You are on page 1of 4

Babil ve Asur uygarlklar

Babil ve Asur uygarlklar


Bu maddenin zgn aratrma, dorulanamaz veya yorumsal ifadeler ierdii dnlmektedir. Ltfen yaplan iddialar kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek gelitirin. zgn aratrmadan olumu ifadeler kaldrlabilir. Ayrntlar maddenin tartma sayfasnda bulunabilir.

Bu maddedeki baz bilgilerin kayna belirtilmemitir. Ayrntlar iin maddenin tartma sayfasna bakabilirsiniz. Maddeye uygun biimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkda bulunabilirsiniz.

Babil ve Asur uygarlklar, Mezopotamya'da, Frat ve Dicle rmaklar arasndaki blgede 5.000 yl nce kurulan en byk kentlerden Babil ve Asur evresinde yaratlan uygarlklardr. Bu kentler, Babil ve Asur lkelerinin de merkeziydi. Yaz bata olmak zere burada pek ok bulu gerekletirildi. Asur ve Babilde ortaya kan uygarlk douda ran ve Hindistan'a; batda ise Filistin, Yunanistan ve Romaya doru yayld. Babil ve Asur bylece dou ve bat uygarlklarnn da k yeri oldu.

Uygarln ykselii
Babil ve Asur uygarlklarna balca halk katkda bulundu. Bunlarn en eskisi, Frat ile Dicle rmaklar azlar evresinde yaayan Smerlerdi. Ama Smerlerin kim olduklar ve Mezopotamyada ne zaman ortaya ktklar bilinmemektedir. Mezopotamya'da ileri bir uygarlk kuran Smerler, 3000'de Babil'in gneyini egemenlii altnda tutuyorlard. En nl Smer kentleri Ur, Uruk, Laga ve Eridu'ydu. Smerlerin en nemli bulularndan biri, szckleri iaretlerle gsteren bir yaz sistemi gelitirmi olmalardr. Smerlerden sonra blgenin en nemli kavmi Akadlard. Dnyann ilk imparatorluu Akadlar tarafndan kurulmutur. Akadlar zamanla ikiye ayrlmlardr: Aa Mezopotamya'da Babilliler ve Yukar Mezopotamya'da Asurlular. Asur'un sonunu Babil-Med ittifak getirirken, Babil'in sonunu Persler getirmi ve tm Mezopotamya'ya hakim olmulardr.

Asur mparatorluu'nun ykselii


Asurlar, Sami halklarndand ve Mezopotamya'nn kuzeyinde yayorlard. Asur lkesinin merkezi olan Asur kenti, 2000'den nce genellikle Babil krallarnn denetimindeki gsz krallarca ynetiliyordu. Bu tarihten sonra Asur krallar gl bir ordu kurdular ve Babil lkesinin baz topraklarn da ele geirdiler. lk Asur krallar zerine fazla bilgi yoktur. Hakknda bilgi bulunan ilk kral, 1280lerde egemen olan I. almanezer'dir. Onun dneminde Asur mparatorluunun gl bir devlet olduu anlalmaktadr. 1120 dolaylarnda tahta kan I. Tiglat-pileser, Asur topraklarn Babil'den Akdeniz'e kadar geniletti ve Fenike denizcilerini vergiye balad. Byk tapnaklar, saraylar ve geni baheler yaptrd. 883-859 arasnda hkm sren II. Asurnasirpal, I. Tiglat-pileserin lmnden sonra Asurlularn yitirmi olduu topraklar geri ald. II. Asurnasirpalin fetihlerini anlatan belgeler, onun acmaszln dile getiren yklerle doludur. Bir k dneminden sonra Asur tahtna kan birka kraln en by Tiglat-pileser IIIdi. 745-727 arasnda hkm sren bu kral, Suriyedeki am kentini Asur topraklarna katt. Asur ordusunda bir general olan II Sargon (arrukin), 722de taht g kullanarak ele geirdi ve srail'i igal etti. Sargon'un olu Sinahheriba ise 704-681 arasnda hkm srd. Yahuda Krall'ndaki Kuds' talan etti ve Asur ynetimine kar gelen Babil kentini yaktrd. Asurahiddina'nn (Asarhaddon) krallk dneminde ( 680-669) Asurullar, Msr ele geirdiler ve imparatorluu en geni snrlarna ulatrdlar. Ama bundan ksa sre sonra imparatorluk k srecine girdi. mparatorluk snrlarndaki halklar merkezi ynetime kar bakaldrdlar. 614'te Medler Asur topraklarn ele geirdiler ve Babil'e yerlemi olan Kaldelilerle ittifak kurarak, Asur bakenti Ninova'y yerle bir ettiler. Bu korkun ykm Ninovay tarihten sildi ve gnmze kadar kentin izine bile rastlanmad. Asur

