Kimy-i Sadet mam Gazli

Bedir Yaynevi Buradaki yazlar aadaki internet adresinden bilgisayarnza indirebilir, e-posta yoluyla databilir, bilgisayarnzn yazcsndan yazdrp kitapk haline getirebilir, bir internet siteniz varsa kendi sitenize koyabilir veya aadaki adrese balant verebilirsiniz.
>>> http://www.geocities.com/hayatbilgisi2005/kimyaisaadet.html

MUKADDME Burada Kimy-i Sadet kitabnn ilk blmleri olan Kendi Nefsini Bilmek, Allah Tealay Tanmak, Dnyay Tanmak, hireti Tanmak ve badetler mevzlar anlatld. Kaynak kitapta bu blm ilk 100 shifedir. Kitabn tamam 830 shifedir.

mam Gazli Hakknda: mam Gazli hazretleri miladi 1058 senesinde domu, 1111 (505) senesinde vefat etmitir. slam tefekkr tarihinin en nemli isimlerindendir. Byk Seluklu Devleti zamannda yaamtr. Badattaki medreselerde ders okutmutur. Kimy-y Sadet Hakknda: man, amel ve tasavvuftan (ahlak) bahseder. hy kitabnn Farsaya yaplm ksa bir tercemesi mhiyetindedir.

BRNC UNVAN : KEND NEFSN BLMEK BRNC FASIL : NSAN KA EYDEN YARATILMITIR? KNC FASIL : KALBN HAKKATN BLMEK NC FASIL : KALBN HAKKAT DRDNC FASIL : NSANIN BEDENE HTYACI BENC FASIL : KALB ASKERNN BLNMES ALTINCI FASIL : EHVET, GAZABI, BEDEN, DUYGU ORGANLARINI, AKLI VE KALB DORU YOLDA KULLANMAK YEDNC FASIL : NSANDAK KT VE Y SIFATLARIN HAL SEKZNC FASIL : KEND HAREKET VE DURUMUNU KONTROL ETME DOKUZUNCU FASIL : NSANIN ASLININ MELEKLER CEVHERNDEN OLDUU ONUNCU FASIL : KALB LEMNN AILACAK HLLER ONBRNC FASIL : KALB PENCERES, UYANIKLIKTA DA LEM- MELEKTA AIK OLUR ONKNC FASIL : HER NSAN FITRAT ZERE DOAR ONNC FASIL :KUDRET SEBEBYLE KALBN STNL ONDRDNC FASIL : PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN HAKKAT ONBENC FASIL : LM BU YOLDA PERDEDR ONALTINCI FASIL : NSANIN SAADET, ALLAH TELYI BLMEKTEDR ONYEDNC FASIL : NSAN BEDENNDE ALLAH TELNIN AILACAK SUN'U ONSEKZNC FASIL : NSAN BU DNYADA SON DERECE CZ VE NOKSANDIR KNC UNVAN : ALLAH TEALAYI TANIMAK BRNC FASIL : KENDN BLMEK, ALLAH TEL'YI BLMENN ANAHTARIDIR KNC FASIL : ALLAH TEAL'NIN TENZH VE TAKDSN BLMEK NC FASIL : ALLAH TEL'NIN SALTANATI DRDNC FASIL : NSANIN ZALARININ KUVVETLER VE SIFATLARI LE OLAN BALILII BENC FASIL : TABYYECLERN VE MNECCMLERN KARINCAYA BENZETLMES ALTINCI FASIL : NSANLARIN KRLER ZMRESNE BENZETLMES YEDNC FASIL : YILDIZLARIN VE BURLARIN PADAHIN KUDRETNE TEBH

SEKZNC FASIL : DRT TEBHN MNSINI BLMEK DOKUZUNCU FASIL : ERATA UYMAK SAADET YOLUDUR ONUNCU FASIL : EHL- BHENN YANLI VE CAHLLK YOLLARI NC UNVAN : DNYAYI TANIMAK BRNC FASIL : NSANIN DNYADA BULUNMASININ SEBEB KNC FASIL : DNYANIN HAKKAT, FET VE MAKSADI NC FASIL : DNYANIN ASLI EYDR: YEMEK, ELBSE VE MESKEN DRDNC FASIL : DNYANIN CADILII (BYCL) HAKKINDA MSLLER VE DNYA EHLNN GAFLET BENC FASIL : DNYADAK HER EY MEZMUM [KTLENM] DELDR DRDNC UNVAN : HRET TANIMAK BRNC FASIL : BEDEN VE RUHLA ALKALI CENNET VE CEHENNEM KNC FASIL : LMN HAKKAT NC FASIL : SENN BENLN BU BEDENLE DELDR DRDNC FASIL : NSAN RUHUN TDALN KORUMAK BENC FASIL : HARIN, NERN, BA'SIN VE ADENN MNSI ALTINCI FASIL : BU DNYADA CENNET VE CEHENNEM MAHEDE YEDNC FASIL : KABR AZABININ MNSI SEKZNC FASIL : KABR AZBININ HAKKAT VE DERECELER DOKUZUNCU FASIL : KABRDEK EJDERHALAR BA GZYLE GRLEMEZ ONUNCU FASIL : KABR AZABI HERKES N DELDR ONBRNC FASIL : KABR AZABINDAN EMN OLMAYI DENEME YOLU ONKNC FASIL : RUHLA ALKALI CNS CEHENNEM ATE ONNC FASIL : RUHAN ATE, CSMAN ATETEN DAHA ACIDIR ONDRDNC FASIL : RUHUN DNYADAK SEYRSEFER MENZLLER ONBENC FASIL : ZAYIF BR ZANLA BLE HRET NKR CAZ DELDR MSLMANLIIN ARTLARI BRNC RKN : BDETLER BRNC ASIL : EHL- SNNET TKADINI DORU GRENMEK

BRNC UNVAN KEND NEFSN BLMEK [Bu unvanda on sekiz fasl vardr] Bil ki, Allah Tel'y tanmann anahtar, kiinin kendini tanyp bilmesidir. Bu yzdendir ki, yle buyurulmutur: Nefsini (kendi hakikatini) bilip tanyan, rabbini tanr. Bu mevzuda Cenab- Hak yle buyurmutur: Pek yaknda onlara dlarnda ve kendi nefislerinde yetlerimizi (kudretimizin ve varlmzn belgelerini) gstereceiz. Ta ki, (Peygamberin sylediinin) hak olduunu anlasnlar. (1) Hulsa, sana senden yakn hibir ey yoktur. Kendini bilmezsen, bakasn nasl bilirsin? Kendimi biliyorum, tanyorum diyorsan yanlyorsun! Zira byle bilmek, Hakk tanmann anahtar olamaz. Hayvanlar da kendilerinden bu kadar bilir. Sen kendinden ban, yzn, elin, ayan, etin ve derinden fazla bir ey bilmiyorsun. Btndan ise bildiin, acktn zaman yemen, kzdn zaman bir kimseye saldrman, ehvetin galebe ald zaman hanmna yaklamandan fazla bir ey deildir. Bu hususlarda, btn hayvanlar seninle ayndr. O hlde senin, hakikatini araman lzmdr. Sen nesin, nereden gelmisin, nereye

gideceksin, bu dnyaya ne yapmak iin geldin, seni niin yarattlar, saadetin nedir, nededir; akiliin [aki: bedbaht], ziyann nedir, nededir? Senin btnnda toplanan sfatlarn bir ksm umum hayvanlara, bir ksm yrtc hayvanlara, bir ksm eytanlara ve bir ksm da meleklere mahsus sfatlardr. Sen bunlardan hangisindensin? Cevherinin hakikati hangisidir? Hangileri ariyettir [tekrar alnmak zere sana verilmitir?]. Bunu bilmezsen, saadetini arayamazsn. nk, her birinin gdas ayr, saadeti bakadr. Hayvann gdas ve saadeti yemek, uyumak ve iftlemektir. Eer hayvan isen, gece - gndz mideni doldurma ve iftleme yollarn ara. Yrtc hayvanlarn gdas ve saadeti yrtmak, paralamak, ldrmek ve saldrmaktr. eytanlarn gdas ise ktlk, aldatmak ve hile yapmaktr. Eer onlardan isen, kendi rahat ve iyiliine kavuman iin, onlarn yaptklarn sen de yap!.. Meleklerin gdas ve saadeti Allah Tel'nn cemlini mahededir. Hrs, tasallut, hayvan ve yrtc hayvan sfatlar meleklie kan yol deildir. Eer sen aslnda melek cevheri isen, Allah Tel'y tanmaya ura ve kendini o cemli mahede edecek hle getir. Kendini ehvet ve gazab elinden kurtar ve bu hayvan ve canavar sfatlarnn sende niin yaratldn anlamaya al. Onlar, seni kendilerine esir etmek, kendi hizmetlerinde altrmak, gece gndz bedava hizmet ettirmek iin mi yaratlmlardr? Yoksa, senin onlar esir etmen, ilerde vki olacak yolculukta onlar kendi emrine

alman, birinden binek hayvan, dierinden silh yapman iin mi yaratldlar? Bu dnyada kaldn birka gn iinde onlardan faydalan. Ancak bylece kendi saadet tohumunu elde edebilirsin. Saadet tohumunu elde ettikten sonra, onlar ayaklarnn altna al ve yzn saadetinin bulunduu tarafa evir. Oras havas [seilmi kullar] iin Allah Tel'nn zt, avam iin ise cennet diye ta'bir olunur. O hlde bu mnlarn hepsini bilmen lzmdr. Bylece kendinden az bir ey bilmi olursun. Bunlar bilmeyenin dinden nasibi, suret ve grntr. Dinin hakikatinden, znden haberi yoktur. (1) 41 - Fussilet: 53.

BRNC FASIL NSAN KA EYDEN YARATILMITIR? Kendini tanmak, bilmek istersen, iki eyden yaratlm olduunu bilmelisin. Biri zahir kalp. Buna beden derler. Gz ile grlebilir. Dieri btn [iyz, grnmeyen taraf] mnsndadr. Ona nefs derler, ruh derler ve kalb derler. Bu ancak hakikat gz ile bilinir. Ba gz ile grlemez. Senin hakikatin, asln, bu btn mnsndadr. Ondan gayrisi ona tbidir. Onun askeri ve hizmetisidir.

Biz bu mnya kalb ismini vereceiz. Kalb dediimiz zaman biliniz ki, bazen ruh dedikleri, bazen nefs dedikleri, insann hakikatini demek istiyoruz. Kalb demekle, gsn sol tarafna yerletirilmi olan et paras [yni yrei] kasdetmiyoruz. Onun bir kymeti yoktur. Hayvanlarda da llerde de vardr. Ba gz ile grlebilir. Ba gz ile grlen her ey, bu lemden olup bunlara lem-i ehdet denir. Kalbin hakikati bu lemden deildir. Bu leme garib olarak gelmitir. Yolcu gibi gelmitir. Grnen et paras [yrek] onun taycs ve letidir. Bedenin tm uzuvlar [organlar], onun askeridir. Btn bedenin padiah odur. Hak Tel'y tanmak, O'nun cemlini mahede etmek, onun sfatdr. Teklif ona olmaktadr. Hitab onadr. 'Itab ve ikab [azarlama ve cezalandrma] onadr. Asl saadet ve ekavet [bedbahtlk, kt hallilik] onun iindir. Beden, btn bunlarda ona uymaktadr. Onun hakikatini bilmek, sfatlarn tanmak, Allah Tel'y tanmann, bilmenin anahtardr. Onu bilmeye ok ura ki, o ok yksek bir cevherdir. Melekler cevherindendir. Onun asl madeni, Allah Tel hazretleridir. Oradan gelmitir, tekrar oraya dnecektir. Buraya gurbete gelmitir. Ticaret ve ziraat tohumu ekmek iin gelmitir. O hlde bu mndaki ticaret ve ziraati bilmelisin.

KNC FASIL KALBN HAKKATN BLMEK Varl bilinmeyince, kalbin hakikati anlalamaz. O hlde hakikatinin ne olduunu, sonra askerini, sonra bu asker ile olan balln, sonra sfatlarn bilmek lzmdr. Sfatlan bilinirse, Allah Tel'nm bilinmesinin nasl hsl olduu, kendi saadetine nasl ulat bilinir. Bunlann her birine ayr ayr iaret edeceiz. Kalbin varl aikrdr. Zira, insann kendi varlnda phesi yoktur. nsann varl bu kalb ile deildir. Bu kalp, lde de vardr, fakat ruhu yoktur! Biz kalb demekle, ruhun hakikatini kasd ediyoruz. Bu ruh olmazsa, beden temiz olamaz. Gzn kapayp kalbn, gkleri, yerleri ve gzle grlebilen her eyi unutsa da kendi varln zarur olarak bilir. Her ne kadar kalbndan, yerden, gkten ve gklerde olanlardan haberi olmasa da, kendinden haberi olur. Bu hususta dikkatli dnen bir kimse, hiretin hakikatinden bir eyler anlar ve yine anlar ki, bu bedeni ondan alrlar; o ise bir yerde kalr, yok olmaz.

NC FASIL KALBN HAKKAT

Ruhun hakikatinin mahiyetini, ona mahsus sfatlarn neler olduunu bildirmeye dinimiz msaade etmiyor. Bunun iin Allah'n Resul (sallllah aleyhi ve sellem) bunu aklamad. Nitekim, Allah Tel Peygamberimize (s.a.) buyurdu: Ve, sana rhdan sorarlar. Onlara de ki, ruh Rabbimin emrindendir (1). Bundan fazlasn sylemeye izin yoktur. Ruh, Allah Tel'ya, ait eylerdendir ve lem-i emirdendir. O lemden gelmitir: Biliniz ki, halk [yaratma] ve emir O'nundur (2), buyuruldu. lem-i halk bakadr, lem-i emr bakadr, llebilen, saylabilen ve boyutlar olan her eye lem-i halk denir. Halk kelimesinin lgatta asl mns lmektir. Halbuki insann kalbinin ls ve says olmaz. Bunun iindir ki, blnmeyi kabul etmez. Eer blnebilseydi, bir tarafnda bir eyi bilmemek, dier tarafnda ayn eyi bilmek caiz olurdu. Bylece, bir anda hem lim, hem de cahil olmu olurdu. Bu ise imknszdr! Blnme ve l kendisine yanaamad hlde, bu ruh, mahlktur, yaratktr. Takdir, yaratmak mnsna geldii gibi, halk kelimesi de yaratmak mnsna gelir. O hlde, bu mnda yaratktr. Dier mnda ise, lem-i emirdendir. nk, lem-i emirdeki eyler, boyut ve l kabul etmez. O hlde, ruha kadm [ezeli] diyenler yanlyor. A'raz [sfat] diyenler de yanlyor. nk, a'razn kyam [ayakta durmas, varl] kendi ile deil, tbi olma seklindedir. Ruh ise, insann asldr.

Btn kalp, ona uymaktadr. Nasl a'raz olabilir? Ruha cisimdir diyenler de yanlyor. Zira cisim, blnebilir. Ruh ise blnemez. Ama baka bir ey daha vardr ki, ona da ruh [can] derler. O blnebilir. Belki o hayvanlarn ruhu olabilir. Fakat bizim kalb dediimiz ruh, Allah Tel'y tanmak, bilmek yeridir. Hayvanlarda bu yoktur. Bu, ne cisim, ne arazdr, belki melek cevherlerinden bir cevherdir. Onun hakikatini bilmek zordur. Onu erh etmeye [aklamaya], uzun anlatmaya da izin yoktur. Balangta bunu bilmeye hacet de yoktur. Balangta tutulacak din yolu mchededir [nefis mcadelesidir]. Bir kimse artlarna uyarak mchede yaparsa, bu marifet kendiliinden hsl olur. Kimseden dinlemesine lzum kalmaz. Bu marifet Allah Tel'nn buyurduu u hidyet cmlesindendir: Rzmz isteyip, zahir ve btn dmanlarla cihd edenlere cennetlerimize kavuma yollarn hidyet ederiz (3). Mchedesini henz tamamlamayanla, ruhun hakikati hakknda konumak doru olmaz. Fakat mchededen nce, kalbin askerini bilmek lzmdr. Zira kalb askerini tanmayan, (nefsiyle) cihad edemez. (1) 17 - sr: 85. (2) 7 - A'rf: 54. (3) 29 Ankebt: 69.

DRDNC FASIL NSANIN BEDENE HTYACI Beden, kalbin lkesidir. Bu lkede kalbin eit eit askerleri vardr. Ayet-i kerimede, Senin Rabbinin askerlerini, Ondan bakas bilmez (1), buyuruldu. Kalb hiret iin yaratlmtr. Onun ii, saadeti [mutluluu] aramaktr. Allah Tel'y tanmak, bilmek ise, Allah Tel'nn yarattklarn bilmekle ele geer. Bu da btn lemdir. Alemdeki acayip eyleri tanmak, ona hisler [duygular] yoluyla gelir. Bu hisler ise, beden ile varlkta durmaktadr. O hlde, marifet [tanmak, bilmek] onun avdr. Hisler de tuzadr. Beden, binek hayvandr ve onun tuzann taycsdr. Bunun iin, onun bedene ihtiyac vardr. Beden, sudan, topraktan, scaklktan ve rutubetten mrekkebtir [bunlardan olumutur]. Bu yzden zaif ve muhtatr. Helak olmasndan korkulur. erden, ackma ve susama; dardan, ate, su, dmanlar ile canavarlarn ve baka eylerin kendini ldrmek istemeleri sebebiyle korkudadr. Alk ve susama sebebiyle yemek ve imek ister. Bunun iin iki askere muhtatr. Biri zahirde, el, ayak, az, di, mide gibi. Dier btnda, yemek ve imek istei gibi. Dardaki dmanlardan korunmas iin iki askere ihtiyac vardr: Biri zahirde, el, ayak, silh gibi. Dier btnda, hm ve gazab [kzgnlk] gibi. Grmedii gday istemesi ve grmedii dman defetmesi mmkn olmadna gre, idrak etmeye,

anlamaya ihtiyac vardr. Bir ksm zahirdedir [yani aktadr, grnr]. Be duygu organ olan gz, burun, kulak, dil ve el gibi. Bir ksm da btndadr. Onlar da betir ve yeri dimadr [beyin, akl]: Hayl kuvveti, dnme kuvveti, ezberleme kuvveti, hatrlama kuvveti ve vehim kuvvetidir. Bu kuvvetlerden her birinin husus ileri vardr. Bir tanesine zarar gelirse insann ii, dnyada da hirette de aksar. Bu dtaki ve iteki askerler, kalbin emrindedirler. Kalb ise hepsinin miri ve padiahdr. Dile emir verince hemen konuur. Ele emredince tutar. Ayaa emredince, yrr. Gze emredince, bakar. Dnce kuvvetine emir verince, dnr. Hepsini onun isteine ve emrine vermilerdir. Bylece bedeni muhafaza ederler. Bu, azn alncaya, avn elde edinceye, hiret ticaretini bitirinceye ve kendi saadet tohumunu ekinceye kadar devam eder. Bu askerlerin kalbe itaat etmesi, meleklerin Allah Tel'ya itaat etmesine benzer ki, hibir emrine muhalefet edemezler. Hatt yaratl icab olarak ve isteyerek, emrolunan yaparlar. (1) 74 - Mddessir: 31.

BENC FASIL KALB ASKERNN BLNMES

Kalbin askerlerini uzun uzun anlatmak ok srer. Maksad bir misal ile sana bildireyim: Beden bir ehre benzer. El, ayak ve azalar ehrin san'at erbab gibidir. ehvet, maliye mdr gibidir. Gazab, ehrin emniyet miri gibidir. Kalb, bu ehrin padiahdr. Akl ise padiahn veziridir. Padiahn bunlarn hepsine ihtiyac vardr. Memleketin idaresi ancak bunlarla yrr. Fakat maliye mdr olan ehvet, yalancdr, sebepsiz yere bakalarnn iine karr ve sama sapan konuur. Vezir olan akln sylediklerine muhalefet eder. ehvet daima, memlekette olan btn mallar toplamak, almak ister. Emniyet mdr mesabesinde olan gazab, erir, iddetli, azgn ve serttir. Herkesi ldrmek, her eyi krmak, dkmek ister. Bunun gibi, ehrin padiah daima veziri ile meveret ederse [danrsa], yalanc ve tamakr maliye mdrn hrpalarsa, onun vezire uymayan szlerini dinlemez, emniyet mdrn onun peine takp sebepsiz ve lzumsuz i grmekten onu meneder, emniyet mdrn, yapmak istedii hakszlklardan dolay dver ve incitirse, memlekette asayi ve nizam olur. Bunun gibi, kalb padiah, veziri olan akln iareti ile i yaparsa, ehvet ve gazab zabt u rabt altna alp (yani skca tutup, idaresi altna alp) akla uymalarn emrederse, akl onlara tbi eylemezse, beden memleketinin ileri dzgn olur. Saadet yolu ve Allah Tel'ya kavuma yolu kapanmam olur. Eer akl, ehvet ve gazaba esir ederse memleket harap olur. Padiah, bedbaht olup helak

olur.

ALTINCI FASIL EHVET, GAZABI, BEDEN, DUYGU ORGANLARINI, AKLI VE KALB DORU YOLDA KULLANMAK Bundan nceki anlattklarmzdan, ehvet ve gazabn, yemek - imek ve bedeni korumak iin yaratld anlald. Demek ki, her ikisi de bedene hizmet ediyorlar. Yemek ve imek, bedenin yemidir, gdasdr. Beden duygulara hamal olarak yaratlmtr. O hlde beden, hislere [duygulara] hizmet ediyor. Duygular ise, akln haber toplamas iin birer casus olarak yaratlmtr. Bylece onun tuza olurlar. Onlarn vastasiyle, Allah Tel'nn sun'undaki hayranlk verici eyleri bilir. Demek ki duygular, akla hizmet ediyorlar. Akl ise, kalb iin yaratlm olup onun mumu ve kandili olmak, ona k tutmak iindir. Bunun nuru ile Allah Tel'y grr. Kalbin cenneti budur. u hlde, akl da kalbin hizmetisi oldu. Kalbi ise, Allah Tel'nn cemline bakmak iin yaratlmtr. O bununla megul olunca kle ve hizmetiler de o huzurda bulunmu olur. Allah Tel bunun iin buyuruyor: Cinleri ve insanlar, yalnz. Bana ibdet etmeleri ve Beni tanmalar iin yarattm (1). Demek ki, kalbi yarattlar ve bu memleket ile

askeri ona verdiler. Bu binek vastasiyle toprak leminden, a'l-y lliyyne sefer eylemesi iin, bu beden bineini ona esir eylediler. Bu nimetin hakkn gzetmek ve kulluk artlarn yerine getirmek isterse padiah gibi, memleketinin ortasnda oturmaya lyk olur. Allah Tel'ya dner ve maksad Allah olur. Ahireti, vatan ve devaml duraca yeri; dnyay konak yeri; bedeni binek vastas; elini, ayan ve dier organlarn hizmeti, akln vezir, ehvetini maliye mdr, gazabn emniyet mdr, duygu organlarn istihbarat memuru eyler. Her birine bir baka yerde vazife verir. O, o ehrin haberlerini toplar. Beynin n tarafnda bulunan hayal kuvvetini, istihbarat efi yapar. Bylece istihbarat memurlarnn getirdii btn haberler onda toplanr. Beynin arkasnda bulunan ezberleme kuvvetini emniyet miri yapp, istihbarat vesikalarn, istihbarat efinden alr, muhafaza eder ve zamannda akl vezirine arzeder. Memleketten gelen haberlere gre vezir, memleketin tedbirini ve padiahn sefer hazrlklarn salar. Askerlerden biri gibi grnr. ehvet, gazab ve dierleri padiaha ba kaldrrsa, ona itaat etmezlerse ve ona giden yolu tutarlarsa, onlarla cihad etmek, yola getirmek aresiyle megul olur. Onlar ldrmek istemez. nk, onlar olmadan memleket ileri yrmez. Burada tedbir, onlar itaat etmeye zorlamaktr. Bylece, ilerde vaki olacak seferde, ona dman deil, dost ve yardmc olurlar, hrsz ve yol kesici deil... Byle yaparsa kurtulur, said [mutlu, mesud] olur.

Nimetin hakkn vermi olur. Bu nimetin mkfatna vaktinde kavuur. Eer buna muhalif hareket ederse, ba kaldran dmanlarla ve yol kesicilerle anlarsa, padiahn nimetine kfr etmi olur. aki olur. ledii suun cezasn bulur. (1 ) 51 - Zriyt: 56.

YEDNC FASIL NSANDAK KT VE Y SIFATLARIN HAL nsan kalbinin, iinde bulunan bu iki asker ile alkas vardr. Her birinden bir sfat ve bir ahlk kendisinde hsl olur. Bu ahlklardan bazs kt olur; onu helak eder. Bir ksm iyi olur; onu saadete kavuturur. Bu ahlkn tamam ok ise de drt ana esasta toplanmtr. Bunlar, hayvan, canavar, eytan ve melek ahlklar sfatlardr. Kendisine yerletirilmi olan ehvet ve hrs sebebiyle hayvanlara ait ileri yapar. Yemeyi ve cimy ok fazla istemek gibi. Hm sebebi ile kpek, kurt ve aslanlarn yaptn yapar. Vurmak, ldrmek, eliyle ve diliyle insanlara musallat olmak gibi. Hiyle, aldatma, sret-i haktan grnp kandrma, kartrma, insanlar arasnda fitne - fesat karma sebebiyle, eytanlarn yaptn yapar. Kendisine verilmi akl sebebiyle de, meleklerin yaptn

yapar. lmi ve salh sevmek, kt ve irkin eylerden saknmak, insanlar bartrmak, kendini sfli (alak, di) ilerden uzak tutmak, amellerin ma'rifeti ile ad olmak, cehalet ve bilgisizlikten utanmak gibi. Hakikatta insann kabuunda (znde deil) drt ey vardr: Kpeklik, domuzluk, eytanlk ve meleklik. Mezmm [aalanan] ve kt olan kpek; ekil, el, ayak ve derisi ile mezmm deil, belki, kendisinde bulunan insanlara saldrma sfat sebebiyledir. Domuz, ekil itibariyle mezmm ve kt olmayp hrs, er, murdar ve irkin eyleri ok istemesi sebebiyledir. Kpeklik ve domuzluk ruhunun hakikati bu mnlardr. nsanda da ayndr. Bunun gibi eytanln ve melekliin hakikati, syleyeceimiz u mnlardr: nsana, meleklerin nurlarnn eserlerinden olan akl nuru ile sret-i haktan grnmeyi ve eytann aldatmasn keif eylemesi emredildi. Bylece eytan, rezil ve rsvay olur ve hi fitne yapamaz. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Her insann bir eytan vardr. Benim de vardr. Fakat Allah Tel onu yenmeme bana yardm eyledi. Benim yanmda zell oldu. Hibir ktlk yaptramad (1). Yine insana, bu hrs ve ehvet hnzrn ve gazab kpeini terbiye edip, eli altna almas emredildi. Bylece onun emri olmadan kalkamaz ve oturamaz. Eer byle yaparsa, kendisinde bu yoldan iyi ahlk ve sfat hsl olur. Bu da onun saadet tohumu olur. Eer byle yapmayp onlara hizmet eder, her arzulann yerine

getirirse, kendisinde kt ahlk meydana gelir. Bu da onun akilik tohumu olur. Byle bir kimsenin hlini, kendisine uykuda yahut uyankken bir misl ile gsterseler, kendini bir hnzrn veya kpein nnde onlara hizmeti gibi grr. Bir Mslman bir kfir elinde esir brakann hlinin nasl olacan herkes bilir! Melei, kpee, hnzra ve eytana esir edenin hli bundan daha fenadr. nsanlarn ou, insaf edip gaflet perdesini kaldrsa, gece - gndz nefsinin arzu ve isteklerinde hazr olduklarn grrler. Grnte insana benzeseler de hakikatta hlleri byledir. Yarn, kyamet gnnde mnlar grnecektir. Suret, mn eklini alacaktr. ehvet ve hrs galib olanlar, kyamette, hnzr eklinde grnr. Hm galib olanlar, kurt suretinde grnr. Bunun iindir ki, bir kimse, ryada bir kurt grse, o kimsenin zlim olmasyla tbir olunur. Eer domuz grrse, bu ryann tbiri, o kimsenin irkef, murdar olmas eklinde olur. nk, rya lme benzemektedir. yle ki: Uyku sebebiyle, bu lemden uzaklayor. Suret, mnya tbi oluyor. Bylece, herkes, btn ne ekilde ise, o surette grlr. Bu byk bir srdr. Bu kitap bunu kaldramaz. (1) Hm, 1, 257.

