T.C.

ANADOLU N VERS TES YAYINLARI NO: 494 A k retim Fakltesi Yay nlar No: 223

FARMAKOLOJ

Yazarlar Prof.Dr. M. pek C NG Prof.Dr. Kevser EROL

Editr Prof.Dr. Melih ERDO AN

A N A D O L U N V E R S T E S A kretim Fakltesi

D e r s K i t a p l a r Y a y n N o : 1 0 8 / F

B u k i t a b n b a s m , y a y m v e s a t h a k l a r Anadolu niversitesi'ne aittir.

" U z a k t a n r e t i m " t e k n i i n e u y g u n o l a r a k h a z r l a n a n b u k i t a b n b t n h a k l a r s a k l d r .

l g i l i k u r u l u t a n i z i n a l m a d a n k i t a b n t m y a d a b l m l e r i m e k a n i k , e l e k t r o n i k , f o t o k o p i , m a n y e t i k k a y t v e y a b a k a e k i l l e r d e o a l t l a m a z , b a s l a m a z v e d a t l a m a z .

Copyright 1996 by Anadolu University

All rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Kapak Dzeni: Y.Do. Atilla ZER

ISBN 975 - 492 - 231 - 4

 NDEK LER
Sayfa No. SUNU .................................................................................................................. VI

NTE 1 : FARMAKOLOJNN TEMEL KAVRAMLARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. GR ...................................................................................................... FARMAKOLOJ NEDR? ......................................................................... LA NEDR? ........................................................................................... TEDAV EKLLER ................................................................................. LALARIN ELDE EDLD KAYNAKLAR .............................................. FARMAKOLOJNN DALLARI VE DER BLM DALLARI LE LGS...... LALARIN ADLARI .................................................................................. LALARIN UYGULAMA EKLLER........................................................ FARMASTK EKLLER ......................................................................... 2 2 2 2 3 5 6 6 7

LALARIN UYGULAMA YERLER .......................................................... 10 ZET........................................................................................................... 14 DEERLENDRME SORULARI.................................................................. 14

NTE 2 : LALARIN VCUTTAK YAZGISI 1. GR ......................................................................................................... 17 2. LALARIN VCUTTAK YAZGISI ............................................................ 17 3. LALARIN ETKSN DETREN FAKTRLER ................................... 24 4. LA ETKLEMELER .............................................................................. 26 5. LALARIN LABORATUVAR TEST SONULARINA ETKLER............... 27 ZET........................................................................................................... 29 DEERLENDRME SORULARI ................................................................. 29

NTE 3 : LALARIN ZARARLI ETKLER, NLEM VE TEDAVLER 1. GR .......................................................................................................... 32 2. LALARIN TOKSK ETKLER .................................................................. 32 3. LA BAIMLILII ..................................................................................... 36 4. AKUT ZEHRLENME TEDAVS ................................................................. 37 ZET .......................................................................................................... 41 DEERLENDRME SORULARI ................................................................. 42

- I -

NTE 4 : OTONOM SNR SSTEM LALARI 1. GR ......................................................................................................... 45 2. SEMPATOMMETK (ADRENERJK) LALAR ......................................... 46 3. SEMPATOLTK (ANTADRENERJK) LALAR ....................................... 50 4. PARASEMPATOMMETK (KOLNERJK) ETKL LALAR...................... 52 5. PARASEMPATOLTK (ANTKOLNERJK) LALAR................................ 54 6. OTONOM GANGLYONLARI ETKLEYEN LALAR ................................ 56 ZET............................................................................................................ 57 DEERLENDRME SORULARI ................................................................. 57

NTE 5 : KARDYOVASKLER SSTEM LALARI 1. GR .......................................................................................................... 59 2. KONJESTF KALP YETMEZL TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR. 59 3. ARTM TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR ....................................... 63 4. ANGNA PEKTORS TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR................... 67 5. PERFERK VAZODLATRLER ............................................................... 69 6. ANTHPERTANSF LALAR .................................................................... 70 7. HPOLPDEMK LALAR ......................................................................... 74 8. ANTKOAGLAN LALAR ....................................................................... 75 9. ANTTROMBOTK VE TROMBOLTK LALAR ....................................... 77 10. DEMR EKSKL ANEMSNDE KULLANILAN LALAR........................ 78 11. MEGALOBLASTK ANEMLERN TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR .............................................................................. 78 ZET .......................................................................................................... 79 DEERLENDRME SORULARI ................................................................ 80

NTE 6 : SANTRAL SNR SSTEM LALARI 1. GR .......................................................................................................... 83 2. SEDATF-HPNOTK LALAR .................................................................. 83 3. ANTKONVLSAN LALAR ..................................................................... 87 4. PARKNSON TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR .............................. 90 5. ANTPSKOTK LALAR .......................................................................... 92 6. ANTANKSYETE LALAR ....................................................................... 95 7. ANTDEPRESAN VE ANTMANK LALAR ............................................. 97 8. SANTRAL SNR SSTEM STMULANLARI (UYARICILARI) ................... 101 9. NARKOTK ANALJEZKLER ......................................................................102

- II -

10. GENEL ANESTEZKLER ........................................................................... 105 11. LOKAL ANESTEZKLER ........................................................................... 108 12. NROMUSKLER BLOKE EDC LALAR ............................................ 111 13. NARKOTK OLMAYAN ANALJEZKLER .................................................. 112 14. GUT TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR .......................................... 117 ZET ......................................................................................................... 118 DEERLENDRME SORULARI ................................................................ 118

NTE 7 : KEMOTERAPTKLER 1. GR ...................................................................................................... 121 2. KEMOTERAPTKLER ........................................................................... 121 3. PENSLNLER ........................................................................................ 126 4. SEFALOSPORNLER .............................................................................. 130 5. MPENEM ................................................................................................ 132 6. AZTREONAM (AZACTAM) .........................................................................132 7. AMNOGLKOZDLER .............................................................................. 132 8. FLUOROKNOLONLAR ......................................................................... 134

9. VANKOMSN (VANCOCN) ..................................................................... 134 10. RFAMPN (RFADN) ............................................................................... 135 11. NTROMDAZOLLER ............................................................................... 135 12. TETRASKLNLER .................................................................................... 136 13. SULFONAMDLER .................................................................................... 137 14. KLORAMFENKOL .................................................................................... 139 15. MAKROLDLER ......................................................................................... 140 16. LNKOZAMDLER ...................................................................................... 141 17. ANTTBERKLOZ LALAR .................................................................. 142 18. ANTFUNGAL LALAR ............................................................................ 144 19. ANTAMBK LALAR .............................................................................. 145 20. ANTMALARYAL LALAR ....................................................................... 146 21. ANTHELMNTK LALAR ....................................................................... 146 22. EKTOPARAZTLERE KARI KULLANILAN LALAR ............................. 147 23. ANTVRAL LALAR ................................................................................ 149 24. ANTSEPTK VE DEZENFEKTANLAR ..................................................... 151 25. ANTNEOPLASTK (ANTKANSER) LALAR ......................................... 156 ZET ........................................................................................................ 162 DEERLENDRME SORULARI ..................................................................162

- III -

NTE 8 : SOLUNUM SSTEM LALARI 1. GR ..........................................................................................................165 2. ANTTUSF LALAR ................................................................................ 165 3. EKSPEKTORAN LALAR ........................................................................ 166 4. BRONKODLATR LALAR .................................................................... 168 5. MAST HCRES STABLZATRLER ..................................................... 172 ZET ......................................................................................................... 173 DEERLENDRME SORULARI ................................................................ 173

NTE 9 : BBREK FONKSYONLARINI VE ELEKTROLT METABOLZMASINI ETKLEYEN LALAR 1. GR ..........................................................................................................175 2. DRETKLER ........................................................................................... 175 3. SU VE ELEKTROLT DENGES BOZUKLUKLARINDA KULLANILAN LALAR ............................................................................. 178 4. AST-BAZ DENGES BOZUKLUKLARINDA KULLANILAN LALAR....... 171 5. PLAZMA YERN TUTAN SOLSYONLAR .............................................. 182 ZET ......................................................................................................... 184 DEERLENDRME SORULARI ............................................................... 185

NTE 10 : SNDRM SSTEM LALARI 1. GR ....................................................................................................... 187 2. PEPTK LSERE ETKL LALAR .......................................................... 188 3. LAKSATF VE PRGATFLER ................................................................. 188 4. ANTDYAREK LALAR ......................................................................... 189 5. EMETK LALAR ..................................................................................... 190 6. ANTEMETK LALAR ............................................................................. 191 ZET ......................................................................................................... 192 DEERLENDRME SORULARI ................................................................ 192

NTE 11 : ENDOKRN FONKSYONLARI ETKLEYEN LALAR VE OTAKODLER 1. GR ......................................................................................................... 194 2. ADRENAL KORTKOSTERODLER .......................................................... 194 3. ORAL KONTRASEPTVLER ..................................................................... 196 4. NSLN VE ORAL HPOGLSEMK LALAR ......................................... 198 5. TROD BEZN ETKLEYEN LALAR .................................................... 199

- IV -

6. OTAKODLER ........................................................................................... 200 ZET ........................................................................................................ 203 DEERLENDRME SORULARI ............................................................... 203

SZLK ................................................................................................................. 205 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 209 EKLER .................................................................................................................... 210 NTELERDEK DEERLENDRME SORULARININ DORU YANITLARI ............................................................................................... 213

- V -

SUNU

Bu kitabn amac, hastalklarn tedavisinde kullanlan ilalar hakknda genel bilgiler vermek, ilalarn kullanm alanlarn ve tedavi ekillerini tantmaktr. nsan sal szkonusu olduu zaman ilalar hakknda genel bilgiye sahip olmann tesinde, ilalarn kullanlma dozlarn ve ortaya kabilecek nemli yan etkilerini de dikkate almak gerekir. Aksi takdirde lmcl sonularla karlamak kanlmazdr. Mesleki yaammz boyunca baarl olabilmeniz iin, bu kitapta sunulan bilgileri, uygulamayla birletirmeniz byk nem tamaktadr. Bu nedenle de niteleri ok iyi zmsemeniz ve klinikte yaplacak pratik uygulamaya da gereken nemi vermeniz arttr. Baar dileklerimle...

Prof.Dr.Melih ERDOAN Editr

- VI -

ALIMA YNTEM
Hemirelik Farmakoloji Dersinden baarl olabilmeniz iin aadaki alma tekniklerine uymanz yararl olacaktr.

Her niteyi dikkatle okuyunuz ve nerilenler zerinde durunuz. Televizyon programlarn izleyerek bu bilgilerinizi pekitirmeye alnz. Her nite sonundaki deerlendirme sorularn yantlaynz. Doru yantlayp yantlamadnz deerlendirme anahtarndan kontrol ediniz.

lalarn gerekli ve uygun koullarda uyguland zaman hayat kurtardn, ila uygulamalarnda yaplan hatalarn ise nemli zararlar verebileceini dnerek yeterli bilgiyi renmeye alnz.

lalar anlatlrken her grupta nemli olan baz ilalarn (prototip) zellikleri zerinde fazla durulmu, dierlerinin bundan farkllklar anlatlmaya allmtr.

Kitapta ilalarn yannda parantez iinde piyasadaki preparatlarndan bir veya birka rnek de verilmitir. Bunlardan snavda sorumlu olmayacaksnz. (Parantez iinde yazl olan piyasadaki mstahzar rnekleridir).

lalar anlatlrken tedavide kullanld dozlar da verilmitir. Ancak bunlar da klinikte pratik olarak uygulama ile daha kalc olarak renebileceinden, snavda ila dozlar sorulmayacaktr.

Hepinize salkl, baarl almalar dileriz.

Prof.Dr.M.pek CNG Prof.Dr.Kevser EROL

- VII -

NTE Farmakolojinin Temel Kavramlar

Amalar
Bu niteyi altktan sonra;

Farmakolojinin tanmn ve amacn, ilalar hakknda genel bilgileri, lalarn ne ekillerde, nasl uygulandn renmi olacaksnz.

indekiler

Giri Farmakolojinin Tanm la Nedir? Tedavi ekilleri lalarn Elde Edildii Kaynaklar Farmakolojinin Dallar ve Dier Bilim Dallar le lgisi lalarn Adlar lalarn Uygulama ekilleri Farmastik ekiller lalarn Uygulama Yerleri zet Deerlendirme Sorular

neriler

Bu konu farmakolojinin dier konularna temel tekil edeceinden, iyice renilmesi gerekir. Ltfen konunun sonundaki deerlendirme sorularn yantlayarak bilginizi lnz.

1. G R
Farmakolojinin tarihi insanlk tarihi kadar eskidir diyebiliriz. Koka yapraklarn ineyerek alma gcn artran Gney Amerikallar, arsn hafifletmek iin afyon kullanan insanlar, bilinsiz olarak farmakolojinin temelini atmlardr. Farmakoloji son yllarda byk gelimeler gstermi ve birok kimseyi ilgilendiren bir bilim dal durumuna gelmitir.

2. FARMAKOLOJ NED R?
Genel anlamda farmakoloji, ila bilimi demektir ve ilalara ait her eit bilgiyi kapsar. lalarn biyolojik sistemlerle etkilemesini inceler. Bylece hastalklarn tehisi, tedavisi ve profilaksisi (nlenmesi) iin gereken en uygun ilac saptar. lalarn kkenleri, elde edilileri, vcutta yaptklar etkiler, yan etkileri, zehirlenme durumlar ve bunlarn tedavileri ile ilgilenir.

3. LA NED R?
DS (WHO:Dnya Salk rgt) ilac u ekilde tanmlar; "Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumlar alann yarar iin deitirmek veya incelemek amacyla kullanlabilen bir maddedir." Farmakolojinin konusu iinde geen "drog" tedavi amacyla kullanlan her trl maddeyi ifade eder. la ise bir veya birka drogu ieren ve hastaya uygulanabilecek ekle konmu tedavi edici maddedir.

4. TEDAV EK LLER
la, hastalklarn tedavisi, profilaksisi (nlenmesi), tehisi ve dier tbbi amalar iin kullanlr. Hastalklarn tedavisi, ilalarn kullanlma amalarnn en nemlisini oluturur. Eer tedavi hastaln nedenini tamamen ortadan kaldracak ekilde yaplabilirse buna radi-

kal tedavi denir.

Hastaln nedenini ortadan kaldrmayp, patolojik olay veya nedeni ksmen engelleyerek hastaln gelimesini yavalatarak tedavi yaplabilir veya hastaln semptom ve iaretlerini dzeltmek mmkn olabilir. Bu tedavi ekilleri de palyatif tedavi veya semptomatik tedavi adn alr.

- 2 -

Hastalklarn sebebini ve ne olduunu, ilalarn hastalktaki roln ve etki eklini bilmeden yalnz gzlem ve denemelere dayanlarak yaplan tedavi ekli ampirik tedavi adn alr. Bugn iin nemini yitirmitir. Dier tedavi ekilleri ampirik tedavinin yerini almtr. la kullanlrken organizmann fizyolojisinin ve ilacn etki mekanizmasnn ok iyi bilinmesi gerekir. En iyi tedavi iin; ila hastada Uygun dozda zamanda aralklarla yol ile hastalk iin kullanlmaldr.

Saf biyoaktif maddeler ve droglar olduklar gibi kullanlabilirler mi?: Biyoaktif maddeler ve droglar genellikle olduu gibi kullanlamazlar. nk hem hasta tarafndan alnmalar zordur, hem de etkileri az, ya da yan etkileri fazla olduu iin bunlar baka ilalarla birlikte kullanmak gerekir. Aktif maddeler, eksipiyanlarla (etkin olmayan yardmc madde) kartrlarak insana kolayca uygulanabilen zel ekillere sokulur. Bunlara farmastik ekil-

ler veya dozlam ekilleri adlar verilir.

5. LALARIN ELDE ED LD KAYNAKLAR

lalar ya sentez suretiyle veya doal kaynaklardan elde edilirler. lalarn kaynaklar

Sentez

Doal Kaynaklar

Bitkiler

Hayvanlar

Mikroorganizmalar

Madenler

DNA Rekombinasyonu

ekil 1.1: lalarn Kaynaklar

5.1. Sentez Suretiyle Elde Edilen lalar

Tpta kullanlan ilk sentetik ilalar, genel anesteziklerden eter ve azot protoksid olmutur. Kimya bilimindeki ilerlemeler sayesinde doal kaynaklardan elde edilen ilalarn pek ounu da sentez suretiyle elde etmek mmkn olmutur.

- 3 -

5.2. Do al Kaynaklardan Elde Edilen lalar

Bitkisel kaynakl ilalar bitkilerin zsuyu, yaprak, rizom, kk, tohum veya kabuk gibi belirli bir ksmndan elde edilir. Bitkisel kaynaklardan elde edilen en nemli etkin maddeler alkaloidler ve glikozidlerdir. rnein belladon ve afyon alkoloidleri, dijital glikozidi gibi... Hayvansal kaynakl ilalar, hormonlar, serumlar, enzimler gibi preparatlardr. Mikroorganizmalardan antibiyotiklerin elde edilmesinde yararlanlr. rnein Penisilin, Penicillium notatum adl kf mantarndan elde edilir. Madensel (mineral) kaynakl ilalar daha az saydadr. Kkrt, iyot, demir, alminyum, magnezyum, amonyum bileiklerinden tedavide yararlanlr. DNA Rekombinasyonu teknii ile de ila eldesi mmkndr. Bu tekniin esas, insan veya deney hayvanlarnda belirli bir etkin maddeyi sentez eden hcrelerden alnan DNA molekln eitli ilemlerden geirerek kolay retilen bir mikroorganizmann sitoplazmas iine sokmaktr. Bu teknik ile insan interferonlar, inslin, byme hormonu ve baz alar hazrlanmtr. lalar vcutta ne gibi deiiklikler yaparlar?

lalar vcut fonksiyonlar veya zihinsel fonksiyonlar zerinde etki olutururlar. nsan vcudunda retilen veya dardan alnmas gereken ve eksiklii sonucu hastalk oluturan aktif maddeleri yerine koyarlar.

Vcuda girerek hastalk yapan patojen mikrop, parazit veya baz zararl maddeleri darya atar veya yok edilmelerini salarlar.

lalar hangi zelliklere sahip olmaldr?

la kullanl amac ile ilgili hcre ve yaplara ve buradaki biyolojik olaylara etki yapmal, dier yap ve olaylar etkilememelidir. Buna, ilacn seicilik (selektivite) zellii denir. Bu zellik ilalarda tam olarak deil, greceli olarak bulunur. rnein digital glikozidleri kalp kasna en fazla etki gsterir.

la etkisinin geici olmas gerekir. Yani ila kesilince etkisi ksa bir sre sonra ortadan kalkmaldr. Vcutta kalc etki genellikle zehirlerin bir zelliidir.

lacn etkisi doza baml olmaldr. (Doz: bir defada verilen ila miktardr, bir gn boyunca verilmesi nerilen miktar gnlk doz diye adlandrlr.)

- 4 -

6. FARMAKOLOJ N N DALLARI VE D ER B L M DALLARI LE LG S

Farmakodinami Farmakokinetik Farmakoloji Kemoterapi Toksikoloji Biyofarmastik Uygulamal Farmakoloji

ekil 1.2: Farmakolojinin Dallar

Yeterli ve rasyonel bir farmakoloji bilgisi iin farmakolojinin dallar ve zellikleri ok iyi bilinmelidir. Farmakodinami: lalarn insan vcudundaki fizyolojik olaylar zerindeki temel etkileri ve bunlarn mekanizmalarn inceler. Yani ilacn vcuda ne yaptn inceler. Farmakokinetik: lalarn absorbsiyon, dalm, biyotransformasyon ve itrahlarn (vcuttan atlmas) ve ilalarn lmlerini inceler. Dier bir deyile bu dal, vcudun ilaca ne yaptn inceler. Kemoterapi: nsan vcudunu istila eden bakteri ve dier mikroorganizmalarla eitli parazitlerin yapt hastalklarn tedavisini inceler. Yani, ilacn vcuda yerleen konua ne yaptn inceler. Toksikoloji: Zehir bilimi demektir. lalardan baka ziraatte, endstride kullanlan kimyasal maddelerin toksik etkilerini de inceler. Btn ilalarn mutad (allm) olarak kullanlan dozlardan daha fazla miktarlarda kullanlmalar zehirlenmeye neden olabilir. Hatta, ilalar mutad dozlarnda bile istenmeyen tesirlere yol aabilirler. Bunlara yan tesirler denir. Btn bu durumlar toksikolojinin konusu iindedir. Biyofarmastik: Farmastik ekillerin hazrlanmas ve ilacn fizikokimyasal zellikleri ile vcuttaki farmakokinetii ve etkisi arasnda bir iliki bulunmaktadr. Bu konuyu inceleyen bilim dalna biyofarmastik ad verilmitir. Uygulamal Farmakoloji (Teraptik, Farmakoterapi): Farmakolojinin amacn oluturan

- 5 -

bir bilim daldr. lalarn kullanld klinik durumlar (endikasyonlar), dozlamlar, kullanlmayaca durumlar (kontrendikasyon) ve ila etkilemeleri ile uraan bir bilim daldr.Farmakoloji ayrca kimya, fizyoloji, biyokimya, mikrobiyoloji, patoloji, molekler biyoloji ve genetik gibi temel bilim dallaryla da yakn ilikidedir.

7. LALARIN ADLARI
Bir ilacn trl ad vardr.

7.1. Genel Ad (Jenerik Ad)

lalarla ilgili retimde ve bilimsel yaynlarda lke dzeyinde ve uluslararas dzeyde iletiimin kolaylatrlmas ve standartlatrlmas amacyla kullanlr. Bu standardizasyon DS'nn abasyla salanmaktadr. rnein, Aspirin.

7.2. Ticari Ad (Mstahzar Ad)

lac yapan firmalarn kendi rnlerine verdikleri zel addr. Bir ilacn ok sayda ticari ad olabilir. rnein, Algo-tablet, Asabrin, Asporan. Bunlar, kitabmzda genel adn yannda parantez iinde belirtilmitir.

7.3. Kimyasal Ad
Uluslararas kimya birliinin saptad addr. Genellikle uzun ve kompleks olduundan kullanlmas pratik deildir. rnein, Acetylsalicylic acid.

8. LALARIN UYGULAMA EK LLER

Aktif maddelerin hasta tarafndan kolaylkla alnabilmesi iin eksipiyanlarla (tayc) kartrlarak belirli farmastik ekiller haline sokulacandan daha nce sz etmitik. Bu ila ekilleri 3 gruba ayrlabilir:

Majistral ilalar

- 6 -

Ofisinal lalar Spesiyaliteler

Majistral ilalarn bileimi ve farmostik ekli hekim tarafndan ve her hasta iin ayr olarak tayin edilir ve eczanelerde hazrlanr. Ofisinal ilalar farmakopedeki formllere gre, hekimin belirttii miktarda yaplrlar. Spesiyaliteler (Tbbi mstahzarlar) ise teknik kurallara uygun olarak sabit ekilde yaplarak zel bir ad altnda ticarete karlan farmastik ekillerdir. Spesiyaliteler lkemizde Salk ve Sosyal Yardm Bakanl'nn verecei ruhsat ile piyasaya karlr.

9. FARMAST K EK LLER
Farmastik ekillerin dier bir snflandrlmas fiziksel zelliklerine ve uygulama ekline gre yaplr. Tablet (Komprime) Azdan Kullanlanlar Kat Farmastik ekiller Farmastik ekiller Draje Pill Kapsl Kae Toz Paket

Supozituvar Sv Farmastik ekiller Dier yollardan kullanlanlar Ovl Transdermal teraptik sistem

Solsyon Enjeksiyonluk Sspansiyon Solsyon ve Emlsiyon

urup Posyon Damla Lavman

Merhem Aerosol

ekil 1.3: Farmastik ekiller

- 7 -

9.1. Kat Farmastik ekiller

9.1.1. A zdan Kullan lanlar Tablet (Komprime): Toz halindeki ilalarn eitli balayc maddeler kartrlarak zel makinalarda sktrlmas ile elde edilir. Silindir, disk veya mercimek eklinde olabilir. Mide-barsak kanalnda su alp ierler ve dalrlar (disintegrasyona urarlar). Kpren (efervesan) tablet ve ineme tableti gibi ekilleri de vardr. Draje: Tabletlerin eker, ikolata gibi maddelerle kaplanmas sonucu elde edilirler. Bylece alnmalar daha kolaylatrlm olur. Pill: Toz halindeki etkin maddelerin bal, koyu urup gibi inert yaptrc maddeler ile yourulduktan sonra kk kreler haline getirilmeleri ile elde edilen preparasyonlardr. Kapsl: Lezzet ve kokular hoa gitmeyen kat ve sv ilalarn kolay alnmasn salayan zeytin veya silindir eklinde jelatin muhafazalardr. Mide asidinden veya enzimlerinden bozulan ilalar keratin veya mide sindirimine dayankl baka maddelerle kaplanm kapsller halinde hazrlanrlar, bunlar barsakta alr ve barsak kaplamal (enteric coated) kapsller adn alrlar. Kae: Lezzet ve kokular hoa gitmeyen ilalar koymak iin hazrlanm, niastadan yaplan yass silindirik ekilli muhafazalardr.rn.: Gripin Toz (Poudre): Sentetik veya doal kaynakl eitli ilalar toz haline getirilerek kak veya dier leklerle azdan alnrlar. Paket: Toz halindeki ilalarn bir kezlik dozlarnn kattan yaplm ufak muhafazalara konulmas suretiyle hazrlanr.

9.1.2. Di er Yollardan Kullan lanlar Supozituvar: Rektuma uygulanmaya zg, kakao ya, hidrojenlenmi bitkisel ya veya gliserin-jelatin-su karm gibi oda scaklnda kat, vcut scaklnda eriyen sv yalar ile hazrlanan koni eklindeki farmastik ekillerdir. Ovl: Kadnlarda vajinaya uygulamak zere hazrlanm supozituvarlara benzeyen farmastik ekillerdir. Transdermal teraptik sistem (TTS): Etkili maddenin bir flaster iine yerletirilmesiyle hazrlanan farmastik ekillerdir. Gs ya da kulak arkasna yaptrlarak ilacn ciltten absorbsiyonu salanr. - 8 -

9.2. S v Farmastik ekiller

Solsyon: Etkin maddelerin su veya baka bir zcde zlmesi suretiyle elde edilir. Enjeksiyonluk Solsyon: Vcuda enjekte edilmeye zg steril ve izotonik veya hipertonik solsyonlardr. Yal solsyonlar intravenz olarak veya cilt altna enjekte edilmezler. zelti halinde abuk bozulan ilalar steril ampul veya viyal (kk ie) iinde kuru toz halinde hazrlanrlar. Kullanlacaklar zaman steril zc ilave edilerek uygulanrlar. Sspansiyon ve Emlsiyon: Birbiri iinde znmeyen iki fazl sistemlerdir. Emlsiyonlarda her iki faz da sv, sspansiyonlarda ise bir faz sv, dier faz katdr. Sspansiyon, kat ilalarn bir sv iinde ufak partikller halinde dalmas suretiyle elde edilir, bekleyince kat madde dipte kebilir.Kullanlmadan nce alkalanmaldrlar.Bir sv dier bir sv iinde ufak damlacklar halinde dalp kolloidal bir karm oluturursa buna emlsiyon ad verilir. urup: %60 dan fazla eker ieren sv preparasyonlardr. eker miktarlar yksek olduundan ilerinde bakteri veya mantarlar reyemez. Yalnz diabetli hastalarda bu konu dikkate alnarak diyet ayarlanmaldr. % 64 eker ieren uruba basit urup (sirop simple) ad verilir. Posyon: Az miktarda eker ieren, etkili maddenin znm olarak bulunduu sv farmastik ekillerdir.eker oran dk olduundan ierisinde bakteri ve mantar reyebilir. Majistral olarak 4-5 gnlk hazrlanr. Eliksir: Alkol ve su ieren, eker ile tadlandrlm, kokusu dzeltilmi bir zeltidir. Damla: Ufak hacimde verilen ve damla saymak suretiyle kullanlan solsyonlardr.

Azdan kullanlabilir, ayrca gz damlas (Kolir) burun ve kulak damlas gibi dtan kullanlan ekilleri de vardr. Lavman: Rektal yolla kullanlan solsyon veya sspansiyonlardr. Kk hacimde olanlara

enema ad verilir.
Merhem (Pomad): Etkin maddelerin vazelin, lanolin gibi svalar ile kartrlmas suretiyle hazrlanan, dardan srlmek suretiyle kullanlan preparasyonlardr. Kvam daha kat olanlara pat ad verilir. Aerosol: nhalasyonla uygulamaya zg preparatlardr. zel solventler iinde hazrlanrlar.

- 9 -

Azdan kullanlan kat farmastik ekilleri sayp, tanmlayabilir misiniz?

10. LALARIN UYGULAMA YERLER

lalarn belirli bir yerde etki gsterebilmesi iin orada belirli bir konsantrasyonda bulunmas gerekir. Bu konsantrasyona Minumum Etkin Konsantrasyon (MEK) denir. la verilirken miktarlar ve uygulama yerleri o ekilde saptanmaldr ki, aktif madde etki yerine MEK de ulaabilsin. lalarn uygulama yerleri, ila vermekle elde edilecek amaca gre iki grupta toplanrlar.

Lokal uygulama yerleri Sistemik uygulama yerleri Cilt zerine Cilt iine Lokal Uygulama Yerleri ntratekal ntraplevral ntraperitoneal ntrakardiyak

lalarn Uygulama Yerleri

ntraartikler ntrauterin ntravajinal Rektum veya kolon iine Sistemik Uygulama Yerleri Konjonktiva zerine ntranazal Az ii (bukal)

Enteral

Parenteral

Transdermal

nhalasyon suretiyle

Oral Sublingual

Rektal

ntravenz

ntraarteriyel Cilt ntramskler Kemik altna ilii iine

ekil 1.4: lalarn Uygulama Yerleri

10.1. Lokal Uygulama Yerler i

Cilt zerine (Epidermal, perktan) Uygulama: Akut veya kronik dermatid tedavisi, cildi - 10 -

yumuatmak, k veya dier irritan etkenler nedeniyle oluan hastalklarn tedavisi, kant gibi cilt hastalklarnda kullanlrlar. Bu amala ilalar merhem, pat, losyon, pudra veya krem eklinde uygulanr. Cilt iine (intraktan) Uygulama: Test serumlar bu ekilde verilerek alerji ve bakteriyoloji testleri yaplabilir. Lokal anestezikler de bu yolla uygulanabilir. Bu ekilde uygulanan solsyonlarn hacmi 0.1 ml'den fazla olmamaldr. ntratekal Uygulama: Bu uygulama subaraknoid arala 3.-4. lomber vertebralar arasndaki aralktan kaln ve uzun bir ine ile girilerek yaplr. Enjekte edilecek ila solsyonu kadar serebrospinal sv dar alnr sonra enjeksiyon yaplr. Bu ekildeki uygulama menenjler ve spinal sinir kkleri ile ilgili hastalklarda veya lokal anestezi amacyla uygulanr. ntraplevral Uygulama (torasentez) : Plevrann iltihapl hallerinde antibakteriyel ilalar veya lokal anestezikler plevra iine uygulanabilir. ntraperitoneal Uygulama (abdominal parasentez): Peritonun baz iltihapl hallerinde periton iine enjeksiyon yaplabilir. ntrakardiyak Uygulama: Kalp cerrahisinde ve acil durumlarda adrenalin gibi baz stimlan ilalar myokard iine veya kalp boluklarndan birisi iine enjekte edilebilir. ntraartikler Enjeksiyon: Baz eklem hastalklarnda kortikosteroid veya antibakteriyel ilalar eklem iine enjekte edilebilir. ntrauterin Uygulama: Sezaryen ameliyatlarndan sonra oksitosik hormon myometrium iine enjekte edilebilir. Bylece uterus daha abuk bzlecei iin kanama azalr. ntravajinal Uygulama: Vajina iine ilalar genellikle vajinal supozituvar (ovl) veya sv preparatlar halinde uygulanr. Ayrca gebe kalmay nlemek amacyla kpk ve jel eklindeki spermisid ilalar da bu yolla kullanlr. Rektum ve kolon iine Uygulama: Supozituvar, enema, lavman veya merhem eklindeki preparatlar rektumun yzeysel lezyonlar, hemoroid ve kolonun baz hastalklarnda kullanlr. Bazen bu yolla uygulanan ilalar sistemik dolama geebilir. Konjonktiva zerine Uygulama: Solsyon, sspansiyon veya pomad eklindeki steril preparatlar gz ve gz kapaklarnn iltihapl durumlarnda veya miyozis ya da midriyazis oluturmak amacyla kullanlr. Gze uygulamaya zg preparatlara kolir ad verilir. Gze uygulanan preparatlar nazolakrimal kanaldan geerek burun mukozasndan absorbe olabilir. Sistemik zararl etkiler grlebilir. Bu nedenle gzn i kelerine parmakla basmak

- 11 -

suretiyle nazolakrimal kanal azlar kapanmaldr. ntranazal Uygulama: Baz paranazal sins veya burun mukozas hastalklarnda ilalar burun mukozasna uygulanr. Antibakteriyel, lokal anestezik veya vazokonstiktr ilalar kullanlabilir. Ayrca sistemik tesir elde etmek amacyla baz hormonlar da burun mukozasna uygulanarak absorbsiyonlar salanr. Az ii (bukal) Uygulama: Az ve boaz mukozasnn yzeysel iltihaplarnda pastil, gargara ve atuman eklinde uygulama yaplr.

10.2. Sistemik Uygulama Yerleri

10.2.1. Enteral Uygulama lacn sindirim kanalna verilerek burada absorbsiyona (emilmeye) braklmasdr. Bu yolla uygulama u ekillerde yaplr.

