1

1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.1 1.3.3 1.4 1.5 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.5 2.5.1 2.5.1 2.5.2 2.5.3 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.3 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4

NDEKLER zet Meslek Hastal Meslek Hastalnn Kavram Salk Riski Ve Etkileri Salk Riski Ynetimi Meslek Hastalklardan Korunmak in Problemi Tanmlamak Meslek Hastalklardan Korunmak in Yaplacaklara Karar Vermek Meslek Hastalklarndan Korunmak in Yaptklarmz Kontrol Etmek alma Ortamnda Kirli Havann Salmza Etkileri Aerosollerin Vcudumuza Yerleimi Tozdan Nasl Korunabiliriz Toz Organik Tozlar norganik Tozlar Hangi lerde Tozla Karlaabiliriz Toz zellikleri Tablosu Biyolojik Etkileri Asndan Tozlar Fibrojenik Tozlar Toksit Tozlar Kanserojen Tozlar Radyoaktif Tozlar Allerjik Tozlar nert Tozlar Metal malat Sektrnde En ok Karlalan Tozlar Kaynak Duman Talama Tozu Plazma Kesim Tozlar Zmparalama Tozu Havalandrma Nasl Olmaldr Genel Havalandrma Yeterli Deildir Hava Temizleme Metodlar Sabit Emi Davlumbaz Yz Maskesi El Aletlerine Montajl Emi Sistemi Akrobat Egzoz Kollar alma Ortamndan Emilen Toz Ve Duman Nereye Atmamz Gerekir Patlama Patlama Aral retim Alannda Biriken Toz Tabakas lk Ve kincil Patlamalar Patlama Nedenleri Scak Yzeyler Mekanik Darbeler Ve Kvlcmlar Termik Reaksiyonlar Elektrostatik Dearj Dizayn Emniyeti Patlama Kapa Patlamay Bastrma Patlamay zole Etme Sistemin Emniyetli Dizayn

4 5 5 6 6 6 6 7 8 9 10 10 10 10 10 11 12 12 12 12 12 12 12 13 13 13 14 14 15 15 15 15 15 15 16 16 17 17 18 19 19 19 20 20 20 22 22 23 24 25
2

4.6 5 5.1 5.1.1 5.1.1.1 5.1.1.2 5.1.2 5.1.3 5.1.3.1 5.1.3.2 5.1.4 5.1.5 6 6.1 6.1.1 6.2 6.3 6.3.1 6.4 6.4.1 6.4.2 6.5 6.6 6.7 7 8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10 8.11 8.12 8.13 8.14 8.15 8.16 8.17 8.18 8.19 8.20 8.21 8.22 8.23

Kanal Dizaynnda Dikkat Edilmesi Gereken zellikler Endstriyel Ortamlarn Havalandrlmas Endstriyel Havalandrma Sistemleri Emi Azlar Ve Davlumbazlar Yakalama Hzlar Davlumbaz Tipleri Emi Azlar Hava Kanallar Kirletici Tama Hzlar Kanal ap Hesab Santrifj Fanlar Kirli Hava Filtreleme Cihazlar Endstriyel Toz Ve Duman Filtreleme Sistemleri Siklonlar Siklon Konstrksiyonunu Etkileyen Faktrler Endstriyel Tip Patlal ( Jet Pulse ) Kartu Filtreler Endstriyel Tip Patlal ( Jet Pulse ) Panel Filtreler Seramik Rtu Tezgahlar Endstriyel Tip Torba Filtreler Endstriyel Tip Patlal ( Jet Pulse ) Torba Filtreler Endstriyel Tip Sarsak Motorlu Torba Filtreler Mobil Filtreler Ya Buhar Filtresi Dik Tip Scrubberlar rnek Proje Tablolar Tablo 1 - Hz Ve Hz Basnc Deerleri Tablo 2 - Dikdrtgen Kesitli Kanallara Edeer,Yuvarlak Kesitli Kanallar Tablo3 - Dz Kanal Basn Kayb Tablosu Tablo 4 Dikdrtgen Dirsek , Keskin, Genileyen Veya Daralan Akta Tablo 5 Dikdrtgen Dirsek , Kanatsz Geni Al Tablo 6 Dikdrtgen Kanal Geisi Tablo 7 Fana Gre Simetrik, Kenarlar Dz Gei Paras Tablo 8 Yuvarlak Veya Dikdrtgen Redksiyon Tablo 9 Dikdrtgenden Yuvarlak Kesite Redksiyon Tablo 10 Yuvarlak Brantan Dikdrtgen Ana Kanala Genileyen T Balant Tablo 11 Dikdrtgen Brantan Dikdrtgen Ana Kanala Genileyen T Balant Tablo 12 Ana Kanala 45 Bran Girii, Genileyen T Balant Tablo 13 Dikdrtgen Simetrik Pantolon Paras Tablo 14 Genileyen Dikdrtgen Pantolon Paras Tablo 15 Yuvarlak Veya Dikdrtgen Pantolon Paras Tablo 16 Yuvarlak T Veya W Paras ( 30 - 90 ) Tablo 17 T Para 45 Giri , Dikdrten Ana Kanal Veya Branman Tablo 18 T Para, Dikdrten Ana Kanal Veya Branman Tablo 19 Dikdrtgen Kesitli Ayrlma Paras Tablo 20 Dikdrtgen Veya Yuvarlak Pantolon Para Tablo 21 Emi Az Tablo 22 Egzoz k Tablo 23 Dikdrtgen Kanal Engel Geii

26 26 26 26 27 27 28 29 29 29 31 31 32 32 33 34 37 38 39 39 40 41 41 42 43 49 49 50 52 53 53 53 54 54 54 55 55 55 56 57 57 58 59 59 60 60 61 61 61

ENDSTRYEL HAVALANDIRMA

ENDSTRYEL ORTAMLARDA OLUAN TOZ, DUMAN, GAZ VE BUHARIN KAYNAINDAN EMLMES TEKNKLER

ZET Endstride retimin eitli aamalarnda aa kan toz, duman ve gazlarn insan salna zarar vermemesi iin alma ortamndan temizlenmesi gerekir. Ancak bu temizleme, genel havalandrma yoluyla yapldnda verimli sonular alnamamakta, alanlarn bu sala zararl havay solumalarna engel olunamamaktadr. Aada alma alanlarnda kan toz, duman, gaz gibi hava kirleticilerin ve bunun dnda alma ortamnda oluan, insan saln olumsuz etkileyerek alan hastalna yol aabilecek dier etkenlerden bahsedilerek bunlarn kontrol altna alnmas ve ortadan kaldrlmas iin yneticilerin uygulamas gereken yntemler aklanm ve nokta vakum yntemiyle toz, duman ve gazn kaynanda yakalanmas teknikleri zerinde durulmutur.

1. MESLEK HASTALII Meslek hastal, toplumda yeterince bilinmeyen ve nemsenmeyen, sigortallarda geici veya srekli olarak sakatlk veya ruhi arza brakan rahatszlklardan biridir. Meslek hastal nedeniyle her yl birok kii ya hayatn kaybetmekte ya da eitli oranlarda i gremez hale gelmektedir. SSK istatistiklerine gre, 1996 ylnda 1.115 adet, 1997 ylnda 1.055. adet, 1998 ylnda 1.400 adet ve 1999 ylnda ise 1.025. adet meslek hastal olay meydana gelmitir. Meslek hastalna yakalanan bu sigortallardan 1996da 196 kii, 1997de 191 kii, 1998de 158 kii ve 1999da da 168 kii meslek hastal sonucunda hayatn kaybetmitir. Bu yazda meslek hastal kavram, meslek hastalnn nedenleri ve sonular ile iverenlerin sorumluklar aklanmaya allmtr.

