Professional Documents
Culture Documents
A
I
I
i
i
I
I
o
o
s
s
o
o
f
f
i
i
a
a
n
n
a
a
L
L
p
p
o
o
c
c
a
a
T
T
i
i
g
g
i
i
c
c
a
a
d
d
o
o
s
s
C
C
i
i
e
e
g
g
o
o
s
s
|ricdricn Nic|zscnc
2
PREFCIO
Ln ieIao aos honens que eslo Ionge de ns, lasla que sailanos
os fins a que se piopen paia os aceilainos ou os iejeilainos en nassa.
}uIganos os que eslo nais peilo de ns peIos neios que usan paia
aIcanai os seus fins, e nuilas vezes no concoidanos con os seus fins,
nas os ananos en viilude dos neios que usan e poi causa da quaIidade
do seu queiei. Oia, os sislenas fiIosficos so s inleiianenle
veidadeiios paia os seus ciiadoies: os fiIsofos posleiioies consideian-
nos noinaInenle un eiio enoine, e paia os espiilos nais fiacos no
passan de una sona de eiios e de veidades, enquanlo fin supieno so,
en lodo o caso, un eiio e, poi isso condenveI. Lis poique lanlos
despiezan o fiIsofo: e poique os seus fins difeien dos fins que aqueIes
se piopen, esses s de Ionge nos dizen iespeilo. Quen, en
conliapailida, se aIegia con giandes honens, lanlen len a sua aIegiia
en lais sislenas, pois, nesno que sejan inleiianenle eiineos, no
deixan de lei un ponlo conpIelanenle iiiefulveI, una disposio
pessoaI, una lonaIidade, poden uliIizai-se paia consliuii a inagen do
fiIsofo: assin cono a pailii de una pIanla se poden liiai concIuses
solie o soIo. Ln lodo o caso, liala-se de una naneiia de vivei e de vei as
coisas hunanas que j exisliu, e que, poi isso, e possveI: o sislena ou,
peIo nenos, una paile desle sislena, e a pIanla nascida nesle nesno soIo.
Vou fazei a naiiao de una veiso sinpIificada da hisliia desses
fiIsofos: de cada sislena queio apenas exliaii o fiagnenlo de
peisonaIidade que conlen e que peilence ao eIenenlo iiiefulveI e
indisculveI que a hisliia deve guaidai: e un coneo paia ieenconliai e
ieciiai essas naluiezas aliaves de conpaiaes. L lanlen a lenlaliva de
deixai soai de novo a poIifonia da aIna giega. A laiefa consisle en liazei
a Iuz o que devenos anai e veneiai senpie e que no nos pode sei
ioulado poi nenhun conhecinenlo posleiioi: o giande honen.
Sen dvida, podei-se-ia agoia peigunlai poi que iazo o Nous leve
a ideia slila de alingii un ponlo naleiiaI aililiaiianenle escoIhido
nesse giande nneio de ponlos paia o fazei giiai na dana agilada e poi
que iazo no Ihe ocoiieu esla ideia nais cedo. Anaxgoias iespondeiia:
LIe len o piiviIegio do aililiiio, len o diieilo da inicialiva, s depende
de si nesno, ao passo que o ieslo e lodo deleininado a pailii de foia.
No len nenhuna oliigao e, poilanlo, lanlen no exisle causa
aIguna que eIe fosse oliigado a defendei. Se aIguna vez desencadeou o
novinenlo e se fixou un fin, isso no passou de ~ a iesposla e difciI e
HeicIilo aciescenlaiia ~ un jogo.
Iaiece lei sido senpie esla a neIhoi soIuo ou a iesposla Ilina
que os Ciegos liveian nos Ilios. Segundo Anaxgoias, o espiilo e un
ailisla, e o gnio nais podeioso da necnica e da aiquileluia, que ciia
49
con os neios nais sinpIes as foinas e os caninhos nais giandiosos e
que lanlen ciia una especie de aiquileluia nveI, nas senpie en
viilude dessa aililiaiiedade iiiacionaI, que jaz no fundo da naluieza do
ailisla. Iaiece que Anaxgoias aponla paia Idias e que, face a olia de
aile piodigiosa que e o cosnos, liada cono se se enconliasse peianle o
Iailnon: O devii no e un fenneno noiaI, e apenas un fenneno
eslelico. AiislleIes naiia que Anaxgoias iespondeia assin a peigunla
aceica do vaIoi que a exislncia linha paia eIe: Que eu possa conlenpIai
o ceu e a oiden do cosnos, Tialava as coisas fsicas con a nesna
piedade e con o nesno lenoi devolo que ns expeiinenlanos peianle
un lenpIo anligo. A sua douliina loinou-se una especie de ieIigio Iaica
que se piolegia con o odi piofanun vuIgus eI aiceo e que escoIhia
piudenlenenle os adeplos da neIhoie nais nolie sociedade de Alenas.
No cencuIo fechado dos anaxagoieanos de Alenas, a niloIogia popuIai
s eia loIeiada cono una Iinguagen sinlIica. Todos os nilos, lodos os
deuses, lodos os heiis suigian a unicanenle cono hieigIifos de una
inleipielao da naluieza, e nesno a epica honeiica devia sei o hino
cannico que canlava o podei do Nos e as Iulas e as Ieis da physis. De
vez .en quando, una paIavia vinda desla sociedade de espiilos Iivies e
sulIines chegava ale ao povo. L, solieludo, o giande LnpedocIes,
senpie audaz e ansioso poi novidades, nanifeslava, aliaves da nscaia
ligica, coisas que peneliavan cono una fIecha no espiilo das nassas e
das quais s se Iileilavan nedianle caiicaluias luiIescas e inleipielaes
iidcuIas.
Mas o naioi dos anaxagoieanos, o honen nais podeioso e nais
digno de lodos e IeiicIes, e e piecisanenle a seu iespeilo que IIalo diz
que s a fiIosofia de Anaxgoias deu ao seu gnio una dinenso sulIine.
Quando se apiesenlava en plIico paia faIai ao povo, asseneIhava-se,
na sua leIeza inveI e igida, a un oInpico de ninoie, e quando
agoia, seieno, envoIvido no seu nanlo, sen desfazei o piegueado, sen
nudai a expiesso do ioslo, sen soiiii, sen nudai o lon foile da voz,
faIava, ceilanenle no a Denslenes, nas cono IeiicIes, Ianando iaios e
fascas, aniquiIando e iedinindo, eia enlo que paiecia a alievialuia do
cosnos de Anaxgoias, a inagen do Nous que consliuiu paia si a casa
nais leIa e nais digna e lanlen a encainao visveI da foia
consliuliva, noliiz, anaIlica, oidenadoia, sinplica, ailslico-
indeleininada do espiilo. O pipiio Anaxgoias disse que o honen e j
o sei nais iacionaI, ou que deveiia liazei denlio de si o Nous en naioi
alundncia do que lodos os oulios seies, sinpIesnenle poi possuii
igos lo adniiveis cono as nos. ConcIuiu enlo que o Nous, de
acoido con a exlenso ou a nassa en que se apiopiia de un coipo
naleiiaI, conslii senpie nessa naleiia insliunenlos que coiiesponden
5O
ao seu giau quanlilalivo, poilanlo, insliunenlos nais leIos e nais len
adaplados ao seu fin quando eIe apaiece na naioi pIenilude. L cono o
alo nais naiaviIhoso e nais eficaz do Nous linha de sei o novinenlo
piinoidiaI de iolao, una vez que o espiilo eslava ainda indiviso e
concenliado en si nesno, assin lanlen o efeilo da eIoqncia de
IeiicIes devia paiecei nuilas vezes a Anaxgoias, que o esculava, o
snloIo desse novinenlo giialiio piinilivo. Iois lanlen aqui senliu
piineiio un luiliIho de pensanenlos, que se novinenlava con una
foia leiiveI, nas con oiden, que se apiopiiava aos poucos e poucos
dos ouvinles pixinos ou Iongnquos, Ievando-os consigo e que, no fin
do discuiso, linha liansfoinado lodo o povo nun lodo oiganizado.
Os fiIsofos posleiioies da Anliguidade achaian singuIai e quase
inpeidoveI a naneiia de Anaxgoias usai o Nous paia expIicai o
univeiso. Iaieceu-Ihes que linha descoleilo un insliunenlo nagnfico
sen o lei conpieendido len, e lenlaian iecupeiai o que o invenloi
negIigenciaia. Mas no conpieendeian o senlido da iesignao de
Anaxgoias que, inspiiado peIo nais puio espiilo do nelodo das
cincias naluiais, peigunla en cada caso e en piineiio Iugai peIo
nedianle o que una coisa e (causa efficiens) e no peIo poiqu da
coisa (causa finaIis). Anaxgoias no invocou o Nous paia iespondei a
peigunla especiaI: poique iazo h novinenlo e cono e que h
novinenlos ieguIaies` Mas IIalo acusa-o de no lei denonsliado o que
deveiia lei denonsliado, a salei: que cada coisa se enconlia, a seu nodo
e no seu Iugai pipiio, no eslado nais leIo, neIhoi e nais convenienle
possveI. Anaxgoias no leiia ousado afiinai islo en nenhun caso
pailicuIai. Iaia eIe, o nundo piesenle nen sequei eia o nais peifeilo
possveI, poique via lodas as coisas nasceien unas das oulias, e a
sepaiao das sulslncias poi neio do NO!4s no Ihe paiecia ieaIizada
nen acalada, nen na exlienidade ,do espao naleiiaI univeisaI, nen
nos seies individuais. A sua capacidade de conhecei eslava salisfeila poi
lei enconliado un novinenlo, cuja sinpIes duiao pode ciiai una
oiden visveI nun caos lolaInenle nisluiado, e eIe len se alslinha de
peigunlai peIo poiqu do novinenlo, peIa causa iacionaI do novinenlo.
Iois se o Nous ieaInenle livesse un fin necessiio poi essncia a ieaIizai
aliaves do novinenlo, j no eslaiia a vonlade paia coneai o
novinenlo nun nonenlo quaIquei. Na nedida en que e eleino,
lanlen leiia de lei sido deleininado eleinanenle poi esse fin, e enlo
no podeiia lei exislido nonenlo aIgun en que faIlasse o novinenlo.
No pIano Igico, seiia nesno inleidilo pensai que o novinenlo livesse
lido un coneo, o que lanlen loinaiia Iogicanenle inpossveI a ideia
do caos oiiginaI, fundanenlo de loda a cosnoIogia de Anaxgoias. Iaia
evilai as dificuIdades ciiadas peIa leIeoIogia, Anaxgoias leve de afiinai
51
e de sulIinhai senpie con eneigia que o espiilo age Iivienenle. Todos
os seus alos, nesno o do novinenlo oiiginaI, so alos do queiei Iivie,
ao passo que, poi oulio Iado, lodo o ieslo do nundo se foina a pailii do
nonenlo piinilivo con una deleininao iigoiosa, una deleininao
necnica. Mas esse queiei alsoIulanenle Iivie s pode pensai-se cono
desIigado de quaIquei fin, a naneiia de un jogo de ciianas ou do jogo
do inslinlo ailslico. L sen iazo que se inpula a Anaxgoias a confuso
haliluaI dos leIeIogos que, naiaviIhados con a uliIidade exliaoidiniia
do necanisno, con a consonncia das pailes con o lodo, noneadanenle
no nundo oignico, supen que o que exisle paia o inleIeclo lanlen
deve lei sido inlioduzido peIo inleIeclo e que aquiIo que eIes s ieaIizan
con a ajuda de un conceilo de finaIidade lanlen leve de sei ieaIizado
peIa naluieza, poi neio da iefIexo e de conceilos de finaIidade
(Schopenhauei, O Mundo cono Vonlade e Repiesenlao) voIune II,
Iivio segundo, capluIo 26, a piopsilo da leIeoIogia). Mas, no espiilo de
Anaxgoias, a oiden e a finaIidade das coisas so diielanenle apenas o
iesuIlado de un novinenlo cego e necnico. Anaxgoias adniliu o
Nous aililiiio, dependenle apenas de si nesno, s paia podei dai
incio ao novinenlo, paia podei saii aIguna vez do iepouso noilaI do
caos. NeIe, apieciou piecisanenle a quaIidade de sei indisciininado, de
podei, poilanlo, agii de naneiia alsoIula, indeleininada, sen lei de
oledecei a causas ou a fins.