(REFEREED RESEARCH)

HCRESEL MALAT SSTEM YAKLAIMI VE HAZIR GYM SEKTRNE YNELK BR MODEL NERS
CELLULLAR MANUFACTURING SYSTEM APPROACH AND A MODEL PROPOSAL TOWARDS READY WEAR SECTOR
Tuba VURAL Gazi . Mesleki Eitim Fakltesi Giyim Endstrisi ve Moda Tasarm Eitimi Blm E-mail: tuba@gazi.edu.tr Esen ORUH Gazi . Mesleki Eitim Fakltesi Giyim Endstrisi ve Moda Tasarm Eitimi Blm

ZET Dnyadaki hazr giyim retiminin ine kaymas Trk Hazr Giyim Sektrnde krizin balangc olmutur. Deien bu koullarda yeni pazar araylar iletmeleri rn adetleri az, model eitlilii fazla olan bir retim anlayna ynlendirmitir. Bu durum karsnda retim sistemlerinde bir deiim yaplmas gereklilii ortaya kmtr. Bu aratrma, Hazr Giyim Sektrnn deien piyasa koullarna abuk uyum salayabilmesi iin hcresel imalat sistemini uygulamak isteyen iletmelere bir model oluturmas amac ile hazrlanmtr. Bunun iin, kadn ceket ve pantolonu reten bir iletmede incelemeler yaplmtr. letmede klasik kadn ceket ve pantolon retim sreci gzlenmi ve operasyon bilgileri toplanmtr. Daha sonra, makine hcrelerini belirlemek iin Benzerlik Katsays Yntemine karar verilerek makine iftleri arasndaki benzerlikler tespit edilmi ve hcreler oluturulmutur. Aratrma sonularna gre; klasik kadn ceket ve pantolonu 26 paradan olumu ve retimde 14 tr makine kullanlmtr. Hcre tasarmnda makine gruplar ve para ailelerini oluturmak iin kullanlan benzerlik katsays yntemine gre toplam be retim hcresi oluturulmutur. Anahtar Kelimeler: Hcresel imalat sistemi, Benzerlik katsays yntemi, Hazr giyim retimi, Ceket retimi, Pantolon retimi. ABSTRACT That the ready wear production has moved to China was the start of the crisis in Turkish Ready Wear Industry. With the changing conditions, new market search has steered companies to a new production mentality with low production volume and a large variety of models. This, inevitably led to a change in production systems. This study has been conducted to create a model for companies which would like to implement cellular manufacturing system in order to quickly adapt to changing market conditions. For this reason research has been conducted in a company which produced jackets and trousers for ladies. A classical ladies jacket and trousers production process has been observed in the company and operation knowledges collected. Later, in order to determine machine cells, Similarity Coefficient Method have been chosen and similarities between machinery couples have been identified and cells have been formed. According to the results of this research; a classical ladies jacket and trousers consist of 26 parts and the process to produce them has needed 14 types machines. Five production cells have been formed by the similarity coefficient method that was used for the formation machine groups and part families in this study. Key Words: Cellular manufacturing system, Similarity coefficient method, Ready wear production, Jacket production, Trousers production. Received: 07.11.2007 Accepted: 02.06.2008

1. GR Dnya kota sisteminin 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren sona ermesi ile kresel pazardaki gl hazr giyim pazarlamaclar; model eitliliinin az, sipari saysnn fazla olduu hazr giyim rnlerinin retimi iin in ve

Uzakdou lkelerine ynelmilerdir. Trkiyenin bu durum karsnda, model eitliliinin ok, sipari saysnn az olduu hazr giyim rnlerini retmesi rekabet gcn arttran bir nlem olarak grlebilir. Ayrca, Trkiyenin stratejik konumu gerei Avrupa pazarna yakn olmas bu pazardaki mte-

rilere hzl cevap verme avantaj salamaktadr. Bu koullarda, Trkiyenin yeni retim taleplerini deerlendirmesi ve daha dinamik ve esnek bir retim sistemini uygulamas gereklilii ortaya kmaktadr. Bu gerekliliklere uygun retim sistemi olarak Hcresel malat Sistemi grlmektedir.

TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

297

1.1. Hcresel malat Sistemi Hcresel imalat sistemi; rnlerin veya paralarn retim sreci, kullanlan malzeme, mteri ihtiyalar gibi faktrlerini inceleyen, bu faktrler arasndaki benzerliklerini bulmaya alan ve bu benzerliklere gre paralar ailelere dntren ve paralarn benzerliklerinden yola karak retim etkinliini artran bilimsel bir yaklamdr (1). Bu yaklam, paralar tasarm veya retim srecindeki benzerliklere gre gruplandrmaktadr (2,3,4). Hcresel imalatta temel ama, rn eidini geni tutan atlye tipi retim sistemlerinde rne gre yerletirmenin sunduu verimlilik avantajn yakalamaktr (5). Hcresel imalat sistemi iletmelere yeni bir rnn retimine gei zamann azaltmas, evrim zamann ksaltmas, malzeme tama maliyetlerini drmesi, kalite gelitirme maliyetlerini azaltmas, retim kalitesini arttrlmas, retim zaman ksaltmas, insan ilikilerinin gelitirmesi gibi avantajlar salamaktadr (6,7). Hcresel imalatn en nemli ve zor ilerinden biri optimal hcreleri tasarlamaktr. Bunun iin hcrelerdeki para ailelerinin ve makine gruplarnn belirlenmesi gerekmektedir. Para aileleri ve makine gruplar kavramnn bir retim tesisine uygulanmas, paralarn benzer tasarm ya da retim zelliklerine sahip aileler biiminde gruplanmasna yol amaktadr. Makineler daha sonra, gruplar ya da makine hcreleri biiminde biraraya getirilerek para ailelerinin ilem grmesi salanmaktadr (8). Para aileleri baarl hcresel imalat uygulamalar iin nemli bir admdr (1). Aile kelimesi benzer paralarn herhangi bir dizisini tanmlamak iin kullanlr. Eer, benzer paralardan oluan bir dizi, bir makine grubunda tamamen ilenebiliyorsa bu tip aileye retim ailesi denilmektedir (9). Makine gruplar, belirli bir yerde yerletirilmek zere seilen makinelerden olumakta ve para ailelerini retmek iin gerekli tm tesisleri kapsamaktadr. Baz durumlarda makine gruplar

oluturma, byk bir grup ile kk bir grup arasnda seim yaplmasna neden olabilir. Grup bykl azaldka birok makine tipi, birden fazla grupta bulunabilir. Byle bir durum, baz makinelerin iletme tarafndan satn alnmasn gerektirebilir. Bu nedenle ekonomik faktrler grup seimini byk gruplara yneltebilir (9). Hcresel imalata gre retim hcreleri tasarmnda balca yaklam vardr (10). Bu yaklamlardan biriside benzerlik katsaysdr (11). 1.2. Hcre Tasarmnda Benzerlik Katsays Yntemi Hcre tasarm konusunda ok sayda aratrma yaplm (12) ve yntem gelitirilmitir (13). Pekok aratrmada ise hcre tasarm iin makine ve paralar arasndaki benzerlik katsays yntemi kullanlmtr (14). Hcre tasarmnda benzerlik katsays yntemi, retim verilerinden yararlanarak daha esnek (10) ve daha basit bir ekilde retim hcrelerinin tasarlanmasn (13), makine-para iliki matrisinin zmlenmesi (12), eik deere gre hcre saylar belirlendii iin daha zgr snflandrlmasn (10) ve ayrca, operasyonlarn ardklna ait bilgiler olsa da olmasa da hcrelerin tasarlanmasn salar (14). Benzerlik katsays yntemine gre, ncelikle makine iftleri arasndaki benzerlikleri hesaplamak iin makinepara balang matrisinin oluturulmas gerekir. Bunun iin, satr ve stun bilgileri girilebilecek iki boyutlu bir matris hazrlanr. Eer para ilgili makinede ilem gryorsa, matrisin ilgili elemanna 1 deeri verilir. Para ile makine arasnda bir rota ilikisi yoksa 0 deeri kodlanr. Aada bu kodlamaya uygun bir makine-para balang matrisi verilmitir.
Tablo 1. Makine-para balang matrisi (15) Paralar P1 P2 P3 P4 P5 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 0

ki makine arasndaki benzerlik katsays, her iki makineye ayn anda urayan paralarn toplam saysnn (MVA) her bir veya iki makinede de ilem gren paralarn toplam saysna (MVO) blnmesi olarak ifade edilmektedir (16). Matematiksel olarak; Sij = MVA MVO

forml ile hesaplanmaktadr. MVO, makine i veya jye urayan paralarn matristeki satr bilgilerini iermektedir. MVA, bir parann i ve j makinelerinin her ikisine uramas ile ilikilendirilmektedir (17). rnein, M1 ile M5 arasndaki benzerlik katsays; S15 = 2 3 = 0,67

olarak bulunmutur. Btn makine iftlerinin MVO ve MVA deerleri makine - para balang matrisine gre belirlendikten sonra, makine iftleri arasndaki benzerlik katsaylar hesaplanr. Yukarda verilen makine-para balang matrisine gre makine iftleri arasndaki benzerlik katsaylar aadaki tabloda sunulmutur.
Tablo 2. Makine iftleri arasndaki benzerlik Katsays Makineler M1 M2 M3 M4 M1 Makineler M2 M3 M4 M5 0 1.0 0 0 1.0 0 M5 0.67 0 0.67 0 -

M1 M2 M3 M4 M5

Tablo 2 incelendiinde; M1 ile M3 ve M2 ile M4 arasnda 1.0 dzeyinde bir benzerlik olduu grlmekte ve bu sonu, M1de ilem gren btn paralarn ayn zamanda M3de de ilem grdn ifade etmektedir. Ayn ekilde, M2ye urayan paralarda M4e uramaktadrlar. Tabloya gre, M1in M3 ile ve M2nin M4 ile benzerliklerinin birebir olduu grlmektedir. Makineler arasndaki benzerlik katsaylar hesaplandktan sonra, bir
TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

298

Makineler

dendogram oluturulur. Tablo 2deki benzerlik dzeyleri dikkate alnarak oluturulan dendogram ekli aada verilmitir.
Benzerlik Dzeyi 1.0 Makine 1 Makine 3 Makine 5 Makine 2 Makine 4
ekil 1. Makinelerin dendogram (15)

1.3. Hazr Giyim Sektrnde Hcresel malat Sistemi Tketici eilimlerinin deimesi nedeniyle rn eitlilii artm, rn yaam dngs azalm ve dolaysyla retim sistemlerinin dinamik bir yapya kavuturulmas gerekmitir (18, 19). Hazr giyim iletmelerinin uluslararas rekabet ortamnda tketici taleplerine hzl cevap verebilmek iin yeni tedarik stratejisini benimsemeleri gerekmektedir (20). Levis 1991 ylnda esnek alma gruplar kavramndan yola karak Alternatif malat Sistemi olarak tanmlad bir imalat sistemini uygulamaya balamtr. Levisn bu imalat sistemini 26 atlye ve 4 montaj merkezi oluturmutur. Bu sistem ile Levis tedarik zaman 1989da 49 gn iken 1992de 28 gne, 1994de ise 13 gne dmtr. Levisn uygulad Alternatif malat Sistemi, giyim endstrisinde rekabette baarl olma ve ncln devam ettirme asndan esnek imalat sistemine bir rnek oluturur (21). Giyim endstrisindeki retim sistemleri ile ilgili Giyim Endstrisindeki Rekabeti Yoluna Koymak in Bir Alternatif: Modler retim konulu aratrmada ak tipi retim sistemi ile modler retim sistemi operatr ve makine

0.67

0.0

says ve alan gereksinimi bakmndan karlatrlmtr. Aratrmada klasik bir T-shirtn operasyonlar belirlenmi ve her operasyonun standart retim zaman verilmitir. Sonu olarak, modler retim sisteminde operatr saysnn ve alan gereksiniminin ak tipi retime gre daha az olduu saptanm, fakat makine saylar konusunda retim sistemleri arasnda dikkate alnacak bir farkllk bulunmamtr (22). retim sistemleri; modler retim, esnek alma gruplar, Toyota dikim sistemi, hcreli retim birimleri, yaln retim gibi pekok farkl isimle tanmlanmaktadr. Bu kavramlar arasnda organizasyon ve yrtme asndan farkllk olmasna ramen birbirlerine benzemektedirler (23). Trkiyede hazr giyim retiminde sipariten kaynaklanan deiim iin retim sistem deiikliinin gereklilii iletmeler tarafndan kabul edilmi bir gerektir. Uygulamalar iin retim sistemi farkl ekilde ifade edilmekle birlikte, ulalmak istenen ama retimde iyiletirme yaratmaktr. Aratrmann amac, hazr giyim iletmelerinde hcresel imalat sisteminin uygulanmas ve hazr giyim retimini daha esnek hale getirmektir. Kresel pazarda bu retim sisteminin; deiime ayak uydurma, mteri taleplerine hzl cevap verme, zaman kayplarn azaltarak retim maliyetlerini drme, iletme kapasitesini etkin kullanma, hazr giyim ihracatnn lke ekonomisindeki yerini koruma asndan hazr giyim sektrnn yeniden yaplanmasna katk salayaca dnlmektedir. Ayrca, aratrma hcresel imalat sisteminin hazr giyim iletmelerine rnek oluturmas ve yol gstermesi amac da tamaktadr. 2. MATERYAL VE YNTEM 2.1. Materyal Bu aratrmann materyalini; giysi modelleri ve Ankarada faaliyet gsterip, yurt ii ve yurt d pazara mamul reten bir hazr giyim iletmesinden elde edilen veriler oluturmaktadr.

ekil 1deki dendograma gre benzerlik dzeyine karar verilerek makine hcreleri oluturulmutur. Bu rnekten yola karak benzerlik dzeyi 0.67 alnm ve iki makine hcresi tasarlanmtr. Birinci hcreye 1, 3 ve 5 numaral makinelerin, ikinci hcreye ise 2 ve 4 numaral makinelerinin atanmas gerektii sonucuna varlmtr. Bu sonular aadaki tabloda sunulmutur. Tablo 1deki makine- para balang matrisine bakldnda M1, M3 ve M5de ilem gren paralarn P1, P3 ve P5 olduu grlmektedir. Bu paralar birinci hcrede retilecektir. kinci hcreye ise, M2 ve M4 atanacak ve bu hcrede P2 ile P4 paralar ilem grecektir.

Tablo 3. Hcre numaralar, makine gruplar ve para aileleri Hcre Numaras 1. Hcre 2. Hcre Makine Gruplar M1, M3, M5 M2, M4 Para Aileleri P1, P3, P5 P2, P4

ekil 1. Ceket modeli

ekil 2. Pantolon modeli

TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

299

Tablo 4. letmenin retiminde yaanan deiimler letmenin nceki Durumu Yksek retim adetlerinde sipari alnmas Model eitlilii az olan rnlerin retilmesi letmenin Yeni Durumu Dk retim adetlerinde sipari alnmas Model eitlilii fazla olan rnlerin retilmesi Kalifiye igcne gerek duyulmas Termin srelerinin ok ksalmas Malzeme tedarik zamannn ok ksalmas

- Aratrma, sadece ceket ve pantolon retiminde kullanlan makineler ile snrldr. - Aratrmada hcre tasarm yntemi, Seifoddini ve Wolfeun gelitirdii benzerlik katsays yntemi ile snrl tutulmutur. - Aratrmada benzerlik katsays her bir makine ifti iin hesaplanm, eik deer 0,20 alnm ve hcreler arasndaki hareket says sfr olarak belirlenmitir. - Aratrma ceket ve pantolon retimi iin hcre tasarm aamas ile snrldr. Sistemin uygulama boyutu kapsam ddr. 3. ARATIRMA BULGULARI Hcresel imalat sisteminde para ailelerinin oluturulmas ve hcrelere atanacak makinelerin belirlenmesi iin ceket ve pantolon retim sreci incelenmi, operasyonlar tanmlanm, montaj aamalar gzlenmi ve operasyonlarn ilem grd makineler belirlenmitir. Tablo 5te para ailelerine rnek oluturmas amacyla ceket mostra parasna ait operasyonlar ve operasyonlarn uradklar makine trleri sunulmutur. Ceket ve pantolon retim sreci dikkate alnarak oluturulan para aileleri ve kodlar Tablo 6da, makine kodlar ve trleri ise Tablo 7de sunulmutur. Tablo 5te rnek olarak verilen ceket mostra paras gibi dier para aileleri de retim sreci dikkate alnarak oluturulmutur. Tablo 6 ve Tablo 7deki sonular incelendiinde ise; ceket ve pantolonun 26 paradan olutuu ve retimde 14 tr makinenin kullanld grlmektedir. Tablo 7de M03 numaral i merkezi el iilii olarak tanmlanm ve makine tr olarak kodlanmtr. Tablo 6 ve 7deki para ve makinelere ait kodlamalar hcresel imalat sisteminin yapsna uygun olarak verilmitir. Aratrmada, rnlerin operasyon bilgilerinden yararlanarak makine-para iliki matrisi hazrlamak iin satr ve stun bilgileri girilebilecek iki boyutlu bir matris oluturulmu ve Tablo 8de verilmitir.

zel ve genel amal makinelerin kullanlmas Genel amal makinelere ynelme Kalifiye olmayan igc ile retim yaplmas Termin srelerinin uzun olmas Malzeme tedariinin uzun zamana yaylmas

Tablo 5. Ceket mostra parasna ait operasyonlar No 1 2 3 4 5 6 Operasyon Tanm Mostra birletirme (otojig) Mostra u iaret ve ke trim Mostra iaret ve jig tamamlama Mostraya biye takma Mostra ucu sklatrma Makine Tr Mostra otojig El ii Dz diki makinesi Dz diki makinesi Dz diki makinesi

Mostra biye st t- rver hattna erit tela yaptrma t makinesi

2.1.1. Giysi Modelleri Model 1. Bayan Klasik Ceketi: dmeli, kapakl fleto cepli ve gs peto cepli Model 2. Bayan Klasik Pantolonu: Fleto cepli ve beli pervazl 2.1.2. Hazr Giyim letmesinden Alnan Veriler Bu aratrmada, giysi modeli ve makinelerle ilgili, Ankarada faaliyet gsterip, yurt ii ve yurt d pazara mamul reten bir hazr giyim iletmesinden alnan veriler kullanlmtr. 2.2. Yntem Aratrma verilerinin topland iletmenin yurt ii ve yurt d pazarndaki deiime dayal olarak retimde yaanan durumlar Tablo 4te verilmitir. Tablo 4te verilen iletmenin yeni durumu, retim sisteminde deiiklii gidilmesini gerektirmitir. Bu deiim iin retim sistemleri konusu ile ilgili alan akademisyenlerin fikirleri dorultusunda iletmenin hcresel imalat sistemine ynelmesinin gerekli olduu grlmtr. malat hcrelerinin tasarlanmas aamasnda da hcresel imalat sistemi ile ilgilenen akademisyenle-

rin nerileri alnarak benzerlik katsays yntemine karar verilmitir. Aratrmada, Seiffoddini ve Wolfeun gelitirdii Grup Teknolojisinde Benzerlik Katsaysnn Uygulanmas konulu yntem seilmitir. Bu yntem makine hcreleri oluturmada esnek bir yntem olarak bilinmekte ve ayn zellikteki makinelerin dier hcrelere de atanmasna olanak vermektedir. Yntemde; her bir makine ifti arasnda benzerlik katsaylarnn hesaplanmas, istisnai paralarn belirlenmesi, darboaz yaratan makinelerin tespit edilmesi ve blok diyagonal formun oluturulmas basit bir ekilde yaplabilmektedir. Ayrca yntemde; makine hcreleri oluturmak iin az sayda matematiksel ileme gerek duyulmaktadr (17). Hazr giyim sektrnn uluslar aras deiime ayak uydurabilmesi bakmndan nemli grlen hcresel imalat sisteminin ele alnd bu aratrmada ceket ve pantolon reten bir hazr giyim iletmesine ynelik model oluturulmutur. Aratrmann snrllklar yle belirlenmitir: - Aratrma, hazr giyim rnlerinden kadn ceket ve pantolon retimi ile snrldr. Dier hazr giyim rnleri kapsam d braklmtr.

300

TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

Tablo 6. Para kodlar ve para aileleri Para Kodu P1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 P9 P10 P11 P12 P13 P14 P15 P16 P17 P18 P19 P20 P21 P22 P23 P24 P25 P26 Para Aileleri Ceket Mostra Paras Ceket n Paras Ceket Cep Kapak Paras Ceket Fleto Paras Ceket Peto Cep Paras Ceket Peto Cep Montaj Paras Ceket Arka Paras Ceket n-Arka Montaj Paras Ceket Arka Yaka Paras Ceket Yaka Montaj Paras Ceket Kol Paras Ceket Kol Montaj Paras Ceket Astar Hazrlk Paras Ceket Astar Montaj Paras Ceket Bitim Paras Pantolon Kpr Paras Pantolon Pervaz Paras Pantolon n Paras Pantolon Patlet Paras Pantolon Patlet Montaj Paras Pantolon Arka Paras Pantolon Fleto Paras Pantolon Fleto Montaj Paras Pantolon n-Arka Montaj Paras Pantolon Pervaz Montaj Paras Pantolon Bitim Paras Makine
x P 1 M01 1 M02 1 M03 1 M04 1 M05 0 M06 0 M07 0 M08 0 M09 0 M10 0 M11 0 M12 0 M13 0 M14 0 P 2 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 P 3 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 P 4 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 P 5 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 P 6 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 P 7 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Tablo 8. Makine-para iliki matrisi

P 8 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 P P P P P P P P P P P P P P P P P P

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Tablo 9. Makinelerin benzerlik katsays

Kodu M01 M02 M03 M04 M05 M06 M07 M08 M09 M10 M11 M12 M13 M14 M01 M02 M03 M04 M05 M06 M07 M08 M09 M10 M11 M12 M13 M14 0,84 0,46 0,04 0,04 0,04 0,04 0,08 0,08 0,08 0,04 0,04 0,17 0,50 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,08 0,08 0,04 0,04 0,17 0,08 0,08 0,08 0 0 0 0 0 0 0 0,06 0,23 0,23 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1,00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1,00 0,06 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,20 -

Tablo 7. Makine kodlar ve makine trleri Makine Kodu M01 M02 M03 M04 M05 M06 M07 M08 M09 M10 M11 M12 M13 M14 t El iilii Mostra otojig Cep kapa manuel jig Fleto cep makinesi Yaka manuel jig Gizli bask makinesi lik makinesi Dme makinesi Kol takma makinesi Kaynarizma iplik overlok Zincir diki makinesi Makine Trleri Dz diki makinesi

Tablo 8de makine-para iliki matrisindeki verilerden yararlanlarak ceket ve pantolon retiminde kullanlan her bir makine ifti iin benzerlik katsaylar hesaplanm ve sonular Tablo 9da verilmitir.
TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

Tablo 9da M09 ile M10 ve M11 ile M12 numaral makinelerin benzerlik katsays 1,00 bulunmutur. Bu makine iftleri arasndaki benzerlik katsaysnn 1,00 olmas, M09 ile M10un ve M11 ile M12nin birebir benzer olduunu ifade etmektedir. M09da ilem gren parann/paralarn ayn zamanda M10da da ilem grmesi bu iki makinenin tamamen ayn hcrede yer almas gerektiini gstermektedir. M11 ile M12ninde ayn hcrede yer almas uygun olacaktr. Ayrca, en yksek benzerlik katsays bu iki makine ifti arasnda bulunmutur.

kinci srada, M01in M02 ile 0,84lk yksek oranda bir benzerlii olduu sonucuna varlm ve M01in M03 ile benzerlii ise 0,46 olarak saptanmtr. M02 ile M03n benzerlik katsays ise 0,50 olarak bulunmutur. Bu makineye ait sonular; M01, M02 ve M03n yksek dzeyde benzer olduklarn ifade etmektedir. Ayrca, M03n M09 ve M10 ile 0,23 deerinde, M13n M14 ile 0,20 deerinde benzer olduu sonucuna varlmtr. Dier makine iftleri arasndaki benzerlik katsaysnn dk olduu veya hi

301

benzer olmad Tablo 9 incelendiinde grlmektedir. Ceket ve pantolon paralarnn uradklar makinelerle ilgili Tablo 8deki makine-para iliki matrisi incelendiinde, 26 paradan 21inin M01 ve M02 numaral makinelerde ilem grd anlalmaktadr. Tablo 9daki makinelerin benzerlik katsaylarna bakldnda; bu iki makinenin M14 dndaki btn makinelerle belli oranlarda benzerliinin olduu belirlenmitir. Tablo 8 ve Tablo 9daki bulgulardan yola klarak M01 ve M02nin oluturulacak hcrelere mutlak atanmasna balangta karar verilmitir. AratrDzey 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Eik Deer 0,00 0,06 0,04 0,08 0,17 0,20 0,23 0,46 0,50 0,84 1,00

mada kullanlan yntem bu tr atamalara olanak vermektedir. Dolaysyla, hcre tasarm yaplrken M01 ve M02 numaral makineler bu srecin dnda tutulmu ve oluturulacak tm hcrelere dorudan atamasnn yaplmas uygun grlmtr. Aadaki ekilde, kalan 12 makinenin benzerlik katsaylarna ilikin bulgulardan yararlanlarak oluturulan dendograma yer verilmitir (ekil 3). Bu aratrmada eik deer olarak 0,20 kabul edilmi ve hcre saylar bu eik deere gre belirlenmitir. Seifoddini ve Wolfeun aratrmalarnda test problemi iin kabul edilen eik deer ise

0,17 olarak verilmitir (17). Aratrmada oluturulan dendogram eik deer 0,20ye gre deerlendirildiinde; M08, M04, M05 ve M06nn ilk drt hcreyi oluturaca grlmektedir. M09, M10 ve M03n beinci hcreyi, M13 ve M14n altnc hcreyi oluturaca sonucuna varlmaktadr. Bunlarn dnda; M07 ve M11 ile M12 srasyla yedinci ve sekizinci hcreyi oluturmaktadr. Makine - para iliki matrisine ilikin Tablo 8 incelendiinde; P05, P07, P08, P16 ve P20 numaral paralarn sadece M01 ve M02de ilem grmesi bu paralarn oluturulacak her hcreye atanabileceini gstermektedir. Makine - para sonu matrisinde; P05, P07, P08, P16 ve P20 numaral paralarn i ak dikkate alnarak hcrelere atamasnn uygun olaca dnlmektedir. Bunun iin, bu paralar Tablo 10daki Makine-Para Ayrma Matrisine dahil edilmemitir. Tablo 10da dendogram deerlendirmesi sonucunda elde edilen sekiz hcre iin makinepara ayrma matrisi oluturulmu ve aada sunulmutur. Tablo 10da blok diyagonal ekil oluturularak hcrelere atanmas gereken makinelere yer verilmitir. Fakat, tabloda blok diyagonal eklin dnda kalan ve darboaz oluturan bir makine (M03) bulunmaktadr. Tablo 11de M03n yaratt hcreler aras hareket saysna ilikin bulgulara yer verilmitir.
Tablo 11. Darboaz makine ve hcreler aras hareket says No 1 Darboaz Makine M03 Hcreler aras Hareket Says 5

10

13

14

11

12

Makineler ekil 3. Makinelerin dendogram

Tablo 10. Makine - para ayrma matrisi P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P 26 10 14 1 M08 M04 M05 M06 M09 M10 M03 M13 M14 M07 M11 M12 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 4 2 6 11 13 15 17 23 25 18 19 21 22 24 9 12

Ynteme gre, bu aamadan sonra hcreler arasndaki hareket saysnn en yksek olduu makineden balayp belli bir snr deere kadar veya hcreler aras hareket says sfra gre hcrelere makine kopyalamasna geilmektedir. Tablo 11de sadece M03n hcreler arasnda be hareketinin olduu grlmektedir. Bu aratrma iin, hcreler aras hareket says
TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

302

Tablo 12. Makine - para sonu matrisi (LMT=0) P M01 M02 M03 M08 M11 M12 M01 M02 M03 M04 M07 M01 M02 M03 M05 M06 M01 M02 M03 M09 M10 M01 M02 M03 M13 M14 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 P 1 1 P 1 1 1 1 P 1 1 1 1 P P P 2 P 9 P 3 P 4 P 5 P 6 P 7 P P P P P P P P P P P P P

10 12 13 14 26 1

8 11 15 16 17 25 18 19 20 21 22 23 24

P1

2
P9 P2 P5 P4 P12 P11 P16 P17 P13 P14 P3 P8 P10

P6 P7

1
P26

P15 P25

P24 P18 P19

P23

5
P20

P22 P21 Ceket para ak Pantolon para ak

ekil 4. Ceket ve pantolon paralarnn ak

TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

303

Tablo 13. Hcrelere atanan makineler ve hcrelerde ilem grecek paralar Hcre 1 2 3 4 5 Makineler M01, M02, M03, M08, M11, M12 M01, M02, M03, M04, M07 M01, M02, M03, M05, M06 M01, M02, M03, M09, M10 M01, M02, M03, M13, M14 P1, P2, P9 P3, P4, P5, P6, P7, P8 P11, P15, P16, P17, P25 P18, P19, P20, P21, P22, P23, P24 Paralar P10, P12, P13, P14, P26

3. Aramoon Bajestani, M., Rabbani, M., Rahimi-Vahed, A. R., Baharian Khoshkhou, G., 2007, A MultiObjective Scatter Search for A Dynamic Cell Formation Problem, Computers& Operations Research. 4. Schaller, J., 2007, Designing and Redesigning Cellular Manufacturing Systems to Handle Changes, Computers& Industrial Engineering, 53, 478-490. 5. reten, S., 1997, retim/ lemler Ynetimi: Stratejik Kararlar ve Karar Modelleri, Ankara, Bizim Bro Basmevi. 6. Das, K., 2008, A Comparative Study of Exponential Distribution vs Weibull Distribution in Machine Reliability Analysis in A CMS Design, Computers& Industrial Engineering, 54, 12-33. 7. nler, A., Gngr, Z., 2008, Applying K-Harmonic Means Clustering to The Part-Machine Classification Problem, Expert Systems with Applications. 8. Gken, Y., 1995, Hcresel retim Sisteminde Makine ve Paralarn Gruplandrlmasnda Bir Tamsayl Programlama Yaklam, zmir: Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. 9. Cebeci, U., 1994, Hcresel malatn Balang Aamalar in Uzman Sistem Yaklam, stanbul: stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Yaynlanmam Doktora Tezi. 10. Sobhanallahi, M.A., Jahanshahloo, G.R., Amin, G.R., Shayan, E., Threshold Value for The Number of Cells in Group Technology, Computers& Industrial Engineering, 42, 231-236. 11. Chu, C.H., 1989, Cluster Analysis in Cellular Formation, International Journal of Management Science, 17, 3, 289-295. 12. Gngr, Z., Arkan, F., 2000, Application of Fuzzy Decission Making in Part-Machine Grouping, International Journal of Production Economics, 63, 181-193. 13. Yin, Y., Yasuda, K., 2005, Similarity Coefficient Methods Applied to Cell Formation Problem: A Comparative Investigation, Computers& Industrial Engineering, 48, 471-489. 14. Adenso-Diaz, B., Lozano, S., Eguia, I., 2005, Part-Machine Grouping Using Weighted Similarity Coefficients, Computers& Industrial Engineering, 48, 553-570. 15. Shafer, S.M., 1998, Part - MachineLabor Grouping: The Problem and Solution Methods, The United State of America, Kluwer Academic Publishers. TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

sfr olarak kabul edilmitir. Sonraki aamada, M03 numaral makine snr deer sfra gre kopyalanarak darboaz oluan dier hcrelere atanmtr. Tablo 10da sekiz retim hcrenin olumas nedeniyle ceket ve pantolonun retim sreci dikkate alnarak hcre saylarnn azaltlmas yoluna gidilmitir. Bu nedenle drt tekrar sonucu makine-para sonu matrisi oluturulmu ve Tablo 12de verilmitir. Ayrca, her hcreye M01 ve M02 numaral makineler atanm ve P05, P07, P08, P16 ve P20 numaral paralarda i ak dikkate alnarak ilgili hcrelere ynlendirilmitir. Tablo 12ye bakldnda; kadn ceket ve pantolon retimi iin be retim hcresinin olutuu grlmektedir. Bu sonulardan yola klarak oluturulan ceket ve pantolon paralarna ait para ak ematik olarak aada verilmitir (ekil 4). 4. SONULAR VE DEERLENDRME Aratrma sonucunda ceket ve pantolon retimi iin be retim hcresi elde edilmitir. Aada sunulan tabloda birletirme sonucu elde edilen makine hcreleri ve bu hcrelerde ilem grmesi gereken paralar verilmitir. Tablo 13 incelendiinde; bir hcrede alt makinenin ve dier drt hcrede be makinenin olduu grlmektedir. Tablo 13te ceket ve pantolon retimi iin oluturulan be hcrede de dz diki makinesi (M01), t (M02) ve el iilii (M03) i merkezlerinin bulunduu grlmektedir. Bu blmde aratrma sonularndan yola klarak gelecekte yaplabilecek aratrmalar iin neriler gelitirilmi ve aada verilmitir:

- Bu aratrma hcresel imalat sisteminin uygulanabilmesi iin ceket ve pantolon ile snrl tutulmu ve hcre tasarm iin benzerlik katsays yntemi kullanlmtr. Hcresel imalat sistemi iin dier yntemler uygulanabilir. Ayrca dier hazr giyim rnleri iin de hcre tasarmlar oluturulabilir. - Sistem nitelikli igcn gerekli klmaktadr. Bunun iin hizmet ii teorik ve uygulamal eitim programlar dzenlenebilir ve ayrca i rotasyonu ile igren esneklii salanabilir. - Hcre ii ve hcreler aras ak incelenerek alan gereksinimi belirlenebilir ve tesis dzenlemesi yaplabilir. - Hcresel imalat sisteminde maliyet deikenini konu alan aratrmalar yaplabilir. Hcresel imalat sistemini uygulamak isteyen hazr giyim iletmelerine bir neri nitelii tayan bu aratrma, ayrntl retim bilgilerinin toplanmasn gerektirmektedir. Bylece, hazr giyim retimi esnek ve dinamik bir yapya kavuabilir, hazr giyim sektr uluslar aras pazardaki deiime ayak uydurabilir, mteri taleplerine hzl cevap verebilir, farkl eitteki rnleri kolaylkla retebilir, zaman kayplarn azaltarak retim maliyetlerini drlebilir ve iletme kaynaklarn daha etkin kullanabilir. KAYNAKLAR / REFERENCES
1. Ham, I., Hitomi, K., Yoshida, T., 1985, Group Techology: Aplications to Production Management, Kluwer& Nijhoff Publishing. 2. Ah Kioon, S., Asil Bulgak, A., Bektas, T., 2007, Integrated Cellular Manufacturing Systems Design with Production Planning and Dynamic System Reconfiguration, Europan Journal of Operational Resrarch.

304

16. Seifoddini, H., Djassemi, M., 1991, The Production Data-Based Similarity Coefficient Versus Jaccards Similarity Coefficient, Proceedings Of The 13th Annual Conference on Computers And Industrial Engineering, 21, 1-4, 263-266. 17. Seifoddini, H., Wolfe, P., 1986, Application of The Similarity Coefficient Method in Group Technology, IIE Transaction, 18, 271-277. 18. Safaei, N., Saidi-Mehrabad, M., JabalAmeli, M.S., 2008, A Hybrid Simulated Annealing for Solving An Extended Model of Dynamic Cellular Manufacturing System, Europen Journal of Operational Research, 185, 563-592.

19. Safaei, N., Saidi-Mehrabad, M., Tavakkoli-Moghaddam, R., Sassani, F., 2008, A Fuzzy Programming Approach for A Cell Formation Problem with Dynamic and Uncertain Conditions, Fuzzy Sets and System, 159- 215-236. 20. Kalta, M., Lowe, T., Tyler, D., 1998, Group Technology and Cellular Manufacturing, A Decission Support System for Designing Assembly Cells in Apparel Industry, Editor: Nallan C. Suresh, John M. Kay, Kluwer Academic Publishers. 21. Chen, F.F., 1998, Communication Flexible Production Systems for The Apparel and Metal-Working Industries:

A Contrast Study on Technologies and Contributions, International Journal of Clothing Science and Technology, 10, 1, 11-15. 22. Castro, W.A.S., Castro, R.C., Miron, S.I., Martinez, P.U.A., 2003, Moduler Manufacturing: An Alternative to Improve The Competitiveness in The Clothing Industry, International Journal of Clothing Science and Technology, 16. 23. Dirgar, E., ndoan, Z., Erdoan, ., 2005, Konfeksiyon Sanayiinde Modler retim Sistemi ile lerleyen Demet Sisteminin Karlatrlmas, Tekstil ve Konfeksiyon, 15, 2, 108- 113.

Bu aratrma, Bilim Kurulumuz tarafndan incelendikten sonra, oylama ile saptanan iki hakemin grne sunulmutur. Her iki hakem yaptklar incelemeler sonucunda aratrmann bilimsellii ve sunumu olarak Hakem Onayl Aratrma vasfyla yaymlanabileceine karar vermilerdir.

TEKSTL ve KONFEKSYON 4/2008

305