1.1 MESLEK HASTALIININ KAVRAMI Meslek hastal, alma hayatnda ii sal ve i gvenlii tedbirlerinin alnmamas nedeniyle ortaya kan ve sigortalnn maruz kald geici ve srekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleri olarak tanmlanabilir. Mesleki bir faaliyetin yrtm ya da baz ilerde srekli alma, kiide bu faaliyetlerle dorudan balantl hastalklara yol aabilir. Buna gre, meslek hastalndan sz edebilmek iin, meslek hastalna yakalandn iddia eden kimsenin ncelikle 506 sayl Kanuna gre sigortal saylmas gerekir. Ayrca, meslek hastalna yakalanan sigortalnn bu hastalk sonucu geici veya srekli olarak bedensel veya ruhsal bir zarara uramas gerekmektedir. Yine bir hastaln meslek hastal saylmas iin sz konusu hastalk ile sigortalnn yapt i arasnda uygun illiyet bann bulunmas zorunludur. Meslek hastalndan sz edebilmek iin uranlan hastalk veya sakatln (ve hatta lmn), sigortalnn altrld iin niteliine gre tekrarlanan bir nedenle ya da iin yrtm koullar yznden ortaya kmas gerekir. Dikkat edilirse, meslek hastal iin Kanunun ngrd nedenlerin her ikisi de sigortalnn grd i ve alt iyeriyle ilgilidir. Yani, meslek hastal, sigortalnn iyerinde grd iten veya iyerinden kaynaklanmaktadr. Meslek hastal, i kazasndan farkl olarak btnyle mesleksel niteliklidir. Yani i kazasnn allan ile ilgisi bulunmas art olmad halde, meslek hastalnn yaplan iin sonucu olarak ortaya kmas zorunludur. Dier bir anlatmla meslek hastal, belirli bir meslein (iin) ifas sonucu o meslein (iin) nitelik ve yrtm artlarnn dourduu bir sakatlk veya hastalktr. Meslek hastal, sigortalnn alt iyerinin artlar ve durumuyla da ilgili olabilir. Meslek hastal, zaman iinde yava yava ortaya kan bir rahatszlktr. Meslek hastalklar 5 grupta toplanmtr. Bunlar; Kimyasal maddelerle olan meslek hastalklar, Mesleki cilt hastalklar, Pnmokonyozlar ve dier mesleki solunum sistemi hastalklar, Mesleki bulac hastalklar ve, Fiziki etkenlerle olan meslek hastalklardr.

1.2 SALIK RSK VE ETKLER Ar kaldrma, ykleme ve zor hareketler, yanl alma pozisyonlar. Etkileri : Kas ve iskelet hastalklar, srt arlar, incinme ve burkulmalar, g kayb. Tehlikeli maddeleri solumak veya tehlikeli maddelerle almak. (asbest, solvent, izosiyanat, tahta, hububat, silis tozlar ve dier kimyasallar. Etkileri : Kanser, astm, bronit, solunum darl, zehirlenme, deri iltihab ve yanklar, Yksek ses seviyesi. Grltl aletler ve makinalarla almak. Etkileri : Sarlk, kulak nlamas. Titreim. Motorlu el aletleri , srekli titreimli ara kullanmak. Etkileri : Parmak arlar ve kavrama kayb, bel arlar. Radyasyona maruz kalma. X nlar, infrared ve ultraviole nlar, lazer, gne altnda alma. Etkileri : Yanklar, gz hasarlar, cilt hastalklar, kanser. Biyolojik etkilere maruz kalmak. Virsler, bakteriler, mantar ve parazitler. Etkileri : Hafif rahatszlklardan, ciddi rahatszlklara kadar eitli hastalklar. Stres. Ar i yklenmesi, hzl i temposu. Etkileri : Yksek tansiyon, kalp rahatszlklar, depresyon.

1.3 SALIK RSK YNETM 1.3.1 MESLEK HASTALIKLARDAN KORUNMAK N PROBLEM TANIMLAMAK alma ortamnza, alanlarnzn ne tr tehlikelerle yz yze olduunu grmek iin bir gz atn. Onlar alrken izleyin- nasl ve ne ile alyorlar. Personeliniz ile konuun. leri onlarn salklarn etkiliyor mu renin. Unutmayn ki nemsiz gzken ikayetler, byk problemlere dnebilir. pucu iin vizite izelgelerine gz atn. Tedarikilerinizden aldnz malzemeleri nasl kullanacanz hakknda bilgi aln. Gvenlik bilgileri iin kullandnz malzemelerin prospektslerine bakn.Unutmayn ki sala zararl herey ok ak belirtilmemi olabilir.

1.3.2 MESLEK HASTALIKLARDAN KORUNMAK N YAPILACAKLARA KARAR VERMEK Tehlikere gz atp kimin nasl bir riskte olduuna karar verin ve buna gre deerlendirme yapn. Mevcut nlemlerin yeterli olup olmadna karar verin. Daha fazlas yaplmal m? Riski ortadan kaldrmak veya kontrol edebilmek iin alnacak nlemleri tesbit edin. Hangi ilemlere ncelik verileceine karar verin.

1.3.3 MESLEK HASTALIKLARINDAN KORUNMAK N YAPTIKLARIMIZI KONTROL ETMEK Salk risklerini azaltmak iin koyduunuz hedefe ulaabildiniz mi kontrol edin. Havalandrma cihazlar, yklerin kaldrld aletler gibi ekipmanlarn uygun ekilde bakmlarnn ve kontrollerinin yapldndan emin olun. Dzenlemeler iin vizite kaytlarn ve istiharat alanlar inceleyin ve alanlarnzla deiiklikler hakknda grn. Personel koruyucu ekipmanlar temin edin ve bakmlarn iyi bir ekilde yapn. phesiz iyi bir ynetim, srekli bir prosesi gerektirir. yerinizde bir deiiklik yaptnzda rnein yeni bir ekipman alndnda veya yeni bir prosese geildiinde bu basamaklar tekrar gzden geirmelisiniz. yi bir salk riski ynetimi problemleri daha ortaya kmadan veya personeliniz hastalanmadan tahmin edip ona gre davranmaktr. yi bir alma ortam ; Ergonomik Verimli almas kolay Ekonomik Gvenli olmaldr. Makro dzeyde baktmzda iyi bir endstriyel alma ortam, ayn zamanda iyi bir evre anlamna gelir.rnein hava kirliliine (toz, duman, kimyasal zcler) kaynanda nlem alma ile sadece alma ortamnda deil, lkemizde ve dnyada da daha temiz bir hava yaratabiliriz. Sonu olarak ; Meslek hastal, sigortalnn altrld iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden meydana gelmektedir. Ancak, toplumda meslek hastal ile ilgili bilinli olunmamas nedeniyle her yl ok sayda kii meslek hastal nedeniyle ya sakat-malul kalmakta veya hayatn kaybetmektedir. Bu nedenle, gerek meslek hastal ile olarak ii ve iverenlerin bilinlendirilmesi ve gerekse de iyerlerinde meslek hastalklarnn nlenmesine ynelik koruyucu tedbirlerin alnmas meslek hastalklarnn meydana gelmesini nleyecektir.

1.4 ALIMA ORTAMINDA KRL HAVANIN SALIIMIZA ETKLER alanlarn sal en bata temiz hava solunmasna baldr. malat yaplan bir i ortamnda solunum iin tehlike oluturabilecek eitli maddeler bulunur. Bu maddelerin yeterince tannmamas, temizlenememesi ya da yeterli bir koruma olmadan bunlara maruz kalnmas, alanlarn sal iin zararl olabilir. alma ortamndaki havada birok tehlike unsuru bulunabilir. Bunlarn birou gz ile grlemezler ve biz farknda olmadan salmz tehdit ederler. Bu tehlikeler u ekilde sralanr; TOZ Partikl bykl 1 ila 100 mikron arasndadr. Kat maddelerin ezilerek, yontularak, zmparalanarak veya tlerek paralanmas sonucunda ortaya karlar. Tozlar ne kadar ince olursa, havada asl kalma sreleri o kadar uzar ve solunum ile vcuda alnmalar o kadar kolay olur. DUMAN Partikl bykl 1 mikrondan kktr. Kaynak metallerinin ergitilmesi ve yksek slarn sz konusu olduu dier ilemlerde, metaller buharlat zaman ortaya karlar. Bu buharlar youtuklarnda ok ince zerrecikler olutururlar ve bu zerrecikler havada uzun sre asl kalrlar. GAZ Molekl bykl 0,004 mikrondan kktr. Normalde, oda scakl ve basnc altnda kat veya sv olmayan maddelerdir. Bunlar birok kimyasal ilem srasnda aa karlar. BUHAR Normalde, oda scaklnda sv veya kat halde bulunan maddelerin gaz halleridir. Boya tinerleri ve ya temizlemede kullanlan solventler bu tr svlardandr. Btn bu farkl kat ve sv zerrecikler genel olarak AEROSOL olarak adandrlr.

1.5 AEROSOLLERN VCUDUMUZA YERLEM ap 10 mikrondan byk olan kaba toz zerrecikleri, st solunum yollarn ok ender olarak aarlar ve ksrme refleksi ile vcuttan dar atlrlar. aplar 0,1 ile 10 mikron arasnda olan daha ince zerrecikler akcierlere yerleir ve zamanla gzenekli dokunun artk iyilemesi mmkn olmayan duruma gelmesine yol aabilirler. aplar 0,001 ile 0,1 mikron arasnda olan gazlar ve buharlar soluduumuz hava ile birlikte solunum yollarna girerler ve ok hzl bir ekilde ve hemen hemen hibir engel ile karlamadan akcierlere ularlar. Akcierden kana karan gazlar vcudun her yerine dalr ve burada bata sinir sistemi, karacier ve bbrekler olmak zere i organlara zarar verirler. Organik solventler sv halinde bulunan ve genellikle kat ve yar kat maddeleri zmek veya seyreltmek iin kullanlan organik bileiklerdir. Solventler abuk buharlarlar, solvent buharn solumann hemen grlen etkileri, burun, boaz ve st solunum yollarnn tahri olmas ile birlikte ba ars, ba dnmesi ve mide bulantsdr. Uzun vadedeki etkileri ise ciddi rahatszlklar, akcier, bbrek ve karacierde tahribat, lsemi ve merkezi sinir sisteminin nemli lde zarar grmesidir.

2. TOZDAN NASIL KORUNABLRZ 2.1 TOZ eitli organik ve inorganik maddelerden anma, paralanma, tme, yanma veya mekanik olarak krma, paralama, delme, tme ilemleri srasnda ve sonucunda oluan, byklkleri bir ka A(Angstron) ile 100 mikron arasnda deien, kimyasal zellikleri kendisini oluturan kimyasal maddenin yapsna benzeyen maddelerdir. Tozlar kimyasal kkenine gre iki gruba ayrlr: 2.1.1 ORGANK TOZLAR Bitkisel kkenli tozlar (pamuk tozu, tahta tozu, un tozu, saman tozu v.s.) Hayvansal tozlar (ty, sa v.s.) Sentetik bileenlerin tozlar (DDT, trinitro toluen v.s.) 2.1.2 NORGANK TOZLAR Metalik tozlar (demir, bakr, inko tozu vb.) Metalik olmayan tozlar (kkrt, kmr tozu) Kimyasal bileiklerin tozlar (inko oksit, manganez oksit gibi). Doal bileiklerin tozlar (mineraller, killer, maden cevherleri v.s.) 2.2 HANG LERDE TOZLA KARILAABLRZ eitli ikollarnda ve iyerlerinde toz sorunu ile karlalmaktadr. En ok toza maruz kalnan i kollar aada sralanmtr: Patlatma, krma, delme ve tme ileri Maden ocaklar Yol, Tnel ve baraj yapm ileri Dkm ileri (kum ve grafit) Porselen sanayi, Tula ve kiremit sanayi Mermer sanayi imento sanayi Kaynak ileri Cam sanayi Pamuklu dokuma sanayi ve rr sanayi Tahl silolar, un deirmeni ve un fabrikalar Sigara sanayi Aa dorama ve mobilya ileri Metal sanayi Demir ve elik endstrisi Kumlama ve raspa ileri Depolama ve yzeylerin ilenmesi

10

2.3 TOZ ZELLKLER TABLOSU

11

2.4 BYOLOJK ETKLER AISINDAN TOZLAR 2.4.1 FBROJENK TOZLAR Baz maddelerin fibrojen (lif) kapasitesi olan toz partiklleri, solunduu ve akcierlerde biriktii zaman akcierlerde fibrotik deiiklikler meydana gelir. Bu fibrotk doku zamanla akcierin normal aktif dokularnn yerini alr. Cierleri yava yava tahrip ederek alann almasn zorlatrr ve mrn ksaltr. Bu tr tozlarn en belirgin rnekleri silis, asbest, talk, alminyumdur 2.4.2 TOKST TOZLAR Vcuda alndklarnda eitli organlar zerinde(sinir sistemi, karacier, bbrekler, mide ve barsaklar, solunum organlar, kan yapc organlar gibi) kronik veya akut zehirlenme etkisi yapan tozlar bu snfa girer. Tozu oluturan bileenlerin biri veya birka toksik bir madde ise, maddenin cinsine, tozdaki yzdesine, havadaki tozun younluuna, solunan tozun miktarna gre zehirlenmelere neden olabilirler. Kurun, kadmiyum, mangan gibi ar metal tozlar bu grubun en belirgin rnekleridir. 2.4.3 KANSEROJEN TOZLAR eitli i ve d faktrlere bal olarak insanlarda kansere yol aabilen tozlardr. Beslenme, yaam koullar, evre kirlilii mesleki etkiler gibi faktrlerin kanser oluumunda rol olduu dnlmektedir. Bugn kanserojen olduu bilinen tozlar unlardr: asbest, arsenik ve bileikleri, berilyum, kromatlar, nikel ve bileiklerinin tozlar. 2.4.4 RADYOAKTF TOZLAR Hava iinde toz halinde bulunan radyoaktif maddelerin yaym olduklar iyonize nlar, insan organizmasnn hcre ve dokularnda hasar yapar, tmr oluumuna ve genetik bozukluklara neden olurlar. Bunlar ok sayda olmamakla birlikte en nemlileri; uranyum, toryum, seryum ve zirkonyum bileikleri, trityum ve radyum tozlardr. 2.4.5 ALLERJK TOZLAR Duyarl kiilerde ate, astma, dermatitler gibi eitli alerjik reaksiyonlara yol aabilen tozlardr. eitli bakteri, maya kf ve polenler de byle etki gsterebilirler. Nemli ve scak nitelikteki ambar, ahr gibi yerlerde uzun sre bekleyen hayvan yemi, saman, ot, tahl, kspe gibi kfl tozlarn solunmas ile alerjik solunum sistemi hastalklar ortaya kabilir. Pamuk, keten, kenevirle alanlarda, dokuma fabrikas iilerinde grlen bisinoz, frnclarda un nedeniyle grlen bronial astma allerjik tepkilerdir. Aa tozlar da bu grupta yer almaktadr. 2.4.6 NERT TOZLAR Bu tr tozlar, vcutta birikebilen fakat fibrojenik ve toksik etkileri olmayan tozlardr. Solunan ve ken partikller ya nefes alma ilemiyle ve solunum sisteminin kendi kendini temizlemesi yoluyla vcuttan atlrlar veya en kt durumda, akcierde byk patolojik etkiler yapmadan daimi bir birikim meydana getirirler. Kire ta, mermer, al ta tozlar ve ttn tozu bu gruba rnektir.

12

2.5 METAL MALAT SEKTRNDE EN OK KARILAILAN TOZLAR Metal imalat sektrnde en youn karlalan kaynak duman ve talama tozu ile mcadele iin, onlarn da zelliklerine bir bakalm.

2.5.1 KAYNAK DUMANI Partikl bykl : 0,2 0,8 mikron Is enerjisi Dk hz

2.5.2 TALAMA TOZU Partikl bykl : 50 100 mikron Mekanik enerji Yksek hz

13

2.5.3 PLAZMA KESM TOZLARI Partikl bykl : 50 100 mikron Mekanik enerji Yksek hz

2.5.4 ZIMPARA TOZU Partikl bykl : 10 100 mikron Mekanik enerji Yksek hz

14

3. HAVALANDIRMA NASIL OLMALIDIR alma ortamlarnn ok iyi havalandrlm olmas gerekir. Ortama verilmesi gereken hava debisini hesap ederken, prosesten aa kan kirlilii de gznne almalyz. Konfor havalandrmasnda yaptmz kii bana taze hava miktar hesabn burada yapamayz. Ortama verilen taze havann, alma alanlarnda hava ceryanna sebep olmamasna dikkat etmeliyiz. Taze hava miktarn hesap ederken, ortamdan egzost ettiimiz hava miktarn gznnde bulundurmal, emme ve fleme hava miktarlarn dengede tutmalyz. 3.1 GENEL HAVALANDIRMA YETERL DELDR Genel havalandrma duman veya tozun younluunu ancak bir miktar azaltabilir. Bu yntemde kirliliin baz blgelerde younlamasna engel olamadmz gibi, baz blgelerde de youn hava sirklasyonu oluabilir. Ayrca byk miktarlarda havann dar atlmas ile, ayn miktarlarda havay ieri verirken yksek stma maliyetiyle karlarz. Sabit emi davlumbazlar baz yerlerde zm olabilir, ancak yine de alanlarn duman veya tozdan etkilenmesini nleyemez. Duman davlumbaza doru ynlenirken, alann soluma riski vardr. Buna kar maskeler kullanlabilir. Bunlar da kullanm zorluu ve srekli ayar gerektirdiinden tercih edilmemektedir.

3.2 HAVA TEMZLEME METODLARI

3.2.1 SABT EM DAVLUMBAZI Sadece belirli sabit yerlerde alr. alrken kirlilie maruz kalma riski vardr. yi bir verim almak iin byk hava miktarlarna ihtiya vardr.

3.2.2 YZ MASKES Yerinde kullanldnda iyi koruma salar Baz geici iyerleri iin sonu alnacak tek zm olabilir. Kullanm rahat deildir. Kirleticiler etrafta kalr. Devaml ayar gerektirir.

3.2.3 EL ALETLERNE MONTAJLI EM SSTEM Kirliliin kaynanda alr. ok az hava gerekir. Her alete taklabilir. Her zaman etkili olmayabilir. Aletleri arlatrr ve kullann gletirir.

15

3.2.4 AKROBAT EGZOZ KOLLARI Her yere uygundur. almaya engel olmaz. in ekline gre ayarlama imkan vardr. Yksek verimlidir.

Kaynak Duman

Yakalama hz : 0,5 - 5 m/s Kanal ii hz : 6 - 14m/s

Talama tozu Yakalama hz : 15 - 18 m/s Kanal ii hz : 18 - 25 m/s

3.3 ALIMA ORTAMINDAN EMLEN TOZ VE DUMANI NEREYE ATMAMIZ GEREKR lkemizde yasalar ve ynetmelikler; ok youn olmamak, evre iin ok tehlikeli olmamak ve komularn ikayetine sebep olmamak kaydyla dumanlarn dar atlmasna izin vermektedir. Ancak alma ortamnda aa kan tozlarn ve dumanlarn partikl filtresi, elektrostatik filtre, aktif karbon filtre, hava ykama gibi eitli yntemlerle filtre edilerek havann geri kazanlmas en uygun yntemdir. Bu bir filtre maliyeti getirecektir. Ancak kn stlan i havay dar atmayarak, enerji tasarrufu salayacak, ayn zamanda d hava miktarnn azaltlmasyla, havalandrmann getirecei yatrm ve iletme maliyetlerini de azaltacaktr.

16

4. PATLAMA Tozlarn, gazlarn kimyasal enerjisinin ani bymesi, patlamay meydana getirmektedir. Bir toz patlamas , yanc malzeme (toz) ve gaz (hava) karmnn hzla tutumas ve yanmas sonucu ortaya kar. Toz patlamas meydana gelmesi iin, karmn hzla yanma gibi zincirleme reaksiyonu besleyebilecek miktarda yanc malzeme iermesi gerekmektedir. Toz ve gaz karm ok olursa, patlama ok daha iddetli infilaka dnr. Aadaki odun rneinde yanmann patlamaya dnmesi grlyor.

YAVA YANMA

HIZLI YANMA

PATLAMA

Yanma yzeyde meydana gelmektedir. Partikllerin yzeyi az olursa, kk yanma veya patlama olur. Byk yzeyler, daha hzl yanma veya patlamaya yol aar.

Toz patlamalarna eitli maddeler yol aabilir. Bunlar organik bileimler, sentetik organik bileimler, kmr ve fosiller olduu gibi metallerde olabilir. Yanc malzeme oksijenle birletiinde , oksit ve enerji aa kar. Toz konsantrasyonunun patlamaya yol aabilmesi iin, en az 50 g/m , en ok 5 kg/m aralnda olmas gerekir. 4.1 PATLAMA ARALII

Toz ktlesi / Birim bana toz hacmi ( g/m)

17

1 g/cm younluundaki tozun, 50 g/m konsantrasyonunda partikller aras uzaklk aadaki gibidir. Younluk : 1 g/cm

Konsantrasyon : 50 g/m L / x = 27

Hava iindeki toz konsantrasyonunun ne olduunu bir rnekle aklayacak olursak, 40 g/m konsantrasyonunda kmr tozu ieren havada, 2m uzaklkta yanan 25 W. lk bir ampl gremeyiz.

retim alannda yerde biriken toz tabakasnn havaya yayld zaman oluacak konsantrasyon, aadaki rneklerden oluabilir.

4.2 RETM ALANINDA BRKEN TOZ TABAKASI

(a)

(b)

(c)

1 mm toz tabakas ; Eer ykseklik 5 m ise ; Eer ykseklik 1 m ise ; 100 g/m 500 g/m

18

Patlamalar, ilk ve ikincil patlama eklinde olabilir. Herhangi bir ateleme kayna ile ilk patlama meydana gelir. lk patlamann atelemesiyle, ikincil patlamalar da oluabilir.

4.3 LK VE KNCL PATLAMALAR

lk patlama : Ateleme kayna ile atelenir.

kincil patlama : lk patlama ile atelenir.

4.4 PATLAMA NEDENLER 4.4.1 SICAK YZEYLER Yzeydeki snma, yzeyin scaklna ve boyutuna bal olarak tutuma meydana getirebilir. Yzey scaklnn artmas ve geni bir yzeyde yksek scaklk olmas, tehlikeyi daha da artrr.

19

4.4.2 MEKANK DARBELER VE KIVILCIMLAR ki nesnenin istenmeden arpmas veya srtnmesi sonucu, mekanik kvlcm olutuu gibi, scak yzey de meydana gelir.

arpma ve srtnmeden dolay s ortaya kar Yzeyden scak (metalik) krntlar kopar Krntlar oksitlenir ve daha scak hale gelir Temas yzeyinde scak noktalar oluur

4.4.3 TERMK REAKSYONLAR Hafif metallerin pasla bir araya gelmesinde, hafif metal oksit ve demir aa karken, enerji de aa kar.

rnek : 2Al +Fe2O3 Al2O3 + 2Fe + Enerji

4.4.4 ELEKTROSTATK DEARJ Elektrostatik dearj da, patlamay balatan etkenlerden biridir. nsann temas ile, tozun hava ile nakil srasnda, iki likit faznn emlsiyonu gibi eitli temaslarda temas arj oluabilir. ndksiyon ve arj olmu partikl veya iyonlarn toplanmas da elektrostatik dearj oluturabilir. arj ykn datmak iin topraklama, nemlendirme, havann iyonizasyonu ve arj datc materyallerin kullanm gibi tedbirler alnabilir.

20

Amerika Birleik Devletlerinde ve Almanya da kayda geen toz patlamalarnn eitlilii ve verdii hasarlar, aadaki tabloda grlmektedir.

21

4.5 DZAYN EMNYET Patlama riski olan ortamlarda kullanlacak cihaz tasarlandnda, dizayn emniyeti iin iki temel yaklamdan hareket edilir: Ateleme riskini minimize etmek , Patlamann etkisini minimize etmek, Ateleme riskini minimize etmek iin tm metal paralarn topraklanmas, elektrik sisteminde tm birlemelerin yaltlmas, toz birikiminin nlenmesi, rn iine yabanc tehlikeli maddelerin girmesinin engellenmesi gibi tedbirler alnabilir. Patlamann etkisini minimize etmek iin ise, gvenli ekilde patlama basncn azaltma, patlama sndrme sistemleri ve izolasyon sistemleri dizayn etmek gerekir. Emniyet tedbirlerini birincil ve ikincil olarak aadaki gibi sralayabiliriz. Birincil emniyet tedbirleri, Tutuabilir atmosferden saknma, arjn zararl olabilecek artndan saknma, Dearjn ateleme olasl olduunu dikkate alma, Patlayc toz birikimini nleme (temizlik), Patlayc toz konsantrasyonundan kanma. kincil emniyet tedbirleri, Patlama Kapa, Bastrma, zolasyon, Emniyetli Dizayn, Exproof niteler.

4.5.1 PATLAMA KAPAI Patlama kapaklar, belli bir basncn zerinde, patlamann yaratt basn ile alan panellerdir. Yuvarlak veya drtgen olabilir. Paslanmaz elik satan imal edilir ve patlama srasnda almas istenen ksmn erevesi lazerle inceltilir.

Patlama kapaklar, genellikle filtre cihazlar zerine Monte edilir ve cihazn en yksek dizayn basncn aan patlama basncnn tahliyesini salar.

22

Kapal bir tankta, patlama kapann, patlama basncn ne kadar azalttn aadaki eriden grebiliriz.

Kapal tanktaki patlama, kapakl ve kapaksz patlama

4.5.2 PATLAMAYI BASTIRMA Patlamay bastran sistemler ok hzl yangn sndrme sistemleri gibi alrlar. Bu sistemin avantaj alevi ve zararl partiklleri aa karmaz.

23

4.5.3 PATLAMAYI ZOLE ETME Eer sistemin bir yerinde patlama meydana gelme riski varsa, bu yeri izole etmek ok nemlidir. ou zaman kanal iine veya dar branmana doru tanan patlama kuvvetle artar. Patlama infilaka dnerek filtre ve binalara zarar verebilir, ikincil patlamalara sebep olabilir. Patlamann yaylmas hzl izolasyon valfleri, ayrclar veya sndrme sistemleri ile durdurulabilir.

4.5.4 SSTEMN EMNYETL DZAYNI Gvenli uygulamalar filtreden baka birok emniyet elemann ierir. Bu, tm sistemin komple risk analizini oluturmak iin gereklidir.

24

KANAL SSTEM Tozlu havay filtreye tayan kanal sistemi iinde toz birikimini nlemek ok nemlidir. Bunun iin, kanal ii hzn yeteri kadar yksek tutmak gerekir. Kanal iindeki toz birikimi, patlama etkilerini arttrr. FLTRE Toz kirlenmesini nlemek iin filtreler kullanlr.Filtre cihazlarnda, P deeri set deerine ulatnda alarm veren fark basn presostatlar kullanlmaldr. Uygun deiim araln temin etmek iin filtre ebatlar ok nemlidir. Filtre cihaznn uygun seimi ve uygun zamanda filtre deiimi, uygulamann toplam verimini arttrr. FAN Normal alma artlarnda dk ateleme riski olan fanlar seilmelidir. 4.6 KANAL DZAYNINDA DKKAT EDLMES GEREKEN ZELLKLER yi hava ak salanmas, szdrmaz olmas, Olabildiince ksa ve dz hatlar seilmesi, Dirseklerin geni tutulmas, Branmanlarn 30 ayla ve ap deiim paralarndan alnmas, Statik elektrik ykn dearj etmek iin topraklama yaplmas, Emi noktalarnda deiken hava debileri olabileceinden, kanallarn ayr ayr filtre cihazna gelmelerinin salanmas, Youmann nlenmesi.

25

5. ENDSTRYEL ORTAMLARIN HAVALANDIRILMASI Endstriyel ortamlardaki genel havalandrma iilerin salna ve emniyetine etki edebilecek tehlikeli kimyasal kirleticilerin, kokunun ve snn kontrol amac ile yaplr. Birok durumda snn ve zararl gazlarn kaynanda yakalanarak egzoz edilmesine allr. nk bu durumda ortamn genel havalandrmasna gre ok daha az miktarda hava ile gerekli kontrol salamak mmkndr. Dolaysyla endstriyel havalandrma, genel havalandrma ve egzoz davlumbazlaryla lokal havalandrma olarak iki ksmda incelenebilir. Genel havalandrma; Doal ekile, Fanlar ve kanal sistemi yardm ile taze hava beslenmesi ve kirli havann egzoz edilmesiyle, Sadece egzoz fanlar ile emile ( taze hava aklklardan kendiliinden ortama girer), Sadece besleme fanlar ile (egzoz aklklardan ve kaplardan kendiliinden olur). Endstriyel havalandrmann iki ana nedeni ve buna bal iki ana kriteri vardr.Birincisi ortamda mevcut kaynaklardan yaylan snn atlmas, ikincisi ise kaynaklardan yaylan gaz ve kirleticilerin atlmasdr. Baz hallede bu iki kaynak birlikte etkilidir. Bu gibi uygulamalarda zme genel ve lokal havalandrmann birlikte uygulanmas ile ulalr. 5.1 ENDSTRYEL HAVALANDIRMA SSTEMLER Endstriyel havalandrma sistemleri lokal havalandrma sistemleri olup, zellikle toz, duman, sis, elyaf gibi kirleticilerin ortamdan uzaklatrlmalar ve tutulmalar ile ilgilidir. Endstriyel havalandrma sistemlerinin drt temel eleman bulunmaktadr, Emi azlar ve Davlumbazlar, Hava kanallar, Santrifj Fanlar, Hava filtreleme cihazlar. 5.1.1 EM AIZLARI VE DAVLUMBAZLAR Endstriyel havalandrma sisteminde kullanlan emi azlar ve davlumbazlarn amac, kirletici kaynandan doudan emi yaparak, minimum emi havas ile maksimum temizlik kontrol yapabilmektir. Davlumbazlarn dizaynnda, havay davlumbaza ekmek iin gerekli uygun hava debisinin belirlenmesi en nemli aamay oluturur. Bu amala yakalama hz kavram gelitirilmitir. Yakalama hz, davlumbaza girmeden nce kaynak blgesinde kirli havann sahip olmas gereken hzdr. Kaynakta oluan kirletici hava akmna karr ve davlumbazla emilen hava ile tanr. En basit flansz dz davlumbazlar iin gerekli hava debisi; Q = V. (10.x2 + A) ifadesi ile bulunabilir. Burada, Q = Hava debisi, m3/s V = Yakalama hz, m/s x = Davlumbaz girii ile kirletici kayna arasndaki mesafe, m A= Davlumbaz girii yzey alan, m2

26

Farkl ekillerde ve flanl hallerde daha kk debilerle ayn yakalama hzn salamak mmkndr. Grld gibi kaynakla davlumbaz arasndaki mesafenin byk etkisi vardr. Kaynak davlumbaza mmkn olduu kadar yakn olmaldr. Kaynaa 1m den daha uzaktaki davlumbazlar etkisiz kabul edilir.

5.1.1.1 YAKALAMA HIZLARI

5.1.1.2 DAVLUMBAZ TPLER

27

5.1.2 EM AIZLARI Serbest emi yapan emme az dz veya flanl dairesel kesitli zel emiinin , emme azndaki hz dal u ekildedir.

Dz dairesel aklklar, Aklk hznn % si

Flanl dairesel aklklar, Aklk hznn % si

28

5.1.3 HAVA KANALLARI Endstriyel havalandrma sistemlerinin ikinci eleman hava kanallardr. Hava kanallarnn kullanm amac ; emi azlar ve davlumbazlar ile kirlilik kaynandan dorudan emilen kirli havann tanmasn salamaktr. Kirleticileri ieren bu hava kanallarnn yuvarlak olmas tavsiye edilir. nk; Yuvarlak kanallarda hz daha niformdur, dolaysyla tanecik karakterli kirleticilerinin kelme ihtimali daha azdr. Normal olarak emi sistemlerinde uygulanan yksek statik basnlara daha dayankldr. Eer artlar dikdrtgen kanal yaplmasna zorluyorsa , bu kanallarn mmkn olduu kadar kare kesite yakn olmasna allmaldr. Kanallarda hava aknda minimum tama hz ifadesinden bahsedilir. Bu hz taneciklerin kelmeden tanabilecekleri en dk hzdr. Kanal dizayn hzlar , minimum tama hzndan biraz daha yksek alnabilir. Fakat hzlar hibir zaman limit deerinden daha aada olmamaldr. 5.1.3.1 KRLETC TAIMA HIZLARI

Tabloda tavsiye edilen hava hzlar esas alnarak kanal kesitleri hesaplanmaldr. Seilen hava hz ve debiye karlk gelen dz kanal kayb ve zel kanal kayplar (dirsek, redksiyon, birleme vb. ) hesaplanr. Emi az basn kayb ve eer sistemde kullanldysa,zel hava filtreleme sistemi basn kayb da gz nne alnarak, havalandrma sisteminin toplam basn kayb hesaplanr. 5.1.3.2 KANAL API HESABI Kanaldaki hava debisi, Q (m3/s) ve minimum tama hz, V (m/s) bilindiine gre kanal kesiti aadaki ifadeyle bulunabilir; Q A = (m2) V Burada bulunan kesit alann salayan standart apl kanal seilir.
29

Basn snflandrlmasna ve takviye durumuna baklmakszn, galvanizli sa kanallar iin aadaki sa kalnlklar ifade edilmitir.

30

5.1.4 SANTRFJ FANLAR Direkt akuple, kay kasnak tahrikli ve kaplinli olmak zere eit fan vardr. Alak , orta ve yksek basnl olarak retilebilir.

Kanal sisteminin son noktasna konulmaldr. Santrifj fanlar , hava filtreleme cihazndan sonra kullanlmaldr. ( Fan kanatlarnda birleebilecek partikllerin , fann balansn bozma olaslna kar.) Mmkn olduunca sk kanatl fan kullanlmamaldr. Patlayc ve parlayc gaz tanmnda, fan kanad ve elektrik motorlarnda kvlcm ve patlamaya kar nlemler alnmaldr. Korozif gazlarn tahliyesinde, fanda korozyon oluumuna kar gerekli nlemler alnmaldr.

5.1.5 KRL HAVA FLTRELEME CHAZLARI Gaz ve partikl konsantrasyonunun yksek olduu ( 20 40.000 mg/m ) endstriyel uygulamalarda zel emi azlar veya davlumbaz sistemi ile kaynaktan veya blgesel olarak emilen hava, kanal ve fan yardm ile toplanp filtreleme cihazlarndan geirilerek dar atlmaldr. Havann atmosfere atlabilmesi iin tesisatn sonunda gaz ve partikln havadan ayrlmas gerekir. Baz durumlar dnda bugn iin kirli havay direkt atmosfere flemek olanakszdr. nk byle bir hava evreyi rahatsz etmektedir. evre havasn bozmamak iin msaade edilen snr deerler yn mal ve hava debisine balantl olarak saptanmtr. Maksimum toz konsantrasyonu 150 mg/m hava iin tehlikesiz saylmaktadr.

31

6. ENDSTRYEL TOZ VE DUMAN FLTRELEME SSTEMLER Siklonlar, Patlal (Jet Pulse ) Kartu Filtreler, Patlal (Jet Pulse ) Panel Filtreler, Patlal (Jet Pulse ) Torba Filtreler, Sarsak Motorlu Torba Filtreler, Mobil Filtreler, Ya Tutucu Filtreler, Dik Tip Scrubberlar,

6.1 SKLONLAR Bu tip ayrclarda tanecikler, hava akmna spin hareketi ( hen dairesel, hem de dey hareket) verilerek ayrlr. Endstriyel toz toplama sistemlerinde 50 mikrona kadar olan taneciklerin tutulmasnda kullanlr. Filtrelerden nce kullanldnda filtre mrnn uzamasn salar Paralel balanarak yksek kapasiteler klabilir.

32

Cihaz esas olarak dey bir silindirden ibarettir. Alt ksm konik bir yapya sahiptir. Siklonun st ksmndaki giriten yksek hzla giren kirli hava siklon konstrksiyonu vastasyla helisel bir ak formu verilerek , younluu tayc ortamdan daha yksek olan paracklarn merkezka kuvveti ile siklon cidarlarna ynlendirilmesi salanr. Siklon iindeki ani hz deiimi nedeni ile ataletini kaybeden partikller siklon cidarndan szlerek alt konik toplama bunkerine akarlar. Bu mekanizma sonucu ierdii tozlardan arnm olan gaz, siklon merkezindeki k borusu vastasyla siklon st ksmndan darya verilir. erisindeki uucu kl ve kurum bulunan duman gazlar ile ar miktarda parack ihtiva eden hava ve benzeri gazlarn iersindeki partikllerin tutulmas ve ayrlmas amac ile duman gaz ykama ve filtreleme sistemlerinde kullanlr.

6.1.1 SKLON KONSTRKSYONUNU ETKLEYEN FAKTRLER Siklonlar genellikle belirli bir basn kayb dikkate alnarak tasarlanrlar. Siklonlar genellikle 15 m/s gaz hzlarnda alabilecek ekilde tasarlamak gerekir. Siklon verimini etkileyebilecek balca tasarm faktr siklonun apdr. Ayn basn kaybn altnda alan daha kk apl bir siklonun verimi daha yksek olacaktr. Belirli bir miktardaki gaz ayrtrabilmek iin kk apl siklonlardan birden fazlasnn paralel olarak uygulanmas gerekebilir. Bu tarz uygulamaya multisiklon tertibi de denilmektedir.

Multisiklon Sistemi

Siklon gaz borusunun apnn azaltlmas basn kaybn arttrr. Belirli bir gaz giri hznda geniliin minimumda tutulmas gerekir. Siklona gaz giri uzant parasnda uzunluk genilik orannn yksek tutulmas verimi ykseltir.
33

6.2 ENDSTRYEL TP PATLALI ( JET PULSE ) KARTU FLTRELER Her trl endstriyel kaynakl tozlar , patlal kartu filtre ile filtrelenip ortama verilir. Patlal kartu filtreler yksek verim ve filtre mrne sahiptir. Kartu filtre kullanlarak 0,2 2 mikron arasndaki endstriyel kaynakl tozlar %99 orannda filtrelenebilir.

Patlal kartu filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr. Herhangi bir kirletici kaynandan toplanan kirli hava, uygun ap ve kalnlklarda dizayn edilen hava kanallar ile filtreye getirilir. Genelde toz iin kendinden flanl yuvarlak kanallar tercih edilir. Filtre kabininin girii kanalndan giren kirli havann tad partikller bir arpma plakas vastasyla tutulur. Bu blmde havann hz der ve istenilen filtreleme hz elde edilir. Ayrca filtreye gelebilecek kvlcmlar tutulur, byk ve andrc paralar bunkerin alt ksmndaki toplama kovasna der. Bylece filtrelerin mr uzatlm olur. Havann kirliliini oluturan toz ve duman ise uygun kartu filtreler ile tutulur. Tutulan tozlar patlal temizleme sistemi sayesinde otomatik olarak temizlenir. Temizlenen hava santrifj fan vastasyla ortama verilir.
34

Talama tozlar, talama iin tasarlanan zel tezgahlar ile Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) kullanlarak filtre edilip tekrar ortama verilir.

Kaynak ve kesim ilemi srasnda insan salna zarar verebilecek zehirli gazlar, duman, metal buhar ve partiklleri kmaktadr. Akrobat Kollar ile noktasal emi yaparak Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) kullanlarak, kaynak atlyeleri ve endstriyel tesislerde kaynak duman, toz ve ya buharlar ortamdan filtre edilir, fakat ortama geri verilmez. nk zehirli gazlar tam olarak filtrelenemez. Bu nedenler s geri kazanm cihaz kullanlarak filtrelenen havann ss alnarak, ortama temiz hava verilir.

ndiksiyon ergitme ocaklarnn azdan kan toz ve dumanlar zel olarak tasarlanan emi aparatlar ile toplanp, Siklon ve Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) ile filtrelenir.

35

Zmpara tozlar, zmpara tezgahlarna uygun zel aparatlar ile emilerek Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) ile filtre edilerek ortama geri verilir.

Kumlama tozlar, kumlama kabinlerinin kapasitesine uygun Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) kullanlarak filtre edilip ortama geri verilir.

Pano odas tozsuzlatrma ve soutma uygulamalarnda, zellikle byk gteki elektrik motorlarnn src panolarnn soutulmasnda yln byk blmnde klimaya gerek kalmakszn soutma ve ayn zamanda tozsuzlatrma yapabilen Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) kullanllr.

rnek Proje

36

6.3 ENDSTRYEL TP PATLALI ( JET PULSE ) PANEL FLTRELER Panel filtreler sahip olduklar geni plise aralklar ve zel retim venturileri ile ok daha kolay ve verimli temizlenir. Panel filtrele yaklak olarak 10.000 12.000 saat mre sahiptirler . Ancak bu veriler tozun cinsine, ortamn nemine , rakmna ve temizleme havasnn kuruluuna gre azalp artabilir. Panel filtre kullanlarak 0,2 2 mikron arasndaki endstriyel kaynakl tozlar %99 orannda filtrelenebilir.

