Kemle Ermeden len Mrid...........................................................................................10 Konevi'nn Szleri.............................................................................................................10 Molla Cam (k.s.)..............................................................................................................10 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................11 Seferi ve Sava Halinde Namaz........................................................................................

12 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................12 Seferi Namaz....................................................................................................................12 Namaz Ksaltmak.............................................................................................................13 Seferin Mddeti.................................................................................................................13 Hzl veya Yava...............................................................................................................13 Gn ve Gece Ne Kadardr?....................................................................................13 Seferde Namaz Ksaltmak................................................................................................13 ikram Geri evirmek ......................................................................................................14 Baz Fkh Meseleler.........................................................................................................14 Seferide Namaz Bozan.....................................................................................................14 Namaz Ksaltmak ............................................................................................................14 Seferin Ruhsat..................................................................................................................14 Kasr tsbt Eden Nass.......................................................................................................15 Sefer Namaznda Korku...................................................................................................15 yeti Snnet Aklad.......................................................................................................15 Efendimiz (s.a.v.) Seferide Nasl Namaz Klard?............................................................15 Kfirler Dmandrlar.......................................................................................................15 Dman karsnda namaz.................................................................................................16 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................16 Korku Namaz...................................................................................................................16 Korku Namaznn Kln.................................................................................................16 Mukm iken Korku Namaz..............................................................................................17 mam Hat Ederse.............................................................................................................17 Tedbiri Elden Brakmayn.................................................................................................17 htiyat................................................................................................................................18 Maksat Caydrc Olmaktr................................................................................................18 Kfirlerin Niyyeti..............................................................................................................18 Emniyet Annda................................................................................................................18 Korku Namaznda Silh....................................................................................................19 Her eye Raman htiyatl Olmaldr...............................................................................19 Hikaye (Hogr ve Aff)..................................................................................................19 Kfirlere Azab Var............................................................................................................19 Zikredin.............................................................................................................................20 Ayakta ve Yatarken Zikredin............................................................................................20 Sava Halinde Bile Zikredin.............................................................................................20 Ta'dl-i Erkn.....................................................................................................................20 Namazda Kyam................................................................................................................20 Namazn Vakiteri..............................................................................................................21 Vakitlerin tayini................................................................................................................21 Elli Vakit Sevab...............................................................................................................22 Kyamet Gn Ellibin Sene..............................................................................................22 Kaza Namazlarna Ceza....................................................................................................22 Namaz terkin Cezas........................................................................................................22 Tevhid'ten Sonra Namaz...................................................................................................22 Efendimiz (s.a.v.)'m Son Vasyyeti...................................................................................23

Daim Namaz Klanlar......................................................................................................23 Te'vilt-i Necmyyeden.....................................................................................................23 klarn Namaz Daimdir...............................................................................................23 Yce Meali:.......................................................................................................................24 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................24 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................24 Onlar da ekiyorlar...........................................................................................................24 Emirlere Balanmak.........................................................................................................25 Snnettllh......................................................................................................................25 Cesur Olun........................................................................................................................25 Gurura Kaplmamak..........................................................................................................25 Behrm'n Dncesi.........................................................................................................26 Sulhu Salh tin................................................................................................................26 Kalbe Bal.......................................................................................................................26 Bykler rnektir.............................................................................................................26 Cihdtan Maksad...............................................................................................................26 Tasavvuf? Manlar............................................................................................................27 Kitab ndirildi....................................................................................................................27 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................27 Sebeb-i Nzul (Hikaye)....................................................................................................28 Adletizlik Edenler...........................................................................................................28 stifar Et...........................................................................................................................29 Ebrrn yilikleri................................................................................................................29 Hinleri Savunma..............................................................................................................29 Yalanc ahitler.................................................................................................................29 Hainler...............................................................................................................................29 Turnenin Ktkibeti.......................................................................................................29 Ktln Kardeleri........................................................................................................30 Allhtan Gizlenilmez........................................................................................................30 hrette Kim Savunacak...................................................................................................30 Vekl..................................................................................................................................31 Dehetli Gn.....................................................................................................................31 Kulun Vazifesi..................................................................................................................31 smail Hakkdan (ks)Sesleni............................................................................................31 Riyakrlarn Kyamet Gn..............................................................................................32 stifar...............................................................................................................................32 Tevbe.................................................................................................................................33 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................33 Tevbe Kaps.....................................................................................................................33 Gnahlarn Balanmasnn Yolu....................................................................................33 Tevbe fin Arac................................................................................................................33 Gnah leyen...................................................................................................................34 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................34 Suu Bakasna Yklemek................................................................................................34 Bhtan...............................................................................................................................34 Gybet ile ftira..................................................................................................................35 Te'vlt-i Necmyyeden Tasavvuf Manlar ....................................................................35 Talep Eden Bulur..............................................................................................................35 Altn Deerinde tler....................................................................................................35 Hikye...............................................................................................................................36

Dnya Fan Hayy Bakdir.................................................................................................36 Allah'n Fazl ve Rahmeti..................................................................................................36 Yalanc ahidler ...............................................................................................................36 Tefsiri erifi:.....................................................................................................................36 Adalet................................................................................................................................37 Hayr ve er Sahibine Dner............................................................................................37 Zulmn Hedefi..................................................................................................................37 Hikye...............................................................................................................................37 Kii flah Olmaz..........................................................................................................37 Hikye...............................................................................................................................38 lim ve Hikmet..................................................................................................................38 lim Fayda Verir................................................................................................................38 Hayrlar.............................................................................................................................38 Hikye...............................................................................................................................38 Amelleri Terketmeyin.......................................................................................................39 Baarnn Sonunda Allah'a Hamd Sena Et......................................................................39 Tasavvuf Manlar............................................................................................................39 Fsldamalar.....................................................................................................................39 Necv Kelimesi.................................................................................................................39 Fsaldama yeti...............................................................................................................40 yilik Emredenler..............................................................................................................40 Cennete tik Girecek...........................................................................................................40 yilik Yap Denize At.........................................................................................................40 Faydal Ameller.................................................................................................................40 Namazdan Daha Faziletli Amel........................................................................................41 Sadaka...............................................................................................................................41 Hakka Giden Yol..............................................................................................................41 aretler..............................................................................................................................41 Allah Rzs.......................................................................................................................41 Ihlasla alan...................................................................................................................42 Raslllaha (s.a.v.) Muhalefet..........................................................................................42 Cemaatten Ayrlmamal....................................................................................................43 Tasavvuf! Manlar............................................................................................................43 lham.................................................................................................................................43 irk ve Tevhd...................................................................................................................44 Tefsri erifi:.....................................................................................................................44 Sebeb-i Nzul (Hikaye)....................................................................................................44 Mrik...............................................................................................................................45 irk En Byk Rezalettir..................................................................................................45 Tevhd...............................................................................................................................45 Tevhd Kelimesi................................................................................................................45 eytan................................................................................................................................45 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................46 Mennes............................................................................................................................46 Meleklerde Cinsiyet..........................................................................................................46 eytn- Merd..................................................................................................................46 eytan blistir....................................................................................................................46 Merd Nedir?.....................................................................................................................47 eytn Melundur...............................................................................................................47 eytann stei...................................................................................................................47

eytann Pay.....................................................................................................................47 Binde Dokuzyz Doksandokuz.........................................................................................47 eytann Pay?...................................................................................................................48 eytann nsan Saptmas.................................................................................................48 Kuruntu eytandandr.......................................................................................................48 eytann Kuruntular.........................................................................................................49 eytann hiret Kuruntular..............................................................................................49 Hayvanlarn Kulaklarn Kesmek zere Saptrmas.........................................................49 Sibe Develer....................................................................................................................49 Vasle................................................................................................................................50 Hm Deve........................................................................................................................50 Mahlkat'n Deitirilmesi................................................................................................50 fdi Hizmeti?.................................................................................................................51 di ve Msleler...............................................................................................................51 Dvme Yapmak................................................................................................................51 Dvmenin Giderilmesi......................................................................................................51 Yallarn Genlere Benzemesi.........................................................................................51 Yznn Tylerini Yolmas..............................................................................................51 Tabi Halini Bozanlar........................................................................................................51 Vasla ve Mstevsle.........................................................................................................52 nsan..................................................................................................................................52 Hayvan Salarndan Peruk................................................................................................52 Peruk veya Sa rgleri...................................................................................................52 Koltuk Alt Kllarnda Temizlik ekli..............................................................................52 Kadnlarn Srtmeleri....................................................................................................53 Kadna Benzemek.............................................................................................................53 Livta................................................................................................................................53 Tysz Olana Bakmak....................................................................................................53 Put ve Heykellere Tapmak................................................................................................53 Allah' nkr Etmek...........................................................................................................53 A'zlar Maksat D Kullanmak.......................................................................................54 eytann Drt eyi............................................................................................................54 eytana Tabi Olanlar.........................................................................................................54 eytann Vaadleri..............................................................................................................54 eytann Kuruntular.........................................................................................................55 eytan Sadece Aldatyor...................................................................................................55 eytann Dayana............................................................................................................55 eytan Vakit kaatilidir......................................................................................................55 Kf Bir Nasihat................................................................................................................55 eytana Tabi Olanlar.........................................................................................................56 lm nceleme....................................................................................................................56 Tasavuf Manlar..............................................................................................................56 Cehennem Ehli..................................................................................................................56 Mel'n Olmayan eyler.....................................................................................................56 Cennet Ehli Olanlar...........................................................................................................57 Yahudi ve Hristiyanlarn mitleri....................................................................................57 Allah'n Rahmeti...............................................................................................................57 eytan ve Ona Tabi Olan..................................................................................................57 mann Mkfat Cennettir................................................................................................57 Tefsr-i erif:.....................................................................................................................58

Cennetin Pnarlar.............................................................................................................58 Salih Amel ve man...........................................................................................................58 Sevabn Tahakkuku in....................................................................................................58 Allah'n Vaadi Haktr........................................................................................................58 Allah'n Vaadi Dorudur...................................................................................................59 Sevb Kuruntularla Olmaz ...............................................................................................59 Mslmanlarn Arzular....................................................................................................59 Kitab Ehlinin Kuruntular.................................................................................................59 Hsn- Zan Gzel Amel ster...........................................................................................59 mit ve kuruntu................................................................................................................60 Gzel Ameller Pazar........................................................................................................60 Amele gre Ceza...............................................................................................................60 M'minlerin Cezalar.........................................................................................................60 ftrt ve Tefrite Dmeyin.................................................................................................60 Allah'tan Baka Dost.........................................................................................................61 Hakk Yenilmez.................................................................................................................61 Nakr Kelimesi..................................................................................................................61 snin Gnah Artmaz......................................................................................................61 On Kat Verilir...................................................................................................................61 Sevblar Kat Kat...............................................................................................................61 Fazladan Verilenler...........................................................................................................62 Sa'd (k.s.) buyurdular:......................................................................................................62 Allah' Bilmek...................................................................................................................62 Tasavvuf Manlar............................................................................................................62 En Gzel Din.....................................................................................................................63 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................63 Muhsin Kimdir?................................................................................................................64 slm tmam ve Amel.........................................................................................................64 Neden brahim (a.s) Milleti?.............................................................................................65 Her ey Allah'n................................................................................................................65 Hikye (Halil smi)...........................................................................................................65 Hikaye (Halillie layk)....................................................................................................66 Dostluk..............................................................................................................................66 Halil Olmann artlar.......................................................................................................66 Cnn'nn Yoluna Cn Kurban.........................................................................................67 Muhabbetin art .........................................................................67 Mecnn'a Sordular............................................................................................................67 Halil ve Habib'llln Hakikati............................................................................................67 Efendimiz (s.a.v.) Halilullht...........................................................................................67 Hazret-i Eb Bekir (r.a.)...................................................................................................67 Efendimiz (s.a.v.)'n Srr..................................................................................................68 Kadn Ve Boanma...........................................................................................................68 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................68 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................68 Kadnlara Miras.................................................................................................................69 iki Fiiln Bir Faile snad...................................................................................................69 Allah Farz Buyurdu...........................................................................................................69 Yetimler ve lh Hkmler..............................................................................................69 Zayflar ve ocuklarn Miras...........................................................................................70 Hayrn Mkfat...............................................................................................................70

Fakirlere Infak .......................................................................................70 Fakirleri sevmek................................................................................................................70 Hayra Tevik.....................................................................................................................71 Hikye (doruluk ve yardm)............................................................................................71 yilik Yapan.......................................................................................................................71 Nefsin de Hakk Var.........................................................................................................71 iddetli Riyazetler.............................................................................................................71 Efendimiz (s.a.v.)in Nefsi.................................................................................................72 Ifrt ve Tefrit.....................................................................................................................72 Kan- Koca Geimsizlii....................................................................................................72 Serkelik ve Yz evirme.................................................................................................72 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................73 Karkocann Aralarn Dzeltmek.....................................................................................73 evde (r.a.)n Yapt Sulh................................................................................................73 Sulh Hayrldr...................................................................................................................73 Ebdl'dan Olmak...............................................................................................................73 Nefislerde Kskanlk........................................................................................................74 Cimrilik ve Kskanlk......................................................................................................74 eytann En Sevdii ve ...?...............................................................................................74 Kadnlara hsan.................................................................................................................75 Hkaye (Birbirlerine Sabreden Eler)................................................................................75 Sofu Kadn Cennetliktir....................................................................................................75 Kadnlar Arasnda Adalet..................................................................................................75 Efendimizin (s.a.v.) Dualar..............................................................................................75 Birine Meyletmeyin..........................................................................................................76 Kadn Askda Brakan......................................................................................................76 rnek Davran.................................................................................................................76 Aynlrsanz Genilik Verir................................................................................................76 Yaplacak .......................................................................................................................77 Zlimlerin Kyametteki Hli.............................................................................................77 Herkese yi Muamele........................................................................................................77 Hikye (insanlara iyilik)....................................................................................................78 Mslman Eziyet Etmez...................................................................................................78 Gklerde ve Yerde Olan Hep Allah'ndr..........................................................................78 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................79 Tevilt-i Necmiyyeden......................................................................................................79 Kitab Ehline Vasiyyet.......................................................................................................79 Allah Muhta Deildir......................................................................................................79 Allah Ezelden Hamd Olunmutur.....................................................................................80 Hamd Olan Kullar............................................................................................................80 Tekrarn Faydalar.............................................................................................................80 Vekl Allah'tr....................................................................................................................81 Yeni Topluluk Yaratr.......................................................................................................81 Sabrl ve Halimdir............................................................................................................81 Cez'nn Geciktirilmesi.....................................................................................................82 Cmertlik .........................................................................................................................82 Amellerin Yazlmas.........................................................................................................82 Takva.................................................................................................................................82 Gerek Hrriyet.................................................................................................................82 lh Ak............................................................................................................................83

Dileyene Sevb Verilir......................................................................................................83 Allah Niyyetleri bilir.........................................................................................................83 Mnafk ve Mrailer.........................................................................................................83 Riyakr Kurrlar...............................................................................................................83 Cimri ve Riyakrlar...........................................................................................................84 hls...................................................................................................................................84 Hikaye (Ihls'a Ulamak)..................................................................................................84 bdete Karlk cret.......................................................................................................85 Hikye (hlas)....................................................................................................................85 Adil ahidler Olun............................................................................................................85 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................85 Doruyu Syleyin.............................................................................................................85 Ana ve Baba Aleyhine ahidlik........................................................................................86 Ana ve Babann Lehine ahidlik.......................................................................................86 Zengin ve Fakire ahidlik.................................................................................................86 Zalime Mani Olmak..........................................................................................................86 ahidlii Gevelemek.........................................................................................................87 ahidlii Gizlemek............................................................................................................87 Hakimler Bu yetin Hkm Altndr...............................................................................87 ahidlii Gizlemenin Yerleri............................................................................................88 Hadlerde hidlik..............................................................................................................88 Ayblar rtmek Esastr....................................................................................................88 Mslmana Yardm Edene Allah Yardm Eder................................................................88 Mmkn Mertebe Affetmek Daha Hayrldr...................................................................89 Hikye (adalet)..................................................................................................................89 man Esslar ve Akid.....................................................................................................89 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................90 Tenzl ve nzal...................................................................................................................90 Kitab'dan Murad................................................................................................................90 Kitablara tman...................................................................................................................90 Mnafklara Hitap.............................................................................................................90 Sebeb- Nzul.................................................................................................................91 nkr Edenler.....................................................................................................................91 Takdim ve Te'hirler...........................................................................................................91 lk Farz Marifetllhtr......................................................................................................91 Avamn man...................................................................................................................91 Gayb man Makbuldr.....................................................................................................92 Havassn Mertebesi...........................................................................................................92 manda Ehassn Mertebesi................................................................................................92 Hikye (iman)...................................................................................................................93 Tevhd ve Zikir..................................................................................................................93 Yahudilere Kurtulu Yok..................................................................................................93 Kfrn Tekrar Edilmesi....................................................................................................94 Mnafklar ........................................................................................................................94 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................94 Mnafklar Kfirleri Dost Edindiler.................................................................................94 zzet ve Galebe Allah'n Dostlarnndr.............................................................................95 Zarfn Amel Etmesi...........................................................................................................95 Mnafklara hltb..............................................................................................................95 Yahd limler ve mrikler............................................................................................95

Hitab Huss, Hkm Ummdir......................................................................................96 Kur'n- Kerimle Elenenler.............................................................................................96 Kfirlerle Oturmak............................................................................................................96 Kur'n Dmanlar............................................................................................................96 Mnafklar ve Kfirler......................................................................................................97 Ruhlarn Dostluu.............................................................................................................97 Mterekler.......................................................................................................................97 Herey Cinsiyledir.............................................................................................................97 Ebed Ezelin Aynasdr......................................................................................................97 Tasavvuf! Man................................................................................................................98 Pr'in tik Sohbeti................................................................................................................98 Beraber oturmak................................................................................................................98 Gnah Yerini Terk............................................................................................................98 erlilerle iyiler de Helak Oldu..........................................................................................98 Ktle Kin Beslenilmelidir...........................................................................................98 Gnah lenen Ziyafet.......................................................................................................99 Mnafklarn ki Yzll..............................................................................................99 Feth ile Nasb'in Fark.......................................................................................................99 Kyamet Gn Hkm......................................................................................................99 Kyamet Gnnde Zafer..................................................................................................100 slm Galibtir..................................................................................................................100 Kfirlerin Devleti geicidir.............................................................................................100 hir Zamanda Mminlerin lm.................................................................................100 Cihd Devam Edecektir..................................................................................................100 yi Ktden ayrlr...........................................................................................................101 Kfr Hzla Yaylr fakat................................................................................................101 Gayb Ftuhat..................................................................................................................101 Cennetten kmak?.........................................................................................................101 Gaye Mahbb Olmaldr.................................................................................................101 Mnafklar.......................................................................................................................102 Sratta Aydnlatan Nur....................................................................................................102 Namaza enenler...........................................................................................................102 Gsteri iin bdet.........................................................................................................102 Allah' Pek Az Zikrederler..............................................................................................103 Lafla Olmaz.....................................................................................................................103 artan Kii....................................................................................................................103 M'min, Kfir ve Mnafk..............................................................................................103 Tasavvuf Manlar..........................................................................................................103 M'minin Kalesi tr....................................................................................................104 Fitne limlerden kacaktr............................................................................................105 Kfirleri Dost Edinmeyin................................................................................................105 Tefsr-i erifi:..................................................................................................................105 Sultan Kelimesi...............................................................................................................105 Mnafklar Cehennemde.................................................................................................106 Cehennemin Derekeleri...................................................................................................106 Derk ve Esfel...................................................................................................................106 Mnafk in Azab............................................................................................................106 Mnafk Kimdir?.............................................................................................................106 Sr Katibine Gre Mnafk?............................................................................................107 Nifak Zahir Oldu.............................................................................................................107

Haccac Mnafk myd?..................................................................................................107 iddetli Azab Kimleredir?..............................................................................................107 iddetli azab?..................................................................................................................108 Mnafk Kelimesi...........................................................................................................108 Mnafklarn Yardmclar..............................................................................................108 Tevbe Edip Ihlasl Olanlara Cennetler Var.....................................................................108 Sevfe................................................................................................................................109 Mnafklarn Kfr.........................................................................................................109 man Eden ve kreden..................................................................................................110 krn Allah'a tsnd Edilmesi?......................................................................................110 Az Nimete kr.............................................................................................................111 Edep ve Cehennem Atei ?.............................................................................................111 Niin Cehennem?............................................................................................................111 Tasavvuf Manlar..........................................................................................................111

Kemle Ermeden len Mrid Bu fakr kurban edilen (Hazret-i tsmail)in ada ve Hakk mahlasn alan ben derim ki: -"Bu yet-i kerimenin tefsri annda ben eyhim allme ve Allh Tel kendisine selmet versin, stadmdan iittim, buyurdular: -"Sdk bir tlib (gerek bir mrid) beeriyetinin toprandan kalb makamna sefere kt zaman; muradna vsl olmadan nce vefat ederse; o kiiye bu makama bali olanlarn ecrinden bir nasibi vardr. Ona bu payn verilmesi, talebinin (manevi istek ve arzularnda) sadk olmas ve t lmne kadar tarikattan kesilmemi olduu iindir... (Kemle erdirme de iki yoldan biriyle olabilir:) 1- Belki Allh Tel hazretleri; ruhlarndan bir ruh vastas ile berzah leminde onu kemle erdirir. 2- Veya Allh Tel hazretleri kendi feyzinin vastasyla onu kemle erdirir. Bunun benzerleri baz ehl-i suluk hakknda varid oldu. Bunun eriatte de bir benzeri ve dayana var. Hasan Basr (k.s.) hazretlerinden rivayet olunduu gibi: Hasan-i Basr (r.h.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Bana ulat, muhakkak ki m'min kii, Kur'n- kerimi ezberlemeden nce vefat ederse; o kiinin hafaza meleklerine; Allh Tel hazretleri kyamet gnnde lleri diriltinceye kadar ehliyle beraber ona Kur'n- kerimi retmeleri emredilir." Resm (yazl) Kur'n- kerimin talebesi olan kiiler, kendi murad ve isteklerini berzah leminde tahsil etmeye olan hrslarndan dolay arzularna kavutuu zaman; Hakik Kur'n'n talebelerinin de Misl leminde muradlarna vasl olmalar bir bid'at deildir. Bu onun kemle ermeye olan ak ve cezbesindendir... Bu alacak ey deildir, derim... 1 Konevi'nn Szleri Amma eyh'l-Kebr Sadruddin el-Konev (k.s.) hazretlerinin; "Flk"dan son "felek"te buyurduklar; (2/271) -"er'an, aklen ve kefen ittifak edilen eylerdendir ki, bu yaratlta ve dnyada insan iin hsl olmayan her (manev makam ve) keml; muhakkak ki lmnden sonra ve hirette ona hsl olmaz!" Sadreddin-i konevnin bu szleri belki hicb ehli olup hakk talep etmeyip re'sen oturanlar iindir. Yoksa hicb ehli olup, seyr-u sulka giren; (ama) l-"Mkefet'f-efr', 2- "Mhedet's-Sfat" ve 3- "Muyenet'z-Zt" makamlarna vsl olmadan nce lenler iin deildir... 2 Molla Cam (k.s.) Molla Cam (k.s.) hazretleri. "erh'l-Kelimet'-a'biyye Mine'l-Fussi'l-Hikemiyye" 3 isimli kitabnda buyurdular: Allh Tel hazretlerinin; "Her kim de bu dnyada krlk ettiyse, o artk hretde daha kr ve gidie daha akndr."4 Kavl-i erifleri, lmden sonra terakk'nin olmadna dellet etmez. Bu yet-i kerime belki, hakk bilmeye nisbetledir. Yoksa asla kendisinin hi marifeti olmayana deildir. nk (lmle) kiiden perde kalkt zaman, hiret yurduyla ilgili, hiretin nimetleri, Cennet, Cehennem, Ve hiretin btn halleriyle ilgili btn krlkleri kalkar. Amma Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin "nsan ld zaman, onun ileri kesili(p sona ere)r. Ancak (kiinin); sadaka- cariye, faydalanlacak bir ilim veya kendisine dua edecek iyi bir ocuk (brakann) ii (amel defteri) mstes-n."5 Hadis- erifleri, dellet eder ki: Hasl olmalar amellere bal (ve tavakkuf edilen) eyler, (amel olmadan) hsl olmaz. Ama amel olmadan hsl olan eyler ise belki Allh Tel hazretlerinin fazl ve rahmetiyle hsl olur. Muhakkak ki bunlar hsl olur. Bu tkenen mertebelerdendir..." Molla Cami hazretlerinin szleri bitti. Slik'e den vazife; tarikattan asla kesilmemek, "tahkik" mertebesine ulamak iin Allh Tel hazretlerinden
1 2

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/543-544. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/544-545.

erh'l-Kelimet'-a'biyye Mine'l-Fussil-Hikemiyye, kitabn Molla Cami Hazretleri. Muhyiddin-i Arb Hazretlerinin "Fususul-Hikem" isimli tasavvuf kitabna erh n yazp ehl-i snnet ve'1-cemaate gre anlatt ok deerli bir eserdir. 4 Ei-lsr: 17/72, 5 Mslim c. 5, s. 73

tevfk (ve baar) mit etmelidir. Hafz irz buyurdular: Kervan gitti. (oktan yol ald). Sen hl uykudasn! Sahra senin nndedir. Yazk sen yolun tehlikelerinden habersizsin!6 Pervaz ile tuba aacndan kafes rseler yazk olur sana! nk kafeste esir olan bir ku gibi olursun.7 Ta buhurdan gibi bir nefes canann eteini tuttum! Ho nefeslik iin can ateten bir kz zere koydum8 Nice bir yeler ve esersin Ey Hafz! Muhabbetinle her tarafa esersin! Benim arzum odur ki, Allh Tel hazreleri sana bir tarikat myesser klsn"."9 Te'vilt-i Necmiyyeden Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu: "Muhakkak ki bu yet-i kerimede u iaretler vardr: nsan ve onun hayvn hayat gayet zayftr. Tlib-i sdk (gerekten hakk arayan samim mridin) iinin banda ou kere eytann kendisini kaplama korkusu vardr. nsan bir ok faydalan talep etmek iin vatandan sefere kp kardelerden hicret etmeyi murad etmesinde -"Sefere kn, shhat bulur ve ganmete kavuursunuz."10 (Hadis-i erifine) iaret vardr. (Sefer) kalbin hastaln izle etmek, (Shhat) dinin shhatine nail olmak, (Ganimet ise) Kmil mkemmil olan eyhin (mrid-i kmilin) sohbetiyle feyz u necat bulmaktr. Mrid-i kmil, onun kalb hastalklarn tedavi ve ila vermek iin hzik ve mfik bir tabibtir. Mrid-i kmil onu taleb ettii ka'beye kavuturur. Nefis, onu (geim yollarn bulmak) ve nzk hazrlama endiesine drr; ona sabr yokluunu vermeye ve sabrszl telkin eder. eytan ise onu fakirlikle tehdit edip korkutur. "eytan sizi fakirlikle korkutup, irkin irkin eylere tevik ediyor;" 11 Allh Tel hazretleri ise bir kaziyye zerine buyurdu: "Allah ise ltfndan bir mafiret ve fazla bir kr va'd buyuruyor. Allah'n kudreti geni, ilmi ok..."12 "Her kim, Allah yolunda hicret ederse' Allh Tel hazretlerini talep etmek iin hicret ederse; "Yeryznde gidecek ok yer de bulur," Kendi beldelerinden daha temiz ve daha gzel beldeler bulur. Ve kendi kardelerinden daha gzel dinde kardeler edinir. "Genilik de bulur." Rzkta genilik bulur. Bu kavl-i erifte baka bir iaret daha vardr. 0 da: Hazret-i Rubbiyetin talebi iin; kim beer beldesinden hicret ederse; insaniyet arznda bir ok yerler ve mekanlar bulur. Yani kendisine dnlen yerler bulur. Menziller, kalb, ruh ve sr gibidirler. Genilik bulur. Yani bu alemlerde (kalb, ruh ve sr alemlerinde) genilik bulur. Veya Allh Teal hazretlerinin rahmetinden genilik bulur. Allh Tel hazretleri peygamberi (Efendimiz s.a.v. hazretleri6 7

Tasavvuf Mans: mrnn kervan gitti. Sen henz gaflet uykusundastn. nnde bu kadar korkulu ve tehlikeli sahralar var. Yazklar olsun sana ki. bu kadar peygamberler ve evliya, dnyann bak olmadn haber verdiler. Tasavvuf Manas: "anm hakk iin, biz ben dem'i terkm ettik , karada ve denizde binitlere ykledik ve ho ho nimetlerden besledik, yarattklarmzdan ounun zerine geirdik." (El-lsr: 17/70) taciyle mkerrem olan Allh Teal hazretlerinin kuu, mihnet, bel, musbet ve felketlerle i ie karm olduu iin, tarakkiye musit amelleriyle meleklerden daha faziletli ve sidre-i mnteh'dan daha stn olan "ak mak-m"na ykselmek iin btn himmetinle meliki muktedirin katnda tuba aacnn zerinde;"Asla ibdet etmem; kendisini grmediim Rabbel" diye tmektesin... Ama ne yazk ki dnya cesed kafesinde tutsaksnl
8

Divn-i Hafz-i irz, s. 225, Bu beyt aslnda en bata olmas gerekirdi. Elimizde ki nshalarda dierlerinden nce yazl. Dier beyitlerin sralamas da musannif hazretlerinin Ruhu'l-Beyana ald gibi deildir... Ama musannif hazretlerinin elindeki nshadan yeri dierlerinin arasnda olabileceini dnerek; yerlerini bozmadm. Musannif hazretlerinin sralad gibi aldm. 9 Divn- Hafz- irz, s. 225, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/545-547.
10

Kenzu'l-Umml: 17470, Bu hadis-i u ibarelerle gemektedir: "Sefere kn, shhat bulur ve rzklanirsiniz." Kenzu'l-Umml: 17469. 11 Bakara: 2/268, 12 Bakara: 2/268,

nin) dili zere bu qenilik ve bolluktan haber verdii gibi: -"Arzm ve gm beni beni almaz. Ancak m'min kulumun kalbi beni alr."13 Ey anlay ok, nazar (dncesi) kt, ibreti az olan, bunu iyi anla! Sonra Allh Tel hazretleri, lmle korkutmak ve karmakla tehdit etmek hususunda varid olan nefsn hatralar ve eytan vesveseleri defetmek iin buyurdu: her kim, evinden kar." Dnyay terketmek, hev- hevesi baskn altna alp krmak, nefsinin sfatlarndan ayrlmak ve ahlakn deitirmekle nefsini kahrederek; beeriyet evinden karsa... "Muhacir olarak," Allah'a ve Peygamberine (hicret kasdyla)" Allh Tel hazretlerinin rzsn talep etmek ve Rasl (s.a.v.) hazretlerine tabi olmak iin hicret ederse; "Sonra kendisine lm yetiirse," O vsl olmadan nce... "Muhakkak ki, onun ecri Allah'a der." Yani Allh Tel hazretleri, onun niyyetinin sdk u samimiyetine ve onun gizli niyyetinn hlisliine binen o kiiyi fazl ve rahmetiyle onun dnm olduu maksadlarnn en ykseine ve mertebelerin en ycesine ulatrmay kendi keremi zimmetinde vcib kld. Bu durum, o kiinin maksadna ulamasna mani olan ey, Allh Tel hazretleri tarafndan olduu zamandr. Zira "M'minin niyyeti, amelinden daha hayrldr."14 "Allah, bir gafurdur". Vcdunun enniyetinin dier gnahlar iin gafurdur. "Rahimdir." (2/272) Allh Tel hazretleri, kulunu minneti, keremi, genilii ve cmertliiyle maksadnn kemline erdirmek iin, ona cmertlik sfatiyle tecelli eder..." Te'vilt-i Necmiyye'nin kelm bitti. 15 Seferi ve Sava Halinde Namaz Sefer ettiiniz vakit, o kfredenlerin size bir fenalk yapmalarndan korkuyorsanz, namazdan ksmanz artk size bir gnah olmaz. Muhakkak ki, kfirler, size ak bir dman bulunuyorlar.101 Ve o vakit sen, ilerinde olup da, onlara namaz kldrdnda, lerinden bir ksm seninle beraber namaza dursun, silahlarn da yanlarna alsnlar. Bunlar secdeye vardklarnda dier ksm arkanzda beklesinler. Sonra o namaz klmam olan dier ksm gelsin, seninle beraber klsnlar ve ihtiyatl bulunsunlar ve silahlarn yanlarna alsnlar. Kfirler arzu ederler ki, silahlarnzdan ve eyanzdan bir gafil bulunsanz da, size birdenbire bir baskn bassalar... Eer yaan yamurdan bir eziyet varsa veya hasta iseniz, silahlar brakmanzda beis yoktur. Bununla beraber, ihtiyat elden brakmayn. nk Allah, kfirler iin mhn bir azab hazrlamtr.102 0 korkulu zamanda namaz kldnz m, gerek ayakta ve gerek otururken ve gerek yanlarnz zerinde hep Allah' zikredin. Derken korkudan itminan buldunuz mu, o vakit namaz tam erkmyla eda edin. nk namaz, mminlerin zerine muayyen vakitlerle yazl bir farz bulunuyor.10316 Tefsr-i erifi: "Yeryznde sefer ettiiniz vakit," Bu yet-i kerimelerle; 1- Sefer. 2- Dmanla karlama, 3- Yamur 4- Hastalk 5- Ve benzeri zaruretlerde namazn klnn beyn etmeye balanld. Yani siz yolculua ktnz zaman, bu yolculuk ister hicret, ister cihd veya ikisinin dnda baka bir maksatla olsun farketmez. 17 Seferi Namaz "Artk size bir gnah olmaz." Gnah ve kendisinde gnahlk yoktur. (Ne gnah olmaz) ij Oi "Ksmanz," Bir ey ksaltmanz... (Neden?) "Namazdan," Mahzf iin bir sfattr.
13 14

Kef'1-Haf: 22S6, Kenzu'l-Umml: 7236 15 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/547-549. 16 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/550-551. 17 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/551.

"ksmak," m "uzatmann" zdddr. (Mesel Arablar arasnda) "Ben eyi ksalttm," derler. Yani o eyin baz azalarn, czlerini veya vasflarn hazfederek ve krparak; kasr (ksa) yaptm, demektir. Kasrn mtealliki ise hakikattir. Bu ancak o eyin kendisidir; bazs deil... Bundan dolay hazfn mutaallikdr; kasrn deil... Buna gre, "Namazdan," kavl-i erifinin sadece ziydeden ksaltma yapmalar iin mefl olmu olur. imam Ahfe (r.h.) 'm grdr. Amma bir takdre gre teb'ziyye iin olmasdr. Bu durumda da mahzf bir fiilin mefl oimu olur. Bu da mam Sibeveyh (r.h.)'n gr olduu gibi... Yani namazdan bir ey ksaltn, demektir. Bu durumda da kllin sfatna gre, cz'n vasfnn olmas gerekir. 18 Namaz Ksaltmak Burada namazn ksaltlmasndan murad, drt rek'atli namazlarn yarsnn ksaltimasdr. nk seferde drt rek'atli namazlar, iki rek'at olarak klar. Seferde ksaltma; 1- len namaz, 2- kindi namaz 3- Yats namazlarnda olur. 19 Seferin Mddeti Namazn kendisinde ksaltlmasnn caiz olduu seferin mddeti; mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre yayan olarak, gn ve gecelik yolculuk mddetidir20 Devenin yryyle geceler istirahat iindir. Burada iktisd (orta yol) yaya yoludur. 21 Hzl veya Yava... Binicinin hayvana vurup hzl srmesine itibr edilmez. Bir deve (veya herhangi bir binek yayan) gn ve gece olan bir mesafeyi bir gnde (veya daha ksa bir srede) alsa bile o kii yine namazlarn ksaltarak klar22. Yine bir kii, bir gnlk yolu gn ve gecelik (veya daha uzun bir zamanda) alsa namazlarn ksaltmaz. Tam klar. 23 Gn ve Gece Ne Kadardr? Bu ( gn ve gecelik) mddet; alt burud'tur. Burd, berid'n cemiidir. Her berid, drt fersahtr24. Her fersah, mildir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin dedesi Haimnin ml'i ile... lde kullanlan mil de budur. Her ml, on iki bin ayak lsdr.25" O da drt bin adm yapar. nk her ayak bir admdr. 26 Seferde Namaz Ksaltmak yet-i kerimenin zahirine gre, kasr ile tamam klmann a-rasnda muhayyerlik olduu ve hatta tamam klmann
18 19

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/551-552. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/552. 20 Yolculuk hali, esasen zorluk ve skntdan bo kalmaz. Bunun iin dinimiz yolcular iin baz kolaylklar gstermitir. Yolcuukda gecegndz devaml olarak yola devam edilemez. Dinlenmeye ihtiya grlr. Bunun iin fkh kitablannda gn gece diye sefer mddetini gstermek buna aykr deildir. Bu bakmdan bir gnlk normal yry, ortalama olarak alt saat kabul edilmitir. Baz yolculuklarda zahmet ve meakkat olmasa da, hkm ahsa deil, cinse gre olacandan sefer hkm btn yolculuk hallerini kapsar. 21 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/552-553. 22 Araba.Tren ve Uak veya daha hzl bir vasta ile olan yolculuklarda, gidilecek yerin ka fersah olduu gz nne alnr. En az onsekiz fersahlk bir mesafeye gidilecek olursa, sefer mddeti gereklemi olur. Sefer hkm uygulanmaya balar. Byle ce vastalarn yry halini gz nnde bulundurmaya gerek kalmaz. 23 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/553.
24

Fersah: 5760 metre'dir. Bu da yayan olarak bir saatte gidilen yoldur. limlerin hepsi, dinde sefer (yolcu) saylmak iin gidilmesi lzm olan gnlk yolu, fersah dedikleri l ile bildirdiler. gn ve gecelik yolun uzunluunda ihtilf olundu: 1- Yirmi bir fersah, 2- On sekiz, 3- On be fersahtr diyen limler oldu. Fetva (hkm) ikinci sze gre (yani on sekiz fersahtr diyenlerin hkmne gre verilmitir. bni bidn ve Fkh alimlerinden bazlarna gre. sefer mddeti onsekiz fersahlk bir mesafeden ibarettir. Bir fersah, mil ve her mil de 20 dakika srecek olsa, onsekiz fersah " 18" saat etmi olur 25 Ml: Bin dokuz yz yirmi (1920) metre olan bir uzunluk lsdr. 26 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/553-554.

daha faziletli olduu zannedilir. Lakin bize (yani Hanef mezhebine gre seferde namazlar) kasr (ksaltarak) klmak vcibtir.27 Bundan kanmak mmkn deildir. Baz limlerimiz bunu azmet diye isimlendirdiler. Bazlar da ruhsat... Drmek gerekir, tamam klmaya yol yoktur. Tam klmaya ruhsat yoktur. nk yet-i kerimenin mans, en hafif ile en ar arasnda muhayyerlik deildir. 28 ikram Geri evirmek ... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"(Seferde drt rek'atli namazlarn iki rek'at olarak klnmas,) bir sadakadr. Onu Allh Tel hazretleri sizin zerinize tasadduk etti. Allah'n sadakasn kabul edin."29 Bu hadis-i erif, seferde namazlar tam klmann caiz olmadna dellet eder. nk temlik (mlk edinmeye) ihtimali olmayan bir eyi tasadduk etmek; mahza drmek (namazn rek'atlerinde iskt etmektir. Bu ise) asla reddetmeye ihtimali yoktur... nk bizim iin ancak Allh Tel hazretlerinin indirdii ve meru kld dine girmek ve onun hkmlerine gre amel etmek vardr.... 30 Baz Fkh Meseleler "El-Ebh" isimli kitabda buyuruldu: Bizim yanmzda msfir iin kasr bir ruhsattr. Bir man'da skattr (Namazlar drmektir). Bir manda da azimettir. Namaz tamamlamak meru olarak kalmad. Hatta namaz tam klan kii kendisi (namazn tam klm olmas) sebebiyle gnahkr olur ve namaz fsid olur... yle ki: Bir kii, namazlarn tam klsa ve ilk iki rek'atlerin banda da eer oturmazsa, namaz fsid olmu olur. Farzn rknlerini tamamlamadan nce, ona (farz namaza) nafile namaz bititirdii iin namaz fasid olur. Eer farz namazn ikinci rek'atin sonunda teehhd miktar oturmu ise bu kendisine kfidir. Son kld iki rek'at nafile olmu olur. Fakat bu hareketiyle selm te'hr edip geciktirdii iin kt etmi olur... 31 Seferide Namaz Bozan Tefsr'l-Haddd'de buyuruldu: "Msfir olan bir kii, len (ikindi ve yats) farzn, ikinci rek'atte teehhd miktar oturmadan drt rek'at olarak klarsa onun namaz fasid olmutur. Sabah namazn drt rek'at klanlar gibidir..." szleri bitti. 32 Namaz Ksaltmak Sul: Eer sen desen ki: "Sefer ettiiniz vakit, o namazdan ksmanz artk size bir gnah olmaz." Kavl-i erifini neden bu ekilde namaz ksaltmann bir gnah olmad eklinde gnh nefyederek varid oldu?" Cevb: Derim ki: nk onlar namaz tam olarak klmaya a-lmlardi. Ksa olarak kldklarnda akllarna namaz eksik olarak kldklar dncesi gelir ve yle zannederlerdi. O onlarn kalblerini ho tutmak iin, kendilerinden gnahn nefyini aklad. Ona tam mutmain olsunlar diyedir. Bu durum; "Hakikat, Safa ile Merve Allah'n eirindendir: onun iin her kim hac veya umre niyetiyle Beyt'i ziyaret ederse, tavaf bunlarla yapmasnda ona bir gnah yoktur. Her kim de gnlnden- koparak bir hayr ilerse, phesiz Allah ecriyle mekr klar, a-lm'dir"33 yet-i kerimesinde olduu gibidir... Bununla beraber bu tavaf, bize gre vacip; aflere gre de rkndr34... Seferin Ruhsat

27

Bir kimse drt rek'atli farzlar, Sefer iken drt klarsa hat etmi olur. Bundan dolay istifar etmesi lzm gelir. Ayrca selm tehir etmi olduundan dolay sehiv secdesi icbeder. nk misafir drt rekat farz namazlarn iki rekat olarak klar. Buna: "Kasr-i Salat" denir. Biz Hanefilerce. misafirin namazn ksaltmas gerekir. Buna aykr olarak bu farzlarn drt rekat olarak klnmas mekruhtur. Bununla be raber iki rekat klp da teehhdde bulunduktan sonra iki rekat daha klacak olsa. farz yerine getirmi olur. Bu son iki rekat nafile saylr... 28 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/554. 29 Sahih-i Mslim: 1108. Tirmizi: 2960, Snen-i Nese: 1416. Eb Davud: 1014. Msned-i Ahmed: 169. Drim: 1466, 30 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/554-555. 31 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/555. 32 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/555. 33 Bakara: 2/158. 34 Eb Sud Tefsiri: c. 2, s. 22S. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/555-556.

Sonra muhakkak ki seferin ruhsatnda s olan kii de itaatkr kii gibidir. Hatta kaan kle ve yol kesici namazlarn ksaltarak klarlar. nk mukm olan si kii de itaatkr mukm gibi mestlerin zerine bir gn ve bir gece meshetmektedirler... Msfr de byledir. nk sefer mahiyeti itibariyle gnah deildir. s olan kiinin maksadna ise itibr edilmez. "O kfredenlerin size bir fenalk yapmalarndan korkuyorsanz," M kablinin zerine dellet etmesinden dolay cevb mahzftr. (2/273) Yani istemediiniz sava ve baka bir eyle size saldrmalarndan korkarsanz; "Namazdan ksmanz artk size bir gnah olmaz."35 Demektir. 36 Kasr tsbt Eden Nass Kasr (drt rek'atli farz namazlar iki rek'at olarak ksaltarak klmak) korku annda hususiyetle bu nas (yet-i kerime) ile sabittir. Emniyet annda ise (sefer durumunda farz namazlar ksaltarak klmak) snnet ile sabittir. 37 Sefer Namaznda Korku Mevln Ebs- Sud Efendi tefsirinde buyurdular: O (dmnlarn saldrma korkusu) sefer namazndan sonra zikredilen "korku namaz"nda muteber bir arttr. Korku namaz cemaatle klnr. Ama mutlak kasr hakknda ise korku ve dman tehlikesine itibr edilmez. Bu konuda btn limlerin ittifak vardr. nk snnet-i seniyye onun (seferde iken drt rek'atli farzlar iki rek'atolarak klmann) meruiyeti hakknda zahirdir.38 yeti Snnet Aklad Ebs-Sud Efendi yine buyurdular: -"Belki biz deriz ki, bu yet-i kerimenin zahiri, kasrn miktar ve keyfiyeti hakknda ve kasra taalluk eden namazdan ve kasrn kendisinde uyguland kasrn mddeti hakknda hep mcmeldir. Bu konuda Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden varid olan; 1 - Seferde emniyet annda namazlar ksaltmak, 2- Namaz ksaltmann drt rek'atli namazlara tahsis edilmesi, 3- ki rek'at ve rek'atli namazlarn kisaltlmamas, 4- Ksaltlan namazlarn da yar yar indirilmesi, 5- Ksaltmann olmas iin seferin mddetinin tayin edilmesi, 6- Ve bunlara benzer, sefer ilgili izah ve beyn eden hadis-i eriflerin hepsi bu yet-i kerimenin icmal olarak ifde ettiklerini izah etmektedirler..."39 Efendimiz (s.a.v.) Seferide Nasl Namaz Klard? Ibni Abbs (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Mekke ile Medine arasnda yolculuk etti. Allah'tan baka hibir kimseden korkusu olmad halde, (drt rek'atli farz namazlar) iki rek'at olarak kld." El-Vast kitabnda da byledir. 40 Kfirler Dmandrlar "Muhakkak ki, kfirler, size ak bir dman bulunuyorlar." Kfirlerin size olan dmalklar aktr. Onlarn dmanlklarnn tam olmasnn icab olarak; sizi ldrmek veya baka bir sebeple size saldrmaktadrlar. 41
35 36

Eb Sud Tefsiri: c. 2, s. 22S. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/556. 37 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/557. 38 Eb Sud Tefsiri: c. 2, s. 22S. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/557. 39 Eb Sud Tefsiri: c. 2, s. 226, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/557-558. 40 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/558. 41 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/558.

Dman karsnda namaz " Ve sen olduun vakit," (Nerede?) "Onlarn ilerinde," Dmandan korkan m'minlerle beraber olduun zaman, "Onlara namaz kldrdnda," Sen onlara namaz kldrmak istediin zaman, demektir. 42 Sebeb-i Nzul tbni Abbs (r.a.) hazretleri buyurdular: Mrikler, "Zt'-r-Rik1" gazvesinde, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ve ashabnn len namazna kalktklarn ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin onlara imm olduunu grdklerinde, kendilerine savamay terkettiklerine piman oldular. Mriklerin bazlar; -"Brakn onlar! Zira Mslmanlar iin bundan baka bir namazlar vardr. O namaz onlar iin babalarndan evladlarndan ve mallarndan daha sevimlidir," dediler. Bununla ikindi namazn murad ediyorlad. (Mrikler devam ettiler:) -"Siz Mslmanlar, o (ikindi namazna) kalktklarn grdnzde hemen onlara iddetli bir ekilde saldrn! Hepsini ldrn!" dediler. Bunun zerine Cebrail Aleyhisselm bu yetleri iki namaz arasnda indi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine "korku namaz"n ed etmenin keyfiyetini retti. Bylece Allh Tel hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini mriklerin kurmu olduklar tuzak ve planlardan haberdr etti43. Korku Namaz Cumhur ( ulem'y)a gre: "Salt'l-havf" korku namaz, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden sonra btn mmeti hakknda mer'dur. (Korku namaz sadece Efendimiz s.a.v. hazretlerine mahsus deildi.) Bunun gayesi, Allh Tel hazretlerinin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine korku namznn kln eklini retmesinin maksad, korku annda mmetinin kendisine uymasdr. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine vrid olan hitb btn mmet hakknda geerlidir. Keaf Tefsirinde buyuruldu: -"imamlar (bir ordunun, mfrezenin, topluluun ve sava erlerinin banda bulunan idareciler) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin nib (ve vekilleri)dirler. mamlar her asrda Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ikme ettiini ikme ederler. Hitb Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine olduu gibi; ayn zamanda korku halinde bir cemaatle beraber olan btn imamlaradr. mamlarn cemaatlerin hazr olan cemaatlerine, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin korku annda hazr olan ashabna namaz kldrd gibi kldrmaldr..." 44 Grmyor musun, Allah Tel hazretlerinin; "Bunlarn mallarndan bir sadaka al ki, onunla kendilerini hem tathr edersin, hem tezkiye..." 45 yet-i kerimesinin hitab Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine olduu halde, emrinin sadece Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine mahsus olmasn ve ondan sonra gelen imamlara (halifelere) olmamasn icbettirmedi. (Zekt toplama yetinde hitb Efendimiz s.a.v. hazretlerine olduu halde, toplama iinin sadece Efendimiz s.a.v. hazretlerine mahsus olmad gibi...) Korku namaz da aynen byledir46... Bylece; "korku namaz Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hazr olmasna mahsustur. nk korku namaznn klnabilmesi iin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin cemaatin arasnda bulunmas art koulmutur;" diyenlerin szleri defedildi47... Korku Namaznn Kln
42 43

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/558-559. Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve seliem), Zat'r-Rika1, Batn- Nahl, Usfan ve Zikared olaylarnda korku namazn klmtr. Sonra ashab- kiram da, Mecsiler-le yaptklar savalarda byle korku namaz klmlardr. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/559. 44 KefTefsri:c.l,s. 592, 45 et-Tevbe: 9/103,
46

Said b. As Taberistan'da korku namaz klmak istedii zaman. -"iinizde Resulullah ile bir korku namaznda bulunan ve ahit olan kim var?" diye sormu; Huzeyfe b. el-Yeman kalkp tarif etmi o da o ekilde kldrmt ki, ilerinde birok sahabi de vard. Ayrca yine Abdullah b. Semre bakanlnda Babil'e gaza ettikleri zaman o da korku namaz kldrmt. Bu hadiseler, korku namaznn klnmas iin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin bulunmasnn art olmadna delildir... 47 Korku namaz, lmam- Azam le mam Muhammed'e gre. bugn de caizdir. mam Eb Yusufa gre. bu namaz Peygamber Efendimizin devrine ait idi. Gnmzde klnmaz. Musannif hazretleri bu ibarelerle mam Yusuf (r.h.) hazretlerine cevp vermi oldu... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/559-560.

"lerinden bir ksm seninle beraber namaza dursun," Sen onlar iki taife (ble) bldkten sonra... Onlardan bir blk de, namaz klanlar korumak iin; dmann karsnda dursunlar. "(Yanlarna) alsnlar." Seninle beraber kyam eden taife alsnlar. Bunlar namaz klanlardr. (Neyi alsnlar?) "Silahlarn." Silahlarn brakmasnlar ve onlar yere koymasnlar... Bundan almakla tabir olundu. Bununla silahlarna gereken itiny vermelerini duyurmak iindir. Sanki onlar daha iin banda iken silhlarn ellerine alyorlar... lili "Bunlar secdeye vardklarnda," Seninle beraber namaz klanlar secdeye varp, rek'atlerini tamamladklarda; dier ksm gelsin," Sonra... Bunlar, daha nce namaz klanlar kollamak iin dmana kar duranlardr. U "Seninle beraber klsnlar." "Dier ksm arkanzda beklesinler." Sizleri kollamak ve korumak iin dmann karsna gesin "Sonra o namaz klmam olan Kalan rek'atleri seninle beraber klsnlar. yet-i kerimede her bir taifenin kalan dier rek'atierin halleri (ve nasl klnaca) aklanmad. Bu durum snnetle akland. u cihetle ki: (2/274) bni mer (r.a.) ve bni Mesd (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, birinci taifeye ilk rek'ati ve ikinci taifeye'de ikinci rek'ati yet-i kerimede belirtildii gibi kldrdnda; sonra birinci taife geldi. Bu ikinci taife dmana kar durmaya gitti. Ta ki birinci taife ikinci kratsiz (kyamda hibir ey o-kumaksizn) ikinci rek'atlerini klp selm verdiler. Sonra dier taife geldi. Birinci rek'atlerini kraatle (namazda fatiha ve zamm sre okuyarak) kldlar. Bylece her bir taife iki rek'at namaz klm oldu. Bu durum askerler, sefer olduklar veya sabah namazn kldklar hldedir. nk birinci rek'at onun namaznn yansdr. 48 Mukm iken Korku Namaz Amma askerler mukm olup (len, ikindi ve yats namaz klmak zere olduklar) veya akam namazn klmak zere olduklarnda imam birinci taifeye iki rek'at namaz kldrr. (Birinci taifeye iki rek'at namaz kldrr, onlar ikinci rek'atn sonunda silhlarn alp, dmann karsna gidip, dururlar, sonra dier taife gelir, Efendimiz s.a.v. hazretleri bunlara da son iki rek'ati kldrr. Sonra bunlar, gider, birinci taife gelir kratsiz olarak son iki rek'atlerini klarlar. Sonra bunlar gider dier taife gelir; kraatti olarak ilk iki rek'atlerini klar..) nk bu durumda iki rek'at namazn yarsdr. 49 mam Hat Ederse El-Kf isimli fkh kitabnda buyuruldu: Akam namaznda imam hata edip, birinci taifeye bir rek'at ve ikinci taifeye de iki rek'at namaz kldrsa, her iki taifenin de namaz fasit olur 50. Korku namaznn keyfiyeti, 1- Dman korkusu, 2- Yrtc hayvan korkusu, 3- Sel, 4- Yangn, 5- Felket, 6- Ve benzer durumlarda, Cemaatle klnacak olan korku namaznn keyfiyeti ve ekli ve tafslti Fkh kitablarnn (Korku namaz blm"nde vardr. Daha geni bilgi isteyen oraya dnp baksn.51 Tedbiri Elden Brakmayn
48 49

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/561-562. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/562. 50 Korku namaznn bozulmamas iin. imama uyanlarn namaz arasnda da sava yapmamalar, yer deitirmemeleri, gidi gelilerde hayvana binmemeleri, daha dorusu namaza aykr baka bir harekette bulunmamalar gerekir. Deilse imam ile kldklar namaz bozulur, namazlarn yeniden klmalar gerekir. 51 Korkun bir sava ve benzeri hallerde bir slm topluluunun korkular oalr da. binmi olduklar hayvanlardan yere inemezlerse, herkes hayvan zerinde gc yettii tarafa ynelerek im (iaret) ile namazn klar Bu da mmkn olmazsa, namazlarn sonraya brakrlar. Hendek savanda birka vakit namaz bu ekilde kazaya braklmt. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/562-563.