SEKZNC FASIL KEND HAREKET VE DURUMUNU KONTROL ETME Kendi btnnda bu drt pehlivan ve mirin bulunduunu renmi oluyorsun. O hlde kendi hareket ve durularn murakabe eyle (kontrol et). Ancak bylece, bu dnyada, bu drtten hangisine uyduun anlalr. Muhakkak bilmelisin ki, her hareketinden kalbinde bir sfat hsl oluyor. O sfat da sana benzer. Seninle beraber br dnyaya gider. Bu sfata ahlk derler. Ahlkn tamam da drt pehlivandan meydana gelir. Eer ehvet hnzrna itaat edersen, sende irkeflik, murdarlk, hayszlk, hrszlk, yaltaklk, mnafklk, harislik, ekememezlik, bakalarnn elemine memnunluk ve bunun gibi sfatlar hsl olur. Eer onu elinin altna alr, terbiye eder, akln ve eriatn murakabesinde bulundurursan, sende kanaat, kendini tutmak, sabr, haya, namus, zerafet, zhd, ksa emelli olmak ve tamahszlk sfatlar zahir olur. Gazab (fke) kpeine itaat edersen; sende kibir, pervaszlk, pislik, mnkaa etmek, byklk taslamak, aldatmak, kavga aramak, gururlanmak, zulm etmek, bakalarn kk grmek, aa ve hor bilmek ve insanlara saldrmak gibi sfatlar meydana gelir. Eer bu kpei terbiye edersen, sende sabr, soukkanllk, afv, sebat, yiitlik, sessizlik, cesaret, acma ve cmertlik sfatlar

meydana gelir. Vazifesi, bu hnzr yerinden kmldatmak, tahrik etmek ve bunlara cesaret vermek, aldatma ve kandrmay retmek olan o eytana itaat edersen, sende, hile, hyanet, huzur bozma, kt kalbli olma, aldatma ve baka suretlere girme sfatlar zuhur eder. Eer onu elinin altna alr, onun aldatmalarna ve sret-i haktan grnmesine kanmazsan, akl askerinden yardm ararsan, sende zekilik, marifet, ilim, hikmet, insanlarn arasn bulmak, efendilik ve bakanlk sfatlan meydana gelir. Sana benzeyen bu gzel ahlklar, devam eden slih amellerin ve saadet tohumun olurlar. Kendisinden kt ahlkn meydana geldii fiillere (ilere) gnh denir. yi ahlkn meydana geldii fiillere de itaat denir. nsann hareketleri ve hareketsiz hlleri bu iki kkn dnda deildir. Kalb, parlak bir ayna gibidir. Fena ahlk ise, aynann parlakln gideren leke ve is gibidir. Onu karartr. Bu zulmet (karart) sebebiyle Allah Tel'nn gsterdii yolu gremez. nne perdeler, engeller kar. Bu gzel ahlk ise, kalbe ulaan nur (k) gibidir. Onu msiyet (gnh) lekelerinden, karartlarndan temizler, Bunun iin Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) Her gnhtan sonra, bir sevb ile ki, onu yok etsin (1), buyurdu. Kyamette, parlak kalb de, kara kalb de bir meydanda toplanr. Ayet-i kermede, O gnde ki ne mal fide eder, ne de oullar. Meer ki Allah'a (kfr ve nifakdan) tamamen salim bir kalb ile gelenler... (2) buyuruldu.

nsann kalbi, yaratlnn balangcnda, parlak ayna yaplan demir gibidir. Btn lem bu aynaya sar. Dikkat edilirse temiz olur. Edilmezse, tamamen pas tutar. Artk ayna yaplacak hli kalmaz. Bahusus Allah Tel buyurun Hayr, hayr! Yaptklar sebebiyle kalbleri paslan mistir (3). (l) T. Birr, 55; Dy..Rikk, 74. (2) 28 uar: 88 - 89. (3) Mutaffifin: 14.

DOKUZUNCU FASIL NSANIN ASLININ MELEKLER CEVHERNDEN OLDUU nsanda hayvan, canavar, eytan ve melek sfatlar olunca, aslnn, melek cevherli, dierlerinin ise, muvakkat [devaml olmayan] ve geici olduunu nereden biliriz? suli akla gelebilir. Ve yine, dier sfatlar iin deil de onun, melek sfatlan iin yaratlm olduu nasl anlalabilir? diye de sorulabilir. Cevabnda deriz ki: Bu, ununla anlalr ki, insan hayvanlardan ve canavarlardan daha stn, daha olgundur. Bunu herkes bilir. Her ey ykselmenin sonunda kendisine verilen keml iin yaratlmtr. Bunu bir misl ile aklayalm: At, eekten daha stndr.

Zira eei yk tamak iin, at ise, muharebede ve cihadda komak iin yaratmlardr. stndeki svarinin istedii ekilde koar. Ayn zamanda ata, eek gibi yk tama kuvveti de verilmitir. Bylece eee verilmeyen bir ykseklik kendisine verilmi oluyor. Eer bu stnlkten ciz olursa, srtna palan vurulur ve eek seviyesine iner. Bu ise, onun iin helak ve noksanlk olur. Bunun gibi, baz insanlar, insann yemek, yatmak, cima' etmek [cinsi yaknlk] ve zevk srmek iin yaratlm olduunu zannetmilerdir. Btn mrlerini byle geirirler. Bazlar da vardr ki, insan; istil etmek, yenmek ve dier eyleri hkimiyeti altna almak iin yaratld derler. Arab, Krd ve Trkler gibi. Her iki ekilde dnenler de yanlyor. Zira, yemek ve iftlemek, arzu ve itihay gidermek iindir. Bu, hayvanlara da verilmitir. Devenin yemesi, insann yemesinden fazladr. Serenin iftlemesi, insannkinden daha oktur. O hlde insan onlardan nasl daha stn olabilir? Milletleri yenmek, memleketleri istil etmek gazab ile olur. Bu ise canavarlara, yrtc hayvanlara verilmitir. Neticede insanda da, canavar ve hayvanlarda olanlar vardr. Fazla olarak bir keml derecesi daha verilmitir. Bu da akldr ki, onunla Allah Tel'y tanr ve O'nun yarattklarn anlar. Onunla, kendini ehvet ve gazabn elinden kurtarr. Bu ise, meleklerin sfatdr. Bu sfat ile yrtc ve dier hayvanlara galib gelir. Yeryznde olanlarn hepsi, onun emrindedir. Bahusus Allah Tel buyurur:

Allah Tel, gklerde ve yerde olanlar sizin emrinize verdi (1). O hlde insann hakikati, keml ve stnlnn olduu eydir. br sfatlar, muvakkat ve emanet eklinde verilmitir. Dierleri ii ve hizmetisi olarak gnderilmitir. Bunun iindir ki, ld zaman ne ehvet kalr, ne de gazab. Parlak ve nurlu bir cevher, melek gibi mrifet-i ilh ile ssl olunca, elbette meleklerin refiki (arkada) olur. Mele-i lda, daima Allah Tel'nn huzurunda olurlar. Gzel ve temiz bir yerde. Melik-i muktedirin yannda ve rzsnda olurlar (2), yet-i kermesinde bildirilenler derecesine eriir. Karanlk, zulmetli ve ba aa olanlara gelince: Karanl, gnhlarn zulmetinden pas tutmasdr. Ba aa olmas, ehvet ve gazabn haksz yere tatmin etmesi ve bu dnyada istedii her eyi yapmasdr. Yzn bu dnyaya dnmtr. Bunun iin ehvet ve arzular, bu dnyaya aittir. Bu dnya ise, br dnyadan aadr, onun altndadr. O hlde ba aada olur. Yni ba aa olur. yet-i kermede, Rablarnn indinde, mnafklarn ba aa olduunu grseydin! (3) buyurulmas buna iarettir. Byle olan kimseler, Siccn'de [Cehennemde bir yer] eytanlarla beraber olur. Siccn'in ne demek olduunu herkes bilemez. Bunun iin Allah Tel, Siccn'in ne olduunu bilir misin? (4), buyurdu. (1) 45 - Csiye: 13. (2) 54 - Kamer: 55.

(3) 32 - Secde: 12. (4) 83 - Mutaffifn: 8.

ONUNCU FASIL KALB LEMNN AILACAK HLLER Kalb leminin alacak hllerinin sonu yoktur. stnl de alacak hllerinin, her eydekinden daha ok olmasndadr. ok insanlar bundan gafildirler [habersizdirler]. stnl iki sebebledir: Birincisi ilim, ikincisi kudrettir. lim sebebiyle stnl iki tabakadr: Birini herkes bilebilir. Dieri ise, daha rtldr, herkes anlayamaz. Bu, ncekinden stndr. Zahiri olan btn ilimleri ve san'atlan bilmesidir. Btn san'atlar bilen odur. Kitaplarda olanlar okur ve bilir. Geometri, hesab, tb, astronomi ve eriat ilimleri gibi. O, bir ey olup, blnmedii hlde btn bu ilimler ona syor. Belki de, btn lem onda sahrada bir kum tanesi gibi kalr. Bir anda, dnce ve hareketiyle, yerden gklere kar, doudan batya gider. Toprak lemine brakld hlde; btn gkleri ler, her yldzn bykln bilir ve llerini syler. Bal ustalkla denizin derinliklerinden karr. Kuu havadan yere indirir. Fil, deve ve at gibi kuvvetli hayvanlar emrinde kullanr. lemde olan alacak hller ve ilimler onun san'atdr. Btn bu ilimler

onda, be duygu organ vastasiyle hsl olur [meydana gelir]. Bunlar meydandadr, herkes bunlar anlayabilir. Bundan daha ok alacak hlleri yledir ki, kalbin iinden, lem-i cismn dedikleri, duygu azalar ile hissolunan leme ve ruhan dedikleri lem-i melekta yni, duygu azalar ile, his olunamayan leme, bir pencere almtr. nsanlarn ou cisim ve madde lemini bilir, bu ise zten muhtasardr [ksadr]. Kalbin iinde, ikinci bir pencere bulunduuna delil, ilimlerinin iki eit olmasdr: Biri uyku hlidir. Uykuda iken duygu zalarnn yolu balanp kesilince, ierdeki dier pencere alr. lem-i melekttan [melekler alemi] ve Levh-i Mahfuz'da gaybi olan [bilinmeyen], ileride olacak eyleri [izin verildii kadar] bilir ve grr. Ama ya ak olarak; olduu, olaca gibi grr, yahut tbire ihtiya olacak surette grr. nsanlar zannederler ki, uyanklk halindeki marifet daha yksektir. Hlbuki herkes bilir ki, uyankken gayb grmek olmaz, uyurken olur. Duygu azalar yolu ile olmaz. Uykunun, ryann hakikatini bu kitabda anlatmamza imkn yoktur. Fakat, u kadar bilmelidir ki, kalb ayna gibidir. Levh-i Mahfuz da ayna gibidir. Btn varlklarn sureti ondadr. Bir ayna dier bir aynann karsna konulunca, birinde grnenler, dierine akseder. Bunun gibi, Levh-i Mahfuz'daki grntler, kalbde de grnr. Fakat bunun iin de, kalbin saf olmas, duygulardan kurtulmas ve Levh-i Mahfuz'la

mnasebet kurmas lzmdr. Hislerle urat mddete, lem-i melekt ile mnasebet yolu kapaldr. Uykuda ise, hislerden kurtuluyor. O hlde, lem-i melektun mtalasndan [iyice dnlmesinden], cevherinde olan, zahir olur. Uyku sebebiyle hisler bal ise de, hayl kendi yerindedir. Bunun iin grdklerini, hayli temsiller eklinde grr, sarih ve ak olmaz, rt ve perdeden kurtulamaz. lnce hayl de, his de kalmaz. O zaman iler perdesiz ve rtsz grnr. Ona denir ki: Senden gaflet perdesini kaldrdk, gzn bugn daha keskin grr (1). Ve derler ki: Ey Rabbimiz! Vaad ettiin azab grdk, Peygamberin sdkn [doruluunu] iittik. imdi bizi tekrar dnyaya gnder, iyi ameller yapalm (2). Delillerden biri de udur ki, kalbine ilham yolu ile doru firsetler ve dnceler gelmeyen hi kimse yoktur. Bu, his yolu ile deildir; kalbde hsl olmutur. Nereden geldiini de bilmez. Bu kadarn bilmelidir ki, ilimlerin hepsi his yollar ile deildir. Belki lem-i melekttandr. Bu dnya iin yaratlm olan hisler, lem-i melektun mtalasna elbette perde olurlar. Onlardan kurtulamadka, asla o leme yol bulamaz. (1) 50 Kaf: 22. (2) 32 - Secde: 12.

ONBRNC FASIL KALB PENCERES, UYANIKLIKTA DA LEM- MELEKTA AIK OLUR Kalb penceresinin, uyumadan ve lmeden lem-i melekta almayacan sanmamaldr. Byle deildir! Bilkis uyank iken, bir kimse riyazet eder [nefse istediklerini vermez] kalbi gazab, ehvet ve fena huylarn elinden, bu dnyann aa hllerinden kurtarr, yalnz bir yerde oturur, gzlerini yumar, duygularn altrmaz, kalbini lem-i melekt ile mnsebete geirir devam zere dili ile deil, kalbi ile syler. Allah, Allah... derse , yle olur ki, kendinden haberi olmaz. Btn lemden de haberi olmaz. Allah Tel'dan baka hibir ey bilmez. Byle olunca, uyank da olsa, o pencere alr; dierinin ryada grdklerini, o uyank iken grr. Meleklerin ruhlar gzel suretlerde ona grnr. Peygamberleri de grr. Onlardan istifade eder. Yardm grr. Yerdeki ve gkteki melektu [melekleri] ona gsterirler. Kendisine bu yol alan kimse, anlatmaya, vasfetmeye smayan byk iler, hller grr. Bunun hakknda Beslullah (salllah aleyhi ve sellem) Efendimiz, Yeryz benim iin toparland, dousunu batsn grdm (1) buyurdu. Allah Tel buyurdu ki: Bunun gibi brhime (aleyhisselm) yakn sahiblerinden olmas iin, gklerin ve yerlerin melektunu gsterdik

(2), Belki de, btn peygamberin ilmi, his ve renme yoluyla deil, bu yol ile idi. Hepsinin balangc rnchede idi. yle ki: Allah Tel buyurur: Rabbinin ismini zikret ve btn balantlardan kesil, O'na dn (3), Yni, btn eylerden temizlen, ayrl, btn varlnla kendini ona ver, dnya tedbirleri ile urama ki, O senin iini doru yapsn. Ve yine buyurur: Dounun ve batnn Rabbidir. Ondan baka ilh yoktur. Her iine O'nu vekil eyle (4). O'nu vekil eylersen, elini ek ve insanlara karma, onlarla urama. Mriklerin tekzib ve ezsna [yalanlama eziyetine] sabret! Onlardan uzak dur, cezalarn Allah Tel'ya brak (5). Btn bunlar, riyazet ve mchedeyi retmektedir. Bylece kalb, insanlarn dmanlndan, dnya arzularndan ve hislerle megul olmaktan kurtulup, temizlenir. Mutasavvflarn yolu budur ve bu, peygamberlik yoludur. alarak ilim kazanmak limlerin yoludur. Bu da byk ve kymetlidir. Fakat peygamberlik yoluna gre muhtasardr. Peygamberlerin ve evliyalarn ilmi, bir kimse retmeksizin, Allah Tel tarafndan kalblerine akar. Bu yolun doruluu tecrbe ile de anlalmaktadr. Biroklar bunu sylemekte ve akli deliller bunu bildirmektedir. Eer bu sana tadarak, duyarak hsl olmadysa, renmekle elde edemediysen, akln delilleri ile de buna eremediysen, bari buna inanmay elden karma ve kabul eyle ki, dereceden de mahrum kalmayasn

ve kfir olmayasn. Bunlar kalbin alacak hllerinden iaretlerindendir. nsan kalbinin stnl bununla anlalm olur. (1) Hm. V. 278. 284, IV, 123. (2) 8 - En'am: 75. (3) 73 - Mzzemmil: 3 (4) 73 - Mzzemmil: 9. (5) 73 - Mzzemmil: 10.

ONKNC FASIL HER NSAN FITRAT ZERE DOAR Bu hllerin peygamberlere mahsus olduu zannedilmesin. Zira, btn insanlarn cevheri, ftratta [yaratl, karakter] buna uygundur. yle ki: Hibir demir yoktur ki, kendisinden saf hlinde iken lemin grntsn iine alan bir ayna yaplmasn. Ancak pas, onun cevherine iler ve onu ziyan eder. Bunun gibi, dnya hrs, ehvet ve gnahlarn galib geldii ve yerletii bir kalb, buna kavuamaz. Kir ve pas derecesine iner. Bylece bu liykat [uygun olmak] ve uygunluu gider. Hadis-i erifte, Her ocuk, slm ftrat zerine doar. Sonra babalar ve anneleri onlar Yahudi, Hristiyan ve Putperest yaparlar (1) buyuruldu. Bu liykatin umum olduunu Allah Tel yle haber veriyor: Ben sizin Rabbiniz deil miyim?

Hepsi, Elbette ehdet ederiz ki, Sen bizim Rabbimizsin!..' dediler (2). yle ki: Akl olan bir kimseye birisi dese ki: ki, birden ok deil midir?. Cevabnda, phesiz oktur der. Her ne kadar akl olan kimse bunu kulayla hi duymam olsa da, dili ile hi sylememi olsa da, ii bununla doludur, bunu tasdik ve kabul etmektedir. Bu, insanlarn ftratnda olduu gibi, Allah Tel'y bilmek de ayn ftrattandr. yle ki: Allah Tel buyurur: Eer kfirlere, gkleri ve yerleri kim yaratt diye sorarsan, onlar, Allah yaratt diyeceklerdir (3). Dier bir yet-i kermede, Allah'n ftrat dinine ynel. Allah insanlar o ftrat zerine yaratmtr. (4) buyuruluyor. Bu, akl deliller ve tecrbe ile de bilinmektedir. Sadece peygamberlere mahss deildir. Zira, peygamber de, bir insandr. yet-i kermede, De ki: Ben ancak sizin gibi bir beerim [insanm] (5), buyuruldu. Fakat kendisine bu yol alan kimseye, eer btn insanlarn kurtuluunu gsterirlerse, kendisine gsterilen yola insanlar arr, davet ederse, kendisine gsterilen bu yola eriat denir. O kimseye de peygamber denir. Ondan hsl olan hllere mucize denir. nsanlar davetle megul olmazsa, ona vel denir. Hllerine de keramet denir. Keramet sahibi olan her velnin, insanlarla ve davetle megul olmas vacip deildir. Belki, kudret-i Hak onun davetle megul olmamas yolundadr. Fakat bu eriatn kuvvetli ve yeni olduu, bakalarnn dvetine lzum kalmad

zamanlar iin dorudur. Yahut da davetin baka bir art vardr ki, bu, velide yoktur. O hlde, evliyann velayetine [velilik] ve kerametine itikadn salam olsun. Biliniz ki, ilk yaplacak i mchededir. [Nefse, istemediklerini yaptrmak, ok ibadet yapmak gibi]. rde, istek burada ie yarar. Fakat her eken biemez, her giden ulaamaz, her arayan bulamaz. u kadar var ki, daha kymetli olan iin, artlan da [elde edilme yollar] oktur. Onu bulmak daha gtr. Bu ise, marifet makamnda insann en erefli derecesidir. Mchede etmeksizin bu yollardan gemeden ve pimeden, bir mrid [yol gsterici] olmakszn, bunu istemek doru olmaz. Bu ikisi olur, fakat bir uygunsuzluk varsa yahut ezelde o kimseye bu saadeti nasb etmemiler ise, maksadna kavuamaz. Zahir ilimlerde imamlk derecesine kavumak ve btn ihtiyr [kendi istei ile] olan iler de byledir. (1) H. Ceniz, 80, 30. (2) 7 - A'rf; 172. (3) 31 - Lokman: 25. (4) 30 - Rm: 30. (5) 18 - Kehf: 110, 41 - Fssllet: 6.

ONNC FASIL KUDRET SEBEBYLE KALBN

STNL Marifet yolundaki insann, en kymetli cevheri olan kalbde grnenleri rendin. imdi de, kudret sebebiyle olan stnln izah edelim. Zira, o da meleklerin hussiyetlerindendir. Dier hayvanlarda yoktur. Bu da yledir: Melekler, madde lemini emri altnda bulundururlarsa, Allah Tel'nn izni ile insanlarn ihtiyalarn grdkleri zaman, baharda yamur getirirler, frtna koparrlar, hayvanlar ana rahminde, bitkileri toprakta ekillendirirler ve sslerler. Bu ilerin her bir eidi iin meleklerden bir ksm vazifelendirilir. nsann kalbi de, melek cevheri cinsindendir. Ona da bir kudret, kuvvet verilmitir. Bylece madde leminin bir ksm ona tbidir. Herkesin husus lemi, kendi bedenidir. Beden de kalbe tbidir. Herkes bilir ki, kalb parmakta deildir. lim ve irade [istek] parmakta deildir. Kalb emredince, parmak hareket eder. Kalbde hmn grnts meydana gelince, yedi azadaki damarlar alr, kan hcum eder. Bu, yamura benzemektedir. ehvetin grnts kalbde zahir olunca, bir esinti canlanr ve ehvet letine doru gider. Yemek yemeyi dnnce dilinin altndaki kuvvet hemen yardm iin harekete geer ve tkrk bezleri alr. Bylece yiyecei, yutacak hle gelinceye kadar slatr. Kalbin tasarrufunun bedende cri [geerli] olduu ve bedenin kalbe tbi olduu gizli deildir. Fakat, bilmek lzmdr ki, kalblerin bazs bazsndan

stn ve kuvvetlidir; melek cevherine daha ok benzer. Bylece, onun bedeninin dndaki maddeler, ona itaat eder. Mesel, heybeti bir aslan zerine derse, aslan ona itaat eder, emrine girer, bir hastaya himmet edince, shhate kavuur; bunun gibi vcudu salam olan birisine bakarsa, hasta eder, bir kimsenin kendi yanna gelmesini dnd zaman, o kimsenin btnnda bir hareket meydana gelir. Yamur yamasn istedii zaman yamur yaar. Btn bunlar akl delillerle mmkn ve tecrbe ile bilinmektedir. Gz demesi ve by dedikleri eyler de bu kabildendir. nsanlarn, dier cisimlere tesir ettii eyler ksmndandr. Hatt, haset edici habis [kt, pis] bir nefis olur, gayet gzel bir at grr, o ata haset gz ile bakar, onun helak olmasn aklndan geirir, o at o anda helak olur. Bahusus hads-i erifte bildirildi: Gz (nazar) insan mezara, deveyi tencereye koyar (1). O hlde, bu da, kalbin alacak kudretlerindendir. Byle bir hususiyetin [zellik] kendisinde bulunduu bir kimse, insanlar hak dinine dvet edici ise, bu hllerine mucize denir. Davet edici deil ise keramet denir. Hayrl ite bu hlleri zuhur ederse, nebi yahut vel denir. Kt ilerdekine ise byc denir. By, keramet ve mucize, insann kalbindeki kudretin en byklerindendir. Evet, aralarnda byk farklar vardr. Bu kitab bunu aklamak iin kfi deildir.

ONDRDNC FASIL PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN HAKKAT Buraya kadar anlatlanlar bilmeyen, peygamberliin hakikatinden hibir ey bilmiyor demektir. Bildii, sadece peygamberlik ve evliyaln, insan kalbinin stnlk derecelerinden biri olduudur. Bunu da suret ve iitme ile bilmektedir. Peygamberliin hsl olmasnda hususiyet vardr: Biri, btn insanlarn uykuda iken grdn, ona uyank iken gsterirler. kincisi, btn insanlarn nefsi, kendi bedenlerinden gayrisine [dna, haricine] tesir etmez. Onun nefsi ise, kendinden ayr olanlara da tesir eder. yle ki: insanlarn kurtuluu onda olur. Yahut onda fesad olmaz. nsanlarn alma ile elde ettikleri bilgiler, onun kalbine, bir kimseden renmeksizin gelmektedir. Zeki ve kalbi temiz olan bir kimsenin de aklna, kimseden renmedii ilimlerden bir ksmnn gelmesi dorudur. O hlde, bir kimsenin kalbi daha saf ve kuvvetli olursa, btn ilimler, yahut ilmin ekserisini, ounu, kendiliinden bilebilir. Buna, ilm-i lednni [Allah tarafndan baka bir yerden renmeksizin verilen ilim] denir. Nitekim Allah Tel buyurur: ... Ona tarafmzdan bir rahmet vermi, kendisine nezdimizden (haas) bir ilim retmitik (2). Bu hususiyetin kendisinde topland kimse, byk peygamberlerdendir. Yahut da, byk

evliyadandr. Eer bu hususiyetten biri bulunsa, bu derece elde edilebilir. Her birinin de aralarnda byk farklar vardr. Zira, insan vardr ki, her birinden azar azar pay almtr. Bir bakasnda ise her birinden daha ok bulunur. Bizim Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve sellem) stnl, kemli bu hususiyetin keml zere [mkemmel, eksiksiz] kendisinde bulunmas sebebiyledir. Allah Tel, insanlarn ona uymalar ve saadet yolunu ondan renmeleri iin, peygamberlik makamn anlayabilmelerini isteyince, herkese bu hususiyetten bir numune verdi. Rya hli, bir hususiyetin nmnesidir. Doru firaset de dier bir hususiyettir, ilim de, doru akl ve dnce de dier bir numunedir. nsann bir eye inanmas, o eyin numunesi olmadan mmkn deildir. Numunesi olmayan bir eyin suretini dnemez, anlayamaz. Bunun iin hi kimse Allah Tel'nn hakikatini tamamen bilemez. Ancak, Allah Tel bilir. Bunu anlatmak uzun srer. Meni-i Esmullah (3) [Allah Tel'nm isimlerinin mnlar] kitabmzda bu hususta ak deliller gstermiizdir. unu da bildirelim ki, bu vasftan baka, peygamberlerde ve evliyada, bizim bilmediimiz daha baka vasflar da olabilir. nk o vasflarn bizde numunesi yoktur. O hlde, Allah Tel'-y kendinden baka, hi kimse keml zere bilemez dediimiz gibi, Peygamber Efendimizi de (sallllah aleyhi ve sellem) kendinden ve kendisi gibi olanlardan bakas tamamen bilemez, deriz.

Buradan anlald ki, insanlardan peygamberin kymetini, deerini yine peygamber bilir. Bizim iin ise, bu derece, fazla malm deildir. Zira bizim uykumuz olmasayd ve bir kimse bize uykuyu anlatp, Bir kimse yatar, hareket etmez, grmez, iitmez, konumaz, fakat yarn ne olacan bilir. Halbuki, iitseydi ve grseydi, bunu bilemezdi dese, kat'iyyen biz buna inanmazdk, insanolu grmediine inanmaz! Bunun iin Allah Tel, Hatt, ilimlerinin olmad eye inanmazlar. Onlarn aklna onun mns ve tevili [grnenin manas dnda yorumlama ] gelmez (4), buyurdu. Ve yine buyurdu ki: Ona yol bulamaynca, bu, eski bir iftira ve yalandr derler (5). Peygamberlerde ve evliyada, dierlerinin hi haberi olmad sfatlarn bulunmasna ama! Onlar, ondan byk lezzete ve kymetli hllere kavuurlar. Bu, una benzer ki, bir kimsede iire kar bir zevk yoksa, bu sebepten, vezin dinleme lezzetini bulamaz; eer bir kimse bunun mnsn ona anlatmak istese, anlatamaz. nk, onun bu brantan haberi yoktur. Bunun gibi, anadan doma kr olan, asla renklerin mnsn ve onlar grmenin zevkini anlayamaz. O hlde, Allah Tel'nn baz idrak ve anlamlar peygamberlik mertebesini verdikten sonra, yaratmasna ama. O makama kavumayann bundan haberi olmaz. (1) Suytl, el - Cm'us - Saglr (ayn maddesi). (2) 18 - Kehf: 65. (3) Kitabin - Maksadl'l - Esna fi Esmlllahi'l -

Hsn. (4) 10 - Ynus; 39. (5) 46 - Ahkf: 11.