Oral Sublingual Rektal

Oral (per os, azdan) uygulama: Tpta en fazla kullanlan yntemdir. lacn aza konulup yutulmas demektir. zel durumlarda azdan veya burundan mideye zel bir kateter yardmyla ila veya besleyici madde solsyonu uygulanr. Buna gavaj ad verilir. Sublingual (dil alt) uygulama: Az boluu mukozas kan kapillerinden ve lenf damarlarndan zengin bir yapdr. lalar buradan sratli bir ekilde absorbe edilir. 0,5-1 dakika iinde etki balar. Nitrogliserin gibi antianjinal ilalar, steroid yapl hormonlar bu yolla uygulanabilir. Rektal uygulama: lalarn rektuma uygulanmas suretiyle ya lokal etki elde edilir ya da rektum mukozasndan absorbe edilmek suretiyle sistemik etki elde edilir. lalar supozituvar, lavman veya enema eklinde uygulanabilir. Bu yol azdan ila alamayan hastalarda ve bebeklerde daha ok uygulanr.

10.2.2. Parenteral Uygulama Mide-barsak kanalndan absorbe olmayan veya orada paralanan ilalarn damar ya da doku iine steril enjektr ve ine ile verilmesidir. abuk etki olumas istenen durumlarda da - 12 -

bu yola bavurulur. ntravenz enjeksiyon (i.v.) : Bu yolla yalnz suda eriyen veya su ile karabilen ilalar verilebilir. Bu uygulama abuk etki istenen durumlarda ve hasta uursuzsa, ila yutamazsa yaplr. Doku iine verildiinde ar ve nekroz oluturan maddeler de i.v. uygulanr. 10 ml.'ye kadar ila solsyonlar 1-2 dakika iinde enjekte edilir. Eer byk hacimde isoosmotik (izotonik) ila solsyonlar yava olarak (1-2 saat iinde) damar iine verilirse buna intravenz infzyon (venokliz) ad verilir. ntraarteriyel enjeksiyon: lacn belirli bir organ etkilemesi istenilen durumlarda kullanlr. rnein radyolojik tetkikler iin radyoopak maddeler bu yolla verilir. Cilt altna enjeksiyon (S.C. Subktan): Genellikle humerus veya femur blgesinin d yzne uygulanr. Uygulanan solsyonlar bu blgelerde gevek ya dokusu iine yaylp absorbe edilir. Baz ilalar sktrlm tablet (pelet) eklinde cilde ufak bir insizyon yapmak suretiyle cilt altna yerletirilir, buna pelet implantasyonu denir. ntramuskler enjeksiyon (i.m.): Genellikle gluteal veya deltoit kaslar iine uygulanr. iman kimselerde gluteal blgede cilt alt ya dokusu ok kaln olduundan uzun bir ine kullanlmaldr. Etki 10-30 dakika iinde balar. Kemik ilii iine enjeksiyon: Bebeklerde venlerin kk olmas nedeniyle, yetikinlerde venlerin bzlmesi veya kaln bir ya dokusu iinde gmlm olmas hallerinde uygulanr.

10.2.3. Transdermal Uygulama lacn zel bir farmastik ekil iinde ciltten absorbe edilerek dolama girmesini salamak amacyla cilt zerine uygulanmasdr. Nitrogliserin gibi baz ilalar transdermal teraptik sistem (TTS) eklinde gs cildine uygulanr. Skopolamin gibi baz ilalar da kulak arkasna uygulanabilir.

10.2.4. nhalasyon Suretiyle Uygulama Gaz veya buhar halindeki lipofilik (yada znen) ilalar soluma suretiyle alveol membrann ap genel kan dolamna geerler. Bu ekildeki uygulama en fazla genel anestezide yaplr. Moleklleri ufak olan ilalar alveollerden sratle absorbe edilirler. Baz ilalar da solunum yollar, mukoza veya dz kas tabakas zerinde lokal etki elde etmek amacyla kullanlr.

- 13 -

?
zet

lalarn lokal uygulama yerleri nelerdir?

Farmakoloji ila bilimi anlamna gelir ve ilalarla ilgili her trl bilgiyi kapsar. la: Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumlar alann yarar iin deitirmek veya incelemek amacyla kullanlan maddedir. Sentez suretiyle veya doal kaynaklardan elde edilirler. Farmakoloji baz bilim dallar ile yakndan ilgilidir. Bunlar; Farmakodinami, Farmakokinetik, Kemoterapi, Toksikoloji, Biyofarmastik, Uygulamal Farmakoloji. lalar, kat ya da sv eitli farmastik ekillerde bulunurlar. lalar kullanma amalarna gre lokal veya sistemik olarak uygulanrlar.

Deerlendirme Sorular
1. lalarn vcuttaki fizyolojik olaylar zerindeki temel etkileri ve bunlarn mekanizmalarn inceleyen bilim dal hangisidir? A) Kemoterapi D) Biyofarmastik B) Farmakodinami E) Farmakokinetik C) Toksikoloji

2. Aadakilerden hangisi azdan kullanlan kat farmastik ekil deildir? A) Posyon D) Paket B) Kapsl E) Kae C) Pill

3. Rektuma uygulamaya zg, kakao ya veya hidrojenlenmi bitkisel ya veya gliserin-su karm ile hazrlanan konik biimdeki farmastik ekle ne ad verilir? A) Ovl D) Eliksir B) Pill E) Emlsiyon C) Supozituvar

4. Hangisi ilalarn lokal uygulama yeri deildir? A) Cilt iine D) ntraartikler B) Kemik ilii iine E) Konjonktiva zerine C) ntraplevral

- 14 -

5. lalarn az boluu mukozas tarafndan absorbe edilerek ksa srede kan dolamna gemesi iin yaplan uygulamaya ne ad verilir? A) Sublingual uygulama D) Transdermal uygulama B) Bukal uygulama C) Cilt zerine uygulama

E) ntraartikler uygulama

6. Hangisi sistemik etki iin kullanlan uygulama yeri deildir? A) Transdermal D) ntramskler B) nhalasyon suretiyle E) ntratekal C) Oral

7. Aadakilerden hangisi yanltr? A) lalar vcut veya zihinsel fonksiyonlar zerinde kalc etki olutururlar. B) lalar hastalk yapan patojen mikrop ve parazitin yok edilmesini veya dar atlmasn salayabilirler. C) lacn kullanl amac dnda baka hcre ve dokular etkilemesi istenmez. D) lacn etkisi doza baml olmaldr. E) la kesilince etkisi ksa bir sre sonra gemelidir.

- 15 -

NTE lalarn Vcuttaki Yazgs

Amalar
Bu niteyi altktan sonra;

lalarn vcuda girdikten sonra ne gibi deiikliklere urad, bunlar ne gibi faktrlerin etkilediini reneceksiniz.

indekiler

Giri lalarn vcuttaki yazgs Absorbsiyon - Dalm - Metabolizma - trah (Atlma)

lalarn etkisini deitiren faktrler la etkilemeleri lalarn laboratuvar test sonularna etkileri zet Deerlendirme Sorular

neriler

Bu konudaki kavramlarn iyice renilmesi gerekir. nk ilerdeki konularda bunlar sk sk kullanlacaktr. Konunun sonundaki deerlendirme sorularn yantlamaya aln. Eksiiniz varsa ltfen konuyu tekrarlayn.

1. G R
lalar vcuda uygulandklar yerden emilir, dolama katlr, etki yerine ular, etkisini gsterir, vcutta baz kimyasal deiikliklere urar ve en sonunda vcuttan uzaklatrlr. Ancak btn bu olaylar deiik faktrlerden etkilenir ve ilacn etki iddeti de deiebilir. Bunun yannda ilalar da vcuttaki normal baz biyokimyasal olaylar deitirebilir.

2. LALARIN VCUTTAK YAZGISI

lalar vcuda girdikten sonra absorbe olurlar, dalrlar, metabolize olurlar (biyotransformasyona urar) ve itrah edilirler.

2.1. Absorbsiyon
lalarn absorbsiyonu (emilmesi) uygulandklar yerden kan veya lenf dolamna gemeleri demektir. Lokal etki beklenen durumlarda ilacn absorbsiyonu istenmez. Sistemik etki ynnden, ila ne kadar abuk absorbe edilirse etkisi o kadar abuk balar.lacn uygulama yerinden absorbe olma oranna biyoyararlanm denmektedir.

lalarn absorbsiyon hzlarn etkileyen faktrler nelerdir?

2.1.1. lalar n Absorbsiyon H zlar n Etkileyen Faktrler Verili yolu: Az yoluyla verilen ilalarn ince barsaklara geerek emilmenin balamas iin bir sre gerekir. Midenin dolu olmas da etki sresini geciktirir. Enjeksiyon suretiyle ilacn verilii absorbsiyonunu hzlandrr. Damar iine verildiinde, ila enjektr inesinin ucundan kt anda absorbe edilmi olur. lacn zellikleri: Molekl bykl ne kadar kk ise ve yada znrl (lipofiliklii) ne kadar fazla ise absorbsiyon o kadar hzl olur.Bu olay lipid/su partisyon katsays ile ifade edilir. ki fazl bir sistemde ilacn ya faznda znen miktarnn su faznda znen miktarna orandr. lacn farmastik ekli de absorbsiyonu etkiler. Tablet, draje gibi kat farmastik ekillerde verilen ilacn absorbsiyonundan nce, bu eklin dalmas ve ilacn znmesi gerekir. Bu olayn hz, absorbsiyon hzn etkiler. Sspansiyon ve emlsiyonlarn absorbsiyonu da ilacn tek bana znm olarak bulunduu solsyonlardan daha yava olur. Ayrca ilacn konsantrasyonu da absorbsiyon hzn etkiler. lacn uyguland yerdeki konsantrasyonu yksek olursa absorbsiyon daha hzl olur.

- 17 -

lacn farmakolojik zellii de absorbsiyonu etkiler. rn.Vazokonstriktr (damar daraltc) ilalar uygulandklar yerde kan akmn azaltarak absorbsiyonu yavalatrlar. Oysa vazodilatasyon yapan ilalar absorbsiyonu kolaylatrr. Absorbsiyon yzeyinin genilii ve vasklarizasyonu (damarlanmas): nhalasyon suretiyle verilen ila akcier alveollerinde ok geni bir yzeyden absorbe olur. Bu nedenle genel anestezik madde inhale ettirilen ahs ok ksa zamanda anesteziye girer. lacn uyguland yerdeki vasklarizasyonu da absorbsiyon hzn etkiler. lacn absorbe edildii blgede damarlanma ebekesi az ise veya kan akmnn hzn azaltan ok, hipotansiyon, konjestif kalp yetmezlii gibi durumlar olumusa absorbsiyon gecikir.

lalar vcutta membranlardan nasl geerler?

lalarn uygulandklar yerden, etki gsterecekleri yere ulaabilmeleri iin baz biyolojik membranlar amalar gerekir. lalarn absorbsiyonu ve dier farmakokinetik olaylar srasnda membranlar amalar be ekilde olur. Bu olaylar ilalarn vcuttan atlmasnda da rol oynamaktadrlar.

Pasif (basit) difzyon Aktif transport lalarn Membranlardan Geii Kolaylatrlm difzyon Pinositoz (endositoz) Reseptr aracl endositoz
ekil 2.1: lalarn Membranlardan Geii

Pasif (basit) difzyon: lacn hcre membranndan geii yksek konsantrasyonda bulunduu taraftan dk konsantrasyona doru olur. la molekl, hcrenin sitoplazma membrannda bulunan lipid tabakasnda znerek membrann iinden geer ve dier taraftaki sulu faza difze olur. Suda fazla znen (hidrofilik) ilalar lipid tabakasndan geemezler. Membrandaki mikro-kanallar veya membran ii poruslar (delikler) hidrofilik iyonlarn pasif difzyonla geiini salar. lalarn membranlardan geiinde en etkin olay pasif difzyondur. Aktif transport: la molekl membrann bir yznde "tayc" ad verilen doal bir molekle balanr ve bylece membran aar. Tayc membrann br yznde ila mo- 18 -

lekln brakr ve kendisi de serbest kalp, geldii yze gider. Bu olay enerji gerektirir. lalar dk konsantrasyonda olduklar taraftan, yksek konsantrasyonda olduklar tarafa bu yolla geerler. Kolaylatrlm difzyon: la moleklleri yksek konsantrasyonda olduklar taraftan dk konsantrasyonda olduklar tarafa bir tayc aracl ile geerler. Enerjiye gereksinim gstermez. Pinositoz (endositoz): Byk molekll bileikler elektrik yknn salad kolaylkla hcreye yaklanca, hcre membrannn d yznde bir ukurlama olur, membran molekl sarar, membrandan kopan molekl hcre iine girer. Bu olayn tersi, yani bir molekln hcre iinden kmas da "ekzositoz" adn alr. Her iki olay da enerjiye gereksinim gsterir. Reseptr aracl endositoz: nslin gibi peptid yapl baz hormonlar hcre yzeyinde kendilerine zg reseptrlerle kombine olarak hcre membrann aarlar.

Reseptr nedir?

Reseptr; hcrelerde belirli bir makromolekln zel bir ksmn oluturan, ila veya endojen madde molekllerini seici olarak balayan noktalardr. lalarn etkisinin balamasnda araclk eder. lacn reseptre balanmasnda molekl yaplarnn nemi vardr ve tpk bir anahtarn kilide uymas gibi bir uyum szkonusudur.

2.2. Da l m
lalar absorbe olduktan sonra kapillerlerden damar dna geerek interstisyel svya (hcreleraras boluklar dolduran sv) dalrlar. Baz ilalar hcrelerin iine de geerler. lalarn vcutta daldklar fizyolojik sv kompartmanlar tanedir. 2.2.1. Plazma Yaklak olarak kan hacminin yarsn oluturur.

2.2.2. nterstisyel S v Kompartman Hcreler aras boluu dolduran sv ile BOS (Beyin Omurilik Svs) ve vcut boluklarndaki dier svlar ierir. - 19 -

2.2.3. ntraseller S v Kompartman Hcre iinde bulunan svlar ierir. Plazmadaki ila moleklleri her ila iin deien bir oranda plazma proteinlerine

balanrlar. Proteine bal ila farmakolojik etki gstermez, ila deposu (rezervuar) grevi yapar. Serbest ila moleklleri kandan uzaklatka bal ila, plazma suyuna salverilir ve ilacn etki sresini uzatr (ekil 2.2). Absorbsiyon

Plazma Bal ila

Metabolizma

Serbest ila

trah

trah

Dokular Serbest ila

Bal ila
ekil 2.2: lalarn Dalm

lalarn dokulara sk bir ekilde balanp depolanmasna "sekestrasyon" ad verilir. lalarn dokudaki depolanmas teraptik etkisinin ve yan etkilerinin uzamasna neden olur. rnein barbitratlar yada fazla znen maddelerdir, vcutta SSS (Santral Sinir Sistemi) ve adipoz doku gibi yadan zengin yaplarda toplanrlar. lalarn dalm konusunda nemli bir durum da redistribsyon (yeniden dalm) olaydr. Fazla liposolbl ilalar intravenz veya inhalasyon suretiyle hzl bir ekilde verildiklerinde balangta beyin, kalp ve bbrek gibi fazla kanlanan organlarda yksek konsantrasyonda toplanrlar. Bir sre sonra ila, ya dokularna gitme olana bulur. Bylece ila iin yeni bir dalm kalb ortaya kar. Buna yeniden dalm (redistribsyon) ad verilir. rnein genel anestezik gazlar ve tiopental ilk dakikalarda byk oranda beyinde toplanr. 3 saat sonra ise vcuttaki ilacn %70'i adipoz dokuya (ya dokusu) gemitir. Bylece ila etki yerinden uzaklatrlarak etki sona erer.

- 20 -

Gebe kadnn ila kullanm srasnda bilinmesi gereken nemli bir nokta, ilalarn pek ounun plasentadan ftusa geebileceidir. zellikle, liposolbl, iyonize olmam ilalar kolayca ftal dolama geebilirler ve ftus zerinde nemli toksik tesirler oluturabilirler.

2.3. Metabolizma (Biyotransformasyon)

lalarn vcutta enzimlerin etkisiyle kimyasal deiiklie uramasna metabolizma (biyotransformasyon) ad verilir. Bu olay sonucu ilalar genellikle daha az etkili veya etkisiz bileikler haline gelirler. Bazen etkisiz bir bileik vcutta etkili hale getirilir. Byle bir maddeye pro-drog (n ila) veya inaktif prekrsr denir. rnein alfa ve beta karotenler A vitamininin prekrsrleridir, vcutta A vitamini haline dnrler. Baz ilalarn metabolizma sonucunda etkilerinde deiiklik olmaz. Metabolizma sonucu ilalarn dntkleri bileiklere o ilacn "metabolitleri" ad verilir. lalar metabolize eden enzimler vcutta baz organlarda daha fazla bulunurlar. Karacier enzimlerin miktar ve eitlilii bakmndan en zengin organdr. Mide-barsak kanal mukozas, akcierler ve bbreklerde de ilalar metabolize olur. lalarn metabolizmasnda rol oynayan dier organlar cilt, SSS, plazma, eritrositlerdir. lalarn metabolizmas genellikle iki fazda olur. I. fazda oksidasyon, redksiyon, kopma gibi kimyasal reaksiyonlar oluur. II. fazda ila veya metabolitleri baz maddelerle balanr. Bu reaksiyonlara konjugasyon reaksiyonlar denir. Baz ilalar sadece I. faz reaksiyonlarna maruz kaldktan sonra itrah edilirler. I. Faz la Metabolitler II. Faz Konjuge metabolitler

Itrah
ekil 2.3: lalarn metabolizmas

rnein etil alkoln metabolizmas karacierde dehidrojenaz enzimleri vastasyla yaplr. Etil alkol eitli basamaklardan geip oksitlenerek en son CO2 ve H2 O eklinde itrah edilir. Alkol dehidrojenaz CH3 CH2 OH Etil alkol CH3 CHO Asetaldehid Aldehid dehidrojenaz CH3 COOH Asetik asid CO2 + H2O

- 21 -

Eer bu basamaklardan 2. si durdurulursa, yani aldehid dehidrojenaz enzimi disulfiram tarafndan inhibe edilirse vcutta asetaldehid birikir. Asetaldehid toksik bir maddedir. Asetaldehid sendromu ad verilen, kiiye rahatszlk veren belirtiler oluturur. Bu nedenle disulfiram alkolizmin tedavisinde, kiiyi alkolden vazgeirmek iin kullanlr.

2.4. trah (Eliminasyon, At lma)

lalarn vcuttan atlmalarnda en byk pay olan organlar bbreklerdir. Bir ksm ilalar karacier hcreleri tarafndan safra yollarna salglanr. Gaz ve uucu svlar akcierlerden itrah edilir. Daha az nemli olan itrah yollar tkrk, ter ve stle atlmadr. eitli yollar sonucu bir ilacn plazmadaki konsantrasyonunun yarya inmesi iin geen sreye o ilacn yarlanma mr (t1/2) denmektedir.

2.4.1. Bbreklerden trah (Renal trah) ki ekilde Olur Glomerler Filtrasyon: Glomerl endotelinin bol miktarlarda hcreler aras porus iermesi, bbrek korteksinde yaklak 1.000.000 glomerler filtrasyon bulunmas ve glomerllerden geen kan akm hznn yksek olmas nedeniyle glomezler filtrasyon ok hzl meydana gelen bir pasif difzyon olaydr. Plazmadaki serbest ila fraksiyonu glomerler filtrasyona urar, proteine bal ila glomerler filtrasyona uramaz. Dakikada filtrasyona urayan sv hacmi 130 ml kadardr. Buna gre 24 saatteki filtrasyon hacmi 190 litredir. Szlen svnn %99'u tubuluslardan ve toplayc kanallardan geri emilir. Bu sre iinde idrarn dar atlan miktar 1,5 l dir. Tbler salglama: Bu bir aktif transport olaydr. En fazla proksimal tblslerde olur. Tbls hcrelerinde anyonik (asidik) ve katyonik (bazik) ilalara zg iki ayr tayc tr vardr. Katyonik bir ila dier bir katyonik ilacn ve bir anyonik ila dier bir anyonik ilacn tblslerden salglanmasn inhibe edebilir. Salglama suretiyle itrah glomerler filtrasyona oranla ok daha hzl olur. trah azaltmaya alan bir olay tbler reabsorbsiyondur. Genellikle pasif difzyon suretiyle olur. Vcudun ilatan temizlenmesini ifade eden bir kavram "renal klerenstir". Metabolize edilmemi ilacn bbreklerden itrah suretiyle, bir dakikada o ilatan temizlenen plazma hacmine renal klerens denir.

- 22 -

2.4.2. Karaci erden Safra ine trah lalar ve metabolitleri karacier hcreleri tarafndan safra kanallar iine salglanrlar ve ince barsaklar iine atlrlar. Safraya atlm esas olarak pasif difzyon ve aktif transportla olur. Bazen ila moleklleri burada tekrar absorbe olabilir. Buna "enterohepatik siklus" veya enterokepatik dolanm ad verilir. lalarn etki sresinin uzamasna neden olan bir olaydr.

2.4.3. Akci erlerden trah Ufak molekll, lipid/su partisyon katsaylar yksek olan gazlar ve uucu maddeler alveol membrann aarak alveol boluuna geebilirler. rnein genel anestezi amac ile kullanlan azot protoksid hava iinde ekspirasyon suretiyle dar atlr. Bu gei pasif difzyonla olur.

2.4.4. Di er trah Yollar Tkrk bezleri ile iyodr, bromr, Lityum, eroin, amfetamin; barsak mukozasndaki bezler ile eitli lipofilik ilalar, iyodr ve bromrler atlr. St iinde itrah da emziren kadnlarn aldk-lar ilalarn bebeine gemesi asndan nemli bir konudur. Alkol de byk oranda st ile atlr. Gzya ve ter bezleri ile iyodr ve bromrler itrah edilirler.

lalar hangi yollardan itrah edilirler?

3. LALARIN ETK S N DE T REN FAKTRLER

Vcuda giren ilalarn oluturaca etkinin abukluu, sresi, iddeti eitli faktrler tarafndan etkilenir.

3.1. lac n Verili Yolu

lalarn uygulama yerlerinden absorbsiyonlarnn hz ve derecesi farkl olduundan dozun buna gre ayarlanmas gerekir. rnein oral verilen bir ila parenteral verilene oranla daha az ve ge absorbe edilebilir.

- 23 -

3.2. lac n Verili Zaman

Bir ilacn verili zaman etki iddetini ve sresini deitirebilir. nk vcuttaki bir ok biyolojik olayda olduu gibi, ilalar inaktive eden enzim sistemlerinin de gn-ii ritmi vardr. Bu enzimlerle inaktive olan ilalarn etkilerinde de deiiklik meydana gelebilir.

3.3. Vcut A rl
lalarn erikin dozu, 70 kg. arlndaki bir kiiye verilmesi ngrlen dozdur. Bu doz kiinin arlna gre deitirilmelidir. Hi bir zaman 100 kg arlndaki bir ahs ile 50 kg arlndaki birisine ayn miktarda ila verilmemelidir. Fazla iman kimselerde ya dokusu vcut arlnn byk bir ksmn oluturur. Ya dokusu fazla kanlanmadndan ilacn dalm homojen olmaz. Bu nedenle ila dozunu hesaplamadan nce yasz vcut arl hesaplanmaldr. Yasz vcut arl = (1-Ya fraksiyonu) x Vcut arl 90-0.8 [boy (cm) - bel evresi (cm)] Ya fraksiyonu = 100 ocuklarda vcut arlna gre doz hesaplanmasnda en fazla kullanlan forml Clark formldr. ocuun arl (kg) ocuk dozu = 72 x Erikin dozu

3.4. Ya
Yenidoan ve bebeklerde eliminasyon ile ilgili mekanizmalar gelimemitir, yallarda ise etkinlikleri azalmtr. ocuklarda yaa gre dozun ayarlanmas iin en fazla kullanlan forml Augsberger formldr. (4 x ya) + 20 ocuk dozu = 100 x Erikin dozu

- 24 -

3.5. Eliminasyon Organlar n n Hastal klar

Karacier ve bbrek fonksiyonu bozulan kiilerde ilalarn metabolizmas itrah hz ve derecesi azalr. lalarn plazmadaki dzeyleri ykselir ve zehirlenme hali ortaya kabilir. Bu nedenlerle eliminasyon organlar hasta olan kiilerde yeni bir doz ayarlamas yaplmaldr.

3.6. Cinsiyet
Birok ilacn etkisi hastann cinsiyetine bal olarak deimez.Ancak baz ilalarn etkileri erkek ve kadnda farkl bulunmutur. rnein kadnlar trisiklik antidepresanlara erkeklerden daha duyarldr.

3.7. Genetik Faktrler

Baz kimselerde genetik yapdaki deiiklikler nedeni ile ilaca alnan cevap deiir. lalar metabolize eden baz enzimlerin kaltmsal eksiklii ve fazlal szkonusu olabilir.

3.8. Tolerans
Baz ilalar devaml kullanldklarnda normalde alnan cevabn gittike azald grlr. lacn eski etkisini devam ettirebilmek iin dozunu gittike artrmak gerekir. Bu duruma tole-

rans denir. rnein narkotik analjezikler.

3.9. Di er lalar n Vcutta Bulunmas

Baka ilalarn vcutta bulunmas ila etkisinde nemli deiiklikler yapabilir. Bu durum ila etkilemeleri konusunda daha detayl ilenecektir.

4. LA ETK LE MELER
lalar ayn anda vcutta bulunduklar zaman, birbirlerinin etkilerini kalitatif ve/veya kantitatif olarak deitirebilirler. Hastada belirli bir ilala tedaviye balarken onun almakta olduu ilalarn soruturulmas gerekir. Bilinsizce bir arada kullanlan ilalar birbirleri ile etkileerek zararl sonulara neden olabilirler veya etkisiz hale gelirler, bylece tedavi amacna ulamayabilir.

- 25 -

4.1. Farmakodinamik Etkile meler

Bir ila dier ilacn etkisini etki yerinde deitirerek azaltabilir veya arttrabilir. Buna gre antagonizma ve sinerjizma diye iki durum ayrt edilir.

4.1.1. Antagonizma Bir ila (antagonist), dier bir ilacn (agonist) etkisini nler veya ortadan kaldrrsa bu duruma "antagonizma" ad verilir. Agonist, antagonist ilala kimyasal olarak birleme sonucu etkisiz hale geliyorsa kimyasal antagonizmadan sz edilir. eitli ila ve zehirlerle meydana gelen zehirlenme olaylarnda bu reaksiyondan yararlanlr. Zehirin antagonisti verilerek zararl etkilerin ortadan kaldrlmas veya nlenmesi salanr. Bu eit antagonist madde iin antidot veya panzehir deyimi kullanlr. rnein Dimerkaprol, arsenik, civa, bizmut zehirlenmelerinde bu zehirli maddelerle kimyasal reaksiyona girerek suda znen bir kompleks oluturur ve bbreklerden kolayca itrahn salar. Bir ilacn etkisinin, ayr bir reseptr veya mekanizma aracl ile aksi ynde etki yapan dier bir ila ile azaltlmas veya ortadan kaldrlmas fizyolojik antagonizma adn alr. rnein narkotik analjeziklerin solunum merkezi zerine yapt depresyon doksapram ve kafein gibi analeptik ilalar tarafndan antagonize edilir. Ayn reseptr etkileyen iki ila arasndaki antagonizma ekli ise farmakolojik antagonizma adn alr. rnek: Asetil kolin ile atropin arasndaki antagonizma.

4.1.2. Sinerjizma Bir ilacn etkisinin dier ila tarafndan arttrlmasdr. ki tr vardr: Sumasyon (aditif etki-

leme): Ayn trde etki gsteren iki ila bir arada verildikleri zaman her birinin ayr ayr
gsterdikleri etkinin cebirsel toplam kadar etki olumasdr. rnein 0.5 g aspirin ile 0.5 g parasetamol eit derecede ar kesici etki gsterir. 0.25 g aspirin + 0.25 g parasetamol kombinasyonu (birlikte verilmesi) ile ayn iddette etki elde edilir. Tedavi asndan yararl olan bu etkileme ekli ile yan tesirler de azalr. Potansiyalizasyon: Birlikte kullanlan iki ilacn oluturduklar etkinin miktar, onlarn bireysel etkilerinin toplamndan daha fazladr. rnek: Antikolinesterazlarn asetilkolinin etkisini potansiyalize etmesi.

4.2. Farmakokinetik Etkile meler

Bir ilacn dier ilacn absorbsiyon, dalm, metabolizma ve itrahn deitirmesi durumudur. Sonuta klinik nemi olan etki deiiklikleri ortaya kar. Antikolinerjikler barsak motili- 26 -

tesini azalttklar iin dier ilalarn daha uzun sre barsakta kalmalarna neden olurlar. Bylece absorbsiyonlar artar. Tetrasiklin ve ampisilin tedavisi srasnda oral kontraseptif (gebelik nleyici) ilalarn etkileri azalr ve istenmeyen gebelik oluabilir. Aspirin ile oral antikoaglanlar arasnda dalm dzeyinde oluan etkileme sonucunda antikoaglan etkideki artma nedeniyle kanamalar meydana gelebilir. Simetidin, karacierde mikrozomal enzimleri inhibe ederek birok ilacn metabolizmasn inhibe eder ve etkinliini arttrr. rnein benzodiazepinler, oral antikoaglanlar, teofilin.

4.3. Farmastik Etkile meler lalar daha vcuda girmeden nce yani vcut dnda iken etkileebilirler. Buna geimsizlik de denir. rn.sv halde bulunan iki ilacn kartrldnda kelti olmas veya renk deiiklii olmas gibi. Bu tip ilalar birlikte ayn anda uygulanmamal ve ayn enjektrde iki ilacn kartrlarak uygulanmasndan kanlmaldr. nk paranteral sv tedavisi srasnda bir baka ilacn ayn yerden uygulanmasna veya rezervuara ilave edilmesine sklkla bavurulmaktadr. la etkilemeleri, birlikte ila kullanlmas srasnda nemli toksik tesirlerin ortaya kmasna neden olabilir. Ya da bir ila dierinin etkisini azaltarak tedaviyi baarsz klabilir. Bu nedenle fazla ilala tedavi srasnda etkilemeler dikkate alnmaldr. Kitabmzn sonunda ila etkilemelerine daha fazla yer veren bir tablo bulunmaktadr.

Farmakokinetik ila etkilemesi ne demektir?

5. LALARIN LABORATUVAR TEST SONULARINA ETK LER

lalar, klinikte rutin olarak llen biyokimyasal deerlerde deiiklikler yapabilirler. Bu da test sonularnn yanl yorumlanmasna neden olabilir. lalarn test sonularn deitirmeleri u nedenlerle olabilir;

- 27 -

la, kimyasal reaksiyonda bir madde gibi davranarak lme girebilir. Kimyasal reaksiyonu deitirebilir. llen renk iddetini deitirebilir.

lalar genellikle karacier, bbrek, hematopoietik sisteme toksik tesir yaparlar. Bu tesirleri ile metabolik deiikliklere neden olurlar. Karacier fonksiyon testlerini bozarlar. rnein fenotiyazinler ve MAO inhibitrleri; alkalen fosfataz, kolesterol deerlerini deitirirler. Askorbik asid, nalidiksik asid, streptomisin, penilisin metabolitleri Fehling ve Benedict ayralar ile reaksiyon verirler. Yalanc pozitif sonu kabilir.

(+) : Artma (farmakolojik veya toksik tesirler) (-) : Azalma (farmakolojik veya toksik tesirler) (x) : Yanltc pozitif reaksiyon

- 28 -

Laboratuvar test sonular bir hastaln tehisi ve tedavisini ynlendirmede nemli rol oynar. Bu nedenle bir ila kullanan hastann test sonucu olduu gibi kabul edilmeden ilacn bu deerlerde bir deiiklik yapp yapmad dikkate alnmaldr. Laboratuvar test sonularn etkileyen en fazla kullanlan ilalar gsteren bilgiler Tablo I'de grlmektedir.

zet
lalar uygulandklar yerden vcuda girdikleri zaman eitli olaylarla karlarlar. Biyolojik membranlardan geerek sistemik kan dolamna ularlar. Buna ilalarn absorbsiyonu denir. Kapillerlerden damar dna geen ila vcutta fizyolojik sv kompartmanlarna ve dokulara dalr. Enzimlerin etkisi ile de eitli kimyasal reaksiyonlara urar. Yani metabolize olur. Sonuta eitli yollarla vcudu terk eder, itrah olur. Btn bunlar ilalarn vcuttaki yazgs adn alr. lacn vcutta oluturaca etki, eitli faktrlerin etkisi ile deiebilir. lacn verili yolu, verili zaman, vcut arl, ya, eliminasyon organlarnn hastal, cinsiyet, genetik faktler, tolerans, dier ilalarn vcutta bulunuu, ilalarn etkisini deitirirler. lalar bir arada verildikleri zaman biribirlerinin etkilerini azaltp, oaltabilirler. lalar arasnda etkileme ekilleri farmakodinamik, farmakokinetik veya farmastik zellikte olabilir. lalar klinikte rutin olarak llen biyokimyasal test sonularn da etkileyebilirler. la almakta olan bir kiide yaplacak testlerde bu konunun dikkate alnmas gerekir.

Deerlendirme Sorular
1. Aadaki cmlelerden yanl olan iaretleyin. A) Damar iine verildiinde ila, enjektr inesinin ucundan kt anda absorbe olur. B) lacn molekl bykl ne kadar fazla ve lipofiliklii ne kadar az ise absorbsiyonu o kadar hzl olur. C) Vazokonstriktr ilalar uygulandklar yerde kan akmn azaltarak absorbsiyonu yavalatrlar. D) nhalasyon suretiyle verilen ila ok abuk etki eder. E) Hipotansiyon durumunda absorbsiyon gecikir. - 29 -

2.

Hangisi ilalarn membranlardan geiinde geerli deildir? A) Pasif difzyon D) Tolerans B) Aktif transport C) Pinositoz

E) Reseptr aracl endositoz

3.

lalarn dokulara sk bir ekilde balanp depolanmasna ne ad verilir? A) Potansiyalizasyon D) Dalm B) Sekestrasyon E) Metabolizma C) Redistribsyon

4.