Patlal panel filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr. Herhangi bir kirletici kaynandan toplanan kirli hava, uygun ap ve kalnlklarda dizayn edilen hava kanallar ile filtreye getirilir. Genelde toz iin kendinden flanl yuvarlak kanallar tercih edilir. Filtre kabininin giri kanalndan giren kirli havann tad partikller bir arpma plakas vastasyla tutulur. Bu blmde havann hz der ve istenilen filtreleme hz elde edilir. Ayrca filtreye gelebilecek kvlcmlar tutulur, byk ve andrc paralar bunkerin alt ksmndaki toplama kovasna der. Bylece filtrelerin mr uzatlm olur. Havann kirliliini oluturan toz ve duman ise uygun panel filtreler ile tutulur. Tutulan tozlar patlal temizleme sistemi sayesinde otomatik olarak temizlenir. Temizlenen hava santrifj fan vastasyla temiz hava k kanalndan ortama verilir.
37

Plazma ve Lazer kesim esnasnda insan salna ve evreye zararl yksek miktarlarda Fe,Fe2O2 ve CrNi tozlar meydana kar. Endstrinin ortak sorunu olan ii saln ve evreyi tehdit eden bu zararl toz ve duman alma ortamndan uzaklatrmak iin Patlal Panel Filtre (Jet-Pulse) kullanlr.

6.3.1 SERAMK RTU TEZGAHLARI Seramik rtu esnasnda ortaya kan youn ve zorlu toz iin zel tip panel filtreler kullanlr.

Seramik zmparalama operasyonu esnasnda kan toz hem ii saln hem de rn kalitesini olumsuz ynde etkiler. Patlal panel (Jet-Pulse) filtreler yardmyla tamamen tozdan arndrlr.

38

6.4 ENDSTRYEL TP TORBA FLTRELER Torba filtreler , yksek toplama verimini makul bir maliyetle sunar. Bu tip filtrelerde hava, pamuk veya yn kumatan yaplm uzun ve silindirik torbalar iersinden geirilerek temizlenir. Bylece hava akmndan uzaklatrlan tozlar, torbalarn iersinde kalr. Bu cihazlarda hava zaman zaman kesilip, torba filtreler mekanik titreimle veya basnl hava ile sarslarak tutmu olduu tozlardan kurtarlr. Bu sayede tozun byk bir ksm alt hunide toplanm olur. Torba filtrelerin kullanm alanlar Patlal Kartu Filtrelerin kullanm alanlar ile ayndr. Endstriyel tip torba filtreler iki farkl ekilde tasarlanabilir. Endstriyel Tip Patlal (Jet Pulse) Torba Filtreler Endstriyel Tip Sarsak Motorlu Torba Filtreler 6.4.1 ENDSTRYEL TP PATLALI ( JET PULSE ) TORBA FLTRELER Patlal torba filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr. Herhangi bir kirletici kaynandan toplanan kirli hava, uygun ap ve kalnlklarda dizayn edilen hava kanallar ile filtreye getirilir. Genelde toz iin kendinden flanl yuvarlak Kanallar tercih edilir. Filtre kabininin giri kanalndan giren kirli havann tad partikller bir arpma plakas vastasyla tutulur. Bu blmde havann hz drlerek istenilen filtreleme hzl elde edilir. Ayrca filtreye gelebilecek kvlcmlar, byk ve andrc paralar tutularak bunkerin alt ksmndaki toplama kovasna ynlendirilir. Bylece filtrelerin mr uzatlm olur. Tutulan tozlar patlal temizleme sistemi sayesinde otomatik olarak temizlenir. Pskrtlen hava torbalarn i yzeyine ksa ani basn darbeleri yapar. Bu basn ventriler sayesinde elde edilir ve temizleme lemi yaplr. Temizlenmi hava santrifj fan vastasyla Kabinden emilerek istenilen ortama baslr. Tozlar filtrenin d yzeyinden iine doru hareket eder. Filtre edilmi gazlar ventriden geerek temiz oda blmne oradan da k borusuna gelir.

39

6.4.2 ENDSTRYEL TP SARSAK MOTORLU TORBA FLTRELER Patlal torba filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr. Herhangi bir kirletici kaynandan toplanan kirli hava, uygun ap ve kalnlklarda dizayn edilen hava kanallar ile filtreye getirilir. Genelde toz iin kendinden flanl yuvarlak kanallar tercih edilir. Filtre torbas, genellikle polyester ineli keeden olup, silindir eklindeki torba kafesi evresini saran torbaya iskelet vazifesi grr. Torbalar, profil zerine otururlar. Tozlu hava filtre iine basn ile girdiinde temizleme sistemi alr. Filtreler sarsak motorlar tarafndan temizlenir. Filtre gvdesi toz szdrmaz olup kirli oda ve st olmak zere iki blmeye ayarlanmtr. Kirli oda filtre ile dolu olup tozlu havay biriktirme boaltma bunkerden ibarettir. Bunkerin altnda rotary valf gibi szdrmazlk salayacak nite ve temizlenebilir kovalar bulunur. st ksmnda ise filtreleri astmz profil ve sarsak motorlar mevcuttur. Filtrenin temizlenmi hava k bu blmededir.

40

6.5 MOBL FLTRELER eitli noktalardan kaynak duman emme ve filtreleme iin kullanlr. Kolayca hareket edip , tanabilir. Akrobat kol ile her pozisyona kolayca gelebilir. Emdii havay %99,9 orannda temizleyen kartu filtreye sahiptir.

6.6 YA BUHARI FLTRELER Talal imalat yapan CNC tezgahlarda oluan ya buharn yksek verimlilikte tutabilen filtrelerdir.

41

6.7 DK TP SCRUBBERLAR Endstriyel atk gaz ve buharlarn atmosfere verilmeden nce artlmas iin tasarlanm, kolay kullanlabilen, yksek verimli sistemlerdir. Kapasiteye gre boyutlandrlarak, atk gazlar fan ile emildikten sonra, gazn asidik zelliinin giderimi iin zel solsyonlarn kullanld slak gaz ykama nitesine gelir. zel solsyonlar sayesinde dikey veya yatay kolonlarda sprey sistemlerle ykanmas sonucu atk gazn hava karmndan suya geimesi ilemini gerekletirir. Gaz ykama nitesi spreyler, sirklasyon pompas, dozaj pompasndan olumaktadr. Ayrca pH sensrleri gibi eitli kontrol cihazlar ile donatlarak otomatik olarak almas salanabilmektedir.

42

7. RNEK PROJE Bir fabrikada ilem yapan makinelerden kan tozlarn filtre edilmesi iin gerekli debi ve basncn hesaplanmas aadaki gibidir.

Yuvalar Kanal apnn Hesaplanmas ; Q = A.V.3600 A = .d2/4 Q : Hava debisi, A : Kanal kesit alan, V : Kanal ii hz.

Talama tozu iin kanal ii hz , 18 25 m/s arasnda alnabilir. Kanal ii hz 20 m/s alalm. 1,2,4,6 Nolu Kanallar; Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 d1= d2= d4= d6= 160mm 3 Nolu Kanal; Q = ( . d32 / 4) .V . 3600 , 3000 = (3,14 . d32/4) . 20 . 3600

1500 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600

, d= 0,162 m

d3= 0,230 m

d3= 230mm
43

5 Nolu Kanal; Q = ( . d52 / 4) .V . 3600 , 4500 = (3,14 . d52/4) . 20 . 3600 7 Nolu Kanal; Q = ( . d72 / 4) .V . 3600 , 6000 = (3,14 . d72/4) . 20 . 3600 8,9,11,12 Nolu Kanallar; Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 2000 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 d8= d9= d11= d12= 190mm 10,13 Nolu Kanallar; Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 4000 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 d10= d13= 270mm--

d5= 0,282 m

d5= 290mm

d7= 0,325 m

d7= 330mm

d= 0,188 m

d= 0,266 m

14 Nolu Kanal; Q = ( . d142 / 4) .V . 3600 , 6000 = (3,14 . d142/4) . 20 . 3600 , d14= 0,376 m 15,16 Nolu Kanallar; Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 1500 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 d15= d16= 160mm 17 Nolu Kanal; Q = ( . d172 / 4) .V . 3600 , 3000 = (3,14 . d172/4) . 20 . 3600 , d17= 0,230 m 18 Nolu Kanal; Q = ( . d182 / 4) .V . 3600 , 11000 = (3,14 . d182/4) . 20 . 3600 , d18= 0,441 m 19 Nolu Kanal; Q = ( . d192 / 4) .V . 3600 , 1000 = (3,14 . d192/4) . 20 . 3600 , d19= 0,133 m

d14= 380mm

d= 0,162 m

d17= 230mm

, d18= 440mm

d19= 140mm

20 Nolu Kanal; Q = ( . d202 / 4) .V . 3600 , 12000 = (3,14 . d202/4) . 20 . 3600 , d20= 0,460 m , d20= 460mm 21 Nolu Kanal; Q = ( . d212 / 4) .V . 3600 , 18000 = (3,14 . d212/4) . 20 . 3600 , d21= 0,564 m , d21= 570mm

44

Basn Kaybnn Hesaplanmas ; Kritik devreye gre , 1 nolu emiten , filtreye doru basn kayb hesaplanr. 1 Nolu Kanal; Dz kanal L= 7 m ( Kanal uzunluu ) P=29 Pa/m ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 160mm kanal apna gre Tablo 3 ten seildi.) Pk= P.L , Pk= 29 . 7 = 203 Pa

Dirsek 90 160 ,90 Dirsek iin ; R/W= 1,5 D , H/W= 1 , Tablo 5 e gre , c = 0,17 seilir.