ONBENC FASIL LM BU YOLDA PERDEDR Buraya kadar anlatlanlardan kalbin stnl anlald. Mutasavvflarn yolunun da ne olduu renildi. Sofilerden, ilim, bu yolda perdedir gibi szler duyarsn ve bunlara inanmazsn. Bu sz inkr eyleme ki, dorudur. nk duygular ve duygu azalar vastasiyle hsl olan ilimlerle megul olur, onlara dalarsan, bundan mahrum olursun. Kalb bir havuz gibidir, be duygu zas da havuza dardan akan be dere gibidir. Eer havuzun dibinden temiz su karmak istersen, bunun aresi, havuzdaki btn suyu boaltman, sonra bu sularn getirdii siyah amuru karman ve bir daha pis su gelmemesi iin bu yollar kesmen ve havuzun dibini, iinden temiz, berrak su kabilecek ekilde yapmandr. Havuz, siyah amur ile dolu olduu mddete iinden duru su kmas imknszdr. Bunun gibi, kalbin iinden gelen ilim, dardan gelenlerden kurtulmadka, maksat hsl olmaz. Fakat lim, kendini rendii ilimlerden ayrr, kalbini onlarla megul eylemezse, elde etmi

olduu ilimler ona perde olmaz ve kalb gznn almas umulur. yle ki: Kalb hayllerden ve hislerden kurtulunca, eski haylleri ona perde olmaz. lmin perde olmasnn sebebi udur ki, bir kimse Ehl-i snnet itikadn renir, mnkaa ve mnazaradaki delillerini de renir, kendini tamamen buna verir ve bundan baka hibir ilim yoktur diye kabul eder, eer kalbine baka bir ey gelse, Bu duyduumun aksinedir. Ona uymayan her ey bozuktur, yanltr derse, byle bir kimsede, ilerin hakikatinin bilinmesi mmkn olmaz. nk: AVAMA RETLEN TKAD, HAKKATlN SRETDR, KENDS DELDR. TAM MRFET OLMALI K, ZN KABUKTAN AYRILMASI GB, HAKKATLAR SURETTEN AYRILSIN. Biliniz ki, mcadele ve mnazara ilmini o itikada yardmc olarak renene bir hakikat bildirilmez. nk, elindekinin tam olduunu sanmaktadr. Bu zan ona perde olur. Bir eyi rendiine zann- galibi olan kimse, bu dereceden mahrum olduu ekseriya malmdur, sz mehurdur. Bu da cedel [mcdele mnazara] ilmine kendini verenlerin hlidir. O hlde, bu zann silip atana, ilim perde olmaz. O zaman, onda da kalp almas hsl olur. Derecesi ok yksek olur. Onun yolu daha emniyetli, daha salam ve daha doru olur. Zira temeli kuvvetli ilme dayanmayan kimse, ekseriya uzun zaman btl hayllere bal kalr ve azck phe ona perde olur. Alim ise byle ziyanlardan

emindir. O hlde, lim perdedir sznn mnsn mkefe [kefetme] derecesine ulam bir kimseden duyarsan, byle bil, inkr eyleme! Fakat, emir ve yasaklara uymayp bozuk delillerle haramlara mubah diyen kfirler ve nefislerine tbi olan zavalllar, zamanmzda zuhur eyledi [meydana kt]. [yazarn zamanmz dedii dokuz asr evveldir!]. Kendilerinde bu hller asla bulunmad hlde, sofilerin sekir hlinde syledikleri lzumsuz, sama szlerden birka tanesini alp kendilerine ss veriyorlar: Yaptklar i, her gn ykanp taranmak, gzel elbiseler giyip seccadesini yaymak, sonra da ilmi ve limleri ktlemektir. Byleleri ldrlmelidir. eytn ahlkldrlar. nsanlar aldatyorlar. Allah Tel ve Resul (sllllah aleyhi ve sellem) ilmi ve limleri vyorlar. Btn dnyay ilme davet ediyorlar. Her ey mubah diyen bu zavall, hl sahibi olmad ve ilmi elde etmedii iin, onun bu sz sylemesi nasl doru olabilir? Bu una benzer: Bir kimse kimyann altndan daha iyi olduunu, ondan saysz altn yapldn iitir. Altn hazinelerini nne getirseler, onlara elini uzatmaz ve, Altn ne ie yarar, onun kymeti nedir ki... Bana kimya lzmdr ve asl odur, der. Altn almaz. Halbuki kimyay da asla tanyamaz, bulamaz. Altn da yapamaz. aresiz, mflis ve a kalr. Ben derim ki: Kimya, altndan daha iyidir, eklinde syledii szn sevincinden barr ve coar. te peygamberlerin ve evliyann kefi kimyaya benzer. Alimlerin ilmi de altna benzer. Kimyaya

sahip olan, altna sahip olandan daha faziletlidir. Fakat burada bir baka incelik daha vardr: Bir kimsede bulunan kimya yz altndan fazla yapmasa, bu kimse kendisinde bin altn bulunandan faziletli olamaz. Kimya kitaplar kimyadan bahseder ve onu arayanlar ok olduu hlde, bunun hakikati uzun zamanda bile herkesin eline gemez. Onu temin etmek isteyenlerin ou kalp para [sahte para] elde eder. Mutasavvflarn ii de byledir. ok ndir bulunur. Olan az olduuna gre, kemle gelmesi de pek ndir olur. O hlde, buradan anlalm oldu ki, sofilerin hllerinden az bir eyin kendisinde hsl olduu bir kimse, btn limlerden stn olamaz. nk bunlarn ou iin balangcnda kendilerinde bir ey hsl olduktan sonra, oradan derler ve yolu tamamlayamazlar. Bzlar da vardr ki, bir hl ve bir hayl onlar kaplar ve fakat onun hakikati, asl olmaz. Onlar bunu kazan sayarlar. Beenilmeyip atlan ey byle olmaz. Bahusus [hususiyle, bilhassa] uykuda, ryada hakikatler vardr. Fakat mnsz, bozuk ryalar da vardr. Hatt limlerin srrnn stnl, bir kimse iindir ki, o, o hlde yle kmil olmutur ki, dierlerine alarak verilen din bilgilerini, o renmeksizin bilir. Bu sz ise ndir szlerdendir. Yni bu szle, ele gemesi ndir olan bir makam anlatld. O hlde hakiki tasavvuf yoluna ve onlarn stnlne inanmalsn. Boyunlarna halka gemi bu zavalllarn sz ile onlar hakkndaki itikadn bozmamalsn. Onlardan ilmi ve limleri

yeren ve ayplayanlarn ellerinde bir ey olmadn kabul etmelisin!

ONALTINCI FASIL NSANIN SAADET, ALLAH TELYI BLMEKTEDR nsann saadetinin Allah Tel'y bilmekte olduu nereden anlalr, diye sorulursa, cevabnda deriz ki, bu, yle anlalr: Her eyin saadetinin, o eyin lezzet ve rahatnda olduunu herkes bilir. Her eyin lezzeti ise tabiatnn ektii taraftadr. Her eyin tabi muktezs [ne iin yaratlmsa], yaratld ey iindir. Bahusus ehvetin lezzeti, arzusuna kavumak; gazabn lezzeti, dmanndan intikam almaktr. Gzn lezzeti gzel suretlerde, kulan lezzeti houna giden name ve seslerdedir. Bunun gibi, kalbin lezzeti de kendi hususiyetindendir ve onu, onun iin yaratmlardr. Bu da ilerin hakikatini bilmek olup, insann kalbine mahsustur. Fakat ehvet, gazap ve be duygu zas ile anlalanlar, hayvanlarda da vardr. Bunun iindir ki, insan bilmedii eye kar, yaratl icab merak ve alka duyar. Bu alka o eyi bilmek istemesidir. Bildiine sevinir, neelenir ve onunla vnr. Aa ilerde de byledir. Satranc bilen bir kimseye oynayanlar, karmayn deseler, o yine syler, sabredemez.

Zor bir oyunu bildii iin, bunu aa vurmak, bununla vnmek ister. Kalbin lezzetinin, ilerin hakikatini bilmekte olduunu anladktan sonra, bilmek ne kadar byk ve kymetli eylerde olursa o kadar kymetli olacan da renmek lzmdr. Vezirin bildii eylerden, ona mahsus srlardan konuan bir kimse, bununla vnr. Eer padiaha ait srlar ve onun memleketi idare etmekteki dncelerini bilirse, buna daha ok sevinir. Hesap ilmi ile gklerin ekil ve lsn bilse, satran ilmini bilmekten daha ok sevinir. Satranta neyi nereye koyacan kestiren kimse, nasl oynayacan bilenden daha ok zevk alr. Bunun gibi, bilinmesi daha kymetli olana ait bilgiler de daha kymetlidir. Lezzetleri de daha fazladr. Btn varlklarn O'nunla ereflendii varlktan [Allah Tel'dan] daha erefli varlk yoktur. Btn lemlerin miri ve mliki O'dur. lemdeki btn akllar durduran eyler, O'nun sun'unun eserleridir. O hlde bundan daha erefli hibir marifet yoktur ve bu yaratl icabdr. nk, her eyin yaratl icab, onun hususiyetidir ve onun iin yaratlmlardr. Bu marifetin icab bozuk olan bir kalb, gda alma kabiliyeti bozulmu hasta beden gibidir. amuru, ekmekten ok sever. Tabi arzusunun eski hline gelmesi iin ona ila verilmezse ve bu bozuk arzular beraberinde giderse, dnyann zavalls olur, helak olur. Dier eylere kar ehveti, arzusu, Allah Tel'y

tanmasndan ok olanlar da hastadr. Tedavi edilmezlerse, br dnyann zavalls olurlar, helak olurlar. nsann bedenine bal olan btn arzu ve lezzetlerin lmle beraber snecekleri, tkenecekleri phesizdir. Bedene ait elemler de lmle bitecektir. Marifet lezzeti kalbe ait olup, lmle artar. Hatt daha parlak olur. Lezzetin artmas yle olur: Dier arzularn sknts kalkar. Inaallah Tel, kitabmzn sonunda, Muhabbet bahsinde, bunu uzun uzun anlatacaz.

ONYEDNC FASIL NSAN BEDENNDE ALLAH TELNIN AILACAK SUN'U nsann kalb hllerinden anlattklarmz, byle bir kitap iin kfidir. Bundan fazlasn renmek isteyenler iin Acib'l - Kalb kitabmz vardr. O kitabda ve bu kitabda, bir insann kendini tanmas tamamen anlatlamad. Anlattklarmz kalbin bz sfatlarnn izahdr [aklamasdr]. Bu, insann bir rkndr. Dier rkn de bedendir. Bedenin yaratlmasnda da alacak hller oktur. Dtaki ve iteki her bir uzuvda; garib, duyulmam mnlar, faydalar vardr. nsann bedeninde binlerce damar, sinir ve kemik vardr. Her birinin ekli ve sfat bakadr. Her

birinin vazifesi ayrdr. Senin ise onlardan haberin yoktur. Senin bildiin u kadardr: El ve ayak, tutmak ve yrmek iindir. Dil, konumak iindir. Ama gzn on ayr ksmdan yapldn, bunlardan biri vazifesini yapmazsa grme ii olmayacan bilmezsin ve yine bu ksmlarn her birinin ne yaptklarn ve hangi sebeple grmeye tesir ettiklerini bilemezsin. Gzn madde olarak bykln herkes bilir. Ona ait bilgiler ise cildlerle kitaplarda ancak anlatlmtr. Bunu da bilmemene amamak lzm. Karacier, dalak, d kesesi, bbrek ve buna benzer i organlarn vazifelerini de bilemezsin. Karacierin vazifesi, mideden kendisine gelen eitli gdalar kan renginde bir hle getirmek ve yedi uzva, yni btn vcuda yayacak ekle sokmaktr. Kan, cierde oluunca stnde sar renkli bir kpk bulunur. Bir de tortu brakr. Bu ise lenftir. Dalan vazifesi bu safray, lenfi kandan almaktr. Sar renkli kpk safradr. d kesesinin vazifesi bu safray emmek, toplamaktr. Kan, cierden knca, gayet ince ve suludur. Bbrein vazifesi, kandan suyu almaktr. Ancak bylece kan, safrasz ve lenfsiz kendi renginde ve kvamnda damarlara ular. Safra kesesinde bir arza olursa, safra kana karr. Sarlk hastal meydana gelir. Safra ile alkal dier hastalklar da ba gsterir. Dalak iyi almazsa lenf kana karr. Lenfav hastalklar meydana gelir. Bbrekler almazsa su kana karr, istiska [deri alt su toplama dem] hastal meydana gelir.

Bunun gibi, insann dndaki ve iindeki her paray bir i iin yaratmlardr. Beden bunlarsz salam olamaz. Belki, insann bedeni, lemin bir nmunesidir, muhtasardr. lemde yaratlan her eyin insanda bir numunesi [misali] vardr. Kemik da gibi, damarlar nehirler gibidir. Kllar ise aalara, beyin gklere, duygu azalar yldzlara benzemektedir. Bunu uzun anlatrsak ok srer. lemdeki her eyin insanda bir numunesi, bir benzeri vardr. Domuz, kurt, at, eytan, cin ve melek gibi. Daha nce bunlara iaret eyledik. lemde olan her san'atn onda bir benzeri vardr. Midedeki kuvvet, a gibidir. Yemekleri hazmeder. Saf gdalar ciere, tortu ve posalarn barsaklara gnderen rac gibidir. Gdalar cierde kan hline getiren boyacdr. Kan gste beyaz st yapan, iki yumurtada beyaz nutfe [meni] yapan amarc, bbrekler de cierden su ekip mesaneye gtren saka, byk abdesti dar atan, p gibidir. Safray ve lenfi harekete getirip, bedene zarar veren kuvvet, hrsz gibidir. Safray ve hastalklar gideren kuvvet, adil bir bakana benzer ki, uzatrsak bunun da sonu gelmez. Bunlardan maksat, bedenin iinde i yapan nice organlar olduunu bilmendir. Her biri bir ile megul olurken, sen tatl tatl uykudasn. Onlar sana hizmetten bir n bile geri durmuyorlar. Sen ise onlar tanmyorsun. Ayn zamanda sana olan hizmetlerine de kretmiyorsun! Bir kimse hizmetisini bir gn sana hizmet ve yardma gnderse, btn gn belki hayatn

boyunca ona teekkr edersin. Ama bu kadar sanatkrlar bedenin iinde hizmetinde bulunduran, hayatn boyunca onlar sana hizmetten bir an geri brakmayan hatrlamazsn. Bedenin yapsn, terkibini ve her azann faydalarn bilmeye ilm-i terih denir. Bu, derin bir ilimdir, insanlar bunu bilmezler ve dokunmazlar. Okuyanlar tb ilminde mderris [profesr] olmak iin okurlar. Halbuki tb ve tb ilmi de muhtasardr, ksadr. Lzumlu ise de, din ile alkas yoktur. Fakat bedenine Allah Tel'nn yarattklarndaki akllan durduracak incelikleri grmek iin bakldnda, Allah Tela'nn sfatlarndan sfat kendiliinden olur: Birincisi, bilir ki, bu kalbn [bedenin] ustas ve bu ahsn yaratcsnn kudreti tamdr. Noksanlk ve acizlik O'nun kudretine yanaamaz. Zira, bir damla sudan byle bir insan yaratabiliyor. Bunu yapabilen, lmden sonra diriltmeyi daha kolay yapar. kincisi, bu bedeni yaratann ilminin, her eyi kuatan bir ilim olduunu bilir. Zira, byle alacak eylerin, byle alacak faydalarla bir arada bulunmas, ancak en stn bir ilimle olabilir. ncs, kullarna ltuf, rahmet ve inayetinin sonu yoktur. Zira, yaratlmas lzumlu olanlardan bir tane brakmayp, hepsini yaratt. Onlar zaruri lzmdrlar. Kalb, cier, beyin ve canllk gibi. nsann ihtiyac olduu, fakat zaruri olmad eyleri de yaratt. El, ayak, gz ve dil gibi. Hepsini o verdi. Lzm olmayan, zaruri de olmayan fakat

fazlalk da olmayp gzellie sebep olanlar da verdi: San siyahl, dudan krmzl, kan kavislii ve kirpiklerin dzgnl ve buna benzer eyler. Bu ltuf ve inayetini yalnz insanoluna vermedi. Btn yaratklarna, sivrisinee, arya ve sinee de verdi. Evet, bunlardan her birine lzm olanlar verdi. ekillerini ve suretlerini, gzel izgilerle ve renklerle ssledi. O hlde insann vcudunun yaratlmasna dikkatle bakmak, Allah Tel'nm sfatlarn bilmenin anahtardr. Bu ekilde ve bu sebeple bu ilim kymetli olur. Hekimlerin bu ilme ihtiyac olmasnda, bu eref yoktur. iirdeki, kitap yazmadaki ve sanattaki incelikleri ne kadar ok bilirsen, airin, yazarn ve sanat sahibinin bykl, kalbinde artar. Allah Tel'nn ilerindeki incelikler ve akln eremedii mnlar, bunlar yapan Allah Tel'nn byklnn anahtardr. Bu da kendini bilmekten bir ksmdr. Fakat kalb ilmine gre muhtasardr. nk bu, beden ilmidir. Beden ise binek hayvan gibidir. Kalb, stndeki svariye benzer. Maksat svarinin yaratlmasdr, binein deil. nk binek hayvan, ona binen iindir. Binici, binek hayvan iin deildir. Bu kadarn sylemekle insann kendisini byle kolay anlayamayacan bildirdik. Hlbuki, sana senden daha yakn hibir ey yoktur. Kendini tanmayp, bakalarn tandn, bildiini iddia eden, kendini doyuracak yemei olmad hlde ehirdeki fakirlerin hepsinin

kendi yemeini yemekte olduklarn iddia etmesine benzer ki, gayet irkin ve yakk almayan bir eydir.

ONSEKZNC FASIL NSAN BU DNYADA SON DERECE CZ VE NOKSANDIR Buraya kadar anlatlanlardan, insann kalb cevherinin kymetini, czini ve bykln anladn. imdi bil ki, bu kymetli cevheri sana verdiler ve sonra seni onun zerine rttler! Onu aramaz, zayi eder ve onu unutursan ok aldanrsn ve byk ziyanlara duar olursun. Kalbini yeniden aramaya, dnya megalelerinden kurtulmaya ve onu kendi yksek makamna ulatrmaya gayret et. Onun eref ve izzeti, br dnyada anlalacaktr. zntsz ne'e, fensz beka, acsz kudret, phesiz marifet ve Allah Tel'y perdesiz grmek olacaktr. Fakat, bu dnyada onun [yni insann] erefi, kendisinde bulunan istidat [doutan gelen sonradan gelitirebilen] ve liyakat ile hakiki eref ve izzete kavumaktr. Yoksa, bugn ondan daha kusurlu ve zavall kim vardr. Zira aln, susuzluun, scakln, soukluun, hastaln, zdrabn, elemin, skntnn, hmn ve hrsn esiri olmutur. Rahatnn ve lezzetinin bulunduu eyler,

ona zarardr. Ona faydal olanlar ac ve elemle karktr. Aziz ve kymetli olan kimse, ya ilim, ya kuvvet ve kudret, ya himmet [manevi yardm] ve irade, veyahut da yznn gzellii ile kymetli ve azizdir. nsann ilmine bakarsan, ondan daha cahil kim vardr? Zira, eer beyninde bir damar erilse, leceinden yahut delireceinden korkulur. nsan ise, neden olduunu ve ilcnn ne olduunu bilemez. Belki de ilc yanndadr, onu daima grr, fakat bilmez. Kuvvet ve kudretine bakarsan, ondan daha ciz kim vardr? Zira sinek ile boy lemez. Kendisine musallat olan sivrisinein elinde helak olur. Ar, inesini kendisine batrrsa, uyumaz ve huzursuz olur. Himmetine bakarsan, bir dang [yaklak olarak yarm gram] gm veya altn kaybetse, hli deiir ve zlr. Alk zamannda bir lokma verilmezse, baylr kalr. O hlde bundan aalk olur mu? Yznn gzelliine bakarsan, plk zerine rtlm post gibidir. ki gn kendini ykamazsa, yznde yle bedlik ve irkinlik olur ki, kendisinden tiksinir, fena bir koku hissedilir. Onun karnnda tayp hamalln yapt ve gnde birka defa eliyle ykad pis kokulu kazurattan daha aa hangi ey vardr? Bir gn eyh Eb Sad-i Eb'1-Hayr (rahmetullahi aleyh) sofilerle beraber gidiyordu. Bir ara, lm

kuyusunu temizlemekle uraanlarn yanndan geiyorlard. Yol necasetlenmi, etraf pislik ierisinde idi. Sofiler burunlarn tutup, hepsi bir tarafa katlar. eyh, olduu yerde durdu ve yle syledi: Ey insanlar, baknz bu pislikler bana ne sylyor. Diyorlar ki, dn pazarda (nefis ve leziz yiyecekler eklinde) idik. Hepiniz bizi ele geirmek iin, keselerinizi boaltmtnz. Bir geceden fazla sizinle kalmadk. Bu hle geldik! Bizim mi sizden, yoksa sizin mi bizden kamanz yakr?. Hakikaten insan, bu dnyada noksanlk, acizlik ve zavallln son noktasndadr. Pazara karlma gn yarn olacaktr. Eer kimy-y saadet kalb cevherine derse, hayvanlar seviyesinden melekler derecesine ykselir. Yok, eer yzn dnyaya ve dnya arzularna dnerse, yarn kpek ve domuzdan aa olur. nk, onlarn hepsi toprak olacak ve elem ekmeyecektir. O ise azabda kalacaktr. erefini bildii gibi, noksanln ve zavallln da bilmelidir. Bu sebepten dolay kendini bilmek, Allah Tel'y bilmek anahtarlarndan bir anahtardr. Kendini bilmek hususunda bu kadar kfidir. Byle bir kitapta sylediimizden fazlasn anlatmak imknszdr. Ve billahi't-tevfik. Muvaffakiyet Cenb- Hak'tandr.

KNC UNVAN

ALLAH TEALAYI TANIMAK [Bu unvanda on fasl vardr]

BRNC FASIL KENDN BLMEK, ALLAH TEL'YI BLMENN ANAHTARIDIR Bil ki, gemi peygamberlerin kitaplarnda, insana hitab eden u sz mehurdur: Ey insan! Rabbini tanmak iin kendini tan. Haberlerde [hadislerde] ve eserlerde [selef-i slihnin szlerinde] geldi ki: Kendini bilen, Rabbini bilir. Bu sz una iarettir ki, insann kendisi bir aynadr, ona bakan, Hakk grr! Birok insan kendine bakar ve fakat Hakk gremez. O hlde kendini bilmek iin, Allah Tel'y bilmeye hangi yolun vesile olduunu renmek lzmdr. Bu da iki ekildedir: Biri ok derindir. Bunu ok kimse anlayamaz. Bundan bahsetmek doru olmaz. Herkesin anlayabildii ekil ise, su gtrmez biimde aktr. Avam insan, kendi ztndan Allah Tel'nn ztnn varln, kendi sfatlarndan Allah Tel'nn sfatlarn, kendi bedeni ve zalar olan ahs memleketindeki tasarruftan, Allah Tel'nn btn lemlerdeki tasarrufunu bilendir. Bu, yle izah edilir: Her eyden nce kendini varlyla bilince anlar ki, bundan nce, nice yllar

gemitir. Kendinin nam, nian yok idi. Hususan Allah Tel buyurur: nsann zerine uzun devirden yle bir zaman gel [ib ge] di ki [o vakit] o, anlmaya deer bir ey bile deildi. Hakykat, biz insan birbiriyle kark bir damla sudan yarattk. Onu imtihan ediyoruz. Bu sebeple onu iitici, grc yaptk (1). nsann kendi aslndan anlayabildii, varlndan nce nutfe olmasdr. Fena kokulu bir damla su; onda akl, kulak, gz, ba, el, ayak, dil, damar, sinir, kemik, deri ve et gibi eyler yoktur. Belki, beyaz ekilde bir sudur. Fakat, btn bu akllara durgunluk veren hller onda meydana gelmitir. Ama bunlar o mu, yoksa bir bakas m meydana getirdi? Ve yine zaruri olarak bilir ki, insan, keml mertebesinde, her zas yerinde olduu hlde, bir kl ucu yaratmaktan cizdir. Demek ki, bir su damlas iken daha ciz ve noksan idi. Netice olarak anlald ki, kendi ztnn varlndan, Allah Tel'nn ztnn varl belli olur. Bir ksmn anlattmz bedenindeki zahir ve btn alacak hllere baknca, kendini yaratann kudretini grr ve bilir ki, her bakmdan tam bir kudret [yaratan] vardr, istediini, istedii gibi yaratr. Bundan daha stn hangi kudret olabilir ki, byle hakir ve aa bir damla sudan olgun, gzel, hikmetli ve alacak bir ahs yaratyor. Kendinde olan akl almaz bu inceliklere ve zalarnn faydalarna ve herbirinin ne hikmetle yaratldna, el, ayak, gz, dil ve di gibi zahir

azalarna, dalak, cier ve d kesesine ve buna benzer dier i azalarna baknca, kendini yaratann ilmini bilip her bakmdan tam ve her eyi kuatmakta olduunu ve yine byle bir limin bildiinin hibir ey olmadm anlar. nk, btn aklllarn akl bir araya gelse, onlara uzun mr verilse, bu azalardan birini, yaratlnda olduu ekilden karp daha iyi yapmay dnseler, yapamazlar! Mesel, yenilen eyleri kesmek iin keskin olan n dilerini, ezmek ve tmek iin ular dz olan az dilerini, deirmene ezebilecei, tebilecei eyleri atan dil kreini, dilin altnda bulunup, icabettii vakitte yemekleri slatacak, hamur hline getirecek kadar salg yapan kuvvetini, sonra boaza gidip, orada da kalmamasn, btn dnyann aklllar, bundan daha mtekmil ve bundan daha iyi bir baka ekilde yapamazlar. Elin be parma da bunun gibidir. Drd bir tarafta, ba parmak ise onlardan biraz daha uzakta ve ksadr. yle ki: Hepsiyle birleebilir ve hepsinin zerine gelebilir. Hepsinde boum, bunda ise iki boum vardr. yle yaplmtr ki, isterse tutar, isterse avu yapar, sterse krek gibi yapar, isterse skar yumruk yapar, isterse tekrar aar, kevgir veya tabak gibi yapar. Birok ekillerle nice iler yapar. Eer cihann limleri bu parmaklarn yaratlnda bir baka ekil dnseler, mesel hepsi ayn hizada, yahut bir tarafta, ikisi bir tarafta, yahut be yerine alt veya drt olmas icabederdi, yahut boumlar veya drt olmas lzm gelirdi deseler veya dnseler,

byle dnce ve szleri eksik olup, Allah Tel'nm bu yaratt en mtekmilidir. Bununla anlalyor ki, Yaratann ilmi bu ahs muhittir ve her eye muttalidir. nsann, her bir parasnda bunun gibi hikmetler, faydalar vardr. Bir kimse bu hikmetleri ne kadar ok bilirse, Allah Teal'nn ilminin azametine hayranl o kadar ok olur. nsan kendi ihtiyalarna, nce yemeye, giymeye ve meskene baknca ve yenecek eylerin yamura, rzgra, buluta, scaa ve soua muhta olduuna dikkat edince, onu salha kavuturacak san'atlara ve san'at iin lzm olan demir, tahta, bakr, pirin ve dier letlere ve bu aletlerin nasl yapldna dair bilgilere bakar. Sonra btn bu yaratlan ve yaplanlardaki eklin tamamlna ve gzelliinin mkemmeliyetine bakar. Her birinden o kadar eitler bulunur ki, eer yaratlm olmasalard, kimsenin hatrna gelmeyeceklerine, istenemeyeceklerine dikkat ederse, istenmeyen ve bilinmeyen bu eylerin Allah'n ltuf ve merhametiyle olduunu grr. Buradan bir husus daha bilinir: Velilerin [Allah dostlarnn] hayat Allah Teal' iledir. Bu da, btn mahlklara, ltuf, rahmet ve inayettir. Hususan, Rahmetim, gazabm amtr (2), buyuruldu. Bunun gibi, Peygamber Efendimiz buyurdu ki: Allah Tel'nn kullarna, efkati, bir annenin st emzirdii ocuuna efkatinden daha oktur (3). O hlde, kendi ztnn zuhurundan, Allah Tel'nm ztn grr. Kendi incelii, paral ve

zalarnn okluundan; Hakkn kudretini, kemlini grr. Etrafndaki alacak hikmetler ve faydalarda, Hakkn ilminin kemlini grr. Zaruri olarak, yahut ihtiya olarak, yahut, iyilik ve gzellik iin olanlarn hepsinin kendinde yaratldn ve bir arada bulunduunu anlaynca, Allah Tel'nm ltuf ve rahmetini grr, ite bunun iin kendini tanmak, Allah Tel'y bilmenin anahtar olur. (1) 76 - Dehr: l - 2. (2) 7 Araf: l 56. (3) H. Edep, 13; M. Tevbe, 22.

KNC FASIL ALLAH TEAL'NIN TENZH VE TAKDSN BLMEK Allah Tel'nn sfatlarn, kendi sfatlarndan, ve ztn, kendi ztndan bildii gibi, Allah Tel'nn tenzih ve takdisini de kendi tenzih ve takdisinden bilir. Allah Tel hakknda tenzh ve takdisin mns, vehme ve hayle gelen her eyden beri, mukaddes ve yksek olmasdr. O'nun, tasarrufunun haricinde olan hibir yer olmad hlde, kendisine bir yer izafe edilmekten mnezzehtir, uzaktr. nsan, bunun numunesini kendinde grebilir. Kalb dediimiz ruhunun

hakikati, vehim ve hayle gelen her eyden mnezzehtir. Onun iin l ve say olmayacan, blnemeyeceini de sylemitik. Byle olunca, rengi, ekli de olmaz. ekli ve ls olmayan bir eyin hayle gelmesi imknszdr. Gzn grd veya benzerini grd ey, hayle gelir. Gz ve hayle verilenler ise ekil ve renklerden baka' bir ey deildir. Yaratl icab sorulacak olan (nasl bir eydir?) in mns, ekli nasldr, kk mdr, byk mdr? demektir. Bu sfatlarn kendisine yanaamad bir ey iin, nasl sorusu lzumsuz ve bo olur. Nasldr sorusunun kendisine sorulamayaca bir eyi bilmek istersen, kendi hakikatine bak. Hakk tanmak yeri olan senin hakikatin blnmez, llmez, kemmiyet ve keyfiyet ona yanaamaz. Bir kimse, Ruh nasl eydir? diye sorsa, cevab, Nasl demenin ona yolu yoktur! olur. Kendini bu sfatlarla bilince, Allah Tel'nn bu takdis ve tenzihe daha lyk olduunu anlarsn, insanlar nasl olduu bilinmeyen bir varla aarlar, ite kendileri yledir ve kendilerini bilmezler! Hatt insan kendi bedenine dikkat ederse, nasl olduu bilinmeyen binlerce ey bulur. Bunlarn hibirini grmez. Mesel, ak ve derdi gz grmez. Nasl olduunu bilmek istese, yine bilemez. nk, byle eylerin ekli ve rengi yoktur. Bu suale sebep bile yoktur. Hatt bir kimse sesin hakikatini renmeye alsa, yahut kokunun ve tadmann hakikatinin nasl olduunu bilmek istese, bilemez. Bunun sebebi, nasl ve ne gibi?

sorular, grme duygusundan meydana gelen hayl icab eyler olduu iin, her eyden gzn nasibini, payn aramak istemesidir. Ses gibi, kulakla alkal olan eyden, gzn hi nasibi yoktur. Gzn, sesin nasl ve ne gibi olduunu renmek istemesi ise muhaldir [imkanszdr]. nk ses, gzn nasibi olmaktan mnezzehtir. Renk ve ekil de kulan nasibi olmaktan mnezzehtir. Bunun gibi, lzm olan eyi kalbin anlamas ve akln bilmesi, btn his zalarnn nasibi olmaktan mnezzehtir. Nasl ve ne gibi sorular, his olunanlar iindir. Burada uzun yazmak ve derine dalmak icabeder [gerekir]. Akli ilimlerden bahseden kitablarmzda uzun uzun anlattk. Bu kitabda bu kadan kfidir. Maksad; insann nasl olduu bilinmeyen kendinden, Allah Tel'nn nasl olduunun bilinemeyeceini anlamasdr. nsan bilir ki, ruh vardr ve bedenin padiahdr. Bedeninde bilinebilen her ey, onun lkesidir. O ise nasl olduu bilinmeyen bir eydir. Bunun gibi, kinatn padiah (Allah Tel'nn da nasl olduu bilinemez. His olunan gibi bilinen her ey onun mlk, memleketidir. Allah Tel'nn tenzihini bildiren dier bir husus da, ona hibir yer izafe edilmemesidir. Ruh da hibir eye izafe olunamaz. Ruh, eldedir, ayaktadr, batadr veya baka bir yerdedir denemez. Belki bedenin btn ksmlar ayrlr, blnr, o ise blnmez. Blnemeyenin blnene girmesi muhaldir. nk, o zaman, o da blnebilir bir hl alr! Hibir uzuvda olduu sylenemedii hlde, hibir uzuv onun tasarrufunun dnda kalmaz.

