evre itin zerinde Yamur

Damtlm bu

Damtlm buyu amak ve/ya evre itin zerinde..n Mehmet Taner Poetikas Mustafa Durak 0. Her alan az beni anlatr. Bu hem szle, hem de benle ilgili bir yargdr. Burada benin 'biz' olduunu, insan olduunu da sylemeli. Bir nefes olan, bir nefis olan insan, ayni zamanda iirletike bir baka nefis olan insan. nsanna gre nefisin iki anlam da geerli. Hatrlyorum: Mehmet Taner (iiri) ile ilgili bir bildiri sunacaktm. Hazrladm metin yerine insan (ben) genelinden yola kp Mehmet Taner'e varmaya almtm. imdi de yazya giri yle olsun istedim. Benin zayfln anladka, benin szndeki anlam da anlyor insan. Srekli kendini savunmak ve/ya sunmak iin azn aan insan. sterse, hi szn ettiim durumla ilgisi olmayan bir konu olsun dile getirdii. Yine de zeminde ileyen bir anlatm vardr benle ilgili. zerinden anlatm, dorudan ama sunu bakmndan dolayl anlatm. Kim bilebilir, Mehmet Taner zerine konuurken, Ahmet Oktay ya da Enis Batur konumadm ya da dorudan kendimi anlatmadm? Sabahtan beri ara ara, dne dne evre itin zerinde Yamur kitabn okuyorum. Belki siz de benim gibi ne demek bu, demisinizdir. yle ya herhangi yeni bir szck, herhangi yeni bir sylem, insana sz olarak tandk gelebilir, en azndan sz olduunu kavrarz, ama anlamla bulumaynca hep havada kalr. Hele iirsel anlam; bu birleme, bu dn olmadan sezdirmez kendini. Sradan bir szck bile gnderileniyle birlemezse, bakaca szck ve - gnlk dildeki karlylaanlam birlemezse bolukta kalmaz m? Kitap szcyle ilk kez karlaan ve bunu kendine sorunsal edinen kiinin durumu pek farkl deildir. Kitap szcn iirsellik bakmndan, yaratclk bakmndan sorun edinen kiinin durumu ise farkl dzlemde ileyen bir aynilie, bir durum benzerliine iletir bizi. Sylemek istediim: en yaln szck bile ok farkl almlarn balalangc, liman olabilir. Bir szcn dilsel anlam da, iletiim anlam da, ve iletiimi saptran armsal anlam da, iir anlam da bizde kaytl bir deneyime dayanr. Dil deneyimi eksikse dilsel anlam, iletiim deneyimi eksikse edimsel anlamlar, iir deneyimi(miz) eksikse iirsel anlam kavrayamayz. stelik iirsel anlam znenin bakna ve ilgi alanna gre eitlenebilir. Mehmet Taner'in kitabnn ad (evre itin zerinde Yamur), it ile balantl olmasndan dolay, bende, Alphonse Daudet'nin Bay Seguin'in Keisi yksn artrmtr. Elbette znel bir anlam. Bu gn, kitab yeniden, dikkat ede ede okurken Eksik Koma iirindeki iti aan gz dalnda /Gz yapra ifadesinin anlam yolunda aydnlatc olacan dndm.