Fazla liposolbl ilalar hzl bir ekilde absorbe olduklarnda balangta beyin, kalp ve bbrek gibi fazla kanlanan organlarda yksek konsantrasyonda toplanrlar. Bir sre sonra ila ya dokularna gider. la iin yeni bir dalm kalb ortaya kar. Buna ne ad verilir? A) Absorbsiyon D) Pasif difzyon B) Pinositoz E) Redistribsyon C) Aktif transport

5.

Hangisi ilalarn metabolizmasnda en fazla oluan reaksiyon deildir? A) Oksidasyon D) Esterleme B) Redksiyon E) Konjugasyon C) Kopma

6.

Etil alkoln metabolizmasnda aset aldehid birikimine neden olarak alkolizmin tedavisinde kullanlan ila hangisidir? A) Disulfiram D) Simetidin B) A-Vitamini E) Teofilin C) Amfetamin

7.

Eritromisinin erikindeki gnlk dozu 2000 mg. dr. 18 kg. arlndaki bir ocukta gnlk doz ne kadar olmaldr? A) 50 mg. D) 200 mg. B) 500 mg. E) 850 mg. C) 350 mg.

- 30 -

NTE lalarn Zararl Etkileri, nlem ve Tedavileri

Amalar
Bu niteyi altktan sonra;

lalarn tedavi amac ile kullanlrken istenmeyen yan tesirlere ve toksisiteye de neden olmalar, akut zehirlenmeleri ve akut zehirlenmelerde uygulanacak tedavileri reneceksiniz.

indekiler

Giri lalarn Toksik Etkileri la Bamll Akut Zehirlenme Tedavisi zet Deerlendirme Sorular

neriler

la kullanm ok bilinli ve dikkatli olarak yaplrsa fayda salar. Her ilacn zararl ve toksik tesirlerinin olaca ve ne gibi zararlar yapabilecei ok iyi bilinmelidir.

1. GR
lalar, istenilen yararl etkileri yannda birok zararl etkilere de neden olurlar. Hibir ilacn tek bir etkisi yoktur. lacn kullanm amac dndaki etkileri yan etkiler diye adlandrlr. Yan etkisi olmayan ila yoktur.

2. LALARIN TOKS K ETK LER

lalarn toksik etkileri 5 grupta incelenebilir (ekil 3.1). Fonksiyonel Yaln toksik etkiler Biyokimyasal Yapsal Mutajenik zel toksik etkiler Kanserojenik Teratojenik lalarn Toksik Etkileri Dayankszlk reaksiyonlar

Alerji

diyosenkrazi

ekil 3.1. lalarn toksik etkileri

2.1. Yal n Toksik Etkiler

Doza baml olarak gelien ngrlebilir zellikte zararl etkilerdir.

2.1.1. Fonksiyonel (Farmakodinamik) Toksik Etkileri Yaln toksik etkilerin en sk grlen eklidir. Hastann yarar iin deien fizyolojik etkilerin yannda, istenmeyen baz fizyolojik deiikliklerin olumas durumudur. rnein atropin mide-barsak kaslarn gevetici olarak kullanld zaman oluturduu az kuruluu, midriyazis, miksiyon gl ve taikardi fonksiyonel toksik etkileridir.

- 32 -

2.1.2. Biyokimyasal Toksik Etkiler lalarn klinikte llen biyokimyasal deerlerde yapt deiikliklerdir. Hafif bir yapsal toksik etkinin belirtisi olabilirler. rnein SGPT (Serum glutamik piruvik transaminaz) dzeyindeki deime, karacier hcrelerindeki zedelenmeyi gsterir.

2.1.3. Yap sal Toksik Etkiler lalar ve metabolitlerinin doku ve hcre dzeyinde yapt morfolojik bozukluklardr. En fazla karacier ve bbreklerde oluurlar. rnein tetrasiklinler ve eritromisin karacier hcrelerine zararl etki oluturarak akut hepatit tablosunun ortaya kmasna neden olabilirler. Slfonamidler de bbreklere etki ile akut glomerlonefrit oluturabilirler.

2.2. zel Toksik Etkiler

la veya metabolitlerinin hcre ekirdeini bozmalarna bal olarak gelien, genellikle kalc nitelikte olan toksik etkilerdir.

2.2.1. Mutajenik (genotoksik) Etki lalarn veya radyasyonun hcre ekirdeinde DNA molekllerinde oluturduu kalc yap deiikliklerine mutasyon ad verilir. Mutasyon yapan etkenlere mutajen, mutasyon sonucu oluan yapya mutant denir. Mutasyon genellikle hcre iin zararl olur. Mutajenik ilalarn ou karsinojenik ve teratojenik etkilere de sahiptir, remeyi de bozarlar. Bu nedenle yeni ilalarn ve dier kimyasal maddelerin mutajenik etki bakmndan aratrlmas gerekir. rnein alkilleyici kanser ilalar, kmrn yanma rnleri, yan oksidlenme rnleri mutajenik etki gstermektedir.

2.2.2. Kanserojenik (Karsinojenik) Etki Vcuttaki hcrelerin yeterli derecede farkllamaya uramadan, kontrolsz ve hzl bir ekilde blnmeleri ile kendini gsteren patolojik duruma kanser (karsinoma) ad verilir. Kanser oluturan maddelere karsinojen (kanserojen) denir.Kanserojenik etken kimyasal bir madde olabildii gibi ultraviole nlar, X nlar ve baz virsler de olabilir. Kanser olumasnda eitli mekanizmalar olduu bilinmektedir. Doku ve vcut svlarndan malign - 33 -

hcreleri yok etmek iin devaml etkinlik gsteren immn mekanizmann ilalar tarafndan yklmas da bu malign hcrelerin gelimesine yol aabilir. Kanserojenik etkide, kanserojenik maddenin zellikleri rol oynad gibi konakya ait faktrler de nemli rol oynar. Balca kanserojenik maddeler tablo II de gsterilmitir.

TABLO II : Balca Kanserojenik Maddeler Antineoplastik ilalar Alkil nitrozaminler Azo boyalar Polisiklik aromatik hidrokarbonlar Nitro aromatik bileikler Aflatoksin Aromatik amin ve amidler Kanserojenik metaller Be, Cd, Co, Ni, Pb, Cr, Al Asbest 1,3 - Butadien Metoksalen Ultraviole nlar Ttn duman Halojenli hidrokarbonlar Formaldehid Besinsel pirolizis (yanma) rnleri

Baz maddelerin ise antikanserojenik etkileri olduu deney hayvanlarnda kantlanmtr. Bu maddeler; A vitamini, C vitamini, Selenyum ve E vitaminidir. 2.2.3. Teratojenik Etki Baz maddeler gebe kadnlar tarafndan alndklarnda plasentadan ftal dolama geerek ftusta kalc bozukluklara neden olurlar. Bu duruma teratojenezis ya da ftotoksik etki denir. Teratojenezis oluturan etkene teratojen ad verilir. lalardan ve kimyasal maddelerden baka X nlar, travma gibi fiziksel etkenler ve kzamkk virs gibi baz infeksiyon etkenlerinin de teratojenik etkisi vardr.Bazen teratojenik etken embriyonun lmne, bebein zamanndan nce domasna veya l domasna neden olabilir. Ya da bebek, baz organlar deformasyonlu olarak doar. rnein yark dudak, yark damak, spina bifida (omurga kanalnn bir ksmnn ak kalmas), i kulakta yeterli gelime olmamas gibi durumlar grlebilir. Yeni kan her ila teratojenlik asndan deerlendirilmi olmaldr. Hayvan deneylerinde teratojenik etkisi saptanmam bile olsa yine de yeni kan ilalar gebelere verilmemelidir. Teratojenik etkili maddelere rnekler Tablo III de gsterilmitir. Genellikle mutojen etksi olan bir ilacn karsinojen ve teratojen etkisinin de olabilecei gznnde bulundurulmaldr. - 34 -

TABLO III : Teratojenik Etkili Maddeler Talidomid Antineoplastik ilalar Fenitoin Karbamazepin Projestinler Dietilstilbestrol Tiyore bileikleri nsektisidler Alkol Sigara Mebendazol Kinin Streptomisin Varfarin Penisilamin

2.3. Dayan ks zl k Reaksiyonlar

Kiide bir hastalk hali varsa, ilaca normal kiilerden daha duyarl olur ve istenmeyen reaksiyonlar oluur. Bunlara dayankszlk (ar-duyarlk) reaksiyonlar denir. rnein broniyal astmllar - adrenerjik blokrlere daha duyarldrlar, bronkokonstriksiyon oluur.

2.4. Alerji
laca kar reaksiyonun antijen-antikor birlemesi ve antijen-T lenfositi etkilemesi gibi immnolojik (baklklarla ilgili) mekanizmalara dayanmas durumudur. Antijenler genellikle makromolekll bileiklerdir. Ufak molekll bir ilacn antijen zellii kazanabilmesi iin proteinle kovalent bala balanp byk molekll bir kompleks olmas gerekir. Bu zellii gsteren maddelere hapten (yarm-antijen) ad verilir. Antijen oluumu, lenfositlerin duyarl klnmas, antikor oluumu ve onu izleyen antijen-antikor birlemesi sonucu ilaca kar alerjik reaksiyonlar ortaya kar. Alerjik reaksiyon kiinin ilala ilk temasnda ortaya kmaz. Antikor yaplmas veya dokuda duyarl klnm lenfositlerin olumas iin 10-12 gnlk bir srenin gemesi gerekir. Ayrca alerjik reaksiyonun iddeti ilacn dozuna da bal deildir. la alerjisinde eitli tipte klinik belirtiler grlr. Bu tipler ekil 3.2 de ematik olarak gsterilmitir. la alerjisinde en ciddi durum anaflaktik oktur. Hafif bir fenalk duyumsamadan lme kadar giden, deien iddette reaksiyonlardr. Kan basncnda dme, hipovolemi, bronkospazm, asfiksi, aritmiler, rtiker, anjiyodem, kant olabilir. Tedavisi iin adrenalin, antihistaminikler ve glukokortikoid ilalar verilir.

- 35 -

Anaflaktik ok (sistemik anaflaksi) Lokal anaflaksi Temas dermatiti Serum hastal Lkositlerin immn bozukluu Aplastik anemi Alyuvarlarn immn bozukluu la Alerjisinin Klinik Tipleri Trombositlerin immn bozukluu Ate Fotoalerji Nefropati nterstisyel pnmoni Bronkospazm Anjiyodem rtiker

ekil 3.2: la Alerjisinin Klinik Tipleri.

2.5. diyosenkrazi
lacn yan tesiri daha nce bildirilen gruplardan hibirine sokulamyorsa idiyosenkrazi kabul edilir. Bu reaksiyonlarn nedeni ve yaps bilinmemektedir.

Anaflaktik ok ne demektir? Tedavisi iin hangi ilalar kullanlr?

3. LA BA IMLILI I
Bamllk yapan ilalar santral sinir sisteminde (SSS) nemli psiik stimlasyon veya depresyon olutururlar. Sonuta alglama, miza, mental parametreler, davran ve motor fonksiyonlarda bozukluk yaparlar. Bamllk yapan kimyasal etkenlerin hepsi ila deildir. la olarak kullanlmayan esrar, eroin gibi baz maddeler de bamllk olutururlar. Bamllk neye kar olursa olsun kiiyi tutsak durumuna getirir. Bamll srdrmek, yaamn tek amac olur. laca bamllk iki trl oluur. Psiik bamllk, fiziksel bamllk. Fiziksel bamllk ge-

- 36 -

limise beraberinde psiik bamllk da gelimitir. Ancak baz maddelere kar sadece psiik bamllk geliir, fiziksel bamllk gelimez. Psiik bamllk gelien kiide ila alnamad zaman ruhi huzursuzluk, keyifsizlik ve sinirlilik gibi belirtiler ortaya kar. Fiziksel bamllkta ilacn etkiledii nron sisteminde ilaca kar adaptasyon (uyum) gelimitir. lacn kesilmesi abstinens (yoksunluk) sendromu diye adlandrlan bir hastalk halinin ortaya kmasna neden olur. Bamllk yapan ilalarn nemli ortak zellii pekitirici olmalardr. lacn oluturduu etki ila kullanmay tevik ediyorsa byle bir madde pekitiricidir. Bamllk yapan ilalardan bazlarna kar tolerans geliir. Yani o maddeyi gittike daha yksek dozda almak gerei ortaya kar. rnein morfin bamlsnda nceleri 100-200 mg morfin ile keyif verici, sedatif etki olutuu halde, giderek ayn etkinin olumas iin baml dozu 3-4 g a kadar karabilir. Bir ila ya da maddeye baml olan kiide kiisel ve sosyal zararlar geliir. Kii ruhsal, bedensel ve ekonomik ynden zarara urar. evre ile ilikileri bozulur. Bamllk oluturan maddelerden bir ksm santral sinir sisteminde depresyon, bazlar stimlasyon bazlar da halsinasyonlar oluturur. Halsinojen maddeler alnd zaman kiide zaman ve mekan algs bozulur, dnme gl, duysal ve grsel halsinasyonlar geliir. Bamllk tipleri ekil 3.3 de grlmektedir. Morfin tipi Alkol tipi Barbitrat tipi Bamllk Tipleri Uucu solvent tipi Ttn tipi Amfetamin tipi Kokain tipi Khat tipi Halusinojen (LSD) tipi Esrar (Marihuana) tipi Halsinasyon Santral Sinir Sisteminde Stimlasyon Santral Sinir Sisteminde Depresyon

ekil 3.3: Bamllk tipleri

4. AKUT ZEH RLENME TEDAV S

Gnlk hayatmzda kullandmz eitli kimyasal maddeler ve ilalar akut zehirlenmelere

- 37 -

neden olabilirler. Bu durumda zaman kaybetmeden etkin bir tedavi uygulanmaldr. Genel tedavi ilkeleri sekiz aamada yaplmaktadr. Solunumun srdrlmesi Absorbsiyonun engellenmesi Dolamn srdrlmesi Akut zehirlenme tedavisi Antidotla tedavi Nrolojik belirtilerin kontrol altna alnmas Eliminasyonun hzlandrlmas Arnn kontrol Dier semptomatik ve destekleyici tedaviler.

ekil 3.4: Akut zehirlenmede tedavi ilkeleri

4.1. Solunumun Srdrlmesi

Zehirlenmelerin ounda solunum bozulmutur. El ile ve endotrakeal entbasyon yaplarak en nemli hayati fonksiyon olan solunum srdrlr. Respiratr taklarak mekanik ventilasyon uygulanr. Oksijen verilir. Solunum yollarndaki salglar aspire edilir. Bazen trakeotomi gerekebilir. Bilin kaybolmamsa solunumu uyarmak iin doksapram, niketamid, etamivan gibi ilalar kullanlr. Morfin ve benzeri ilalarla zehirlenmelerde nalokson injeksiyonu solunumu dzeltir.

4.2. Absorbsiyonun Engellenmesi

Azdan alnan zehirler gastrik lavaj (mide ykanmas) veya kusturma ile vcuttan uzaklatrlabilirler. Bu ilem zehir alndktan sonra 1-2 saat iinde yaplrsa absorbsiyon azaltlm olur. Kusturma iin 15-30 ml dozunda ipeka urubu verilir. 15-20 dakika iinde hasta kusar. Kusma olmazsa 0.1 mg/kg dozunda apomorfin s.c. (cilt altna) enjekte edilir. 5 dakika iinde kusma oluur. Ancak u durumlarda kusturma nerilmez: Hasta bilinsizse, konvlsiyonlar varsa, zehirlenme korozif (yakc) zehirlerle veya gazya, benzin gibi solunum yollarna kolaylkla kaabilen maddelerle olmusa ve hastada rme refleksi kaybolmusa. Hasta kusturulduktan sonra kalan zehiri adsorbe ettirmek amacyla bitkisel aktif kmr (charbon vgtale) (20-50 g) bir bardak suda bulama haline getirilerek hastaya verilir. Eer kusturma yaplamazsa gastrik lavaj (mide ykama) yaplr. Cilt altna enjekte edilen ilalarn toksik etkisi ortaya kt zaman veya zehirli hayvan sok-

- 38 -

malarnda absorbsiyonu yavalatmak amacyla etkenin girdii yerde turnike uygulanmaldr.

Az yolu ile olan zehirlenmelerde hangi durumlarda kusturma nerilmez?

4.3. Dola m n Srdrlmesi

Hastada hipotansiyon varsa i.v. infzyon ile fizyolojik svlar verilir. Ayrca noradrenalin, metaraminol, metoksamin, fenilefrin gibi vazokonstriktr ilalardan birisi verilebilir. Dopamin (i.v.) enjeksiyonu, bir taraftan kan basncn artrrken dier yandan bbrek kan akmnda artma yapar. Bu nedenle nceki ilalardan daha yararl olur. Eer hastada aritmi varsa EKG ile izlenmeli ve antiaritmik ilalarla kontrol altna alnmaldr.

Akut zehirlenmelerde hipotansiyon olumusa hangi tedaviler uygulanr?

4.4. Antidotla Tedavi

Zehirli maddenin tehisi yaplabilmise ve spesifik antidotu varsa en uygun tedavi, antidot ile yaplr. rnein ar metal zehirlenmelerinde dimerkaprol (BAL) kullanlr. Fakat her maddenin antidotu yoktur. Baz maddelerin antidotlar Tablo IV'de gsterilmitir.

4.5. Nrolojik Belirtilerin Kontrol Alt na Al nmas

Hastada konvlsiyonlar grlyorsa diazepam veya ksa etki sreli barbitratlar i.v.yolla enjekte edilir. Hipoksi, hiperkapni, hipoglisemi veya hipotansiyon nedeniyle serebral dem (beyin demi) ve intrakranyal basnta artma geliebilir. Bunun tedavisi iin mannitol veya dekstrozun hipertonik solsyonlar i.v. infzyon suretiyle verilir. Daha sonra deksametazon gibi kortikosteroidler i.v. enjekte edilir.

- 39 -

TABLO IV : Zehirlenme Etkenleri ve Antidotlar Zehirlenme Etkeni: Narkotik analjezikler Atropin Histamin Trisiklik antidepresanlar Konvlsiyon yapc maddeler Vazokonstriktr ilalar zoniazid (INH) Fenotiazinler Hg, As, Bi, Cd, Cr, Au, Sb Kurun Demir bileikleri Bakr Heparin Siyanrler ve Na-nitroprusiyat Asetaminofen Nitritler Katyonik deterjan Fenol BaCl2 AgNO3 yot, tentrdiyot Formaldehid Antidotu : Nalokson Fizostigmin Antihistaminikler Fizostigmin Diazepam, barbitratlar Nitritler ve dier vazodilatrler Piridoksin Santral etkili antikolinerjikler Dimerkaprol, yumurta ak, st. Dimerkaprol (BAL) Kalsiyum disodyum EDTA, penisilamin, dimerkaprol Desferrioksamin, NaHCO3 Penisilamin, trientin dihidroklorr Protamin slfat Nitritler, hidroksikobalamin N-asetilsistein Metilen mavisi Sabunlu su Zeytinya Mg SO4 (% 5) Yemek tuzu Niasta Amonyakl su

4.6. Eliminasyonun H zland r lmas

lalarn eliminasyonu metabolizma ve itrah ile olur. Zehirlenmelerde zehirin atlmn be ekilde hzlandrmak olanakldr. Bbreklerden itrahn artrmak: Zorlu direz yaplarak idrar akmnn artmas salanabilir. Zorlu direz iin fizyolojik svlar i.v. infzyonla verilir Ayn zamanda furosemid (Lasix) gibi gl bir diretik uygulanr. Ayrca idrar pH s deitirilerek ilacn bbrek tblleri iinden geerken iyonizasyonlar artrlarak reabsorbsiyonlar azaltlabilir.

- 40 -

Hemodiyaliz (suni bbrek) : Bir artere yerletirilen kateterle vcut dna karlan kann, suni bbrek cihazndan geirilip, bir venadan tekrar vcuda dndrlmesi eklinde uygulanr. Periton diyalizi: Diyaliz kateteri aracl ile periton boluuna fizyolojik bir sv verilerek periton boluunun ykanmas salanr. Periton boluunun eperini oluturan serozal yzeylerin kapilleri iinden geen kandaki ilalar, fizyolojik svya pasif difzyonla geerek vcuttan uzaklatrlm olurlar. Bu uygulamada infeksiyon riski olduundan diyaliz svsna uygun antibiyotikler katlr. Hemoperfzyon: Hasta heparinlendikten sonra arterden bir boru sistemi iine sevkedilen kan, reine veya aktif kmr tozu ile dolu bir kartudan geirilerek bir venadan tekrar dolama dndrlr. Kan Deitirme: Genellikle yeni doandaki zehirlenmelerde uygulanan bir yntemdir. Kan deitirme yerine plazmaferezis (plazma deitirme) yntemi de uygulanabilir.

4.7. A r n n Kontrol
Korozif maddeler sindirim kanalnda iddetli arya neden olur. Analjezik ilalarla ar kontrol altna alnmaldr.

4.8. Di er Semptomatik ve Destekleyici Tedaviler

Asid-baz dengesinin dzeltilmesi iin i.v.yolla uygun svlar verilir. Hipoglisemi durumunda %50' lik dekstroz solsyonu i.v. uygulanr. ocuklara %25'lik dekstroz i.v. enjekte edilir.Beyin deminin nlenmesi iin mannitol veya dekstrozun hipertonik solsyonlar i.v. infzyonla uygulanr. Ayrca deksametazon gibi bir kortikosteroid i.v. enjekte edilir.

Dimerkaprol hangi zehirlenmelerde antidot olarak kullanlr?

- 41 -

zet
lalarn toksik etkileri be grupta incelenebilir. 1. Yaln toksik etkiler 2. zel toksik etkiler 3. Dayankszlk reaksiyonlar 4. Alerji 5. diyosenkrazi. Bu toksik tesirlerin zellikleri bilinmeli ve ilalar kullanlrken nlem alnmal, hasta uyarlmal ve gerekirse tedavileri yaplmaldr. Baz ilalar ve ila olmayan baz kimyasal maddeler santral sinir sisteminde psiik stimlasyon veya depresyon olutururlar ve bamlla neden olurlar. Bu maddeleri, kullananlarda kiisel ve sosyal zararlar geliir. Gnlk yaantmzda kullandmz kimyasal maddeler ve ilalar, yksek dozda alndklarnda akut zehirlenmelere neden olabilirler. Bu durumlarda en ksa zamanda tedaviye balanmaldr. Akut zehirlenmelerde u ilkeler uygulanmaldr; Solunumun srdrlmesi, absorbsiyonun engellenmesi, dolamn srdrlmesi, antidotla tedavi, nrolojik belirtilerin kontrol altna alnmas, eliminasyonun hzlandrlmas, arnn kontrol, dier semptomatik ve destekleyici tedaviler.

Deerlendirme Sorular
1. lalarn veya radyasyonun hcre ekirdeinde DNA molekllerinde oluturduu kalc yap deiikliklerine ne ad verilir? A) Mutasyon D) diyosenkrazi B) Bamllk E) Alerji C) Teratojen

2. Aadakilerden hangisi kanserojenik deildir? A) Aflatoksin D) Metoksalen B) Alkil nitrozaminler E) Ttn duman C) A-vitamini

3. Hangisi teratojenik etkili deildir? A) Antineoplastik ilalar D) Streptomisin B) Dietilstilbestrol E) Asetaminofen C) Alkol

- 42 -

4. la alerjisinde en tehlikeli klinik durum hangisidir? A) Temas dermatiti D) Lokal anaflaksi B) Anaflaktik ok E) rtiker C) Fotoalerji

5. Hangisi santral sinir sisteminde depresyon oluturan bir bamllk tipidir? A) Esrar tipi D) Morfin tipi B) Kokain tipi E) Ttn tipi C) Amfetamin tipi

6. Dimerkaprol hangi madde ile zehirlenme tedavisinde kullanlmaz? A) Bizmut D) Heparin B) Civa E) Kadmiyum C) Arsenik

7. Akut zehirlenmelerde solunumun srdrlmesi iin hangisi yaplmaz? A) Respiratr taklabilir D) Morfin verilebilir B) Oksijen verilebilir E) Nalokson verilebilir. C) Niketamid verilebilir

- 43 -

NTE Otonom Sinir Sistemi lalar

Amalar
Bu niteyi altktan sonra;

Otonom sinir sisteminin fonksiyonlarn, Bu fonksiyonlar taklid eden ilalarn etkilerini, Bu fonksiyonlar nleyen ilalarn etkilerini, Bu ilalarn tedavide kullanmlarn ve yan tesirlerini renmi olacaksnz.

indekiler Giri
Sempatomimetik (Adrenerjik) ilalar Sempatolitik ilalar Parasempatomimetik (Kolinerjik) lalar Parasempatolitik (Antikolinerjik) lalar Otonom Gangliyonlar Etkileyen lalar zet Deerlendirme Sorular

neriler

Otonom sinir sistemi ilalarnn iyi renilmesi, kardiyovaskler sistem ilalar ve solunum sistemi ilalar gibi konularn iyi anlalmasna yardmc olacaktr. Lise yllarndaki Biyoloji, Fizyoloji ve Farmakoloji bilgilerinizi anmsaynz. Deerlendirme sorularn kendi banza yantlamaya alnz.

1. G R
Vcut fonksiyonlarn dzenleyen ve kontrol eden temel sistemler, sinir sistemi ve endokrin sistemdir. Bu iki sistemin temel fark, bilginin iletilmesi eklindedir. Endokrin sistemde iletim, esas olarak kanda oluan kimyasal maddelerle olur. Oysa sinir sisteminde sinir lifleri boyunca bir elektriksel iletim sz konusudur. Ancak sinir hcreleri arasnda da iletim baz kimyasal araclarla salanr. Bu kimyasal iletimi, sinir ularndan ok kk miktarlarda salverilen transmiter veya "nromediyatr" denen maddeler yapar. Salverilen kimyasal arac sinaps araln geer ve zel reseptrler zerine balanarak postsinaptik (sinaps sonras) hcreyi etkiler. Sinir sistemi iki byk fonksiyonel alt gruba ayrlabilir. Otonom sistem: Aktivitesi bilin kontrol altnda deildir. rnein i organlarn fonksiyonlar (Kalp at, sindirim, dolam, boaltm gibi). Somatik Sistem: Fonksiyonlar bilin kontrol altndadr. rnein izgili kaslarn hareketleri. Otonom sinir sistemi ilalar ya otonom sinir sisteminin kendisini veya otonom sinir sistemi tarafndan kontrol edilen hcreler zerindeki reseptrleri etkiler. Otonom sinir sistemi de iki alt gruba ayrlabilir.

Sempatik Sistem Parasempatik Sistem

Her iki sistem de kalp, solunum yolu dz kaslar, gzbebei ve mesane gibi yaplar kontrol eder. Sempatik sistem, ayrca birok damar dz kas, dalak ve tkrk bezlerini de ynetir. Normal artlar altnda kalp, gz, sindirim kanal, mesane, bronlar ve tkrk bezleri parasempatik sistemin kontrol altndadr. Oysa, kan damarlar daha ok sempatik sistemin ynetimindedir. Sinir ucu ile kontrol edilen organ hcresi arasnda (nroefektr kavak) iletimi salayan kimyasal arac, sempatik sistemde noradrenalin; parasempatik sistemde ise asetilkolin (ACh) dir. O nedenle sempatik sisteme adrenerjik sistem, parasempatik sisteme de kolinerjik sistem denir. Bu kimyasal araclar, kendilerine zg reseptrleri aktive ederek etkilerini gsterirler. Bu reseptrler de adrenerjik veya kolinerjik reseptrler adn alr. Adrenerjik reseptrler fonksiyonlar bakmndan alfa ve beta olarak ikiye ayrlabilir. Kolinerjik reseptrler de nikotinik ve muskarinik reseptrler olarak gruplandrlabilir. Ancak kolinerjik sistemde sinir ucunun etkiledii efektr hcredeki reseptrler, genellikle muskarinik tiptedir. Sempatik ve parasempatik sistemin ortak bir zellikleri de santral sinir sistemi dnda

- 45 -

gangliyonlarnn bulunmasdr. Buna otonom gangliyon denir.

Otonom sinir sisteminde bildiiniz reseptr tipleri nelerdir?

Otonom uyarlarn deiik organlardaki etkileri: Kalp: Sempatik uyarm (stimlasyon) kalbin at saysn ve kaslma gcn artrr. Parasempatik stimlasyon kalbin at saysn azaltr, ancak kaslma gc zerine pek fazla etki gstermez. Damarlar: Sempatik alfa reseptrlerin aktivasyonu arterler, arteriyoller ve venleri kasar; beta reseptrlerin aktivasyonu ise iskelet kas arterlerini geniletir. Parasempatik stimlasyon kan damarlar zerine pek etkili deildir, nk kan damarlarnda pek kolinerjik etkinlik kontrol sz konusu deildir. Sindirim Kanal: Sempatik stimlasyon sindirim kanal aktivitesini azaltr, parasempatik stimlasyon ise artrr. Gz: Sempatik stimlasyon gzbebeini geniletir (midriyazis), parasempatik stimlasyon ise daraltr (miyozis). Solunum Sistemi: Solunum yolu dz kaslarn sempatik stimlasyon gevetir, parasempatik stimlasyon ise kasar. Otonom sinir sistemi ilalar sempatik ve parasempatik sistemi direkt veya indirekt yolla etkiler.

Sempatik sistemin kardiyovaskler sistem zerine etkileri nasldr?

2. SEMPATOM MET K (ADRENERJ K) LALAR

Bu ilalar sempatik sinir sisteminin etkilerini taklid ederler ve balca 2 grup altnda toplanabilirler: - Katekolaminler: Adrenalin, noradrenalin, izoprenalin (izoproterenol) ve dopamin bu gruptadr. zoprenalin dndakiler vcutta sentez edilebilir. - Katekolamin olmayan sempatomimetik ilalar

- 46 -

2.1. Katekolaminler Adrenalin : Bu grup, ilalarn prototipidir. Hem alfa, hem de beta reseptrleri etkiler.Ancak bu etkiler konsantrasyona da bamldr. Dk konsantrasyonlarda beta, yksek konsantrasyonlarda alfa etki stndr. Dk dozlarda damar dz kaslarndaki beta reseptrleri etkileyerek damarlar geniletir (vazodilatasyon) ve kan basncn drr. Yksek dozlarda alfa reseptrleri etkileyerek damarlar daraltr (vazokonstriksiyon). Kalbin kaslma gcn ve at hzn artrr. Dolaysyla kan basnc ykselir. Kan basnc ykselmesine bal olarak gelien refleks cevap sonucu kalbin at says azalr. Sindirim sistemindeki ve mesanedeki cidar kaslar gevetir, sfinkterleri kasar, uterustaki kaslmalar azaltr ve solunum yolu dz kaslarn gevetir. Vcudun oksijen harcamasn artrr. Karacier ve izgili kaslarda glukoz ve laktat retimini hzlandrr. Endikasyonlar:

Bronkospazm tedavisi Hipersensitivite reaksiyonlar, zellikle anaflaktik ok, Lokal anesteziklerin etki sresini uzatmak Kronik ak al glokom tedavisi Kalp durmas durumlarnda kalbin aktivitesini dzeltmek.

Adrenalinin eitli dz kaslar zerine etkilerini ve bunun sonucunda ne gibi kullanm alanlar olduunu dnn.

Noradrenalin (Levophed) : Sadece alfa adrenerjik reseptrler zerine etkilidir. Damar dz kaslarn kasar, kan basncn ykseltir, bunun sonucunda refleks cevaba bal olarak kalbin at says azalr. Noradrenalin anestezi srasnda gelien hipotansiyon durumlarnda kullanlr. Adrenalin ve noradrenalin az yolundan kullanlmaz. Genellikle parenteral yolla uygulanr. Cilt altndan emilimi yavatr, Adrenalin genellikle s.c., noradrenalin ise i.v. yolla uygulanr. .v. uygulama ok dikkatli yaplmaldr, nk kalpte fibrilasyon geliebilir. Karacierde paralanr ve paralanma rnleri idrarla atlrlar.

- 47 -

Adrenalin ve noradrenalinin istenmeyen etkileri:

Huzursuzluk, Baars, Beyin kanamas, Kalpte ritm bozukluklar (zellikle digital ve baz anestezik ilalarla birlikte kullanldnda),

Dolaan plazma hacmi ve doku perfzyonunda azalma. Sadece beta reseptrleri etkiler. Vazodilatasyon yapar, kan basncn

zoprenalin:

drr. Kalbin kaslma gcn, at hzn ve kalp debisini artrr. Solunum yollar ve sindirim kanal dz kaslarn gevetir. Oral yolla kullanlmaz. Parenteral veya inhalasyon yoluyla kalbi uyarc ve bron geniletici olarak kullanlr. Bron geniletici etkisine zamanla tolerans geliir.stenmeyen etkileri adrenalininkilere benzer. Dopamin (Giludop): Vcutta adrenalin ve noradrenalin biyosentezi srasnda ara rn olarak oluur. Kalbin kaslma gcn artrr. Dk dozlarda bbrek ve i organlarn damarlarn geniletir, yksek dozlarda daraltr. .v. infzyon eklinde uygulanr. Kardiyojenik ok, septik ok ve baz kalp yetmezliklerinin tedavisinde kullanlr. Ar dozlarda sempatomimetik etkiler, anginal ar, aritmi, bulant ve hipertansiyon yapabilir. Dobutamin (Dobutrex): Daha ok kalbin kaslma gcn ve at hzn artrr. Oral yolla emilmez. i.v. verildiinde etkisi ksa srer. Konjestif kalp yetmezlii tedavisinde kullanlabilir. Ancak atriyal fibrilasyon yapabilecei unutulmamaldr. Dopamin gibi kullanlr.

