Yakn zamana kadarki en tarafgir Trk kaynaklar bile bunu iddia edememektedirler.Onlar baka bir arptmayla sadece dnya sava sresince Osmanl cephelerinde genel olarak kaybedilen Mslman Trk nfusa dikkat ekmekte,meseleyi saptrmaktadrlar.Gerekte savata krlan ok sayda Mslman Trk nfusun da sorumlusu,ayn Ermeni halknn krmnda olduu gibi,kendi egemenliklerini srdrmek ve bytmek iin savaa giren Osmanl egemen snfdr. Bu "karlkl kym" tezinin nemli bir boyutu devleti temize karmaktr.Bununla sava koullar altnda halklar arasnda bir etnik boazlama yaand ima edilerek devletin rol karartlmaya

allmaktadr.Bu tr bir karlkl toplu kym yaanm olsayd bile,bu,durumu eitlemezdi,nk burada devlet aka bir taraf olarak sahnededir.Bu noktann karartlmasna izin verilmemelidir. "Ermeniler ihanet ettiler,bizi arkadan bakladlar" iddias:Buna cevap vermeden nce bir noktaya dikkat ekelim:Bu iddia krma ilikin dolayl bir itiraftr,zira bu,"evet krm oldu,ama onlar da hak etmilerdi!" anlamna gelmektedir.Bu iddiay savunanlar yzlerce yllk esaret zincirini tam olan Ermeni halknn ulusal-demokratik taleplerini "ihanet" olarak grmektedirler.Ermeniler "ihanet" etmediler,ama "ihanet" etselerdi de bu onlar aleyhine bir sav olamazd,nk esaret altndaki her halk gibi Ermeni halknn da kendi zgrlk ve bamszl iin mcadele etme hakk vardr.Gerekte ihanet edenler bata ttihat ve Terakki ynetimi olmak zere,reform beklentilerini karlamayarak Ermeni halkn oyalayp aldatan Osmanl egemen snf olmutur.Ermeniler Abdlhamid dneminde maruz kaldklar onca katliama ramen mparatorluk'tan ayrlma eilimine girmemi,beklentilerinin yerine getirilecei umuduyla 1908 Devrimi iinde evkle yer alarak ttihat ve Terakki ile alm,ona aktif destek vermilerdir.Ancak devrim sonrasnda bir kez daha hayal krklna,hatta 1909 Adana Katliam'na uradlar.Buna ramen ta krma kadar umutlarn tmyle snd sylenemez.Ancak bu ge safhadan sonra baz gnlllerin bir are umuduyla Rus ordusuna katlmalar balad.Osmanl ordusunun Rus ordusu karsnda ald yenilgilerde,Rus ordusundaki gnll Ermeni birliklerinin (bunlar Osmanl Ermenileri deil Rusya Ermenileriydi) rol olduuna dair propaganda,Ermeni dmanln daha da krkledi ve ttihat ve Terakki'nin karanlk mahfillerinde krm kararnn somut olarak alnmasnda bir bakma son nokta oldu. "hanet" iddiasnn bir aya da Ermenilerin ayaklanma kardklar savdr.Her ezilen ulus gibi Ermenilerin de elbette ezenlere kar ayaklanmaya hakk vardr.Ancak Ermeniler genel olarak bakldnda,belki de ne yazk ki,ayaklanmamlardr.Aslnda ilgin bir nokta,btn olarak alndnda Ermeni halknn,ayn daha sonra Yahudi halknda olduu gibi krma kar hibir direni gstermemesi,emirlere uysalca boyun emesidir.yle ki,birok durumda binlerce kiilik tehcir konvoylar sadece birka tane jandarma ile kontrol edilebiliyordu.Aslnda bu nokta Ermeni halknn geneli asndan brakalm devlete kar ayaklanma hevesi iinde olmasn,aksine ona fazlasyla gvendiini gstermektedir. Bir dier nemli nokta da bu szde arkadan baklanan "biz"in kim olduudur.Bu sylem ii snf ve emeki kitlelerin deil ancak kendini Osmanl egemen snfyla zdeletirenlerin sylemi olabilir.Zira egemenler tarafndan kkrtlp hedef saptrlmadka emeki halk kitlelerinin genel olarak birbiriyle alp veremedii yoktur.Tm dnya ii snf ve emeki kitleleri iin tek bir "biz" vardr,o da snf kardeliini ifade eden "biz"dir.Oysa egemenler halk kendi karlar dorultusunda seferber edebilmek iin sanki smren/ezen snfla,smrlen/ezilen snf arasnda ortak karlar varm gibi snflar aras bir "biz" sylemini kullanrlar.Yoktur byle bir "biz". te yandan burada Kemalizm'in baka bir elikisi srtmaktadr.Bir yandan Osmanl'ya ilikin olarak bir