ETM PROGRAMININ KONUSU

KUMA VE GYSLERDEN BEKLENEN KALTE ZELLKLER, BU ZELLKLER DEERLENDRMEDE UYGULANAN STANDART TESTLER
PROGRAMIN RETCS: AYFER FT PROGRAMIN ER: 0. GR

Kalitenin tanm ve anlam Kuma ve giysilerden beklenen kalite zelliklerinin snflandrlmas 1. KUMA GYSLERN ZELLKLER KULLANIMINDA NEML OLAN MEKANK

Mukavemet (kopma, yrtlma, patlama mukavemetleri) Elastik uzama ve geri dnme Boyutsal stabilite Ypranma dayankll (Abrazyon, pillinglenme, iplik ekilme direnleri) 2. KUMA VE GYSLERN ESTETK KABUL EDLEBLRLKLER LE LGL ZELLKLER

Tutum, dkmllk, parlaklk Renk uygunluu, renk haslklar Kolay bakm zellikleri (burumazlk), kirlenme, lekelenme, leke iticilik 3. KUMA VE GYSLERN VCUDA SALADII RAHATLIKLA LGL ZELLKLER

Fizyolojik rahatlk salama zellikleri Duyusal rahatlk salama zellikleri 4. KUMALARIN GYS HALNE GETRLMESNDE NEML ZELLKLER Beden ekline gre dikilebilirlik Kalplama yntemi ile ekil verilebilirlik

5.

ZEL UYGULAMALARLA LGL ZELLKLER (KORUYUCU GYSLERLE LGL ZELLKLER)

Su iticilik ve su geirmezlik Rzgar geirmezlik G tutuurluk 6. GYSLERDE DK PERFORMANSI

Diki hasar Diki potluu Diki gerginlii ve diki srtmas Diki mukavemeti Diki kaymas ve ypranmas 7. KUMA VE GYSLERN KALTE ZELLKLERN DEERLENDRMEDE UYGULANAN STANDART TESTLER

Haslk testleri Performans testleri Kuma ve iplik zellikleri ile ilgili dier nemli testler Test laboratuvarlarndan beklenen nitelikler, uygulanan standart test metodlar

0.

GR KALTENN TANIMI:

Belirli bir ihtiyac karlamak zere bir mal (rn) veya hizmetin karakteristikleri ve zellikleri toplamna kalite denir. KALTENN ANLAMI:

Kalite szc tek bana ille de yksek kalite anlamna gelmez. Kalitenin anlam, tketicinin istedii veya reticinin salayabilecei zelliklere ulamak ve bu zelliklerin deimezliinin salamaktr. KUMA VE GYSLERN KALTE ZELLKLERNN SINIFLANDIRILMASI:

Giysilik kumalardan beklenen kalite zellikleri birka geni kategoriye ayrlr: Kullanmda nemli olan mekanik zellikler:

Kopma, yrtlma, patlama mukavemetleri, abrazyon direnci, pillinglenme direnci, boyutsal stabilite, elastik uzama ve geri dnme zellikleri gibi. Estetik kabul edilebilirlikle ilgili zellikler:

Tutum ve dkmllk, kolay bakm zellikleri, parlaklk, grnn koruma (renk hasl ve renk uygunluu dahil) gibi. Rahatlkla ilgili zellikler:

Hava ve su buhar geirgenlii, termal izolasyon, radyant sya kar koruyuculuk, sertlik, przszlk gibi. Giysi imali iin nemli zellikler:

Dikilebilirlik, dikimle beden eklini alabilme, kalplama yntemiyle ekil alabilme, statik elektrikten arnmlk gibi.

zel uygulamalarla ilgili zelikler:

G tutuurluk, su geirmezlik, rzgar direnci, asitlere, alkalilere ve endstriyel solventlere kar diren gibi. Giysilik kumalara uygulanan bu snflandrma giysiler iin de geerlidir. Ancak giysilerde bu zellikler yannda diki performans ile ilgili zellikler de (diki hasar, diki potluu, diki mukavemeti, diki kaymas, diki gerginlii veya srtmas gibi) ok nemlidir. 1. 1.1. KUMA VE GYSLERN KULLANIMINDA NEML OLAN MEKANK ZELLKLER MUKAVEMET (STRENGTH)

Bir tekstil malzemesinin kullanm srasnda karlaaca kuvvetlere kar gsterdii direntir. 1.1.1. KOPMA MUKAVEMET ( TENSILE STRENGHT)

Kuman, atk veya zg ynnde uygulanan dorusal ekme kuvvetine kar mukavemetidir. Kopma mukavemetine: Lif tipi plik eirme metodu ve iplik bkm Dokuma yaps Santimetredeki iplik says etki eder. Kopma mukavemetindeki herhangi bir d: Kuma yapsnda Lif kompozisyonunda Veya Terbiyede meydana gelen muhtemel bir deiimin iaretidir. 1.1.2. YIRTILMA MUKAVEMET (TEARING STRENGHT)

Kuman, zg ynnde, atk ipliklerinin herbirine sras ile veya atk ynnde, zg ipliklerinin herbirine sras ile uygulanan yke kar gsterdii direntir.