Bilkis hepsi onun emrinde, tasarrufundadrlar. O hepsinin hkimidir. Hususan, btn kinat, kinatn hkimi olan Allah Tel'nn tasarrufundadr. O ise, kendisine bir yer izafe edilmekten, filn yerdedir denmekten mnezzehtir, beridir. Takdisi bu ekilde anlatmak, ruhun hususiyetini ve srrn aklamakla olur. Buna ise izin yoktur. Hepsini anlayabilmek, Allah Tel demi [yni Ademin hakikatini, rhunu] kendi suretinde yaratt (1) hads-i erifiyle aklanabilir. (1) H. sti'zn, 1; M. Birr 115, Cennet, 28.

NC FASIL ALLAH TEL'NIN SALTANATI Allah Tel'nn ztnn var olduu, sfatlar, nasl ve ne gibi sorulardan mnezzeh ve mukaddes olduu, bir yerde olmaktan mnezzeh olduu, hepsinin anahtar insann kendi nefsini tanmak olduu anlalnca, bilmekten, tanmaktan bir ksm kalm oluyor. Meleklere i vermesi, meleklerin onun emrine uymas, melekler vastasiyle ilerin olmas, gkten yere emir gndermesi, gklerin ve yldzlarn hareketi, yerde olanlarn ilerinin gklere bal olmas, rzklar anahtarnn ge havale edilmesi nasl oluyor? diye sorulmas mmkn olan sorulardandr. Allah Tel'y tanmakta, bu mhim bir bahistir.

Buna Mrifet-i efl, yni fiilleri tanma denir. Bundan ncekilere, Mrifet-i zt ve mrifet-i sfat denildii gibi... Bunun anahtar da, kendini tanmaktr. Kendi memleketindeki padiahln nasl yrttn bilmezsen, kinatn padiahnn hkmn yrttn nasl bilmek istersin? nce kendini tan ve bir iine dikkat et. Mesel kt zerine Bismillah yazmak istediin zaman, nce arzu ve istek meydana gelir, sonra kalbinde bir hareket ve kmldama duyulur. Bu etten olan yrek ki, sol taraftadr. Ondan bir cism-i ltif hareket eder ve beyne gider. Bu cism-i ltife tabibler, ruh diyorlar. His ve hareket kuvvetlerini tamaktadr. Hayvanlarda olan ruh ise daha bakadr. Bu ruh lebilir. Bizim kalb dediimiz ruh ise, hayvanlarda yoktur. Asla lmez. nk o, Allah Tel'y bilme, anlama yeridir. Bu ruh beyne ulanca, Bismillh'n sureti hayl kuvvetinin yeri olan beynin birinci odasnda (merkezinde) meydana gelmi olur. Beyinden kan sinirler her tarafa dalr. Parmaklarnn ucunda iplik gibi dmlenir. Beyinden bu sinirlere uyarma verilir. Zayf, kuru olanlarn kollarnda sinirler grlebilir. Sonra sinirler kmldanr, parmaklarn ulan hareket eder ve sonra da parmaklar kalemi harekete geirir. Kalem de mrekkebi harekete geirir. Bylece hislerin yardmyla hayl hazinesinde olan Bismillh'n suretine uygun olarak Besmele ktta meydana gelir. Bunda bilhassa gzn yardm oktur. Bu iin balangcnda sende bir istek meydana

geldii gibi, her iin evvelinde Allah Tel'nn sfatlarndan bir sfat vardr; buna-irde denir. Bu irdenin ilk eseri, kalbinde meydana geldii ve sonra dier yerlere ulat gibi; Allah Tel'nn irdesinin eseri de nce Ar'ta meydana gelir, sonra dier yerlere ular, Buhar gibi bir cism-i ltf kalb damarlaryla bu eseri beyne ulatrd gibi ki bu cisme ruh derler, Allah Tel'nm ltif bir cevheri de o eseri Ar'a-ulatrr; Ar'tan da, Krsi'ye ulatrr. Bu cevhere melek denir, ruh denir ve Rhu'l-Kuds denir. Kalbin eserinin beyne ulamas, beynin kalbin tesiri [etkisi] ve tasarrufu altnda olmas gibi, irde eseri nce Allah Tel'dan Krsi'ye ular; Krs ise Ar'n altndadr. Senin fiilin ve muradn olan Besmele'nin sureti, beynin birinci odasnda meydana geldii ve yapt i buna uygun olarak ortaya kt gibi, kinatta meydana gelecek her eyin sureti, nce Levh-i Mahfz'a nakedilir. Beynindeki ltif kuvvetin sinirleri, sinirlerin eli ve parmaklar, parmaklarn da kalemi hareket ettirdii gibi, Ar'n ve Krs'nin zerinde mvekkel olan [orada i gren] ltif cevherler, gkleri ve yldzlan hareket ettirir. Beyin kuvveti vcut kirilerini [veterleri], kaslar ve parmak sinirlerini harekete getirdii gibi, melek denen bu ltif cevherler, yldzlar ve onlarn ualar vastasiyle sfli olan leme gelir ve oradaki drt unsuru harekete geirir. Bu drt ey scaklk, nemlilik, soukluk ve kuruluktur. Mrekkep kalemini, Besmele meydana gelecek ekilde

kaydrp durdurduu gibi, bu scaklk ve soukluk, suyu, topra ve bu drt unsuru harekete geirir. Kdn mrekkebi kabul etmesi, mrekkebin baz yerde dank, baz yerde toplu olmas gibi, yallk, nemlilik bu drt unsura ekil verir. Kuruluk bu ekilleri bozmaktan korur. Eer yallk olmasayd, kat'iyyen ekil olmazd. Kuruluk olmasayd, ekiller bozulurdu. Gzn yardmyla kalemin iini tamamlamas, hareketini bitirmesiyle hayl hazinesinde olana uygun olarak Besmele'nin yazlmas gibi, meleklerin yardmyla scaklk ve soukluun bu unsurlar hareket ettirip, hayvan, bitki ve dierleri bu dnyada, Levh-i Mahfz'-da olduu ekilde meydana gelir. Bedende btn iler nce kalbde zahir olduu ve sonra btn azalara dald gibi, madde alemindeki iler de evvel Ar'ta meydana gelir ve Ar'tan btn madde lemine ular. Bu hususiyeti evvel kalbin kabul edip, dierlerinin ondan aa olmas ve kalbde bir yer isnad edip, Orada mesken kurmusun dncesi gibi, Allah Tel'nm her eye galibiyeti Ar vastasiyledir. Bunun iin yeri orasdr zannederler. Kalbine galib olup, ilerin doru olduu ve bylece btn beden memleketini gzel idare ettiin gibi, Allah Tel Ar'n yaratlmasnda Ar'a galib olup, Ar' dorulttu. Karar kld. Memleketin dzeni yaplm oldu. Bahusus yet-i kerme byle geldi: Ar' istil edip, her eyi hkm altna ald. Btn ileri idare ediyor... (1). Bil ki, bunlarn hepsi dorudur. Basiret sahiplerine

ak keiflerle bildirilmektedir. Bunu da Allah Tela, dem'i [Adem'in hakikatini, ruhunu] kendi suretinde yaratt (2), hads-i erifinin hakikati ile bildirmilerdir. Muhakkak bilmelisin ki, padiah ve padiahl padiahlardan bakas bilmez. Eer byle olmasayd, sana onun 'memleketinde padiahlk verilirdi. Allah Tel'nn mlknden ve padiahlndan sana bir para verilmi olurdu; o zaman lemlerin sahibini tanyamazdn. O hlde senin iin yaratlm olan padiahla kret. Sana padiahlk ve kendi memleketine benzeyen bir memleket verdi. Kalbini Ar eyledi. Kalbin menba' olan hayvani ruhunu srafil, beynini Krsi, hayl hazineni Levh-i Mahfuz, gz, kulak ve btn duygularn ayr ayr birer melek; sinir sisteminin merkezi olan beyinciini de gkler ve yldzlar gibi yaratt. Parman, kalemi ve mrekkebi senin emrine verdi. Seni tek ve nasl olduu belli olmayan ekilde yaratt ve hepsine padiah eyledi. Sonra da sana, Sakn! Kendinden ve padiahlndan gafil olma ki, yaratandan da gafil olmayasn buyurdu. Elbette Allah Tela dem'i kendi suretinde yaratt. O hlde, ey insan! Nefsini bil ve Rabbini tan... (1) Ynus: 3 (2) H. sti'zn, 1; M. Blrr, 115. Cennet, 28.

DRDNC FASIL

NSANIN ZALARININ KUVVETLER VE SIFATLARI LE OLAN BALILII [NCEK FASILA EK] nsann saltanat ile Mlik'1-Mlk [mlkn sahibi] olan Allah Tel'nn saltanat arasnda yaptmz bu mukayeseli izahtan, iki byk ilme iaret olundu: Biri, insann kendini tanmas, zalarnn kuvvetleri ve sfatlan ile olan ball, sfatlarnn ve kuvvetlerinin kalbe ballnn nasl olduu ilmidir. Bu, byle bir kitapta incelenemeyecek kadar uzun bir ilimdir. Dieri lemin Padiahnn, memleketinin meleklere olan ballnn tafsili, meleklerin birbirleri ile olan irtibat, gklerin, Krs'nin ve Ar'n meleklerle olan alkas; bu ilim ise daha uzundur. Bundan maksat zeki olanlarn bu kadarna inanmas ve Allah Teala'nn azametini bununla bilmesidir. Aklsz olanlarn, btn bu gzelliklerle byle bir Hazretin mtalasndan mahrum kaldklarn, nasl gafil olduklarn ve nasl aldandklarn bilmesidir. Allah Tel'nn cemlinden, halk, zaten ne anlayabilir? Halkn tanyabilmesi iin bu anlattklarmz nedir ki!

BENC FASIL

TABYYECLERN VE MNECCMLERN KARINCAYA BENZETLMES Bu zavall ve nasipsiz tabiiyyeciler [tabiatlar] ve mneccimler [astrologlar, astronomi ile uraanlar], ileri, tabiata ve yldzlara havale eylediler. Bunlarn hli kt zerinde yryen karnca gibidir. Siyahlaan ve zerinde bir ekil meydana gelen bir kt grr; dikkat eder, kalemin ucunu grr ve sevinip der ki; Bu iin hakikatini anladm ve kanaat getirdim ki; ekilleri kalem yapyor. Bu, lemlerin hareket ettirilmesinden ciz olup, bir ey bilmeyen bir tabiiyyeci gibidir. Sonra gelen ikinci karncann, gz daha ak ve gr mesafesi daha fazladr. Der ki: Hat ettin. nk, ben bu kalemi mstakil bulmuyorum. Onun tesinde baka bir ey daha gryorum, bu ekilleri o yapyor. Buna sevinir. Dorusunu anladm ki, ekli yapan kalem deil, parmaktr. Kalem ise onun emrindedir der. Bu, gr biraz daha geni olan ve hdiselerin yldzlar vastas ile olduunu zanneden, fakat yldzlarn meleklerin emrinde olduunu ve bunun tesindeki mertebeleri bilemeyen mneccim gibidir. Madde leminde, mneccimler ve tabiiyyeciler arasndaki fark, bir ihtilf mevzuu olduu gibi, ruhlar lemine ykselen insanlar arasnda da bu ihtilf vardr. Zira, birok insanlar madde leminden terakki eylediler, maddenin dnda baka bir eye kavutular. Sonra evvelki dereceye

indiler. Bylece ruhlar lemine ykselme yolu onlara kapand. Nurlar lemi olan ruhlar leminde de bunun gibi, tehlikeli geitler ve mniler oktur. O derecelerin bazs yldz gibi, bazs ay gibi ve bazs da gne gibidir. Bu merdiven, gklerin melektu kendilerine gsterilen kimselerin miracdr. Hususan, brahim aleyhisselm hakknda Allah Tel yle bildirdi: Bylece brahim'e gklerin ve yerin melektunu gsterdik (1). O makamda brahim aleyhisselm yle der: phesiz ki ben, muvahhid [Allah' bir tanyc] olarak, yzm o gkleri ve yeri yaratm olan Allah'a ynelttim... (2). Bunun iin Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Muhakkak ki, Allah Tel iin yetmi nur perdesi vardr. Eer onlar aarsa gzellii bakanlar yakar (3). Bunu, Mikt'l-Envr ve Misfat'l-Esrr kitaplarmzda uzun uzun anlattk, oradan renmek mmkndr. Maksadmz, zavall tabiiyyecilerin bir eyi, scakla, yala, souklua ve kurulua havale etmelerini bildirmektir. nk onlar diyor ki, eer bunlar Allah Tel'nn sebepleri arasnda olmasayd, tb ilmi bozulurdu. Fakat yanlmalarnn sebebi, ksa grl olmas ve ilk merhalede taklp kalmalardr. O merhalede tbilik deil asillik, hizmetilik deil efendilik ispat etmesidir, O ise, kendini, en arkada, ayakkablarn bulunduu yeri seen, en pejmrde hizmetilerden eyledi. Sebepler arasna yldzlar koyan mneccimler derler ki, byle olmasayd, gece - gndz ayn olurdu.

nk, gne dnyay aydnlatan ve stan bir yldzdr. K ve yaz ayn olurdu. Yazn scak olmas, gnein yakn olmasndandr. [Yazn scak olmas gne nn daha dik ayla dnyaya gelmesidir. Dokuz asr evvel byle sylenmesini normal karlamak lazm.] Kn ise uzak oluyor. Gnei k ve hararet [scaklk] verici ekilde yaratan Allah Tei'nn kudreti, Zuhal yldzn souk ve kuru, Zhre yldzn ise, scak ve nemli yaratsa hi amamak lzm. Bu, islmiyet'e dokunmaz. Mneccimin yanld yer, yldzlar asl ve ilerin havale edildii son yer zannetmesi ve onlar bir kudret ve emir altnda grmemesi ve Gne, ay ve yldzlar, onun emri altndadr (4), kelmn bilmemesidir. Emir altnda olan i yapar. O hlde gne, ay ve yldzlar kendilerine verilen vazifeleri yapan iilerdir. Kendiliklerinden deil, i yaptran melekler tarafndan ite bulunduruluyorlar. Bunlar beyinde bulunan bir kuvvet merkezi tarafndan, etrafn tahriki altnda i yapan sinirler gibidir. Kalemin yazmas gibi en kk iler, bunlarn eli altnda olup, geri saflarda bulunan drt ana unsur eklinde olmadklar, hatt ba kede oturduklar hlde, yldzlar da basit birer hizmeti gibidirler. (1) 6 - En'm: 75. (2) 6 - En'm: 79. (3) H. tsti'zn. J; M. Birr. 115. Cennet, 28. (4) 7 - A'rf: 54.

ALTINCI FASIL NSANLARIN KRLER ZMRESNE BENZETLMES nsanlar arasndaki ayrlklarn ou, hepsinin sznde bir sebeple doruluk bulunmasdr. Fakat bazlar grmedikleri hlde, her eyi grdklerini zannederler. Bunlar ehirlerine fil gelmi olduunu duyup, onu tanmak isteyen krler gibidirler. ehirdeki krler fili elle tanyacaklarn zannettiler. Ellerini ona dokundurdular. Birinin eli hayvann kulana, dierininki ayana, bir bakasnnki baldrna, dier birininki de dilerine rast geldi. Bu krlerin hepsi bir araya gelince, filin nasl olduunu bunlardan sordular. Eli, hayvann ayana gelen dedi ki: Fil stun gibidir. Eli hayvann dilerine temas eden dedi ki: Fil direk gibidir. Eli kulana gelen dedi ki: Hal gibidir. Hepsi doru sylediler ve hepsi yanldlar! Zira her biri fili tamamen anladklarm sandlar. Ama anlayamadlar. Bunun gibi, mneccimler ve tabiblerden her birinin gz Allah Tel'nm huzurunda hizmet grenlerden birine takld. Onun saltanat ve hkimiyetinden arp, Benim hkimim budur. Benim Rabbim budur dediler. T o zamana kadar ki, bir kimseyi daha ilerlettiler, btn noksanlarn ve onun tesini grd ve Bu, dierinin altndadr. Altta olan ilh olamaz dedi. Bahusus Kur'n- Kerim, ibrahim aleyhisselmn,

Batanlar, rtlenleri sevmem, dediini haber veriyor.

YEDNC FASIL YILDIZLARIN VE BURLARIN PADAHIN KUDRETNE TEBH Yldzlar, uydular, on ikiye ayrlan yldzlar semsnn burlar ve hepsinin tesinde, ok uzanda olan Ar, bir ynden bir padiaha benzemektedir ki, vezirin oturduu hususi bir odas, bu odann etrafnda on iki pencereli bir salon vardr. Her pencerede vezirin bir vekili bulunur. Yedi tane svari vekil, bu on iki pencerenin etrafnda dnerler. Vezirden kendilerine gelen emirleri bu vezir naillerinden [vekillerinden] duyarlar. Bu drt piyade ellerine verilen drt kemendi atarlar ve bir grubu, emre uyarak o hazrete gnderir, bir grubu ise o huzurdan uzaklatrrlar. Ar, hususi odadr. Memleketin vezirinin bulunduu yerdir. O ise meleklerin Allah Tel'ya en yakn olandr. Yldzlar sems salon gibidir. On iki bur, on iki penceredir. Vezirin nibleri [vekilleri! dier meleklerdir. Onlarn dereceleri en mukarreb meleklerin derecesinden daha aadr. Her birine ayr ayr ilim verilmitir. Yedi gezegen yedi svaridir. Bu on iki pencerenin etrafnda dolar ve her pencereden baka bir emir;

kendilerine ular. Drt unsur dedikleri ate, su, hava ve toprak, drt yaya hizmeti gibidirler. Kendi vatanlarndan ayrlmazlar. Scaklk, soukluk, yalk ve kuruluk olan drt tabiat [yaratl] onlarn elinde drt kemend gibidir. Mesel, bir kimseye yzn dnyadan dndrecek, znt ve korku kaplayacak, dnya nimetleri kalbine iyi gelmeyecek ve akbetinin znts kendisini istil edecek bir hl olursa, hekim, bu hasta oldu der. Buna malihulya hastal denir. Bunun ilc, kaynatlm kimyondur. Tabiiyyeci der ki, bu hastaln asl tabiatn kuruluundan gelmektedir. Beyni kaplar. Bu kuruluun sebebi k havasdr. Bahar gelip havada nem miktar fazlalamaynca dzelmez. Mneccim der ki, bu onda meydana gelen bir sevdadr. Sevda Merih ile aralarnda beenilmeyen bir uygunluun vki olduu Utarit yldzndan zahir olur. Utarit, Zhre ile Mteri'nin yanna gelmeyince, yahut aralarnda bur uzaklk olan iki yldz bir araya gelmeyince bu hl iyi olmaz. Hepsi doru sylyorlar. Fakat. Bu onlarn kavutuklar ilmin miktarncadr (1). Allah Tel'nm huzurunda saadetinde karar verilen kimse iin, Utarit ve Merih denen iki usta ve igzar nakbi, bu piyadelerden biri olan havaya kuruluk kemendini atmak, onun bana ve beynine drmek ve yzn btn dnya lezzetlerinden evirmek, korku ve elem kams ve irde ve istek dizginleri ile onu Allah Tel'nn huzuruna davet iin gnderirler. Bu ne tb ilminde, ne tabiat bilgisinde, ne de astronomi [felekiyyt] bilgilerinde

bulunur. Bilkis bu, memleketin her tarafn kuatan, O hazretin mil, nakb hizmetilerini iine alan, her birinin ne i yaptn ve hangi emirle hareket ettiini; insanlar nereye arp, neden menettiini bilen peygamberlik makamna mahsus ilim denizinden kmaktadr. O hlde hepsinin syledii dorudur. Fakat memleketin padiahnn ve kumandanlarnn srrndan haberi yoktur. Allah Tel bu yolla; bel, hastalk, sevda ve mihnet ile; halk kendisine aryor ve diyor ki: Bu hastalk deildir. Bizim ltuf kemendimizdir. Sevdiim kullarm bununla kendime arrm. Bel nce peygamberlere, sonra evliyaya ve sonra da herkesin fazilet ve derecesine gredir (2). Onlara hasta gzyle bakmayn ki, onlar bizdendir. Hasta oldum bana bakmaya gelmedin (3) (kudsi hads) onlar hakknda bildirilmektedir. O hlde evvelki misl, kendi bedeni iinde insann padiahlnn, bu misl de, bedenin dndaki memleketin doru yolda olduunu gstermektedir. Bu yzden bu bilgi de, kendini bilmekten meydana gelir. Bunun iin kendini tanmay kitabn birinci unvan eyledik. (1) 53 - Necm: 30. (2) Suyt, el -Cmi'us- Sagir, Eedd'n-Ns maddesi. (3) M. Birr, 43.

SEKZNC FASIL DRT TEBHN MNSINI BLMEK imdi u drt muhtasar kelimenin mnsn bilmeye sra geldi. Bunlar Allah Tel'y tanmaya kfidir. Sbhanallahi ve'l-hamdllhi ve la ilahe illllah vallah ekber. Kendi tenzihinden onun tenzihini bilince. Sbhnallah' anlam oldun. Kendi padiahlndan, hkimiyetinden, onun hkimiyetini, padiahlnn tafsilini, btn sebep ve vastalarn, ktibin elindeki kalem gibi onun emrinde olduunu anlaynca, Elhamdlillh'n mnsn bilirsin. Bilirsin ki, ondan baka nimet veren yoktur. Ondan bakasna hamd ve kr olmaz. Hi kimsenin kendi bana buyruk olmadn anlaynca, La ilhe illllah'n mnsn bilirsin. imdi Allahu Ekber'in mnsn anlamana sra geldi. Bil ki, btn bunlar rendin ve Allah Tel'dan hibir ey bilemedin. Zira Allah Ekber'in mns grnte, Allah Tel daha byk demektir. Hakikatta, insanlarn kendi kyaslar ile anlamalarndan daha byktr. Bunun mnas bir bakasndan daha byktr, demek deildir. nk, Ondan baka bir ey yoktur ki, Allah Tel ondan daha byk olsun! Btn var olanlar O'nun vcdunun nurundandr. Gnein ziyas, gneten baka deildir ki, gne nurundan, ziyasndan daha byktr denilebilsin. Allah Ekber'in mns, insanlarn kendi akllarnn ls

ile onu tanyabilmelerinden ok byk ve yksek demektir. Onun takdis ve tenzihinin, insann takdis ve tenzihi gibi olmasn sylemekten Allah Tel'ya snrz. Hatt, btn yarattklarna benzemekten ber ve uzaktr. Nerede kald ki, nsana benzesin! Onun hkimiyetinin insann kendi bedenindeki hkimiyeti gibi olduunu, yahut O'nun lim, Kudret ve dier sfatlarnn insann sfatlan gibi olduunu sylemekten yine Allah Tel'ya snrz. Belki bunlarn hepsi, Allah Telnn cemlinden bir eyin insanln czine gre, insanda hsl olmas iin birer numunedirler. Bu numune una benzer. Eer bir ocuk bize, Bakanln, saltanatn ve memleketi elinde bulundurmann zevki, lezzeti nasldr? diye sorsa, ona deriz ki: Cirit atmak ve top oynamak lezzeti gibidir. nk o, bundan baka lezzet bilmez. Kendisinde olmayanlar, kendinden olanlara benzeterek bilebilir. Halbuki padiahln lezzetinin, cirit atmakla hi alkas olmadn herkes bilir. Fakat lezzet ve zevk her ikisi iinde kullanlm oldu. Kelimelere muhatap olmak bakmndan ikisi de ayndr. Bu sebeple marifetin numunesi, ocuklarda bulunur. Bu numune ve benzetme ilerini de bu kabilden bil. O hlde: Allah Tel'nn keml ve hakikatini kendinden bakas bilemez.

DOKUZUNCU FASIL ERATA UYMAK SAADET YOLUDUR Allah Tel'y tanmay anlatmak uzundur. Bu kitaba smaz. Bu tanmann tamamn aramaya tevik ve tenbih iin bu kadar yetiir. Saadetin tamam, bu marifetten insann alabildii kadar almasdr. nsann saadeti, Allah Tel'y tanmakta ve ona kulluk ve ibadet eylemektedir. Marifetin, yni Allah Tel'y tanmann, saadet-i ebedi olmasnn sebebi daha nce anlatld. Kulluk ve ibadet etmenin insann saadetine sebep olmas yledir: nsan lnce, Allah Tel ile olacaktr. Dn O'na dorudur (1). Bir kimse, bir kimse ile devaml kalacaksa, onun rahat ve saadeti o kimseyi sevmesindedir. Onu ne kadar ok severse, o kadar mes'd olur. Zira sevdiini grmesiyle lezzet ve rahat artar. Marifet ve ok zikir olmakszn Allah sevgisi kalbde galib olmaz. Herkes sevdiini ok zikir eder, ok anar. Onu ne kadar ok zikrederse o kadar ok sever. Bunun iin Davud aleyhisselma vahiy geldi: Senin ren Benim, ess iin Benimledir. Bir n Benim zikrimden gafil olma. Zikrin kalbi istils, ibadete devamla olur. ibadet zevkini o zaman bulur. te bu zaman arzu ve ehvet balar kalbden kopar. Arzu balarnn kalbden kopmas, msiyetten, gnahtan el ekmekle olur. O hlde gnahlardan saknmak, kalbin rahatlna sebep olur. Saadetin tohumu da

budur. Buna felah [kurtulu] denir. Hususan Allah Tel buyurur: Muhakkak ki, kendini temizleyen ve Rabbinin ismini anan kurtuldu (2). Btn ameller ibadet olmaya lyk deildir. Bazlar lyk, bazlar deildir. Btn isteklerden el ekmek de mmkn deildir. Zaten btn arzu ve isteklerden el ekmek doru da deil. Zira yemek yemezse lr, cima' etmezse [cinsi mnasebette bulunmazsa] nesli kesilir. O hlde baz arzular bulundurmamak, bazlarn yapmak lzm olup, birini dierinden ayracak snr da bilmek lzmdr. Bu snr, iki ktan biridir: Ya insan akl, istei ve gayreti tarafn tutar ve kendi grn tercih eder, yahut da bir bakasna uyar. htiyar [kendi seimi] ve gayreti ile i yapmas mmkn olmaz. nk, onda galib olan arzular daima doru yolu ona gizler, istedii eyi doru imi gibi ona gsterir. O hlde tercih dizgininin onun elinde deil, bir bakasnn elinde olmas icabeder. Herkes, halkn en doru grls olmaya lyk deildir. Grleri en doru olanlar, peygamberlerdir (salvatullahi aleyhim ecmin). Demek ki, eriata uymak, hudut ve ahkmn gzetmek, saadet yolunun anahtardr. Ve kulluk da.bu demektir. Kendi tasarrufuyla, eriatn hududunu aan helak olur. Bunun iin Allah Tel buyurdu: Her kim Allah Tel'nn gsterdii l ve hududu aarsa kendine zulmetmi olur (3). (1) 5 - Mide: 18. (2) 87 - A'l: 14-15. (3) 65 Talk: 1.