Tablo 1 den 20m/s hz deerine gre dizayn basnc Pv = 241 Pa belirlenir. Pd= Pv . c , Pd= 241 . 0,17 = 40,97 Pa
45

Redksiyon Genileme , 160 - 230 A= . d2 / 4 = .0,162 / 4 = 0,02 m , A1= . d2 / 4 = .0,232 / 4 = 0,041 m

A1/A = 0,041 / 0,02 = 2,05 deeri iin Tablo 8 den c = 0,05 seilir. Pr= Pv . c , Pv= 241 . 0,05 = 12,05 Pa

atal Te 45 Vs/ Vc = 20 / 20 = 1 deeri iin Tablo 16 dan c = 0 seilir. P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa , PT1= 203 + 40,97 + 12,05 + 0 = 256,02 Pa

PT1= Pk+ Pd+ Pr + P

3 Nolu Kanal; Dz kanal L= 2 m ( Kanal uzunluu ) P=18 Pa/m ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 230mm kanal apna gre Tablo 3 ten seildi.) Pk= P.L , Pk= 18 . 2 = 36 Pa

Redksiyon Genileme , 230 - 290 A= . d2 / 4 = .0,232 / 4 = 0,41 m , A1= . d2 / 4 = .0,292 / 4 = 0,066 m

A1/A = 0,066 / 0,041 = 1,6 deeri iin Tablo 8 den c = 0,05 seilir. Pr= Pv . c , Pv= 241 . 0,05 = 12,05 Pa

atal Te 45 Vs/ Vc = 20 / 20 = 1 deeri iin Tablo 16 dan c = 0 seilir. P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa , PT3= 36 + 12,05 + 0 = 48,05 Pa

PT3= Pk+ Pr + P

46

5 Nolu Kanal; Dz kanal L= 2 m ( Kanal uzunluu ) P=15 Pa/m ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 290mm kanal apna gre Tablo 3 ten seildi.) Pk= P.L , Pk= 15 . 2 = 30 Pa

Redksiyon Genileme , 290 - 330 A= . d2 / 4 = .0,292 / 4 = 0,066 m , A1= . d2 / 4 = .0,332 / 4 = 0,085 m

A1/A = 0,085 / 0,066 = 1,28 deeri iin Tablo 8 den c = 0,05 seilir. Pr= Pv . c , Pv= 241 . 0,05 = 12,05 Pa

atal Te 45 Vs/ Vc = 20 / 20 = 1 deeri iin Tablo 16 dan c = 0 seilir. P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa , PT5= 30 + 12,05 + 0 = 42,05 Pa

PT5= Pk+ Pr + P

7 Nolu Kanal; Dz kanal L= 12 m ( Kanal uzunluu ) P=12 Pa/m ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 330mm kanal apna gre Tablo 3 ten seildi.) Pk= P.L , Pk= 12 . 12 = 144 Pa

Dirsek 90 330 ,90 Dirsek iin ; R/W= 1,5 D , H/W= 1 , Tablo 5 e gre , c = 0,17 seilir.

Tablo 1 den 20m/s hz deerine gre dizayn basnc Pv = 241 Pa belirlenir. Pd= Pv . c , Pd= 241 . 0,17 = 40,97 Pa

47

atal Te 45 Vs/ Vc = 20 / 20 = 1 deeri iin Tablo 16 dan c = 0 seilir. P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa , PT7= 144 + 40,97 + 0 = 184,97 Pa

PT7= Pk+ Pd + P

21 Nolu Kanal; Dz kanal L= 3 m P= 8 Pa/m Pk= P.L , ( Kanal uzunluu ) ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 570mm kanal apna gre Tablo 3 ten seildi.) Pk= 3 . 8 = 24 Pa

Dirsek 90 570 ,90 Dirsek iin; R/W= 1,5 D , H/W= 1 , Tablo 5 e gre , c = 0,17 seilir.

Tablo 1 den 20m/s hz deerine gre dizayn basnc Pv = 241 Pa belirlenir. Pd= Pv . c , Pd= 241 . 0,17 = 40,97 Pa . 2 Ad = 81,94 Pa , PT21= 24 + 81,94 + 0 = 105,94 Pa

PT21= Pk+ Pd + P

Toplam kanal basnc ; PT= PT1+ PT3 + PT5 + PT7+ PT21 , PT= 256,02 + 48,05 + 42,05 + 184,97 + 105,94 = 637,03 Pa

Bulunan bu basn deeri imalat hatalarna kar %10 15 orannda arttrlr. PT=637,03 . 1,15 =732,59 Pa Jet Pulse Torba Filtre Basnc katalogdan okunur. ( Pf = 1500 Pa ) Toplam Statik Basn ; Ps= PT + Pf = 732,59 + 1500 = 2232,59 Pa olarak bulunur.

48

8. TABLOLAR 8.1 TABLO 1 - HIZ VE HIZ BASINCI DEERLER

49

8.2 TABLO 2 - EDEER SRTNME VE KAPASTE N, DKDRTGEN KESTL KANALLARA EDEER , YUVARLAK KESTL KANALLAR

50

51

8.3 TABLO3 - DZ KANAL BASIN KAYBI TABLOSU

52

8.4 TABLO 4 DKDRTGEN DRSEK , KESKN, GENLEYEN VEYA DARALAN AKITA

8.5 TABLO 5 DKDRTGEN DRSEK , KANATSIZ GEN AILI

8.6 TABLO 6 DKDRTGEN KANAL GES

53

8.7 TABLO 7 FANA GRE SMETRK, KENARLAR DZ GE PARASI

8.8 TABLO 8 YUVARLAK VEYA DKDRTGEN REDKSYON

8.9 TABLO 9 DKDRTGENDEN YUVARLAK KESTE REDKSYON

54

8.10 TABLO 10 YUVARLAK BRANTAN DKDRTGEN ANA KANALA GENLEYEN T BALANTI

8.11 TABLO 11 DKDRTGEN BRANTAN DKDRTGEN ANA KANALA GENLEYEN T BALANTI

8.12 TABLO 12 ANA KANALA 45 BRAN GR, GENLEYEN T BALANTI

55

8.13 TABLO 13 DKDRTGEN SMETRK PANTOLON PARASI

56

8.14 TABLO 14 GENLEYEN DKDRTGEN PANTOLON PARASI

8.15 TABLO 15 YUVARLAK VEYA DKDRTGEN PANTOLON PARASI

57

8.16 TABLO 16 YUVARLAK T VEYA W PARASI ( 30 - 90 )

58

8.17 TABLO 17 T PARA 45 GR , DKDRTEN ANA KANAL VEYA BRANMAN

8.18 TABLO 18 T PARA, DKDRTEN ANA KANAL VEYA BRANMAN

59

8.19 TABLO 19 DKDRTGEN KESTL AYRILMA PARASI

8.20 TABLO 20 DKDRTGEN VEYA YUVARLAK PANTOLON PARA

60

8.21 TABLO 21 EM AZI

8.22 TABLO 22 EGZOZ IKII

8.23 TABLO 23 DKDRTGEN KANAL ENGEL GE

61

KAYNAKA

Endstriyel Havalandrma - Ahmet H. GKN

Dr. Mustafa BLGE

Issan almalar No : 305 - Klima Tesisat - Makine Y. Mh. Rknettin KKALI

Pnmatik letim Temel Bilgileri - Mak.Mh. Nuri ARUN

Mak.Mh. Hseyin AKKO

62

63