Demek ki itin zerindeki yamur, iti aan yapra besliyor: snrlarna raz olmayan selamlyor, diye dndm. evre itine gelince dznden ve tersinden okursak, hem evreleyen it, hem de evrelenen it. Bu, uzam iin byle. Snrsz uzam snrlayan, snrladn sanan insan iin byle. Yani hapisanelerimiz, deli evlerimiz, tarlalarmz, lke snrlarmz. Oysa evren: doa, baraj dinlemiyor. Her ey bir yere kadar. Elbette adlandrma ve kavram iin de byle. Her adlandrma bir kop(ar)madr, br szcklerden (adlandrlmlardan) ayrllp yeni bir kimlik, btnlk (entit) olarak ortaya k(ar)madr. Her ayrlan, bamszlaan kendi snrlarn da beraberinde srkler. Bakasndan ayrlaym derken kendi snrlarn izer. Bu balamda her ev, kendi yarattmz bir hapisane, hatta genellikle bir hcredir. Kavramlar da szckler araclyla zihnimizde alan bir Alis (Alice) dnyasdr. Zihinselde kald srece bir d lkesi. Bir kendine doyum. Eyleme getiinde, geirildiinde efendi-kle ilikisine dnen, dntrlen bir sistem. ster eliki deyin, ister paradoks, ister aporia, o da tam burada. imizdeki buka. 1. iir byle bir sorunu iaret ediyor mu acaba? Bakalm: Eksik Koma Ne bildim: Kara gecede Kara gece are bana Srdm indim, kara yrim Kapnda gl, are bana aren deilim deme, pes are midir are bana Sen deilsin sen deilsindir Sana gelmem, are bana iti aan gz dalnda Gz yapra are bana Mehmet Taner iir bana iki ulu, iki zml bir bilmece gibi geliyor. Bilmecelerden biri biimsel, dieri anlamsal. iirin biimiyle ilgili bir merak gidermek iin, belki, bir itiraf, bir aklama gibi en bata verilmi. Andrsa da, klasik tam bir koma olmadn, o biimi andrd iin, air, bunu eksik koma olarak adlandrm. Komann tematik olarak genelde doa, sevi temelinde gelitiini dikkate alrsak, bu adan da bir eksiklik, daha dorusu bir bakalk olduu

grlmektedir. Bu bakalk iiri gnmzn klmakta. imdi bu bakal ayrntlaryla serimlemeye alaym. iir u szce ile balyor: Ne bildim. Burada kiiyi deitirerek, bir aklatrmaya gidebilirim: Ne bildin?. Bu sylemede nenin yerine geebilecek kullanmlar unlardr: nereden, nasl. Ancak bu olasl kesinleyemeyiz. Ne, neyi yerine de kullanlm olabilir. Bu da tam iime sinmiyor. Bir bakalk var bu sylemde, bir yabanslk. ngilizcede whatn ilge zamiri olarak kullanlmasyla da ba kurarak, bu sz beini yle eviriyorum: 'unu bildim'. Yani bildii ey, bu ifadenin ardndan sunulan ifadelerde anlatlanlardr. Zaten aklama ilevi olan iki nokta st stenin bu sz beinin ardndan kullanlm olmas bu anlamlandrmay destekliyor. nce kara gece yinelemesine yakndan bakyorum: bir: iki kullanm da ayni anlamda: kara gecenin iinde kara geceye snmak bana zm oluyor; iki: her kullanm farkl anlama sahiptir: ilk karanlk gece, birey olarak, ya da iinde varolduu toplum olarak byk bir skntdan (karanlk bir geceden) geiyor. te bu srete kara geceye snmak, kamak, oluruna brakmak, bilinsizce, cahilce davranmak are bene. Ama hangi bene? kinci ikilikte yrim szc odaa alnm. Kara yr, ilk bakta esmer sevgili olarak anlalyor. Ne var ki benin eylem(ler)ini (: srdm indim) yle ayorum: srmek ve inmek; bileik bir fiil (srerek indim: inerken, srmek de devam ediyor) ve srdm ve (sonra da) indim. Yani eylemlerin gerekletirilmesi iki farkl biimde anlalabilir. Bu ayrmn anlalmas o kadar nemli mi? Srmek eylemi ile kara yrim deyiini 'kara toprak' giderek 