ONUNCU FASIL EHL- BHENN YANLI VE CAHLLK YOLLARI Her eye mubah diyenler, Allah Tel'nn izdii huduttan ktlar. Yanlmalar ve cahillikleri yedi sebepten oldu. BRNC SEBEP: Allah Tel'ya iman etmeyen bir grubun cahilliidir. nk O'nu hayl ve vehim hazinesinde aradlar. O'nun nasl ve ne gibi olduunu aratrdlar. Bulamaynca inkr ettiler ve ilerin oluunu yldzlara ve tabiata havale ettiler, insanlar, dier hayvanlar, hikmet ve nizamla dolu bu alacak lemin kendiliinden meydana geldiini, yahut daima var olduunu veya kendinden haberi olmayan tabii bir ey olmayacan zannettiler. Bu kimse, yazlm gzel bir yazy grnce, bunun kudretli, lim ve irde sahibi bir ktib olmakszn, kendiliinden yazldn veya hep bu ekilde yazlm bulunduunu sanan kimse gibidir. Krl bu dereceye gelen kimse, hdiseleri yanl adan grr! Tabiiyyecilerin ve mneccimlerin yanlma sebeplerine daha evvel iaret eyledik. KNC SEBEP: Ahireti anlayamayan bir grubun cahilliidir. nsann nebat [bitkil ve dier hayvanlar gibi olduunu, lnce yok olacan, ona azab,

eziyet, mkfat olmayacan zannettiler. Bunun sebebi kendini tanyamamasdr. Zira kendi hakknda bilgisi, eek, kz ve aa kadardr. nsann hakikati olan ruhu bilmiyor. Ruh ebeddir, asla lmez. Fakat vcud ondan alnr, buna lm denir. Bunun esas drdnc unvanda anlatlacaktr. NC SEBEP: Allah Tel'ya, ve hirete iman edip, iman zayf olan bir grubun cahilliidir. eriatn mnsn anlayamamlardr. Allah Tel'nn bizim ibadetlerimize ne ihtiyac ve ne de gnahlarmzn ona ziyan vardr. Zira O hakm-i mutlaktr, insanlarn ibadetine ihtiyac yoktur. O'nun indinde ibadetle gnah ayndr derler. Bu cahiller Kur'n- Kerim'de yle buyurulduunu da grrler: Nefsini tezkiye eden, elbette kendisi iin tezkiye etmitir (1). Mchede eden, elbette kendisi iin mchede etmitir (2). yilik yapan kendisi iin yapmtr (3). Bu zavall, eriat bilmeyen bir kimsedir. eriatn mnsn, kendisi iin deil, Allah Tel iin i yapmak olarak anlyor. Bu una benzer ki, hasta perhiz etmez ve Szn dinlerim yahut dinlemem, hekim de ne oluyor? der. Bu sz dorudur, fakat o kimse lr. Hekime ihtiyac sebebi ile deil, perhiz etmemek, onu helake gtrmtr. Hekim ona sadece yol gstermitir. Onun lm hekime ne ziyan verir ki! Bedenin hastal bu dnyada helake gtrd gibi, kalbin hastal da br dnyada helakine sebep olur! l ve perhiz bedenin shhatine sebep olduu gibi, tat, marifet ve gnahlardan saknma

da kalbin shhat ve selmetine sebeptir. Hususan yet-i kerimede. Allah'n huzuruna, kalb-i selim ile gelenlerden bakas kurtulamayacaktr (4), buyuruldu. DRDNC SEBEP: eriat, yukardaki sebepten baka bir sebeple anlayamayanlarn cahilliidir. erat, kalbi; ehvetten, kzgnlktan ve gsteriten temizleyin diye emrediyor. Bu ise mmkn deildir. nk, insan bunlardan yaratlmtr. Bu, bir kimsenin siyah bir bezi beyaz yapmak istemesine benzer. O hlde, Bu istekle megul olmak muhaldir! derler. Bu ahmaklar, eratin byle emretmediini, bilkis kzgnl ve ehveti terbiye etmeyi emrettiini bilmiyorlar. Bu kzgnlk ve ehveti o ekilde kullanmak lzmdr ki, eriata ve akla hkmetmesin, itaatsizlikte bulunmasn, eriatin hududunu muhafaza etsin ve kk gnahlarnn affedilmesi ve balanmas iin byk gnahlara yanamasn. Bu mmkndr. Birok kimse buna nail olmutur. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Kzgnlk ve ehvet lzm deildir buyurmad. Kendilerinin dokuz hanm var. Buyurdu ki: Ben insanm, insanlar gibi ben de kzarm (5). Allah Tel, Gazabn, kzgnln yenenler ve insanlardan sdr olanlar afv edenler (6) yet-i kerimesi ile kendisinde kzgnlk olmayanlar deil, kzgnln yenenleri medh ediyor. BENC SEBEP: Allah Tel'nn sfatlarn anlayamayanlarn cahilliidir. Allah Tel Rahim ve Kerimdir. Hangi ekilde olursa olsun

bize merhamet eyler, derler. Kerm olduu gibi iddetli azab edici olduunu bilmiyorlar. Rahim ve Kerim olduu hlde, birok insan bu dnyada bel, hastalk ve alk iinde bulundurduunu grmyorlar. Yine grmyorlar ki, ziraat ve ticaretle uramaynca mala kavuamyorlar, gayret sarfetmeyince ilim renemiyorlar. Fakat, dnya isteklerinde kusur etmiyorlar ve Allah Kerim'dir, Rahim'dir, ticaret ve ziraat ile megul olmakszn rzkmz verir demiyorlar. Halbuki Allah Tel, rzk kendi zerine almtr. Bahusus yet-i kerimede, Yeryznde, rzk Allah zerinde olmayan bir canl yoktur (7). buyurulmutur. Ahiret iini amellere havale edip buyuruyor ki: nsan iin alp kazandndan baka bir ey yoktur (8). O'nun keremine iman etmedikleri iin dnyadan ve nzk aramaktan vazgemiyorlar. Ahiret iin syleneni de dilden brakmyorlar. Bu ise eytann telkinidir ve aslszdr. ALTINCI SEBEP: Marur olanlarn cahilliidir. Biz yle bir makama ulatk ki, gnah bize zarar vermez. Bizim dinimiz byk havuz olmutur, necis olmaz, derler. Bu ahmaklarn pek ou o kadar basittirler ki, eer bir kimse, onlar kk dren bir sz sylese ve gururlarn krsa, hayatlar boyunca ona dman kesilirler, onlarn istedii bir lokmay onlara vermese, dnya kendilerine dar ve zindan olur. nsanlkta, daha byk havuz mevkiine eriemeyen ve yaptklarndan sklmayan bu aptallarn bu byklk dvalan nasl doru olur?

Faraza bu kimse, dmanlk, ehvet, gsteri ve kzgnln yanna yanaamad bir kimse bile olsa, bu dvasnda mazur saylmaz. nk onun derecesi peygamberler derecesini geemez. Halbuki onlar (peygamberler) hata ve kusur ileme korkusundan feryad ederler ve alarlard. Ve zrlerinin kabulne alrlard! Ashb- kirm'n ileri gelenleri kk gnahlardan da kanrlard ve hatt phe korkusuyla helle bile yanamazlard. O hlde bu ahmak, eytann hiylelerine kaplmadn ve derecesinin peygamberler ve sddklar derecesinden stn olduunu nereden bilmitir. Eer, Evet; peygamberler byle idiler. Fakat yaptklarn insanlarn selmeti iin yaparlard derse, kendisini grenlerin helak olduunu grd hlde niin o da halkn selmeti iin ayn eyleri yapmyor. Eer, halkn helaki bana zarar vermez derse, Peygamberin, (sallllah aleyhi ve sellem) bunda niin ziyan olsun? Eer bunda bir ziyan bulmasayd kendini takva zorluklarna niin atar ve sadakadan kendisine verilen bir hurmay azndan karp niin yemezdi? Yemi olsayd, herkese yemesi mubah olan bu hurmadan insanlara ne ziyan gelirdi. Eer zarar varsa, arap kadehlerinin bu ahmak'a niin ziyan olmasn. Son olarak diyelim ki, onun derecesi peygamberlerin derecesinden yksek deildir. Yoksa onun yz kadeh arabn gnah, Peygamberimizin (aleyhisselm) sadakadan verilen bir hurmay yemesi gnahndan fazla deil midir? Yoksa kendisine verdii paye sebebiyle, yz kadeh arap

kendisini ifsd etmiyor, deitirmiyor da, Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) bir bardak su kfi grlp, bir hurma onun hlini deitiriyor mu? Bundan anlalan, bu kimse yular eytanin eline vermitir. Aklllarn bundan bahsetmesi yahut onunla alay etmeleri, lzumsuzdur. Cihann aptallar bile onun hline glerler! Ama, din bykleri; isteklerini esir etmeyen ve murakabede bulundurmayanlarn insanlkla alkas olmadn, byle kimselerin hayvan olduunu anlayanlardr. O hlde, bununla insan nefsinin hileci ve aldatc olduu, daima yanl iddiada bulunduunu sylemesi ile anlalr. Byle kimseden delil istenir. Onun doruluuna, kendi hkm ile deil, eriatn hkm ile elbette bir delil yoktur. Eer isteyerek btn varln buna veriyorsa doru sylyor. Eer, ruhsat, te'vil ve hile ile eriatn hkmlerinden ayrlmak istiyorsa, eytann klesi olmutur. Bununla beraber, velilik dvasnda da bulunmaktadr. Bu delili son nefesine kadar ondan istemek lzmdr. Yoksa, marur ve aldanm kalp helak olur. Bedenin eriata uydurulmas, Mslmanln birinci derecesidir. YEDNC SEBEP: Cahillikten deil, gaflet ve ehvetten meydana gelir. Bunlar her eyi mubah gren gruptur ki, bu phelerden gemiler, hibir ey duymaz olmular. Fakat bir kimse bu grubun ibhet [mbah klma, serbest brakma] yolunda gittiklerini, fesat kardklarn, yaldzl szler sylediklerini, evliyalk ve tasavvuf iddia

ettiklerini, onlara mahsus elbise giydiklerini grr. Onun da tabiatna bu ho gelir, bylece tabiatna ehvet ve bozukluk hkim olur. Fesat karmaya raz olmaz ve, Bana bundan bir ceza gelecektir demez. nk o zaman o fesat ona ac gelir. Hatt der ki: Bu, hibir fesat [bozukluk] deildir. Sylenen lftr ve thmet altnda brakmaktr. Ama ne thmetin, ne de lfn mnsn bilir. Bu ehvet ve arzularla dolu gafil bir kimsedir. eytan onu istedii gibi yapmtr. Sz ile dzelmez. nk, phesi szle meydana gelmi deildir. Bu gibi insanlarn ou, Allah Tel'nn haklarnda yle buyurduklarndandr: Muhakkak ki biz onu (Kur'n- Kerim'i) anlamamalar iin kalblerine rt, kulaklarna arlk verdik. Onlar doru yola ve hidyete arsan da asla yola gelmezler (9). Ve yine Allah Tel buyuruyor: Kur'n- Kerm'den Rabbinin birlisini sylesen, nefret edip, yz dnp giderler (10). O hlde, onlarla, delil, hccet getirmekle i yapmaktansa klla i yapmak (onlar ldrmek) daha iyidir. Ehl-i ibhenin yanllklar ve onlara nasihat vermek hakknda bu kadar sz yeter. Bu unvanda bahsedilenlerin sebebi, ya kendini bilmemek, ya Allah Tel'y bilmemek, ya erat denen, kendinden Allah Tel'ya giden yolu bilmemektir. Bunun gibi tabiatna, yarathna uygun gelen bir ite bilgisizliin giderilmesi zor olur. Bunun iin bir grup insanlar vardr ki, phe etmeksizin ibhet yolunda yrrler ve derler ki; Biz serbestiz. Onlara, hangi ite serbestsiniz diye sorarsanz,

syleyemezler. nk onda ne istek var, ne de phe. Bunun hli, hekime gidip hastaym diyen, fakat hastaln (neresi ardn) sylemeyen, bylece neresi ard belli olmaynca kendisine il yaplamayan hastaya benzer. Ona sylenecek en doru sz, Dilediin gibi yap, fakat sen mahlksun, seni yaratan lim ve kaadirdir. Dilediini yapabilir. Bunda phen olmasn szdr. Bu mn ona, akladmz ekilde delil gstererek anlatlr. (1) 35 - Ftr: 18. (2) 29 - Ankebt: 6. (3) 41 - Fusslet: 46. (4) 26 - uar: 88-89. (5) Hm. II, 493. (6) 3 - l-1 mrn 134. (7) 11 - Hd: 6. (8) 5 - Necm: 39. (9) 18 - Kehf: 57. (10 17 - Isr: 46.

NC UNVAN DNYAYI TANIMAK [Bu unvanda be fasl vardr]

BRNC FASIL NSANIN DNYADA BULUNMASININ SEBEB Biliniz ki dnya, din yolunun konaklarndan bir konak, yolcular Allah Tel'ya gtren bir yol, misafirlerin azklarn alabilmeleri iin akta kurulmu ssl bir pazardr. Dnya ve hiret, senin iki hlinden ibarettir: lmden nce olup, ama ona ok yakn olana DNYA, lmden sonra olana ise AHRET denir. Dnyadan maksat, hiret iin azk toplamaktr. nk, insan yaratld zaman sade ve noksan [eksik] yaratlmtr. Fakat, kemle gelmek ve meleklerin hlini kalbine naketmek liyakatindedir. Bylece Allah Tel'ya lyk kul olur. Bu; hidyete kavumak, yahut Allah Tel'nm cemlini seyredenlerden olur mnsndadr. Onun niha saadeti budur. Cenneti budur ve o, bunun iin yaratlmtr. Gz almaynca seyredemez ve O cemli idrak edemez [anlayamaz]. Bu ise marifetle elde edilir. Allah Tel'nn cemlinin marifetinin anahtar, onun sun'undaki [yapt, yarattndaki alacak] hllerin bilinmesidir. Bu sun'unun anahtar, nce insann duygulardr. Bu hisler [duygular] ancak, su ve topraktan meydana gelmi bu bedende bulunurlar. O hlde, bunun iin su ve toprak lemine dt. Ancak bu ekilde, bu az elde eder, hisleriyle kendinin dnda olanlar bilir.

Kendini tanmak anahtar ile de, Allah Tel'y tanmaya kavuur. Bu hisler onda olduu ve faaliyet gsterdikleri mddete o kimseye, Dnyadadr, derler. Hislere veda edip kendi [zt] ve ztna ait sfatlar [kendine ait hususiyetleri] kalnca ona, Ahirete gitti, derler. O halde insann dnyada bulunmasnn sebebi budur.

KNC FASIL DNYANIN HAKKAT, FET VE MAKSADI Demek ki, insana dnyada iki ey lzmdr: Biri, kalbi ldrc sebeplerden korumas ve gdasn tedarik etmesi, dieri de, bedenini helak edici, ldrc eylerden korumas ve gdasn elde etmesidir. Kalbin gdas, Allah Tel'y tanmak ve sevmektir. nk, her eyin gdas tabi hususiyetine uygun olur. Daha nce, insann kalbinin hususiyetinin bu olduunu anlatmtk. Helakinin sebebi, Allah Tel'dan gayr eylerin sevgisine dalmaktr. Bedeni, kalb iin korumak lzmdr. Yoksa, beden fnidir, kalb bakidir. Hacy hacca gtren deve gibi, beden de kalbin binek hayvandr. Deve hacya lzmdr, hac deveye deil. Eer hacca giden bir kimsenin deveyi yannda bulundurmas icabediyorsa, yemini,

suyunu, rtsn Kabe'ye varncaya kadar tedarik etmesi lzmdr. Bundan sonra onun skntsndan kurtulur. Fakat deveye bakmay ihtiya miktarnca yapmak lzmdr. Yoksa, btn zamann ona yem vermek, onu sslemek ve onu muhafaza etmekle geirirse, kafileden geri kalr ve helak olur. Bunun gibi, eer insan btn zamann, bedenin kuvvetlenmesine ve helak olma sebeplerini ondan uzaklatrmaya verirse, kendi saadetinden mahrum kalr. Dnyada bedenin ihtiyac tr: Beslenmek iin yemek, giyinmek, scak ve souktan korunmak iin bir evi olmak. Bylece helak olma sebeplerinden kurtulur. O hlde, insann dnyadan zaruri olarak alaca bunlardan fazla deildir. Hatt dnyann esas da bunlardr. Kalbin gdas, beslenmesi ise marifettir. Ne kadar ok olursa, o kadar iyidir. Bedenin gdas, yemektir. Haddinden fazla olursa helake sebep olur. Allah Tela'nn, ehveti insana vermesi, yemekte, meskende ve giyinmekte bedenin iktizasnn meydana gelmesi iindir. Kendisinin binek hayvan ancak bu ekilde helak olmaz. Bu ehvet yle yaratlmtr ki, kendine verilene raz olmaz, daha fazla ister. Akln yaratlmas, onun hududunu amamasn temin iindir. Peygamberlerin diliyle (aleyhimsselm) gnderilen eriatlar, onun [ehvetin - arzunun ] hududunu tyin iindir. Fakat bu ehvet, yaratld zaman kendisine verildi; ocukta da, onun [stek ve arzunun] bulunmas lzmdr. Akl ise sonradan yaratlmtr. Demek ki, ehvet [arzu ve istek]

nceden yerini tutmu, hkim olmu, emre itaat etmek istemez olmutur. Akl ve eriat ondan sonra geldiler. Btn varln kuvvet, elbise ve mesken kurmaya vermemesi ve bu sebeple kendini unutmamas, bu kuvvet ve elbisenin neye yaradn, ne iin olduunu bilmesi ve hatt kendinin bu dnyada ne iin bulunduunu anlamas, hiret iin azk olan kalbin gdasn unutmamas iin geldiler. Bu ifadeden dnyann hakikatini, fetini ve maksadn rendin. imdi, dnyann dallarn ve ksmlarm bildirelim.

NC FASIL DNYANIN ASLI EYDR: YEMEK, ELBSE VE MESKEN Dnyann tafsiline dikkat edersen, eyden ibaret olduunu grrsn: Biri bitki, maden ve hayvan gibi yeryznde grlen eylerdir. Topran asl, mesken kurmak ve ziraatle ondan faydalanmak iindir. Bakr, pirin ve demir madenleri letler iin, hayvanlar ise zerlerine binmek ve yemek iindir. Dier ikisi de, insann kalbini ve bedenini bunlarla megul eylemesidir. Ya kalbi, onu sevmek ve onu istemekle megul eder, veya bedenini onu dzeltmek, onun ilerini yapmakla megul eder. Kalbi dnya sevgisi ile megul eylemek sebebiyle, kalbde helake sebep olan hrs, bhillik, haset,

dmanlk ve bunun gibi sfatlar meydana gelir. Bedeni dnya ile megul eylemekten, kalbe bir meguliyet doar. Bylece asln unutur ve tamamen dnyaya dalar. Dnyann asl; yemek, elbise ve mesken olduu gibi, insan iin zaruri olan san'at da tr: Ziraatlk, dokumaclk ve marangozluk. Fakat bunlarn da kollar vardr. Bazlar ona hazrlk iindir. Pamuk dven ve iplik bken, dokumacnn iini yapyor. Bazs da bunu tamamlar, terzi gibi ki, dokumacnn iini tamamlyor. Bunlarn hepsi iin letlere ihtiya vardr. Bunlar da odun, demir, deri ve bunun gibi eylerdir. Bylece demircilik, marangozluk ve dericilik san'atlan meydana geldi. Bunlarn hepsi meydana gelince birbirlerine yardm etmeye muhta olurlar. nk herkes, kendinin btn ilerini yapamaz. Bylece terzi, dokumacnn ve demircinin iini, demirci de, dier ikisinin iini yapmak iin bir araya geldiler. Bu ekilde her biri ayr i yaptlar. Bu yzden aralarnda baz eyler meydana geldi, birbirlerine dman olmaya baladlar. nk her biri kendi hakkna raz olmad ve dierinin hakkna gemek istedi. Byle san'atlardan eide daha ihtiya oldu. Biri, saltanat ve siyaset [idare], dieri kadlk ve hkimlik, dieri de insanlar arasnda onunla kanun terii yaplan fkh san'atlardr. Her ne kadar bunlarn ounun el ile alkas yoksa da, her biri birer san'attr. te bu sebeple, dnya megalesi oald ve kart. nsanlar onun arasnda kendilerini kaybettiler ve

balangta bunlarn esasnn ey olduunu anlayamadlar. Btn bunlar yemek, giymek ve mesken iindir. Bu ey de beden iin lzmdr. Beden de kalb iin lzmdr. Onu tamaktadr. Kalb de Allah Tel iin [O'nu bilmek iin] lzmdr. O hlde kendini ve Allah Tel'y unutanlar; kendini, Kabe'yi ve seferi unutup btn zamanm deveye bakmaya veren hac yolcusuna benzerler. Demek ki, dnya ve hakikati bu anlattklarmzdr. Her kim onda sefere hazrlanmaz, iini bitirmez, gzn hirete evirmez ve dnya megalesini ihtiyacndan fazla tutarsa, dnyay tanmam olur. Bunun sebebi cahilliktir. Bahusus Peygamber Efendimiz buyurdu: Dnya, Hrut ve Mruttan daha byk bycdr. Ondan kanz. Dnya byle bir byc olunca, onun hile ve aldatmalarn ve onun ilerinin neye benzediini insanlara aklamak farz olur. imdi dnyann neye benzediini dinle!

DRDNC FASIL DNYANIN CADILII (BYCL) HAKKINDA MSLLER VE DNYA EHLNN GAFLET BRNC MSL: Dnyann birinci bycl yledir: Kendini sana devaml kalacak ekilde

gsterir. Halbuki o, hareket eder ve devaml senden kaar. Fakat tedric [azar azar] ve gayet yava hareket eder. Dnya, kendisine baktn zaman hareketsiz grnen ve fakat daima yryen bir glgeye benzer. Bilirsin ki, mrn devaml gidiyor ve tedrici olarak her an biraz daha azalyor, ite o dnyadr, senden kayor, sana veda ediyor [senden ayrlyor], sen ise bunu anlamyorsun! BAKA MSL: Bylerinden biri de, kendini sana veriyor eklinde gstermesi, seni kendine k etmesi, seninle kalacan, bir bakasna varmayacan im etmesidir. Halbuki sonra aniden sana dman kesilir. Bu, erkekleri aldatp, kendine k eyleyen, sonra evine gtrp ldren, zehirleyen zalim bir dul kadna benzer. Isa (aleyhisselm) kefinde dnyay ihtiyar bir kadn eklinde grp sordu: Ka kocan vardr?. Dnya, O kadar ok ki, sayamam, dedi. ldler mi, yoksa seni boadlar m? buyurdu. Hayr! Belki hepsini ben ldrdm, dedi. s (aleyhisselm) bunun zerine, Bu ahmaklara aarm ki, dierlerine ne yaptn grrler de yine seni isterler, hi ibret almazlar buyurdu. BAKA MSL: Dnyann bylerinden biri de, dn ssleyip, bel ve mihnetleri rtmesi, dna, yzne bakan cahilleri aldatmasdr. irkin yzn rten, ipekli ve ssl elbiseler giyen ihtiyar bir kadna benzer. Uzaktan onu grenler ona k olurlar. Ama yznden rty kaldrnca piman olur, zlrler. Onun rezilliini grrler. Hads-i erifte geldi ki: Kyamet gn dnyay yeil

gzl, dileri dklm ihtiyar, irkin bir kadn eklinde getirirler; nsanlar ona baknca: Allah korusun! Bu nedir? Byle rezil, byle irkin derler. Onlara denir ki: Bu, uruna birbirinizi kskandnz, birbirinize dman kesildiiniz, kan dktnz, sla-i rahmi terkettiiniz, ona aldandnz dnyadr. Sonra onu Cehenneme atarlar. Der ki: Yarabbi, beni sevenler nerededir? Allah Tel onlarn da getirilip Cehenneme atlmasn emreder. BAKA MiSAL: Bir kimse dnyada bulunmadndan nceki ezeli ve iinde bulunmayaca tideki seneleri ve ezelle ebed arasndaki bu birka gn [kendi mrn] hesap ederse, dnyann bir sefer yolu olduunu, birinci menzilinin beik, son konann mezar ve bunun arasnda ka konak bulunduunu anlar. Her yl, bir konak gibi; her ay bir fersah (yaklak olarak alt kilometre] gibi; her gn, bir mil gibi ve her nefes bir adm gibidir. O ise durmadan yryor. Kiminin bu yoldan bir fersah kalm, kiminin daha az, kiminin daha ok kalm. O ise daima burada kalacakm gibi gamsz ve dncesiz oturmaktadr. On sene sonra bile kendine lzm olmayacak eyleri dnmekle megul olur. Halbuki on gne varmaz, toprak altnda olacaktr. BAKA MSL: Dnyay sevenler, onda bulduklar lezzetlerle hirette rezillik ve sknt ekenler; ok fazla yal yemekler yeyip, tatl erbetler iip midesini bozan, sonra da midesinde, nefsinde ve kazuratndaki rezaleti grp utanan,

piman olan; lezzetleri geti, rezillii kald diyen kimse gibidir. Yemek ne kadar iyi olursa arl da o kadar ok olduu gibi, dnya lezzetleri de ne kadar ok olursa sonu o kadar rsvay ve rezil olmaktr. Bunun byle olduu can verirken belli olur. Zira nimeti, ba - bostan, cariye ve kleleri, altn ve gm ok olanlarn, lrken bunlardan ayrlk emeli; az olanlarnkinden daha ok olur. Bu elem ve azap lmle yok olmaz. Hatt daha da artar. nk, o sevgi kalbin sfatdr. Kalb ise kendi yerinde olur, lmez. BAKA MSL: Dnya ilerinden insann karlat kendisine az grnr, bununla meguliyetinin uzun srmeyeceini zanneder. Belki de ilerinin yz tanesinden bir tanesi ortaya kar ve mr o ite geer! s (aleyhisselm) buyuruyor: Dnyay arayan, deniz suyu iene benzer. Ne kadar ok ierse, daha ok susar, ier ier, nihayet lr. Fakat susuzluu, harareti eksilmez. Bizim Peygamberimiz (aleyhi efdlssalti ve ekmelttehyyt) buyuruyor: Bir kimsenin suya girip slanmamas mmkn deildir (1}. BAKA MSL: Dnyaya gelen; misafirler iin odalar sslemek, onlar grup grup armak, nlerine zerinde kuru yemiler bulunan altn tabak, d ve buhurlu mangal koyup eitli gzel kokular arasnda tatl yediren ve geriye, bakalar gelecei iin, tabak ve mangal brakp meyveleri yenen bir misafirperverin evinde misafir olmaya benzer. O hlde onun detini bilen ve akll olan

herkes d ve buhurun kokusuna brnr, meyveyi yer, tabak ve mangal brakr, kr eder ve gider. Ahmak olan bunlar kendisine verdiklerini zannedip alp gtrmek ister. Gidecei zaman elinden aldklarna zlr, can sklr, feryad eder. te dnya da byle; yolcularn azklarn bedava alacaklar, fakat ierde olanlara tama' etmeyecekleri misafir konadr. BAKA MSL: Dnyay sevenler, dnya ileri ile megul olup hireti unutanlar; gemide bulunup, bir adaya yanap kaz-y hacet ve taharet iin darya kanlar gibidir. Kaptan, barr ve der ki; Hi kimse fazla kalmasn. Temizlikten baka bir eyle megul olmasn. Gemi hemen kalkacak. Onlar adaya dalrlar. Akll olanlar, abucak temizlenip geri dnerler. Gemiyi bo bulup daha gzel ve uygun bir yer tutup oraya otururlar. Dier bir grup, adann gzelliine, acayipliine aar, kalrlar. Onu seyre koyulurlar. Ondaki ieklere, tatl tatl ten blbllere, etraftaki ssl akl talarna bakar kalrlar. Geri dnnce, gemide rahat bir yer bulamazlar, dar ve karanlk yerde otururlar. Orann skntsn ekerler. Dier bir grup, yalnz bakmakla kalmayp, o ssl gzel akl talarn, iekleri toplarlar, beraberinde gtrrler; gemide yer bulamazlar, dar bir yere skr, kalrlar ve ok defa o akl talarn omuzlar zerinde tarlar. Bir iki gn geince o gzel renkler solar, kararr, onlardan naho kokular gelmeye balar. Atacak yer bulamazlar. Piman olurlar, onlarn ykn ve skntsn omuzlariyle ekerler. Bir baka grup,

adann gzelliine aar ve yle kalrlar. Gemiden uzak kalp gemiyi karrlar. Kaptann sesini duymazlar. Adada kalrlar. Bylece bazs alktan lr. Bazsn yrtc hayvanlar ldrr. Birinci grup takva sahibi m'minlere benzer, sondakiler de kfirlere. Zira kendilerini, Allah Tel'y ve hireti unuttular. Btn varlklarn dnyaya verdiler. Ayet-i kerimede, hirete nisbetle, dnya hayatn daha ok sevdiler (2), buyuruldu. Aralarnda bulunan iki grup, siler gibidir, imann asln korudular, fakat dnyadan el ekmediler. Bir ksm fakirlikten pay ald. Bir ksm ok nimetler toplayp, yk ar oldu. (1) C. Zhd, 3: H. Rkk, 2. (2) 16 - Nahl: 107.

BENC FASIL DNYADAK HER EY MEZMUM [KTLENM] DELDR Dnyann, sylenilen bu aal sebebiyle dnyadaki her eyin mezmm, aa olduunu sanma. Belki dnyada yle eyler vardr ki; onlar dnya deildirler. lim ve amel dnyada olur, fakat dnyadan saylmazlar. nk bunlar insanla beraber hirete giderler. Ama ilim olduu gibi onda kalr. Amel, her ne kadar aynen kalmazsa da eseri onunla kalr. Bu iki ksmdr: Biri kalb cevherinin

temizlii ve parlakl olup, gnahlar terketmekten hsl olur. Dieri Allah Tel'nn zikrine nsiyeti olup, ibadetlere devamdan meydana gelir. O hlde bunlar devaml olan iyi eylerdir ki, Allah Tel bunlar hakknda, Baki olan iyi eyler, Rabbinin indinde daha hayrldr (1), buyuruyor. lmin, mncaatn ve Allah Tel'nn zikrine nsiyetin verdii lezzet daha oktur. Bunlar dnyadadr. Fakat dnyadan saylmazlar. O hlde btn lezzetler mezmm ve kt deildir. Belki geen ve kalmayan lezzetlerin de hepsi mezmm deildir. Bu da iki ksmdr: Biri, dnyadan olduu ve lmden sonra da kalmad hlde; hiret ilerine, ilme, amele ve m'minlerin oalmasna yardmc olandr. Ahiret yolunun art olan ihtiya miktarnca kuvvet, evlenme, giyinme ve mesken kurma gibi. Dnyadan bu kadarna kanaat getiren ve bundan maksad din ilerinde rahatlk olan, dnya ehli deildir. O hlde, dnyadan mezmm [kt] olanlar, din iin olmayanlardr. Belki o kimse, gaflete, lezzet ve nimetlere kaplp kulluk vazifelerini unutan ve kalbini bu dnyaya balayp, br dnyadan nefret eden kimsedir. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Dnya ve iindekiler mel'ndur. Ancak Allah Tel'y anmak ve buna yardm edenler mel'un deildir (2). Dnyann hakikatinden ve ne olduundan bu kadar anlatmak yetiir. Bundan sonrasn ukbat ksm olan, mumelt erknnn nc ksmnda

anlatacaz. (1) 18 - Kehf: 46. (2) C. Zhd: 3. T. Zhd: 14.

DRDNC UNVAN HRET TANIMAK [Bu unvanda on be fasl vardr]

BRNC FASIL BEDEN VE RUHLA ALKALI CENNET VE CEHENNEM lmn hakikati bilinmeyince hiretin hakikatini kimse bilemez. Hayatn hakikatini bilemeyince, lmn hakikatini bilemez. Ruhun hakikatini bilmeyince de, hayatn hakikatini bilemez. Ruhun hakikatini bilmek de, bir ksmn akladmz kendi nefsini bilmektir. Daha evvel sylemitik ki, insan, biri ruh, dieri beden olan iki asldan meydana gelmitir. Ruh svari gibi, beden de binek hayvan gibidir. hirette bu ruhun beden vastas ile bir hli, bir Cenneti ve Cehennemi vardr. Kendi zti sebebi ile bedenin ortak olmad baka bir hli de vardr.

Beden sebebiyle de onun [insann] bir Cenneti veya Cehennemi yahut saadeti veya ekaveti vardr. Araya beden girmeksizin olan kalbin nimet ve lezzetlerine, Rhan Cennet, diyoruz. Yine beden araya girmeden olan sknt, elem ve akiliine Rhani Cehennem diyoruz. Bedenin de beraber bulunduu Cennet ve Cehennem zaten bellidir. Orada, aalar, nehirler, huriler, kkler, yiyecekler, iekler ve buna benzer eyler vardr. Her ikisinin de vasf, Kur'n- Kerim'de ve hadis-i eriflerde bildirilmitir. Herkes bunu anlayabilir. Bunu uzun olarak lyu Ulmi'd Din kitabmzn lm hatrlama ksmnda anlattk. Burada ise bu kadarla iktifa edip, lmn hakikatini anlatp, ruhan olan Cennet ve Cehenneme iaret edelim. Zira bunlar herkes bilmez. Hadis-i Kuds'de, yi ameller yapan kullar iin, gzlerin grmedii, kulaklarn duymad ve hi kimsenin kalbinden gemeyen eyler hazrladm (1) buyurulanlar, ruhan Cennettedir. Kalbin iinden melekt lemine bu mnnn aikr olduunu, hi phe kalmadn gsteren bir pencere alr. Bu yola kavuan kimsede, hiretin Cennet ve Cehennemine taklid ve iitme ile olmayp parlak bir yakn hsl olur [kendisinde phe olmayan kesin bilgi meydana gelir]. Bilkis basiret ve mahede ile olur. Hekimin, bu dnyada bedene ait iyilik ve ktl bilmesi ve buna shhat ve hastalk demesi; bunun sebepleri olan il kullanmak ve perhiz etmek, hastaln ise ok

yemek ve perhiz etmemekten ileri geldiini sylemesi gibi; bu mahede ile de kalbin yni ruhun saadet ve ekaveti; ibadet ve marifetin bu saadetin ilc, cahillik ve gnahn bu saadetin zehiri olduu anlalr. Bu, ok kymetli ve yksek bir ilimdir. Birok lim denen kimseler, bunu bilmezler. Hatt bunu inkr ederler. Beden olan Cennet ve Cehennemden ileri geip sz sylemezler. hireti bilme hususunda iitme ve taklidden baka bir yol bilmezler. Bizim ise bunun hakikati hakknda delilli uzun kitabmz vardr. Bu kitap Arabidir [Arabcadr]. Burada ise bu kadar anlattk. Zeki ve kalbi inad ve taklid bulaklndan temizlenmi olanlar, bunu idrak ederler ve hiret ii kalblerinde sabit ve kuvvetli olur. Bunun iin birok kimselerin hirette iman zayf ve sallantda olur.

KNC FASIL LMN HAKKAT Eer lmn hakikatinden bir nebzecik bilmek istersen, bilmelisin ki, insann iki ruhu vardr. Biri, hayvanlara mahsus ruh cinsindendir ve biz ona Hayvan ruh diyoruz. Dieri ise, meleklere mahsus ruh cinsinden olup, ona nsan ruh diyoruz. Bu hayvani ruh, canllarda sol tarafta bulunan yrek denilen et parasnda olup, kalbin

menba'dr [kaynadr]. O ise. hayvann btn mizalarndan buhar gibi, ltiftir. Mutedil bir mizac [karakteri] vardr ve kalbden atar-damarlar vastas ile hareket eder. Beyne ve btn uzuvlara ular. Bu ruh, his ve hareketleri tamaktadr. Beyne ulanca, harareti azalr, mutedil olur. Gz ondan grme kuvveti, kulak ondan iitme kuvveti ve dier azalar da kendi hassa ve kuvvetlerini alrlar. Bu, ierisi tozlu olan bir odadaki kandile benzer. Kandilin tozlardan geip, duvarn zerine der. Oray aydnlatr. Kandilin aydnl duvarn zerinde zahir olduu gibi, Allah Tel'nm kudretiyle grme, iitme ve dier hislerdeki kuvvetler bu ruhtan dier azalarda meydana geliyor. Eer baz damarlarda tkanma olursa, ondan sonra gelen uzuv hareketsiz kalp fel olur. Onda his ve hareket kuvveti olmaz. Hekim, bu tkankl gidermeye urar. Bu ruh, kandilin alevi gibidir. Kalb ise fitili gibidir. Gdalar da ya gibidir. Kandilde [amdanda] ya bitince kandil sner. Ya olup, fakat fitil ok ya ekse, bozulup artk ya ekmez olduu gibi; kalb de ok zaman geince gda almaz olur. Ya ve fitil yerinde olduu hlde, kandilin zerine bir ey koyduun zaman snd gibi, bir canlya da byk bir yara ve zorluk gelince lr. Mizac mutedil olduu mddete ki bu arttr bu ruh his ve hareket kuvveti gibi, Allah Tel'nn izni ile gkteki meleklerin nurlarndan da ltif mnlar alr. Hararetin veya soukluun okluundan veya baka sebeple mizac bozulursa,

o eserleri almaya lyk olmaz. Bir aynann yz dzgn ve parlak olursa, karsndaki eylerin suretini gsterir. Ama ayna iyi olmaz, yahut pas tutarsa o suretleri gstermez. Bu suretlerin yok olmas veya kayp olmasndan deil, karsndaki suretleri gsterecek hususiyetin aynada kalmamasndandr. Bunun gibi, hayvan ruh dediimiz, bu ltif buhar mutedil [doru - salam] olunca, buna elverili olur. tidli gidince de artk almaz olur. His ve hareket kuvvetlerini almaz olunca, azalar onun nurlarnn ihsanndan mahrum kalr. Hissiz ve hareketsiz olur. Bu zaman ld derler. Hayvani ruhun lmesinin mns budur. Bu mizacn itidalden dmesi iin olan sebepleri bir araya getiren, Allah Tel'nn mahlklarndan bir mahlktur. Ona Metek'l-mevt. [lm melei, Azrail] denir. nsanlar onun yalnz ismini bilirler. Onun hakikatini bilmek ise uzun srer. Bu ekildeki lm, hayvann lmdr. nsann lm ise, daha bakadr. nk onda bu hayvani ruh bulunduu gibi, gemi fasllarda insann ruhu, yahut kalb ismini verdiimiz baka bir ruhu daha vardr. Bu dier ruha benzemez. nk o, zlm hava imbiklenmi [damtlm] buhar gibi gayet ltif bir cisimdir. Fakat bu insan ruhu, cisim deildir. nk blnme kabul etmez. Allah Tel'nn tannmas, bilinmesi onda olur. Allah Tel blnme kabul etmedii ve bir olduu gibi, bir olann bilinecei yer de, bir ve blnme kabul etmez olmaldr. O hlde bu marifet

blnebilen hibir eyde olmaz. Bilkis ancak blnmeyen tek bir eyde olur. Fitili, kandilin alevini ve n dn: Fitil, yrek gibi, kandilin alevi hayvani ruh gibi, kandilin da insan ruhu gibidir. Kandilin , kandilden daha ltif olduu bir eye benzetilmedii gibi, insann ruhu da hayvan ruha nisbetle ltiftir ve bir eye benzetilemez. Latiftik [ruhanilik] tarafndan baklrsa, bu benzetme dorudur. Fakat bir baka ekilde doru deildir. nk, kandilin kandile tbi olup, asl olan kandildir. Kandil olmazsa, k da olmaz, insan ruhu ise, hayvan ruha tbi deildir. Hatt asl kendisidir. Hayvani ruha halel gelmekle, buna bir ey olmaz. Belki tam mislini istersen, kandilden daha ltif bir k farz et, kandil onunla var olsun, o kandille deil. Ancak mislimiz bylece doru olur! O hlde hayvan ruh bir cihetten insan ruhunun binek hayvan, bir cihetten de bir let hkmndedir. Bu hayvani ruhun mizac bozulursa, kalp [bedeni lr. nsan rhu ise, kendi yerinde kalr. Fakat aletsiz ve merkebsiz kalr. Merkebin [binek hayvannn] lm ve letin zayi olmas, svarinin de zayi ve yok olmasna sebep olmaz. Fakat aletsiz kalr. Bu let kendisine, Allah Tel'nn marifet ve muhabbetini avlamak, elde etmek iin verildi. Eer maksadna kavutuysa, letin helak olmas, aradan ekilmesi onun iin daha iyidir. nk maksada kavumuken, let yk olur, arlk verir. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem)

in lm, m'mine hediye ve tuhfedir [hediyedir], buyurmas, av iin tuzak kuran ve tuzan ykn eken iindir. Avn elde edince tuzan helki onun iin ganimettir. Yok, eer Allah korusun av elde etmeden nce bu tuzak almaz olursa, onun ayrlk acs ve musibetinin sonu olmaz. Bu acnn ve elemin balangc kabir azabdr. Allah Tel bizi ondan korusun!

NC FASIL SENN BENLN BU BEDENLE DELDR Bilmi ol ki, bir kimsenin eli ve aya fel olursa o kendi yerinde kalr. nk o, el ve ayak deildir, eli ve aya onun letleridir. O ise, bunlar kullanandr. Senin benliinin hakikati; el ve ayak olmad gibi; srtn, karnn, ban ve bedenin de deildir. Hepsi fel olsa da, senin yerinde durman yine mmkndr, lmn mns btn vcudun fel olmasdr [almamasdr]. Elin fel olmasnn mns, sana itaat etmemesidir, itaat etmesi iin kudret denilen bir sfata sahip olmas icap ederdi. Bu kudret sfat da, hayvan ruh kandilinden o ele ulaan bir nurdur. Hayvani ruhun gei yollan olan damarlarda bir tkanklk olsa, kudret ondan gidip, itaat etmesi mmkn olmaz. Sana itaat eden btn beden de, bu hayvani ruhun vastasiyle itaat eder. Demek ki, mizac bozulunca ve itaat edemeyince,

ona lm diyorlar. Her ne kadar itaat etmek yerinde kalmazsa da, sen yerinde kalrsn. Senin benliinin hakikati, nasl bu beden olur? Dnrsen bilirsin ki, bugnk vcudunun hcreleri, ocukluk zamanndaki hcreler deildir. Onlarn hepsi zamanla ortadan kalkm, alnan gdalardan yerlerine yenileri gelmitir. O hlde beden, ayn durumda kalmyor, halbuki sen hep aynsn. Bu sebepten senin benliin bedeninle deildir. Beden yok olursa olsun, sen her zamanki gibi ztnla yaarsn. Senin sfatlarn ise iki ksmdr: Biri, bedenin araya girmesiyledir. Alk, susuzluk ve uyku gibi ki, bunlar midesiz, maddesiz olmazlar. Bu birinci ksm lmle ortadan kalkar. Dier bedenin araya girmedii, Allah Tel'y ve cemlini tanmak ve bununla mesrur olmak gibi eylerdir. Bu senin ztna mahsus sfattr, seninle kalr. Baki kalan iyilikler (l)'in mns da budur. Eer bunun mukabili Allah Tel'y bilmemek ise, bu da senin zti sfatn olup, seninle kalr. Ve o, rhunun krl ve akiliinin tohumudur. Ayet-i kerimede, Bu dnyada kr olan, br dnyada da kr ve yolunu arm olur (2), buyuruldu. Bu iki ruhu, aralarndaki fark ve irtibat bilmeyen lmn hakikatini hibir ekilde anlayamaz. (1) 18 - Kehf: 57. (2) 17 - Isr: 46.

DRDNC FASIL NSAN RUHUN TDALN KORUMAK imdi bilmi olunuz ki, bu hayvani ruh, lem-i sfliden olup, buhar karmlarnn ltiflerinden meydana gelmitir. [Buradaki buhar su buhar deildir]. Karm drttr: Kan, balgam, safra ve lenf. Bu drt eyin asl; su, ate, toprak ve havadr. Mizataki uygunluk ve uygunsuzluk; scaklk, soukluk, nemlilik ve kuruluun miktarnn farkl olmasndandr. Tp ilminin gayesi, insani ruh dediimiz dier bir ruhun leti ve taycln yapan hayvani ruhta bu drt eyin itidalini salamaktr. nsan ruh bu alemden deildir. O ulv lemdendir ve melekler cevherindedir. Onun bu leme inmesi, ztndaki alacak hllerdendir. Fakat onun bu gurbeti, Allah Tel'dan gdasn almak iindir. Hususan Allah Tel buyurur; Hepiniz oradan aa inin dedik. T ki size hidyetim ulasn. Gsterdiim yolu takip edenlere korku ve znt yoktur (1). Allah Tel Kur'n- Kerm'de meleklere, ... Ben, amurdan insan yaratcym... Onu tamamlayp ierisine de ruhumdan frdm zaman kendisi iin derhal (bana) secdeye kapann (2) buyurmas, bu iki ruh leminin ayrlna iarettir. Zira birini amura havale eyledi ve onun mizacnn itidalinden sevveyth [onu doru ve hazr eyledim] diye bahsetti, itidal de budur. Ve ona ruhumdan fledim, kelm ile bunu kendine alkal kld.

Buna misl olarak deriz ki: Bir kimse, kolay ate almas iin bir bez parasn lime lime eder, sonra atein yanna getirir ve alev alp parlamas iin fler. Hayvani ve sfli ruhun bir itidali vardr. Hekimin, onu helak ve hasta olmaktan korumak iin itidal sebeplerini bilmesi gibi, kalbin hakikatinden olan insan yksek ruhun da bir itidali vardr. .eriat dhilindeki ahlk ve riyazet ilmi insan ruhun bu itidalini muhafaza eder. Bundan sonraki islamn artlarn anlatrken, onun shhatinin bunlar olduu anlatlacaktr. Anlald ki, insann kendini bilmeden Allah Tel'y bilemeyecei gibi, bir kimse insandaki bu iki ruhun hakikatini bilmeyince de hireti basiretle bilmesi [kalble yaknen tanmas] mmkn deildir. O hlde kendini tanmak, Allah Tel'y ve hireti tanmann anahtardr. Ve dinin esas da Allah Tel'ya ve hiret gnne iman etmektir. Bu sebepten dolay bu bilgiyi ne aldk. Bununla beraber ruhun evsafnn [hususiyetlerinin] srlarndan bir sr syleyemedik. Zira ondan konumaya izin yoktur. nk, insanlarn anlay bunu kaldramaz. Allah Tel'y ve hireti tamamen bilmek, bu ruhu tam bilmeye baldr. Gayret et ki, mcahede ve istek yolu ile bunu kendi kendine bilesin. Zira bakasndan dinlersen, onu dinlemeye takat getiremezsin. Evet, birok kimseler Allah Tel hakknda bu vasf dinlediler, inanmadlar, inkr eylediler ve Bu zaten mmkn deildir dediler. Bu ise, Allah Tel'y tenzih

deil, inkrdr. O hlde insan hakknda byle eyleri duymaya nasl dayanabilirsin? Hatt bu sfatn Allah Tel hakknda olmas, ne Kur'n- Kerm'le, ne de hads-i erifle rihdir. Ayn zamanda, duyunca inkr ederler gerekesiyle byledir. Peygamberlere, nsanlara, akllarnn alaca ekilde syleyiniz, buyurulmutur. Peygamberlerden bazlarna yle vahiy gelmitir: Bizim sfatlarmzdan insanlarn anlayamayacaklar bir ey syleme, sonra inkr ederler ve ziyan ederler. Bilecekleri kadar syleyin. (1) 2 - Bakara: 38. (2) 38 - ad: 71 - 72.

BENC FASIL HARIN, NERN, BA'SIN VE ADENN MNSI Buraya kadar anlatlanlardan; insann cannn hakikatini, bedeni ile deil, zt ile durduunu anladn. Kendi ztnn ve hususi sfatlarnn kyamnda bedene ihtiyac olmadn da rendin. lmn mns, onun yok olmas deil, bedendeki tasarrufunun kesilmesidir. Harn [ldkten sonra maherde toplanmak zere dirilme], nerin [Kyamet vakti insanlarn dirilmesi], ba'sn [ba's:

ldkten sonra kymet gn dirili] ve iadenin mns, onu yok ettikten sonra tekrar yaratrlar deildir. Bunun mns, evvelde olduu gibi, ikinci defa ona, tasarruf edebilecei [istedii gibi kullanabilecei] bir beden verirler demektir. Bu defa birinciden daha kolay olur. nk nce, hem bedeni, hem de ruhu yaratmak lzm idi. Bu defa ise, insan ruh, kendi yerindedir. Hatt bedenin czleri bile kendi yerindedir. Bunlar toplamak, yaratmaktan daha kolaydr. Ancak bu, bizim tasavvurumuza gre byledir. Yoksa kolayln ilh fiil ile mnasebeti yoktur. Zira, zorluk sfat olmayan yerde, kolaylk da olmaz. adenin art, sahip olduu bedeni kendisine verirler demek deildir. nk kalp [beden] onun merkebidir [bineidir]. At verirlerse, ona da biner. ocukluundan ihtiyarlna kadar, hcreleri, dier gdalarla deitirilmi, o ise hi deimemitir. O hlde bunu art edenlere birok sorular sorulabilir. Bu sorulara ise zayf cevablar verirler ve gya bylece o zorlamalardan kurtulurlar ki, onlara sorulur: nsan insan yiyor. Birinin eczas [paras], dierinin eczas oluyor. O hlde, ruh bunlardan hangisine verilir? Eer bir uzvu kesilir ve bundan sonra sevab olan bir i yaparsa, bu uzvu, br dnyada onunla olur mu, olmaz m? Eer onunla olmazsa, Cennette, gzsz, elsiz, yahut ayaksz nasl olur? Eer onunla olursa o sevab i ilendii zaman o uzuv, onda yoktur. imdi mkfat verilirken nasl ortak olabilir? Byle lzumsuz eyler sorarlar ve cevab isterler. ade,

hakikatiyle olmad ekilde bu gibi phelere lzum kalmaz. nk btn bedene ihtiya yoktur. Bu pheler ve suallerin sebebi senin benliin ve hakikatin, senin bedenindir. O, olduu gibi yerinde kalmaynca, o sen olmazsn, sanmalardr. Bunun iin phelere dtler. Szlerinin asl yoktur.

ALTINCI FASIL BU DNYADA CENNET VE CEHENNEM MAHEDE Burada aklna yle bir sual gelebilir: Fkh limleri ile kelm limleri arasnda, insann ruhu ldkten sonra yok olur ve sonra onu tekrar yaratrlar, sz mehurdur. Bu ise sizin dediinize uymuyor. Cevabnda deriz ki: Bakalarnn szne uyan, gremez olur. Bunu ancak, taklid ve basiret ehlinden olmayan syler. nk, eer basiret sahibi olsayd, bedene olan lmn insann hakikatini yok etmeyeceini bilirdi. Takld sahiplerinden olsayd, Kur'n- Kerim ve hads-i eriflerden, insann ruhu ldkten sonra kendi yerinde kaldn bilirdi. nk, lmden sonra ruhlar iki ksma ayrlr: Ekyann [kfirlerin ve fcirlerin] ruhlar; sedann [sidlerin, iyilerin] ruhlar. yilerin ruhlar hakknda Kur'n- Kerm'de, Allah yolunda ldrlenleri, l saymaynz. Onlar diridirler, Rablarnn huzurunda mkfata

kavuur ve daima O hazretten rzklarn alrlar (1), buyuruluyor ama, Bedir muharebesindeki kfirler hakknda, Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) ve ashab bu kfirleri ldrnce, l olduklar hlde, hepsine teker teker seslenip, bard ve buyurdu ki: Ey filn, ey filn! Allah Tel'nn, dmanlarn kahretmek iin bize verdii mjdeler gerekleti. Bu mjdeler arasnda sizin azab ekeceinizi de kat'iyyetle bildirmi idi. imdi lmden sonra doru mu, deil mi anladnz m? Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) dediler ki: Onlar bir avu murdardr. Onlarla nasl konuuyorsunuz?. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Nefsim, yed-i kudretinde [kudret elinde] olan Allah Tel'ya yemin ederim ki, onlar bu sz sizden daha ok iitirler, fakat cevab veremezler (2). ller hakknda ve onlarn kendilerini ziyaret eden ve onlara matem tutanlar ve bu dnyada onlar hakkndaki hadis-i erifleri aratranlar, inceleyenler, onlarn yok olmasnn eratte bildirilmediini kat'iyyetle [kesinlikle] bilirler. eratin bildirdii; baka bir hl almas, yahut yer deitirmesidir. Mezar, ya Cehennem ukurlarndan bir ukur, ya Cennet bahelerinden bir bahedir. O hlde, phesiz bilmi ol ki, ztndan ve sfatlarnn hususiyetlerinden lmle bir ey gitmiyor. Fakat, beyin ve azalar vastas ile alan his, hareket ve hayl; lnce kalmaz. nsan, buradan gittii gibi orada yalnz kalr. Bilmi

olunuz ki, at lr, stndeki svari dokumac ise, lim olmaz ama gzleri kapal ise, gzlerini aar. Yaya yrr. Beden, at gibi bir binek hayvandr, sen de svarisin. Bu sebepdendir ki, tasavvuf yolunun balangcnda olduu gibi, kendinden ve hislerinden uzaklap, aslna inip, Allah Tel'nn zikrine dalanlara, hiret hlleri zevkle grnr. Onlarn rh- hayvanileri, mizacnn itidalinden bir ey kaybetmedii hlde, kendini unutur. Kendinde kendine kar bir durgunluk, hissizlik meydana gelince, ztmn hakikati sebebiyle, onlar kendisi ile hi megul eylemez. Bylece onlarn hli, llerin hline yakn olur. O hlde, dierlerine lmle gsterilenler, onlara bu hlde gsterilir. Sonra kendilerine gelince ve hisler lemine dnnce, ekseriya grdkleri hatrlarnda kalmaz. Fakat bir eser, bir numune kalr. Eer Cennetin hakikatini ona gstermilerse, onun huzur, rahat, sevin ve sruru o kimsede kalr. Eer Cehennemi ona arzetmilerse, onun ac ve iddeti kendisinde yer eder. Eer hatrnda ondan bir ey kalrsa, ondan haber verir. Hayl hazinesi o eyi anlatmak isterse, hatrda kolay kalabilen bir eye benzetir. Ondan haber verir. yle ki: Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve seilem) namazda elini kaldrd ve Cennet zmlerinden bir salkm bana arzettiler. Onu bu dnyaya getirmek istedim (3), buyurdu. Bahsedilen zm salkmnn bu dnyaya getirilebilecei sanlmasn. Belki bu imknszdr. Eer mmkn olsayd, getirirdi. Fakat ona

mahede ile gsterilmi idi. Bunun muhal [imkansz] olmasnn hakikatini bilmek uzundur ve senin bunu renmek istemene de lzum yoktur. Alimlerin makamlar arasndaki fark, yle olur: Biri kendisinin grd, bakalarnn grmedii Cennet zmnn nasl olduunu, neye benzediini merak ederek alr. Dierlerinin bundan nasibleri, onun elini hareket ettirmesinden baka bir ey deildir. Bunun neticesi de Az bir hareket namaz bozmaz, oluyor. Bunun tafsilini ok merak eder. Evvelkilerin ve sonrakilerin ilmi budur zanneder. Bunu bilen ve buna kanaat etmeyen, baka eyle megul olan hakikatten ve eriat ilminden uzaklamtr. unu demek istiyoruz: Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) Cennetten haber vermesi, takld ve Cebrail aleyhisselmdan iitme yolu ile olduu sanlmasn. Cebrail aleyhisselmdan dinlemenin mnsn, dier mnlar bildii gibi bilirsin! Fakat Peygamber Efendimiz (aleyhisselm), Cenneti grd. Cennet tamamen bu dnyada grlemez. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) o leme gitti, kayp oldu [bu lemden kt]. Bu onun bir eit mi'rc oldu. Kayp olmak iki ekildedir: Biri hayvani ruhun lmesiyle, dieri hayvan ruhun kendini unutmas iledir. Bu lemde Cennet grlemez. Yedi kat gklerin ve yerin bir ceviz kabuuna smamas gibi, Cennetten ufak bir para da bu dnyaya smaz. Belki kulak, gklerin ve yerin ekillerinin kendisinde, gzdeki gibi hsl olmasndan uzak olduu gibi, bu dnyadaki btn

duygular, Cennetin btn lezzetlerinden uzaktrlar. O lemin duygular daha bakadr. (1) 3 - Al-i Imrn: 169 - 170. (2) H. Ccniz, 117; Hm. II. 31, 38. (3) Hm. III, 353, V. 13

YEDNC FASIL KABR AZABININ MNSI imdi Kabir azabn anlatmamza sra geldi. Kabir azab da iki ksmdr: Rhan ve cisman. Cisman olan herkes bilir. Ruhan olan ise, kendini bilenden bakas bilmez. Ruhunun hakikatini bilmesi, kendi zt ile kaim [var] olmas ve kyam iin bedene muhta olmasn, lmden sonra bki olduunu, lmn onu yok eylemediini, lmn ise; gzn, elini, ayan, kulan ve btn hislerini almas olduunu, hisleri kendisinden alnnca; hanm, evlt, mal, mlk, ev, hizmeti, hayvan, akraba ve yaknlar; hatt yer, gk ve his ile anlalanlarn hepsinin ondan alnacan bilmesidir. Eer bu eyleri seviyorsa ve kendi varln bunlara vermi ise, ayrlrken zaruri olarak azabda kalr. Hepsinden vaz gemi ve burada hi birine tutulmam ise, hatt lmeyi arzu ediyor hlde ise, rahata kavuur. Allah Tel'y sevmeyi elde etmi, O'nun zikrine nsiyet peyda etmi [dostluk, lfet meydana getirmi] ve btn

varln O'na vermi ve dnya meguliyetini lzumsuz ve perian kabul etmise, lnce maukuna kavuur, zc ve dndrc eyler aradan kalkar, mes'ud ve mesrur olur. imdi, bir kimsenin kendini tand ve baki kalacan bildii hlde, btn arzu ve sevgisinin nasl dnyada olabileceini ve sonra, dnyadan gnce, sevdiklerinden ayrldnn azab ve elemi ierisinde olacanda phe edip etmeyeceini dn! Bhusus [hususiyle] Peygamber Efendimiz bunu haber veriyor ve buyuruyor ki: stediini sev, muhakkak ki ondan ayrlacaksn. Bir de, Allah'tan bakasn sevmeyen, dnyay ve ierisindekileri dman bilen, dnyadan ancak kendi azn alan kimsenin, dnyadan giderken skntdan kurtulup, rahata kavuacanda phe olup olmayacan dn! O hlde bunu anlayana kabir azabnn varlnda ve mttekilere olmayaca hususunda bhe kalmaz. Hatt dnya, onun ve kendini tamamen dnyaya verenlerin evidir. Byle olduu Dnya, m'minlerin zindan, kfirlerin Cennetidir (1), hads-i erifinden anlalyor. (1) M. Zhd. I; T. Zhd. 16: C. Zhd, 3: Hm. II, 197. 323, 389, 485.

SEKZNC FASIL KABR AZBININ HAKKAT VE

DERECELER Kabir azabnn asl imdi rendiin gibi dnya sevgisidir. Bu azab da farkldr. Dnyay isteme derecesine gre, bazlarna ok, bazlarna az olur. Mesel kalbi bu dnyaya yalnz bir cihetten bal olan bir kimsenin azab; mal, mlk, hizmeti, hayvan, mevki, azamet ve btn dnya ni'metlerine sahip ve kalbi bunlarn hepsine bal olan kiininki gibi deildir. Htt bu dnyada bir kimseye, bir at alndn syleseler, on atnn alnmasndan daha az zlr. Eer btn maln alsalar, malnn yarsnn alnmasndan daha ok zlr ve azab eker. Btn malnn alnmasna da hanmnn ve ocuklarnn hrszlar ve yamaclar tarafndan alnp gtrlmesinden ve yalnz bana kalmasndan az zlr. lm de maln, evldn, hanmn ve dnyada olan her eyini yama edip kendisini yalnz brakandr. O hlde, herkesin cezas ve rahat dnyaya ball ve ondan kesilmesi miktarncadr. Dnya ni'metleri yzne glen ve kendini bu ni'metlere verenler hakknda Allah Tel'nn, Bu iddetli azab onlara, dnya hayatn hiret ni'metleri zerine tercih ettikleri iindir (1), buyurduu kimselerin azablar ok iddetli olur. Bununla alkal olarak yle bildirildi: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurur ki; Muhakkak ki, dar maiet onun iindir (2), yet-i kermesinin ne mnya geldiini bilir misiniz? Ashb- Kiram (aleyhimrrdvn), Allah ve Resul daha iyi bilir, dediler. Buyurdu

ki: Kfirin azab kabirdedir, doksan dokuz ejderhay ona musallat ederler. Ejderhann ne olduunu bilir misiniz? Onlar doksan dokuz ylandr. Her ylann dokuz ba vardr! Onu sokarlar, yalarlar ve zerine flerler. Bu, kyamete kadar devam eder. Basiret sahipleri bu ejderhalar, basiret gz ile grmektedir. Aptallar derler ki; Biz onun mezarna baktk, bunlardan hibirini grmyoruz. Eer mezarda byle eyler olsayd, gzmz salamdr, biz de grrdk. Bu ahmak bilmi olsun ki, bu ejderha lenin rhundadr. Onun ruhundan dar kmaz ki, bakalar grebilsin. Hatt, lmden nce de bu ejderha onun iinde idi, o ise onlardan gafil idi, bilmiyordu. Ve yine bilmi olsun ki, ayn zamanda bu ejderha, onun kendi sfatlarndan meydana gelmitir. Balarnn says da, onun kot ahlaknn dallar saysncadr. O ejderhann tynetinin asl, dnya sevgisindedir. Sonra, dnya sevgisi sebebi ile zuhur eden kin, ekememezlik, kibir, hrs, aldatma, hile, dmanlk, makam sevgisi, an, hret hayranl ve bunun gibi fena ahlklar saysnca kendisinde balar meydana gelir. Bu ejderhann nasl olduu ve balarnn okluu basiretin nuru ile anlalabilir. Ama, saylar ancak peygamberlik nuru ile bilinebilir. nk onlar, kt ahlkn saysn bilirler. Biz ise bilemeyiz. O hlde, bu ejderha kfirin ruhu ierisinde yerlemitir ve rtldr. Allah ve Resuln bilmemek sebebi ile deil, belki btn benliini dnyaya verdii iindir. Nitekim

Allah Tel buyurur: Bu iddetli azab onlara, dnya hayatn hiret ni'metleri zerine tercih ettikleri iindir (3). Ve yine buyurdu: Kfirler Cehenneme arz edildii gn (onlara denilir ki), siz dnyada iyiliinizi giderip, yalnz dnyadan faydalandnz (4). Eer insanlarn sand gibi, bu ejderha onun dnda olsayd daha kolay olurdu. Zira bir an ondan ayrlabilirdi. Fakat ruhunda yerlemi olduundan ve hakikatle kendi sfat olduundan ondan nasl kaabilir? Bir kimse cariyesini satp ve sonra ona k olduu gibi, ruhunda bulunan ve onu sokan o ejderha da, ona ktr. Kalbinde rtldr ve bugne kadar acsn hissetmemitir. Bunun gibi, bu doksan dokuz ejderha, lmden nce de kendinde olup bugne kadar acsn duymamas onlardan haberi olmad iindir. Maukla beraber olunca, akn kendisi rahata sebep olduu gibi, ayrlk vaktinde de zlmeye sebep olur. nk, ak, sevgi olmasayd, ayrlkta znt olmayacakt. Bunun gibi rahata sebep olan dnya sevgisi ve ak, azaba da sebep olur. Makam sevgisi ejderha gibi, mal sevgisi ylan gibi, saray ve ev sevgisi akrep gibi kalbini sokar ve kemirir. Ve daha buna benzer nice eyler! Cariyenin , ayrlk zamannda, bu dertten kurtulmas iin kendini suya ve atee atmay veya bir akrebin kendini sokmasn istemesi gibi, kabirde azab ekerken de, insanlarn bu dnyada bildikleri akrep ve ylann kendisine azab etmesini, cann yakmasn ister. Zira bu aclar bedene

olmaktadr ve dardan gelmektedir. Ruhundaki ejderhalarn acs ise ruhunda olup, bilinen gzlerden hibiri bunu grmez. Demek ki, hakikatte herkes, kendi azabnn sebebini buradan gtrmektedir. Bu da onlarn kalblerindedir. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu; Bu ceza, yaptklarnzn size iadesinden baka bir ey deildir. Ve yine bunun iin Allah Tel buyuruyor: Eer ilm-i yakn ile bilseydiniz, elbette Cehennemi grrdnz (5). Ve yine bunun iin buyurdu: Elbette Cehennem, kfirleri iine alcdr, kuatcdr (6). Cehennem onlar ihata edicidir. Onlarla beraberdir, buyurdu da Onlar ihata edecek buyurmad. (1) 16 - Nahl: 107. (2) 20 - Tah: 124. (3) 16 - Nahl: 107. (4) 46 - Ahkf: 20. (5) 102 - Teksr: 4-5. (6) 29 Ankebt: 54.

DOKUZUNCU FASIL KABRDEK EJDERHALAR BA GZYLE GRLEMEZ Sen eriatn, zahir haberlerine gre, bu ejderhalar

ba gz ile grlebilir dersin. Ruhun iinde olan ejderhalar grlr cinsten deiller. Biliniz ki, bu ejderhalar grlebilir. Ama ller grr. Bu dnyada olanlar gremez. nk, o leme mahsus eyler, bu dnya gz ile grlemezler. Bu ejderhalar, bu dnyada grld gibi, lye grnrler. Fakat sen gremezsin. Hususan, ok kimseler uykuda ylann kendini soktuunu grr, yannda oturan ise bunu grmez. Bu ylan, uyuyan iin vardr, acs ona gelmektedir, uyank olan kimse iin ise yoktur. Uyank olann bu ylan grmemesi, dierinin acsndan bir ey azaltmyor. Uyuyan bir kimsenin ryada, kendisini ylan soktuunu grmesi, bir dmandan sknt greceine iarettir. O ac ve sknt ruha olmakta idi, kalbe gelmekte idi. Fakat bu dnyada bir eye benzetilmek isterse, ylan olur. Dman kendisine galib gelince, Zaten bunun ryasn grmtm der. Sonra da, Keke beni ylan soksayd da, bu dmanm, arzusuna kavumasayd, der. nk, bu azab onun kalbine, bedenine olandan ve ylannkinden daha byk gelmektedir. O hlde Bu ylan yoktur, onu sran, sokan da bir hayldir, dersen, bu byk bir hatdr. Bilkis o ylan mevcuttur. Mevcudun mns bulunan, demektir. Yok'un mns da, bulunmayan demektir. Ryada senin bulduun ve grdn her ey, hi kimse onu grmese de, sana gre mevcuttur. Senin grmediin her ey de herkes tarafndan grlse de, sana gre, mevcut olmayan ve bulunmayan bir

eydir. Azab ve azabn sebebi lye ve uyuyana olmaktadr, dierleri grmese de, bu azab grenler, ekenler iin niin noksanlk olsun? u kadar var ki, uyuyan abuk uyanyor ve azabdan kurtuluyor. Bunun iin buna hayli oluyor derler. Fakat l, o azabda kayor, nk lmn sonu yoktur. Bylece hep azab ekiyor. Bunun gibi bu lemde his olunanlar da kalyor. Kur'n- Kerim'de ve eriatta bu ylan, akrep ve ejderhalarn kabirde bulunduu yoktur ki, bu ba gz ile herkes onlar grsn ve lem-i ahadetten olsunlar. Ama eer bir kimse uyku sebebiyle bu lemden uzaklarsa ve bu lnn hlini ona gsterirlerse, onu ylan ve akrepler arasnda grr. Peygamberler ve evliya uyank iken de grrler. nk, dierlerine uykuda verilenler, bunlara uyank iken de verilir. Onlarn bu dnya ile meguliyeti, br dnyalarn ilerini mahede etmelerine engel olmaz. Bu kadar uzun anlatmaktan maksadmz, ba gz ile mezara bakp da bir ey grmeyen ahmaklarn, kabir azabn inkr ettikleri iindir. Bu da, br dnyann ilerini anlamamalarndandr.

ONUNCU FASIL KABR AZABI HERKES N DELDR Eer kabir azab, kalbin bu dnyaya balanmas

sebebiyle ise, hi kimse bundan kurtulamaz. nk, kadn, evlt, mal ve mevkiyi herkes seviyor. O hlde kabir azab herkese olacaktr. Bundan kimse kurtulamayacaktr derse, cevabnda deriz ki: Dediin gibi deildir. yle insanlar vardr ki, dnyadan gemi olurlar, onlarn dnyada lezzet alacaklar ve rahat bulacaklar yerleri yoktur. lm arzularlar. Dervi [yni fakir] vaziyetindeki Mslmanlarn ou byledir. Zengin insanlar da ikiye ayrlr: Bir ksm, bu eyleri sevdikleri gibi, Allah Tel'y da severler. Onlar iin de, bu azab yoktur. Bunlar u kimseye benzer ki, kendisinin evi ve saray vardr, bunlar sever. Fakat, ba olmay, saltanat, kk ve ba ondan daha ok sever. Padiahn emri ile ona bir baka ehrin valilii verilirse, ona bulunduu yerden kmak hi znt vermez. Zira, evinin, saraynn ve ehrinin sevgisinden daha ok olan reislik sevgisi, dier sevgileri siler, onlardan eser brakmaz. O hlde, peygamberler, evliya ve zhidlerin kalbi, kadna, evlda, ehre ve vatana yaknlk duysalar da, Allah sevgisi hsl olduu ve ona kavumak nsiyetinin verdii lezzet sebebiyle, dierlerini siler, yok eder. Bu lezzet ise lm ile hsl olur. O hlde onlar bundan emindirler. Ama, dnya arzularn daha ok sevenler, bu azabdan kurtulamazlar. Bunlar daha fazladr. Bunun iin Allah Tel buyurur: Sizden gidecei yer o [Cehennem] olmayan kimse yoktur. Bu yle bir itir ki, hkm Rabbinin irdesi ile nihayetlenir. Sonra, mttek olanlar ondan kurtarrz. Kfirleri ise dizleri zerine km

olarak terkederiz (1). Bu kimselere, bir mddet azab ederler. Dnyadan uzun zaman ayr kaldklar iin, dnya lezzetini unuturlar. Kalbde olan Allah Tel'ya ait sevgisi tekrar zuhur etmeye balar. Bu bir saray, dierinden; yahut bir ehri, dier bir ehirden, veya, bir kadn, dier bir kadndan daha ok seven bir kimseye benzer. Fakat, dierini de seviyor. Onu en ok sevdiinden ayrrlar ve dier sevdiine brakrlarsa, bir zaman ondan ayrldna zlr, sonra unutur, buna alr, ite kalbde olan o sevginin asl, uzun zamandan sonra tekrar grnr. Fakat Allah Tel'y asla sevmeyen, o azabda kalr. Zira, o daima O'ndan uzak kalmay seviyordu. Hangi bahane ile ondan kurtulabilir? Kfirlerin ebedi azabta kalmalarnn sebeplerinden biri de budur. Biliniz ki, herkes, Ben Allah Tel'y severim, yahut dnyadan daha ok severim, diye iddia eder. Btn dnyadakiler bunu diliyle byle sylerler. Fakat bunun bir mihenk ta ve miyar [ls] vardr ki, onunla anlalr. Bu da yledir: Bir kimseye ehveti ve nefsi bir ey emretse, Allah Tel'nn gnderdii eriat da bunun aksini emretse, kalbini Allah Tel'nn emrine doru meyletmi, yaklatrm grrse, o Allah Tel'y seviyor demektir. Bahusus iki kimseyi de seven bir kimse, bunlardan birini daha ok seviyorsa, aralarnda bir ihtilf kt zaman kendini daha ok sevdiinin tarafndan grr ve onu daha ok sevdiini bununla, anlar. Byle olmaynca, dil ile sylemekte hi fayda yoktur. nk o sylemek

yalan olur. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: La ilahe illallah diyenler, daima kendilerini Allah Tel'nn azabndan koruyorlar. Bu, dnya ilerini, din ilerine tercihlerine kadar devam eder. Dnyay dine tercih edip de, La ilahe illallah dedikleri zaman, Allah Tel onlara: Yalan sylyorsunuz. Bu iten sonra la ilahe illallah demeniz yalan olur, der. O hlde, buradan, basiret sahiplerinin kalb gzleriyle, kabir azabndan nasl kurtulacan grmeleri anlald. Ve yine insanlarn ounun kurtulamayacan, fakat tpk dnyaya ballklarnn farkl olmas gibi azablarnn da mddet ve iddet bakmndan ok farkl bulunduunu bildikleri anlald. (1) 19 - Meryem: 71 - 72.

ONBRNC FASIL KABR AZABINDAN EMN OLMAYI DENEME YOLU Ahmaklardan ve gururlulardan, aldanmlardan bir grup vardr ki, yle derler: Eer kabir azab varsa, biz bundan eminiz. nk, bizim onunla hi alkamz yoktur. Onun varlyla yokluu bize gre ayndr. Bu iddia botur. Tecrbe etmeyince, anlalamaz. Eer her eyi hrsz alr gtrr, yahut

kendisi iin kymetli olan eyi arkadana verir, yahut kendi yanndaki sevenleri ondan yz evirir, onu zemmederler de, kalbinde bunlardan hibir eser kalmaz ve bakasnn mal alnm yahut bakasnn sevdii ey elinden km gibi kabul ederse, o zaman bu iddia doru olur. O zaman; ben byleyim deyip, gururlanabilir. Mal alnmaynca ve sevenleri ondan yz evirmeyince, anlalmaz. O hlde mal kendinden uzaklatrmak ve insanlarn kabulnden kamak lzmdr ki, kendini denesin ve sonra kendine gvensin. Evet, ok insanlar hanm ve cariye ile hi alkalar olmadklarn zannedip, boar ve satarlar. Kalblerinde rtl olan ak atei meydana kar, deli divne kesilirler. O hlde kabir azabndan kurtulmak isteyen, dnya ile, zaruret miktar kadar alkalanmaldr. Hela gibi kabul etmeli, zaruret miktarnca aramal ve ondan kurtulmak istemelidir. Demek ki, mideye yemek doldurma hrs, midenin yemekten kurtulmas [kusma arzusu] gibi olmaldr. nk her ikisi de lzmdr. Dier iler de bunun gibidir. Kalb bu balardan kurtulamazsa, ibdetlere ve Allah Tel'y zikre devam etmesi lzm gelmektedir. Zikre alkanl kalbte hkim eylemelidir. Bylece bu sevgi dnya sevgisini yener. eriata uymakla ve Allah Tel'nn emirlerini, kendi isteklerine takdim etmekle bu ekilde olduuna kendinden delil ve hccet aramaldr. Eer nefsi ona itaat ediyorsa, o zaman kabir azabndan kurtulduuna gvenebilir. Yok eer byle olmazsa, Allah Tel

tarafndan bir afv gelmeyince, beden kabir azabnda kalr.

ONKNC FASIL RUHLA ALKALI CNS CEHENNEM ATE imdi ruhan Cehennemi anlatalm: Rhan dememizin sebebi, beden araya girmeksizin yalnz ruha olduu iindir. yet-i kermede, O Allah'n tututurulmu bir ateidir ki, trmanp yreklerin t stne kacak ve kaplayacaktr, (1) buyurulmas bunu gsteriyor. O, kalbi istil eden bir atetir. Bedenle alkal olan atee ise cisman, denir. te bu rhan Cehennemde eit ate vardr: Biri, dnya arzu ve isteklerinden ayrlk atei, ikincisi, mahcubiyet, utanma ve rezil olma atei, ncs de, Allah Tel'y grmekten mahrum ve mitsiz kalma ateidir. Bu eit atein hepsi de, bedenle deil, ruhla alkaldr. Bu atein sebeplerini aklamak lzm ki, herkes buradan [bu dnyadan] giderken beraberinde bunlar nasl gtryor anlalsn. Ayn zamanda bu lemden ariyet olarak gstereceimiz bir misl ile onu aklayacaz. BRNC SIFAT: Dnya arzu ve isteklerinden ayrlk ateidir. Bunun sebebi kabir azab anlatlrken sylendii gibi, ak ve Cenneti

istemenin kalbin yaratlna uygun olmasdr. Mukla olmak kalbin cenneti olunca, mukla olmamak da cehennemi olur. O hlde dnyaya k olan, dnyada Cennettedir. O hlde dnya, kfirin Cennetidir (2). hirette ise, Cehennemdedir. nk, mukunu ondan almlardr. Demek ki, bir ey iki deiik hlde, hem lezzete, hem de eleme sebep oluyor. Bu ate dnyada una benzer: Bir padiah dnelim: Yeryznde her ey ona itaat ediyor, her eye hkmediyor, daima gzel yzl cariyeler, hizmetiler, kadnlarla bulunuyor ve yine daima ssl ssl kkler, rengrenk baheleri seyrediyor. Bu zevk ve saf ierisinde iken aniden bir dman geliyor, onu yakalyor ve kendine hizmeti alyor. Memleketindeki insanlarn yannda onu kpeklere hizmet ettirirken, onun yannda hanmyla ve cariyeleriyle oynuyor, eleniyor. Hizmetilerine emirler veriyor. Hazinesinde, kendisi iin ok kymetli olarak bulundurduu eyleri dmanlarna veriyor. Dikkat buyurun! Bu adamn bedenine hibir eziyet yaplyor mu? Fakat hanmndan, ocuklarndan, hkmdarlndan, cariyelerinden ve hazinelerinden ayrlk kalbine oturmu onu yakyor. Bu skntdan kurtulmak iin, bir yolla ldrlmesini yahut cannn iddetli azablarla, dayaklarla yaklmasn istiyor. Bu bir atein rneidir. Ne kadar ok nimete sahip olursa, hkm ne kadar kuvvetli ve lezzetleri ne kadar ok olursa, bu ate de o kadar yakc ve iddetli olur. O hlde, dnyada rahatlk snrn

geni tutanlarn, dnyadan ok eye kavuanlarn dnyaya ballklar, dnya sevgileri do o kadar ok olur. Bunlarn ayrlk atei de kalblerinde daha yakc olur. O atein bu dnyada rneinin bulunmasna imkn yoktur. nk, bu dnyadaki kalbe ait elemler, istisnasz kalbe ve ruha tamamen yerleemez. nk, hisler ve bu dnya ileri kalbi megul eder. Meguliyet, azabn yerlememesi iin kalbe bir perde gibidir. Bunun iindir ki, bu kimse gzn ve kulan bir eyle megul ederse, o elem onda azalr. Bu ilere son verirse acy daha ok duyar. Bu yzdendir ki, elem ve ac sahibi bir kimse, uykudan uyannca, o elemin yaras kalbinde daha byk olur. nk, uykuda iken rh her eyden uzaklam, yalnz kalmt. Hisler geri gelmeden nce, ona ulaan her eyin eseri de ok olur. Hatt gzel bir ses ile uykudan uyansa, onda byk tesir brakr. Bunun sebebi, kalbin bu esnada, yni uyurken hislerden arnm olmasdr. Bununla beraber bu dnyada, hislerden tamamen kurtulamaz. lnce, hislerden uzak kalr ve tamamen ayrlr, ite o zaman onun rahat ve elemi de onda ylece byk olur. Oradaki atein, dnya atei olacan zannetmeyin. Bu atei yetmi defa su ile ykadktan sonra dnyaya gndermilerdir. KNC ATEN SIFATI: Yapt rezaletlerden utanma ve mahcubiyet ateidir. Bu atee yle misl verilir: Bir padiah dnelim. Gayet aa ve hasis bir kimseyi seer, yanna alr ve memleketin valiliini ona verir. Onu kendi hareminde bulundurur. Kendisine srda yapar.

Haremdeki herkesi gsterir. Hazineyi ona teslim eder. Her ide ona itimat eder [gvenir]. Bu hasis adam, bu nimetlere kavuunca, emri dinlemez, nankrlk eder. Padiahn hazinesini harcar, padiahn hanmna ve haremine hyanet ve ktlk eder. Grnte ise, padiahn emanetini korur. Fakat bir gn padiahn haremine hyanet ve kt muamele yaparken etrafna bakar. Padiahn bir pencereden kendisini seyretmekte olduunu grr ve her gn kendisini grdn ve hyanetinin daha ok olmas iin, ses karmadn anlar. Herkesin gz nnde, leme ibret olsun diye, bu hasisi ldreceini ve bu zamanda bu adamn bu rezilliklerinden dolay kalbindeki utanmay, ruhundaki bu mahcubiyeti dnn! Vcudunda hibir ar yoktur. Buna ramen bu mahcubiyet ve utanmadan kurtulmak iin yerin dibine girmeye oktan razdr!.. Bunun gibi, sen de bu dnyada, zahirde gzel grnen det eklinde iler yaparsn. Fakat onlarn asl ve hakikati kt ve irkindir. O ilerin asl ve hakikati kyamette sana gsterildiinde, rezilliin meydana kacak ve mahcubiyet atei ile yanacaksn. Mesel bugn gybet edersen, kyamette kendini, bu dnyada akrabasnn etini yiyip, kzartlm tavuk yediini ve fakat dikkatli baknca lm kardeinin eti olduunu tanyan kimse gibi grrsn. Bu rezaletin bykln ve byle yapan kimsenin kalbindeki atein acsn dnn. Gybetin [dedikodunun] asl ve hakikati budur. Yarn meydana kacaktr. Bunun iin bir

kimse ryada l eti yediini grrse, tbiri, o kimsenin gybet etmi olmas olur. Sen bugn bir duvara ta atsan, bir kimse de sana; senin attn ta duvardan senin evine dt ve ocuklarnn gzn kr etti dese; eve gider, kymetli ocuklarnn gzlerinin, senin attn tala kr olduunu grrsen; kalbine nasl bir atein deceini, ne mkl vaziyette kalacan bir dn! Bu dnyada bir Mslmana hased eden [ekememezlik eden] bir kimse, kyamet gnnde kendisini; hasedin ruhu ve hakikati olan u sfat ve surette grr ki, kendisine derler: Sen, birine dmanlk ediyorsun, zarar ona deil, sana geliyor. Senin dinini helak ediyor; gzlerinin nuru olacak taatlarn, iyiliklerin onun defterine geiyor, sen ise iyiliksiz kalyorsun. Hlbuki, senin iyiliklerin kyamette sana, bugnk ocuklarnn gznden daha ok yarayacaktr. nk iyiliklerin, saadetine ve kurtuluuna sebep olacak; ama ocuklarn, kyamette saadetine sebep olmayacaklardr. Yarn kyamet gnnde, suretler hakikat ve ruha tbi olup, grnen her ey ruhuna uygun grnd zaman, utanma, mahcubiyet ve irkinlik orada meydana kacaktr. Uyku hli o leme daha yakn olmak sebebiyle, ryadaki iler, mn ve hakikatine uygun ekilde olur. yle ki: bn Sirin'in yanna birisi gelip, Ryamda elimde bir yzk vard, kadnlarn ferlerini [avret mahalli] ve erkeklerin azlarn mhrlediimi grdm dedi. bn Sirin buyurdu ki: Sen Ramazan aynda mezzinlik yapp, gn

domadan ezan okur muydun?. Soran, evet yledir, dedi. Dikkat ediniz! Kendi yapt iini, ryada kendisine nasl gsterdiler! Zira ezan, sureta [grnte] bir sesdir ve hatrlatmadr. Ramazan ayndaki ruhu ve hakikati ise yemekten ve cimdan men etmektir. Ne kadar alr ki ryada sana kyamette birok rnekler gsterilir de, senin dnyann hakikatinden hi haberin olmaz. Bundan trdr ki, hads-i erifte bildirildi: Kyamet gn dnyay yle yle vaziyette ihtiyar bir kadn eklinde getirirler. Onu gren herkes Senden Allah'a snrz, derler. O zaman onlara, Uruna kendinizi helk ettiiniz dnya budur! denir. Onu grenler, o kadar mahcup olur, o kadar utanrlar ki, bu mahcubluk ve utanmadan kurtulmak iin atee atlmak isterler. Bu rezalet una benzer: Anlatrlar ki, padiah olunu evlendirmitir. Olan o gece nce arap iip, sarho olunca zifaf arzusuyla darya kt. Odaya girmek istedi. Yolunu ard ve saraydan kt. Yoluna devam etti. Bir yere geldi, iinde kandil yanan bir ev grd. Hanmnn odasna geldiini zannetti, ieri girince insanlarn uykuda olduunu grd. Ne kadar seslendiyse de cevap veren olmad. Uyuyorlar zannetti. stnde yeni bir rt bulunan birini grd. Gelin budur dedi. Onun yanma yatt. stnden rty kaldrnca, burnuna gzel bir koku geldi. Kendi kendine, phesiz gelin budur, nk ok gzel kokuyor, dedi. Sabaha kadar onunla mbaeret eyledi. Dilini onun azna koydu. Bir yalk hissetti. Zannetti ki,

kendisine yaknlk gsteriyor ve zerine gl suyu dkyor. Sabah olup, kendine geldii zaman, etrafna baknd, oras putperestlerin mezarl idi. Uyuyanlar ller idi. stnde yeni rt olup, gelin sand ise, o yaknlarda lm ihtiyar, irkin bir kadnd. O gzel koku, ld zaman bedenine srdkleri gzel koku idi. Dili ile hissettii yalklar ise, onun pislikleri idi. Kendine baknca, yedi azasn [yani btn vcudunu] pislik iinde grd. Aznda ve boaznda onun aznn suyundan bir aclk ve fenalk buldu. Bu rezalet, bu mahcubiyet ve pislik iine gmlm halinden utanp lmek istedi. Padiah yahut askerleri, olmaya kendisini grr diye ok korktu! O bu dnceler ierisinde iken padiah ve kumandanlar onu aramaya ktlar ve onu bu pisliin ve alakln iinde grdler. O ise, bu alaklk ve rezillikten kurtulmak iin yerin dibine girmek istedi. O hlde, yarn kyamet gn dnyay sevenler, dnyann lezzet ve ehvetlerini bu ekilde grrler. ehvet ve arzularnn okluundan kalblerinde kalan eser ve izler, o kimsenin boaznda, dilinde ve bedenindeki pislikler ve aclklar gibidir. Hatt ondan da fenadr. nk, br dnyadaki ilerin tamam ve zorluu rnekle anlatmaya gelmez. Fakat bu, ruha ve kalbe olan utanma ve mahcubiyet atei denen atelerden, bedenin habersiz olduunu gsteren basit bir numunedir. NC ATEN SIFATI: Allah Tel'y grmekten mahrum kalma ve o saadete

kavumaktan mitsiz olma hasretinin verdii atetir. Bunun sebebi, bu dnyadan gtrd krlk ve cahilliktir. Zira marifete kavuamad ve kalbini zikir ve mcahede ile temizlemedi ki; ldkten sonra Allah Tel ona grnsn. Kalb, parlak bir aynaya benzer. Gnah ve dnya arzularnn paslar onu karartr ve bir ey gstermeyecek hle getirir. Bu atein misli yledir: Bir grup insanla, karanlk bir gecede, renkleri belli olmayan akl talaryla dolu bir yere gittiini dn. Arkadalarnn sana, Bunlardan tayabilecein kadar al. nk biz, bunlarn ok kymetli olduunu duyduk, deseler ve hepsi tayabilecei kadar alsalar, sen ise hi almayp onlara, Yarn bunlarn ie yarayp yaramayacan bilmediim iin bu kadar skntya katlanmam ve bu ar yk ekmem aptallk olur, desen, sonra da onlarla beraber gitsen ve onlarla alay etsen, onlar aptal yerine koyup elensen ve onlara, Akl ve zeks olan benim gibi rahat ve hafif gider, aptal olan kendini eek yapar, yk eker ve mmkn olmayan eylere tama' eder! desen, fakat ortalk aarnca bakld zaman; bunlarn hepsinin cevher, krmz yakut ve yz binlerce altn deerinde olduu grlse; arkadalarn ne iin biraz daha fazla almadk derlerken, sen bir tane bile almamakla aldandndan, lecek gibi olursun. Ve bunlara sahip olmamak atei kalbine der. Sonra onlar, aldklar bu eyleri satp, yeryznn valiliini alrlar. stedikleri nimetleri yerler, istedikleri yere

giderler, Seni, a, susuz ve plak brakrlar. Seni hizmeti olarak alr, i yaptrrlar. Bu nimetlerden bana da bir pay verin desen, cevabnda, yet-i kerimedeki gibi, Cehennemdekiler, Cennettekilere derler: Allah Tel'nn size rzk olarak gnderdii eylerden, yahut aktt sulardan bize de aktnz (veriniz). Cennet ehli derler ki, muhakkak ki, Allah Tel onlar kfirlere haram eylemitir (3) sylerler ve Dn gece sen bizimle alay etmez miydin? Biz de bugn, seninle alay ederiz, derler. yet-i kerimede, Eer bizimle alay ediyorsanz, elbette biz de sizinle alay edeceiz (4), buyruldu. Cennet nimetlerinin ve Allah Tel'y grmenin elden kamasna misl bu anlattmzdr. Bu cevherler, iyi ameller; o karanlk da, bu dnyaya benzer, iyi amel cevherleri elde etmeyenler, lerdeki pheli nimetleri iin, niin imdi eziyet ekeyim? derler. Yarn ise, zerimize o sudan aktnz (5), derler. Nasl zlmez, nasl hasret ekmezler ki, yarn kyamet gn Allah Tel'nn eit eit nimet ve saadetleri; marifet ve iyi amel ileyenlere akar, gelir. Dnya nimetlerinin hepsi oradakilerin bir anlnn karl olamaz. Hatt Cehennemden en son kacak olana bile verilenler, dnyadakilerin on katdr. Bu benzetme, l ve miktarla deil, nimetin ruhu, asl iledir. O da lezzetin verdii srrdr. Mesel, Bir cevher on altndr, denir. Kyamet asl itibariyle olup; mhiyet arlk ve l bakmndan deildir. Bu da byledir. (1) 104 - Hmeze: 7 - 8.

(2) M. Zhd, 1; F. Zhd, 16; C. Zhd, 3; Hm. II. 197, 323, 389, 485, (3) 7 - A'rf: 50. (4)11 - Hd: 38. (5) 7 - A'rf: 50.