reddi miras ideolojisi oluturulurken,dier yandan Osmanl'nn gnahlarna bylesi gayretkelikle sahip klmaktadr.Burada Trk burjuva devriminin gdk ve tepeden inme karakterinin bir yansmas mevcuttur.Burjuva Cumhuriyet'le Osmanl arasnda gerek anlamda kkl bir kopu olmam,ok nemli sreklilik noktalar var olmutur. Bu "ihanet" iddiasn acmaszca mahkm etmek son derece nemli,nk bu,dzenin holanmad tm muhaliflere kar her an kullanlan bir maymuncuk gibidir.Tam da gnmzde benzer bir durum Krt halkna ilikin olarak yaanmaktadr.Krtler de "emperyalistlerin oyununa gelerek ihanet

etmektedirler".O zaman Ermenilerdi imdi Krtler...Gerek dmann,dn de bugn de,aslnda smrc egemenler olduu anlalmadka bu sopay yemek kader olmaya devam edecek. "Yaananlarn sorumlusu devlet gleri deildir" iddiasn uzun boylu tartmaya gerek yoktur,zira yukardaki tarihi zet bunun ikiyzl bir yalan olduunu gstermektedir.Gerekte tm tehcir Ermenileri imha etmek maksadyla en yukardan merkezi olarak planlanmt.Grntdeki etelerin Tekilat- Mahsusa tarafndan rgtlendii yukarda zaten anlatlm bulunuyor. Bar ve Kardeliin Gerek Yolu Ermeni halknn maruz kald tarihsel vahet son yllarda daha ok gndeme gelmeye balad.Birbiri ardna eitli lkelerin parlamentolarnda Ermeni Soykrm'na ilikin kararlar alnyor.Ancak bu ilgi Ermeni halk adna olsun,onun urad tarihsel hakszla gerek anlamda duyarl olan kesimler iin olsun hayra yorulacak trden deildir.Ermeni halknn aclar ne yazk ki yeni emperyalist planlarn oyunca yaplmaya allmaktadr.zellikle Amerikan burjuvazisinin organik bir paras konumundaki diaspora burjuvazisinin,koyu bir yoksulluk iinde kvranan Ermenistan emeki halknn aclarna duyarl olduunu dnmemiz iin hibir sebep yok. Ancak burada dikkatli olmak gerekiyor.nk iin iinde emperyalistlerin parma var diye gerek gemite Osmanl egemenlerinin ve gerekse gnmzde onlarn mirasna sahip kan Trkiye Cumhuriyeti egemenlerinin baat sorumluluunu gargaraya getirme eklinde sinsi bir tutum mevcuttur.Bu tutuma kar mcadele ovenizme kar mcadelede temel nem tamaktadr ve tutarl enternasyonalistler asndan turnusol kd ilevi grr. Halklar arasndaki dmanlklarn almas,bar ve kardeliin kurulmas burjuva milliyetiliinin diplomasi ve g oyunlaryla asla salanamaz.Bu mecradan ancak,gemite olduu gibi kan,iddet ve daha fazla dmanlk kar.Gerek kardeliin nndeki en byk engel, bu siyaset oyunlarnn zerinde ykseldii kapitalizmin ta kendisidir.Kapitalizme son verilmedike kardeliin yolu denemez.Henz kendi bamsz ulus-devletini kuramam ezilen halklar iin milliyetiliin tarihsel bir meruiyeti vardr.Ancak ulus-devlet bir kez kurulduktan ve oturduktan sonra yaanan devletler aras it dalalar artk ii snfnn taraf olaca trden atmalar deildir.Ulus-devletler arasndaki ekimeler hibir zaman bitmez.Smrc egemen snflar her zaman daha fazlasn isterler.Ezilen kitleleri ayartmak,halklar birbirine dmanlatrmak,asl toplumsal sorundan dikkatleri uzaklat rmak iin bu tr srtmeleri zellikle yaratrlar. Bu milliyeti zehrin tek panzehiri enternasyonalizmdir.Ermeni halknn tarihsel acsn paylamann ve teskin etmenin tek yolu buradan geiyor.Trkiye ii snf Ermeni halkna kar ilenen byk suun sorumlusu olarak gemiin ve bugnn Trk egemen snfn acmaszca mahkm etmeli ve emeki Ermeni halkna enternasyonalist kardelik elini uzatmaldr.En iyi teselli ii snfnn kendi devrimci iktidarn kurarak ellerinden masum kan damlayan bu snf tarihin plne gndermesi ve halklar arasnda sovyetik esaslara dayal bir ii federasyonunun oluturulmasdr... *Deniz Moral,Ermeni Sorunu:Gerekler Direngendir,Marksist,24 Nisan 2005. http://www.marksist.net/deniz_morali/ermeni_sorunu_gercekler_direngendir.htm