'vatan' ile buluturursak, zincirlemeli bir arm sonras ayni yerde (yerde) hem esmer sevgili, hem toprak, hem de vatan kavramnn iletilebildii bir kavaa dnr kara yr szc. Demek ki bu deyiin merkezliinde evresi de bu alardan deerlendirilebilir. Bylece anlamlandrma da olaslklara ak hale gelir. lk olasl esmer sevgiliyi ele aldmzda, srdm indim bulanklayor. Neden srp indiini kolayca yantlayamayorum. Belki at srp sevgiliye erime, kavuma dnlebilir. Toprak sz konusu edilirse, krsalda topran srdkten sonra kente inmesi dnlebilir. Vatan sz konusu edilirse, vatan toprandaki igalci dman srp inmek olarak anlalabilir. Sonrasn da ayni olaslklarla ele alabiliriz. Esmer sevgiliye sesleniyorsa, yarinin kapsnda kendisine glmesini diliyor. Ya da kapsnda grmeyi istedii gl, sevgilinin ona kar sevgisinin, mutluluunun simgesi olacandan, benin derdi, sevgilinin ilgisi, ak, mutluluu olacaktr. kinci olaslkta (kara toprak), Ak Veysel'in kendisini gl ile karlayan kara toprakna bir gnderme olabilecek. Toprakla urata verdii emein karln almak, topra rn vermi grmek onun derdine are olacak. Bu durumda doa sevgisi ve/ya geim, benin derdi olacaktr. nc olaslkta, vatann kapsnda gl, vatann mutluluunu, vatan ile vatana bal sevgilinin yani

vatan seven sorumlu vatandan mutluluu, bamszl, zgrl benin derdidir. aren deilim deme, pes are midir are bana are bana yinelemelerinde merkez bu nc ikili dize. Bu ikiliden nce ve sonra are bana ikier kez kullanlm, burada are kez yineleniyor. Bu, yinelemeyi tekdzelikten kurtaryor. Ayni yap (are bana yineleme yaps) srerken, bir balon, bir anafor oluturuyor, ve syleyii yine are yinelemesinde kalarak renklendiriyor. are isteyi, bekleyi; imdat'n eanlamls deil midir? Yani bu yinelemelerle iir bir imdat arsna, haykrna dnyor. Ama ayni zamanda biim asndan bir dm, dolaklk izlenimi veren yineleme merkezi, anlam bakmndan zmn balangc, bir silkini, kendi olma. Sorunun zmne gtren yolu kendisi belirliyor. Ben, (sevgili, toprak, vatan) sen'e aren deilim deme! dedikten sonra kulland pes szbirimini hem anlam olarak, hem de szdizim olarak ikili okuyorum. Pes, eit 'teslim oluyorum' ve 'yeter'. Dikkat edilirse ilk anlamda bir edilgenlik sz konusu iken, ikincisinde etkinlik, hatta nlemsel deyie brndrldnde iddeti artan bir etkinlik. Pes szcne szdizim olarak baktmzda hem bulunduu dizeye bal olarak, 'yeter' anlamyla okunabiliyor, hem de alt dizeye balanarak okunabiliyor: pes (teslim olma) are midir? Sorusu yaplanabiliyor. Bu yorumda are bana deyii hem are szcnn hem de soru biimin yinelemesi olarak kalyor. Pes szcn olduu dizede brakrsak bu kez, arenin de kendisine are olmayacan, dolaysyla karmak bir ruhsal iinde bir beni iletebiliriz. zlendii gibi yoruma gre benin ruhsal, iirin seslendirilii deiebilmektedir. Bir bakma iir hem sesli okumaya hem de iten okumaya ok uygun bir yaplanma iinde. 'Okuyucu ben'in algsna gre deiebilecek bir anlatm. Ben kendi payma, pesten nceki virgl dikkate alarak teslimiyete bakaldran, etkin bir zneyle anlamlandryorum. Sen deilsin sen deilsindir Sana gelmem, are bana Bu ikiliye gelinceye dein, kililerin ilk dizesi, sz dizim asndan bamsz bir ifade olarak grnyordu. Burada da yle ele alnabilir. Ancak her dize, birer ifade olarak da iliyor: /Sen deilsin sen deilsindir /Sana gelmem, are bana/. Bu iki ifadeyi bamszlatrdmzda ilk ifadenin znesi yukarda kalm oluyor: /...are bana /Sen deilsin sen deilsindir/. Bu yaklam, dize anlayyla ilgili bir durumu, rglenmeyi, ba grmeye yaryor. Sen (sevgili, toprak, vatan), bene are deil. Tpk Mecnunun, Leyla'y tanrsal ak iin basamak olarak kullanmas gibi, varln, kavramn