"Alsnlar." Bu taife... "Tedbirlerini," Tedbir, saknma ve teyakkuz halinde olsunlar. (Daha ne alsnlar?) "Ve silahlarn..." 52 htiyat Sul: Eer sen desen ki: Saknmak ve tedbir almak manev eylerdendir. Ancak silh gibi a'yn (eya) kabilinden olan eylere taalluk eden "almak'a nasl taalluk edilir?" Cevb: Derim ki: "htiyat tedbirlerini alsnlar" kavl-i erifi) kinaye ile istiare kabilindendir. nk burada, >bU Saknmak ve tedbir almak, gazinin kulland lete benzetildi. almann kendisine taalluk etmesi, iten gizli olan bu tebihe delil klnd. Bylece "istire-i tahyliyye" olmu oldu. Burada almann, silhlara olan isnadnn hakikat; ve almann, Saknmak ve tedbir almaya isnadnn mecaz olmas haysiyetiyle hakikat ile mecazn arasnn toplanmas gerekmez. Bu undandr; onun alnmas hakikat, vukuu ise mecazdir. Anla! 53 Maksat Caydrc Olmaktr Bu defada Saknmak ve tedbir almann ziyde ile emredilmesi, belki o yerin kfirlerin ok olmas ve Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber namaz klp meg! olan kiinin megliyetiyle megul olmalarna vakf olmasna baldr. Daha ncesinde ise kfirler, Mslmanlarn belki sava iin ayaa kalktklarn zannederler. Her iki taifenin tedbir ve silh alma mkellefiyetinde olmalarnn sebebi; nk yer namaz ile megul olma yeridir; silh ile karlama ve silh alma yeri deildir. Tedbir ve silh almann zikrinden kanmak ise; dmanlarn hcumlarna yol aard. yet-i kerimenin sonras bunu beyn ettii gibi... mm Vahid (r.h.) "ihtiyat tedbirlerini alsnlar" kavl-i erifinin tefsirinde buyurdular: -"Namazda korkan kiinin fikrinin (ve dncesinin) bazsnn namazn dnda kalmasna ruhsattr..." 54 Kfirlerin Niyyeti "Kfirler arzu ederler ki, silahlarnzdan ve eyanzdan bir gafil bulunsanz da, size birdenbire bir baskn bassalar..." , "Arzu etti." (kim?) "O kimseler ki," "Kafir oldular," (neyi arzu ettiler?) "Siz gafil bulunsanz," (Neden gfl olsanz?) "Silhlarnzdan," (daha?) "Ve eyanzdan," (btn bunlar niin isterler?) "Meyletsinler (baskn bassnlar,)" (kime?) "Sizin zerinize," (nasl?) a "Meyil ve baskn," (yle baskn ki) "Bir... (Brden bire...)" 55 Hitb, iltifat yoluyla her iki taifeyedir. Kfirler, size stn gelmeyi temenni etmektedirler. Byk bir iddetle bir defadan size saldrmak iin frsat kollamaktadrlar. Burada geen, "Ve eyanzdan," murad, harbte kendisinden faydalandnz eya demektir. Yoksa mutlak eya, demek deildir. 56 Emniyet Annda "Eer yaan yamurdan bir eziyet varsa veya hasta iseniz, silahlan brakmanzda beis yoktur." "Bir gnah (ve beis) yoktur" (kimin zerine? "Sizin zerinize," "Eer varsa," (kimde?) i "Sizde," (ne?) "Bir eziyet," "Yamurdan," "Veya siz olduysanz" (ne olduysanz?) "Hastalar," (Btn bu durumlarda ne gnah deildir?) "Koymanz (ve brakmanz," (neyi) "Silhlarnz," Yamurdan slanmalar sebebiyle silahlarnn kendilerine a-r gelmelerinden dolay silahlarn tamamaya ve brakmaya kendilerine bir ruhsattr...
52 53

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/563. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/563. 54 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/564. 55 Ruhu'l-Beynn metninde bu krk man yoktur. Btn bu kelimeler topluca verilmitir; yukarda verdiimiz gibi... ilim talebelerine bir kolaylk olmas in "Ruhu'l-BeyrTa uygun olarak kelime kelime aldm... 56 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/564-565.

Veya hastalktan zayf dmelerinden dolay silah brakmaya ruhsattr. Bu durum korku namaznda silah almann vucbunu te'yid edip destekler, mstahabln deil... 57 Korku Namaznda Silh Fkihler buyurdular: Korku namaznda silh tamak mstehabtr. nk silh tamak namazda yaplan lerden deildir. Allh Tel hazretlerinin; "Ve ihtiyatl bulunsunlar ve silahlarn yanlarna alsnlar." Kavl-i erifi mendb zerine hamledilir... 58 Her eye Raman htiyatl Olmaldr "Bununla beraber, ihtiyatnz elden brakmayn." Bununla beraber m'minlere ihtiyat ve tedbirlerini almalarn emretti. Yani teyakkuz ve ihtiyat halinde olmay emretti ki, dman hiyle ile anszn zerlerine hcum etmesin... 59 Hikaye (Hogr ve Aff) tbni Abbs (r.a.) hazretleri buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Ben Enm kabilesiyle savat. Allh Tel hazretleri onlar hezimete uratt. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ve sahbe-i kiram (r.a.) hazert bir yere konakladlar. Hibir dman grnmyordu. Sahabeler, silhlarn braktlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, haceti iin yrd. Silhn yere koydu. Hatta vadiyi geti, kimse gmmyordu. Gkten hafife yamur serpiiyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle sahabelerin arasnda vadi vard. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bir aacn kknde oturdu. Gavras bin el-Hris el- Muhrib, (isimli kfir) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grd. Dadan indi. Beraberinde klc vard. Beraberindekilere; -"Eer ben bu gn Muhammedi ldrmezsem, Allah benim canm alsn!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onun farknda deildi. O geldi, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin banda durdu. Klcn knndan kartt. Ve: -"Ey Muhammedi u an seni elimden kurtaracak olan kim?" diye bard. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, -"Allh Tel Azze ve Celle," buyurdu. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri dua ettiler. -"Allhm! Gavras bin el-Haris'ten dilediin eyle beni kurtar" Sonra, Gavras bin el-Hris, klcyla Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini vurmaya yeltendi.(2/275) Tam klcn indirirken, iki omuzunun arasnda mzrakla drtklenmi gibi yz st yere tkezledi. Elinden klc dt. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri olduu yerden ayaa kalkt. Onun klcn eline ald. Sonra ona: -"Ey Gavras, imdi kim seni benden kurtaracak?" dedi. O; -"Hi kimse!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ona: -"Ey Gavras, Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed (s.a.v.)'n Allh kulu ve rasl, olduuna ehdet et, sana klcn veririm" dedi. Gavras, -"Hayr!... Lakin bundan sonra ebediyyen seninle sava etmeyeceime ve senin aleyhine hibir kimseye dmanlk olarak yardm etmeyeceime ehdet ederim," dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onun klcn kendisine verdi. Gavras; -"Vallahi sen benden daha hayrlsn!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, -"Bunda (hayrl) olmada ben senden daha ok hak sahibiyim" buyurdu. Gavras, arkadalarna dnd. Hadiseyi onlara anlatt. Onun beraberindeki savalarn ou Mslman oldular. Mslmanlarn saffna katldlar. Daha sonra vad (yaan yamur) sakinleince Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ashabna dnd... Olup bitenleri ashabna haber verdi. 60 Kfirlere Azab Var "nk Allah, kfirler iin mhn (alaltc) bir azab hazrlamtr. "nk Allah," "Hazrlad." (Kimler iin?) s "Kfirler iin," (neyi?) "Bir azab," (yle azab ki?) 'Alak edici," htiyat ve tedbir alma emrinin ta'Iili'dir. Allh Tel hazretleri, kfirlere kar size yardm etmek ve kfirleri rezl ve rsvy etmek suretiyle kfirlere ok alaltc bir azab hazrlad. lerinizde ihtimam edin. Allh Tel
57 58

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/565-566. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/566. 59 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/566. 60 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/567-568.

hazretlerinin kfirlere hazrlam olduu azabn sizin elinizden onlara ulamas iin, ilerinizde ihtimam edin ve mbreet sebeblerini ihml etmeyin. 61 Zikredin "O korkulu zamanda namaz kldnz m!" Korku namazn kldktan sonra... Yani anlatlan ekilde korku namazn ed edip; ondan fari olduktan sonra... Bundan zahir olup anlald ki:"kaza," vaktinde ed edilen eylerde de (yani ed mansnda da) kullanlr. Yine u kavli erifte de (kaza, ed manasnadr:) "Nihayet mensikinizi bitirdiniz mi, vaktiyle atalarnz andnz gibi, hatta daha iddetli bir anla Allah' ann, zikredin; nk nsn kimisi "Rabbena!" der; "bize dnyada ver". Buna hirette ksmet yoktur."62 Ayakta ve Yatarken Zikredin i "Hep Allah' zikredin." Olduunuz halde, (ne olduunuz halde?) "Ayakta..." Ayakta olduunuz halde, (daha?) Ve otururken," Oturmu olduunuz halde... (daha?) "Ve yanlarnz zerinde..." Yatm olduunuz halde, hep Allh Tel hazretlerini ziketmeye devam edin. 63 Sava Halinde Bile Zikredin 1- Murakabe, 2- Mnct 3- Ve Ona dua etmeyi muhzafa edin. (Unutmayn). Btn hallerde ve hatta, 1- Msabaka 2- Ve sava halinde bile... Allh Tel hazretlerini zikredin... Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: "Ey o btn iymn edenler! Bir dman kmesiyle karlatnz vakit, sebat edin ve Allah' ok zikreyleyin ki, felaha erebilesiniz.64 Ta'dl-i Erkn "Derken korkudan itmi'nan bulduunuz vakit" Kalbiniz korkudan sknet bulduu, harbin ve arlklarndan sonra emniyete kavutuunuz vakit; "Namaz tam erkmyla eda edin," 0 zaman da vakti giren namaz tam erkniyle kln, demektir. Yani namaz ta'dl-i erkn65 ve artlarna riyet ederek kln. 66 Namazda Kyam

61 62

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/568-569. Bakara: 2/200, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/569. 63 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/569. 64 El-Enfl: 8/45, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/570.
65

Ta'dili Erkn, namazn kyam, rk ve secde gibi her rknn skunetle yerine getirmek ve bu rknleri yaparken her uzuv yatp hareket halinden beri bulunmaktr. Mesel: Rkdan kyama kalkarken vcud dimdik bir hale gelmeli ve skunet bulmal, en az bir kere: "Sbhanellahi'1-Azm" diyecek kadar ayakta durup ondan sonra secdeye varmaldr. Her iki secde arasnda da bylece bir tebih mikdar durmaldr. Ta'dili Erknn Hkm: Namazlarda tadi!-i erkana riayet etmek, mam Eb Yusuf a gre. bir rkn oldu undan farzdr. Tadil-i Erkan, Imam- Azam ile mam Muhammed'e gre. vacibdir. mam Eb Yusuf Hazretlerine gre, tadil-i erkan yaplmakszn klnan bir namaz yeniden klmak gerekir. Imam- A'zam (r.h.) hazretleri ve mam Muhammed (r.h.)' gre ise, tadil-i erkan terkden dolay yalnz sehiv secdesi gerekir. Fakat byle bir namaz yeniden klmak daha iyidir. Bylece insan ihtilaftan kurtulmu olur. Ayrca kerahetle klnan namazlar da yeniden klmak vacib grlmtr. Ta'dili Erkna riyet iin, namazdan manev haz alnmaldr. Zira Namazlarndan manev haz duyanlar, namazda tadil-i erkana riayet ederler, acele etmekten saknrlar. Acele etmeyi saygya ve edebe aykr grrler. Hayatn en yararl ve en kymetli saatleri ibadetle geen zamanlardr. Onun iin namazda geirdiimiz vakitlerin kymetini bilelim. Namazlarmz ta'dili erkn ile klalm... Mtercim. 66 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/570.

Burada geen, "zikri" umm manya hamledip, dille yaplan zikir ve namaz olarak anlayan Hanef (mezhebinin lim)lerinin bu yet-i kerimenin: "Gerek ayakta ve gerek otururken ve gerek yanlarnz zerinde hep Allah' zikredin." Kavl-i erifin tefsirinde yle demeleri gerekir: "Namaz klmay murad ettiinizde, Shhat halinizde ve ayakta klmaya kudretiniz varsa; ayakta kln, Hasta olup ayakta klmaktan ciz olduunuzda oturarak kln. Oturmaktan ciz olduunuz (daha kt hastalk) ve hallerinizde de yan zerine yatarak namaz kln..." 67 Namazn Vakiteri "nk namaz, m'minlerin zerine muayyen vakitlerle yazl bir farz bulunuyor." Namaz, vakitleri belirlenerek farz klnmtr68 Mchid (r.h.) buyurdular: "Namazn vakitlerini Allh Tel hazretleri, takdir buyurup Mslmanlara farz kld. Korku annda da meru olan ekil zere elbette namazn klnmas gerekir." Denildi: Namaz, hazer (ikmet halinde) drt rek'at olarak; seferde de iki rek'at olarak takdir edilip farz klnd. Her vakitte kendisinde takdir edilen rek'atleri mutlaka klmak lazmdr. 69 Vakitlerin tayini "erhu'l-Hikemi'l-Attiyye" de buyuruldu: -"Allh Tel hazretleri, kullarnda bulunan ve kendisini amellere bali olmaktan kesecek, bkknlk ve usan verecek eylerin varln bildiinden dolay; taat ve ibdetleri vakitlendirdi. Gnde be vakit namaz farz etti. Her sene bir ay Ramazan- erif orucunu farz kld. ki yzde bei (krkta biri) zekt vermeyi farz etti. mrnde bir defa hacc edip K'beyi ziyaret etmeyi farz kld. Btn bunlar, kullarnn zerine kulluun kolay gelmesi iindir. Eer Allh Tel hazretleri, ibdetlere muayyen vakitler tayin etmeseydi; elbette "tasvf (yaknda yaparm dncesinin) varl onlar ibdetlerden men ederdi... 1- bdetleri ertelemek.. 2- marklk, 3- Tembellik, 4- Nefsin hevsma tabi olmak, 5- Ve benzeri hallerle muamele ve ibdetlerini terkederlerdi.... bdetlerin vakitlerinin geni olmas, kulun elinde ihtiyar (seimini yapma zgrlk) hissesinin kalmas iindir... te vaktin srr budur...." 70

67

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/571.

68

Namazlarn be vakit olmasnn ilmi. sebebi, hikmeti ve srr Allh Tel hazretlerinin katndadr. Aratrlmas bile bounadr. Ancak Namazn byle be vakit ile takdiri, akl ile bilinebilen eyler asndan u ekilde de izah edilmitir: lemin hayat aknda her ey be mertebe geirir: Birincisi, ortaya kma ve varlk lemine gelme mertebesidir. Nitekim insan da doar, bir mddet gelime ve byme devresi geirir. Bu mddete "byme a" denir. kinci mertebe, duraklama devridir ki, bir sre artp eksilmeyerek olgunluk sfat zere kalr ve bu mddete "genlik a" denir. nc mertebe "olgunluk adr". Bu devrede insanda gizli bir noksanlk yz gstermeye balar. Drdnc mertebe "yallk adr" ki, insanda aktan aa bir takm noksanlklar ortaya kmaya balar ve lnceye kadar gider. Buna da yallk ve ihtiyarlk denir. Beinci mertebe, insan ldkten sonra bir mddet daha izleri devam eder ve daha sonra bu izler de yok olur ve ortada ad ve izi kalmaz. te lemde bu be mertebe, gerek insanda ve gerekse dier canl ve bitki olaylarnn hepsinde geerlidir. Douuna ve batna gre gne de bu be hal ile ilgilidir. Doudan doduu sradaki hali insann doduu zamanki halini andrr. Yava yava ykselir, nuru kuvvetlenir, ss iddetlenir, nihayet gn ortasna gelir, bir duraklama an geirir. Sonra inmee balar ve gizli eksilmelerle yava yava ikindiye kadar gider. Sonra eksiklikleri ortaya kar, ve ss zayflar, kmesi artar ve hzla batmaya ynelir. Battktan sonra bat ufkunda afak denilen baz izleri kalr, sonra bu da kaybolur ve gne sanki lemde yokmu gibi bir hale gelir. Herkesin grebilecei btn bu durumlar Allah'tan baka hibir gcn hakim olamayaca garip ilerden olduu iin, yce Allah bu be halden herbirini bir ilh emre alamet klarak herbirinde bir namaz farz klm ve bu be vakit namaz her gnk deimeleri belirtip gsteren bir takvim gibi, grevleri nizama koyan, vakti ve zaman belli bir farz yapmtr. Bunun iindir ki, mminlerin namazlar ne kadar dzenli olursa, durumlar da o oranda dzenli olur. Namaz hem bir intizam salama yolu, hem de rahatlama amacyla yaplan bir kran borcudur. Korku halinde klnrsa midi, emniyet halinde klnrsa nee ve istei artrr. Fakat o zaman da grev sadece bundan ibaret zannedilip de kalmamaldr. Elmal Tefsiri: c. 2, s. 1449-14450 69 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/571-572. 70 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/573.

Elli Vakit Sevab Namaz mirc gecesi, mmetin zerine elli vakit olarak farz klnd. Sonra Allh Tel hazretleri bu mmetten namazn vakitlerini hafifletti. Ve onlara her vakit iin on vakit namaz sevabn verdi. Bylece elii vakit namazn sevabn be vakit namazn iinde koydu.... 71 Kyamet Gn Ellibin Sene limler buyurdular: Kfirler hakknda kyamet gnnn ellibin sene olmasnn yn undandr; nk kfirler, (iman etmeyerek) elli vakti zayi ettiler. Bylece her bir namaz iin bin sene ile cezalandrldlar. u szleriyle kendileri haklarnda ikrar ettikleri gibi: -"Nedir sizi sekara sokan?" Derler(melekler): (Kfirler de) Biz namaz klanlardan deildik." 72 Kaza Namazlarna Ceza Hadis-i erifte buyuruldu: -"Kim bir vakit namaz vakti kasya kadar terk ederse; sonra kaza ederse; Cehennemde bir Hukub azap olunur. Bir Hukup seksen yldr. Her sene yz altm gndr. (Ahiret'in) her gn, dnya gnleriyle bin sene kadardr."73 Yani namaz kaza vaktine kadar terkettii iin gnahkr oldu... Eer Allh Tel hazretleri, namaz kaz'ya brakma suundan dolay kendisine ceza verecek olsa, cezas bu kadar olurdu, demektir... Lakin Allh Tel hazretleri kerem sahibidir. Kii, namazn kazaya brakt iin tevbe ettii zaman, Allh Tel hazretleri de kuluna ceza vermemekle ona kerem ve iyilikte bulunur."74 Mikt'l-Envr" isimli kitab'da byledir... (2/276) Namaz terkin Cezas Hadis-i erifte buyuruldu: Be taife vardr ki ateleri asla snmez, kurtlar (mezarlarnda kendilerini yiyen bcekleri) hi lmez ve kendilerinden azab hafifletilmez. Onlar: 1 - Allah'a irk koan mrik, 2- Anne ve babasna isyan eden, 3- Komusunun hanm ile zina eden, 4- Kardeini (dindan) zalim bir sultana teslim eden, 5- Mezzinin ezan sesini iitip de zrsz olarak icabet etmeyen erkek veya kadn122..." Yani zrsz olarak namazn vaktinde kilmayp geciktiren, demektir.... "Ravzat'l-UIem" isimli kitab'da da byledir. 75 Tevhid'ten Sonra Namaz Hadis-i erifte buyuruldu: -"Allh Tei hazretleri, tevhid ve imandan sonra, kendisine namazdan daha sevgili gelen hibir eyi mahlukatnn zerine farz klmad. Eer Allh Tel hazretlerine namazdan daha sevgili bir ey olmu olsayd (elbette) melekler onunla Allh Tel hazretlerine ibdet ederlerdi. Meleklerin kimi rk'da, kimi secdede ve
71 72

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/573. El-Muddessir: 74/42-43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/573-574 73 Abdullatif. Mecalisi'l- Envri'l-Ahadiyyeti ve Mecami'il-Esrari'l'Muhammediyye s. 32. Mahmud bey Matbaas, Dersaadet 74 Btn hususlarda ve hsseten namazda Allh Tel hazretlerinin keremi hirette yle tecelli edecektir: "Kulun. Kyamet gn, iik nce hesaba ekilecek ameli, namazdr. ayet namaz iyi olursa kurtulmu olur. Eer bozuk olursa (kurtulmayp) midsizlie dm olur. ayet farzlarndan noksan bir ey karsa, Aziz ve Cell olan Rabbi: -Kulumun nafilesi var m baknz? Buyurur. Farz eksik olan, nafile ile tamamlanr. Sonra dier ileri de bu uslde (muhasebe) olur." Riyzu's-Slihn, hadis no: 1078 122 zrsz olarak cemaate gelmeyenler hakknda Efendimiz {s.a.v.) hazretleri yle buyurdu: -"Neftim (kudret) elinde bulunan (Allah)'a andolsun ki. Gerekten istedim ki, birine emredeyim de odun ylsn, sonra namaz iin ezan okunmasn emredeyim, daha sonra bir kimseye halka imam olmasn emredeyim sonra da (namaza gelmeyen) adamlar (n evlerinje varaym, evlerinin stlerine (kapayp da) yakaym." Ryaz's-Slihn: hadis no: 1065 123 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/574 75 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/575-576.

kimi kyamda ve kimi de ka'dede olup teehhudte oturmaktadr..."76 Efendimiz (s.a.v.)'m Son Vasyyeti Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine en son vahyedilen (yani Efendimiz s.a.v. hazretlerinin en son konumas ve vasiyyet ettii ey; "Namaz ve ellerinizin malik olduu kleler!"77 olmutur. 78 Daim Namaz Klanlar Bil ki, muhakkak Allh Tel hazretlerinin baz kullar vardr. Allh Tel hazretleri onlara dima namaz klma halini bahsetmitir. Bunlar; "Daima namazlarnn iinde olanlardr."79 Ta ezelden ebede kadar... Bu kasr (ve noksan) akl ile idrk edilecek eyler deildir. Bunu ancak alm billh olanlar anlar... 80 Te'vilt-i Necmyyeden Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu: "nk namaz, mminlerin zerine muayyen vakitlerle yazl bir farz bulunuyor." Btn vakitlerde farz olunmu! "Namaz tam erknyla eda edin," Kavli erifiyle farz olunduu zaman, btn vakitler farz i-di... Namaza devam edin, demektir. Daha sonra, insaniyetin zayflnden dolay zarreten, be vakitte be namaz olarak klnmasna ruhsat verildi... Mira gecesinde elli vakit olarak farz klndktan sonra be vakit olarak indirilip farz klnd gibi... Na maz, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin efaati ile bu mmetin avmna be vakit olarak farz klnd. Yoksa namaz, havas (Allah'n hs kullan) iin "devm's-salt" dam namaz sabit oldu, u kavl-i erif ile: "Onlar ki namazlarna mdavimdirler."81 klarn Namaz Daimdir MesnevTde buyuruldu: Gnlk namaz be vakittir... devamldr... O balardaki sekert (cezbeler) deil be vakit, nice yzbinlerce vakitle bile teskin olmaz... nk klar "Seyrek seyrek ziyaret Emrinin 82" dindadrlar. Sadklarn (ve aklarn) can son derece susamtr. Balklarn vazifesi, "Seyrek seyrek ziyaret" deildir. Balklar bu emrin dndadrlar. nk balklar denizsiz lrler... Deniz suyu korkuntur. Ama balklar iin bir yudumluk sudur... Tehlikesizdir. (Balklar denizde boulmaz!...) Aklara bir anlk ayrlk bir yl gibi gelir. Bir yllk vuslat ise onlara hayl gibi gelir... Hi kimse kendisine "Seyrek seyrek ziyaret" demez. Hikimse kendisine nbetle dostluk etmez... kn kalbinde sadece sevgili vardr. Onlarn arasnda bir fark, onlar ayracak bir kimse yoktur." 83

76

hy-u Ulmiddn, c. 1, s. 147, Bu konuda yine buyuruldu: -"Hazret-i mer (r.a.)dan rivayet olunduuna gre, bir adam geldi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine; -"Y Reslellah! islm'da Allah katnda en sevimli ey nedir? dedi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, -"Vaktinde klnan namazdr ve kim namaz terk ederse onun dini yoktur. Namaz dinin direidir." smail bin Muhammed el-acluni elCerrahi, Kefl-Haf, c. 2. s. 40, Muhakkik Ahmed el-Kalla. Muesseset'r-Risale. Beyrut-1405. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/576. 77 Kenzl-mml: 18863, 78 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/576-577.
79

Bu ibare yet-i kerime deildir. nk yet-i kerime yle gemektedir: "Onlar ki namazlarna mdavimdirler." El-Meric: 70/23, Baka bir yerde de yle gemektedir: "Onlar namazlarnda huludurlar." El-M'minn: 23/2 80 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/577. 81 El-Meric: 70/23, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/577-578.
82

Bu ifde hadis-i erifte bulunan bir metnin yarsdr. Tamam yledir: -"Seyrek ziyaret et ki sevgin ve muhabbetin ziyde oIsun."Kenzu'l-Ummal: 24778, Kef'l-Haf:1412 83 Mesnev-yi erif; Defter, 6, s. 100, Ruhu'l-Beyndaki beyitlerin sras ile Mesnev'deki sralar birbirlerine uymuyor. Belki musannif hazretleri uygunluk iin byle yapmtr, diye dndk! smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/578.

Yce Meali: Dmannz olan kavmi takip etmekte za'af gstermeyin. Eer siz elemleniyorsanz, phe yok ki, sizin elemlendiiniz gibi onlar da elemleniyorlardr. Kald ki siz, Allah'tan onlarn mit edemeyecekleri eyler umuyorsunuz. Allah da alm, hakm bulunuyor. 84 Tefsr-i erifi: "Dmannz olan kavmi takip etmekte za'af gstermeyin." 85 Sebeb-i Nzul Kk Bedir hakknda nazil oldu. Kk Bedir Kinane oullarnn Pazar (ve panayr) yeridir. Her sene orada sekiz gn toplanrlard. Rivayet olundu: Eb Sfyn Uhud savandan ayrlrken, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine seslendi: -"Ey Muhammedi Bizim mdmz (buluma ve savama vaktimiz) gelecek sene Bedir olsun... Eer dilersen!" (Eb Sfynn bu sava arsna) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri karlk verdiler: -nallahTel...." Ertesi sene geldiinde, Allh Tel hazretleri, Eb Sfynin kalbine korku sald. Syledii sze piman oldu. Eb Sfyn, Nuaym bin Mes'd'u (propaganda yapmas ve mrikleri bytrek) m'minleri korkutmas ve onlarn Kk Bedire kmaktan alkoymas iin Medine-i mnevveye gnderdi. Nuaym, Medine-i mnevvereye geldiinde, m'minlerin savaa kmak zere hazrlk yaptn grd. Onlara: -"Haberiniz olsun, insanlar, sizin iin tahidt yaptlar; (sizin iin toplanp bir araya geldiler); onun iin onlardan korkun."86 (Nuaymn propagandas ile) m'minlerin arasna bir geveme ve ylma girdi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Elbette ben kacam! Velev ki benimle berabar hibir kimse kmasa bile... (Ben tek bama savaa gideceimi)" te bu hadise zerine bu yet-i kerime indi: "Dmannz olan kavmi takip etmekte za'af gstermeyin. Eer siz elemleniyorsanz, phe yok ki, sizin elemlendiiniz gibi onlar da elemleniyorlardr. Kald ki siz, Allah'tan onlarn mit e-demeyecekleri eyler umuyorsunuz. Allah da alm, hakm bulunuyor." Bu yet-i kerimeyle Allh Tel hazretleri, Nuaym'n szleri (menf propagandas vesilesiyle) baz sahabelerin, Eb Sfynm kavmini (mrikleri) arama ve onlarla karlap savama konusunda ilerine giren geveme ve zayfl ird buyurdu. "Dmannz olan kavmi takip etmekte zaaf gstermeyin." Ylmayn, savala kfirlerin peine taklp onlar aramada zaafa dmeyin. Yani Uhud gn banza gelen ldrlme (ehid olma) ve yaralanmalar, size ylgnlk ve zaaf vermesin!... 87 Onlar da ekiyorlar "Eer siz elemleniyorsanz (ac ekiyorsanz)," Yaralardan... "phe yok ki, onlar da.." Kavim... Mriklerde... "Sizin elemlendiiniz (ac ektiiniz) gibi onlar da elemleniyorlardr (ac ekiyorlardir)." Savatan dolay sizin bir takm kayplarnz varsa; bu da, sizin yaralardan dolay ac ekmenizdir; (iyi bilin ki,) bu kayp ve aclarnzn misli de onlarda da vardr. Onlarn da kayplar var ve onlar da ac ekiyorlar... Halbuki sizi harbe aran bir davetiniz ve onlarn sahib olmad bir savama sebebiniz vardr. Bu sebebe u kavl-i erif ile iaret edildi: "Kald ki siz, Allah'tan mit ediyorsunuz," Sevb ve nusret (ilhyardm bekliyorsunuz)... "Onlarn mit edemeyecekleri eyleri..." Ve'1-hsl, sizin ektiiniz elemler ve aclar size mahsus bir ey deildir. Belki bu aclar sizinle onlarn arasnda mterektir. Sonra onlar (mrik ve kfir olduklar halde) buna sabrediyorlar da size ne oluyor da siz
84 85

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/579. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/579. 86 !-ilmrn:3/173, 87 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/579-581.

sabretmiyorsunuz? Halbuki sabretme hususunda siz onlardan daha evlsnz 88... nk sizler, asla onlarn hatrlarna ve akllarna bile gelmeyen; 1- Dininizi, dier dinler zerine izhr etmek, 2- Nusret (lhyardm...) 3- heritte sevb, 4- Ve rahmet mit etmektesiniz.... "Ve Allah alm'dir..." limde mbalaa sahibidir. Allah sizin amellerinizi ve kalblerinizde gizlediklerinizi bilir. Emrettii, nehyettii ve her eyde hikmet sahibidir... 89 Emirlere Balanmak Onun iin buna (dmanlar takib etmede Allah'n rasl s.a.v. hazretlerine) hemen tabi olun ve (Allah'n emir ve yasaklarna imtisalda) ciddiyetle gayret edin. nk bunda gzel kibet vardr. Allh Tel hazretlerinin dmanlarla sava iin karlama emrinde elbette; 1 - Byk bir himmet, 2- Bali olmu bir keml, 3- ve herkese mil tam bir maslahat vardr. Bundan dolay savamak iin dmanlar arayn ve talep edin. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, mriklere dnyada sizin elinizle azb edecek ve hirette zebanilerin elleriyle azb e-decektir. (2/277) 90 Snnettllh "O halde evvelkilerin (daha nce yaayan kfirlerin bana gelen) snnetinden baka ne gzetirler?" 91 Snnetllah, peygamberlerini yalanlayan kavimlere azab indirmektir. "O halde Allah'n snnetine bir tebdil (deitirme) bulamazsn,"92 Azab etmeyi, azab etmek veya azab etmemek snnetini azab etmek olarak deitiini gremezsiniz! "Allah'n snnetine bir tahvil de bulamazsn!" 93 Azabn kendilerinden bakalarna nakledildii eklinde bir tahvil de gremezsin! 94 Cesur Olun Vel-Hsl, snnetin kendisinde asla deiiklik ve tahvil yoktur. Snnetin mahalli deimez. Zira muhakkak ki onlarn alevinde ilh sz tahakkuk etti. Allah'n katnda sz deimez. Bu yet-i kerimede kfirlere kar cesur, ecaat ve kahraman ve kfirlere kar sert ve kat olmay tevik vardr. Allh Tel hazretleri buyurdu gibi: "Ey o btn iymn edenleri Kfirlerin size yakn olanlaryla arpn. Hem onlar sizde kaln bir kuvvet grsnler... Ve bilin ki Allah korunanlarla beraberdir.95 Denildi: Yuumaklk ve mlyemet cesur cana fettir... iple vurulmaz srtna o dikenli srtl kirpinin... Cihd Gnahlarn Balanmasna Vesiledir Selmn- Farisi (r.a.) hazretleri buyurdular: "Kfirlerle olan muharebe esnasnda m'minin kalbi arpt zaman; Nesm (ho latf son bahar) rzganyla aa yapraklan dkld gibi, m'minin gnahlar da dklr..." 96 Gurura Kaplmamak Atiyye bin Kays (r.h.) buyurdular: Ben gazaya ktm zaman, eer aklma saymzn okluu gelirse; gurura kaplmak korkusundan geri dnerim. Eer saymzn azl aklma gelirse; o zaman da;
88 89

Keaf: c. 1,s. S94, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/581-582. 90 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/582. 91 el-Fatir: 35/43, el-Fatir: 35/43 92 el-Fatir: 35/43 93 el-Fatir: 35/43 94 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/582-583 95 et-Tevbe: 9/123, 96 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/583.

-"Havi ve kuvvet (cinsi) yoktur. Ancak ve ancak Aliyy ve Azm olan Allh Tel hazretleriyledir..." derim..." 97 Behrm'n Dncesi Behrm'n98 (manl) szlerindendir: "Her kim ki ba tac sahibiyse... (Serta ise...) Onun gnl katlk sahibi ve ba uurmak yana olmas gerekir..." 99 Sulhu Salh tin Buyurdular: Her kim mlk hanesini korumak iin ayak tepmezse... O kii yakinen bilsin, mal, ba ve her nesi varsa elinden oynaa oynaa kar... Sa'd (k.s.) hazretlerinin hikmetli szlerindendir: Harb elbisesini giymek yakr adama... Mihmet ekmek istemiyorsa savaa hazr olup silhn ku-anmaldr100. Kalbe Bal Bu fakir (smail Hakk Bursev k.s. hazretleri) der ki: -"Cesedimden ruhum mesabesinde olan senedim (dayanam) olan eyhimden iittim. Buyurdular: -"slm askerlerine nisbetle Sultn ve Vezir, a'z ve insan organlara nisbetle kalb gibidirler. Sultan sebat ettii zaman ordu da sebat eder. Nasl ki kalb salih olup dzelince btn cesedin hepsi dzelir101.... Bykler rnektir Eer imam (bakan, padiah, komutan veya emir)in cihd'a ynelmesi on mertebe ise, kavminin (ve askerlerinin) ynelmesi bir mertebe olur. Eer imam yz mertebe ileri atlrsa, kavmi ve askerleri on mertebe ileri atlr. Ama imamn geri kamas ise tam bunun tersidir. imam bir adm geri ekilirse, ordu on adm ekilir. mam on adm geri ekilirse, ordu yz adm geri ekilir102... Cihdtan Maksad Bir memlekete girmek ve oray fethetmek, ehirlerin genilemesi, genilie ve nimetlere kavumak babnda ve niyyetiyle olmamaldr... Her mchid elbette din hizmette bulunmas gerekir. Allh Tel hazretlerine tevekkl etmelidir. Allah'n vaadine i-nanmal ve gvenmelidir. Bellara sabretmelidir. "T ki yazlan mddet, sonunu buluncaya kadar..."103 Dayanmal ve sabretmelidir. Kapya geldii zaman, emniyyette acele etmemelidir. stenen fethin gecikmesinden dolay mahzun olup zlmemeli ve gevememefidir. Belki Ailh Tel hazretlerinin yakn bir zaman fetih ve nusreti (yardm) ile genilik ve sevin bahetmesini beklemelidir... nk kalblerin inkisar gayb kaplarnn anahtar ve eit eit (madd ve manev) ftuhatn almasna
97

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/583-584.

98

Behrm, Ssn hkmdardr... Behrm bin. kestii balardan bir minare yaptrmt. Bu minarenin ad da "Behrm tel" idi. Meydan Larousse, c. 2. s, 24S. Meydan yaynlar- st. islm idaresi, kan ve ba vurmak zerine deil, sevgi ve hogr zerine kurul mutur. Nisa sresi 102. yet-i kerimesinin tefsirinde yukarda getii zere; E-fendimiz (s.a.v.) hazretlerinin canna kasteden Gavras' nasl baladn grdk! bret almak lazm. Mtercim. 99 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/584.
100

Bu manada yle denilmektir: Bu mesel ile bulur cmle devletler, fevz- felah; Hazr ol cenge eer stersen sulh-u salh.... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/584.
101

u hadis-i erife iaret etmektedir: -"Agh olunl (iyi bilin ki) muhakkak ki cesedte bir idemk et paras var. 0 salih olup dzeldii zaman, cesedin hepsi dzelir. O fesd bulup bozulduu zaman cesedin hepsi bozulur. Agh olun! O kalbtir." Sahih-i Buhr: 50, Sahih-i Mslim:2996, Snen-i Drim: 2429, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/585. 102 Bu cihd saylan ve (l'l-i kelimetllah) iin olan btn hizmetlerde ldr... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/585. 103 Bakara: 2/235,

vesile'dir... 104 Tasavvuf? Manlar yet-i kerime'de u iaretler vardr: "Dmannz olan kavmi takip etmekte za'af gstermeyin." Nefsi ve sfatlarn takip etmek ve onlarla mchede etmekten zaafa dmeyin. "Eer siz elemieniyorsanz (ac ekiyorsanz,)"Nefs ve sfatlaryla mchede etmekte... Ve sizler 1 - Riyzatlara tabi oluyor, 2- Mchedeler, 3- Taatlara devam, 4- ibdetlere sarlmak, 5- Zikre devam etmek, 6- Kalble murkebe, 7- Hakk aramak... 8- (Maneviyat ehli katnda) kabul grmek, 9- Yce makamlara vsl olmak iin ac ekiyorsanz; "phe yok ki onlar da," Yani nefis ve beden de; 1- Dnyev ehvetleri, 2- Hayvan lezzetleri, 3- Cismn muradlar aramada; "Elemleniyorlar (ac ekiyorlar)" Bunlar isteme yoluna koyuluyorlar... "Sizin elemlendiiniz gibi,.. Kald ki siz, Allah'tan umuyorsunuz..." Siz Allah'tan ezel bahileri ve ebedi marifetleri umuyorsunuz... "Onlarn mit edemeyecekleri eyler..." Rezil ve alak nefsin btn gayret ve himmeti aalk eylerdir. Onlarda kusurlarndan dolay dnyev maksadlann tesine gemez... "Allah idi..."Ezelde.... "Alm," Mahluklarnn herbir snfnn istidadlarn bilmektedir. "Hakm," Mahlukatndan herbiri iin hkmettii maksadlar ve mereblerinde hikmet sahibidir... "Her ksm insanlar kendi merebini (su alaca menbai) bildi."105 "Her hizib kendilerindekine gvenmektedir."106 Kitab ndirildi Yce Meali: Elhak; biz sana bihakkn Kitb indirdik ki, insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii vehile hkmedesin. Hinlere mdafaa vekili olma!...105 Ve Allah'a istifar eyle. nk Allah; gafur, rahm bulunuyor. 106 Nefislerine hyanet edip duranlar tarafndan mcadeleye kalkma. nk Allah, vebal yklenen, hynetkr olan kimseleri sevmez.107 nsanlardan gizlemeye alrlar da, Allah'dan gizlemeyi dnmezler. Halbuki O'nun raz olmayaca tezvirat tertip e-derlerken, O yan balarnda... Hem Allah, her ne yaparlarsa muht bulunuyor.108 Haydi siz yle yaptnz; bu dnya hayat'ta tuttunuz taraflarndan mcadele ediverdiniz. Fakat kyamet gn onlar tarafndan Allah ile kim mcadele edecek veya zerlerinden kim vekil olacak?109107 Tefsr-i erifi: "Muhakkak; biz sana Kitb indirdik/J nzal ederek Kurrn- indirdik. "Bihakkn," 108

104 105

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/585-586. Bakara: 2/60. 106 el-M'minn: 23/53, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/586-587. 107 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/588-589. 108 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/589.

Sebeb-i Nzul (Hikaye) Rivayet olundu: Ensr'dan bir adam vard. Ona Tu'me bin beyrik deniliyordu. Beni Zafer kabilesindendi. Bu adam komusu Katde bin Nu'mn (r.a.)'n evinden, un uvalnn iinde bulunan zrhn ald. (Z/278) Un, uvaldaki delikten yere dklmeye balad. Bunu Ya-hud Zeyd bin Semn'in yannda gizledi. Zrh Tu'mede arand ama, bulunmad. Tu'me, "zrh almadna ve zrh hakknda bir bilgisinin olmadna" dair yemin ettirildi. Tu'me yemin ettikten sonra serbest brakld109. Un'un izi takip edildi. Un onlar ta Yahudnin evine kadar gtrd. Orada sona erdi. Yahudyi tutukladlar. Ya-hud; -"Bunu bana Tu'me verdi," dedi. Bu konuda Yahudilerden bir ok kiiyi hid olarak getirtti. Ben Zafer (Tu'menin kabilesi): -"Haydi! Kalkn Raslllah (s.a.v.) hazretlerine gidelim! Ondan sahibiniz (kabilenize mensb olan) Tu'me'den rezil edici irkin bhtan ve iftiray defetmesi iin Yahud ile mcdele etmesini isteyin!" dediler. Zafer kabilesinin mensblar Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldiler. Efendimiz (s.a.v) hazretlerine, Yahudyi cezalandrmas ve kendilerinin Tu'menin hrszlk yapmaktan ber (tertemiz) olduuna ahitlik ettiklerinden dolay Yahudnin elinin kesilmesini ve Yahudnin hrsz olduuna hkmedilmesini sylediler... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlarn dediklerini hemen kabul edip yapmad. nk her iki tarafn da kendilerine gre ahitlii bozacak hidleri ve ahid olunanlar vard. Fakat Mslmanlardan olan ahitliin (doru olduklar) zahirdi. Bundan dolay E-fendimiz (s.a.v.) hazretleri tabi olarak o hinlere (kavimleri iin adaleti yanltanlara) meyledecek gibi oldu... Davay Tu'me'den savp hrszn Yahud olduuna inanr gibi oldu. Ama bununla hkmetmedi. Duraklad. Vahyin gelmesini bekledi. te bu hadise zerine bu yet-i kerime nazil oldu.... Bu -yet-i kerime Tu'me'nin lehine ve Yahudnin aleyhine karar vermekten Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini nehyetti. Bu yet-i kerime, Tu'me ve ahidlerinin yalanc olduklarn ve Yahudnin de bu crmden (sutan) ber ve uzak olduunu tenbih buyurdu. (Kur'n-i Kerim niin indirildi?) "nsanlar arasnda Allah'n sana gsterdii vehile hkmedesin." Sana tarif ettii ve sana vahyettii ekilde insanlar arasnda hkmedesin... ilijf "Sana gsterdi," (fiilinde murad edilen man), gzle grmek deildir... lim manasna deildir... Yoksa mefl almay gerektirmezdi. Belki bu fiil, marifet ve itikad mansna olan cJ, "itikad ettim," fiilindendir... Bilinen marifet, r'yet (grmek) olarak isimlendirildi. nk marifet, kuvvet, zahir olmak, phe vecihlerinden halis olma ynnden grme yerine geerli olduu iindir. 110 Adletizlik Edenler "Olma!..." Bununla hkmet! Ve olma: (kimler iin olma?) "Hinlere" Hainler iin olma...Onlardan davay savma... Hin, Tu'me ve kabilesinden ona yardm edenlerdir. Rivayet olundu: Zira kavmi, bu hrszln Tu'me'nin ameli olduunu biliyorlard. nk Tu'me, chiliyet dneminde hrszd. Lakin Tu'me'nin kavmi, bir gece boyunca oturdular, konutular, istiare ettiler ve sonuta hrszln cezasn Tu'me'den defetmek iin Yahudnin aleyhinde ahitlik yapmaya karar verdiler. Bundan dolay Allh Tel hazretleri, cmlesini "Hinler" diye vasflandrd. Veya &*&* "Hinler" den murad, onun siyretiyle (ahlakyla) ahlaklanan herkestir... (Hinler iin ne olma?) "Mdafaa vekili olma!..." Onun beraat etmesi iin mdafaa vekili olup onlar savunma... Ve onlar iin Yahudye de hasm olma! Yahudnin sululuuna hkmetme!111
109

nk slm hukukunda davac belge ve bilgi getirir; daval da yemin eder. Davacnn bir belge, ahid ve hcceti olmad zaman daval yemin ederse, serbest braklr. nk yaplacak baka bir ey yoktur... Daha geni bilgi iin bni bidn'e bakn... 110 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/589-590. 111 slm Toplumunda rk, kavim, kabile, airet, oymak ve ailenin ayrcal ve stnl yoktur. Hukuk'un ve adaletin stnl vardr. Bu hadisede grld gibi bir Mslmann aleyhine ve Yahdinin lehine karar verilmesi ve adaletin yerini bulmas iin yet-i kerime iniyor! te islm dini budur... slm toplumu hukuk ve adaletle ynetilen toplumlardr. Herkes hukukun ve adaletin nnde eittir. Kendi airetlerinden, kavim ve kabilelerinden olan bir kiinin lehine bilerek yalan yere ahidlik edenleri Allh Tel hazretleri jiJULl "Hinler" diye vasflandrd... Aleyhinde ahidlik yaplan kii velev ki Davud Aleyhisselm, Hazreti sa ve bir ok pey gamberin kendilerine lanet okuduu ve Kur'n- kerimin haklarnda "melun" dedii Yahud olsa bile... Hak, haktr. Adalet mutlaka yerini bulmaldr... Bu gn kabilesi iin adam ldren, hrszlk yapan, aireti veya akrabalar iin yalan yere ahidlik yapanlar bundan gereken derslerini almaldrlar. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/591.

stifar Et "Ve Allah'a istifar eyle," Onlarn (Zafer kabilesinden bir cemaat Mslmanin) ahitlik etmelerine gvenerek onlarn lehine karar vermeye meylettiin iin Allah'tan balama dile... 112 Ebrrn yilikleri... bn'-eyh (r.h.) buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden bu hkm hakknda bir hikmet sadr oldu; eer arzusu hkm olarak vaki olsayd o zaman kendi nefsinde hat olurdu... (Efendimiz s.a.v. hazretleri, Mslmanlarn ehdetleri ve eyann Yahudnin evinde bulunmas hcceti zerine sadece dndnden...) Allh Tel hazretleri bu zrnden dolay kendisine istifar etmesini emretti. Her ne kadar bu konuda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Allh Tel'nn katnda ma'zr isede... Bu durum; -"Ebrrn iyilikleri, mukarrabnin seyyitdr" (baka ifade ile: Allah'a yakn kimselerin hatalar iyilerin iyilikleridir...) hikmetine binendir... "nk Allah; gafur, rahm bulunuyor." eder... uyor. Kendisine istifar edenlere mafiret ve rahmette mbalaa113 Hinleri Savunma "Nefislerine hyanet e-dip duranlar tarafndan mcadeleye kalkma. "Hyanet etmek," ve l "Hyanet," ma'syet ve gnahla hainlik etmek manasnadr. 114 Burada, lillr 5y~ "Nefislerine hyanet edip duranlar," diye buyuruldu. Bunlar zahiren her ne kadar kendi nefislerine hyanet etmiyorlarsa da; nk muhakkak ki onlarn hyanetlerinin zarar kendi nefislerine dnmektedir. (Mesel) bakasna zulmeden kii in; "O ancak kendisine zulmetti." denildii gibidir... Yalanc ahitler Haddd tefsirinde buyuruldu: Burada ism-i mevsTdan murad, ya Tu'me ve emsalidir. Ya da Tu'me'nin kurtuluu iin kavminden ona yardm eden ve onun lehine yalan yere ahitlik edenlerdir. nk onlar da gnah ve hyanette Tu'me'ye ortakdrlar... 115 Hainler "nk Allah, sevmez." Muhabbetin olmamas, buz ve gadab'tan kinayedir. (Allah kimleri sevmez?) "Hynetkr kimseleri," Hyanette ileri giden ve hyanete srar eden kimseleri sevmez. "Vebal yklenen (ziyde gnahkr)..." Hyanet ve gnahta ok ileri gitti... Mbalaa lafz Tu'me'nin zerine kullanld. Bu i Tu'mede bir defa sadr olduu halde, burada zikredilen mbalaa, (yani tfiy. ok hin, ve ok gnahkr," vezinleri) bu iin Tu'me'de tekrar tekrar sadr olup (defalarca meydana geldiine) dellet etmesinin sebebi undandr: Tu'me'nin pis olan tabiat, bu iki fiili, (hyanet ve gnah) ok ilemeye meyilli olduundan mbalaa vezinleriyle geldiler... 116 Turnenin Ktkibeti Rivayet olundu: Bu hadise zerine Tu'me, kap Mekkeye gitti. Mriklerin arasna katld. Mrted oldu. Bir evin eyasn almak iin evin duvarn delerken duvar onun zerine ykld. Yklan duvarn altnda kalp ld. 117

112 113

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/592. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/592. 114 Nefsine hainlik, kendini aldatmak, bir gelir salyor zannyla bir zarar getirmektir. Bunun iin bir insann gnah ilemeye gayret ederek kendini azaba maruz klmas, kendini aldatmak ve Allah'n emaneti olan nefse hainlik etmektir. Haine taraftar olmak da nefsine bir hiyanettir. 115 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/592-593. 116 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/593-594. 117 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/594.