2.2. Katekolamin Olmayan Sempatomimetik lalar

2.2.1. Alfa Reseptrleri Etkileyenler Efedrin: Etkileri ve yan tesirleri adrenalininkilere benzer. Bron geniletici, nazal dekonjestan olarak, gece iemelerine kar ve kiide uyanklk hali oluturmak iin kullanlr. Kardiyovaskler hastal olanlarda ve hipertiroidililerde dikkatli kullanlmaldr. nk kalbi uyarc etkisi vardr. Bu gruptaki dier ilalar unlardr: Fenilefrin (Fenilefrin) Metaraminol (Araminum)

- 48 -

Metoksamin (Vasoxyl) Etilefrin (Effortil) Norfenefrin (Novadral) Heptaminol (Cotesor) Hepsi antihipotansif olarak kullanlr. Bu grup ilalardan bazlar nazal dekonjestan olarak kullanlr. Bunlar burun mukozasndaki arteriyolleri daraltr ve burundaki ikinlii gidererek, burun tkankln geirir. Genelde burun damlas veya aerosol eklinde kullanlr. Ancak mukozalardan emilerek sistemik sempatomimetik yan tesirler olutururlar. Dier bir sakncas da ilalarn etkisi getikten sonra tekrar konjestiyon olumasdr. En ok kullanlanlar unlardr: Nafazolin (Pervil) Tetrahidrazolin (Tyzine) Ksilometazolin (Otrivin) Oksimetazolin (Afrin)

2.2.2. Beta Reseptrleri Etkileyenler Bazlarnn bronkodilatr etkileri belirgindir. Bunlar daha ok broniyal astma ve bronkospazm tedavisinde kullanlr. Ancak kardiyovaskler hastal olanlarda ve hipertiroidililerde ok dikkatli olmak gerekir. En ok kullanlanlar: Orsiprenalin (Alupent) Salbutamol (Ventolin) Terbutalin (Bricanyl) Bazlarnn uterus gevetici etkileri daha belirgindir. rnein Ritodrin (Pre-par) erkendoumu durdurmak iin parenteral veya oral yolla kullanlmaktadr. Bazlar da vazodilatr olarak kullanlr. rnein Nilidrin (Dilatol).

- 49 -

3. SEMPATOL T K LALAR
Sempatik sinir sisteminin uyarlmasyla oluan etkileri ortadan kaldrr veya engellerler. Bunlar da etkiledikleri reseptr tipine ve etki gsterdikleri yere gre 3 grup altnda toplanabilirler.

3.1. Alfa Adrenerjik Reseptr Blokrleri

En nemli etkileri damar dz kaslarn gevetmeleri ve buna bal olarak kan basncn drmeleridir. Yan tesir olarak ortostatik (postral) hipotansiyon (yatar veya oturur durumda iken birdenbire ayaa kalknca kan basncnn birden dmesi) olutururlar. Refleks yolla taikardi yaparlar. Zamanla vcutta su ve tuz tutulmasna yol aarak dolaan kan hacmini artrrlar. Bylece hipotansif etkilerine kar tolerans geliebilir.En ok kullanlanlar, Fenoksibenzamin (Dibenzyline) Fentolamin (Regitin) Prazosin (Minipress): Bugn antihipertansif amala kullanlmaktadr. Ergot (avdar Mahmuzu) Alkaloidleri: Alfa reseptrler zerine parsiyel agonist tipte etki gsterirler (Ortamda agonist yokken agonist gibi, agonist varken antagonist gibi davranrlar). Bu etki yannda direkt etkileriyle de damarlar bzebilirler. Bunlardan en ok kullanlanlar aadakilerdir. Ergotamin Tartrat (Cafergot): Migren tedavisinde kullanlr. Metizerjid (Deseril): Migrende profilaktik olarak kullanlr. Ergonovin Maleat (Methergin): Adrenerjik bloke edici etki ok azdr ve kuvvetli oksitosik etki yapar (uterus dz kasn kasar). Doum sonu kanamalar azaltmak iin kullanlr. Yan Tesirleri: Bulant, kusma ve damarlarda kuvvetli vazokonstriksiyon yaptklarndan ekstremite ularnda gangrene yol aabilirler.

- 50 -

3.2. Beta Adrenerjik reseptrleri Bloke Edenler

3.2.1. Farmakolojik Etkileri

Kalbin at hzn ve kaslma gcn azaltrlar. Koroner kan akmn ve kalbin oksijen tketimini azaltrlar. Kan basncn drrler.

Solunum yolu dz kaslarn kasarlar. Karbonhidrat ve ya metabolizmasn etkilerler.

3.2.2. Tedavide kullan l lar

Hipertansiyon tedavisi, Angina pektoris nbetlerini nleme Baz aritmilerin tedavisi Myokard infarkts tedavisi Hipertiroidi ve anksiyete (endie, korku, kuruntu durumu) durumlarnda kalp atm hzn azaltr.

Migren profilaksisi

3.2.3. Yan Etkileri

Kalp yetmezliine eilimi artrrlar. la birdenbire kesilmemelidir. Angina, aritmi ve myokard infarkts riski artar. Astmallarda ve akcier hastal olanlarda bronkospazma yol aabilirler. nslinin hipoglisemik etkisini glendirir ve tedavi gren diyabetlilerde hipoglisemi geliebilir.

Alerjik cilt dknts ve ila atei yapabilirler. Uzun sreli kullanmlar, yorgunluk, depresyon, psikolojik ve seksel bozukluklara yol aabilirler.

- 51 -

En ok kullanlan beta blokrler:

Propranolol (Dideral) Oksprenolol (Trasicor) Pindolol (Visken) Nadolol (Betadol) Atenolol (Tensinor) Metoprolol (Beloc, Lopresor) Asebutolol (Prent) Labetolol (Trandate): Bu ila beta reseptrler yannda alfa reseptrleri de bloke eder.

3.3. Adrenerjik Nron Blokrleri

Adrenerjik sinir ularndaki aktiviteyi inhibe ederler ve daha ok hipertansiyon tedavisinde kullanlrlar. Bu yzden antihipertansif ilalar arasnda incelenecektir.

4. PARASEMPATOM MET K (KOL NERJ K) ETK L LALAR 4.1. Parasempatomimetikler

4.1.1. Farmakolojik Etkileri

Kalbin kaslma gcn azaltrlar Kalbin at hzn azaltrlar Vazodilatasyon yaparlar Kan basncn drrler. Sindirim kanal salglarn ve hareketlerini artrrlar. Uterus, reter, mesane ve solunum yolu dz kaslarn kasarlar. Ter, tkrk ve gzya salglarn artrrlar. Gzbebeinin bzlmesine (myozis) neden olurlar. - 52 -

4.1.2. Bu Etkileriyle lgili Olarak En ok Kullan ld Yerler

Gastrointestinal kanal ve mesane tonusunu (gcn) artrmak iin, Glokom tedavisi, Baz kas gevetici ilalarn etkisini sona erdirmek, Atropin, trisiklik antidepresanlar ve antikolinerjik ila zehirlenmeleri Myastenia gravis tedavisi.

4.1.3. Yan Etkileri

Bulant, kusma, karn ars, diyare (ishal), ar terleme, burun akmas, grme bozukluu, solunum gl.

4.1.4. Kontrendikasyonlar (Kullan lmamas Gereken Durumlar)

Gastrointestinal kanal ve riner sistemdeki mekanik tkanklklar. Hipertiroidizm Broniyal astma Peptik lser Koroner kalp hastalklar.

4.1.5. Bu Gruptaki nemli la rnekleri

Asetil Kolin: Etkisi ok ksa srdnden ila olarak pek kullanlmaz. Karbakol (Doryl) Betanekol (Urecholine) Pilokarpin (Pilocarsol) Aseklidin (Glaucostat)

- 53 -

4.2. Antikolinesteraz lalar

Vcutta kolinerjik sinir ucundan salverilen asetilkolinin metabolize olmasn nleyen ve bylece asetilkolinin etkisini artran ilalardr. Onlar da parasempatomimetik etki gsterirler ve ayn amalarla kullanlrlar. En ok kullanlanlar unlardr:

Fizostigmin Neostigmin (Prostigmine) Piridostigmin (Mestinon) Edrofonyum (Tensilon)

Bu grup ilalardan bazlar (Organofosfatl insektisidler) bcek ldrc (insektisid) olarak tarm zararllarna kar kullanlr. (Baz durumlarda da kimyasal sava arac olarak kullanlmaktadr). Sklkla zehirlenmelere yol aabilirler. Zehirlenme belirtileri az nce sz edilen parasempatomimetik etkilerin artmas eklinde grlebilir. rnein; tkrk, bron ve burun salglarnda artma, myozis, bulant, kusma, diyare, idrar tutamama, bronkospazm, nefes darl, bradikardi (kalp at saysnda azalma), hipotansiyon, izgili kaslarda seyirmeler ve istem d hareketler, gszlk, bilin bulankl, konuma gl ve konvlsiyonlar geliebilir. Tedavisi iin nce 2-4 mg i.v. veya i.m. atropin verilir. 3-10 dakikada bir 2 mg atropin dozu tekrarlanr ve tedaviye atropin zehirlenme belirtileri ortaya kncaya kadar devam edilir. Bu tedaviye ilaveten Obidoksim ve Pralidoksim (PAM) gibi kolinesteraz enzimini reaktive eden ilalar da verilir. Ancak bu son sylenen ilalar Trkiye'de henz pazarlanmamtr.

5. PARASEMPATOL T K (ANT KOL NERJ K) LALAR 5.1. Farmakolojik Etkileri

Kalbin at hzn artrrlar (taikardi) Kan basncn pek fazla etkilemezler Sindirim kanal, mesane ve reter dz kaslarn gevetirler. Eer bu yaplarda spazm varsa etkileri daha belirgin olur (spazmolitik veya antispazmodik etki).

Gzbebeini geniletirler (midriyazis)

- 54 -

Tkrk, gzya, ter, solunum yollar ve sindirim salglarn azaltrlar. Bron geniletici etki gsterirler (bronkodilatr)

5.2. Tedavide Kullan ld Yerler

Gz muayenelerinde midriyazis oluturmak iin, Solunum yolu salglarn azaltmak iin (anesteziden nce), Myokard infarktsnden sonra gelien baz aritmilerin tedavisi, Tat tutmasna (hareket hastal) kar, Peptik lserde, Diyare ve karn kramplar, Gece iemelerine (enrezis nokturna) kar, Mantar ve kolinerjik ilalarla olan zehirlenmelerin tedavisi.

5.3. Yan Etkileri ve Uyar lar

Taikardi Midriyazis ve ktan rahatsz olma Az, boaz kuruluu Ciltte kzarklk, vcut scaklnda artma Glokomlu ve prostat hipertrofisi olanlarda kullanlmamaldr.

5.4. En ok Kullan lan lalar

Atropin (Neospasm, Atropin): Az nce saylan btn etkileri gsterir ve en ok kullanlan ilalardan biridir. Zehirlenmelerinde spesifik antidot olarak Fizostigmin kullanlr. Skopolamin (Antinozan) : Tat tutmalarnda tercih edilir. Oksifensiklimin (Daricon) Adifenin (Spasmo-panalgine)

- 55 -

Hyosin-N-Butil Bromr (Buscopan) Fenpiverinyum Bromr (Baralgin) Propantelin (Bantinova) Pipenzolat (Piptal) Tropenzilin (Palerol) Klinidinyum Bromr (Librax) Pirenzepin (Gastrozepin) Spazmolitik olarak kullanlrlar.

6. OTONOM GANGL YONLARI ETK LEYEN LALAR 6.1. Nikotin

Santral sinir sistemini uyarr. Dk dozlarda tremorlar (titreme), yksek dozlarda konvlsiyonlar grlr. Solunumu uyarr, yksek dozlarda deprese eder. Taikardi, kan basncnda ykselme, baz damar yataklarnda daralma, barsak hareketlerinde artma yapar. Tkrk ve solunum salglarn nce artrr, sonra azaltr. Nikotin cilt, solunum yolu ve az mukozasndan kolayca emilerek kana geer. Karacier, bbrek ve akcierlerde paralanr. Paralanma rnleri bbrekler araclyla atlr. Plasentadan ftal dolama ve emzikli kadnlarda st iine nemli miktarlarda geer. Nikotin; teraptik amala kullanlmaz. Ttn iinde nemli miktarda bulunmas nedeniyle etkileri halk sal asndan nemli olmaktadr. Kronik toksik etkileri arasnda kalp-damar sistemi hastalklar, solunum yollar hastalklar ve kanser bulunmaktadr. Nikotinin insektisid (bcek ldrc) etkisi bulunmaktadr.

6.2. Heksametonyum ve Trimetafan Kamsilat (Arfonad)

Otonom gangliyonlar bloke ederler. Hipertansif kriz tedavisinde ve kontroll hipotansiyon oluturmak, ayrca cerrahide kanamalar azaltmak iin kullanlr. Konjestif kalp yetmezlii srasnda gelien akcier demini de azaltabilir.

- 56 -

zet
Otonom sinir sistemi ilalar sempatik ve parasempatik sistemin fonksiyonlarn etkilerler. Sempatomimetikler, sempatik sinir sisteminin uyarlmasyla oluan etkileri gsterir, sempatolitikler ise bu fonksiyonlar inhibe eder. Parasempatomimetikler, parasempatik sinir sisteminin uyarlmasyla oluan etkiler gsterir, parasempatolitikler ise bu etkileri ortadan kaldrr.

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi adrenalin'in etkisi deildir? A) Taikardi D) Sfinkterlerin kaslmas B) Hipertansiyon C) Bronkokonstriksiyon

E) Mesane dz kasnda geveme

2. Septik ok tedavisinde aadakilerden hangisi kullanlmaldr? A) Adrenalin D) Dopamin B) Noradrenalin E) Asetilkolin C) zoprenalin

3. Aadakilerden hangisi migren tedavisinde kullanlr? A) Fenoksibenzamin D) Dobutamin B) Prazosin E) Ergotamin tartrat C) Ergonovin maleat

4. Aadakilerden hangisi beta blokrlerin kullanm alan deildir? A) Broniyal astma D) Aritmi tedavisi B)Hipertansiyon tedavisi E) Migren profilaksisi C) Angina pektoris

5. Aadakilerden hangisi karbakol'un yan etkisi deildir? A) Ar terleme D) Grme bozukluu B) Kabzlk E) Karn ars C) Solunum gl

6. Fizostigmin zehirlenmesinde aadakilerden hangisi kullanlr? A) Pilokarpin D) Edrofonyum B) Atropin E) Betanekol C) Piridostigmin

7. Aadakilerden hangisi atropinin kullanm alan deildir? A) Mantar zehirlenmeleri D) Diyare B) Hareket hastal C) Glokom

E) Enrezis nokturna tedavisi

- 57 -

NTE Kardiyovaskler Sistem ilalar

Amalar
Bu niteyi altktan sonra, Kalp-damar sistemi bozukluklarndan kaynaklanan hastalklar, Bu hastalklarn tedavisinde kullanlan balca ilalar, Bu ilalarn etki mekanizmalar ve yan etkilerini renmi olacaksnz.

indekiler

Giri Konjestif Kalp Yetmezlii Tedavisinde Kullanlan lalar Aritmi Tedavisinde Kullanlan lalar Angina Pektoris Tedavisinde Kullanlan lalar Periferik Vazodilatrler Antihipertansif lalar Hipolipidemik lalar Antikoaglan lalar Antitrombotik ve Trombolitik lalar Demir Eksiklii Anemisinde Kullanlan lalar Megaloblastik Anemilerin Tedavisinde Kullanlan lalar zet Deerlendirme Sorular

neriler

Lise yllarndaki Biyoloji, Fizyoloji ve Farmakoloji bilgilerinizi anmsaynz. Deerlendirme sorularn yantlamaya alnz.

1. G R
Bu blmdeki ilalar kalp ve damar sisteminin fonksiyonlarn etkilediinden genelde otonom sinir sistemi zerine de etki gsterebilen ilalardr. O nedenle otonom sinir sistemi ve kardiyovaskler sistemin fizyolojisi ve farmakolojisinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Phtlama bozukluklar ve anemiler de kardiyovaskler sistemi ilgilendirdiinden bu nite iine alnmtr.

2.

KONJEST F KALP YETMEZL TEDAV S NDE KULLANILAN LALAR

2.1. Kalp Glikozidleri

Konjestif kalp yetmezlii tedavisinde kullanlan bitkisel kaynakl ilalardr.Baz kara kurbaalarnn derisinde de kardiyoaktif maddeler bulunur. Bu grup ilalara kardiyotonik glikozid, kardiyoaktif heterozid, veya digitalis (dijital) ad da verilmektedir.Balca kalp glikozidleri Digitoksin, Digoksin, Lanatosid C ve Uvabaindir.

2.1.1. Farmakolojik Etkileri En nemli farmakolojik etkileri kalp kasnn kaslma gcn artrmalardr. Kalbin dier elektrofizyolojik zelliklerini de (otomatisite, iletim, refrakter periyod gibi) etkilemektedirler. Ayrca damar yataklar, sinir dokusu ve dier dokularda da etkileri vardr. Kalpte vagal etki ile sins dmn deprese eder ve konjestif kalp yetmezlii olan hastalarda kalbin at hzn azaltrlar. Oysa yksek dozlar taikardi yapar. Kalp debisini ve at hacmini artrrlar. Kalp yetmezlii srasnda bym olan kalbi kltrler. Bbrek kan akmn artrr ve diretik (idrar sktrc) etki gsterirler. Yetmezlik srasnda vcutta oluan dem zamanla zlr. Sins dm dnda kalbin her yerinde (zellikle ventrikllerde) impuls (uyar) karabilen noktalar uyarrlar. EKG de P-R araln uzatr, Q-T araln ksaltr, ST segmentini ktrr ve T dalgasn deprese ederler. Damar dz kaslarn kasar ve kan basncn (i.v. verilileri srasnda) ykseltirler. Bu ilalarn en nemli sakncalar gvenlik aralklarnn dar olmasdr. Yani tedavi edici dozlar ve toksik dozlar arasndaki aralk ok dardr. Minimal etkin dozun 5-10 kat letal (ldrc) doz olabilir. Tedavi srasnda bile zaman zaman zehirlenme belirtileri ortaya kabilir. Zehirlenme belirtileri zaman zaman konjestif kalp yetmezlii belirtileriyle - 59 -

kartrlabilir. EKG hastann dijital aldn gsterir. Ancak toksisitenin (zehirlenmenin) saptanmasnda kullanlamaz. pheli durumlarda, plazmada digital gilikozidlerinin dzeyi llmelidir. Vcutta K+ kaybna yol aan durumlar toksisiteyi kolaylatrr:

Vcutta K+ kayb yapan diretiklerin (tiazidler, furosemid v.b. gibi) kullanlmas Uzun sreli kortikosteroid uygulanmas iddetli kusma ve diyare

Ayrca bbrek fonksiyonlarnn azalmas ve hipotiroidizm gibi durumlarda ilacn vcuttan atlmas gecikir. Bu durum da zehirlenme belirtilerine neden olabilir. Digoksin'in plazma konsantrasyonu 2 ng/ml, digitoksininki ise 35 ng/ml in stne ktnda toksisite belirtileri ortaya kar ve ilac hemen kesmek gerekir.

2.1.2. Zehirlenme Belirtileri

tahszlk, bulant, kusma (bu belirtiler ila parenteral yolla verildiinde de ortaya kabilir)

Baars, yorgunluk, keyifsizlik, psikolojik belirtiler, arlar ve deliryum (lgnlk)

Grme bozukluklar ve cisimlerin etrafnda sar, yeil hareler grme. Nadiren jinekomasti (memelerde byme). nk bu ilalarn kimyasal yaplar steroid yapl seks hormonlarnn kimyasal yaplarna benzemektedir.

Kalple ilgili belirtiler (Belirgin bradikardi, atriyoventrikler blok, aritmiler, atriyal ve ventrikler taikardi).

2.1.3. Zehirlenmelerin Tedavisi

la kesilir, diretik kullanlyorsa o da kesilir. Eer hipokalemi (Kan K+ dzeyinde azalma) varsa yava i.v. infzyonla veya oral yolla potasyum verilir. A.V. (atriyoventrikler) blok varsa veya plazma K+ dzeyi yksekse potasyum verilmez.

Hipokalemi ile birlikte hipomagnezemi de olabilir. Byle durumda gerekirse

- 60 -

Mg++'da verilebilir.

Aritmiler iin fenitoin, lidokain, prokain veya propranolol verilebilir. Bradikardi ve A-V blok varsa atropin verilebilir. la azdan alnmsa emilimi engellemek iin azdan aktif kmr veya ko-

lestiramin verilebilir. Digitoksin zehirlenmesinde ilacn enterohepatik dolanma (sirklasyon) girmesi nedeniyle bu yntem etkili olabilir.

Zehirlenme hayat tehdit edecek kadar iddetli ise saflatrlm zgl-dijital an-

tikorlar (Digibind, Digitalis-Antidot) verilebilir.

.v. yolla disodyum EDTA verilebilir (Na2EDTA)

2.1.4. Farmakokinetik zellikleri Digoksinin barsaklardan absorbsiyonu, kiiler arasnda nemli farkllklar gsterir ve baz kiilerde %40'a kadar inebilir. Digoksin, vcutta pek metabolize edilmez ve deimeden bbrekler araclyla atlr. Digitoksin sindirim kanalndan iyi emilir ve karacierde metabolize edilir. Ayrca enterohepatik sirklasyona girdiinden etki sresi olduka uzundur. Karacier bozukluu olanlarda digoksin, bbrek bozukluu olanlarda ise digitoksin tercih edilir. TABLO V: Digoksin ve Digitoksinin Farmakokinetik zellikleri la Oral abs. Proteine balanma Digoksin %70 %30 36 saat t1/2 Serum konsantrasyonu (ng/ml) Teraptik: 0.5 - 2.0 Toksik : 2.0 Digitoksin %90-100 %97 5-7 gn Teraptik : 10-25 Toksik : 35 Kalp glikozidleri azdan kk dozlar halinde verilirse teraptik konsantrasyona uzun bir srede ularlar. O nedenle tedavinin balangcnda ykleme dozunda verilirler. Buna digitalizasyon dozu denir.Gnlk ykleme dozu 4 veya 5 defaya blnerek uygulanr. Etkin plazma konsantrasyonu bu ekilde elde edildikten sonra gnlk kk dozlarla bu dzey srdrlmeye allr. Buna da idame doz denir. Digitalizasyon, hastann durumuna gre yava veya hzl yaplabilir. Eer hastann durumu acil deilse 5-7 gn kadar srebilir.

- 61 -

TABLO VI : Digoksin ve Digitoksinin Dozlar la Digoksin Digitoksin Digitalizasyon dozu 1-1,5 mg 1.2-1.5 mg dame dozu 0.25-0,7 mg 0.1-0.2 mg.

Lanatosid C: Mide barsak kanalndan ok az (%10) absorbe edilir. Etkisinin balama ve devam sresi digoksininki kadardr. Uvabain : En abuk etki yapan kalp glikozididir. Etkisi ok ksa srer. Acil dijitalleme iin kullanlr. Sadece i.v.uygulanr. dame az yolundan alnan dier bir glikozid ile yaplr.

2.2. Konjestif Kalp Yetmezli i Tedavisinde Kullan lan Di er lalar

2.2.1. Amrinon Kalbin kaslma gcn artrr. Vazodilatr etkisi vardr. Kan basncn drebilir. .v. yolla kullanlr. Yan etki olarak aritmi, trombositopeni, sindirim sistemi ve karacier bozukluklar yapar.

2.2.2. Diretik lalar Vcuttan su ve tuz kaybna yol aarak demin zlmesini salarlar. Bylece kalbin yk azalm olur. Konjestif kalp yetmezlii tedavisinde, balangta etkinlikleri orta derecede olan tiazid veya tiazid-benzeri diretikler tercih edilir. Spironolakton veya triamteren ile kombine olarak kullanlabilirler. Bunlar tiazidlerin etkilerini potansiyalize eder ve onlarn hipokalemi yapmasn engelleyebilirler.

2.2.3. Alfa Adrenerjik Reseptr Blokrleri Vazodilatasyon yaparak kalp fonksiyonunun dzelmesine yardmc olurlar.

2.2.4. Vazodilatrler Kalp yetmezlii srasnda sempatik sistem aktive olmakta ve damarlar daralmaktadr.

- 62 -

Bylece kalbin yapt i daha da artmaktadr. Bu yzden vazodilatr ilalar kalp yetmezlii tedavisinde kullanlabilmektedir. rnein; Dopamin, Dobutamin, Kaptopril, Hidralazin, Prazosin, Nitratlar ve Nifedipin.

Digital grubu ilalarn hangi mekanizmalarla kalp yetmezliini dzelttiini dnnz.

3. AR TM TEDAV S NDE KULLANILAN LALAR

Kalp kendi kendine impuls (uyar) karabilme ve bu uyary iletebilme zelliine sahip bir organdr. Kalbin impuls karabilme zelliine "Otomatisite" denir. Uyar atriyumda sins dmnden kaynaklanr, atriyum kasnda yaylr, A-V dmden geer. His hzmesi ve Purkinje lifleri araclyla ventrikl kasna doru bir yol izler. Kardiyak aritmiler, impulsun kaynakland yer, impuls iletim hz ve dzenindeki anormallikler veya uyarnn normal iletilme yolundaki bozukluklara bal olabilir. Buna gre aritmiler;

Ya uyarnn retilmesindeki bir bozukluktan, Ya uyarnn iletilmesindeki bir bozukluktan, Ya da bu ikisinin bir arada olmasndan kaynaklanabilir.

ekil 5.1: Kalpde normal uyar sins dmnden kaynaklanr.

- 63 -

nsanda Sino-atriyal dm (sins dm) nc odaktr. Dakikada 70-80 kadar uyar karabilir. Atriyoventrikler dm 40-50, His hzmesi ve Purkinje lifleri de 30 kadar uyar karabilir. Bunlardan sins dm dier ksmlara frsat vermeden kalp ritmini salar. Dierleri latent (sessiz, gizli) odaklardr.Sino-atriyal dm yavaladnda veya oradan kan uyarlarn kalpte yaylmas bozulduunda latent odaklar atelemeye balar. Birok ila sins dmnden ziyade bu latent odaklarn otamatisitesini deprese eder. letim bozukluklar ventrikllerde veya ventrikl dnda olabilir. Bazan kalp kasnn baz blgeleri hasar grebilir. Byle durumlarda uyar normal yolunu izleyemez. Farkl bir yol izleyerek gidecei yere gecikmi olarak ular. Bu ekilde de aritmiler oluabilir.

3.1. Ta iaritmilerin Tedavisinde Kullan lan lalar

3.1.1. Kinidin (Kardiokin, Ta ikardin) Knakna bitkisinin kabuklarndan elde edilen bir ilatr. Yksek konsantrasyonlarda kinidin kalp hcrelerine direkt etki gsterir. Oysa dk konsantrasyonlarda indirekt (antikolinerjik etki) etkilidir. Bu iki etki, baz durumlarda birbiriyle eliir. Farmakolojik etkileri unlardr;

Otomatisiteyi deprese eder. Yani kalbin at hzn direkt etkisiyle azaltr, mpuls iletim hzn azaltr, Kalbin kaslma gcn azaltr, Damar dz kaslarn gevetir, Zayf alfa reseptr bloke edici etkisi vardr.

EKG de P-R aral, QRS kompleksi, ve Q-T aral kinidinin etkisiyle uzar. Az yoluyla verildiinde abuk ve tam absorbe edilir. Plazma proteinlerine balanr. Kalp glikozidlerini balanma yerinden koparr ve plazma dzeylerinin ykselmesine, dolaysyla digital toksisitesine neden olur. O nedenle bu ilalarla birlikte kullanlmamaldr. Gnde 3-4 defa 0.2-0.3 g dozunda oral yolla kullanlr. Ventrikler ve ventrikl dndan kaynaklanan aritmilerin tedavisinde kullanlan geni spektrumlu bir antiaritmiktir. .v. kullanlmas gerektiinde glukoz zeltisi iinde seyreltilerek yava bir ekilde verilmelidir. Bu srada hastann EKG si de izlenmelidir. Yan etkileri ise unlardr;

- 64 -

A-V blok, ventrikler taiaritmiler ve myokardn kaslma gcnn depresyonuna bal olarak kardiyotoksik etkiler,

Kinidin senkopu (baylma) olabilir. Bu ileri derecede kan basnc dmesine bal olarak geliir. Ventrikler taikardi ve ventrikl fibrilasyonu da olabilir ve EKG de Q-T aralnn ar uzamas sz konusudur,

tahszlk, bulant, kusma, diyare, inkonizm: Kulak nlamas, iitme kayb, kusma, diyare, baars ktan rahatsz olma (fotofobi), ift grme, bilin bozukluu ve psiik bozukluklarla karakterize bir durumdur,

Alerjik trombositopeni yapabilir.

3.1.2. Prokainamid (Pronestyl) Kalp zerine etkileri kinidine benzer. Oral, i.v. veya i.m. yolla kullanlabilir. Karacierde metabolize edilir ve bbreklerle atlr. Bbrek yetmezliinde toksisitesi artar. Kinidin gibi kullanlr. Yan etkileri de kinidine benzer. laca-bal lupus eritematozus olgularnn en bata gelen nedenlerinden biri prokainamid kullanlmasdr. Alerjik reaksiyonlar kinidinden daha ok grlr. Ate, eklem ve kas arlar, cilt dknts ve fatal (ldrc) agranlositoz yapabilir. drar retansiyonu ve akut glokom yapabilir. 3.1.3. Dizopiramid (Norpace) Kinidin gibi kalp zerine direkt ve indirekt etki gsterir. EKG deiiklikleri de kinidin gibidir. Atropin-benzeri etkisi vardr. Oral yolla kullanlr. Yan etkileri kinidinden daha azdr. Kalp zerine gsterdii yan etkiler, iletim bozukluu, konjestif kalp yetmezlii ve hipotansiyondur. Bunun yannda antikolinerjik yan etkileri (az kuruluu, kabzlk, bulank grme, idrar retansiyonu gibi) de vardr.

3.1.4. Lidokain (Aritmal) Lokal anestezik etkili bir ilatr. Sins dmn pek fazla etkilemez. Purkinje lifleri ve atriyum kasndaki otomatisiteyi deprese eder. Karacierden ilk geii srasnda nemli lde metabolize edilir. Bu nedenle oral yolla kullanlmaz. Dar spektrumlu bir antiaritmiktir. Ak kalp ameliyatlarnda, digital zehirlenmelerinde ve myokard infarktsnde i.v. veya i.m. yolla - 65 -

kullanlr. Etki sresi ksa olduundan i.v. infzyon eklinde verilebilir. Tedavi dozlarnda yan etkileri daha azdr. Etkin plazma konsantrasyonu 2-6 g/ml dir. Bu snr alrsa nce santral sinir sistemi ile ilgili yan tesirleri ve sonra da kalp ile ilgili yan tesirleri ortaya kar. Yksek dozlarda uyuukluk, iitme kayb, konvlsiyonlar, solunum durmas ve koma geliebilir.

Lokal anestezik olarak kullanlmas gereken ve adrenalin veya dier bir vazokonstriktr ila ieren Lidokain mstahzarlar antiaritmik olarak kullanlmamaldr.

3.1.5. Tokainid (Xylotocan) Kimyasal yaps ve etkileri lidokaine benzer. Sadece oral yoldan kullanlr. Ancak baz durumlarda ventrikler aritmileri daha da ktletirebilir. Yan etki olarak sindirim sistemi ve santral sinir sistemi bozukluklar ve alerjik reaksiyonlar yapabilir. 3.1.6. Meksiletin (Mexitil) Yapca Lidokaine benzer. Ondan farkl olarak az yolundan da etkilidir. zellikle akut mykard infarktusu srasnda oluabilen ventrikler taiaritmilerin tedavisinde kullanlr. Ciddi durumlarda nce i.v. lidokain ile tedavi yaplr, sonra meksiletine geilebilir. Yan tesirleri lidokaininkilere benzer. Konjenstif kalp yetmezlii, kardiyoljenik ok ve ar bradiaritmilerde kontrindikedir. 3.1.7. Fenitoin (Epdantoin) Epilepsi tedavisinde kullanlan bir ilatr. Ancak kalp zerine de lidokain gibi etki gsterir. nce dikkatli bir ekilde i.v. veya oral yoldan ykleme dozu (total 500 mg kadar) verilir. Daha sonra idame doza geilir ve oral yolla uygulanr.

3.1.8. Propranolol (Dideral) Beta adrenerjik reseptr blokrdr. Sins dmndeki beta reseptrleri bloke ederek bradikardi yapar. Purkinje liflerindeki otomatisiteyi de deprese eder. Baz atriyal ve ventrikler aritmilerin tedavisinde oral veya i.v. yolla kullanlabilir. Yan etki olarak hipotansiyon, kalp yetmezliine eilim yapabilir ve astmallarda bronkospazm geliebilir. la birden kesilmemelidir.

- 66 -

3.1.9. Bretilyum (Bretylol) Dier ilalara cevap vermeyen ventrikl fibrilasyonu tedavisinde kullanlr. .m. veya i.v. yolla uygulanabilir. Yan etki olarak bulant, kusma ve ortostatik hipotansiyon grlebilir.

3.1.10. Amiodaron (Cordarex) Sins dmnde otomatisiteyi azaltr.Koroner damarlar geniletir. Vcuttaki biyolojik yarlanma mr 20-100 gn kadardr. Ventrikl kaynakl aritmilerin tedavisinde kullanlr. Ciddi yan etkiler oluturur. Hipotansiyon, bradikardi, sinoatriyal (SA) veya A-V blok, a duyarllk, hipertiroidi veya hipotiroidi, bulant kusma, itahszlk yapar. Serum digital, kinidin, prokainamid ve diltiazem dzeylerini ykseltir.

3.1.11. Verapamil (Isoptin) zellikle A-V iletimi deprese eder. Daha ok akut supraventrikler taikardi tedavisinde kullanlr. Ventrikler taikardi tedavisinde dier ilalardan daha az etkilidir. Bir kalsiyum kanal blokrdr.

3.2. Bradiaritmilerin Tedavisinde Kullan lan lalar

Atropin: Parasempatolitik bir ilatr.SA ve A-V dm zerindeki vagal tonusu ortadan kaldrr ve kalbi hzlandrr. .v. veya s.c. 0.6 mg dozda kullanlr. Oral yolla da verilebilir.

4. ANG NA PEKTOR S TEDAV S NDE KULLANILAN LALAR

Angina pektoris kalbi besleyen koroner arterlerin zamanla daralmas veya tkanmas sonucu ortaya kan bir hastalktr. Bunun sonucunda kalp dokusuna ihtiyac olan oksijenlenmi kan salanamaz. Hastaln belirtileri, zellikle ekzersiz srasnda gelen iddetli gs arlardr (retrosternal ar). Bu srada geici myokard iskemisi geliir. Hastalk nbetler eklinde seyreder. Tedavide kullanlan ilalar semptomatik tedavi salar.

4.1. Nitritler
Dz kaslar zellikle damar dz kaslarn gevetirler. Venlerin dz kaslar bu ilalara daha duyarldr. Kalbe venz dn ve kalbin oksijen ihtiyacn azaltrlar. Koroner arterleri ve beyin damarlarn da gevetir ve baarsna neden olurlar. Baarsna kar zamanla tolerans geliir. Solunum yollarn ve safra kanallarn da gevetirler. Angina pektorisin akut - 67 -

nbetlerinin nlenmesi ve kronik profilaksisinde kullanlr. Cilt, mukoza, sindirim kanal ve akcierlerden kolayca absorbe olabilir.Sublingual (dilalt) uygulamayla etki abuk (2-5') balamakta ve ksa srmektedir. (30' dan az). Akut nbetlerin en iyi tedavisini salamaktadrlar. Oral preparatlar srekli salverilen tabletler eklindedir ve daha uzun sreli etki gstermektedir.Bu ekilde profilaksi salanabilmektedir. Ayrca nitrgliserinin cilt zerine uygulamaya zg farmastik ekilleri de proflaksi iin kullanlr. Bunlardan birisi TTS, dieri de merhem eklindedir. Yan Etkileri: Baars, uyuukluk, keyifsizlik, ortostatik (postral) hipotansiyon ve beyin iskemisi yapabilirler Methemoglobinemi grlebilir. Akut zehirlenmelerinde dolam kollaps (durmas) ve solunum yetmezliine bal olarak lmler grlebilir. Methemoglobinemi tedavisinde hastaya;

Oksijen koklatlr, Metilen mavisi verilir (%1 lik zeltisinden 10-15 ml kadar yava i.v. infzyon eklinde),

Askorbik asidin (C vit.) 1 g.lk ampul yava i.v. infzyon eklinde verilebilir, Solunum depresyonu varsa, yapay solunum uygulanr.

Nitritler kullanlma amalarna gre ikiye ayrlabilir:

Angina nbeti srasnda veya nbetten hemen nce kullanlanlar (ksa etkililer): Nitrogliserin (Tirinitrine), zosorbid Dinitrat (Isordil) ve Amilnitrit (Vaporale).

Nbeti nlemek iin devaml kullanlanlar (uzun etkililer): Pentaeritrol Tetranitrat (Eritrat), Eritritil Tetranitrat (Cardilate).

4.2. Beta Blokrler

Propranolol (Dideral, nderal): Kalpteki beta reseptrleri bloke ederek kalbin sempatik yolla uyarlmasn azaltr. Kalbin kaslma gcn azaltr. zellikle ekzersiz srasnda kalbin at hzn azaltr. Sonu olarak hem ekzersiz hem de istirahat srasnda kalbin oksijen ihtiyac azalr.

Angina nbetlerinin iddetini ve skln azaltr. Nitritlerle kombine edilirse, nitrit dozu ve dolaysyla yan etkileri azalr.

- 68 -

Profilaktik amala oral yolla kullanlr. la birdenbire

kesilmemelidir. Nbetlerin

sklamasna, ventrikler aritmilere ve myokard infarktsne yol aabilir.

4.3. Kalsiyum Kanal Blokrleri

Verapamil (Isoptin), Nifedipin (Adalat, Nidilat) ve Nitrendipin (Baypres) gl teraptik etkinlii olan antianginal ilalardr. Bu ilalar kalp kas ve damar dz kaslarnda Ca++ un hcre iine giriine engel olurlar. Serum kalsiyum konsantrasyonunu deitirmezler. Koroner damarlar geniletirler. Koronerlerde spazm azaltrlar. Periferik damarlar da geniletir ve kan basncn drrler.Bylece myokardn O2 ihtiyacn azaltrlar. SA dm ve A-V dmde iletimi yavalatrlar. Her ila da oral yolla abuk ve tam absorbe olur, serum proteinlerine yksek oranda balanrlar. Verapamil karacierden ilk gei srasnda nemli lde metabolize edilir. Dierleri de karacierde metabolize edilir ve bbreklerle atlr. Bu ilalar hipertansiyon ve migren tedavisinde de kullanlr. Ayrca verapamil aritmi tedavisinde kullanlr. Genellikle oral yolla uygulanr. Verapamil acil durumlarda i.v. yolla da verilebilir. Yan Etkileri: Uyuukluk, periferik demler yapabilirler. Beta blokrlerle kombinasyonlar hipotansiyon, A-V blok yapabilir ve konjestif kalp yetmezliini iddetlendirebilir. Verapamil digitallerin serum dzeyini ykseltir ve zehirlenmelere yol aabilir.

4.4. Dipiridamol (Drisentin)

Gl vazodilatr etki gsterir, kan basncn drr ve trombosit agregasyonunu da inhibe eder. Nadiren angina nbetlerini artrabilir.

5. PER FER K VAZOD LATRLER

Pefiferik vazodilatrler, perierik arter ve arteriyollerinin daralma ve tkanmasna bal olan lokal dolam yetmezliklerinin tedavisinde kullanlrlar. Bu dolam yetmezlikleri unlardr;

Vazospastik hastalklar; lokal sempatik tonus artmasna bal olarak damarlarda oluan spazm sonucu lokal iskemi geliir. rnein Raynaud sendromu, akrosyanoz.

- 69 -

Arter eperinde gelien organik lezyonlar sonucu olan tkanmalar; Arter eperinde lipid toplanmas, intima kalnlamas, aterom pla olumas ve zedelenmi endotelde trombus gelimesi damarn lumenini daraltr ve tkar.

5.1. Nilidrin (Dilatol)

skelet kaslarnn damarlarndaki beta adrenerjik reseptrleri aktive eder. Kalbi de uyardndan ilerleyen angina pektoris akut myokard infarkts ve paroksismal taikardide kullanlmamaldr.

5.2. Papaverin (Paver)

Hahata bulunan bir alkaloiddir. Byk damarlar gevetir, bamllk yapmaz. Total periferik damar direncini drr. .v. kullanldnda kinidin-benzeri etkisiyle lmlere yol aabilir.

5.3. Dipiridamol (Drisentin, Persantin)

Vazodilatr ve dz kas gevetici etkileri vardr.

6. ANT H PERTANS F LALAR

Sistemik arteriyel kan basncnn devaml ykselmesi ile kendini gsteren kalp-damar hastalna hipertansiyon denir. Kontrol altna alnmazsa zamanla ciddi kardiyovaskler komplikasyonlara yol aar. Olgularn %95'inde temel neden belli deildir, buna esansiyel (primer) hipertansiyon ad verilir. Hipertansiyon olgularnn az bir ksmnda, bilinen baz nedenler sonucu kan basnc ykselmitir. rnein, bbrek parenkimas hastalklar, endokrin hastalklar. Bu tip hipertansiyon sekonder hipertansiyon diye adlandrlr. Tedavisi nedene ynelik yaplmaldr. Esansiyel hipertansiyonun tedavisi genellikle semptomatiktir. Hafif hipertansiyonda tedaviye ya bir diretikle veya bir beta blokrle balanr. Bu yetmezse, diretik beta blokrle, kalsiyum kanal blokrleriyle metil dopa, veya rezerpinle kombine edilir. Orta ve iddetli hipertansiyonda nadiren tek ila uygulanr. Genellikle kombinasyon tedavisi yaplr. Acil durumlarda

- 70 -

nitroprussid, diazoksid veya labetolol parenteral uygulanr. Kan basnc kontrol altna alndktan sonra oral tedaviye geirilir.

6.1. Diretikler
Tek bana veya dier ilalarla kombine kullanlabilir. Vcuttan su ve tuz atlmn artrr, ayrca tiazidler arteriolleri gevetir ve kan basncn drrler. Furosemid, etakrinik asid ve bumetanidin diretik etkileri daha gldr, ancak antihipertansif etkileri dktr.

6.2. Beta Blokrler

En ok kullanlan antihipertansiflerdir. Kalp debisini ve renin salglanmasn azaltrlar. Bylece kan basncn drrler. Daha ok 60 yan altndaki hafif ve orta iddetteki hipertansiyonlularn tedavisinde kullanlrlar. Beta blokrlerle hipertansiyon tedavisine balandnda kan basndaki dme 1-2 haftada maksimuma eriir. Doz ayarlamas yaplrken bu zellii gz nnde bulundurulmaldr. la kesilmesi gerektiinde birden kesilmemelidir. Anginal hastalarda nbetlere neden olabilir.

6.3. Kalsiyum Kanal Blokrleri

Vazodilatr etkilerine bal olarak hipertansiyon tedavisinde kullanlrlar. Kalbi deprese etmesi nedeniyle verapamil pek tercih edilmez. Nifedipin (Adalat), Nikardipin (Loxen), Nitrendipin (Baypres) ve Diltiazem (Diltizem) daha ok kullanlr. Uzun sre kalsiyum kanal blokrleri ile tedavi edilen hastalarda ilac kesmek gerektii zaman, dozu giderek azaltlarak kesilmelidir. Anginal hastalarda ilacn birden kesilmesi ar iskemik nbete neden olmaktadr.

6.4. Hidralazin (Adelphan)

Vazodilatr etkili bir maddedir. Diyastolik kan basncn sistolik basntan daha ok drr. Genellikle bir diretik veya beta blokrle birlikte kombine edilerek kullanlr. Oral veya i.m. yolla uygulanabilir. Sklkla baars, itahszlk, yorgunluk ve terleme yapabilir. Koroner arter hastalklarn daha da ktletirebilir.

- 71 -

6.5. Minoksidil
Damar dz kaslarn hidralazinden daha ok gevetir.Dier tedavilere cevap vermeyen iddetli hipertansiyon tedavisinde kullanlr. Solsyon eklinde erkeklerin sa dklmesine kar kullanlabilir.

6.6. Prazosin (Minipress)

Alfa adrenerjik reseptr blokrdr. Damarlar geniletir. Refleks yolla taikardi yapmaz. Uzun sre kullanlmas vcutta su ve tuz tutulmasna neden olabilir. Plazma proteinlerine yksek oranda balanr. Karacierden ilk geite nemli lde metabolize edilir.

6.7. Metildopa (Aldomet)

Periferik damarlar geniletir.Oral yolla emilimi dktr. Karacierden ilk geii srasnda nemli lde metabolize edilir. Hafif ve orta iddetteki hipertansiyon tedavisinde bir diretikle kombine edilerek kullanlr. Oral veya yava i.v. infzyon eklinde uygulanr.

6.8. Adrenerjik Nron Blokrleri

Bu grup ilalar sempatik sinir sisteminin fonksiyonunu seici olarak azaltr.

6.8.1. Rezerpin (Serpasil, Regreton, Hiperal, Terbolan) Sempatik sinir ularnda narodrenalin depolarn boaltr ve noradrenalin sentezini de bloke eder. Kan basncn, kalp at hzn ve kalp debisini azaltr. Periferik damarlar gevetir. Santral sinir sistemini de etkileyerek sedasyon (sakinleme) yapar. Oral veya parenteral yolla kullanlabilir. Tedaviye baladktan birka gn sonra etki grlmeye balar ve ila kesildikten birka gn sonra etki devam eder. Genellikle orta iddetteki hipertansiyonda diretikler veya vazodilatrlerle kombine edilerek kullanlr. Vcutta zamanla su ve tuz tutulmasna neden olduundan diretiklerle birlikte kullanlmaldr. P.o.0.25 mg dozda verilir. Yan etki olarak, psiik bozukluklar, bradikardi, peptik lsere eilim ve kilo artmas yapar. Gs kanseri skln artrd da ne srlmektedir.

- 72 -

6.8.2. Guanetidin (Ismelin) Etki mekanizmas rezerpine benzer. Onun gibi kombinasyonlar yaplr. P.o.10 mg dozda kullanlr. Yan etkileri de benzer.

6.9. Renin-Angiotensin Sistemini Etkileyen lalar

Renin, bbreklerde sentez edilen bir enzimdir. Plazmada bulunan bir substrat zerine etki ederek onu angiotensin I'e dntrr. Bu da angiotensin dntrc enzim (ADE) araclyla angiotensin II ye dntrlr. Bu son madde vcuttaki en gl vazokonstriktr maddelerden biridir. Ayrca aldosteron salglanmasn da artrr ve bu madde de bbreklerden su ve tuz atlmasn azaltr. Bunun sonucunda hem vcuttaki sv hacmi artar, hem damarlar daralr ve kan basnc ykselir. Bu grup ilalar angiotensin dntrc enzim sentezini ve kullanlmasn azaltarak angitensin II olumasn engeller ve kan basncn drrler.

6.9.1. Kaptopril (Kapril) ve Enalapril (Enapril) Hafif ve orta iddetteki hipertansiyon tedavisinde kullanlr. Tek bana veya diretik veya bir beta blokrle kombine olarak kullanlabilir. Konjestif kalp yetmezliinde de etkilidir. En sk grlen yan tesiri ksrktr.

6.10. Acil Hipertansif Kriz Tedavisinde Kullanlan lalar

6.10.1. Diazoksid (Hyperstat) Kimyasal yaps tiyazid trevi diretiklere benzer. Ancak diretik etki gstermez. Direkt etkisiyle damarlar gevetir. Malign (kt huylu) hipertansiyon ve hipertansif kriz tedavisinde kullanlr. Ar hipotansiyon yapar ve refleks sempatik aktivite art nedeniyle angina ve myokard iskemisini daha ktletirebilir. drarla sodyum ve su atlmasn engelleyerek dem yapabilir.

6.10.2. Sodyum Nitroprusiat (Nipruss) Arter ve venleri dier dz kaslardan daha ok etkiler. Acil durumlarda kullanlr. Ayrca ameliyatlarda kanamay azaltmak amacyla kontroll hipotansiyon oluturmak iin de kullanlr. - 73 -

Sadece i.v. infzyon eklinde %5 dekstroz iinde uygulanr. zeltisi taze hazrlanmaldr, ktan korunmal ve 4 saat iinde kullanlmaldr. la verilirken kan basnc srekli izlenmelidir. Ar hipotansiyon, baars, bulant, kusma gibi yan etkiler yapar.

6.10.3. Trimetafan Kamsilat (Arfonad) Otonom gangliyonlar bloke eder. Etkisi ksa srdnden i.v. infzyon eklinde kullanlr. nfzyon kesilince 5-10' iinde kan basnc normale dner. Hipertansif krizlerde ve ameliyatlarda kontroll hipotansiyon oluturmak iin kullanlr. Yan Etkileri: Az kuruluu, bradikardi, psiik bozukluklar, yorgunluk. Hastalarn %10-20 kadarnda ila kesilmesi gerekebilir. Sarlk geirenlerde, psiik tedavi grenlerde ve rezerpinle birlikte kullanlmamaldr. Genellikle beta blokr-diretik kombinasyonuna tahammlszlk varsa, metildopa-diretik kombinasyonu yaplabilir.

6.11. Hipertansiyon Tedavisinde nemli Noktalar

Hastann tuz ve tuzlu besinlerden kanmas nerilir. Bu diyet sistemiyle bazan ilaca gerek kalmayabilir.

Kullanlan ilalardan birou ortostatik (postral) hipotansiyon yaptndan hastalarn yatar veya oturur durumdan birdenbire ayaa kalkmamalar ve uzun sre ayakta kalmamalar nerilir.

lalar birdenbire kesilmemeli, doz giderek azaltlmal ve daha sonra braklmaldr.

Kullanlan ilalarn birou impotense (cinsel iktidarszlk) yol aabileceinden, byle durumlarda hekime danlarak yeniden doz ayarlanmas gerekir.

Antihipertansif kullanan hastalarn scak ortamda uzun sre kalmamalar ve dikkat gerektiren ileri (tat veya makine kullanma gibi) yapmamalar gerekir.

7. H POL P DEM K LALAR

Hiperlipidemi, bir metabolizma hastaldr ve kanda eitli lipoproteinlerin dzeyi ykselmitir. Lipoproteinler ya ve protein bileimleridir ve karacierde yaplrlar. Hipolipidemik ilalar arterlerde ateroskleroz (damar sertlii) gelimesini yavalatmak ve zellikle koroner kalp hastal riskini azaltmak iin kullanlr.

- 74 -

Hiperlipidemi tedavisi iin ncelikle hastann diyeti dzenlenir. Hayvansal besinlerin azaltlmas ve bitkisel yalarn kullanlmas, ekzersizle kilo kayb, sigara ve alkol brakmas nerilir. Btn bunlar hiperlipemiyi dzeltmezse ilaca balanabilir.

7.1. Kolestiramin (Colestran)

Barsakta safra asitlerini balayan bir reinedir. Bylece onlarn tekrar absorbe olmasn engeller. Kolesteroln safra asitlerine dnm de artar. Kabzlk, bulant ve vitamin eksiklii yapabilir. P.o.2-3 defa 5-10 g dozda kullanlr.

7.2. Niasin (Nikotinik Asid) (Niconacid, Ronicol)

Lipoprotein sentezini azaltarak etki gsterir. P.o. 3-6 g dozunda kullanlr.

7.3. Klofibrat (Atrofort)

Vcutta lipoprotein metabolizmasn artrarak etkinlik gsterir. Safra ta oluma riskini de artrr. Bulant, kusma, diyare, karacier fonksiyon bozukluu yapabilir. Kann phtlamasn geciktirir. P.o.2-4x 0.5 g dozda kullanlr.

7.4. Gemfibrozil (Lopid)

Etkileri ve yan etkileri klofibrata benzer. P.o.2x600 mg dozda kullanlr.

7.5. Lovastatin (Mevacor)

Kolesterol sentezini azaltr.Sindirim sistemi bozukluklar, ve karacier fonksiyon bozukluu yapabilir. Gebelere verilmemelidir. P.o.20-80 mg dozda kullanlr.

7.6. Neomisin (Bycomycin)

Bir antibiyotiktir. Kendisi barsaktan emilmez ve kolesteroln de emilmesini engeller. P.o.0.5-2 g dozunda kullanlr.

- 75 -

7.7. Dekstrotiroksin (Dynathel)

Karacierde kolesterol ykmn hzlandrr. P.o.1-2 mg dozda kullanlr.

8. ANT KOAGLAN LALAR

Kann phtlamasn engelleyen ilalardr. Oral veya parenteral yolla kullanlabilirler.

8.1. Heparin (Liquemine, Panheprin)

Sr akcieri veya domuz barsandan elde edilir.n vivo ve in vitro olarak phtlama zamann uzatr. Fibrin olumasn engeller ve yara iyilemesini geciktirir. Trombin sentezini azaltarak etkinliini gsterir. Sadece parenteral yolla kullanlr. Venz trombus profilaksisinde, ak kalp ameliyatlarnda ve hemodiyaliz srasnda kullanlr. .v. infzyon eklinde (40 000 nite heparin %5 lik 500 ml glukoz zeltisi iinde), i.v. enjeksiyon eklinde (6 saatte bir 10 000 nite) veya s.c. (2x500 nite) yolla uygulanabilir.Profilaktik amala srekli i.v. infzyon, i.v. enjeksiyon eklinde uygulanr. Ameliyatlardan nce ise s.c. yolla dk dozda verilir. .m. yolla kullanlmaz. Yan etki olarak ar kanamalar, osteoporoz (kemik dokusundan Ca++ kayb) geici sa dklmesi yapabilir. Alerjik kiilerde, aktif tberklozda kafa travmas ve yeni ameliyat geirenlerde kullanlmaz. Kanamalar grldnde, ila kesilir ve 100 nite heparin iin 1-1.5 mg protamin slfat (Protamin) yava i.v. enjeksiyon eklinde uygulanr.

8.2. Oral Antikoaglanlar

Sadece az yolundan kullanlrlar. Etkileri ila verilmeye baladktan 2-3 gn sonra balar; ila kesildikten birka gn sonraya kadar devam eder. Vcutta K vitamini araclyla oluan baz phtlama faktrlerinin sentezini engellerler. Sadece in vivo olarak etki gsterir. n vitro etkinlii yoktur. u durumlarda bu ilalara kar duyarllk artar:

K vitamini eksiklii, Hipertiroidi, Konjestif Kalp yetmezlii, Yal hastalar, Alkolikler ve karacier hastal olanlar.

- 76 -

Gebelik srasnda K vitaminine bal olarak yaplan faktrler arttndan, oral antikoagulanlara duyarllk azalr. Ancak heparin plasentay geemediinden gebelerde daha gvenlidir. Plazma proteinlerine yksek oranda (%99) balanrlar ve ayn ekilde balanan dier ilalarla etkileirler. Enterohepatik sirklasyona girerler. Venz trombus profilaksisi ve akcier embolisinde kullanlr. Tedavi dozu protrombin zamann normal deerin 1.5-2 katna karacak ekilde ayarlanr. Tedavi srasnda sk sk protrombin zaman llmelidir. Eer buna olanak yoksa oral antikoaglanlar kesinlikle kullanlmamaldrlar. Salisilatlar, fenilbutazon, slfonamidler ve klofibrat bu ilalara duyarll artrr. Barbitratlar ve rifampin ise azaltr. Yan etki olarak, kanamalar, itahszlk, kant, sa dklmesi yapabilir. Plasentay aabilir ve bebekte zararl etkiler yapabilir o nedenle gebelerde, peptik lserlilerde, karacier ve bbrek yetmezlii durumlarnda kullanlmamaldr. Oral antikoagulanlarla oluan kanamalarda ila kesilir. Oral veya parenteral yolla K vitamini preparatlar verilir. Ayrca taze tam kan veya dondurulmu plazma infzyonu yaplr. Oral antikoaglan ilalara rnek olarak u ilalar gsterilebilir; Varfarin (Coumadin) Dikumarol (Etilbiskum Asetat) (Tromexan)

9. ANT TROMBOT K VE TROMBOL T K LALAR

Antitrombotik terimi arter sistemi iinde pht olumasn nleyen veya azaltan ilalar kapsamaktadr. Bunlardan Aspirin ve Slfinpirazon analjezik ve antiinflamatuvar ilalar arasnda incelenecektir. Dipiridamol ise antianginal ilalar arasnda incelenmitir. Trombolitik ilalar akut tromboembolik hastalklarda kullanlr ve olumu phty eritir. Bu ilalar vcutta plazminojenin plazmine dnmn hzlandrr ve oluan plazmin de pht olumas srasnda ekillenen fibrini paralar.

9.1. Streptokinaz (Streptase, Karbikinase)

Trombolitik olarak, akut myokard infarktusunda kullanm nemlidir. Myokard infarktusunda ilk 4 saat iinde uygulanmaya balamas nerilir. 6 saatten fazla zaman gemise tedavi ans ok azdr. Ayrca karacier embolisi ve derin ven trombozunda i.v. infzyon eklinde kullanlr. Tedavi srasnda trombin zaman normal deerin 2-5 katna kadar kar. Strepto-

- 77 -

kinaz tedavisi kesildikten sonra heparin veya oral antikoagulanlarla tedaviye geilebilir. Yan etki olarak ate, alerjik reaksiyonlar ve kanamalar yapabilir.

9.2. rokinaz (Rhotromb)

Streptokinaz gibi etki eder.Ancak daha pahal olduundan streptokinaza alerjik hastalarda kullanlmas tercih edilir.

9.3. Trombolitik lalar n Antagonistleri

Trombolitik ilalarla olan kanamalarda ve cerrahi yaralara bal kanamalarda kullanlrlar. Bunlar; Aminokaproik Asid (Epsamin), Traneksamik Asid (Transamine), Aprotinin (Trasylol) dir.

10. DEM R EKS KL ANEM S NDE KULLANILAN LALAR

Vcuttaki demirin nemli bir ksm hemoglobinin yapsnda bulunur. Oksijen de hemoglobindeki demire (Fe) balanarak tanr. norganik demir Fe+2 eklinde sindirim kanalndan emilir. Erkekte gnlk demir ihtiyac 0.5-1 mg, menstrasyon sonrasndaki kadnda ise 2 mg den fazladr.Normalde fees (dk), ter ve cilt dknts ile gnde 1 mg demir vcuttan atlr. Menstrasyon srasnda 30 mg, doum srasnda 500 mg kadar demir kayb olur. Kemik ilii, karacier ve dalakta yaklak 1 g kadar demir depo edilir. Hemoglobin sentezi srasnda buradan kullanlabilir. Demir eksiklii yorgunluk, itahszlk, baars yapar. En nemli belirtisi anemi (kanszlk)dr. Demir eksiklii durumlarnda oral veya parenteral yolla demir preparatlar verilebilir. Oral yolla kullanlan demir preparatlar aadaki gibi sralanabilir; Demir Slfat (FeSO4) (Ferro-Sanol): Demir eksiklii anemisinde ilk tercih edilecek ilatr. Demir Fumarat (Fersamal): Vitamin-mineral preparat olarak kullanlr. Demir Sodyum Edetat (Sytron)

- 78 -

Amonyakl Demir sitrat (Di-ferron, Tonoferrin). Bu ilalar bulant, ishal veya kabzlk gibi yan etkiler yapabilirler. Parenteral yolla verilen demir preparatlar ise unlardr; Demir Dekstran (Liferon, mferon): .v. yolla kullanlr. Yan etki olarak anaflaktik reaksiyonlar, baars, ate ve eklem arlar yapabilir. Demir Sorbitol (Jectofer) .m. kullanlr.

11. MEGALOBLAST K ANEM LER N TEDAV S NDE KULLANILAN LALAR

Megaloblastik anemiler B12 vitamini veya folik asit eksikliine bal olarak geliir.

11.1. Folik Asid (Folibol)

Besinler iinde zellikle yeil sebzeler ve karacierde bulunur. Eksiklii;

Besinler iinde yeterli alnamamas, nce barsak hastalklar, Karacier bozukluu, Plazma proteinlerinin eksikliine bal olabilir.

Gebelikte de folik asid ihtiyac artmaktadr. Folik asid oral yolla veya sodyum tuzu eklinde i.m. veya derin s.c. enjeksiyon eklinde verilebilir. Oral ekli tedavi dozlarnda zararszdr. Fenitoin, fenobarbital ve primidon gibi epilepsi tedavisinde kullanlan ilalar folik asidin barsaklardan emilimini azaltr ve eksikliine yol aarlar.

11.2. B 1 2 Vitamini : Siyanokobalamin (Cytamen)

Hayvansal besinler iinde barsaktan intrinsik faktr araclyla emilir ve dolama geer. Hcre bymesi, sinir sisteminin normal fonksiyonlarn srdrebilmesi ve folik asidin kullanlabilmesi iin gereklidir. Eksiklii;

- 79 -

ntrinsik faktrn eksik olmasna, nce barsak hastalklarna Besinler iinde eksik alnmasna, v.b. nedenlere bal olabilir.

Pernisiyz anemi tedavisinde kullanlr. Genellikle oral yolla uygulanr. Eer hastada intrinsik faktr eksikse veya ince barsak hastalklar varsa, parenteral yolla kullanlr. Parlak krmz renkli enjeksiyonluk zeltisi i.m. veya derin s.c. enjeksiyonla verilebilir. .v. uygulanmaz.

zet
Konjestif kalp yetmezlii tedavisinde kalbin kaslma gcn artran ve vazodilatr etkiyle kalbin ykn azaltan ilalar kullanlmaktadr. Aritmi tedavisinde kalbi deprese eden ilalar, angina pektoris tedavisinde vazadilatrler (zellikle koronerleri genileten ilalar) kullanlmaktadr. Hipertansiyon tedavisinde vazodilatr ve kalbi deprese eden ilalar; hiperlipemi tedavisinde lipid sentezini azaltan veya ykmn artran ilalarn deeri olmaktadr. Phtlama bozukluklarnda duruma gre antikoagulan ve koagulan ilalar, Anemilerde ise eksik olan faktrlerin giderilmesi amalanarak tedavi yaplabilmektedir.

Deerlendirme Sorular
1. Kalp glikozidleriyle ilgili olarak yazlanlardan yanl olan iaretleyiniz. A) Tedavi dozlarnda kalbin at hzn azaltrlar B) Gvenlik aralklar dardr C) Zehirlenmeleri EKG araclyla saptanabilir D) Direz yaparlar E) Ventrikllerde impuls karabilen noktalar uyarrlar.

- 80 -

2. Aadakilerden hangisi taiaritmi tedavisinde tercih edilmez? A) Lidokain D) Dizopiramid B) Atropin E) Fenitoin C) Prokainamid

3. Aadakilerden hangisi Verapamil'in endikasyonu deildir? A) Aritmi tedavisi B) Angina pektoris tedavisi C) Supraventrikler taikardi tedavisi D) Hipotansiyon tedavisi E) Migren tedavisi 4. Aadakilerden hangisi hipertansif kriz tedavisinde kullanlr? A) Rezerpin D) Diazoksid B) Klorotiyazid E) Metildopa C) Propranolol

5. Hangisi hipolipidemik olarak kullanlmaz? A) Gemfibrozil D) Kolestiramin B) Klofibrat E) Lovastatin C) Hidroklorotiyazid

6. Hangisi streptokinaz antagonisti olarak kullanlr? A) Heparin D) Aminokaproik asid B) Varfarin E) Dipiridamol C) rokinaz

7. Heparin'le oluan kanamalarda aadakilerden hangisi verilir? A) Protamin slfat D) Slfinpirazon B) Dikumarol E) Aspirin C) K vitamini

- 81 -

NTE Santral Sinir Sistemi lalar

Amalar

Bu niteyi altktan sonra,

Bu niteyi altktan sonra, Santral sinir sistemini deprese eden ilalarn etkilerini, Santral sinir sistemini uyaran ilalarn etkilerini, Bu ilalarn bamllk yapma eilimlerini, Santral sinir sistemi zerine selektif etki gsteren ilalarn etkilerini, Bu ilalarn tedavide kullanllar ve yan etkilerini renmi olacaksnz.

indekiler

Giri Sedatif-Hipnotik lalar Antikonvlsan (antiepileptik) lalar Parkinson Tedavisinde Kullanlan lalar Antipsikotik (Nroleptik) lalar Antianksiyete (Trankilizan) lalar Antidepresan ve Antimanik lalar Santral Sinir Sistemi Stimulanlar (Uyarclar) Narkotik Analjezikler Genel Anestezikler Lokal Anestezikler Nromuskler Bloke Edici lalar Narkotik Olmayan Analjezikler Gut Tedavisinde Kullanlan lalar zet Deerlendirme Sorular

neriler

Deerlendirme Sorularn yantlamaya alnz.

1. G R
Sinir sisteminde elektriksel sinyaller araclyla iletim salanr. Nronlar (sinir hcresi) arasnda ilikiyi sinaps ad verilen kavaklar salar. Genelde presinaptik (sinaps ncesi) nrondan bir kimyasal arac (nrotransmiter) salglanr, bu madde postsinaptik (sinaps sonras) nronun yzeyindeki zel reseptrleri etkiler. Nrotransmiter-reseptr kompleksi birtakm olaylar balatr (zel iyon kanallarnn almas gibi). Bunun sonucunda postsinaptik nronun elektriksel aktivitesi stimle edilir (uyarlr) veya inhibe edilir (basklanr) veya dzenlenir. Santral sinir sistemini etkileyen birok ilacn temel etki mekanizmas ksmen aydnlatlabilmitir. Birounun nronlar arasndaki iletiimi ve/veya nronlarn temel hcresel fonksiyonunu deitirdiine inanlmaktadr. Sinir hcresindeki elektriksel iletimi yavalatan her ajann davran da etkilemesi beklenir. lalar u ekillerde etki gsterebilir:

Nrotransmiterin biyosentezini azaltr ve artrrlar. Nrotransmiterin metabolik paralanmasn azaltr veya artrrlar. Presinaptik ularda nrotransmiterin geri alnmasn ve tekrar kullanlmasn deitirirler.

Kan-beyin engeli: Santral sinir sistemini etkileyen ilacn gc kan-beyin engeli olarak adlandrlan engeli geebilme yeteneine baldr. lalar;

Yada iyi znr, Fizyolojik pH larda non-iyonize ekilde bulunur, Plazma proteinlerine zayf balanrlarsa kan-beyin engelini kolayca aabilirler.

Morfolojik olarak kan-beyin engeli, beyin kapilerleri etrafnda endotel hcre tabakas olarak belirlenir. Bu kapilerler dier dokulardakinden biraz farkldr.

2. SEDAT F-H PNOT K LALAR

Bu ilalar dk dozlarda, kiide bulunan huzursuzluk, korku, endie, heyecan, psiik gerginlik gibi durumlar giderir ve sakinleme yaparlar (sedasyon). Yksek dozlarda ise uyku verirler (hipnotik etki). Bu yzden bu grup ilalar sedatif-hipnotik ilalar olarak adlandrlr. Bamllk yapan ilalar grubundandr. Yeil reete ile eczanelerden alnabilirler. (Uyuturucu ilalar krmz reete ile, bamllk yapan bu tip ilalar da yeil reeteye tabi ilalardr). Ar kesici (analjezik) etkileri yoktur.

- 83 -

2.1. Barbitratlar
Etki srelerine gre 4 grupta toplanabilirler:

ok ksa etkililer: .v. uygulandnda birka saniye iinde etkileri balar. Etki sreleri 30' kadardr. Genel anestezi oluturmak iin kullanlrlar. rnein Tiyopental (Pentothal).

Ksa Etkililer: Etki sreleri 2 saat kadardr. Uykuyu balatma amacyla kullanlrlar. rnein Sekobarbital (Seconal)

Orta Etkililer: Etkileri 3-5 saat kadar srer. Hipnotik olarak kullanlrlar.Ancak uykudan kalknca sedasyon devam eder. Buna artk etki denir. rnein; Pentobarbital (Nembutal), Amobarbital (Amytal), Butalbital (Sandoptal), Siklobarbital (Phanadorm), Butabarbital (Butisol).

Uzun Etkililer: Etki sreleri 6 saatten daha uzundur. Sedatif, hipnotik ve dk dozlarda antiepileptik olarak kullanlrlar. rnein; Fenobarbital (Luminal), Barbital (Veronal). Bunlarn da artk etkileri olabilir.

Barbitratlar, santral sinir sistemini doz-baml olarak deprese ederler. Uykunun REM dnemini ksaltrlar. (Normal fizyolojik uyku srasnda hzl gz hareketlerinin olduu REM dnemi ve bu dnemin olmad NREM dnemi birbirini periyodik olarak izler. Ryalar en ok REM dnemi srasnda grlr). Eer yeterli dozlarda verilirse, antikonvlsan etkilidir. Analjezik etkileri yoktur. Aksine arl etkenlere duyarll artrrlar. Solunumu deprese ederler. Kardiyovaskler sistem zerine etkileri azdr. Doz arttka, kan basnc ve kalp at hzn azaltrlar. Toksik dozlarda dolam yetmezlii yapabilir. Birok barbitrat, karacier mikrozomal enzimlerini indkler. Bunun sonucunda barbitratlarn ykm artar ve etkilerine tolerans geliir. Ayrca bu enzimlerle yklan birok ilacn etkinlii azalr. (rnein; antikoagulanlar, fenitoin, digitoksin, teofilin ve glukokortikoidler gibi.) Bylece nemli bir ila etkilemesi problemi ortaya kar. Anestezik dozlarda bbrek fonksiyonlarn azaltabilirler. Barbitratlarn etki sreleri;

Karacierde paralanma hzna, Lipidlerde znme derecelerine, Serum proteinlerine balanmalarna baldr.

Uzun etkili barbitratlar karacierde metabolize edilir ve lipidde znrl dk olan

- 84 -

maddelere dnr. ok ksa etkililer lipidlerde ok znr. Bu yzden;

Kan-beyin engelini geer, Etkilerinin ortadan kalkmas redistribsyon olayyla dier dokulara gemesine baldr,

Mide, ince barsaklar, rektum ve i.m. enjeksiyon yerinden absorbe olurlar, Plasentay kolayca geer ve bebek kanndaki miktar anne kanndakine yaklak olarak eittir.

Barbitratlar ve metabolitleri bbreklerle atlr. Eer bbrek fonksiyonu bozuksa iddetli kardiyovaskler sistem ve santral sinir sistemi depresyonuna yol aar. drarn alkaliletirilmesi fenobarbital gibi lipidde znen barbitratlarn atlmn abuklatrr. Barbitratlar plazma proteinlerine ksmen balanan zayf organik asitlerdir. Gvenlik indeksleri dardr. Tedavide kullanllar:

Sedatif ve hipnotik olarak kullanlmalarna ramen benzodiazepinler bunlarn yerini almaktadr.

Etkilerinin abuk balamas nedeniyle epilepsi krizinde, konvlsiyonlarn acil tedavisinde kullanlabilir. Ancak bu durumda da benzodiazepinler tercih edilmektedir.

ok ksa etkililer, anestezik olarak i.v. yolla kullanlr. Barbitratlar zellikle anestezik dozlarda beynin O2 kullanmn nemli lde azaltmaktadr. Bu nedenle ameliyatlar veya travmann neden olduu beyin demini azaltmada nemleri vardr. Beyin iskemisi srasnda serebral infarktse kar da koruyucu deerleri vardr.

Yeni doanda kernikterus ve hiperbilribinemi tedavisinde kullanlrlar. (zellikle fenobarbital).

Yan etkileri;

Ar sedasyon, artk etki, REM uykusunda azalma ve uykunun dinlendirici olmamas,

Cilt dkntleri,

- 85 -

Fizik ve psiik bamllk, la kesildiinde epilepsi nbetleri, iddetli titreme, halsinasyonlar ve psikoz.

ok yksek dozlarda;

Reflekslerde azalma, iddetli solunum ve dolam depresyonu, bbrek yetmezlii

ve koma geliebilir. Bu durumda tedavi iin;

Solunum ve dolam desteklenir, drar alkaliletirilir ve direz yaplarak ilacn atlm hzlandrlr.

2.2. Paraldehid (Paraldehyd)

15 dakika iinde uyku oluturur ve bu 4-8 saat kadar srer. Etkisi barbitratlara benzer. Oral, parenteral veya rektal yolla uygulanabilir. Akcierlerle atlr. Bu yzden karacier ve bbrek yetmezlii olan hastalarda kullanlabilir. Yan etkileri ve bamllk yapma potansiyeli azdr. Tad ve kokusu ktdr. Akcier hastalar, peptik lserlilerde ve dislfiramla birlikte kullanlmamaldr.

2.3. Glutetimid (Doridene)

Bamllk yapmas, ila kesilmesi belirtilerinin iddetli olmas ve akut zehirlenme problemleri nedeniyle kullanm kstldr. Sindirim kanalndan emilimi dzensizdir. Karacierde metabolize edilir ve bbreklerle atlr. Kronik bamll toksik psikozlara, konvlsiyonlara ve hiperpireksi (ate ykselmesi) ye neden olur.

2.4. Metiprilon (Noludar)

Sindirim kanalndan absorbe olur ve p.o. kullanlabilen bir hipnotiktir. REM sresini ksaltr. Artk etki, cilt dknts ve bamllk yapar. Akut zehirlenmeleri barbitratlara benzer ve destekleyici tedavi yntemleri uygulanr.

- 86 -

2.5. Benzodiazepin Trevleri

Barbitratlar gibi yeil reete ile verilir. Sedatif-hipnotik olarak ok tercih edilen ilalardr. Bunun nedenleri;

Gvenlik indeksleri genitir, Karacier enzimlerini barbitratlar kadar indklemezler,

REM sresini fazla ksaltmazlar,

Tolerans ve bamllk gelimesi daha ge olur.

Triazolam (Halcion): Uykusuzluun ksa sreli tedavisi iin kullanlr. Kii ksa srede uykuya dalar. Artk etki daha az oluur. la kesilince belirgin uykusuzluk oluabilir. Temazepam (Remestan): Uyanklk sresini ksaltr, uyku sresini uzatr. Bbreklerle atldndan karacier bozukluu olan hastalarda tercih edilir. Flurazepam (Dalmadorm): Oral kullanldktan sonra etkisi 20-40 dakikada balar ve 6-8 saat kadar srer. REM sresini daha az ksaltr. Tedavi dozlarnda bamllk yapma eilimi dktr. la kesildiinde grlen uykusuzluk dier hipnotiklerdekinden daha sk olur. Flunitrazepam (Rohypnol): Kitlesine gre gl etkinlik gsterir. Suistimal edilme potansiyeli nedeniyle yeil reete ile deil, krmz reete ile verilmektedir.

Benzodiazepinlerin barbitratlara gre daha fazla tercih edilmelerinin nedenlerini dnnz.

3. ANT KONVLSAN LALAR

Antikonvlsan ilalar daha ok epilepsi tedavisinde kullanlrlar. Epilepsi beyinde anormal ve yksek frekansl uyarlarn yaylmasna bal olarak geliir. lala tedavi, nbetlerin ortaya kmasn nlemektedir. En ok grlen epilepsi trleri unlardr: Grand mal epilepsi: Bilin kayb ile birlikte olur. Yaygn tonik ve klonik konvlsiyonlar vardr. Bir sre sonra bilin yerine gelir. Petit mal epilepsi: Daha ziyade ocukluk anda grlr. ok ksa sreli bilin kayb olur, konvlsiyonlar pek belirgin deildir.

- 87 -

Psikomotor epilepsi: Yetikinlerde grlr. Psikolojik bozukluklar szkonusudur. Status epileptikus: Birbirini ksa aralklarla izleyen epilepsi nbetleridir. Tedavisinde genellikle diazepam (10 mg) veya klonazepam (1 mg) i.v. yolla yava olarak verilir. Bu yaplamyorsa rektal yolla diazepam verilir.Btn bunlar etkisiz kalrsa i.v. tiyopental verilebilir.

3.1. Barbitratlar
ocuklarda status epileptikusta ilk seilecek ilalardr. Antikonvlsan etkisi sedatif etkisinden bamszdr ve bu etkisine tolerans gelimez. Ancak gvenlik aral dar olan ilalardr. Gebelik srasnda kullanlrsa yeni doanda ila kesilmesi belirtileri ortaya kabilir. Uzun etkili barbitratlar bu amala kullanlr. rnein; Fenobarbital.

3.2. Primidon (Granmid)

Kimyasal yaps barbitratlara benzer. Sindirim kanalndan iyi emilir. Metabolizma rnlerinden biri fenobarbitaldir. Tedavinin balangcnda sedasyon yapar, ancak kullanldka bu durum azalr. Cilt dknts, kan tablosunda bozukluklar ve akut psiik reaksiyonlara da neden olabilir. Barbitratlar ve primidon genellikle grand mal tipi konvlsiyonlarda kullanlr. Petit mal tipi konvlsiyonlarda kullanlmaz.

3.3. Fenitoin (Epdantoin)

Grand mal tipi konvlsiyonlarn tedavisinde kullanlr. Zayf asid yapsndadr. Barsaktan emilimi deiken ve yavatr. Yaklak %90 plazma proteinlerine balanr. Karacierde metabolize edilir. Safra iinde ve idrarla atlr. P.o. 300-600 mg dozda kullanlr. Karacier hastalarnda kullanlmamaldr. Ayrca petit mal tipi, ate ve barbitrat kesilmesine bal olarak gelien konvlsiyonlarda kullanlmamaldr. Yan etkileri aadaki gibi sralanabilir;

Sindirim sistemi bozukluklar (yemeklerle birlikte alnmas nerilir), Hematolojik bozukluklar, Alerjik reaksiyonlar, Di etlerinde byme (gingival hiperplazi) Hirsutizm (kllanma) Karacier bozukluklar, - 88 -

Kardiyovaskler sistem ve santral sinir sistemi depresyonu (zellikle i.v. kullanm srasnda ortaya kabilir),

la etkilemeleri: Kloramfenikol, INH, dikumarol, dislfiram, ve baz slfonamidler fenitoin metabolizmasn yavalatr ve plazma dzeyini ykseltebilir,

Teratojen etkili olduundan gebelerde kullanlmamaldr.

3.4. Etosksimid (Petimid)

Petit mal epilepside ilk seilecek ilatr. Oral yoldan iyi emilir. Karacierde metabolize olur ve bbreklerle atlr. Yan etkileri;

tahszlk, bulant gibi sindirim bozukluklar, Uyuklama, baars ve gz kamamas, Alerjik belirtiler.

Gnde 750-2000 mg dozunda p.o. kullanlr.

3.5. Trimetadion (Tridone)

Petit mal tipi epilepside kullanlr. P.o. abuk ve tam absorbe olur. Grand mal nbetlerini sklatrr. Sedasyon, uyuukluk, gz kamamas, kemik ilii depresyonu gibi yan etkiler yapabilir. Teratojen etkilidir. P.o.900-1800 mg dozda kullanlr.

3.6. Karbamazepin (Tegretol)

Grand mal epilepsi ve trigeminus nevraljisinde kullanlr. Gnlk dozu 600-1200 mg dr. Uyuukluk, badnmesi, alerjik cilt dknts, kemik ilii depresyonu, az kuruluu ve kardiyovaskler bozukluklar yapabilir. Teratojen etkilidir.

3.7. Klonazepam (Rivotril)

Benzodiazepin trevidir. Btn epilepsi trlerinde ve ayrca status epileptikusta da etkindir.

- 89 -

Gnlk dozu p.o.1.5 mg dr.Bu doz artrlabilir. Uyuukluk, huzursuzluk, bazan solunum depresyonu yapabilir. la birden kesilmemeli, doz giderek azaltlp, sonra kesilmelidir.

3.8. Diazepam (Diazem)

Kstl sayda epilepsi trne etkilidir ve etkisine kar tolerans geliir. Bu nedenle daha ok status epileptikusta tercih edilir. Epilepsi dnda kalan konvlsiyonlu durumlarn tedavisinde de kullanlr. .v. infzyon eklinde kullanlmas tercih edilir.

3.9. Sodyum Valproat (Depakin)

Beyinde inhibitr etkili endojen bir madde olan GABA (gamaamino butirik asid) dzeyini ykseltir. Petit mal ve grand mal epilepsi tedavisinde kullanlr. Gnlk dozu 10-15 mg/kg dr. Bu doz artrlabilir. Sindirim sistemi bozukluklar, sedasyon, geici sa dklmesi ve hepatotoksik etki yapabilir. Teratojen etkilidir. Epilepsi tedavisinde dikkat edilecek bir nokta da ilalarn birden bire deil dozlarnn giderek azaltlarak kesilmesidir. lacn birdenbire kesilmesi nbetleri sklatrabilir.

4. PARK NSON TEDAV S NDE KULLANILAN LALAR

Parkinson hastal santral sinir sisteminde dopaminerjik etkinliin azalmasna bal olarak gelien bir hastalktr. Belli bal belirtileri;

stee gre hareket etme gleir, hareketler yavalar ve maske gibi bir yz geliir,

izgili kaslarda rijidite (sertleme), stirahat halinde (zellikle el ve dilde) tremorlar (titremeler), Postr (duru) bozukluu.

izgili kaslarn normal fonksiyonu santral sinir sisteminde asetilkolin ve dopamin arasndaki dengeye baldr. Bu iki endojen maddenin birbirine zt etkileri vardr. Parkinsonda dopaminerjik etkinlik azaldndan kolinerjik etkinliin art szkonusudur.Tedavisinde de;

Ya dopaminerjik etkinlii artran ilalar,

- 90 -

Ya kolinerjik etkinlii azaltan ilalar, Ya da bunlarn kombinasyonu kullanlr.

Kullanlan ilalarn kan-beyin engelini aarak santral sinir sistemine girebilmeleri gerekir. Ancak ilalarla radikal tedavi salanamaz.

4.1. Dopaminerjik Etkinli i Art ran lalar

Levodopa (Larodopa) : Hem santral sinir sisteminde hem de periferde dopa dekarboksilaz enzimiyle dopamine dnr. Dopamin dolamdan beyine geemedii halde Levodopa kan-beyin engelini aar. Oral yoldan iyi absorbe olur. Besinler absorbsiyonunu azaltr. nemli bir ksm barsak eperi ve karacierde dopamine dnr. Uygulanan dozun ok az bir ksm (%1-3) beyine geerek etkinlik gsterebilir. Parkinson belirtilerini nemli lde dzeltir. Ancak tremorlar ge ve g dzelir. lacn dozu kiilere gre ayarlanr. Levodopann santral sinir sistemine geen miktarn artrabilmek iin periferdeki metabolizmasn azaltmak gerekir. Bunun iin genellikle Karbidopa (Sinemet) ve Benserazid (Madopar) ile kombine edilerek kullanlr. Yan etkileri ise unlardr:

Sindirim sistemi bozukluklar, Ortostatik hipotansiyon, aritmi, stek d hareketler, Psiik bozukluklar: Halusinasyonlar, huzursuzluk, paranoid reaksiyonlar, On-off sendromu : Tedavinin srmesine ramen hergn birka kez ila etkinliinin ksa bir sre iin kaybolmas.

Psikozlu, glokomlu ve peptik lserlilerde kullanlmamaldr. Piridoksin, piridoksin ieren vitamin preparatlar, MAO inhibitrleri, metildopa, rezerpin ve nroleptik ilalarla birlikte kullanlmamaldr. Bromokriptin (Parlodel): Levodopann etkisiz olduu veya kullanlamad durumlarda alternatif ila olarak kullanlr. Gl dopaminerjik aktivite gsterir. Bir ergot alkaloidi trevidir. Bazan levodopa ile birlikte kullanlr. Pahal bir ilatr. P.o.2x1.25 mg dozla tedaviye balanr. Bazen gnlk doz 30-40 mg a kadar karlabilir. Halsinasyon, hipotansiyon ve

- 91 -

sindirim sistemi bozukluklar yapabilir. Karaciere toksiktir. Angina pektoris, myokard infarkts ve psikozu olanlarda kullanlmamaldr. Amantadin (Amantadin): Viral enfeksiyonlarn tedavisinde kullanlmaktadr. Dopamin salverilmesini artrarak etkinlik gsterir. Po.2x100 mg dozda kullanlr. Etkisine kar zamanla tolerans geliir. Yan etkileri daha azdr. Piribedil (Trivastal): Santral sinir sisteminde dopamin gibi etki gsterir. Selejilin (Deprenil): Vcutta dopamini ykan MAOB enzimini inhibe eder ve beyindeki dopamin dzeyini ykseltir. Levodopa tedavisi srasnda yardmc ila olarak veya tek bana kullanlabilir. Bulant, hipotansiyon ve az kuruluu gibi yan etkiler yapabilir. Selejilin ile birlikte tiraminden zengin besinler (baz peynir eitleri, konserve et ve alkoll ikiler) yenilmemelidir. Hipertansif krize yol aabilir.

4.2. Antikolinerjik lalar

Santral sinir sistemine girebilen antikolinerjikler tercih edilir. Triheksifenidil (Artane), Biperiden (Akineton) : Enok kullanlr. Parkinsonda tremorlar etkin bir ekilde azaltr. Yan Etkileri: Bilin bulankl, halsinasyonlar, idrar retansiyonu, kabzlk, az kuruluu ve dier atropin-benzeri etkiler yaparlar.

4.3. Antihistaminikler
Difenhidramin (Benadryl): Dier ilalardan daha az etkindir, ancak antikolinerjiklerden daha iyi tolere edilir.

Parkinson tedavisinde kullanlan ilalarn genel etki mekanizmalarn deerlendiriniz.

5. ANT PS KOT K LALAR

Bu ilalar, psikotik semptomlarn (zellikle izofreni) tedavisinde kullanlr. Nroleptik ilalar veya major trankilizanlar olarak da adlandrlr. Hem akut hem de kronik psikozlarn tedavi- 92 -

sinde kullanlr. Ar bir sedasyon yapmadan, hareketlerde yavalama, evreye ilgisizlik ve heyecanszlk olutururlar. Bu duruma nroleptik sendrom denir. Dier nemli zellikleri dopaminerjik etkinlii bloke etmeleridir. Buna bal olarak zamanla Parkinson belirtileri yapabilirler.

5.1. Fenotiyazinler
Psikotik hastada halsinasyon ve delzyonlar (hayal, vehim, kuruntu) vardr. Bu davranlarn dzelmesi iin uzun sreli tedavi gerekir. Bu grup ilalarn genel zellikleri unlardr:

Etkilerine tolerans gelimesi pek enderdir. Santral sinir sistemindeki dopaminerjik etkinlii azaltrlar. Gl antihistaminik ve antikolinerjik etkileri olduundan Parkinson belirtilerinden pek az ortaya kar. Fiziksel hareketleri yavalatr ve psiik durumu dzeltirler. Hastann entellektel yeteneklerinde pek azalma yapmazlar.

Antiemetik etkileri vardr. Apomorfin gibi kusmaya yol aan ilalarn etkilerini antagonize ederler. Vcut scakln drrler. Hipotermi yaparlar. Ancak scak iklimlerde vcuttan s kayb azald iin hipertermi yapabilirler.

Antikonvlsan etkileri yoktur. Aksine konvlsiyon oluturabilir. Prolaktin salglanmasn artrr, laktasyona (st salglanmas) ve jinekomastiye yol aarlar. tah ve vcut arln artrrlar. Ciltte anormal pigmentasyon yaparlar.

Antikolinerjik etkileri nedeniyle az kuruluu, bulank grme, kabzlk ve terlemede azalma yaparlar. Seksel fonksiyonlar bozarlar. Klorpromazinin lokal anestezik ve antiaritmik etkisi de vardr. Ortostatik hipotansiyon yapabilir. Fenotiyazinler barbitratlarn, narkotiklerin ve alkoln etkilerini artrrlar. Sindirim kanalndan emilimi dzensizdir. Yksek oranda plazma proteinlerine balanr ve ftal dolama da geerler. Etkileri 24 saat kadar srer. Karacierde metabolize edilirler. Genel olarak psikotik bozukluklarn (mani, paranoid durumlar, izofreni ve kronik alkolizmle gelien psikozlar) tedavisinde kullanlrlar. Ayrca baz fenotiyazinler bulant ve kusma te-

- 93 -

davisinde kullanlr. Bazlar antihistaminik olarak kantlarn tedavisinde, klorpromazin inat hkrklarn tedavisinde kullanlr. Yan Etkileri: Parkinson belirtileri ortaya kabilir. Uyuukluk, uyuklama, ortostatik hipotansiyon, refleks yolla taikardi, alerjik reaksiyonlar, kolestatik sarlk (ila kesilince geer), kan tablosunda bozukluklar, eitli dermatitler, gne yanna benzeyen a duyarllk reaksiyonlar grlebilir. ocuklarda Parkinson belirtileri grlebilir, ancak sarlk, kan bozukluklar veya ate ykselmesi daha az ortaya kar. Uyuklama ve hipotansiyon akut zehirlenmenin en nemli belirtisidir. Klorpromazin (Largactyl): P.o. 50-800 mg dozda kullanlr. Parenteral yolla da uygulanabilir. Promazin (Sparine): P.o.50-150 mg. Tiyoridazin (Melleril): P.o.50-600 mg dozda. zellikle yal hastalarda tercih edilir. Trifluperazin (Telazin): P.o.4-30 mg. Flufenazin (Prolixin): 20 gnde bir 12.5-25 mg s.c. veya i.m. yolla uygulanr. Tioproperazin (Majeptil): P.o. 10 mg dozda kullanlr.

5.2.Tiyoksanten Trevleri
Kimyasal yaplar ve farmakolojik zellikleri fenotiyazinlere benzer. Klorprotiksen (Taractan): Antipsikotik ve antiemetik olarak p.o.75-200 mg dozda kullanlr.

5.3. Butirofenonlar
Farmakolojik zellikleri fenotiyazinlere benzer. Fenotiyazinlere cevap vermeyen olgularda kullanlr. Kullanm srasnda Parkinson belirtileri ortaya kabilir. Haloperidol (Haldol): P.o. 2-8 mg dozda kullanlr. Droperidol (Innovar): Bu ila gl narkotik analjezik olan fentanil ile kombine edilmi hal-

- 94 -

de bulunur ve nroleptik analjezi oluturmak iin kullanlr. (Bkz. Genel anestezikler).

5.4. Pimozid (Orap)

Beyindeki dopaminerjik reseptrleri bloke eder. Sedatif ve Parkinson-benzeri yan etkileri daha azdr. Gnde 4-8 mg p.o. yolla kullanlr. Gnlk dozu 32 mg a kadar karlabilir. Hepatit yapabilir. Psikoz tedavisi srasnda ortaya kan Parkinson-benzeri yan etkileri nlemek iin Biperiden, Triheksifenidil ve Difenhidramin gibi antikolinerjik etkili antiparkinson ilalar kullanlabilir.

Santral sinir sistemindeki dopaminerjik/kolinerjik dengenin kas koordinasyonu ve psiik durum zerine etkilerini dnnz.

6. ANT ANKS YETE LALAR

Bu grup ilalar anksiyete (korku, endie, kuruntu, tela) tedavisinde kullanlrlar. Bunlara anksiyolitik, trankilizan veya minr trankilizanlar da denir. Bunlarn sedatif, hipnotik ve kas gevetici etkileri ve bamllk yapma eilimleri vardr. Yan etkileri antipsikotiklere gre daha azdr. Yeil reete ile verilirler.

6.1. Meprobamat (Equanil, Meprol)

Barbitratlar gibi santral sinir sistemini deprese eder. Ancak etki sresi daha ksadr. Fenobarbital gibi uyku getirir ve uykunun REM sresini ksaltr. skelet kaslarn gevetir. Eskiden anksiyolitik olarak ok kullanlrd. Ancak gnmzde yerini benzodiazepin grubu ilalara brakmtr. Yan etki olarak uyuklama, kan tablosunda bozukluklar, psiik ve fiziksel bamllk geliebilir.

- 95 -

6.2. Benzodiazepinler
Etki srelerine gre 3 grup altnda toplanabilir: Uzun etkililer: Dizapam, klordiazepoksid, medazepam, klorazepat. Orta etki sreliler: Oksazepam, alprazolam. Ksa etkililer: Midazolam, triazolam. Tedavide kullanld yerler;

Anksiyolitik olarak, Anestezide premedikasyon amacyla, Sedatif, hipnotik olarak, Antikonvlsan olarak, Santral etkili kas gevetici olarak.

Benzodiazepinler alkol brakanlarn tedavisinde de kullanlr. Gvenlik indeksleri olduka genitir. Ancak alkol ve benzeri santral sinir sistemi depresanlaryla birlikte alnrsa, kolayca zehirlenme yapabilirler. Bamllk yapan ilalardr ve yeil reete ile alnabilirler. Suistimal edilebilirler. Tedavi amacyla kullanlmalar srasnda psiik bamllk oluturmadan fiziksel bamllk yapabilirler. Yan Etkileri: Uyuklama, sedasyon, menstrasyon dzensizlikleri, anovlasyon (ovlasyonun olmamas), geici bilin bulankl yapabilirler. Psikozlu hastalarda zellikle yksek dozlarda anksiyeteyi artrrlar. Ar dozlaryla lm ender grlr. Bunun tedavisi iin destekleyici tedavi yntemleri uygulanr. Plazma proteinlerine balandklar iin hemodiyalizin yarar snrldr. Bamllk oluanlarda ila kesildiinde grip-benzeri kas arlar ve bulant grlr. Diazepam (Diazem, Nervium): Oral yoldan verildiinde iyi absorbe olur ve 1 saatte maksimum kan konsantrasyonuna eriir. Enterohepatik dolanma girer. Anksiyolitik olarak gnde 2x2-10 mg dozda p.o. kullanlr. Parenteral kullanmak gerektiinde i.v. yol tercih edilir. Ancak enjeksiyon yava yaplmaldr. .m. yoldan absorbsiyonu deikendir. Klordiazepoksid (Librium): Antikonvlsan etkisi zayftr. Anksiyolitik ve kas gevetici olarak p.o. gnde 10-100 mg dozda kullanlr.

- 96 -

Oksazepam (Serepax): Etki sresi daha ksadr. Anksiyolitik olarak 30-120 mg dozda kullanlr. Medazepam (Nobrium): P.o.3-4x5-10 mg. Klorazepat (Tranxilene): P.o.15-30 mg. Alprazolam (Xanax): P.o.3x0.25-0.5 mg dozda verilir. Anksiyolitik olarak kullanlr. Ayrca antidepresan etkinlik de gsterir.

6.3. Hidroksizin (Vistaril)

Anksiyolitik etkinlii benzodiazepinlerden daha dktr. Antiemetik, antihistaminik ve antikolinerjik etkisi de vardr. Atropin-benzeri yan etkiler oluturur. P.o.75-400 mg dozda verilir.

6.4. Buspiron (Buspon)

Beyindeki serotonin reseptrlerini selektif olarak etkileyerek anksiyolitik etki oluturur. Anksiyetede benzodiazepinler kadar etkilidir ve selektif etkili olduundan yan etkileri de daha azdr. Sedasyon ve bilin bulankl yapmaz. Tolerans ve bamllk gelimez. Antikonvlsan ve izgili kas gevetici etkisi yoktur. P.o.3x5 mg dozda kullanlr. Bulant, badnmesi ve uyuukluk yapabilir.

Anksiyolitik ilalarn genel yan etkilerini deerlendiriniz.

7. ANT DEPRESAN VE ANT MAN K LALAR

Bunlar duygulanm hastalklarnn tedavisinde kullanlrlar. Bu tip hastalklar da deiik gruplar altnda toplanabilir. Reaktif Depresyon: evresindeki olaylara ar zlme, hayal krklklar, psiik gerginlikler ve baz sosyal olaylara bal olarak geliir. Bu faktrler ortadan kalknca hastalk kendiliinden geer. lala tedaviden ziyade psikoterapi tercih edilir. Endojen Depresyon: evresindeki olaylardan bamsz olarak yaamdan zevk almama, - 97 -

kendini sulama, uykusuzluk, itahszlk, yorgunluk, mitsizlik ve intihara eilim gibi belirtiler gsterir. Santral sinir sisteminde serotonin ve/veya noradrenalin dzeyi azalmtr. Tedavisinde bu iki endojen maddenin dzeyini artran ilalar kullanlmaktadr. Bipolar Hastalk: Daha ender grlr. Depresyon ve mani nbetleri birbirini izler. Mani; ar etkinlik, kendine fazla gvenme, ok konuma, uykusuzluk gibi belirtilerle ortaya kar. Bu tip hastalar sklkla intihara bavurabileceklerinden bu grup ilalarn akut toksisiteleri nemli bir problem olmaktadr.

7.1. Lityum Karbonat (Litinat, Lithuril, Demalit)

Bipolar bozukluklarn tedavisinde kullanlr. Sindirim kanalndan iyi absorbe olur. Plazma ve dokulara dengeli dalr. Bbreklerle atlr. St iine de atlabilir. Gvenlik aral olduka dardr. Serum konsantrasyonu 0.8-1.5 mEq/l olacak ekilde dikkatle izlenmelidir. Bipolar bozukluk ve akut mani tedavisinde p.o. kullanlr. izofrenide etkili deildir. Normal kiilerde psikoaktif etki gstermez. Yan Etkileri:

Kan dzeyi ykseldiinde itahszlk, bulant, kusma, diyare, ar susama ve poliri (sk ieme) grlr.

Epileptik tutarklar, uyuklama, bilin bulankl olabilir. Gebelikte kullanlrsa bebekte kardiyovaskler anormallikler geliebilir. Hipotansiyon, aritmi Kronik kullanm tiroid bymesine yol aabilir.

Zehirlenme tedavisi iin osmotik direz veya hemodiyaliz uygulanr.

7.2. MAO nhibitrleri (MAO )

Bu ilalar adrenalin, noradrenalin, serotonin, dopamin ve tiramin gibi aminleri metabolize eden MAO (monoamin oksidaz) enzimini inhibe ederek bu maddelerin ykmn azaltr. Dolaysyla bu aminlerin vcuttaki miktarn artrr. Bunlar zellikle beyin, barsaklar, kalp ve kanda bulunur. Beyinde bu aminlerin dzeyinin artmas antidepresan etkinin temelini - 98 -

oluturur. Bazlar santral sinir sisteminde noradrenalin salverilmesine neden olur (rnein tranilsipromin) ve bunlarn etkileri dierlerinden daha abuk balar. MAO depresyondan baka, uyku bozukluklarnda rnein; narkolepsi (otomobil kullanma veya kitap okuma gibi tekdze ileri yaparken ar derecede uyku olumas) tedavisinde de kullanlrlar. Hipotansiyon, (zellikle postral hipotansiyon) yaparlar. MAO yksek tiramin ieren besinlerle (peynir v.b) etkileir. Bu yiyeceklerdeki tiramin paralanamaz, ayrca tiramin sinir ularndan katekolamin salverilmesine yol aar. Sonuta hipertansif kriz geliir. Bu MAO nin en ciddi yan etkisidir. Ayrca MAO birok ilacn metabolizmasn etkiler. Genel anestezikler, sedatifler, atropin-benzeri ilalar, narkotikler ve trisiklik antidepresanlarn etkilerini artrr. Sindirim kanalndan abuk absorbe olur. Ancak teraptik etki 2-3 hafta sonra balar. nhibe olan MAO enziminin rejenerasyonu da ilacn kesilmesinden birka hafta sonra olabilir. Dolaysyla ila kesildikten sonra da birka hafta etkileri srer. Bu ilalar ar uyuklama, ar yeme ve ar anksiyete ile karakterize depresyon tedavisinde kullanlr. Yan etkileri: Bazlar karacier hasar yapar. Uykusuzluk, konvlsiyonlar, huzursuzluk, baars, hipotansiyon veya hipertansiyon yapabilirler. Bu durumlarda destekleyici tedavi yntemleri uygulanr. lalarn etkileri uzun srdnden hasta birka hafta gzetim altnda tutulmaldr. Nialamid (Niamid): P.o. 25-200 mg dozda kullanlr. zokarboksazid (Marplan): P.o.10-30 mg kullanlr.

7.3. Trisiklik Antidepresanlar

Kimyasal yaplar fenotiyazinlere benzer. Hem antihistaminik hem de alfa adrenerjik etkileri vardr. Adrenalin ve noradrenalinin sinir ucundan salverildikten sonra geri alnmasn engelleyerek onlarn etkilerini glendirir. Antikolinerjik etkileri vardr ve serotoninin etkilerini de glendirir. Normal insanlarda uyku oluturur. Tedaviye baladktan 2-3 hafta sonra iyileme balar. Parkinson belirtileri yapabilir. Yksek dozlar tutarklara ve komaya neden olabilir. Ortostatik hipotansiyon, aritmi, hipotansiyona refleks cevap olarak taikardi yaparlar. Lipidlerde iyi zndnden sindirim kanalndan iyi absorbe olur. Biyolojik yarlanma mrleri uzundur. Karacierde metabolize olur ve bazlarnn paralanma rnleri de etkindir. Son paralanma rnleri idrarla atlr.

- 99 -

iddetli endojen depresyon tedavisinde en ok kullanlan ilalardr. Birounun etkinlikleri ve dozlar birbirine yakndr.

mipramin enrezis nokturna tedavisinde de baarl olarak kullanlmaktadr. Depresyonla birlikte grlen kronik ar, fobik-anksiyete de trisiklik antidepresanlara iyi cevap verir.

