Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
TEMEL DK MAKNELER
ANKARA 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ................................................................................................... 3 1. DZ DK MAKNES...................................................................................................... 3 1.1. Diki .............................................................................................................................. 3 1.1.1. Dikiin Tanm ....................................................................................................... 3 1.1.2. Diki eitleri......................................................................................................... 3 1.1.3. Diki Sembolleri .................................................................................................... 6 1.2. Dz Diki Makinesi ...................................................................................................... 6 1.2.1. Tanm .................................................................................................................... 6 1.2.2. Makinenin alma Prensibi.................................................................................. 7 1.2.3. Elemanlar ve Grevleri......................................................................................... 7 1.2.4. Makineye ne Takma lemleri ............................................................................ 8 1.2.5. Makineye Diki plii Takma lemleri................................................................. 8 1.2.6. Diki Boyunu Ayarlama ...................................................................................... 10 1.3. ne ve plikler ............................................................................................................ 11 1.3.1. Makine ne eitleri .......................................................................................... 11 1.3.2. Diki plikleri....................................................................................................... 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 RENME FAALYET 2 ................................................................................................. 34 2. DZ DK MAKNESNDE DKMEK .......................................................................... 34 2.1. Paralar Birletirirken Dikkat Edilecek Noktalar ...................................................... 34 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 38 RENME FAALYET 3 ................................................................................................. 40 3. STUNLU DK MAKNES ......................................................................................... 40 3.1. Tanm ......................................................................................................................... 40 3.2. Makinenin alma Prensibi ....................................................................................... 41 3.3. Elemanlar ve Grevi .................................................................................................. 41 3.4. Makineye ne Takma lemleri ................................................................................. 41 3.5. Makineye Diki plii Takma lemleri ...................................................................... 42 3.5.1. st plii Takmak ................................................................................................ 42 3.5.2. Alt plii Takmak ................................................................................................ 43 3.6. Diki Boyunu Ayarlama.............................................................................................. 44 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46 RENME FAALYET 4 ................................................................................................. 48 4. STUNLU DK MAKNESNDE DKMEK ................................................................ 48 4.1. Paralar Birletirirken Dikkat Edilecek Noktalar ...................................................... 48 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 49 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 51 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 53 5. ZG ZAG DK MAKNES ............................................................................................ 53 5.1. Tanm ......................................................................................................................... 53 5.2. Makinenin alma Prensibi ....................................................................................... 54
5.3. Zig zag Diki Makinesinin Elemanlar ....................................................................... 54 5.4. Makineye ne Takma lemleri ................................................................................. 55 5.5. Makineye Diki plii Takma lemleri ...................................................................... 55 5.5.1. st plii Takmak ................................................................................................ 56 5.5.2. Alt plii Takmak ................................................................................................ 56 5.6. Diki Boyunu Ayarlama.............................................................................................. 58 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 59 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 60 RENME FAALYET 6 ................................................................................................. 62 6. ZG ZAG DK MAKNESNDE DKMEK................................................................... 62 6.1. Zig zag Diki ............................................................................................................... 62 6.2. Ponteriz Diki.............................................................................................................. 62 6.3. Paralar Birletirirken Dikkat Edilecek Noktalar ...................................................... 63 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 64 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 65 RENME FAALYET 7 ................................................................................................. 67 7. KOLLU DK MAKNES .............................................................................................. 67 7.1. Tanm ......................................................................................................................... 67 7.2. Makinenin alma Prensibi ....................................................................................... 67 7.3. Elemanlarnn Grevleri.............................................................................................. 67 7.4. nenin Taklmas ....................................................................................................... 68 7.5. Makineye Diki pliinin Taklmas ........................................................................... 69 7.5.1. st plii Takmak ................................................................................................ 69 7.5.2. Alt plii Takmak ................................................................................................ 69 7.5.3. Mekiin karlmas ............................................................................................ 70 7.6. Diki Boyunu Ayarlama.............................................................................................. 71 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 72 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73 RENME FAALYET 8 ................................................................................................. 75 8. PARALARI BRLETRRKEN DKKAT EDLECEK NOKTALAR ........................ 75 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 76 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 78 RENME FAALYET 9 ................................................................................................. 80 9. MAKNENN TEMZL VE BAKIMI.......................................................................... 80 9.1. Gnlk Bakm............................................................................................................. 80 9.1.1. Makine Temizliinde Kullanlan Ara-Gereler ................................................. 80 9.1.2. Gnlk Temizlik lemleri................................................................................... 80 9.1.3. Makineyi Yalama............................................................................................... 81 9.1.4. Dz Sanayi Diki Makinesinde Basit Arzalar ve Giderme Yntemleri ............. 82 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 83 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 84 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 86 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 89 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 91 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 92
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODL TANITIMI SRE N KOUL YETERLK Temel Diki Makinelerinde Dikmek Genel Ama Gerekli ortam salandnda bu modl ile temel diki makinelerinde tekniine uygun diki dikebileceksiniz. Basit arzalarn giderebileceksiniz. Amalar 1. Dz diki makinesini kullanabileceksiniz, 2. Stunlu diki makinesini kullanabileceksiniz, 3. Zig zag diki makinesini kullanabileceksiniz, 4. Kollu diki makinesini kullanabileceksiniz, 5. Makinelerin basit arzalarn tamir edebileceksiniz. Atlye ortam, dz diki makinesi, makine inesi, tornavida, iplik, pens, mekik, masura, kesilmi paralar, stunlu diki makinesi, zig-zag diki makinesi, kollu diki makinesi, kompresr, temizlik bezi, temizlik fras, makine ya, yadanlk, vb. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda uygulanacak lme aralar ile modl uygulamalarnda kazandnz bilgi ve beceriler llerek deerlendirilecektir. 542TGD244 Ayakkab ve Saraciye retim Teknolojisi Ayakkab retimi Temel Diki Makineleri Temel diki makinelerinin kullanmyla ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, Ayakkab gemiten gnmze insanlarn en temel ihtiyalarndan biridir. nsanlar her dnemde ayaklarn d etkenlerden koruyacak bir giyecee ihtiya duymulardr. Gnmzde nfus art ve insanlarn satn alma gcnn artmas ile kaliteli malzemelerden yaplm, estetik ve modaya uygun ayakkabya ihtiya giderek artmaktadr. lkemiz ayakkab sanayinde ayakkab ile ilgili standartlarn yokluu ve kalifiye eleman eksiklii lkemiz sanayisini ileriye gtrememektedir. Bu modl ile ayakkabclk mesleinde kullanlan temel diki tekniklerini ve makinelerini tanyacak ve bu makineleri kullanma becerisini kazanacaksnz.
ARATIRMA
Dz sanayi diki makinesinde kullanlan, ineleri ve iplikleri aratrarak rapor hazrlaynz. Hazrlanan raporu snfta sunarak tartnz.
1. DZ DK MAKNES
1.1. Diki
1.1.1. Dikiin Tanm
Makine veya el yardm ile ipliin dikilecek yzeyin iinden veya arasndan geirilerek ilmek sras oluturmasdr. Diki adm, kuma zerinde iplik veya ilmeklerin oluturduu diki hattdr.
Tranta dikii: e at yapldktan sonra, diki yeri tranta band ile kaplanr. Kaplanan bu bant iki kenarndan tekrar dikilir. Bu ekilde yaplan dikie tranta dikii denir.Tranta band kendinden yapkanl ise dikie gerek kalmayabilir. Resim 1.3te tranta dikii ve tranta bant grlmektedir.
Bindirme dikii: ki para bindirme pay kadar st ste bindirilir ve bindirilen prann kenarndan 1 - 1,5 mm braklarak dikilir. Resim 1.4te bindirme dikii ile dikilmi bir diki altrmas grlmektedir.