Babil ve Asur uygarlklar mparatorluu da Ninova ile birlikte tarihin derinliklerine gmld.

Yeni Babil imparatorluu


Asur mparatorluu'nun yklndan sonra, Babil yeniden g kazand. Kentin ynetici snf Kaldelilerden oluuyordu. Kaldeliler, Mezopotamya'nn ok eski halkyd ve Smer kenti Ur evresinde yayorlard. Bir Kaldeli olan II. Nebuchadnezzar (ynetim dnemi 605-562), Yeni Babil ya da Kalde mparatorluunu gl bir devlet durumuna getirdi. Babil'i, grkemli tapnaklar, saraylar, surlar ve kaplarla donatt. 586'da Kuds' ve Yahuda Krall'n yamalayp, tutsak ald Yahudileri Babil'e yerletirdi. Kalde mparatorluu, Frat Irma'ndan Msr'a, Ermenistan'dan Arabistan'a uzanyordu. Bu dnemde, sanatlar, ticaret ve sanayi ok gelimiti. Ne var ki bu parlak dnem ok uzun srmedi. Nebuchadnezzarn lmnden sonra imparatorluk k srecine girdi. k Pers mparatorluu'nun kurucusu Byk Kiros (Kurus), 539'da Babil lkesini ele geirdi. Buna karn Babil, uzun sre kltrel kimliini korudu. Byk skender, Pers mparatorluu'nu ele geirdiinde bile Babil hl grkemli bir kentti. Byk skender 323te bu kentte, Nebuchadnezzarn saraynda ld. skender'den sonra blgeye egemen olan Selevkoslar dneminde Babil bir sre daha nemini korudu. Ama Selevkoslar 311'de Babil kentinin kuzeyinde Seleukeia adnda bir bakent kurup Babil'de oturanlar buraya yerletirdiler. Babil de zamanla tarihten silindi. Ama Babil uygarlnn izleri varln korudu. rnein, ivi yazs Hristiyanlk'n balangcna kadar kullanld.

Sanat ve mimarlk
Babil ile Asur sanat ve mimarlnda Smerlerin izleri grlr. Onlar da Smerler gibi tapnaklarn ve saraylarn pimi kil tulalarla yaptlar. Kentlerin merkezine yerel tanrlar adna tapnaklar diktiler. Tapnaklar, merdivenler ya da eimli yollarla klan geni bir platform zerinde ykseliyordu. Babilliler, bu tapnaklardan baka, basamakl piramit biiminde ykselen tapnaklar ina ettiler. Ziggurat ad verilen bu yaplarn tepesinde, genellikle mavi srl inilerle kaplanm kk bir tapnak bulunurdu. Kutsal Kitap'ta yks anlatlan Babil Kulesi'nin de bir ziggurat olduu sanlmaktadr. Mimari adan nemli yerlerden biri, Asur bakenti Ninovayd. II. Sargon'un Ninova yaknlarnda yaptrd grkemli saraynn bine yakn odas olduu bilinmektedir. Sarayn hemen yan banda dev bir ziggurat ykseliyordu. Sinahheriba, Ninova'da byk saray yaptrmt. Asurlular ve Babilliler yaplar farkl biimde sslyorlard. Babilliler duvarlar renkli srl tulalarla kaplyorlard. Asurlular kaln ve yass kireta ya da kaymaktayla rdkleri duvarlara savalar, avcl, din ya da saray yaamn konu alan sahneler oyuyorlard. Bu kabartma resimlerin ounda kral, sakal ve kvrck saldr. evresindeki br insanlar ise birbirine benzer. Av sahneleri ok canl biimde tasvir edilmitir. Asur tapnaklarnn ve saraylarnn kaplarn, insan bal aslan ya da boa heykelleri koruyordu. Kentler, planl biimde kurulmutu ve geni caddeleri vard. Su gereksinimi, byk su kanallaryla karlanyordu.