Antikolinerjik yan etkileri nedeniyle glokom ve prostat hipertrofisi olanlarda kullanlmamaldr. Badnmesi, hipotansiyon, aritmiler, ender olarak cilt dknts ve tkanma sarl yapabilirler. Bipolar bozukluu olanlarda manik faz iddetlenir. Akut zehirlenmelerinde aktif kmr, mide ykanmas yntemleri ve Fizostigmin uygulanr. Vital fonksiyonlar desteklenir, tutarklar ve aritmiler geinceye kadar hasta gzetim altnda tutulur. Ar dozlar lme yol aabilir. MAOI ile kombinasyonlarndan kanlmaldr. mipramin (Tofranil): P.o.3x25 mg dozda antidepresan olarak; ocuklarda enrezis nokturna tedavisinde 1.0-2.5 mg/kg dozda verilebilir. Amitriptilin (Laroxyl): P.o.3x25-50 mg dozda verilir. Desipramin (Norpramin) : P.o. 3x25-50 mg dozda verilir. Nortriptilin (Aventyl): P.o.2x25-50 mg dozda verilir. Opipramol (nsidon): Amitriptilin gibi kullanlr. Klomipramin (Anafranil): P.o. 2x25-50 mg dozda verilir.

7.4. Trisiklik Olmayan Antidepresanlar

Trisiklik antidepresanlarn konvlsiyon oluturabilme, antikolinerjik ve kardiyovaskler yan etkilerini ok az veya hi gstermeyen ilalardr. Maprotilin (Ludiomil): Antikolinerjik ve antihistaminik etkileri vardr. 0.75-150 mg dozda kullanlr. Trazodon (Desyrel): P.o. 150-250 mg dozda verilir. Viloksazin (Viloksan): P.o. 150-300 mg dozda verilir. Karbamazepin (Tegretol): Lityuma cevap vermeyen bipolar bozuklukta kullanlr. Anti-

- 100 -

konvlsan etkisi de vardr.

Trisiklik antidepresanlarn yan etkilerini dnnz.

8. SANTRAL S N R S STEM ST MULANLARI (UYARICILAR)

Amfetaminler: Sempatomimetik etkilerine ilaveten gl santral sinir sistemi stimulan etkileri vardr. Santral sinir sistemindeki sinir ularndan dopamin ve noradrenalin salverilmesine neden olurlar. Solunum merkezini de uyarr ve analeptik (kalbi uyarc) etki gsterirler. Santral sinir sistemini deprese eden ilalarla (rnein, Barbitratlar) ters ynde etkileirler. Bamllk yapan ilalar grubundandr ve Trkiye'de satlar yasaklanmtr. Obes kiilerde zayflama amacyla itah kesici olarak kullanlr. Etkilerine tolerans geliir. Bu amala kullanm pek geerli olmamaktadr. Narkolepsi tedavisinde kullanlmaktadr. Ancak uyku gereksinimini sadece ertelerler telafi etmezler ve kii hi beklemedii bir srada uykuya dalar. Anormal hiperaktif (hiperkinetik, ar hareketli) ocuklarn tedavisinde kullanlrlar. Yan Etkileri: Baz kiilerde huzursuzluk, baars, bilin bulankl, uyuklama, yorgunluk, aritmiler, ar dozlar psikotik reaksiyonlar, hipertansiyon veya hipotansiyon, konvlsiyonlar, dolam felci ve komaya yol aabilir. Akut zehirlenmelerinde ilacn idrarla atlm hzlandrlr. Kafein (Caffeine): Kahve, ay ve kolal iecekler iinde bulunan aktif maddedir. Solunum merkezini gl bir ekilde uyarr. Ayrca psikostimulan etkinlik gsterir. Yksek dozlarda anksiyete oluturur. .m. veya s.c. yolla 250-500 mg dozda solunum uyarcs olarak kullanlr. Doksapram (Dopram): Analeptik olarak kullanlr. Pentilentetrazol (Cardiazol): Analeptik olarak kullanlr, ancak gvenlik indeksi dardr. Niketamid (Coramine): Analeptik olarak kullanlr. Gvenlik aral pentilen tetrazolden daha yksektir. Fenfluramin (Obetrol): Hipotalamustaki doyma merkezini uyarr. tah kesici olarak kul-

- 101 -

lanlr. Bamllk yapma potansiyeli yoktur. Deksfenfluramin (Isomeride): Fenfluramin gibi etki gsterir.

Bu ilalarn kullanm alanlarn gznne alarak tedavideki deerlerinin ne olabileceini dnnz.

9. NARKOT K ANALJEZ KLER

Analjezi bilin kayb olmadan arnn giderilmesidir. Bu grup ilalar haha bitkisinden
elde edilen baz maddeler ve bunlarn sentetik, yar-sentetik trevleridir. Bu ilalara Opi-

yatlar veya Opioidler de denmektedir. Haha kapslnn stnde morfin, kodein, tebain
ve papaverin bulunmaktadr. Kapslden akan svnn kurutulmasyla Opium (afyon) elde edilir. Opiyatlar arnn alglanmasn ve arya kar reaksiyonu azaltrlar. Etkilerini kendilerine zg reseptrleri (opioid reseptrler) etkileyerek olutururlar. Santral sinir sisteminde birka tip opioid reseptr saptanmtr. Ayrca santral sinir sisteminde, bu reseptrleri etkileyen baz endojen maddeler de bulunmaktadr. rnein, enkefalinler arnn alglanmasnda rol oynarlar. Endorfinlerin ise gl analjezik etkileri vardr. Bu ilalar santral sinir sisteminde depresyon, fiziksel ve psiik bamllk yaparlar. Ulusal ve uluslararas kontrole tabi ilalardr. zel krmz reete ile alnabilirler. Antipiretik (ate drc) ve antiinflamatuvar (iltihap giderici) etkileri yoktur. Bu ilalar knt ve iddetli arlarda (kemik krlmas, postoperatif arlar ve kanser arlar gibi) kullanlr.

9.1. Morfin ve Benzerleri

Analjezi ve arya direci artrmalar en belirgin zellikleridir.Bilin kayb olmaz ve hasta arnn yerini hisseder, ancak bundan rahatszlk duymaz. Eer arsz bir kiiye verilirse, huzursuzluk ve anksiyete yapar. Santral sinir sistemindeki kusma merkezini uyarr. Bulant ve kusma yapar. Myozis yapar ve bu etki atropinle nlenebilir. Solunum merkezini deprese eder. Bu durumda solunum merkezi kandaki CO2 dzeyi sayesinde srdrlebilmektedir. Bu nedenle morfin zehirlenmesinde hastaya dorudan doruya O2 koklatlmas bu faktr ortadan kaldrr ve solunum durmasna yol aabilir. Dolaysyla oksijen tedavisi mutlaka yapay solunum olanaklaryla birlikte uygulanmaldr. ADH (antidiretik hormon) salglanmasn uyarr ve oligriye (az ieme) neden olur. Gl ksrk kesici etki gsterir. Ancak bamllk yapmalar ve yan tesirlerinin fazlal nedeniyle ksrk kesici olarak kullanl- 102 -

mazlar. Ortostatik hipotansiyon yapabilir. Barsaklardaki itici peristaltik hareketleri ve mide motilitesini (hareketlilik) inhibe eder ve kabzlk yapar. Ayrca barsaklarda itici olmayan (spazmodik) hareketleri artrr ve spazm yapar. Safra ve pankreas salglarn azaltr. Safra kanalnn kaslmasna yol aar. Mesane dz kas ve sfinkter tonusunu artrr. eme gl yapar. Doum sresini uzatr. Bronkokonstriksiyon yapar (Histamin salglanmas ve vagal stimlasyon yapmas nedeniyle). Histamin salglanmasna bal olarak ciltte vazodilatasyon, kant ve terlemeye neden olur. Morfin sindirim kanalndan absorbe olur, ancak karacierden ilk geii srasnda nemli lde metabolize edilir. Bu yzden i.m. veya i.v. yolla kullanlr. Morfin karacierde metabolize edilir. Verilen dozun %90' idrarla geri kalan feesle atlr. Tedavide kullanld yerler:

Myokard infarkts, terminal kanser arlar ve obstetrikte (kadn-doum) kullanlr.

Akcier deminden ileri gelen solunum gl tedavisinde Kabzlk yapc etkisi nedeniyle diyare tedavisinde.

Yan Etkileri;

Solunum depresyonu Huzursuzluk, bulant, safra kanal basncnda artma (Safra kesesi hastal olanlarda kullanlmamaldr).

Psiik ve fiziksel bamllk. En nemli belirtisi myozistir. Alerjik reaksiyonlar. Bronkospazm. (Astmllarda kullanlmamaldr.)

Analjezik ve solunum depresan etkilerine tolerans geliir. Oysa myozis ve konstipasyon (kabzlk) yapc etkisine tolerans gelimez. Bamllarda ila kesilmesinden sonra gelien yoksunluk sendromu barbitratlardaki kadar iddetli olmaz. Kodein (Kodibeksin): Afyondan elde edilir veya morfinden sentez edilebilir. Farmakolojik etkileri morfine benzer. Analjezik etkisi morfinin yars kadardr. Oral yolla verilen 30 mg kodein 600 mg aspirin kadar analjezik etkinlik gsterir. Gl ksrk kesici etkisi vardr. Morfinden daha az sedasyon ve solunum depresyonu ve gastro intestinal yan etkiler yapar. Bamllk yapma eilimi ve ila kesilmesi belirtileri de daha dktr.

- 103 -

Heroin: Morfinden daha gl analjezik etki gsterdii halde, bamllk yapma eilimi ok yksek olduundan tedavide kullanlmaz.

9.2. Meperidin ve Benzerleri

Meperidin (Pethidine, Dolantin): Analjezik etkisi morfinden daha dktr. Solunum depresyonu ve bamllk yapma eilimi vardr. Ancak ila kesilmesi belirtileri daha azdr. Bronkospazm (histamin salverilmesine yol aarak) ve midriyazis yapabilir. Antitusif ve gastrointestinal etkileri yoktur. Doum arlarn, doum sresini uzatmadan, uterus kaslmalarn azaltmadan geirir. Bu nedenle obstetrikte tercih edilir. 50-100 mg dozda oral, i.m. veya i.v. verilebilir. Difenoksilat (Lomotil) : Atropinle kombine edilmi preparat olarak diyare tedavisinde kullanlr. Bu dozlarda morfin-benzeri etkileri ve bamllk yapma eilimi dktr. Az kuruluu ve bulank grme gibi atropine bal yan etkileri ar dozda alnmasn engeller. Fentanil (Fentanyl): Analjezik ve solunum depresan etkisi morfinden ok yksektir. Droperidolle birlikte nrolept anestezi veya nrolept analjezi oluturmak iin kullanlr (Bkz. Genel anestezikler). Parenteral verildiinde etkisi abuk balar ve ksa srer.

9.3. Metadon ve Benzerleri

Metadon (Dolophine) : Bu sentetik ilacn etkileri morfine benzer. Oral yolla verilebilir. Analjezik etki sresi morfin kadardr. Ancak biyolojik yarlanma mr daha uzundur. Analjezik olarak ve opiat bamllarnda, ila kesilmesi belirtilerine kar tedavi amacyla kullanlr. Bamllar tedavi iin oral yolla metadon kullanrlar. Uygun dozlarda metadon fori veya uyuklama yapmadan dier opiatlarn yerini tutar. apraz tolerans nedeniyle dier opiatlarn kullanmn engeller. stenmeyen etkileri morfine benzer.Tolerans ve fiziksel bamllk oluabilir.Ancak ila kesilme belirtileri dier opiatlar kadar iddetli deildir. Dekstropropoksifen (Doloksen, Paljin): Analjezik etki gc kodeininkinin yars kadardr. Solunumu daha az deprese eder. Kronik olarak yksek dozlarda kullanldnda tolerans ve bamllk geliebilir. Aspirin, asetaminofen vb. bir analjezikle kombine edilirse yeterli analjezi oluabilir. Dekstromoramid (Jetrium) : Oral, parenteral veya rektal yoldan 5-10 mg dozda analjezik olarak kullanlr. Etki sresi metadonunkinden ksadr.

- 104 -

9.4. Opioid Agonist-Antagonistler

Opioid reseptrlere kar parsiyel agonist etkilidirler. Pentazosin (Sosegon): Orta derecede agonist ve zayf antagonist etkisi vardr. Antagonist etkisi nedeniyle bamllarda ila kesilmesi belirtilerini ortaya karr. Farmakolojik zellikleri morfine benzer, ancak analjezik etki gc daha azdr. P.o., s.c., veya i.m. yoldan verilebilir. Huzursuzluk, halsinasyonlar, yksek dozlarda solunum depresyonu gibi yan etkiler yapabilir. Analjezik etkisine tolerans geliebilir. Fiziksel ve psiik bamllk yapar. Nalbufin : Yaps naloksona benzer. Analjezik etki gc morfininki kadardr. Bu durum antagonist etkisinin daha zayf olduunu dndrr. Opioid bamllarnda yoksunluk belirtilerini ortaya karabilir. Solunum depresyonu yapar. Ancak doz arttka bu etki artmaz. Psiik ve fiziksel bamllk yapma eilimi vardr. Meptazinol (Meptid): Solunum merkezini en az deprese ederek analjezik etki gsterir. Sindirim kanalndan iyi emilir. Ancak karacierden ilk geite nemli lde inaktive olur. 75100 mg dozda i.m. veya yava i.v. yolla analjezik olarak kullanlr. Bamllk yapmaz ve kontrole tabi bir ila deildir. Nalorfin: Etkileri morfine benzer, ancak morfinin solunum zerinde yapt depresan etki doz baml artt halde, nalorfinle artma olmaz. Morfin vb. bir ilala zehirlenmi hastalarda solunum depresyonu ve dier etkileri antagonize eder.

9.5. Saf opioid Antagonistler

Nalokson (Narcanti): Saf bir opioid antagonisttir. Hi agonist etkisi yoktur. Opioidlerin sedatif, solunum depresan ve istenmeyen kardiyovaskler etkilerini ortadan kaldrr. Antagonist etkisinin sresi doza bamldr ve 1-4 saat kadar srer. Morfin-benzeri ila bamllarna nalokson verilmesinden sonra kolayca yoksunluk belirtileri ortaya kar. Antagonist etkisine tolerans gelimez. Genellikle parenteral yolla kullanlr. Doum srasnda anneye narkotik analjezik verilmise bebek solunum depresyonuyla doar. Bu durumda gbek kordonundan yeni doana nalokson verilebilir veya doum srasnda anneye uygulanabilir. Naltrekson: Opioid bamllarnn tedavisinde kullanlr. Oral yolla verilebilir. Etki sresi naloksondan 3 kat, etki gc ise 2 kat daha fazladr. Naltrekson verildikten sonra bamllarda iddetli yoksunluk belirtileri balar. Uykusuzluk, huzursuzluk, karn kramp bulant, kusma ve eklem arlar yapabilir. Akut hepatitlilerde ve karacier yetmezlii olan-

- 105 -

larda kullanlmamaldr.

10. GENEL ANESTEZ KLER

Bu ilalar analjezi, bilin kayb veya hipnoz olutururlar ve cerrahi giriim srasnda ar duyusunun ortadan kalkmasn salarlar. Genel anestezinin dnemleri: 1. Dnem (Analjezi Dnemi): Bilin ve refleks kayb olmaz, grme ve iitme fonksiyonlar bozulmaz. 2. Dnem (Eksitasyon Dnemi): Bilin kayb ile balar, gz kapa refleksi kaybolana kadar srer. Bu dnemde solunum dzensizdir. Kusma olabilir. Bu iki dneme anestezinin

indksiyon dnemi denir.

3. Dnem (Cerrahi anestezi dnemi): Gz kapa refleksinin kayb ile balar diyafragma felcine kadar srer. Kendi iinde 4 basamaa ayrlabilir. Ancak bunun 4. basamana girilmesi istenmez. 4. Dnem (Bulber paralizi dnemi): Solunum ve dolam felci olur. Anesteziden geri dnte de bu srann tersi izlenir.

10.1. nhalasyon Anestezikleri

Solunum yoluyla uygulanrlar. lacn verilen dozu ile oluan etkinin iddeti arasndaki iliki ilacn alveoldeki konsantrasyonu ile belirlenir. lalarn kan ve dokudaki konsantrasyonu, znrlkleri ve parsiyel (ksmi) basnlarna baldr. nhalasyon anesteziklerinin vcutta oluan metabolitleri hcre ekirdeinde DNA y etkiler ve alerjik reaksiyonlar yapabilir. Bu maddelerin (metabolitlerin) mutajen, teratojen ve karsinojen etkileri vardr. Metoksiflu-

ran en ok metabolize edilir ve bu tr toksisiteler asndan en gl ilatr. zofluran

ise en az metabolize edilir ve toksisitesi dktr. Bu toksik etkiler anestezide alan personel asndan da dikkatle deerlendirilmelidir. Halotan (Halothane): Gl anestezik bir ajandr. Analjezik etki gc de yksektir ve en sk kullanlan anesteziktir. Halotan anestezisi srasnda solunum abuk ve yzeyeldir. Halotan solunum dakika hacmini azaltr. Bronkodilatasyon yapar. Kan basncn doz-baml olarak azaltr. Kan damarlar geniledike, cilt kan akm artabilir. Kalbin kaslma gcn azaltr. (Noradrenalinle etkileir ve hipotansiyona kar gsterilen sempatik cevab antagonize eder). Kalp atm hzn azaltr. Kalbi katekolaminlerin aritmi yapc etkisine duyarllatrr. Beyin damarlarn geniletir serebrospinal sv basncn artrr. Bbrek kan - 106 -

akmn azaltr.Karacier fonksiyonunu deprese eder. la kesilince bu etki geer. Karacier nekrozu yapabildii bildirilmektedir. Ancak dier genel anesteziklerden daha fazla hepatotoksik deildir. skelet kaslarn ve uterus dz kaslarn gevetir. Dier gl anestezikler gibi malign (kt huylu) hipertermi yapabilir. Bu genetik bozuklua bal olabilir. Patlayc ve yanc zellii yoktur. Anestezinin indksiyonu ve aylma uzun srebilir. Larinksi tahri etmez. Bronkospazm yapmaz. Anestezinin indksiyonu tiyopentalle desteklenir. Azot protoksid (N2O), oksijen ve kas geveticilerle birlikte kullanlr. ocuklar iin gvenli bir anesteziktir. . Enfluran (Ethrane): Tkrk ve solunum salglarn artrr. Larinks reflekslerini basklar. Dier etkileri halotana benzer. Daha iyi kas gevemesi ve daha az aritmi yapar. zofluran (Forene): zellikleri enflurana benzer. Solunum depresyonu yapabilir. Solunum depresyonuna bal olarak hiperkapni (Kanda CO2 dzeyinin artmas) geliir ve bu kalbin at hacmini artrr. Periferik damarlar gevetir ve arteriyel kan basncn drr. Daha iyi kas gevemesi yapar. Azot protoksid (Nitrozoksid) (Azot Protoksid): nert inorganik bir gazdr.Anesteziyi srdrmek iin %75-80 konsantrasyonda uygulanr. Tek bana kullanlmaz. Hipoksiye neden olur. Opioidler, tiyopental ve kas geveticilerle birlikte kullanlr. Gl bir inhalasyon anestezii ile birlikte kullanlrsa yeterli analjezi salar. Solunumu ve kardiyovaskler sistemi deprese etmez. Analjezik etkisi de vardr. ndksiyon ve aylma abuk olur.Kemik ilii depresyonu yapar. Gebelerde, immn sistem depresyonu olanlarda ve pernisiyz anemisi olanlarda kullanlmamaldr. Eter (Aether pro Narcosi): Yanc, patlayc bir svdr. Sempatik aktiviteyi artrr. Bronkodilatasyon yapar, kalbi deprese etmesine ramen sempatik aktivasyonla kalp debisi ve arteriyel kan basnc pek etkilenmez. Vagal blokaj sonucu taikardi geliebilir.skelet kaslarn iyi gevetir. Kas geveticiler ve aminoglikozidler bu etkisini artrr. Tek bana kullanldnda bulant, kusma, laringospazm ve salya salglanmasn artrr. Anestezinin indksiyonu ve aylma uzun srer ve olayl geer. Gvenlik indeksi genitir.

10.2. Parenteral Genel Anestezikler

Ketamin (Ketalar): Analjezi ve hafza kayb yapar. Larinks reflekslerini etkilemez. skelet kas tonusu (gerginlik), kalbin at hz, arteriyel kan basnc ve serebrospinal sv basnc

- 107 -

artabilir. Atropinle premedikasyon salya salglanmasn azaltr. Narkotik analjeziklerle premedikasyon anestezi iin gerekli ketamin dozunu azaltr. ocuk ve gen erikinlerde ksa sreli giriimler iin i.m. yolla kullanlr. Solunum enfeksiyonu olanlarda, psikiyatrik bozukluu olanlarda, serebrovaskler hastal olanlarda kullanlmamaldr. Tiyopental (Pentothal): Genel anestezi iin en sk kullanlan barbitrattr. i.v. kullanlr. abuk ve ho bir indksiyon salar. Sonra daha gl bir ila verilmelidir. Ksa sreli giriimler iin tek bana kullanlabilir. Analjezik etkisi yoktur. Etkisinin sona ermesi, ilacn beyinden dier dokulara redistribsyonuna, daha az oranda da biyotransformasyonuna baldr.

10.3. Baz zel Anestezi ekilleri

Nrolept Anestezi: Bir nroleptik ila, gl bir narkotik analjezik ilala kombine edildii zaman , nrolept analjezi oluturulur. Ufak cerrahi giriimler ve kalp kateterizasyonu gibi giriimler bylece yaplabilir. Bu kombinasyona azot protoksid ve oksijen ilavesiyle Nro-

lept anestezi oluur. Nroleptik ila olarak droperidol, narkotik analjezik olarak fentanil tercih edilmektedir. Disosyatif Anestezi: Nroleptik analjeziye benzer. Bu amala ketamin ve fensiklidin gibi ilalar kullanlmaktadr. Bugn daha ok ketamin tercih edilir. Ketamin i.v. veya i.m. uygulandnda hasta uyank gibi grnr, fakat bilin kaybolmutur. Analjezi nedeniyle arl uyaranlara cevap vermez. evreden kopma durumu oluturur (disosiyatif durum). zellikle ocuklarda tercih edilir. En nemli sakncas aylmann olayl olmasdr.

10.4. Preanestezik Medikasyon

Anestezinin indksiyonunu kolaylatrmak ve abuklatrmak iin yaplr. Anksiyeteyi azaltr. Analjezi ve amnezi (hafza kayb) salar. u ilalar kullanlabilir:

Barbitratlar: zellikle pentobarbital ve sekobarbital ok kullanlr. Sedasyon salar.

Opioidler: Morfin ve fentanil kullanlr. Analjezi salar. Fenotiyazinlerden Prometazin ve antihistaminiklerden hidroksizin kullanlr. Bunlar opioidlerle birlikte verildiinde yan etkileri artrmadan, analjezik etkiyi glendirir.

- 108 -

Trankilizanlardan diazepam ok kullanlr. Sedasyon ve amnezi salar. Antikolinerjiklerden atropin ve skopolamin salglar azaltmak iin kullanlr. Nromskler bloke ediciler izgili kaslarda geveme yaparak, operatrn rahat almasn salar.

11. LOKAL ANESTEZ KLER

Bu ilalar, sinir iletimini bloke ederek bilinci bozmadan, vcudun belirli bir blgesinde geici (reversibl) duyu kayb olutururlar. Genel anesteziklerden farkl olarak santral sinir sistemi depresyonu yapmazlar. Lokal anestezikler zayf baz yapsnda ve suda znmeyen bileiklerdir. Asidik tuzlar suda znr. Sinir hcre membran dzeyinde iyonize ekilleri etkindir. Ancak non-iyonize ekli liposolbilitesi nedeniyle (lipidlerde znrl) evreden sinir dokusuna diffze olabilir. Lokal anestezi ekilleri: Yzeyel anestezi: Lokal anestezik zeltisi konjonktiva, burun, boaz, trakeobroniyal kanal, retra, mesane v.b. mukoza yzeylerine uygulanr. Lidokain bu amala en ok tercih edilir. nfiltrasyon anestezisi: Ar duyusu kaldrlmak istenen blgeye veya evresine lokal anestezik zeltisi cilt alt enjeksiyonla uygulanr. Prokain, lidokain v.b. tercih edilir. Sinir bloku: Blgeyi kontrol eden sinirin gvdesi yanna dk hacim ve yksek konsantrasyonda lokal anestezik enjekte edilir. Enjeksiyon yeri ar, duyusu kaldrlmak istenen blgeden az veya ok uzaktadr. Spinal anestezi: Lokal anestezik zeltisi lomber blgeden (bel blgesi) serebrospinal sv iine enjekte edilir. Alt ekstremite ve pelvisteki giriimlerde tercih edilir. Kokain: Bitkisel kaynakl ve ilk kullanlan lokal anesteziktir. nce santral sinir sistemini uyarr. Daha sonra depresyon geliir. Adrenerjik sinir ularnda katekolaminlerin geri alnmasn inhibe eder. Bu da taikardi, vazokonstriksiyon ve hipertansiyon gibi sempatomimetik etkilere neden olur. Ate ykselmesi yapabilir. Plazmadaki esteraz enzimleriyle paralanr. Ar kullanmnda tolerans, bamllk ve zehirlenmeler olabilir. %4-10 Konsantrasyonlarda burun, farenks ve trakeobroniyal kanaln lokal anestezisinde kullanlr. Prokain (Novocain): PABA (paraaminobenzoik asid) trevidir. Bu nedenle slfonamidlerle antagonist olarak etkileir. Parenteral yolla iyi absorbe olur ve abuk metabolize edilir. Sistemik toksisitesi ok azdr. Lokal irritasyon (tahri) yapmaz. Prokain hidroklorr eklin- 109 -

de adrenalinli ve adrenalinsiz preparatlar eklinde kullanlr. Adrenalin anestezik ilacn absorbsiyon hzn azaltr (vazokonstriksiyon yapmas nedeniyle). Sistemik dolama gemesini engelleyerek uygulanan yerde yksek konsantrasyonda uzun sre kalmasn salar. Bylece hem sistemik toksisitesi azalr, hem de etki sresi daha uzar. %1-2 lik zeltisi infiltrasyon anestezisinde, %5-20 lik zeltisi ise spinal anestezi iin kullanlr. Klorprokain (Nescaine): Prokainden daha gl lokal anesteziktir. Toksisitesi de daha dktr. Prokain gibi kullanlr. Tetrakain (Pantocain) : Prokainden daha gl ve daha toksiktir. Etkisi 5 dakikada balar ve 2-3 saat kadar srer. Spinal anestezi iin %10 luk, yzeyel anestezi iin %2 lik zeltisi kullanlr. Lidokain (Xylocaine): abuk anestezi ve en az lokal irritasyon yapar. Prokainden daha gl ve etki sresi de daha uzundur. Karacierde metabolize edilir. .v. yoldan antiaritmik olarak kullanlr. Bu amala uygulanacak olan solsyonun adrenalinsiz olmas gerekir. Lokal anestezik olarak adrenalinli veya adrenalinsiz kullanlabilir. %0.5 lik zeltisi infiltrasyon anestezisi iin; %1-5 lik zeltisi sinir bloku ve yzeyel anestezi iin, %5 veya daha dk konsantrasyonda spinal anestezi iin uygulanr. Yzeyel anestezi iin pomat, solsyon veya jel eklinde preparatlar vardr. Dibukain (Nupercaine): Etki sresi uzun ve gl bir anesteziktir. Sistemik toksisitesi de yksektir. Sadece yzeyel anestezide %0.2 konsantrasyonda uygulanabilir. Prilokain (Citanest): Lidokainden daha uzun sreli etki gsterir. Methemoglobinemi yapabilir. %1-3 konsantrasyonda infiltrasyon, sinir bloku ve spinal anestezi iin kullanlabilir.Methemoglobinemi oluursa 1-2 mg/kg dozunda %1'lik metilen mavisi i.v.olarak en az 5 dakika iinde uygulanr. Etidokain (Duranest): Adrenalinli veya adrenalinsiz olarak %0.5-1.5 konsantrasyonda sinir bloku ve infiltrasyon anestezisi iin kullanlmaktadr. Mepivakain (Carbocaine): %1-4 konsantrasyon aralnda infiltrasyon, sinir blou ve spinal anestezi iin kullanlr. Bupivakain (Marcaine): %0.25-0.75 konsantrasyonda sinir blou iin kullanlr. Obstetrikte %0.75 konsantrasyonda kullanldnda kalp durmasna yol at bildirilmitir.

- 110 -

11.1. Yan Etkileri

Bu ilalarn sistemik dolama toksik miktarlarda girmeleri nedeniyle istenmeyen etkileri olabilmektedir. Vazokonstriktr (adrenalin) ilave edilmesiyle absorbsiyon yavalatlp, sistemik toksisite azaltlabilmektedir. Sistemik absorbsiyondan dolay santral sinir sistemi stimlasyonu ve tutarklar en ciddi yan etkileridir. Konvlsiyonlar temel destekleyici yntemlerle (solunuma yardm etme, oksijen verme, i.v. diazepam verme gibi) tedavi edilebilir. Santral sinir sistemi depresyonu ve solunum yetmezlii zehirlenmenin en son basamadr. Kalp zerine kinidin-benzeri etki yapabilirler. Kalbi deprese etmeleri ve periferik vazodilatasyon sonucu hipotansiyon geliebilir. Ender de olsa alerjik reaksiyonlar grlebilir.

Lokal anestezikler ve genel anesteziklerin etkilerini karlatrnz.

12. NROMUSKLER BLOKE ED C LALAR

Bu ilalar nromuskler kavakta (sinir-kas kava) iletimi bloke ederek, izgili kaslar gevetirler. Etki mekanizmalarna gre ikiye ayrlabilirler. Depolarizasyonla blok yapanlar: (Sksinil kolin,dekametonyum) Tpk asetilkolin gibi reseptrle etkileir ve uyarlabilen membranlarda depolarizasyon yaparlar. Bu durum fazI

blok olarak adlandrlr ve klinik olarak fasiklasyonlar (kas seirmesi) eklinde grlr.
Uzun sre maruz kalndnda reseptrlerin duyarll azalr ve faz II blou veya de-

sensitizasyon ortaya kar. Bylece kaslarda fel geliir.

Kompetitif (yarmal) blok yapanlar: (tbokrarin, galamin, pankronyum, atrakryum, vekronyum) Nromuskler kavakta asetil kolin reseptrlerine balanr. Ancak onlar aktive etmez. Bylece asetilkolinin balanaca reseptr says azalr ve eksitasyon (uyarlma) olmaz. Tedavide kullanllar:

Anestezide yardmc ila olarak kullanlr. skelet kaslarn gevetir, cerrahn rahat almasn salar. Endotrakeal entbasyonu kolaylatrr.

- 111 -

Elektrokonvlsan ok tedavisinde travmay engellemek iin kullanlr. Myastenia gravis hastalnn tansnda kullanlr.

Btn nromuskler bloke ediciler duyular etkilemez. Fel olumasna ramen bilin aktr ve ar alglanabilir. Uzun sre uygulanmas solunum durmasna yol aabilir. Tbokrarin (Curarin-Asta): En nemli yan etkisi kan basncn doz-baml olarak drmesidir. Bunun nedeni gangliyonlar bloke etmesi ve histamin salverilmesine neden olmasdr. Galamin trietiliyodr (Flaxedil): Vagolitik ve tiramin-benzeri etkileri nedeniyle taikardi ve hipertansiyon yapabilir. Pankronyum bromr (Pavulon): Galaminden daha az taikardi ve hipertansiyon yapar. Vekronyum bromr (Norcuron): Histamin salverilmesine yol amaz ve buna bal hipotansiyon ve bronkokonstriksiyon riski azdr. Alkronyum klorr (Alloferin): Tbokrarin gibi etki gsterir. Histamin aa karc etkisi vardr. Sksinilkolin klorr (Lystenon): nce faz I blok, daha sonra faz II blok oluturur. Vcutta abuk metabolize edildiinden etkisi ksa srer. Genetik bozukluu olan baz hastalarda uzun sren apne (solunum durmas) ve bazen de malign hipertermi yapabilir. Malign hipertermide antidot dantrolendir. Ayrca destekleyici tedavi yntemleri de uygulanabilir. Kompetitif nromuskler bloke edici ilalarn etkileri neostigmin, piridostigmin ve edrofonyum gibi kolinesteraz inhibitrleriyle antagonize edilebilir. Depolarizasyonlu blok yapanlarn antagonistleri yoktur.Spontan (kendiliinden) iyileme oluncaya kadar kontroll solunum yaptrlr.

13. NARKOT K OLMAYAN ANALJEZ KLER

Birounun antiinflamatuvar (iltihap giderici) etkileri de vardr. En belirgin zellikleri prostaglandin biyosentezini inhibe etmeleridir (rnein; Salisilatlar). Ayrca aspirin, dk dozlarda trombositlerde tromboksan A2 sentezini de inhibe eder. Bylece kann

phtlamasn geciktirir ve kanama zamann uzatr.

Analjezik etki gleri narkotik analjeziklerden daha dktr. Yzeyel, knt ve orta iddetteki arlarda (ba, di, kas ve eklem arlar gibi) - 112 -

kullanlr.

Antipiretik (ate drc) etkileri de vardr. Uzun sreli analjezik kullanlmas gereken durumlarda kullanlabilir (rnein; Romatizmal hastalklar gibi).

Bamllk yapmazlar. Kolik eklideki arlarda, myokard infarkts, kemik krlmas, yank gibi iddetli arlarda kullanlmaz. O zaman narkotik analjezikler tercih edilir.

