Altar Maket

Askeri Tarih Notları No 3, Aralık 2006

OSMANLI’DA SAVAŞ OYUNLARI

VE
MAKETLER

Kale kuşatmasını gösteren savaş oyununda kullanılan kale maketi

Kaynak: Levni, Surname-i Vehbi

Osmanlı döneminde, halkı eğlendirmek, ama daha önemlisi İmparatorluğun muazzam

gücünü halka ve yabancı devletlerden gelen misafirlere göstermek için büyük şenlikler
tertip edilirdi. Bu şenliklerde pek çok farklı gösterinin yanında özellikle bir tür gösteri
öne çıkmaktaydı: savaş oyunları.

Temel olarak savaş oyunu, heyecanlı dövüş sahneleri içeren, iyi hazırlanmış, güzel
kurgulanmış ve bir devletin geçmişte kazandığı büyük zaferleri işleyen mizansenlere
verilen isimdi. Roma İmparatorluğu döneminden beri yapılan bu tür gösterilerde, oyunu
düzenleyen devletin orduları kısa bir savaşı takiben galip gelir ve izleyen hükümdar ve
halkın bu gururu tekrar yaşaması sağlanırdı.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Osmanlı’nın her işinde olduğu gibi, bu iş de özenle

ve büyük zaman ve para harcanarak gösterişli hazırlıklar sonucu ortaya çıkıyordu.
Uyduruk kıyafetlerle, bir grup adamın basit bir itiş-kakışından ziyade, gerçek silah top ve
mekanlar yaratılarak gerçekçi ve izlemeye değer heyecanlı gösteriler ortaya konmaktaydı.

Osmanlı savaş oyunlarında ağırlıklı olarak kara savaşları işlenmekte fakat deniz
savaşlarına da zaman zaman yer verilmekteydi. Genelde işlenen konu, geçmişte yaşanmış
başarılı kale kuşatmaları ve sonunda kalenin düşerek içindekilerin esir edilmeleriydi.
RReepprraaeesseennttaa V
Viittaamm
T
Tuuuumm pprroopprriiuumm M
Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa
 Altar Maket
Gerçekçiliği artırmak için oldukça özenle hazırlanmış büyük maketler kullanılıyordu.
Kale, sur ve gemi maketleri ustaca hazırlanmaktaydı. Bunlar açılan ateşe dayanması
gerektiği kadar dayanıyor ve yıkılması istendiği zaman da yıkılıyorlardı.1

1582 Şenliği’nde kullanılan yapma at ve kale maketi

Kaynak: III. Murat Albümü, Topkapı Sarayı Müzesi
Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara

Kale maketi ve içine yerleştirilmiş dev kukla

Kaynak: Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara

1
Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara ,s 138
RReepprraaeesseennttaa V
Viittaamm
T
Tuuuumm pprroopprriiuumm M
Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa
 Altar Maket
Özdemir Nutku kitabında, 1582 Şenliği’nde sergilenen bir savaş oyununu yabancı bir
elçiden naklederek, şu şekilde anlatmıştır.2