Ktln Kardeleri Denildi: -"Ktlk yapan birine rastladn zaman, bil ki, (o kiide ilemekte olduu) o ktlklerin kardeleri de vardr..." tik Gnah Rivayet olundu: Hazret-i mer (r.a.), bir hrszn elinin kesilmesini emretti. Hrszn annesi alayarak geldi. Ve: -"Bu benim olumun ilk hrszldr! Onu affet!" dedi. Hazret-i mer (r.a.): "Sen yalan sylyorsun! Zira Allh Tel kulunu ilk defada (suuyla yakalayp) muhaze etmez!" buyurdular.
118

Allhtan Gizlenilmez "insanlardan gizlemeye alrlar," insanlardan haya ederek ve zararlarndan korkarak gizlemeye alrlar... "Allah'dan gizlemeyi dnmezler." Noksan sfatlardan mnezzeh olan Subhneh ve Tel hazretlerinden haya etmezler. Halbuki Allh Tel, kendisinden haya edilmeye ve azabndan korkulmaya daha layk ve daha hak sahibidir... (2/279) "O yan balarnda..." Allah onlar ve halleri biliyor... Onlar iin hyanetlerini Allh Tel hazretlerinden gizleme yollan yoktur... Ancak kendisi iin kabahat olan ve zerinde muhaza edilecei hyaneti terketmekten baka yol yoktur... "Vakt ki Bu kelime zarftr... Haber vaki olan zarfn iinde bulunan mil ile mensbtur. kelimesi mebniyyttan olduu iirt mahallen mensbtur...) Allah onlarn yan balarnda... (ne zaman?) "Onlar tezvirat tertip ederlerken,"119 Tedbir ediyorlard, yalan ve tezvirt uyduruyorlard."O'nun raz olmayaca," Allah'n raz olmayaca, "Szden..." 1- Susuza iftira atmak, 2- Yalan yere yemin etmek, 3- Yalan yere ahitlik, 4- Ve benzer bir takm planlar ve sahtekrlklar... nk (onlarn aldklar karar icab) Tu'me, "Zrh Yahudi ald" diyerek Yahudye iftira etti. Kendisi; "Zrh ben almadm," diye yemin etti. nk Tu'me, "benim yeminim kabul edilir; nk ben onlarn dinleri zereyim; yahudnin yemini kabul olunmaz!" diye dnmt. Ensr'dan Tu'me'nin kavmi de; "yalan yere ahitlik ederiz; hrszln karln ve cezasn da bizden biri yapt takdirde deriz," demilerdi... "Hem Allah, her ne yaparlarsa," Zahir ve gizli amellerden her ne yaparlarsa; "Muhittir." Yaptklarn kuatcdr... Allah'tan hibir ey kayp olup saklanmaz. 120 hrette Kim Savunacak "ite siz," mbteddr... "O kimselersiniz ki," Mbted'nin haberidir. Bu kelimelerin her birinin banda bulan (li) he harfi tenbih iindir. Bu cmleden sonra gelen cmle ise, kimseler," kelimesinin haber vaki olmasn beyn etmektedir. (Bu una benzer) senin baz cmertlere: "Sen Htem't-Tay'sin! Malnla cmertlik yapyor ve (bakalarn) kendi nefsin zerine tercih ediyorsun!" demen gibidir... Hitb, m'minlerden bir topluluadr. Onlar, Tu'me ve kavminin tarafln tutuyor (ve Tu'me'nin byle bir ey yapabileceine inanmyorlard) zira Tu'me ve onun lehine yalan yere ahitlik e-denler zahirde Mslman
118 119

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/594. Burada "Geceliyorlar," fiili kullanld. Bu fiil, "tebyit" masdanndandr. Tebyt kelimesi de, "beyttef'ten veya "beyt'ten alnmtr. "Beyttef'ten olduuna gre. bir ii geceleyin dnmek, geceletmek, gece karanlnda yapmaktr. "Beyt'ten olduuna gre de. bir sz manzum bir beyit, bir iir yapar gibi urap uydurmak, tanzim etmeye almaktr. Bu gibi kimseler de zihinlerinde veya aralarnda kt fikirler tertip ederler. Bunlar herkesten gizli tutmak iin geceleri kendilerine mahsus gizli yerlerde toplanarak veya veznine, konusuna uydurup beyit tanzim eder gibi alarak ve ssleyerek Allah'n raz olmayaca bir takm kararlar verirler, ya-lan-yanl eyler uydururlar. 120 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/594-596.

kiilerdi... - "Bu dnya hayat'ta tuttunuz taraflarndan mcadele ediverdiniz.' it "Mcdele," hasmlamann en iddetidir... Mans: Haydi sizler, alak dnya hayatnda, Tu'me ve onun taraftarlarn iddetli bir ekilde mdfaa edip savundunuz.... "Fakat kyamet gn onlar tarafndan Allah ile kim mcadele edecek," Allh Tel hazretleri, azabyla onlar tutup muhaza ettii zaman, onlar kim savunacak? "Veya zerlerinden kim vekil olacak?!" Muhafaza edici, hami olarak onlar Allah'n azabndan ve intikamndan kim koruyabilir? 121 Vekl Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu: Vekil, "O gn ki kimse, kimse iin bireye mlik olmaz, emir o gn yalnz Allah'ndr!"122 Gnnde onlarn vekleti iin konuan kimse, demektir. 123 Dehetli Gn Sa'd (k.s) buyurdular: O gn, fiil (i, hareket, davran) ve szlerinden sule ekilir insan! Ul'1-azm peygamberlerin tenleri titrer... O feci korkudan... Bir yer ki peygamberler dehete kaplmaktadr. Ey Sa'd! Gnahlarna zr, ne getirebilirsin? O gn ne yapmaya gcn yeter? 124 Kulun Vazifesi Kula den vazife lm gelmeden btn gnahlarndan tevbe-i nasuh ile tevbe etmektir. Kii ifrat ve arlklarndan dolayi ilemi ve terketmi olduu Allah'n farzlarndan olan taksrleri-ni tedrik etmeli... Farzlar hemen kaza etmelidir. Zulmettii mazlumlara haklarn vermelidir. Velev ki bu hak, birer dne (zerre kadar) olsa bile... Her dneyi sahibine teslim etmeli ve onlardan zr dilemelidir. Diliyle; 1- Saldrd, 2- ncittii, 3- Kfrettii, 4- ftira ettii, 5- stihza ve alay ettii, 6- Kmsedii, 7- Gybetini yapt. Ve benzeri sekililerde diliyle kendisine taaruzda bulunduu kiiden zr dilemeli ve hakkn hell etmesini istemelidir. 125 smail Hakkdan (ks)Sesleni Kalbiyle haklarnda s-i zanda bulunduu (haklarnda kt dnd) kiilerden zr dilemeli... Onlarn kalblerini ho tutmal. Kii lnceye kadar zerinde kaza edilmemi bir farz; sahiplerine teslim edilmemi bir zulm ve helllik alnmam bir hakszlk zerinde kalmamaldr. (Ey insan!) Ne kadar ok sevinip maryorsun bu gn; insanlarn haklarnda ileri geri konumak ve mallarn kendi mallarnn iine katmakla!.... Bu gnnden dolay yarn ok piman olacaksn ok! Yarn ilh adalet deinin zerinde durup; (btn bedenin yaptklarn konuup ellerin ahitlik ederek) ktlklerin senin yzne arpld zaman, gerekten o gn sen; 1- Mflis, 2- Fakr, 3- ciz,
121 122

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/596-597. El-lnftr: 82/19. 123 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/597. 124 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/597. 125 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/597-598.

4- Alak, 5- Rezl, 6- Rsvay, 7- Hibir hakk vermeye gc olmayan. 8- zr beyn etmeye kadir olamayan bir kii olursun! 9- O gn ok piman olacaksn 10-"Va hasrath"lar ekeceksin! Ey miskin, o gn nasl edeceksin: Sen dnya hayatn boyunca binbir zorluklarla ilemi olduun hasenat (iyiliklerinin) amel defterinde olmadn ve amel defterinin bo olduunu grdn; (byk bir dehete kaplarak;) -"Hani benim hasenatm (iyiliklerim) neredeler?" diye sorduunda; sana: -"Senin hasenatn (iyiliklerin) dmanlarna (kendilerine zulmettiin hasmlarna) verildi!" denildii; o gn halin nice olacak? Ey kardeim, amel defterleri uuup, mizanlar kurulduu zaman... Btn insanlarn arasnda senin adnla nida edilerek; -"Falan olu falan nerededir? Gelsin Allah'n huzurunda arzedilecektir?" diye arldnda; vazifeli melekler, senin perimlerinden tutup seni hesap iin; Allh Tel hazretlerine (adl-i ilhye'ye) yaklatracaklar gn; arlan kiinin sen olduunu bildiin zaman isimlerin benzerlii seni hesap vermekten alkoyamayacaktr... te o gn, o ar, senin kalbine byk bir korku verir... (O kadar isim benzerliinin arasnda) arlan ve istenen kiinin sen olduunu bildiin o n; mafsallarn kesilir, u-zuvlarn titrer, zangr zangr titrersin! Rengin deiir, kalbin arpar, Allh Tel hazretlerine arzedilmek ve ilh adaletin nnde durman iin saflarn en nne karlrsn. Btn mahlukatn baklar, senin zerinde olur... Sen de onlarn ellerinde olacaksn. Sen ise senden ne istenildiini ve sana ne yaplacan iyi bildiin iin, kalbin uacak ve korkun iddetle artacaktr. te byle bir gn hlin nice olur? 126 Riyakrlarn Kyamet Gn Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kyamet gn insanlardan bir nefere cennete gtrlmesi emredilir. Hatta cennete yaklatrlr. Cennetin kokusunu duyar, kk ve saraylarn ve Allh Tel hazretlerinin cennet ehli iin hazrlam olduu nimetleri grrler. Sonra nida olunur: -"Onlar cennetten uzaklatrn! Onlarn cennette nasipleri yoktur!" denilir. (2/280) Onlar, evvelin ve hirn (evvellerinde ve sonlarnda) hibir kimsenin benzerini duymad kadar byk bir pimanlkla geri dnerler... Derler ki: -MEy Rabbimiz! Keke evliyana hazrlam olduun bu nimetleri ve cenneti bize gstermeden nce bizi cehenneme atsaydn ya!" Allh Tel buyurur: -"Bunu size murad ettim! nk: 1- Sizler, benimle halvet ettiinizde, (insanlardan uzaklatnz zaman), azim (byk ktlkleri hemen ilemekle) bana kar gelirdiniz... 2- nsanlarla karlatnz zaman ise, "mhbit"(Allh Tel hazretlerine kar ok takvl ve Allah'tan ok korkan olarak grnp kendinize ok dindar kii) ssn vererek riyakrlk yapyordunuz. Kalbinizde bulunan duygularn aksine grnyordunuz. 3- nsanlardan heybet duyar (insanlar, sizin sahtekr dindarlnzdan heybet duyard) ama siz benim azamet ve hametimden heybet duymazdnz. 4- nsanlara sayg besler; bana kar saygl davranmazdnz. 5- Siz baz eyleri insanlar iin (yani insanlarn korkusundan) terkediyordunuz; benim iin terketmiyordunuz. (Btn bu sebeplerden dolay) bu gn sizi cennetten mahrum etmekle beraber size ok iddetli azabm tattracam!"127 Sonra Allh Tel buyurdu: "Allah' ve m'minleri aldatmaya alrlar. Halbuki srf kendilerini aldatrlar da farkna varmazlar." 128 "Tenbh'l-Gafilin"de de byledir. 129 stifar Bunu anladn zaman, "Allah'dan gizlemeyi dnmezler." Grubundan olmamaya al. Sen: 1- Hyanetini emnet,
126

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/598-599.

127
128

KenzrUmml: 7537, hy-u Ulmuddin c. 4, s. 534. Bakara: 2/9. 129 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/599-601.

2- Gnahn taat, 3- Zulmn adalet, 4- Yalanlarn doruluk, 5- Tezvirini sadakat, 6- Riyakrln ihls kl... 7- Allah'tan balanman dile... stifar et. stifar et! nk istifar, gnahlarn ilcdr. stifar sebebiyle melektun kaps Melik'l-Gaffar olan Allh Tel hazretlerine alr... 130 Tevbe Yce Meali: Halbuki, kim bir ktlk yapar veya nefsine zulmeder de sonra Allah'n mafiretine snrsa, Allah' bir gafur, rahm bulur.110 Maamfh, kim bir vebal kazanrsa, onu srf kendi aleyhine kazanr. Allah alm, hakm de bulunuyor.111 Her kim de bir cinayet veya bir vebal kazanr da, sonra onu bir bgnahn zerine atarsa, phesiz bir bhtan ve ak bir vebal daha yklenmi olur.112131 Tefsr-i erifi: "Halbuki, kim bir ktlk yapar." irkin bir amel, onunla bakasna ktl dnrse ve bakasn rezil eder (erefiyle oynarsa), Tu'me'nin Katde ve Yahdiye yapt gibi yaparsa... "Veya nefsine zulmeder de," Kendisine mahsus olan eylerle (mesel); Yalan yere yemin gibi... Denildi ki: lijl, "ktlk" irk (ve kfrn) altnda (berisinde) olan gnahlardr. Sirk zulm sirktir... nk: -"Tevbe ettim! Ktlk iledim! O ktle asla bir daha dnmeyeceim! Ya Rabbi, beni bala!" demedike, tevbe etmi olmaz. Haddd Tefsirinde olduu gibi... "Allah' gafur bulur," Hangi gnah olursa olsun gnahlar iin bulur... "Rahm..." Kendisine rahmetle muamele ederek fazl-u ikrm'da bulunur. 132 Tevbe Kaps Bu yet-i kerimede Tu'me ve (onun kurtuluu iin yalan yere ahitlik eden) kavmi iin; tevbe ve istifar etmeleri iin ziyde tevik vardr... nk tevbekrn mafiret ve rahmetin eserlerini mahede etmesi gerekten byk bir nimettir... 133 Gnahlarn Balanmasnn Yolu Hazret-i Ali (r.a.), Eb Bekir (r.a.) hazretlerinden rivayet ettiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Hibir kul yoktur ki, gnahtan bir gnah iler de, sonra abdest alr, (kalkar) iki rek'at namaz klar sonra Allh Tel hazretlerinden balanmasn diler (tevbe istifarda bulunursa) elbette Allh Tel hazretleri onu balar..." Sonra u ayet-i kerimeyi okudu: "Halbuki, kim bir ktlk yapar veya nefsine zulmeder de sonra Allah'n mafiretine snrsa, Allah' bir gafur, rahm bulur."134 Tevbe fin Arac Ey hadsiz gnah ileyeni stedii her ktl yapmaktan hi korkmayan ve geri kalmayan kii!... Tevbe et ki Hak Tel hazretlerinin rzsna nail olasn! 0 tevbede hibir efaaati yoktur ve arac gerekmez... 135

130 131

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/601. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/602. 132 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/602-603. 133 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/603. 134 en-Nis: 5/110, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/603-604. 135 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/604.

Gnah leyen "Ve kim bir vebal kazanrsa" Gnahlardan... "Onu srf kendi aleyhine kazanr." Onun zarar ve vebali bakasna gemez... Bundan dolay kul, vebalinin dnya ve hirette azb ve cezalandrlmasndan saknmaldr... 136 Te'vilt-i Necmiyyeden "Onu srf kendi aleyhine kazanr." nk gnahn kirlilii, hemen o anda, kalb aynasnn saf ve temizliinin zerine zahir olup grnr ve gnah kirlilii, onu hakk grmekten kr eder ve hakk iitmekten sar eder. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: "Hayr hayr! Fakat onlarn kazanlar (gnahlar) kalblerinin zerine pas balamtr."137 "Allah alm, hakm de bulunuyor." Allh Tel hazretleri, onun fiillerini biliyor ve hikmetiyle onu cezalandryor... 138 Suu Bakasna Yklemek Her kim de bir hat kazanr," Kk gnah... Veya kendisinde kasd bulunmayan gnahlar, demektir. "Veya bir vebal," Byk gnah... Veya kasden bir gnah ilerse... Sonra onu atarsa," Zikredilenlerden birine iftira ederse, ve o gnahla bakasna sverse, "Gnahsza," Dnyada verilecek olan cezay bakasna (yklemek) iin susuz bir kiinin zerine atarsa; Tu'me'nin Yahud olan Zeyd'e yapt gibi... "phesiz yklenmi olur." Kendi cerimesini (hata ve kusurunu) susuz birine yklemek sebebiyle yklenmi olur. (Neyi?) "Byk bir bhtan," yk... Kadri biilmeyecek ve arl takdir edilmeyecek kadar b"Ve ak bir vebal...."139 Fahi ve apak bir gnah... nk (nce) gnah iledi, gnahkr oldu... Sonra o gnahn susuz bir kiinin zerine atmakla iki gnahn arasn toplam oldu. (ki gnah bir araya getirmi oldu.) 140 Bhtan Susuz bir kiiye gnah atmaya (iftira etmeye) bhtan ad verildi... nk o gnahtan uzak ve habersiz olan kii, onu iittii zaman yalann bykl karsnda hayrete der, arr ve dehete kaplr... (Mesel Arablar arasnda), bir kii dehete kapld ve hayret ettii zaman (he harfinin) kesre (si) ile, "Adam app kald," denilir... Yine bir kiinin sylemedii sz sylenildii veya yapmad bir ey kendisine isnd ve nisbet edildii zaman, "Ona bhtan etmekle bhtan ettim," denilir... 141
136 137

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/604. el-Mutaffifn: 83/14 138 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/604-605.
139

Bu yet-i kerimede ilenen bir gnaha hem -ki- "hatie" ad verildi ve hem de ^1 "ism" ad verildi. -Jai- Hatie" (hata) ile "ism" in arasnn ayrmnda ekil vardr: Birincisi, LU- "hatie", kk gnah; J[ "ism", byk gnahtr. kincisi, i-Li- "hatie", yapanda kalan kk gnah; *_l "ism" ise zulm ve ldrme gibi bakasna tecavz eden geici gnahtr. ncs, "hatie". gerek isteyerek olsun, gerek bilmeden olsun, yaplmas layk olmayan; "ism" ise, isteyerek meydana gelendir. Demek ki, bakasna iftira edilen gnah, gerek byk, gerek kk olsun, her iki takdirde iftirann kendisi pek byk bir gnahtr. ftirann mahiyeti birdir. Bakasna, yapmad bir ktl iftira etmek, aslnda ar ve byk bir gnah olduu gibi, kendi gnahn bakasna yklemek, o gnaha bu ar ve byk gnah ilave etmektir. Bundan dolay btn bunlardan kanmak ve ayet byle bir ey olmusa, derhal tevbe ve istifar edip helallamak lazm gelir. 140 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/605-606. 141 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/606.

Gybet ile ftira Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olundu: Buyurdu--"Gybet, senin kardeini sevmedii bir eyle anmandr!" Denildi: -"Eer benim sylediim kardeimde varsa grn nedir (ne buyurursun)?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: -"Eer senin sylediin ey, kardeinde varsa, gybet muhakkak ki (onun) gybetini yapm olursun! Yok eer senin sylediin ey kardeinde yoksa (o zaman da) muhakkak ki ona bhtan (ve iftira) etmi olursun."142(2/281)
143

Te'vlt-i Necmyyeden Tasavvuf Manlar Te'vilt-i Necmiyye'de buyuruldu: "phesiz yklendi." Nefis sahibi, "Bhtan," Kulluk ve taatten kalblere bhtan etti. "Ve ak bir vebal," Nefsinin ilemi olduu isyanlar sebebiyle kazanm olduu gnah ve onun sebebiyle kalbi de gnahkr oldu. Bu akl- selimi yani kalbi, deri yani nefis klmak menzilesindendir... Bu ekvetin en byklerindendir. Kendisinden azab kesilmez. Btn varl deri olduu zaman; Allh Tel hazretlerinin haklarnda; "phesiz, yetlerimizi tanmayan kfirler, muhakkak ki, biz onlar yarn bir atee yaslayacaz; derileri pitike azab duysunlar diye kendilerine tebdlen baka deriler vereceiz. nk Allah, izzetine nihayet olmayan bir hakm bulunuyor."144 Buyurduu kiilerin cmlesine girmi olur... nk onlar burada, akllarn derilerle deitirdiler... (Te'vilt-i necmiyyede) bitti. 145

Talep Eden Bulur Bil ki istifar kulun halktan, hlik'a firar etmesidir. (Balanmay dilemek kiinin yaratklardan yaratcya) ve enniyet (yani benlikten) zt-i hvviyete kamasdr. Bu durum da sdk-u samimiyetle talep etme andr. Talep eden bulur. Buyurulduu gibi: -"yi bilin ki, beni talep eden beni bulur." Ona Ynelmek Musa Aleyhisselm sordu: -"Ya Rabbil Seni nerede bulurum?" Allh Tel buyurdu: -"Ey Musa Beni kasdettiin (ve bana yneldiin) zaman muhakkak ki bana vasl oldun..." Mutlaka istifar lazmdr... 146 Altn Deerinde tler Sylenir: Adaletsiz sultan, susuz nehir gibidir. Amelsiz lim tavansz ev gibidir. Cmert olmayan zengin yamursuz bulut gibidir. Tevbesiz gen, meyvesiz aa gibidir. Sabrsz fakir, ksz kandil gibidir.
142

Sahih-i Mslim: 4690, Tirmizi: 1857, Bu hadis-i erif u lafzlarla gemektedir: Eb Hreyre (r.r.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olundu: Buyurdular: "Gybetin ne olduunu biliyor musunuz?" Sahabe-i kiram (r.a.) hazerti buyurdular: -"Alh ve Rasl daha iyi bilir!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Gybet, senin kardeini sevmedii bir eyle anmandr!" Denildi: -"Eer benim sylediim kardeimde varsa grn nedir (ne buyurursun)?" Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdu: -"Eer senin sylediin ey. kardeinde varsa, gybet muhakkak ki (onun) gybetini yapm olursun! Yok eer senin sylediin ey kardeinde yoksa (o zaman da) muhakkak ki ona bhtan (ve iftira) etmi olursun. Sahih-i Mslim: 4690, 143 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/606-607. 144 en-Nis: 4/56. 145 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/607-608. 146 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/608-609.

Hayasz kadn tuzsuz yemek gibidir147... lmden nce ahlak gzelletirmek sekinlerin adeti ve yoludur. Salih amel kiinin (ayrlmaz) arkadadr; kt amel de byle olduu gibi... Yazklar olsun ona balardan dt... Ki falancaya vaad mahalli eriti. Dostlar geldiler. Akllar kr... O nice ayak tepip gezdi. Ama sonuta eli bo kald. Hibir ey getirmedi. Mal, mlk, her eye kilit vurdu. 0 smarlanan eyi senin yannda olmasn istedi. Amel yok ve nefis de ok kaplan kesildi. Ayak atmak kesinlikle mmkn deil, iyilik ve ktl grd... 148 Hikye Hikye olundu. stanbul'da kendi cami'i erifin hariminde medfn olan eyh Vefa (k.s.) hazretlerine, Sultan ikinci Bayezid hn tarafndan baz kzlarnn nikhn kymas iin seksen bin dirhem hediyye olundu. eyh Vefa hazretleri; -"Hayr! Yapmam! Bana dnya ve iindekileri verilse bile bu hediyyeleri kabul etmem (kalkp nikh kymaya gitmem)" dedi. -"Niin?" denildi. Buyurdular ki: -"nk (benim bo zamanm yok. Zira) duha (kuluk) vaktine kadar evradm var. Evrd- ezkrmdan bir saat (bir n) olsa bile ayrlamam. Duha vaktinden lene kadar da istirahat edip uyurum. Bundan da bir saat terkedemem. lenden sonra ise sizler rz olmazsnz. nk gn noksanla (eksiklie) girmi olur... 149 Dnya Fan Hayy Bakdir ite hakk arayan (hakiki talebe) gecesinde ve gndznde byle olmal, (dengeli olup ve zaman ll kullanmaldr.) nk dny fn; hayy ise bakdir. Hayy Allh Tel hazretleridir. Elbette onun rzsn Aramak gerek.... 150 Allah'n Fazl ve Rahmeti Yce Meali: Allah'n fazl u rahmeti zerinde olmasayd, onlardan bir taife, seni bile hkmde haktan artmay kurmulard. Maamfh onlar, yalnz kendilerini artrlar; sana hibir zarar edemezler. Nasl edebilirler ki, Allah sana kitb ve hikmet indirmekte ve bilmediklerini sana bildirmektedir. Hem Allah'n, senin zerinde fazl ok byk bulunuyor.113 Onlarn fsldamalarnn ounda hayr yoktur. Ancak sadaka vermeV Veva bir ma'rf lalemavl VAva Incanlarn arasm dzeltmeyi emreden baka... Ve her kim bunu Allah'n rzasn arayarak yaparsa, yarn biz ona byk bir ecir vereceiz.114 Her kim de, kendisine hak tebeyyn ettikten sonra, Peygamber'e muhalefette bulunur ve m'minler yolunun gayrsna giderse, biz onu gittiine brakrz ve kendisine cehennemi boylatnz. Ki, o ne fena giditir... ' 151 Yalanc ahidler Tefsiri erifi: "Allah'n fazl u rahmeti -zerinde olmasayd," smet (korumak) ile... "Onlardan bir taife, kurmulard." Onlar Tu'me'nin taraftarlar olan Zafer oullardr. Suu Tu'menin zerinden defetmek iin himmet etmilerdi. "Seni artmay," Cn ve hrszn kendi arkadalar olduunu bidikleri halde, olay kartrp (yalan yere ahitlik ederek) seni hak ile hkmetmekten artmay kurdular. Burada onlarn himmetlerini nefyetme kasd yoktur; belki tesirinin nefyine kasd vardr. "Halbuki onlar, yalnz kendilerini artrlar;" nk bu iin vebali onlarn zerindedir. "Sana hibir zarar edemezler." Cr ve mecrrun mahalli masdariyet zerine nasb'tir. Yani, Zarar bir ey ile sana hibir zarar veremezler..." nk Allh Tel hazretleri seni koruyor. (Tu'me hadisesinde bir ok Mslmann ehdeti ve
147 148

Bu nasihatler, daha nce Ruhu'l-Beyn. c. 1, s. 435'de daha geni bir ekilde geti. Ruhu'l-Beyn tercmesi c. 3. s. 208'e baknz. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/609-610. 149 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/610. 150 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/610. 151 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/611-612.

alnt eyasnn Yahud Zeyd'in evinde bulunmas durumunda) senin aklna gelenler, hadisenin zahirine gre senden hsl olan itimad ve gven idi. Yoksa hkme meyletmek deildi... Allah sana kitab indirdi." Kur'n- kerimi... "Ve hikmeti..." Kur'n-kerimin iinde bulunan hkmleri indi ve sana hell ve haram tarif etti. "Ve sana bildirdi." Vahiy sebebiyle ayb ve ilerin gizli taraflarn senin bilmediklerini..." Taim vaktine kadar bilmediklerini bildirip retti... Hem Allah'n, senin zerinde fazl ok byk bulunuyor." Zira nbvvet (peygamberlikten ve riyaseti tmmeden (tam bakanlktan) daha byk bir fazl-u kerem yoktur152... (2/282) te bu byk fazl-u kerem'den dolay Alh Tel, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini korudu ve ona bilmediklerini talim buyurup retti... 153 Adalet Haddd Tefsirinde buyurdular: Bu yet-i kerime'de u delletler vardr: 1 - Bir kii, iin hakikatini (ve i yzn) bilmedike bir kiiden hakk isbt etmesi veya nefyetmesi iin bakasna hasm olmas (ve ona kar mcdele etmesi) caiz olmaz. 2- Hasmlardan biri Mslman ve dieri kfir olsalar bile, hkimin bir tarafa meyletmesi caiz olmaz. 3- alnt maln bir insann elinde bulunmas onun hrsz olduuna hkmedilmesin! icbettirmez." Bitti... 154 Hayr ve er Sahibine Dner Bil ki: Bu yet-i kerime bir ok faziletleri toplamaktadr. Onlardandr: errin vebalinin, sonunda sahibine dndn beyn etmesi... Hayr menfaatinin de, sonunda failinin zerine dnd gibi... 155 Zulmn Hedefi Sib buyurdu: Balangta zlimlerin zulmnn eseri kendilerine erimez... Ondan sonra hepsi kendi zulmnn hedefi olurlar...
156

Hikye Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, bir buzay annesinin gzlerinin nnde kesen adamn elini kuruttu. (Ayn adam daha sonra) yuvasndan dm olan bir ku yavrusunu yuvasna koyup annesine teslm ettii iin Allh Tel hazretleri elini kendisine geri verdi.... 157 Kii flah Olmaz Sylenir ki: kii iflah olmaz: 1- nsan satan, 2- Aakesen, 3- Sr kesen158...
152

Kitap, her delilin stnde bir delil; hikmet, ilim ve amelde hak (doru) ve sevaba isabet iin en byk bir haslet ve bu, ilm-i ledn (Hak katndan gelen bilgi) grnenin tesini gsteren ve zahir ve batnda hatadan ve zarardan koruyan bir ilh rahmet, bir ayn-i yakin (gzle grerek kazanlan kesin bilgi), ve bu ekilde Allah'n sana ltf byk oldu. u halde sen, umumi peygamberlik ve tam riyasetle zahir ve batnda hatadan korunmu olarak hkmedersin ve sana hibir ekilde bir zarar gelme ihtimali yoktur. 153 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/612-613. 154 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/613-614. 155 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/614. 156 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/614. 157 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/614. 158 Sr kesen szn Musannif hazretlerinin iflah olmazlarn ierisinde zikretmesi, bir buzay annesinin gzlerinin nnde kesen, dourgan ve st veren gen dii srlar kesen kiilerin ekonomik ynden kurtulua eremeyeceklerini beyn iindir...Veya bizim

Hikye Muhakkak ki bir kadn, bir dilencinin azna bir lokma koydu. Sonra tarlaya gitti. (Kk) olunu orada bir yere koydu. (Kendisi almak iin olundan uzaklat.) Bir kurd gelip olunu kapt. Kadn (dergh ilhiyeye elini ap dua etti:) -"Ya Rabbi olumu kurtar!" (Gaybten) gelen biri, kurdun boazndan tuttu, hibir eziyet vermeden ocuu kurdun azndan alp kurtard. Sonra kadna: -"Bu senin dilencinin azna koymu olduun o lokmadr" dedi. Herkes bylece dnyada yapm olduu eylerin karln grr... 159 lim ve Hikmet O faziletlerdendir: Muhakkak ki ilim ve hikmet, faziletlerin en byklerinden-dir. lim'den murad, faydal ve insan Allah'a yaklatran ilimdir. Allh Tel hazretleri, bizleri faydasz ilimden korusun. Faydasz ilimden Allah'a snrz. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar zere: -"Allhm! Menfaat vermeyen ilimden sana snrm!"160 lim Fayda Verir Faydal (ve halka menfaati olan) ilimin hirette bile meded ve yardm kesilmez. Sahih-i Mslimin Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet ettii zere Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "nsan ld zaman, onun ileri kesilir. Ancak (kiinin); sadaka- cariye, faydalanlacak bir ilim veya kendisine dua edecek iyi bir ocuk (brakann) ii (amel defteri) mstesna."161 Hayrlar O faziletlerdendir: Kul, (sahip olduu) faziletleri ve hayrlar asla kendi nefsin-, den bilmemelidir. Belki (btn hayrlar iyilikleri sahip olmu olduu madd ve manev faziletleri) Allh Tel hazretlerinin fazl-, kereminden ve rahmetinden bilmelidir... Bu konuda kulun nefsini tezkiye etmesi yoktur. Kul kendi nefsini tezkiye edemez. nk nefis tezkiye mahalli deildir. Kim bir eyi kendi nefsinin gzel yaptn grrse; o kii elbette btnnda yakn nurlarn drm olur. Kmil bir kii, kendi nefsine bir kymet ve deer vermez. Ameline nasl deer versin? Kulun bidayetten nihayete (akl bali olduu ibdete balang anndan hayatn sonu olan lm anna kadar yapm olduu btn ameller) onun vucd (varlk) nimetinin karl bile olamaz 162 Hikye h u' Kirman (k.s.)163 hazretlerinden rivayet olundu. Kendisi mescid'te oturuyorlard. Fakirin biri ayaa
bilmediimiz sebeplerdendir... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/614. 159 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/615. 160 Sahih-i Mslim: 4899, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/615. 161 Sahih-i Mslim : 3084, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/615-616 162 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/616.
163

ah uc el-Kirmn (k.s.) hazretleri. Byk vellerdendir. Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Ad h bin c, knyesi Eb'lFevris'tir. Kirman pdihnn olu idi. yi bir tahsil grd. Sonra tevbe edip taht brakt. Tevbesinin sebebi yle anlatlr: -"h c dnyya geldii vakit, gsnn zerinde yeil bir hatla "Allah celle cellh" yazlyd. Genlik zamannda gezip tozmay, elenmeyi kendine i edinmiti. Saz alp, ark sylerdi. Bir gece, bir mahallede, saz alp ark sylyordu. Bir kadn evinden kp, onu seyretmeye gitmiti. Kocas uyanp karsn evde gremeyince, dar kp karsn h c'y seyrederken grnce, h c'ya; -"Ey zlim! Tevbe etmenin zaman gelmedi mi?" diye sordu. h c' bunun etkisinde kalarak; -"Geldi, geldi..." deyip elbisesini yrtt ve saz krd. Eve gelip gusl abdesti alarak, krk gn dar kmad ve bir ey yemedi. Bunun iin babas; -"Bize krk ylda vermediklerini ona krk gnde verdiler." demiti. i evliyay bulup, onunla sohbet etmekti. Eb Trb Naheb, Eb Hafs, Eb Ubeyd Busr ve Yahya bin Muz gibi limlerle sohbet etmitir. Eb Osman Hr talebesi iken, h c'nn izniyle Eb Hafs'n talebesi olmutur. Eb Hafs, h c'ya bir mektup yazarak: -"Nefsime, amelime ve kusuruma bakp mitsizlie dtm." dedi. h c ona cevap yazarak yle dedi: -"Mektubunu kendi gnlme ayna yaptm. Eer hlis bir ekilde nefsimden mit kesecek olursam, saf bir ekilde Allh Telya mid balam olurum. ayet Allh Telya saf bir ekilde mit balarsam, AUah Teldan saf bir ekilde korkmu olurum. 0 zaman kendi nefsimden mit keserim. Nefsimden mit kesince, Allh Tely zikredebilirim. Ben Allh Tely zikredince. Allh Tel beni affeder.

kalkt. nsanlardan bir eyler dilendi. Kimse kendisine bir ey vermedi. El-Kirmn (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Kim bu fakire bir para ekmek vererek, benim elli yllk haccim satn almak ister?" Orada bir fakh (fkh limi) vard. El-Kirmn (k.s.) hazretlerine; -"Ey eyh, sen eriat hafife aldn," dedi. El-Kirmn (k.s.) hazretleri; -"Ben, nefsime (kendime) bir kymet vermiyorum ki, amellerime nasl vereyim?" buyurdular. 164 Amelleri Terketmeyin Bu szlerinden murad, amelleri terketmek deildir. Belki btn hasenat en gzel bir ekilde ihls ile yaparlar... Ama sonuta yapm olduklar amellerine bir kadr-u kymet ve deer vermezler. Bu amellere muvaffak olmak ve bunlar yapabilmek baarsnn Allh Tel hazretlerinin fazl-u kereminden olduunu grrler... 165 Baarnn Sonunda Allah'a Hamd Sena Et Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdular: Eer Hak Tel hazretlerinden hayra tevfik eriirse, kul o hli bakasndan eritiini sanr. Hibir meknda hizmete ermeyi kendi baarn olarak grme. Hep Allh Tel hazretlerine hamd- sena et! Yaplan iten dolay kendini vme! 166 Tasavvuf Manlar Bu yet-i kerimede u iaretler vardr: s\ '# "Allah'n fazl" Hak Tel hazretlerinin mevhibelerinden bir hibe ve bahitir. Onu dilediine verir. Hibir kimse iin, kesb ve alma ile buna nail olmada bir delleti yoktur. Allh Tel hazretleri bunun sebebiyle kulunu hidyet verir kul imna hidyet bulur. Ve kul bu fazlullah sayesinde byk salih amellere muvaffak olur. Kavli erifde... "Hem Allah'n, senin zerinde fazl ok byk bulunuyor." O Allh Tel'dr... Azm olan Allh Tel senin zerine fazln ve rahmetini verdi, demektir. Nasl ki sen insanlara, Allh Tel'nn bir fazl ve rahmetisin! Bundan dolay buyurdu: (Ey habibim Ahmed Raslm ya Muhammed!) Eer sen olmasaydn, sen olmasaydn, ben felekleri yaratmazdm!"167 Allh Tel'nn, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerine olan fazl- keremindendir ki, ruhniyyat ve cismniyyattan hibir ey, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini vuslat yolunda artmad. Allhim! Bizleri Sana vasl olma yolunda fk ve enfs btn fetlerden ve mnilerden muhafaza buyur. Allahm! Bizleri fazln ile nufs-i kudsiyyeye (mukaddes ruhlara) ilhak buyur! -min (2/283) 168 Fsldamalar "Onlarn fsldamalannm ounda hayr yoktur." nsanlarn yaptklar fisldamalarnn ounda... 169 Necv Kelimesi "necv," kelimesi lugatta, iki kiinin arasnda bulunan sr, demektir. mam Zeccc 170(r.h.)'in grne gre, "necv," bir cemaat veya iki kiinin mnferiden (bakalarndan ayrlp)
AUah Tel beni affedince halktan kurtulur, Allah dostlar ile beraber olurum.." h c Kirmn buyurdu ki: "Evliyay sevmekten daha kymetli ibdet olamaz. Evliyay sevmek, Allh Tely sevmee yol aar. Allh Tely seveni Allh Tel da sever." "bidlerin yapt nafile ibdetler arasnda, evliyaya olan muhabbet gibisi yoktur. h c Kirmn hazretlerinin tasavvuf hakknda "Mir'tl-Hukem" isimli bir kitab var. h c 276 (M. 889) ylnda vefat etti. 164 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/616-617. 165 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/617. 166 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/617-618. 167 Kef'I-Haf:2123 168 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/618. 169 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/618-619. 170 mam Zeccc: Asl ad ibrahim b. Es-Seriyy b. Sehl'dir. 241 tarihinde Badat'ta dodu. yi bir tahsil grd. mam mberrid ve mam Sa'leb gibi byk limlerden ilim tahsil etti. "Nahiv" ilminde imm idi. Fazilet sahibi dindar ve takvl bir kiiydi. Ehl-i snnet ve'1-cemaat zere olup Hambel mezbindeydi. Genliinde bir taraftan ilme alr ve dier taraftan da "Hakkak"lk sanat ile urard. Kazancnn bir miktarn stad mam mberrid'e ve fakir talebelere verirdi. Daha sonra Vezir Ubeydullah bin Sleymnin olu Ksm'a hoca olarak tayin edildi. Zamanla mam Zecccn ikbli parlad.. mam Zeccc hazretleri bir ok talebe yetitirdi ve kitablar yazd. zellikle yazm olduu tefsiri, sarf. nahiv ve belt ilminin inceliklerine sahiptir.. 311 ylnda yine Badatta vefat etti. mam Zecccin baz kitaplar; Meni-Kurn. tikak, Nevdir, el-Kavf ve'1-Aruz, Muhtasaru'n-Nahvi...

gizli ve zahir konutuklar sz, demektir. 171 Fsaldama yeti Mchid (r.h.) hazretleri buyurdular: Bu yet-i kerime btn mahlkat hakknda olup ummidir. Sadece Tu'me'nin kavmine mahsus deildir. Her ne kadar, hrszn kavminin onun hakknda yapm olduklar fsldamalar hakknda indiyse de, btn fisldamalar iine almaktadr... 172 yilik Emredenler "Ancak emreden mstesna..." Ancak (u zikredilecek olanlar) emreden kiinin fisldamalar hari, demektir. Mecrr, "ok" kelimesinden bedel olmak zere... Bu senin, "Onlarn kyam etmelerinden hibir hayr yoktur; Zeydin kyam hari," demen gibidir, (neyi emreden mstesna?) "Sadaka vermeyi veya bir ma'rf ilemeyi "Ma'rf, eriatin gzel grd ve akln inkar etmedii her eydir. Gzel eitlerinin hepsini ve iyiliklerin btn eitlerini iine alr. Biz burada, "Ma'rf1 i 1- Karz- hasen, (dn) vermek, 2- zgnlere yardm etmek 3- Nafile sadaka 4- Her trl iyilik olarak, tefsir ettik. Sadaka'dan murad, vacip olan sadaka (zekt) olduu hakikati zere byle tefsir ettik... 173 Cennete tik Girecek Cbir bin Abdillah (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. E-fendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: -"Her iyilik sadakadr."174 Sen iyilik yap Zira: -"Cennete ilk girecek olanlar, maruf (iyilik) ehli olanlardr." 175 -"yilik ehli kt lmlerden korunur."176 yilik Yap Denize At Ne gzel buyurmular: -"Ey ah! Sen iyilik yap suya (denize) at! Eer balk bilmezse (Halik olan) Allah bilir." 177 Faydal Ameller Hadis-i erifte buyuruldu: Adem olunun amellerinin hepsi onun lehine deildir. Ancak 1 - Emr-i maruf (iyilik emretmek.) 2- Nehyi ani'l-mnker (ktl yasaklamak), 3- Veya zikrullh (Allh Tel'y zikretmek) hari..." 178

171 172

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/619. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/619. 173 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/619-620.
174

Sahih-i Buhri: 5562. Sahih-i Mslim: 1773, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yine buyurdular: "Kardeinin yzne glmsemen senin iin sadakadr, iyilikleri emretmen ve ktlklerden nehyetmen senin iin sadakadr, bir kimseye yolunu kaybettii yerde yol gstermen senin iin sadakadr, a'maya klavuzluk yapman senin iin sadakadr, yolda ta, dikeni ve kemii kaldrman senin iin sadakadr, kendi kovandan kardeine su boaltman sadakadr. Cmiu's-Sagr. c. 1, s. 109, 175 Kenzul-Umml: 15966,
176

Kenzul-Umml: 15966, Bu hadis-i erifin tamam yledir: -"iyilik sahibi kt lmden korunur. Gizli verilen sadaka Rabbin gadabn sndrr (dindirir). Sla-i rahm, (yakn akrabalar ziyaret etmek) mr ziydeliktir. Her iyilik sadakadr. Dnyada iyilik ehli olanlar, hirette de iyilik ehlidirler. Dnyada mnker ehli olanlar, hirette de mnker ehildiler. Cennete ilk giren, maruf ehli olanlardr." Kenzul-Umml: 15966, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/620-621. 177 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/621. 178 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/621-622.

Namazdan Daha Faziletli Amel "Veya insanlarn arasn dzeltmeyi (emreden baka)..." Hadis-i erif: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Size derece bakmndan namaz, oru ve sadakadan daha faziletli (bir amelden) haber vereyim mi?" Sahabeler (r.a.) hazerti buyurdular: -"Evet! Ya resulallah (s.a.v.)!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dargnlarn arasn dzeltmektir. Zira kiilerin arasnda bulunan fesat ve dargnlk tra edip kk kazr. Ben Sa tra eder demiyorum. Lakin dini kkten kazr..."179 Sadaka Eb Eyyb ei-Ensr (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, kendisine buyurdular: -"Sana krmz develeri (ve san altnlar) sadaka vermekten daha hayrl bir sadakaya dellet edeyim mi?" Eb Eyyb el-Ensr (r.a.) hazretleri; -"Evet! Y resulallah (s.a.v.)! Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"nsanlarn arasn slh edip dzeltirsin, onlar bozutuklar zaman... Ve onlar yaklatrrsn, onlar birbirlerinden uzaklatklar zaman..."180 Hakka Giden Yol... limler buyurdular: Sadece bu ksmn yani, 1- "Sadaka," 2- "Ma'rf," iyilii emretmek, 3- "insanlarn arasn slh edip dzeltmek," Zikredilmelerindeki sr ve hikmet: insanlara geen hayr ve i-yilik amellerinin ( yol zere olmasndandr:) 1- insana bir menfaat ulatrmak (bu sadaka ile olur) 2- Ya ondan bir zarar defetmek, (iyilii emretmekle olur) 3- Veya ona bir menfaat salamakla olur.. (Aralarn dzeltmekle olur) 181 aretler Sadaka, iyilik, ara dzeltmek : Bu kelime hayrl ilerin hepsini iine alr...) Amma (menfaat) ya cismndir, mal vermek gibidir. Ona bu kavl-i erif iaret etmektedir: "Ancak sadaka vermeyi emreden baka..." (Menfaat vermek) ya ruhn'dir. Buna ise u kavl-i erif iaret etmektedir: "Veya bir ma'rf lemeyi," Ama zarar defetmeye ise ona u kavl-i erif iaret etmektedir: "Veya insanlarn arasn dzeltmeyi," 182 Allah Rzs "Ve her kim bunu yaparsa," Bu zikredilen ilere iaret etmektedir. Yani 1- Sadaka, 2- yilii emretmek, 3- nsanlarn arasn dzeltmek... Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, bununla mteaddid (baka) eylere de iaret etti. Kelm emir zerine bina etti. u cihetle ki nce, "ancak emreden kii hari..." buyurdu. Bu bir ii emredenin sz hakknda bir kelmdr. Cezay fiil zerine tertip etti. Onun iin bu cihetle, "Ve kim yaparsa," buyurdu. Bu da fail hakknda kelmdr. Birinci de mnsip olan mirin hkmn emretmektir. Bunu kim emrederse, diyor. Bununla mirlerin hayrlar zmresine dahil olmas iindir. Fail hayrl insanlarn zmresine dahil olmu oldu. Fakat burada asl ve maksad,
179

Eb Davud: 4273, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/622. 180 BeyhaM: 11094, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/622-623. 181 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/623. 182 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/623-624.

fiildir. Yani iyilii emretmek, ktl nehyetmek ve insanlarn arasn dzeltmektir. Emre itibr edilmesi, kendisine vuslat itibariyledir... Bunda, zikredilen ilere (yani iyilii emretmek, ktl nehyetmek ve insanlarn arasn dzeltmeye) tevik vardr. "Allah'n rzasn arayarak..." Allh Tel hazretlerinin rzs, bu fillerin istenilmesine illet (ve sebep) olup onlar Allah'n rzsna kaytlamaktadr. nk ameller, niyetlere gredir. Kim hayr ilerini, gsteri ve desinler iin yaparsa o kii (Allah'n rzs ve uhrev sevb'a) mstahak o-lamaz.... Ve ecir'den mahrumdur... 183 Ihlasla alan Sa'd (k.s.) buyurdular: Eer bu gn asl olan ihls sende yoksa... Hibir kimse iin bunlardan mahrum olma. Zira sen amellerinden hlas sahibi olmazsan ecrinden mahrum olursun. alan Zeyd'in hanesinden, Amr'n cret gz olmaz ey oul... alan kazanr... "Yarn biz ona byk bir ecir vereceiz." Vasfn kendisindan kasr iindir (bu ifde... Yani) Allah rzsnn altnda (ve dnda) dnyev bir maksat ve menfaat le bu ileri yapanlar horlanrlar... 184 Raslllaha (s.a.v.) Muhalefet... "Her kim de Peygamber'e muhalefette bulunur.'185 Dmanlktan ona (kar gelip) muhalif olur... nk iki muhalifin szleri, bir ayrlktan ve muhalefettendir. Baka bir muhalefetten deil... "Kendisine hidyet (ve hak) tebeyyn ettikten sonra," Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamberliine dellet e-den mucizeleri vakf olmakla kendisine hak zahir olduktan sonra (peygambere muhalefet oldular...) (2/284) "Ve mminler yolunun gayrsna giderse," M'minlerin zerinde devam ettikleri, itikd ve amelin yani "din-i kayyim"in gayri bir bir inan ve amel zere oldularsa... "zonu gittiine brakrz..." Onun edinmi olduu dallet (ve sapkla) ynelir bir halde brakrz. Onunla semi olduu yolun arasn serbest brakmakla onu rezil ve rsvay ederiz... "Ve kendisine cehennemi boylatnz."186 Onu cehenneme koyarz, demektir. Yani cehennem... Rivayet olundu: (Hrszlk yapan ve suunu yalanc ahitler vastas ile bakasnn zerine atan) Tu'me, elinin kesilmesi korkusundan Allah'n hkmne (kar) inat etti ve Allah'n Rasl, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine muhalefet etti. Mekkeye kat. Orada Mekke ehlinin (mriklerin) dinine girdi... Ve kfir olarak ld. 187

183 184

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/624. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/625.

185

ikak" ve "musakka" kelimeleri, "akk" dan tremitir, "ayrlp muhalefete gemek" mnlarna gelir. Mminlerin yolu, itikad (inan) ve amelde mminlerin tuttuu tevhid yolu ve salam dindir ki, Allah'a, Allah'n Resul'ne ve ulu'l-emre itaat yoludur. Bundan bakasna tabi olmak da tevhid yolundan kmaktr, mminler yolu olmayaca bellidir. u halde Allah'n Peygamberi'ne kar k mak, mminler yolundan bakasna gitmek demek olaca ak olduu halde, bunun; "Ve m'minler yolunun gaynsna giderse," diye ayrca aklanmas, elbette dikkate ayandr. Demek ki, Allah'n Resul'ne ittiba (uymak) gibi, mminlerin yoluna uymak da aka istenmektedir. Resulullah'dan kesin delil (nass- kafi) gelen hususlarda Resu lullah'a kar kmakla mminlerin yoluna gitmemek mtelazim (birbirinden ayrlmayan) ve ayn ey ise de nass (dini delil) gelmeyen hususlarda bu telazm (beraberlik) ak deildir. Mminler, Hem emn havfe dair bir haber geldii vakit kendilerine, onu yayveriyorlar. Halbuki, onu Peygamber'e ve ilerinden l'l-emr olanlara arzetseler, elbette bunlarn istinbta kaadir olanlar, onu anlar, bilirlerdi. Eer Allah'n fazl u rahmeti zerinizde olmasayd, pek aznzdan madas eytan'a uymu gitmitiniz. (Nisa, 4/83) nassna uygun olarak ittifak ve icma ile bir yol tuttuklar zaman baz kimseler mminlerin tuttuu bu yola kar ktklar halde Resulullah'a dorudan doruya kar kma ve muhalefet etme mevkiinde bulunmam olduklarn iddia edebilirler. te, "Her kim de, kendisine hak tebeyyn ettikten sonra, Peygamber'e muhalefette bulunur." dan sonra "ve m'minler yolunun gayrsna giderse," kaydnn aklanmas bu ikisinin bizzat matlub ve gerekli bulunduunu, yani Resulullah'a kar kmak, mminler yoluna gitmemek demek olduu gibi, mminler yoluna gitmemek de Resulullah'a kar kmak demek olduunu aka anlatm ve buna binaen icma- mmet (islm ulemasnn ittifak) ile dahi dorunun ortaya kacan ve ona da uymann farz olduunu gstermitir. Bunun iin Ehl-i Snnet ve'1-Cemaat alimleri, bu fkray icma- mmete uymann farz olduunu ifade iin sevkolunmu bir delil olarak anlamlar ve delalet ynn eitli ekillerde izah etmilerdir. "Ittiba" kelimesi de asl meselenin uyma esas zerinde cereyan ettiini gsterir. 186 "Isla" kelimesi, bir eyi yakmak in atee atmak ve atee atp durdurmaktr. 187 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/625-627.

Cemaatten Ayrlmamal Akll kiiye den vazife, cemaate yani m'minlere muhalefet etmemektir. nk; "Srden ayrlan koyunu kurt yer." M'minlerin yolu; 1- Hak yoldur. 2- Cennete ulatrr, 3- Kurbet (Allah'a yaklatrr), 4- Vuslata kavuturur, 5- Lika (insana cennette Allah'n cemliyle merref olmaya) vesiledir... 188 Tasavvuf! Manlar Bu yet-i kerimelerde iaret edilen manlar: "Onlarn fisildamalarnn ounda hayr yoktur." Nefis, eytan ve hev- hevesten o fsldaanlar... nk bunlar, en erlilerdir. Bunlarn fsldadklar eylerde elbette hayr yoktur. Zira bunlar; 1-S-i (gnah ilemeyi), 2-Fuhu... 3- Ve mnkeri (ktl) emrederler. Sonra yet-i kerime'de istisna yapld ve buyuruldu: "Ancak sadaka vermeyi veya bir maruf ilemeyi veya insanlarn arasn dzeltmeyi emreden baka..." Ancak bu hayrlar ileyenler mstesna... nk bu ilerde hayr vardr. Bu hayrlar emreden Allh Tel hazretleridir. Allh Tel hayrlar; 1 - Vahiy yoluyla umm olarak emreder, 2- Havtr-i Ruhan, 3- tlhm- Rabbn olarak'da havas kullarna verir... Havtr189 (iki yolla verilir), 1 - Melek vastasyla olur, 2- Vastasz olur... 190 lham lham, Allh Tel hazretlerinden vastasz gelendir191... lham iki ksm zeredir. 1- Allah'tan olduu bilinmez. 2- Allah'tan olduu bilinir... lhm'n birinci ksm: Kul, o ilhamn Allh Tel hazretlerinden olduunun uur ve farkna varmaz.
188 189

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/627. Hatr: nsann kalbine gelen dnceler. Havtr, bzan Aliah Telnn insann kalbinde meydana getirdii eyler olur. Bunlara hak, doru havtr denir. Bzan melekler vastasyla gelir. Buna ilham denir. Bzan. eytan onlar insann kalbine atar, buna vesvese denir. Bzan da nefsin kendi kendine kard eyler olur ki, buna hevcis denir. 190 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/627-628.
191

Feyiz yoluyla kalbe ilka olunan mana. Akl yrtme ve dnmeye dayanmadan kalpte doan ilimdir... ilham, herhangi bir istidlal yoluna bavurmadan insann ruh melekeleri vastasyla bir konu hakknda ilim sahibi olmasdr. slm akaidine gre, ilham ilim elde etme yollarndan deildir. Yoksa, her nne gelen bana ilham geldi, bu byledir, derdi. Veya herhangi birisi, ite falanca kitab ilham ile yazlm tr. Herkes bunu kabul etsin, derdi.... Bu meseleyi mam Taftazan (r.h.) hazretleri "Akid erhinde," yle tefsir etmektedir: ilham herkes iin bilgi vastas deildir. Bakasna kar delil olarak kullanlmaya elverili de deildir. Kiinin kendisi iin ilham delil olabilir. nk ilhamla ilim hasl olduu konusunda phe yoktur. Bu hususla ilgili hadisler mevcuttur. Bir ok seleften bununla ilgili haberler nakledilmitir. erh'l-Akid, mam Rabbn Mcedd-i Elf Sn (k.s.) hazretleri, "Mektbt" isimli mbarek kitabnda edille-i er'iyyeden sonra beinci asl olarak kabul etmektedir. Ve zetle ilham hakknda yle buyurmaktadr. Drt delilden (kitab, snnet, icm-i mmet ve k-ys- fukha'dan) bakas hibir ekilde, hkmlerin isbatna yararl deildir. Ne ilham, haram ve helli isbat edebilir; ne de batn erbabnn kefi farz ve snneti an latabilir. Velyet-i hassa erbab dahi, mtehidlere uymakta, avam m'minlerle ayn durumdadr. Keif ve ilham bakalar zerine bu babda onlara bir meziyet getirmeyecei gibi, onlara uymak bandan da kurtaramaz. Bu manada Znnun, Bistami, Cneyd, ibli; avam m'minlerden olan Zeyd, Amr, Bekir. Halid ile itihada dayal hkmlerde mtehidlere uyma annda ayn durumdadrlar. Evet er'i hkmler, edille-i erbaaya (drt delile) baldr. Onlarda ilhamn yeri yoktur. Lkin, er'i hkmlerin tesinde oka dini ler vardr. 0 manada dahi, ilham olup beinci asldr. Din, Kur'an ve hadisle tamamen kmil olduuna gre; bu kemalden sonra, ilhama ne gerek var? Kalan ne gibi bir noksan vardr ki, ilham ile tekml eder? Bu suale u cevab veririm: lham dinin gizli kalan kemaltni zhar eylemektedir. Dinde fazladan kemalt isbat etmemektedir. Nitekim, ilham dahi hkmleri aa karmaktadr. Mektbt: 368. Mektub... Yani ilham, kendisine hs konularda, havss ilgilendiren bir marifettir... lham ehli, eriat ehline baldr... Vahiy ile ilham arasndaki u farklar vardr: 1. Vahiy yalnzca peygamberlere gelir. 2. lhamda melek gzkmez. 3. Kendisine ilham gelen kii bunu gizleyebilir. Hatta gizlemesi daha gzeldir. Peygamber vahyi gizleyemez, 4. Vahiyde kesinlik vardr. Peygamber vahyin, Allah'tan geldiini kesin olarak bilir.

kinci ksm: Sarih bir iaretle olan ilhm'dr. Kul onun, ilhm'n nurunun talimi iin Allh Tel hazretleri tarafndan geldiini bilir. Tarifi baka bir tarife muhta deildir. lhamn Allh Tel hazretlerinden olduu bilinir. Bu tr ilham, evliya ve evliy'nn dnda olan kiilerde de olur... Baz byk eyhlerin; -"Kalbim Rabbimden (yle) haber verdi..." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki hak, elbette mer'in lisani zerine konuur..192 Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri (Hazret-i mer r.a. iin), buyurdular: -"Az kald onun firseti vahyi geecekti." Sonra Allh Tel buyurdu: "Ve her kim bunu Allah'n rzasn arayarak yaparsa," Kim, Allh Tel hazretlerinin kendisine ilham ettii eyle Allah'n rzsna muvafk ameller ilerse, "Yarn biz ona byk bir ecir vereceiz." harfinin zikredilmesi takp iindir. "yaknda," yani hemen fiilin akabinde biz kendisine ecir veririz, demektir. Bu ecirde, inayet cezbesidir. O inayet cezbesi ki, onu kendisinden cezbelendirip Azm'e (byk olan Allh Telya) vasl Kld... Sonra Allh Tel buyurdu. "Ve her kim Peygamber'e muhalefette bulunur." Kendisine hak Tel hazretlerinden bir rasl olan Rabbn ilhama muhalif olursa... "Kendisine hak tebeyyn ettikten sonra..." lhamn ve nurunun tarifinden sonra... "Ve mminler yolunun gayrsna giderse," lhm'a yaknen inanan m'minlerin yolunu brakp; hev- heves, nefsin ho gstermesi ve eytann yoluna tabi olursa... "Biz onu gittiine brakrz," Yneldii yolda onu yardmsz brakrz. "Ve onu boylatrz.," Yapm olduu amellerin zincirleriyle ..."Cehenneme..." 1-Behmi sfatlar. 2- Nefs-i emmrenin yedi sfatlan, 3- Ve eytan sfatlarn sfliliklerine atarz... "Ve o, ne fena giditir..." Hev- hevesin ibdeti, nefis ve eytana tabi olmak ve bunlar Allah'a erik ve ortak edinme yolu ne kt yoldur... Te'vilt-i Necmiyyede de byledir... 193 irk ve Tevhd yce vea: Dorusu Allah, kendine irk koulmasn mafiret buyurmaz. Ondan berisini se, dilediine mafiret buyurur. Kim de Allah'a irk koarsa, hakikatte pek uzak bir dalle sapmtr. 194 Tefsri erifi: Gnahlar Balanr Ancak... "Dorusu Allah, kendine irk koulmasn mafiret buyurmaz. Ondan berisini ise, dilediine mafiret buyurur." Dorusu Allah," "Mafiret buyurmaz," (neyi?) "irk koulmasn," (kime?) "Kendisine," "Ve mafiret buyurur." (neyi?) "O gnahlar ki,' "Ondan berisini (irkten beride olan)." "Dilediine..." 195 Sebeb-i Nzul (Hikaye) Denilir ki: Yal bir kimse Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Ve dedi ki: -"Ben yal bir kimseyim! Ben gnah ilemeye daldm... Fakat Allh Tel hazretlerini tandmdan bu yana ona iman ettim ve Allh Tel hazretlerinden baka dost edinmedim. Ve ona kar cr'et ederek masiyetlere dalmadm. Gz ap krpcaya kadar (bir an bile) kaarak Allh Tel hazretlerini ciz brakacam dnmedim. Ben ilemi olduum gnahlara pimanm. Tevbe ediyorum! Sen Allh Tel hazretlerinin katnda benim halimi nasl ve nice gryorsun?" dedi. Bu yal adamn sorusu zerine bu yet-i kerime indi:
192

Kenzu'l-Umml: 32717, u lafzlarla gemektedir: -"Muhakkak ki Aliah Tel hazretleri, hakk, mer'in dili ve kalbi zere kld. 0 farktur. Allh Tel hazretleri, onunla hak ile btln arasn ayrd 193 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/628-631. 194 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/631. 195 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/631-632.