Din
Babilliler, birden ok tanrya tapyorlar ve bu tanrlara ilikin kuaklar boyu anlatlan efsanelere inanyorlard. Bu efsanelerin ou Smer kaynaklyd. Evrenin ve insanlarn yaratln konu alan Smer efsaneleri arasnda dem ile Havva yksne benzer bir yk de vardr. Kral Glgamn servenlerini anlatan Glgam Destan da bu dneme ilikin efsanelere dayanr. Smer tanrlarnn en by, Uruk kentinin tanrs Anu, Babillilerin en byk tanrs ise Babil kentinin tanrs Marduk idi. Mardukun yeri, g ve insanolunu yarattna inanlyordu. Babilin batanras tar ise bereket tanrasyd. Onun olu Tammuz ise bitkilerin tanrsyd (Trkedeki temmuz aynn adnn da buradan geldii sanlr). Asurlular da byk lde Smerlerin ve Babillilerin dinleriyle tanrlarn paylayorlard. Ama, en byk tanrlar, adn imparatorluun bakentine verdikleri Asur'du. tar ayn zamanda Asurlularn da ba tanrasyd.

Babil ve Asur uygarlklar

Yaz ve bilim
ivi yazs da denen Smer yazs en eski yazdr. Bu yaz kil tabletler zerine yazlyor, sonra bu tabletler piiriliyordu. Arkeolojik kazlarda ortaya karlan bu tr tabletlerin bazlar 5.000 yl ncesine aittir. ivi yazsnda, kavramlar belirtmek iin keli simgeler kullanlrd. Bulunan tabletlerin zerindeki yazlar din, matematik, yasalar, bilim ve baka konulara ilikindir. Asurlularn, tarihlerindeki byk olaylar kayda geiren ilk halk olduunu sylenebilir. iirler ve dini arklar da yazan Asurlular, yazdklar tabletleri byk kitaplklarda saklyorlard. Asurbanipal'in Ninova'da bulunan "tablet evi"nde, deiik konular ieren 25 binden fazla ivi yazs tableti vard. Kaldeliler, yldzlarn ve gezegenlerin hareketlerinden gelecein bilinebileceine inanyorlard. Bu amala gkyzn incelerken astronominin de temellerini attlar. Ekvatoru 360 dereceye blmeyi ve yldzlarn haritasn karmay da ilk kez Kaldeliler baard. Gelitirdikleri arlk ve l sistemini daha sonra Yunanllar ve Romallar da kulland. ayrca bulara ek olarak smerlerden byk lde etkilendiini syleyebilriz.

Madde Kaynaklar ve Katkda Bulunanlar

Madde Kaynaklar ve Katkda Bulunanlar


Babil ve Asur uygarlklar Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?oldid=12585967 Katkda bulunanlar: DeveDiKeNi, Eldarion, Esc2003, Garbino, Gezginrocker, Hasan barkin, Homonihilis, Kibele, Levent, Mach, Metal Militia, Noyder, Pinar, Rapsar, Reality006, Superyetkin, Tarih, Ugur Basak, Utku Tanrivere, 62 anonim dzenlemeler

Resim Kaynaklar, Lisanslar ve Katkda Bulunanlar


Image:Ambox important.svg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Ambox_important.svg Lisans: Public Domain Katkda bulunanlar: Dsmurat, Geni, Penubag, Rfc1394, Tacsipacsi, Waldir Dosya:Question book-4.svg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Question_book-4.svg Lisans: GNU Free Documentation License Katkda bulunanlar: Tkgd2007

Lisans
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported //creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/

You might also like