kendisinin deil de, ona varma, ona bavurma are bene. Onu araclatryor. Ama Fuzuli'de tanrsal ak ama iken, burada kendi varlnn bilincine varma, kendi gcn hissetme, bakaca bamszlk, zgrlk are bene: iti aan gz dalnda Gz yapra are bana lkinde snr teli, iti yani nesnenin ad iken ikincisinde, itin iinde kalan gz yaprann, benin, belirli snrlar iinde kalmasn isteyen, kendi evresidir. 'Ben'i snrlayan, ou zaman iine 'ben'in de dahil olduu ben, bizzat kendisi snrlayandr ve ayni zamanda snrlanan. zgrle gereksindiimiz zaman snrszlamak isteyen, bakasnn zgrl sz konusu olduunda snrlayc gce bir ekilde dahil olan, katlan 'ben'. 2. 'evre itin zerinde yamur' yeniden: Yukardaki iiri zmlemeye noktay koymuken, 'evre itin zerinde yamur' yorumumun 'salama'sn yapmaya gereksinim duydum. Ve kitapta bununla ilgili grdm ifadeleri gzden geirmeye karar verdim. /Bir palmiye gibi uzak, mziinden senin /Geen k bahede geirdim //evre itin zerinde yamur /Gizler baheleri, soutur //Kimsesiz miydim, hi deil /Pencereler yanar durur, sner durur/ () // itlerle ykselen u kokulu /Sarmaklardan glden iittim bunu /Seninle sana iinde dilsiz /Dolaacan defteri de gnderiyorum, /Gecede parlar, gnde nemli /Kayadan ve yosundan /Ayryorum seni (Temas) Kitabn ad evre itin zerinde yamuru, Temas iirine gre anlamlandrdmzda sevda zemini zerine oturtmamz gerekiyor. Dolaysyla 'it' de, dorudan baheli bir evin evreleyici gesi oluyor. Her ne kadar szbirimler ya da deyiler ardl, dolayl anlatml, allm biimde sylersem yan anlaml (figratif) olarak kulanlm olsa da. Allm inemeyen, kendine zg anlatm arayan Taner, yatay izgisellii ifade eden uzak szbiriminin snrn genileterek dikey izgisellik iin kullanr. Elbette bu anlamda ilk kullanan deildir. Gkte olanlar iin de uzak kullanlr. Ve ite yataylkta ve dikeylikte kesien anlam birimi 'eriilmezlik'tir. Ama dikkat, allm biimiyle yldzlar gibi eriilmezdin demiyor. Bunun yerine Bir palmiye gibi uzak imgesini buluyor. Uzaklk, eriilmezlik palmiye ile anlatlr m? Her bir gesi bildik, anlalr olan bir btnle, okuru duralatyor, onu diline, zihnine girmeye zorluyor. Eriilmezlii anlatmak iin palmiyenin niye seildiini bir raslantyla, airin zel dnyasyla aklayabileceimiz gibi, 'palmiye' szbirimini para yerine btnn kullanlmasyla ve giderek sevgilinin, aslnda uzaklarda deil de palmiyenin gvdesi gibi yaknlarda, en azndan ayni

kentte olduunu syleyebiliriz. Sevgilinin mziiyle benzetme ilikisi kurduuna gre palmiye, dikkate ald, palmiye dedii dallardr. Dallarn rzgarda sallanmasyla oluan grsel, iitsel estetiktir. Ne var ki ara benzetilende para yerine btn kullanlrken, ama benzeyende btn yerine para kullanlarak aralarndaki koutluk bozulmutur. Mziiyle temsil edilen sevgili benzemezletirilmitir. Esiz bir romans. Ak, ayrlk acsn anlatan dar alanda keskin geili kvrak bir dans. Mziin ve temsil ettii kadnn grntsnn elik ettii. Geen k bahede geirdim. Szbirimlere gvenirseniz dz bir anlatm. Ama tesine geerseniz (bu anlamda metafizik iirdir Taner'in iiri) ikili bir anlamlandrmayla okunabilir: ilkinde seni bahede (kapda) bekledim durdum, ikincisinde k bahede geirmesi, sevgilisiz olma, korunaksz, korumasz kalma anlamyla her trl etkiye akl, dolaysyla zor katlanlr bir acy da anlamlandrmaya dahil eder. Yamur, bir zne olarak burada devreye girer. Ama allm 'slatma' eylemiyle deil de baheyi gizlemesiyle ve soutmasyla. Eylemlerinden ilkinde nesnesi ak: bahe. Ama ikincisi en azndan szckle somutlanmad iin net deil. Bahe ile ben bahe arasnda gezinebiliyor 'soutma' eylemi. Yine de okur unu sormadan edemez: Yamur niye evre itin zerinde? Bu ifade zorunlu olarak bak bir fotograf karesine, ite ve zerine yaan yamura odaklyor. Bir yakn ekim bu. Tm acsna, zlemine karn dolayl rtk anla(t)mn srdrr. Yamur gibi alarken gizler. Yalnzln olumsuzlua, deillie sarar: Kimsesiz miydim, hi deil kesinleyicisinin hemen ardndan Pencereler yanar durur, sner durur ile bir yandan yalnzlnn derecesini iddetlendirir, bir yandan da kendi direnciyle, olumsuz tutumuyla dalga geer. Ve it ayni zamanda sarmaklarn, gllerin kokularnn ve gnein ykseldii bir mekandr. Bir ufuktur. Daraltan ve genileten bir ufuk. Sabah olsun da yolunu gzleyeyim ey nur tanesi Gnein itlerde ykseliini izleyeyim ey nur tanesi (Sabah Olsun da Gazeli) 3. mgesel eitlikler= yinelemeler evre itin zerinde Yamur kitabnda snr kavramyla ilgili imge yalnzca 'it' ile somutlanmaz. Bir baka imgesel szck, 'eik'tir. 'it', kitabn adnda geerken 'eik' de bir iir addr. Eik /te, ay da ldamaya balad /Ksnca odada /avkn ocuk, lmbann //Belleksiz henz, bir ay /ocuun aznda aan./

Ancak, dardan ieriye (evin iine) geneye yarayan basamak anlamyla kullanlmam iirde. iir ad olarak eik, iirin iinde 'tek basamak' anlamyla anlatlan bir eik sz konusu olmadna gre ncelikle bu szc iire gei basama olarak yorumlayabiliriz. Ardndan kslm lmba ay'n parltsn artran bir karanlklama yaratyor. Ayn ltsn belirginletiriyor. Bakaca kslm lmba, karanlkla ldayan ay (k) arasnda eikleiyor. Karartma n eksiltilmesiyle salanyor. Sonuta karanlktan k douyor. Demek ki Taner dnyas, salt ikiliklerle deil, eik ara evresiyle btnleniyor. Yalnzca kartlarn birlii deil, ara evre, onun dnyasn anlamak iin nemli. Ne var ki bu l (karanlk, ay ve eik olarak aydnl eksiltme edimi), temel anlatlmak istenen deil. Her ne kadar n eksiltilmesinden k kmas artc grnse bile. Asl odak noktas yinelemeyle belirginleen 'ocuk'tur. Ho, iirde yinelenen yalnzca ocuk deil, ay da yineleniyor. Ama her iki ge de eylemde benzeiyor: ay aydnlanyor, ve ocuun aznda bir ay ayor. Dikkat edelim ocuun yznde asayd, ay temel olacakt, ocuun yzne yansyan olarak. Oysa ocuun aznda ayn, hem de ldayan ayn bir iek gibi amas. anlatdaki ayn mas srecini, dolayl benzetmenin hazrlk srecine dntryor. Yine 'amak' eylemiyle bir benzetme daha devreye girer. Bylece ak benzetmelerde alkn olduumuz 'gibi' ilgeci kullanlmadan ikili bir benzetme edimi gerekletirilmi oldu. Ve ocuun lmbay ksma eylemi glmeyen ocuk ile glen ocuk arasnda, ilk eikleti. kinci eik ayn ldamas. Bu eikler ayni zamanda neden sonu ilikisi olarak da okunabilir. lgintir: okur, aydnlkla oynayarak, onu azaltarak baka bir aydnla ulalmasna ap zihninde bir gereklik iei aarken, ocuk da kendi ediminin sonucu (farknda ya da deil) ayn aydnlanmasna ap seviniyor. Elbette bir de ocuk(luun), yetikinie (mutsuzlua, aclara) geite eiklii de iletilebilir. Bu iirde dikkat ettiim noktalardan biri 'eik' teriminin 'it' ile e anlamllamas. kincisi bu iirin oluturulmasnda temel kaygnn ar (saf) iir olmas. Elden geldiince sz azaltp, anlatlan oaltmak. in iine en azla anlatmak girdii iin yabanca karlyla 'minimalist' bir iir sz konusu. nc dikkat ettiim iirin gstergenin bir zelliiyle ilerlemesi: gsteren, gsterdii, iaret ettii nesneyi, eyi kavramlatrmann yannda, onu zihinde btnlemenin yansra onun temel zelliini de kavramlatrabilir. Yani eik kavram zihnimizde eik nesnesinin alglannda yardmc olacak biimde tm eik biimleri arasnda ortak bir eik kavram (nosyanu) yaratrken, ayni zamanda onun temel zellii olan geii salayan, deikeleriyle hudut, snr kavramlarn da yaratyor. Bu kavramlamalar ikinci admla ilgili olarak deerlendirilirse Mehmet Taner'in iiri dolayl olana, ikinci admlara, satran terimiyle sylersem, anlatmnda, anlamlandrmann, en azndan bir ka hamle sonrasndan konuuyor. O yzden syleilerde, sylemek istediini aka

sylediinde, kapal iir yazmadnda direniyor. Ona apak grnen okru zorluyor. Bu iir kitabnda kullanlan 'ayna' ve 'temas' kavramlar, eik gibi 'it'in deikeleri olarak okunabilir. Bu kartlklar ve ara evre sreci onun iiri tanmlayna da yansr: /iir bolukta buluur, hudut / Boylarnca tensiz nefsin //Tyleriyle buluur, kendi //Kendini tututuran iir / (Kuzgun) Kuzgun iirinden aktardm bu kesitin yaps ilgintir. iirin kendisi (sayfada grdmz harfler btn olarak) ve dizeleme ve ayni zamanda szdizimi bir snrlanm (hudutlu) bir biimi sunar. Ancak yaplandrlnda snrszlatrma abas izlenir yani snrl snrszlktr bu iir. Bakaca snrllk ile snrszlk arasnda bir ara evre, eiktir bu iir. Nasl? Dikkat edilirse, biraz nce sylediklerime ek olarak bu kesit bata ve sonda 'iir' szcyle de snrlandrlm. Tamam. Snrszla geleceim: 'hudut' szc dize snrlarn, dize krlmasyla ap sonraki dizeye ekleniyor, ayni edim nc dize iin de geerli: dize 'kendi' ile sonlanyor ama anlatm sonlanmyor, sryor. kinci dizede bir noktalama hatas var sanki diyorum. yle deil mi? 'Hudut' ve 'kendi' gibi 'nefsin' szbirimiyle de krlyor dize: nefsin tyleriyle buluur. Bu yzden de dierleri gibi krlma gesinden nce virgl kullanlmalyd. Ancak dikkat edilirse 'nefsin' szbirimi dierleri gibi netlikle kopamyor ncesinden. Yani 'tensiz' szbirimi hem ncesine hem sonrasna balanabiliyor, hem de ncesinden ayrlabiyor. Yani bu szbirim eikleebiliyor. Bakaca dikkat etmezsek tkezletebiliyor. Grnmezleebiliyor ve grnmeyi arzu ediyor. Yanabiliyor (maddesel) ama kllerinden douyor (Zmrd Anka). iirin tanm bu ite: snrl snrszlk. Ancak iirin adnn da atlanmamas gereken ayr bir eik olduunu grmeliyiz: karsadm Zmrd Anka'ya kart biimde Kuzgun. Kara karga olmakla Zmrd Anka olmak aras bir yerde iir. brelerin dengesini arayan, Ac ve mutluluun/Uyumuyum ben (s: 38), snrl snrszlk, Kuzgun-Zmrd Anka. Raz ama deil. Eiin peinde. iti amann, iti aan gz dal olmann ardnda. Sevgiliye, dnyasal dinamik varlk olarak, devrimci bir kimlik olarak, hem de belki metafizik olarak kavuturucu eie (iire) erme derdinde.