"Dorusu Allah, kendine irk koulmasn mafiret buyurmaz. Ondan berisini ise, dilediine mafiret buyurur. Kim de Allah'a irk koarsa, hakikatte pek uzak bir dalle sapmtr!" buyuruldu. irk balanmaz. Ancak (iman ve tevhid ile) irkten tevbe edilirse balanr. irk (ve kfrn) dnda kalan btn gnahlar balanr. ster sahibi tevbe etsin ve isterse tevbe etmesin... Lakin bu gnahlarn balanmas herkes iin deildir. Allh Tel hazretlerinin mafiretini diledii kiiler iindir.. "Kim de Allah'a irk koarsa, hakikatte pek uzak bir dalle sapmtr." Haktan saptmtr ve uzaktr. nk irk dallet eitlerinin en bydr. Doruluktan istikmetten en ok uzak olan sapmadr. 196 Mrik Haddd (r.h.) buyurdular: Dorudan (hakdan) ve hidyetten uzaklap gitmekle (bsbtn dallete) gitti. Btn hayrlar ona haram oldu. (2/285) ij^J "pek uzak," kavl-i erifin manas; cennetten uzaklap gitmek bir ok mertebeler zerinedir. En uza ise Allh Tel hazretlerine irk komaktr. 197 irk En Byk Rezalettir irk rezaletlerin en irkinidir. Tevhd, hasenatn en gzeli olduu gibi... Seyyit (gnahlar) bir ok vecih zeredir. Mesel; 1- Haram yemek, 2- arap imek, 3- Gybet etmek, 4- Ve benzerleri... Lakin hepsinin en kts ve en irkini Allh Tel hazretlerine irk komaktr. 198 Tevhd Hasenat (iyilikler de birka) vecih zeredir.... Hepsini ameli slih iine toplar. Amel-i slih, kendisinde Allh Tel hazretlerinin rzsnn arand gzel amellerdir. Hasenatn hepsinin en gzeli tevhid'tir. nk tevhid btn hasenatn ess olup ktlkleri mahveder. Bundan dolay tevhid tartlmaz. 199 Tevhd Kelimesi Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Adem olunun ilemi olduu btn ameller(in sevaplar) kyamet gn tartlr. Ancak "La ilahe illallah" Allahtan baka ilh yoktur, ehdeti hari.... Muhakkak ki bu (tehvid) onun mizanna konulmaz." nk eer tevhid kelimesi (nin) sevab, mizana konulacak olursa, gerekten sdk ve samimiyetle "La ilahe illallah" Allahtan baka ilh yoktur, diyen kiinin tevhidi (terazinin bir kefesine) konulsa, yedi kat sema ve yedi kat yerler, (terazinin dier kefesine) konulsalar; elbette "La ilahe llallah" Allahtan baka ilh yoktur, tevhid kelimesinin iinde bulunduu taraf ar basar. te bu hakikatten dolay Allh Tel hazretleri tevhid'ten uzak olup irke girenlerin saptmalarn pek uzak bir dallet olarak beyn buyurdu. 200 eytan Yce Meali: O'nu brakp da sde diilere tapyorlar ve sde yalabk bir eytan'a tapyorlar.117 Ki, Allah onu lanetledi. O da yle dedi: "Cellin hakk iin kullarndan bir mukadder pay alacam.118 Ve lbdd (mutlaka) onlar saptacam ve her halde onlar mniyyelere drp, olmayacak kuruntularla aldatacam. Ve lbdd (mutlaka) onlara emredeceim de, hayvanlarn kulaklarn dilecekler. Ve lbdd (mutlaka) onlara emredeceim de, Allah'n halkn tayir edecekler." Ve her kim Allah' brakp, eytan veliyy ittihz ederse, phesiz aktan aa hsrana dmtr. O, onlara va'd verir, mniyyelere, mitlere drr. Fakat eytan onlara kuru bir aldatmadan baka ne va'deder?! 120
196 197

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/632-633. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/633. 198 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/633. 199 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/633. 200 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/633-634.

te onlarn varacaklar yer cehennemdir. Ve ondan halsa (kurtulmaya), hibir re bulamayacaklardr.121 201 Tefsr-i erifi: "kelimesi," (m-i) nfiyye manasnadr... "Dua ediyorlar (tapyorlar)," Mrikler tapyorlar."dua ediyorlar,," kelimesi, "bdet ediyorlar, tapyorlar," manasnadr. nk bir eye ibdet eden kii, ihtiyac annda ona dua eder. "O'nu brakp..." Zamir Allh Tel hazretlerine rcidir. "Sde diilere ..." 202 Mennes "diiler," kelimesi, "dii" kelimesinin cemiidir."diiler,"' kelimesinden murad, putlardr. Mriklerin putlarna' "diiler," ismi verildi. nk mrikler; 1 - Putlarna kadnlarn suret ve eklini veriyorlard. 2- Putlarn kadnlarn ssledikleri eti eit ss eyalaryla sslyorlard. 3- Putlarna umumiyetle dii isimler veriyorlard. Lt, Uzz ve mentgibi... Bir eye eer mennes (dii) smi veriliyorsa; (onun baz sebepleri vardr:) 1 - 0 ey diidir. 2- Veya o ey, cmidttandr...(Arablar arasnda, ruhsuz ve l eylere >\\ "diiler," denilir. 203) Camidt, fail olmayp mnfail (kendisine yaplan fiili kabul eden mahluk) olmalar cihetiyle diilere benzedikleri iin kendilerine mennes (dii) isimler verilir. Allh Tel hazretleri, mriklerin tapmakta olduklar putlar, tti[ "diiler," diye isimlendirmesinin bir sebebi de belki, mriklerin 'tA$\ "diiler," diye isimlendirdikleri fiil sahibi olmayp, (bir failin fiiliyle) meydana gelmi olan eylere taptklarn tenbih iindir. Halbuki ma'bdun hakk fail olmasdr, mahlk deil... Bu kavl-i erif, mriklerin cehaletlerini nehyetmek ve ifrd derecesindeki ahmaklklarna delil olsun diye byle buyuruldu. 204 Meleklerde Cinsiyet Denildi ki: iAil "diiler," kelimesinden murad, meleklerdir. nk mriklerin iinde bazlar meleklere tapyorlard. Ve mrikler; -"Melekler Allh Tel'nn kzlardr," diyorlard. Bundan dolay Allh Tel hazretleri; "Evet, hret'e iman olmayanlar melikeye dii ad takp duruyorlar;"205 Mrikler, "her eyin en adisi, en kts, en d ve en rezili diileridir," itiraflaryla beraber, taptklar putlara dii isimler veriyolard. 206 eytn- Merd "Ve sade tapyorlar." Onlarn putlara tapmakla aslnda taptklar, "Yalabk bir eytan'a..." nk onlarn putlara tapmalarn emreden eytandr. eytan, onlar putlara tapmak zere saptt... Bylece mriklerin bu konuda eytana itaat edip putlara tapmalar (aslnda) eytana tapma olmu oldu. 207 eytan blistir mam Zeccc (r.h.) buyurdular: Burada geen oJi "eytan"dan murad, blistir. nk bu yet-i kerimeden sonra, gelen, yet-i kerimede bulunan, "Cellin hakk iin kullarndan bir mukadder pay alacam." Kavl-i erifi buna ehdet ve dellet etmektedir. nk bu iblisin szdr. O ibdet etmez. Zira onlara ibdet ve hizmet etmek iini ssl gsteren blistir. 208
201 202

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/634-635. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/635. 203 Bahru'1-Ulm (Tefsr'1-Semerkand) c. 1. s. 389. 204 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/635-636. 205 en-Necm: 53/27, 206 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/636-637. 207 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/637. 208 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/637.

Merd Nedir? "Merid,"209 Kendisine hayr taalluk etmeyendir. Denildi ki: * "Merid" kelimesi, iy "kelimesinden gelmektedir. Yani er iin tecrid olundu ve hayrdan ri oldu, demektir. (Mesl: Arablar arasnda,) "ecere-i merd" derler. Yani zerinde yaprak olmayan (plak) aa," derler, zerinde yaprak olmayan (plak) aa," derler. "emred," yznde kl olmayan tysz olan, demektir. 210 eytn Melundur "Allah onu lanetledi." eytann ikinci sfatdr. Allh Tel hazretleri, eytan, ebediyyen cehennemde kalmay hkmedip onu cezalandrmakla rahmetinden uzaklatrd... Bununla, "Allah onu lanetledi." Demek nasl sahih olsun ki, halbuki eytan dnyadadr. Her halde ve her yerde Allh Tel hazretlerinden kendisine gelen nimetten hli deildir. Zira kendisine ebediyyen cehennemde kalma hkm verilmekle beraber eytan bu nimetler sebebiyle zulmedilmiyor ve bu nimetlerden, kesilmiyor!" diyenlerin szleri dm oluyor... 211 eytann stei "Ve dedi," Onun zerine atftr. Merid ve Allah'n lanetinin arasn toplayan eytn dedi... eytann lanete urama annda ondan sadr olan bu en (ve ok kt ve ok ar) szler, eytann insanlara olan dmanlnn ifrat derecesinde olduuna dellet eder. nk sfatlar arasnda vaki olan "vav" harfi, sdece mcerred cemiyyet ifde eder... (eytan ne dedi?) "Cellin hakk in elbette edineceim," Bu (lm) harfi ve gelecek olan dier btn lm harfleri kasem iindir... "Kullarndan bir mukadder pay...." Kesin ve vacip olarak, benim iin takdir edilmi bir pay... O blis iin farz edilen nasp (takdir edilen pay), eytann ssl ve gzel gsterdii masiyetlerde ona itaat eden herkestir. 212 eytann Pay Hasan Basr (r.h.) hazretleri buyurdular: -"eytann pay her bin kiiden dokuzyz doksan dokuz kiidie. " (2/287) "Merik"in hadis-i erifinde olduu gibi... 213 Binde Dokuzyz Doksandokuz Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Allh Tel buyurur:" yani mevkf gnnde der ki: -"Ey Adem olu!" Adem olu: -"Buyur ya Rabbil Buyur ya Rabbil Sana tekrar tekrar icabet ediyorum, beni tekrar tekrar mesd eyle, hayrn tamam senin kudret elindedir.." Allh Tel buyurur: -"Cehenneme gidecekleri kart!" der. Yani cehennem ehlini ayr! Burada, ^ "gndermek," ^y^> "gnderilmi" manasnadr. Adem olu der ki: -"Cehenneme gnderilecekler ne kadardr?" Allh Tel buyurur: -"Her bin kiiden dokuzyz doksan dokuz kiidir..." (Rvi derki) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Bu karlkl konuma, kk ocuun salarnn aard ve her hamilenin hamlini drd zamandr..." Bu lafzlar, kyamet gnnn korkularndan kinayedir... "O gn insanlar sarho grrsn," korkudan... "Halbuki onlar sarho deiller." arap ierek sarho olmu deiller..."Lakin Allh Tel'nn azab iddetlidir." Ravi buyurdu: -"Bu durum sahabelere ok ar deldi. Ve dediler:"
209

Merd" ve "mricT, hayr ile ilgisi yok demektir. Trkede buna bozulmu olarak "meret" denilir. Bu maddenin asl terkibi, kaypaklk mansyla ilgilidir. Nitekim emred. Aj-\ yalabk; Muhakkak ki o, sradan yaplm yaln sra saray" (Nemi. 27/44); bitmez kumsal yer veya kasnda kl bitmez kadn; i ecere-i mrad'. yapra dklm plak aa demektir. 210 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/637-638. 211 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/638. 212 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/638. 213 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/639.

-"Ya Raslellah (s.a.v.), hangimiz bu bin kiiden geri kalan bir kii olacaz?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Mjdeler olsun! Muhakkak ki sizden bir kii Ye'cc ve Me'cc'den bin kii..." Bu hitap sahabelere ve dier m'minleredir... Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Nefsim yed-i kudretinde olan Allh Tel hazretlerine kasem olsun ki, sizlerin cennet ehlinin drtte biri olacanz mit ederim." Rav buyurdu: -"Biz Allh Tel hazretlerine hamdettik. Tekbir getirdik... Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular:" -"Nefsim yed-i kudretinde olan Allh Tel hazretlerine yemin olsun ki, sizlerin cennet ehlinin te biri olacanz mit ederim." Rav buyurdu: -"Biz Allh Tel hazretlerine hamdettik. Tekbir getirdik... Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular:" -"Nefsim yed-i kudretinde olan Allh Tel hazretlerine kasem ederim ki, sizlerin cennet ehlinin yars olacanz mit ederim." Baka bir hadis-i erifte de bu yars ifdesi te ikisine kadar ykseltilmitir. Efendimiz (s.a..v) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki cennet ehli kyamet gn yz yirmi snf olacaktr. Bu mmet onlardan seksen snftrlar." 214 -"Muhakkak ki mmetlerin arasnda sizin misliniz, siyah tyl kzn zerinde bulunan beyaz benek (tyler) gibisiniz." Yani kfirlere nazaran bu kadarsnz. Btn m'minlerin cennete girmeleri (akldan) uzak deildir. 215 eytann Pay? Sual: Eer sen, eytan Allah'n kullarndan kendisine farz klnm bir nasp ve paynn olduunu nasl bildi?" diye sorarsan. Cevb: Derim ki: Bu sorunun birka cevb vardr. 1 - Bu cevaplardandr: Allh Tel hazretleri, "Ve lkin benden u kavil hak oldu: 'Elbette ve elbette cehennemi dolduracam btn cinlerle insanlar dan!"216 Kavl-i erifiyle ona hitb ettiinde, eytn, Adem oullarndan temenni ettiine nail olacan rendi. 2- Ondandr: eytan, Adem Aleyhisselm'a vesvese verip muradna nail olduunda, Adem Aleyhisselm'n zrriyetine vesvese vermeyi tama" etti. 3- Ondandr: iblis, cennet ve cehennem ateini grdnde, cennet ve cehennemde sakin olacak insanlar olduunu bildi. 217 eytann nsan Saptmas "Ve kasem olun ki elbette onlar saptacam." Haktan... eytann saptmas, vesveseleri ve btla arma-sdr... eytan, kendisine armann dnda dalletten bir eye (sahip olsayd) elbette btn mahlkat dallete drrd. Lakin Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onun hakknda yle buyurdu: -"eytan, (insanlara ktl) ssl gstermek iin yaratld. Onun dalletten bir eyi (yaratmas) yoktur."218 Yani eytan, insanlara btl ssl gsterir. nsanlarn ehvetlere binmelerini ho gsterir. Ama dalletten bir eyi yaratamaz... 219 Kuruntu eytandandr Yfh' j "Her halde onlar mniyyelere drp, olmayacak kuruntular kaptracam." Onlar btl temenni ve kuruntulara drmek, insana temenni ettii mal ve uzun mr gibi idrk ettii eyleri
214

Msned-i Ahmed: 4100, Bu metin Sahih-i Buhri ve Sahihi Mslim'de yoktur. Musannif hazretleri cml-e itirziye olarak bu hadisi buraya almlardr. 215 Sahih-i Buhr: 3099, Sahih-i Mslim: 337, Tercmede, trnak (".") iinde geen yerler, hadis-i erifin metninin tercmesidir. Dier yerlerde Musannif hazretlerinin erh iin hadis-i erifin lafzlarnn arasna yazd erhi ve tefsridir. Musannif haz retlerinin tertibine uyurak tercme ettim... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/639-641. 216 es-Secde: 32/13, 217 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/641.
218

ed-Drr'l-Mensr: c. 6, s. 430, Bu hadis-i erifin tamam yledir: Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ben davet edici ve tebl edici olarak gnderildim. (Bir kii iin) hidyeti (yaratmam gibi) bir eyim yoktur. eytan da (ktl halka) gzel gstermek iin yaratld. Onun (bir kii iin) dalleti (yaratmas veya birini zorla saptmas gibi) bir eyi yoktur." ed-Drr'l-Mensr: c. 6, s. 430 219 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/642.

hayl ettirmektir... 220 eytann Kuruntular Denildi ki, onun insana verdii mniyet ve kuruntusu; 1 - Cennet yoktur demesi, 2- Cehennem yoktur demesi, 3- Kabir azab yoktur demesi, 4- lmden sonra dirilmek yoktur demesi, 5- Cezalandrlmak yoktur demesi, 6- Hesap yoktur demesi. 7- Ve insan gnah ilemekten alkoyan dier uhrev hallerin olmad vehmini vermesi... 221 eytann hiret Kuruntular Denildi ki eytan, kiiye hirette, 1- hirette byk bir hazza kavuacan, 2- hirette hesap, mizan ve srat gibi menzilleri kolay geeceini, 3- Allah'n fazlna nail olacan, 4- Cennete gireceini, 5- Ve cehenneme girmeyecei gibi kuruntularla kiiyi sa-ptm asdr.... 222 Hayvanlarn Kulaklarn Kesmek zere Saptrmas "Ve kasem olsun ki elbette onlara emredeceim," "Hayvanlarn kulaklarn dilecekler." insanlar, emrinin icab olarak hayvanlarn kulaklarn kesecekler ve ikiye ayracaklardr. Bunda da asla tereddt ve te'hr etmeyecekler. (Geciktirmeden hemen emrimi yerine getirecek lerdir.) (Arablar arasnda,) "Onu kesti" denilir. Yani "onu kesti," demektir. Sonra teksr iin tef l babna nakledildi. Yani ok ok kesip koparacaklar, demektir. Mfessirler, burada hayvanlarn kulaklarnn kesilmesinden muradn, adak iin ayrlan develerin be nesil dourmu develer olduu gr zerine icm ettiler. "en'm" ise, deve, sr ve koyundur. Yani ben insanlar, bu eylerin (hayvanlarn) kulaklarn kesmeye azmettireceim. nsanlar, bu hayvanlar putlar iin adak klmakla kendi nefislerine haram ederler. Yine onlar; bu hayvanlara; 1- "Bahra," adak deve, 2- ilsC " Sibe " be nesil douran deve, 3- " Vasle/'yedi nesil douran koyun... 4- "Hm" srt dalanan deve... simlerini verirler... (Bylece bu develeri putlara adarlard.223 Sibe Develer Chiliyet dneminde onlardan birinin devesi be batn dourur ve beincisi erkek olursa, o deveyi putlara adarlar. Onun kulan delerlerdi. 0 hayvana binmekten, stn imekten ve etini yemekten vageerlerdi. 0 deveden yararlanmay kendilerine haram kabul ederlerdi. Onu hibir sudan kovmazlard. Mer'lardan menetmezlerdi. ok yorgun biri ona rastlasa bile ona inmezdi. Denildi ki: Bunu deve yedi batn dourunca yaparlard. Salverilen," Sibe" develer, diledikleri yerlere giderlerdi. Yine (chiliyet dnemi mriklerinden) bir adam (hastaland zaman); -"Ben ifya kavuursam devem aibedir," Veya; -"Kaybolan falanca kii seferden dnerse devem aibedir," Ya da kendisi yolculukta ise; -"Ben (sa ve salim olarak) vatanma kavuursam devem aibedir," Veya,
220 221

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/642. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/642-643. 222 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/643.
223

Bu konuda Allh Tel hazretleri yle buyurmaktadr: "Ne Bahire, ne Sibe, ne Vasle, ne Hm'dan hibirini Allah meru klmad; lkin kfretmekte olan kimseler, Allah nmna yalan syleyerek O'na iftira ediyorlar. oklarnn da akl ermez..." el-El-Mide: 5/103, yet-i kerimesinde geni bilgi gelecektir. Oraya baknz. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/643-644.

-"Eer karm erkek ocuk dourursa, devem aibedir..." derdi. Bunlara benzer maksadlarla putlara adakta bulunurlard. Yine (chiliyet dnemi mriklerden) biri bir mal cinsiden ok zengin olursa, o malndan birini saygda bulunurdu. Onu serbest brakrd. Hibir surette ondan faydalanmazd. Onu sudan ve mer'lardan menetmezdi. Bu hayvan lnceye kadar byle yaard. Bunun etinin yenilmesinde erkekler ve kadnlar mterekti... (2/288) 224 Vasle Vasle, koyunlardan, yedi batn dourana denilirdi. Eer yedinci defa dourduu yavru, erkek olursa, onu ma'budlanna (putlarna) kurban iin keserlerdi. Etini sadece erkekleri yerdi. Kadnlar yiyemezdi. Eer yedinci batnda dourduu dii olursa, onu yine dier koyunlar gibi kullanrlard. Eer koyun ift (ikiz) dourur ve biri erkek dieri de dii o-lursa; -"Kz karde, kardeini Vasle yapt. Ondan dolay kardeini kesmezlerdi. Onu Sibe hayvan menzilesine koyarlard. Ondan faydalanmak, erkeklere mahsustu. Kadnlar ondan faydalanamazlard,"vasle," "Vasle" manasnadr. 225 Hm Deve Yavrusunun yavrusu douran develere denir. Denildi ki: Hm erkek develerden, yavrusunun yavrusuna binildii zaman, kendisine hm denilir. Ona: -"Srt daland," denilirdi. Serbest braklrd. Kendisine binilmezdi. Su ve mer'dan menedmezdi. ld zaman da etinden erkek ve kadnlar yerdi. 226 Mahlkat'n Deitirilmesi "Ve kasem olsunki elbette onlara emredeceim." "Allah'n halkn tayr edecekler." Halkn tabiatn, suret, ekil ve hem de sfatn bozarak deitirecekler227... Bu yet-i kerimenin altna bir ok iler girer: O ilerdendir: Chiliyet dnemi Arablardan birinin develerinin says bine ulatnda, tohumluk erkek devenin gzn a yapard. Ve yanlarnda bulunan en yal erkek devenin srtn dalayp, onu "Hm" yapp serbest brakrd. Onlardandr: Kleleri idi etmek228... Bu yet-i kerimenin lafznn umumilii mutlak olarak (btn hayvanlarda) idi yapmay meneder... Lkin fakihler, ihtiya duyulduu zaman ve yerde, hayvanlar idi etmeye ruhsat
224 225

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/644-645. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/645. 226 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/645.
227

Mahlukat daha meni ve genler halinde iken onlarn tohumlarnn zerine oynayarak yaplan deiiklikte eytnn emretmesiyle meydana gelen deiikliktir,.. Musannif hazretlerinin zamannda bu tr deiikler olmad halde bu manya ok yaklatlar. Sanki keif yoluyla, mahlukatn, tabiatn, eklini ve vasfn deitirecekler, buyurdu... Biz daha bu deiikliklerin emekleme ve dnme andayz. Yakn bir zamanda, eytna uyan ve eytann yolunda giden baz fen bilginleri, ilimlerini ktye kullanarak, Allah'n hilkatini deitirecekler. Yaratln eklini veya sfatn deitirerek durumunu baka ekle sokacaklar, ftratnn kemaline gtrecek yerde bozacaklar, rndan karacaklar. Genlerinin zerine oynamak veya daha deiik ilm gelimelerle daha gelime anda olan bir men, annesinin karnnda olan yavrunun eklini deitereceklerdir. O hayvan cinsinden bambaka bir mahluk'un domasna vesile olacaklardr. Belki insanda insan denilmeyecek kadar deiik bir mahluk'un doumuna, yol aacaklardr. Veya biri kacak sadece organlarndan istifde edilmek zere "hilkat garibesi" insanlarn doumlarna yol aacak kadar, ana rahminde bulunan bir yavrunun zerinde deiiklikler yapacaklardr. Ana rahminde bulunan yavrunun zerinde oynayarak; insandan, insandan baka her eye benzeyen bir eyin domasna bile yol aabilirler. eytana tabi olanlar, Deve ve Fl gibi hayvanlarn yavrular daha annelerinin karnnda iken zerlerinde ve genlerinde deiiklikler yapak korkun ve tehlikeli varlklarn domalarna yol aacaklardr. Belki, fil byklnde bir bcek, kartal byklnde bir sivri sinek, koyun kklnde bir deve... Otuz metre boyunda bir insan...Ve bunlara benzer deiiklikler yaplabilecektir gelecekte... Halkn (insan ve hayvanlarn deiiklii zerine yaplan almalar) balngta belki insana ho gelecek ve hatta baz faydalan olabilecektir. Mesela otuz kilo et veren bir koyundan belki yz kilo ve hatta ton et alnacaktr. Ama sonuta insanla byk bir hsran ve zarar verecektir. Zira: "Ve kasem olsun ki elbette onlar saptacam ve her halde onlar mniyyelere drp, olmayacak kuruntularla aldatacam. Ve kasem olsun ki elbette onlara emredeceim de, hayvanlarn kulaklarn dilecekler. Ve lbdd onlara emredeceim de, Allah'n halkn tayr edecekler." Buyurulduktan ve bu deiikliin zamanla meydana geleceini zmnen bize haber verdikten sonra, Allh Tel yle buyurdu: "Ve her kim Allah' brakp, eytan'i veliyy ittihz eder (ve eytana tabi olup Allah'n halkn deitirirse) phesiz aktan aa hsrana dmtr." Bundan doacak olan zarar sadece o kiiye deil; yapt ie gre belki btn insanla olacaktr. nsanlk, yaratl deitirmenin sonunda byk bir zarara urayacaktr. Ak bir zarar... Allah muhafaza etsin! Mtercim...
228

nsanlar idi etmek caiz deildir. Ibni mer <r.a.) buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, yle derdi: -"Allah'n mahluklarn arttranlar idi etmeyin (burmayn)". Kurtubi Tefsiri: 3/390, Bir insan burmak byk musibetlere sebeptir. nsana byk bir hakszlk. nsan haklarn inemektir. Allah'n kullarna yaplan en byk zulmlerdendir.

verdiler. Adem olunu (insanlar) idi etmeyi limler menettiler. 229 fdi Hizmeti? tmam- Azam Eb Hanfe (r.h.) hazretlerine gre (bakas tarafndan idi edilmi olsa bile) idi olan klelerin satn alnmas ve hizmette kullanlmalar mekruhtur. nk idi olan klelere ve hizmetilere rabet etmek, (vicdansz insanlar) onlar idi etmeye tevik eder... 230 di ve Msleler "Nisb'l-lhtisb", isimli kitab'da buyuruldu: -"Baz kitablarda okudum. Hazret-i Muviye (r.a.), kadnlarn yanna vard. Beraberinde "msle" 231 olmu bir adam vard. Kadnn biri, o adamdan kat. Hazret-i Muviye (r.a.); -"Bu adam kadn menzilesindedir!" buyurdu. Bunun zerine o kadn: -"Ona yaplan msle'nin kendisine bakmann haramiyetini helle evirdini mi zannediyorsun?" dedi. Hazret-i Muviye (r.a.), o kadnn zek, anlay ve fkh bilgisine taaccb etti (ok memnun oldu)... 232 Dvme Yapmak Ondandr: Dvme yaptrmak. vme, kiinin deriyi ine ile deip sonra iine srme veya ivit rengi boyas (eer bunlar bulunmazsa, stn iine kl katp, bu karm ine ucuyla detikleri deriye) zerk etmeleridir. ivit boyas, i yann duman yani isidir. Hazr oluncaya kadar onu dvme yaplan yere ilalarlar... 233 Dvmenin Giderilmesi afi'nin baz ashab (afi mezhebinin baz limleri) buyurdular: -"Eer mmkn ise dvmenin izle edilip giderilmesi vcibtir. (Yani farzdr 234.) Eer normal olarak giderilmesi mmkn deilse, deriyi kaybetmekten korkulmuyorsa, cerahat (tbb mddele) ile alnmaldr." 235 Yallarn Genlere Benzemesi Ondan: "Ver", yal kadnlarn gen kzlara benzemek iin n dilerini inceltmesi, dilerini keskinletitirmesi ve dilerinin arasn amaktr.236 Yznn Tylerini Yolmas Ondandr: "Tenemmus" Kadnn yznn tylerini yolmasdr. Kadn, yznn tylerini yolmak ve kan aldrmakla sslendii zaman, "Kadn yznn tylerini ald," denilir. "Nmsa," kadnlarn yzlerinin tylerini ve kalarn cmbz, nak fras (ve dier letlerle) alan makyajc kadn, demektir. 237 Tabi Halini Bozanlar Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, gerekten; 1- "Nmsa," 2- "Mtenemmsa," 3- "Vasla,"
229 230

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/645-647. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/647. 231 Msle lugatta, bir kiinin kula ve burnu gibi bir uzvunu kesmektir. Burada zikredilen ise. zekerinin kesik olmas veya idi yoluyla zekerinin hkmen kesilmi olmas demektir. Fkh kitablarnda Msle hakknda uzun malmatlar vardr. Bir kiinin zekerini kesmek ve onu idi etmek insan haklarn inemek ve bir insana yapla cak en byk ikence olduu iin bu yet-i kerimeyle haramdr... Hatta bylelerini hizmette kullanmak da mekruhtur. 232 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/647. 233 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/647-648. 234 afi mezhebi usl-u fkhnda vacib, farz manasnadr. 235 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/648. 236 Di temizliiyle, gen kzlara benzemek iin dilerini inceltmek ayn ayr eylerdir. Birbirine kartrmamak gerek... nk di temizlii az ve di sal iin ok -nemlidir ve snnettir... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/648. 237 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/648-649.

4- "Mstevsle," 5- "Vsime," 6- "Mstevime," 8- "Mstevira" 9- Benzer ekillerle kadnlarn tabiatn bozanlara Efendimiz (s.a.v.) hazretleri lanet ettiler 238 "Vasla," bakasnn salarn kendi nefsine (bana) eken kadn, demektir. Mstevsle," bakasna bu sa bana ekmesini emreden ve isteyen kadndr. 239 Vasla ve Mstevsle Ibni Melek (r.h.) buyurdular: "Vsla." bakasnn bana bakasnn san ekleyen (ve eken) kadn, demektir. "Mstevsle," bakasndan, kendi bana sa eklenmesini isteyen kadndr. Bu ilerde kadn ve erkek eittirler. 240 nsan Bu durum (bir kiinin satan peruk yapmasnn gnah olmas, perukun yapld san) Ademolu sa olduu zamandr. nk insan olu ok sayg deer bir varlktr. 241 Bundan dolay insan olunun hibir uvzundan (ve parasndan) faydalanmak mubah deildir... 242 Hayvan Salarndan Peruk Ama insanlarn dndaki varlklarn salar (ve sun salarn) baa eklenmesinde (veya insan olunun sann dndaki salardan yaplan peruklarn giyilmesinde) bir beis ve saknca yoktur. 243 Peruk veya Sa rgleri Kadnlarn deve ve tavan (gibi hayvanlarn tylerinden) sa rgleri edinmeleri caizdir. Bu konuda tafsiltta yle denildi: Eer kadnn kocas yoksa (evli deilse) yine bu tr sa rglerini edinmeleri caiz olmaz. Eer kadn, bunu kocasnn izni veya (eer criye ise) efendisinin izniyle yaparsa caizdir. Yok eer kocas raz olmazsa caiz olmaz... Eer bu ii kk (daha kile ve blia olmam) kz ocuklarna yaptrrlarsa, o kk kz ocuu gnahkr olmaz. nk o mkellef deildir. O ii yaptran gnahkr olur... 244 Koltuk Alt Kllarnda Temizlik ekli "Tenemmus"un altna mahrem yerlerin kllarnn yolunmas da girer. nk snnet olan, mahrem yerlerin kllarnn tra edilmesi ve koltuk altnn da yolunmasdr... 245
238

Efendimiz {s.a.v.) hazretleri hadis-i eriflerinde buyurdular: Ibni Abbs (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: Buyurdular: " Vasla," "Mstevsle." "Nmsa," "Mtenemmsa,"Vsime," JJ "Mstevime," Bir hastalk olmakszn bunu isteyen kadnlar mel'nduriar. Eb Davud (r.h.) hazretleri bu hadis-i erifin tefsirinde buyurdular: "Vasla," Kadnlarn salarna sa ekleyen kadndr. "Mstevsle," bu iin kendisine yapld kadndr. "Nmsa." Kalar nakeden ve hatta onu incelten kadndr. "Mtenemmsa." bu iin kendisine yapld yani kalarn incelten kadndr. "Vsime," srme veya mrekkep ile kiilerin yzlerine dvme yapanlardr. "Mstevime," dvme iinin kendisine yapld kadndr, yzne, eline, kollarna veya vcduna dvme yaptranlardr... Eb Davud: 3639. 239 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/649-650. 240 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/650.
241

Allh Tel insan olu iin yle buyurdu: "anm hakk iin. biz ben dem'i terkm ettik . karada ve denizde binitlere ykledik ve ho ho nimetlerden besledik, yarattklarmzdan ounun zerine geirdik! ei-lsr: 17/70 242 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/650-651. 243 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/651. 244 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/651. 245 Kenzul-Umml: 13009, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/651.

Kadnlarn Srtmeleri Ondandr: "Sihak", (kadnlarn srtmeleri ve birbirlerinden ehev olarak zevk almalar) kadnn erkee benzemesinden ibaret olduu iin: sfat bakmndan Allah'n den ibaret olduu iin; sfat bakmndan Allah'n mahlukatn deitirmektir.246 Bundan dolay hadis-i erifte yle buyuruldu: -"Kadnlarn kendi aralarnda srtmeleri (lezbiyenlik) onlarn (birbirleriyle olan) zinalardr."247 Kadna Benzemek "Tahanns"de byledir. Tahannste, erkein kadnlara benzemesi vardr. Tahanns, bir erkein a'zalrnda yumuaklk izhr etmesi (kadnlar gibi hareket etmesi) ve konuurken kadnlar gibi dilini krp kvrmas (ve kadnlar gibi ince konumasdr). 248 Livta Ondandr. "Livta"249 nk livta'da, herset (nesil yerine) konulmas iin yaratlan fazlalklar baka yere defetmek vardr. 1- Baz fakihlere gre zina cezasdr. 2- Baz alimelre gre hakimin, bu kt durumdan insanlar alkoymak iin toplumun yararna gre ceza verebilir. 3- Livta iini yapan ve yaplan ldrlr. 250 Tysz Olana Bakmak Ty bitmemi olanlarn yzlerine ehvetle bakmak haramdr. Ty bitmemi olanlarla oturmak haramdr. nk bu olanlar, batan aaya avrettirler. Baz rivayetlerde yle geldi: -"Muhakkak ki her kadnla beraber iki eytan vardr. Her olan (tyzz erkek ocuk) ile beraber ise on sekiz eytn vardr."251 (2/288) 252 Put ve Heykellere Tapmak Ondandr: Gnee, ay'a yldzlara, talara, putlara, heykellere tapmakta eytann emriyle yaplan deiikliktir... Bunlara (gne ay, yldz, ta ve putlara) ibdet etmek her ne kadar suret bakmndan deiiklik deil ise de sfat bakmndan byk bir deiikliktir. nk bunlardan hibir ey, Allh Tel hazretlerinin dnda kendisine ibdet edilsin diye yaratlmad. Btn bu eya, kendilerinin yaratld sebep zere, insanlar kendisinden istifde etsinler, insanlar bunlardan yaplarna gre faydalansnlar diye yaratldlar. 253 Allah' nkr Etmek

246

Sihk, kadnn kadnla cinsel ilikide bulunmasdr. nk bu tr ehev saptmalar, kadnn kendi cinsi olan kadndan ehev zevk almas tabiatnn bir vasfnn deitirilmesidir... Normal insann yapabilecei bir ey deildir... 247 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/651-652. 248 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/652. 249 Livta: Erkein erkekle cinsel ilikide bulunmasdr. Livta, zina ve fahielik gibi bir hayaszlk olup, kesinlikle haramdr. Livtaya, olanclk veya homoseksellik de denir. Livta, insan ahsiyetine ve haysiyetine hi bir ekilde yaramayan cins sapma ve sapklktr.. Livtnn tarihesi, Lt Aleyhisselm'n kavmine kadar dayanr. Hz. Lt (a.s), sapkln, ahlkszln, edepsizliin en adsi olan livtann yaygn olduu Sedum halkna peygamber olarak gnderilmitir. Sedum halk, daha nceki milletlerde grlmeyen bu ahlkszlklarndan dolay daha dnyada iken ilh cezaya arpldlar- Livtann veya baka bir ifde ile homosekselliin slm hukukundaki cezas; Livta yapanlarda son zamanlarda ok tehlikeli olan tt uru ve Ads hastal grlmektedir. ehvetlerin teskini iin Allh Tel hazretleri, erkek ve dii yaratmtr. Erkek erkee cins ynden ynelmemeli ve kadn da kadnaErkek erkee cins ynden ynelmemeli ve kadn da kadna ynelmemelidir... Bu cinsel saptmalar, kesinlikle haramdr. Bunlara yol aan hareketler, davranlar ve konumalar da haramdr... Mtercim. 250 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/652. 251 kaynan bulamadm 252 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/653. 253 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/653.

Yine Allh Tel hazretlerini inkr etmek ve ona isyan etmek de eytann emriyle meydana gelen deiikliktir. nk kfr ve isyan sfat ynnden Allh Tel hazretlerinin mahlkat-n deitirmektir. Zira Allh Tel hazretleri herkesi iman (nuruyla nurlanacak), taat ve ibdet ssyle sslenecek bir istidd zere yaratt. Kim Allh Tel hazretlerini inkr eder ve ona s olursa, o kii Allah'n kendisine verdii bu istidad iptal etmitir. Allh Tel hazretlerinin ftratnn sfatn deitirmitir. Bunu u hadis-i erif te'yid edip {sylediklerimizi) kuvvetlendirmektedir: "Her doan (ocuk) slm ftrat zerine doar. Anne ve babalar (daha sonra) onu Yahudiletirir, Hristiyanlatrr ya da Mecsiletirirler."254 A'zlar Maksat D Kullanmak nsann her a'zasn (uzvunu) yaratl gayesinin dnda kullanmas da bir eyin sfatnn deiitirilmesidir. (nsan her bir eyi yaratl gayesinin dorultusunda kullanmaldr...) 255 eytann Drt eyi Bu drt cmle ki onlar: 1- "Cellin hakk iin kullarndan bir mukadder pay alacam." 2- "Ve kasem olsun ki elbette onlar saptacam." 3- "Ve kasem olsun ki her halde onlar mniyyelere drp, olmayacak kuruntularla aldatacam." 4- "Ve kasem olsun ki elbette onlara emredeceim de, hayvanlarn kulaklarn dilecekler. Ve lbdd (mutlaka) onlara emredeceim de, Allah'n halkn tayir edecekler." eytan iin sylenilmitir. eytann bunlar ifde etmesi, (u yollarladr) 1- Cisminin lisan, 2- Fiilinin lisn 3- Halinin lisn... 256 eytana Tabi Olanlar "Ve her kim Allah' brakp. eytan veliyy ittihz ederse," eytann kendilerini davet ettikleri eyleri, Allh Tel hazretlerinin emirlerinin zerine tercih, Allah'n taat ve emirlerinden vazgeip eytana tabi olmakla eytan dost edindiler. "phesiz aktan aa hsrana dmtr."257 nk bunlar tamamen sermyelerini kaybetmilerdir. Bunlar, cennette bulunan mekanlarn cehennemde bir yer ile deitirdiler... 258 eytann Vaadleri "0, onlara va'd verir," eytan, insanlara vaadeder; 1 - Uzun mr, 2- Tl-iemel, 3- Afiyet, 4- Dnya lezzetlerine nail olmak, 5- Makam, 6- Mevki, 7- tibr, 8- an, 9- hret, 10-Nefsn ehvetlerin tatmini... 11-Ve benzeri insan kurtaramayacak eyleri vaadeder. 259
254

Sahih-iBuhr: 1270, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/653-654. 255 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/654. 256 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/654. 257 Bu yet-i kerimeden anlalyor ki, eytana uyarak mahlukatin cismini, vasfn ve sfatlarn deitirenler byk bir zarara urayacaklardr... O deiiklik neticede insanla fayda deil zarar getirecektir. 258 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/655. 259 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/655.

eytann Kuruntular "mnyyelere, mitlere drr." eytan, insan mitlere drr: 1 - Asla nail olamayacaklar mitleri verir, 2- Kabir suali yoktur, 3- lmden sonra yeniden dirili yoktur. 4- Hesap yoktur, 5- Ceza yoktur, 6- Cehennem yoktur, kuruntusunu verir. 7- Veya hi amel yapmadan uhrev sevaplara nail,olaca midini verir... 260 eytan Sadece Aldatyor "Fakat eytan onlara kuru bir aldatmadan baka ne va'deder?!" Zarar olan eyde menfaati izhr etmektir. eytann bu vaadi, (iki yol iledir:) 1 - Ya fasit dnceleri bizzat vermekle, 2- Ya da dostlarnn dineriyledir. "Aldatma," kelimesi, ya "vaad ediyor," fiilinin ikinci mefldr. Veya meful leh'tir. Yani eytan, bunlardan hibir eyi yapmyor da sadece onlar aldatmak iin vaad ediyor, demektir. 261 eytann Dayana Bil ki, eytann aldatmasnda en byk dayanak ve ilkesi, dnyada bulunan eyleri sslemektir. eytan dnyay ssl gstererek, insann kalbine kuruntular ve mitler verir. Mesel, 1 - nsann kalbine uzun bir mr yaayaca dncesinin gelmesi, 2- Dnyadan emeline kavuaca, 3- Maksadlarna erecei, 4- Dmanlarn istil edecei, 5- Makam ve mevki erbabnn elde ettiklerinin elbette kendisinin de kolaylkla elde edecei gibi eyleri insann aklna getirir. ite btn bunlar gurur ve aldanmadr. Zira bunlar dnen kiinin belki mr uzun da olmaz. mr uzun olsa bile belki emellerine, arzu ve istelerine kavuamaz. Kiinin mr uzun olsa ve btn mid ve arzuladklarna en gzel bir ekilde kavusa bile hi phesiz lm ile hepsinden ayrlacaktr. O zaman da; gam, keder ve hasretin en byk eitlerine decektir. Zira eer kalb, mahbbe (sevgiliye ve sevilen eye) balanrsa, bu ballk iddetli ve kuvvetlii nisbetinde ayrl da o derece byk bir tesir eder ve o nisbette gam, keder ve hasret meydana getirir... Bundan dolay ne gzel buyurmular: lfet tutma! Kimseyi candan ve gnlden sevme! Zira ondan kesilince byk bir elem ve ac duyarsn... 262 eytan Vakit kaatilidir Allh Tel hazretleri bu yet-i kerimeyle kullarn eytana kar uyaryor: eytan, insan aldatmak iin ona mitler veriyor, insana hile yapyor ve insandan en aziz arzularn ve en faydal karlarn karmaya alyor.
263

Kf Bir Nasihat Akll kii, eytann vesveselerine tabi olmayan ve Rahmann rzsna tabi olandr. Rahmann rzsna; 1- Kitab-i azme sarlmak, 2- ResM kerimin snnetine tabi olmak,
260 261

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/656. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/656. 262 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/656-657. 263 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/657.

3- Kitab ve snnetle amel etmek... (Bunlar onun) byk bir fevz-u necata kavumas iindir. Nasihat olarak bu kfidir. 264 eytana Tabi Olanlar ite onlar" eytann dostlarna iaret etmektedir. Bu kavl-i erif mbteddr. 0nlann varacaklar yer," kararghlar. Bu kavl-i erif de ikincimbteddr. "Cehennemdir." kinci mbted'nm haberidir, (ikinci mbted ile bu haber) birinci mbted nin haberidirler... Ve ondan halsa (kurtulmaya), hibir re bulamayacaklardr." Azab defedecek, kaacak ve snacak yer bulamazlar. 265 lm nceleme "Kaacak yer" kelimesi "kanmak ve uzak/amak" fiilinden gelmektedir. Bir eyden dnld ve kamld zaman, demektir. "ondan" kelimesi, "Kaacakyer" kelimesinden hl vaki olan bir mahzfa taalluk etmektedir. Yani ondan olan, demektir. "bulamazlar," fiiline taalluk etmesi caiz olmaz. nk bu fiil, veya "Kaacakyer" kavl-i erifine gemez. nk "Kaacakyer"ya ism-i mekndr. Ism-i mekanlar da mutlak olarak amel etmezler. Ya da masdardr. Ve zerine takaddm etmeyen bir masdarm ma 'mldr.... 266 Tasavuf Manlar Allh Tel hazretleri cenneti yaratt ve cennete layk ehiller de yaratt. Onlar (sidler ve) mesd olanlardr. Allh Tel hazretleri, cehennem ateini yaratt. Cehennem ateine ehil kiileri de yaratt. Onlar da ekiy (ekaavet ehli) olanlardr. Allh Tel hazretleri eytan yaratt. eytan (insanlarn gzlerine) dnyay sslemesi, davet edici ve insanlar hev heves ile ktl emretmesi iin yaratt... Kim, saptmann ve dalletin hakikatini dilemesinin eytandan olduunu ve dalleti yaratmann eytandan olduunu grrse o eytandr.... Allh Tel hazretleri buyurdular: "Allah dilediini artr, dilediini doru yola karr." 267 (2/289) (Dallet ve hidyeti yaratan Allhtr. eytan sebeptir...) 268 Cehennem Ehli Kullardan mukadder pay ise Allh Tel hazretlerinin ate ehli olarak yaratm olduu bir taifedir. u kavl-i erifte olduu gibi: "Cellim hakk iin, cinn u ins'ten bir ounu cehennem iin yarattk. Onlarn yle kalbleri vardr ki, onlarla duymazlar ve yle gzleri vardr ki, onlarla grmezler ve yle kulaklar vardr ki, onlarla iitmezler, ite bunlar behim gibi, hatta daha akndrlar. te bunlar hep o gaafiller..." 269 Bu cehennem iin olanlar, burada eytana tabi olanlardr. eytan kullarn saptmalarna sebep olduu iin, Allh Tel hazretleri, eytana lanet etti ve onu,huzurundan uzaklatrd. 270 Mel'n Olmayan eyler Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Muhakkak ki dnya mel'ndur. Dnyann iinde bulunan her ey mel'ndur. Ancak, zikrullah, ve ona taalluk eden eyler mstesna..."271
264 265

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/657. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/657-658. 266 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/658. 267 El-Fatr; 35/8, 268 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/658-659. 269 el-A'rf:7/79, 270 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/659. 271 Tirmizi: 2244, Ibni Mace: 2102, Tuhtef'l-Ahvez:2359, Bu hadis-i erif u kelimelerle de gemektedir: -"Muhakkak ki dnya mel'ndur. Dnyann iinde bulunan her ey mel'ndur. Ancak, zikrullah, ve ona taalluk eden eyler, lim ve mteallim (talebe) hari..." Tirmizi: Z244, Bu ada gnah bataklndan kurtulmak iin, zikrullah'a, evrd ve ezkra sarlmal ve iiim ile uralmaldr. Gnde yarm saat de olsa mutlaka bir talebe gibi derse almalyz, ilme almalyz. Gidip er' ilimleri ders olarak almalyz. er' ilimlere vesile olan Arab ilimleri renmeliyiz. Yamz ne olursa olsun, Kur'n ehli olmaya almalyz. Belki bu amelimiz bizim kurtuluumuza vesile olabilir...

Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin bu hadis-i eriflerinde dnyaya lanet okumalar ve dnyaya buzetmeleri, sadece ve sadece dnya (sevgisinin) insanlarn saptmalarna sebep olmasndan dolaydr... eytan da byledir. (eytan da insanlarn dallete dmelerine sebep olduu iin lanete uramtr.) eytan ancak ezel u-zaklkla dallete dm olanlara vaadlerde bulunur ve saptr. Bundan dolay ondan, ezel meetle takdir olunmu irk domaktadr... 272 Cennet Ehli Olanlar Amma Allh Tel hazretlerinin cennete ehil olarak yarattklar ise, onu yaratmadan nce Allh Tel hazretleri, kendisine mafiret kld, gnahlarn balad. Allah, kimin gnahlarn mafiret klarsa o kii, hibir eyi Allah'a irk komaz... eytann Rahmeti midi Ibni Abbas (r.a.) hazretleri buyurdular: "Ve rahmetim ise hereye vsidir (kuatmtr." 273 yet-i kerime indii zaman, blisin rahmeti mit etmesi u-zad ve: "leride onu, bilhassa onlar iin yazacam ki; korunurlar ve zekt verirler. Hem onlar ki, yetlerimize iymn ederler."274 eytan Allah'n rahmetinden midini kesti... 275 Yahudi ve Hristiyanlarn mitleri "leride onu, bilhassa onlar iin yazacam ki; korunurlar ve zekt verirler. Hem onlar ki, yetlerimize iymn ederler."276 yet-i kerimesi nazil olunca, Yahud ve Hristiyanlar, Allah'n rahmetini mid eder oldular. Sonra; "Onlar ki, yanlarnda Tevrat ve ncil'de yazl bulacaklar o Resl'e, o mm Peygamber'e ittiba ederler. O, onlara ma'rf ile emreder ve onlar mnkerden nehyeyler ve temiz/ho eyleri kendileri iin hell, murdar eyleri zerlerine haram klar. Srtlarndan ar yklerini ve zerlerindeki balar, zincirleri indirir atar. O vakit ona iymn eden, ona kuvvetle tazim eyleyen, ona yardmc olan ve onun nbvetiyle beraber indirilen nuru takip eyleyen kimseler; ite o murada eren mflihn onlar..."277 Bu yet-i kerime nazil olunca, Yahud ve Hristiyanlar da Allh Tel hazretlerinin rahmetinden midlerini kestiler. Bylece Allah'n rahmeti sadece m'minlere has oldu. 278 Allah'n Rahmeti Bylece Allah'n rahmeti sadece m'minlere has oldu. M'mnler, rahmet iin yaratlmlardr. M'minler cennete girmek iin yaratlmlardr. M'minlere, ebediyyen ilh rahmet vardr. 279 eytan ve Ona Tabi Olan Azab ise eytana ve ona, insanlardan ve cinlerden tabi olanlar iin ebeddir. Onlar ebediyyen cehennem ateinde kalacaklardr. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: te onlarn varacaklar yer cehennemdir. Ve ondan halsa, hibir re bulamayacaklardr." 280 Hafiz buyurdu: Bizim Primiz syledi: Hat kalemin zerinde yaplm bir i deildir. Yaratc bir nazar ettii zaman, btn hatalar ykanm olur. Bunu iyi anla! nallah kurtulua erersin! 281 mann Mkfat Cennettir Yce Meali: ymn edip de iyi iyi iler yapan kimselere gelince: Yarn onlar altndan rmaklar akar cennetlere koyacaz. Ebediyyen onlarda kalacaklar. Hakka Allah vadi... Allah'tan daha doru szl kim olabilir?!1ZZ
272 273

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/659-660. el-A'rf 7/156 274 el-A'rf: 7/156 275 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/660-661. 276 el-A'rf: 7/156 277 el-A'rf: 7/157 278 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/661. 279 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/661-662. 280 en-Nisa: 4/121, 281 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/662.

0, sizin kuruntularnzla da deil, ehl-i kitb'n kuruntulanyla da deil. Kim bir ktlk yaparsa onunla cezalanr ve Allah'tan beride ne bir vel bulabilir, ne de bir nasr...123 Gerek erkekten, gerek dii; her hangi br kii de m'min olarak iyi ilerden bir i tutarsa, ite byleler cennete girerler ve zerrece haklar yenmez.124282 Tefsr-i erif: "ymn edip de iyi iyi iler yapan kimselere gelince:" Amellerin slih olmalar ihlaslarndadr... (Bir amel ihls ile yapld nisbette slih ameldir.) "Salih amel", kendisiyle Aljh Tel hazretlerinin rzs aranan (ve Allah rzsn kazanmak ihls ile) yaplan amellerdir. Salih amel, namaz, zekt ve bu ikisinin dnda olan btn ibdetleri iine alr. 283 Cennetin Pnarlar "Yarn onlar altndan rmaklar akar cennetlere koyacaz." 1- Su, 2- St, 3- arap, 4- Bal, nehirleri akar284... "Ebediyyen onlarda kalacaklar." Ebediyyen cennette ikmet edeceklerdir, ili "Ebediyyen", kelimesi zarfyyet zerine mensbtur. Ebed, istikblin istirakdr. 285 Salih Amel ve man Haddd (r.h.) buyurdular: Bu yet-i kerime'de Allh Tel hazretleri, iman ve taatin arasn (bir cmlede) toplad. Ve: "tymn edip de iyi iyi iler yapan kimselere gelince!" buyurdu. Bu ifdeler: "(Kii) imanl (olduu zaman) taatin ihlli ve ma'siyetlerin ilenmesi (kendisine) zarar vermez!" (gibi) btl tevehhmlere dalan kiilerin tevehhmnn btl olduunu, beyn etmek iindir, tman ehlinin ma'siyetleri kendilerine zarar verir; taat kfrle beraber menfaat vermedii gibi... 286 Sevabn Tahakkuku in... Yine bu "ymn edip de iyi iyi iler yapan kimselere gelince!") kavl-i erifle, sevabn tahakkuku iin bu iki iin yani iman ve amelin art olduu beyn edilmi oldu... 287 Allah'n Vaadi Haktr "Hakka Allah vadi..." Allh Tel hazretleri bu vaadi onlara vaadetti. Allah'n bu hak vaadi hak olarak tahakkuk etti. Birincisi, kendi nefsini te'kid iindir. nk o vaad'den nce bulunan isim cmlesinin mazmunu (manas)dr. nk vaad: Vaki olmadan nce kendisine ulaacak olan bir menfaati haber vermekten ibarettir. kincisi se, bakasn te'kid iindir. Haber, haber olmas cihetinden kizbe ve sdka ihtimali vardr. 288
282 283

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/663. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/663-664.

284

Takva ehli olan m'minlere vaad edilen cenneti Allh Tel yle beyn etmektedir: "Onda rmaklar var; bir sudan ki. bozulmas yok. rmaklar var; bir stten ki. tad deimez. Irmaklar var; bir araptan ki, ienlere lezzet. rmaklar var; bir baldan ki, saf szme. Hem onlara semerelerin (haslatn) her trlsnden var... Hem de rablerinden bir mafiret var... Hi bunlar o atete muhalled (sonsuz) olan ve kaynar bir myiden (akntdan) sulanp da barsaklarn paralamakta bulunan kimselere benzer mi?" Muhammed: 47/15, 285 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/664. 286 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/664-665. 287 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/665.
288

Haberin sdka ve kizbe ihtimali, o haber yalan da olabilir doru da olabilir, demektir. Haberin sdk ve kizbi hakknda "Belt" ilminin bir fenni olan "llm-i Men"nin imam ve limleri ihtilf etmilerdir. 1- Habeberin sdk (doruluu) vak'aya uygun olmas; haberin kizbi (yalanl) ise vak'aya uygun olmamasdr. Bu ehli-i snnet limlerinin belt alimlerinden mam Sekkk, Hatibu Dimik, Abdulkhir. Seyyid erif Crcni ve Zemaher (r.h.) ve dier imamlarn grleridir. 2- Haberin sdk ve kizbi (doru ve yalan olmas) haber veren kiinin inancna -hatal da olsa- uygun olup olmamasdr. Bu mutezileden,

Allah'n Vaadi Dorudur "Allah'tan daha doru szl kim olabilir?!" lstifhm- inkrdr. Yani Allh Tel hazretlerinden daha doru szl ve vaadine daha sadk hibir kimse yoktur, demektir. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, konuan herkesten daha doru szldr. Onun vaadi, makbul olmada (btn vaadlerden) daha evldr. eytann vaadi ise sadece bir hayl ve kuruntu olup, hsl olmaktan yoksundur. "sz" kelimesi, temyz olmak zere mensbtur. ve vu kelimeleri de gibi birer masdardrlar. 289 Sevb Kuruntularla Olmaz "O, sizin kuruntularnzla da deil," "Kuruntu," kelimesinin cemiidir. Farsa, "Arzu etmek," demektir. "Ehl-i kftb'n kuruntularyla da deil..." Ey Mslmanlar! Allh Tel hazretlerinin vaadettii sevblar, sizin kuruntularnzla hsl olmaz. Kitab ehli (Yahud ve Hristiyanlarn) kuruntularyla da hsl olmaz. Sevb, ancak iman ve slih amel ile hsl olur. 290 Mslmanlarn Arzular Mslmanlarn arzular, iman ettikten sonra, kk ve byk btn gnahlarnn balanaca ve artk Allh Tel hazretlerinin kendilerini muaheze ve muhakeme ve muhasebeye ekmeyecei kuruntusuna kaplmaktadr. (Ki bu yanltr.) 291 Kitab Ehlinin Kuruntular Kitab ehlinin kuruntular da; 1-Allh Tel hazretlerinin kendilerine azab etmeyeceine inanmalar, 2-AIlh Tel hazretlerinin kendilerini ancak belirli (birka gn) atete yakaca kuruntulardr 292. nk "Bir de yahud ve Hristiyanlar: "Biz Allah*n oullar ve sevgilileriyiz" dediler."293 Dolaysyla bize azab etmez, dediler294... Hsn- Zan Gzel Amel ster Hasan Basr (k.s.) hazretleri buyurdular: -"man temenn etmekle olmaz. Lakin iman, kalbe yerleen ve amel ile tasdik olunandr. Baz kavimleri (topluluklar) mafiret olunma ve balanma temennisi ve kuruntular oyalad. Hatta hibir hasene ve salih amel ilemeden (lp) dnyadan ayrldlar. Bunlar:
Nazzm'n fikridir. 3- Haberin skd inancna uygun olmakla birlikte vak'aya uygun olmas: haberin kizbi de kiinin inancna uygun olmamakla birlikte vak'aya da uygun olmamasdr. Bu mutezileden Cahiz'in fikridir. Telhis, s. 12, Bu konuda daha geni bilgi iin baknz: Mifth'l-Ulm, s. 166, mam Sekkk. Dar'l-Kutubi'l-llmiyye, El-Mutawel. erhu Telhisi Mifth'l-Ulum, s. 172-178. Taftazn, Darul-Kutubil-Ilmiyye. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/665. 289 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/666. 290 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/666. 291 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/666.
292

nk Kitab ehlinin bu kuruntular Bakara sresinde yle beyn edildi: "Bir de dediler: -"Bize sayl birka gnden maada asla ate dokunmaz'. -"Siz" de. "Allah'tan bir ahid aldnz m?.. Byle ise, Allah asla ahdinde hulfetmez. Yoksa Allah'a kar bilemeyeceiniz eyler mi sylyorsunuz?"" Bakara: 2/80. 293 El-Maide: 5/18.
294

Naklolunuyor ki. mslmanlarla kitap ehli birbirlerine kar nmler. her biri Allah katnda kendilerinin daha hayrl olduunu iddia etmi, kitap ehli: "Bizim peygamberimiz sizin peygamberinizden nce, kitabmz kitabnzdan ncedir ve biz brahim'in dini zereyiz" demiler. Yahudiler, "cennete ancak yahudi olanlar girecek"; Hristiyanlar da, "Ancak Hristiyan olan girecek" diye iddia etmiler. Mslmanlar da: "Bizim peygamberimiz, sizin peygamberinizden sonradr ve peygamberlerin sonuncusudur, kitabmz da sizin kitabnzdan sonra ve onlara hakimdir. Ve biz brahim, smail ve Ishak dini zereyiz, cennete ancak bizim dinimizde olanlar girecek" demiler. Bunun zerine bu yet ve devam inmi ve byle kuru kuru nmelerle kuruntular, mitler, temennilerle cennete girilemiyecei anlatlm ve onun yolunun iman ve salih amel olduu gsterilmitir smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/667.

-"Biz, Allah'a hsn zann besliyoruz," dediler. Yalan sylediler. Eer Allh Tel hazretlerine hsn- zan beslemi olsalard, elbette (hsn amel yani) gzel ameller ilerlerdi!" 295 (2/290) 296 mit ve kuruntu (limlerin) bazlar buyurdular: Reca kiiyi amellere yaklatran mitlerdir. Yoksa (eer kiiyi amellere yaklatrmyorsa.) o jlx, "Kuruntu"dur. Kuruntu lmdr. nk kuruntu, hayatn faydalarn ta'til etmeyi gerektirir... 297 Gzel Ameller Pazar Sa'd (k.s.) buyurdular: Kyamet, kavuma ve kaybetme pazardr. Menzillere iyi amellerle kavuulur. Nice saat getirip gtrdler. Eer o gn utanan bir mflis ise, Amelleri elinden gitmitir. Bir adam ki ok gzel ameller ilemitir. O, Hak Telnn derghnda en n menzillere erimitir. 298 Amele gre Ceza... Sonra Allh Tel hazretleri, geen cmlenin hkmn te'kd etti. Ve Buyurdu: "Kim bir ktlk yaparsa," irkin bir amel ilerse, "Onunla cezalanr," Hem dnyada ve hem de hirette... 299 M'minlerin Cezalar Rivayet olduuna gre. Bu yet-i kerime nazil olduunda, Hazret-i Eb Bekir (r.a.), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine sordular: -"Bununla beraber kim kurtulur ya Reslallah ?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sen hi mahzun olmaz msn? Kederlenmez misin? zlmez misin? Hastalanmaz msn? Sana hi sknt dokunmaz m?" Hazret-i Eb Bekir: -"Evet! Ya Reslallah " Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"ite o ceza budur!"300 ftrt ve Tefrite Dmeyin Eb Hreyre (r.a.) hazretleri buyurdular: -"Allh Tel hazretlerinin; "Kim bir ktlk yaparsa onunla cezalanr ve Allah'tan beride ne bir vel bulabilir, ne de bir nasr..." Kavl-i erifi nazil olduunda, biz zldk, aladk ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Ya reslallah (s.a.v.)! Bu yet-i kerime hibir ey brakmad!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Nefsim yed-i kudretinde olan'a yemin olsun ki; bu yet-i kerime nazil olduu gibi... Lakin sizler, kolaylatrn, yaklan, sevab ilemeye aln, iftrfa dmeyin. Zira kendinizi ar bir ekilde (nafile) ibdetlere zorlarsanz sonra size bkknlk gelir, ibdet etmekten enirsiniz ve ibdetleri terkedersiniz."
295 296

Keaf: c.l. s. 701. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/667-668. 297 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/668. 298 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/668. 299 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/668-669.
300

Bu hadis-i erifin metni yledir: Rivayet olundu: Hazret-i Eb Bekir (r.a.), -"Ya Reslllah (s.a.v.)I "0, sizin kuruntularnzla da deil, ehl-i kltb'n kuruntu I aryla da deil. Kim bir ktlk yaparsa onunla cezalanr ve Allah'tan beride ne bir vel bulabilir, ne de bir nastr..." (en-Nlsa: 4/123) "Ayet-1 kerimesi nzll olduktan sonra, nasl sllh olunur ve nasl kurtulunur? Yaptmz her ktlkle cezalandrlacaz?" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ey Eb Bekir! Allah sana mafiret buyursun! Sen hastalanmaz msn? Sana bir musibet ve bel isabet etmez mi? Sen hi zlmez misin? Mahzun olmaz msn? Sana bir sknt isabet etmez mi?" Hazret-i Eb Bekir (r.a.) buyurdular: -"Evet!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"te o {btn bunlar) cezlandnlmanzdr!" Msned-i Ahmed: 6S. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/669.

Maksdu'l-Hasene'de de byledir301. Allah'tan Baka Dost "Ve Allah'tan beride ne bir vel bulabilir, ne de bir nasr (yardmc)..." Kendisi iin Allah'tan baka dost bulamaz, demektir. Birine Allh Tel hazretlerinin dostluu ve yardm getii zaman, artk; ona kim dost olabilir? Kim ona yardm edebilir? Kim ondan azab defedebilir? 302 Hakk Yenilmez "Kim salih (amellerden) amel ederse;" "Tebz"303 iindir. Yani ondan baz, ve ondan bir ey, demektir. nk herbir kimse iin btn amelleri ilemek mmkn deildir. Zira herkes btn amellerle mkellef deildir. nsanlar, salih amellerden ancak mkellef olduu ve yapabildii gcnn yettiini yapar.... Zira nice mkellefler vardr ki, zerine hac, cihd ve zekt kendisine farz deildir. Hatta baz hallerde namaz bile sakt olur. 304 "Gerek erkekten, gerek dii;" "amel eder" fiilinin altnda olan zamirden hl mevzundedir. " kelimesi beyn iindir. "M'min olarak," Hldir. (Yani m'min olduu halde, demektir.) Zikredilen sevablann hsl olmas iin, imann amele yakn olmas arttr. (Bu amelleri yapan kiinin m'min olmas arttr.) Zira kendisinde iman bulunmad halde bu amelleri ileyen kiinin amelinde fayda olmaz. "Cennete girerler ve "te byleler," Salih amel eden m'minler, zerrece haklar yenmez." Yapm olduklar amellerinin mkfatndan ve hak edip kazandklar sevaplardan zerre bile eksiltilmez. 305 Nakr Kelimesi "Nakr,"306 Hurma ekirdeklerinin srtnda (zerlerinde) bulunan ukur (izgi gibi ince) eydir ki. Hurma aac oradan (ekirdei atlatp) yeermektedir. "Nakr," kelimesi, klet ve hakarette (azlk, aalama ve horlamada) alem olarak kullanlmaktadr. 307

snin Gnah Artmaz taatkr kiinin sevabndan eksiklik olmad gibi, gnah ileyen isyankr kulun da gnahndan hibir ey artmaz ve ilve yaplmaz. nk ceza veren (Allah) erhamu'r-Rhimndir. (Rahmet edenlerin en merhametlisidir.)."308 On Kat Verilir Hadis-i erifte buyuruldu: -"Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, taat ve ibdetlere on hesnat vermeyi vaadetti. Bir ma'siyete ise bir ceza vermeyi vaadetti... Kim ktlkten dolay cezlandnlrsa, (yapm olduu hesnatn) on sevabndan bir tanesi eksilir. Yine kendisine dokuz sevb kalr. Birleri, onlarna galebe alan kiiye yazklar olsun!" 309 Sevblar Kat Kat...
301

EI-Maksdul-Hasene fi beyn-i Kesirin mine'-Ahads-i'1-Mtehireti ale'l-Elsine, s. 367, Daru'l-Ktbn-miyye, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/670-671. 302 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/671. 303 Burada ki kelimelerinin birincisinin tebz ve ikincisinin beyn iinde olmasnn ifde etmi olduu ince manlar kavramak iin baknz: Keaf: c. 1. s. 702, 304 Keaf: c.1. s. 701, 305 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/671-672. 306 "Nakir". aslnda hurma ekirdeinin stndeki beyaz ukurcua denilir ki. fidan bundan biter. Nitekim yangndaki iplie "fetil", ekirdee yapk ince kabua da "ktmir" denilir ve bunlar, ller ve dk miktarlardan kinaye olur. Dilimizde de, "ok ufak tefek" yerinde "nkr", "ktmir" tabiri (deyimi) bilinmektedir. 307 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/672. 308 Keaf: c.1, s. 602, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/672. 309 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/672-673.

Nisbr (r.h.) hazretleri buyurdular: -"Hasenat (iyiliklerin) kat kat olmasnn hikmeti, taatinin banda hasmlar toplandklar zaman kul, ifls etmesin diyedir. (Kyamet gn hasmlar haklarn almak iin kulun bana toplandklar zaman) bir sevb onlara verilir, yine kendisine dokuz sevap kalr. Bylece kulun hakszlklar, zulmleri ve ktlkleri onun hasenatnn katlarndan denmesi olur; aslndan deil... (Hasenatnn asl yine kendisine kalm olur.) Fazla verilen sevaplar, Allh Tel hazretlerinin bir fazl-u keremidir. Hasenenin asl ise bir'dir. Bylece kul yine adaletli olarak bir hasene (bir sevbiyle) kalm olur..." 310 Fazladan Verilenler mam Beyhak (r.h.) hazretleri, "el-Ba's" isimli kitabnda buyurdular: -"(Hasenata verilen) fazlalklar, Allh Tel hazretlerinin bir fazl-u keremidir. Kullar ona taalluk etmezler. Oruca taalluk etmedikleri gibi... Belki Hak Tel hazretleri, onlar kendi tarafndan bir fazl-u kerem olarak kullar iin biriktirmektedir. Onlar toplayp, kul, cennete girdiinde orada onlar kullarna verecektir..." 311 Sa'd (k.s.) buyurdular: iyi grl adam'a al ve amel et, demene gerek bile yok. Birine verir Allah fazladan eer yazlrsa sevap. Ey canm! Bu gn hemen taat ve ibdete sanl ki, yarn cann kalmasn hasmlarn altnda ifls! Hayr yoluna gir. Taat yap. Lakin kulun yapabildii hayr fiilleri ile! Senin yapabilidiin her ey onun tedbiriyledir. bdetlere sarl; o fazl-u kereminden kat kat veriri (2/292) 312 Allah' Bilmek Bil ki, btn salih ameller, imann nurunu ziyde klar. Sana, taat ve hasenata sarlman ve merif-i ilhiyeye (ilh marifetlere) vsl olman tavsiye ederim! Muhakkak ki Allh Tel hazretlerini bilmek, amellerin en fazletlisidir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine denildi: -"Ya Resiallah (s.a.v.) en faziletli ameller nelerdir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Allh Tel hazretlerini bilmek ve tanmaktr." Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine denildi: -"Hangi ilmi murd ediyorsunuz?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretlerini bilmeyi...! Sahabeler: -"Ya Resiallah! Biz amelden soruyoruz; siz bize ilimden cevb veriyorsunuz?" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki ilim ile beraber olan az amel fayda verir; (fakat) cehaletle beraber olan ok ilim menfaat veremez."313 Bu da ancak btn (i alemini, gnl dnyasn ve kalbini) tevhd'in cils ile parlatmak ve eitli zikirlerin nuruyla aydnlatmakla olur. Bunu da ancak alimler, akl erdirip anlarlar... 314 Tasavvuf Manlar Bu yet-i kerimelerde u iaretler vardr: "O, sizin kuruntularnzla da deil," Yani, halkn avamlarnn kuruntulanyla deildir. Avam halk, gnah iler, tevbe etmez ve Allh Tel hazretlerinin gnahlarn balamasn mit ederler. Halbu ki Allh Tel hazretleri, "Bununla beraber phe yok ki ben, tevbe eden ve iman e dip salih amel yapan, sonra da doru giden kimse iin gaffarm!"315 "Ehl-i kitb'n kuruntularyla da deil."
310 311

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/673. Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/673. 312 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/673-674.
313

lhy-u Ulmiddin, c. 1, s. 8, Bu hadis-i erifin son blm hy-u Ulmddin'de yledir: -"Muhakkak ki Allh Tel hazretlerini bilmekle beraber olan az amel fayda verir; (fakat) Allh Tel hazretlerini bilmemek (ve cehaletle) beraber olan ok ilim menfaat veremez." 314 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/674-675. 315 Th: 20/82,

Kitab ehli olan ulem-i s'durlar. Halk, mezmm (yerilen dnyev karlar elde etmek iin m'minleri) aldatan sahte eyh ve kt limlerdirler. Sahte eyh ve kt limler, halkn, hakk talep etme (ve doruyu) bulma, ciddiyetle alma ve mchede yolunda, (karlarna kp) yollarn kesmektedirler. Kim bir ktlk yaparsa onunla cezalanr." Gnahtan sonra, gnah kirinin ve pasnn kalbin aynasnn zerine izhr olmasyla hemen cezalandrlr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi: Bir kul, herhangi bir gnah iledii zaman, onun kalbinin zerine simsiyah ber nokta ile noktalanr. Eer kul tevbe eder ve (Allah'a) dnerse, (kalbi) cilalanr."316 "Ve Allah'tan beride bir vel bulamazlar." Kendisini ma'siyetin zulumtndan, tevbe ile taatin nuruna karacak bir veli bulamazlar. "Ve nasr (yardmc) da bulamazlar." Allh Tel hazretlerinden baka kendisine, nefs-i emmrenin zerine zaferle yardm edecek, kendisini nefsin sfatlarndan tezkiye edecek ve eytana kar kendisine yardm edecek; ve kendisinden eytann errini ve hilelerini defedecek kimseyi bulamaz... "Kim iyi ilerden bir i tutarsa," Hlis ve muhlis ameller yaparsa, "Gerek erkekten, gerek dii;" Burada, erkek ile kalbe, dii ile de nefs-i emmreye iaret etmektedir. "M'min olarak..." Bu amellerde ihlasl olursa, "te byleler cennete girerler." Mans, muhakkak ki kalb, kendisinin zerine vacip olan ulv lemlere dn iin tevbe edip amel ettii ve sfl lemlerden yz evirdii, gzn Hakk Tel hazretlerinin (msiv'nn) dnda her eye kapattnda, kurbet ve vuslat cennnetine girmek kendisine vacip olur. Nefis de kendisinin zerine vacip olan hev- hevese son verdii, hev hevesin nazlarn terkettii, ubudiyette Allh Tel hazretlerinin haklarna riyet ettii ve ibdetlerle mutmain olduu zaman, nefis Rabbine dnmeyi hakkeder. Ve bylece lemi ervahn cennetlerine girer. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: "Ey o rabbine muti olan nef-i mutmainne 27 Sen dn o rabbine hem rdye olarak, hem merdyye... 29 Gir cennetime!"317 Gir kullarm iine, "Ve zerrece haklar yenmez." Kendilerine takdir olunan slih amellerden... Ve ne de yaknlk (kurubt) derecelerinden.... Ve manev dereceleri elde etmede asla hakszla uramazlar. Allh Tel hazretlerine hizmet edip yorulmadan (Allah'a ibdet ve taat etmeden) Allah'n nimetlerini temenn eden ile, Allh Tel'nn nimetlerini temenni etmeden (srf Allah rzs iin) ona hizmet edip yorulan (ihlasla ibdet edenler) bir deillerdir... Bu ikisinin arasnda byk uurumlar ve birbirinden uzak mertebeler vardr. Zira biri, yaknlk mertebelerinin en ykseinde; dieri de esfel-i sfilindedir... Te'vilt-i Necmiyyede de byledir. 318 En Gzel Din Yce Meali: Hem kimdir o kimseden daha gzel dinli ki, z muhsin olarak yzn, tertemiz slm ile Allah'a tutmu ve hanf (sde hakka boyun eer muvahhid mslim) olarak brahim milletine uymutur. Allah ki, brahim'i hali! edindi.126 Halbuk gklerdeki ye yerdeki hep Allah'ndr ve Allah her eyi muht bulunuyor... 319 Tefsr-i erifi: "Hem kimdir" Istifhm- inkrdir. "Daha gzel dinli ki, Haddi ztnda din ve millet, birdirler; ama itibrla deiiktirler. Muhakkak ki eriat, kendisine itaat edilir cihetiyle dindir. ml edilmesi ve yazlmas cihetinden de millettir. mll, iml manasnadr.
316 317

Snen-i Ibni Mace: 4244 el-Fecr: 89/27-30, 318 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/675-677. 319 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/678.

" 0 kimseden ki yzn, tertemiz slm ile Allah'a tutmu," Nefsini ve ztn slm ile Allah iin yzn tertemiz olarak Allah'a tutmu ve bu konuda hibir kimseye bir hak klmam; ne hlikyet ve maliyet cihetinden ne de ubudiyet (kulluk) ve ta'zm ynnden hi kimseye teslim olmam... lia "dince" kavl-i erifi, "daha gzel," kavl-i erifinden temyz olmak zere mensbtur. Mbted'dan menkldr. Bunun takdiri, "Kimin dini, z muhsin olarak yzn, tertemiz islm ile Allah'a tutmu olan kiinin dininden daha gzeldir?" demektir. Fazilet iki dinin arasndadr; yoksa dinin sahiplerinin arasnda deildir. "Muhsin olarak," Cmle, "Mslman oldu," fiilinin failinden hldir. Veya hldir. 320 Muhsin Kimdir? ("muhsin") hasenat (iyilikleri) yapan ve seyyit, (ktlkleri) terkedendir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ^i "muhsin", kelimesini u mbarek hadis-i erifleriyle tefsir ettiler: -"(hsan) Senin, Allh Tel hazretlerini grrcesine ona i-bdet etmendir. Her ne kadar sen onu gremiyorsan; Allah seni gryor."321 hsan, imann hakikatidir. 322 slm tmam ve Amel Bil ki, slm dini iki ey zerine bina klnmtr. 1- tikd, 2- Amel, Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretleri birincisine (itikada) "Yzn, tertemiz slm ile Al lah'a tutmu," kavl-i erifiyle iaret etti. kincisine (amele) de, "O muhsin olarak," kavl-i erifiyle iaret etti. Rabbinin emirlerine boyun emek ve zerine vacip olan btn mkellefiyetlerini huu ve hrmetle yerine getirmektir220... (27292) 323

320

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/678-679.
321

Sahih-i Buhri: 48. Sahih-i Mslim: 11, Bu hadis-i erifin tamam yledir: mer bin El-Hattab (r.a.) Hazretlerinin yle dedii rivayet edilmitir. -"Biz bir ara Raslllah, (s.a.v.) Hazretlerinin yannda oturuyorduk. Yanmza elbisesi gayet beyaz, salar simsiyah zerinde yoluculuk eseri grnmeyen ve bizden kimsenin kendisini tanmad bir adam kageldi. Nihayet Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin nnde oturdu. ki dizini Efendimiz (s.a.v) Hazretlerinin dizlerine dayad. Ellerini dizlerinin zerine koyup (usluca) oturdu. Ve: -HYa Muhammedi Bana slm'dan haber ver (Islm anlat), dedi. Raslllah (s.a.v.) Hazretleri:: -"(slm:) Senin Allah'dan baka ilah olmadna ve Muhammed (s.a.v.)'m Allah'n rasl olduuna ehdet etmen, namaz dosdoru klman, zekat vermen. Ramazan orucunu tutman ve yoluna gcn yeterse Beyti (Kabe'yi ziyaret ve) hac-cetmendir, buyurdu." 0 kii: -"Doru syledin", dedi. (Hazret-i mer diyor ki) Biz onun sualine ve tasdikidine hayret ettik. 0 kii sonra: -"iman nedir?" dedi. Raslllah (s.a.v.) Hazretleri: -"(man:) Senin, Allah'a, meleklerine, kitablanna. peygamberlerine, ve lmden sonra dirilmeye, cennet ve cehenneme (yani hiret gnne) nanman, kadere ve hayr ve errin ondan olduuna inanmandr," dedi. 0: -"Doru syledin," dedi. Sonra: -"hsan?" diye sordu: Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri: -"(hsan:) Senin, onu grrr gibi, Allah'a ibdet etmendir. nk her ne kadar sen onu grmyorsan da muhakkak Allah, seni gryor," dedi. 0: -"Doru syledin," dedi. Sonra: -"Bana kyametin (saat ve vaktinden) haber ver," dedi. Raslllah (s.a.v.) Hazretleri: -"Bu hususta sorulan, sorandan daha iim deildir," buyurdu. 0: -"Doru syledin," dedi. (Sonra): -"Bana kyametin iaretlerinden haber ver?" dedi. Raslllah (s.a.v.) Hazretleri: -"Cariyenin sahibesini dourmas, yaln ayak, plak ve koyun obanlarnn (yksek) binalar yapmakta birbirleriyle yartklarn grmekliindir," dedi. 0: -"Doru syledin," dedi. Sonra ayrld gitti. Uzunca bir zamandan sonra, Raslllah (s.a.v.) bana buyurdular ki: -"Ya mer! 0 adamn kim olduunu bildin mi?" Ben: -"Allah ve Rasl daha iyi bilirler." dedim. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri: -"O Cebrail Aleyhisselm idi. Size dininizin emirlerini retmek iin geldi." buyurdular. Sahih-i Buhri: 48, Sahih-i Mslim: 11, 220 mam Rabbn (k.s.) hazretleri eriatin cz olduunu, ve bunlarn; 1- lim, 2- Amel, 3- (hls, olduunu beyn etmektedir. Tarikat ve hakikatin gayesinin ihls tamamlamak olduunu beyn etmektedir. Daha geni bilgi iin baknz. Mektubt: c.l, s. 50. Mektb: 36. 322 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/679-680. 323 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/681.

Neden brahim (a.s) Milleti? "brahim milletine uymutur." slm dinine muvafakati, onun shhatinde ittifak edilmesi ve btn dinler arasnda kabul grmesidir. Musa Aleyhisselm, Hazret-i sa'nn milleti ve dier peygamberlerin dini bunun hilfna-dir. 'Hanf olarak," "tabi oldu," fiilin failinden hldir. Yani dier bozuk ve tahrif olmu dinlere meyletmedi, demektir. (Hanif, sde hakka boyun eer muvahhid mslim, demektir.) Sonra Allh Tel hazretleri, brahim Aleyhisselm milletine tabi olmay tevik iin buyurdu: "AHah ki' brahim'i Halil edindi."324 Onu seti, onu seti ve baz kerametleri ona tahsis etti. Halilin (dostun) halilinin (dostunun) yannda sahip olduu kerametler gibi... (dostluk) kelimesi, tfouLi kelimesinden gelmek tedir. nk dostluk, kendisiyle karmak, demektir. 325 Her ey Allah'n "Halbuki gklerdeki ve yerdeki hep Allah'ndr." (Mukadder bir sul:) Sanki denildi: Allh Tel hazretleri, brahim Aleyhisselm' neden "haliflie tahsis etti. Halbuki Allh Tel hazretlerinin mkerrem bir ok kullan vardr. (Mukadder sule cevb: bu kavl-i erif ile) yerde ve gklerde bulunan hereyin mlkiyet, malikiyet, yaratl ve her ynden Allh Tel hazretlerine ait olduunu ve Allh Tel hazretlerinin mahlukattnn arasndan dilediini ve diledii kimseyi seebilir, diye cevb verilmi oldu....326 "Ve AIIah her muht bulunuyor..." Allh Tel hazretleri, ifmi ve kudretiyle her eyi ihata etmitir. Herbir ey, Allh Tel hazretlerinin kudreti ve ilminin iindedir. Allh Tel hazretleri yerde ye gklerde ve ikisinin i-inde olup bitenleri ve ikisinin dnda meydana gelen btn eyay ihata etmitir. Ve ikisine zt olan ve nihayeti olmayan eyleri, bu gkler ve yerlerin haricinde meydana gelen sudrt hakk ile ihata etmitir. 327 Hikye (Halil smi) Rivayet olundu: brahim Aleyhisselm, insanlara (ktlk) isabet ettii zamanlarda, Msr'da bulunan bir dostuna adamlar gnderdi. Ondan erzak alyorlard. brahim Aleyhisselm'n dostu: -"Eer ibrahim Aleyhisselam, bu erzak kendisi iin istemi olsayd, elbette emrini hemen yerine getirirdim. Lakin ibrahim aleyhisselam bu erzak msfrlere yedirmek iin istemektedir, insanlarn bana gelen yokluk ve ktlk bize de isabet etti!" dedi ve gelen adamlara bir ey vermeden geri gnderdi. brahim Aleyhisselm'n genleri, bo uvallarla Msrdan dnmekten utandlar. lde hararlarna (byk uvallarna) kum, akl ve ta doldurdular. Hizmetiler, bu kt haberi (arkadann bir ey vermediini) brahim Aleyhisselm'a haber verdiler. brahim Aleyhisselam (kapsna gelen ihtiya sahiplerine verecek bir ey
324

"Halil", bir kimsenin ileri ve srlar arasna giren v e sevgisi, kalbinin her yerine nfuz eden dostu demektir ki, hibir eksiklii olmayan sevgi mnsna "hullef'den alnmtr. Ve Allah'n brahim'i halil (dost) edinmesi, onu bir dost gibi zel seim ile ltfetmi ve Rabbn srlara mazhar klm olmasndan mecazdr. Allah Tel, brahim Aleyhisselami bir takm kelimeler ile imtihan etmi, o da onlar tamamlam olmakla "Ben seni insanlara imam klacam." (Bakara, 2/124) ikramyla en gzel nder yapm, hayat verme srrn, yksek ve alak gayb lemini gstermi, o da toplumunu pei peine ilh tevhide davet etmi, putlara, yldzlara, Gne ve Ay'a tapmay yasaklam, Taut'a kar gelmi, Allah urunda atelere atlmaktan, olunu kurban etmekten, maln misafirlere feda etmekten ekinmemi, ilh ahlk ile ahlklanmakta selef (kendinden ncekilerin hepsini gemi, insan seenein en yksei onda ve onun ailesinde tecelli etmi, zrriyeti -zalimleri hari olmak zere- mlk ve peygamberlikle mjdelenmi ve muradna u-lamtr. Byle bir Allah dostunun milletine tabi olan zat da o dostluktan elbette hissedar olacaktr. te o zat "Ben de kendimi Allah'a teslim ettim, bana uyanlar da" (l-i Imran, 3/20) diyen Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ve gerek tabileri ve bu din de slm dinidir. Ve bundan gzel hi bir din yoktur. Pey gamberimiz demitir ki: "Allah ibrahim'i halil (dost); Musa'y neciyy, yani kelm ve beni habib (sevgili) edindi. Sonra buyurdu ki, 'izzet ve celalim hakk iin habibimi halilime ve kelimime muhakkak kolaylatracam ve tercih edeceim." Geri mehur Mira hadislerinde sabit olduu zere Mira gecesi Efendimiz (s.a.v.) hazretleri. Musa'y altna, brahim'i yedinci semada grm ve kendisi bunlar geip Cibril'in makam olan Sidre-i mntehaya ve sonra onun da tesine gemitir..... 325 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/681-682. 326 "Halbuki gklerdeki ve yerdeki hep Allah'ndr ve Allah"her eyi muht bulunuyor..." kavl-i erifiyle, acaba Allah'n brahim'i dost edinmesi dardan kendisine bir dost tedarikine ihtiyacndan mdr? ayet yle ise gerekte irk tasavvurundan kurtulmak ve hanif olarak tevhid zerinde yrmek nasl mmkn olur? Ve bu ekilde btn btn Allah'a kendisini teslim etmek onun dndaki kvetleri ihmal ile onlara kar kendisini tehlikeye koymak demek olmaz m? Ve sonra ortada belli bir hisse olmaya karar vermi ve Allah'n kullarn bedbaht etmeye azmetmi ve lanetlenmi bir eytan bulunduuna gre, errinden kurtulmak iin biraz da ona dost gibi grnmek gerekmez mi. gibi bir takm kuruntulara meydan brakmamak zere bu yet btn gemi bahisleri tamamlamaktadr... 327 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/682-683.

bulamad iin) ok zld. Gzleri yaard. Gitti uyudu. brahim Aleyhisselm'n ei, Hazret-i Sre annemiz, uykudan uyand. (Onun bir eyden haberi yoktu. Adamlarnn Msr'dan un ve buday getirdiini sanyordu. Kum dolu) uvallarn bana gitti. Birini at. i en iyi un ile doluydu. Ekmek yaptrd. brahim Aleyhisselam uyand. ok gzel bir ekmek kokusu hissetti. Sordu: -"Bu size nereden geldi?" Hazret-i Sre, buyurdu: -"Senin Msrl dostundan..." brahim Aleyhisselam; -"Hayir dedi. Bu belki benim halilim Allh Tel hazretle-rindendir..." Bu hadise zerine Allh Tel hazretleri, brahim Aleyhisselm'a "Halil" adn verdi. 328 Hikaye (Halillie layk) Haber'de geldi: Melekler, ibrahim Aleyhisselm'n mal ve hizmetilerinin okluuna taaccub ettiler. atlar, ibrahim Aleyhisselm'n be bin koyun srs vard. Be bin sry gden bir o kadar oban kpekleri vard. oban kpeklerinin hepsinin boyunlarnda altn tasma vard. ibrahim Aleyhisselam krda (lde) koyunlarna bakarken; insan suretinde bir melek ona grnd. Melek: "Allh Tel hazretleri, noksan sfatlardan mnezzehtir. Btn ayplardan arnm ve tertemizdir. Allah, meleklerin ve ruh'un Rabbidir."329 ibrahim Aleyhisselam ona: -"Rabbimin zikrini bir daha tekrarla; u grm olduun mallarmn yarsn sana vereyim!" dedi. Melek tekrarlad. brahim Aleyhisselam: -"Rabbimi, tekrar tebih et, sana malmn hepsini vereyim," dedi. Melek, brahim Aleyhisselm'n haline hayret etti. Ve: -"Allh Tel hazretlerinin seni Hall (dost) edinmesine ve senin adnn btn millet ve dinlerde gzel anlmasna gerekten sen layksn," dedi. Buna gre, Halil'e halil ad verilmesi, meleklerin dilleri zerinedir. 330 Dostluk Kd- lyz (r.h.) hazretleri, "if-i erif isimli kitabnda buyurdular: Buradaki dostluk evltlktan daha kuvvetlidir. nk evldlkta bazen dmanlk olabilir. Allh Tel buyurdu: "Ey o btn iman edenler! Haberiniz olsun ki eleriniz ve evlatlarnzdan size dman vardr." 331 Dostlukla beraber dmanln olmas sahih deildir. 332 Halil Olmann artlar Dostluun art, kulun btn hallerinde Allah rzs iin Allh Tel hazretlerine teslim olmasdr. Allh Tel hazretleriyle beraber olmada hibir eyi biriktirmemesi; 1- Malndan, 2- Cesedinden, 3- Nefsinden, 4- Ruhundan, 5- Ebediliinden, 6- Ehlinden, 7- Ve evldndan hibir eyi saklamamas... 8- Her eyini halilinin yolunda seve seve vermektir. brahim Aleyhisselm'n hli ite byleydi... 333

328

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/683-684.
329

Bu tebih, dua kitaplarnda u ifdelerle gemektedir: ..Sbbuhun kuddsn rabbn ve rabbl-meliketi ver-rh" Bu tebihi gnde bir kere, ayda bir kere senede bir kere ve mrnde bir kere okursa, Allh' Tel onun gemi btn gnahlarn balar. Gnahlar denizlerin kpkleri ve kum ta necikler kadar olsa bile: KenzulUmml hadis no: 3840, 330 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/684-685. 331 et-Tebn: 63/14, 332 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/685 333 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/685-686.

Cnn'nn Yoluna Cn Kurban O can ki, cann'a kurban olmad. Ten'in cifesi o candan daha iyi oldu. Her kim ki dostun yolunda cn vermezse, Murdar le o candan daha iyidir... 334 Muhabbetin art Muhabbetin art, sevenin muhabbette "fena," bulmasdr ve mahbub'ta "beka" bulmasdr. Hatta sevenden ve muhabbetten ancak, habib kalr. Bu Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin hlidir. 335 Mecnn'a Sordular Mecnn Ben Amir'e sordular: -"Adn nedir?" Dedi ki: -"Leyl!" 336 Halil ve Habib'llln Hakikati eyhim, dayanam, cesedimde ruhum menzilesinde olan zt "Elliht-i'1-Berkyyt" isimli kitabnda buyurdular: -"Muhakkak ki ilhiyye ve ahadiyeye mensubum olan hullet (dostluk) ve muhabbetin hakikati Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine celb olunmaktadr. brahim Aleyhisselm'a ise suretleri verildi. kisinin (Efendimiz s.a.v. hazretleri ve brahim Aleyhisselm'n) dnda ise kabiliyetleri hasebince (dier peygamberlere) cz hususiyetleri verildi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, hullet ve muhabbetin Ehadiyyeti ztiyye mertebesinin menzilesindedir... brahim Aleyhisselm ise, vahidiyye-i sftiyye mertebesinin menzilindedir. (2/293) ikisinin (Efendimiz s.a.v. hazretleri ve brahim Aleyhisseim'n) dnda olanlar ise, vhidiyyet-i efliyye mertebesinin menzesindedirler. Bu makamlara ve mertebelere "besmele-i erifte bu minval zere iaret olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bilTil, halilullah ve habibullah'tir. brahim Aleyhisselm bilTil Halilur-Rahman ve habibu'r-rahmandr. (Rahmann halili ve rahmann habibi....) kisinin (Efendimiz s.a.v. hazretleri ve ibrahim Aleyhisselm'n) dnda kalan peygamberleri ise, bi'lfiil, Rahimin hallileri ve rahimin habibleridirler.... Allh Tel hazretleri kendisini selmetle bak klsn allme eyh hazretlerinin szleri burada bitti. 337 Efendimiz (s.a.v.) Halilullht -"Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, beni halil edindi: brahim Aleyhisselm' halil edindii gibi... Eer ben, Rabbimin gayri halil edinecek olsaydm; elbette Eb Bekri halil edinirdim."338 Hazret-i Eb Bekir (r.a.) Yani, eer benim halktan (insanlardan) bir sadk dost edinmem caiz olsayd, elbette Hazret-i Eb Bekir (r.a.)' dost edinmek iimden gemektedir. Lakin benim srrm ve kalbime Allh Tel hazretlerinden bakas muttali olamaz. Hazret-i Eb Bekir (r.a.)'n buna tahsis edilmesinin yn se; Efendimiz (s.a.v.) hazetlerinin srrna en yakn kiinin Hazret-i Eb Bekir olmasndandr. Rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Muhakkak ki, Eb Bekir'i sizin zerinize faziletli klan, ne orutur ve ne de namazdr; lakin onun kalbine yazlan bir ey'dir."339
334

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/686. 335 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/686. 336 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/686. 337 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/686-687. 338 Sahih-i Mslim: 827. Biraz deiik ifdelerle burada gemektedir. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/687. 339 Kaynam bulamadm.

Efendimiz (s.a.v.)'n Srr Hibir kimse Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin halil edinmemesini kavrayamaz. nk Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kimseyi halil edinmemesi, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin m sivllah'tan ayrlmasdr. Btn kinat, ona muttasldr. O noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretlerinden baka hibir eye asla muttasl (ve bitiik) deildir. Allhm Bize, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin efaatine nail olmay nasp et! min! eyh Sa'd (k.s.) hazretleri, onun erif na'ti hakknda buyurdular: Bir gece buraka bindi, felekten geti. Mirc etti. Kudret, makam ve mevkiden geti. Allh Tel'nn kendisine verdii makam ve kudrete kavutu. Hazret-i Cebrail'in nne geti. Kurbet (yaknlk) lnde yalnz kald. Sidre-i mnteh'nin tesine Cebrail (a.s.) geemedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri Cebrail (a.s.) ' da brakp yalnz yrd.... te bu, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ulviyyt ve sfliyyttan ayrlmas ve Hazret-i Zt'a vasl olmasdr.. 340 Kadn Ve Boanma Yce Meali: Bir de, senden, kadnlar hakknda fetva istiyorlar. De ki: "Onlar hakkndaki fetvay size Allah veriyor. Yazlm haklar olan miras kendilerine vermediiniz ve nikhlamayi istemediiniz, ksz kzlar hakknda ve madur ocuklar hakkini yetimlere insaf le bakmanz hakknda Ktb'da yznze kar okunup duran yetler var. Daha da hayra dair ne yaparsanz, phe yok ki, Allah ona da alm bulunuyor".127 Ve eer bir kadn, kocasnn serkeliinden, veya yz evirmesinden endie ediyorsa, bir sulh le aralarn dzeltmelerinde kendilerine bir gnh yoktur. Sulh hep hayrdr. Nefslerse kskanla hazrlana gelmitir. Eer aray dzeltir ve geimsizlikten saknrsanz; phe yok ki, Allah her ne yaparsanz habr bulunuyor.1Z8 Kadnlarnz arasnda her vehile dil davranmaya ne kadar hrs besleseniz, yine muktedir olamazsnz. Bari bsbtn meyledip de tekini "askda kalm" gibi brakmayn. Ve eer aray dzeltir ve hakszlktan korunursanz, phe yok ki Allah gafur, rahm bulunuyor.129 Yok eer, aynlrlarsa Allah kudretiyle her birini dierinden mstani klar. Allah kudreti geni bir hakm bulunuyor.130341 Tefsr-i erifi: " Bir de, senden fetva istiyorlar." Senden fetva istiyorlar. "fetva" kelimesinin itikak, joJi gen, kuvvetli ve yeni demektir. nk "fetva" yeni meydana gelen bir hadisenin cevb, bir hkmn ihdas veya bir mkilin beyn iin takviyedir342... "Kadnlarn" varis olmalar hakknda, 343 Sebeb-i Nzul Bu yet-i kerimenin nzul sebebi u hadisedir: Uneyne bin Husayn Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine: -"Bize haber ver Sen (mirastan) kz'a yarm pay ve kz kardee yarm pay veriyor musun? Biz ise (kadnlara mirastan hi pay vermeyiz. nk bize gre) ancak savaa katilabilenler ve ganmet alabilenler mirastan pay
smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/687-688. 340 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/688. 341 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/689-690.
342

Istift, fetva istemektir. "Meselede filana istifta ettim, yle ifta etti," denilir ki, fetva verdi demektir. "Dava" vezninde ts*si "fetva". Ljj "rya" vezninden di demek mnsna konulmu isimlerdir. fta ise sorulan bir mkili halletmek ve aklamaktr ki, kuvvetli ve mkemmel, gen ve din olan ^ "fet"dan a-hnmtr. Ve genletirip kuvvetlendirmek demek gibidir. Sanki bir kimsenin mkilini halleden, onu din bir gen gibi kuvvetlendirmi olur. u halde fetva, zor bir olayda doru hkm aklamakla, amel edecek kimsenin kalbine bir kuvvet vermektir. "Mfti" (mft)de bu kuvveti verebilmek iin ehliyetine ve selahiyetine, ahlk ve gcne hakkyla gvenilir bir zat olmas gerekir.... 343 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/690.

alrlar..." dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Ben bu ekilde emir olundum. (Rabbim bana byle emretti)" buyurdular. 344 Kadnlara Miras "Onlar hakkndaki fetvay size Allah veriyor." Allh Tel hazretleri, kadnlara miras hakkndaki hkmlerini size beyn etti. "Fetva vermek," mbhem (kapal olan) beyn edip aklamak ve mkili izah etmektir. Kitb'da yznze kar okunup duran yetler var..." "Allah" ismi erifinin zerine atftr. Yani At"Allah size fetva veriyor," demektir. Allh Tel hazretlerinin bu konudaki szleri, onun fetva vermesidir. Allh Tel hazretlerine isnd edilmi oldu ve Kur'n-i kerimin iinde olan yetlere isnd edildi.... Bu iin isnd edildii yet-i kerime udur: "Allah size mras taksimini yle ferman buyuruyor: Evladnzda; erkee, iki dii pay kadar. Eer hepsi dii olmak zere ikiden ziyade iseler, bunlara terekenin te ikisi. Ve eer bir tek kz ise, o zaman ona yars. Ebeveyni iin: Her birine lenin terekesinden altda bir; ayet ocuu varsa... Amma ocuu yok da anas-babas vris bulunuyorsa, anasna te bir. Eer lenin kardeleri de varsa, o vakit anasna altda bir. Hep ettii vasiyetten veya borcundan sonra... Babalarnz ve oullarnz, bilmezsiniz ki, onlarn hangisi menfaate size daha yakndr. Btn bunlar Allah'tan birer farza... Her halde Allah, alm hakm bulunuyor."228 Ve Nisa sresinin banda olan ve kadnlarn mirasn beyn eden buna benzer dier yet-i kerimelerdir... 345 iki Fiiln Bir Faile snad (Burada) bir fiil iki itibari ile iki faile isnd edildi. (Kadnlarn miras beyan edilme ii, Allh Tel hazretlerine ve Kur'n- kerimin yetlerine isnd edildi...) Bu (senin); ojlkej juj "Beni Zeydzengin etti ve onun at (vergileri)..." szn gibidir. Burada aslnda fiilin isnd edildii hakikatte tek kiidir. (O da Zeyd'tlr.) Dieri de onun zerine atfedilmitir. Ancak burada kendisinin hallerinden olan bir ey o fiilin ancak bu fail ile kaim olduuna dellet etmesi iin atfedilmitir. Bu da failin bu hl ile vasflanmas itibariyledir. 346 Allah Farz Buyurdu "ksz kzlar Hakknda," (yetim kadnlar)," "Okumak" fiiline taalluk etmektedir. Nasl ki, "Kitab'da" kavl-i erifi kendisine taalluk ettii gibi... Burada izafet 'jf "min" manasnadr. nk bu bir eyin kendi cinsine izafetidir347. "Yazlm haklar olan miras kendilerine vermediiniz." Yani miras ve dier konularda farz kld. "stemediiniz" "Kendilerine vermediiniz," kavl-i erifinin zerine atftr. Msbet cmle, menf cmle zerine atfedilmi oldu. "Onlar nikhlamay,' Onlarn gzelliklerinden ve mallarndan dolay onlar nikhlamaya rabet ediyorsunuz... Ve onlarn irkinlikleri ve fakirliklerinden dolay da onlarn nikhlarna rabet etmiyor ve onlarla evlenmekten yz eviriyorsunuz. Eer yetim kz, gzel ve zengin olursa, onun velisi (iini grenler) onunla evlenmeye rabet ediyorlard. Yok eer yetim kz gzel ve zengin deilse, velileri onunla evlenmekten yz evirirlerdi. 348 Yetimler ve lh Hkmler Yetimlerin hakknda okunanlar ise u yet-i kerimelerdir:
344

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/691. 345 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/691-692. 346 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/692. 347 Eer mzfun ileyh. muzfn cinsini beyn ediyorsa, izafet bi man "min" denilir. "(pekelbise" gibi... 348 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/692-693.

"Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin ve temizi murdara (helli harama) deimeyin; onlarn mallarn kendi mallarnza katp yemeyin; nk o byk bir vebal bulunuyor."349 Ve u kavl-i eriftir: "Maamfh, Allah'n sizi bana diktii mallarnz sefihlere vermeyin de, bunlarda yapacanz tasarruf ile onlar besleyin ve giydirin ve kendilerine gzel gzel nashat edin5 ve yetimleri nikh ama ermelerine kadar gzetip deneyin. O vakit kendilerinden bir rd hissettiniz mi, hemen mallarn kendilerine teslim edin. Byyecekler de ellerine alacaklar diye o mallan israfla yemeye kalkmayn. htiyac olmayan tenezzl etmesin, muhta olan da meru' surette bir ey yesin. Mallarn kendilerine teslim ettiiniz zaman da, karlarna hid bulundurun. Hesabnz doru tutmak iin Allah'n harektnz hesaba ekmekte olmas yeter." 350 Ve yetimlerin mallarna saldirmamakla ilgili dier yet-i kerimelerdir. 351 Zayflar ve ocuklarn Miras Zayf braklm, madur ocuklar." hakknda "ksz kzlar (yetim kadnlar)," kavl-i erifinin zerine atftr. (slm ncesi) Arablar, kadnlara miras vermedikleri gibi, (erkek ve kz) ocuklara da pay vermezlerdi. Arablar, ancak kuvvetli ve i gren erkeklere mirastan pay veriyorlard. (2/294) "Ve yetimlere bakmanz." Yetimlerin mallan ve haklar hakknda... nsaf ile." Adaletle.... Bu kavl-i erif de yine, "ksz kzlar (yetim kadnlar)," kavl-i erifinin zerine atftr. Yetimlerin mallan hakknda okunan yet-i kerimeler: "Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin ve temizi murdara (helli harama) deimeyin; onlarn mallarn kendi mallarnza katp yemeyin; nk o byk bir vebal bulunuyor,"352 Ve buna benzer yet-i kerimeledir. 353 Hayrn Mkfat "Daha da hayra dair her ne yaparsanz,"... "Ma" artyyedir. Mutlak olarak... ster zikredilen kadn, yetim ve zayiflann hakknda olsun ve isterse dierleri hakknda hayra dair her yaparsanz; "phe yok ki, Allah ona da alm bulunuyor". Onun miktannca size karlk (mkfat) verir... 354 Fakirlere Infak Akll kiiye den, Allh Tel hazretlerinin kendisine emrettii hususlarda mutlaka Allah Tel'ya itaat etmektir. Bakasnn maln asla yememelidir. Bilkakis Allh Tel hazretlerinin kendisine verdii maldan gc nisbetinde, yetimlere, miskinlere ve yoksullara infak etmelidir... 355 Fakirleri sevmek.. Hatemu'1-Esm (k.s.) hazretleri buyurdular: -" eysiz, eyi iddia eden yalancdr. Kim, maln Allah yolunda infak etmeksizin cenneti sevdiini iddia ederse, o yalancdr. Kim, Allah'n haramlarndan saknmakszn, (vera1 ve takva sahibi olmakszn) muhabbetullah (Allh Tel hazretlerini sevdiini), iddia ederse, o yalancdr. Kim, fakirleri sevmeden, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini sevdiini iddia ederse, o yalancdr." 356
349 350

en-Nisa: 4/2, en-Nisa: 4/6, 351 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/693-694. 352 en-Nisa: 4/2. 353 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/694-695. 354 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/695. 355 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/695. 356 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/695-696.