Ortaya iki kale getirilmiş ve karşılıklı oyun alanına konulmuştur. Bu

kalelerden büyüğünü padişahın seyir köşkü tarafına küçüğünü de Hristiyan
devletlerin elçilerinin bulunduğu locaların önüne koymuşlardır.
Büyüğünde Türk bayrakları ve flamaları, küçüğünde de iki flama vardı.
Bunlardan biri beyaz üstüne kırmızı haçlı, öbürü de mavi üzerine beyaz
Burgund [Fransız Düklüğü] haçlıydı. Büyük kalede Türk giysileri içinde
askerler vardı. Başlarına yeşil Türk serpuşları giymişler, ellerinde uzun
yeniçeri tüfekleri tutuyorlardı. Ayrıca bu kalede altı tane de top
kurulmuştu. Küçük Hristiyan kalesinde ise eski Macar hotozları giymiş ve
ellerinde kısa namlulu tüfekler olan askerler görülüyordu. Küçük kalede
de dört top vardı. Bu iki kaledeki askerler önce karışık bir biçimde
birbirlerine saldırıp çarpışmışlardır. Sonra top atışları başlamış ve küçük
kalenin etrafını sipahiler kuşatmıştır. Bu atlılar her iki yanları atlas
kumaşlarla örtülü atlara binmişlerdi. Atlar arkadan ve önden İran işi altın
örme ve saten kumaşlarla kaplıydı. Bunların bir bölümü Hristiyanlardı.
Atlılar da birbirlerine saldırıp dövüşmüşler sonra Türk piyadeleri uzun
namlulu tüfekleriyle küçük kaleyi ateş yağmuruna tutmuşlardır, bir süre
sonra da küçük kaleyi ele geçirmişlerdir. Türk askerleri kalenin duvarlarını
yıkmışlar. Kalenin duvarları yıkılınca içinden dört yaban domuzu koşarak
çıkmıştır.İşgal edilen kaleye Türk bayrakları çekilmiş, Hristiyan bayrakları
da yere atılıp yırtılmıştır.

İzleyenler için olağanüstü bir gösteri olan bu oyun sonunda izleyenler büyük alkış ve
tezahürat yapmışlardır.

Deniz savaşları da işlenmekteydi. Yine 1582 şenliğinde kullanılan gemi maketi

gerçeğinin tıpatıp kopyasıydı ve hatta topları bile vardı. “Tıpkı denizde yüzer gibi hareket
ediyordu ve karşısına çıkan toplarla donatılmış Türk kadırgasıyla savaşa başladı ve Türk
kadırgası düşman kalyonunu yenerek ele geçirdi”.3

2
Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara ,s 136
3
Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara ,s 137
RReepprraaeesseennttaa V
Viittaamm
T
Tuuuumm pprroopprriiuumm M
Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa
 Altar Maket

Savaş oyununda kullanılan tekerlekli gemi maketi

Kaynak: Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara

Savaş oyununda kullanılan tekerlekli gemi maketi

Kaynak: Levni, Surname-i Vehbi

RReepprraaeesseennttaa V
Viittaamm
T
Tuuuumm pprroopprriiuumm M
Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa
 Altar Maket
Bazı hallerde, sadece yabancı elçilere gözdağı vermek için de savaş oyunları
düzenlenmekteydi. Osmanlı, yabancı elçilere gözdağı vermek ve onları sindirmek için
genelde askeri gücünün bir kısmını bir alana yığar ve bu muazzam gücün elçiyi kör
etmesini ve ülkesine döndüğünde hükümdarına karşılarındaki askeri teşkilatın
büyüklüğünü ve bir açıdan yenilmesinin zor olacağını söylemesini planlarlardı. Yabancı
bir elçinin naklettiğine göre, Padişah III: Murad, İstanbul’u ziyaret eden İran elçisine
böyle bir gözdağı vermek için İstanbul’a yakın bir alanda onbir bine yakın askerin
katıldığı büyük bir savaş oyunu tertip etmiştir.4

Savaş oyunları izleyenlere Osmanlı devletinin üstünlüğünü göstermeyi hedeflemekte ve

bunun için ustaca hazırlanan büyük maketler için masraftan kaçınılmamaktaydı.

Yeniçeri Ocağı, Topçu Alayı ve kale maketi (18.yy başları)

Kaynak: Surname-i Vehbi
Banu Mahir, Osmanlı Minyatür Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005

©Altar Maket
Her hakkı Altar Maket’e aittir, izinsiz kopyalanamaz. Kaynak göstermek kaydıyla, burada yer alan görüş, bilgi ve resimlerden
araştırmalar ve kişisel kullanım için faydalanılabilir.

4
Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987 Ankara ,s 138
RReepprraaeesseennttaa V
Viittaamm
T
Tuuuumm pprroopprriiuumm M
Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa