NDEKLER

NDEKLER.......................................................................................................................i KISALTMALAR....................................................................................................................iii GR ...................................................................................................................................... 1 I. ALMAN DI POLTKA GELENE ZERNE ...........................................................6 A. BISMARCKTAN HITLERE........................................................................................6 1. Almanyann Kuruluu ve 1. Dnya Savan Kapsayan Dnem .................................6 2. Nasyonal Sosyalist Akm (Nazizm) ve Alman D Politikas........................................ 14 B. SOUK SAVA DNEM ............................................................................................21 1. Batyla Btnleme: NATO yelii ............................................................................ 22 2. 1970ler: Dou Blokuyla Yaknlama ve Fransayla likiler ...................................... 26 3. 1980ler: Berlin Duvarnn Ykl ve Dnemin Beklentileri ...................................... 30 C. 1990LAR ve 2000LER: YEN DNYA DZENNDE ALMANYA ...........................36 1. Birlemenin Getirdii Sanclar: Siyas, Ekonomik ve Sosyokltrel Yaklam ............. 37 2. Genel Bir Deerlendirme: stikrar m? Deiim mi?.....................................................43 II. AVRUPA GVENLK ve SAVUNMA POLTKASI.....................................................52 A. AVRUPA GVENL: GEREKLEEBLRL ZERNE....................................52 1. ODGP / AGSP Fikri Nedir? Ne Deildir?: Dncenin tici Gleri ............................52 2. Birlik i Kurumsal ve dar Kapasite ........................................................................... 55 a. Temel Kurumlar, leyi, Yaplan Dzenlemeler .......................................................56 b. craatlar, Eksiklikler ve Yaplmas Gerekenler ..........................................................58 B. AB YELERNN GZNDEN ODGP /AGSP: ULUSAL IKARLAR BRLN DEERLERNE KARI ................................................................................................ 64 1. ODGP / AGSP Yanllar ve Kartlar .......................................................................... 64 2. yeleraras G Dengesinin Salanmas ...................................................................... 67 a. Yugoslavya Savalar ................................................................................................ 67 i. Yugoslavyann Dalma Sreci ........................................................................... 67 ii. Bosna Sava........................................................................................................ 69 iii. Kosova ve Makedonya Krizi ...............................................................................70 b. NATO ve Transatlantik likiler ................................................................................72 i. MDAnn NATO yelii ve Hadiseye Bak....................................................74 ii.11 Eyll Sonras Dnem ve AB inde Oluan atlaklar ....................................... 77 iii.AGSPnin Asker Boyutu.....................................................................................81

c. AB Genileme Sreci: OGSP Boyutu ........................................................................ 87 i. Romanya ve Bulgaristan.......................................................................................88 ii. Trkiye ................................................................................................................89 iii.Bat Balkanlar ...................................................................................................... 90 III. AGSP ve ALMANYA: ALMAN DI POLTKASI N BR ARA MI? ................93 A. ALMANYA ve AVRUPA POLTKASI .....................................................................93 1.Birleme Srecinde Avrupann Yeri.......................................................................... 93 2.Ulusal Politikalarn ABye Uyumlatrlma Sreci ....................................................101 B. ALMANYA SVL BR AKTR M, YKSELEN ASKER BR G M? ........... 109 1. Mal Yardm Devi Almanya ......................................................................................109 2. ABnin nsan Haklar Politikas ve Almanya .............................................................113 3. ABnin Asker Faaliyetlerinde Almanyann Rol .....................................................114 C. BATI BALKANLAR: AGSP ve ALMAN ULUSAL IKARININ RTT NOKTA.......................................................................................................................121 1. Yugoslavyann Dalma Srecinde Almanyann Rol............................................. 122 2. Bosna, Kosova, Makedonya Krizinde Almanya .......................................................124 3. Bat Balkanlara Ynelik Genileme Faaliyetlerinde Almanya ..................................127 D. AGSPNN GELECE ve ALMANYA: BEKLENTLER ......................................... 130 SONU ...................................................................................................................................135 KAYNAKA ..........................................................................................................................139 ZET ABSTRACT

ii

KISALTMALAR AB: ABD: AET: AGK: AGT: AGSK: AGSP: AKT: APS: AS: AST: AT: BAB: BM: ev.: der.: EURATOM: EPB: GATT: GSYH: IMF: MDA: NATO: OEEC: ODGP: Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimlii Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas Avrupa Kmr ve elik Topluluu Avrupa Para Sistemi Avrupa Siyas birlii Avrupa Savunma Topluluu Avrupa Topluluklar Bat Avrupa Birlii Birlemi Milletler eviren derleyen European Atomic Energy Community (Avrupa Atom Enerjisi Topluluu) Ekonomik ve Parasal Birlik General Agreement on Tariffs & Trade (Tarifeler ve Ticaret Genel Anlamas) Gayr Safi Yurt i Hasla International Monetary Fund (Uluslararas Para Fonu) Merkez ve Dou Avrupa lkeleri North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Pakt rgt) Organization for European Economic Cooperation (Avrupa Ekonomik birlii rgt) Ortak D ve Gvenlik Politikas

iii

GR

Souk Savan sona ermesiyle birlikte Avrupa btnlemesinin ivme kazanmas, meselenin ekonomik boyutunun yan sra, savunma boyutunu da gndeme getirmitir. Maastricht Antlamasyla temelleri atlan Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikasnn nndeki en byk dnsel engel, bir bakma ngiltere babakan Tony Blairin 1998 ylnn Ekim aynda Prtschahta yapt konumayla almtr: Avrupa Birliinin (AB) savunma politikasnn oluumunda, sz konusu politika hkmetler aras nitelikte , Kuzey Atlantik Pakt rgt ile (NATO) uyumlu ve asker kredibiliteye sahip olduu mddete bir saknca grmyorum.1 Bununla birlikte, ABDnin Avrupa savunma politikasna olumlu yaklam ve Kosova Krizindeki AB mdahalesi gnmz Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas (AGSP) kapsamna katkda bulunan dier etmenlerdir.2

ABnin allagelmi d politikas tavsiye niteliinde kararlar karmak ve ekonomik yardmlarla bir blgedeki sorunlar zmeye dayanrken; diplomatik tutarszlk, askeri zayflk ve eksik d itibar ABnin d politikadaki etkinliini engelleyen hususlar olarak gze arpmaktadr. Bununla beraber AB yakn zamana kadar ekonomik dev, siyasi cce imajn silmek iin hibir gayret sarf etmemi, dnya siyasetinde Amerika Birleik Devletlerini (ABD) tek lider olarak brakmtr.
Tony Blair, Prtschahdaki Basn Toplants, 24-25 Ekim 1998, <http://www.iss-eu.org/chaillot/chai47e.pdf>, s. 3, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007). 2 ODGP, 1991 ylnda imzalanan AByi Kuran Antlama (Maastricht Antlamas) ile yaratlmtr ve 1970 ylnda yrrle giren Avrupa Siyas birliinin (AS) en nemli adm olarak addedilmitir. AS bir fikir alverii platformu olarak kalmt ve tavsiye niteliindeydi; ancak Tek Avrupa Senedi ile arlk kazanmtr. Yine de AS d politikada son derece zayf kalmtr. te, ODGP, bu a kapatmak iin yaratlmtr. Bununla beraber Souk Savan bitmesi ve Almanyann birlemesi bu politikay tetikleyen baka etkenlerdir.
1

Buna ek olarak, AB ierisinde ye lkelerin ulusal d politika karlarndan vazgemek istememeleri AGSPnin ilerliini olumsuz etkilemektedir. Bu durumun en belirgin ekilde gzlendii olay, ABDnin Iraka mdahalesi esnasnda talya, spanya ve ngiltere gibi yelerin ABDyi desteklerken, Almanya ve Fransann ise sz konusu mdahalenin ABnin amalarna ters dt ynndeki yorumu olmutur.

Almanya, AB iinde her zaman iin iddial bir yere sahiptir ve AB ierisinde btnleme ve derinleme aamalarnn ncs olmutur. Sosyal ve evre Politikas ile Avrupa Para Sisteminin (APS) tasarm, Tek Avrupa Senedinin hazrlan ve Ortak D ve Gvenlik Politikas (ODGP) ile Polis birliinin oluturulmasnn teklifleri, hep Almanyadan gelmitir. Byle bir ortamda Almanyann, AGSPnin kapsamn da ynlendirmek arzusunda olduu ve kendi d politika emellerini bu ekilde gerekletirerek ABnin lideri olmak istedii ynnde gr bildirilebilir.

Bu erevede, AB yesi devletlerin AGSP politikalarndaki fikir ayrlklarn da gz nnde bulundurmak suretiyle, AGSP ve Alman d politikasnn birbirlerini ne ynde etkiledikleri, bu tez projesinin konusunu tekil etmektedir. Tezin amac, Almanyann d politika nosyonunda deiimin olup olmadn irdeleyerek Almanyann ABnin lider lkesi konumuna gelip gelemeyeceini tartmaktr. Bununla beraber, AGSPnin oluumuna yn veren lkeler arasndaki fikir ayrlklarn gz nne sererken; ABde ekonomik, hukuk ve siyas adan sz sahibi olan ancak asker kapasitesi ngiltere, Fransa gibi lkelere oranla zayf durumda bulunan Almanyann ad geen politikaya yapt katklar irdelemektir.

almada, aada sralanan sorulara k tutulmaya allacaktr:

Alman d politikas sreklilik mi gstermektedir yoksa bir deiim mi sz konusudur?

Almanya, d politikasnda asker bir g olarak ortaya kabilir mi yoksa sivil bir aktr olarak m kalacaktr? Avrupa gvenliinin geleceinde Almanya nasl bir rol oynayacaktr? NATO - AB ilikilerinde Almanyann yeri ve nemi nedir? ABnin d politikasyla Almanyann ulusal karlar arasnda rten ve ayrlan hususlar nelerdir? AGSP, Almanyann ulusal karlarn gerekletirmesi iin bir ara olabilir mi? AB ierisinde d politika hususunda ye lkeler arasnda ne gibi fikir ayrlklar mevcuttur? Almanya, ABnin lider lkesi olarak ykselebilir ve ABDye kar bir g olarak ortaya kabilir mi? AB ierisinde AGSPnin gereklemedii ve yelerin ulusal karlar uruna AGSPyi lavettii bir senaryoda Almanya nasl bir k noktas bulabilir?

Bu sorularn cevaplarna ulaabilmek adna, alma blmden oluacaktr. lk blmde, Alman siyas birliinin saland 1871 ylndan gnmze kadar gelen srete Alman d politikasnn temel ilkeleri tarihsel bir bak asyla ele alnacaktr.

kinci blmde, Alman d politikas bir tarafa braklarak ABnin d politikasna ilikin temel bilgiler verilecektir. Maastricht Antlamas ile balayan ODGP ve temelleri 1998 ylnda atlan AGSP kapsamnda AB yelerinin meseleye bak alar karlatrmal olarak verilecektir. neme haiz baka bir konu da ABNATO ilikileridir. zellikle, son genilemenin ardndan NATOnun yeni yelerinin AGSPye uyumuna ilikin yaanan skntlar bu blmn ilgi ekici alt balklarndan biridir.

Son blm ise yukarda ierikleri aklanan ilk iki blmn nda Almanya zerine yaplan bir tahlil olarak nitelendirilebilir. Bu erevede, ilk blmden farkl olarak, Almanya d politikasnn Avrupay ilgilendiren boyutuna, yani Avrupa politikasna odaklanlacaktr.

Mlteci sorunu, komuluk politikas, ticaret, evre, kalknma ve ibirlii, enerji gibi konularn tamam ABnin d ilikileri iinde deerlendirilebilir. almada gzler nne serilmeye allacak alanlar savunma ve gvenliktir. Bu itibarla, bu analizde ele alnacak meseleler NATO, diplomasi, asker ve ilgili kurumsal kapasite ile snrl olacaktr. Bu konular ilgilendiren meseleler ve ara olarak kullanlan stratejiler yksek politika olarak nitelendirilmektedir. Dnya sahnesinde yer edinebilmenin yolu bu aralarn etkin kullanmndan getii iin olaya bu ereveden baklacaktr. ABnin olaylar karsnda taknd tavr anlatlrken ye devletlerin ayn olaya farkl bak alaryla AByi kararlarnda ne ekilde etkiledii de gzler nne serilecektir.

almada Avrupann barut fs olarak nitelendirilebilecek Balkanlar blgesinin, hem AGSP politikalarnn irdelenmesi hem de Alman d politika etkinliklerinin anlalmas asndan rnek olarak alndn belirtmekte fayda vardr.

I. ALMAN DI POLTKA GELENE ZERNE

A. BISMARCKTAN HTLERE 1. Almanyann Kuruluu ve 1. Dnya Savan Kapsayan Dnem

Krm Sava sonucunda, Metternichin yaratt Avrupa Uyumu Sistemi km ve bu da beraberinde yirmi yl kadar srecek bir karklk srecini getirmitir. 1864te Schleswig-Holstein zerine sava; 1866da Avusturya-Prusya Sava ve 1870deki Fransa-Prusya Sava ile Avrupada, Kissingerin tabiriyle kstlanmam yeni bir g dengesi domutur.1 Metternichin sisteminin esasn tekil eden istikrarn salanmas iin Avrupa devletlerinin toprak btnlnn korunmas, imparatorluklar iindeki liberal ve ulusal hareketlerin bastrlmas ve devletleraras ilikilerin ayn kafa yapsna sahip devlet adamlarnca yrtlmesi prensiplerinin aksine, yeni g dengesinin kural g hesaplar ve ulusal kar zerine kurulmu; sorunlarn zm iin de kaba kuvvete bavurulmas savunulmutur. On yedinci yzylda Kardinal Richelieunun yaratt raison detat kavram bylece Realpolitik ad altnda yeniden sahne almtr. Adndan da anlalaca zere bu kavram yaratan lke 1871de birlemesini tamamlam ve Avrupann giderek en gl devleti konumuna gelecek olan kinci Reich ya da Almanyadr. Burada dikkati eken nokta ise temelleri 1833 ylnda Zollverein (Alman Gmrk Birlii) ile atlan Alman btnlemesinin niha aamasnn
1

Henry Kissinger, Diplomasi, ev. brahim H. Kurt, stanbul, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2002, s.95.

Prusyann asker gcn dier Alman devletlerinin zerinde hissettirmesi suretiyle tamamlanm olmasdr. Bu da Realpolitik kavramnn uygulama alan olarak rnek gsterilebilir. Bu sistemin yaratcs ise Demir valye, Kan ve elik Adam gibi sfatlarla anlan Prusya Babakan (anslye) Otto von Bismarcktr.

Her eyden nce,

Bismarck, Prusyann Almanyadaki en gl devlet

olduuna ve Rusya ile iliki iin Kutsal ttifaka ihtiyac olmadna inanmtr. Bismarcka gre, paylalan ulusal karlar gerekli ba salamak iin yeterlidir ve Prusyann Realpolitiki, muhafazakar birliin yerini alabilirdi. Bismarck,

Prusyann, tercihlerini tek tarafl olarak empoze edebileceini, Prusyann d politikada Avusturya veya herhangi baka bir devlet olmakszn ayakta durabileceini, i ayaklanmalarla ba edebilmek iin de ittifaklara gerek olmadn ne srmtr. Bu meyanda, Bismarckn d politikas sregelen ittifaklara ballktan ziyade, btn ynlerde antlamalar yapmak ve iliki kurmak olmutur. Bu ikili oyun neticesinde Prusya ayakta kalacak ve anlamazlk iinde olan devletleri istedii gibi ynlendirebilecektir. Dier bir deyile, yeni kurulan Alman mparatorluunu bir hazr ortamda yaratmak ve hibir devletle anlamazlk iine dmemek Bismarckn ustaca uygulad bir politika olmutur.

Bismarckn bu politikasnn altnda yatan gd ise, Almanyann birlemesinden sonra kinci Reichn doygun bir g haline geldiini ve yeni toprak araylarnn bu gcn zayflamasna neden olaca dncesidir. Aksine,

dengeleyici ve bar bir g konumunda bulunmak yeni Alman devletinin yerini ve Realpolitikin temelini salamlatracaktr.2

Bismarckn bu fikirlerinin siyas uygulama sahas ise zellikle devleti kontrol altnda tutmak eklinde cereyan etmitir: Avusturya, Rusya ve Fransa. Rusya ve nceleri baarl bir ittifak iinde olduu Avusturya ile aralarndaki ilikiler, 1860larda Realpolitik uygulamalar ile zedelenmitir. Bu durum da birlemeden sonra Avusturya ve Rusyann Almanyaya kar cephe almasn ya da sz konusu iki devletin arasnda meydana gelebilecek bir savata Almanyann taraf olmasn beraberinde getirebilirdi. kinci tehlike ise, Bismarckn ezeli dman olarak grd, Avrupa bar iin g dengelerini bozacana inand Fransann AlsaceLoraine blgesinin intikamn alabilecei varsaymna dayal revanche politikasdr.3 Bismarck, bu iki tehlikeye kar tek bir ittifak kurarak hem olas bir Fransz saldrganln nlemi hem de Avusturya ve Rusya arasndaki olan anlamazlklar tkamtr. Bylece, zedelenen Almanya-Avusturya ve Rusya l ilikilerini dzenlemek ve Fransaya kar gl bir cephe kurmak amacyla, sosyalizm ve radikal akmlara kar ibirliini ne srerek mparator ttifak

(Dreikaiserbund)n kurmutur.

Rusyann Balkanlara nfuz ederek Avrupa glerini tehdit etmesi tehlikesini ortadan kaldran Berlin Kogresinin sonular karsnda, Rusya, kaybettii nfuzdan tr Almanyay sulamtr. Bu da beraberinde Bismarckn

2 Stephen Lee, Avrupa Tarihinden Kesitler 1789-1980, ev. Sava Aktur, Ankara, Dost Kitabevi Yaynlar, 2002, s.154. 3 Bismarckn bu konudaki grleri yledir: Fransa, Avrupann savaa en istekli devletidir ve Avrupa bar ancak ve ancak Fransann tecrit edilmesiyle temin edilebilir. Bkz. Ibid.

d politikaya olan eski yaklamn tamamen tersine evirmesini getirmitir. Bylece, Bismarck her yne hareket serbestliinden vazgeerek bir taraftan Almanyann olas dmanlarnn birlemesini nlemek, dier taraftan da Almanyann ortaklarnn hareketlerini snrlamak iin esnek ittifaklar sistemi kurmaya balamtr. Kissingera gre bunun altnda yatan etken Almanyann Berlin Kongresiyle birlikte yalnz bir devlet olamayacan anlayacak kadar gl bir devlet konumuna gelmesi ve dier byk glerin Almanyaya kar birleebilecei dncesidir.4 Avusturya ile kurulan kili ttifak, Rusyaya tekrar teklif edilen Dreikaiserbund ve Rusyaya kar olas bir saldrda Almanyann tarafszln taahht eden Garanti Antlamas (Reinsurance Treaty) ile Bismarck hem kendi lkesini gvence altna almay, hem de byk gler arasndaki rekabeti krkleyerek onlar kendi devletinden uzak tutmay amalamtr. Kurulan bu ittifaklarn yaklak on yl boyunca amacna ulat sylenebilir. Ne var ki, deien dnya koullar, devletlerin hammadde araylar ve yaylmac politikalar tansiyonu ykseltmi ve Bismarckn Realpolitik nosyonunun ilerliini kaybetmesine neden olmutur. Nihayet, 1890 ylnda, hrsl gen Kayzer II. Wilhelm ile anlamazla den Bismarck grevinden azledilmitir. Bu da Alman d politikasnda yeni yntemlere kap amtr.

1890 ylndan balayp 1918e kadar sren bu yeni dnemde Alman d politikasnda ittifaklar sisteminin terk edildii keskin bir dnm grlmektedir. Bunun nedeni olduu sylenebilir: Ekonomik ihtiyalar, Kayzer II. Wilhelmin hrsl bir lider olmas ve Almanya iindeki toplumsal gelimeler.

Kissinger, op. cit, s.150.

ncelikle tahlil edilmesi gereken neden, gelien ve Avrupann en byk sanayisiyle ekonomisi konumuna gelen Almanyann hammadde elde edecei ve ilenmi mallarn ihra edebilecei bir lke araydr. Bismarckn grevden alnmasnn ardndan Almanya milliyeti ve ittifaklara dayal olmayan bir devlet politikas izlemeye balamtr. Alman kamuoyu bir dnya imparatorluu kurmak idealinde ekillendirilmitir. Almanya gneteki yerini almaya kararldr sloganyla eitli smrgeler elde edilme abasna giriilmitir. Ancak geleneksel yntemler ile smergeler kazanlmaynca baka politikalar izlenmitir.5 Bu balamda, Almanyann uygulad strateji yeni smrgecilik (neokolonialismus); yani, ngiltere ve Fransa gibi devletlerin uygulad stratejiden farkl olarak geleneksel dostluk misyonu ve anti-smrgecilik sylemi nda Yakn Douda gcn kaybetmi imparatorluklara nfuz ederek burada Alman sermayesini tesis etmek olarak nitelendirilebilir.6

Bu dnemde Almanyann geleneksel dman Fransay kontrol altnda tutmaya ynelik plan devam etmitir. Almanyann tm stratejileri ncelikle Fransann safd braklmasna gre hazrlanm; Fransa asker nlemlerle bask altna alnmtr. ngiltereyle de ekonomik ve ticar alanda rekabet etmeye alm ancak rakibinin donanma ve smrge gcne kar koyamamtr. Bismarckn politikalarnn aksine byk glerle iplerini tamamen koparan II. Wilhelm Almanyas, yzn talya ve Avusturya gibi devletlere dnmtr. Ancak, Gney Tiroldaki gerginlikler ve Avusturyadaki etnik meseleler Almanyann nceden

lber Ortayl, Osmanl mparatorluunda Alman Nfuzu, stanbul, letiim Yaynlar, 5. Bask, 2003, s.19. 6 Lothar Rathmann, Alman Emperyalizminin Trkiyeye Girii, ev. Ragp Zarakolu, stanbul, Belge Yaynlar, 2001, s.19.

10

kurduu ve yeniden gelitirmek istedii l ttifakn nn kesmitir. Bu siyasal sebepler, ayn zamanda ticar ittifak araylarn da belirginletirmesi asndan nem arz etmektedir.7 Baka bir deyile, aray Almanyann ticaret amacyla Yakn Dou devletleri Rusya, Osmanl Devleti ve rana ynelmesine neden olmutur.

Almanyann bu lkeler arasndan Osmanl Devletine nfuz ettii grlmektedir. Prusya ordusu subaylarnn Osmanl ordusunu eitmesi, Krupp irketinin ban ektii Alman silah sanayisinin Osmanl topraklarnda ticaret imtiyaz almas ve Deutsche Bank (Alman Bankas)n Berlin-Badat hatt bata olmak zere Anadolu demiryollarnn yapmn stlenmesiyle Almanyann Yakndouya nfuz etmesi mmkn olmutur.8

kinci neden olarak Kayzer II. Wilhelmin hrsl bir karaktere sahip olduu ve bunun ynetimini, dolaysyla d politika tercihlerini belirledii de sylenebilir. Kayzerin aile balar incelendiinde, bykannesinin ngiltere Kraliesi Victoria olduu grlr. Liberal ngiliz saraynda yetien Kayzerin annesi, Prusya gibi otoriter ve disiplinli bir saraya gelmesinin etkisiyle mutsuz bir yaant srm; Wilhelm ise annesinin bu mutsuzluundan esinlenerek ngilizlerin hkm srd imparatorluu kskanmtr. Bu erevede, nceden de belirtildii zere donanmann glendirilmesi balatmtr.9 ve smrge arayna girierek Alman-ngiliz rekabetini

brahim S. Canbolat, Almanya ve D Politikas: Ulusal kar, Ulusal Birlik, Kamuoyu Tercihi Asndan nceleme, Bursa, ALFA Yaynlar, 2003, s. 80. 8 Rathmann, op. cit, s. 25. 9 Oral Sander, Siyasi Tarih: lkalardan 1918e, Ankara, mge Kitabevi Yaynlar, 13. Bask, 2005, s. 255.

11

Bununla beraber, II. Wilhelm, Bismarckn aksine sorunlarn zmnn diplomasiyle deil, asker yntemlerle olmas gerektiini savunmutur. Bylece parlamenterler ve bakanlardan ziyade askerlerin ve ordunun tavsiyeleri

dorultusunda hareket etmitir. Caprivi (1890-94), Chlodwig-Hohenlohe (18941900), Blow (1900-09) ve Bethmann Hollweg gibi dnemin dileri bakanlar Kayzerin ve ordunun istekleri dorultusunda d politika izlemilerdir. Prusya monarisi ve elit tabaka geleneklerine sadk Kayzerin amac bir sanayi devi olan Almanyay uluslararas arenann en gl devleti yapabilmekti. Bu dorultuda uygulad politika ise Weltpolitik (Dnya politikas) olarak bilinmektedir.

Dnya politikasnn bir aya, ticar imtiyazlar kazanmaya ve gsz imparatorluklar zerinde nfuz sahibi olmaya (yukarda aklanan yeni smrgecilik stratejileri) dayanrken, dier bir aya da dnya apnda itibar elde etmeye yneliktir. 1905 ve 1911 yllarnda ortaya kan Fas Krizi10 esnasnda Almanya, Fransann nfuz politikasn kertmek istemi; Fasa asker sevkiyat yerine Kayzer II. Wilhelm bizzat bu lkeye giderek olaya duyarlln gstermek istemitir.11 Benzer bir ekilde, II. Wilhelmin 1888 tarihindeki Dou Seferi de Osmanl padiah II. Abdlhamit zerindeki Alman hakimiyetini pekitirme ve Yakn Douda planl bir Alman yaylmas iin uygun zemini hazrlama amal olarak yorumlanmtr.12

1904 tarihinde ngiltereyle Fransa arasnda imzalanan ten Misak (Entente Cordiale) ile Fransa, Fas topraklarna katmayacan taahht etmi; ngiltere de Fransann Fastaki ekonomik, mal ve asker etkinliklerine karmayacan beyan etmitir. Bu durum, Almanyann Fransa politikasndaki karlarna kar bir tehdittir. 11 Canbolat, op. cit, s. 81. 12 Rathmann, op. cit, s.68.

10

12

Dnya politikas dahilinde ne srlen stratejilerden biri de mal ihracnn yan sra insan ihracat dncesidir. Bu dnce de o dnem Yakn Dou politikalarnda etkin bir rol olan ve ikisi de 1887 ylnda kurulan Pancermen Birlii (Alldeutsche Verband) ve Alman Smrge Cemiyeti (Deutsche Kolonial Gesellschaft) faaliyetleriyle ilikilendirilebilir. Dou Avrupa, Ukrayna, Orta Avrupa, Balkanlar ve Yakndouda Almanlar yerletirerek Alman mparatorluu kurmay hedefleyen bu rk cemiyetler Alman hkmeti iin sknt oluturmulardr. Douya G Politikas (Drang nach Osten) ile Osmanl topraklarna mal ihracna ek olarak insan da ihra etmeye allm; bunda baar salanamamtr.13

nc neden ise, ekonomik nedenin Almanya ierisindeki sosyal bir davurumu olarak yorumlanabilir. Sanayi Devriminin beraberinde yarat byk ii snf, Prusya monarisine ve yunker olarak adlandrlan toprak sahibi elit tabakann devlet ynetimindeki etkinliine kar seslerini ykseltmilerdir. i snfnn ve rejim deiiklii yanllarnn Alman Meclisi (Reichstag)nde sz sahibi olmalarn istemeyen Kayzer ve devletin elit tabakas yurtseverlik ve imparatorluk vnc gibi kavramlar gndeme getirerek bu atlak sesleri bastrmak istemilerdir. Bylece Almanyada eskiden beri kullanlan d politikann ncelii (Primat der Aussenpolitik) ile yaylmac politikalar desteklenmi; lke ii btnlk salanmtr.14 Dnemin babakanlarndan Blowun u szleri bu konuda kant olarak ne srlebilir: Esas mesele d siyasettir. Sadece baarl bir d siyaset uzlamaya, gvenliin salanmasna, belli bir ama iin bir araya gelmeye ve
Ibid., s. 55. Burada d politikann ncelii kavramnn temellerine bakmakta fayda vardr. Kavram, zellikle 1848 htilali ve 1870 ylnda Almanyann birlemesinde ve ulus bilincinin yerletirilmesinde kullanlan bir ara olmutur. Ayn ekilde, Birinci Dnya Sava ncesinde ve Nazi Almanyasnn propagandasnda da ayn ynteme bavurulmutur. Bkz. Canbolat, op. cit, s. 68.
14 13

13

beraberlie yardmc olabilir.15 Ne var ki, uygulanan bu strateji Bismarckn endielerini hakl karm ve tm dnyay bir felakete srklemitir.

2. Nasyonal Sosyalist Akm (Nazizm) ve Alman D Politikas

Nasyonal sosyalist iktidar Alman d politikasnn dnyadaki yaylmac imajnn en yksek raddeye eritii dnemdir. Byle bir alglamaya neden olan akmn Alman devletinin bana gelmesinde ve dnya tarihinde olumsuz bir kilometreta olarak yer almasnn altnda yatan unsur olarak Almanya iin Birinci Dnya Savan sona erdiren Versay (Versailles) Antlamasnn ierdii ar koullara atfta bulunulmaktadr.16

Versay Antlamasnn hkmlerini savunanlarn parmak bast nokta vardr: Birincisi, Almanyann olas bir galibiyeti durumunda Avrupaya verecei zararn antlama hkmlerinden daha ykl olabilecei dncesidir. kinci olarak, Fransann savan ykc etkilerinden tr yaad olumsuzluklarn giderilmesinde ekonomik tazminatn yetersiz kalaca inancyken son olarak da Almanyann gerekli ekonomik nlemleri alarak bu ar artlarn altndan kalkabilecei beklentisidir.17 Mamafih Almanya bu maddelerin stesinden gelememi; zamanla sava tazminatnn

Lee, op. cit, s.161. Szkonusu antlama 231. maddesi ile Almanya ve mttefiklerinin Birinci Dnya Savann kmasndan sorumlu olduklarn beyan etmi ve buna istinaden galip devletlerin uradklar kayplara karlk snr dzenlemelerini, asker saysnn azaltlmasn ve sava tazminatn art komutur. Almanya, Alsace-Lorraine, Kuzey Schleswig, Bat Prusya ve Gney Silezya gibi blgelerinin bir ksmn terk etmi; ordusundaki asker says belirli bir miktar ile snrlandrlm; lokomotif, vagon ve ticar gemilerinin byk bir ksm imha edilmi ve Fransaya Saar blgesindeki kmr madenlerine ilikin imtiyazlar tannmtr. Bylece, Almanya topraklarnn yzde on n, nfusunun yzde on ikisini, kmr rezervlerinin yzde on altsn, demir kaynaklarnn yzde krk sekizini, tarm alanlarnn yzde on beini ve fabrikalarnn da yzde onunu kaybetmitir. Bkz. Ibid., s.204. 17 Ibid., s. 208.
16

15

14

denmesinde kolaylklar salayan Dawes Plan (1924) ve Young Plan (1930) gibi mal emalar hazrlansa da ekonomik adan beli bklen Alman halk areyi ar milliyeti nasyonal sosyalistlerde bulmutur.

Bu bilgiler nda, Weimar Cumhuriyeti, Alman d politikasnn yeniden ele alnd bir dnem olarak kabul edilmektedir. Bu dnemde tehdit alglamalar gzden geirilmi, Bismarcktan beri lkenin bir d politikas olmad ynnde dnceler ne srlmtr. Yine de bu dneme bakldnda Cumhuriyetin Versay Antlamasnn altndan nasl kalklabileceine ynelik seenekleri aratrd ve bar kavramnn n plana karld grlmektedir. Cumhuriyetin ilk yllarnda grleri farkl olsa da Dileri Bakan Rantzau ve Yksek Ordu Komutan General Grnerin d politikay etkiledikleri sylenebilir. Grner, Milletler Cemiyetine Almanyann kabul edilmesi gerektiini, aksi takdirde sistemin ilemeyeceini savunurken, Batl devletler ve ABD ile Bolevizme kar ibirliine girilmesini savunmutur. Ne var ki, olas bir Rus-Bat atmasnda sava alan olmak istemeyen Almanya, 1922 ylnda Rusya ile Rapollo Antlamasn imzalayarak zellikle ekonomik alanda youn bir ibirliine gitmitir. Bu antlamann mimar ise, Grnerin aksine, uluslararas bar ortamnn Rusyay da iine alacak bir dzenle korunabileceini savunan Dileri Bakan Rantzaudur. Bolevizmin yaylmasn engellemenin Rusyay da kapsayacak bir sistemle mmkn olacan savunan baka bir isim ise Babakan Friedrich Eberttir.18

18

Otto-Ernst Schddenkopf, German Foreign Policy Between Compiegne And Versailles, Journal of Contemporary History, C. IV, Say. 22 (Nisan 1969), s 181-193.

15

Rantzaunun temelini att bu on yllk bar dnemine damgasn vuran ise 1923-29 yllar arasnda Dileri Bakanl grevini yrten Gustav Stresemann olmutur. Almanyay dnya devletleri iinde bir konuma yerletirmek isteyen Stresemann, Rapollo Antlamasnn ardndan Fransa ile Lokarno Antlamasn imzalayarak snr ihtilaflarna bir zm getirmitir. Buna ek olarak Almanya, 1926da Milletler Cemiyetine ye olmu; Rusyayla da ilikilerini ilerletmitir.

Grld zere, tm zayflna ramen, Weimar Cumhuriyeti dneminde, Almanlar etkin bir d politika izlemilerdir. Bat ile Douyu birletiren, Milletler Cemiyetinin ngrd uluslararas sistemi savunan, ABD ile ilikilere ncelik veren, dnya barna katkda bulunan bir Almanyadan sz edilebilir. Buna karlk, Henry Kissinger ise, Stresemannn bu politikasnn altnda Realpolitik gdsnn yattn, Almanyann 1914ten nceki gl konumunu yeniden yakalayarak Fransa ve Britanya ordularnn gcn amak, Avusturya ve Almanyann birlemesine zemin hazrlamak gibi amalar olduunu iddia etmekte ve buna kant olarak da Stresemannn kendi elyazsndan alma notlarn ve kurmaylarnn demelerini ne srmektedir.19

leride detaylaryla zerinde durulaca ve yukarda ksaca grld gibi, Alman d politikasna yn verenlerin amalarnn ne olduu ynnde tartmalar sregelmitir. Bu bakmdan, ilgili devlet adamlar ve politikalar zerine farkl grler ne srlmektedir. Ancak, bu devlet adamlar arasndan, aratrmaclar tarafndan mutlak bir yaylma politikas izledii hususunda zerinde hemfikir olunan

19

Kissinger, op. cit, s.278.

16

ismin Fhrer Adolf Hitler olduu sylenebilir. 1925 tarihli Kavgam ve 1928 tarihli Sr Kitab isimli eserlerinde Ar rkn ocuklarn ortak bir devlet altnda toplama arzusunda olduunu sylemektedir.20 Bu dncelere paralel olarak Hitler, 1933 ylnda Yksek Ordu Temsilcileri huzurunda politika hedeflerini ieren programn sralamtr: Versay Antlamasn feshederek Almanyann asker gcn yeniden canlandrmak; Almanyann komularn paralayarak tm Almanlar tek at altnda toplayacak bir Reich kurmak; gelecekte yz milyon Almann yerleimini salayacak, snrlar Ural Dalarna kadar uzanan bir yaam sahas (Lebensraum) tesis etmek.21

1930lu yllarn bandan itibaren dnyaya hakim olan ekonomik ve siyas kriz Almanyann i ve d politikasnda da birtakm deiikliklere neden olmutur. Bu balamda, dnya barna katkda bulunan ve mevcut statkoda kendine bir yer edinmeye alan Stresemannn yerini deiim yanls bir dnya gc olma abas iinde olan Hitler almtr. Tpk II. Wilhelmin dnd gibi, bu da ancak asker bir gce sahip olmakla mmkn olabilirdi. Bu deiim, dier bir ifadeyle Nazi d politika yntemleri iki ayr dnem halinde incelenebilir: 1933ten 1937ye kadar sren dnemde Almanyann Versay ncesi konumunu yakalama abasna ynelik yntemler ve 1938den itibaren bir dnya devleti olmaya ynelik safha, veya, ilk

Adolf Hitler, Kavgam, stanbul, Emre Yaynlar, 2005, s.1. Oral Sander, bu politika hedeflerinden ilk ikisinin somut politikalar olduunu, snrlarnn izilebildiini; nc politikann ise kestirilemeyecek nitelikte olduunu savunmaktadr. Bu itibarla, ilk iki d politika amacnn gerekletirilmesinde herhangi bir engelle karlamamasna ramen, dnya devletlerinin yaam sahas idealine kar nlemler alma gerei duyduklarn belirtmektedir. Bkz. Sander, op. cit, s.47. brahim Canbolat ise Hitlerin d politikada teamllerin dna karak bir devletin verdii taahhtlerden farkl tutumlar sergileyerek muhataplarn yanlttn; bunun da karsndaki devletlerin Alman d politikasndaki gelecek hamleleri kestirememelerine neden olduunu ileri srmektedir. Bu politikay allmn dnda bir yntem olarak nitelendiren Canbolat, Hitleri ise ne yapaca belli olmayan adam olarak tasvir etmitir. Bkz. Canbolat, op. cit, s.88.
21

20

17

dnem Hitlerin program iin uygun ortamn hazrlanmas (Revisionspolitik) ve ikinci dnem de sz konusu programn gerekletirilmesi (Expansionspolitik) olarak adlandrlabilir.

lk dnemde, Nazi iktidar, Weimar dneminin komularyla iyi geinen ve barn korunmasn amalayan Alman devleti imajn korumaya zen gstermitir. Bu duruma 1934 ylnda Polonya ile imzalad saldrmazlk pakt ve ngiltereyle 1935 ylnda Almanyann yeniden donanma gc oluturabilmesine ynelik imzalad antlama rnek olarak gsterilebilir. Ne var ki, zellikle saldrmazlk paktnn Almanya asndan ele alndnda yaylmac stratejinin ilk aamas olduu gzlemlenebilir. yle ki, bu pakt Fransann cordon sanitaire diye bilinen savunma hattn yararak Almanyann Versay sonras izolasyonundan kurtulmasn salamtr. Yine bu dnemde Almanyann Londrada dzenlenen Silahszlanma

Konferansndan ekilmesi de bata ngiltere olmak zere statko yanls devletlerin Almanyann politikalarn gzde geirmelerine vesile olmutur.

Almanya, d politikasnn nndeki en byk engel olarak ngiltereyi grmtr. 1930larn bandan itibaren Fransa, Versay Antlamasnn hkmlerini uygulatma gcnden yoksun kalmtr. Bu durumda Almanya, hkmlerin yumuatlmas hususunda imtiyazlar koparabilmek iin ngiltereyle iyi ilikiler yrtmek durumunda kalmtr. te yandan, Hitler, ngilterenin potansiyel denizar gcn kullanmasn istememi, bu nedenden tr Hitlerin d politika program sonucunda ele geirilecek olan Avrupa topraklarnn kar alanlar uyarnca

18

blnmesi

kapsamnda

ngiltereye

de

belirli

birtakm

yerleri

brakmay

ngrmtr.

1936 ylnda cereyan eden iki gelime Avrupadaki statkonun bozulmasna ve talyann Almanya tarafna kaymasna neden olmutur: Habeistan Sava ve spanya Sava. Habe halknn bamszlk mcadelesini kendi gvenliine bir tehdit olarak alglayan talya, 1935 ylnda imzalanan Stresa Paktna dayanarak Batl mttefiklerinden yardm talep etmi; fakat yalnz kalmtr. Almanya bu durumu lehine kullanarak talyay kendi safna ekmeyi baarmtr. Bunun yan sra, spanyadaki karklklara mdahale eden Sovyetler Birliinin blgeyi nfuzu altna almasn istemeyen Almanlarn ve talyanlarn General Franco safndaki milliyetilere yardmda bulunmas da Roma ve Berlin arasndaki iyi ilikileri gelitirmitir.

Hitlerin d politikasnn ilk dnemi olarak nitelendirilebilecek deiim politikasnn (Revisionspolitik) baarya ulamasnda statko yanls glerin Almanyaya kar tavizkar politikalar (Appeasement policy) etkili olmutur. Hitlerin Rheinland blgesini igal ederek buray silahlandrmas karsnda Milletler Cemiyeti olay yalnzca knamtr. Bu da Hitlerin bata ngiltere olmak zere Batl glerin kendisine kar koyacak imkana sahip olmadn anlamasn salam ve Almanyann deiimden yaylmacla geii iin uygun ortam hazrlamtr.

Almanyann bu dnemdeki d politikasndaki ikinci dnem ise Hitlerin programnn hayata geirilmesi sreci olan yaylma politikasdr

19

(Expansionspolitik). Bu aamann ilk ayanda Almanya, talya ve Japonya, lkelerindeki komnist propaganday nlemek bahanesini ne srerek baka bir lkenin Sovyet Rusya ile dmesi olas bir ihtilafta tarafszln taahht eden antikomintern l Mihver Paktn (Dreimchtepakt) oluturmutur. Bu pakta daha sonra Macaristan, Romanya, Slovakya, Bulgaristan ve Hrvatistan da dahil edilmitir. Almanya, 1941 ylna kadar Sovyetler Birlii ile bir meydan savana girmek istememi, byle bir pakt araclyla kendisini gvence altna almak niyetinde olmutur. Ayrca, bu paktn oluturulmasnn altnda gl bir ABD muhalefetinin engellenmek istenmesi de yatmaktadr. Bu giriim Ktalararas blok algs olarak nitelendirilmektedir.

Tm bu gelimelerin ardndan iyice glenen Almanya 1938 ylnda Avusturyay ilhak etmitir (Anschluss). Bunun ek topraklarnda yaayan Alman halknn nc Reicha katlmak istenmesi izlemi; Sdeten halknn self determinasyon hakkn savunan Nazi yanls bir partinin faaliyetleri vastasyla ekoslavakya i karkla srklenmi ve ilhak iin gerekli ortam hazrlanmtr. Her ne kadar Hitler, ngiltere Babakan Chamberlaine 1938 tarihli Mnih Konferansnda bu konuda gvence vermise de ksa vadede kendisine kar koyacak bir gcn olmamasn da gz nnde bulundurarak ekoslovakyaya girmitir. Bu durumun Batl glerin artk Almanyann gerek niyeti zerine phelerinin haklln ortaya koymas asndan nemlidir.22 Buna karlk, Batl gler Polonyann, Romanyann ve Yunanistann bamszln garanti ederlerken Trkiyeye de karlkl yardm taahhtlerine riayet edeceklerini bildirmilerdir.
Marie Luise Recker, Die Aussenpolitik Des Dritten Reiches, Mnchen, Oldenbourg Verlag, 1990, s.25.
22

20

Almanya da cevap olarak Polonyadan Dou Prusya koridoru ve Danzigi talep etmitir. Bu kark vaziyet ilk bata Sovyet yaknlamasn gndeme getirmi; kendi Bat snrlarnn Batl glerce belirlenmesini istemeyen Sovyet lider Stalin, Hitler ile 1939 ylnda on yl sreli bir saldrmazlk pakt imzalamtr. Ne var ki Almanya bu pakt iki sene sonra delmi, Rusya seferi Almanyann sonunu hazrlamtr.

Almanyann 1939 ylnda Polonyay igaliyle balayan kinci Dnya Sava esnasnda Almanya nce Norve ve Danimarkay igal etmi, Fransada Nazi yanls bir hkmet kurmu, Akdenize kadar ilerleyerek ngilterenin Ortadoudaki gcn engellemek iin talyay Kuzey Afrikada desteklemitir. Buna ek olarak, sistematik Yahudi soykrm, Rusyann igali gibi hadiseler neticesinde bir araya gelen Birinci Dnya Sava galipleri, ABDnin de savaa girmesi ve Rusyann da aralarna katlmasyla Almanyaya kar ittifak glerini oluturmular; eitli konferanslar ve grmelerin ardndan baarl asker operasyonlarla Almanyay malup etmilerdir. Nihayet, Naziler igal ettikleri topraklardan karlarak ittifak gleri Berline kadar girmi, Almanya kaytsz artsz silah brakarak teslim olmutur.

B. SOUK SAVA DNEM

kinci Dnya Sava sonunda dnyann iki kutba ayrld yaklak krk be yl sren bir Souk Sava dnemi yaanmtr. Almanyaya kar birlikte savaan Sovyetler Birlii ve ABD kendilerini asker adan dnyaya hissettirerek dnya meselelerinde daha etkin bir rol almaya balamlardr. Esasen, byle bir

21

kutuplamann temellerinin Almanya topraklarnn blgelere ayrlmas vesilesiyle atld iddia edilmektedir. Batl devletler iin Almanya kendileriyle Sovyet nfuzu altndaki topraklar arasnda tampon ilevi grrken, Sovyet taraf ise blgede kurulan Federal Alman Cumhuriyetinin saldrgan Alman amalarnn bir devam olduunu ve yeni bir tehdit unsurunun yaratldn iddia etmitir.23 Aslnda, her iki tarafn ortak dncesinin de taraflardan birine tmyle kayacak bir Almanyann g dengelerini bozaca olduu sylenebilir. Bu da Almanyann ikiye blnmesini beraberinde getirmitir. 1949 ylnda birbirlerinin pei sra batl deerler eksenindeki Federal Almanya Cumhuriyetinin ve Sovyet nfuzu altndaki Demokratik Almanya Cumhuriyetinin kurulmasyla Souk Savan en byk anlamazlk konularndan biri de ortaya kmtr. Burada mesele Federal Almanya Cumhuriyeti asndan ele alnacaktr.

1. Batyla Btnleme: NATO yelii

brahim Canbolat, Almanyann bu dnemdeki d politika hedeflerini Nazi Almanyasnn karanlk imajndan kurtulmak, Berlinin gvenliini salamak, ibirlii ve ticar ilikiler temeline dayal olarak ekonomisini glendirmek ve yurtd kltr politikalar vastasyla Alman sempatizanln yaymak olarak nitelendirmektedir.24 Buna paralel olarak, Max Otte de Alman d politikasn sutunlu bir yapya benzeterek bu stunlar Amerikan nkleer gc ve NATOya dayal savunma; Avrupa btnlemesi ve Douyla yaknlama politikas

23 24

Lee, op. cit, s.315. Canbolat, op. cit, s.95.

22

(Ostpolitik) olarak tahlil etmitir.25 Bu bilgiler nda ilk iki stunun Bat politikas (Westpolitik) olarak nitelendirilmesi yanl olmaz. nc stun Dou politikasnn ise Almanyann niha hedefi olan Almanyann birlemesine ynelik Almanya politikasna (Deutchlandpolitik) hizmet ettii sylenebilir.

Federal Almanya Cumhuriyetinin ilk anslyesi Konrad Adenauer Bat politikas dncesini benimseyerek, dnyada saygn bir yer edinmenin yolunun baka hibir eksene kaymakszn Bat ile btnlemeden getiini dnm, buna uygun hareket etmitir. Adenauer, Bismarckn hatasnn Bat ile Dounun hatalarndan istifade ederek manevralar yapmak suretiyle her iki taraf iin de bir tehdit algs olarak vcut bulmas olduuna inanm26, ayn zamanda Stresemannn Sarka Politikas (Schaukelpolitik) gibi Bat ile Dou arasnda gidip gelen bir politikay benimsememitir. Bu dnemde tam bamsz bir karaktere sahip olmayan Alman devletinin egemenliini ve eit hakkn elde etmesinin Bat ile ibirlii sonucu olacan dnm, sylemini ise antikomnizm, antitotalitarizm gibi kavramlar stne ina etmitir. Bir kesim ise, bunun Alman btnlemesinin ruhuna aykr olduunu ne srm ve iki Alman devletini yeniden birletirmek iin Stresemannn politikalarnn uygulanmasn teklif etmitir. Baka bir kesim ise sosyalist bir dnceyle Almanyann Sovyetler Birliine yaknlamas gerektiini savunmutur.

Adenauer Sovyetler Birliinden gelecek olas tehditlere kar caydrc olmas ve Bat dnyas rgtlenmesinde aktif rol alarak kt imajndan kurtulabilmesi amacyla silahlanma almalarnda bulunmutur. Bu giriim dier
25

Max Otte ve Jrgen Greve, A Rising Middle Power?: German Foreign Policy in Transformation, 1989-1999, New York, St. Martins Press, 1999, s. 15. 26 Kissinger, op. cit, s.483.

23

gler tarafndan tereddtle karlanmasna ramen Almanyann silahlanmas Petersberg Antlamas, Kore Sava, gal Statsn Belirleyen Antlama, Federal Hkmet ile Mttefikler Arasndaki Antlama (Almanya Antlamas27, Avrupa Savunma Topluluunun (AST) Oluturulmasna Ynelik Antlama teklifi, Fransann bu teklifi reddetmesi28 ve nihayet Almanyann NATO yelii ile mmkn olmutur. Almanya nkleer, biyolojik ve kimyasal silah retmemesi artyla 1955 ylnda eit yetki ve haklarla NATOya kabul edilmitir. Bylece, Almanyann savunmasn tamamen ABD kontrolne brakarak siyas ve ekonomik meseleler zerine younlat sylenebilir.

Bununla beraber, Kissinger, Almanyann Bat politikasn uygulamasnn ayn zamanda Sovyetler Birliinin de karna olduunu ileri srmtr. Keza, Federal Almanya, Atlantik ttifak sistemi iinde kalrsa, NATOnun belirleyecei silahlandrma koullarna uyacakt. Bylece, silahl Almanya tehlikesinin de potansiyeli azaltlm olacakt. te yandan, Almanyaya verilecek olas bir tam bamszlk durumu, iki dnya sava balatan Almanyann yeniden bir tehdit olarak ortaya kmasna neden olabilecekti.29 Bu durumun Sovyetler Birliini Almanyay Batdan ayrmak yerine kendi nfuzunu Douda korumaya sevk ettii sylenebilir.
27 Almanya Antlamas (Deutschlandvertrag): Almanyann igal stats sona ermitir. Yksek komiserlerin yerini bykeliler almtr. Federal Alman hkmetine i ve d ilerini yrtme yetkisi verilmitir. Mttefikler Almanyada s bulundurabilecekler ve Almanyann savunmasnda ncelie sahip olacaklard. 28 Avrupa Savunma Topluluu (European Defence Community): 1950 ylnda Fransa Babakan Ren Pleven tarafndan teklif edilmi, 1952 ylnda Kurucu Antlamas imzalanmtr. ABDnin Almanyann yeniden silahlanmasna ve NATOya dahil edilmesine ynelik yapt arya karlk pan-Avrupac bir savunma rgt olarak gndeme getirilmitir. Topluluu oluturmas ngrlen Fransz, talyan, Hollanda, Belika ve Lksemburg unsurlar, ulusal hkmetlerine kar sorumluyken, Alman unsurlarnn ise Toplulua kar sorumlu olmas ngrlmekteydi. Bylece, Alman hkmetinin ordu zerindeki kontrolnn bertaraf edilerek olas bir Alman militarizminin nne geilmesi hedeflenmitir. Plan, Fransa Parlamentosu tarafndan lkenin ulusal egemenliini tehdit edecei gerekesiyle kabul edilmemi ve yrrle girmemitir. 29 Ibid, s.486.

24

Yukarda sralanan gelimeler Almanyann sadece silahlanmasn salayan etkenler deil; ayn zamanda Bat dnyasna uyumuna katkda bulunan kilometretalar olmutur. Kuruluundan itibaren Federal Alman devletinin Souk Sava dneminde ok tarafllk ve sorunlarn bar yollardan zm, uluslararas rgtlere katlm gibi hareketlere nem verdii grlmektedir. Almanya, NATOya ek olarak Avrupa Konseyi, Avrupa Ekonomik birlii rgt (OEEC), Avrupa Kmr elik Topluluu (AKT), Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Ajans (EURATOM) gibi rgtlere katlm ya da bu gibi rgtlerin kurucular arasnda yer almtr.

Almanyann Bat politikasnn bir boyutu da Avrupa btnlemesi dncesi olmutur. Esasen, Batl Avrupa devletleri arasnda kinci Dnya Sava sonrasnda bu dnceye ynelik iki kavram arasnda uyumazlk olmutur. ngiltere Babakan Sir Winston Churchill Avrupa Birleik Devletleri modelini ngrrken, Fransa Cumhurbakan Charles De Gaulle ise Anavatanlarn Avrupas adn tayan ve hkmetler aras ibirliini esas alan bir modeli nermitir. Almanya, Churchillin dncesine uygun bir btnleme modeli zerine almtr. AKT, AET ve EURATOM bu eksende kurulan rgtlerdir.

1960l yllarn bandan itibaren, Berlin Duvarnn inasyla birlikte Souk Savan gerilimli bir devresine girilmitir. Bu dnemde Almanyann d politika hedeflerini gerekletirmeyi bir kenara brakarak mttefiklerinin politikalarna uygun hareket ettii grlmektedir. Bu meyanda Avrupa btnlemesine ynelik faaliyetler de askya alnmtr. Max Otte, bu durumun Almanyann Batl mttefikleri

25

arasnda statsn glendirme isteine karlk, Fransann da kontroln ve mevkisini kaybetmemek abasnda olduunu; bunun da iki devlet arasnda gizli bir rekabete yol atn belirtmektedir.30 Buna paralel olarak Federal Alman hkmeti ierisinde Bat politikasnn uygulanma yntemleri zerine farkl grlere sahip iki grup ortaya kmtr. Ludwig Ehrhard liderliindeki Atlantikiler ABD ile her ne koulda olursa olsun mutlak ibirlii yaplmas gerekliliini savunurken, Adenauerin ban ektii grup ise Gaullistler veya Avrupaclar olarak adlandrlmlardr. Bu dnceye gre, Avrupa, konfederal muhafazakar politikalar araclyla ve Fransa ile Almanyann ibirliinde iki sper g arasnda nc bir g olarak doabilirdi. Yine de temel eksen Almanyann gvenliinin ABD tarafndan saland ve kendi ilkeleri dorultusunda hareket eden ABD ve Fransa arasndaki Bat dengesini Almanyann tesis ettiidir.31

2. 1970ler: Dou Blokuyla Yaknlama ve Fransayla likiler

1970li yllarn d politikas ifte mutabakat ve dengeli bir d politika dnemi olmutur. Bu dnemde, Dou politikas (Ostpolitik) Federal Almanya Cumhuriyetinin Batl mttefiklerinden bamsz yrtt bir politika olarak dikkati ekmitir. Almanyann kendisini bir Batl devlet olarak kabul ettirmesinin ardndan Dou Blokuna almak istemesinin altnda ticar ve ekonomik kazanmlar elde etme amacnn yatt sylenebilir. Konrad Adenauer, Bat politikasnn etkili bir biimde uygulanmas amacyla sosyalist Alman devletine arkasn dnmtr.
Otte ve Greve, op. cit, s.30. Merkl, Hristiyan Demokratlar arasndaki bu ayrm Romann bir yzn Douya br yzn ise Batya evirmi iki yzl tanrs Janusa benzetmitir. Bkz. Peter H. Merkl, The German Janus: From Westpolitik to Ostpolitik, Political Science Quarterly, C. LXXXIX, Say. 4 (K 1974-1975), s.803.
31 30

26

Federal Alman hkmeti Hallstein Doktrini ile Demokratik Alman Cumhuriyeti ile ilikilerini kesmi ve buray Sovyet topra olarak kabul etmitir. Bu dnemde Dou Bloku ile Batnn olas bir yaknlamasnn Almanyann Batyla btnleme hedefinde sapmaya neden olabilecei dnlmtr. Bunun yan sra, Almanyann bir gn yeniden birleecei dncesinden hareketle Federal Alman hkmetinin dnya kamuoyuna bu topraklarn zerindeki devleti gayr meru olarak gstermek istemesi de iddia edilmitir.32

1960larn sonuna gelindiinde ise, nc lkelerin Demokratik Almanyay tanmalar karsnda Almanyann izolasyon politikas kendisine zarar vermeye balamtr. Scott Erb, bu zarara Adenauerin tek tarafl Bat polikasnda srarc olmasn sebep gstermektedir. Almanyann coraf adan bir Mittelage; yani, tehlikelere ak, dier devletlerce evrelenme korkusu hisseden bir devlet olduunu gz nne almakszn dier Alman devletini hesaba katmadn iddia etmektedir.33

1960l yllarda sregelen Atlantiki - Avrupac tartmalar arasnda Willy Brandt nderliindeki bir baka grup ise insan yardm ve silahlarn kontrol gibi kavramlarla Dou Bloku ile mutabakat yoluyla yaknlalmas (Wandel durch Annherung) gerektiini ileri srmlerdir. Almanyann asl hedefinin birleme olduu, mevcut topraklarla snrl kalnd srece bir yol kat edilemeyeceini savunmulardr. Bu ayn zamanda ticar alm da ngrm; Bat muhalifi bir hareket olmamasna ramen Avrupac / Gaullist modeli de reddetmitir.

32

W. E. Paterson, Foreign Policy and Stability in West Germany, International Affairs, C. XLIX, Say. 3 (Temmuz 1973), s.428. 33 Scott Erb, German Foreign Policy: Navigating A New Era, Lyme Rienner Publications, 2003, s.41.

27

1967 ylnda Sosyal Demokrat Willy Brandtn iktidara gelmesiyle Dou politikas hayata geirilmitir. (1968-73) Bu politikada Federal Almanya ile Sovyetler Birlii, Polonya, Demokratik Almanya ve Berlin ynetimi arasnda imzalanan birtakm mnferit anlamalarla ilerleme kaydedilmitir. Moskova Antlamas ile kinci Dnya Sava sonras snrlar teyit edilmitir (1970). Polonya ile ilikiler normalletirilmitir. Temel Antlama ile Demokratik Almanya ile ilikiler balatlm, iki lke topraklarnda karlkl temsilci bulundurulmasna

hkmedilmitir. (1972) Drtl Antlama ile Berlinin statsnde dzenlemeye gidilmi; Bat Berlin Komisyonun denetiminden karlmasa bile ehrin temsil hakk Almanyaya verilmitir. (1971)

Dou

politikas

araclyla

nce

Almanya

birleme

fikrini

(Deutschlandpolitik) meru bir hedef olarak kabul ettirmi ve nihayet hedefine ulamtr. Bunun yan sra, Souk Sava statkosunu tanyan Almanya, uluslararas diplomatik alanda daha etkin rol alma frsat yakalayarak giderek daha itibarl bir konuma ykselmitir. Her eyden nemlisi, Souk Sava gerilimini yumuatan Yaknlama srecini (Dtante / Entspannung) tetiklemitir. Bunun nemli bir sonucu ise, Avrupa Gvenlik ve birlii Konferansnn (AGK) toplanmas ve gvenlik meselelerinin taraflarca konferanslar yoluyla zmn ngren Helsinki

Deklarasyonunun

yaynlanmasdr.

(1975) Giriimin

sorunlarn zmnde

kurumlarn nemini ortaya koyduu da ileri srlebilir.

Bu politikann getirdii faydalar ve zararlar zerine akademisyenlerin eitli grleri vardr: Scott Erb, Dou ile ilikilerin normalletirilmesinin Almanyann

28

Bat ittifakna balln pekitirdiini, kar bloktaki lkelerle diyalog balatan Almanyann eski saldrgan tutumuna geri dnmeyeceine ynelik bir gven verdiini dnmektedir. Yine Almanyann ekonomik mucizesinin dou

lkelerindeki sosyalist rejimin zayflamasna ve insanlarn rejime olan gvenlerini yitirmelerine neden olduunu iddia etmektedir.34 Peter Merkl, bu politikann Souk Sava noktalayacak bir akm olmasa bile ticar ve kltrel alveri vastasyla uzun sreli Souk Savan ypratc psikolojisini bir nebze de olsa dzeltici ilevinden bahsetmektedir.35 Max Otte ise, Almanya ii dinamikleri gz nne alarak, Brandt hkmetinin oy kayb yaadna ve Alman hkmetinin mttefiklerine

danmakszn kendi bana hareket etmesinin ho karlanmadn sylemektedir.36

1970li yllarn ikinci yarsnda iktidara gelen Helmut Schmidtin politikalar ile kamuoyu arasnda ise farkllklarn olduu sylenebilir. Schmidt, Dou Politikasnn nemli sonularnn olduunu, ancak Almanyann yzn Batya dnmesi gerektiini savunan bir politika izlemitir. Buna karlk, Alman kamuoyu da Polonyada patlak veren Dayanma (Solidarity) ve ekoslovakyadaki Charta 77 hareketlerine destek vermi, gelimeleri yakndan takip etmitir. Almanyada sava kart Yeiller Partisi (Die Grnen) kurulmutur.

Bu dnemde dikkat ekici olan Sovyetler Birliinin Avrupada nkleer silah depolamas ve uydularna SS-20 Fzesi yerletirmesi zerine patlak veren krizdir. Buna karlk, ABD de ki Seenekli Karar ile bir taraftan Sovyetler Birliiyle silahlarn azaltlmas iin pazarla otururken, dier taraftan da Alman topraklarna
34 35

Ibid., s.48. Merkl, op. cit., s. 823. 36 Otte ve Greve, op. cit., s.42.

29

Pershing II ve Cruise fzeleri yerletirmeyi planlamtr. Esasen, bu karar Alman kamuoyunda tepkiyle karlanmtr; zira o dnem Scott Erbin tabiriyle sava ncesi dnem olarak alglanm, olas bir savata Alman topraklarnn harabeye dnecei endiesi ve yaknlama srecinin baltalanaca dncesi kamuoyuna hakim olmutur.37 Ne var ki bu sorunu Schmidtin selefi Helmut Kohl zecek ve fzeler Alman topraklarna yerletirilecektir.

1970li yllar, Almanyann Avrupa btnlemesine ynelik politikalarn da yrtt bir dnem olarak dikkat ekmektedir. Bu dnemde atlan admlarn meyvelerini 1980lerin sonunda ve 90larn banda verdii sylenebilir. AET iindeki gelimeler Almanya-Fransa ilikilerini olumlu etkilemitir. ngilterenin Ortak Tarm Politikas konusundaki tutumu sz konusu lkeleri yaknlatrmtr. APSnin eksikliklerini yakn ibirlii sayesinde gidermilerdir. Almanya,

btnlemenin kendi karna olacan sezerek ngilterenin ykml olduu demeleri karlamtr. ok tarafl politikalar ile Avrupa btnlemesine katkda bulunmutur. Ayrca, dnyann nkleer silahlarn kstlanmas ve fze krizleriyle ilgilendii bir ortamda Federal Almanyann ekonomik meselelerle ilgilenmesi ve ticar ilikiler kurmas kalknmay da beraberinde getirmitir.

3. 1980ler: Berlin Duvarnn Ykl ve Dnemin Beklentileri

1980li yllarn, Almanyann izledii Dou politikasnn meyvelerini toplad bir dnem olduu sylenebilir. Aklc politikalarla Souk Savan sonunda

37

Erb, op. cit., s.58.

30

Avrupa btnlemesi hususunda admlar atlrken niha hedef olan Alman birlemesi de gerekletirilmitir. Bu dnemde Babakan Helmut Kohl ve Dileri Bakan Hans-Dietrich Genschnerin uygulad politikalar baarl olmutur. Kohl, ABD Bakan Ronald Reagann politikalarn eletirmeksizin desteklemi, dier taraftan da Dou Bloku lkeleriyle ticar ilikileri gelitirerek siyas atmalardan kanmtr. Ayrca, ABDden destek alarak iki tarafa kar dengeli bir siyaset izlemitir. Dier bir ifadeyle, Kohl hem fzelerin Federal Alman topraklarna yerletirilmesine n ayak olmu hem de Dou politikasnn sorunsuz ilemesini salamtr.

Bu dnemde Avrupa btnlemesi ynnde balayan Almanya-Fransa ilikilerinde de gelime kaydedilmitir. Ekonominin yan sra, asker ve gvenlik alanlarnda da ortak almalar yaplmtr. 1980lerin banda Sovyet rejimine kar Dayanma akmnn oluturulduu Polonyadaki skynetim karsnda Bat dnyas Sovyetler Birliinin bu tutumunu boykot iin ibirliini kesmitir. ABD, Avrupal mttefiklerine, petrol krizinin ardndan Bat ile Dou arasnda bamllk yaratacak bir hamle olmas beklenen Sibirya Doalgaz Hatt Projesini ertelemesini talep etmitir. Buna bata ngiltere Babakan Margaret Thatcher olmak zere Avrupallar kar kmtr. ABD, talebini en sonunda geri ekmitir; ancak bu olayn NATO ierisinde ABD ile Avrupa devletleri arasndaki Sovyet algsna ynelik farkllklar ortaya koyduu dnlebilir.

Gelimelere paralel olarak 1982 ylnn Ekim aynda Fransa ile Almanya arasnda bir Dostluk Antlamas imzalanmtr. Bu itibarla, Fransa, Avrupa gvenlii

31

iin ABDden farkl bir model dnmediini gstermitir. Ayn tarihte AS oluturularak dnemin sorunlarna zm nerileri getirilmeye allmtr. Sz konusu proje NATOyu ikame edici ya da NATOya alternatif zellikte bir proje olmamakla beraber Almanlar asndan ileride transatlantik ilikilerin zayflamas durumunda ak bir kap braklmas eklinde yorumlanmtr.38

phesiz, 1980li yllarn en nemli gelimesi Souk Savan sonuna gelinmi olmasdr. Aslnda, bu dnemdeki Bat-Dou ibirliinin en belirgin zelliinin 1970lerden farkl olarak, ilikilerin istikrarl klnmasndan ziyade iki Blok arasnda gerek anlamda bir yaknlama amac gtmesi olduu sylenebilir. Buradaki adm da Sovyetler Birlii lideri Mikhail Gorbaovdan gelmitir. Aklk ve effaflk politikalar gereince Avrupa topraklarndaki Sovyet askerlerinin saysnn azaltlacan belirten Gorbaova bata ABD olmak zere ngiltere ve Fransa tereddtle yaklasalar da bu arya cevap veren lke Almanya olmutur. Batl devletler, Sovyetler Birliinin aralarnda ihtilaf yaratmak istediini, bunu da Almanya zerinden gerekletirdiini dnrken, ngiltere de bunun Sovyetler Birliinin NATOyu datmaya ynelik bir hamlesi olduunu ileri srmtr.39

Siyas meseleler bir tarafa braklacak olursa, her iki toplumda da Sovyet rejimine kar giderek muhalefet sesini ykselmitir. Dou Alman halk Batl kesimin yaantsna zenmi, hkmetlerine taviz ars yapmlardr. Polonya, Macaristan gibi lkelerde de gsteriler dzenlenmi; Dou Bloku hkmetleri Sovyetler Birlii paralelinde olmayan kararlar almaya balamtr. stelik, Mathias
38 39

Ibid., s. 74. Ibid., s. 77.

32

Rust isimli Alman pilotun Dou Bloku lkelerindeki gvenlik zaafn gstermek iin tek kiilik planryle Moskovaya inmesi de o dnem heyecan uyandrm yank bulmutur.40

1989 ylnda ABD Bakan George Bush, Sovyetler Birlii ve Dou Bloku lkelerini dnya sistemine entegre etmeyi tasarlayan evreleme tesi politikasn hayata geirmitir. Bununla beraber, Gorbaovun uygulad politikalar Sovyet sisteminin sonunu hazrlamtr. Gorbaov Haziran aynda Bonnu ziyaret etmi ve olumlu mesajlar vermitir. Buna karn Demokratik Alman hkmetinin Sovyetler Birliinin yeni politikalarnn aksine daha sert bir tutumu tercih etmesi zerine Dou Alman halk hkmeti protesto ederek kendi dou snrn tekil eden Macaristan ve Polonyaya akn etmitir. Bu iki devlet, kendi topraklarndan Avusturya ve Federal Almanyaya gemek isteyen Dou Alman vatandalarna engel olmayacan belirtmi; bunun zerine Dou Alman hkmeti de basklardan ylarak Berlin snrn amak durumunda kalmtr. Souk Savan sembol olarak kabul edilen Berlin Duvar 1989 ylnn Kasm aynda yklmtr ve Almanya politikas baarya ulamtr. Yine Federal Alman hkmeti gelimeler karsnda Dou politikas gereince blgenin istikrarnn salanmas iin insan mdahalede bulunmas ve siyas araylara girmemesi dikkat ekicidir.

28 Kasm 1989 tarihinde Helmut Kohl, Alman devletleri arasndaki siyas, ekonomik ve kltrel ilikileri dzenleyen, Demokratik Almanyada serbest

40

1987 ylnn Mays aynda cereyan eden bu hadiseyi konu alan Modern Trouble Fly To Moscow isimli alma Alman mzik listelerinde st sralara trmanmtr. Yine ayn dnemde Alman prodktrlerce hazrlanan Sheree Ronnie Talk To Russia gibi Sovyet rejimini eletiren popler mzik paralarndan da toplumun bak as zerine fikir sahibi olunabilir.

33

seimleri ngren ve sz konusu srele ilgili dier devletleri endielendirmemeyi amalayan 10 Nokta Plan gndeme getirmitir. Nihayet, bu plann at yolda 5 Mays 1990da ki-Art-Drt Grmeleri ile balayan sre neticesinde 12 Eyll 1990 tarihinde Almanyaya likin Niha Dzenleme Antlamas imzalanm ve 3 Ekim 1990da Almanya birlemitir.

Almanyann bu politikay baarya ulatrmasndaki esas etken uluslarn kendi kaderlerini belirleme hakk; yani self-determinasyon olmutur. NATOnun lideri ABDne danmakszn Sovyetler Birlii ile temasa geen ve Douyla uzlaan Helmut Kohl bu ilke erevesinde hareket etmitir ve dier devletlerce empoze edilmeyen bu politikas kar tarafa yantsz braklmamtr. Kohln hedefi ise, iki Almanyann birlemesi ve Ortak Pazarn oluturulmasyla Avrupa btnlemesinin tevik edildii ve Avrupada barn tesis edildii bir sistem eksenindedir.

Bu olay Bat dnyasnda da geni yank yaratmtr. ngiltere Babakan Margaret Thatcher ve Fransa Cumhurbakan Franois Mitterand olaya pheyle bakmlardr. G dengelerinin Almanya lehine kaymas Fransa ile ngilterenin kendi nfuzlarnda bir azalmaya neden olacan dnerek bu iki devletin, nceki dnemin aksine birlikte almaya sevk etmitir. NATOnun Sovyetler Birliinin evreledii bir ortamda Almanyann da iten evrelenmesi gerektii ne srlmtr. ABD gl bir Almanyann ulusal karlarna uygun olacan dnerek iki Almanyann birlemesinden duyduu memnuniyeti dile getirmi ve Almanyay bu haliyle NATO iine almann sorunu zeceini savunmutur. Bu fikre ek olarak, Thatcher da Almanyay NATO iine ekmek isterken, Mitterandn

34

da Almanyay Avrupa btnlemesi yoluyla kontrol altnda tutma dncesi yeniden hayat bulmutur.41 Burada ngiltere ve Fransann gl bir Almanyann tarihte nelere mal olduunu bilen ve gelecekte byle bir senaryodan endie eden devletler olduu gzlenirken, ABDnin Almanyay uluslararas sorunlar ibirlii yoluyla zmeye alan ve ulusal karlarndan arnm bir devlet olarak grd sylenebilir.

Esasen, Federal Almanya btnleen Almanyaya giden bir yol, bir gei devlet olarak grlmtr. Bu yzden halkn gznde Reich devletinin yerini tutmamtr. Onlar iin Almanya 1937 ylndaki snrlardan mteekkil olmalyd. Nitekim, Alman halk tam bamsz olmayan devletlerinin Anayasas iin Temel Yasa (Grundgesetz) tabirini kullanmtr.42

Gregor

Schllgen,

Souk

Sava

dnemi

Alman

politikasn

deerlendirmek isteyen bir aratrmacnn olaylarn neticelerini gz nnde bulundurmas gerektiini dnmektedir. Tam bamsz ve egemen olarak nitelendirilemeyecek, pazarlk gcnden yoksun Federal Alman devleti kat zerinde dier devletlerle eit haklara sahip grnse bile bu dnemde aa bir konumda olmutur. Bu krlgan ortama ramen Alman d politikasnn kumdan kalelere benzetilmemesi gerektiini savunan Schllgen, dierlerinden daha geride yara balayan bir devletin bu an kapatmak iin birtakm manevralar yapmas zorunluluunun altn izmektedir.43 Yani, Adenauerin Bat politikas, Brandtn

41 42

Otte ve Greve, op. cit., s.101. Kelime anlamyla Anayasa Alman dilinde Staatsverfassung demektir. 43 Gregor Schllgen, Die Aussenpolitik der Bundesrepublik Deutschland: Von den Anfngen bis zur Gegenwart, Mnchen, Verlag C. H. Beck, 1999, s.227.

35

Dou politikas yaklamyla sentezlenerek Almanyann birlemesi eklinde baarya ulamtr. Bu da tarihte iki dnya savana neden olan ve sorunlarn zmnn Realpolitik ile gerekleeceini dnen ama hedefine ulaamayan Almanyann sorunlar barl yollardan zmesi de Scott Erb tarafndan tarihin bir cilvesi olarak dile getirilmitir.44 Sonu olarak, bu dnemin d politikas dalgal bir denizde yaplan ustaca manevralarla karaya ulatrlan gemiye benzetilebilir.

C. 1990LAR ve 2000LER: YEN DNYA DZENNDE ALMANYA

Bu balk altnda Alman d politikasnn Souk Sava sonrasnda ne adan deiikliklere urad tartlacaktr. Bu kavram akademisyenler tarafndan BonnBerlin ayrm olarak da nitelendirilmektedir. Temel mesele Almanyann zellikle Souk Sava dnemi gvenlik nosyonu olan ABDye srtn dayamaktan vazgeerek kendi ayaklar zerinde durmaya alp almaddr. Buna da Almanyann NATO ve transatlantik ilikilerini tahlil ederek cevap bulmak mmkndr. 1990l yllarda Almanya iin esas meselelerden biri de kukusuz Avrupa btnlemesidir. ABDden kopan ve kendi ayaklar zerinde durmak isteyen bir Almanyann bu amacna ulamas iin gl bir ABnin yaratlm olmas gerekmektedir. almann nc blmnde Almanyann bunu baarp baaramayacan ve Avrupa ierisinde ne gibi faaliyetlerde bulunduu ayrntlaryla irdelenecektir. Burada ise Souk Sava sonras Almanyann gei dneminde yaanan skntlar ve yeni dnya dzeninde Almanyann kendisine ne tr bir konum tayin ettiine ilikin fikirsel

44

Erb, op. cit., s.105.

36

tartmalar gzler nne serilecektir. Nihayet, genel bir deerlendirme yaplarak Alman d politikasnn devamllk arz edip etmedii aydnlatlmaya allacaktr.

1. Birlemenin Getirdii Sanclar: Siyas, Ekonomik ve Sosyokltrel Yaklam

Almanya, 1871den 1945e kadar byk bir g olmutur. Bu yzden iki Almanyann birlemesi Avrupa ktasnn tarihini, istatistiklerini, ekonomik ve siyas dengelerini kanlmaz ekilde etkileyecektir. Birleme, Dou ve Gneydou Avrupadaki zlmenin de tetikleyicisi olmutur. Her eyden nce Almanya, kinci Dnya Sava sonras dnemde ibirliine kar kacak potansiyele sahip, uluslararas sistemi, Schllgenin tabiriyle, sabote edebilecek bir lke olarak grlmtr.45 Bu durumda dier lkeler de mevcut sistemin savunucusu ve kalknmann motor kuvveti rolne brnmlerdir. Bu yzden Almanya, Souk Sava dneminde tam egemen bir devlet olamamtr. 1990larda ise mesele bu egemen devletin nasl bir yol izleyeceine ilikin domutur. Ksacas olay Berlin ynetiminin, Bonn ynetiminin tutumunu sergileyip sergilemeyecei tartmasdr: Bonnun ne yaptn bilen, ibirlii ve kurumsallamay esas alan politikas m yoksa Berlinin Weimar artran egemen ve revizyonist politikalar m tercihi bu tartmaya noktay koyacakt.

nceden de bahsedildii zere, Souk Sava sresince Almanyann iki byk sorunu olmutur: Sovyet tehdidi ve Almanya politikas. Almanyann o dnemdeki kt imajn silmek ve ibirliine ak olduunu gstermeyi

45

Schllgen, op. cit., s.201.

37

hedeflemitir. Gerek gelien ekonomisi

gerekse uluslararas rgtlerdeki

faaliyetlerinin etkisiyle Almanyann itibar giderek ykselmitir. Tarifeler ve Ticaret Genel Anlamas (GATT) ve Avrupa Topluluklarnn (AT) byk lkesi, NATOdan destek gren bir devlet olmas da i politikadaki desteini arttrmtr. Bylece Almanya uluslararas anlamazlklarn zmnn saldrgan ve milliyeti politikalarla olmayacan kavram ve tutumunu deitirmitir. Esasen, milliyetilik kavramna ufak atflarda bulunduu platformlarda karsna Hitler ve Auschwitz gibi eskiyi artran kavramlar kmtr.46

Almanya belki de hi beklemedii ekilde Berlin Duvarnn yklmasn takip eden srete ki-Art-Drt Grmeleri ve ilgili antlamalarla birlemiti ama Mary MacKenzienin de belirttii gibi zihinlerdeki Berlin Duvarnn kalkp kalkmad konusunda pheler uyanmtr.47 Birleme sonras Almanyann dnyadaki konumunda bir deiim yaanmtr. Souk Sava kutuplamasnda ortada dengeleyici devlet durumundaki Almanyann bu ilevi sona ermitir. Yeni bir millet yaratma abasna girilmitir.48 AET ierisinde Ortak Pazarn ardndan geilmesi planlanan Ekonomik ve Parasal Birliin (EPB) Alman Marknn yerini tutup tutmayaca tartmaya almtr. Nihayet, Kohln nasl bir siyaset izleyecei merak konusu olmutur. Bu itibarla, yeni dnem birtakm sorunlar da beraberinde

Thomas U. Berger, A Perfectly Normal Abnormality: German Foreign Policy After Kosovo and Afghanistan, Japanese Journal Of Political Science, C. III, Say. 2 (K 2002), s. 182. 47 Mary M. Mc Kenzie, The Origins Of Berlin Republic, Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn? iinde, der. James Sperling, Manchester University Press, 2004, s.71. 48 Bu durum bakentin Bonndan Berline tanmas ile sembolize edilmektedir. Burada iki gr ortaya atlmtr: lk grtekiler Bonnun Alman misyonuna yeterince baarl hizmet ettiini, Doulu halkn Bonnun felsefesini anlayamayacan, onlarn Berlin gibi bir bakentle kucaklanmas gerektiini savunurken; ikinci grup ise Berlinin zerinde hayaletlerin dolatn, saldrgan Alman imajnn sembol olduunu iddia etmilerdir. Neticede egemen Almanyann bakenti olarak Berlin seilmitir.

46

38

getirmitir. Bu sorunlar siyas, ekonomik ve sosyokltrel olarak grupta toplamak mmkndr.

ncelikle, siyas sorunlarn hem Alman i politikasnda hem de d politikasnda farkl ekillerde olutuunu belirtmek gerekir. Almanlar kendilerine unlar sormak durumundayd: Biz kimiz; biz ne tr bir lkeyiz; biz Avrupann neresine aitiz; biz Bat Avrupal myz yoksa Dou Avrupal m; ulusal karlarmz var mdr, varsa nelerdir? te yandan, gelimeleri takip eden mttefikler ve Dou Bloku lkeleri de birlemeden sonra Almanyann nasl bir politika izleyeceini, Dou Almanlarn demokrasi ats altnda nasl toplanacan ve her eyden nemlisi, Sovyetler Birliinin buna msaade edip etmeyeceini merak etmilerdir. Bu gibi sorular Almanyann Avrupal orta Fransada, birlemenin milliyeti duygular tetikleyerek Almanyann sivil karakterini zayflataca ynnde endielere yol amtr.49 Almanyann artk ABDnin nkleer emsiyesi altna snmas

gereklilii de ortadan kalkm olduuna gre Almanyann tehdit olarak dnlmesi mantkl bir yaklam olarak yorumlanabilir. Avrupal devletlerin burada ABDyi dengeleyici bir devlet olarak grmek ynnde bir eilimleri olmutur.

Aslnda, Almanya bu gibi sorunlarn yaanmamas iin ki-Art-Drt Grmeleri esnasnda gereken mesaj vermitir. Kohl hkmeti, eski konumunu devam ettirmi, Almanlarn Avrupallatrlmas ve Avrupa entegrasyonuna younlaacan belirtmitir. Bununla beraber NATOya olan balln da bildirmi,
49

NATOnun

askerlerini

topraklarnda

konulandrmaya

devam

Adrian Hyde-Price, Germany and the European Order: Enlarging NATO & The European Union, Manchester, Manchester University Press, 2000, s. 39.

39

edebileceini taahht etmitir.

Bununla beraber, birlemeden sonra Yalta ve

Potsdam Konferanslar ile Polonyaya verilen topraklar yeniden talep edebilecei gndeme gelmitir. Yine ki-Art-Drt Grmeleri ile yeni Almanyann snrlarnn Demokratik ve Federal Cumhuriyetlerin d snrlar olacan ve Oder ile Neisse nehirlerinin de Polonya snr olarak kalacan belirtmitir.

Baka bir siyas ikilem de Almanyann NATOyla ilikilerinde cereyan etmitir. Souk Sava dneminde ABDnin gvenlii salad bir konumdan kan Alman Devletine mttefikleri artk elini tan altna sokmas gerektiini telkin etmilerdir.50 Ancak, Alman karar vericiler gvenlik politikalarnda eski yaklamn taraftar olmulardr. Krfez Sava esnasnda blgeye Almanyann da asker gndermesi zerine dnceler olmutur. Alman hkmeti, kamuoyu takdirini de gz nnde bulundurarak bu fikre scak bakmamtr. lerleyen dnemlerde ise Alman kamuoyunun zellikle Kosova Krizinde asker gnderilmesine ynelik desteini arttrd gzlemlenmitir. Bu bakmdan Krfez Sava tecrbesi dikkate deerdir.

Birlemenin ekonomik boyutuna bakldnda, Bonn dneminde zellikle 1950lerde enflasyonun olmad bir dnem yaanmtr. Bonn dneminin en yksek isizlik rakam yzde krk yediyken bu rakam Berlin dneminin en dk isizlik oranna tekabl etmektedir.51 Yine ayn zamanda Bonn hkmeti dneminde isizlik oranlar giderek derken Berlinde ise artmaktadr. stihdam krkleyici yatrm sorunlarna dikkat ekilmektedir. Bundaki en byk etken olarak Dou Alman

Berger, op. cit., s. 178. James Sperling, Berlin ist nicht Bonn?: Continuity and Change in Postwar Germany, Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn? iinde, der. James Sperling, Manchester University Press, 2004, s.13.
51

50

40

Marknn Bat Alman Markna e deerlenmesi esnasnda Dou Almanlarn satn alma gcne ynelik ortaya kan sorunlar kant gsterilmektedir. Ksacas birlemenin ardndan harikalar ekonomisi (Wirtschaftswunder), harikas olmayan ekonomiye (Wirtschaft-ohne-wunder) dnmtr.52

Michael Huellshoff, bu durumu, ekonomide Alman Modelinin kmesiyle aklamaktadr.53 Alman hkmeti yllk 80-100 milyar ABD Dolar deerinde bir rakam blge kalknmas iin ayrmtr. Hkmet, birleme sonras iilerin cretlerinin denmesi, emeklilik, sigorta gibi sosyal politikay ilgilendiren konularda yaanan aksaklklarn bteye ar yk bindirdiini dnmektedir. Ayrca, KDV ve benzin fiyatlarna zam yaplm, Doudaki devlet kurumlarnn zelletirilmesinde sknt yaanmtr.54

nceden de bahsedildii zere Batdaki yaam tarzn yakndan takip eden Dou Alman halknn btnlemeye ynelik arzusundan sz etmek mmkndr. Canbolat da halkn byk kesiminin birlemeden yana olduunu ortaya koymutur.55 te yandan, siyasler arasnda bu durumun Almanyay zayflatacan dnen bir kesim olmu ve btnleme fikrine scak bakmamlardr. Bununla beraber 1960l yllarda iki tarafn birbirine yabanclat dnemde Ossi (Doulu) ve Wessi (Batl) adyla anlan iki sosyal grubun da ortaya kt sylenmitir. Birlemeyle iki tarafn Bat deerlerinde kaynaaca dnlmesine ramen izgilerin korunduu

Ibid., s.16. 1960l yllarda endstriyel ekonomilerin durgunlukla boutuklar dnemde Almanyann sfr enflasyonu yakalam olmas Modell Deutschland (Almanya Modeli) ile aklanr. 54 Michael Huelsshoff, Standort Deutschland Revisited, Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn? iinde, der. James Sperling, Manchester University Press, 2004, s. 372. 55 Canbolat, op. cit., s.156.
53

52

41

sylenebilir. Burada sosyoekonomik eitsizlik, siyas sosyalleme sreci ve Protestan-Katolik ayrmnn etkili olduu ileri srlmtr.56

Buna paralel olarak, dikkati eken bir sorun da Batnn demokratik kurumlarnn, siyas partilerin, sivil toplumun, kar gruplarnn, parlamentonun Dounun kurumlarn bastrmas, kendi iinde eritmesi biiminde tezahr etmitir. Buna alk olmayan Dou Alman halk oylarn Demokratik Sosyalizm Partisine verme eilimi gstermilerdir.57

Son olarak, Dou Almanyadaki iktidara ynelik eylemler yapan Bat yanls sivil toplum, birlemeden sonra zellikle evre ve kadn haklar konularnda ikileme dmlerdir. Dou tarafnn kadnlar sosyal hayata adapte olmakta ve haklarn savunmakta sknt yaamlardr. Az gelimi teknoloji, devlet-halk ilikisi, konuya hakim uzman saysnn az oluu gibi hususlardan tr Dou Alman halknda evre bilinci de gelimemitir. Bu itibarla, blgeye akan sivil toplumun abalar 1993ten sonra meyvelerini vermitir. Yine Dou Alman tarafnda yabanc dmanl ve rklk gibi eilimlerin Batya oranla daha fazla olduu gzlemlenmitir.58

Btn

bu

sorunlar

nda

politika

konusunda

da

birtakm

uyumazlklarn yaanabilecei sorusu akla gelebilir. 1960lardan beri sregelen eitli ticar ve kltrel ilikilerin bu alanda yaanabilecek skntlarn almas hususuna yardmc olduu sylenebilir. Yine de yukarda aklanmaya allan

Sperling, op. cit., s. 23. Mc Kenzie, op. cit., s.73. 58 Alice Cooper, Social Movements in the Federal Republic, Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn? iinde, der. James Sperling, Manchester University Press, 2004, s.211.
57

56

42

birleme sanclarnn Alman d politika karakterinde yeniden dzenlemelere gidilmesine neden olduu iddia edilebilir. Aada bu dzenlemelerin ne olduu ve Alman d politikasnda zaman iinde bir deiimin olup olmad masaya yatrlacaktr.

2. Genel Bir Deerlendirme: stikrar m? Deiim mi?

Souk Savan sona erdii dnemde bahsi geen kayglar ve beklentilerin yan sra dikkati eken baka bir husus, Almanyann birlemeden sonraki d

politika dsturunun Bonn Cumhuriyeti ekseninde mi devam edecei yoksa ngiltere ve Fransa gibi byk glerin kendilerine zg yaklamlar gibi mi ekillenecei olmutur. Bu konuda uluslararas ilikiler teorisi gz nnde bulundurularak eitli aratrmalar yaplmtr. Realist, neo-realist, kurumsalc, davransalc, faydacliberal, konstrktivist modeller ne srlmtr. Burada modeller bir kenara braklp tarihsel geliim erevesinde bir analiz yaplmaya allacaktr.

Berlin Duvarnn yklmasyla beraber sadece Almanyann birlemesi ve Sovyetler Birliinin dalmas gereklememi, ayn zamanda ABDnin de dnyadaki tek sper g haline gelmesiyle bu devletin Avrupadaki koruyucu emsiye rol sona ermitir. Souk Sava sonras g yaps deimese bile devletler kendi gvenlik alglarn tesis etmeye balamlardr. Byle bir ortamda, Almanya da tehdit unsurunun ortadan kalkmasyla kendine gvenen politikalar izlemeye meyilli olmu ve Avrupa g hiyerarisinde yeri olduuna vurgu yapmaya balamtr. Bu durum 1990dan sonra Alman d politikasnn Bat gvenlik ve savunma

43

deerlerinden ayrld eklinde yorumlanmamaldr. Sadece gvenlik meseleleri ve asker sorumluluk alma konusunda deiiklikler grlmektedir. Sebastian Harnisch bu durumu gelitirilmi devamllk kavramyla aklamaktadr.59

2002 ylnn Bahar ay itibaryla altm binin zerinde Alman askeri dnya zerinde konulanm durumdadr. Almanyann Avrupa ok Tarafl Acil Mdahale Gc oluturulmas konusunda nc giriimleri olmutur. Bu tarz giriimlerin Uluslararas Para Fonunun (IMF) lideri konumuna ykselmek ve Birlemi Milletler (BM) Gvenlik Konseyinin daim yeleri arasna katlmak iin sarf ettii abalar olduu iddia edilmektedir.60 Bu durumun yeniden dnya gc olarak ykselen bir Almanyaya iaret olup olmad tartlan bir husustur. Almanyann son zamanlarda ulusal karlarn elde etmek iin yumuak politika yntemleri olan ok tarafllk, ibirlii, kurumsallama, sorunlarn bar yollardan zm gibi aralar Souk Savatan beri kulland bir gerektir. Ancak, yeri geldiinde asker mdahaleyi de ngren sert politika yntemlerini de kullanmas gereklilii zerine de tartmalar srmektedir. Kaiser, ihracat devi, refah devleti ve piyasa belirleyicisi bir Almanyann kresellemenin olumsuz etkilerinden kendisini korumak iin ncelikle yumuak politika aralarnn nemini savunurken, gerektiinde asker mdahaleden de kanlmamas gerektiini ne srmektedir.61 Buna karlk, Harnisch de Almanyann uluslararas rgtlerdeki etkinliine atfta bulunarak Alman d politikasn sivil g olarak nitelendirmektedir. Almanyann bar yollar esas alan Almanya Politikasnn baarsnn yeni sorunlara kar dayanak ve gven tekil
59 60

Harnisch, op. cit., s. 50. Berger, op. cit., s. 176. 61 Karl Kaiser, Die neue Weltpolitik: Folgerungen fr Deutschlands Rolle, Die Europische Sicherheits und Verteidigungspolitik iinde, der. Hans-Georg Ehrhart, Nomos Verlagsgesellschaft, 2002, s. 603.

44

etmesinin, Alman Merkez Bankas sisteminin AB boyutuna tanmasnn ve MDAnn demokratikletirilmesine katkda bulunmasnn Souk Sava

sonrasndaki d politikasnda devamlla neden olduunu sylemektedir.62

Otte ise, Harnischin dncesiyle ilikilendirilebilecek bir tahlil yaparak, oulculuk, oktarafllk, demokrasiye yaplan atf, saldrmazlk, Batyla

btnleme, statkonun devam gibi kavramlarn Alman d politikasnda nemli yer tuttuunu savunarak Almanyaya orta g yaktrmasn yapmtr.63 Yine ayn eksende, Schllgen, Almanyann Souk Sava sonras bir gecede ykselen bir orta g olduunu belirtmektedir.64 Hyde-Price da Almanyann benzer vasflarn gz nnde bulundurarak, bu lkenin Avrupa btnlemesinin itici gc olduunu, ABDnin savunma emsiyesine snmakla kalmayp, ayn zamanda Amerikan deerlerinin savunuculuunu yaptn ve 1990l yllarda Dou ile Bat halklar arasndaki uurumun kapatlmas iin kpr ilevi grdn ne srmekte ve Alman d politikasnn devamllk arz ettiini sylemektedir.65

Grld zere, bu konuda alan akademisyenler, temel deerler dikkate alndnda Alman d politikasnda Souk Sava kltrnn devam ettiini dnmektedirler. zellikle 1998 ylna kadar sren Helmut Kohln anslyelii dneminde bu duruma ballk olduu grlmektedir. Ancak, yukarda da bahsi geen d politika dsturunda gvenlik perspektifi farkllamasnn zellikle Gerhard Schrderin iktidara gelmesiyle ve kendisinin iktidar dnemindeki Kosova Krizi ile

62 63

Harnisch, op. cit., s. 51. Otte ve Greve, op. cit., s.14. 64 Schllgen, op. cit., s.201. 65 Hyde-Price, op. cit., s.46.

45

balad sylenebilir. Souk Sava esnasnda ngiltere ve Fransa gibi devletler, ABD ile gvenlik konusunda fikir ayrl yaam olsalar da Almanya bu gibi ihtilaflardan kanmtr. Hatta Falkland Krizi gibi konularda kurulan Bar Gcne girmeyi dahi reddetmitir. Helmut Kohl dneminde de Krfez Sava iin sevk edilecek birliklerin iinde Alman askerlerinin yer almas fikrine Alman kamuoyunun da etkisiyle olumsuz yaklalmtr .

Ne var ki, 1999 ylna gelindiinde kamuoyunun Kosova Krizine mdahale edilmesi ynndeki destei de artmtr. Almanya bu dnemden itibaren BM Yugoslavya Bar Gcnde, NATOnun Kosova Krizi srasnda Belgrad bombalamas grevinde ve Afganistandaki, Kosovadaki, Makedonyadaki Kara Bar Glerinde grev almtr. Scott Erb, Almanyann Schrder dneminde potansiyel gcn hedeflerine ulamak iin kullanan bir devlet kimliine brndn; yani Schrderin ulusal karlara daha fazla gndermede bulunduunu sylemektedir.66 Christian Hacke de Schrderin Bonndan farkl bir Berlin yaratma abasna girdiini iddia etmektedir. Bunu da ABD nfuzundan kurtulma isteine balamaktadr.67 Berger, o zamana dein Alman kltrnn bir paras olan antimilitarist deerlerin Afganistan Savayla birlikte anmaya baladn dnmekte, insan haklarna yaplan atfn ikinci planda kaldn vurgulamaktadr.68 Burada mesele Almanya-ABD ilikilerini irdeleyerek incelenmelidir.

Erb, op. cit., s. 210. Christian Hacke, Challenges for German Foreign Policy at the Beginning of the 21st Century, European Review, C. XIII, Say. 4 (2005), s.543. 68 Berger, op. cit., s. 191.
67

66

46

Almanyann 1999dan itibaren cereyan eden olaylar dikkate alndnda Kosova Krizi esnasndaki taahhtlerini yerine getirmesi, 11 Eyll olaylarn ve terr lanetlemesi, Afganistan ve Balkanlarda kurulan dzenin bir paras olmas ve ABDyi Irak Savandaki tutumundan tr eletirmesi sonucunda d politikada kendisine gven alad sylenebilir. Bununla beraber, 1997 ylnda alnan bir kararla iktidardaki Alman Sosyal Demokrat Partisi, NATOyu Avrupa gvenlii iin vazgeilmez olarak grdn vurgulamasna ramen bu ittifakn yapsnda birtakm deiikliklere gidilmesi gerektiini belirtmi; ABDyi ise Avrupay kendi stratejilerinin yrtme sahas olarak grmekle eletirmitir.69 Ayn dnemde, Almanya nkleer silahlarn kstlanmas meselesinde, bu tr faaliyetlerin bar amalara hizmet ettii srece barndrlmasn savunarak NATOlu mttefikleriyle uyumazla dmtr. Yine Kosova Krizi esnasnda savan geniletilmemesini savunarak mttefikleriyle anlamazlk yaam ve bu konuda Rusyayla karlkl zm nerilerinde bulunmutur. Ksacas, Harnischin tabiriyle bu dnemde Almanyann NATO algs kader topluluu rolnden ama topluluu rolne dnmtr.70

Her eyden nce, Almanyann bu konudaki politikalar ve Schrderin deiime ynelik tutumu eletiriye uramtr. lk eletiri konusu Almanyann Fransayla olan ilikileri zerinedir. zellikle Souk Sava esnasnda gvenlik konularnda ABDden ayr grler savunan Fransann, Souk Savan ardndan oluan dnya dzeninde ABDnin Avrupay hiyerarik olarak dk bir konuma yerletireceini ve Avrupann pazarlk gcnn arttrlmas gerektiini dnd
69 70

Otte ve Greve, op. cit., s. 199. Harnisch, op. cit., s.39.

47

iddia edilmitir. Bunun da Fransann Avrupa btnlemesi araclyla ortaklk kurduu Almanyaya kaymasna neden olduu ileri srlmtr. Yine Almanyann Avrupa gvenlii iin Fransa, Rusya ve inle grmeler yapmas da eletirilmitir. Bylece, Almanya, Paris ve Washington arasnda denge ilevi gren bir konumdayken bir anda ABD ile kar karya gelme riski konusunda uyarlmtr. Bu halde ABDnin Avrupadan desteini ekebileceini belirten Christian Hacke, Almanyann ABD ile ilikilerini dzeltmesi gerektiinin altn izmi; Schrder hkmetinin bu hamlesini NATOyu zayflatc ve asker eksenden uzaklatrc olarak nitelemitir.71 Haftendorn ise bu konuda unu sylemektedir: Almanya iin Avrupa btnlemesi konusunda Fransann, Avrupa gvenlii konusunda da ABDnin nemi aktr. kisinden birine kaymak, dierini kstrecektir. Bu yzden, iki ortakla da iyi ilikiler kurmak gerekmektedir.72

Eletiriye urayan dier bir konu da Almanyann Irak Sava esnasnda ABDye muhalif bir politika izlemesidir. 11 Eyllden sonra Bizimle olmayan bizim dmanmzdr sloganyla hareket eden ABDnin Irak Savana ilikin tutumunu reddeden Almanyann ABDnin tepkisini ekeceinden endie

duyulmutur. Bu itibarla, Almanyann Fransa ile ilikilerini geveterek ABDye biraz daha yaknlamas tavsiye edilmektedir.73

Transatlantikin te yannda, ABDnin Almanya algsnn ise Canbolata atfta bulunularak u ekilde olduu sylenebilir: Souk Savan sona erdii bir

71 72

Hacke, op. cit., s.546. Helga Haftendorn, Sicherheitspolitik im strategischen Dreieck Berlin-Paris-Washington , Politische Vierteljahresschrift, C. XLV, Say. 1 (Mart 2004), s.3. 73 Ibid., s.6.

48

ortamda sadece Avrupa iinde ekonomik dengelerin saland bir refah blgesi ya da devleti olmak yetmez; dnya meseleleriyle ilgilenen bir g olarak ortaya kmak gerekir. Bu yzden AB ortak bir savunma nosyonu gelitirmek istemektedir. Bu da ABDnin karlarna aykr bir durum oluturmaktadr. ABDnin AB algsnn Almanya ve Fransa olduu gz nne alnrsa, bu iki devletin gerekletirmek istedii EPB ile siyas homojen ortam, ortak bir d politika ile de talandrlrsa bu durum ABD iin sorun tekil edebilir. u durumda, NATOya yeni katlan eski Dou Bloku lkelerini taraflar kendi yanlarna ekmek isteyeceklerdir. Bu da kendi gvenlik meselelerini kendi ats iinde zmek isteyen AB ile NATOnun mevcudiyeti arasnda ikileme neden olmaktadr. Sorun da bu eksende tezahr etmektedir.74

Son olarak, Peters, 2001 ylnda Alman d politikasn inceleyen akademisyenlerin dncelerini gruplayan bir alma yapmtr. Buna gre, Almanyann daha iddial bir d politika izlemesini savunan akademisyenler Michael Grossheim, Kralheinz Weissmann, Rainer Zitelmann, Arnulf Baring, Gregor Schllgen ve Hans-Peter Schwarzdr. Bu akademisyenler, Bat ittifakna mevcut haliyle bal kalnmamasn, Avrupa btnlemesinin ve genilemesinin daha ileri gitmemesini tavsiye ederlerken, bunun yerine Doudaki komu devletlerin istikrar iin almalar yaplmas gerektiini savunmaktadrlar. Mevcut d politikada devamll savunanlar ise iki ayr grupta toplanmlardr. Helga Haftendorn, Karl Kaiser ve Gerd Langguth, 1990l yllarn banda Almanyann gcnn fazla artmadn ve Almanyann uluslararas toplumun rgtlerine angaje olduunu

74

Canbolat, op. cit., s.181-182.

49

dnmektedirler. Politika nerileri ise Avrupa btnlemesinin srdrlmesi, genilemeye ve derinlemeye nem verilmesiyle NATO eksenli transatlantik ilikilerin iyiletirilmesidir. Dier gruba mensup Hans Maull, Dieter Senghaas ve Albert Statz ise karlkl bamlln giderek artt bir dnyada lkelerin artk kendilerine dorudan ynelik olmayan tehditlerle uramak zorunda olduunu; bunun zmnn ise daha sivil bir g olmaktan getiini ne srmektedirler. nsan haklar, demokratikleme, d insan yardm gibi aralar sivil gce vesiledir.75

Toparlanacak

olursa,

Alman

politikasnn

1960lardan

itibaren

birlemeden sonra da sregelen zellii devamlldr. ABD ile ittifak yapmas, Avrupa btnlemesi ile Merkez ve Dou Avrupa lkelerine (MDA) yaknlamas buna rnektir.76 Almanyann ekonomik baars ve kapasitesi sorunlarnn stesinden gelmesini salamtr ve Yeni Dnya Dzeninde gvenlik meseleleriyle ilgilenilmesi hususunda Almanyay tevik etmitir. 1998e kadar bu konudaki tartmalar asgar dzeyde seyretmitir. Ancak, ayn tarihten itibaren gvenlik perspektifinde, asker mdahalelerde bulunma, NATO faaliyetlerine katlma, alternatif seenekler zerinde durma gibi deiiklikler yaanmtr. Bunu yaparken anti-militarizm, insan haklar, demokrasi gibi kavramlara ncelik veren Almanyann bu nceliklerini gzard ettii de gzlemlenmektedir. Yine de bu giriimin kkl bir deiim olduu sylenemez. Bu noktada Almanyann geleneksel politikalarnn ngrd sivil bir g olarak m kalaca yoksa zellikle gvenlik
Dirk Peters, The Debate About A New German Foreign Policy After Unification, German Foreign Policy Since Unification: Theories & Case Studies iinde, der. Volker Rittberger, Manchester University Press, 2001, s.31. 76 Avrupa genilemesinin beinci dalgasna mensup lkeler AB terminolojisinde MDA olarak adlandrlmaktadr. Bu lkeler, Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Letonya, Estonya, Litvanya, Malta ve Kbrs Rum Kesimidir. Kimi Trke kaynaklarda bu lkeleri snflandrmak iin Orta ve Dou Avrupa lkeleri terimi de kullanlmaktadr.
75

50

meselesinde NATOlu mttefiklerinin beklentisini karlamak ve taahhtlerini yerine getirmek uruna tavizler mi verecei sorusu akla gelmektedir. lerleyen blmlerde bu soruya ABnin d politikas ile Alman etkisi ilikilendirilerek yant bulunmaya allacaktr.

51

II. AVRUPA GVENLK ve SAVUNMA POLTKASI

A. AVRUPA GVENL: GEREKLEEBLRL ZERNE 1. ODGP / AGSP Fikri Nedir? Ne Deildir?: Dncenin tici Gleri

ABnin kurulu amac ekonomik btnlemeyi salamakt. Dolaysyla d ilikileri uzun yllar ekonomik amalar srtlamtr. Bu vesileyle gvenlik, savunma gibi yksek politika konular yerine, ticaret, ekonomik yardm gibi dk politikalar konusunda giriimlerde bulunulmu; ABnin ekonomik btnlemeye bir adm daha yaklat andan itibaren yksek politika konular gndeme getirilmitir.1 Zaten AB ticaret, ikili yardm, yaptrmda bulunma gibi sivil gce zg d politika nosyonlarna sahiptir. Bu da zamanla gvenlik ve savunma konusunda gelime fikrini tetiklemitir.

ODGP, teorilere dayanlarak aklanmak istenirse iki grup btnleme yaklamnn olduu grlmektedir. Bunlardan ilki, ilevselci / yeni ilevselci teori, ulusal yetkilerin ilgili kurumlara devredilerek btnlemenin salanabileceini savunmaktadr. Bu meyanda, hedeflerin takibi ve yrtlmesi de kurumlarn inisiyatifine braklmaktadr. Dier yaklam ise hkmetlerarasclk olarak bilinmektedir. Hkmet karlarnn, pazarlklarn n plana karld bir

Michael E. Smith, Europes Foreign and Security Policy: The Institutionalization of Cooperation, Cambridge University Press, 2005, s.6.

52

yaklamdr. levselci grn aksine, hedeflerin takibini ve belirlenmesini kurumlarn dzgn ileyiiyle ilikilendirmektedir.

levselcilere gre Gmrk Birlii, Tek Pazara gei iin bask oluturacak, Tek Pazar ekonomik birlie vesile olacaktr. de Bu da Birliin daha

demokratiklemesini

salayacak,

demokrasi

ortak

karlarn

domasn

beraberinde getirecektir. En sonunda da ODGP oluacaktr. Buna rnek de Ortak Ticaret Politikasnn yaratlm olmasdr.2

ODGP, AByi Kuran Antlama ile yaratlmtr, ama krk seneyi akn sreyi geen abalar sonucunda oluturulmutur. Avrupa gvenliine ynelik abalardan en nemli ikisi Bat Avrupa Birlii (BAB) ve ASdir. BAB, 1955 ylnda kurulmutur. Amac, Avrupann gvenlii kapsamnda belirlenen grevleri yerine getirmek ve Atlantik ttifaknn Avrupa ayan glendirmektir. BABa ye veya gzlemci statsnde olmak zere tm AB yeleri davet edilmi ve katlm gnlllk esasna balanmtr. ABye ye olmayan NATO yeleri de ortak ye statsnde birlie kabul edilmilerdir.

BABn ODGPye en deerli katks 1992 ylnda kabul edilen Petersberg Grevlerinin hazrlanmasdr. nsan yardm, arama-kurtarma, barn korunmas gibi grevlerin yan sra, kriz ynetiminde g kullanma yetkisi de grevlerin kapsamnda tutulmutur.

Philip H. Gordon, Europes Uncommon Foreign Policy, International Security, C. XXII, Say. 3 (K 1997-1998), s.78.

53

kinci olarak, 1950li yllardaki baarsz AST ve 1960l yllardaki Fouchet Plannn ardndan, ATnin 1969 tarihinde gerekletirilen Lahey Zirvesinde AS projesi gndeme getirilmi ve proje 1970 ylnda hayata geirilmitir. 1968 ylnda Gmrk Birlii srecine geilmesi Avrupal liderleri gelecek iin konumaya sevk etmi ve proje domutur. Proje, bakanlarn, siyas direktrlerin, diplomatlarn ve ye lkelerin dier d politika aktrlerinin dzenli olarak bir araya gelerek istiarelerde bulunduu ve d politikalarn koordineli biimde yrtmeye altklar bir giriimdir. AT Antlamalarnda resm bir stats olmamtr. ye lkelerin dileri bakanlarnn etkin olduu; kararlarn oybirliiyle alnd hkmetler aras ibirlii sreci olarak dikkat ekmektedir.3

Sz konusu proje Tek Avrupa Senediyle beraber Topluluk Antlamasna dahil edilmitir. 30. Madde 1. Paragraf, Komisyona gvenliin siyas ve ekonomik boyutlarn gzetme grevini verirken, ye lke hkmetlerine de mutabakatn nn tkamamalarn deklare etmektedir.

ASnin ATnin d politika yaklamna byk tesiri olduu sylenemez. Sovyetler Birliinin Afganistan igali ya da ABDnin Grenaday igali esnasnda AT yeleri arasnda koordinasyonun salanmas ve ortak hareket edilmesi olduka g olmutur. Ancak, bunu beyhude bir aba olarak deil; ilerleyen yllarda atlacak admlarn bir tohumu olarak nitelemek mmkndr. Nitekim, Vanhoonacker, yirmi yl sren bu ibirliinin ye lkelerin birbirlerinin d politika ilkelerini tanmalar

Bu dnemde karlalan sorunlar ortaya koyan nemli belge vardr: Lksemburg (1970), Kopenhag (1973) ve Londra (1981) Raporlar.

54

asndan faydal olduunu vurgulamaktadr.4 Smith ise, ASnin uluslararas sorunlar zme kavuturmak iin kurulmadn; aksine bu sorunlarn Topluluun ilerleyiine engel olmasnn nne geilmesi ve ilgili durumlarda Topluluun sesinin duyurulmas amacna hizmet ettiini belirtmektedir.5 Ayrca, temel olarak ABD ile gvenlik konusunda ayn izgide olunsa da yelerin fikir ayrlklar arasnda bir ayrm yapabilmek maksadna hizmet ettii de dnlebilir. Bylece, ODGPnin, ASnin eksiklerinin tespit edilmesi nda yaratlan bir politika olduunu sylemek aklcdr.

AS, Souk Savan sona ermesiyle beraber gzden geirilmitir. Orta Avrupadaki zlme ve ABDnin Avrupadaki rol deiimi Avrupa devletlerinin gvenlik meselelerine odaklanmalar gerektiini gzler nne sermitir. Bununla beraber, Fransz yaklam, tam bamsz bir Almanyann kontrol altnda tutulmasnn yolunun ortak d politika giriiminin glendirilmesinden getiini ngrmekteydi. Almanyann da bu fikre scak bakmas Maastricht Antlamas ile resmileen ODGP fikrini gndeme getirmitir.6

Souk Savatan itibaren Avrupa, gvenliini NATOya teslim etmitir. Souk Savan ardndan Dou Blokunun yklmasyla NATO mttefikleri karlarn ve kendilerine ynelik tehdit alglarn gzden geirmilerdir. Szkonusu dnemde de Avrupa gvenliinden sorumlu rgt NATO olmutur. 1990l yllarn sonuna gelinirken AB, ktann gvenlik meselelerini NATO erevesinin dnda

4 Sophie Vanhoonacker, The Institutional Framework, International Relations of The European Union iinde, der. Christopher Hill ve Michael Smith, Oxford University Press, 2005, s 79. 5 Smith, op. cit., s.4. 6 Bu konu ile ilgili bkz. Blm I.B.3., s.30.

55

zebilecei bir yaplanma aray iine girmitir. ngiltere Babakan Tony Blair ve Fransa Cumhurbakan Jacques Chirac, 1998 ylnda St. Maloda AB ierisinde gvenlik sorunlarna ilikin zerk karar-verme ve asker eylemlerde bulunabilme mekanizmas zerine uzlamaya varmlardr. Bylece AGSP domutur. Bu durum, ABnin siyas iradesinin NATOyu tek savunma ve gvenlik rgt olarak kabul ettii gereinin artk deitiinin bir gstergesi olarak nitelendirilebilir. AGSP, ODGPnin bir devam ve ABnin gvenlik alannda inisiyatif alma isteinin bir sonucu olarak grlebilir. 7

2. Birlik i Kurumsal ve dar Kapasite a. Temel Kurumlar, leyi, Yaplan Dzenlemeler

Maastricht Antlamasnda belirtilen hususlar ve o zamana dein yaplan giriimlerin Yugoslavya Savalar srasnda baarszla uramas karsnda ye devletler ODGP uygulamalarnda yeni dzenlemelere gitmilerdir. Bu dorultuda ODGPnin nasl etkinletirilebilecei zerinde grmeler yaplmtr. Bu

konferanslardan ilki olan Hkmetleraras Konferansta yeler, AGSP

zerinde

kurumsal deiikliklere gidilip d politika ibirliini gelitirme amacn ilk defa telaffuz etmilerdir.8 Ancak, o dnem para politikasna odaklanld iin ODGPye gereken nem verilmemitir. Parasal birlik projesinin sorunlar yaad bu dnemde

nar zen, ESDP-NATO Relations: Considerations On The Future Of European Security Architecture, Milletleraras Mnasebetler Trk Yll, C.XXXIII, 2002, s.232. 8 1996-1997 yllarnda cereyan eden bu konferans ABnin MDAye olan genileme srecini tetikleyen konferans olmasyla birlikte, ortak d politika kavramnn telaffuz edilmesinin altnda yatan temel sebep de bu genileme eksenidir. Bu genileme NATO AB ilikilerini etkileyen bir husustur. Bkz. Blm II.B.2.b.i., s.74.

56

d politika konusunun Avrupa btnlemesinin en mit verici kolu olduu dnlmtr.

Konferansn sonucunda imzalanan Amsterdam Antlamas ile ODGPnin bana bir Yksek Temsilci atanmtr. Bu grevi stlenecek kiinin tannm bir politikacdan ziyade bir brokrat olmasna zen gsterilmitir. AB organlar ile savunma rgt ilevini gren BAB birletirilmemitir. Fransa, Almanya ve ngiltere gvenlik meselelerini ABden uzak tutmak maksadyla bu trde birlemeye kar kmlardr. Ayrca, Avusturya, Danimarka, Finlandiya, rlanda ve sve, BAB yesi olmadklar iin bu rgt ODGPnin iine dahil etmek konusunda isteksiz davranmlardr. Tam birleme yerine glendirilmi ibirliine karar verilmitir. D politikann uygulanma safhas iin kararlarn oyokluu ile alnmas ngrlrken, hayat kararlar iin oybirlii esas srdrlmtr. Bunun dnda, Petersberg Grevleri, Antlamaya dahil edilmitir.

Taslak Anayasal Antlama ise, ABnin nc lkelerle ilikilerini tekil eden dier alanlar olan ticaret ve ibirlii politikalarndan ziyade AGSPye ynelik gelimeleri iermektedir. Konu, III. Blm V. Balkta yer almaktadr. ABnin uluslararas rgtlere katlma ve anlama yapma yetkisine sahip olduu belirtilirken, ABnin stunlu yapsnn tamamen terk edilmediinin alt izilmitir. ye devletlere bir d politikann empoze edilemeyeceine hkmedilmektedir; ancak temel amacn karlkl ibirlii ve dayanma ruhu iinde sorunlara ortak bir zm bulmak olduu grlebilir.9 ye devletlere d politika kararlarn veto etme hakk verilmitir. Yine
9

Taslak Anayasal Antlama, III. Blm 294. Madde; Bkz. <http://europa.eu/constitution/en/lstoc1_en.htm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

57

Vanhoonacker, lkelerin ulusal karlarn n plana alan bu tutumlar nedeniyle sz konusu politikann hkmetler aras zelliinin devam ettiini dnmektedir.10

Anayasada grlen en byk deiiklik bir AB Dileri Bakanlnn ihdas edilmesine ilikindir. Bu makamn grevi Avrupa Komisyonu D likiler Genel Mdrl ve ODGP Yksek Temsilcisinin grevlerini kendi bnyesine toplayarak ABnin d ilikilerinde devamll salamaktr. Ayrca iki kurum arasnda kmas olas ihtilaflarn nne geilmesi asndan da faydaldr.11 Dier taraftan, ilgili bakann yeni anayasal dzene gre seilmesi ngrlen AB Bakan ile ihtilafa dmesi durumunda yeni sorunlara yol aabilecei de dnlmektedir. Keza AB Bakan, Birliin karlarnn ne olduunu tespit eden ve buna uygun stratejiler belirleyen bir otorite olarak tasarlanmtr. stelik, atanmas dnlen dileri bakannn Birlik ruhunu ne lde yanstabilecei sorusu da akllara gelmektedir. Bu bakmdan ilgili bakann Komisyon yeleri arasndan seilmesi tavsiye edilmektedir.

b. craatlar, Eksiklikler ve Yaplmas Gerekenler

Ksaca belirtmek gerekirse, AS altnda gelitirilen kurumsal mekanizmann daha geni bir ereve iinde sunulmas ODGPdir. Bu bakmdan Maastricht buna yer verdii iin nemlidir. AByi Kuran Antlamann beinci balk ikinci

stununda kendine yer bulan ODGP grevleri ve hedefleri unlardr:

10 11

Ortak deerlerin, temel karlarn, bamszln, Birlikin btnlnn

Vanhoonacker, op. cit., s.84. Ibid.

58

korunmas ve her adan gvenliin glendirilmesi; Bar ortamn muhafazas ve uluslararas gvenliin BM artnn ilkeleri, Helsinki Niha Senedi ve Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Paris art uyarnca korunmas; Blgesel ve uluslararas ibirliinin tevik edilmesi; Demokrasinin, hukuk devletinin, insan haklar ile temel hak ve zgrlklerine saygnn gelitirilmesi, pekitirilmesi.12

Amsterdam Antlamasnda aklanan ODGP hedefleri ise:

Demokratik ilke ve kurumlarn tesisi; Blgesel istikrarn salanmasyla ekonomik btnlemenin salanmas; htilaflarn nlenmesi ve zm; Acil durumlarda dier uluslararas aktrlerle koordinasyonun salanmas; Uyuturucu trafii, insan ticareti, iltica gibi sorunlar nlemek iin uluslararas ibirliinin artrlmas;

Ynetimin iyiletirilmesinin tevik edilmesi.13

AB, dnyann en byk ekonomik fon salayc rgtdr. Ancak, 1990l yllarda Avrupann grd bir gerek de diplomatik gcn ve ekonomik silahn ancak asker bir gle desteklenmesi halinde baarl olacadr. Bu da, AByi

AByi Kuran Antlama (Konsolide Edilmi Metin) iin bkz. <http://europa.eu.int/eur-lex/lex/en/treaties/dat/12002M/htm/C_2002325EN.000501.html>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). 13 Amsterdam Antlamas iin bkz. <http://europa.eu.int/eur-lex/lex/en/treaties/dat/11997M/htm/11997M.html#0001010001>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

12

59

Maastricht Zirvesinde temelleri atlan ODGPyi glendirmeye sevk etmitir. Alman eski anslyesi Gerhard Schrderin szleri buna ne kadar nem verildiini gsterir: AByi mterek bir savunma politikas ile tamamlamaktek Avrupa paras kadar nemlidir 14

AB, kendini kresel olarak ispatlamaya almaktadr. Avrupa Komisyonu Dileri Eski Yksek Komiseri Chris Pattenn ve Avrupa ODGP Yksek Temsilcisi Javier Solanann Ortadou turu ile ye lkelerin dileri bakanlarnn dnyann kilit yerlerine yaptklar ziyaretler bu ekilde yorumlanabilir.15

Maynlarn temizlenmesi, nkleer silahszlanma, kitle imha silahlarnn yok edilmesi gibi konularda ortak eylem ve ortak konum alnmakta sknt yaanmamasna ramen gvenlikle ilgili meselelerde pek ok AB yesinin ODGP ve AGSPye pheyle yaklatklarn belirtmekte fayda vardr. yeler arasnda halen uluslarst kurumun ulusal mekanizmay snrlayaca fikri yaygndr. Dier taraftan, BABn da ODGPyi dikkate almakszn harekete getii durumlar vardr. 1997 ylnn Mays aynda BAB lkeleri, PHARE yardmndan fon almak suretiyle ok Uluslu stiar Polis Unsuru ad altnda bir oluuma giderek Arnavutluktan talyaya snan mltecileri kontrol ve gvenlik altnda tutmay amalamtr.16

Europe: The Issues, BBC, 3 Haziran 1999, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/euros_99/europe/358819.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 15 Steven Everts, Analysis: Europes Global Gamble, BBC, 23 Mart 2001, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1237795.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 16 Ekonominin Yeniden Yaplandrlmas in Polonya ve Macaristan Yardm (PHARE / Poland and Hungary Aid for Restructuring the Economy): lk defa 1989 ylnda Merkez ve Dou Avrupa lkelerinin demokrasi ve pazar ekonomisine geilerini kolaylatrmak iin salanan bir yardmken; 1997 ylndan itibaren aday lkelerin katlm srecini destekleme amacn tamaya balamtr.

14

60

Ancak, son zamanlarda, ABnin ekonomik kaynaklarn siyas bir ara olarak daha sk kullanmaya balad grlmektedir. Bununla beraber, ABnin gven arttrc nlemlere de bavurmas AGSPnin hayata geiriliinin ilk admlardr.17

AB, AB Antlamas ve Taslak Anayasal Antlama ile tm faaliyet alanlarn tek bir kurumsal at altnda toplamak istemesine ramen bunun imdiye kadar amacna tam anlamyla ulaamad grlebilir. ABnin uluslararas ilikileri balca Ortak Ticaret Politikas, Kalknma ve birlii Politikas ile AGSPden olumaktadr ve bunlardan yeler aras uyumlamann en zor yaand alann AGSP olduu sylenebilir. Esasen, d politika ile savunma ve gvenlik konular devletin kendi egemenlik alanna girmektedir. Bu itibarla, ye lkeler bu konudaki yetkilerini paylamakta isteksiz davranmaktadrlar. Bu durumun sz konusu politikann kurumsal geliimini olumsuz etkiledii aktr. Yukarda da anlatld gibi ve ilerleyen blmde de detaylar vurgulanaca zere yeler arasndaki fikir ayrlklarnn ODGP / AGSPnin nndeki byk bir engel olduu yargsna varlabilir.

Bu eksende, ODGP / AGSPnin temelindeki eksikliklerin sebepleri yle sralanabilir: ncelikle, ierii ok geni kapsaml tutulmutur. Uzun vadeli ekonomik yardmlar, kriz ynetimleri, askeri mdahaleler gibi alt balklar btn olarak ayn anda koordine etmek zordur. Bununla beraber, ye lkelerin AGSPnin ieriinin ne kadar kresel ve asker olduu gibi sorulara verdikleri cevaplar ile

ok Uluslu stiar Polis Unsuru (MAPE / Multinational Police Advisory Element): 1997 ylnda Arnavutluk polisi iin tavsiye ve eitim amal AGT ve BAB ibirlii dahilinde hayata geirilen proje. Grevini 31 Mays 2001 tarihinde tamamlamtr. 17 Everts, op. cit.

61

birlemeye olas katklar zerine dnceleri farkldr. Gordon, AGSPnin asker bir saha olduunu, ABnin buna odaklanmas gerektiini yazmaktadr. Ayrca, yelerin gerekten AGSP fikrini isteyip istemediklerini de sorgulamaktadr. Buna gre, lkelerin kendilerini ne kadar kresel grdklerinin de cevabn vermeleri gerektiini dnmektedir.18

Uzun vadede ortak d politika arzusunun gereklememesi de olasdr. Bu politika bilincinin ye devletlerde yerlemeyecei ynnde dnceler hakimdir. Bu grn savunucularna gre, ncelikle, Souk Sava dneminde AB yelerinin ortak dman olarak grd Sovyetler Birliine kar ortak politikalar izlenebiliyordu. Halbuki, gnmzde yeleri ortak adm atmaya sevk eden bir tehdit sz konusu deildir. Ayrca, gelecekte otuz yeye yaklamas beklenen AB ierisinde yelerin tmn memnun edecek bir d politika yaratmak son derece g olacaktr. Yine, istihbarat elde edilmesi ve deerlendirilmesi srecinin ulusal ykmllk altnda olmas da dikkat ekici bir noktadr.Bu sebeplerden tr, AB yelerinin karlarnn ODGP / AGSPde ayn noktada kesiecek gibi grnmedii ileri srlebilir.

AByi oluturan lkelerin tarihi, gelenekleri, olaylara bak ve karlar ODGP / AGSPnin ilemesinin ne kadar zor olacana baka bir kanttr ve bunun ileyeceini savunanlar 1990l yllarda yanlmlardr. Son olarak, her ne kadar yeler aras siyas snrlar kaldrlacak olsa da, sosyal ve kltrel snrlarn

18

Gordon, op. cit., s.82.

62

kaldrlmas sreci, bir baka sknt yaratan meseledir.19 Halbuki ABnin ekonomik ve sosyal kapasitesi, ABDyi yegne sper g olarak brakmayacak bir potansiyele sahiptir. Ancak, bu potansiyel, gl bir d politika uygulanmazsa hayata geirilemeyecek ve AB, ABDnin NATO mttefiki olarak, ikinci planda kalan basit bir aktr konumundan kurtulamayacaktr.

Tespit edilen eksikliklerin giderilmesi kapsamnda zm nerilerinde bulunan bilim insanlarndan Gordon, Ortak Ticaret Politikasn ve EPByi gz nnde bulundurarak salkl bir ODGP / AGSPnin salanmas iin yaplmas gerekenleri u ekilde sralamaktadr:

Ortak eylemlerin getirisinin ulusal egemenlik veya itibar kaybnn yarataca maliyetlerden fazla olmas;

Hkmet tercihleri ve ulusal kar alglarnn ye lkeler arasnda yaknlamas;

AB iindeki sz sahibi lkelerin belirli karlarn gerektiinde koruyabilecekleri bir durum olumas. Bunun da yolu ekince (opt-out) mekanizmas ile mmkn olabilir.20

Bu fikirlere paralel olarak Smithin zm nerileri ise kurumsal yapnn glendirilmesine yneliktir. Brokratlar ve diplomatlar tek vcut halinde, koordineli hareket etmeye tevik etmek (elit tabakann sosyalizasyonu), ye lkelerin ilgili bakanlklarnda bu iten sorumlu daim memurlarn atanmas suretiyle ulusal
Ortak d politikann uygulanmas konusunda Balkanlar dikkate alnrsa, bu hususta, Balkan devletlerinin ounun Ortodoks olmas bu argman destekler niteliktedir. 20 Ibid., s.82-3.
19

63

politikalarn uyumlatrlmas, d ilikilerden sorumlu ulusal kurumlarn buna gre yeniden yaplandrlmas, ulusal anayasalarda ODGP / AGSPnin uygulanabilmesine ynelik deiikliklerin yaplmas ve kamuoyunun ODGP / AGSP konusunda bilgilendirilmesi bu neriler arasndadr.21 Major ve Riecke de d politikadan tr ABnin bir organna kar sorumlu olmas gerektiini ne srmekte ve bu organ da Avrupa Parlamentosu olarak tespit etmektedirler.22

Dover, eksiklikler arasnda da belirtildii zere, Avrupa lkelerinin Souk Sava esnasndaki ortak dmana kar daha koordineli almasna atfta bulunarak olas bir sava durumunda ya da Avrupann gvenliine ve karlarna kar beklenmedik bir saldr yahut tehdit halinde ortak bir gvenlik politikasna ulalabileceini savunmaktadr. Bu ortak politikann baars iin ek mal kaynaklara ihtiya duymamas ve kendi kendine yetebilmesi gerektiinin de altn izmektedir.23

B. AB YELERNN GZNDEN ODGP / AGSP: ULUSAL IKARLAR BRLN DEERLERNE KARI

1. ODGP / AGSP Yanllar ve Kartlar

Konuya girmeden nce ODGP / AGSPye ilikin almalarda ye devletlerin ulusal d politikalaryla ortak d politika yaratma giriimleri arasndaki balantya atfta bulunan Avrupallatrma (Europeanization) kavramna da aklk getirmek
21 22

Smith, op. cit., s.59. Claudia Major ve Henning Riecke, Der erste Schritt vor dem zweiten: wie steht es um die strategische Entwicklung der EU?, Internationale Politik, C.LXI, Say.3 (Mart 2006), s.97. 23 Robert Dover, The EU and the Bosnian Civil War 1992-95: The Capabilities-Expectations Gap at the Heart of EU Foreign Policy, European Security, C. XIV, Say. 3 (Eyll 2005), s.299.

64

gerekmektedir. Ulusal d politikann Avrupallatrlmasyla anlatlmak istenen hususun ye lkelerin herhangi bir ulusal d meselesinin zmne ynelik karar alma srecinde hadisenin ABnin d politika dinamiklerini ne lde etkileyeceinin dikkate alnmas olduu sylenebilir.24 Avrupallatrma kavram sadece d politika iin deil, devleti ve Topluluu ilgilendiren her tr mesele iin uyarlanabilir. AGSP asndan ele alndnda, bilhassa birinci stunun kapsamna giren konulardan farkl olarak, AB, ye devletleri i hukukta Birlik mevzuatna uygun dzenlemeler yapmaya zorlamamaktadr. AB, yalnzca, AS / ODGPye katlm sonucunda ye devletlerden ykmllklerini yerine getirmesini beklemektedir.

Wong, ulusal politikalarn nasl Avrupallaaca zerine bir alma yapmtr. Buna gre, ABnin taleplerine uygun olarak tepeden inmeci bir yaklamla ulusal siyasalarn yaknlatrlmas, ulusal tercihler ve modellerin tabanda yaylmas ve ulusal karlar ile ulusal kimliin yeniden yaplandrlmas yoluyla Avrupa karlar yaratlacaktr.25

Bu analizin nda ABnin ortak bir d politika dsturuna sahip olup olmad tartlmaktadr. Klasik gre sahip olanlar ABnin bir d politika aktr olmadn ne srmektedirler. Buna karn, idealist Avrupaclar da bir ulus devlet kadar olmasa da bir d politika kltrnn var olduunu savunmaktadr.26 Yazar ise

Smith, op. cit., s.58. Reuben Wong, The Europeanization Of Foreign Policy, International Relations of The European Union iinde, der. Christopher Hill ve Michael Smith, Oxford University Press, 2005, s.141. 26 Nitekim bir dnem AB Komisyonu D likilerden Sorumlu yelik grevini stlenen Chris Patten da ABnin 1954 ylndaki baarsz AST giriiminin ardndan uluslararas sahnede bir aktr olarak deil, bir yorumcu olarak yer aldn ve Yugoslavya Sava ile beraber aktr rolne gei yapldn belirtmektedir. Bkz. Christopher Patten, The European Union and the World, Europe In The New
25

24

65

ABD, Japonya, in gibi devletlerin denge oluturaca bir dnyada ulus-devletin zayflayacan ve ABnin motor lkelerinin eski smrgeleriyle geni ilikiler iinde olduunu ileri srmekte ve d politikada Avrupallamann neticesinde fikir ayrlklarnn sona ereceini savunmaktadr.27

ODGP / AGSPde yaanan fikir ayrlklar en bandan itibaren var olmutur. Maastricht Antlamasn hazrlayan Hkmetleraras Konferans (1990-91)

esnasnda, bu konuda ngilterenin ban ektii Atlantiki kanat, Avrupann NATO bnyesinde glendirilmi bir role sahip olmas gerektiini savunmutur. D politika nceliklerinin bir st yapya devrine ihtiyatla yaklamlarken Atlantik ttifakna bir zarar gelmesinden endie etmilerdir. Dier taraftan, Fransann savunduu Avrupac kanat ise Souk Savan sonunun bamsz bir Avrupa gvenlik kimliinin yaratlmas iin uygun bir frsat olduunu dnmtr.28 Buna paralel olarak, Fransa, halihazrdaki ASnin glendirilerek daha btnleik ve balayc karakter kazandrlmasn istemitir.

Bu ayrm antlamada u ekilde yer almtr: Maastricht Antlamas ile AB stun zerine kurulmutur. Bunlardan Avrupa Topluluklarndan mteekkil birinci stunda Topluluk kurumlar btnlemi bir zellik gsterirken, ikinci ve nc stunlarn hkmetleraras zellii devam etmektedir. Bu durum, AT bnyesi iinde bir d politika btnlemesini destekleyen lkeler iin hayal krkl yaratrken aralarnda ngiltere ve Fransann da bulunduu yelerin, ulusal d politika

Century: Visions of an Emerging Superpower iinde, der. Robert Guttman,Lynne Rienner Publications, 2001, s.79. 27 Wong, op. cit., s.148. 28 Vanhoonacker, op. cit., s.80.

66

iradelerini Komisyona devretme ynndeki isteksizliklerini gstermesi asndan da nemlidir.

Uygulamada ise ye lkelerin kendi karlarndan vazgeemedikleri grlebilir. Fransann nkleer silah denemeleri yapmas, ABDnin 1996 ylnda Iraka dzenledii hava saldrsna ngilterenin destek vermesi, talyann Arnavutlukta konulandrlacak bar gcnde ABden bamsz olarak grev almak istemesi, ulusal karlar karsnda ABnin arln koymadna rnek olarak gsterilebilir. Ayrca, indeki insan haklar ihlallerine kar ticar kayglar gzetilerek allagelen tepkilerin verilmemesi de olumsuz bir rnek olarak gze arpmaktadr.

2. yeleraras G Dengesinin Salanmas a. Yugoslavya Savalar i. Yugoslavyann Dalma Sreci

Yugoslavyadaki olaylarn patlak vermesinden nce Bat kuvvetleri lkenin btnlnn korunmas taraftar olmulardr. 1991 ylnn banda AB,

Yugoslavyaya ortaklk ve gelecekte tam yelik taahht etmitir. Souk Sava esnasnda Sovyet taraf ile Bat arasnda tampon ilevi gren Yugoslavya, gmrk vergilerinden muaf tutulmutur. Bununla beraber, ABnin buradaki rol madd yardm olmutur. 24 Haziran 1991 tarihinde Avrupa Konseyi, Yugoslavya Federal

67

Hkmetine gerekli altyap yardmlarn yapmas iin 730 milyon Avro tutarnda mal yardmda bulunma karar almtr.29

Ne var ki, 23 Aralk 1990 tarihinde Slovenyada ve 19 Mays 1990 tarihinde Hrvatistanda yaplan referandumlar sonucunda ortaya kan bamszlk istei olaylarn farkl ynde tezahr etmesine neden olmutur. Yugoslavyann toprak btnln savunan ngiltere ve Fransann aksine, nc blmde detaylarna deinilecei zere, Almanya referandum sonular ile iki lkenin bamszln resmen tandn ilan etmitir. AB iinde soruna zm bulmak amacyla eitli konferanslar toplanmasna ramen Yugoslavya iinde etnik sava balam ve blge karkln iine dmtr.30

ABDnin hadiseye bak ise Souk Sava sonrasnda uluslararas dzende dengelerin bozulmamas ve Yugoslavyadaki durumun ktlemesinden duyduu endieyle aklanabilir. Dnyann tek sper gc olan ABD, ayn zamanda dnyada her olan biten hadiseye kararak sz konusu imajn zedelemek istememitir. Bu itibarla, Gomperte gre AB ve benzeri kurumlar sorunlar zmesi iin tevik etmitir.31

Meselenin AB d politikasn ilgilendiren boyutu, ABnin konunun zmnde ne denli etkili olduuna ilikindir. Genel bak as, ABnin baarsz
Avrupa Konseyi Basn Blteni, Signing of the Third EC/Yugoslavia Finanical Protocol and Transit Agreement, Belge No: IP/91/600, 24 Haziran 1991, <http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/91/600&format=HTML&aged=1&lang uage=EN&guiLanguage=en>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007). 30 Daha fazla bilgi iin bkz. Daniela Conversi, German Bashing and the Breakup of Yugoslavia, The Henry M. Jackson School of International Studies, University Of Washington, 1998, s.13. 31 David Gompert, How to Defeat Serbia, Foreign Affairs, C. LXXIII, Say. 4 (Temmuz - Austos 1994), s.41.
29

68

olduu ynndedir. Ancak, Yugoslavyann dalma srecinin patlak verdii dnemde ODGPnin yrrlkte olmad ve son olarak ABnin gerekli dersleri kararak kurumsal dzenlemelere gittii gerekesine snlmaktadr.32

ii. Bosna Sava

Bosna Savann, Maastricht Antlamasnn adeta tatbik sahas olarak tezahr ettii dnlebilir. htilaf alannn coraf olarak ABye yakn olmas, AB yesi devletlere siyas ve ekonomik etkilerinin olmas ve AB iin dorudan gvenlik etkisi bu sava anlaml klmaktadr.

Uluslararas

toplumun

Bosna

Sava

esnasnda

ABden

bu

ii

stlenebileceine ynelik beklentisi olmutur. Ancak, AB bu savata kendisinden beklentilere cevap verememitir. Gordon, bunun sebeplerinin sadece ABDnin gcne dayandrlamayacan dnmektedir. ODGPnin ilan edilmesinin ardndan ksa bir sre getiini; yelerin tarihleri, karlar ve brokrasilerinin olduunu; olaylara farkl alardan baktklarn; bu nedenle de ODGP yaratmann sanld kadar kolay olmadn savunmaktadr.33

Buna karlk, Dover da Bosna Savann altnda yatan sebebi ABnin takip ettii stratejinin etkisizlii ile siyas motivasyonun olmamasna balamaktadr. Yazar, ABnin para ve ekonomik yardmda bulunarak sorunu zebilecei

32 33

Smith, op. cit., s.196. Gordon, op. cit., s.75.

69

dncesi ve bir ekilde ABDnin blgeye mdahale edecei beklentisi ABnin etkin bir d politika izleyememesine neden olmutur demektedir.34

Sava esnasndaki fikir ayrlklarna dnlecek olursa, tartmann ekseninde NATOnun olduu grlr. Dnemin ngiltere Dileri Bakan Douglas Hurd, ABD ile ABnin kurumsal ve istiar ibirliine gitmesi gerektiini savunurken, dnemin Fransa Dileri Bakan Roland Dumas ise ABDnin ABnin pahasna NATOyu geniletmek istediini savunmakta ve ABD ile ibirlii fikrine kar kmtr.35

Bu savan olumlu bir etkisi ise ngiltere ve Fransz hkmetlerini St.Maloda bir araya getirmesi ve Nice Zirvesinde Kurucu Antlamaya dahil edilen AGSP zerine uzlamaya varmalarn salamasdr.

iii. Kosova ve Makedonya Krizi

Kosova Krizi esnasnda, AB, Balkanlardaki istikrarszln kendisini de etkileyebileceinin farkna varm ve bu soruna eilmeye balamtr. Baka bir deyile, Kosova Krizi, ABye, Balkanlarda istikrar olmazsa ABde de istikrar olmaz mesajn vermitir.

Balkanlar sorunlu bir blge olmasna ramen blgenin dzene kavuturulmas

34 35

Dover, op. cit., s.305. Ibid.

70

Avrupallarn

grevidir.

Balkanlarda

yaayan

insanlar da en az bizler kadar Avrupaldr. 36

Kosova Kriziyle birlikte Balkanlarda arabuluculuk yapan AB, zamanla genileme eksenini de blgeye doru kaydrmtr. Makedonyada ise 1990l yllarda ABnin blgede toplad tecrbelerin nda sorunun zmne eildii sylenebilir. te, bu genileme ve sorunlarn zm safhas, ayn zamanda, ABnin temelini oluturan stunlardan ikincisinin, AGSPnin snand bir sahadr. Bu ynyle Balkanlar, AB iin bir ara olarak nitelendirilebilir.

Aslnda, ABnin Balkan snavnn sorusu, yelerinin d politika emellerinin birbirine yaklap yaklamayaca olarak yorumlanabilir. Dnemin AB Dileri Komiseri Hans van den Broek de bir demecinde on be farkl yenin ortak bir politika zerinde uzlamasnn zor olduunu, Kosova Krizi esnasnda ABnin nndeki en byk sorunun bu olduunu sylemitir.37 Makedonya Krizinde de yine AB ierisinde nfuzu olan ngiltere ve Fransann konu hakkndaki grlerinin ayr dt grlmektedir.38 Yine de, ABnin ileri gelen isimleri geen elli ylda pek ok politikann yaknlamasnn zaman ald gibi bu politikann da yaknlaacana ve

Christopher Patten, Almanya Parlamentosu Avrupa leri Komitesindeki Konumas, Berlin, 28 Nisan 2004, SPEECH/04/209, s. 2. 37 Eine Frage der Ehre, Der Spiegel, Say. 19 (4 Mays 1998), s. 149. 38 Makedonyadaki hkmet ile Arnavutlarn mcadelesine, Kosova Krizine mdahale eden ABD karmam, meseleyi ABnin zmesini istemitir. ABnin bu konuyu zmekte kulland ara ekonomik yardmlar, Makedon hkmetine ne srlen tevik de AB yelii taahhd olmutur. Balkanlarda bu olaylarn cereyan ettii dnemde Ortadouda Arap-srail ihtilaf yaanmaktayd. yeler arasnda ise, Fransa, Makedonyadan ziyade Ortadou meseleleriyle ilgilenilmesi gerektiini savunurken, ngiltere de meselenin ABDye braklmas gerektiini savunmutur. Bu fikir ayrlnn ABnin Makedonyaya mdahalesine zarar olduu ynnde endieler dile getirilmitir. Sonuca bakldnda, AB, bugn Makedonyada gvenlii salamtr. Bkz. Barnaby Mason, The EUs Role in Macedonia, BBC, 2 Nisan 2001, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1256788.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

36

71

btnleeceine hemfikirdir.39 Avrupa Komisyonu Eski Bakan Romano Prodinin bu konudaki grleri ABnin inancn yanstmaktadr: Avroyu belli bir dzene koymamz krk be senemizi ald. D politika da zamanla btnleecektir40

Dover, bu ekilde dnmemektedir. ABnin baka aralara bavurmaya muktedir olamamasndan tr ekonomik destekler, mal yardmlarla an kapatmak istediini savunmaktadr.41 Bunun aksine, kimi akademisyenlerin bak as da AB brokratlar gibidir. Nitekim Michael Smith, Yugoslavyann dalma srecinde ve zellikle Bosna Sava esnasnda sadece ABnin deil, dier pek ok uluslararas rgtn durum karsnda ne yapacan bilemediini savunmaktadr. Bunun yan sra, AGSPnin kriz ynetiminden ziyade uzun vadeli ihtilaflarn nlenmesi iin tasarlandna vurgu yapmaktadr.42

b. NATO ve Transatlantik likiler

Souk Sava esnasnda Kuzey Atlantik Sahas (Avrupa-Amerika) gvenlii ve istikrarn NATO salamaktayd. Ayrca, Sovyet tehdidine kar rgtlenmenin ba da NATO ile ABD olmutur. lkelerin egemenlik ilkesi bir kenara braklrsa asker yaplanmas ve btnlemesi ABDnin hegemonyas altnda olmutur.

Gordon, op. cit., s. 86. Chris Morris, The EUs Military Ambitions, BBC, 31 Aralk 2001, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/in_depth/world/2001/review_of_2001/1735223.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 41 Dover, op. cit., s.303. 42 Smith, op. cit., s.196.
40

39

72

Sovyetler Birliinin dalmas ve Souk Savan sona ermesinin ardndan NATO ierisindeki atlaklar gn na km ve ihtilaflar tartlmaya balanmtr. Mttefikleri bir araya getirecek ortak bir tehdit olmad ynnde dnceler ileri srlmtr. Hem Avrupa taraf hem de ABD iin Afrika-Akdeniz ve Avrasya blgesinin gvenliinin ortak kar olduu fikri zerine ibirlii devam ettirilmitir. Dier bir deyile, NATO bu gelimeler karsnda temel ilkeleri ekseninde bir deiime gitmitir. Burada younlalmas gereken sorunlarn ncelikle NATOnun Douya doru genilemesi olduu sylenebilir.

NATO ierisinde iki grubun varlndan sz edilebilir: Bir yandan dnyann sper gc ABD ve te yanda ekonomik ve siyas alanda sz sahibi olma potansiyeline sahip AB ve Japonya. Bu durumun, ABDnin konumunun zayflamasna neden olabilecei ne srlebilir. Bunun yan sra, hem AB hem de ABD iinde transatlantik ibirliine pheyle bakanlar mevcuttur. ABD tarafnda asgar dzeyde g, azam dzeyde yk paylamn isteyenler varken; Avrupada ise tamamen zerk bir gvenlik politikas izlemek isteyenlerden sz edilebilir.43 Btn tartma da bu eksende cereyan etmektedir.

nerilen bir yntem, ABnin siyas olarak btnlemesine yardmc olunarak bu politikalarn NATOya angaje edilmesine yneliktir. Bu ynde atlan admlar AET ile ABD arasnda imzalanan stikrar ve Blgesel htilaflara Kar stiare ve birlii Anlamas (1989), Transatlantik Deklarasyonu (23 Kasm 1990) ile

43

Oliver Thrnert, Zwischen Hoffnungen und Befrchtungen: Die USA und die europische Sicherheits- und Verteidigungspolitik, Die Europische sicherheits- und Verteidigungspolitik: Positionen, Perzeptionen, Probleme, Perspektiven iinde, der. Hans-Georg Ehrhart, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 2002, s.221.

73

Berlin Zirvesi (Temmuz 1994) ve Fransa Dileri Bakan Juppenin yeni bir Transatlantik art teklifidir. (1995)

AB, drt yz milyonu aan nfusu ve sekiz trilyon dolar aan toplam Gayr Safi Yurtii Hasla (GSYH) ile ABDnin mevcut sper g statsne kolayca meydan okuyabilecek bir potansiyele sahiptir. Ancak, nceden de belirtildii gibi, bu gcn diplomatik ve asker kapasiteyle destekleyebildii takdirde hayata geirebilir. Aksi takdirde, ABDnin kk orta olarak kalmaya mahkum olur ve gvenlik meselelerinde sz sahibi olamaz. Dover da ABnin ne BM ierisinde oy hakkna ne de Gvenlik Konseyinde bir koltua sahip olduunu; buna karlk ABDnin daim yelik ve oy hakkna istinaden uluslararas nfuzu olduuna dikkati ekmektedir.44 Keza, Gordon da ABnin ortak d politika araynn zayf olduunu ve bunun deimeyeceini, ABnin ABDye muhta kalacan ne srmektedir.45 Ruhe ise, NATOnun 16 Avrupal yesinin 2003 ylnda savunma harcamalar iin 200 milyar ABD dolar dediklerini; parann ABD ekseninden ziyade ODGPyi gelitirmek iin kullanlabileceine dikkati ekmektedir.46

i. MDAnn NATO yelii ve Hadiseye Bak

1990l yllarn sonu ve 2000li yllarn ba hem NATOnun hem de ABnin genileme sancs ektii bir dnem olmutur. Genilemeyi iine alan devletlerin pek ounun ayn olmas bu iki oluumu bir araya getirmitir. Gvenlik amal bir rgt

44 45

Dover, op. cit., s.300. Gordon, op. cit., s.75. 46 Volker Rhe, Freinander wichtig sein: Die USA und Europa mssen ihr Verhltnis neu begrnden, Internationale Politik, C.LX, Say.3 (Mart 2005), s.64.

74

ile ekonomik hedefler zerine temellendirilmi bir oluumun bu meyanda birbirlerini tamamlamalar beklenmitir. Ayrca, bu oluum ve koordinasyonun yeni yeleri hem daha mreffeh hem de daha gvenli klmas amalanmtr. Yine de aday lkelerin bu dnemde birtakm beklentileri olmutur.

ABye

katlan

on

yeni

yenin,

adaylk

srelerinde

AGSPnin

oluturulmasyla ABDnin Avrupay NATOdan atacann veya ODGP / AGSPnin NATOya alternatif bir oluum iine girmesinin endiesini tadklar sylenebilir. Buna paralel olarak, duyulan baka bir endie de ngiltere, Almanya ve Fransa gibi sz sahibi lkelerin glendirilmi ibirlii ad altnda kendi isteklerini empoze etmeye almalar ve AB iindeki dnml bakanlk sisteminin lavedilmesi giriimleri olduu sylenebilir.47 Yeni yelerin bu endiesi tam anlamyla olmasa da doruluk pay tamaktadr. yle ki, ABnin Kongoda gerekletirdii asker operasyon iin yeni yelerden asker talebinde bulunulmamasna ramen, oluturulacak fona katkda bulunmalar istenmitir.48

Yeni yelerin dier bir beklentisi de NATO ile Brkselin arasnda kalmak istememeleridir. Bundan tr, NATO ile AB aras koordinasyonu salayan Berlinart Anlamasn desteklemilerdir. AB iindeki dengelere bakldnda bu lkelerden Polonya, Macaristan ve ek Cumhuriyetinin Atlantiki kanatta yer ald sylenebilir. Zamanla Atlantiki kanatta Polonya ve Baltk lkeleri kalm, NATO ile ABnin koordineli altna ikna olan Macaristan ve ek Cumhuriyeti, Slovakya
Antonio Missiroli, Central European Between EU and NATO, Survival, C.XLVI, Say.4 (K 2004-05), s.125. 48 Szkonusu olay ABnin Avrupa dnda gerekletirdii ilk operasyondur. Bkz. EU Troops Deployed In DR Congo, BBC, 12 Haziran 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2985046.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).
47

75

ile beraber AGSPye kar tavrn yumuatmtr. Ancak, btnyle AGSP taraftar da olmamlardr.49 Bu dnce ayrlnn etkisini Irak Savanda grmek mmkndr. Polonya, ABD ile savaa girerek Iraka asker gnderirken, kalan dokuz yeni ye ABDye destek vermi; Almanya ile Fransann muhalefetini

desteklememilerdir.

Bu lkelerin AGSPye katklar ise aralarnda yaptklar grev dalm ile llebilir. Bylece, AB ordusu daha salam bir yapya kavumutur. Ancak, NATO ve AB yeliklerinin kendi btelerine yk getirdiini de belirtmekte fayda vardr.

ABnin 2004 ylndaki genileme dalgas AB zerinde dierlerinden daha farkl boyuta sahip olmutur. Ancak, d politika asndan dier genilemeler kadar byk etkiler yaratmamtr. nk bu devletlerin uluslararas platformda sz sahibi olduklar sylenemez. Bu konuda Hill, kkl bir d politika dsturu olmayan lkelerin ABye ye olmalaryla beraber Avrupallaacan iddia etmektedir. Bunun sonucunda, Malta ve Slovenya gibi uluslararas meselelerde sz sahibi olmayan lkelerin byk devletlerin maas olarak kullanlabileceini ve ABnin iindeki bu fikir ayrlklarnn genilemeyle beraber artmas durumunda, AGT yapsnda bir istiare rgt tarz bir yapya kavuaca tehlikelerini belirtmektedir.50

49 50

Missiroli, op. cit., s.127. Christopher Hill, Renationalizing or Regrouping? EU Foreign Policy Since September 2001, Journal Of Common Market Studies, C. XLII, Say.1 (2004), s.159.

76

ii. 11 Eyll Sonras Dnem ve AB inde Oluan atlaklar

11 Eyll sonras dnemin, AB asndan iki nemli etkisinden sz edilebilir. Bunlardan ilki, ABnin Avrupa d operasyonlara alm olmas; ikincisi de ABD ve dolaysyla NATO ile sregelen ilikilerinin yeni dzenlemeler ve yirminci yzyl dahilinde iyiletirilmesidir. Dnya dzenini etkileyen bu uluslararas felaket sonrasnda bir kez daha AB bnyesinde ortak bir tavrn gsterilip gsterilmeyecei merak konusu olmutur. Bu dorultuda, ABnin olaylar karsnda zayf kalp kalmad da sorgulanmtr.

Tek para uygulamasna henz geildii dnemde istikrarsz bir ortamn dnya politikalarnda sz sahibi olmak isteyen bir rgt iin olumsuz sonular dourmasndan endie eden AB yeleri, terrist saldrlarn ardndan ABDnin Afganistana sava amas konusunda bu lkeye destek vermilerdir. Ancak, Birlik ierisinde ye lkeler arasndaki farkl grler de bylece bir kez daha su yzne kmtr. ABDnin kresel terrizme kar savanda AB lkeleri arasnda ABD komutas altnda kk bir role sahip olmaktan endie eden Fransann yan sra, ABDye kaytsz artsz destek vermenin ne kadar doru olacan sorgulayan yeler de olmutur. Szgelimi, ngiltere Babakan Tony Blairin Ortadou Bar Srecinde sz sahibi olabilmek adna ABDnin asker operasyonlarna bilfiil katlmas Belika Babakan Louis Michel tarafndan fazla saldrgan olarak nitelendirilmitir.51 Almanyada ise hkmet Afganistan srecine dahil olma taraftaryken muhalefet ve kamuoyunu dikkate alarak ngiltere kadar ateli bir tutum
51

William Horsley, Analysis: Europes Fragmented Voice, BBC, 17 Ekim 2001, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1605013.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

77

izlememitir. Bu fikir ayrlklarna ramen, hem AB hem de NATOnun on bir yeni yesi ABDnin planlad misilleme saldrsna destek vereceklerini deklare etmilerdir.52

Bu dnemde AB yeleri arasnda yaanan fikir ayrlklarna baka bir rnek de Avrupa Tutuklama Garantisinin kabul ve uygulanmasna yneliktir. AB yeleri, snrlarnda tespit ettikleri El-Kaide militanlarn derhal tutuklayacan taahht etmitir. Bu teklif yasalaarak 2004 ylnda yrrle girmitir. Mamafih, bu sre birtakm sorunlar da beraberinde getirmitir. Almanya, ngiltere ve Fransa bu konuyu tarttklar bir mini zirve gerekletirmilerdir. Lakin, bu zirveye davet edilmeyen bata spanya ve talya olmak zere dier lkeler, bir kenara itildiklerini dnerek sz konusu yasa tasarsna pheyle yaklamlardr.53

Bu artlar altnda Afganistan Savana destek veren AB lkeleri arasnda, talya, skandinav lkeleri ve rlanda, sorunun iddetle zmnden yana olmadklarn belirtmi; Almanya ve Fransa ABDye kar kmam ve sava desteklemilerdir. Christopher Hill, ABnin bu kerhen desteini El Kaidenin kertilmesi ve terrizmin sona ermesinin iki tarafn da karna olmas ile ABDnin giritii operasyonu, AB olmakszn da idare edebileceinin bilinmesi ve dolaysyla ABnin ABDnin gznde prestij kaybna uramak istememesine balamaktadr.54

52

EU Gears Up To Fight Terrorism, BBC, 21 Eyll 2001, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1554718.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 53 Washington Presses EU in Terror War, BBC, 22 Ekim 2001, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1614139.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). 54 Hill, op. cit., s.148.

78

Mamafih, Afganistan Savann, AB yelerinin tek vcut hareket edebilme kabiliyetlerinin gelimesine katkda bulunduu da sylenebilir. Mlteci politikalar, diplomasi ve yarg-polis ibirlii gibi AB stunlarn oluturan konular ilgilendiren hususlarda koordinasyon yolunda nemli admlar atlmtr. zellikle, 2004 ylnda Madridde ve 2005 ylnda Londrada meydana gelen terrist eylemler sonrasnda Avrupa lkeleri terre kar gvenliin i snrlarn kaldrlmasyla salanabileceini kavramlardr. Bylece, Avrupa Tutuklama Garantisinin ardndan, Avrupa Kant Garantisinin de yasalamas gndeme gelmitir.55 Ayrca, sava sonrasnda Afganistann yeniden yaplandrlmas grevi AB tarafndan stlenilmitir. Blgede konulandrlan Bar Gcnn (ISAF) ise, sava sonras rehabilitasyon srecindeki baarsna istinaden ABnin sivil g karakterinin salamln ortaya koyduu sylenebilir.

Fikir ayrlklarnn srd bir platformda, ABDnin Iraka sava ilan etmesiyle birlikte bu konu bir kez daha gndeme gelmitir ve bu sefer durum daha da kark bir hale brnmtr. Burada ABD, kitle imha silahlarnn varln ne srerek ve nleyici sava (pre-emptive strike) argmanna dayanarak NATO nezdinde Iraka saldrmtr. Sz konusu durum AB ierisinde yelerin sava yanls ve sava kart olarak ikiye blnmesine sebep olmutur. Mutlak ABD taraftar bir portre izen ngiltere ve spanyann aksine potansiyel bir tehlikenin sava sebebi olarak ne srlemeyeceini savunan Almanya, Irak Savana girmek istememi; Fransa ise olaylarn gidiatna gre bir tavr taknmay tercih etmitir. Fransa, bir

Bylece, AB snrlar iinde su ileyen baka bir lkenin vatandann sulanmas durumunda dier lkeler tarafndan keyf kant istenmesi uygulamalarnn nne geilerek yargda btnlk salanmas hedeflenmektedir. Bkz. Q&A: European Arrest Warrant, BBC, 6 Haziran 2006, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5051532.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

55

79

taraftan Almanya ile NATOya bal olmayan zel bir Acil Mdahale Gc kurmann hesaplarn yaparken56; te yandan ngiltere ile asker operasyonlarda ibirliinin glendirilmesi zerine anlamtr.57

Hill, ABnin Irak Savana ilikin sessiz kalmasnn sebeplerini ABnin hem bu ii stelenecek kapasiteye sahip olmamas hem de ABDyi durduramayacan bilmesine balamaktadr.58 Nitekim, AB, Irakn sava sonrasnda yeniden yaplandrlmas rolnde anahtarn BMde olduunu bildirmitir.59 Bylesine baarl olduu bir konuda ABnin topu BMye atmas, nfuzlu yelerin ayn zamanda Gvenlik Konseyi yesi olmalaryla ilikilendirilebilir. yle ki, ngiltere, Irak zerindeki yaptrmlarn ileride kaldrlmasn savunurken, Fransa da BM silah mfettilerinin Irakn silahszlanmasnn salandn teyit etmelerini savunmutur. Bylece, devletler istediklerini BM yesi sfatlaryla kabul ettirebilecekler ve ayn zamanda AB kurumunun ypranmasnn nne de geebileceklerdir. AB iinde bir grup da sava sonras yaplandrma srecinde ABDnin sebep olduu hasarn giderilmesinde AB fonlarnn kullanmna kar kmtr.60

Chris Morris, Challenges For EUs Defence Rebels, BBC, 29 Nisan 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2984509.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 57 UK And France Boost Defence Ties, BBC, 5 ubat 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2726111.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 58 Hill, op. cit., s.152. 59 AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Irak zerine Bildirgesi, 17 Nisan 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2955759.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). 60 Iraq: EU Wants Key Role For UN, BBC, 17 Nisan 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2955377.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

56

80

iii. AGSPnin Asker Boyutu

AGSPnin olmazsa olmaznn asker yeterlilik olduu sylenebilir. Yukarda deinilen yeler aras fikir ayrlklar neticesinde asker admlarn zayf kald da ileri srlebilir. Nitekim, AB 1990l yllarn ikinci yarsnda bu sorunun skntsn yaamtr. zmn ise, ancak, bu konuya eilecek usta, kurumsal, siyasi ve hukuki mekanizmalarn gelitirilmesi halinde yaratlacak ibirliinde yatt anlalmtr. 61

1990larn ortalarnda BAB AB ile arasnda bir ba kurma giriimi AB ile NATO ilikilerinin gzden geirilmesini gndeme getirmitir.62 1994 ylnn Ocak aynda, NATO devlet ve hkmet bakanlar, NATOnun Avrupa ayann glendirilmesi iin Avrupal mttefiklerin harekete geme istekliliinden

duyduklar memnuniyeti dile getirmiler, NATO ile BAB arasnda gelimekte olan ibirliini desteklediklerini ifade etmilerdir. Bylece, NATOnun BAB harekatlar iin imkan ve kabiliyetlerini kullandrmaya hazr olduu, bu konuda hazrlanacak dzenlemeler nda ve ABnin ODGP kapsamnda BAB ile icra edecei harekatlarda NATO imkan ve kabiliyetlerinden faydalanabilecei ilan edilmitir. Burada temel hedef belirlenmitir: NATO misyonlarnn daha etkin ve esnek

Howortha gre, ABD ordusu ile Avrupa ordusu arasnda farklar vardr. Avrupa ordusu demirperde nnde olduu iin savunma hattna ynelik, statik bir zellik gsterirken, ABD ordusu hareketli ve ulatrma ve saldr konusunda gelimitir. Avrupa, 1998 ylna kadar ABD sistemine angaje olmakta sknt ekmitir ve St. Malonun ardndan buna uyumda art gstermitir. Bkz. Jolyon Howorth, From Security To Defence: The Evolution of the CFSP, International Relations of The European Union iinde, der. Christopher Hill ve Michael Smith, Oxford University Press, 2005, s.184. 62 Aslnda, 1997 ylnda Fransa ve Almanyann ban ektii devletler, AB ile BAB birletirme giriiminde bulunmulardr ama NATOnun etkinliinin azalaca dncesinde olan ngilteren muhalefetiyle karlamlardr. Bu durum da onlar BAB glendirmeye sevk etmitir. Bununla beraber NATO ierisinde de AGSKy yaratarak bir arada olma abalarn desteklemilerdir.

61

81

biimde icra edilmesi, BAB ile ibirliinin gelitirilmesi ve Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimliinin (AGSK) yanstlmas.63

1996 ylnda Berlinde dileri ve savunma bakanlar dzeyinde dzenlenen NATO Zirvesinde AGSKnn NATO bnyesinde oluturulmasna karar verilmitir. Bunun bir paras olarak NATOdan ayrlabilir; fakat ayr olmayan nitelikteki asker yeteneklerin NATO veya BAB tarafndan kullanlmasna ynelik tasarlanan kavram Birleik Mterek Grev Gleri (Combined Joint Task Forces) adn tamaktadr. Bylece, BAB tarafndan ynetilecek olas asker operasyonlarda NATOnun imkan ve kabiliyetlerinden faydalanlmas mmkn olacakt. Szkonusu kavramn ODGP ve AGSK arasnda bir kpr vazifesi grmesi amalanmtr.

1998 ylnda gerekletirilen St. Malo grmesinin ardndan 1999 ylnn Haziran aynda gerekletirilen Kln Zirvesi ve ayn yln Aralk aynda tertiplenen Helsinki Zirvesine katlan AB liderleri, ihtiya halinde ABD ve NATOdan yardm almakszn ABnin kendi asker harekatlarn bamsz olarak yapabilecek ortak bir savunma stratejisi zerinde anlaarak AGSPnin esaslarn belirlemilerdir.64 2000 ylndaki Feira ve Nice Zirvelerinde ise sz konusu politika olgunlap ilan edilmitir. Nice Zirvesinde BABn operasyonel faaliyetlerinin AB iine alnmas karara balanmtr. Bylece, NATO iinde gelitirilen ve esas itibaryla BABn

Haim Trker, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas, Ankara, Nobel Yaynevi, 2007, s.57. Dnemin Almanya Savunma Bakan Rudolf Scharping, Avrupann Balkanlara 1990l yllarda mdahale etmemesine ynelik eletirileri cevaplarken, Kln Zirvesinde alnan kararlarn ve izlenecek politikann temel hedefini de aklamtr: BABn kabiliyeti hakknda imdiye kadar ne biliniyordu? NATO gibi Bosnaya mdahale edebilecek kabiliyette deildi. Biz Maastricht ve Amsterdam Antlamalarnda ABnin askeri kapasitesini arttrmaya karar verdik. Bu nedenle ne kadar katkda bulunacamz analiz etmeliyiz. Nakil vastalar m yoksa birka tabur asker mi? Bkz. Rainer Fortner ve Alexander Szander, Alle hatten Skrupel, Der Spiegel, Say. 13 (1 Nisan 1999), s. 218.
64

63

82

varlna dayanan AGSK da yara almtr. Dier bir deyile, AB, NATOdan bamsz olarak kararlarn alabilecek ve hareket edebilecektir.

Nice Zirvesiyle birlikte AGSP alannda faaliyet gstermek zere AB iinde yeni organ oluturulmutur: Politik ve Stratejik Komite, Asker Komite ve AB Genel Kurmay. Politik ve Stratejik Komitenin grevi kriz annda stratejik ve siyas mdahale gerektiren hususlar koordine etmektir. AB Asker Komitesi ve AB Asker Kurmaynn ise Politik ve Stratejik Komiteye asker konularda danmanlk yapmas amac gdlmtr. Sivil koordinasyonu ise Kriz Ynetimi Sivil Bak As Komitesi salamaktadr. Bu komite, ABnin polis operasyonlarn planlar ve koordine eder. Kurulan komitelerle, AGSPnin gnlk olarak gncellenmesi hedeflenmitir.65

AGSP, Petersberg Grevleri ile snrl tutulmutur. Buna gre, 2003 ylna kadar insan grevler, arama-kurtarma faaliyetleri, barn korunmas, kriz ynetimi ve g kullanmna ynelik, 50 bin ila 60 bin kiiden mteekkil Acil Mdahale Gc oluturulmas ve bu gcn havadan ve denizden takviye edilmesi ngrlmtr. Ayrca, komuta, kumanda, istihbarat ve stratejik ulatrma konularnda da ortak almalar yaplmas planlanmtr. Bylece, Helsinki Temel Katalou hazrlanarak plana uygun hareket edilmesi salanm; 2000 ylnn Kasm aynda Kapasite Taahht Konferans ile mevcut durum deerlendirilmitir.

65

Charles Grant, European Defense: Post KOSOVO?, Centre European Reform Working Paper, <http://www.cer.org.uk>, Haziran 1999, s. 5, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

83

Gelimelere paralel olarak, sivil glerin de oluturulmas zerinde uzlamaya varlmtr. 2000 ylnn Haziran aynda Feira Zirvesinde 2003 ylna kadar be bin kiiden mteekkil polis gcnn yaratlarak BM Bar Gcne dahil edilmesi ngrlmtr. 2001 ylnn Haziran ayndaki Gteborg Zirvesinde ise hukuk ve kamu ynetimi uzmanlar ile kurtarma ekiplerinin konulandrlmas istenmitir.

Burada dikkati eken baka bir belge de kamuoyunda Solana Belgesi olarak bilinen AGSP Strateji Belgesidir. AGSP oluturulurken planlanan stratejiler, amalar, aralar ve yetenekler tanmlanm olsa da 2003 ylna kadar uygulamada yaanan eksiklikler tespit edilmitir. Sz konusu belge ayn zamanda ABnin bozuk imajn dzeltmek ve ABye Irak Krizini amaya yardm edecek stratejileri iermektedir. Ayrca, yeler aras dnce btnlnn salanmasna ynelik tavsiyelerde de bulunmaktadr. Temel tehlikeler terrizm, kitle imha silahlar, devletlerin blnmesi, blgesel ihtilaflar ve organize su olarak belirlenirken, ok tarafllk ile komuluk ve kltr politikalar temel hedefler olarak tayin edilmitir.66

Savunma yn ar basan Taslak Anayasal Antlama hkmlerinde Avrupa Savunma Dairesinin kurulmas ngrlerek, NATO ile paralel olarak

silahszlandrma operasyonlar, insan ve kurtarma grevleri, asker istiare ve yardm misyonlar, ihtilaflarn nlenmesi ve bar gc grevlerinin

koordinasyonunun salanmas hedeflenmitir.67

66

AB Konseyi Avrupa Gvenlik Stratejisi Belgesi, Brksel, 12 Aralk 2003, <http://ue.eu.int/uedocs/cmsUpload/78367.pdf>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). 67 Taslak Anayasal Antlama, III. Blm 311. Madde.

84

Balkanlarda NATO ve ABnin asker olarak beraber almalar, AGSPnin ilerlii iin ok gerekli addedilmitir. Bu sebepten tr, ABnin asker etkinliklerinde NATOnun varln gz ard etmemesi ve NATOdaki

mttefiklerinin tecrbelerinden faydalanmas her zaman gereklidir. Bunun yolu da, temel bir ihtilaf olmad srece NATOnun AB yesi mttefiklerinin NATO nezdinde daha aktif rol almalarndan gemektedir.68

Burada, NATO Eski Genel Sekreteri Javier Solanann, ODGP Yksek Temsilcisi olarak atanmas dikkate deerdir. Bu atama, ABnin hem NATOdan kopmadnn bir gstergesi hem de AB yesi olmayan Avrupal NATO mttefiklerinin geni ve kapsaml bir AB gvenlik rol karsnda ttifak ierisinde ayrmc hareketler iine dmesinin engellenmesi olarak yorumlanmtr.69 stelik, Solanann tecrbesi ABnin d politika algs olarak grlmtr.70 Bu bakmdan sz konusu mevkiye NATO eski Genel Sekreterinin atanmas aklc bir davran olarak yorumlanmtr.

Mesele NATO cephesinden irdelenecek olursa, ABnin NATOnun bir btn olarak angaje olmad durumlarda, asker faaliyetlerde bulunmak zere zerk karar yetkisine sahip olmasnn ABnin NATO imkan ve kabiliyetlerini kullanmak istemesi

Bu konuda, NATO ve ABnin ileri gelenleriyle ayn fikirde olmayanlar da mevcuttur. ngiliz ana muhalefet partisi Muhafazakar Parti lideri J.Maplesin bu konudaki dncesiyse Avrupann savunmasn sadece ABnin eline teslim etmenin NATOnun geleceini risk altna alaca ve ABDnin Avrupann savunmasndaki roln byk lde zayflataca ynndedir. Bkz. Mark Davies, Why Europe Needs Its American Friends, BBC, 25 Temmuz 2002, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/2146858.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 69 After Milosevic: A Practical Agenda for Lasting Balkans Peace, Brussels, International Crisis Group Press, Say. 108, 2001, s. 252. 70 Grant, op. cit., s. 6.

68

85

halinde sorun yarataca ileri srlmtr.71 Bu sorun, 16 Aralk 2002 tarihli anlama ile ABye yapaca asker mdahalelerde NATOnun planlar ve lojistik imkanlarna eriebilme olana salanmak suretiyle almtr.72 Ayrca,
20 Nisan 2005 tarihinde

Litvanyada toplanan NATO Zirvesinde ABnin askeri eylemlerine iletiimin arttrlarak almalarn hzlandrlmas yoluyla destek karar kmtr.73

Ancak, madalyonun teki yznde ABD tarafn endieye sevk edecek bir mesele mevcuttur. Yine Taslak Anayasal Antlama hkmlerine dnlecek olursa, kararlarn oy birlii ile alnacak olmasnn ABDyi rahatsz etmeyecei sylenebilir. Mamafih, birlik erevesinde yapsal koordinasyon ifadesinin NATOyu kapsam d brakt phesi vardr.
74

Bu noktadan hareketle, 2003 ylnda Almanya, Fransa, Belika ve Lksemburg, bu hkmn hayata geirilmesi adna Belikann Tervuren kasabasnda bir asker karargah kurulmasna ynelik bir teklifte bulunmulardr. Washington neriyi olumsuz karlamtr ve Avrupa savunmasnn NATO
75

kapsamnda olmas gerektiini ifade etmitir.

Hadise, Fransa ve Almanyann her koulda NATOnun

savunma andan karak bamsz bir Avrupa modeli gelitirmek istemelerine rnek gsterilebilir.

Tm bu gelimeler nda, operasyonlar aadaki gibidir:

AGSP kapsamnda ABnin ynettii

Tamamlanm Operasyonlar: Makedonyada AB Polis stiare Takm (EUPAT), AB Asker Operasyonu (Concordia) ve AB Polis Misyonu (Proxima); Grcistanda AB Hukuk Devleti Misyonu (Eujust Themis); Aceh Danma Misyonu

nar zen, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikasnn Temel zellikleri, ATAUM Blten, K 2000-2001, s.3. 72 Erhan Trbedar, Souk Sava Sonras Dnemde Balkanlar ve Avrupa Birlii, Stratejik Analiz, C. III, Say. 34 (ubat 2003), s. 69. 73 Press Release: Enhancing NATO-Ukraine Cooperation Short-term Actions, NATO, 21 Nisan 2005, <http://www.nato.int/docu/pr/2005/p050421e.htm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).
74 75

71

Taslak Anayasal Antlama, I. Blm 41. Madde ve III. Blm 312. Madde.

Paul Reynolds, Defence: Atlantic or European?, BBC, 21 Ekim 2003, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3210418.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

86

(AMM); Kongo Demokratik Cumhuriyetinde AB Bar Gc (EUFOR) ve Artemis Asker Operasyonu.

Halihazrdaki Operasyonlar: Bosna-Hersekte AB Bar Gc (EUFORAlthea) ve AB Polis Gc (EUPM); Kosovada AB Planlama Takm; Filistinde AB Polis Gc (EUPOL COPPS), Refah Snr Kaps AB Yardm Misyonu (EU BAM Rafah), Irak Btnleik Hukuk Devleti Misyonu (Eujust Lex); Kongo Demokratik Cumhuriyetinde Kinshasa Polis Misyonu (EUPOL Kinshasa), Gvenlik Sektr Reform Misyonu (EUSEC DR Congo), Darfurda AMIS II in AB Destei.76

c. AB Genileme Sreci: AGSP Boyutu77

AB, ticaret ve genileme srecine binaen dolayl olarak gvenliine de katkda bulunmaktadr. Genileme, yeni topraklar, yeni snrlar yeni komular demektir. Ruhe, AB yelerinin 2050 ylnda dnya nfusu iindeki paynn, Trkiye ve Rusyann da AB iine dahil edildii gz nne alnrsa, yzde 11,5ten yzde 7,2ye ineceini yazmaktadr. Bylece, komu blgeleri glendirmek ve buralara istikrar ihra etmek iin fedakarlktan kanlmamas gerektiini vurgulamaktadr.78 Bu itibarla, Avrupann komuluk ve refah politikalarnn arzulanan gvenlie ulamak iin bir ara olduu dnlebilir.

76

Detayl bilgi iin bkz. <http://www.consilium.europa.eu/cms3_fo/showPage.asp?id=268&lang=EN&mode=g>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). 77 Bu konuda bir noktaya dikkat ekmekte fayda vardr: AGSPnin genileme boyutu hususunda yaplan akademik almalar genellikle Mays 2004te AB yeliiyle sonulanan beinci genileme dalgasna mensup lkelerin zerine yaplmtr. Bu konuya ilikin gelimeler daha nce anlatlmt. Bkz. Blm II.B.2.b.i., s.74 78 Rhe, op. cit., s.60.

87

Bu noktadan hareketle komuluk politikas kapsamnda, Avrupann ortak gelecei iin Rusya ve Ukraynann da Avrupa ile birlikte hareket ettirilmesi gerektii ne srlmtr. stikrar ve refah devleti olarak bu iki stratejik lkeyi AB bnyesine katmann neminden bahsedilmekte, halihazrdaki ibirlii ve ortaklk anlamalar, ticaret yatrm, uzmanl arttracak siyas diyaloglarn tevik edilmesinden sz edilmektedir.79

i. Romanya ve Bulgaristan

10 Aralk 1999 tarihinde Bulgaristan ve 15 ubat 2000 tarihinde Romanya ile balatlan katlm mzakereleri iki lkenin 1 Ocak 2007 tarihi itibaryla AB yesi olmalaryla sonulanmtr. ki lkenin de snr komularyla birtakm sorunlarnn olduu ve bu durumun ABnin gvenliini tehdit edebilecei dnlebilir.

Romanya, NATO ve AB yeliklerinin birbirlerini tamamlayacan, bu bakmdan karlarnn iki oluuma da dahil olmaktan getiini dnmektedir. Bunun yan sra, Romanya, AGSPyi blgesel bir g olan AByi uluslararas platforma tayacak bir etken olarak grmektedir. BABn ABye dahil edilmesini desteklemi, AB nclnde gerekleecek operasyonlarda asker bulundurma ynnde istekli davranmtr. Bu destein altnda yatan etmen ise Balkan corafyasnn zerinden btnleme atmosferinin kalkmas durumunda yeniden

79

Patten, op. cit., s.81.

88

ihtilaflara ak bir blge haline gelmesi ve terrist eylemlere karan kiilerin o blgedeki varlklarnn potansiyel tehlike arz etmesidir.80

Bulgaristanda ise AGSPye kar yaklam Romanyaya benzese de bu devletin biraz daha NATOya meyilli olduu sylenebilir. dnemin Bulgaristan Dileri Bakan Solomon Passy, ABnin NATOya baml bir d politika gelitirmesi gerektiini savunmutur.81 Bu meyanda, Bulgaristan Irak Savana asker gndermi, ABDye destek vermitir. Bunun haricinde ABnin kriz ynetimi ve ihtilaflarn nlenmesi etkinliklerine katkda bulunacan taahht etmitir.82

ii. Trkiye

ABnin genileme srecinde Trkiye, dnyann sorunlu blgelerine ve ABnin dou snrlarna komu olmas asndan dier genileme konusu lkelerden farkllk gstermektedir. AB Trkiye ilikilerini inceleyen yerli-yabanc akademisyenler ve politikaclar arasnda Trkiyenin yeliinin ABye fayda veya zarar getireceine ynelik farkl grler mevcuttur. Burada, Trkiyenin ABye yeliinden ziyade meselenin AGSP boyutu irdelenecek olursa, Rynning, Trkiyenin Berlin Art Anlamasn veto etmesini AB yesi olmayan NATO yelerinin AB ile ilikilerini gstermesi asndan nemli olduunu dnmektedir.83
80

Daniel Calin, Romania, Bigger EU,Wider CFSP, Stronger ESDP iinde, der. Antonio Missiroli, Institute for Security Studies Occasional Papers, Say. 34 (Nisan 2002), s.51. 81 Solomon Passy, Avrupa Akademisindeki Konumas, The Acquis Is Not Enough, Berlin, 2124 Kasm 2001, < http://www.eab-berlin.de/berichte/fedtrust1101/berichtpassy221101en.PDF>, (Eriim tarihi: 14 Mays 2007). 82 Radoslava Stefanova, Bulgaria, Bigger EU,Wider CFSP, Stronger ESDP iinde, der. Antonio Missiroli Institute for Security Studies Occasional Papers, Say. 34 (Nisan 2002), s.57. 83 Stan Rynning, Why Not NATO? Military Planning in the European Union, The Journal Of Strategic Studies, C.XXVI, Say. 1 (Mart 2003), s.64.

89

Trkiyenin bu anlamaya scak bakmamasnn nedeni ise Trkiyenin AGSPnin asker operasyonellik kazanmasyla beraber NATOdaki haklarn ve itibarn kaybedecei endiesidir. Karar verme srecinde rol oynamakszn ve Trkiyenin karlar gz nne alnmakszn NATOnun grev almayaca, AB yelerinin liderliindeki ordularda greve arlma ihtimali Trkiyenin sz konusunu tutumunu belirleyen bir etmendir.84

te yandan, Trkiyenin AB yeliinin blgenin istikrarna katkda bulunacana inanan Rhe ise, Trkiyenin Avrupallatrlmasnn zellikle Orta Doudaki Arap lkeleri iin bir model oluturacan ve Trkiyenin blgeye bir gvenlik ihracats rolyle lanse edilebileceini savunmaktadr. Buna ek olarak, Trkiyenin dou blgesinin kalknmasnn, ran, Suriye ve Irak zerinde olumlu etki yapacan belirtmektedir.85

iii. Bat Balkanlar

AB tarafndan yaynlanan 24 Kasm 2000 tarihli resm tebli, Balkanlar ile Avrupa Birliinin arasnda bir yaknlama olduunu ve ABye yaknlamak isteyen her devlete bu frsatn tanndn sylemektedir. Bylelikle belirli standartlar yakalanarak bu lkelerin AB yesi olmalar beklenmektedir. Avrupa btnlemesi dncesiyle mesaj verilmek istenen Bat Balkan lkeleri Hrvatistan, Bosna,

84 Meltem Mftler-Bac, Turkey and the European Security Architecture, Die Europische sicherheits- und Verteidigungspolitik: Positionen, Perzeptionen, Probleme, Perspektiven iinde, der. Hans-Georg Ehrhart, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 2002, s.212. 85 Rhe, op. cit., s.63.

90

Srbistan, Kosova, Makedonya ve Arnavutluktur.86

Balkanlardaki etnik karklk alevi snmeye yz tutmu olsa bile hala patlamaya hazr bir bombay andrmaktadr. Dolaysyla blgedeki bar ortamnn ABnin de istikrarn beraberinde getirecei sylenebilir. Blge devletleri iin AB yelii, Lionel Barbern tabiriyle, Balkanlar zerinde Avusturya-Macaristan mparatorluunun ardndan yeni bir at ilevi ve blgeyi istikrara kavuturacak zm olarak sunulmaktadr.87

Bat Balkanlar iin ngrlen zm nerileri ekonomik temeller zerine kurulu stikrar ve Katlm Srecidir. Dier bir politika arac da, AGSPyi de yakndan ilgilendiren ve sz konusu blgenin devletlerini konu alan zirve toplantlardr. Bu toplantlardan ilki 24 Kasm 2000 tarihinde Hrvatistann bakenti Zagrebde toplanan ve blge lkelerinin liderlerinin bir araya geldii zirvedir. Zirvenin temel amac, Balkan devletlerinin de ABne katlm ynnde hemfikir olduklarn gstermektir. AB cephesinden bakldnda ise, Balkan devletlerine zirvenin dzenlenmesi iin yaplan aryla almalarnn arkasnda olduu izlenimi verilmektedir. Dnemin Almanya D likilerinden Sorumlu Devlet Bakan Christoph Zpel de bu dorultuda dnmektedir: Pek ok Ortaklk ve birlii Anlamalaryla btn blge ABnin nfuz alanna girecektir. 88
86

Zagreb Zirvesi Niha Teblii, 24 Kasm 2000, <http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/sum_11_00/statement.htm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). 87 Lionel Barber, The New Transatlantic Agenda,, Europe In The New Century: Visions of an Emerging Superpower iinde, der. Robert Guttman Lynne Rienner Publications, 2001, s.97. 88 Szkonusu makam, Alman Dileri Bakannndan farkl grev ve yetkilere sahiptir. Bkz. Andreas Middel, Auenminister wollen Staaten des Balkan an die EU heranfhren, Die Welt, 11 Temmuz 2000, <http://www.welt.de/printwelt/article522527/Aussenminister_wollen_Staaten__des_Balkan_an_die_EU_heranfuehren.html>,

91

Zirve toplantlarnn ikincisiyse 2003 ylnn Haziran aynda ABnin Selanik Zirvesi kapsamnda gerekletirilmitir. Bu zirve ile Bat Balkan lkelerinin Kopenhag Kriterlerini yerine getirmeden ye olamayaca ortaya kmtr. Bunun yan sra zirvede mltecilerin evlerine geri dnnn salanmas, sava sulularnn Uluslararas Ceza Mahkemesine teslimi, blgesel ibirliinin

glendirilmesi gibi yeni kriterler ne srlmtr. 89

AB,

Selanik

Zirvesinde,

Balkan

devletlerinin

karlamas

gereken

standartlar belirlemitir. Blgesel btnleme konusunda ise Zirvenin, ABnin kalc istikrarn salanmas iin nce Bat Balkan lkelerinin kendi aralarnda kaynamasnn esas olduu dncesi paralelinde bir uygulamas olduu sylenebilir. Burada, Avrupa btnlemesinin Balkan devletlerinin yelii olmakszn gereklemeyeceinin alt izilmitir; bu srecin geri dnnn olmad da hatrlatlmtr.90

(Eriim tarihi: 1 Mays 2007). 89 Selanikin corafi konumu bu be Bat Balkan lkesine yakn olduundan bir yol haritasnn hazrlanmas asndan msait olarak yorumlanmaktadr. Dier bir deyile, Avrupa Konseyi Zirvesinin Selanikte yaplmasnn sebebi, ABnin sembolik olarak blgeye kucak atklarnn gstergesi olarak nitelendirilebilir. Bkz.Erhan Trbedar, Selanik Zirvesinin Ardndan Balkanlar Glgeden kyor, Stratejik Analiz, C. III, Say.40 (Austos 2003) s.66. 90 Oana Lungescu, Kosovo Talks Crown EU Summit, BBC, 22 Haziran 2003. <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3011468.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

92

III. AGSP ve ALMANYA: ALMAN DI POLTKASI N BR ARA MI?

A. ALMANYA ve AVRUPA POLTKASI 1. Birleme Srecinde Avrupann Yeri

Birinci blmn C bal altnda Souk Sava sonras Almanyann gei dneminde yaanan skntlar ve yeni dnya dzeninde Almanyann kendisine tayin ettii konuma ilikin fikirler gzler nne serilmeye allmt. Bu blmde ise, bahsedilen ksma konu olan zaman dilimi bu sefer farkl bir adan ele alnarak Almanyann AGSP ekseninde AB ile ilikilerine odaklanlacaktr. Ulalmak istenen ise Almanyann kendi ayaklar zerinde durmak iin ABden destek alp almaddr. Burada nemli olan husus, ilk blmde de belirtildii gibi, Almanyann sivil bir g olarak m kalacan yoksa asker aralarn da d politikaya dahil edilip edilmeyeceini irdelemektir.

Almanlar iin Avrupa politikasnn ne kadar nemli olduu anlalmaldr. ounlukla Almanlar Avrupadaki ekonomik btnlemeden memnunlardr ama bunun siyas btnlemeyle talandrlmas gerektii kanaatindedirler. Onlar iin siyas btnleme Birliin siyas sistem meselesi deil; demokratik kontroln geliimi ve vatandalarn srece katlm anlamn tamaktadr. Btnleme, Ekonomik ve Parasal Birliin tesinde hem iilerinde hem de AGSP alannda da lkelerin bir btnlk arz etmesidir.1
1

Reinhardt Rummel, Germany's role in the CFSP: Normalitt or Sonderweg?, The Actors in Europe's Foreign Policy iinde, der. Christopher Hill, Routledge, 1996, s.50.

93

Almanya her dnem sper g potansiyeline sahip olmutur. Bunu iki defa gerekletirmeye alm ve her defasnda uluslararas gler tarafndan

cezalandrlmtr. u durumda, uluslararas sisteme ve srelere dier devletlerden daha baml bir konumda olduu dnlebilir.

ABDnin sper g olduu bir sistemde Avrupa bir alt sistemi oluturmaktadr. Bu alt sisteme nclk eden lkeler ise Almanya ve Fransadr. Bu iki lke, Avrupay uluslararas sistemde evreden merkeze ekmektedirler. AB yeleri ve genileme Almanya ve Fransann ekseninde olur. Almanyann ise tek bana sper g olma ihtimali olduka zayftr. Heurlin bunun sebebini Almanyann nkleer bir g olmamasna balamaktadr.2

Souk Sava dneminde ve devamnda 1990l yllarda Almanyann birleme slogan Alman Avrupa deil, Avrupal Almanya olmutur. Avrupa, Almanyay birleme, istikrar, gvenlik ve makroekonomik performans timsali olarak grlm ve Bat Blokunda savatan tr alan gedikleri kapatabileceini dnmtr.3

Almanyann ulusal kar Avrupann istikrarn salamaktan gemektedir. Ancak, 90l yllarn banda temel mesele Avrupay Almanyann bir tehdit olmadna ikna etmekti. Esasen, Almanya, tarihi ve jeopolitii asndan Avrupaya muhtatr. Almanya zerinde ar milliyetilik damgas olduu dnlmektedir.
Bertel Heurlin, The International Position and the National Interest of Germany in the Nineties, Germany in Europe in the Nineties iinde, der. Bertel Heurlin, Macmillan Press, 1996, s.53. 3 Jeffrey J. Anderson, Germany and Europe: Cenrality in the EU, The Member States of the European Union iinde, der. Simon Bulmer ve Christian Lequesne, Oxford University Press, 2005, s.82.
2

94

Almanyann en kk olumsuz hareketi hemen dikkatlerin zerlerine evrilmesine neden olmaktadr. Szgelimi, bir ngiliz veya bir Franszn milliyeti sylemde bulunmas normal karlanrken, ayn sylemde bir Almann bak asna pheyle yaklalmas artc olmaz. Bu itibarla Almanyann tpk dier egemen devletler gibi normal bir devlet olup olmayaca bu dnemde merak konusu olmutur.4

Alman politikaclar her zaman milliyeti, emperyalist, hegemon gzkmemek iin aba sarf etmilerdir. Bu durumun Almanyay giderek Avrupallatrdn dnen bir kesim mevcuttur. Hatta son elli senedir Almanyann Avrupal davrand sylenmektedir. Kamuoyu da giderek kendini mill deerlerden uzaklatrmaktadr. Hatta Avrupa yanls olduklar ortaya atlmaktadr.5

Her eye ramen ulusal bir uyann olduu da gz ard edilmemelidir. Bu meyanda, Almanyann Avrupann ortasndaki yerini ald inanc su yzne km, Alman kartalnn yeniden havalanaca beklentisi dile getirilmitir. Yine de genel gr, Alman birlemesinin Avrupa btnlemesine model oluturaca ynndedir: Tek anavatan birleik Avrupa ele ele sloganyla hareket edilmitir; Maastricht Antlamas da bunun bir sembol olarak kabul edilmitir.6 Btnlemenin Avrupann kaderi olaca lanse edilmi, tarih miras ve iki byk sava sonras karlan dersler Almanyay btnlemenin ncs olma yolunda tevik etmitir.
4

Heurlin, op. cit., s.47. Nitekim 2000 ylnda Avusturyada yaplan genel seimlerde iktidara ar sac ve milliyeti Jrg Haiderin lideri olduu zgrlk Partisinin iktidara gelmesi zerine dier on drt AB yesi lke ortak bir aklama yaparak Haiderin istifa etmemesi durumunda Avusturya ile ilikilerini donduracaklarn deklare etmilerdir. Bu endienin altnda yatan etmenin Nazizmin yeniden hortlayabilecei endiesi olduunu iddia etmek yanl olmayacaktr. 5 Ekkehart Krippendorff, Germany as a World Power and as a European Power, Germany in Europe in the Nineties iinde, der. Bertel Heurlin, Macmillan Press, 1996, s.71. 6 Lisbeth Aggestam, Germany, The Foreign Policies of European Union Member States iinde, der. Ian Manners ve Richard G. Whitman, Manchester University Press, 2000, s.67.

95

Bu artlar altnda, Almanyann ulusal karlar da tartmaya almtr. Tm mesele, Almanyann Avrupann karlarndan farkl hedefler peinde koup komayacann belirlenmesinden ibarettir. Bir kesim Almanyann federal yapsnn, zellikle AB ierisinde sbsidiarite ilkesi iin n ayak olabileceini savunmutur. Bu sistem d politikaya uyarlandnda, Alman idare sistemindeki eyaletlere (Lnder) tekabl eden ye lkeler kendi kararlarn alabilir ama d politika ABnin ilgili birimine ait olacaktr.7

ki Almanyann birlemesi ayn zamanda AB iinde de kurumsal sorunlara yol amtr. Szgelimi, Konseydeki oy arl, Parlamentoda sahip olunan koltuk says gibi hususlar on iki yeli bir Birlik iin nemli addedilebilecek sorunlar olmutur.

1994 ylnda hazrlanan Lamers Raporu, btnleme srecindeki eksiklikleri Almanyann resm bak asyla gzler nne sermesi bakmndan dikkate deerdir. Buna gre, 70li ve 80li yllarda yaplmas gereken kurumsal reformlarn eksiklii, ye lkelerin karlarnn giderek farkllamas, ABnin d politika nceliklerinin farkllk gstermesi, isizliin artmas, hkmetlerin ar siyas, ekonomik ve sosyal ykmllklere maruz kalmas ile MDAy kapsayan genileme dalgasna paralel olarak bu lkelerin demokratikleme sreci ABnin btnlemesinin nndeki temel engellerdir.

Ibid.

96

Bunlar karsndaki zm nerileri ise bir bakma Almanyann bu konular karsnda ne yapmas gerektiini anlatmaktadr:

Sbsidiarite ve yetki devri yoluyla kurumsal reform yaplmas; ABnin ekirdek yapsnn glendirilmesi; Fransa ile ilikilerin gelitirilmesi; AGSPnin etkinliinin arttrlmas; MDAnn her koul altnda Birlie dahil edilmesi.8

Nice Antlamas ile AB ierisinde birtakm deiiklikler yaplmtr. Nitelikli ounluk oy sisteminin getirilmesi ve Dou genilemesi ile zellikle Almanyann Birlik iindeki arln arttrd dnlmektedir. Bununla beraber, Almanya, Konseyin ve Komisyonun karar alma srelerinde Almanyay perde arkasnda itibarl bir konuma getirecek teklifler vermitir. Almanya, Parlamentonun yetkilerini arttran ve Komisyonu hkmetin oluturulmas prosedrn andran biimde seilmilerden atayacak bir sistem ileri srerek AB iin federalizmi savunmutur. Dier bir deyile, Berlin, AByi tesiri altna almaya almaktan ekinmemitir yargsna varmak mmkndr. Bununla beraber, kar tarafta ise Almanyann bu giriimleriyle yerel, blgesel ve ulusal arasndaki snrlarn belirlenmesi arzusunda olduu ileri srlmektedir. Bunun btnlemenin bir paras olduu, Almanyann sz konusu srece ket vurmadndan bahsedilmektedir.9

Alman Anayasa Mahkemesi, Ekim 1993 tarihli kararnda, Maastricht Antlamasnn Birliin demokratik kurulularnn btnleme ekseninde geniletilmesi amacnn gayet ak olduuna hkmetmitir. Dier bir deyile, Alman yorumu, btnlemenin temel gcnn Avrupa Parlamentosundan getii zerinedir ve Alman hkmeti ABye yetki devrini, Parlamentoya karar alma srecinde daha arlkl bir rol verildii takdirde yapacaktr. Bkz. Rummel, op. cit., s.51. 9 Anderson, op. cit., s.82.

97

Deien ve gelien koullar sonucunda Anayasa iin konvansiyon oluturulmasna giden yolu da Almanyann at ve bu oluumda nemli bir yer edindii de sylenebilir. Konvansiyonun topland dnem, AB ierisinde, AGSP hususundaki en keskin fikir ayrlklarnn yaand Irak Savana denk gelmitir. Bu bakmdan, Konvansiyonun eitli maddeleri hala ye devletler arasnda birtakm fikir ayrlklarnn olduuna iarettir. Ayrca, hkmler kimi yelerin hala ulusal karlarn korumak istediklerini de dndrmektedir. Yani, yakn ibirliinin getirdii gven duygusu, henz itimatszln yerini alamamtr.10

Yaanan en byk sknt AGSPye ynelik kararlarn Avrupa Konseyi ve Bakanlar Konseyinde oybirlii ile alnmasna yneliktir. Bu oy sistemine Almanya kar kmtr. Almanyaya gre, etkin bir Avrupa d politikas ancak oybirlii esasnn sona erdirilmesi durumunda yrtlebilir. ngiltere ve Fransa bu fikre srarla kar kmtr. Buna ramen, Konvansiyon, Almanya ve Fransann getirdii glendirilmi ibirlii fikrini kabul etmitir. Buna gre, arzu eden AB yeleri kendi aralarnda ortak gvenlik taahhtlerinden oluan mini-bloklar oluturabileceklerdir.11

Anayasa ile ilgili meselelerin askya alnmasyla beraber, yeni Alman hkmetinin ba anslye Merkelin dneminde temel dnce ngiltere ile Fransada hkmet deiimi olmakszn btnleme iin adm atmann anlamsz olaca ynndedir. Almanya 2007nin ilk yarsnda AB Dnem Bakanln devralmtr; bu dnemde tm abasn ekonomik dzenlemelere, Lizbon Stratejisinin ngrd AByi dnyann en yeniliki ve en rekabeti ekonomisi
10

Emil J. Kirchner, Germany and the Future of European Integration, Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn? iinde, der. James Sperling, Manchester University Press, 2004, s.464. 11 Ibid., s.465-466.

98

klmak zerine sarf etmektedir. Hacke, Merkel hkmetinin AGSP ile de ilgilenmesi gerektiini savunmaktadr nk Kongoya AB nezdinde asker gnderilmesi sz konusudur.12

Bir sorun da iki vitesli-ok vitesli Avrupa yaklam zerinedir. zellikle Ekonomik ve Parasal Birlik konusunda ortaya atlan bu model, Maastricht Antlamas ile yasal kimlie kavumutur. Sorun, sz konusu modelin AGSPye uyarlanmas halinde ne ekilde tezahr edeceidir. Almanya AGSPnin etkin klnmas taraftaryken te yandan bunun yeleri daha topluluklatracan (terminolojide Avrupallama olarak gemektedir), daha fazla ortak eylem, kurumsal btnlk, parlamenter katlm ve merkez rekabet yarataca fikrindedirler.13

Kamuoyunun ise Avrupa btnlemesine yaklam u ekildedir: Yaplan bir aratrma, Almanyada katlmclarn yalnzca yzde 33nn AB hakknda doru bilgiye sahip olduunu; yine ayn aratrmada katlmclarn yzde 61inin AB yeliinin iyi bir ey olduunu dndn gstermitir.14 Baka bir aratrmada ise halkn yzde 68inin AGSPyi destekledii ortaya kmaktadr.15

Almanyann AGSPnin Avrupallamas srecine olan katks ise aadaki gibidir:

Christian Hacke, Mehr Bismarck, weniger Habermas: Ein neuer Realismus in der deutschen Aussenpolitik?, Internationale Politik, C. LXI, Say.6 (Haziran 2006), s.70-71. 13 Rummel, op. cit., s.52. 14 brahim S. Canbolat, Almanya ve D Politikas: Ulusal kar, Ulusal Birlik, Kamuoyu Tercihi Asndan nceleme, Bursa, ALFA Yaynlar, 2003, s.164. 15 Ibid., s.167.

12

99

Fransay ibirliine ikna ederek greceli zayf olduu bir alanda nfuz sahibi olmu;

Kapasite Taahht Konferansn tertipleyerek, Balkanlardaki kark ortamla yakndan ilgilenerek ve bar glerine en fazla askeri gndererek model devlet (Musterknabe) rolne brnmek istemi;

ok tarafl bir ereve iinde ikili ilikiler gelitirmek suretiyle ibirliini arttrm;

Dnemin Dileri Bakan Joschka Fischerin 2000 ylnda Humboldt niversitesinde yapt konumada olduu gibi gelecekteki Avrupa vizyonunu izmeye alm;

Pek ok alanda AB iin rgtlenmenin ba olarak kurumsal inac bir yaklam izlemitir.16

Bu srete en byk sknt Almanyada federal kurumlar aras ihtilaflarn yaanmasdr. Babakanlk daha ulusal, daha normal bir d politika yanlsyken, ordu NATO mttefiki olmay savunmakta, Dileri Bakanl ise Savunma ile Maliye Bakanlklar ve Babakanlk arasnda koordinasyon kurmak istemektedir. Bu karmak ilikiler ve koordinasyonsuzluk sreci yavalatmaktadr.17

16

Alister Miskimmon ve William E. Paterson, Foreign and Security Policy: On the Cusp between Transformation and Accomodation, Europe and the Politics of Constraint iinde, der. Kenneth Dyson ve Klaus H. Goetz, Oxford University Press, 2003, s.336. 17 Ibid., s.339.

100

2. Ulusal Politikalarn ABye Uyumlatrlma Sreci

kinci Dnya Sava sonras Alman d politikas kimlikten soyutlanm vaziyetteydi. Bat Alman kimlii tamamen Nazizmin reddi zerine ina edilmi, asker ve saldrgan duygular kreltilmitir. Dnemin ikinci belirgin zellii ise Bat tarz demokrasi modelidir. Temel Yasa, Alman Mark ve serbest piyasa ekonomisi zerine kurulu anayasal milliyetilik nc aya olutururken kimliin drdnc ayanda dman devletlerle uzlama ve gvenliin NATOya braklmas vardr. Pekiyi, 1990l yllarda AGSP kavram Alman d politikasn ne kadar Avrupallatrmtr? Almanyann Souk Savataki yar egemen stats, ok tarafl bir politika izlemesine neden olmu; haric hedeflerini Avrupann ortak deerleri olarak lanse etmesine sebebiyet vermitir. Yani, ulusal karlar bu durumda sz konusu deildir; Almanyann bu kltrnden vazgemedii grlmektedir. Aggestam ise bu durumu zihniyetin artk kurumsallam ve yerlemi olmasna balamtr.18

Hatrlanaca zere, ikinci blmde ulusal politikalarn AB mevzuatna uyumlatrlmas konusu Avrupallama terimiyle aklanmaya allmt. Burada ise, sz konusu kavramn Alman d politikas ile nasl ilikilendirilebileceine baklacaktr. ye devletler iin AGSPdeki Avrupallama hareketleri iki ekilde gereklemitir. Bunlardan ilki ABnin d politikadaki temel aktr olduunu kabul edip tm yetkileri ABye devretmek, ikincisi ise Avrupa sorunlar iin kurumlar st

18

Aggestam, op. cit., s.66.

101

oluumlara katlmak gibi zmler retmek suretiyle olur.19 Avrupallama kavramnn Almanya d politikasyla ilikilendirilebilmesi mmkndr:

Her eyden nce, Almanya sylemini Avrupa btnlemesi zerine ina etmitir; bu da ulusal politikalarn uyumlatrlmasyla mmkndr. Almanya kendini bu srecin modeli olarak grmtr. Miskimmon, Avrupallamann hkmetler arasc yaklamn karsnda olduunu yazmaktadr. Btnleme zerindeki federalist Alman etkisi de AGSPde grlebilir. Almanya ile Fransa AGSP kararlarn almadan kendileri bir tutum belirleyip bunu dier yelere empoze etmekte, merkez olarak nitelendirilebilecek bir ibirliinin ald kararlar dier yelerce uygulanmaktadr.20 Son olarak, fzyon tezine gre, bir lkenin politikalar ve amacn ortaya koymas ABdeki kurumsal kapasitesi ve siyas snrlarna baldr. Bu durum Almanyann gvenlik ve savunma politikas iin geerli

addedilmektedir.21

Alman kurumlarnn ulusal bazda Avrupallamasnn birtakm rneklerinden sz edilebilir. lk olarak, Babakanlk ve federal bakanlklar bnyelerinde Avrupa ileriyle ilgilenen birimler kurulmutur. Ardndan, Parlamentoda AB ile ilgili konular AB Komitesine devredilmitir. laveten, tarm ve rekabet politikalarnda eyaletlere salahiyet tannmtr. Bu da yerel bakanlklarn federal muhataplarn ynlendirebilmeleri imkann dourmutur. Dier bir husus da sivil toplumun sesinin

19 20

Miskimmon ve Paterson, op. cit., s.329. Buna ibirliki hegemonya denilmektedir. 21 Ibid., s.327.

102

daha fazla duyulmaya balanmasdr. Son olarak, siyas partilerin gndemini ve tartmalarnn eksenini Avrupa ile ilgili meseleler tekil etmeye balamtr.22

Birlemeden sonra AByi ilgilendiren gncel meseleler bir bakma Almanyann i meselesi halini almtr. Mal sorunlar ve buna bal olarak stikrar ve Byme Pakt gibi sorunlar Almanyada da dorudan ilgi uyandran konular olmutur. Bata Fransa ve ngiltere olmak zere yeler yetkilerini Brksel ile paylamakta tereddt ederken Almanya bunu halkn desteini de arkasna alarak yapmtr. Esasen, 1980lerden 90lara kadar AB politikalaryla Almanyann kamu politikalar kusursuz bir uyum iinde olmutur; ancak birlemeden sonra bunda da bozulmalar meydana gelmitir. Toparlanma sreci ise halen srmektedir. stikrar ve Byme Pakt kriterlerine uyulmamas, faiz ve dviz kuru oranlarnn srekli olarak aa ekilmek istenmesi ve evre politikalar sorun yaanan alanlar olarak dikkati ekmektedir. Ayrca, rekabet politikas, devlet yardmlar ve yapsal fonlar konusunda da uyumsuzluk mevcutken, Ortak Tarm Politikasnda ise Almanya ve Fransa arasnda tahsis edilecek fonlar konusunda ihtilaf yaanmaktadr. Bunun aksine, tam uyum ise Ortak Ticaret Politikasnn liberalleme srecinde hzla yol alnmas ve Tek Pazar uygulamasyla ticarete ynelik engellerin kaldrlmas hususunda gereklemitir.23

Birleme sonras dnemde Almanya baka yollara sapmam, AB btnlemesine sadk kalarak AGSP srecinde normal bir devlet olarak dikkati ekmitir. ou kimse, Almanyann AGSP iinde ve uluslararas alanda daha fazla
22 23

Anderson, op. cit., s.86-87. Ibid., s.89.

103

sorumluluk alacan dnmtr. Ancak, eyaletlere yaplan mal yardm ve transferlere istinaden i btnlemesine odaklanan Almanyann bunu beklenen dzeyde gerekletiremedii gzlemlenmitir.24 Yine de mevzuatn giderek kabarklat, meselelerin eitlendii bir ortamda, eski gcnde olmasa da kurumsal dzenin dinamosunun Almanya olduu sylenebilir.

Madalyonun teki yznde ise, Avrupallama srecine yneltilen eletiriler yer almaktadr. Almanyann normal bir devlet olup olmayaca hususuyla ilgili bu eletirilerin temel k noktas Almanyann snrlandrld phesidir. Bir taraftan gvenlik meselelerini tamamen NATOya brakm, te yandan AB yesi olarak ok tarafllk rnei sergileyen bu devlet, Souk Sava dneminde rahatlkla ekonomik kalknmaya odaklanabilmitir. Ayrca, Almanya, bu dnemde en ok silahlandrlan lke olmutur. 1990l yllarn banda Almanyann birlemesi srecinde milliyeti duygular artarken, Avrupa btnlemesinin ise Almanyann bamlln arttrd, bunun da ykselen milliyetilii bastrd dnlmektedir. Buna istinaden, milliyeti elerin ve ulusal karlarn karar alma srecinde etkin olduu normal devlet tanm Almanya iin kullanlmamaktadr.25

Krippendorff, Alman dnmnn iki boyutuna dikkat ekmektedir. Dnmn bir kanad sosyal demokratlar ve kanaat nderlerinden mteekkil elit tabakayken dier kanatta ise liberal kamuoyu vardr. lk gruba gre, artk Almanyann sanayisi gelimi dier devletlerle uluslararas platformda rekabet etme zaman gelmitir. Bunun tatbikinin de g kullanmndan getiini dnmektedirler
24 25

Rummel, op. cit., s.46. Heurlin, op. cit., s.54.

104

ve yurtdna asker gnderilmesine ilikin 1994 ylndaki Anayasa Mahkemesi kararna atfta bulunarak bunu kamuoyuna kar kazanlm bir zafer olarak lanse etmektedirler.26

Alman elitlerinin tm amac dnyada dier devletler gibi bir stat kazanmak, sanayilemi lkeler kulbne girmektir. ddia edildiinin aksine, Nazizm yahut Wilhelm Almanyas gibi dnyaya hkmeden, yaylmac bir g olmak deildir. Almanya, ekonomisi ak bir lkedir ve dnya ekonomisinde bozulmalar ba gsterirse bundan Almanya da etkilenecektir. Bu yzden Almanyann dnya gelimelerini ynlendirme arzusunda olduu dnlebilir. Bu da ister istemez bir normalleme srecini beraberinde getirecektir. Dnyann da dnm iinde olduu 1990l yllarn ilk yarsnda kendi iinde de bir dnm yaayan Almanya sz konusu srete yine de arl olan bir aktr konumunda olmutur.27

Liberal kamuoyu ise, Auschwitzin unutulmamas gerektiini savunmu; normalleme srecinin sadece olumsuz arlar braktnn ve tarihten ders alnmadnn bir gstergesi olduunu ne srmlerdir. Mdahaleci ve asker gce dayal politika kart olmulardr. Liberal kesim, Almanyann asker g araynn mevcut politikalar destekleme amacna pheyle yaklamakta, Almanyann yaylmac ve saldrgan bir tutum izlemesinden endie etmektedir.28

Yukardaki grlerin aksine, Aggestam ise normalleme kavramn u ekilde aklamaktadr: Alman d politikasnda normalleme sreci realizme dn
26 27

Krippendorff, op. cit., s.77-78. Ibid., s.84. 28 Ibid., s.78.

105

olarak nitelendirilmemelidir.29 Bu noktadan hareketle, bu kavram bir tabuyu ykarak Almanyada milliyetilik konusunu masaya yatrmtr. Meselenin i boyutu ilk blmde de deinildii gibi Berlin- Bonn ayrmdr.30 D boyutunda ise drt etmenin varlndan sz edilmektedir. Bunlar, Alman karlarnn tayininde tek tarafl davranma, uluslararas platformda daha byk sorumluluklar stlenme, komu devletlerle iyi ilikiler kurma ve gemiteki hatalarn tekrarlanmamas zerine kurulmutur.

Birleme esnasnda da ulusal karlar ve ulusal kimliin glgesine girmeksizin ok tarafllk nda yol almaya allmtr.31 Almanyann buradaki dncesi, uluslararas rgtlerin deien konjonktre ne ekilde uyum

salayabilecei zerineydi. Szgelimi, ABnin Dou genilemesine nem vererek MDAy katlma tevik etmesi buna rnek olarak gsterilebilir. Ayrca, Souk Sava ncesi uluslararas rgtler Almanyay kontrol altnda tutarken sava sonras dnemde artk Almanyann bu rgtleri ynlendirmeye balad sylenebilir.

Bu dnemde i politikada da partiler aras fikir ayrlklar grlmektedir. Genel olarak, Hristiyan Demokratlar barn hkm srd bir politika yanlsyken Sosyal Demokratlar evrenin korunmas, srdrlebilir kalknmaya arlk verilmesi gibi hususlara dikkat ekmilerdir.32

Aggestam, op. cit., s.71. Bkz. Blm I.C., s.36. 31 Kirchner, op. cit., s.479. 32 Michael Kreile, Will Germany Assume a Leadership Role in the European Union?, Germany in Europe in the Nineties iinde, der. Bertel Heurlin, Macmillan Press, 1996,s.127.
30

29

106

AGSP hususunda Almanya iinde yaanan fikir ayrlklar ise u ekilde zetlenebilir: Sosyal Demokratlar ABnin d politika, kalknma ve yardm politikalarnn glendirilmesi ile AGSP iin NATOdan bamsz hareket edebilecek, ihtilaf nlenmesi ve kriz ynetimi politikalarna arlk verecek bir gvenlik yanls olmutur. Hristiyan Demokratlar ise glendirilmi ibirlii ve ekincelerin d politika iin nemli olduuna inanmlar, AGSPnin ilk stuna dahil edilmemesi gerektiini savunmular, Acil Mdahale Gcnn Avrupa ordusu iindeki kriz ynetimi gc olmasn dile getirmilerdir. Ayrca, ulusal asker birimlerin AB gvenlik yaps iine dahil edilmesi ile asker - sivil uzay politikas ile ortak silahlanma politikasnn hayata geirilmesini istemilerdir.33

Buna ilave olarak, Topluluun silahlanmasna muhalefet eden sosyal demokratlar ve yeiller dahi bir bakma Alman blounun krlmas taraftarydlar. Bunun sebebi ise egemen bir Almanyann Souk Sava sonras zayflayaca dnlen NATOya ilaveten yeni ok tarafl balar kurmak durumunda olmasdr. Ancak, bu durum iki yanl saptamay da beraberinde getirebilirdi: Bunlardan ilki, toplu bir AGSP oluturmak ve btnlemi bir AB yaratmak iin sadece Almanya deil; tm ye lkeler arasnda ayn oranda ve adil bir yetki paylam yaplmalyd. Bunun baarlmas, yelerin AB ierisindeki arlklar dikkate alndnda pek mmkn grnmyordu. Bu durumun baarld varsayldnda ise ikinci sknt bagstermektedir. Bu da dier yeler gibi Almanyann savunma harcamalarn arttrma zorunluluudur.34

33 34

Kirchner, op. cit., s.464. Rummel, op. cit., s.45.

107

Almanlarn bu tutumunu yeren, Almanyann asker g ve kuvvet olmadan benliini yitireceini ne sren neriyatlar yaymlanmaktadr. Bu kesim, barl dnenlerin gereklerin farkna varamadn, Alman duygularnn kreltildiini iddia etmektedir. Dnemin Alman siyasetilerinin stesinden gelmeye alt bir husus da bu olmutur. Bu gelimelerin nda, Almanyada da AB kart bir kesim domaktadr. Ortak Pazarn devamn savunmalarna ramen Almanyann istikrarna yn verecek bir Avrupa sistemini dnmekte ve bunun ABnin mevcut dzeni ile olamayacan dnmektedirler.35

Almanya iin baka bir sosyal tahlil de hem birleme sonrasn hem de Souk Savan havasn teneffs eden 89 Kua zerine yaplmtr. Bu kesim gemii unutamamtr, fakat gelecei de ihmal etmemektedir. Normal bir Almanya taraftardrlar ve Avrupa ile Dou genilemesini desteklemektedirler. Bu nesil arasnda yaplan ankette yzde 42lik kesim Almanyann kendi kararlarn uluslararas rgtlerin grne bakmakszn almasn istemektedir, te biri ABD ile ilikilerin srdrlmesi taraftardr. ounluk ise snr tesi operasyonlara Almanyann katlmn desteklemektedir. Genlik, daha iddial bir d politika izlenmesi ynnde gr bildirmektedir.36

Krippendorff, op. cit., s.74. Kamuoyu anketlerine gre, Almanlar en fazla d politika ve savunma sektrnde btnleme taraftardrlar. Esasen asker konular haricinde kamuoyuna dorudan AGSP sormak anlamszdr nk konunun ayrntlar hakknda fikir sahibi deildirler. Bkz. Stephen F. Szabo, The German Problem Reconsidered: The Impact of Unification on the European Order, Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn? iinde, der. James Sperling, Manchester University Press, 2004, s.422.
36

35

108

B. ALMANYA SVL BR AKTR M, YKSELEN ASKER BR G M?

Almanyann sivil bir g olup olmadn incelemeden nce sivil g tanmna bakmakta fayda vardr. Sivil g, dnyada cereyan eden olaylarn zmnde asker yntemlerden ziyade diplomatik ve ekonomik aralar kullanarak uluslararas platformda saygn yer edinen devletlere verilen bir isimdir. Savan kstlama, yok etme ve bir zm arac olarak kullanmnn terk edilmesi, hukuk devleti kavramnn yerlemesine almas ve devletler aras demokratik ilikilerin glendirilmesi sivil bir gcn grevleri olarak nitelendirilebilir.37

1. Mal Yardm Devi Almanya

Almanya, satn alma gc yksek, 80 milyonu aan nfusuyla sadece byk bir Pazar deil, ayn zamanda Birlie mal ynden en byk katky yapan lkedir. Almanlar, ABnin yapsal alandaki eitli programlar erevesinde ilerlik kazandrlan mal transferlerin byk ksmn stlenmektedir. Alman elit kesiminin Souk Sava dneminde ve birlemeden sonra mutlak surette Avrupa btnlemesine katkda bulunacak bu fonlar savunmasnn altnda yatan gdnn ise egemen eit statsn uluslararas platformda yeniden elde etme abas olduu sylenebilir. Ticaret ile EPB politikalarnn bu srecin gelimesine katks olduu dile getirilebilir. Bu srecin ilerleme safhasnda Alman siyas elitleri ncelikle AETnin brokrasisini ve kararlarn tesirleri altnda brakmaya almlar, ardndan ye lkelerin bu

37 Bat ve Dou Almanyann birlemesiyle birlikte AB iinde artk Almanyann Avrupa birlemesine scak bakmayaca ynnde de birtakm korkular olumutur; ancak Fransay da btnleme iin tevik ederek ABDyle Atlantik ttifakn dengelemek iin sk balar oluturan lke de Almanya olmutur.

109

kararlarn nfuzlar altna girmesini arzuladklar yazlmaktadr.38 u halde, bugnk ekonomik durumu gz nne alndnda, Almanyann gelecekte de ABnin ekonomik dinamosu grevini yerini getirip getiremeyecei sorusu ortaya kmaktadr.

ABnin ekonomisi iin Almanyann katklar phe gtrmezdir. Ancak birlemeden sonra Almanyann AB ekonomisi iinde nasl konumlandna da dikkat etmek gerekir. Dou Almanyann da Birlie dahil olmasyla Almanyann Birlik iindeki yeri artmtr, ancak GSYHnin ayn oranda artmad grlmektedir. 1993 ylnda toplam AB nfusunun yzde 23.3 ve toplam GSYHnn yzde 29.5i Almanyaya aitken, genilemeyle birlikte bu rakam 1995 ylnda toplam nfusun yzde 21.9una ve GSYHnn yzde 27.6sna gerilemitir. Burada 1975 ylndaki GSYH orannn yzde 31.5 olduunu hatrlatmakta fayda vardr. Bu durum Almanyann mal yardm devi imajnn sarslmasna ve AB ierisinde lider konuma ykselmesinin nnde bir engel olarak alglanabilir. Bunun dnda, 1995ten 2003e kadar ngiltere ve Fransa yzde 22 ve yzde 20 ile Avrupa ortalamasnn stnde bir byme hz yakalamken, bu oran Almanya iin yzde 12de kalmtr. Bugn, ABnin byk lkeleri arasnda yalnzca talyann Almanyadan daha kt bir durumda bulunduu bildirilmektedir.39 Maliyedeki bozulmalara ilikin ise, kamu borlanmas ve bte anda Maastricht Kriterlerinin ngrd referans deerlerinin olduka zerinde seyreden rakamlar ile Almanya, kurallarnn

Bu durum devlet kimliinin Avrupallamas olarak nitelendirilmektedir. Bkz. Anderson, op. cit., s.79. 39 Prof. Dr. Werner Gumpel, ABnin Douya Genilemesinin Arifesinde Almanyann Ekonomik Durumu, Trk ve Alman Ekonomilerinin Yapsal Sorunlar ve zmler iinde, der. Werner Gumpel ve Alpay Hekimler, Ankara, Konrad Adenauer Vakf Yaynlar, 2004, s.16.

38

110

koyulmasnda kendi rol olmasna ramen stikrar ve Byme Paktnn getirdii ykmllklere uymamaktadr.

Ancak, bu olumsuz gstergelere ramen Birliin d ticaret ykn kaldran devletin de hala Almanya olduunu belirtmek yanl olmayacaktr. rnein, 2002 ylnda 126 milyar Avro deerinde ticaret fazlas verilmitir. zellikle in ve MDA ile yaplan ticarette art olmutur. pazarda d gsteren talepler d pazardan gelenlerle dengelenmektedir. Yani, d ticaret gcnn Almanya ve AB ekonomisini ayakta tuttuu yargsna varlabilir. Dier taraftan 90l yllarn ilk yarsnda AB lkelerinin referans olarak kabul ettii faiz oranlarn belirleyen kurumun da Alman Merkez Bankas olmas Almanyann bu konuda elindeki kozlar brakmad biiminde yorumlanmaktadr.40

unun da alt izilmelidir ki, Tek Pazarn yaratlmas Almanyann ekonomik snrlarn zedelemitir. Souk Savan sona ermesiyle beraber kreselleme sreci hz kazanm, asker says azalm, ticaret olanaklar artmtr. Bu da Alman d politikasnn da ekonomik ynden deiiklik gstermesine sebebiyet vermitir.41

ABnin salad mal yardmlara ilikin MDAye yaplan katklar vurgulamak gerekir. 1990l yllar, Topluluun Dou Avrupaya ilikin d

ekonomik ilikiler programnn grnrde baarl olduu bir dnemdir. Ticaretin liberalletirilmesi, PHARE ve TACIS programlar ile Avrupa Anlamalar 1989-90
Kreile, op. cit., s.135. Burada ekonominin yan sra insan haklar, evrenin korunmas gibi hususlarn da d politikay etkiledii sylenebilir. Bkz. Jrgen Hartmann, Organized Interests and Foreign Policy, Germanys New Foreign Policy: Decision-Making in an Interdependant World iinde, der. Wolf- Dieter Eberwein ve Karl Kaiser, Mnchen, Palgrave Publications, 2001, s.264.
41 40

111

ylndaki ayaklanmalarn izlerini silecek niteliktedir. Dnemin Alman bakenti Bonn iin Dou Avrupadaki dnm sreci birlemeden sonraki en nemli ulusal ncelik olmutur. Bunlarn demokratik, sosyal ve ekolojik piyasa ekonomileri en az Rusya ve Ukrayna ile hareket edilmesi kadar nemlidir. Bu yzden Almanya blgeye ynelik tm genileme faaliyetlerini, raporlarn, taahhtlerini desteklemitir. Almanya, AGSP ile MDA arasndaki istiar ilikilerin artmas iin aba harcam; Kiev ve Moskova ile de d politika alannda temaslarda bulunmutur.42

2000li yllarn bandan itibaren ise lke iinde yaanan ekonomik skntlar mal yardmlar da etkilemitir. Asl sorun artk Almanyann mal yardm rolne soyunamamasndan ileri gelmektedir. lkesinde durgunluk ve isizlik

yaanmaktadr. Ortak Tarm Politikas, blgesel politikalar ve genileme iin fon tahsisinde sknt ekmektedir. Almanya, 1991 ila 1999 yllar arasnda, AB kasasna net olarak 282 milyar Alman Mark deme yapmtr. Yeni mal ykmllklerin yerine getirilmesi durumunda, Almanyann brt demelerinin ise 2006 ylndan itibaren yzde 10-13 orannda artmas gerektii hesaplanmtr.43

Toparlamak gerekirse, Alman ekonomisi 1945ten beri en kt koullar altndadr ve bu yzden de, Almanyann genilemenin getirecei sorunlarla baa kabilmesi iin gerekli olan fazladan mal destee katks snrl kalacaktr. Bir dnemin ekonomik devinin AB ierisindeki tahtnn sallantda olduunu sylemek yanl olmayacaktr.

42

Anbindung kavram Ukrayna ve Moskova ile ilikiler iin kullanlan bir terminoloji olmutur. Bkz. Rummel, op. cit., s.55. 43 Gumpel, op. cit., s.18.

112

2. ABnin nsan Haklar Politikas ve Almanya

Sivil g olma iddiasndan bahsederken insan haklar kavramna da atfta bulunmak gerekmektedir. nsan haklar tm devletler tarafndan bir d politika arac olarak kullanlrken, ABnin de kendisine siyas rol arad bir platformda insan haklar savunucusu olarak sahneye kmas artc deildir. Birliin, her ne kadar, uygulamada ifte standart ve iki yzllk gibi ar eletirilere urasa da ateli bir insan haklar szcs olduu ve ilgili dier rgtlerle devletlerin de bu bakmdan desteini kazandn sylemek mmkndr.

Maastricht Antlamasnn V maddesi, insan haklarnn teviki ve korunmasnn, oluturulmak istenen AGSPnin en nemli kollarndan biri olacana hkmetmektedir. ncelikle, Antlamann J maddesinde ODGPnin temel amacnn demokrasi ve hukuk devletinin gelitirilmesi, temel hak ve hrriyetler ile insan haklarnn korunmas olduu belirtilmektedir. Bu hukuk zemin nda ABnin insan haklar politikas, AGSP, d ekonomik ilikiler ve zellikle genileme srecinde nemli bir rol oynamaktadr. Gerek ABnin d politikas, gerekse ye devletlerin mnferit yaklamlar insan haklarnn korunmas ynndedir. Hak ihlallerinde ise ortak tavr taknma, bildirgeler yaynlama, knama gibi eylemlerin yan sra, Maastricht Antlamasnn verdii yetkiye istinaden ekonomik yaptrmlar da AGSP kapsamnda uygulanabilmektedir. ABnin bu konuda baarl olup olmad ise tartmaldr; ancak argmanlarnn kuvveti ve ticar gcn n plana karmasyla kendisine uluslararas rgtler ve devletler arasnda taraftar toplad ve

113

muhataplarna zarar verip vermediini dikkate almakszn insan haklarn bir tehdit unsuru olarak ne srd iddia edilmektedir.44

Alman insan haklar politikas ise, dorudan Almanyann kendi giriimi, AB politikas ve BM bnyesindeki etkinliklere katlm olarak yoldan yrtlmektedir. brahim Canbolat, Almanyann AB iinde kendi politikalarna meruiyet yaratma eilimi gsterdiini ve bunun iin kulland en iyi aracn insan haklar olduunu yazmaktadr. Yazar, bunu, soykrmdan sulu bulunmu bir lke olarak Almanyann bozulan imajn dzeltmek amacna balamaktadr. Bununla beraber, yukarda bahsedilen AB politikalarnn uygulanmasnda Almanyann rolnn byklne deinmekte, AB ierisinde insan haklar ihlalleri yznden en ok siyas snma talep edilen lkenin Almanya olduunu yazmaktadr.45

3. ABnin Asker Faaliyetlerinde Almanyann Rol

Asker bir g yksek politika izlemek iin elzemdir. Yukardaki bilgiler nda, mal gcnde zayflama yaayan Almanyann asker bir g olarak ykselmeye alaca ve gcn dengeleyecei dnlebilir. Almanyann merkez jeopolitik konumu Avrupann gvenlik mimarsinde bu devleti nemli bir yere koymaktadr. Almanya, Souk Sava dneminde gvenliini NATOnun eline teslim etmi olsa da AGTin kurulmasna nclk etmitir. Souk Sava sonrasnda ise Almanyann gvenlik perspektifinin ne olaca merak konusu olmutur. NATOya olan balln srdrebilir, ABnin bamsz bir gvenlik karakteri yaratmasna
Emre Saral, Avrupa Birliinin D likileri ve nsan Haklar, Hukuk Gndemi, C.I, Say.3 (Aralk 2005), s.93. 45 Canbolat, op. cit., s. 210-211.
44

114

nclk edebilir ya da Pan-Avrupac yani AGT yanls bir tutum sergileyebilirdi. Timminse gre Almanya bu modellerin hepsine uygun politikalar izlemitir.46

Joffe, iki savaa sebep olan, yok olan ve yeniden doan bir millet ister istemez sivil g rolne soyunacan ileri srerek, sivil g olarak hareket etmesinin avantajlar olduunu dnmektedir. Dier devletlerin btelerinin asker harcamalar iin tahsis ettikleri ksmn, ekonomik kalknma iin kullanm olmas buna bir rnek tekil etmektedir.47

Bu dnemde Krfez Sava ve Somaliye asker gnderilmesi hususunda Almanyada tartmalar cereyan etmi; Krfez Savana asker gnderilmemi, Somaliye de sadece insan amalar dorultusunda bir birlik gnderilmitir. Alman elitlerinin ve kamuoyunun konuya yaklam da zamanla deimitir. Asker operasyonlara katlma ilikin grler grup altnda toplanabilir: Bu gruplardan birincisi, yapsal etki olarak bilinmektedir. Snrlama kltr veya sosyal yaplarn snrlayc etkisinden sz edilebilir. yle ki, Nazi Dnemindeki Alman militarizminin ykc etkileri sonucunda Almanyada anti-militer bir kltr domutur. Bunu bir kstlama kltr olarak nitelendirmek doru olacaktr, nk sz konusu kltr Almanyann egemen bir devlet gibi karar vermesini engellemektedir. Bu durum zamanla nemli siyas gelimeler yaandka deiiklik gsterecektir.

Almanyann gvenlii ve AGSP zerine alan Timminsi meslektalarndan ayran zellii analizine AGTi de dahil etmi olmasdr. Bkz. Graham Timmins, Germany: A New Vision of Order?, Uncertain Europe: Building a New European Security Order iinde, der. Martin A. Smith ve Graham Timmins, Routledge Press, 2001, s.178. 47 Josef Joffe, No Threats, No Temptations: German Grand Strategy After The Cold War, Germany in Europe in the Nineties iinde, der. Bertel Heurlin, Macmillan Press, 1996, s.260.

46

115

kinci grupta ise siyas eylemin sosyalletirici etkisinden; yani eylemci etkiden sz edilebilir. Buna gre, 1990l yllardan gnmze kadar Alman politikaclarn tavr deimitir. Aslnda bandan beri asker gnderilmesi taraftar olan Alman politikaclar bu tasarruflarn gerekletirebilmek iin uygun zaman kollamlar ve uluslararas tansiyon ile silahlanmann artt bir dnemde dncelerini hayata geirmilerdir. Bu yntem salam taktii olarak bilinmektedir.

Son grupta da uluslararas sistemde dengelerin deimesi, uluslararas hukuk normlar, karar almaya ynelik gdler gibi yapsal etkenler ile niyet, karar alma sreci ve yrtme gibi eylemsel etkenlerin etkileim iinde olduu savunulmaktadr. Bu etkileim sonucunda Alman d politikas zamanla deiim gstermitir. Burada sylemin, kamuoyunun ve hkmetin olaylara bak asnn etkisi vardr.48 Normallemeye ynelik istek ve deiim olarak tanmlanabilecek bu dnceye ise etkileimci etki ad verilmektedir.

Philippi ise, Almanyann 1990l yllarda uluslararas bar glerine asker gndermesi hususunda yaanan gelimeler ve Almanyay tavrn deitirmeye sevk eden olaylar ikiye ayrmtr: Uluslararas toplum asndan bakldnda, operasyonun meruiyeti, asker olmayan aralara tannan ncelik, orantl g ve bunun yerinde kullanm, ok tarafllk, mdahalenin gerekten gerekli olup olmad ve askerlerin hayat gibi hususlar etkili olmutur. Meselenin Almanya iinde tezahr

48

Rainer Baumann ve Gunther Hellmann, Germany and the Use of Military Force: Total War, the Culture of Restraint and Quest for Normality, New Europe, New Germany, Old Foreign Policy?: German Foreign Policy Since Unification iinde, der. Douglas Webber, London, Frank Cass Publications, 2001, s.65.

116

eden ksmnda ise, Parlamentonun iradesi, Almanyann karlar, mal destek, Almanyann gemii, kamuoyunun grleri dikkate alnmtr.49

Anayasa Mahkemesinin snr tesi operasyonlara asker gnderilebilmesi iin Parlamentoya yetki verdii kararnn ardndan 1994 ylnda Savunma Politikasn Ynlendirici lkeler isimli asker belge yaymlanmtr. Belgede Alman ordusunun amacnn barn tesisi deil Almanyann gvenliinin salanmas olduu vurgulanmtr. Gvenlik karlar; zgrlk, gvenlik, refah ve Avrupa

demokrasileriyle btnleme olarak ifade edilmitir. Almanyann bu karlarn takip edebilmesi ve dnyada bir g olarak yer edinebilmesi iin en byk silah olarak ekonomi ve verimlilik olarak gsterilmektedir.50 Dier yandan, Avrupann da Almanyann gcne ihtiyac olduu aktr; yine de bu gcn orantsz olmasnn douraca sonular iki Dnya Savanda da grlmtr.

30 Haziran 1995 tarihinde Parlamento, hkmete eski Yugoslavya topraklarna snr tesi operasyon yaplmas ynnde yetki vermitir. Bu, kinci Dnya Savandan beri ilk defa Alman birliklerinin savaa katlmas asndan nemli bir olaydr. O gne kadar Temel Yasann 24. maddesi ne srlerek bylesi eylemlerden kanlmt. Halbuki, bar gc ve kollektif savunma gibi kavramlara dayanlarak nceden de operasyonlara katlabilme olasl sz konusuydu. Almanya,
Yugoslavya Savana ilikin dnemin Savunma Bakan Volker Rhe Alman askerinin blgede zmn yerine sorunun bir paras olacan dile getirmitir. Bu sz Kohl Doktrini olarak bilinmektedir ve Philippiye gre iki eksii vardr: lk olarak, Souk Sava sonras mttefiklerinin gvenini kazanmak iin asker gcn gstermesi gerekliliini gz ard etmitir. kinci olarak, blgede grevlendirilecek Alman askerinin blge halk tarafndan igalci olarak deil kurtarc olarak alglanaca hususu dikkate alnmamtr. Bkz. Nina Philippi, Civilian Power and War: the German Debate about out-of-area Operations 1990-99, Germany as a Civilian Power: The Foreign Policy of the Berlin Republic iinde, der. Sebastian Harnish ve Hans W. Maull, Manchester University Press, 2001, s.55. 50 Heurlin, op. cit., s.48.
49

117

BMye 1973 ylnda ye olduunda tm ykmllkleri yerine getireceini taahht etmiti. Ancak, icraat hukuk deil, tarih ve siyas nedenlerden tr 1995 ylna kadar bekletilmiti.

Asl irdelenmesi gereken husus ise, AGSPye Almanyann salad asker katknn derecesidir. Almanyann asker gc ve savunma harcamalarndaki pay ngiltere ve Fransann gerisinde kalmaktadr. Bu yzden de Avrupada savunma ii sekteye uramaktadr. 2000li yllarda deien dnya koullaryla birlikte Alman ordusunun da modenizasyonu gndeme gelmitir. Bu alanda Schrderin anslyelii dneminde iki reform yaplmtr.51 Bu reformlardan ilki uyarnca Helsinki temel hedefleri kapsamnda 2003 yl itibaryla altm gn iinde 50 ila 60 bin kiilik bir ordunun yirmi binini temin edecek biimde seferber olacak ve savunma harcamalarna ynelik bte koordinasyonunu esas alacakt. Bu reformun gerekletirilmesi srecini Kosova Krizi hzlandrmtr. Buna gre, 338 bin olan Alman asker says 282 bine indirilmi, yedek says ise 112 bin olarak belirlenmitir. Bunlardan 150 bini sevk edilebilir asker ve 80 bini de bunlarn yedei olarak tayin edilmitir. Burada vatan savunmasnn temel doktrin olduu da belirtilmelidir.52

Schrderin asker reformlar Modell Deutschland (Almanya Modeli)nin bir paras olarak lanse etmitir. Ne var ki, bu hareket Almanyann tek tarafl politikalarna geri dn olarak nitelendirilmi ve Sonderweg doktrininin hortlad dnlmtr. Aslnda bu dnemde Almanyann, mttefiklerine elindekini snrszca sunan bir devlet yerine kendi kar sz konusu olduunda gerekirse ret cevab verebilen bir lke imaj izmeye alt sylenebilir. Bkz. Szabo, op. cit., s.419. 52 Alman ordusunun faaliyetlerinin u politikalarla uyumlu olmas gerektii belirtilmitir: NATO Stratejik Kapsam ve Savunma Kapasiteleri Giriimi (Nisan 1999), BAB Bremen Deklarasyonu (Mays 1999), AB Kln Zirvesi AGSP Deklarasyonu (Haziran 1999) ve Helsinki Temel Hedefi (Aralk 1999); bkz. Tom Dyson, German Military Reform 1998-2004: Leadership and the Triumph of Domestic Constraint over International Opprtunity, European Security, C. XIV, Say.3 (Eyll 2005), s.373.

51

118

kinci reform paketi ise Rudolf Scharpingden sonraki Savunma Bakan Peter Struck bakanlndaki Komisyon tarafndan hazrlanan reform paketidir. ncelikle, 21 Mays 2003 tarihinde Savunmay Ynlendirici lkeler belgesi hazrlatlmtr. Belgede, Almanyann 11 Eyllden sonra asker doktrinini deitirmesi gerektii savunularak, Alman ordusunun vatan savunmasna ynelik deil, uluslararas kriz ynetimine ynelik uzmanlamas tavsiye edilmi, bu hedefe ynelik dzenlemeler yaplmtr. Reformun, NATOnun ruhuna aykr olmamas gerektii

dnlmektedir, nk 1999 ylnda deklare edilen NATO Stratejik Kapsam uyarnca, AGSPnin NATOnun ykmllk altna girmek istemedii durumlarda devreye giren bir mekanizma olduu inanc hakimdir.53

Bu belgenin nda ikinci reform paketi 13 Ocak 2004 tarihinde kabul edilmitir. Buna gre, Alman ordusundaki asker says 77 bini yedek olmak zere 285 binden 250 bine indirilecek; yzn zerinde asker s kapatlacak, buna karlk orduya 50 bin yedek alnacaktr. Uzun vadeli ve kapsaml operasyonlar iin 35 bin cephe askeri, ksa ve orta vadeli rehabilitasyon iin 70 bin, destek ve lojistik iin 147 bin 500 asker ayrlacaktr. Ayrca, savunma niteliinden kriz ynetimi niteliine geildii iin orduya ayrlan bteden 26 milyar Avro, slerin de kapatlmasndan tr 1 milyar Avro tasarruf yaplmtr. zellikle, ikinci reform srecinde NATO genilemesi ve Irak Sava etkili olmutur. ayet Alman ordusu o dnemde deiiklie gitmeseydi AGSPnin ilerlemeyeceine inanlmaktadr. Bu inan, Irak Sava esnasnda kan fikir ayrlklarnn Almanyann kriz ynetimi konusuna

Dyson, belgeyle yeni bir doktrinin yaratldn savunmaktadr: Avro-Atlantik Gvenlik Topluluu. Bu kavram ise AB btnlemesinin derinlemesi ve NATOnun yeniden yaplandrlmas arasnda bir ba kurulmas olarak tanmlamaktadr. Bu meyanda, ya zorunlu askerlik gndeme gelecekti ya da profesyonel ordu kurulacakt. Bkz. Ibid.

53

119

odaklanmasyla alabilirdi grne dayandrlmaktadr. Hatrlanaca gibi Birliin ilerlemesi iin motor kuvvetler olan Almanya ve Fransann kendilerini yenilemeleri gerektii dile getirilmiti; asker reform da bu yenilemenin bir paras olarak dnlebilir. 54

Klingebiel, Schrder dneminde yaplan bu kkl deiikliklere ramen Almanyann gvenlik politikalarn yeniden ele almas gerektiini dnmektedir. Bu tartmay ise yeni gvenlik sorunlarnn ne olduunu tespit edilmesi ve bu sorunlarn hangi siyas yaklamla ele alnmas gereklilii ekseninde

incelemektedir.55 Almanyann yeni dnemde savunma stratejilerini belirleyen Sivil Aralarla Kriz nleme, Anlamazlklarn zm ve Barn Tesisi Eylem Plan (2004) ile Savunma Bakanl Beyaz Kitabnn (2006) Merkel hkmetinin bu adan att admlarda yol gsterici nitelikte olduu sylenebilir. Ad geen iki belgede de savunma alanndaki beklentiler sralanmaktadr. Belgelerde belirtilen hususlarn sorunsuz yerine getirilmesi durumunda hkmetin de sorunsuz ileyecei temenni edilmektedir. zellikle Eylem Plannda yerine getirilmesi gereken toplam yz altm faaliyetten bahsedilmi ve bu hususlarn temel talarnn d politika, gvenlik politikas ve kalknma politikas olduunun alt izilmitir. Oryantasyonun kilit noktalar ise kriz nleme yntemlerine uyum salanmas, gelimekte olan ve sorunlu lkelere yaplacak yardmlarla onlarn Alman d politika karlarna angaje edilmesi ve son olarak icraatlarn mnferit hareketler olarak kalmamas amacyla kurumlar aras birlik ve btnln tesisi olarak sralanmaktadr. 56

Ibid., s.380. Stephan Klingebiel, Globaler Aktionismus reicht nicht, Internationale Politik, C.LXI, Say. 8 (Austos 2006), s.96. 56 Ibid., s.97.
55

54

120

C. BATI BALKANLAR: AGSP ve ALMAN ULUSAL IKARININ RTT NOKTA

Almanyann Yugoslavya ve ekoslovakyann dalma sreciyle balayan, zellikle eski Yugoslavya topraklarna yakn ilgisi, devletin, Souk Sava sonras dnya dzeninde almak istedii yeri gstermesi bakmndan nemlidir.57

Almanyann bu dorultuda Balkanlar hedef almasnn temelindeyse, blgenin snrlarnn Fransa ve ngiltereye oranla Almanyaya daha yakn olmas yatar. Bu da Balkanlardaki karklk tehdidinin Almanya tarafndan daha da hissedilmesine neden olmaktadr. Ayrca, yllarca Avusturya Macaristan mparatorluunun hakimiyetindeki Balkan topraklarndan miras kalan tarih ve kltrel ilikiler, blgede yaayan Alman aznlklar ve Alman kamuoyu ile iadamlarndan gelen youn baskdan tr Almanya, Balkanlara dier AB yesi devletlerden daha fazla eilmektedir.

Esasen, 1990l yllarn banda, Almanyann Balkanlar iin ngrd belirli bir d politikas olmamtr; nk iteki birlemenin sanclar bu konuyu geri plana atmtr. stelik, lkeye yaanan youn g dalgas da Almanyann bu konuda salkl politikalar gelitirememesine neden olmutur.58

Wolfgang Deckers, Germany and The Balkans: Reflections on an Uneasy Relationship, Journal of Southern Europe and The Balkans, C. IV, Say. 2 (2002), s.159. 58 Ibid., s.158.

57

121

Almanyann gnmzde Balkanlar iin ngrd d politikas; blgesel ibirliinin tevik edilmesi, AGSPnin blge zerinde denenmesi ve blgede serbest piyasa ekonomisinin ina edilmesidir. Bu hedefleri gerekletirmenin yolu da ekonomik olarak fon salayp, arabuluculuk yapan ticaret devleti izlenimi yaratmaktan gemektedir; keza ortak operasyonlardan bamsz asker bir giriimin dnya devletlerini 1945 ncesi Almanya algsna sevk edebilecei de aklda tutulmaldr.

Ancak, yine de Almanyann gcn yeni kefetmi bir devlet olduu ve henz tek bana dnya liderliine oynayacak konumda olmad; bunun da onu AB ierisinde Fransayla yaknlama ynne ittii dnlmektedir.59 Ekseriyetle asker eylemlerden saknan bir devletin 1990l yllarn kark ortamnda syleminin aksine bir tutum sergilemi olmas da bu dnceyle badatrlmaktadr.

1. Yugoslavyann Dalma Srecinde Almanyann Rol

AB yeleri, birlemeden sonra da Almanyann Souk Sava politikalarn aynen izleyecei beklentisinde olmulardr; ne var ki Yugoslavya Krizinin ba gstermesiyle olaylar farkl biimde tezahr etmitir. 1991 tarihli Maastricht Zirvesiyle birlikte Almanyann d politikasyla AB d politikasnda

uyumazlklarn olduu ortaya kmtr.60 Almanya, Hrvatistan ve Slovenyann bamszlna ilikin blgedeki krizin srmesi ve arabuluculuk giriiminin sonusuz

59

Simon Bulmer ve William Paterson, Germany In The European Union: Gentle Giant or Emergent Leader?, International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), C. LXXII, Say. 1 (Ocak 1996), s.31. 60 Ibid., s.18.

122

kalmas durumunda ABnin Hrvatistan ve Slovenyann bamszln tanma zorunluluu olduunu deklare etmitir. Almanyann basksyla, AB, Slovenya ve Hrvatistann bamszlklarn resmen tanmtr. Bu durumun Almanyann AB iindeki gcnn daha da belirgin hale geldiini gsterdiini savunanlar vardr. 61

Yugoslavyaya giden ilk AT gzlem misyonundaki Alman katks, Slovenya ile Hrvatistann bamszlklarnn tannmas ynndeki Alman basks ve Bosnaya uygulanan silah ambargosunun kaldrlmas iin bulunulan giriimler ile Almanya etkili olmaya almtr. Dnemin bakenti Bonn aslnda iddeti nleme, tehlikenin blgeye sramamas ile insan ve ekonomik maliyetin azaltlmas amacn gtmtr. En nemli tepkisinin ise, iddet iermeyen sorun zm

mekanizmalarnn ihlal edilmesine sessiz kalmamas olduu sylenebilir.

Mamafih, Almanlar ciddi eletirilere uramtr. Bu eletirilerin odanda AByi karar alma srecinde ar baskya uratm olmalar gelmektedir. Almanya, AB yelerini istemedikleri kararlar vermeye ynlendirmekle sulanmaktadr. Bu grn aksine, Rummel, burada suu sadece Almanyaya deil tm Birlie yklemektedir. Rummel, Birlik batan bu ie kalkmayabilirdi; bu lkenin kendi i meselesidir diyebilirdi tezini savunmaktadr.62

Almanya, Hrvatistan ve Slovenyadaki g kullanmn etnik temizlik ve imha olarak deerlendirip, Nazi dneminden kalan olumsuz alglamalar sona erdirmek iin blgeye mdahale ettiini iddia etmitir. Schrder, bunun insani mdahale olduunu ve milli menfaate ynelik bir durum olmadn sylemitir. Yugoslavya Devlet Bakan Slobodan Milosevi, Almanyann Slovenya ve Hrvatistan tanmasn trajik bir hata olarak nitelendirirken, ngiltere ve Fransa, eski Alman kabusunun bir gecede hortladn syleyip MDAye nfuz eden bir Almanyaya kar Srplara mttefik olacak bir ngiltere ve Fransay telaffuz etmilerdir. 62 Rummel, op. cit., s.55.

61

123

Yugoslavya Savann, sava ve soykrm kavramlarnn yine Avrupann gndemine girebileceini gsterdii ileri srlebilir. Almanyann Hrvatistan ve Slovenyann bamszln tanmasnn altnda yatan mantk sorunu

uluslararaslatrarak blge devletlerinin BM tarafndan korunmasn salamakt. Ancak, Almanyann soruna sadece diplomatik ve siyas zmler aramasnn ve sz konusu arayn asker mdahalelere ve operasyonlara katlarak desteklememi olmasnn skntlar krklediini ne sren eletiriler yaplmtr.63

2. Bosna, Kosova, Makedonya Krizinde Almanya

Bosna Sava esnasnda yaanan tartma ise blgede gvenlii salayacak AWACS uaklarna katlm hususunda olmutur. AWACS personelinin te biri Alman askerlerden olumaktayd ve Almanyann bu greve asker gndermemesi halinde operasyonun gereklememe ihtimali belirecekti. Bu durum, Almanya ierisinde yeni tartmalar dourmu, mesele Alman Anayasa Mahkemesine tanarak Alman askerinin snr tesi operasyonlara katlm iin Parlamentonun yetkilendirilmesi kararnn kmasna vesile olmutur.

Bosna Savann Soykrm ve katliam karsnda diplomatik yntemler aresiz kalmaktadr iddiasn dorulad dnlmektedir. Srebrenica katliam meydana geldiinde Alman kamuoyunda konuya duyarllk gsterilmi, toplama kamplar dnemi akllara gelmitir. Asker operasyonlara bakta da olumlu
Almanya, blgedeki istikrarszln getirecei evresel felaketi, g, belirsizlii ve ekonomik klfetti kaygyla karlamtr. Esasen, Almanyann askeri mdahalede bulunacak konumu yoktu ve halihazrda bir d politikas da mevcut deildi; ama gerek halk basksyla gerekse sivil dayanma giriimiyle olsun Almanya insan mdahalede bulunmak zorunda kalmtr. Bkz. Philippi, op. cit., s.55.
63

124

deimeler olmutur. Barn tesisi ve insan amalar iin gerekirse g kullanlmaldr gr baskn kmtr. Bylelikle, Kohl Doktrini 1995te terk edilmi, Almanya Bosna Bar Gc IFORa katlmtr. Joffeye gre, Almanya, Bosnaya mdahale etmek iin deil, blgeden ekilen BM askerinin yerini doldurup sadk bir mttefik olduunu gstermek amacyla blgeye asker gndermitir.64

Kosova Krizinde ise dier krizlerden farkl olarak burada bir insan haklar ihlalinin olduu dnlyordu. Almanyada nceki tartmalarn aksine, meselenin meru olup olmadndan ziyade kamuoyunun beklentileri n plana km ve youn biimde blgeye mdahale edilmesinde mutabk kalnmtr.

Kamuoyuna ek olarak, Almanyann Kosova Krizine katlmakta istekli olmasnn nedenleri u ekilde sralanabilir: Mttefiklere sadakatini gstermek, Srplarn etnik temizlik giriimine mdahale ederek gemiin izlerini silmek, blgeden Bat Avrupaya gelebilecek olas gleri nlemek.65

Dnemin Alman Savunma Bakan Rudolf Scharping bu durumun Almanyay rahatsz edip etmediine ilikin kendisine yneltilen bir soruya u ekilde cevap vermitir:

Kosovada insanlk d bir felaketi nlemek bizim tek tercihimizdir. Bombardmandan sadece

Milosevi, o da inanlmaz vahi bir sava kendi

64 65

Joffe, op.cit., s.261. Timmins, op. cit., s.181.

125

halkna kar yrtt iin, sorumludur. Btn siyas ve diplomatik aralar tketildii iin, asker bir mdahale sz konusu olmutur. Durum bundan ibarettir. 66

Daha sonra, General Klaus Reinhardt, NATOnun Kosova Bar Gc (KFOR)un komutanlna atanarak, NATOda st dzey komutanla ykselen ilk Alman general olmutur.

Almanyann Kosova Krizinde taknd tutumu Makedonya Krizinde de srdrd sylenebilir. 2001 ylnda Arnavut aznlk iin daha geni siyas yetkilerin tannmasn isteyen grubun balatt isyana kar Almanya asker ve diplomatik kriz nleme aralarn kullanm, blgede grev alan NATO Bar Gcnn komutasn stlenmitir. Bu dnemde Almanyay bu ekilde hareket etmeye iten gdnn ise, tpk Kosova Krizinde olduu gibi, mttefikleriyle asker dayanma balarn pekitirmenin yannda 11 Eyll terrist eylemlerine karlk olas bir misilleme saldrsnda Almanyann stlenmesinin sz konusu olabilecei bir asker greve kar mesafeli durulmak istenmesi olduu iddia edilmitir. Bu dnemde Almanyada Afganistana yaplacak olas bir harekattan uzak durulmas gerektii tartlmaktayd ve bunun da Makedonya Krizi ile ilgilenmekten getii dncesinden hareket edilmitir.67

66

Rainer Fortner ve Alexander Szander, Alle hatten Skrupel, Der Spiegel, Say.13 (1 Nisan 1999), s.218. 67 Bu meyanda, bin kiilik Bar Gcnn alt yz askerini Almanya salamtr. Ayrca, Alman Maliye Bakanl bu grev iin 76 milyon Alman Mark tahsis etmitir. Sz konusu mebla, Alman ordusunun modernizasyonu iin daha az miktar ayrld iddiasyla eletiriye uramtr. Bkz. John Schmid, Germany to Assume NATO Mission in Macedonia, International Herald Tribune, 28

126

3. Bat Balkanlara Ynelik Genileme Faaliyetlerinde Almanya

ABnin, istikrarn yakalanmas Bat Balkanlara amacyla yapt mal yardmda en byk pay Almanyanndr. Bununla beraber, blgenin ticarete almasndan en ok istifade edecek lke de Almanyadr. AB, blgeye 2000-2006 yllar arasnda 5 milyar Avro yardmda bulunurken; en byk katknn da Almanyadan geldii belirtilmektedir. 68

ABnin Bat Balkanlar iin ngrd bir politika arac Gneydou Avrupa stikrar Paktdr. Pakt, 10 Haziran 1999 tarihinde gerekletirilen Kln Zirvesinde, Almanyann giriimleriyle oluturulmutur.69 Temelleri ise 1999 ylnn Temmuz aynda Saraybosnada atlmtr. Paktn ana fikri uluslararas yardmn arttrlmas ve blgesel ibirliinin salanmasdr.

Gneydou Avrupa stikrar Pakt, en byk mal yardm hangi devletin yapmas gerektiini belirtmemesi ne srlerek eletirilmektedir. Eletirildii bir baka nokta da, kaynak salanmakszn ve yap kurulmakszn bu paktn kendini nasl srdreceidir. Pakt ne yeni bir uluslararas rgt kurmaktadr ne de bamsz

Eyll 2001, <http://www.iht.com/articles/2001/09/28/mace_ed3__11.php>, (Eriim tarihi: 1 Mays 2007). 68 Ray Furlong, Schrder On Key Balkan Visit, BBC, 29 Ekim 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3222573.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). 69 Szkonusu pakt imzalanmadan nce, ayn yl, ABD nderliinde, dnya devletlerinin katlmna ak olan ve Bat Balkanlara yardm iin bir fon kurulmasn ngren stikrar Pakt imzalanmtr. Ancak, ABDnin ABye sz konusu pakt neticesinde ABnin iine Truva At soktuu dnlmtr. Bunun zerine Almanya, ABDyle ibirliini glendirme bahanesini ne srerek ve AB yelerinin tek vcut halinde hareket etmelerini salamak amacyla bu pakt oluturmutur. Bkz. After Milosevic: A Practical Agenda for Lasting Balkans Peace, Brussels, International Crisis Group Press, Say. 108, 2001, s.235.

127

mal

kurulular

yrtmenin

yaplanmas

iin

grevlendirmitir.

Paktn

yrtlmesinden sorumlu tek kurulu zel Koordinatrlktr.70

Merkel hkmeti 11 Kasm 2005 tarihinde iktidara geldikleri

koalisyon

antlamasnda Bat Balkan lkelerinin desteklenmesi gerektiini belirterek Kosovadaki asker bar ortamnn srdrleceini taahht etmitir:

Almanyann

Bat

Balkanlardaki

istikrarn

srmesinde hayat karlar vardr. Mttefiklerimiz ve ortaklarmzla, Bat Balkan lkelerinin NATOya ve ABye katlmna, ekonomik ve sosyal

deiimine ve sorunlarn zmne aktif olarak itirak edeceiz 71

Bu taahhte ramen, anslye Merkel, AB genilemesine scak bakmadn, ABnin derinleme srecine arlk vermesi gerektiini dile getirmektedir. Bu balamda, Balkan genilemesine destek verilmesine de pheyle yaklamaktadr. Koalisyon antlamasnda Almanyann ilgili konuya destek verecei yazmasna ramen genileme kapasitesinin zerine fazla yk bineceinin de alt izilmitir. Raith, bu ifadeyi, Bat Balkan lkelerinin genileme perspektifinde yer alacaklarn, ancak yelik iin herhangi bir imtiyaz veya kestirme yolun beklenmemesi gerektii,
70 zel Koordinatrlk grevine Alman Bodo Hombach getirilmitir. Bir Almann bu makama getirilmesi, Almanyann bu Pakttaki nc rolnn bir gstergesidir. Bkz. Andreas Middel, Auenminister wollen Staaten des Balkan an die EU heranfhren, Die Welt, 11 Temmuz 2000,

<http://www.welt.de/printwelt/article522527/Aussenminister_wollen_Staaten__des_Balkan_an_die_EU_heranfuehren.html>,

(Eriim Tarihi: 1 Mays 2007). 71 Michael Raith, Vorfahrt fr Stabilitt! ber die Notwendigkeit weiterer Konflkitnachsorge auf dem Balkan, Sdosteuropa, C. LIV, Say.2 (2006), s.257.

128

aksine tm kriterlerin harfiyen ve eksiksiz yerine getirilmesinin beklenecei, bunun da zaman alaca iin yelii geciktirecei eklinde yorumlamaktadr.72

Blge lkeleriyle ikili ilikilerine bakldnda ise, Almanya, tarih dman olarak grd Srbistanla bile ekonomik ilikiler iine girerek yaknlamaktadr. 2003 ylnda Alman anslyesi Schrderin, Srbistana ziyaretinin iki amacnn olduu sylenebilir: Hrvatistan ile Bosna - Hersekin bamszlklarn tanmasndan ve Kosovann bombalanmasndan tr doan husumeti ortadan kaldrarak ekonomik ibirlii iine girmek. Bunlara ek olarak Srbistann rettii sanayi mallarnn yzde 70i Alman patentlidir.73

ABnin Milosevi sonras Srp hkmeti iin hazrlad yardm program ok terapi / hzl balang nitelii tamakta ve AB ile ortakln bir timsali olarak grlmektedir. Bu hzl balangcn, ekonomik reformlarn esas olduuna inanlmakta ve reform olmakszn dier sektrlerin de dzeltilemeyecei vurgulanmaktadr. Alman D lerinden Sorumlu Devlet Bakan Christoph Zpelin szleri de bu yaklam dorulamaktadr: Srbistan - Karada iin kapmzn ak olduunu gstermek istiyoruz.74

te yandan, Almanya, Makedonyann da en nemli orta konumundadr. Makedonya, hem AB hem de Almanya ile ikili ilikilerini anlamazlklarn zm zerine ina etmitir. Bu birliktelik ayet Makedonya uluslararas Balkan politikalarnn olumlu bir rnei olarak kalrsa ilerleme salayacaktr. Geri blgede
72 73

Ibid., s.273. Furlong, op. cit. 74 Middel, op. cit.

129

yeniden silahlanma kuvvetle muhtemeldir ama Almanya gelimeleri yakndan takip etmekte ve blgenin istikrar iin aktif biimde almaktadr.

Son olarak, Almanya, Kosovann stats zerine mzakereleri yrten Kosova in letiim Grubunun bir yesidir ve Kopenhag Kriterlerinin blge lkelerinde uygulanmasnn ve dzgn yrtlmesinin sk bir takipisidir. Bu roln oynamazsa blgenin ar milliyetiliin penesine dmesinden endie edilmektedir. Bu yzden 2007 ylnn ilk yarsndaki dnem bakanl Almanya iin bir frsat olarak nitelendirilmektedir.75

D. AGSPNN GELECE ve ALMANYA: BEKLENTLER

Avrupann kendisini yirmi birinci asr iin yenilemesi gerekmektedir. 2025 ylnda Almanyann dnyada ve ABdeki konumu, gelecekteki risklerin stesinden nasl gelecei ve anslar nasl deerlendirecei zerine bir ereve izmek gerekmektedir. Burada sorunlarn ne olduunun belirlenmesi yol gsterici olacaktr: Mesele terr yahut i gvenlik mi, g ve kaaklk m, AB snrlar iinde barn tesisi mi yoksa BMnin Binyl Gndemi kapsamnda iklimin ve evrenin korunmas m? sorularna verilen cevaplarda ulusal zmlerin yetersiz kald, sorunlarn stesinden uluslararas ibirlii ve ok tarafllkla gelinmesi gerektii sylenebilir.

75

Raith, op. cit., s.278.

130

Her eyden nce, AB tek ses olarak uluslararas toplumda hareket etmelidir. ayet birbirinden farkl dnceler olmazsa daha salkl neticeler alnabilir. Almanyann 2007 ylnn ilk yarsndaki dnem bakanl duraklama iine giren btnleme sreci iin bir frsat olarak grlmektedir.76 Dier taraftan asker nlemlerin de yetersiz kalabilecei durumlarla da karlalmaktadr. Bunlara kar da srama etkisi teorisi kapsamnda kalknma politikas ve ekonomi ve ticaret gibi d politika aralarnn da savunma politikasna yardmc olmas beklenmektedir.77

ABD ile Irak Sava ve 11 Eyll hususunda kan tartmalardan sonra Alman meselesinin yeniden hortlayabilecei endiesi mevcuttur. Almanya, ABDyi tamamen terk edemez ama Bismarck gibi bir sarka politikasna bavurup bavurmayaca da tartmaya aktr. Dier bir deyile, Almanya ok ittifakl bir sistem kurabilir mi? ayet byle bir gelime yaanrsa zellikle Dou Avrupa lkelerinde de eski korkularn su yzne kabilecei yorumu yaplmaktadr.78

Dou Avrupa lkeleri ve Almanyay yakndan ilgilendiren nemli bir gelime, ABD ile Rusyay kar karya getirecei dnlen Fze Savunma Sisteminin kurulmas zerinedir. ABD, 2007 ylnn bandan itibaren, ran ve Kuzey Koreden gelebilecek fze tehdidini engellemek maksadyla Avrupaya bir fze savunma kalkan kurmak istemektedir. Bu meyanda, ek Cumhuriyetine bir radar istasyonu kurulmas ve Polonyaya da savunma fzelerinin yerletirilmesi planlanmaktadr. Rusya, bu giriime Avrupann stratejik dengelerinin bozulaca

76 Steven Rosenberg, Merkel Faces Tough EU Challenge, BBC, 19 Ocak 2007, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6281323.stm>, (Eriim Tarihi: 20 Nisan 2007) 77 Klingebiel, op. cit., s.96. 78 Szabo, op. cit., s.423.

131

gerekesiyle kar kmakta ve fzelerin yerletirilmesinin dnld blgenin kendi Bat snrna yakn olmas itibaryla sz konusu giriimi kendisine ynelik bir tehdit olarak alglamaktadr. Almanya ise bu konunun NATO erevesinde mzakere edilmesi gerektii ynnde gr bildirmektedir ve Rusyann kayglarnn giderilmesi gerektiini savunmaktadr.79 Bu gelimelere dayanarak, Almanyann Rusyann dnya siyasetindeki arln hafife almad ve gelecekte Rusya ile ABD arasnda Avrupa gvenlii zerine doabilecek olas bir krizde arabuluculuk rolne soyunabilecei dnlebilir.

Gelecekte dnya gndemini megul edecei dnlen bir gelime de Almanyann Rusya ile gerekletirdii enerji alanndaki ticar ibirliidir. anslye Merkel, Rusya lideri Vladimir Putinle ska bir araya gelmektedir. Bu grmeler, Rusyann eski bir sper g ve halihazrda kayda deer enerji kaynaklarna sahip olan bir lke olmas bakmndan dikkatle ve ihtiyatla karlanmakta; yakndan takip edilmektedir. Keza, Almanyann toplam gaz tketiminin yzde 40 Rusyadan temin edilmektedir. 2005 ylnda dnemin anslyesi Schrder, Baltk Denizinin altndan ky lkelerini transit geen bir doalgaz hatt projesi iin Rusyayla anlama imzalamtr. Almanyada Merkelin iktidara gelmesiyle tesis edilen ilikilerin bozulaca ynnde beklentiler olmutur, ancak karlkl mzakerelerle bu skntlar giderilmeye allmaktadr.80

German Push For US Missile Talks, BBC, 2 Mart 2007, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6412549.stm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007). 80 Guide To Russias Energy Clients, BBC, 11 Temmuz 2006, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5167062.stm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

79

132

Rusyann 2007 yl ierisinde Beyaz Rusyaya boru hatt vastasyla petrol pompalamay kesmesi, AB yeleri arasnda Rusyann kaynaklarn bir silah olarak kullanabilecei endiesini dourmutur. Szkonusu gelimenin Almanyann dnem bakanl esnasnda cereyan etmesi Merkelin konuya odaklanmasna sebebiyet vermitir. Konu zerine istiareler gelecekte yaanacak skntlarn stesinden gelinebilmesi asndan ehemmiyet tekil etmektedir.81

Balkan devletlerinin ABye olas yeliklerinin ve ekonomik koullarnn dzeltilmesinin blge zerinde en ok kar olan Almanyay nasl etkileyecei konusunda sylenebilecekler ise; hedeflerin gereklemesi durumunda, blgedeki Alman aznlklarn daha gvenli koullarda yaayacadr. Bununla beraber, Almanyaya g talebi azalacak, Almanyann arzulad ekonomik ittifaklar ve ibirlii gndeme gelecektir.

Barn korunmasna ynelik BM, NATO ve AB grevlerinde yer alan Almanyann gelecekte de bu ortak misyonlarda grev almaya devam edecei ileri srlebilir. Yirmi birinci yzyln ilk yarsndan itibaren Alman askerlerinin Bosna, Kosova ve Afganistanda aktif olarak grev aldklar bilinmektedir. 2006 ylnda ise buna Kongo Demokratik Cumhuriyetindeki seimlerin demokratik bir ortamda yaplmasnn salanmas da eklenmitir. Alman hkmeti, Kongoya asker gnderilmesinin Afrikann gvenlii iin nemli olduu dorultusunda hareket etmitir. Bu itibarla, Almanyann gelecekte Afrika lkelerinin istikraryla yakndan ilgilenecei de dnlebilir. yle ki, istikrarsz bir Afrikadan, tpk Balkan
Richard Galpin, Merkel Raps Putin over Energy now, BBC, 21 Ocak 2007, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6285125.stm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2004).
81

133

rneinde olduu gibi, Almanyaya ve AB snrlarna mlteci akn yaanabilir. Daha da ileri gidilecek olursa, ileride Almanyann ileride hammadde ihtiyalarn blgenin verimli toprandan karlayabilecei de dnlebilir.

Buna paralel olarak, AB giriimlerinin bir daha tekrarlanmamak zere terk edilmesi halinde Almanyann nasl bir tutum izleyecei sorusunu biraz daha amakta fayda vardr. Funda Tezok, Almanya, ngiltere ve Fransa gibi kkl ve gemi zamanlarda dnyaya yn vermi lkelerin Avrupada Birlii kurup yetkilerinden bir ksmn uluslarst oluuma devrederken mutlaka iyi

dndklerini yazmakta, AB srecinin ilerleyeceini ileri srmektedir.82 Ne var ki, maliye alannda stikrar ve Byme Paktnn ilerliini yitirmesi ve her ey bir tarafa, anayasallama srecinin bir sreliine askya alnm olmas ister istemez akllara u soruyu getirmektedir: Acaba AB yesi devletler yeliin getirmi olduu ykmllkleri bir kalemde silip mnferit eylemlerde bulunabilir mi? Byle bir durumda, dnm sreci ierisinde milyonlarca Avro yardmda bulunan Almanyann bunun meyvesini toplayaca dnlebilir. Gerek tarih gerekse coraf sebeplerden tr Almanyann MDA ve Balkanlar ile bir ibirliine gidecek olma ihtimali makul bir yaklam olacaktr. Bat Balkan lkeleri, aralarnda Romanya, Bulgaristan ve Trkiye bulunduu halde, Almanya nderliinde rgtlenebilirler. stelik, Almanya, Rusya ile anlaarak enerji sorununu da aarsa, bunu imrenilen Alman disiplini ve teknolojisi ile birletirdii takdirde Avrupada ayaklar stne basabilen bir gcn ortaya kma ihtimali vardr.

82

Funda Tezok, ABnizi Nasl Alrdnz? Bir Trk Diplomatnn Trkiye AET-AT-AB likileri zerine Denemesi, stanbul, Bke Yaynclk, 2003, s.22.

134

SONU

Bu almada AGSP ile Alman d politikas arasndaki etkileim tetkik edilmeye allmtr. Ekseriyetle, Souk Sava sonras dnemin olaylarna odaklanlm olsa da, alma Almanyann 1871 ylnda siyas btnln salad dnemden itibaren ele alnarak okuyucunun bilgisine sunulmutur. Bunun nedeni ise, gnmz d politika davranlarn srekli olarak Otto von Bismarck, Kayzer II. Wilhelm, Adolf Hitler gibi Alman tarihindeki devlet adamlarnn d politika yaklamlaryla karlatrma eilimi iinde olunmasdr.

kinci Dnya Savanda byk felaketlere neden olan Almanyann, galip devletlerce iddetle cezalandrlmak veya dnya siyaset ve ekonomisinden dlanmak yerine, uluslararas toplum iine ekilmek suretiyle barl dzene uyum salamasna olanak tannmtr. Bylece, 1945ten bu yana evresinde pek ok mttefiki olan, dnyann sorunlu blgelerine demokrasi ve bar ihra eden, kalknm ekonomisine binaen, gelimekte olan blgelere ve lkelere mal yardm salayan bir Almanya yaratlmtr. Dier taraftan ise, gvenlik meselelerini bir kenara brakarak tamamen srtn NATOya dayayan, ulusal asker stratejiler belirlemeyen bir lke olarak Almanyann, zellikle Souk Sava dneminde ekonomik dev, siyas cce olarak nitelendirilmesi yanl veya noksan olmayacaktr.

135

Souk Savan sona ermesi, dnya siyasetinde yeni bir pencere amtr. Statkonun terk edilmesi ve mcadele edecek ortak bir dman algsnn olmay devletleri yeni maceralara srklemitir. Bu dnemde Almanyann nasl bir siyaset izleyecei merak konusu olmutur. Bu merak sadece devletler arasnda tezahr etmemi, Almanyann iinde de fikir ayrlklarna neden olmutur. Bir kesim Almanyann dnya sahnesinde daha iddial politikalar izlemesi gerektiini savunurken baka bir kesim de Almanyann halihazrdaki politikalarnn yerinde olduunu, olas bir deiimin 1945 ncesi saldrgan Almanya algsn yeniden hortlatabileceini ne srmtr.

zellikle, 1990 ylndan sonra Alman d politikasnn, sivil gcn muhafaza etme isteinin yan sra, asker kapasitesini de arttrma ynnde admlar att sylenebilir. Avrupa gvenliinin geleceinde yer edinebilmek amacyla Almanya, ordusunu modernletirmitir. nceki yllarda lke savunmas ilkesine dayanarak ina edilen asker kurumlar, gnmzde uluslararas kriz ynetimine uygun biimde rgtlenmektedir. Yine de ngiltere ve Fransa ile karlatrldnda Alman ordusunun halen zayf olduu da gzlerden kamamaldr.

Almanya ve AB, 1990l yllarda, Avrupadaki sorunlu Balkanlar blgesinde asker ve diplomatik gcn snamtr. 2000li yllardan itibaren dnyann dier blgelerindeki sorunlara da ynelmeye balamtr. AB, snr tesi operasyonlara katldka bu konudaki tecrbesi artacak ve bir kimlie sahip olacaktr.

136

ABnin bu mstakil giriimleri NATOnun AGSK projesi erevesinde gereklemektedir. ABD, projeyi zerindeki savunma yknn kalkmas asndan destekliyor olsa da, ipleri bir bakma elinde tutma arzusunu da gizlememektedir. ABDnin ABnin mnferit operasyonlarna eletiriler getirdii durumlar

grlebilmektedir. Dier taraftan, kimi zaman ulusal gvenliini ne srerek mttefiklerine danmakszn ABDnin att admlar, bata Almanya olmak zere NATO yelerinin tepkisini ekmektedir.

ODGP ve AGSPnin oluumu aamasnda AB yeleri arasnda fikir ayrlklar olduundan sz edilebilir. ngiltere, Fransa ve Almanyann arasnda sregelen anlamazlklarn yan sra, bu yelerin dier ye devletlerin isteklerini dikkate almadklar gzlemlenebilir. Almanya ve Fransa gibi AB politikalarna yn veren devletlerin muhalefetine ramen Polonya, ek Cumhuriyeti ve Macaristan gibi lkelerin Irak Savanda ABDye destek vermesi gibi tercihler AGSPnin salkl bir btn olarak ilemesinin nnde bir engeldir. stelik, anayasa referandumlarnn olumsuz neticelenmesi de AGSP srecinin yavalamasna neden olmutur.

AGSP fikrinin bir daha hayata geirilemeyecek biimde ortadan kalkmas sz konusu olursa, Almanyann, ekonomik gcn, diplomatik uzlama yetisini ve uluslararas rgtlerdeki itibarn imdiye dek kazand asker tecrbelerle birletirmesi durumunda, ABDye rakip olamasa bile, dnya zerinde kuvvetli devlet statsn srdreceine phe yoktur. 2000li yllarda Rusya ile girdii enerji alanndaki ibirlii de Almanyann gcn arttrabilecei bir ara olarak

137

dnlebilir. Almanyann, bu avantajlarn BM Gvenlik Konseyinde daim yelik statsyle talandrma olasl da gz nnde bulundurulmaldr.

Sonu olarak, Alman d politikasnda sreklilik ve deiim kavramlar i ie gemi durumdadr. ABnin, Almanyann dnyada saygn bir konumda bulunmasna ve AGSPnin bir bakma Alman d politikasnn gnmz dnyasna uyum salamasna, bir ara olarak hizmet ettii sylenebilir; ancak Almanyann sper g statsne ykselmesi iin bir yol olduunu iddia etmek iin henz erkendir. Ksacas, Alman d politikas ile AGSP karlkl etkileim halindedir.

138

BBLYOGRAFYA

Kitaplar

After Milosevic: A Practical Agenda for Lasting Balkans Peace, Brussels, International Crisis Group Press, Say. 108, 2001.

BULMER, Simon ve Christian Lequesne, der., The Member States of the European Union, Oxford University Press, 2005.

CANBOLAT, brahim S., Almanya ve D Politikas: Ulusal kar, Ulusal Birlik, Kamuoyu Tercihi Asndan nceleme, Bursa, ALFA Yaynlar, 2003.

CONVERSI, Daniela, German Bashing and the Breakup Of Yugoslavia, The Henry M. Jackson School Of International Studies, University Of Washington, 1998.

DYSON, Kenneth ve Klaus H. Goetz, der., Germany, Europe and the Politics of Constraint, Oxford University Press, 2003.

EBERWEIN, Wolf- Dieter ve Karl Kaiser, der., Germanys New Foreign Policy: Decision-Making in an Interdependant World, Mnchen, Palgrave Publications, 2001.

139

EHRHART,

Hans-Georg,

der.,

Die

Europische

sicherheits-

und

Verteidigungspolitik: Positionen, Perzeptionen, Probleme, Perspektiven, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 2002.

ERB, Scott, German Foreign Policy: Navigating A New Era, Lyme Rienner Publications, 2003.

GUMPEL, Werner ve Alpay Hekimler, der., Trk ve Alman Ekonomilerinin Yapsal Sorunlar ve zmler, Ankara, Konrad Adenauer Vakf

Yaynlar,2004.

GUTTMAN, Robert, der., Europe In The New Century: Visions of an Emerging Superpower, Lynne Rienner Publications, 2001.

HARNISH, Sebastian ve Hans W. Maull, der., Germany as a Civilian Power: The Foreign Policy of the Berlin Republic, Manchester University Press, 2001.

HEURLIN, Bertel, der., Germany in Europe in the Nineties, Macmillan Press, 1996.

HILL, Christopher, der., The Actors in Europe's Foreign Policy, Routledge, 1996.

140

HILL, Christopher ve Michael Smith, der., International Relations of The European Union, Oxford University Press, 2005.

HYDE-PRICE, Adrian, Germany and the European Order: Enlarging NATO & The European Union, Manchester University Press, 2000.

KISSINGER, Henry, Diplomasi, brahim H. Kurt, ev., stanbul, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2002.

LEE, Stephen J., Avrupa Tarihinden Kesitler 1789-1980, Sava Aktur, ev., Ankara, Dost Kitabevi Yaynlar, 2002.

MANNERS, Ian ve Richard G. Whitman, der., The Foreign Policies of European Union Member States, Manchester University Press, 2000.

MISSIROLI, Antonio, der., Bigger EU,Wider CFSP, Stronger ESDP, Institute for Security Studies Occasional Papers, Say. 34, Nisan 2002,

ORTAYLI, lber, Osmanl mparatorluunda Alman Nfuzu, stanbul, letiim Yaynlar, 5. Bask, 2003.

OTTE, Max ve Jrgen Greve, A Rising Middle Power?: German Foreign Policy in Transformation, 1989-1999, New York, St. Martins Press, 1999.

141

RATHMANN, Lothar, Alman Emperyalizminin Trkiyeye Girii, Ragp Zarakolu, ev., stanbul, Belge Yaynlar, 2001.

RECKER, Marie Luise, Die Aussenpolitik Des Dritten Reiches, Mnchen, Oldenbourg Verlag, 1990.

RITTBERGER, Volker, der., German Foreign Policy Since Unification: Theories & Case Studies, Manchester University Press, 2001.

SANDER, Oral, Siyasi Tarih: lkalardan 1918e, Ankara, mge Kitabevi Yaynlar, 13. Bask, 2005.

SCHLLGEN, Gregor, Die Aussenpolitik der Bundesrepublik Deutschland: Von den Anfngen bis zur Gegenwart, Mnchen, Verlag C. H. Beck, 1999.

SMITH, Martin A. ve Graham Timmins, der., Uncertain Europe: Building a New European Security Order, Routledge, 2001.

SMITH,

Michael E.,

Europes

Foreign and

Security

Policy: The

Institutionalization of Cooperation, Cambridge University Press, 2005.

SPERLING, James, der., Germany At Fifty-Five: Berlin Ist Nicht Bonn?, Manchester University Press, 2004.

142

TEZOK, Funda, ABnizi Nasl Alrdnz? Bir Trk Diplomatnn Trkiye AET-AT-AB likileri zerine Denemesi, stanbul, Bke Yaynclk, 2003.

TRKER, Haim, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas, Ankara, Nobel Yaynevi, 2007.

WEBBER, Douglas, der., New Europe, New Germany, Old Foreign Policy?: German Foreign Policy Since Unification, London, Frank Cass Publications, 2001.

Makaleler

ANDREWS,

Herbert

D.,

Bismarcks

Foreign

Policy

and

German

Historiography, 1919-1945, The Journal Of Modern History, C.XXXVII, Say. 3 (Eyll 1965), s. 345-356.

BERGER, Thomas U., A Perfectly Normal Abnormality: German Foreign Policy After Kosovo and Afghanistan, Japanese Journal Of Political Science, C. III, Say. 2 (K 2002), s. 173-193.

BULMER, Simon ve William E. Paterson, Germany In The European Union: Gentle Giant or Emergent Leader?, International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), C. LXXII, Say. 1 (Ocak 1996), s. 9-32.

143

DECKERS, Wolfgang, Germany and the Balkans: Reflections on an Uneasy Relationship, Journal of Southern Europe and the Balkans, C. IV, Say. 2 (2002), s. 157-170. DOVER, Robert, The EU and the Bosnian Civil War 1992-95: The CapabilitiesExpectations Gap at the Heart Of EU Foreign Policy, European Security, C.XIV, Say.3 (Eyll 2005), s. 297-318.

DYSON, Tom, German Military Reform 1998-2004: Leadership and the Triumph of Domestic Constraint over International Opportunity, European Security, C. XIV, Say.3 (Eyll 2005), s.361-366.

GOMPERT, David, How To Defeat Serbia, Foreign Affairs, C. LXXIII, Say. 4 (Temmuz-Austos 1994), s. 30-47.

GORDON, Philip H., Europes Uncommon Foreign Policy, International Security, C. XXII, Say. 3 (K 1997-1998), s. 74-100.

GRANT, Charles, European Defence post-Kosovo?, Centre European Reform Working Paper, <http://www.cer.org.uk>, Haziran 1999, s.1-12,

(Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

HACKE, Christian, Mehr Bismarck, weniger Habermas: Ein neuer Realismus in der deutschen Aussenpolitik?, Internationale Politik, C. LXI, Say.6 (Haziran 2006), s.68-76.

144

---

, Challenges for German Foreign Policy at the

Beginning of the 21st Century, European Review, C. XIII, Say. 4 (2005), 541550.

HAFTENDORN, Helga, Sicherheitspolitik im strategischen Dreieck BerlinParis-Washington, Politische Vierteljahresschrift, C. XLV, Say. 1 (Mart 2004), s.1-8.

HEWITSON, Mark, Germany and France before the First World War: A Reassessment of Wilhelmine Foreign Policy, The English Historical Review, C.CXV, Say.462 (Haziran 2000), s. 570-606.

HILL, Christopher, Renationalizing or Regrouping? EU Foreign Policy Since September 2001, Journal Of Common Market Studies, C. XLII, Say.1 (2004) s. 143-163.

KLINGEBIEL, Stephan, Globaler Aktionismus reicht nicht, Internationale Politik, C.LXI, Say. 8 (Austos 2006), s. 96-97.

MAJOR, Claudia ve Henning Riecke, Der erste Schritt vor dem zweiten: wie steht es um die strategische Entwicklung der EU?, Internationale Politik, C.LXI, Say.3 (Mart 2006), s. 92-97.

145

MERKL, Peter H., The German Janus: From Westpolitik to Ostpolitik, Political Science Quarterly, C. LXXXIX, Say. 4 (K 1974-1975), s.803-824.

MISSIROLI, Antonio, Central European Between EU and NATO, Survival, C.XLVI, Say.4 (K, 2004-05), s.121-136.

ZEN, nar, ESDP-NATO Relations: Considerations On The Future Of European Security Architecture, Milletleraras Mnasebetler Trk Yll, C.XXXIII, 2002, s.231-255.

PATERSON, W. E., Foreign Policy and Stability in West Germany, International Affairs, C. XLIX, Say. 3 (Temmuz 1973), s. 413-430.

RAITH, Michael, Vorfahrt fr Stabilitt! ber die Notwendigkeit weiterer Konfliktnachsorge auf dem Balkan, Sdosteuropa, C. LIV, Say.2 (2006), s. 257-278.

RHE, Volker, Freinander wichtig sein: Die USA und Europa mssen ihr Verhltnis neu begrnden, Internationale Politik, C.LX, Say.3 (Mart 2005), s.58-64.

RYNNING, Stan, Why Not NATO? Military Plannig in the European Union, The Journal Of Strategic Studies, C.XXVI, Say. 1 (Mart 2003), s. 53-72.

146

SARAL, Emre, Avrupa Birliinin D likileri ve nsan Haklar, Hukuk Gndemi, C.I, Say.3 (Aralk 2005), s.93.

SCHUDDEKOPF, Otto-Ernst, German Foreign Policy Between Compiegne And Versailles, Journal of Contemporary History, C. IV, Say. 22 (Nisan 1969), s. 181-197.

TRBEDAR, Erhan, Souk Sava Sonras Dnemde Balkanlar ve Avrupa Birlii, Stratejik Analiz, C. III, Say. 34 (ubat 2003), s. 65-70.

TRBEDAR Erhan, Selanik Zirvesinin Ardndan Balkanlar Glgeden kyor, Stratejik Analiz, C. III, Say.40 (Austos 2003), s.66.

Dier Kaynaklar

ABni Kuran Antlama (Konsolide Edilmi Metin) <http://europa.eu.int/eurlex/lex/en/treaties/dat/12002M/htm/C_2002325EN.000501.html>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

Amsterdam Antlamas <http://europa.eu.int/eurlex/lex/en/treaties/dat/11997M/htm/11997M.html#0001010001>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

147

Taslak Anayasal Antlama (ngilizce) <http://europa.eu/constitution/en/lstoc1_en.htm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

Zagreb Zirvesi Niha Teblii, 24 Kasm 2000, <http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/sum_11_00/statement.htm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

AB Konseyi Avrupa Gvenlik Strateji Belgesi, Brksel, 12 Aralk 2003, <http://ue.eu.int/uedocs/cmsUpload/78367.pdf>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007). Avrupa Konseyi Basn Blteni, Signing of the Third EC/Yugoslavia Finanical Protocol and Transit Agreement, Belge No: IP/91/600, 24 Haziran 1991, <http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/91/600&format=H TML&aged=1&language=EN&guiLanguage=en>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

BLAIR, Tony, Prtschahdaki Basn Toplants, 24-25 Ekim 1998, <http://www.iss-eu.org/chaillot/chai47e.pdf>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

PASSY, Solomon, Avrupa Akademisindeki Konumas, The Acquis Is Not Enough, Berlin, 21-24 Kasm 2001, <http://www.eab-berlin.de/berichte/fedtrust1101/berichtpassy221101en.PDF>, (Eriim tarihi: 14 Mays 2007).

148

PATTEN, Christopher, Almanya Parlamentosu Avrupa leri Komitesindeki Konumas, Berlin, 28 Nisan 2004, SPEECH/04/209, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2005).

Avrupa Birlii Devlet ve Hkmet Bakanlar Irak zerine Bildirgesi, 17 Nisan 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2955759.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

Europe: The Issues, BBC, 3 Haziran 1999, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/euros_99/europe/358819.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

EU Gears Up To Fight Terrorism, BBC, 21 Eyll 2001, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1554718.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

EU Troops Deployed In DR Congo, BBC, 12 Haziran 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2985046.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

Eine Frage der Ehre, Der Spiegel, Say. 19 (4 Mays 1998), s. 149.

German Push For US Missile Talks, BBC, 2 Mart 2007, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6412549.stm>,

149

(Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

Guide To Russias Energy Clients, BBC, 11 Temmuz 2006, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5167062.stm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

Iraq: EU Wants Key Role For UN, BBC, 17 Nisan 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2955377.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

Press Release: Enhancing NATO-Ukraine Cooperation Short-term Actions, NATO, 21 Nisan 2005, <http://www.nato.int/docu/pr/2005/p050421e.htm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

Q&A: European Arrest Warrant, BBC, 6 Haziran 2006, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5051532.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

Washington Presses EU in Terror War, BBC, 22 Ekim 2001, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1614139.stm>, (Eriim Tarihi: 5 Ocak 2007).

UK And France Boost Defence Ties, BBC, 5 ubat 2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2726111.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

150

DAVIES, Mark, Why Europe Needs Its American Friends, BBC, 25 Temmuz 2002, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/2146858.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

EVERTS, Steven, Analysis: Europes Global Gamble, BBC, 23 Mart 2001, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1237795.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

FORTNER, Rainer ve Alexander Szander, Alle hatten Skrupel, Der Spiegel, Say. 13 (1 Nisan 1999), s. 218-219.

FURLONG, Ray, Schrder On Key Balkan Visit, BBC, 29 Ekim 2003. <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3222573.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

GALPIN, Richard, Merkel Raps Putin over Energy now, BBC, 21 Ocak 2007, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6285125.stm>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2004).

HORSLEY, William, Analysis: Europes Fragmented Voice, BBC, 17 Ekim 2001, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1605013.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

LUNGESCU, Oana, Kosovo Talks Crown EU Summit, BBC, 22 Haziran

151

2003, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3011468.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

MASON, Barnaby, The EUs Role in Macedonia, BBC, 2 Nisan 2001, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1256788.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

MIDDEL, Andreas, Auenminister wollen Staaten des Balkan an die EU heranfhren, Die Welt, 11 Temmuz 2000, <http://www.welt.de/printwelt/article522527/Aussenminister_wollen_Staaten__des_Balkan_an_die_EU_h eranfuehren.html>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

MORRIS, Chris, The EUs Military Ambitions, BBC, 31 Aralk 2001, <http://news.bbc.co.uk/1/hi/in_depth/world/2001/review_of_2001/1735223.stm> , (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

---

, Challenges For EUs Defence Rebels, BBC, 29 Nisan 2003,

<http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2984509.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004). ZEN, nar, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikasnn Temel zellikleri, ATAUM Blten, K 2000-2001, s.3.

REYNOLDS, Paul, Defence: Atlantic or European?, BBC, 21 Ekim 2003,

152

<http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3210418.stm>, (Eriim Tarihi: 21 Kasm 2004).

ROSENBERG, Steven, Merkel Faces Tough EU Challenge, BBC, 19 Ocak 2007, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6281323.stm>, (Eriim Tarihi: 20 Nisan 2007).

SCHMID, John, Germany to Assume NATO Mission in Macedonia, International Herald Tribune, 28 Eyll 2001, <http://www.iht.com/articles/2001/09/28/mace_ed3__11.php>, (Eriim Tarihi: 1 Mays 2007).

153