Da at dikii: e at dikiinin tersidir. Diki yeri sayann dnda grlr. Resim 1.5te da at eklinde dikilmi ve kenarnda dekoratif diki olan bir saya grlmektedir.
Sota dikii: Bindirme yaplan yerlerde dekoratif olarak veya foksiyonel amal kullanlan, dikiin grlmesi istenmedii zamanlarda bindirme yaplan paraya dikilen dikitir. Resim 1.6da sota dikii yaplm bir saya grlmektedir.
a. Bindirme dikii
c. Dz diki
st plik Gerginliinin Ayarlanmas: st ipliin gerginliini ayarlamak iin makine bandaki iplik gerdirici sklr veya gevetilir. (B) pliin tansiyon pulcuklarnn (5) arasndan gemi olduuna dikkat edilmelidir.(ekil 1.4).
Alt ipliin taklmas: Diki ileminin doru yaplabilmesi iin alt ipliin dzgn ekilde sarlmas arttr. Makine tablasnn makinenin sa yannda ardaktan gelen ipi masuraya saracak bir tertibat bulunur. Masura buraya yerletirilir. plik bir miktar el ile sarlr, mekanizma kilitlenerek masura pedal vastas ile motor gcnden yararlanlarak sarlr. Burada nemli olan masuradaki ipliin eit ve dzgn ekilde sarlmasdr. Sarlan masura daha sonra mekik iine yerletirilir. plik ucu alttan alnr, mekik stndeki mekik yarndan ve mekik yaprandan geirilir. ekil 1.5te masurann mekie taklmas ve masura ile mekik grlmektedir.
b: Masura (Bobin)
Masura sarlp mekie yerletirilir. Sol el ile mekik zerindeki mekik mandal yukar doru tutulur. Masa plakas altndan aanoza yerletirilir. t sesi takldn ifade eder. Alt iplik gerginliinin ayarlanmas: Masurann doru sarld kontrol edilir, sk veya gevek iplik salma durumuna gre mekik zerindeki vida uygun tornavida ile sklr veya gevetilir(E-F). pliin rahat salmas salanr . ekil 1. 6da alt iplik mekanizamasna ait gerginlik ayar grlmektedir.
10
Makine boynu zerinde diki boyu ayarlaycs ile istenilen sklkta diki boyu ayarlanabilir. Diki makineleri modellerine gre deiiklik gsterse de 0 ile 5 arasnda diki boyu ayarlamas yaplabilir. Rakam kkse diki sk, rakam bydke diki seyrek olur. Diki boyunu ayarlamak iin, ayarlaycnn altndaki ileri geri koluna bastrp, ayarlaycy evirmek gerekir. ekil 1.8de bir diki makinesine ait diki boyu ayar mekanizmas grlmektedir.
1.3. ne ve plikler
1.3.1. Makine ne eitleri
ne dikiin yaplmasn, gzelliini ve dikiin dayanmn salayan diki elemandr. 1.3.1.1. Yaplarna Gre neler elik neler
ne yzeyleri parlatlmtr. Ancak uzun sre kullanldnda ve yanl depolama halinde paslanr. elik ineler abuk snr, bu nedenle sentetik ve sentetik karml kumalarda kullanlmas sakncaldr. Diki ipliinin sentetik olmas halinde ise iplik erir ve koparak ine gzne, kuma zerine yaparak birok zarara yol aar. Nikel Kapl neler
Yzeyleri nikelle kaplanmtr. Paslanmay nlemek amacyla nikelle kaplanan bu ineler, nikelin zelliinden dolay sy abuk iletir. Bu nedenle yksek devirli makinelerde kullanm sakncaldr. Parlak Sert Kromlu neler
11
Isya kar hassas kumalarda, erime riskini en aza indirmek iin gelitirilmi inelerdir. 1.3.1.2. nenin Blmleri ne zerinde bulunan blmlere deiik adlar verilir. Sektrde bu isimler deiiklikler gsterebilir. ekil 1. 9da bir makine inesinin blmleri ve verilen isimler grlmektedir.
A- Dip ap C- Dip tepesi E- ne uzunluu (boy) G- Oluk genilii I- Sap K- Gz genilii M- Gvde O- Boyun ( kesim az) R- ne ucu T- Oluk derinlii
B- Gvde D- Dip ile gz arasndaki mesafe F- Gz ile u arasndaki mesafe H- Boyun ( kesim az) uzunluu J- Gz uzunluu L- Oluk ( Kanal) N- Sap uzunluu P- ne gz S- Delici ksm
12
nenin, ine yuvasna giren ve vida ile yerinde sabitletirilen st blmdr. Dipik ap: nenin yuvasna geen ksmnn milimetre olarak apdr. Dipik, deiik kalnlk ve boylarda olabilir, bu da ine mukavemetini etkiler. ne dipikleri iki ekilde olabilir: Yuvarlak Dipikli neler
Yuvarlak dipikli ineler gruba ayrlr: 1- nce yuvarlak dipikli ineler: Bunlarn dipikleri 1,641,74 mm apa sahiptir. 2- Kaln yuvarlak dipikli ineler: Dipik ap 1,961,9822,02 mm olabilir. 3- Dipiksiz ineler: Dipik ile gvde kalnl ayn olan inelerdir. Yava alan zel amal makinelerde kullanlmaktadr. Yass Dipikli neler
Bunlarn tek taraf veya her iki taraf yass olabilir. Yass dipikli inelerin yuvarlak dipikli inelere gre avantajlar unlardr: 1- nelerin yuvaya hep ayn ynde taklmas, ters taklma ihtimalinin olmamas, 2- nelerin yuvada dnmemeleri, 3- Yass dipikli iki inenin birbirine daha yakn ekilde yan yana taklarak iki ine olarak kullanlmasdr. Gvde (aft)
nenin dipik ile ine gz arasnda kalan uzun ince blmdr. Saya malzemeleri zerinde inenin brakt iz, gvdenin apna baldr. ne malzemeye ve yaplacak olan ileme gre seilmelidir. Gvde ap kaln seilirse ine krlmalar olabilir. ne ap, gvdenin en kaln yerinden kumpasla 1/10 hassasiyetle llr. nelerin numaralandrlmas ine apna gre yaplr. ki eit numaralandrma sistemi vardr. o Singer l sistemi: 12 ile 22 arasnda numaralandrma vardr. o Metrik l sistemi: 80 ile 130 arasnda numaralandrma vardr. Her iki sistemde de numara bydke ine ap da artmaktadr. U
nenin boyun ksmndan alt ucuna kadar olan ve gittike daralan eitli formlarda olabilen ksmdr. ekil 1.10da ine u uzunluklar grlmektedir.
13
ne Ucu eitleri
Diki makinesi ine ular; dikilecek malzeme cinsine, inceliine ve uygulanacak diki ilemine gre seilir. U formu malzeme zerinde dikiin duruuna ve inenin i braklmasna etki eder. rnein, sert yzeylerde sivri ulu, rglerde yzeyi delmemesi ve iplikleri paralamamas iin yuvarlak ulu ine kullanlr. o Sivri ulu ine: Sivri ulu ine kaln dipikli ve gzn altnda ince sivri bir u oluuncaya kadar gittike daralan yapya sahiptir. Bu ineler genellikle sert, sk dokunmu yzeylerde kullanlr. Yuvarlak ulu ine: Kuman ipliklerine zarar vermeden, kumaa dalabilen; gzn altnda yuvarlak bir u oluana dek daralan inedir. ne ucu ine gvdesinin ap ile orantl hafif yuvarlak u, orta yuvarlak u, ar yuvarlak u, ekstra ar yuvarlak u olarak snflandrlr. Top (kre) ulu ineler: Sentetik rme kumalarn dikimi iin zel olarak tasarlanm inelerdir. ne top eklindeki ucu sayesinde kuma ipliklerini kesmeden dal yapabilir. Top ulu ineler kk yuvarlak gz ve yuvarlak bir ucu olan 510 arasnda numaraya sahip olan inelerdir. Kama ulu ine: Kuma dikiminde kullanlmaz. Set, deri ve yapay deri dikiminde kullanlr. Bu yzeylerden przszce geebilen inelerdir. ekil 1. 11de kama ulu bir inenin yaps ve diktii diki grlmektedir.
14
ekil 1.11: Kama ulu ine yaps ve bu ine ile meydana gelen diki
Kesici ulu ine: Kaln dipikli, eitli ekillerde u oluturacak biimde darlaarak biten ve diki iin kuma delip yol amak amacyla gelitirilmi makine inesidir. ekil 1.12de ine kesici u formlar ve verilen isimler grlmektedir.
ekil 1. 13te ise kesici u formlu inelerin u yaplar ve meydana gelen diki oluumlar grlmektedir.
A- Kama u B- Dar kama u C- Sola helezonik olua sahip dar kama u D- Saa helezonik olua sahip dar kama u E- Ekstra geni arkaya helezonik u F- Arkaya helezonik u GArkaya helezonik dar u H- Helezonik u I- Dar helezonik u J- apraz u K- Dar apraz u L- Ekstra geni baklava u M- Baklava u N- Mzrak u O- Arkaya helezonik mzrak u P- Arkaya helezonik dar mzrak u R- Helezonik mzrak u S- Dar helezonik mzrak u Tgen eklinde u Y- zel u Z- Helezonik kare u ekil 1.12: Kesici u formlar
15
R- Normal yuvarlak u
L L- Helezonik u LR- Arkaya helezonik u S- apraz u PKama u ekil 1.13: Kesici u formlu inelerin u yaplar ve meydana gelen diki oluumlar
Deri ilemede kullanlan ineler: Deri ilemecilii dnya zerindeki en eski ilemeciliklerinden biridir. nceleri deri paralarnn birletirilmesinde kullanlan dikiten beklenen tek zellik kalc olmasyd. Dikiin grntsne gnmzdeki kadar nem verilmiyordu. Gnmzde ise bu ncelik byk lde deimitir. Gnmzde diki grnts moda tenlerine gre belirlenmektedir. yi bir diki, dekoratif diki grntsn de beraberinde getirmektedir.
Bu da uygun iplik ve kesici olan ine ucu kullanm ile mmkn olabilmektedir. Ekonomik bir retimin salanabilmesi iin dikilerin modern makinelerde yksek makine hzlarnda retiliyor olmas gerekmektedir. ekil 1.14te deri ilemede istenen diki grnts iin doru ine seimleri verilmitir.
16
Uygulama Alan
Deriyi diki dorultusundan saa 0 doru 45 lik a yapacak ekilde keser. Deri malzemeye bal olarak sfrdan orta dereceye kadar eimli dikiler oluturulur. Dikilen iplik, merdiven eklinde bir grnt vermektedir. Diki delikleri rahatlkla grlebilmektedir. Ksadan orta uzunlua kadar tm diki admlar iin uygundur. Diki grnts LR ulu inelerinkine benzemektedir.4 kesme kenarna sahip olmasndan dolay daha iyi bir diki efekti oluturabilmektedir. Orta uzunluktaki diki admlar iin uygundur. Deriyi diki dorultusundan sola 0 doru 45 a oluturacak ekilde keser. Dz bir diki oluumu gzlenir. Dikilen iplik, merdiven eklinde bir grnt vermektedir. Diki delikleri doldurulur. Ksadan orta uzunlua kadar tm diki admlar iin uygundur. Deriyi gen sekline kntlar oluturacak ekilde keser. Dz diki grnts vermektedir. Dikilen iplikler merdiven eklinde bir grnt oluturmaktadr. Diki delikleri nispeten daha byktr. Ksa ve orta byklkteki diki admlar iin uygundur.
Yumuak ve orta sertlikleri zerinde, dekoratif bir diki retimi iin uygundur. Her diki eit deride kullanlabilir. rnek Ayakkab, valiz ve deri giyeceklerin dikilerinde kullanlr.
Orta sertlikte ve sert deri zerinde dekoratif dikilerin yaplabilmesi iin uygundur. Birok deri eidi zerinde de rahatlkla kullanlabilir. rnek Yry ayakkablar, valiz ve evrak antalarnda kullanlr.
Kesintisiz kapal diki grntsne sahip, dz dikilerin retiminde kullanlr. Hemen hemen her eit deri malzemede kullanlmaktadr. rnek antalar ayakkablar, otomobil demelerinin dikilerinde kullanlr.
Dz diki iin uygundur. Sert ve kaln deride olduu kadar karton zerinde de kullanlabilmektedir. rnek Kemer, valiz, bot, plastik
17
U Biimi Sembol
Diki Yntemi
Deri orta byklkte bir gen eklinde kesilir. Dz diki grnts vardr. Dikilmi iplikler, merdiven eklinde bir grnt sergilemektedir. Diki delikleri nispeten daha byktr. Orta ve uzun diki admlar iin uygundur. gen kesme kenarna sahip yuvarlak bir utur. Deriyi gene benzer ekiller oluturarak kesmektedir. Dz bir diki grnts oluturmaktadr. Dikilmi iplikler merdiven eklinde bir grnt sergilemektedir. Ksa ve orta diki admlar iin uygundur. Deriyi diki dorultusuna dik ynde keser. Eimli bir grntye sahip olmasndan dolay zellikle sert ve kaln deri yzeyler zerinde dekoratif bir diki grnts vermektedir. Dikilmi iplik bir miktar kaldrlarak kabark bir diki grnts verilmektedir. plik, diki boluklarn doldurur. Ksa diki admlar iin uygundur.
Dz diki retimine uygundur. Orta ve sert derilerde yksek performansa sahiptir. rnek Demecilikte, anta ve ayakkab, muamba, gnelik adrlarn dikimine uygundur.
Bir hat zerinde hemen hemen dz grnen dikiler iin uygundur. Yumuak deri zerine ok ynl uygulamalarda kullanlmaldr. rnek Ayakkab, deri rnler, ince deri rnler, deri zerine nak, folyo ve kaplanm malzemelerin dikilerinde kullanlr Dekoratif dikiler retilebilmektedir. Kapal dikiler iin uygundur. rnek Ayakkab, valiz, anta, kemer ve ev tekstillerinin dikiminde kullanlr.
CR
zellikle ift ine dz diki makinelerinde sol ine olarak dekoratif dikilerin retiminde kullanlr. rnek Ayakkab, ev tekstili ve antalarn dikiminde kullanlr.
18
CL
zellikle ift ine dz diki makinelerinde sa ine olarak dekoratif dikilerin retiminde kullanlr. rnek Ayakkab, ev tekstili ve antalarn dikiminde kullanlr.
Deriyi, diki dorultusunda kesmektedir. Diki grnts, dz bir hat eklindedir. Belli deri malzemeleri zerinde zel dikiler iin kullanlmaktadr. Sk bir ekilde yerlemi dikiler oluturmaktadr. Uzun ve grnr diki delikleri olumaktadr. Orta ve uzun diki admlar iin uygundur. Diki grnts S ucuna benzemektedir. 4 taraf kesme kenar sayesinde daha iyi bir kesme efekti vermektedir. Hassas dikiler retilmektedir.
Dz ve skca yerlemi diki oluumlarnda kullanlmaktadr. Pek ok deri yzeyi iin uygundur. rnek Ayakkab, anta, kemer ve aksesuar dikimlerinde kullanlr.
Skca yerletirilmi dz dikiler iin uygundur. Orta ve sert deri malzeme zerine uygulanabilmektedir. rnek Valizler, antalar, botlar ve gneliklerin dikimi iin uygundur.
Standart yuvarlak utur. Diki iplii, merdiven eklinde bir grnt sergilemektedir. Dzensiz ve birbirinden farkl boyutlarda diki delikleri oluturmaktadr. Orta ve uzun diki admlar iin uygundur.
Yumuak deri zerinde, nak ve ok ynl uygulamalar iin kullanlabilmektedir. rnek Spor ayakkablar, giysiler, otomobil koltuklar, folyo ve laminasyon yaplm malzemelere uygundur.
19
Boyun
ne gznn stne kadar uzanan oyuk ksmdr. Boyun, uygun diki oluumu ve daha hzl zamanlama yaplmasn salamak iin aanozun veya lperin ineye daha yakn ayarlanmasna izin verecek biimde ekillendirilmitir. ne boynunun gvdenin iine girmesi nedeniyle, kavrayc ineye azami lde yanaabilir. Bylece iplik halkasnn yakalanamama durumu ortadan kalkar. Gz
Bir tarafnda uzun yiv, br tarafnda ksa yiv bulunan ve diki oluurken iplii yerinde tutan ine deliidir. plik kanallar
nede iki tip kanal bulunur. o Ksa kanal: ne kuman iinde geerken inedeki iplie koruyucu grevi yapan ine gznn stne ve altna doru uzanan kntdr. o Uzun kanal: pliin ileri besleyicisinden inenin gzne gittii srada ana koruyucu kanal grevi yapan ine gvdesindeki yark ksmdr.
d: U
a: Dipik b: Uzun Oluk c: Gvde e: Gz f: Boyun( Kesim Az) g: Ksa Oluk ekil 1.15: plik Kanallar
20
1.3.2.1. Pamuk Doal ham maddelerden retilen, ok amal kullanma uygun olan tek iplik eidi pamuk iplikleridir. Pamuk elyaf liflerinin kalnlklar yaklak 20 mikron, uzunluklar ortalama 38 mm'dir. Balca eit pamuk iplii retilmektedir. Soft pamuk iplikleri: Soft pamuk lifi, mikroskop altnda kesit olarak iki yanndan sktrlm bir tp grnn andrr. Merserize pamuk iplikleri: Merserize iplikler, germe ilemi altnda kostik soda uygulanm ipliklerdir. Bu ilem sonucunda pamuk lifleri ier ve daha dzgn bir yapya kavuur. Bylece k yansmas iyi olaca iin daha parlak bir grnme ulalr. ekil 1.17de ipliklerin merserize ncesi ve sonras yaplar grlmektedir. Bu ilem sonucunda iplik mukavemetinde yaklak % 10-15 mertebesinde art salanr. Ayrca ipliin boya eki zellii de artar.
21
Glase pamuk iplikleri: Glase iplikler, soft ipliklere diki performansnn arttrlmas amacyla zel bir yzey kaplama yntemi uygulanarak retilir.
1.3.2.2. Sentetik Lifler Sentetik diki iplikleri, sonsuz elyaf viskoz rayon veya metalik ipliklerden baka ok byk ounlukla polyester ve polyamid kkenli olarak retilmektedir. Polyester : Ham maddesi, ta kmr veya petrolden elde edilen tereftalat ile etilen glilkoldr. Baz zelliklerden dolay dnyada en ok retilen ve tketilen yapay liftir. Kuru ve slak mukavemetlerinin yksek oluu kimyasal maddelere dayankl olular gibi zelliklerinden dolay ayr bir nemi vardr. Polyester, alev karnda nce erir sonra yanar. Sar kahve rengi bir kl brakr. Aromatik bir kokusu vardr. Poliamid : Elde edildikleri monomerler ve retim koullarna gre farkllk gsterir. Poliamid elyafn yzeyi przszdr ve genelde silindirik bir yapya sahiptir. Yanmada nce erir, rengi koyular ve sonra ufak mavi ve kenarlar sar bir alevle yanar. Beyaz duman karr ve alev kolayca sndrlebilir.
Polyester ve polyamid ham maddeler yalnz olarak kullanlmalarnn yan sra baz durumlarda farkl elyaflar ile birlikte kombine olarak da kullanlmaktadr. rnein ilikli diki ipliklerinde olduu gibi (Polyester/Pamuk) birlikte kullanlmaktadr. Polyamid veya polyester ham maddeler ilk olarak polymer cips (granl) halde retilir. Daha sonra bu granl ham maddeler eritilerek basn altnda ok delikli balklardan (dze) geirilir. ekil 1.18de bir dze bal grlmektedir. Dze knda flamentler, soutularak makaralara sarlr. Flament apnn bykl dze delik apna bal olarak deiebilir.
22
Fakat ince diki iplii retimi iin bu ap ls, doal olan pamuk lif apnn iki kat kadar olmaktadr. Flamentlerin sonsuz elyaf diki iplii retimine uygun yapda olmalar iin liflere ayr ayr germe ilemi uygulanr. Kesik elyaf polyester retimi iin birka dzeden kan flamentler bir araya getirilir, daha sonra germe ilemi uygulanr. Srtnme yzeyinin iyi olmas iin kvrma ilemi ve ardndan sl ilem ile set edilme aamalarndan sonra kesik elyaf iplik retimi iin uygun uzunluklarda kesilerek hazrlanr. Polyamid ve polyester flamentleri dzgn bir yzeye ve dairesel bir kesit grnne sahiptir. Bylece kimyasal ilem grmemi olan doal elyaf liflerine gre daha parlak bir grnme sahiptir. Lif uzunluklar yaklak olarak 40mm'dir.
1.3.2.3. Liflerinin Temel zellikleri Uzunluk: Lifler uzunluklar bakmndan kesikli ( tapel ) ve kesiksiz ( filament ) olmak zere 2ye ayrlr. Kesikli ( tapel ) lifler: Liflerin boyu cm uzunluu cinsindendir. Ortalama olarak 1cmden 50 cmye kadar deiir. Boyu en ksa olan elyaf, 1 7,5 cm ile pamuktur. Doal ipek dnda, doal liflerin hepsi tapeldir. Filament olarak retilen kimyasal lifler, doal liflere benzetilmek istenildiinden, cm boylarnda kesilerek tapel haline getirilir.
23
Kesiksiz ( filament ) lifler: Liflerin boyu metre uzunluundadr. Kimyasal elyaf snfnn hepsi filament olarak retilir. Doal elyaf snfndan doal ipek de filamenttir. pek bcei tarafndan retilen doal ipein uzunluu 3000 mye kadar kar.
ncelik: plik apn, yan yana gelen lifler oluturur. Dolaysyla da ince liflerden ince iplik elde edilir. plik numaras deimedii halde, aptaki lif adedi arttka, salam ve kaliteli iplik yaplr. Liflerin inceliinin 1050 mikron olmas istenir. En ince elyaf, doal ipektir. Kimyasal lifler istenilen incelikte retilebilir. Dayankllk: Gerilimlere kar kopmadan durmasna dayankllk denir. Liflerin mukavemeti, rutubetli ortam ve zerindeki rutubet miktarna gre deiir. Is etkisi: Lifler s enerjisinden etkilenir. Organik madde olan lifler, sdan fiziksel ve kimyasal olarak etkilenir. Liflerin sdan kimyasal olarak etkilenmesi olayna yanma denir.
1.3.2.4. plik Yapsn Oluturan Temel Faktrler Eirme: Btn geleneksel diki iplikleri retim aamasna tek kat iplik olarak balar. Bu temel tek kat iplikler, kesik elyaf veya ok ince sonsuz elyaflar n erilmesi ile retilir. Liflerin incelikleri sayesinde, eirme ilemi ile birbirlerini destekler ve kuvvetli bir yap oluur. Bkm: Eirme ileminden sonra elde edilen tek kat ipliklere iki veya ok katl olarak bkm ilemi uygulanr. Bkm ileminin amac iplik katlarn bir arada tutmak ve iplie mukavemet ile birlikte dikilebilirlik zellii kazandrmaktr. Yeterli bkm olmayan bir iplik dikite kontrol edilemez, katlar tek tek ayrlr ve sonuta kopar. Gereinden fazla bkm uygulanm iplik ise dolama, topaklanma eklinde anormallikler gstereceinden dikite olumsuz sonulara sebep olur. deal bkm saysnn belirlenmesi iin, iplik ham maddesi, iplik kalnl, ipliin kullanlaca diki artlar gibi etkenler dikkate alnmaldr. Bkm yn: Diki iplii, diki esnasnda makine paralarndan geerken Z (saat dn yn) bkm alacak ekilde etkilenmektedir. Bu bilgi nda, diki ipliinin son aamasndaki bkm yn Z olmas zorunludur. Son aamadaki bkm yn S (saat dn ynnn tersi) olan bir ipliin ok ksa diki mesafelerinde bile bkm alr, tek kat anr ve kopar. Diki ipliinin son aamadaki bkm yn Z olmas gerektii gibi, tek katnn bkm yn de S olmaldr. Tek kat iplii ok katl olarak bkerken bkm yn de deimelidir.
24
a: Saa bkm b: Sola bkm c: katl bkm ekil 1.20: plik bkm ynleri
Aksi halde, tek kat iplik eirme yn S iken ok katl iplik bkm yn S olarak uygulanrsa iplik katlar birbirleriyle birlemez ve dzgn bir yap oluturulamaz. Son aamada bkm yn Z olarak istendiinde, tek kat ipliin eirme yn S olmaldr 1.3.2.5. plik Numaralandrma Yntemleri pliin en nemli zelliklerinden birisi de inceliidir. pliin kullanm alannn tespitinde incelik nemli bir kriterdir. nceliin nemli olmas onun doru bir ekilde tespitini gerektirir. Burada karmza kan en nemli sorun ipliin her yerinde inceliinin homojen (eit) olmamasdr. Her iplikte mutlaka bir miktar dzgnszlk mevcuttur. Dzgnszln derecesi ipliin ince kaln yerlerinin miktarna baldr. Ayrca ipliklerde tam dairesel bir apn mevcut olmamas ap lmnn mevcut aletler yardmyla tespitini zorlatrmaktadr. Bu sebeple ipliklerde ap lm yerine daha kolay ve salkl bir ekilde incelii ifade etmeye yarayan numaralandrma sistemi kullanlmaktadr. Numaralandrma sisteminde ipliin iki zelliinden arlk ve uzunluundan faydalanlr. Bu zelliklerin (arlk ve uzunluun) tespitinin kolay olmas da ayrca bir avantaj salamaktadr. Bir ipliin numaras, bu iki zellik arasndaki oran ifade eder. Yani ipliin incelik derecesini gsterir. rnein, ayn uzunlukta olan iki iplikten ap geni olan iplik daha ardr.Bunun gibi ayn arlkta olan iki iplikten ap kk olan daha uzundur. 1.3.2.6. plik Numaralandrma Sistemleri pliin incelik derecesini tespit ederken kullanlan numaralandrma sistemleri iki temel prensibe dayanr. Bunlar: Uzunluk prensibine dayanan numaralandrma yntemi: Bu yntemde iplik numaras birim arlktaki uzunluk miktar ile ifade edilir. Sabit olarak tespit edilen arlk birimi ka uzunluk birimine denk geliyorsa ipliin numaras o kadardr. Bu ifadeyi formlize edersek: Uzunluk L Numara = -------------- = ----Arlk G Uzunluk prensibine gre yaplan numaralandrma yntemi kullanlacak olan arlk ve uzunluk birimleri sistemine gre kendi arasnda ana gruba ayrlr. Bunlar:
25
Metrik numaralandrma yntemi [ Numara metrik (Nm) ] Fransz numaralandrma yntemi [ Numara Fransz (Nf) ] ngiliz numaralandrma yntemi [ Numara ngiliz (Ne) ] Metrik numaralandrma yntemi: pliin 1 g olarak alnan birim arlna karlk gelen uzunluk miktarna denir. Numara metrik olarak ifade edilir ve (Nm) sembolyle gsterilir. Nm= Uzunluk = L = km = m = mm Arlk G kg g mg L=pliin uzunluu G=pliin arl Metre ve gramn ast ve st katlar da kullanldndan birimlere dikkat edilmelidir. ayet arlk gram cinsinden verilmise uzunluk da metre cinsinden alnmaldr. Metrenin st katlar 1 Dekametre = 10 m 1 Hektometre = 100 m 1 Kilometre =1000m Metrenin Ast katlar 1 Desimetre = 0,1m 1 Santimetre = 0,01m 1 Milimetre = 0,001m Gramn st katlar 1 Kilogram =1000Gram
Gramn Ast katlar 1 Desigram =0,1 gram 1 Santigram =0,01gram 1 Miligram =0,001gram
Dikkat edilmesi gereken husus: btn uzunluk numaralandrma yntemlerinde numara sembol numara deerinin nne yazlr. Nm50 Doru, 50 Nm Yanl rnek: 5000 metre uzunluunda ve 100 g arlnda olan ipliin numarasn Nm cinsinden hesaplaynz. zm: Uzunluk = 5000m Arlk = 100g Nm = L/G = 5000 / 100 = 50 Nm 50 bulunur. Bu, arl 1 g olan ipliin, uzunluu 50 m demektir. Yani 50 metresi 1 gram gelen ipliktir.
26
zm:
Arlk = 50 g Nm =20 Uzunluk = ? Nm = L / G Nm = 20 20 = L / 50 L = 50 x 20 = 1000 m dir. Fransz Numaralandrma Yntemi: pliin 0,5 g olarak alnan birim arlna karlk gelen uzunluk miktar numara Fransz (Nf) olarak tanmlanr. Metrik numaralandrma sistemi olan numara metrik ile karlatrdmzda numara Fransz, numara metriin yars kadardr. Yani, Nf x 2 = Nm ifadesi yazlabilir. Buradan:
Nf = Nm / 2 Nf = 0,5 x L / G olur.
rnek:
Uzunluu 5000m ve arl 100g olan ipliin numarasn Nf cinsinden hesaplaynz. zm: L = 5000m G=100g Nf = 0,5 x L = 0,5 x 5000 = 25 II. Yol: Nm = L / G = 5000 / 100 = 50 Nm=50 Nf =Nm / 2 = 50 / 2 = 25 bulunur. Buradan da Nf 25 olur. yani Nf 25 olur.
27
ngiliz numaralandrma yntemi: Bu numaralandrma sistemi adndan da anlalaca zere ngilizlerin kulland bir sistemdir. Pamukla ilgili numara hesaplarnda zellikle numara ngiliz (Ne) kullanlmaktadr. Bir ipliin numara metriini bulup buradan numara ngiliz bulabiliriz. Ne = 0,59 x Nm
Nm = 1.693 x Ne
rnek: 5000 m uzunluunda ve 100g arlndaki ipliin Nec deeri katr ? Nm = L / G = Uzunluk / Arlk Nm = 5000 Nec =50 x 0,59 = 29,5 bulunur. 100 Arlk numaralandrma yntemleri: Bir ipliin birim uzunluk deerine karlk gelen birim arlk deeri o ipliin arlk numaralandrma yntemine gre, incelik deerini ifade eder. Arlk numaralandrma ynteminde 2 sistem kullanlr. Tex numaralandrma sistemi: 1000m iplik uzunluuna karlk gelen gram cinsinden arlk deerine o ipliin tex numaras denir.
Tex= Arlk(G) x1000 = G x 1000 Uzunluk (L) L rnek: 800m uzunluundaki bir ipliin arl 24g ise tex numaras katr?
zm:
L = 800 m G = 24 g tex = ? tex = G x 1000 = 24 x 1000 = 30 tex L 800 Arlk numaralandrma sistemlerinde numara deeri numara sembolnden nce yazlr. rnein: 20 tex, 50 tex, 30 denye, 50 denye vb. rnek: Tex numaras 15 olan bir ipliin 6000msinin arl ka gramdr?
28
zm: 15 tex L = 6000m G= ? Tex = G x 1000 L G = tex x L 1000 G = ( 15 x 6000 ) / 1000 G = 90g bulunur. Denye numaralandrma sistemi: Denye devaml ve tek liflerin incelik ifadelerinde kullanlan bir sistemdir. Sembol (Td)dir.1 Denye 9000metre uzunluundaki ipliin gram cinsinden arlk deeridir. tex sistemi ile ayn manta dayanr. Farkl olan sadece birim arlk deerlerine karlk gelen uzunluk miktardr. Yani 9000 metre iplik 1 gram arla sahipse bu ipliin numaras 1 Td olarak ifade edilir.
Denye (Td) = Arlk x 9000 = G x 9000 Uzunluk L rnek: 100 metre uzunluundaki bir ipliin arlk deeri 2gram ise bu ipliin denye numaras katr? zm: L= 100 metre G= 2g Td = ? Td= G x 9000 L Td= 2 x 9000 100 Td = 180 bulunur. Tex ve Denyenin Birbirine Dntrlmesi rnek: 200 tex numarada bir materyalin denye cinsinden numaras katr?
29
zm: 200 tex = 200 gram 1000 metre gelen materyaldir. 200 g 1000m ise X 9000 m 1000 x X = 200 x 9000 X = 200 x 9000 = 1800000 = 1800 denye 1000 1000 rnek: 100 denye ka texe karlk gelmektedir? zm: 100 denier = 100 gram 9000 metre olan materyaldir. 100g X 9000m ise 1000 m
1 denye = 9 tex
30
31
Deerlendirme Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
32
UYGULAMALI TEST
Dz diki makinesini dikime hazrlaynz. Yaptnz uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.
Deerlendirme Kriterleri Diki eidini belirlediniz mi? Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi setiniz mi? neyi makineye taktnz m? Malzemeye uygun iplik setiniz mi? plii makineye taktnz m? Diki eidini belirlediniz mi? Dz diki makinesini istenilen nitelikte dikie hazrladnz m? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
33
ARATIRMA
Ya ve cinsiyete gre ayakkab modellerinde kullanlan diki adm saysn piyasa aratrmas yaparak rapor halinde hazrlaynz.
2. DZ DK MAKNESNDE DKMEK
2.1. Paralar Birletirirken Dikkat Edilecek Noktalar
Dikiin dikilecei yer ile kenar arasnda kalan mesafe, diki paydr. Diki pay deride 1mm, suni deride1,5 - 2 mm olarak belirlenmektedir. Gerektiinde dikiin bozulmamas iin diki pay daha fazla olabilir. Diki makinesinin bir dikii olutururken her hareketine diki adm denir. Normal bir dikite bayan ayakkab sayalarnda, 1 cmde 67 diki adm; erkek ayakkab sayalarnda, 56 olmaldr. Bu say, dikiin amacna ve yerine gre deiebilir. Dikim srasnda iki parann birletirilmesinde entik iaretleri st ste gelmelidir. Eleme yaparken entikler st ste gelirken kuman ve derinin deseni dikkate alnmaldr. Diki balangcnda ve sonunda kalite zelliklerine bal olarak salamlatrma (ponteriz) yaplmaldr. Dikiin bitiminde para makineden karlrken bask aya dizlikle kaldrlmal, ine kumatan karlmal ve iplik, ekilerek kesilmelidir. Darda kalan iplik miktar 1cmden fazla olmamaldr. Dikim srasnda dikiin dzgnl gz ile kontrol edilmelidir. Kontrol srasnda: Diki gerginliinin uygunluuna, Diki atlamalarnn olup olmadna, Dikkatten kaan bzlmeler olup olmadna, Ke dikilerinin dzgnlne, Simetrik paralarda diki zelliklerinin ve uzunluklarnn ayn olmasna dikkat edilmelidir.
34
Resim 2.1 a. da grld gibi rodann malzemenin dikilmeyen tarafnn stnde olmasna dikkat ediniz.
a: Rodann doru yn
35
36
Verilen eklin zerinden dikiniz. Dikiin almamas iin balanglarda ve bitilerde 4 diki admndan sonra tekrar baa dnp yeniden dikiniz.
37
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
38
UYGULAMALI TEST Dz diki makinesinde diki uygulamas yapnz. Yaptnz bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Dz diki yaptnz m? Keli (ie ve da bkey) diki yaptnz m? Eri diki yaptnz m? Yuvarlak diki yaptnz m? Ponteriz diki yaptnz m? Dikii istenilen niteliklere gre diktiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
39
ARATIRMA
Stunlu diki makinesinde ayakkabnn hangi paralar dikilir? Aratrnz. Aratrmay sunu ekline getirip snf bilgilendiriniz.
3. STUNLU DK MAKNES
3.1. Tanm
Diki ilemini yapan ksm, dikine ykseltilmitir. Bu ekli ile sayann her tarafna kolayca girerek, diki yapan gelimi makinelerdir. Dz makinelerdeki, tutu kstlnn dna klarak, sayann her tarafn, yznden grerek, dikme olana salar. Bu durum paralan birbirine uydurmada ve dikmede kolaylk salar. zellikle kapal sayalarda, sayann her tarafna girilme olana verir. Diki srasnda, sayalar dik baln zerinde kolaylkla dndrlebildiinden, sayann her taraf grlebilir (Resim 3.1).
40
1.plik ubuu 2.plik Geecei 3.Tansiyon 4.Horoz Siperlii 5.Horoz 6.Horoz plik Konumu 7.Roda Mili 8.Roda 9.n Kapak 10.anoz Kt 11.a noz Kapa 12.Roda Kt 13.Ayar Sistemi 14.Volant 15.ne Mili 16.Maa Bask Vidas 17.Kay Siperi 18.eker Dilisi 19.Plaka ekil 3.1. Stnlu diki makinesinin elemanlar
41
42
Eer iplik bobin zerine muntazam sarlmyorsa: numaral somunu gevetin numaral iplik klavuzunu gerekli ekilde dndrn. (5) numaral somunu skn. Mekiin karlmas: Kasann iinde bulunduu blmenin kapan anz. (1) numaral kilidi kaldrnz ve bobin kasasn (2) karnz. Bobin kasasnn ( mekik) karlmas: Bobin kasasn (2) taknz. Kilidi kapatnz ve blmenin kapan kapaynz. (ekil 3.5)
43
Masuray mekie takmak: Bobini (masura) bobin kasasna (mekik) (1) sokunuz. plii (2) numaral yay parasnn altndaki boluktan geiriniz. plii yuvasndan geiriniz plik gerginliini (3) numaral viday evirerek ayarlaynz. plik ekildiinde bobin ekil 3.6da grld gibi ok ynnde dnyor olmaldr.
44
lem Basamaklar Diki eidini belirleyiniz. Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi seiniz. neyi makineye taknz. Malzemeye uygun iplik seiniz. plii makineye taknz.
neriler Malzemeye gre diki eidini belirleyiniz. Kaln malzemeye kaln ine ince malzemeye ince ine seiniz. Makineyi kapatnz. nenin ksa kanalnn anoza bakmasna dikkat ediniz. Kullanlan malzemeye ve ineye gre iplik seiniz. plii ynergelere gre taknz.
45
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
46
UYGULAMALI TEST Stunlu diki makinesini dikime hazrlaynz. Yaptnz bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Diki eidini belirlediniz mi? Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi seiniz mi? neyi makineye taknz m? Malzemeye uygun iplik seitiniz mi? plii makineye taktnz m? Stunlu diki makinesini istenilen niteliklere gre dikime hazrladnz m? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faliyete geiniz.
47
ARATIRMA
Stnlu diki makinelerinde ponteriz dikiinin nasl yapldn ve eitlerini aratrnz. Rapor haline getirip snf ortamnda tartnz.
48
49
Verilen eklin zerinden dikiniz. Dikiin almamas iin balanglarda ve bitilerde 4 diki admndan sonra tekrar baa dnp yeniden dikiniz.
50
Sorular 1 Darda kalan iplik miktar 1 cm den fazla olmamaldr. 2 Diki srasnda dikiin dzgnl gzle kontrol edilmez. 3 ki paray birbirine dikerken entikler st ste gelmelidir. Ponteriz, dikiin balangcnda ve bitiinde salamlatrmak 4 amacyla yaplan dikitir. Diki boyunu ayarlarken kk rakamda daha sk diki 5 adm olur.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
51
UYGULAMALI TEST Stunlu diki makinesinde diki uygulamas yapnz. Yaptnz bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Dz diki yaptnz m? Keli (ie ve da bkey) diki yaptnz m? Eri diki yaptnz m? Yuvarlak diki yaptnz m? Ponteriz diki yaptnz m? Dikii istenilen niteliklere gre diktiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
52
ARATIRMA
Zig zag diki makinesinde ayakkabnn hangi paralar dikilir? Aratrnz. rapor halinde hazrlaynz. Hazrlanan raporu snfta tartnz.
5. ZG ZAG DK MAKNES
5.1. Tanm
Bu makineler genelde dz makinelere benzer fakat bask tekerlei yerine dzayak; trtl dili yerine dz trtl di bulunur. Aln alna gelerek yaplan dikilerde ve baz ss dikilerinde kullanlr. Resim 5.1de bir zig zag diki makinesi grlmektedir.
53
1 ne plii ekme cihaz 2 Tokatlama dmesi (WB, CB tipi) 3 Horoz tertibat korumas 4 Parmak koruyucu 5 plik tansiyonu kontrol eleman (dner tansiyon) 6 Elektrik kutusu 7 Pedal 8 Ayak kaldrma kolu 9 Elektrik alteri(alter) 10 leri-geri zig zag kolu 11 Diki uzunluk kadran 12Younluk kadran 14 Masura sarc 15 Tansiyon kontrol eleman Nu.1 (n tansiyon) 16 plik arda 17 Ya koyma kanal 18 Simetri dntrme dmesi 9ekil 5.1: Makinenin elemanlar
54
Zig zag diki makinesinin ine takl dz ve stunlu makinelere gre farkllk arz eder. Bunun sebebi ise makinenin diki ile ilgilidir. ekil 5.2de makineye ine takma aamal ve ine yn grlmektedir. ne takarken: neyi en yksek konuma kaldrmak iin, volan kasna elinizle eviriniz. ne bann vidasn (2) gevetiniz. neyi (1), ine zerindeki uzun kanal B tam olarak size bakacak ekilde tutunuz. nenin ubuk ksmn, ine milinin kanalna ok ynnde ve daha fazla gidemez hale gelinceye kadar geiriniz. Viday (2) salam biimde sknz. Takma ilemi bittikten sonra, ine ksa kanalnn A anoza baktndan emin olunuz.
55
56
Masurann orta ksmndaki yksekliin, iplik tansiyon diskinin ykseklii kadar olmas standart durumdur. Masurann alt tarafndaki masura iplii miktar fazla olduu zaman, iplik tansiyon diskinin (2)konumunu solda gsterilen ekilde A ynne doru ve masurada ki masura ipliinin st taraf fazla olduu zaman; iplik tansiyon diskinin konumunu soldaki izimde gsterilen ekilde B ynne doru aln. Ayar ilemi tamamlandktan sonra, somunu (4)sknz. Masura iplii sarma nitesinin tansiyonunu ayarlamak iin, iplik tansiyon somununu (3)gevetiniz.
Makineye masura ve mekii takarken izlenecek yol: neyi en yksek konuma kaldrmak iin, volan kasna elinizle evirin. Masuray sa elinize aln ve masura ipliinin ucunu yaklak 5 cm kadar ekin, izimde gsterilen ekilde masuray mekiin iine yerletirin. Verilen numara srasna uygun olarak iplii mekikten geirin ve izimde gsterilen ekilde iplik yolundan dar aln. Mekikten iplik ekildii zaman, mekiin iine yerletirilmi olan masura okla gsterilen ynde dner. Mekik mandaln (1) kaldrp, soldaki izimde gsterilen ekilde iki parmanzn arasnda tutun. Elinizi i aanoz kapann altndan ieri sokarak; mekii, diki makinesi aanozunun miline geirin ve gidebildii yere kadar itin. (Tk sesi duyulur.) Mekii takld konumda sabit hale getirmek iin, mekiin mandaln brakn. ( ekil 5.5)
57
58
Malzemeye gre diki eidini belirleyiniz. Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi Kaln Malzemeye kaln ine ince seiniz. malzemeye ince ine seiniz. neyi makineye taknz. Makineyi kapatnz. nenin ksa kanalnn anoza bakmasna dikkat ediniz. Malzemeye uygun iplik seiniz. Kullanlan malzemeye ve ineye gre iplik seiniz. plii makineye taknz. plii ynergelere gre taknz.
59
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
60
UYGULAMALI TEST Zig-zag diki makinesini dikime hazrlaynz. Yaptnz bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Diki eidini belirlediniz mi? Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi setiniz mi? neyi makineye taktnz m? Malzemeye uygun iplik setiniz mi? plii makineye taktnz m? Makineyi istenilen niteliklere gre hazrladnz m? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
61
ARATIRMA
Zig zag diki makinesinin eitlerini aratrarak rapor halinde yaznz bir sunu haline getirip arkadalarnza snfta bilgi veriniz.
62
63
Verilen eklin zerinden dikiniz. Dikiin almamas iin balanglarda ve bitilerde 4 diki admndan sonra tekrar baa dnp yeniden dikiniz.
64
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
65
UYGULAMALI TEST Zig zag diki makinesinde diki uygulamas yapnz. Yaptnz bu uygulamay aadaki kritelere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Zi za diki yaptnz m? Ponteriz diki yaptnz m? Dikii istenilen niteliklere gre diktiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz yada cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
66
ARATIRMA
Kollu diki makinesinin kullanm alanlarn aratrarak rapor halinde yazp snf ortamnda tartnz.
7. KOLLU DK MAKNES
7.1. Tanm
Bu makinelerin belirgin zellii, diki balnn silindirik yatay bir kol zerinde bulunmasdr. Makinenin bu yatay kolonu zelliinden tr saya deiik konumlarda kolayca dndrldnden dz makinelere gre kullanma alan daha genitir. zellikle kapal sayalarn dikimine elverilidir. Resim 7.1de kollu diki makinesi grlmektedir.
67
Horoz: p gergi kadranndan sonra ipliin st balantsn tam olarak alt iplikle anozun ilmek atmasn temin edebilmek iin iplii yukar aa inip karak gerip geveterek almasn salayan paradr. Mil: Horozun da bal bulunduu u ksmna ine taktmz ubuk biiminde bir paradr. Makinenin alt ksmndaki paralarla inenin de yardm ile balanty salar. st roda bask mili: Makinenin saya dikiminde alt diliyle beraber ilerlemesini (baz makinelerde sadece kendi dnmesiyle) bask milinin stten yapt baskyla dikii ynlendirip hkimiyeti salar. Rodann az veya ok bask yapmas iin bask milinden ayarlanmas gerekir. Plaka: Makinenin alt ve st paralarnn birbirinden ayrlp sadece inenin ve alt ipliin getii yerleri ak olan bir paradr. Dili: Saya paralarnn ileriye doru hareketini ierideki balta, yay, exsantrik mili gibi paralarla birlikte salar. Ayar ama kapamada ayar kolu ile birlikte alr. Yuvarlak dililer dili yatann iindedir. Balta: Dilinin hareketini salayan eksantrik miline bal paradr. Diki ama-kapama ayar kolu: Dikilecek parann ve derinin zelliine gre diki ayarn ama-kapamaya yarayan bir paradr. anoz: ne giri k ile birlikte alt ksmda balanty salayp dikiin di kmesinde en nemli bir paradr. Kak tabir edilen parann yardm ile alr. Yatak: Makinenin kak, anoz, mekik gibi nemli paralarn iine alan paradr. Pedal: Motoru altrmak iin zincir veya ubukla motora balanan blmdr. Dizlik: Sayay makinenin altna srmek iin roday kaldrmaya yarayan tablann sa alt tarafnda bulunan bir paradr. Baz makinelerde dizlik yerine pedal bulunmaktadr.
68
69
70
Bobin kasasnn taklmas: Mekii yerine oturtunuz (tam olarak oturduunda klik sesi duyulacaktr). Alt iplii gerginliinin ayar: Bobin ipliinin gerginliini 3 numaral vida ile ayarlaynz. (ekil 7.5)
71
Malzemeye gre diki eidini belirleyiniz Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi Kaln malzemeye kaln ine ince seiniz. malzemeye ince ine seiniz. neyi makineye taknz. Makineyi kapatnz. nenin ksa kanalnn anoza bakmasna dikkat ediniz. Malzemeye uygun iplik seiniz. Kullanlan malzemeye ve ineye gre iplik seiniz. plii makineye taknz. plii ynergelere gre taknz.
72
2 3 4 5
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
73
UYGULAMALI TEST Kollu diki makinesini dikime hazrlaynz. Yatnz uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Diki eidini belirlediniz mi? Malzemeye uygun kalnlkta makine inesi setiniz mi? neyi makineye taktnz m? Malzemeye uygun iplik setiniz mi? plii makineye taktnz m? Makineyi istenilen niteliklere gre dikime hazrladnz m? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
74
ARATIRMA
Kollu diki makinesinde kullanlan ine eitlerini ve iplik eitlerini aratrarak rapor haline getiriniz. Arkadalarnzla snfta tartnz
75
76
Verilen eklin zerinden dikiniz. Dikiin almamas iin balanglarda ve bitilerde 4 diki admndan sonra tekrar baa dnp yeniden dikiniz.
77
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulama testine geiniz.
78
UYGULAMALI TEST Kollu diki makinesinde diki uygulamas yapnz. Yaptnz uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Diki gerginlii uygun mu? Dz diki yaptnz m? Keli diki yaptnz m? Eri diki yaptnz m? Yuvarlak diki yaptnz m? Ponteriz diki yaptnz m? Dikii istenilen niteliklere gre diktiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz yada cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
79
AMA
Bu faaliyette gerekli ortam salandnda, verilen bilgiler dorultusunda i gvenliine dikkat ederek diki makinesinin temizlik ve bakm ilemlerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Makine alma prensibine bal kalarak makinenin gnlk ve periyodik bakm hakknda retmeniniz rehberliinde bilgi toplaynz. Gerekli ekipmanlar ile yalama ilemini gzlemleyiniz. Olas arzalar ve bunlar giderme yntemlerini aratrarak rapor hazrlaynz. Raporunuzu snfnzda sununuz.
80
9.1.2.1. Makinenin Periyodik Olarak Temizlenmesi Transport dililerinin temizlenmesi: Plakay sknz ve transport dilileri arasndaki iplik ve kuma tiftiklerini temizleyiniz aanozun temizlenmesi: Makine kafasn ne doru einiz ve aanozu temizleyiniz. Mekii, yumuak bezle siliniz. Ya pompas gstergesinin temizlenmesi: Makine kafasn ne doru einiz. Ya pompas gstergesi zerindeki kuma tiftikleri, toz ve iplikleri temizleyiniz.
81
9.1.3.3. Makineyi Yaladktan Sonra Dikkat Edilecek Noktalar Ya penceresinden ya dnn kontrol ediniz. Makineyi yaladktan hemen sonra yksek devirde altrmaynz, tm paralarn yalanmas iin dk devirde altrnz. Yalama yapldktan sonra masa stnn temizliini kontrol ediniz. Kumaa deecek makine paralar zerindeki kalan ya bir deneme paras ile diki ilemi yaplarak temizleyiniz. Daha sonra orijinal parann dikimine geiniz.
82
83
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
84
UYGULAMALI TEST (LME SORULARI) Diki makinesinin temizliini ve bakmn yapnz. Yaptz bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri Makinenin gnlk temizliini yaptnz m? Makinenin ya gstergesini kontrol ettiniz mi? Ya kartelinin temizliini kontrol ettiniz mi? Makine ya deiimini yaptnz m? Deneme dikii yaptnz m? Makinenin basit arzalarn giderdiniz mi? Uygulamay istenilen niteliklere gre taptnz m? Evet Hayr
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru ilem saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yapmadnz uygulamalara iin hayr cevab verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar uygulaynz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmesine geiniz.
85
2.
3.
4.
5.
6.
7.
86
8.
Aadakilerden hangisi salamlatrma dikiidir? A) Ponteriz dikii B) Sota dikii C) Bindirme dikii D) Tranta dikii Aadakilerden hangisi diki paydr? A) 1 cm B) 1,5 cm C) 2 cm D) 2,5 cm
9.
DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar cevap anahtaryla karlatrnz. Bu modl kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili renme faaliyetinde ilgili konuya dnnz.
87
UYGULAMALI TEST (YETERLK LME) Gerekli ara gere ve donanmn bulunduu ortamda diki makinesini dikime hazrlayarak diki uygulamas yapnz. Yaptnz bu uygulamay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri st diki ipliini uygun kalnlkta setiniz mi? Alt diki ipliini uygun kalnlkta setiniz mi? Diki inesini uygun kalnlkta setiniz mi? st diki ipliini taktnz m? Alt diki pliini taktnz m? neye makineye taktnz m? Dz diki diktiniz mi? Eik diki diktiniz mi? Yuvarlak diki diktiniz mi? Yaptnz uygulama istenilen nitelikte oldu mu? Evet Hayr
DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl baar ile tamamladnz, tebrik ederiz. lgili kii ile grerek bir sonraki modle geiniz.
88
89
90
91
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AKAKALE, Nurettin. AB-KOSGEB Ayakkabclk Enstits Kesim ve Diki Notlar. stanbul,2006. ALTAYLAR, Ahmet. Saya Ders Notlar, stanbul.2005. Asta, Juki, DDL -8700-7 Elektronik Dz Diki Makinesi Kullanma Klavuzu. Asta, Juki, DDL -5550N -3 Elektronik Dz Diki Makinesi Kullanma Klavuzu. Asta, Juki, LZ-2290A Elektronik Programl Zig zag Diki Makinesi Kullanma Klavuzu. Coats Endstriyel Diki plikleri. ERKUTOLU Necdet, Saya Teknolojisi, Bahelievler, 1995. KILI Birgul, Tekstil Ders Notlar, Tekirda,1999. KILIOLU Necip, Ders Notlar, stanbul.2005. Megep, Makinede Dz Diki Modl, Ankara, 2005. Pfaff. Makine Kataloglar SRENKK Ruhi, Ayakkaby reniyorum, zmir, 1993. TEKEN Adil, Saya Ders Notlar, stanbul, 2005. UYAR Mustafa, Ders Notlar, stanbul, 2005. http://www.odevsitesi.com
92