Yrtlma mukavemeti, Kopma mukavemetinden kktr. plikler birbiri zeriden ne kadar kolay kayarsa kadar artar Sentetik reine apresi tatbiki ile azalr. Lubrikant ihtiva eden aprelerle artar Kuma yapsnda mukavemeti yksek lifler bulunmas durumunda artar Kuma yapsnda kolay uzayabilir lifler olmas durumunda artar.

rme kumalar kopma ve yrtlma testine tabi tutulmazlar. 1.1.3. PATLAMA MUKAVEMET (BURSTUNG STRENGHT)

Kuman, yzeyine dik olarak uygulanan kuvvete kar gsterdii direntir. Patlama mukavemeti pliklerin mukavemetine pliklerin uzayabilirliklerine Kuma konstrksiyonuna ve Apre ilemlerine baldr. MAKASLAMA MUKAVEMET (SHEAR STRENGHT)

1.1.4.

ok tabakal tekstil malzemelerinde kuma tabaklarnn birbiri zerinden yatay olarak koymalarna kar olan direntir. 1.1.5. SOYULMA MUKAVEMET (PEEL STRENGHT)

ok tabakal tekstil malzemelerinde tabakalar birbirinden ayrmak iin gereken kuvvet anlamna gelir. 1.2. ELASTK UZAMA VE GER DNME (STRETCH & RECOVERY)

Kuman bir kuvvet etkisi ile uzayp, bu kuvvet ortadan kalktktan sonra eski boyunun ksalmasdr. 1.3. gelir. BOYUTSAL STABLTE (DIMENSIONAL STABILITY)

Kuman, tek veya iki ynnde ekmeye veya uzamaya kar direnci anlamna

1.3.1.

KUMA EKMESNN NEDENLER

retim srasnda kumata meydana gelen uzamalar Lif imesi ve bunlara ek olarak ynl kumalarda Keeleme retim srasnda kumata meydana gelen uzamalarn neden olduu kuma ekmesi (dinlenme/relaks ekmesi) kompressif ektirme prensibine dayanan sanforizasyon ilemi uygulanarak azaltlabilir. Lif imesinin neden olduu kuma ekmesini azaltmak iin su absorblanmasn azaltan bir terbiye ilemi uygulanr. Keeleme, yn liflerinin diferansiyel srtnme zelliklerinin neden olduu bir lif dolamasdr. Keelemeye, kuman ekmesi ve daha sklamas elik eder. Yzeyde tyllk geliip ve bu yzden kuma konstrksiyonu gzle daha az grlr duruma gelir. Keeleme, Baz terbiye ilemleri (anti felting finishing) uygulayarak ve Kuma bileimine uygun bir keelemez lif, rnein PES, kartrarak azaltlabilir. 1.3.2. SENTETK LFLERDEN ELDE EDLEN KUMALARDA BOYUTSAL STABLTE

Sentetik liflerden yaplm kumalar keelemezler, ancak s fiksesine uramamlarsa belli scaklklarn zerinde deforme olurlar. Bu nedenle bu tr kumalar boyama ilemine balamadan nce s-fiksesine uratlmaldr. 1.3.3. RG KUMALARIN BOYUTSAL STABLTES

rg kumalarda boyut stabilitesinin salanmas dokuma kumalardan daha fazla zen gerektirir. nk ilmeklerin kayabilme ve ekil deitirebilme zellikleri yznden rg giysilerin ekmeye ilave olarak esneme ve eklini kaybetme ihtimali vardr. Sentetik lifler termoplastik yapldr. Bu nedenle bu eit liflerden yaplan rgler s fiksesi ile stabilize edilebilirler. Bylece ekme problemi minimum olur. Bu durum iplik retiminden terbiyenin sonuna kadar mmkn olduu kadar gerilimsiz almay gerektirir.

Kulanm srasnda da rg mallar ykama sonrasnda asarak kurutulursa arlk etkisiyle deforme olabilirler, bu nedenle sererek kurutulmalar daha uygundur. 1.4. YIPRANMA DAYANIMI (DURABILITY)

Bir kuma veya giysinin kullanm srasndaki mekanik etkilere dayanma derecesidir. Ypranmann balca belirtileri unlardr: Kuma yzeyinde oluan anmalar (flat abrasion) Kenarlarda oluan anmalar (edge abrasion) Bklme ve atlamalar (flexing and craking) Hav kayb (pile loss) Boncuklanma (pilling) plik ekilmesi (snagging) AINMA DRENC (ABRASION RESISTANCE)

1.4.1.

Kuma yzeyinin eitli malzemelere srtnerek tahrip olmasna anma, kuman anmaya kar gsterdii dirence anma direnci denir. Anma direncine etki eden balca faktrler unlardr: Lif tipi Lif incelii plik bkm Kumataki iplik skl Dokuma tipi Kuma kalnl Baz apre ilemleri Aartma, scak t, fazla a tutma anma direncini drr. BONCUKLANMA DRENC (PILLING RESISTANCE)

ayrca, ve

1.4.2.

Liflerin srtme ile kuma yzeyine srklenmesi ve birka kuvvetli lifin etkisiyle yzeyde minik topuklar hainde tutunmasna boncuklanma, kuman boncuk oluumuna kar direncine boncuklanma direnci denir srtme eylemi kuman kumaa srtmesi eklindedir.

Boncuklanma sadece kesikli liflerde yaplm kumalarda grlr. Zayf liflerin kuvvetli liflerle karmlar boncuklanmaya msaittir. Kuvvetli lif olarak boncuklanmayan zel sentetik lifler seilmelidir. Bkm az ipliklerle yaplm seyrek konstrksiyonlarda boncuklanma iddetlidir. Yzeydeki lif ular topuklarn oluumunu kolaylatrr. Bu nedenle makaslama veya yakma ile uzaklatrlmaldr. Boncuklanma eilimi zel apre teknikleri ile azaltlabilir. PLK EKLMESNE KARI DREN (SNAGGING RESISTANCE)

1.4.3.

Kaba bir yzeyde ya da bir noktada bir ipliin herhangi bir ekilde yakalanarak kk bir ksmnn dar ekilmesine ve yzeyde irkin grnl bir ilmek olumasna kar tekstil materyalinin gsterdii direntir. plik ekilmesi tekstre filament ipliklerden yaplm rg kumalarda meydana gelir. Kuman iplik ekilmesine kar direnci plik tipine rg kuman yapsna Kuma terbiyesine baldr. 2. 2.1. ESTETK KABUL EDLEBLRLKLE LGL ZELLKLER TUTUM (HANDLE)

Bir kumaa dokunulduu, parmaklar arasnda bkld, yzeyinin elle yattrld v.b. durumlarda alglanan duyumlarn tmdr. Bu duyumlar iinde en nemlileri kalnlk, yumuaklk (veya sertlik), diklik (veya katlanabilirlik), przllk (veya przszlk) gibi duyumlardr. baldr. Kalnlk (Thickness): Kuman birim alannn arlna (gramajna) Kullanlan ipliklerin tipine Dokuma veya rg yapsna Terbiyeye

Kalnlk tutum etkisi yannda, soua kar koruyucu etki salar.

- Yumuaklk (Softness) x Sertlik (Handless) Kuman sktrlabilme kolayldr. Yumuak bkml iplikler Tekstre iplikler Gevek veya hacimli kuma konstrksiyonlar Lbrikasyon etkili kimi terbiye maddeleri yumuakl gelitirir.

Yumuaklk tutum etkisi yannda, giysinin cilt iin rahatlk salayc zellikte olmasn salar. - Diklik (Stiffness) x katlanabilirlik (Pliability) Kuman bklmeye kar direncidir. Kuman arl Lif cinsi Lif incelii Dokuma konstrksiyonunun kompaktl Terbiye prosesi kuman dikliine etki eden balca zelliklerdir Kabalk (Roughness) x Przszlk (Smoothness):

Dokuma tipi pliklerin dzgnsz yaps Kaln liflerin varl gibi sebeplerle dzgnsz yzeye sahip kumalara kaba kumalar denir. Przsz kumalar ise Dzgn dokuma konstrksiyonlar Przsz dzgn iplikler Terbiyede kalandrlama ilemleri ile elde edilir. DKMLLK (DRAPE)

ve

2.1.

Bir kuman asldnda kendi arl nedeniyle yumuak katlar oluturma kabiliyetidir Farkl kumalar farkl dkmllk zerinde birinci derece etkilidir Kuman diklii ve gramaj dkmllk zerinde birinci derecede etkilidir Kuman distorsiyona kar direnci dkmlle etki eder. Kuman elastiklii de dkmllk iin bir etkendir.

2.2. PARLAKLIK (LUSTRE) : Kuma yzeyinin, zerine den yanstma kabiliyetidir. Lif ve iplik zellikleri ile dokuma tip parlaklk zerinde nemli etkiler yapar. Kuma terbiyesi de gerek rg, gerek dokuma kumalarda parlakl gelitirme ve kontrol etmede nemli rol oynar. 2.3. RENK HASLIKLARI (COLOUR FASTNESS)

Bir tekstil malzemesinin maruz kald eitli d etkilere kar zerindeki renklerin dayankll, yani kalcldr. D etkiler: gn , ykama, kuru temizleme, ter, srtme, su, tleme, deniz suyu, hipoklorit, peroksit, asit, alkali v.b. olabilir. Renklendirmede kullanlan boyarmaddeler Lif tipi Uygulanan boyama / bask prosesi Terbiye prosesleri Bu proseslere ait reetelerdeki maddeler renk haslna etkiden nemli faktrlerdir. RENK UYGUNLUU

2.4.

Tekstil malzemesi zerindeki rengin, tonu, parlakl ve doymuluu bakmndan standart renge uygunluudur. Bir rengin standart renge olan tok fark (DH) daha mavimsi, daha sarms, daha yeilimsi, daha krmzms terimleri ile ifade edilir. Bir rengin standart renkle olan parlaklk fark (DL) daha parlak x daha mat veya daha ak x daha koyu veya daha berrak x daha mat terimleri ile ifade edilir Bir rengin standart renkle olan kuvvet fark (DC) daha kuvvetli x daha zayf veya daha ful x daha bo veya daha derin x daha pastel veya daha derin x daha soluk terimleri ile ifade edilir.

2.5.

RENKLE LGL DER BAZI HUSUSLAR:

Foto Kromik Efekt: Baz boyalar a maruz kaldklarnda renkleri deiir. Kuma karanlkta bekletildiinde renk orijinal durumuna dnerse fotokromik olduu sylenir. Metamerik Efekt: Renkli malzemelerin farkl k kaynaklar altnda renk tonlarnn deimesidir. Foto-kimyasal paralanma: Baz a maruz kaldklarnda kimyasal paralanmaya urarlar. Bu tr liflerden yaplan kumalar k etkisi ile zamanla rrler. Baz boyalar bu rmeyi hzlandrr. 2.6. KOLAY BAKIM ZELLKLER (EASY CARE PROPERTIES)

Kolay bakm zellii terimi giysi veya dier tekstil rnlerinin kullanm srasnda burumadn ve ykama-kurutma sonras oluan birka krn hafif bir tleme veya presleme ile giderilebildiini ifade eder. Eskiden kullanlan burumaz (crease resist) yka-giy (wash and weer) t istemez (non-iron)

terimleri artk kullanlmamaktadr. Kolay baklabilen giysilerin burumazlk yannda en nemli zelliklerinden biri pli ve t izlerinin kalc olmas, giysiye t ile verilen eklin ykandktan sonra bozulmamasdr. 2.7. KRLENME ZELL (SOILING PROPERTY)

Kumalarn kirlenmesi evrensel bir sknt olup ykama ve kuru temizleme iin nemli harcamalara neden olur. Ayrca ykama kumata bozulmalara, ekmeye, solmaya sebep olur. Kirlenme terimi genelde toz ve yalarda kirlenmeyi ifade eder. Havdaki kir miktar tekstil malzemesinin kirlenmesine byk etkide bulunur Seyrek dokulu kumalar hava geiine imkan verip szdklerinden daha ok kirlenirler. Yzeyi przsz kumalar daha uzun sre temiz kalrlar. Kumataki statik elektrik kiri eker.

Kirliliin problem yaratmams iin tekstil malzemelerinin sk sk ykanmas ve ar ekilde kirlenmelerine imkan verilmemesi gerekir. 2.8. LEKELENME ZELL (STAINING PROPERTY) x LEKE TCLK (STAIN REPELLENCY)

Lekelenme tekstil malzemelerinin suda ksmen znebilen ve uzaklatrlmak iin zel muamele gerektiren gda, bira, arap, kahve, ruj veya ter artklar ile kirlenmesidir. Baz lekeler suda, baz lekeler yada znr trdendir. Lekelenmeyi nlemek iin leke iticilik veren bir apre maddesi ile kumaa mdahale edilmelidir. 3. 3.1. KUMA VE GYSLERN SALADII FZYOLOJK VE DUYUSAL RAHATLIKLA LGL ZELLKLER FZYOLOJK RAHATLIK SALAMA ZELL

Giysiler ve dier tekstil malzemeleri insanlarn btn aktiviteleri boyunca daimi olarak fizyolojik rahatlk salayacak zelliklere sahip olmaldr. nsan vcudunun fizyolojik rahatl ancak derinin kuru ve vcut scaklnn sabit tutulmas ile salanabilir Giysileri bu ama iin uygun klan kuma zellikleri unlardr: 1. Isy izole etme zellii 2. Hava geirgenlii, su buhar geirgenlii, rzgar geirgenlik, su geirmezlik, 3. Radyant sya kar koruyucu zellik 4. Neme kar davran (nemi emme ve fitil gibi ekme) 3.1.1. KUMALARIN ISIYI ZOLE ETME ZELL:

Giysilerin en nemli fonksiyonu vcudun s kaybn azaltmaktr. Bu nedenle giysiler s iin kt bir iletken olmaldr. Btn kumalar lifleri arasnda bir miktar hava tutar. Bu hava sy kt iletir. Kuma iinde tutulan hava hacmi ne kadar bykse kuman izolasyon zellii o kadar iyidir. 3.1.2. KUMALARIN HAVA GERGENL, BUHAR GERGENL, RZGAR GERGENL

Bir tekstil malzemesinin, gzenekleri vastasyla hava akmn geirme kabiliyetine hava geirgenlii denir. Kuman gzenekleri sadece havay deil su buhar ve su damlas molekllerini de geirirler.

Kullanm yerine bal olarak gzenekleri ok ya da az kumalar istenebilir. rnein scak iklimlerde kullanlan giysilerin vcut terinin buharlamasna imkan verecek ve rzgar geirerek vcudu serinletecek ekilde seyrek dokuda (bol gzenekli) olmas istenirken, souk iklimlerde kullanlan giysilerin vcudu d havann souk etkisinden korumak iin sk dokuda olmas istenir. Bylece gzeneklerin iinden geecek souk hava az olur. zellikler rzgarn rahatsz edici etkisine kar hava geirgenlii dk kuma (rzgar geirmez kuma) kullanm ok nemlidir. Hava geirgenlii dk kumalar yamur damlalarnn da kumatan geecek vcudu slatmasn bir lde engeller. Yamur ve hava geiini btnyle engelleyen hi gzeneksiz, kaplama kumalar, vcut terinin buharlamasna imkan vermediinden fizyolojik rahatlk ve salk asndan uygun deildir. Son yllarn ileri teknoloji rn mikro gzenekli kaplama kumalar ise rzgar ve suyu geirmeyip su buharn geirmeleri nedeniyle son derece hijyeniktirler. 3.1.3. KUMALARIN RADYANT ISIYA KARI KORUYUCU ZELL:

Vcut gneten direkt radyasyon yoluyla s alabilir. Seyrek yapl kumalar bir ksm radyasyonun gemesine izin verirler, bir ksm radyasyon da kuma tarafndan absorblanr, geri kalan ksm ise kuma yzeyinden yansr. Burada kuman yaps yannda rengi de nemlidir. Renk tonu yannda, boyann kimyasal kompozisyonu da kuma yzeyi tarafndan absorbe edilen veya yanstlan s miktarna etki eder. 3.1.4. KUMALARIN NEME KARI DAVRANII

Vcudun termal dengede kalmasnda terleme byk nem tar. Ortam havasndaki nem miktar dengeye ulamamsa (yani ortam havas neme doymamsa) ve giysi gzenekliyse vcudun salglad ter kolayca buharlaarak giysi gzenekleri vastasyla vcuttan uzaklar. Oysa ortam havas neme doymusa vcut teri buharlaamaz. Cilt zerinde rahatsz edici bir slaklk olarak kalr. Bu rahatszln meydana gelmemesi iin kuma ve giysi tasarm teri vcuttan uzaklatracak ekilde olmaldr. Bunun iin iki imkan mevcuttur. Nemi emme (absorbation) Nemi fitil gibi ekme (wicking) DUYUSAL RAHATLIK SALAMA ZELL

3.2.

Bir giysi ile temas eden cildin duyumsad hisler gdklama, diken gibi batma, trmalama, lokal skma, soukluk, slak bir yapkanlk hissi gibi hisler ve alerjik tepkilerdir. Duyusal rahatszlk veren hislerin ounu kuma konstrksiyonu ve giysi tasarm belirler. rnein alerjik reaksiyonlarn ounun nedeni giysilerin mekanik etkisidir. Yani lif ularnn ve kuma yzeyinin cilde arpmas gibi.

Asl alerjik reaksiyonla ise terbiye ilemlerinden gelen bir takm kimyasal maddeler veya bizzat tekstil lifinin kimyasal yaps nedeniyledir. 3.3. GYS MALZEMELERNN GRE SEM RAHATLIKLA LGL ZELLKLERNE

Giysilerin kullanm yeri dikkate alnarak uygun kuma zellikleri seilmelidir. rnein, Souk koullarda giyilecek giysiler iin s izolasyonu iyi olan kumalar seilmelidir. amar ve uyku giysileri teri emebilmeli veya bir d tabakaya fitil gibi ekebilmelidirler. Cilde temas eden giysiler iin rg kumalar tercih edilmeli ve hijyenik nedenlerden tr ykanabilir olmaldr. Ak hava giysileri rzgar ve yamura kar koruyucu zellikte olmaldr. D giysilerin rengi gne nlarnn verdii sdan korunma isteimize bal olarak seilmelidir 4. KUMALARIN ZELLKLER: GYS HALNE GETRLMESNDE NEML OLAN

Bir giysinin stili, imalat prosesi ve kuma zellikleri arasnda yle bir etkileim vardr ki bu etkileim kuma seimini (kuman spesifikasyonu ve terbiyesini) giysi imalinin baars iin ok nemli klar. Giysi imali iin seri kesimde, dikimde, tela yaptrmada kumatan beklenen pek ok zellikler vardr. Ayrca boyut stabilite eksiklii, diki kaymas ve ypranmas, diki potluu ve hasar gibi durumlar kumatan beklenenleri batan dikkate alarak nlenebilir. Btn bunlardan ayr olarak kuman ekil alabilme zellii giysi imali iin ok nemlidir. Kumaa iki trl ekil verilebilir: 1. Beden ekline gre dikilebilir. 2. Kalplama ile ekil verilebilir. Kuman beden ekline gre dikilebilme (tailorability) zellii, bende przsz bir ekilde oturarak, vcudun siluetini belirgin ekilde vermesi ve bu srada giyen kiinin rahatn ve hareket serbestliini bozmamasdr. Kuman kalplama ile ekil almasnda zg-rgl ve atk-rgl kumalar, dokuma kumalar veya non-woven kumalar kullanlr. Kalplama ynteminde rg kumalar ilmeklerin deforme olmasyla ekil alrlar.

Dokuma kumalarn ekil alabilmesi ipliklerin uzayabilirliine ve erilebilirliine baldr. Non-wovenlerin ekil olmas lif ve reinelerin davranna baldr. 5. ZEL UYGULAMALARLA LGL ZELLKLER

Koruyucu giysilerle ilgili zellikler de diyebileceimiz bu zellikleri balca grupta toplayabiliriz. 1. Su iticilik ve su geirmezlik 2. Rzgar geirmezlik 3. G tutuurluk 5.1. SU TCLK SU GERMEZLK:

Su itici ve su geirmez kumalar genelde yamura kar koruyucu d giysi yapmnda kullanlrlar. Ancak su geirmezlik su iticilie gre ok daha ar koullar karlamas gereken giysiler iin nemlidir. Gerek su iticilik gerek su geirmezlik iin an koul kuman ok sk dokulu (az gzenekli) olmasdr ama buna ek olarak su itici kuma elde etmek iin kuma uygun bir su itici apre maddesiyle muamele etmek gerekir. Su geirmez kuma elde etmek iinse genelde kuma yzeyi suyun penetrasyonunu btnyle nleyen bir kaplama maddesiyle kaplanr. Kuma zerindeki kaplama kontin (hi gzeneksiz) ise su ve hava geii mmkn olmad gibi terin de buharlaarak vcuttan uzaklamas mmkn deildir. Bu nedenle bu tr su geirmez kumalar vcut rahatl ve sal asndan uygun olmayan kumalardr. Giysilikten ziyade yelken bezi ve branda kuma olarak kullanlrlar. Mikro gzenekli, modern kaplamalarla kaplanm su geirmez kumalar ise su ve havay geirmeyip su buharn geirdiklerinden ama iin idealdirler. 5.2. RZGAR GERMEZLK:

Rzgar geirmez kumalar rzgarn nfuzuna kar bariyer oluturmak ve soukta vcut scakln korumak asndan nemlidir. Bilindii gibi rzgarl havann vcudu soutma gc sakin havann soutma gcnden fazladr. Vcudu bu soutma etkisinden korumak iin hava geirgenlii dk sk dokulu kumalar kullanlr. Daha iyisi su geirmez kumalarda olduu gibi mikro gzenekli kaplama kumalarn kullanlmasdr. 5.3. G TUTUURLUK:

Tekstil liflerinin yanmas s etkisiyle oksijen varlnda meydana gelen kimyasal reaksiyonlarn sonucudur. Is nce liflerin yapsn bozar ve yanabilen gazlar aa kar.

Bu gazlar yanarak daha fazla s meydana getirir, dolaysyla lifin daha fazla bozulmasna sebep olur. Bir kuman tutuabilirliine etki eden faktrler unlardr: Kullanlan lif ve lif karmlarnn cinsi Lifin gramaj Kuma dokusunun skl Yzeyinin tyl olup olmamas Kumaa uygulanan apre

Giysinin tutuabilirliine etki eden faktrler unlardr: Kuman tutuabilirliine etki eden faktrlerin tm ve ayrca Giysi tasarm Kullanmdan sonra giysinin ykanmas Giysinin kompozit yapsnda kullanlan malzemelerin tipi

LFLERN TUTUABLRLKLERNE GRE SINIFLANDIRILMASI 1. 6. 7. TUTUABLRLKLER YKSEK LFLER Asetat Akrilik Pamuk Keten Viskoz Triasetat Baz lif karmlar (rnein:PES/Pamuk, PES/Viskoz) TUTUABLRLKLER ORTA LFLER G tutuurluk apresi uygulanm pamuk ve viskoz Modakrilik Naylon Poliester Yn ve kl TUTUABLRLKLER DK LFLER Aramid (Aromatik Poliamid) Polivinil Klorr Zirpro apresi uygulanm yn

Pratikte cam lifi ve asbest dnda btn lifler yanar. Buna zel olarak retilmi yanmaz lifler (rnein aramid lifleri) veya zel olarak yanmaz apre uygulanm lifler de dahildir. Genellikle yanmazlk yerine g tutuurluk teriminin kullanlmas da bu neden dayanmaktadr. Tekstil malzemelerinin g tutuur klmaktan ama, yanma olayn saniyelerle de olsa mmkn olduu kadar geciktirmek ve/veya alevle yanmay nlemektir. Kumalar g tutuur klmak iin eitli yntemler uygulanabilir. Baz apreler kuman alevi besleyen yanc gazlar aa karmasn nler, dier bazlar ise alevi bastran gazlar meydana getirirler. Her iki tip aprede de kuma sadece kmrleir, alevle yanmaz. Bu tr maddeler lifin yzeyini kimyasal olarak modifiye eder bu yntem zellikle doal lifler iin uygundur. Yapay liflerin yanma davranlar ise polimerizasyon veya lif ekimi ncesi alevlenmeyi geciktirici katk maddelerinin ham maddeye ilavesiyle modifiye edilir. Ya da, kumalar aramid lifleri gibi kimyasal yaplar gerei g tutuan ok zel liflerden yaplr. GYSLERDE DK

6.

Tatminkar bir diki elde etmeye katkda bulunan parametreler unlardr: Diki tipi Diki adm tipi Diki frekans Diki iplii tip ve numaras ne ipi Kuma kompanentlerinin bir araya getirilmesinde ve diki makinesine beslenmesinde gsterilen hner.

Bu parametrelerin seiminde u hususlar dikkate alnr: rg ve dokuma kumalarn yapsal zellikleri Giysinin kullanm yeri Dikiin giysideki yeri ve fonksiyonu

Dikilerle ilgili balca problemler unlardr: Diki hasar ve ilmek kamas Diki potluu Diki gerginlii ve diki srtmas (diki almas) Diki mukavemeti Diki kaymas ve diki anmas

6.1.

DK HASARI:

Dikim operasyonu srasnda kuman ipliklerinin tahrip olmasna denir. Diki Hasarnn Nedenleri: Yksek bkm nedeni ile iplikteki liflerin hareketliliinin azalmas, Kuman sk dokusundan veya apre yapsndan tr ipliklerin kendisinin hareketliliinin azalmas, ok byk veya krelmi inelerin kullanlmas. DK POTLUU:

6.2.

Kuman diki boyunca distorsiyona uramas olarak tanmlanabilir. Diki Potluunun Nedenleri: Hafif gramajl kumalarda przsz kuma yzeyinin ine batmasyla distorsiyona uramas, Sk konstrksiyonlu kumalarda kuma iinde diki iplikleri iin yeterli bo yer olmamas, Dikiin birletirdii komponentlerin przsz ve kaygan olmas, Makinede alrken kuma tabakalarndan birinin dierine gre daha ok gerilmesi, Diki ipliklerinin dikim ilemi srasnda gerilim altnda olmas. DK GERGNL VE DK SIRITMASI:

6.3.

Kullanm srasnda diki ynne paralel bir kuvvetle dikie etki yapldnda dikiin kuma kadar esneyememesi diki gerginliine yol aar. Diki gerginliini nlemek iin diki iinde ipliklerin uzun tutulmas ise, diki ynne dik bir kuvvetle dikie etki yaplmas halinde diki srtmasna (diki almasna) neden olur. 6.4. DK MUKAVEMET:

Diki ynne dik bir kuvvetle dikie etki yapldnda u durumlar meydana gelebilir. Dikiler alabilir, Diki kopabilir, Diki kaymas olabilir.

Diki almas bir nceki blmde anlatlmt. Diki kopmasna gelince bu durum iki nedenden kaynaklanabilir. a) Diki ipliinin kopmasndan b) Kuman ipliklerinin kopmasndan Dikii bu iki nedenden biri yznden koparan yke diki mukavemeti denir. 6.5. DK KAYMASI VE AINMASI:

Diki Kaymas: Hareket srasnda strese maruz kalan bir giysinin dikie paralel uzanan ipliklerinde meydana gelen kaymaya denir. Diki kayams seyrek konstrksiyonlu dokuma kumalarda, przsz kontin filament iplikleri olan dokuma kumalarda ve uzun yzen iplikleri olan dokuma kumalarda grlr. Diki Anmas: Diki keleri kuman ipliklerini andrarak diki kaymasna ve sonunda diki kopmasna neden olabilir. Buna diki anmas denir. Diki kaymas ve anmas ile ilgili nlemler: 8. Diki keleri bol yaplabilir ift diki yaplabilir Santimetredeki diki adm says arttrlabilir Non-slip apre uygulanabilir. KUMA VE GYSLERN KALTE ZELLKLERN DEERLENDRMEDE UYGULANAN STANDART TESTLER

Bir rnn kalite zelliklerini deerlendiren testler (kalite kontrol testleri) o rnn tketici tarafndan istenen veya retici tarafndan salanabilen spesifikasyonlara ya da standartlara ne lde uyduunu belirler. Tekstil rnlerinin eitli formlarda (ak elyaf, iplik, dokuma / rme kuma ve hazr giysi formlarnda) kontroln salayan ok sayda kalite kontrol testi vardr. Bu testlerin bir blm tamamen kuru nitelikte, fiziksel (mekanik) testlerdir. Bir blm ise ya nitelikte olup fiziksel veya kimyasal karakterlidir.

Basitten hayli karmak olana kadar geni bir yelpaze oluturan tekstil testlerinin ou zel alet ve donanm gerektirir. Bu yelpaze iinde kuma ve hazr giysi formundaki tekstil rnlerine uygulanan en yaygn ve tketicilerin beklentileri nedeniyle tekstil reticileri ve tekstil ihracatlar tarafndan en ok dikkate alnmas gereken kalite kontrol testleri u kategorilerde incelenebilir. 1. Haslk testleri 2. Performans testleri 3. Kuma ve iplik zellikleri ile ilgili nemli testler 7.1. HASLIK TESTLER:

Bu testler baskl/boyal kuma ve giysilerin zerindeki renklerin kullanm srasnda maruz kaldklar eitli etkilere kar ne lde dayankl olduklarn tayin etmek iin uygulanan testlerdir. En ok talep edilen haslk testleri unlardr: Ykama hasl, Srtme hasl, Su hasl, Ter hasl, Klorlu/klorsuz aartma haslklar, Ik hasl,

Bunlarn dnda talep edilebilen daha pek ok haslk testi vardr. rnein; Deniz suyu hasl, klorlu havuz suyu hasl, t hasl (s hasl), sblimasyon hasl, ozon hasl, salya hasl gibi. Ayrca depolama srasnda kumatan-kumaa renk transferi ve fenolik sararma testleri gibi testler de haslk testlerine benzer yntemlerle deerlendirilen testlerdir. 7.2. PERFORMANS TESTLER:

Performans Kelime olarak i grebilme kabiliyeti anlamna gelir. Performans testleri kuma ve giysilerin i grrken karlaabilecekleri eitli mekanik etkilere ne lde dayankl olduklarn tayin etmek iin uygulanan testlerdir. En ok talep edilen performans testleri unlardr: Mukavemet testleri (kopma, yrtlma, patlama mukavemetleri), Diki performans testleri (diki mukavemeti, diki kaymas), Ykama ile boyut deimesi tayini, Dnem testi Pillinglenme direnci testi,

Abrazyon direnci testi, Yanma davran testi,

Bunlarn dnda talep edilebilen daha baka performans testleri de vardr. rnein; elastik uzama ve geri dnme, ine hasar, diki esneyebilirlii, ykama sonras grnm, kuru temizleme sonras grnm, bask dayankll, atk erilii (dokuma kumalarda), sra erilii (rg kumalarda), ilmek kamas, termal stabilite, buhar stabilitesi, su iticilik, su geirmezlik, hava geirgenlii, burumazlk testleri gibi. 7.3. KUMA ZELLKLER LE LGL DER ENML TESTLER

Bu grup testlerin ou kuma ve kuma oluturan ipliklerin saysal zellikleri ile ilgili testlerdir. Gramaj tayini, Dokuma kumalarda atk-zg tayini, rme kumalarda sra-ubuk skl tayini, Kumatan karlan iplikte numara tayini, Kumatan karlan iplikte bkm tayini, rgden dolay ksalma oran tayini, Kuma eni tayini, Kuma kalnl tayini gibi,

Ayrca PH tayini, lif cinsi tayini (kalitalif ve kuantilatif) boyarmadde cinsi tayini, apre cinsi tayini, merserizasyon derecesi tayini, optik tayini, beyazlk derecesi tayini, renk uygunluu tayini, kimyasal hasar tayini de bu gruba girebilecek testlerdir. Btn bu testlerden ayr olarak tekstil rnlerinin ekolojik zeliklerini belirlemede uygulanan ok sayda test vardr. (Formaldehit testi, PCP testi, PCBs testi, pestisid testi, kanserojen aril-aminler (azo boyalar) testi v.b. gibi) ancak bu testler tekstil rnn kalite asndan deil ekolojik adan deerlendiren testler olup, konumuz dndadr. 7.4. TEST LABORATUVARLARINDAN BEKLENEN UYGULANAN STANDART TEST METODLARI NTELKLER VE

Testlerle ilgili sonu raporlarnn uluslar aras ticari ilikilerde kabul grmesi iin zerinde durulmas gereken iki nokta vardr. 1. Testi yapan laboratuvarn tarafsz, gvenilir, teknik bakmdan yetkin, salkl alan bir laboratuvar olmas, 2. Testlerin rn sahibi veya alcsnn istedii standart test metodlarna gre yaplmas, Bir tekstil test laboratuvarnn tarafszlk, gvenilirlik, teknik yetkinlik v.b. bakmlardan deerlendirilmesinde geleneksel l eitli test talep sahiplerinin eitli zamanlarda o laboratuvara yaptrdklar testlerden edindikleri izlenimdi. Gnmzde ise uluslararas saygnl olan baz yetkili akreditasyon kurulular tarafndan akredite olmak laboratuvarn gvenilirlik tarafszlk ve yetkinlik bakmndan ciddiye alnmasnda

byk nem tamaktadr. Ancak bu tr bir akreditasyon hayli klfetli ve uzun ilemler gerektirmektedir. Bu ilemler sonulanana kadar baz laboratuvarlarla ok sayda mukayeseli test (cross-check) yaparak bu laboratuvarlardan gvenirlik sertifikas almaktadr. Bu sertifika akreditasyon belgesi alana kadar geecek sre iinde test talep sahiplerine gvenilir hizmet sunmay kolaylatrmaktadr. Baz mteriler ise kalite kontrol departman yetkilileri vastasyla, laboratuvar dorudan denetleyerek sadece kendi rnleri iin sertifikalandrmaktadrlar. Test raporlarnn uluslar aras ilikilerde geerli olmas iin nem tayan ikinci nokta ise testlerin rn sahibi veya alcsnn istedii standart test metoduna gre yaplmasdr. Avrupa lkelerine ihra edilen rnlerin kalite kontrol testlerinde mterinin talebine bal olarak genelde DIN, BS, SN v.b. Ulusal standartlarn Avrupa Birlii standartlarna (EN) gre tadil edilmi yeni ekilleri (DIN EN, BS EN v.b.) veya ISO gibi uluslar aras bir standardn yine ENye gre tadil edilmi ISO EN ekli kullanlmaktadr. ABDye ihra edilen rnlerin kalite kontrol testlerinde ise ASTM ve AATCC standartlar kullanlmaktadr. Mteriler zaman zaman yukarda ad geen standartlar amalar dorultusunda kendilerine zel ekilde tadil etmekte byle durumlarda da testler mterinin istedii ekilde uygulanmaktadr. Gnmzde TSE de tekstil ile ilgili standartlarnn ounu ISO ve EN standartlarn karlayacak ekilde yeniden dzenlemitir. Bylece Trk Standartlar uluslar aras tekstil ilikilerinde bir lde kullanlabilir hale gelmitir.

FAYDANILAN KAYNAKLAR:
1. TAYLOR, Marjorie A, Technology of Textile Properties, Forbes Pulications Ltd. London, 1994 2. FT, Ayfer FT, Fikri. Kuma Terbiyesi ile ilgili temel bilgiler, SAGEM yaynlar, Bursa, 1991 3. FT, Ayfer FT, Fikri. Tekstil Terbiyesinde temel Prosesler ve Bu Proseslerin rn Kalitesi zerine etkileri Semineri, K.M.O. Ege Blgesi ubesi,zmir, 11-13 Kasm 1996 4. FT, Ayfer. Group Training Programme In The Field of Finishing of Cotton Textiles, SAGEM Bursa/TURKEY, 23 Sept.-11 Oct.1996 5. FT, Ayfer, Kuma kalite Kontrolnde Uygulanan Balca Testler, Bu Testlerde Esas Alnan Metodlar, Dye & Tech Dergisi, Say:1, stanbul,1997