Hayra Tevik "Daha da hayra dair ne yaparsanz, phe yok ki, Allah ona da alm bulunuyor." Kavl-i erifinde her trl hayr ilemeye tevik vardr. 357 Hikye (doruluk ve yardm) Kadnn biri, mam- A'zam Eb Hanife (r.h.) hazretlerinin dkkanna geldi. Bir elbise almak istedi. mam- A'zam Eb Hanife hazretleri, deeri drt yz dirhem olan yeni bir elbise kard. Kadn: -"Ben fakir bir kimseyim! Bir kzm var onu kocaya vermek istiyorum; bu elbiseyi ona alyorum. Bu elbiseyi sana mal olduu eye (maliyetine) bana sat!" dedi. mam- A'zam Eb Hanife (r.h.) buyurdular: -"Bu elbiseyi drt dirheme al,!" dedi. Kadn: -"Benimle alay m ediyorsun?" dedi. mam- A'zam: -"Hayr! Alay edicilerden olmaktan Allah'a snrm! Lakin (ben bu elbiseden) iki takm aldm. Birini iki elbiseyi alm olduum maliyetin drt dirhem altna sattm. u anda bu elbisenin bana maliyeti drt dirhemdir. Ben de bunu maliyetine yani drt dirheme sana satyorum, al!" dedi. Kadn drt dirhem verip o elbiseyi ald. Sevine sevine mjdeli bir ekilde evine dnd.... 358 yilik Yapan... Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdular: Ey gen! Pr derviin elinden tut! Kendine deil, hep el tut... yilie kavuanlar, hep Allah'n halkna iyilik yapanlardr. 359 Nefsin de Hakk Var Bil ki muhakkak nefis, ruha kar kadn mesabesindedir. Allh Tel hazretleri, kadnlarn haklarn korumay erkeklere vacip kld gibi, sdk olan talebenin zerine de nefsin haklarn vacip kld... Abdullah bin Amr (r.a.) geceleri sabaha kadar namaz klmak ve gndzleri de oru tutmaya balad ve nefsiyle (icabndan fazla) mchede ettiinde, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ona buyurduklar aibi: -"Muhakkak ki nefsinin de senin zerinde hakk vardr. Oru tut, iftar et, namaz kl ve uyu..."360 iddetli Riyazetler iddetli riyazetler, kiiyi seyr u suluktan keser... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yine buyurdular: -"Muhakkak ki bu din metindir. Onun iine yumuaklkla szmaya bakn."234 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bu hadis-i erifleriyle, nefsinize yklenmemeyi, ona taalluk etmeyen eylerle onu
357

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/696. 358 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/696-697. 359 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/697.
360

Bu konuda hemen hemen ayn manda bir ok hadisi erif mevcuttur. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hanm (m'minlerin annesi) hazret-i Aie (r.a.)dan rivayet olundu. Buyurdular: -"Osman bin Mez'nun yannda (ei) olan, Hveyle binti Hakim, bin meyye bin Haris bin Evkas s-Slemiyy {r.a.)"a yanma geldi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, o-nun bakmsz ve kt halini grd. O gititkten sonra. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri - bana sordular: -"Ey ie! Hveyle neden bakmsz ve kt giyiniyor?" Ben; -"Ya Reslellah(s.a.v.)! Hveyle kocas olmayan bir kadndr. Zira kocas gndzleri oru tutan ve geceleri de sabaha kadar namaz klan, bir kadn kocasz ve kocasn kaybeden bir kadn gibidir..." dedim. Hazret-i Aie (r.a.) buyurdular: -"Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Osman bin Mez'n (fta.)'a haber gnderdi. Osman bin Mezun geldi. Ona: -"Ey Osman sen benim snnetimden yz m evriyorsun?" O: -"Hayr! Ya Reslallh (s.a.v.) Vallahi senin snnetini yaamak istiyorum!" dedi. E-fendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki ben uyuyorum, namaz klarm, oru tutarm, iftar ederim, kadnlarla evlenirim.... Allah'tan kork Ey Osman! Muhakkak ki senin einin senin zerinde hakk var! Senin ailenin senin zerinde haklar var. Msfrinin senin zerinde hakk var! Nefsinin senin zerinde hakk var. Bazen uyu, namaz kl. bazen nafile oru tut. iftar et..." Msned-i Ahmed: 25104, 234 Kenzu'l-Umml: 5351. Bu hadisi erifin tamam yledir: -"Muhakkak ki bu din metindir. Onun iine yumuaklkla szmaya bakn. Nefsinize Allah'n ibdetini buz ettirmeyin. nk yorulan kii. sonra ne yol kat edebilir ve ne de hayvann srtn (rahat) brakr. Siz, ancak yalannca lecek olan kiinin ameli gibi amel edin. Hemen yarn lecekmi gibi olan kiinin halinden saknn... Kenzu'l-Umml: 5351 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/697.

mkellef tutmamay, murad etmektedir. Yoksa sonra nefis acze der. Dini ve ameli (tamamen) terkedebilir... Ne gzel buyurmular. ok koup yorulan at hepsinin gerisinde kald. Yava yava giden deve, gece ve gndz giderek yol katetti... 361 Efendimiz (s.a.v.)in Nefsi Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, nefsine hakkn vermede orta yolu takip ediyordu. Nefsi konusunda gayet dil davranyordu. Ona adaletle muamele ediyordu. Bazen (nafile) oru tutard. Bazen iftar ederdi... Bazen geceleri kalkar namaz klard. Uyurdu. Kadnlar nikhlard. Bazen bulduu eyleri yerdi; helva, bal, tavuk eti, (dier ve dier hayvan etlerini) yerdi... Bazen de a kalrd. Yiyecek bir ey bulamadndan... Hatta alktan mbarek karnna ta bile balad olurdu. 362 Ifrt ve Tefrit Ey gafili Uyan, yolculuuna ve gidecein yere dikkat et Hev hevesinin muvfakatna yerlemekten kendini koru! (Sen bir yolcusun...) Dnyadan intikl etmeden nce salih bir kii olmaya intikl et. Bir eyi sylemeden ve yapmadan nce nefsini hesaba ek. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri her eyi biliyor. Allh Tel hazretleri her eyi ihata etmitir. Seni ifrat ve tefritten sakndrrm. Asla ifrat ve tefrite dme 363 Kan- Koca Geimsizlii "Ve eer bir kadn, korkuyorsa (endie ediyorsa), "Kadn" kelimesi faildir. Kendisini zhir tefsir etmektedir. Yani "E9er kadn korkarsa, o korktu" Ve kocasndan vaki olan; "Serkelik..." Kendisine ez etmesinden, kadn sevmedii iin onunla sohbet etmeyi kaldrmasndan ve onu haklarndan menetmesinden korkarsa, demektir. "Serkelik..." kelimesi kelimesindendir. Bu da, yer yznden (topraktan) irtifa' edip ykselen ey, demektir. 364 Kar ve koca'dan herbirinin nz (serkelii), onun eini irkin ve kt grmesi ve kendisine rzs olmad iin ona kar ba kaldrm asdr... "Veya yz evirmesi(inden endie ediyorsa), Kendisiyle oturmak ve konumay azaltmasyla... Yz evirme Sebepleri Bu (kan kocann arasnda bulunan serkelik ve birbirlerinden yz evirmeleri) baz (temel) sebeplere dayanmaktadr. 1 - Yandan dolay knamas, 2- irkinlik, 3- Bakmszlk, 4- Yaratlnda bir ayb grmesi, 5- Ahlaknda ktlk olmas, 6- Darya meyletmesi, 7- Gznn bakasnda olmas, 8- Ve bunlardan baka sebeplerle, koca karsndan (veya kadn kocasna kar) serkelik edip yz evirebilir... (2/295) 365 Serkelik ve Yz evirme mam Fahreddin-i Rz (r.h.) buyurdular: "Serkelik..." ten murad, sz ve fiil (hal. hareket ve davranlarnda) sertlik izhr etmeleridr. Veya hem szlerinde ve ilerinde kat davranmasdr.
361

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/698-699. 362 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/699. 363 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/699. 364 Tefsiri Kebir: C.11. s. 65 (4/235.) 365 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/700.

"Yz evirmek"kavM erifinden murad ise, hayr, er, hakkna riyet etmek ve ez'dan sukut etmektir 366. Sebeb-i Nzul Bu yet-i kerime, Huveyle binti Muhammed bin Mesleme ile kocas Sa'd bin er-Reb hakknda nazil oldu... Kocas kendisiyle evlendiinde Hveyle daha gen idi. Hveyle byyp yalannca, kocas gen bir kzla evlendi. Ve o gen kz, Hveyle'nin zerine tercih etti. Hveyle'ye eziyet ve cef etmeye balad. Bunun zerine Hveyle (r.a.) hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine gelip ikyette bulundu. te bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil oldu. 367 Karkocann Aralarn Dzeltmek... "Kendilerine bir gnh yoktur." Bu takdirde, "Bir sulh ile aralarn dzeltmelerinde," Aralarnda gzel bir ekilde islh ile dzeltmeleri daha iyidir. Buda, 1 - Mehirden bir ksm balamak, 2- Mehirden indirim yapmak, 3- Veya nbetinden (kendi rzasyla indirim yapmak veya vazgemek gibi...) 368 evde (r.a.)n Yapt Sulh Hazret-i evde (r.a.) yle yapmt. Hazret-i evde (r.a.) gerekten yal ve ihiyr bir kadn idi. Efendimiz, M'minlerin annesi evde binti Zem'a'y boamak istemiti. Hazret-i evde (r.a.) hazretleri de, Hazret-i Aie (r.a.)'n Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kalbindeki yerini bildii iin, nbetini Hazret-i Aie (r.a.)'a balamak suretiyle kendisini boamamasn Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden istedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Hazret-i evde (r.a.)'n bu isteini kabul etti ve onu boamad369... Bu sulhtan sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bir Hazret-i Aie (r.a.)'n nbetinde kendisine geliyordu, bir de Hazret-i evde (r.a.)'n nbetinde Hazret-i Aie (r.a.)'a geliyordu... Haddd (r.h.) buyurdular: -"Bu sulh gibi (Hazret-i evde (r.a.)'n nbetini Hazret-i ieye balama gibi) bir sulhun vaki olmas lazm deildir. nk bundan sonra elerden biri eit ekilde blme ve gecelemenin olmasn isterse, ona gre yaplr. O nbet belirli kadnn olmaz..." 370 Sulh Hayrldr "Sulh, Kan kocann arasnda vaki olan sulh, Hep Hayrdr." Ayrlktan hayrldr. Kt geinmekten hayrldr, veya sulh, husmet ve dmanlktan hayrldr... "Sulh," kelimesinin bandaki lm-i tarif ahd iindir. Bununla tafdl'in murad edilmemesi caiz olur. Belki beyn iin olmu olur. nk o (sulh), hayrlardan bir hayrdr; husmet, serlerden bir er olduu gibi... Lm cins iindir.. 371 Ebdl'dan Olmak mam Suyt (r.h.) hazretleri, "Hsn'l-Muhdara f Ahvl-i Msr ve'1-Khire" isimli kitabnda buyurdular: -"Eer sen Ebdl'dan372 olmak istersen, ahlakn ocuklarn baz huy ve ahlaklarna evir. ocuklarda be gzel
366

Tefsiri Kebir: c. 11, s. 66 (4/235). smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/700-701. 367 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/701. 368 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/701. 369 Tefsiri Kebir: c.11, s. 66. 370 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/702. 371 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/702.
372

"Ebdl", Allh Tel hazretlerinin ermi evliya kullan, demektir. Hadis-i erifte buyuruldu: Ubde bin Smit (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Bu mmetin "Ebdl"lan otuz kiidirler. Halilurrahman Hazret-i brahim mislidirler. Her ne zaman onlardan biri vefat etse. Allh Tel ve

ahlak vardr ki; eer bu gzel hasletler byklerde olmu olsayd elbette (Allah'n) ebdl kullarndan olurlard. 1- ocuklar, rzk endiesi ekmez ve rzka ehemiyet vermezler. 2- ocuklar, hastalandklar zaman, Haliklarndan (Yaratclarndan) ikyet etmezler. 3- Yemekleri topluca yerler. 4- ocuklar, korktuklarnda gzleri yalarla dolar. 5- ocuklar birbirleriyle kavga ettiklerinde (aralarna dmanlk girdiinde) ok gemeden hemen sulh edip barrlar.... Ne gzel buyurmular: Eblehin, ileri deniz gibi geni ve byktr. Eblehlere nerede ila oldu. Eer denizi tutamayacaksan nn tutmal Onun dostluu gerekten ok genitir.. 373 Nefislerde Kskanlk "Nefslerse kskanla hazrlana gelmitir." Kskanlk, kendisi iin hazr klnd. Onun zerinde olduu tabiat ve huy yapld. Kadn kskanlk huyundan ayrlmaz, vazgeemez. Haklarn kocasna msamaha etmez. Erkek de kadn yalandnda, kadn kendisine irkin grndnde veya gz bakalarna kaydnda hanmyla gzel sohbet etmez. Artk hanmnn sohbetinden ve onunla oturmaktan lezzet almaz. Kelmn asl, "Allh Tel nefse ar cimrilik (kskanlk) verdi," demektir. "hazr etti," fiili ma'lum'dan mehul klnd. Birinci mefl (olan nefisler," kelimesi) fail makamna getirildi. (Naibi fail yapld...) "kelimesi" "hrs ile beraber cimrilik" demektir. Bu cimrilikten daha hussidir. 374 Cimrilik ve Kskanlk Abdullah bin Vehb (r.h.) Leys'ten rivayet etti. Buyurdular: -"Bana ulat, iblis Nuh Aleyhisselm ile karlat, tbls ona: -"Ey Nuh! Hased ve uhh'tan (ar cimrilikten) sakn! Ben Adem'i kskandm cennetten karldm. Adem bir aaca cimrilik etti. Ondan men olundu. Ve hatta cennetten karld... 375 eytann En Sevdii ve ...? Yahya bin Zekeriyya Aleyhisselm, huss suretinde blis (eytan) ile karlat. Ona; -"Ey blis! nsanlarn hangisi sana daha sevimlidir ve insanlardan kimden ok buzedip nefret edersin?" eytan: -"En ok sevdiim kii, cimri m'mindir. En ok buzettiim ve nefret ettiim kii ise, cmert olan fsktr." Yahya Aleyhisselm sordu: -"Bu nasl olur?" eytan: -" Cimri adamn cimrilii bana kfidir. Cmert olan fsk ise korkarm ki, Allh Tel hazretleri, muttali olduu cmertiyle ona muamele eder ve onu kabul eder..." Sonra eytan yz evirip gitti. Giderken de: -"Eer sen (Allah'n peygamberi) Yahya olmasaydn elbette bu bilgilerden sana haber vermezdim!" dedi. Laktu'l-Mercn f Ahkm'l-Cn isimli kitab'da byledir. 376
tebrek hazretleri, onun yerine bir bakasn koyar." Msned-i Ahmed: 21689, Baka bir hadisi erifte yine buyuruldu: bn mer (r.a.) hazretlerinden Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "mmetimin sekinleri. "beyz"Ierdir. Ebdal krk kiidir. Ne beyzler eksilir ne de krklar. Ebdl'dan herhangi biri vefat ettii zaman, Allh' Tel hazretleri, beyzlerden birini onlarn yerine krklarn iine koyar. Beyzlerden biri vefat ettii zamanda o makama layk bir kii onun yerini alr ve byle beyzler eksilmezler; krklar da eksilmezler." Sahabeler: -"Ya Raslellah! Bunlarn amellerinin ne olduunu bize dellet edip anlat!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Bunlar (beyzler ve krklar) kendilerine zulmedenleri affederler, kendilerine ktlk edenlere ihsanda bulunup iyilik yaparlar ve Allh Tel hazretlerinin kendilerine verdii nimetleri bakalaryla paylarlar." Kenzl-Ummal: 34591: 373 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/703-704. 374 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/704. 375 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/704-705. 376 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/705.

Kadnlara hsan 'Eer aray dzeltir (de ihsanda bulunur)." Ey kocalar! Eer sizler, elerinizi iyilikle tutar ve onlarn tabiatnza uygunluklar olmamalanyle birlikte eer siz elerinize gzel muamelede bulunur; "Ve geimsizlikten saknrsanz;" Serkelik yaparak kadnlara zulmetmek ve onlardan yz evirmekten saknrsanz, onlarn haklarndan olan bir eyi (bakasna) sarfetmemekle onlara zarar vermezseniz; "phe yok ki, Allah her ne yaparsanz." hsan ve takv'dan her ne yaparsanz; Allah yaptklarnz biliyor ve onlardan haberdrdr. 0 ii yapmakta maksadnza gre size karlk verir. Elbette sizi onun zerine sabit klar. hsanda bulunanlarn ecirlerinin zayi olmalar asla mmkn deildir. (2/296) 377 Hkaye (Birbirlerine Sabreden Eler) Rivayet olundu: Adem oullarndan bir adamn ok gzel bir hanm vard. Bir gn kadn, kocasna bakt ve: -"Elhamdlillah- Allah'a hamd olsun!" dedi. Kocas ona: -"Sana ne oluyor?" diye sordu. Kadn: -"Allah'a hamd ediyorum!" dedi. (Adam sordu: -"Hamdin sebebi nedir?" kadn:) -"Benim ve senin cennet ehli olman zere hamdettim. nk sen benim gibi gzel bir kadnla rzklandn; Allah'a krettin! Ben de senin gibi koca ile rzklandm; sabrettim... Allh Tel hazretleri, sabreden ve kredenlere cenneti vaadetti..." dedi. 378 Sofu Kadn Cennetliktir Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdular: Eer gzel yzl kadn mesture ise... Onun ddn cennetlere nail olur... Eer dindar, sofu ve sohbeti ho ise... O kadna asla ktlk etme! Ona zulm yolunda bir kap ama! 379 Kadnlar Arasnda Adalet "Kadnlarnz arasnda her vehile dil davranmaya muktedir olamazsnz." Kadnlarn arasnda dil olmaya ve aralarn eit tutmaya gcnzn yetmesi imknsz ve muhl'dir... Bu cihetle ki, onlardan birine vaki olan meyi hepsi hakknda vaki olmaz. 380 Efendimizin (s.a.v.) Dualar te bundan dolay (kadnlar arasnda eit davranmak ve onlara adil olmada) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri svle dua Hazret-i Aie (r.a.)'dan rivayet olundu: Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, elerinin arasnda taksim (gecelemede nbet) yapar ve ok dil davranrd. Ve sonra da yle dua ederdi: -"Allhm! Bu gcmn yettii taksimattr. Senin mlik olduun ve benim mlik olmadm eyde beni sorumlu tutma (beni muhaze etme!"381 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bununla muhabbet ve sevgide eitlii murad etmiti. nk Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin Hazret-i Ae'ye gayet fazla bir sevgisi vard... 382

377

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/705-706. 378 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/706. 379 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/706. 380 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/706. 381 EbDavud: 1822, 382 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/707.

Birine Meyletmeyin "Ne kadar hrs besleseniz," Adaletli davranmaya gayret gsterseniz ve bunda mbalaa etseniz bile... "Bari bsbtn meyletmeyin," Kendisine rabet etmediiniz kadna bsbtn cevrederek, zulmetmeyin. Gcnz nisbetinde ona kar dil davrann. Eer adaletin hakikatindan ciz derseniz, ancak (o takdirde) sizin kendisiyle mkellefiyetinizin olmamas sahih olur. Yoksa gcnzn berisinde olanlar deil... Acze dtnz noktann berisinde kalan mertebeler ise gcnzn altna girenlerdir. Gcnz nisbetinde adil olmalsnz; zira, hepsi elde edilmeyen bir eyin hepsi terkedilmez... Hadis~i erifte buyuruldu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dosdoru olun! Elbette (tam olarak) buna gcnz yetmeyecektir."383 Yani, bir tarafa meyletmeden her ite mtekim olmaya gcnzyetmeycektir... 384 Kadn Askda Brakan "Onu brakmayn." Kendisinden nceki ffi/in zerine afit oiduu iin meczmdur. Yani kendisinden ilginizi kestiiniz ve istemediiniz kadn bsbtn terketmeyin; iiltf "Askda kalm" gibi..." il " Askda kalm," kadn, ne kocasz ve ne de kendisiyle iyi geinen bir kocas olan kadn, demektir. Ne yerde ve ne de gkte olan, muallak, askda bir ey gibi... Hadis-i erifte buyuruldu: Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kimin iki hanm olur da, bu iki kadndan birine meylederse, o kii kyamet gn bir taraf zerine sarkk (ve eik) olduu halde gelir."385 rnek Davran Muz (r.a.)'n iki hanm vard. Birinin evine geldiinde dierinin evinde abdest bile almazd. Bu iki hanm da tn'da vefat ettiler. Muaz (r.a.) ikisini bir kabre defnetti... Meyletmeyi Brakrsanz... "Ve eer aray dzeltir." Onlarn ilerinden bozduklarnz islh ederseniz,"Ve hakszlktan korunursanz," nceki meyletmelerden korunursanz... "phe yok ki Allah gafurdur." Sizin gemi olan meyletmelerinizi balar. "Rahim." Allh Tel rahmetiyle size fazl u ikrm'da bulunur. 386 Aynlrsanz Genilik Verir "Yok eer, ayrlrlarsa," Kar-kocadan her biri, aralarnda ittifak (birlik) bulunmakszn dierinden ayrlsalar (boansalar)... Aralarnda sulhla veya deiik bir ekilde ayrlsalar... "Allah her birini dierinden mstani klar." Onlardan her birinin mhim ilerine kfi olmakla dierinden mstani klar. (Ona muhta etmez...) "Kendi kudretiyle (geni hazinesiyle)" Allh Tel hazretleri, kendi zenginlii ve kudretiyle onlara genilik ve zenginlik verir. Bu kavl-i erifte, kar-kocadan birinin ayrlmasna ramen dierini ayrlmamaktan sakndrmak ve knamak vardr. "Allah kudreti geni bir hakm bulunuyor." Allh Tel muktedirdir. Her eye gc yeter. Fiilleri ve hkmlerinde hkm ve kudreti vardr. Ayrlktan her
383

Ibni Mace: 274, Bu hadis-i erifin tamam yledir: Abdullah bin mer (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Mustekm olun! (Dosdoru davrann) ve elbette (adaleti tam olarak yerine getir meye) gcnz yetmeyecektir. Bilin ki sizin amellerinizin en faziletlisi, namazdr. Kimse abdesti muhafaza edemez; ancak m'min mstesna..." Ibni Mace: 274, Msned-l Ahmed: 21400, 384 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/707-708. 385 EbDavud: 1821. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/708-709. 386 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/709.

birine hkmettii hkmlerde mbalaa ve mutlak bir hikmeti vardr. Herbirinin kendisine sknet bulaca bir k kaps verilir. Kendisini nceki einden teselli eder. Onun kalbinden dierinin muhabbetinin scakl gider (ve hararet sner.) Kendisine aknn zntleri kef olunur... M'mine den vazife, nefsin hazzn ve isteklerini brakmaktr. lh emirlerle beraber hareket edip, btn ilerinde ve hkmlerinde Allh Tel hazretine uymak (ve hassaten) kadnlar hakkndaki u ilh emirle mutlaka amel etmek lazm. "O talk iki defadr, ondan sonras ya iyilikle tutmak, ya gzellikle salmaktr. 387 Yaplacak (Birbirlerine kar serkelik ve zulmeden eler), kendisinde alm- satm ve dostluun olmad (o etin kyamet) gn gelmeden nce; 1 - Adalet tarafna ynelmeleri, 2- Zulm tarafndan yz evirmeleri, 3- Mutlaka helallamalan gerekir. 388 Zlimlerin Kyametteki Hli tbni Mesd (r.a.) hazretleri buyurdular: -"Kyamet gn bir erkek ve kadnn elinden tutulur. Gemi ve geleceklerin nlerine dikiltilir. (Btn insanlarn huzuruna karlr.) Allah tarafndan bir mnd seslenir: -"(Ey maher ehli) Bu falan olu falandr. Kimin bundan bir hakk varsa hakkn almaya gelsin!" O gn kadn sevinir. Olundan, kardeinden, babasnn zerinde veya kardeinin zerinde hakknn olmasndan (ve bu hakkn alaca iin) sevinir. Sonra ibni Mes'd (r.a.) u yet-i kerimeyi okudu: "O vakit sr frld m artk aralarnda o gn ne nesebler vardr, ne de sorular."389 Allh Tel hazretleri, o kula buyurur: -"Bunlara haklarn ver!" O kul: -"Ya Rabbi! Ben dnyada deilim; bunlarn haklarn nereden getirip vereyim?" Allh Tel hazretleri meleklere buyurur: -"Bu (zlim kiinin) salih amellerini aln, ondan haklarn isteyen her insana, haklan kadar verini" Bu kii, eer Allah'n veli kulu ise, onun hasenelerinden hardal habbesinin miskli kadar, katlanr. Hatta o hardal tanesi olan sevap ile cennete girer. Ibni Mes'd (r.a.) hazretleri sonra u yet-i kerimeyi okudu: "Her halde, Allah, zerre miskaali zulmetmez. Ve eer bir hasene olursa, onu kat kat artrr; bir de tarafndan azm bir ecir verir390. (2/298) Eer bu (zalim kii) ak (ve kt) bir kul ise, melekler: -"Ya Rabbii Bu kiinin haseneleri ve salih amelleri tkendi; ama ondan hak isteyenler hl var!" Allh Tel hazretleri meleklere buyurur: -"Ondan hakkn isteyenlerin gnahlarn ve ktlklerini a-ln, haklar kadar o kiiye ykleyin! (Sonra da) onu yz st cehennem ateine atn!"391 Herkese yi Muamele Elbette;
387

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/709-710. 388 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/710. 389 El-M'minn: 23/101, 390 en-Nis: 4/40, 391 u hadis-i erif, bu rivayeti te'yid etmektedir: Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Biliyor musunuz, mflis kimdir?" Sahabe-i kiram {r.a.) hazerti buyurdular: -"Bizim aramzda (rf ve ticret geleneklerine gre) mflis, (zarar edip) dinar, dirhemi, mal, eyas ve paras olmayan kiidir!" Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Benim mmetimden mflis: Kyamet gn namaz, zekt ve oru ile gelir. Ve una svm, una iftira etmi, unun maln yemi, bunun kann dkm ve unu dvm (ve benzeri gnahlarla kyamete) gelir, {Dnyada klm olduu zaman, vermi olduu zektn tutmu olduu orucun, gitmi olduu haccn ve dier ibdetlerin) hasenat (ve sevaplar) una verilir, iyilikleri hakszlk ettii bu kiilere datlr. Eer zerinde olan kul hakk bitmeden nce. hasenat ve sevaplar tkenirse, mazlumlarn hat ve gnahlar alnp kendisinin zerine atlr. Sonra kendisi de cehenneme atlr. (te asl mflis budur. nk ticar hayatnda ifls eden kii. kalknabilir; cehenneme giden ise cehennemliktir.)" Msned-i Ahmed: 8686, "Mslman. Mslmanlarn elinden ve dilinden salim olduu (zarar grmedii) kiidir. Muhacir, Allah'n nehyettii (yasaklad haram ve pheli) eylerden hicret eden (ve kaan) kiidir." Buhar hadis no: 9, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/711-712.

1 - Tevbe ve istifar etmek 2- Melik'I-Gaffra dnmek, 3- Hayrl ve erli herkese gzel muamele etmek, 4- krar ve inkr ehlinden eziyeti gidermek lazmdr. 392 Hikye (insanlara iyilik) Hikye olundu: Eb Mensur bin Zkeyr (r.h.) hazretleri, zhid ve slih bir zt idi. Vefat yaklatnda alamas oald. Ona soruldu: -"lm annda neden ok alyorsun?" Buyurdular: -"Daha nce hi girmediim bir yola giriyorum!" Eb Mensur bin Zkeyr (r.h.) vefat etti. Sonra olu onu vefatnn drdnc gecesi ryasnda grd. Olu kendisine sordu: -"Babacm, Allh Tel hazretleri sana ne yapt? Sana nasl muamele etti?" Eb Mensur bin Zkeyr, buyurdular: -"Ey yavrucuum! senin zannetiinden daha zordur. Ben adaletli olanlarn en dili olan bir Melik ile karlatm. Ve mnkaa eden hasmlar grdm... "Allh Tel bana buyurdular: -MEy Ebu Mensur, sana yetmi yl mr verdim. Bu gn seninle beraber ne amelin var?" Ben: -"Yar Rabbil Otuz defa haccettim!" Allh Teal buyurdular: -"Onlar senden kabul etmedim!" Ben; -"Ya Rabbi! Elimle krkbin dirhemi senin yolunda tasadduk ettim!" dedim. Allh Tel buyurdu: -"Onlar senden kabul etmedim!" Ben: -"Ya Rabbi! Tam altm yl gndzlerimi sym (oru tutarak); gecelerimi de kyam (ibdet ve namaz ile) geirdim!" dedim. Allh Tel buyurdular: -"Onlar senden kabul etmedim!" ben; -"Allhm! Tam krk savaa katldm... (Krk defa senin yolunda din dmanlaryla savatm!)" dedim. Allh Tel; -"Onlar senden kabul etmedim!" buyurdular. Ben; -"Bu takdirde helak oldum!" dedim. Allh Tel buyurdular: -"Senin gibi bir kimseye azab etmek benim keremime yakmaz. Ey Ebu Mensur! Hatrlar msn hani falan gn, bir Mslmann aya kaymasn diye yoldan bir ta uzaklatrdin? te bu iyi niyetle (Mslmanlara eziyet vermemesi iin) yoldan kaldrm olduun bu ta sebebiyle sana rahmet ettim! nk ben muhsinlerin (ihsan sahibi olanlarn) ecirlerini zayi etmem!" 393 Mslman Eziyet Etmez Bu hikyeden zahir oldu ki, yolda bulunan eziyet verici bir eyi kaldrmak ve defetmek, rahmet ve mafirete sebebtir... Dnyada insanlardan eziyeti gidermek maher gn (hirette), byk bir menfaat salar. Hususiyetle m'minlere eziyet olmamas ve zellikle ehli ve aile eziyetlerini gidermek daha nemlidir. nk; Allhm bizleri menfaatli ve faydal kiilerden eyle! Zararl ve muzr kiilerden eylem247e! min! 394 Gklerde ve Yerde Olan Hep Allah'ndr Yce Mel: Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki... Cellim hakk iin, sizden evvel kitb verilenlere de tavsiye ettik; size de Ki, AlIah'tan korkun ve eer tanmamazlk ederseniz haberiniz olsun ki, Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki... Ve Allah bir gan, hamd bulunuyor.131 Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki... Dayanlacak (vekil) de Allah yeter.13Z Dilerse sizleri giderir de ey insanlar, bakalarn getirir... Allah ona da kadr bulunuyor.133 Kim dnya sevab istiyorsa, bilsin ki dnya sevab da, hiret sevab da, Allah'n yanndadr... Ve Allah bir sem', basr bulunuyor...395

392

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/713. 393 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/713-714. 394 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/714.-715. 395 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/715-716.

Tefsr-i erifi: "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." Btn mevcudat, kintin neresinde olurlarsa olsunlar hepsinin yaratlmas, rzklar ve dier hususiyetleri Allah'ndr. 396 Tevilt-i Necmiyyeden eyh Necmddin (k.s.) hazretleri buyurdular: pljUUl J> a\1j "Allah'ndr btn gklerdeki," 1 - Yksek dereceler, 2- Me'v cennetleri, 3- Yksek Firdevs cenneti... Allah'ndr... "Ve yerdeki..." 1 - Dnya nimetleri, 2- Dnya ziyneti, 3- Dnya gzellikleri... Allh Tel hazretleri btn bunlardan mstanrdir. Asla bunlara ihtiyac yoktur. 0 bunlar, sh kullan iin yaratt. Allh Tel hazretleri buyurduklar gibi: "Hem gklerde ne var, yerde ne varsa hepsini kendinden o-larak sizin iin msahhar kld. phesiz ki bunda dnecek bir kavim iin yetler var!"397 "Grmediniz mi Allah zlcell sizin iin gklerdekini ve yerdekini msahhar klm, zerinize zahiren ve btnen nimetlerini ifaza buyurmakta?! Bununla beraber ns iinde kimisi de var ki ne bir ilme, ne bir mride, ne de tenvir eder bir kitaba istinad etmeksizin Allah hakknda mcadele ediyor."398 Allh Tel hazretleri, kullarn da kendi nefsi iin yaratt. Buyurduklar gibi: "Ben seni kendim iin yetitirdim." 399 Kitab Ehline Vasiyyet "Cellim hakk iin, sizden evvel kitb verilenlere de tavsiye ettik;" Yani Allah'a kasem olsun ki, biz onlarn kitabnda emrettik. Kendilerine kitab verilenler, 1-Yahudiler ve, 2- Hristiyanlardr. 3- Ve bunlardan nce kendilerine kitab verilen mmetlerdir. LALsd "Kitab" kelimesinin bandaki lm harfi cins iindir. Semav kitablan iine alr. "Harf-i cerri" "biz vasiyyet ettik," veya "verildiler" fiiline taalluk etmektedir. "Ve size de..." "Onlar ki," kavl-i erifinin zerine atftr. Ey mmet-i Muhammed (s.a.v.)! Sizin kitabnzda size vasi yet ettik! (Neyi?) "Allah'tan korkun" Allah'tan ittik etmenizi (ve kormanz) size tavsiye ettik! of kelimesi masdariyet iindir. Kendisinde harfi cer hazf oldu. Yani, "Onlara ve size takv'y emrettik!" demektir. (Daha?) "Ve" Onlara ve size dedik. "Ve eer (inkr eder ve) tanmamazlk ederseniz haberiniz olsun ki, Allah'ndr btn gklerdeki,yerdeki..." 400 Allah Muhta Deildir Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, her eyin Mlik'l-mlkdr. Allh Tel hazretleri, sizin kfrnz ve ma'siyetleriniz sebebiyle zarar grmez; sizin krnz ve tak'nz ile menfaat grmedii gibi... Allh Tel
396

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/716. 397 El-Csiyye: 45/13. 398 Lokman: 31/30, 399 Taha: 20/41 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/716-171. 400 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/171-718.

hazretleri, sadece rahmetinden dolay size bunlar vasyyet buyurdu. Yoksa bunlara ihtiyacndan dolay deildir. Sonra Allh Tel hazretleri bunlar u kavl-i erif ile takrr etti: "Ve Allah bir gandir." Allh Tel halktan ve onlarn ibdetlerinden ganiy ve ms-tandir. Gayri Allh Tel hazretlerine taalluk etmez. Ne ztnda ve ne de sfatlarnda... Bilakis muhakkak ki Allh Tel hazretleri ayar (bakalar) ile beraber alka kurmaktan mnezzehtir... Mahlukat ister ona hamd etsin ve isterse ona hamd etmesinler, Allh Tel hazretleri, ztnda mahmd'tur... vgye en layk olandr. 401 Allah Ezelden Hamd Olunmutur mam Gazl (r.h.) hazretleri, "erh'l Esm-i'1-Hsn" isimli kitabnda buyurdular: Allh Tel hazretleri, ezelden hamdi ile hamd'tir, kendi nefsini vd... Kullar da ebediyyen ona hamd etmektedirler. Bu hamd Cell sfatna dnmektedir. Ycelik ve keml kendisini zikreden zkirlerin zikrine mensbtur. Muhakkak ki hamd, zikir ve keml vasflardr; keml cihetinde... 402 Hamd Olan Kullar Kullardan hamd olanlar; 1-Akaidi, 2- Ahlak, 3- Ve ameli vgye layk olanlardr. Bunlarn hepsi, her trl ayp ve sevap mlhazasndan uzak olanlardr. Bu (sfatlar tayan); 1 - Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretleri 2- Peygamberlerden ona yakn olanlar, 3- Onlarn (peygamberlerin dnda) olan evliya, 4-Ve limlerdir... (2/298) Bunlarn herbiri; 1- Akaidini, 2- Ahlakn, 3- Amellerini, 4- Szlerini, 5- Huylarn 6- Hl ve hareketlerini, (Allah'n emir ve yasaklarna gre yapp) hamde (yani vgye) layk kldklar nisbette "Hamd"dirler.... 403 Tekrarn Faydalar "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." Allh Tel hazretleri bu kavl-i erifi nc kere olarak zikretti ki, kendisinin gerekten ganiy (zengin) ve mstani olduuna dellet etsin... Muhakkak ki mahlkatn tamam ihtiyalaryla O'nun zenginliine dellet ederler. Allh Tel'nn mahlukata vermi olduu varlk (nimeti), eit eit hususiyetler ve kemlt, onun "hamd" olduuna dellet eder. Bu cihetle, "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." kavl-i eriflerinin defa st ste zikredilmesi aslnda) tekrar deildir... nk bu mbarek lafzlardan her biri yepyeni bir fayday krar etmektedir404.
401

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/718. 402 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/719. 403 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/719.
404

Musannif smail Hakk Bursev hazretleri, bu tekrarlarn faydalarnn neler olduunu zikretmediler. Bunu anlamay okuyucuya braktlar. Ancak onun balca-kaynaklarndan olan mam Fahreddin-i Rz (r.h.) hazretleri. Tefsr-i Kebir'inde "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." kavi-i eriflerinin defa st ste zikredilmesinin hikmetini yle beyn etmektedirler: Sul: Eer denilse ki: "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." kavl-i eriflerinin defa st ste zikredilmesinde ne gibi faydalar vardr? Cevb: Deriz ki: Bu yetlerde bu kelimelerin kere zikredilmesinde emrin ve iin takrri iindir. Birincisi: Allh Tel hazretleri, "Yok eer. ayrlrlarsa Allah kudretiyle her birini dierinden mstani klar. Allah kudreti geni bir hakm bulunuyor." (en-Nis: 4/130) Bu yet-i kerimeden murd, Allh Tel hazretlerinin ok cmert ve fazl-u kereminden veren biri olduunu beyn etmektir. Onun iin hemen bunun akabinde bunu desteklemek in; "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." kavl-i erifi zikredildi. Ve bununla Allh Tel hazretlerinin vas' cmert ve kerem sahibi olduunu beyndr. kidnsi: Allh Tel hazretleri.

Vekl Allah'tr "Dayanlacak (vekil) de Allah yeter." Btn ilerin tedbirinde ve btn lerde elbette Allh Tel hazretlerine tevekkl etmek ve O'na dayanmak gerekir. Ondan gayri bir bakasna deil... 405 Yeni Topluluk Yaratr "Dilerse sizleri giderir de ey nsanlar." Sizi birden kkten yok eder de "Bakalarn getirir..." Allh Tel hazretleri eer isterse sizi yok eder, hemen bir defada insanlarn yerine yeni bir beer veya baka bir mahlukt getirir... Lif (meiyetin), kendisini cezann mazmunu (mansn ifde ettii iin) mefl mahzftur Yani eer Allh Tel hazretleri, sizi yok etmek ve bakalarn yaratmak dilerse, sizi giderir. Yani eer Allh Tel hazretleri, sizi zerinde bulunduunuz, isyan zerine olduu gibi brakyorsa; bu ancak Allh Tel hazretlerinin sizin taat ve ibdetlerinizden kemliyle gan ve mstani olmas ve size asla muhta olmamasmdandir... Yoksa Allh Tel hazretlerinin ycelik ve byklk olarak bundan (sizi yok etmek ve sizin yerinize yepyeni bir halk getirmekten) ciz olmasndan deildir. Bu kavl-i erifte ayn zamanda silere byk bir tehdt vardr... "Allah bunun zerine...." Sizi bir kereden yok etmeye ve bir defada bakalarn sizin yerinize yaratmaya... "Kadirdir..." Kudreti ok bel ve yksektir. Allh Tei hazretleri, muradn yerine getirmekten ciz deildir. yleyse, Allah'a itaat edin, ona s olmayn ve Allh Tel hazretlerinin kbndan ve azabndan korunun (ve gnahlardan saknn...) 406 Sabrl ve Halimdir Bu yet-i kerime, Allh Tel hazretlerinin kudretinin kemline ve sabrnn olgunluuna dellet eder. Zira sleri hemen aceleyle tutup muhaza ve muhakeme etmedi. Hadis-i erifte buyuruldu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Hibir kimse iitmi olduu eziyetlere kar Allh Tel hazretlerinden daha sabrl deildir. Allah azze ve celle hazretlerine irk koulur, ona ocuk isnadnda bulunup (onun evfd edindiini sylerler)... Sonra Allh Tel hazretleri, ona afiyet verir ve onlar nzklandnr."407 Yani Allh Tel hazretlerinin baz erkek ve kadn kullan, Allh Tel'nn mlknde onun bir eriki ve ortann olduunu sylerler. (Kimi de) ona evid nisbet ederler... Btn bunlara ramen, Allh Tel hazretleri, nzik ve afiyetten onlara eitli nimetler verir. Ve bu iki nimetin dnda bir ok nimetler verir. te bu Allh Tei hazretlerinin keremidir. Onun kendisine eziyet eden kullarna nasl muamele ettiini gstermektedir... (Kendisine eziyet edenlere bu kadar nimet veren Allh Tel hazretleri), kendisinden gelen eziyetlere tahamml eden, kendisine hamd- senalar eden kullarna nasl davranaca (ve onlara verecei madd ve manev nimetleri) tasavvur ettin mi? 408

"Ve eer (inkr eder ve) tanmamazlk ederseniz haberiniz olsun ki. Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." buyurdu. Bundan murad, Allh Tel hazretlerinin itaat edenlerin itaatndan ve gnahkrlarn gnahlarndan mnezzeh olduunu; Allh Tel hazretlerinin cellinin, taat (ve kullarn ibadetiyle) ziyde olmadn ve kullarn ktlk ve isyanlar ile eksilmekten mnezzeh olduunu beyn etmektir. Onun iin hemen bunun ardndan; "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki..." kavl-i erifi zikredildi. Ve bundan maksat; Allh Tel hazretlerinin zatiyle hereyden gani ve mstani olduunu beyn etmektir. ncs: Allh Tel hazretleri: "Allah'ndr btn gklerdeki, yerdeki... Dayanlacak (vekil) de Allah yeter. Dilerse sizleri giderir de ey insanlar, bakalarn getirir... Allah ona da kadr bulunuyor." Buyurdu. Bundan murad da Allh Tel hazretleri, icd etmeye ve yok etmeye kaadir olduunu beyn etmektir... Eer siz Allh Tel hazretlerine isyan ederseniz o hepinizi tamamen yok edip, baka bir kavim yaratmaya kaadirdir... Tefsr-i Kebir: c. 11/70-71 (c.4, s. 239) smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/719-720. 405 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/721. 406 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/721-722. 407 Sahih-i Mslim: 5016, 408 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/722-723.

Cez'nn Geciktirilmesi Sonra Allh Tel hazretlerinin, cezalandrmay geciktirmesi, kendisinden olan bir hikmet sebebiyledir. Allh Tel hazretleri bununla (gnahkrn) tevbe ederek dnmesi ve gnahlarna isrr edenlerin aleyhine de bir delil olmas iindir. Hadis-i erifte buyuruldu: Eb Musa (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, kudret elini geceleyin yayar ki, gndz ktlk yapan ve gnah ileyenler, tevbe etsinler diye... Allh Tel hazretleri, kudret elini gndz yayar ki, gece ktlk yapan ve gnah ileyenler, tevbe etsinler diye... Bu, taa (kyamete yakn bir zamanda) gne batdan douncaya kadar devam eder."409 Cmertlik eyh Kelbz (r.h.)"410 buyurdular: Bu hadis-i erifte geen, "elini ap yayar," kavl-i erifinde geen eli yaymak, cmertlikten kinayedir. Yani Allh Tel hazretleri, gndz gnah ileyene geceleyin cmertlikte bulunur; gece gnah ileyene de gndz cmertlikte bulunur ki, tevbe etsinler diye... 411 Amellerin Yazlmas Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olunduu zere bu-vurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"(Kirmen ktibin meleklerinden) sa tarafn melei, sol tarafn melei zerine emr'dir. Kul herhangi bir hasene (iyilik) ilediinde, onu (hemen) on misliyle yazar. Kul herhangi bir gnah ilediinde de (sol tarafn melei onu yazmak istediinde) sa tarafn melei ona: -"Dur! (Hemen yazma)Ider. Gndzden tam yedi saat onu yazmadan tutar. Ee o kul tevbe istifar ederse; o gnah yazlmaz. Yok eer tevbe ve istifar etmezse bir gnah olarak, yazlr."412 eyh'in szleri bitti. Sib (r.h.) buyurdular: Gafletten gnllerin zerine doan siyah lekelerden glmektedirler. Laf retip durmaktadrlar. Gafil olma! Glen dilerden sabahlar olmaz oldu... 413 Takva Kim, Kur'n-i kerimin zecr (ve yasaklaryla) yasaklanmaz; taat ve ibdete rabet etmezse, (bu tr kiiler), tatan daha iddetli ve kat kalblidirler. Hl bakmndan cmidttan daha ktdrler. Muhakkak.ki Allh Tel hazretlerinin kullarn davet etmesi; Allh Tel hazretlerinin peygamberlerin dilleri zerine gnderdii kitablardr. Peygamberleri gndermesi; dnyann ssne, tantanasna ve gzelliklerine aklanmamalar, madur olmalar, nefsn nazlarn derinlik ve dallarndan ulv derecelerin yksekliklerine kmalar (mira etmeler) iindir... Allah'a and olsun ki, Allh Tel hazretleri sana, takvay emretti. Sana den, Allh Tel hazretlerinin vasiyyetini tutmaktr. nk takva ok aziz ve erefli bir hazinedir. Eer sen takvl olmakla zafer bulursan; onda nice erefli cevherler ve ok hayrlar grrsn... Takva btn hayrlar iinde toplamtr. 414 Gerek Hrriyet Ibni At (r.h.) buyurdular: -"Takv'nn bir zahiri ve bir de btn vardr.
409

Sahih-i Mslim: 4954, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/723. 410 eyh Kelbz: Eb Bekir Muhammed b. Ishk Kelbz (r.h.)'tr. Aslen Buhra'ldr. Doum tarihi kesin olarak belli deildir, iyi bir tahsil grd. Fakh (fkh lmi) limle-rindendir. Tasavvufta Hallac-i Mensr'un mridi olan Faris bin sa'nn talebesidir. 38S (m. 995) veya 380 (m.990), tarihinde vefat etti. "Et-Taarruf li Mezhebi Tasavvuf diye bir kitab vardr. Bu kitap bat dillerine tercme edildi. Birok Arapa ve Farsa erhleri vardr. Eski limler: "Taarruf olmasayd tasavvuf bilinmezdi," demitir. 411 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/724. 412 Tabern Mu'cem'i-Kebr: 7971, 413 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/724-725. 414 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/725.

Takvann zahiri, eriatn koymu olduu hududlan muhafaza etmektir. Takvann btn ise, niyetlerde ihls'tr. Takvann hakikati dnyadan, ukbdan, ikbl'dan, tevecchten yz evirip; Hazreti uly'ya (Yce Mevl'ya) ynelmektir. te kim ona (Mevl Tel hazretlerine) vasl olursa; o kii gerekten iki kinatn (dnya ve hiretin) boyunduruk (ballk ve kleleinden) hr olmu, kurtulmu ve Allah'a kul olmu olur. 415 lh Ak Hafz (k.s.) buyurdular: Meyve veren aalar, hep yk altndadrlar. Onlar hep taalluk sahibidirler. Birine balantlar ve sahipleri vardr. Ne ho servi ki, gam yknden azd olup geldi..."416 (2/299) 417 Dileyene Sevb Verilir "Kim dnya sevab istiyorsa." Cihd ganmet iin isteyen mchid gibi... (Bilsin ki) dnya sevab da, hiret sevab da, Allah'n yanndadr..." Onun dnya ve hiret sevab Allh Tel hazretlerinin ka-tindadr; eer onu isterse...Ona ne oluyor ki o sevaplarn (nimetlerin) en baya olann istiyor. kisini birlikte istesin... yle dua edip isteyen gibi: "Rabbena! Bize dnya'da bir gzellik ver, hiret'te de bir gzellik... Ve bizi ate azabndan koru!" 418 (Hem dnya ve hem hireti istesin.) Veya bunlardan (dnya ve hiretten) en ereflisini istesin. nk Allh Tel hazretlerinin rzsn kazanmak iin hlis bir niyetle cihd eden bir kii, kendisine dnyada bir ganmet gelmezse de o kiiye hirette Allh Tel hazretlerinin katnda her iki darn sevab (iki yurdun, dnya ve hiretin nimetleri) vardr. Allh Tel hazretleri o kiiye dilediini verir. u kavl-i erifte olduu gibi: "Her kim hiret ekimi isterse, ona ekinini artrrz; her kim de dnya ekimi isterse, ona da ondan veririz, amma hiret'te ona hi nasip yoktur."419 Allah Niyyetleri bilir "Ve Ailah bir sem\ basr bulunuyor..." Allh Tel hazretleri, btn iitilen eyleri (hakkyla iitip) bilmekte ve btn grlenleri (ve grlmeyenleri hakkyla grp) bilmektedir. Btn niyet ve maksadlar biliyor. Yani Allh Tel hazretleri, onlarn szlerinden onlarn cihddan ganimetten baka bir ey isteyip istemediklerini ve szlerinin neye dellet ettiini ve onlarn fiillerinden (ve ilerinden) onlarn cihda koarkan ve cihd iin alrken sadece ganmet iin mi altklarn veya Allah rzs iin mi altklarn ok iyi bilmektedir. 420 Mnafk ve Mrailer Haddad (r.h.) buyurdular: Bu yet-i kerimede mnafk ve mr (riyakr ve gsteriilere) byk bir tehdt vardr. 421 Riyakr Kurrlar Hadis-i erifte buyuruldu:
415

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/725-726. 416 Divn- Hafz- irz s. 104, Tasavuf mans: Mehiyih, abid ve zahidler surette mevyeli aa gibidirler. Onlar, nefsi emmrenin taallku ve masivnn yk altnda inlemektedirler. Ama ak olan zat, mustekm bir hal zeredir. Hakka tevecch etmitir. Onun dnya ve hiret diye bir kaygs ve znts yoktur. 0 srekli kendisine gelen ilh tecellilerle meguldr. Gnl hep hotur. Hrdr. 417 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/726. 418 Bakara: 2/201, 419 e-ur: 42/20, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/726-727. 420 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/727 421 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/727.

-"Muhakkak ki cehennem ateinde bir vadi vardr ki, cehennem (bile) gnde drt yz kere ondan (Allah'a) snyor. 0 vadi riyakr kurrlar422 iin hazrlanmtr."423 Sa'd (k.s.) buyurdular: Hi zorlanmadan onun sretini syleme! Gsterile yaplan gzel ismin sonu harap olup ieriye girmektir. 0 tan nne den her bir yumurta ki, o vakit ondan hibir ey kmaz... 424 Cimri ve Riyakrlar Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Allh Tel hazretleri, adn cennetini yarattnda, onun iinde hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii hibir kalbin zerine domayan ve hibir beerin hatrna (ve aklna) gelmeyen nimetler yaratt. Sonra Allh Tel hazretleri, cennete: -"Konu!" dedi. Cennet dile geldi. kere ust ste; " Hakikat felah buldu o m'minler. Hakikat felah buldu o m'minler. Hakkat felah buldu o m'minler." (yet-i kerimesini) okudu.425 Sonra cennet; -"Muhakkak ki ben cimri ve riyakr herkese haramm!" dedi426 hls M'mine gereken, riya ve gsteriten kanmaktr Amelde ihls tahsil etmektir. hls, kiinin ameliyle Allh Teala hazretlerinden baka bir eyi murd etmemesidir. 427 Hikaye (Ihls'a Ulamak) Bazlar buyurdular: -"Bir Cuma gn Cuma namazndan nce Abdullah bin Seni (k.s.)'n yanma varp huzuruna girdim. Evinde byk bir ylan grdm. eriye girmekten tereddt ettim. Bir ayam ileri attm, dierini geri ektim. Sehl (k.s.) seslendiler: -"Gir ieril Bir kiinin yeryznde korktuu bir eyi bulunduka hlasn hakikatma ulaamaz!" buyurdular. Sonra bana sordular: -"Senin Cuma namaz klmaya hacetin (ve arzun) var m?" dedi. Ben: -"Bizimle Cuma namaznn klnd yer arasnda bir gece ve bir gnlk mesafe var!" dedim. Sonra Abdullah bin Sehl (k.s.) hazretleri, ellerimden tuttular. Az sonra baktm, Mescid'i grdm. Beraber Cuma namazn kldk. Sonra namazdan ktk. Abdullah bin Sehi (k.s.) hazretleri, insanlara (halk yn ve kalabalklarna) bakt. Onlar, Cuma namazndan kyorlard. Sonra buyurdular: "L ilahe illh- Allah'tan baka ilh (mabd) yoktur," ehli (ve Mslman) oktur; ama onlardan ihlasl olanlar ise ok azdr..." bdetlerde ihls, niyyeti sylememektir. Haberciler, Peygamber Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden ne

422

Kurr, deiik makamlarla Kur'n- kerim okuyanlara denilir. Kurrlar, halka sesli Kur'an- kerim okuduklar ve kendi okuduklarn beendikleri in ilerine riyakrlk karabilir. Kur'n ehlinin riy'dan saknp ihls ile Kur'n- kerimi okumalar gerekir...
423

Tirmizi: 2305, Bu hadis-i erif u deiik metinlerle gemektedir: Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Hzn kuyusudan, Allah'a snn" buyurdular. Sahabe-i kiram (r.h.) hazert sordular: -"Ya reslallah (s.a.v.)I Hzn kuyusu nedir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Cehennem'de bir vdi'dir. Cehennem (bile) gnde yz kere ondan Allah'a snmaktadr. Biz dedik: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Oraya kimler girer?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Amelleriyle (halka) riyakrlk (ve gsteri) yapan kurrlar girerler!" Tirimiz: 424 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/727-728. 425 Kenzu'l-Umml: 39236. 426 Bu son ibare kenzul'Umml'da yoktur. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/728-729. 427 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/729.

getirdilerse. onu tutmaktr. 428 bdete Karlk cret hlsl kii, amellerine karlk asla bir cret kabul etmez. Velev ki, bunun karlnda kendisine dnya ve iindekiler verilse bile... 429 Hikye (hlas) Anlatlr ki: Civnmerd'in biri gencine (iisine); -"Cmertlik, kiinin tand bir kiiye (kk bir) sadaka vermek deildir. Cmertlik, ihtiya sahibine en az yz dinar vermektir. Sen yz dinar al, arya git. Grdn dervie bu altnlar ver!" dedi. Adam yz dinar alp pazara gitti. Pazarda bir derviin berberde ban tra etmekte olduunu grd. Altnlara onu verdi. Dervi onlar kabul etmedi ve dedi ki: -"Ben niyet ettim, bana verilen her eyi sahibine geri vermeyi kendi kendime sz verdim," dedi. Adam o yz dinar berbere uzatt ve ona: -"Al" dedi. Berber: -"Ben bu derviin ban Allah rzs iin tra etmeye niyet ettim! Senden para alamam!"dedi. Adam: -"Burada yz altn var!" dedi. Berber: -"Ben Allah'n bana verecei ecir ve sevab yz altn ile satmam (deitirmem!" dedi. Hi kimse o paralan ondan almad. Gen adam mecburen paralar ile eve geri dnd... "Ensu'I-Vahde ve Celsu'l-Halve 430 isimlikitabda byledir. 431 Adil ahidler Olun Yce Meali: Ey o btn iymn edenleri Hakkaniyetle durup, adaleti yerine getirmeye urar hkimler, Allah iin ahidler olunuz; gerekse nefislerinizin veya ebeveyninizin veya en yaknlarnzn aleyhine olsun... Gerek zengin ve gerek fakir bulunsun; nk Allah ikisinden de akdemdir. Onun iin haktan udl edip de nefsin arzusuna tbi olmayn. Ve ayet dilinizi eer veya ekinirse-niz, phe yok ki Allah, her ne yaparsanz habr bulunur. 432 Tefsr-i erifi: "Ey o btn iymn edenler! Hakkaniyetle durup, adaleti yerine getirmeye urar hkimler olun..." Adalette mbalaa edin. Btn ilerde adaleti ayakta tutun (her ite tam dil olun) Hakiki bir alma ile bunda (hak ve adaletin yerlemesi ii) aln. "Allah iin hidler olunuz;" Hak ile Allah Tel hazretlerinin rzs iin ehdeti (dosdoru) Allah'n size emrettii gibi yerine getirin. Bu kavl-i erif ikinci haberdir. (2/300) 433 Doruyu Syleyin "Gerekse," ehdet olsa bile... "Nefislerinizin aleyhinde olsun..." Kendi aleyhinize ikrar etmekle, gerekirse nefsinizin aleyhinde olun. nk kiinin kendi aleyhinde ehdeti ikrar ile olmaktadr. Nefsin aleyhinde ehdet, bakasnn hakknn kendisinin zerinde olduunu haber vermesi, bu ister kendi aleyhine olsun ve isterse nc kiinin aleyhine olsun... ster bu zlim bir sultana olsun ve isterse
428

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/729-730. 429 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/730. 430 Ens'l-Vahde ve Celsu'l-Halve'1 Mahmud bin Mahmud, el-Hasan ei-Glistnrnin yirmi bablk bir kitabdr. 431 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/730-731. 432 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/731. 433 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/731-732.

bakasna olsun farketmez... "Veya ebeveyninizin (anne ve babanzn) veya en yaknlarnzn aleyhine olsun..." ahidliiniz gerek anne baba ve gerekse akrabalarnzn aleyhinde de olsa doruyu ikrar edin. Mesel; -"Falancann babamn zerinde u hakk olduuna ahidlik ederim!" -"Veya falancann akrabalarmn zerine u hakk olduuna ahidlik ederim," diyerek hakk ikrar edin. Veya az nce getii zere vebalin (kendisinin, anne ve babasnn veya akrabalarnn zerine olduuna) ahidlik etmesidir. 434 Ana ve Baba Aleyhine ahidlik Bu beyndan anlaldna gre oul (veya kzn) anne ve babasnn aleyhinde ahidlik etmesi, anne ve babaya s olmak demek deildir. ocuun kendi anne ve babasnn aleyhinde ahidlik etmekten imtina etmesi caiz deildir. nk anne ve babann aleyhinde ahidlik etmekte; onlar zulm ilemekten ve bakasna hakszlk etmekten menetmek vardr. (Bu da onlara yaplan en byk fayda ve menfaattir...) 435 Ana ve Babann Lehine ahidlik Ama evldn kendi anne ve babasnn lehine ahidlik etmesi ise bunun aksinedir; kabul olunmaz. nk evld ile anne ve babalarn arasndaki menfaat birbirine bitiiktir. te bundan dolay evldn kendi anne ve babasna zekt vermesi caiz olmaz. Bylece onlardan birine yaplan ahidlik, kiinin kendi nefsine ahidlik yapmas olmu olur. Veya thmetin yerlemesi iindir. 436 Zengin ve Fakire ahidlik "Ve gerek bulunsun" Aleyhinde ahidlik yaplacak olan gerek olsun (ne olsun?) "Zengin" (Cahil halkn) detlerine gre, zengine ahidlik yaplrken onun rzs aranr ve onun kzmasndan saknp korunulur. "Gerek fakir..." ou kere fakire ahidlik edilirken de ona acnr ve merhamet edilir. Manzf art/n cevbdr. "nk Allah ikisinden de evldr." Kavl-i erifinin zerine dellet etmesi iindir. Yani, ahidlii ikme edip gereince yerine getirmekten; sizi ne zenginin zenginlii ve onun rzsn talep etmek ve ne de fakirin fakirlii ve ona olan merhametiniz menetmesin. Hibirine meyletmeyin. Muhakkak ki Allh Tel hazretlerinin (emirleri ve adaleti), zengin ve fakire nazaran elbette onlardan daha nce gelir ve daha evldr. Olmasa bile onlarn aleyhinde yapm olduunuz ahidliin onlar iin byk bir maslahat ve faydas olmas sebebiyle ahidlik meru klnd. 437 Zalime Mani Olmak Hadis-i erifte buyuruldu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Zlim ve mazlum kardeinize yardm edin!" Sahabe-i kiram hazert (r.a.) tarafndan soruldu: -"Zlime nasl yardm etsin (birimiz)?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Onu zulmnden evirmekle ona yardm edin438 ..."
434

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/732. 435 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/733. 436 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/733. 437 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/733-734.
438

Sahihi Buhri: 2364, u ibarelerle gemektedir: Enes (r.a.) hazretlerinden rivyat olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Zlim ve mazlum kardeinize yardm edin!" Sahabe-i kiram hazerti (r.a.) tarafndan soruldu: -"Mazluma yardm ederiz! Zlime nasl yardm ederiz?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Onu (zulmnden alkoymak iin onun elinin zerinde tutarsnz." Sahih-i Buhri: 2364, Tirmizinin rivayetinde u metinle gemektedir: Enes (r.a.) hazretlerinden rivyat olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Zlim ve mazlum kardeinize yardm edin!" Biz dedik (sahabeler sordular:) -"Mazluma yardm ederiz! Zlime nasl yardm ederim?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular:

Bunun yardm olmas, zlimi zulmnden geri koymak, zlim kiiye maslahat ve iyiliinde ve dinini yaamasnda yardmc o-lunmak mansnda olduu iindir. Bundan dolay bu tr almaya "yardm" ad verildi. Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdular: Eksik ve kt yolda olana konutu ve, "onun yanna gitme, gnahtr. Byk bir cevr-u cef ve kuvvettir," dedi. Syle, syleyebildike ey mutlu kii, insanlara saadeti gtrecek szler syle. Hibir kimse gereini yapmazsa yine sen szn bala.... 439 ahidlii Gevelemek "Onun iin haktan udl edip de (adaletten saparak) nefsin arzusuna tbi olmayn." Adle ve adalete ihtimali vardr. nsanlarn arasnda dil olmanzda kerahet (isteksiz olup) hev- hevese tabi olmayn. Veya haktan saptma irdesini gstermeyin. "Ve ayet dilinizi eerseniz," Hakk ehdette veya adaletin hkmedilmesinde dilinizi e-erseniz... ehdette dil emek ve gevelemek: ahidlii gerei gibi yerine getirmemektir. Bir eyi emek, onu bkmek ve tahrif etmektir. ahidlii emek ise onu deitirmek, ahid olduu vehiyle (ve ekliyle) onu sylememek, ed etmemek ve hasmlardan birine meyletmektir. 440 ahidlii Gizlemek "Veya ekinirseniz," Re'sen (kendi bana ve bile bile) ahidlii yerine getirmek ve ahid olmaktan ekinirseniz... Sahicilikten ekinmek, onu gizlemekle olur. "Allah, her ne yaparsanz..." Allh Tel hazretleri, sizin dilinizi eip, gevelediinizi ve tamamen ahidlikten yz evirdiinizden; "Haberdrdr." Hi phesiz Allh Tel hazretleri bunlardan (ahidlii dilinizde gevelemeniz ve gizleminizden dolay) sizi cezalandracaktr. 441 Hakimler Bu yetin Hkm Altndr bni Abbs (r.a.) hazretleri buyurdular: Bu yet-i kerimeden murad, kadlardr (hakimlerdir). Kadnn huzuruna iki hasm karld zaman, 1-ki hasmn birinden yz evirir, 2- Hakkn ortaya kmamasna alr, 3- Mecliste hasmlarn arasn eit tutmaz. 4- Birine ltifat eder. 5- Birine fazla bakar, 6- Birine (el, ka ve gz) iareti yapar. 7- Birine taraftar olur. 8- Benzeri davranlarla adalete sekte vuracak hallerde bulunan kadlar hakkndadr... (Hkimler, bu tr davranlardan mutlaka kanmaldrlar...) Tabi bununla beraber, bu yet-i kerimeden murad edilen kiilerin; 1-Kadlar, 2-hidler, 3- Ve btn insanlar olmasna (yet-i kerimenin lafz ve mans) mni deildir. nk yet-i kerimenin lafznda hepsine olma ihtimali vardr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bu yet-i kerimenin nzul a-nnda yle buyurdular: -"Kim Allah'a ve hiret gnne iman ederse, kimin zerine olursa olsun, ahidlii tam yerine getirsin. Kim Allah'a ve hiret gnne iman ederse, zerinde olan bir hak iin direnmesin, inkr etmesin ve zerinde olan bir hakk hemen sahibine desin. Kar taraf sultn (idareci, hakim ve yetkili kiilere) snmaya mecbur

-"Senin onu zulmnden alkoyman ona (yaplm en byk) yardmdr." Tirimizi: 2181, 439 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/734-735. 440 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/735. 441 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/735-736.

klmasn. Onun hakkn vermekle husmete son versin442. Sizden herhangi iki adam hasmfaarak, benim yanma gelirler. Kardeinin hakkndan kendisine bir ey hkmettiim zaman, (bilerek) onu almasn. nk ben (onlarn verdii ifde, belge ve ahidlere gre) kendisi iin cehennemden bir para ate kesip verdim..."443 Haddd Tefsirinde de byledir. 444 ahidlii Gizlemenin Yerleri "El-Ebh" isimli kitab'da buyuruldu: Hangi ahide ahidlii gizlemek caizdir? Deki: 1-Eer hak, bakasnn hidliiyle ikme edilip yerine getiriliyorsa; 2- Kd fsk ise, 3- Veya kendi sahiciliinin kabul edilmeyeceini biliyorsa; (bu durumlarda ahidlii gizlemesi kendisine caiz olur...) 445 Hadlerde hidlik Fakihler (r.h.) hazert buyurdular. Hadlerde, ahidlii gizlemek, ed etmekten daha faziletlidir. (Bu hkm,) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, had konusunda kendinin huzurunda hidlik eden birine yle syledii iindir. (2/301) -"Eer sen onu elbisenle rtm olsaydn elbette senin iin (onun aleyhinde hidlik etmekten) daha hayrl olurdu."446. Ayblar rtmek Esastr Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim bir Mslmanm zerinde (bulunan bir) aybi rterse, Allh Tel hazretleri de onun aybini dnya ve hirette rter."447 Mslmana Yardm Edene Allah Yardm Eder Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Herhangi bir Mslman, rz ve namusuna saldr olduu ve hrmetinin istihll edildii (helal akde edilip ayaklar altna alnd) bir yerde bir Mslman kardeine yardm ederse; o kiinin yardm sevdii (ve bekledii dar gnnde) muhakkak ki Allah ona yardm edecektir. Bir kii, hrmet edilmesi ve korunmas gereken bir yerde, bir Mslmann (mal, can ve) hrmetine (mahremiyet ve namusuna) saldrrsa; o kiinin Allah'n yardmn sevdii (bekledii dar bir gnnde) muhakkak ki Allh Tel hazretleri onu rezil edip yardmsz brakr." 448
442 443

Haddd Tefsiri, Sahihi BhftrI; 6634, 444 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/736-737. 445 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/737-738.
446

Eb Davud: 3805, Msned-i Ahmed: 20887, Bu hadis-i erifin tamam yledir: Yezid bin Nuaym'dan rivayet olundu. Maiz (r.a.), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Zina yaptn drt kere ikrar etti. (Her defasnda Efendimiz s.a.v. hazretleri ondan yz evirdi.) 0: -"Bana Allah'n kitabn uygula!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onun recmedilmesini emretti. Sonra da Hezzla: -"Onu elbisenle rtseydin senin iin daha hayrl olurdu," dedi. Bize Muhammed bin Ubeyd hadis etti. Hammed bin Zeyd hadis etti. Yahya bin el-Mnker hadis ettiler ki: -"Hezzl, Muz'a, yapm olduu zinay gidip Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine haber vermesini (ve Efendimiz s.a.v. hazretlerinden recmedilmesini stemesini) emretmiti." Msned-i Ahmed'in rivayetinde de Muaz (r.a.) recmedilirken, talarn acsndan kamak istedi. Ama onu tuttular. Taladlar. Sonra gelip bu durumu Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine haber verdiklerinde Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Onu keke braksaydnz; belki o tevbe ederdi, Allh Tel hazretleri de onun tevbesini kabul ederdi. (Sonra Efendimiz s.a.v. Muaz'n recmedilmesine ve onun hatasn zhr etmesine sebeb olan Hezzl'a dnd ve ona) -"Ey Hezzl. onu elbisenle rtmen senin iin daha hayrl olurdu," buyurdular. Msnedi Ahmed: 20887, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/738.
447

Tuhefetl-Ahvezi: 1427. su lafzlarla -"Mslman. Mslmann kardeidir. Mslman Mslmana zulmetmez, onu dmanlara teslim etmez. Kim Mslman kardeinin hacet ve ihtiyacn karlarsa. Allh Tel hazretleri de onun hacetini karlar. Kim bir Mslman kardeinin zerinde bulunan bir sknt ve znty kaldrp ona sevin verirse; Allh Tel hazretleri de o kyamet gnnn skntlarndan kurtarr. Kim bir Mslman kardeinin aybn rterse, Allh Tel hazretleri kyamet gn onun ayplarn rter." Tuhefetl-Ahvezi: 1427, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/739. 448 Ihy-u Ulddin: c.2 s. 206 . smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/739-740.

Mmkn Mertebe Affetmek Daha Hayrldr Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular; -"Gcnz nisbetinde hadlan defedin."449 Hikye (adalet) Msimann biri kasten bir zimmryi ldrd. mam Eb Yusuf (r.h.), o Msimann (ksas yoluyla) katline hkmetti. Harun Red'in ei, Zbeyde hanma bu haber ulat. (Bu hkme ok ierlendi.) Eb Yusuf (r.h.)'a haber gnderdi. Ve: -"Sakn! Mslman ldrtmeyesin!" dedi. Zbeyde hanmn Mslmanlarn ilerinde byk bir yardm olurdu. mam Eb Yusuf, ie kendisini verdi. Btn fakhlar toplad. Zimminin ve Msimann veliieriyle huzura ktlar. Harun reid, (imam Eb Yusufa) -"Msimann katliyle hkmet!" buyurdu. mam Eb Yusuf, -"Ey m'minlerin emri! Bu benim mezhebimdir. Ama dil beyyine (delil, belge ve hidler) tam olarak ortaya kmadka, Mslman hemen ldrecek (ksas edecek) deilim!" dedi. Msimann tam ksas edilecei gn, Zimminin cizye vermesi gereken kiilerden olduu ve ci2yesini vermedii ortaya kt. Bylece kan btl oldu. (Mslmana ksas yaplmad) Sen sahipsin, ben hccetsiz ve delilsizim. Az bir hrete kaplarak senin snnetini btl kldm. Tasavvuf! Manlar "Allah iin hidler olunuz;" Kavl-i erifinde u iaretler vardr. 1- Avm'a iaret, 2- Havassa iaret, 3- Havassn havasna iaret, 4- Ehassa iaret... M'minlerin avamna olan iaret udur: Tevhd ile Allh Tel hazretlerinin vahdaniyetine bir gn olsa bile adaletle ahidlik edin. Herhangi bir gn veya mrlerinin son nefeslerinde olsa bile Allh Tel hazretlerinin kendilerine takdir kld nisbette tevhde ahidlik etsinler, demektir. Havssa iaret: Allh Tel hazretlerinin ferdniyetiyle Allh Tel ile beraber hazr olduunuz halde, Allah'a hidler olun, demektir. Havassn havssna iaret: Kendi vcdunuzda gaib olmu kiiler olarak; onun uhdunun vahdetine Allah'a hidler olun, demektir. Bunun havassa olan iaretinde meleklerin irketi (ortakl) da vardr. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: "ehdet eyledi Allah u hakikate; "la ilahe illa h" baka ilh (ma'bd) yok, ancak O. Btn meleklerle, ilim ulular da adi hakkaniyetle durarak hid; baka ilah yok, ancak 0. Azz O. Hakm O."450 Ehassa olan iareti ise, onlar (ehass) peygamberler, evliya, onlar ilim sahibi olanlardr. Dier alimlerden onlara tahsis klnd. "ehdet eyledi Allah u hakikate; "la ilahe illa h"'baka ilh (ma'bd) yok, ancak O." uhdunda ilim sahiplerinin nasibi ve irketi vardr. Bu uhdda meleklerin bir dehaleti ve tesiri yoktur. Ancak onlar, adaleti ayakta tutmaktadrlar. Te'vilt-i Necmiyyede de byledir. 451 man Esslar ve Akid Yce Meali: Ey o btn iymn edenler! Allah'a da, Resl'ne de. Resulne tenzl buyurduu Kitb'a da, daha evvel inzal buyurduu Kitb'a da iymn getirin. Her kim Allah'a ve meleklerine ve kitaplarna ve resullerine ve hiret gnne kfirlik ederse; uzak, pek uzak bir dall ile sapm, sapm gitmitir. 136 unlar ki iymn ettiler, sonra tuttular kfre gittiler, sonra yine iymn ettiler, sonra yine kfre gittiler, sonra da kfrde452
449

Tirmizi: 1344, Bu hadis-i erifin metni yledir: Hazret-i Aie (r.a.) annemizden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Gcnz yettii Kadar Mslmanlardan hadleri defedin. Eer onun bir k yolu varsa serbest brakn. nk mmn affetmede, hat etmesi; cezalandrmada hat etmesinden daha hayrldr, Tlrmlzl smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/740. 450 Al-ilmrn: 3/18, 451 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/740-742. 452 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/742.

Tefsr-i erifi: "Ey o btn iymn edenleri" Hitb, btn m'minleredir. "Allah'a da, Resulne de, Resl'ne tenzl buyurduu Kitb'a da, daha evvel inzal buyurduu Kitb'a da iymn getirin." "ymn getirin," (kime?). "Allah'a" (daha?) "Resl'ne de," "Kitb'a da" "O (kitab) ki," (yle kitab ki) "Tenzl buyurdu," (kime?) "Resl'ne..." (daha hangi kitaba?) "Kitb'a da," "O (kitab) ki," (yle kitab ki) nzal buyurdu," (ne vakit?) "Daha evvel..." Buna iman etmede sebat edin. Ona devam edin. mannz tumniyet ve yakn derecesinde ziyde kln. Veya zikredilenlere mufassal olarak iman edin. Bunlarn bazlarnn iman icmalidir... 453 Tenzl ve nzal Sul: Eer sen desen ki: Neden, (Kur'n- kerim iin) "Resl'ne tenzil buyurduu Kitb'a...." ve (dier kitablar iin) "Daha evvel inzal buyurduu Kitb'a..." buyurdu? (Birinde tenzl dierinde de inzal buyurmasnn sebep ve hikmeti nedir?) Cevb: Derim ki: Kur'n-i kerim, kendisinden nceki kitablarn hilfna (zddna) para para indi. (Daha nceki kitablar ise hep birden indirilmiti...) 454 Kitab'dan Murad Birinci, "kitab" kavl-i erifinden murd, Kur'n- kerimdir. kinci, ufi\ "kitab" kavl-i erifinden murd ise, kitab cinsidir. Btn semav kitablar (ve suhuflar) iine alr... (Bu man) "Ve kitaplarna," kavl-i erifinden dolaydr... 455 Kitablara tman Kitablara iman, btn bu kitablarn herbirinin muayyen peygambere, kendilerine dinde meru klanan emir ve yasaklarla (ilh hkmlerle) mmetlerini ird iin indirildiine iman etmektir. Yoksa bu kitablarn herbirinin ieriine bilerek iman deildir. Belki bu kitablarn hususiyetine imandr. Bu kitablarn hkmlerinin ve eriatlarnn tamamen bak olduuna iman deildir. Yine bu (mesel Tevrat ve ncl ad altnda) kalp kendilerine izafe edilen muharref kitablara iman deildir. (Bu gn Yahudi ve Hristiyanlarn ellerinde bulunan Tevrat ve ncl adn tayan bozuk kitablara iman etmek deildir...) Belki (kitablarn) hepsine iman etmek, o kitablarn peygamberlerine indirildii zamanki ekline imandr. Bu kitablarn hepsinin hkmlerinin neshinin varid olmasna kadar hak ve sabit olduuna inanmak... Eer o semav kitablardan nesh olmayp u ana kadar gelen eriat ve hkmlerinin o Celil kitabn neshten ve tebdilden (deiiklikten) korunmu hkmleri olduuna inanmaktr.... 456 Mnafklara Hitap Denildi ki bu hitb, mnafklaradr. Sanki yle denildi: Ey nifak zere iman edenleri Nifak zere iman etmek, (kalbiyle iman etmedii halde) sadece diliyle iman etmektir. Yani ey mnafklar! thls ile iman edin, hls ile

453

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/743. 454 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/743-744. 455 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/744. 456 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/744.

iman, dil ile ikrar kalb ile iman ile olur... 457 Sebeb- Nzul Denildi ki, bu hitab, kitab ehlinden iman edenleredir. Zira rivayet olunur: Abdullah bin Selm (r.a.) ve ashab Mslman olduunda. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine yle dedi: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Ben sana iman ediyorum! Senin kitabna iman ediyorum. Musa Aleyhisselm'a iman ediyorum. Tevrta iman ediyorum. Uzeyr Aleyhisselm'a iman ediyorum. Bunun dnda kalanlar da inkr ediyorum..." dedi. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Bu takdirde bu yet-i kerimenin mans: (2/302) -"Ey iman edenler! Umm ve btn kitab ve peygamberlere mil olan bir iman ile iman edin!" demektir. nk peygamber ve kitablarn bazsna iman etmek, iman deildir... 458 nkr Edenler "Her kim Allah'a ve meleklerine ve kitaplarna ve resullerine ve hiret gnne kfirlik ederse;" Bunlardan bir eyi inkr ederse... nk bazsna inkr hepsini inkrdr. Grmyor musun nce nasl hepsine iman etmeyi ne ald. Kfr tarafnda ise, meleklere ve hiret gnne iman etmeyi ziyde kld. mn Kllidir Zira bunlardan birini inkr etmekle asla iman tahakkuk etmez. Burada, kitab ve peygamber kelimelerinin (<^jj kitablarna ve peygamberlerine) diye cemi sgas ile gelmesi; (kitablardan) bir kitab (veya peygamberlerden) bir peygamberi inkr etmek; btn kitab ve peygamberleri inkr etmek, demektir. 459 Takdim ve Te'hirler lk geen kavl-i erifte; "Allah'a da, Resl'ne iman getirin" diye) peygamberlere iman kitablara imandan nce zikretmesinin sebebi, kitabn peygambere inmesinden dolaydr. ikinci kavl-i erifte, "Her kim Allah'a ve meleklerine ve kitaplarna ve resullerine ve hiret gnne kfirlik ederse;" buyurarak) meleklere iman etmeyi peygamberlere ve kitablara iman etmenin zerine takdm edilmesinin sebeb ve hikmeti ise, meleklerin, kitablann indirilmesinde Allh Tei hazretleriyle peygamberlerin arasnda vasta olmasndan dolaydr... "Uzak, pek uzak bir dall ile sapm, sapm gitmitir." Kfirler, maksattan sapmlardr; onlar bir daha hak yola dnemezler. 460 lk Farz Marifetllhtr (Alimler) buyurdular: insana ilk vacip olan ey, Mevlsn tanmasdr. Yani insann delil ve burhnlaryla "marifetllah" tahsil edip renmesi herkesin zerine vaciptir. Mukallidin iman, mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre her ne kadar sahih ise de; mukallid olan kii, delillere bakma ve burhanlar aramay terkettii iin gnahkr olur. ilk i, hccet, burhan ve delildir. Sonra mahede ve ayn'dr. Sonra Rahmann gayrisinden fena bulmaktr. 461 Avamn man Avamn imanda mertebesini. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yle beyn ettiler: -"(man,) senin, 1-Allah'a, 2- Meleklerine, 3- Kitablarna,
457

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/745. 458 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/745. 459 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/745-746. 460 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/746. 461 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/746.

4- Peygamberlerine, 5- lmden sonra dirilmeye, cennet ve cehenneme... 6- Kadere, hayrna ve errine iman etmendir462... Bu gayb imandr. (Bunlar imann artlardr...) 463 Gayb man Makbuldr Mesnev'de buyuruldu: Gaiblere ballk gzeldir. Kulun Efendisinin gaybinde onu muhafaza etmesi gerekten ok gzeldir. Tirsa suresi, Ayetrrees-ar iman ve taat imdi olursa, gerekten vlmeye layktr. Ama lmden sonra her ey ayan olunca (insanlarn iman ve taat etme istekleri) redd olunur."464 Havassn Mertebesi Havassn mertebesi ise "yn" olan imandr. (Grr gibi Allah'a iman etmektir.) Allah'a olan bu iman, Allh Tel hazretleri, kendi sfatlarndan bir sfat ile kuluna tecelli ettii zaman, kulun btn czleri huu' ve hud" duyar; bylece kul, kalbiyle gaybe iman ettikten sonra klliyen aynen iman eder. Nefsi ise kalbinin iman ettiini inkr eder. nk nefs, gayb rzgrlarnn esinsitinden ok uzaktadr. "...Derken Rabbi daa bir tecelli buyurunca, onu un ufr e-diverdi. Ms da baygn dt..."465 Hak Tel hazretleri, daa tecelli ettiinde, o da para para etti. Musa Aleyhisselmn nefsi baylarak yere dt. te bu makamda nefs, Musa Aleyhisselm'n menzilesinde olur. (s.a.v.) hazretlerinin hli byle olduu gibi... Efendimiz (s.a.v.) 466 hazretleri im kaabe kavseyne ulat. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri rfeyne" (yani zaman ve mekn) mevkiindediydi. Ne zamanki ilh inayet cezbeleri, kendisini keynnetinden (olutan, kinattan, zaman ve mekndan) aynnete (ayn imana) ekti. 467 "Ev edn' oldu da; verdi kuluna verdii vahyi!" "Peygamber, rabbinden ne indirildi ise ona iymn getir-di..."468 "Rabbiden," kavl-i erifi, "Rabbinin sfatlarndan," demektir. Onun sfat Allh Tel'nn sfatlarna iman etti. Zt da Allh Tel'nn ztna iman etti. Bylece Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, btn ynleriyle zt ve sfatnn iman, ayn iman olmu oldu... Onlardan haber verdi ve buyurdu: "Sonra vakt ki ayldi: "Sbhnsn." Dedi; "sana tevbe ile dndm ve ben mzminlerin evveliyim." 469 manda Ehassn Mertebesi manda ehassn mertebesi, "ayn iman"dr. Ayn iman. Cell sfatnn tecellilerinin akmalaryla enniyet (benlik) perdelerinin kalkmasndan sonra hasl olan imandr. Kii, Cell sfatyla Hak Tel hazretlerinden fena bulduu zaman, Ceml sfatyla Hak Tel hazretlerinde beka bulur. Onun iin artk, zaman ve mekn kalmaz. Ancak grd kalr. Bylece iman ayn (aynen ve grmeyle) olur. Mira gecesinde Efendimiz "M'minler de (iman ettiler...) Her biri Allah'a ve melikesi-ne ve kitaplarna ve peygamberlerine: "Peygamberlerinden hibirinin arasn ayrmayz" diye iymn getirdiler ve yle dediler: Se-mi'n ve eta'nl (iittik ve itaat ettik) Gufrann dileriz y rabben! Sanadr gidi..." 470
462

mann artlan "ment"de yle ifde edilir: Ament billahi ve meliketih ve ktbih ve rusulih ve'l yevmi'l hiri ve bi'l-kaderi hayrih ve errih mine'llhi Tei ve'l-ba's ba'de'l mevti hakkun ehed en l i-lhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve raslh. Ben Allah Tel'ya ve onun meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, kadere, hayr ve errin Allah Tel'nn yaratmasyla olduuna inandm. lmden sonra dirilmekte haktr. Ben ehdet ederim ki, Allah' Tel'dan baka ilh yoktur. Ve yine ehdet ederim ki, Muhammed (s.v.a.) onun kulu ve Peygamberidir. 463 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/747.
464

Mesnev-yi erif, defter 1. s. 142, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/747-748. 465 el-A'rf: 7/143. 466 Kavs: Bilindii gibi yay demektir. Kaab da yayn kabzas ile kiri ksm olan iki ke aralna denir ki bir yayda iki kaab mevcuttur. Kaabe kavseyn hakknda en-Necm sresinde inaallah malumat gelecektir. 467 En-Necm: 53/9-10, 468 Bakara: a/285, 469 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/748. 470 Bakara: a/285,

Yani m'minler, vucdlannn hviyetiyle iman ettiler, demektir. Te'vilt-i Necmiyyede de byledir. te bu hakk imandr... Allh Tel hazretleri bize ve size nasp etsin. Amin471 Hikye (iman) Mesnevide buyuruldu: Byezd-i Bestm (k.s.) hazretlerinin zamannda bir kafiri, mesd bir Mslman ard ve ona: -"Mslman ile nurlansan da, necat ehli olup srr ve cennet ehli olsan!" dedi. Kfir kii: -"Eer bu iman, lemin eyhi Bayezid-i Bestm'nin iman gibi bir iman ise, benim yle bir imana g ve tktm. yoktur. Onun gayret ve himmeti benim tahammlmden ok fazladr. Geri din, iman ve akidten uzam ama, onun imanna i-man ettim... Geri azm muhkem bir ekilde kilitli (ehdet kelimesini getiremiyorsam da) onun imanna imanm tamdr. Yok eer sizlerin iman, iman ise (sizin imannz gibi) bir i-mana arzum ve meylim yoktur. Kimde imana kar bir meyil zuhur etse (herhangi bir kfir Mslman olmak stese) sizi grnce ona bir geveklik gelir. (Mslman olmaktan vazgeer...) (Neden diye sordular. Kfir dedi:) -"Zira sizin imannzn ad kalm, mans yok olmutur. le, kurtulu yeri demek gibi olur bu Sizin imannz grenin man ak da sneri"472 (2/303) 473 Tevhd ve Zikir Bu tecrd ve tefrde, kul zikir ve tevhd ile nail olur. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Hazreti Ali (r.a.) hazretlerine yapm olduu vasiyette yle buyurdular: -"Ey Ali, Tevhd'i muhafaza et: nk tevhd, benim sermyemdir. Amele ilzam (ve devam) et; nk amel benim mesleimdir. Namaz kl; nk namaz benim gzmn nurudur. Hak Tel hazretlerini zikret; nk zikir, benim gnlmn yardmcsdr. lme al, ilmi kullan; nk ilim benim mirsimdr." Allhm! Bizleri bu mirastan mahrum etme min. 474 Yahudilere Kurtulu Yok "unlar ki imn ettiler," Yani Musa Aleyhisselm'a iman eden Yahudiler. "Sonra tuttular kfre gittiler," Buzaya tapmakla (kfre girdiler.) "Sonra yine iymn ettiler," Musa Aleyhisselm (Tr-i Sina'dan kendilerine) dnnce... "Sonra yine kfre gittiler," sa Aleyhisselm ve ncili inkr ettiler. "Sonra da kfrde ileri gittiler." Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerini inkr etmekle kfrde ok ileri gittiler. "Ziyde olmak" fiili hem lzm ve hem mteaddi olarak gelir. (Mesel halk arasnda) yu "Ben mal artrdm (ziyde kldm) yani "Onu nefsim iin ziyde kldm," demektir. Allh Tel'nm u kavli erifinde de bu mandadr: "Onlar kehf lerinde yz sene durdular, dokuz da ziyade ettiler!"475 "Allah (edecek) deildir." Murd edecek deildir. "Onlar iin mafiret..." Onlar (iman etmeyip) kfrleri zere olduklar mddete... ., "Ve onlar doru bir yola karacak da deildir." Onlar slm'a girecek yola muvaffak da edecek deildir. Lakin onlar kfrleri zerine rsvy ederek cezalandracaktr. 476
471

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/748-750. 472 Mesnev-yi erif: Defter: 5. s. 136-137, 473 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/750. 474 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/750-751. 475 el-Kehf: 18/25, 476 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43,

Kfrn Tekrar Edilmesi Sul: Eer denilse ki: Zaten AUh Tel hazretleri bir kere vaki olan kfr mafiret klp affetmez. Burada; "Sonra tuttular kfre gittiler, sonra yine iymn ettiler, sonra yine kfre gittiler, sonra da kfrde ileri gittiler." Buyurulmasinin faydas nedir?" Cevb: Denildi ki: Muhakkak ki kfir kii, iman ettii zaman, gnahlar balanr. Eer iman ettikten sonra bir daha kfre girip mrted olursa; ilk kfr kendisi iin balanmaz. Bu kii btn kfrlerinden dolay hesaba ekilir..." 477 Mnafklar Yce Meali: Mjdele mnafklara. Ki, onlara elm bir azap var.138 Onlar ki, m'minleri brakarak kfirlerin velayetine tutunuyorlar, zzeti onlarn yannda m aryorlar?! Fakat izzet tamamyla Allah'ndr.139 0 size kitabnda unu da indirmitir: Allah'n yetlerini ittiniz mi haklan nkr ediliyor ve onlarla eleniliyor. Artk o heriflerin yanlarnda oturmayn; t ki baka bir lakrdya dalsnlar. nk o zaman siz de onlar gibisinizdir. phesiz ki Allah, o mnafklarla kfirleri cehennemde toplayacak; topunu bir...140 Onlar ki, sizi gzetiyorlar: Eer Allah'tan size bir fetih olursa, "Beraber deil miydik?" diyecekler. Ve eer kfirlere bir nasip derse "Biz sizden stn gelmedik mi? Sizi m'minlerden kurtarmadk m?" diyecekler. Artk kyamet gn Allah, aranzda hkmn verir. Ve elbette kfirler iin m'minler aleyhine bir yol verecek deil...141 Her halde mnafklar, Allah'a hud'a yapmaya alrlar. Allah da hud'alarn balarna geirir. Namaza kalktklar vakit de ene ene kalkarlar, halka gsteri yaparlar. Yoksa Allah' pek az hatra getirirler.14Z Arada mzebzeb bir haldedirler: Ne onlara, ne onlara.... Her kimi de Allah artrsa, artk ona sen yol bulamazsn. 478 Tefsr-i erifi: "Mjdele mnafklara" Burada, "mjdele" kelimesi, jjf "nzr edip korkut" kelimesinin yerine konulmutur. Kendilerine gelecek ve balarna kecek olan korkut: "Onlara elm bir azap var." Yani onlar yle bir acyla karlaacaklar ki, o acy ta kalblerinin derinliklerinde hissedecekleri azab... Bu kavl-i erif, bu yet-i kerimenin, mnafklar hakknda nazil olduuna dellet eder. Mnafklar, zhir'de iman ettikleri halde, gizlide de kfir idiler. Mnafklar, gizlice bir daha kfre girdiler, sonra nifaklarnda isrr ederek, kfrlerini ziyde ettiler. M'minlerin ilerini hep bozdular... 479 Mnafklar Kfirleri Dost Edindiler "Onlar ki," Mnafklar o kimseler dir ki: "Kfirleri tutunuyorlar." Yahudleri tutuyorlar. "Velayetlerini" Yardm ve nusrette ahbab ve dost ediniyorlar. "M'minleri brakarak..." hjl? "tutuyorlar," fiilin failinden hldir. Yani samimi ve ihlasl m'minlerin velayetini brakyorlar ve onlar (yahudleri) dost ediniyorlar. Bazlar bazlarna; -"Muhammed'in ii tamam olmazi Onun iin Yahudleri dost edinin!" derler. "zzeti onlarn yannda m aryorlar?!" Hakikatte Allh Tel hazretlerinin hkmnde malb kiiler olduklar halde (grnte) kuvvetli ve galip grnen kfirlerin (yahudlerin) velayetini ve dostluunu mu aryorlar? 480
smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/751-752.. 477 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/752. 478 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/753-754. 479 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/754-755. 480 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/755.

zzet ve Galebe Allah'n Dostlarnndr Takat izzet tamamyla Allah'ndr." stifhm- inkrnn tatilidir. Onlarn grlerinin btl olduunu ve mitlerinin boa olduunu ifde etmektedir. zzet ve erefin btn fertlerinin Allh Tel hazretlerinin inhisarnda (tekelinde) olmas, izzette ancak Allh Tel hazretlerinin kendilerine izzet ve galebeyi yazd (mukadder kld) Allah'n evliya kullarnn nail olacan ifde etmek iindir. Zira yle buyuruldu: "Halbuki izzet Allah'n ve Rasl'nn ve m'minlerindir ve lkin mnafklar bilmezler!" 481 Bu kavl-i erif, Hak Subhneh ve Tel hazretlerinin gayrisinde olan btn izzet ve eref vermelerin btl olduuna delalet ve onlardan menfaat beklemenin muhal olduunu iktiz eder. 482 Zarfn Amel Etmesi Kavl-i erifi, "Allah iin," kavl-i erifinde mstekii zamirden hldir. nk mbted'ya itimd olduu iin zamirde amel etmitir483. Mnafklara hltb 0 size unu da indirmitir." Hitb, iltifat yoluyla mnafklaradr. Cmlenin hepsi "tutuyorlar, "fiilinin failinden hldir. 484 Yahd limler ve mrikler Mfessirler buyurdular: Mekke mrikleri, Kur'n- kerimin zikrini ve adn anmada giri yapp dalarlar ve meclislerinde Kur'n- kerim ile alay ederlerdi. Allh Tel hazretleri en'm sresinde indirdi. En'm sresi Mekk'dir. "yetlerimiz hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn vakit de, kendilerinden yz evir; t ki baka bir sze dalsnlar. ayet, eytan bunu sana bir an unutturursa, hatrna geldii gibi hemen kalk. 0 zlimler gruhu ile beraber oturma."485 Sonra Medine-i mnevverede bulunan Yahud ahbr (din bilginleri) Mekke'de mriklerin yaptklarn yaptlar. (Kur'n- kerimi uygunsuz pis azlarna alp Kur'n- kerim ile alay etmeye baladlar.) Mnafklar da onlarn etrafnda oturuyor; bu btl szlerinde onlar tasdik ediyor ve onlara muvafakat ediyorlard. Onun iin Allh Tel hazretleri, mnafklara hitb ederek; "O size unu da indirmitir." Buyurdu. Yani Allh Tel hazret leri bundan nce Mekke'de size indirdi, demektir. 486
481 482

el-Mnfkn: 63/8, Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/755-756.
483

Zarflar, iki ksmdr. 1- Zarf- mstakar 2- Zarf- lav Zaf- Mustakarr, cr ve mecrrun taalluk ettii muteallak {fiil, ibhi fiil ve man fiil) baz kere hazfedilir. Hazfedilen muteallak, gibi umm fiillerden olup, (hazfedildii halde) mans cr ve mecrrun mefhmu iinde bulunan zarflara denilir. "Zeyd evdedir," sznde olduu gibi. Mana olarak; demektir. Zarf- Laiv: Eer muteallak mahzf olup mans cr ve mecrrun iinde bulunan umm fiilerden biri olmaz veya muteallak hazfedilmezse (kelmda mezkr olan) zarflara denilir, jujj oJv_. Zeyde uradm gibi. (Bunlar Kur'n- kerimde ve hadis-i eriflerde varid olduklar zaman, Kur'n- kerim ve hadis-i eriflere sayg iin, "U-mum zarf ve "Husus zarf ad verilir. te bunlardan "Zarf- mustakarr," man fiildendir. Amel etmesi iin u alt eyden birine itimd etme art aranr: 1- Mbted, 2- Mevsf. 3- Zilhl, 4- Nefiy, 5- stifham, 6- Ism-i mevsla itimd ederse amel eder. Nahiv alimlerinin ouna gre, fail-i zahir ve mefl bih'ten amel edemez faili, muteallak olan mahzftan kendisine intikl eden zamirdir. te musannif hazretlerinin, burada szn ettii zamir budur. Yani, *_#i- Kavl-i erifi. "Allah iin," (zarf- mustekarrnn) kavl-i erifinin altnda bulunan zamirden hldir. nk mbted'ya itimd olduu iin amel etmitir. Daha geni bilgi iin nahiv kitablarnda harf-i cer ve mii-i kys bablanna baknz. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/756. 484 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/757. 485 El-En'm: 6/68. 486 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/757.

Hitab Huss, Hkm Ummdir Bu kavl-i erifte una dellet vardr: Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine indirilen Kur'n- kerimin (baz yetlerinde) her ne kadar huss bir toplua hitab etseler de umumu insanla inmilerdir, (nerede indirdi?) "KItab'da" Kur'n- kerimde indirdi, (ne indirdi?) "an," Nun- mahaffefedir. Yani enneh n "Allah'n yetlerini iittiniz mi," Bu kavl-i erifte onlarn, onlardan yzevirmenin medar, onlarn Allah'n yetlerine daldklarn (ve alay ettiklerini) bilmeleridir. Bundan dolay bazen kendilerinden grmek ve bazen de iitmekle haber verilmektedir. "Haklan inkr ediliyor ve onlarla eleniliyor." "Allah'n yetleri" kavl-i erifinden hldir. (2/304) Yani tekfr olunmu ve istihza olunmu bir halde, demektir. Fail makamna kaaim olduklar in raf mahallededirler. Asl Biri inkr ediyor ve istihza (ve alay) ediyor," demektir. 487 Kur'n- Kerimle Elenenler (Kur'n- kerimin inkr ve istihza edildii meclislerde;) "Oturmayn;" art cezasdr, (kiminle oturmayn?) "0 heriflerin yanlarnda," "Haklan inkr ediliyor ve onlarla eleniliyor." Kavl-i erifinde belirtilen kfrn zerlerine dellet ettii kiilerle oturmayn, (ne zamana kadir?) "T ki dalsnlar." kelimesi Farsada; demektir. "Szn iine dalmak" "Baka bir lakrdya....11 Kur'n- kerimin gayri szlere baladklarnda, demektir. 488 Kfirlerle Oturmak T ki" kelimesi, nehyin gayesidir. Bu kavl-i erifin mans: Onlar (mnafk ve kfirler) Kur'n- kerimi inkr etmek veya Kur'n-i kerim ile elenmenin dnda bir sze daldklarnda veya baladklarnda; onlarn meclislerinde bulunmak caiz olur... Onlar (Kur'n- kerimi inkr eden veya Kur'n- kerim ile elenen mnafk ve kfirlerin) meclislerinde oturmamanin mans, onlara muhalefeti izhr etmek iin; onlarn meclislerinden kalkp gitmek demektir. Yoksa onlarn meclislerinde oturduu halde, sadece kalble buzetmek veya o anda yz baka tarafa evirmek, demek deildir. 489 Kur'n Dmanlar "nk o zaman siz de onlar gibisinizdir." Cmle-i istinfiyyedir. Nehyin taiiii iin sebkat etti. Tenzilin altna dhil deildir. kelimesinin m ba 'di m kaolinin zerine itimad ettii iin amel etmesi bozulmutur. 490 nk Ji kelimesi mbted ile haberin arasnda vaki olmutur. Yani bu vakitte onlarla beraber oturmayn. Eer siz (onlar Kur'n- kerime dil uzatrken onlarn yannda oturursanz;) bu takdirde onlarn misli olursunuz. Yani Yahudi ve kfirler gibi olursunuz. Bu ise azabn kayna ve azabn banza gelmesine sebeb olur. nk kfre rz, kfrdr. 491

487

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/758. 488 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/758-759. 489 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/759. 490 kelimesi navsb'tandr. Yani fiili muzriyi nasb eden harflerindendir. 491 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/759.

Mnafklar ve Kfirler "phesiz ki Allah, o mnafklarla kfirleri cehennemde toplayacak; topunu bir..." Yani oturanlarla oturulanlar birdirler... Bu yet-i kerime Kur'n- kerime dil uzatanlarla beraber oturanlarn onlar gibi olduklarn talim etmektedir. Onlara katlmak ve kfrde onlara ortak olmann azabda onlarla beraber olmasnn lazm olduunu beyan eder. 492 Ruhlarn Dostluu Bilki buradaki lfet ve muhabbet, (alem-i ervahta) ruhlarn tanmalarnn neticesidir. Zira Hadis-i erifte, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ruhlar, (lem-i ervahta snf snf) bir araya gelmi ordulardr."493 Mterekler Hazret-i Aie (r.a.) annemizden rivayet olundu. Mekke'de bir kadn vard. Kurey kadnlarnn yanna girer, onlar gldrrd. Mslmanlar hicret ettikten sonra ve Allh Tel hazretleri, Mslmanlara genilik verince; bu gldrc kadn, Medineye geldi. Hazret-i Aie (r.a.) buyurdular: -"Kadn benim haneme geldi." Ben ona sordum: -"Ey falan kadn, sen kime geldin?" dedim. O: -"Size geldim" dedi. Sordum: -"Kimin yanna konup yerletin?" O: -"Medine'de kadnlar gldren falanca gldrc kadnn yanna..." dedi. Hazret-i Aie (r.a.) buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretleri eve geldi." Bize; -"Falan gldrc kadn sizin yannzda m?" diye sordu. Hazret-i Aie buyurdu ben; -"Evet!" dedim. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sordular. -"Kimin yanna yerlemi?" Hazret-i Aie (r.a.): -"Falanca gldrc kadnn yanna..." diye cevap verdi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Ruhlar (lem-i ervahta snf snf olup) bir araya toplanm olan ordulardr. Bundan dolay, onda (lem-i ervahta) birbiriyle tananlar burada da birbirlerini sevip lfet ederler. Orada birbirlerini tanmayanlar burada ihtilf ederler. Buyurdular.494 Herey Cinsiyledir Ne gzel sylemiler: -"Btn kular kendi cinsleriyle beraber uarlar! Gvercin, gvencinle beraber... Doan kuu doan kuuyla beraber uar... 495 Ebed Ezelin Aynasdr Ebed (zaman) ezelin aynas olduu iin, onda ancak ezelde takdir olunan eyler izhr olur. te bundan dolay Allh Tel hazretleri, "phesiz ki Allah, o mnafklarla kfirleri cehennemde toplayacak; topunu bir..." buyurdu. Onlar (mnafklar ve kfirler) lem-i ervahta bir safta idiler. Dnyada da buna mnsib olarak bir fen etrafnda toplanp tantlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri:

492

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/760.
493

Sahih-i Buhri: Sahihi Mslim: 4773, Bu hadis- erifin tam metni yledir: Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ruhlar (lem-i ervahta snf snf olup) bir araya toplanm olan ordulardr. Bundan dolay, onda (lem-i ervahta) birbiriyle tananlar burada da birbirlerini sevip lfet ederler. Orada birbirlerini tanmayanlar burada ihtilf ederler. Sahihi Mslim: 4773, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/760. 494 Kef"l-Haf:315 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/760-762. 495 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/762.