ONNC FASIL RUHAN ATE, CSMAN ATETEN DAHA ACIDIR Ruha ait olan eit atei rendin. imdi bu atein, beden iin olan ateten daha iddetli olduunu anlayacaksn. Rha, cana te'sir etmedikten sonra bedenin herhangi bir acdan haberi olmaz. O hlde bedenin acs cana ular. Bu yolla ac artar. byle olunca, ruhun, cann ierisinde meydana gelen ate ve elem, elbette daha byk olur. Bu ate ruhun iinden gelmekte olup, dardan ieriye girmiyor. Btn aclarn sebebi, yaratl icab kendinin zdd olan bir eyin onu kaplamasdr. Bedenin yaratl olarak icab; bu terkibin kendinde kalmas; paralarnn, hcrelerinin olduu gibi salam durmasdr. Yara ile birbirinden ayrlnca, zdd meydana gelir ve ac duyar. Yara, bir yeri dierinden ayrr, aradaki btn hcrelere ate der ve birbirinden ayrlrlar. Her hcresi ayr bir ac duyar. Bunun iin atein acs ok zor ve

iddetlidir. O hlde, kalbte yaratl icab olmas gereken eyin yerine onun zdd yerleince, ruhta onun acs daha byk olur. Kalbin yaratlnn icab, Allah Tel'y bilmek ve grmektir. Onda bunun zdd olan grmemezlik yerleirse, acs sonsuz olur. Eer byle olmasayd, kalbler bu dnyada lmden nce hasta olmaz, bu grmemezlik hastalna dmezdi. Fakat insann eli, aya uyusa ve bir hissizlik meydana gelse, bu esnada ate o uzvuna dese, uyuukluunun gitmesinin sebebini o anda anlayamaz. Atee deince bir yolla byk bir kap bulur. Bunun gibi kalbler, dnyada, uyuuk ve hissiz olur ve bu uyuukluk lmle kalkar; bu ate bir yolunu bulup, ruhun iinden ykselir. Bu baka bir yerden gelmiyor. Kendisi beraberinde gtrmtr ve onun iindedir. Fakat ilm-i yakn ile bilmedii iin, onu gremedi. Orada ise ayne'l-yakn sahibidir, her eyi grmektedir. Bunun iin yet-i kerimede, Byle deildir! Eer ilm-i yakin ile bilseydiniz, elbette Cehennemi grrdnz (1), buyuruldu. eriatn, cismani olan Cehennem ve Cenneti uzun uzun anlatmasnn sebebi, onlar herkesin bilmesi ve anlayabilmesi mmkn olduu iindir. Fakat bu szmz beenmeyenler, zorluk ve bykln anlayamayanlar oktur. Hususan bir ocua al ren, renmezsen babann valilii ve hkmeti sana kalmaz, sen de o saadetten mahrum kalrsn dersen, o bunun ne demek olduunu anlamaz ve kalbinde ona byk grnmez. Fakat, Bunu ren, yoksa muallim kulan eker! dersen,

bundan korkar. nk, bunun ne demek olduunu anlar. Muallimin ocuun kulan ekmesi doru olduu gibi, babann padiahlndan mahrum olmak atei de dorudur. Muallimin talebesinin kulan ekmesi onu terbiye etmek iindir. Bunun gibi cisman (maddi) Cehennem de haktr, dorudur ve Allah Tel'y grmekten mahrum kalmak da dorudur. Cisman Cehennem; Allah Tel'y grmekten mahrum kalmak cehenneminin yannda valilikten ve padiahlktan mahrum kalmann yannda; bir kimsenin kulann ekilmesi gibidir. (1) 102 - Teksr: S - 6.

ONDRDNC FASIL RUHUN DNYADAK SEYRSEFER MENZLLER Btn limlerin syledikleri ve kitaplarnda yazdklar gibi Bu iler taklid ve dinlemekten baka ekilde bilinemezler. Basiretin bunlara yolu yoktur, deyip bu anlattklarmza uymadn sylersen, cevabnda deriz ki, onlarn zrlerinin ne olduu daha evvel akland. Bu sz onlara muhalefet olmaz. hiret iin onlarn syledikleri dorudur. Fakat his olunanlar bildirmekten dar kmadlar. Ya ruhla alkal olanlar bilmediler, ya bildiler de insanlarn ou anlayamad iin uzun

anlatamadlar. Cisman olanlar, eriatn sahibinden iitmek ve onu taklit etmekten baka ekilde bilinmez. Fakat bu anlattklarmz, ruhun hakikatini bilmeye dair dier bir ksmdr. Bunu bilmek ise, basiret yoluyla ve kalb gzyle grmekle oluyor. Bu da, kendi vatanndan ayrlana [nefsinden kurtulana] veriliyor. Orada azk ve menfaate baklmadan, din yolunda yolcu olmak esas tutulmutur. Bu vatan iin ehir ve ev istemeyiz. nk beden vatandr. Bedenin yolculuunun ise kymeti yoktur. Fakat insann hakikati ve esas olan ruhun karar klaca bir yer vardr, oradan meydana km, vatan da orasdr; burada ise yolcudur. Yolda onun birok menzilleri, konak yerleri vardr. Her menzil bir baka lemdir. Vatan ve ilk karargh hisler lemidir. Sonra hayller, sonra mevhumlar ve sonra da ma'kulttr. Makult drdnc menzildir. Bu lemde kendi hakikatinden drdncs haber alr ve bundan bakas haber almaz. Bu lemler bir misl ile anlalabilir. O da yledir: insan hisler leminde bulunduu mddete derecesi, kendini muma atan pervane bceine benzer. nk onun yalnz gz hissi vardr. Hayl ve hafzas yoktur. O karanlktan kayor, bir pencere aryor. Mumu pencere sanp kendini ona vuruyor, harareti hissedince bunun acs hfznda kalmyor ve hayalinde durmuyor. nk hfz ve hayali yoktur ve o dereceye gelmemitir. Bunun iin baka zaman lnceye kadar yine kendini muma atyor. Eer onda hayal ve hfz kuvveti

olsayd, bir kere can yannca, tekrar mumun alevine atlmazd. Dier hayvanlar bir defa dvlnce, ikinci defa sopay grrse kaarlar. nk o acnn hayli bu hayvanlarn hfznda kalm olur. O hlde hisler, birinci menzildir. kinci menzil, tahayyldr, insan bu derecede bulunduu mddete drt ayakl hayvanlar gibidir. Bir eyden can yanmaynca, ondan kalacan bilmez. Fakat bir defa acy yiyince, bundan sonra kaar. nc menzil, mevhumlardr. Bu dereceye ulanca, koyun ve at gibidir. Grmedii, hissetmedii acdan da kaar. Dman olduunu ve cann yakacan anlar. Hi kurt grmeyen bir koyun, hi aslan grmeyen bir at, kurt ve aslan grdklerinde kaarlar ve dman olduklarn anlarlar. Halbuki, ekil ve grn bakmndan daha byk olan inekten, filden ve deveden kamazlar. Bu onlarn iine konmu yle bir gzdr ki, onunla kendi dmann grrler. Bununla beraber, yarn olacak olanlardan saknamazlar. Drdnc menzil, ma'kulat menzilidir. nsan buraya knca, hayvanlktan kurtulur. Buraya kadar hayvanlarla beraberdir. Burada ilk defa, insan leminin ilk hakikatine kavuur. Hissin, tahayyln ve vehmin ulaamad eyleri grr. leride olacak eylerden saknr. lerin ruhunu ve hakikatini suretlerinden, grnlerinden ayrr ve anlar. Bir eyin, btn ekillerini kaplayan hakikatini, hududunu idrak eder. Bu lemde

grlebilen eyler sonsuz deildir. Zira hissedilenler cisimden bakasnda deildir. Cisimler ise hudutludur, sayldr. Onun hisler leminde dolamas, herkesin dolaabilecei yeryznde yrmek gibidir. Ruha mahsus ve ilerin hakikati olan drdnc lemde dolamas ise su zerinde yrmesi gibidir. Mevhumlarda dolamas su ile toprak arasnda olmak vaziyetinde bulunan gemi gibidir. Ma'kulat derecesinin tesinde, bir makam daha vardr ki, peygamberlerin, evliyann ve mutasavvflarn makamdr. Bu da havada gezmeye benzer. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: sa aleyhisselam su stnde yrd. Eer yakin derecesi daha ok olsayd uard. Demek ki, insan yolculuunun menzilleri idrak lemlerinde oluyor. Son menzili ile de melekler derecesine ulayor. O hlde, hayvanln en aa derecesinden meleklerin en yksek derecesine kadar insan ykselebilir. Alalmak ve ykselmek onun iidir. O ise esfel-i sfilne [en aa derece] mi gidecek, yoksa a'l-y iliyyne [en yksek derece] mi kacak teh-ikesindedir. Bu tehlike iin Allah Tel yle buyurur: Elbette, emneti gklere, yere ve dalara arzettik. Onu yklenmekten imtina eylediler ve ondan korktular. nsan onu yklendi. Muhakkak ki o, zlim ve cahildir (1). Cansz olann derecesi deimez ve bir eyden haberi olmaz. O hlde dncesi de olmaz.

Melekler ise illiyyindedirler. Onlar kendi derecelerinin dna kmazlar. Her biri olduu derecede kalr. Kur'n- Kerim'de onlar iin, Bizden kimse mstesna olmamak zere her birimiz iin malm birer makam vardr (2), buyuruluyor. Hayvanlar esfel-i sfilinde, yni en aadadrlar. Ykselmeleri de mmkn deildir. nsan ise ikisinin arasndadr. Tehlikededir. Onun terakki ederek meleklere ulamas mmkn olduu gibi, tenezzl ederek, alalarak hayvanlar seviyesine de inebilir. Emaneti yklenmenin mns, tehlikeyi tamak olur. O hlde, emanet ykn insandan bakas tayamaz. Maksadmz biroklarnn bu sz sylemediklerini anlatmaktr. Bunda alacak bir ey olmad bylece anlalr. nk, misafirler, yolcular, mukimlere muhalif olurlar, ileri birbirine uymaz. Halkn ou ise mukmdir, sefere kmyorlar. Misafirler, yola kp yol alanlar pek azdr! Hisler ve hayllerin yeri olan vatanda yerlemi olana, ilerin hakikati ve ruhu asla bildirilmez. O kimse rhan olamaz, ruhlara mahsus olan eyleri bilemez. Bunun iin, bu bahis, kitaplarda ok az anlatlr. O hlde hireti tanmak hakknda bu kadarla iktifa edelim; zira bundan fazlasn akl almaz. Hatt birok akllar bile bu kadarn kavrayamaz. (1) 33 - Ahzb: 72. (2) 37 - Sffat; 164.

ONBENC FASIL ZAYIF BR ZANLA BLE HRET NKR CAZ DELDR Bir ksm ahmaklar vardr ki, ileri ne kendi basiretleriyle [grleriyle] anlayabilirler, ne de eratin bildirdiini kabul ederler. hiret ilerinde aar kalrlar. Onlar phe kaplamtr. Ve bazan da ehvetlerinin galebe almasiyle, yaratllarnn icabna uyarak hireti inkra kalkarlar. Kalblerinde, bu inkr meydana gelir, eytan da onu arttrr. Cehennemi anlatmak iin bildirilenleri; insanlan korkutmak iin, Cennet hakknda sylenenleri ise, aslsz tatl hayller eklinde sylenmi zannederler. Bu yzden ehvet ve arzularna uyarlar. eriatn emir ve yasaklarn dinlemezler. eriata uyanlara hakaret gz ile bakarlar. eriata uyanlar iin; onlar aldanmlardr, aldatlmlardr, dediler. Byle bir ahman byle srlar delilleri ile anlayabilmesi mmkn mdr? O hlde, ak bir szle, dnebilmesi iin onu davet etmek icabeder. Ve ona denir: Eer senin zann- galibin bu yz yirmi drt bin peygamberin, btn evliya, lim ve hakmlerin yanld, aldand eklinde ise ve sen bu ahmaklnla bu hlleri anladnsa, elbette bu yanlman seni tutar ve gururlandrr. nk, hiretin hakikatini bilmiyor, ruhan azab anlamyorsun. nk, ruhan olan eylerin misalini ve eklini hisler leminden kabul etmiyorsun! Eer

yanlmasn caiz grp, kinin birden fazla olduunu bildiim gibi, ruhun hakikati olmadn biliyorum. O baki olamaz, ona ldkten sonra, cisman ve ruhan bir rahatlk ve ac olmaz dese, o kimsenin mizac bozulmutur. Ona artk mid etmemelidir. O, Allah Tel'mn haklarnda Eer onlar doru yola arrsan, asla hidyete gelmezler (1), buyurduklarndan olmutur. Bunun imknsz olmas benim iin zarur deildir. nk bu mmkndr. Fakat pek uzaktr. in hakikatini tamamen bilmediim ve bu hususta zann- galibim olmad iin zayf bir zanla btn mrmce kendimi niin her eyden men edip, lezzetlerden uzak duraym derse, cevabnda deriz ki: Madem ki bugn bu kadarn syledin, eriatn yolunu kabul etmen akl icab sana lzm oldu. nk tehlike byk olduu zaman zan zayf olsa da ondan kalr. Mesel sen bir yemei yemeye balarken, birisi sana, bu yemekten ylan yemitir, derse o yemei yemezsin. O kimse yalanc olsa, yemei kendi yemek istese de yine yemezsin. Fakat, sz doru da olabilir diye dndn iin, kendi kendine, eer yemezsem, ala katlanmak kolaydr, yersem belki doru sylemitir, o zaman zehirlenirim, lrm dersin. Bunun gibi, hasta olsan vaziyetin tehlikeli olsa, dua yazan bir kimse sana; Bana bir dirhem gm verirsen, bir kda sana dua yazarm ve yaptm eylerle iyi olursun, derse bu yaz ve ekillerin shhatle alkas olmadn bilsen de kendi kendine, Belki doru sylyor, bir dirhemi elden karmak bir ey

deil, dersin. Eer mneccim; Ay filn yere gelince, u ilc iersen iyileirsin, derse onun sz ile bu skntya katlanrsn ve Olur ki doru sylyor, eer yalan sylyorsa bu skntya katlanmak zor deildir, dersin. O hlde, akl olan hibir kimse, yz yirmi drt bin peygamberin ve dnyann en byk evliya ve limlerinin hep birden syledikleri sz, bir mneccimin, muskacnn ve Hristiyan bir hekimin sznden aa tutmaz. nk, bunlarn sz ile kendine biraz eziyet veriyor ve daha byk olan ac ve eziyetlerden kurtulmak istiyor. Az olan elem ve ziyan, bir eye nisbetle az olur. Bir kimse dnyann mrnn ne kadar olduunu, evveli olmayan ebedden, sonu olmayan ezele nisbetle ne kadar olduunu dnse, ektii elemlerin, o byk tehlike yannda ne kadar az kalacan anlar. Bahusus kendi kendine, Eer onlar doru sylyorkarsa ve ben byle bir azabta kalrsam, ne yaparm? Rahatla geirdiim u birka gn ne fayda verir. Doru sylemi olabilir de! diyebilir. Ebedin mns udur ki, btn lem budayla dolu olsa ve bir kua bir senede bir buday tanesi yiyeceksin dense o buday taneleri biter de, ebed yine hi azalmaz. O hlde, bu kadar uzun bir zaman devam eden azab, ruhan de olsa nasl ekilebilir? Dnyann mr, onun yannda ne kadar kalr ki? Hibir akll kimse yoktur ki, bu dncede olsun da, ihtiyat [tedbir, saknma] yolunu ve bu tehlikeden kamay ister sknt ile olsun, ister zan ile olsun, lzumlu grmesin. Zira insanlar ticaret

iin denizlerde dolar, uzun yolculuklara katlanr ve ok sknt ekerler. Bunlar zan ile yaparlar. Eer bir kimsede yakn yoksa, zayf bir zan da m yoktur? O hlde, kendine acyorsa bunun ihtimal olmasna da ehemmiyet verir. Bunun iin Emr'l-m'minin Hz. Ali (r.a.) bir dinsizle mnazara ederken buyurdu ki: Eer senin dediin gibi ise sen de ben de kurtuluruz. Fakat bizim sylediimiz gibi ise, biz kurtulduk ve sen dtn, ebed azabta kaldn. Emir'l-m'minn Ali'nin (radyallah anh) byle sylemesi, o mlhidin [imansz, dinsiz] zayf aklna gre konutuu iindir. Yoksa sznde ve itikadnda pheli olduu iin deildir. Fakat yakn olan yolun o mlhid tarafndan anlalamayacan anlamt. O hlde, dnyada hiret azyla uraanlardan gayrisi gayet ahmaktr. Bunun da sebebi gaflet ve dncesizlik. nk dnya ehvet ve arzular, bunu dnmelerine zaman brakmyor. Yoksa, yakn ile ve zann- galib [galip ihtimal] ile, hatt zayf bir zan ile bilenlerin hepsine, akl icab, o byk tehlikeden kamak, emniyetli ve ihtiyatl bir yol tutup Allah Tel'nn dilemesiyle selmete kavumak vcib olur. Mslmanlk unvanndaki kendini tanmak, Allah Tel'y (Celle cellh ve azzame nh ve azze kibriyh ve la ilahe ayruh) tanmak, dnya ve hireti tanmak ksmlar tamam oldu. Bundan sonra Mslmanln artlarna balayacaz. Inllah'1-aziz vahdeh... (1) 18 Kehf: 57.

MSLMANLIIN ARTLARI [Drt Rkndr]

BRNC RKN BDETLER [Kiinin kendisini ibdetle sslemesi mevzuunda olup 10 asla ayrlr]

BRNC ASIL EHL- SNNET TKADINI DORU GRENMEK Mslman olan bir kimseye, en nce, dil ile soyledigi L LHE LLLLAH MUHAMMEDUN RESLULLAH sznun manasn kalbii ile bilmesi ve inanmas farzdr. Bundan hi phe etmemelidir. Mslumanlgn asl iin, yani Mslman olmak iin, inanmas ve bu imanda phenin bulunmadna kalbin karar vermesi kafidir. Delil ve hccetlerle bilmek her

Musluman'a farz- ayn deildir. Zira Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) Arablarn delil ile bilmesini, ilm-i Kelam okumasn, phelerini aratrp bunlarn zlmelerini emir buyurmad. Belki tasdik ve inanmay kfi grd. Avamn derecesi bundan fazla olamaz. Fakat soz soylemesini bilen, iipheye den ve cahili pheye drecek olan bir kimsenin iiphelerini gideren baz limlerin bulunmas lazmdr. Bu ilme Kelm denir. Bu farz- kifyedir. Bir ehirde bu ekilde bir iki kimsenin bulunmas yetiir. Cahil itikad sahibi olup, kelm limi, onun itikadnn muhafz ve rehberi olur. Kendini tanmann hakikati ise, bu iki makamn tesinde bir baka yoldur. Bunun balangc mchededir. Mchede ve riyazet yolunda gitmeyen kimse, bu dereceye tamamen kavuamaz ve davasnda hakl olamaz. nk, zarar krndan fazla olur. Bu, perhiz etmeden ila alan kimseye benzer ki, lmesinden korkulur. nk o ila midesinin eklini, halini bozar, ifa bulmadg gibi, hastalk daha da artar. Mslmanlk unvannda dediimiz gibi, marifetin hakikatinden bir numne ve nian vardr, bunu ehli olan arar. Dnya ile alkas olmayanlar, onunla uramayanlar ve mrnde Allah Teala'y aramak ve istemekten baka eyle uramayanlar hari bunun hakikatini kimse arayamaz. Bu da zor ve uzun bir itir. O halde, herkesin gdas olana iaret edelim. Bu da Ehli Siinnet itikaddr. Bu itikad kalbinde bulunduranlar iin bu itikad, saadet ve

kurtulu tohumu olacaktr.

TKAD Bil ki, sen yaratlmsn. Seni bir yaratan vardr. Btn lemin ve alemdeki her eyin yaratcs O'dur. Bu yaratan birdir. Orta, benzeri yoktur. Bir ikincisi yoktur. O. hep var idi. Varlnn balangc yoktur. Hep vardr. Varlnn sonu olmaz. Ezel ve ebedde varl lazmdr; yokluk O'na yol bulamaz. Varl kendindendir. Hibir eye ihtiyac yoktur. O'na muhta olmayan higbir ey yoktur. Kyam, Zt iledir. Her eyin varlkta durmas O'nunladr.

TENZH O cevher deildir, madde deildir. raz deildir. Hibir maddede bulunmaz. Hibir eye benzemez. Hibir ey O'na benzemez. ekli yoktur. llemez. Nasl ve ne gibi diye sorulamaz. O deyince, kemmiyet ve keyfiyet olarak akla, hayale gelen her ey O deildir. nk bunlar, yarattklarnn sfatlardr. O, mahlklar gibi deildir. Akla, vehme, hayale gelen her eyi O yaratmaktadr. Kklk ve byklk lleri O'nun iin sylenemez. nk bunlar da madde leminin vasflardr. O ise cisim, madde deildir.

Hibir madde ile balants yoktur. Bir yerin stiinde deildir. Bir yerde deildir. Kendisi yer kabul edici deildir. lemde olan her ey Ar'n altndadr. Ar ise, O'nun kudreti ve kuvveti altndadr. O, Arn stndedir. Bu, cismin bir cisim zerinde olmas gibi deildir. nk O, cisim deildir. Ar O'nu tayor, zerinde tutuyor demek de deildir. Ar ve Ar' tutan meleklerin hepsi O'nun ltfu ve kudreti ile duruyorlar. O ezelde, sonsuz ncelerde naslsa, simdi hep yledir. Ar' yaratmadan nce nasl idi ise, ebedi sonsuz geleceklerde de hep yledir. nk tegayyur ve deime, zt ve sfatlar hakknda sylenemez. Eer sfatta deime olsa, noksanlk olur. Noksan olan da Allah olamaz. Bir sfat sonradan kmil olsa, nceden noksan olmu olurdu ve kemale muhta olurdu. Bylece yarattna muhta olurdu. Muhta olan Allah olamaz. Hibir mahlkuna benzemez ise de, bu dnyada O'nu bilmek ve Ahirette O'nu grmek olur. Bu dnyada nasl olduu anlalmadan bilindii gibi, br dnyada da, anlalmadan grnecektir. Cnk o gru, bu dnya grne benzemez.

KUDRET [GC YETMEK] Hibir eye benzemedii halde, her eye kaadirdir. Kudreti, gc yetmesi tamdr. Acizlik, noksanhk ve zayflk O'nun iin soylenemez. Her istediini

yapt, her ne isterse yapar. Yedi kat gkler yer, Ar ve Krs ve var olan her ey O'nun yed-i kudretinde olup hepsi O'nun emrindedir. O'ndan baka. kimsenin elinde bir ey yoktur. O'nun ise mahlkattan ei ve orta yoktur.

LM [BLMEK] Olmu ve olacaklar mmkn ve mmteni' [imkansz] her eyi bilicidir. lmi her eyi kuatmtr. Ar- ldan yerin merkezine kadar hibir ey Onun bilgisinden hari deildir. unkii, hepsi O'ndan ve O'nun kudretinden meydana geliyor. Sahralardaki kumlarn, aalardaki yapraklarn kalblerdeki dncelerin ve havadaki zerrelerin [atomlarn] saysn ve yedi kat gkleri sonradan gelen ve deien bir ilim ile deil, hi deimeyen ilm-i ezelisi ile bilir.

RADE [STEMEK, DLEMEK] Alemdeki her ey, O'nun dilemesi ve istemesi iledir. ok olsun az olsun, kk olsun byk olsun, hayr olsun er olsun, sevap olsun gnah olsun, kfr olsun iman olsun, fayda olsun ziyan olsun, deerli olsun deersiz olsun, ac olsun rahat olsun, hastalk olsun shhat olsun, hepsi ve hepsi

O'nun takdir ve dilemesi, kaza ve hkm iledir. Btn alem, insanlar, cinler, eytanlar ve melekler bir araya gelse ve bir zerreyi kmldatmak, bir eyin zerine koymak, artrmak yahut azaltmak isteseler; O istemedikten sonra hepsil aciz kalp, yapamazlar. Belki yalnz O'nun diledii olur. Olmasn diledii eye, hibir ey ve hibir kimse mani olamaz. Olan, olmu olan ve olacak olan ey O'nun tedbir ve takdiri iledir.

SEM VE BASAR [TMEK VE GRMEK] Malm olan her eyi bildii gibi, ne kadar gizli olursa olsun, her eyi duyar, ne kadar ince olursa olsun, her eyi grr, grp iitmesinden hibir ey kamaz. Uzak ve yakn O'nun duymas iin ayndr. Karanlk Ve aydnlk, grmesine engel olamaz. Gece karanlnda karncann yrrken ayann kard sesi duyar. Toprak altnda bulunan bcein rengini ve eklini grr. Grmesi gz ile deildir. itmesi kulakla deildir. Hususan, bilmesi tedbir ve dnce ile, yaratmas da alet ile deildir.

KELM [SYLEMEK] Emri, herkese farzdr. Verdii haberlerin hepsi dorudur. Mjde ve tehdidi dorudur. Emir, haber,

va'd ve vad [tehdit] hepsi O'nun szdr. O Hayy, lim, Kaadir, Grcii ve itici olduu gibi; Syleyicidir de. Musa aleyhisselama vastasz syledi. Sylemesi; damak, dil, dudak ve azla deildir. nsann kalbindeki sz, harfsiz ve sessizdir. Allah Teala'nn konumas bu sfattan da uzak ve mnezzehtir. Kur'an- Kerim, Tevrat, ncil, Zebur ve btn peygamberlerin kitaplar O'nun szdr. O'nun szii, O'nun sfatdr, Yani kelm sfatdr. Biitn sfatlar kadmdir, daima var idiler. Allah Teala'nn zt kalbimizde biliniyor. Dil ile zikrolunuyor. Bizim bilmemiz mahlk, bilinen ise kadmdir. Bizim zikrimiz mahlk, zikr olunan ise kadmdir. Kelamnn asl da bunun gibi kadmdir. Kalblerimizde ezber olarak durur. Dillerimizde okunur. Mushafa yazlr. Ezberlenen mahluk deil, ezberleme mahlktur. Okunan mahlk deil, okuma mahlktur. Yazlan mahlk deil, yazma mahlktur.

EF'AL [ALLAH TEL'NIN FLLER] lemdeki her eyi O yaratmtr. Yarattklarn yle yaratmtr ki, ondan daha iyisi ve gzeli olamaz. Biitn aklllarn akl bir araya gelse ve bu memleketin eklinin daha baka ve fakat daha gzel olmas iin dnseler, yahut bundan daha gzel tedbir arasalar, yahut bir eyi azaltp yahut

oaltmak isteseler yapamazlar. Bundan daha iyisi olur diye dndkleri yanltr. O'nun iinin ve hikmetinin srrn anlayamazlar. Byle olanlar u kr gibidir ki, bir odaya girer, orada her ey yerli yerindedir, ama o grmez. Bir eye arpnca, bir eyi devirince, Bunu niye yol stiine ayak altna koyarlar? der. Hlbuki o ey ayak altnda deildir. Fakat o kimse yolu grmyor. Yaratt her eyi adaletle ve hikmetle [bir fayda ile] yaratmtr. Ve olmas icabeden ekilde yaratmtr. Eer bu yarattndan daha mkemmeli miimkn olsayd ve onu yaratmasayd, ya ciz olurdu veya bahl olurdu. Bunlarn ikisi de Allah Teala iin sylenemez. O halde, sknt, hastalk, fakirlik, bilgisizlik ve acizlik gibi yaratt eylerin hepsi adaletledir. Zulm yapmas mumkn deildir. iinkii zulm, bakasnn mlkne tasarruftur. O'nun bir bakasnn mlknde tasarruf etmesi olamaz. Ciink O'ndan baka mlk sahibi yoktur. Olmu olan ve olabilecek olan bir ey Bir Ztn mlkdr. Mlik O'dur. Orta ve ei yoktur.

AHRET Yaratlan lem iki ekildedir: Cesedler alemi ve ruhlar alemi. nsanlarn rhunu, hiret azn bu dnyada elde etmeleri iin, madde leminde bulundurdu. Herkese bu dnyada kalacak kadar bir zaman takdir

etti. Ahiret, ecel mddetinin sonu olur. nkii orada artma ve eksilme olmaz. Ecel gelince can bedenden uzaklatrr. Hesap ve mkfat gn olan kyamette, ruhu bedene verir ve herkesi diriltir. Herkes kendi yaptn grr. Yaptklar bir kitapta yazlmtr. Yaptklarnn hepsi ona hatrlatlr. Gnahlarnn ve sevaplarnn says ona bildirilir. Amellerini tartan bir terazi vardr. Bu terazi, dnya terazilerine benzemez.

SIRAT Sonra herkese Srat'tan gemesi emrolunur. Srat, kldan ince kltan keskindir. Bu dnyada srt- mstakmde olan, yani doru yolda gidenler, o Srat' kolaylkla geerler. Doru yolda bulunmayanlar Srat stnde yryemezler ve Cehennem'e derler. Srat'n banda herkesi tutarlar, yaptklarnn hepsinden sual sorarlar. Sdklardan ise sdkn, doruluun hakikati sorulur. Mnafklar ve riyakarlar utandrlar, rezil ederler. Bir grubu hesapsz Cennet'e gnderirler. Bir ksmnn hesab kolay olur. Bir ksmnn zor olur. Sonunda btn kfirler Cehennem'e atlr. Asl kurtulamazlar. Mslmanlarn mutlerini Cennet'e, silerini Cehennem'e gnderirler. Peygamberlerin ve din byklerinin efaatine kavuan afvedilir. efaat olunmayanlar Cehennem'e gtrlr.

Gnah miktarnca ona ikence yaparlar. Sonunda Cennet'e gtrlr.

PEYGAMBERLER Allah Tel bunu takdir eyleyince, nsann amellerini bazlarnn saadetine ve bazlarnn ekavetine sebep eyleyince ve insann kendi bana onu tanyamayacan da bilince, rahmet ve fazl ile peygamberleri yaratt. Ezelde tam saadetlerine hkmedilenleri bu srra ina eylemelerini emretti. Onlara haber verdi, iyi ve kt yollar insanlara gstermek iin insanlar arasna sald. Bylece hi kimsenin elinde delil kalmad. Nihayet en son olarak bizim Peygamberimiz Muhammed aleyhissalt vesselam, mahlkata gnderdi. Onun peygamberliini en olgun derecede eyledi. Bundan daha fazlas mmkn olamazd. Bunun iin onu peygamberlerin sonuncusu eyledi. nk ondan sonra hibir peygamber gelmez. Btn mahlkatn, cinlerin, insanlarn, ona uymalarn emretti. Onu biitn peygamberlerin efendisi eyledi. Onun ahbaplarn ve ashbn, btiin peygamberlerin ahbap ve ashabndan iyi eyledi. Salevtullahi aleyhi ve ala siri'n - nebiyyne ve al lih ve eshabihit't - tahirne ecman.