-"Yaadnz gibi lrsnz ve ldnz gibi de diriltilirsiniz!" 496 buyurdular. 497 Tasavvuf! Man Bu yet-i kerimede, ashb- kulb'un, nefis erbbiyle beraber oturmamaya ve onlarn hev- heveslerinde bir eyde, onlara muvafakat etmemeye iaretler vardr. Muhakkak ki onlar, eer bunu yaparlarsa; onlar gibi olurlar. Yani kalb, nefs gibi olur. Sohbetle, ilerine karmak ve onlara tabi olmakla kalb sahibi, nefis sahibi gibi olur. 498 Pr'in tik Sohbeti Hafz (k.s.) hazretleri buyurdular: "Pr'in (mrid-i kmilin) ilk vaaz meclisinin ilk kelimesi udur: Cinsin olmayan (senin gibi mrid ve talebe olmayanlarla sohbet etmekten kan..."499 Beraber oturmak Haddd (r.h.) tefsirinde buyurdular: Bu takdirde, kiinin bir farz veya snnetin ikmesi iin onlarla (gnah ileyenlerle) beraber oturmas caiz deildir. Ama oturmas bir ibdetin ikmesi iin olduu zaman onlarn kt hallerini deitirmeye gc yetmiyorsa, onlara kzar bir halde onlarla beraber oturmasnda bir beis yoktur. 500 Gnah Yerini Terk man Hasan (r.h.)'dan rivayet olunduu zere, kendisi ve bni Srin (r.h.) ile beraber bir cenze'de hazr bulundular. Orada (islm d) sesli bir ekilde alanlyordu. Ibni Srin (r.h.) oradan ayrld, cenazeyi terketti. Bu hadiseyi mam Hasana (r.h.) anlattlar. Buyurdu: -"Bizim her btl grdmz yerde dinimizin mhim ve meru bir emrini terketmemiz hak ve doru deildir," dedi. Ve oray terketmedi. Haddd tefsirinin szleri bitti. 501 erlilerle iyiler de Helak Oldu Zikir olundu: Cenab- Allah, Ya Aleyhisselm'a vahyetti: -"Ey Ya Senin kavminin iyilerinden krk bin, ktlerinden altm bin kiiyi helak edeceim." Ya Aleyhisselm: -"Y Rabbi! Kt ve erli olanlar tamam, onlar helak et; ama iyilerin helak olmalarnn sebebi nedir?" diye dua etti. Cenab- Allah: -"yiler, ktlerin ktlklerine man olmadlar, onlara benim iin buzetmediler. yilii emredip ktlklerden insanlar alkoymaya almadlar, onlarla beraber oturup yiyip iitikleri iin onlar helak edeceim," buyurdu 502 (2/305) 503 Ktle Kin Beslenilmelidir Kii, hac veya gazve (sava) seferinde facir (ve ahlaksz) kiilerle sohbet etmek (beraber bir toplumda bulunmaa) mbtei olursa; onlarn sohbetleri sebebiyle taat ve ibdeti terketmez. Lakin kalbiyle onlarn yaptklarn kerih, irkin ve kt grr. Onlarn yaptklarna rz gstermez. Kalbiyle onu kerih grmesi
496 497

Deiik lafzlarla, Sahih-i Mslim: 5126, Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/762. 498 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/762-763. 499 Divn- Hafz- irzs. 105. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/763. 500 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/763. 501 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/763. 502 mam Gazali, Ihy'u Ulmipd-dn, c. 2, s. 15i, Bu konuda daha geni bilgi iin, Hazret-i Yua Aleyhisselm isimli kitabma baknz. 503 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/763-764.

sebebiyle belki fsik kii fisk-u fcurunu terkeder. 504 Gnah lenen Ziyafet Kim bir ziyafete davet edilir. Orada (slm d) oyun, elence, mzik ve teann gibi eyler grrse; eer nder ve kudret sahibi deilse, oturur. Eer gc yetiyorsa mani olur. Eer Kd ve Mft ve benzerleri gibi nder seviyesinde bir kii ise, (nce) mani olur (sonra) oturur. Eer mani olmaktan ciz kalrsa, kar gider. Eer bu kii, bir sofrann zerindeyse veya arap (iki) iilen biryerdeyse kar gider; eer nder deilse... Btn meselelerde, eer daha hazr olmadan nce onlarn bu ileri yaptklarn biliyorsa, hibir zaman gelip orada hazr bulunmaz. "Tuhfet'l-Mlk" isimli kitabda byledir. 505 Mnafklarn ki Yzll Onlar ki, sizi gzetiyorlar" Mnafklar o kimselerdir ki, hayr veya er olsun size bir iin vaki olmasn bekliyorlar. "Eer size olursa," Ey m'minler! "Allah'tan bir fetih," Zafer, devlet ve ganmet olursa, "Diyecekler." Size diyecekler ki: "Beraber deil miydik?" Sizin dininiz zere deilmiydik, size yardmclar olduumuz iin bize ganimetten pay verin, diyecekler. "Ve eer kfirlere bir nasip derse," Mslmanlarn aleyhinde zahirde bir nasipleri olursa, "Diyecekler." (Mnafklar) kfirlere derler ki: "Biz sizden stn gelmedik mi?" istil etmek, demektir. Yani sizi galib klmadk m? Sizi ldrmek ve esir etmemiz mmkn iken; biz size (yardm ederek) sizi hayatta bak klmadk m? "Sizi m'minlerden kurtarmadk m? Mnafklar: -"Size kar onlan durdurup, sizinle savamalarna mani olduk. Onlarn kalblerini zayf klacak eylerle onlar korkuya drdk. Veya sizin tarafnza yarayacak iler yaptk. Sizinle savamamak iin onlara srtlarmz evirdik. Eer bizim (mnafklarn bu hainlikleri olmasayd) elbette sizler (kfirler), ganmet olup yamalanrdnz. yleyse size isabet eden (Mslmanlarn malndan) bizim nasibimizi ve paymz verin!" derler. 506 Feth ile Nasb'in Fark M'minlerin zaferine "Feth" ad verildi, kfirlerin baarsna da ,-' "Nasb" ismi verildi. Bu, Mslmanlann snna ta'zm; kfirlerin hazzmn hasisliini ve dkln ifde etmek iindir... nk Mslmanlarn zaferi gerekten byk bir itir. Gk kaplar alr; hatta Allh Tel hazretlerinin rahmeti evliya kullarnn zerine iner. Ama kfirlerin zafer ve baar elde etmeleri ise dnyevdir; ok ser bir ekilde zeval bulup yok olmaktadr. (te bu incelik ve hikmetten dolay Mslmanlarn zaferine feth; kfirlerin baarsna nasp ad verildi...) 507 Kyamet Gn Hkm "Artk Allah, beyninizde hkmn verir." M'minler ile mnafklarn arasnda, demektir. Burada muhtablann gaibler zerine talb yoluyla jlkC "aranzda" buyuruldu. "Kyamet gn," Sizden herbirinin sn ve iine yakr bir ekilde size sevb veya azabla hakknzda hkmeder. Amma dnyada ise, (mnafklar) slm kelimesini azna alp konuan (ehdet kelimesini) getirenlerin tabi olduu hkmlere tabidirler. Nifaklarn dile getirenlerin zerine kl konulmad. (Mnafklara nifaklarndan dolay dnyev bir
504

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/764. 505 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/764-765. 506 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/765-766. 507 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/766.

ceza verilmedi.) 'Ve elbette kfirler iin m'minler aleyhine bir yol verecek deil..." Kyamet gn kfirler, m'minlere kar baar elde edemezler. Dnyada, Mslmanlar mbtel klmak ve kfirlere istidrc olsun diye kfirlere nasp verildii gibi (hirette onlara herhangi bir yol verilmez...) Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, kyamet gn, m'minlerin imnlarnn eserini izhr ve beyn eder. Allh Tel hazretleri, m'minlere olan vaadini gerekletirir. Allh Tel hazretleri m'minlere vermi olduu hibir lezzette kfirleri m'minlere ortak klmaz. Bu gn ortak kld (kfirlere, m'minlerin aleyhinde baar verdii gibi) etmez... O gn hatta m'minler, hakkn kendileriyle beraber olduunu bilirler. 508 Kyamet Gnnde Zafer... Eer, m'minlerin dnda kalan kiilere bir nasp ve lezzet verilmi olsayd, o zaman (mnafk ve kfirler) m'minlere yle derlerdi: -"Grdnz m sizin imannz ve taatiniz hibir eyde size fayda vermedi. Biz irk kotuumuz (nifak edip kfr zere) olduumuz halde, sevb bakmndan size ortak olduk...!" derlerdi. (Dnyada m'minler kfirlere kar bazen galip ve bazen malb olabilirler... Zaten byle olmas snnetllahtr. Ama hirette ise zafer, baar ve sevab sadece m'minlerindir.)509 slm Galibtir Amma eer, "Yol" kelimesinin mans dnyada bir yol klmaz, eklinde olursa; o zaman "Yol" kelimesinden murad, hccet ve delildir. Mslmanlarn hccet ve delili, btn hccet ve delillerin zerine galibtir. Hibir kimse (hibir fikir, dnce, din ve) hccet ile Mslmanlara galip olamaz. 510 Kfirlerin Devleti geicidir Denildi ki, "yol" kelimesinin mans, daim olan devlet demektir. Kfirlerin devletine devamllk yoktur. Yoksa devaml olarak galebe almak ve zuhur kfirler tarafndan olurdu. Ama byle deildir. nk zaferlerin ou Mslmanlanndr. Fakat baz kere (ve tarihlerde) mekr ve istidrc ile kfirler, m'minlerden baz nasblere nail olurlar. (Yani Mslmanlara galebe alp zafer kazanrlar...) Bu durum hir zamanda ehli imann inkrazna (sona erme ve yok olma vaktine) kadar devam eder... 511 hir Zamanda Mminlerin lm Ka'b (r.h.) hazretleri buyurdular: sa bin Meryem Aleyhisselm ve m'minler, Ye'cc ve Me'cc (helak etmekten) dndkleri zaman, yllarca kalrlar... Sonra, toz ve duman eklinde bir ey grrler. Bakarlar ki o bir rzgrdr. Allh Tel hazretleri, bu rzgr m'minlerin ruhlarn almak iin gnderdi. Bu rzgr m'minlerin en son kuaklarnn da ruhlarn alr... Bu son kuak m'minlerin lmnden sonra insanlar yz sene daha kalrlar... nsanlar, ne bir din tanrlar ve ne de snnet... Bunlar eeklerin birbirlerine dalmalar gibi birbirlerine dalarlar. te kyamet bunlarn zerine kopar... 512 Cihd Devam Edecektir Hadis-i erifte buyuruldu. "Cihd, Allh Tel hazretlerinin beni peygamber olarak gnderdii zamandan itibaren ta mmetimin hirinin (sonlarnn) Deccli ldrnceye kadar devam eder."513
508

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/766. 509 Eer dnyada m'minler girdikleri btn savalarda baar elde etselerdi: akln deeri kalmazd. O zaman herkes bedih olarak, slm dininin hak din olduunu mecburi olarak kabullenip Mslman olacakt. Halbuki nemli olan kiilerin aklla rn ve irdelerini kullanarak Mslman olmalardr. Allh Tel hazretleri, insanlarn akl ve irdelerini kullanmalarn istedii iin, Mslmanlar baz savalarda galib ve bazlarnda baz hikmetlere binen malup etmitir. Bu da slm dininin, akl, mantk ve insan irdesine vermi olduu nemi beyn eden bir hakikattir... Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/767. 510 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/767. 511 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/767-768. 512 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/768.
513

Eb Davud: 2170 Bu hadisi erifin tamam yledir:

yi Ktden ayrlr Sonra; "Artk kyamet gn Allah, aranzda hkmn verir." izzet ve keramet ehlinin gaflet ve piman ehlinden (ayrt e-dilip) bilinmesi in Allh Tel hazretleri hkmeder. Nasl ki mum, salkl kii ile hastann arasnda hkmettii gibi. Karanlk bir hamama, salkl, hasta ve yaral kiiler girdiklerinde, (kimin nasl bir kii olduu bilinmez. Ama mum yaklp k verip etraf aydnlatt zaman insanlarn arasna hkmeder... Salkl kiileri hastalardan tefriki mmkn olur..) 514 Kfr Hzla Yaylr fakat... elbette kfirler iin m'minler aleyhine bir yol verecek deil." Muhakkak ki kfirlerin yapm olduklar hile ve tuzaklarn vebali elbette geri onlara dnecektir. (2/306) Onlarn mekr (ve hilelerinin cezas kendi balarna dnecektir. Hak ehli ise Hak Tel hazretleri tarafndan yardm olunmulardr. Btl ise Hak Tel'nn yardmyla aslnda ziyanda olup mahrumdurlar. yle denildi: Btl taar, sonra hemen batar." 515 Gayb Ftuhat M'mine den vazife, himmetinin ycesini dine sarfetmeli ve yakni ilim (elde edebilmek iin) harcamahdr. Uhrev ftuhatlar brakap dnyev ftuhatlar beklememelidir. M'min belki kendisini Gaybin ftuhatna ve Hakkn mahedesine vermelidir. Muhakkak ki ilerin en mhimmi Gafur olan Rabbe vsl olmaktr. 516 Cennetten kmak? Bayezid-i Bestmi (k.s.) buyurdular: -"Allh Tel hazretlerinin kullarnn iinde havass (stnleri) vardr. Eer Allh Tel cennette onlar r'ye'tden perde koyarsa (Cemlllah grme erefinden mahrum ederse); cehennem ehli, cehennemden kmak iin yardm diledikleri gibi, onlar da cennetten kmak iin yardm dilerler..." 517 Gaye Mahbb Olmaldr Musa Aleyhisselm, kelmullah idi. ocukluunda Hak Tel hazretlerinin terbiyesinin korumasnda idi. dedi: Haddini tecvz etmedi ve maksadn amad belki yle Y rabb" dedi; 'ben cidden bana indirdiin hayrdan dolay bir fakirimi"518 Sonra Musa Aleyhisselm byd. Rical (adam) derecesine bali oldu. O zaman ocuklarn yemeklerine raz olmad Belki sv-le dedi: "Y'rab, gster bana, bakaym sana."519 Musa Aleyhisselm'n genliinde gayesi yemek ve imek idi. Byyp adam olduu zaman ise btn derdi, perdelerin kalkmas ve ahbab mahede etmek oldu. Bu kap btn talebelere (isteyenlere) aktr. Bu kapda hibir beki, perdeci ve kapc yoktur.
Enes bin Malik (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: -"(ey,,imann aslndandr: 1-"La ilahe illallah" Allahtan baka ilh yoktur diyen ehli imandan el ekmektir. He'rhangi bir gnah ilemesinden dolay iman ehlini tekfir etmeyiz {kfrle itham etmeyiz) ve herhangi biramelden dolay tevhid ehlini islmdan kartmayz. 2- Cihd, Allh Tel hazretlerinin beni peygamber olarak gnderdii zamandan itibaren t mmetimin hirinin (sonlarnn) Deccli ldrnceye kadar devam eder. Hibir zlimin zulm ve dilin adaleti bunu iptal etmez. 3- Kadere man etmek..." Eb Davud: 2170, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/768-769. 514 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/769. 515 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/769-770. 516 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/770. 517 Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/770. 518 el-Kasas: 28/24, 519 ei-A'rf: 7/143,

Ama msebbib'ten mahcb (perdeli) olan, sebeplerle beraber duran (sebebe taklp msebbibe ulaamayandr. iilecek ey hazrdr. Mahrum, arab haram edendir. Mahbb nazrdr, kovulan se perdelerin ardnda olandr. Kim, onun dnda (msiv) ile nsiyet kurarsa o kii vahet bulmutur (yalnzlktadr). Kim Allah'tan gayri zikrederse o kii, Allah'tan gafildir. Kim, Allah'tan bakasna dayanrsa o mriktir. Kendisine yol bulamad zaman, onun glgesinde nice szler vardr. Ne gzel buyurmular. Sen mahrum deilsin. Mahrum, hi yol yrmeyendir. Mahrumlara haram deildir... 520 Mnafklar "Her halde mnafklar, Allah'a hud'a yapmaya alrlar." Oyun yaparlar. Mnafklar, kfrlerini gizleyip, iman izhr etmekle oyun yapmaya kalkarlar. "Allah da hud'alarn balarna geirir." Onlann yaptklarn Allh Tel hazretleri onlara yapar, oyunlarn onlarn bana geirir. Allh Tel hazretleri mnfiklan (zahirde ve sadece szde ehdet kelimesi getirmeleriyle onlar) kanlan ve mallar ma'sm (dokunulmaz) bir ekilde (kendi hallerine) terketti. Ama hirette ise onlar iin cehennemin en alt derekesini (tabakasn) hazrlad. Dnyada da onlar; 1- Rezillik, 2- Ve rsvaylktan hli klmad. 3- Onlara sknt verdi. 4- Onlara Ceza, Korku ve Gnah verdi521. Sratta Aydnlatan Nur bni Abbas (r.a.) buyurdular: -"M'minlere verildii gibi mnafklara kyamet gn nur verilir. M'minler, nurlaryla srat geerler. Mnafklar (srat gemek isterlerken) nurlar sner. "O gn mnfik erkek ve mnafk kadnlar, m'minlere seslenirler: "Bize baknz nurunuzdan iktibas edelim!"522 Melekler tarafndan mnafklara yle denilir: "Dnn gerinize de bir nr aratnn523 Bunun zerine mnafklar, bir daha dnyaya dnemeyeceklerini bilirler. Mnafklarn bu halini gren m'minler, korkuya kaplrlar. Nurlarnn snmesinden korkarlar. Ve yle dua ederler: "Y rabbena! Bizlere nurumuzu tamamla ve bizleri mafiretinle yarla! phesiz ki sen her eye kadrsin!"524 Namaza enenler "Namaza kalktklar vakit de ene ene kalkarlar," Ar ar ve gnlleri istemeyerek namaza kalkarlar. Bir kiinin herhangi bir ii, kendi istei ve ona rabetinden dolay deil de kerhen ve mecbur olarak yapmas gibi gnlsz olarak namaza kalkarlar525. Gsteri iin bdet "ene ene," kavl-i erifinin beyn iin sanki, (suli mukadder ile)"ene ene namaz klmak ne demektir?" gibi bir soru soruldu. Buna cevaben buyuruldu: "Halka gsteri yaparlar." Gsteri, sum' (desinler) ve halk kendilerini m'minlerden sansnlar, diye namaz klarlar. 526
520

Tefsr-i Kebir: c. 11, s. 43, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/770-771. 521 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/771-772. 522 el-Hadd: 57/13, 523 el-Hadd: 37/13, 524 et-Tahrm: 66/8, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/772-773. 525 Keaf: c. 1,s. 613, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/773. 526 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/773.

Allah' Pek Az Zikrederler "Yoksa Allah' hatra getirmezler." "Getirirler," Zikirle "Pek az," nk mr (gsterii kii.) namaz klmay ancak kendilerine gsteri yapaca kiilerin hazr olduu yerlerde yaparlar. Bu da az zamanlarda olur. "Gsteri yaparlar." Kavl-i erifin zerine atftr. 527 Lafla Olmaz Keaf tefsirinde buyuruldu: Bu ekilde bir ok insanlar grrsn. Zahirde slm' savunur ve Islm konuurlar ( lafa gelince mangalda kl brakmazlar.) Gece ve gndz sohbet ederler. Fakat kendilerinden bir tehll ve tesbh iitemezsin. Lakin dnya szlerine gelince dalar giderler. Btn vakitlerini ona harcar ve ondan geri kalmazlar. 528 "Arada mzebzeb bir haldedirler." "Gsteri yaparlar" fiilinin failinden hldir. Bu iman ve kfre ve ikisine dellet eden makamn yardmyla... Yani iman ile kfrn arasnda tereddt ediyorlar. akndrlar. eytan ve hev- heves, onlar iman ile kfr arasnda bocalatmaktadrlar. "Mzebzeb"in hakikati, bocalayan, iki tarafn her ikisine de olan, bazen birine, ondan sonra da dier taraftan olan, demektir. "Ne onlara, ne onlara...." OjJj "mzebzebn"nin failinden haldir. Yani mnafklar, ne m'minlere mensbdurlar ki, m'min olarak kabul edilsinler ve ne de kfirlere mensbdurlar, mrik olsunlar... 529 artan Kii "Her kimi de Allah artrsa," Hidyet ve tevfke istiddlan olmad iin... "Artk ona sen yol bulamazsn." Hakka ve doruya vasl klacak deildir. Nerede kalsn onlar hidyete eritirsin. Bu hitab, durumuna uygun olan herkes iindir. Kim olursa olsun... (2/307) 530 M'min, Kfir ve Mnafk Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, m'minlerin, kfirlerin ve mnafklarn mislini nehre atlan u kiinin haline benzetirlerdi. M'min nehri geendir. (Yzerek shil-i selmete ulamtr.) Kafir, (suyun ortasnda ayakta) durmu. Mnafk da nehrin (dibine) inmitir (ve ortasna doru ilerlemitir.) Hatta suyu ortaladnda kmaktan ciz kald. Kfir, mnfk'a sesleniyor: -"Bana doru gel, boulmaktan kurtulursun!" M'min de ona sesleniyor: -"Sudan kurtulmak in bana doru gel!" Mnafk srekli i-kisinin arasnda gidip gelmektedir. (Kah m'mine yaklayor, sonra kfirin sesine kulak verip ona doru gidiyor... Kh kfire yaklayor, sonra m'minin sesine kulak verip ona doru geliyor... Bylece suyun iinde boulmak zere bocalayp duruyor...) Mnafk bu iki durumun arasnda gidip geliyor. zerine bir su geldii zaman onu boar. te mnafk kii, lnceye kadar byle bir ek, phe ve teredddn iindedir... Ey gnlnde (kalbinde) nifak bulunduran kii! Dikeni halk iinde iek gstermektedir. Nifak yapan herkes nde bulunuyor. Fakat sonuta ne halka yanaabilir ve ne hakka... 531 Tasavvuf Manlar

527

Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/773-774. 528 Keaf: c. 1.S.613 529 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/774. 530 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/774-775. 531 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/775.

"Her halde mnafklar," Ancak... "Allah'a hud'a (hile) yapmaya alrlar." Dnyada hud'a yapp aldatmaya alrlar. nk Allah Tel hazeteri, "O da, hud'alann balarna geirir." Allh Tel hazretleri ezelde, nurunu ruhlarn zerine serpip datrken onlara hud'a etti. Bu yle oldu. Allh Tel hazretleri, mahlukat bir zulmet (karanlkta) yaratt. Sonra onlarn zerine nurlarn serpti. Allh Tel hazretlerinin nuru, m'minlerin ruhuna isabet etti, mnafklarn ve kfirlerin ruhlarna dokunmad. Lakin mnafklar ile kfirlerin arasndaki fark udur: Mnafklarn ruhlar, (uzaktan) nurun serpintisini ve aydnln grdler. O nurlarn kendilerine isabet edeceini zannettiler. Onlara isabet etmedi. Kafirlerin ruhlar ise bu nuru mahede etmedi. Ve kendilerine bu nur isabet etmedi. Sanki mnafklar nurun serpintisini mahede ederlerken kendilerine hud'a yaplm oldu. Onlarn seyretmekte olduklar nurlarn serpintisinin neticeleri kendilerine isabet etmesinin neticesi olarak: "Namaza kalktklar vakit." Kendilerine nur isabet etmesinden mahrum olmalarnn neticesi olarak da: "ene ene kalkarlar, halka gsteri yaparlar." Kendileri nuru grdkleri gibi... "Yoksa Allah' pek az hatra getirirler." nk mnafklar kalblarnn zahir diliyle Allah' zikrederler. Btn kalb diliyle Allh Tel hazretlerini zikretmezler. Dnyada kalb, azn azdr. hirette kalb ise kendisinde bulunanlarn oun oudur. ok olan zikir, kalb dilinin yapm olduu zikirdir. Kurtulu ise ok olan zikirdedir. Az olanda deildir. "Ey o btn iman edenler! Allah' ok an ann."532 (Burada geen \*j$s l^sri ok zikir," kalb diliyle yaplan zikirdir. Mnafklarn zikri ise kalb diliyle yaplan zikirdir. Bu ise ok azdr. Kurtulua vesile deildir. Kii kalb diliyle yapm olduu zikirle kurtulamaz. Mnafklarn zikri zahiri dil ile olan zikirdir; nk onlar Allah'n nurunu kendilerine isabet edemeden; ok uzaktan zahri olarak grdler. Nur kendilerine isabet etmedi. Eer bu nur kendilerine isabet etmi olsayd; elbette onlarn sadrlar (gs, kalb ve gnlleri) o nur ile alrd. nirah bulurdu. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: "Demek ki her kimin Allah barn slam'a am ise; ite o, rabbinden bir nr zerinde deil mi? O halde vay o Allah'n zikrinden kalbleri katlara! Onlar bir ak dall iindedirler."533 Rabbinin serptii nur zerine, kalbi slama alrd, demektir. Nur'un ma'deni kalbtir. O zaman onun kalbi bu nur sebebiyle Allh Tel hazretlerini zikreder olurdu. Kendisi kalb insan olurdu. Kii kalb ehli olduu zaman, kendisinden meydana gelen az bir zikir, ok olurdu. Cidden bunu iyi anla... Mnafklarn nurlar, nur serpintisini mahede etmekle hilkat zulmetinin arasnda mtereddid, mutehayyir ve akn olduklarnda; ne kendilerine nur isabet eden m'minlerden oldular ve ne de nurun serpintisini mahede etmeyen kfirlerden oldular. Bundan dolay mnafklar; "Arada mzebzeb bir haldedirler." Kfirlerle m'minlerin arasnda akndrlar. "Ne onlara, ne onlara.... Her kimi de Allah artrsa." Bu nur'da hat ettikleri ve nur kendilerine isabet etmedii in... Denildii gibi: "Ve nurun isabet etmedii kii ise dallete girdi, (saptt)."534 "Artk ona sen yol bulamazsn." Burada bu nur'a yol bulamaz. Buna u kavl-i erif dellet eder. "Her kime de Allah bir nr yapmamisa, artk onun iin hi nr yoktur!" 535 Yani Allh Tel hazretleri, bu serpilen nurdan onlara bir ksmet ve nasp klmad. Onun iin bu gnde, hidyet nurundan onlarn hibir nasbi yoktur. Te'vilt-i Necmiyyede de byledir. Allhm bize zikri kesiri (kalb zikri) nasp et! Ve bizleri kk ve byk gnahlardan koru! min... 536 M'minin Kalesi tr Denilir: -"M'minin kalesi tr: 1- Mescid, 2- Zikruah,
532 533

el-Ahzb: 33/41. ez-Zmer: 39/22.

534

Camiu'l-Usul, 10/19, Bu hadis-i erifin tamam yledir. "Muhakkak Allah, mahlukat bir karanlk iinde yaratt. Nurundan onlarn zerine sat. Bu nur kime isabet ettiyse hidyet buldu. Ve nurun isabet etmedii kii ise dallete girdi, (saptt)." Cmiu'1-Usul, 10/19. 535 en-Nr: 24/40. 536 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/775-778.

3- Kur'n- kerim okumak... M'min kii, bu kalelerden birinde olduu zaman yani bu eyden biriyle olduu zaman o kii, eytandan korunmutur. 537 Fitne limlerden kacaktr Hazret-i Ali (r.a.) buyurdular: -"insanlar, zerine bir zaman gelecek. O gn islm'dan sadece ismi kalacaktr. Kur'n- kerimin sadece resmi (mushafiarda yazl) olacaktr. Camileri ok bakml ma'mur olacaktr. Ama o camiler, Allah'n zikrinden harbtrlar. Bu zamann enlinin (insanlarnn) en erlisi ve en kts -limleridir. Fitne limlerden kar; ve sonra (o fitnelerin vebali ve zarar) limlere dner."538 (2/308) Sa'd (k.s.) buyurdular: Bu ekilde zr ve taksirini beyn etti. Nefsi ntk korkudan sylediklerinden... Allhm! Bizleri, zikreden kirlerden eyle! Amin. 539 Kfirleri Dost Edinmeyin Yce Meali: Ey o btn iymn edenleri Mminleri brakp da kfirleri balarnza geirmeyin, ister misiniz ki Allah iin aleyhinizde ak bir saltanat husule getiresiniz?144 Her halde mnafklar, cehennemin en alt tabakasmdadr-lar. htimali yok; onlara bir kurtaracak da bulamazsn.14S Ancak tevbe edip, hallerini dzelten ve Allah'a sarlp, dinlerini Allah iin hlis klan kimseler mstesna. nk bunlar mminlerle beraberdir. M'minlere ise Allah azm bir ecir verecektir. 146 Siz kreder, iymn ederseniz; Allah size azab nidecek? Halbuki Allah, kr bilir bir alm bulunuyor.14T540 Tefsr-i erifi: "Ey o btn iymn edenler! Mminleri brakp da kfirleri balarnza geirmeyin." M'minleri brakp Yahudileri dost edinen mnafklara ben-zemeyin. Kafir ve dier islm dmanlarn ahbb ve dost edinmeyin. "mminlerin berisinde," kavl-i erifi, "edinmeyin,"'fiilinin failinden hldir. Yani m'minlerin velayet ve dostluunu geerek (tecvz ederek) kfirleri dost edinmeyin, demektir. "ster misiniz ki Allah iin aleyhinizde ak bir saltanat husule getiresiniz?" Siz bu (hal ve davrannzla) AHh Tel hazretlerinin sizin aleyhinizde bir hccet ve sizin mnafk olduunuza bir delil olmasn ister misiniz? nk kfirleri dost edinmek, nifakn en ak delil ve almetlerindendr. 541 Sultan Kelimesi "Sultan" hccet ve delil demektir. Emr'e sultan denilir. Bununla onun hccet olduu murad edilir. "Sultan" kelimesinin vl manasnda olmas da caiz 0-lur. Bu takdirde yet-i kerimenin mans yle olur: "ster misiniz ki Allah iin aleyhinizde size vali olan bir saltanat husule getiresiniz. 0 sizin azaba arplmanza emretsin, o Allh Tel hazretlerine mahsus olsun. Allah'tan korksun ve 0-nun emirlerine boun esin..." demektir. 542

537

Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/778. 538 Kurtbi tefsiri c. 12. s. 261. 539 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/778-779. 540 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/780-781. 541 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/781. 542 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/781.

Mnafklar Cehennemde... "Her halde mnafklar, cehennemin en alt tabakasndadrlar." Cehennemin en alt dibinde bulunan bir tabakadr. "Hviye" tabakasdr. 543 Cehennemin Derekeleri Cehennemin derekeleri yedidir... Cehennemin tabakalarna "derekat" ad verildi. nk bazlar bazlar stnde, birbirlerini kuatm ve birbirinin ard sra geldikleri iindir. Cehennemin derekti, cennetin dereceleri gibidirler. Cennetin derecelerinde en yksek olann sevab en byk olandr. Cehennemin derekelerinde en alt ve en aada olann azab da o derece iddetlidir. 544 Derk ve Esfel bni Mesd (r.a) hazretlerine, "Cehennemin en alt derekesi" soruldu. bni Mesd (r.a.) buyurdular: -"Kaps bulunmayan demirden kaps bulunmayan bir tabakadr..." 545 Mnafk in Azab Sual: Eer sen, Mnafkn azab neden kfirden daha iddetlidir?" diye soracak olursan: Cevb: Derim ki: Mnafk, kfrde kfir gibidir. Mnafk kfirden kfrne fazla olarak, din ile istihza (Kur'n- kerimi elenceye almak) ve Mslmanlara hud'a (hile yapm)dir. Btn bunlardan dolay mnafklar, kfr cihetinden daha habis ve daha irkindirler. 546 Mnafk Kimdir? Sul: Eer sen desen ki: "Mnafk kimdir?" Cevb: Derim ki, eriatta mnafk, imann izhr edip kfrn gizleyen kiidir. Amma fsk-u fucr irtikb edenlere "mnafk" ad verilmesi ise, talz (gnahn bykln beyan etmek), tehdid, tebih ve sakndrmada mbalaa etmek iindir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin; -"Kim bilerek namaz terkederse o kii, gerekten aikr kfir olmu olur."547 Buyurmalar da bu kabildendir. (nk kii byk gnahlar ilemekle kfir olmaz...) Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u hadis-i erifleri de bu kabildendir. " (kt davran) vardr. Kimde bu eyler (bulunacak) o-lursa o kii mnafktr.. O kii, oru tutsa, namaz klsa ve hatta kendisinin Mslman olduunu zannetse bile o mnafktr. 0 eyler: 1 - Konutuu zaman yalan syler. 2- Vaad ettii zaman vaadinden dner. 3- (Bir ey) emnet braklsa ihanet eder."548
543

Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/781. 544 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/782. 545 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/782. 546 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/782.
547

Kenzul-Ummal: 18876, Bu manada ok hadis-i erif vardr: "Namaz bilerek terketme! Muhakkak ki kim namaz bilerek terkederse; gerekten o kii, Allah'n ve Resulnn zimmetinden uzaktr." Msned-i Ahmed: 26098, -"Hazret-i mer (r.a.}dan rivayet olunduuna gre, bir adam geldi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine; -"Y ReslellahI slm'da Allah katnda en sevimli ey nedir? dedi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, -"Vaktinde klnan namazdr ve kim namaz terk ederse onun dini yoktur. Namaz dinin direidir." Kefl-Haf, c. 2, s. 40, Bu konuda daha geni bilgi iin "Namaz Terkedenin Hkm" isimli almama bakn. Mtercim.
548

Tuhfet'l-Ahvez: 2699, "Drt (kt davran) vardr. Kimde bu eyler (bulunacak) olursa hlis mnafk olur. Kimde de bunlardan bir haslet (huy) bulunursa, terk edesiye kadar, nifaktan bir ey onda bulunmu olur: (Bir ey) emnet braklsa ihanet eder. Haber verdiinde yalan syler, Szleme yaptnda madur eder, Ve murafaa (ve muhakeme) olunduunda haktan ayrlr." Tirmizi: 2668,

Sr Katibine Gre Mnafk? Hazret-i Hzeyfe549 (r.a.)'a soruldu: -"Mnafk kimdir?" -"tslm vasfedip; onunla amel etmeyendir!" buyurdular.550 Nifak Zahir Oldu Hasan-i Basr (r.h.) hazretleri buyurdular: -"(Daha nce nifak gizliyken) imdi yle bir zaman geldi ki, nifak beliriverdi; sark sard, kemer takt, silah kuand, eline klc ald yani Haccc..." 551 Haccac Mnafk myd? mer bin Abdlaziz (r.h.) buyurdular: -"Eer her mmet kendi mnafklarn getirseler ve biz de Haccc getirsek; elbette onlara stn geliriz..."552 iddetli Azab Kimleredir? Abdullah bin mer (r.a.) hazretleri buyurdular: Kyamet gn en iddetli azab frkaya olacaktr. 1- Mnafklar. 2- Mide ashabndan kfir olanlar553, 3- l-i Firavun'dur. Allh Tel hazretleri mnafklar hakknda yle buyurdu: "Her halde mnafklar, cehennemin en alt tabakasmdadr-lar. htimali yok; onlara bir kurtaracak da bulamazsn."554 Tel "Mide ashab" iin syle buyurdu: "Allah buyurdu ki: "Ben onu sizlere elbette ndiririm, Fakat, ondan sonra iinizden her kim nankrlk ederse,
smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/782-783.
549

Huzeyfe'tl-Yemn Hazretleri; Eshab- kiramdan olup, Efendimizin srda idi. Knyesi Eb Abdullah'tr. Babasnn ismi Huseyldir. Yemn lakab ile mehurdur. Huzeyfe'tl-Yemn Hazretleri nceleri Hristyand. Hicretten sonra ok yalanm olan babasn da yanna alarak Medineye gelip, Mslman oldu. Mslman olduktan sonra ilk olarak Uhud savama katld. Hendek savandan sonra yaplan btn savalarda bulundu. Peygamber Efendimiz ona. Ashabn arasna kararak, kendilerini gizleyen mnafklarn kimler olduunu ve bunlardan baka kyamete kadar meydana gelecek o-lan btn hadiseleri bildirmiti. Huzeyfe'l-Yemn Hazretlerinin baz kiilerin cenaze namazlarn klmadn gren Hazreti mer bir gn ona sorar: -Neden bu Mslmanin cenaze namazm klmadn? -yle gerekiyordu -O mnafk myd? -Ben sylemedim. Hazreti mer alamakl bir sesle sorar: -Mnafklarn iinde bende var mym? -Mnafklarn isim listesini aklayamam? Hazreti mer hngr hngr alar, gzlerinden dklen yalar gl yanaklarn ve mbarek sakaln slatr. Huzeyfe'l-Yemn hazretlerine yalvarr: -mer mnafk m, deil mi? Huzeyfe'tl-Yemn Hazretleri Raslullah'in Halifesi ve m'minlerin emirinin srarna dayanamaz: ... -Hayr. der. Hazreti mer yine sorar: -Memurlarmn arasnda mnafk var m? -Bir kii var. -Kim? -Aklayamam. Bu mealde ki konumalardan sonra Hazreti mer (r.a) memurlarnda deiiklik yapar. Bir hafta sonra yine karlarlar. Hazreti mer (r.a.), Huzeyfe'tl-Yemn Hazretlerine sorar: -u anda memurlarmn arasnda mnafk var m? -Hayr. Huzeyfe'l-Yemn Hazretleri, Hazreti Ebu Bekir'in zamannda komutanlk ve Umman Valilii yapt. Hazreti mer'in danma heyetinde bulundu. Irak ve ran'n fethine katld. Nusaybin Valiliini yapt. Hazreti Osman ehid edildiinde Medine'de bulunuyordu. Mslmanlarn arasnda kan hadiselere ve Hazreti Osman'n ehid edilmesine ok zld. Hazreti Osman'n ehdetinden krk gn sonra 656 (H. 36) senesinde vefat etti. 550 Bizler, insanlarn i lemini bilmediimiz iin herhangi bir Mslman hakknda "Bu adam mnafktr" dncesini tamak yerine "Acaba ben mnafk mym, deil miyim?" korkusu iinde olmak takv'ya daha yakr. Fetv'ya da en uygun olan budur. nk, bir ahs Hzeyfet'l-Yemn hazretlerine: -Ben mnafk olmaktan korkuyorum." dedi, Hazreti Hzeyfe; -"ayet sen. mnafk olsaydn, nifaktan korkmazdn. nk mnafk olan kimse kendisini nifaktan emin bilir." diye cevap verdi. mam Gazal, Mkefet'l-Kulb. s. 154 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/784-785. 551 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/785. 552 Mnafk itikad ynnden olduunda kfirdir. Ancak, amelleri mnafklarn amelleri gibi olan fakat kalbinde iman bulunan kimse ise amelen mnafktr ve mmindir. Bu szlerin sahipleri Haccac'n amellerine bakarak bu szleri sarfetmiler. Musannif hazretleri onlarn szlerini bu sebeple buraya almtr. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/785. 553 Ashb- Mide, sa Aleyhisselm'n mmettinden olup sa Aleyhisselam'dan gkten bir sofra isteyenlere denilir. Onlar hakknda bilgi. Maide sresinin sonlarnda, yet: 12 ve 15 arasnda bu konuda geni malmat gelecektir. nallah. Oraya baknz. 554 en-Nisa: 4/145,

artk onu leminden hi birine yapmayacam bir azap ile tzip ederim."555 l-i Firavun hakknda Allh Tel buyurdular: "Ate!... Onlar sabah-akam ona arzolunur dururlar. Saat kyam edecei gn de 'Tkn l-i Firavun'u en iddetli azaba!"556 iddetli azab? Denildi: Bir mevziide toplanan bir kavmin bazlarnn azablan, bazlarndan iddetli olmasna mani yoktur. Grmyor musun, hamamda bir yerde toplananlarn veya gnete oturanlarn hali de byledir. Grmyor musun, hamamda bir odada (ykanma yerinde) toplanan insanlarn iinden klhana ve ate yakma yerine en yakn olanlar, ateten daha ok eziyet grrler. Yine gne altnda toplananlar da byledir. San insanlarn gnete eziyet grmeleri, siyahlarn gneten eziyet grmelerinden daha iddetlidir... 557 Mnafk Kelimesi "Mnafk" kelimesi, lugatta jaj "Nefk," kelimesinden alnmtr. jiJi Nefk ise, gizli yol ve tnel mansndadr. Yani mnafk kii, slm ile kendisini gizlemektedir. Kii tnel ve gizli yol ile kendisini gizledii gibi... Denildi ki: "Mnafk" kelimesi, lugatta onlarn (Arablarn,) "Kstebek (tarla san) yuvasna girdi." Tarla san (Arab tavan) yuvasna girdii zaman byle denilir. San, nfkesinden istedii zaman, ksie'sinden kar. Kse'sinden istenildii zaman da nfkesinden kar. (Burada gee) *llj nfke ve "Kse" kelimeleri Sann yuvas demektir. 558 Mnafklarn Yardmclar "htimali yok; onlara bir kurtaracak da bulamazsn." Onlardan azab menedecek bir mni ve onlar cehennemin en alt derekesinden karacak bir g ve kuvvet bulamazsn. Bu hitb, kim olursa olsun, hitb'n kendisine uygun olduu herkesedir. 559 Tevbe Edip Ihlasl Olanlara Cennetler Var "Ancak tevbe edenler mstesna." Nifk'tan tevbe edenler, demektir, istisna o#ji "mnafklardandr. (2/309) Belki haberde bulunan onlarn zamirindendir. "Hallerini dzeltenler." Hallerinden bozduklarn islh edenlerinden yani nifak hallerinden bozduklarn islh edenler... Bu da kalb ve beden fiillerden eriatn gzel grdklerini getirmek ve yapmakla olur. "Ve Allah'a sarldlar.11 Yani Allah'tan ittik ettiler, Allah'tan korktular, Allah'n dinine sarldlar ve tevhidine tam inandlar... "Dinlerini hlis klan," Dinlerini hlis ve muhlis kldlar. J "Allah iin." Yani taat ve ibdetlerinde ancak ve ancak Allh Tel hazretlerinin rzsn ararlar... "nk bunlar," Bu gzel ve vlen vasflarla mevsf olanlar... (Yani: 1 - Tevbe edenler 2- Hallerini dzeltenler 3~ Allah'a sarlanlar, 4~ Dinlerini Allah iin hlis klan kimseler...) "M'minlerle beraberdir." Din ile bilinen m'minlerle beraberdirler. Kendilerinden asla nifak sadr olmaz. Yoksa onlar da yine m'minlerdir. Yani m'minlerle beraber cennetlerin yce derecelerindedirler. Gemi nifaklar (gemite
555 556

el-Mide:5/115 el-M'min: 40/46, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/785-786. 557 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/786-787. 558 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/787. 559 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/787.

mnafk olmalar) kendilerine zarar vermez. Allh Tel hazretleri bunu u kavl-i erif ile beyn etti: "M'minlere se Allah azm bir ecir verecektir." Kadri takdir edilemeyecek kadar byk bir ecir, demektir. Bu ecirde onlar da m'minlere ortak olup payda m'minlere ortakdrlar. 560 Sevfe kelimesi terecci ve. mit vermek mansndr. Allah sbhneh ve Tel hazretlerinden ise "icabet" demek olup kat'iyyet ifde eder. nk Allh Tel hazretleri ekrem'l-ekremn ikram edenlerin en ok ikram edicisidir. Kerimin vaadi ise gereklemi ve katdir. "verir" fiilinde hatta (yazlta) ye harfi hazfedildi. Talaffuzda hazf edildii gibi... (nk asl dir... "Allah verir", kavl-i erifinde) ye fe) harfi sakin, 'ondan sonra gelen, iLi ismindeki lam harfi de sakin olduu iin; "verir" mimdeki ye fe) harf!yazlta hazfedildi. "O mnadfnin baraca gn...561 "Ogn ki ana arr562 "Biz aracaz zebanileri563 Kav-i eriflerinde de byledir... 564 Mnafklarn Kfr Bil ki, muhakkak kfir, kfr kiriyle ruhunun safiyetini ifsd eder ise de; lakin kfrnn kirine izafe, bir de nifakn kiri izafe edildiinde onun kiri, kalbden dile geip sirayet etmi olur. Kfir kii, kfrn izhr etmekle onun buhar ta dilinden kar. Mnafkta ise kfrnn kiriyle beraber bir de fazla olarak nifak (mnafkln) kiri vardr. Mnafn kfrnn ve nifaknn buhar diline gemez. Mnafn kfrlerinin ve nifaklarnn btn buharlar, gayb alemi olan kalbine geer... Onun kalbinde st ste ylr. Byr. Hatta onlar onun kalbinde bir sed oluturur. Onunla mnafn, ruhniyetin saf ve temiz istidadn tamamen (klliyyen) ifsd etmesi sebebiyle kalbi mhrlenir. Onun iin bu esfel (en dk yerden) kmas iin bir tnel ve geit yoktur. Onu oradan kartmak iin hibir yardm edici ona yardm edemez. O saflarn en sonlarnda Hak Tel hazretlerinden (ve rahmetinden ok) uzakta mahrum (ve yardmsz braklm) bir ekildedir... Allh Tel buyurdu: "Eer Allah size nusret verirse, o vakit size galip yoktur. Ve eer o sizi yardmsz brakrsa, kimin haddinedir ki, O'ndan sonra size yardm etsin? Ancak, (ve ancak) Allah'a dayansn o halde m'minler."565 "Eer Allah size nusret verirse," Yani sizin ruhlarnz m'mirilerin saffnda yaratmakla size yardm ederse; "0 vakit size galip yoktur." Sizleri kafirlerin saffna evirip dndrecek bir galip yoktur. "Ve eer o sizi yardmsz brakrsa," sizin ruhlarnz kfirlerin saflarnda yaratmakla sizi yardmsz brakrsa; "Kircin haddinedir ki, O'ndan sonra size yardm etsin?" Sizi kfirlerin safndan m'minlerin safna karmakla size yardm etsin? Sonra onlardan istisna yapt. Kimin kfr ve nifak ri (soyulmu) ve ruhu asl hilkati zere ise onlar m'minlerin saflarnda yaratldlar. Sonra en kk mnsebet ve onun ruhu ile, kfirlerin ve mnafklarn ruhlar arasnda beraber ve yanyana olmann neticelerinde, sayl o gnlerde, o kavimden belirli dostluk zahir oldu. Bu durum, onun ruhunun safln tamamen bozmad. Kalbinin alemi gaybe almasn da kapatmad. Ona inayet mevhibelerinden hibe de bulundu. Ona hakkn lutuflarnn esintileri ulat. Gaflet uykusundan uyandrd. Btla daldrdktan sonra Hak Tel hazretlerine dnmeye muvaffak kld. Onun srrnd nida, esfeli seenlerden olmadna nida olundu. Ondan kmaz: "Ancak tevbe edenler." Yaptklarna'piman olanlar ve alak muamelelerden dnenler... "Ve hallerini dzeltenler..." Gzel istidattan bozduklarn ve ruhniyetinin saflnda kirlettiklerini; hayvn hazlar ve ehev arzulan terketmekle dzeltenler.... "Ve sarlanlar." ipiyle (eriat, kur'an ve islm ile)"Allah'a," Kullua yardm iin...
560

Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/787-788. 561 Kaf: 50/41. 562 el-Kamer: 54/6, 563 el-Alak: 96/18. 564 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/788-789. 565 l-ilmrn: 3/160.

"Ve dinlerini Allah iin hlis klan kimseler mstesna...." stemede (ve ibdetlerde) Ondan ancak O'nun rzasn istediler. Sonra Ailh Tel hazretleri bu artlar yerine getirenler iin yle buyurdu: "nk bunlar m'minlerle beraberdir." Bunlarn ruhlarnn yaratl, m'minlerin ruhlarnn olduu saflardadr. Yoksa kfirlerin ruhlarnn saflarnda deildir. "M'minlere ise Allah verecektir." Tevbe edenlere, Ailh Tel hazretleri onlara u kaziyye zerine yaklar. (Hadis-i kutsde buyuruldu:) -"Kim bana bir kar yaklarsa, ben ona bir zira yaklarm. Kim bana bir zira yaklarsa ben ona kulala yaklarm. Bana yryerek gelene ben koarak giderim."566 "Azm bir ecir." Allah azmdir... Te'vilt-i Nemiyyede de byledir. Sa'd (k.s.) buyurdular: Tarikatta hilaf olan evliya oluverdi. Allah'tan Allah iin... 567 man Eden ve kreden "m" nefiy mansnda istifhmiyyedir. "yapar" fiili sebebiyle nasb mahallindedir. Hangi eyi demektir. "Allah size azab nidecek?" harfi, sebebiyyet iindir. 'j "yapar" fiiline taalluk etmektedir. Yani sizi ta'zb etmesi, demektir. "Siz kreder, iymn ederseniz.' Siz (iman edip krettikten sonra size) ne sebeple azab etsin.? 1 - Kinden if bulmak iin mi? 2- Yoksa intikam almak iin mi? 3- Yoksa bir fayda salamak iin mi? 4- Yoksa bir zarar m defedecek? Meliklerin ii byle olduu gibi.... kreden m'mine, bunlardan hibir sebeble Allh Tel hazretleri azab etmez. nk bunlar (kreden m'minlere kin, intikam, menfaat veya zarar defetmek iin) azab etmesi, Allh Tel hazretlerinin hakknda muhaldir. Zira muhakkak ki Allh Tel hazretleri ztyla zengindir. Ganidir. Hibir eye muhta deildir. Menfaati, celbetmek ve zarar defetmekten mnezzeh-tir.Ama iman etmeyen kiilere (kfir ve mnafklara) azb etmesi veya iman ettii halde kretmeyen kiilere azab etmesi de (yukarda zikredilen) herhangi bir maslahattan dolay deildir. Allah'a snrz.... Mkellefin hali bunu (azab gerektirir), kt (ve bozuk bir) mizaca sahip olan kiinin hastalanmas gerektii gibi (mkellefiyetlerini yerine getirmeyen kiilerin de azab olunmalar gerekir) Bundan maksad, mkellefleri imana, taat fiillerine (salih amellere) tevik etmek ve onlar irkinliklerden (kfr ve isyandan) sakndrp ve mnkerleri (aklen ve dinen kt olan eyleri onlara) terkettirmektir. Sanki yle denildi: Eer sizler hasenat (ve iyilikler) yapar ve mnkerleri de terkederseniz; Kerim olan Allh Tel hazretlerinin size azab etmesi onun azabna nasl yakr? Allh Tel hazretlerinin kullarna azab etmesi onun mlkne ziydelik vermedii gibi; Onun kabin fiilleri ve irkin amelleri sebebiyle kullarn cezalandrmamas da, Allah'n gcne ve kudretine bir eksiklik vermez..... ps& j Siz eer krederseniz," kav erifinin cevb mahzf olmas; ma kabline dellet ettii iindir... Yani: "Eer siz kreder ve iman ederseniz; size ne diye azab etisin?" elemektir. kr, kfrn zdddr. Kfr, nimeti gizlemektir. kr nimeti izhr etmektir. Burada kr imann zerine takdim olundu, (kr imandan nce zikredildi.) man dier btn ibdet ve taatlerden nce geldii ve iman olmadnda hibir eyde sebat olmamas gereiyle beraber krn imandan nce gelmesi; krn kiiyi imana vasl klmasndan dolaydr... Nimetlere bakan kii, nce zerinde olan enfs ve afak nimetleri idrk eder. Bu nimetleri idrk edince, mbhem bir krle kreder. Sonra kul, kendisine bu nimetleri veren mun'imi tanmaya balar. Kii, Allah'n varl ve birliine dellet eden delilleri tam inceleyip, iyice farkedince; Allh Tel hazretlerine iman eder. 568 krn Allah'a tsnd Edilmesi? "Halbuki Allah, kr bilir.1 Kuldan sadr olan kr, kendisine gelen nimetleri, deiik ta'zim yollaryla itiraf etmektir.
566 567

Sahih-i Mslim: 4850, ok az deiik ifdelerle... Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/789-791. 568 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/791-793.

Allh Tel'dan kr ise, Onun kulundan raz olmasdr. Yani Allh Tel hazretleri, kulunun az bir ibdetine raz olur. Az bir ibdete kat kat sevb verir. Bir sevaba mukabil on kattan yediyz kata kadar ve (yedi yzden de yedi bin, yetmi bin, yediyz bin yetmi milyon hesb edilemeyecek kadar) Allah diledii miktarda kat kat sevb verir... "Alimdir." knz ve imannz hakkyla bilir. Ecir ve sevabnz size vermemesi muhaldir. Hakk talep eden kiiye gereken, Allh Tel hazretlerine gereince ve tam bir ekilde huu' ve hud' ile sayg duymak ve ok krle kretmektir. kreden ... lmam.Crcn (r.h.) "Cellim hakk iin, krederseniz elbette size artrrm."569 yet-i kerimesinin tefsirinde buyurdular: Yani eer sizler kurbe (yaknla) krederseniz elbette biz de nsiyeti artrrz," demektir. 570 Az Nimete kr Hazret-i Ali (r.a) buyurdular: -"Size yakn olan nimetler ulatnda, kr azlyla uzaktaki nimetleri karmayn!" Bu szn mans udur: Kim kendisine vasl olan ve elinde hsl olan nimetlere kretmezse; o kii, henz daha eline gemeyen nimetlerden mahrum olur. Uzaktaki nimetleri kaybeder... Ne kadar olursa olsun elindeki nimetlere sen kre.tmeye bak. Akll kii bir nokta kadar olan nimete bile kreder. kret nimetlere, kr elden brakma ki, kretmeyenler mahrum olurlar... 571 Edep ve Cehennem Atei ? Kii, kr ve iman ile cehennem ateinden kurtulur. Yoksa (kr ve imandan mahrum olanlar) kendi nefislerini cehennem ateine arzetmi olurlar. Onlar azaba mstahak olmu ve azarlanmay hakketmilerdir. Ta'zbin vechi (azab etme ynne) gelince muhakkak ki hikmette kullan edeplendirmek vacibtir. Allh Tel hazretleri atei yaratt ki, mahlukat Allh Tel hazretlerinin Cell ve Kibriysn bilsinler. Cellinin sun'unda bir korku ve heybet iinde olsunlar diye yaratt... Resul (s.a.v.) hazretlerinin halka getirdii edebiyle edeplenmeyenleri, Allh Tel hazretleri cehennem ateiyle edeplendirir. Akl ehli dnyada cehenneme bakarak ondan ibret alsnlar. hirette de onu iiterek korksunlar... Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, kamsn hep ehli beytinin grecei yere asard ki edebi terketmesinler diye,... Rivayet olundu: Allh Tel hazretleri, Musa Aleyhisselm'a yle vahyetti: uuz: s, sure: 4 -"Ben cehennem ateini benden olan bir cimrilikten yaratmadm. Ve lakin ben dostlarmla dmanlarmn ayn bir evde toplanmlarn ho karlamadm... (Onun iin cehennem ateini yarattm...) 572 Niin Cehennem? Allh Tel hazreteri m'minlerden baz s kullarn cehennem ateine koyar ki cennetin kadru kymetini bilsinler. (Sonra Allh Tel hazretleri kendilerini cennete koyduunda.) Allh Tel hazretlerinin ne kadar byk bir azab defettiini anlasnlar ve nimetlere ta'zim etsinler diyedir. nk nimetlere ta'zm etmek hikmette vacibtir... 573 Tasavvuf Manlar Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, kullarna geen ve gelecek nimetleri zikretti. 0 nimetler unlardr: (2/311) 1 - Allh Tel hazretleri insanlar bedfi ftrat (esiz yaratlla) onlar yokluktan var etti. 2- Eyay yaratmadan nce onlarn ruhlarn yaratt.
569 570

ibrahim: 14/7. Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/793-794. 571 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/794. 572 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/794-795. 573 Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/795.

3- Onlarn cesedlerini zulmn yaratmasna nisbetle ruhlarn nurn yaratt. 4- Onlarn ruhlar nuru kademe nisbetle zulmn olduundan, Allh Tel hazretleri onlarn zerine kadem nurundan serpti. 5- Baz ruhlar bu nurdan mahrum oldular... Onlarda kfirlerin ve mnafklarn ruhlardr. M'minlerin ruhlarna nur isabet etti. Allh Tel hazretleri buyurdu: "Siz krederseniz; Allah size azab nidecek?" Bu nimetler, sizin herhangi bir hakknz olmadan Allh Tel hazretlerinin size verdii nimetlerdir. Eer siz onu ve nimetleri grmekle bu nimetlere krederseniz; "Ve imn ederseniz;" Eer bana iman ederseniz, benim azabmdan kurtulursunuz. Azab, ac veren bir ayrlktr. krn hakikati, nimet vereni grmektir. Mun'im'i grerek yaplan kr, nimetin varlnda yaplan krlerden daha tesirli ve daha belidir. Allh Tel Hazretleri; "Bana kredin."574 buyurdu. Yani benim varlma kredin, demektir. "Halbuki Allah idi." Ezelden... "akir (kr bilir.)" Varln... Varlna kredenleri bilir. Allh varlyla halk var etti... "Alm bulunuyor." Kendisine kreden ve nankrlk edenleri bilir. kirler (kredenler) daha kretmeden nce krlerinin karln kendilerine verdi. nk Allh Tel hazretleri ekrdur. Kfirlere de kfrlerinden nce kfrlerinin cezasn verdi. nk kfirlerde kefrdurlar... Te'vilt-i Necmiyyede de byledir. Beinci cz tamam oldu. Ruhu'l-Beyn Tercmesinin beinci cildinin sonu. inallah bunu altnc cilt takibedecektir. Btn hata ve kusurlar bizden btn gzellikler Allah'tandr. Tashih 23,3,2004 mraniye575

574 575

Bakara: 2/152. Keaf; c. 1, s. 713, 293 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 5/795-796.