13.1. Salisilatlar
Salisilatlar iinde en fazla kullanlan aspirin (asetil salisilik asid)dir. Sodyum salisilat, metil salisilat ve fenil salisilat daha az kullanlr. Ateli hastalarda abuk etki gsterirler. Ancak normal vcut scakln drmezler. Toksik dozlarda aspirin ve dier salisilatlar hiperpireksi (ate ykselmesi) yaparlar. Analjezik etkileri hem santral hem de periferik yolla olur. Periferde inflamasyonu (iltihap) azaltmalarna bal olarak ary azaltabildikleri gibi santral sinir sistemini etkileyerek de ary azaltabilirler. Ancak bu srada ardan baka duyular etkilemez, uyku oluturmaz ve zihinsel fonksiyonlar bozmazlar. Doz arttka analjezik etki artmaz. Yan etkiler artar. Kardiyovaskler sistem zerine etkileri: Dk dozlarda pek etkilemezler. Yksek dozlarda periferik damarlar geniletirler ve dolam depresyonu yaparlar. Gastrointestinal sistem zerine etkileri: Bulant, kusma ve mide irritasyonu (tahri) yaparlar. Doz-baml olarak mide lseri ve kanamas yapabilirler. Midede koruyucu mukus salglanmasn inhibe edebilirler. Kan zerine etkileri: 300 mg gibi dk dozlarda aspirin kanama zamann uzatr. Yksek dozlarda bu etki ortadan kalkar. Kan zerine etkileri nedeniyle aspirin karacier hastal olanlarda K vitamini eksiklii veya hemofilisi olanlarda veya hipoprotrombinemililerde kullanlmamaldr. Bbrek zerine etkileri: Yksek dozlarda salisilatlar (5 g 'n zerinde) sodyum ratn bbreklerden atlmn artrrlar. Dk dozlarda ise azaltrlar. Metabolik ve endokrin etkileri: Yksek dozlarda hiperglisemi ve glikozri yapabilirler. Vcutta su ve tuz tutulmasna neden olabilir ve gebelik sresini uzatrlar. Erkek fertilitesini de (dllenme yetenei) istenmeyen ynde etkilerler. - 113 -

Mide ve ince barsaklarn st ksmndan abuk absorbe olurlar. Karacierde metabolize edilir ve idrarla atlrlar. drarn alkaliletirilmesi salisilatlarn atlmn hzlandrr. Rektal yolla absorbsiyonlar yavatr. Tedavide kullanllar:

Antipiretik olarak kullanlrlar: ocuklarn viral enfeksiyonlarna bal atete kullanldnda Reye sendromu yapabilirler. O yzden byle durumlarda asetaminofen tercih edilmelidir.

eitli arlarda (ba, di, eklem arlar, menstrasyon ars) analjezik olarak kullanlr.

Akut romatik atete antiinflamatuvar olarak kullanlr. Romatoid artrit tedavisinde kullanlr. Tromboembolizm veya myokard infarkts profilaksisi iin dk doz aspirin tedavisi uygulanabilir.

En nemli yan etkileri mide irritasyonuna bal yan etkilerdir. Byle durumlarda tamponlanm aspirin tabletleri hastalar tarafndan daha iyi tolere edilmektedir. Salisilat Zehirlenmesi: Orta iddette zehirlenme: Buna salisilizm de denir. Baars, bilin bulankl, uyuklama, kulak nlamas, iitme gl, hipertermi, terleme, susama, kusma, diyare gibi belirtiler gsterir. iddetli zehirlenme: Santral sinir sistemi bozukluklar, halsinasyonlar, cilt dkntleri ve asid-baz dengesinde ciddi bozukluklar grlebilir. Fatal (ldrc) zehirlenme: ocuklarda 10 g kadar aspirin yutulmu veya 5 g kadar metil salisilat pomad cilde uygulanmsa (metil salisilat gne yan iin uygulanabilir ve buradan nemli lde absorbe olabilir) zehirlenme fatal olabilir. Tedavisi:

Kusturma ve mide ykama Dehidratasyon ve elektrolit dengesizlii dzeltilir. drar alkaliletirilir (oral veya parenteral sodyum bikarbonat verilir).

- 114 -

Gerekirse diyaliz uygulanabilir.

Salisilatlarn ciltten absorbe olular ile ilgili olarak ne tip maddeler olabileceklerini dnnz.

Preparatlar: Aspirin (Aspirin). Sodyum Salisilat (Enter-sal) Metilsalisilat (Ben-gay, Algesal)

13.2. Di erleri
Asetaminofen: Parasetamol (Parol, Termalgine): Analjezik ve antipiretiktir. Atiinflamatuvar etkisi dktr. Beyinde prostaglandin sentezini inhibe ederek etkilerini gsterir. Kardiyovaskler sistem, solunum sistemi, sindirim sistemi, asid-baz dengesi ve trombosit fonksiyonlarna etkisi pek yoktur. Sindirim kanalndan abuk ve tam absorbe edilir. Karacierde metabolize edilir ve idrarla atlr. Yksek dozlarda bu metabolitler karaciere zararl olabilir. Aspirinin kullanlamad durumlarda, (antiinflamatuvar etki gerekmiyorsa) ona alternatif bir ilatr. Yaps parasetamole benzeyen fenasetin brekler zerine toksik etkisi nedeniyle artk kullanlmamaktadr. Parasetamol tablet veya urup eklinde oral yolla uygulanr. Teraptik dozlarda hastalar bu ilaca daha iyi dayanabilmektedir. Cilt dknts ve ila atei gibi alerjik reaksiyonlar yapabilir. Nadiren kan tablosunda bozukluklar, bbrek hasar ve hipoglisemik koma olabilir. Yksek dozlarda hepatotoksisite (karaciere zararl etki) yapabilir. Ar dozlarnn tedavisi iin;

Mide boaltlr ve aktif kmr verilir. Hemodiyaliz (12 saat iinde uygulanmaldr) Asetilsistein verilebilir.

Fenilbutazon (Butazolidin): Gl bir antiinflamatuvardr. Ancak toksisitesi uzun sreli kullanmn engeller. Analjezik ve antiinflamatuvar etkileri aspirine benzer. Birok hasta tarafndan iyi tolere edilemez (dayanlmaz). O yzden analjezik ve antipiretik olarak kullanlmaz. Akut gutta (damla hastal) ksa sreli tedavi iin kullanlr. Dier ilalarn etkisiz olduu romatoid artrit tedavisinde kullanlr. Oral yolla ve tercihen yemeklerden sonra verilir.

- 115 -

En nemli yan etkileri aadaki gibi sralanabilir;

Su ve tuz tutulmas ve buna bal olarak kalp yetmezlii ve akcier demi geliebilir,

Hastalarn %20-50 kadarnda bulant, kusma, cilt dknts, Agranlositoz ve aplastik anemi, Peptik lser, Kumarin grubu ilalar gibi plazma proteinlerine balanan ilalarn etkinliini artrr, (nk kendi de yksek oranda plazma proteinlerine balanr).

Trombosit fonksiyonlarn azaltr.

Oksifenbutazon (Tanderil): Etki ve yan etkileri fenilbutazon gibidir. Dipiron (Novalgine): Etki ve yan etkileri fenilbutazona benzer. Antilnflamatuvar etkisi daha dktr. Metabolitleri idrar krmzya boyayabilir. Uzun sre kullanlacaksa sk sk kan saym yaplmaldr. Fatal agranlositoza yol aabilir. P.o.0.5-1 g dozda verilir. 5 g a kadar klabilir. Propifenazon (Optalidon): Analjezik ve antipiretik etkisi yksek, antiinflamatuvar etkisi daha dktr. Yan etkileri fenilbutazona benzer. Bir defalk dozu 0.15 g dr. ndometasin (Endol): Analjezik, antipiretik ve antiinflamatuvar etkisi vardr. Kanama zamann aspirin kadar etkilemez. Aspirinden daha gl antiinflamatuvar etkisi olmasna ramen, romatoid artritte aspirinden daha iyi sonu vermez. Toksisitesi ve yan etkileri nedeniyle analjezik ve antipiretik olarak kullanlmaz. Romatizmal hastalklar ve akut gut tedavisinde kullanlr. Gnde 2-3x25 mg dozda oral yolla kullanlr. Hastalarn %30 'unda u yan etkileri yapar;

Sindirim sistemi bozukluklar, peptik lser,

iddetli baars, denge bozukluu ve bilin bulankl, Trombositopeni ve ntropeni gibi kan tablosu bozukluklar,

Yemeklerle birlikte alndnda daha az mide irritasyonu yapar. Tolmetin (Tolectin): Etki ve yan etkileri indometasine benzer. buprofen (Brufen), Ketoprofen (Keto) ve Naproksen (Apranax): Analjezik, antipiretik ve antiinflamatuvar etkileri vardr. Kanama zamann uzatrlar. Aspirin ve parasetamolden daha gl analjezik etkileri vardr. Plazma proteinlerine yksek oranda balanrlar. P.o. kullanlrlar. Sindirim sistemi ile ilgili yan etkiler yaparlar. Furosemidin diretik ve natri- 116 -

retik etkisini, beta blokrlerin, tiyazidlerin ve kaptoprilin antihipertansif etkilerini azaltabilirler. Piroksikam (Piroksan, Feldoks): Etkileri aspirin, indometasin ve naproksene benzer. Gnde tek doz verilebilir. Yan etki olarak sindirim sistemi bozukluklar yapar. Organik Altn Bileikleri (Aureotan): Romatoid artrit tedavisinde kullanlr. Dier tedavilere cevap vermeyen durumlarda tercih edilebilir. Antiinflamatuvar etki gsterir. Cilt dknts, anaflaktoid reaksiyonlar, nefrotoksik (bbrek zerine zararl etki), hepatotoksik etki yapabilir ve kemik ilii depresyonuna yol aabilirler.

14. GUT TEDAV S NDE KULLANILAN LALAR

Gut, kanda rik asid dzeyinin yksekliine bal olarak gelien bir hastalktr. rik asid rat kristalleri eklinde eklemlerde ve bbreklerde kebilir. Daha sonra lkositlerin bu kristalleri fagosite etmeleriyle bir inflamatuvar reaksiyon oluur. Eklem dokusunda baz litik enzimler salglanr. Bu srada pH dtke eklemlerde daha ok rat kristali ker. Probenesid (Benemid): Tedavi dozlarnda rik asidin bbrek proksimal tbllerinden reabsorbsiyonunu inhibe ederek idrarla rik asid atlmn artrr ve serum rik asid dzeyini drr. Gnde 1 g kadar probenesid verildiinde rik asidin idrarla atlm %50 kadar artmaktadr. Vcutta oluan metabolitleri de benzer etkiler gstermektedir. Probenesid aslnda penisilin ve sefalosporinler gibi ilalarn da tbler salglanmasn inhibe eder ve bunlarn serum dzeylerini ykseltir. Analjezik etkisi yoktur. Sindirim sisteminden abuk absorbe olur. Kronik gut tedavisinde kullanlr. Aspirin probenesidin etkisini nler. Akut gut nbetlerinde kullanlmaz. P.o. 1.5-2 g dozla tedaviye balanr, daha sonra bu doz azaltlr. En nemli yan etkileri sindirim sistemi ile ilgili bozukluklar, cilt dknts ve ila atei gibi alerjik belirtilerdir. Slfinpirazon (Anturan): Yaps fenilbutazona benzer. O da rik asidin proksimal tbllerden reabsorbsiyonunu inhibe eder. Metaboliti de ayn etkiyi gsterir. Oral yoldan iyi absorbe olur. Akut nbetlerde kullanlmaz. Kronik gut tedavisinde gnde 100-400 mg dozda verilir. Antitrombotik etkisi de vardr. Yan etkileri probeneside benzer. Allopurinol (Alloprin): Vcutta rik asid sentezini inhibe ederek etki gsterir. Metaboliti de ayn tr etki gsterir. rik asid sentezinin son basamanda grev alan ksantin oksidaz - 117 -

enzimini inhibe ederek etki gsterir. Oral yolla 3x100 mg dozda kullanlr. Tedavinin balangcnda nbetler sklaabilir. O nedenle balangta kolisinle birlikte kullanlmas tercih edilir. Alerjik reaksiyonlar yapabilir. Kolisin (Colchicum Dispert): Akut gut nbetlerinin tedavisinde kullanlr. Lkositlerin inflamasyon blgesine gelmesini nler. Sindirim kanalndan abuk absorbe olur. Enterohepatik sirklasyona girer. Kolisin ayn zamanda mitozu (hcre blnmesini) nler. Barsak epitel hcreleri de hzl blnen hcreler olduundan, kolisinin en nemli yan etkisi diyare olmaktadr. Akut gut nbetlerinde ar veya gastrointestinal belirtiler ortaya kncaya kadar yksek dozda kolisin, oral yolla verilir. Total doz 10 mg amamaldr. Kolisin, FMF hastal (Ailevi Akdeniz atei)nda da kullanlmaktadr. Bulant, kusma, diyare, karn ars ciddi toksisite belirtileridir ve ilacn kesilmesini gerektirir. Ayrca agranlositoz, aplastik anemi ve alopesi (sa dklmesi) gibi daha ciddi belirtiler de gsterebilir. 24 saatte 8 mg kadar kk bir doz fatal olabilir. Dier lalar: ndometasin, akut nbetlerde kullanlabilir. Probenesid kullananlarda indometasin dozu azaltlmaldr. Fenilbutazon, akut nbetlerde indometasinin alternatifidir. Aspirin ve dier salisilatlar da semptomatik tedavi iin kullanlabilir. Ancak probenesid ve slfinpirazonun etkilerini antagonize edebileceinden birlikte kullanlmamaldr.

Fenilbutazon gibi plazma proteinlerine yksek oranda balanan ilalarn dier baz ilalarla (proteine balananlar) nasl etkileebileceine dikkat ediniz.

zet
Santral sinir sistemini etkileyen ilalarn ou ruhsal fonksiyonlar da etkilemektedirler. Bunlardan bazlar santral sinir sistemini deprese etmektedirler. rnein genel anestezikler, hipnotik ilalar gibi. Bu tip ilalar, uyarlabilir (eksitabl) hcrelerin membranlarndaki sodyum ve kalsiyum kanallarn bloke ederek veya klorr ve potasyum kanallarndan iyon geiini kolaylatrarak etkilerini gsterirler. Bazlar santral sinir sistemini uyarr ve analeptik etki gsterirler. Bazlar ise selektif (seici) etki gsterirler. rnein antiepileptik, antiparkinson, antidepresan, antipsikotik, trankilizan ve analjezik ilalar gibi.

- 118 -

Deerlendirme Sorular
1. Aadaki barbitratlardan hangisi genel anestezik olarak kullanlr? A) Fenobarbital D) Amobarbital B) Barbital E) Allobarbital C) Tiyopental

2. Aadakilerden hangisi status epilepticus tedavisinde kullanlabilir? A) Fenobarbital D) Trimetadion B) Fenitoin E) Diazepam C) Etosksimid

3. Hangisi levodopann periferde yklmasn engellemek iin kullanlr? A) Karbidopa D) Piribedil B) Bromokriptin E) Biperiden C) Amantadin

4. Hangisi benzodiazepinlerin kullanm amac deildir? A) Anksiyolitik D) Analjezik B) Antikonvlsan E) Kas gevetici C) Sedatif

5. mipraminle olan zehirlenmede hangisi verilir? A) Atropin D) Nialamid B) Fizostigmin E) Lityum C) Opipramol

6. Aadakilerden hangisi doum arlarn azaltmada tercih edilir? A) Morfin D) Fentanil B) Kodein E) Difenoksilat C) Meperidin

7. Hangisinin antiinflamatuvar etkisi en azdr? A) ndometasin D) Fenilbutazon B) Aspirin E) Tolmetin C) Parasetamol

- 119 -

NTE Kemoteraptikler
Amalar

Bu niteyi altktan sonra, Kemoterapinin anlam, kemoteraptik ilalarn snflandrlmas, kullanlmas ve bu ilalarn kullanm srasnda oluan zararl etkileri reneceksiniz.

indekiler

Giri Kemoteraptikler Penisilinler Sefalosporinler mipenem Aztreonam (Azactam) Aminoglikozidler Fluorokinolonlar Vankomisin (Vancocin) Rifampin (Rifadin) Nitroimidazoller Tetrasiklinler Sulfonamidler Kloramferikol (Devamycetin, Kemicetine) Makrolidler Linkozamidler Antitberkloz lalar Antifungal lalar Antiamibik lalar Antimalaryal lalar Antihelmintik lalar Ektoparazitlere Kar Kullanlan lalar Antiviral lalar Artiseptik ve Dezenfektanlar Antineoplastik (Antikanser) lalar zet Deerlendirme Sorular

neriler

Kemoteraptiklere alrken etki mekanizmalarn dikkate aln. Yan etkileri asndan kyaslayn. Ayrca kitabn sonundaki ila etkilemelerine de bakn.

1. G R
Kemoterapi vcudu saran mikroorganizmalar veya parazitleri konakya zarar vermeden yok edebilen veya gelimelerini durdurabilen ilalarla yaplan tedavi eklidir. Modern kemoterapi 1932'de Domagk tarafndan bir azo boyas olan Prontosil'in Streptokok enfeksiyonlarna kar etkinliinin gsterilmesiyle balamtr. Daha sonra ise gl slfonamidlerin klinik kullanm balamtr. Sonralar penisilinlerin kullanm ile kemoterapide nemli gelimeler olmutur. Bugn bu amala pekok yeni ila gelitirilmektedir. Bu nitede, mikroorganizmalara kar etkinlik gsterebilen ilalarn etkilerinin temel prensipleri, rezistans gelime mekanizmalar, ilalarn kullanm ve yan etkileri zerinde durulacaktr.

2. KEMOTERAPT KLER
Kemoterapide kullanlan ilalar, genellikle kullanld patojen etkenin cinsine gre snflara ayrlr (ekil 7.1). Antibakteriyel ilalar Antihelmintik lalar Kemoteraptik lalar Antimalaryal lalar Antiamibik lalar Antiriketziyal lalar Antiviral lalar Antineoplastik lalar
ekil 7.1: Kemoteraptik lalarn Snflandrlmas

Antibakteriyel ilalar iinde nemli bir grup "Antibiyotikler" dir. Antibiyotikler; bakteriler, funguslar ve aktinomisetler gibi eitli mikroorganizma trleri tarafndan sentez edilen ve dier mikroorganizmalarn gelimesini nleyen ya da onlar ldren kimyasal maddelerdir.

- 121 -

Antibakteriyel lalar ayrca kimyasal yaplarna ve mikroorganizmalar zerindeki etkilerine gre ikiye ayrlrlar (ekil 7.2.).

Penisilinler Sefalosporinler mipenem Bakterisid lalar Aztreonam Aminoglikozidler Fluorokinolonlar Vankomisin Antibakteriyel lalar Rifampin Nitroimidazoller

Tetrasiklinler Bakteriyostatik lalar Slfonamidler Kloramfenikol Makrolidler Linkozamidler

ekil 7.2: Antibakteriyel lalarn Snflandrlmas

Bakteriyostatik etki yapanlar: Bunlar bakteri hcresinin gelimesini ve remesini nlerler. rnein; Slfonamidler. Bakterisid olanlar: Bakteri hcresini yok ederler. rnein; Penisilinler.

Kemoterapinin Ana lkesi ; Konakda ok az, hastalk etkeni organizma zerinde en

fazla toksik etki oluturmaktr. Bu selektif etki, mikroorganizma hcresi ile insan hcresi arasnda yap ve biyokimyasal mekanizmalar bakmndan farklar nedeni ile ortaya kmaktadr. En ok selektiflik gsteren ilalar Penisilinlerdir.

Rezistans nedir?

Baz bakteri trleri, belirli bir kemoteraptik ilaca doal olarak direnlidirler, o ila tarafndan etkilenmezler. Bazen ila, bakteri zerine ilk temasnda etkili olduu halde, bir sre sonra etki gstermez. Bakteride ilaca kar rezistans gelimitir. Bu duruma kazanlm rezistans denir.

- 122 -

Bir kemoteraptik ilaca kar duyarlln kaybeden bakteri tr, buna yakn kimyasal yapdaki dier bir kemoteraptie de rezistans kazanabilir. Bu olaya apraz rezistans denir. rnein; Oksitetrasikline rezistans kazanan bir bakteri, tetrasiklin, klortetrasiklin ve demetilklortetrasiklin'e kar da rezistans kazanm olur.

Antimikrobik spektrum nedir?

Belirli bir kemoteraptie duyarl olan mikroorganizma trlerinin tmne o ilacn antimikrobik spektrumu ad verilir. Baz kemoteraptik ilalar yanlz bir veya birka bakteri trne etkilidir. Bunlara dar spektrumlu kemoteraptikler denir. rnein; Sadece maya mantarlarna etkili olan nistatin. Baz kemoteraptikler ise fazla sayda bakteri ve dier mikroorganizma trlerine etkilidir. Bunlara geni spektrumlu kemoteraptikler ad verilir. rnein; Tetrasiklinler, ampisilin gibi. Antibiyogramn saptanmas; infeksiyon hastalklarnn tedavisinde kullanlan kemoteraptikleri kullanmadan nce infeksiyon etkeni bakterinin hangi kemoteraptiklere hangi konsantrasyonlarda etkili olduunun saptanmas demektir. Laboratuvar olanaklarnn kstl olduu yerlerde bu ilem yaplamadndan geni spektrumlu antibiyotikler veya uygun kombinasyonlar verilir.

2.1. Antibakteriyel lalar n Etki Mekanizmalar

Bakteri hcre duvarnn sentezini inhibe edenler: Bu tip ilalar gelimekte ve remekte olan bakteriler zerine bakterisid etki gsterirler. Gelimesini tamamlam bakteriler zerine etkisizdirler. Bu gruptaki kemoteraptikler;

Penisilinler Sefalosporinler Basitrasin Novobiosin Vankomisin Aztreonam mipenem

Sitoplazma membrannn permeabilitesini artranlar : Deterjan etki ile yzeyde aktif antibiyotikler sitoplazma membrannn permeabilitesini artrp, hcre iinde bulunan ve yaamsal nemi olan baz maddelerin hcre dna szmasna yol aarak bakterisid etki - 123 -

olutururlar. Gelimesini tamamlam bakterileri de ldrrler. Bu gruptaki kemoteraptikler;

Polimiksinler Gramisidin Nistatin Amfoterisin B

Hcre iinde protein sentezini inhibe edenler: Spektrumlar genellikle genitir. ou bakteriyostatiktir. Bazlar bakterisid etki yapabilir. Bu gruptaki kemoteraptikler:

Tetrasiklinler Kloramfenikol Aminoglikozidler Eritromisin Oleandomisin Linkomisin

Genetik materyel iinde DNA sentezinin veya DNA kontrol altnda yaplan mRNA sentezinin bozulmasna neden olanlar: Bu gruptakilerin byk bir ksm memeli hcresinin ekirdeini de etkilediklerinden sitotoksik ilalardr. Memeli hcresi zerinde fazla toksik olmayan fluorokinolonlar, metronidazol, rifamisinler ve nalidiksik asid antibakteriyel ila olarak kullanlrlar. Dierleri ise antineoplastik ila olarak malign tmrlerin tedavisinde kullanlrlar. Bu gruptaki kemoteraptikler:

Mitomisinler Aktinomisinler Daunorubisin Doksorubisin Rifamisinler Nalidiksik asid Fluorokinolonlar Nitroimidazoller

ntermediyer metabolizmay bozanlar: Bunlar bakterinin metabolizmas iin gerekli olan bir maddenin sentezini nlerler.

- 124 -

Bu gruptaki kemoteraptikler:

Sulfonamidler Sulfonlar Trimetoprim PAS (Paraaminosalisilik asid) zoniazid (INH) Etambutol

Antibakteriyel ilalarn etki mekanizmalarn aklayabilir misiniz?

2.2. Kemoteraptiklerin nemli Yan Etkileri

la Alerjisi: Penisilinler ve slfonamidler en sk allerjik reaksiyona neden olan kemoteraptiklerdir. Ciltte basit bir dkntden ldrc anafilaktik oka kadar, deien iddette reaksiyon oluabilir. Nrolojik belirtiler: Streptomisin v.b. aminoglikozid trevi ilalar 8. kafa sinirleri ile ilgili olan denge ve iitme fonksiyonlarn bozarlar. Psiik bozukluklar: Sikloserin ve izoniazid gibi ilalar, psikotik reaksiyonlara neden olabilirler. Gastro-intestinal sistemde bozukluk: Tetrasiklinler, slfonamidler, selfolosporinler, ampisilin, izoniazid, kloramfenikol, PAS gibi ilalar sindirim kanal mukozasn tahri ederek bulant, kusma ve diyareye sebep olabilirler. Barsak florasnn bozulmas ve sperinfeksiyon (Suprainfeksiyon): Tetrasiklin ve ampisilin gibi geni spektrumlu antibiyotikler, barsak florasnda bulunan baz patojen olmayan mikroorganizmalar yok ederek, eitli patojen bakterilerin oalmas sonucu barsak infeksiyonlarna ve baka infeksiyonlara neden olabilirler. Sperinfeksiyon stomatit, glossit (dil iltihab), anal pruritis veya B-avitaminozu belirtileri oluturabilir. Bbrek zedelenmesi: Baz aminoglikozidler, polipeptidler, sulfonamidler nemli derecede bbreklerden itrah edilirler. Bbrek fonksiyonu bozuk olan hastalarda bu tip ilalar kullanlmamaldr.

- 125 -

Karacier zedelenmesi: Eritromisin trevleri ve izoniazid gibi ilalar hepatotoksik etki yapabilirler. Kemik ilii depresyonu: En fazla kloramfenikol alanlarda grlr. Teratojenik etki potansiyeli: Tetrasiklinler, kloramfenikol, aminoglikozidler, eritromisin estolat, fluorokinolonlar gebeler tarafndan kullanlmamaldr. Teratojenik etki oluturabilirler. Ancak penisilinler, sefalosporinler, makrolidler (eritromisin estolat hari), aztreonam gebeler asndan pek fazla sakncal deildir.

3. PEN S L NLER
Penisilinin antibakteriyel etkinlii ilk defa 1929 da A. Fleming tarafndan Penicillium notatum adl bir mantarda bulunmutur. eitli penisilin trleri iinde Penisilin G (benzilpenisilin) ve penisilin V (fenoksimetilpenisilin) klinikte en fazla kullanlan doal penisilinlerdir. Bunlardan daha stn zellikte olan penisilinlerin sentezi de yaplmtr. Btn penisilinlerde temel yap 6-APA (6-Aminopenisilanik asiddir). 6-APA bir tiazolidin halkas ve buna bal drtl bir beta-laktam halkasndan oluur. Penisilinler kuru toz halinde bozulmadan uzun sre kalabilirler. Sudaki solsyonlar da oda scaklnda 24 saat iinde etkinliini yitirir. Bu nedenle enjeksiyonluk penisilin mstahzarlar viyal iinde kuru toz halinde bulunur. Penisilinler bakteri hcre duvarnn sentezini inhibe etmek suretiyle antibakteriyel etki yaparlar. Byme ve remesi hzl olan bakteri poplasyonu zerinde daha kuvvetli bir bak-

terisid etki gsterirler.

Penisilin preparasyonlarnn etkinlii, nite ile ifade edilir. Ancak, baz yar sentetik preparasyonlarn dozu mg olarak ifade edilmektedir. Yaklak 0,6 g=1 dir. Penisilinlerin enjeksiyonluk ekilleri genellikle kas iine enjekte edilir. Ar enfeksiyonlarda i.v. infzyon eklinde verilir. Absorbsiyondan sonra vcut svlar ve dokular iine serbeste dalrlar. Yanlz serebrospinal svya geemezler. Ancak menenjit durumunda geirgenlik artacandan, BOS'a yksek konsantrasyonda geerler.

- 126 -

3.1. Penisilin Trleri

3.1.1. Penisilinaza ve Aside Duyarl , K sa Etki Sreli Penisilinler Penisilin G (Benzyl penicilline) bu gruptadr. Genellikle .M. olarak 600.000-1.000.000 .. yaplr. .v. infzyon eklinde de verilir. Oral yolla kullanlmazlar. Mstahzar rnekleri:

Antipen Kristalize penicillin G Kristalize Potassium Penicillin G Kristapen

3.1.2. Aside Dayan kl Penisilinler Aside dayankl olduklar iin az yolundan alndklarnda mide asidinden fazla etkilenmezler.

Fenoksimetilpenisilin (Penisilin V) (Cliacil, Baycilin). Fenetisilin (Darcil) ve propisilin (Propisil) de oral yoldan kullanlan penisilinlerdir.

Oral verilen penisilinlerin allerjik yan etki yapma durumlar paranteral verilmeye oranla daha dktr. Bununla beraber ciddi ve hatta fatal alerjik reaksiyon yapabildikleri bildirilmitir.

3.1.3. Penisilinaza Dayan kl Penisilinler Baz stafilokok sular -laktamazlar veya penisilinazlar denilen enzimleri salglayarak penisilin ekirdeini ykarlar. Bunun sonucunda etkinlikleri azalr ve alerjik reaksiyon yapma riskleri artar. Yar sentetik olarak hazrlanan bu gruptaki penisilinler penisilinaza dayankldrlar.

Metisilin (Celpillina) Nafsilin zoksazolil Penisilinler zoksazolil Penisilinler

Oksasilin (Prostaphlin)

Kloksasilin

Dikloksasilin (Diclocil)

Flukloksasilin (Selfloxin)

- 127 -

3.1.4. Depo Penisilinler Bunlar suda sspansiyon halinde kaldklar iin i.v yolla kullanlmaz..m. enjeksiyon yerinden yava absorbe edilirler. Prokain-penisilin G (Abbocilline) : Penisilin G nin prokain ile ester eklinde balanmas sonucu oluur. Takviyeli prokain-penisilin G (Iecilline), (Pronapen): erisinde 1/4-1/5 orannda serbest penisilin G ieren prokain-penisilin karmdr. Benzatin-penisilin G (Penadur): ki molekl penisilin G bir molekl benzatin ile amid eklinde balanmtr.

3.1.5. Geni ce Spektrumlu Penisilinler Ampisilin (Alfasilin), (Pentrexyl), (Binotal), (Principen), (Ampisina), (Negopen): Kronik bronit, E.coli'ye bal idrar yollar enfeksiyonu, Shigella ve Salmonella enfeksiyonlar ve otitis media tedavisinde ok kullanlan bir ilatr. Genellikle azdan 6 saat ara ile 250-500 mg verilir.i.m. veya i.v. olarak gnde 150-200 mg/ kg dozunda yaplr. Amoksisilin: (Amoxicil), (Largopen), (Primasin), (Megasilin). Hetasilin Pivampisilin Bakampisilin (Penbak)

3.1.6. Geni Spektrumlu Penisilinler (Antipsdomonal Penisilinler) Bu gruptaki penisilinlerin de spektrumlar geni olmakla beraber, baz idrar yollar enfeksiyonlarnda daha etkili bulunmutur. Karbenisilin (Geopen): Penisilinlerin ortak yan etkilerinden baka, yksek dozda verildiinde trombositlerin etkinliini azaltarak kanamaya neden olabilir. Aminoglikozid (streptomisin gibi) antibiyotikler ile i.v. infzyon srasnda ayn ie iinde kartrlmamaldr. Kimyasal kompleks sonucu birbirlerini inaktive ederler. Tikarsilin (Carcillin) : Teratojenik olduu saptandndan gebelerde kullanlmamaldr.

- 128 -

Mezlosilin (Baypen), Azlosilin (Securopen), Piperasilin (Pipril). 3.1.7. Beta-laktamaz nhibitrleri ile Kombine Penisilinler Bakterilerde beta-laktamaz enzimlerinin retimi, penisilinlere rezistans olumasna neden olur. Beta-laktamaz enzimlerini irreversibl olarak inhibe eden klavulanik asid ve sulbaktam baz penisilinlerle kombine edilirler. Bylece penisilinlerin etki gleri artrlm ve rezinstans geliimi nlenmi olur. Klavulanik asid + amoksisilin (Augmentin) Sulbaktam + ampisilin (Alfasid, Duocid) Klavulanik asid + Tikarsilin

3.2. Penisilinlerin Yan Etkileri

Alerjik reaksiyonlar dnda penisilinler, antibiyotikler iinde en az toksik olan ilalardr. Alerjik Etkileri: Alerji yapma zellii btn penisilin trlerinde vardr. Bir penisilin trne kar duyarl olan bir hasta, dier penisilin trlerine de duyarldr. Antijen rol oynayan faktr, penisilin'in metabolizma rn olan penisiloik asid veya 6-aminopenisilanik asidin proteinlerle yapt komplekstir. Penisilinlere bal alerjik reaksiyon, rtiker, dier cilt dkntleri ve anjiyonrotik dem eklindedir. Akut sistemik anaflaksi (anaflaktik ok), penisilinlerin en ciddi yan etkisidir. Hatta bazan lmle sonulanabilir. Penisilin alerjisi olan kiilerin bazlarnn sefalosporinlere de alerjisi olduu saptanmtr. Penisilin tedavisinde balamadan nce hastaya daha nce penisilin verilip verilmedii, reaksiyon yapp yapmad mutlaka sorulmaldr. Penisilin alerjisi phe edilen bir kimseye ila verilmeden nce u nlemler alnmaldr.

Adrenalin, hidrokortizon ve antihistaminik ampulleri enjektre ekilmi olarak hazr bulundurulmadr.

Penisilin enjeksiyonu kolun aa ksmna , gerektiinde turnike uygulanabilecek ekilde yaplmaldr.

nce intradermal olarak 10 dozunda yaplr. Reaksiyon olmazsa yarm saatlik aralarla doz artrlarak verilir. Reaksiyon olmazsa istenilen ekilde ve dozda paranteral penisilin verilir.

Alerjik reaksiyon grld taktirde 0.5-1 mg adrenalin s.k. veya i.v. (ok yava) ve i.v. glukokortikoid verilir. .v. infzyon suretiyle fizyolojik svlar taklr. Asidozu

- 129 -

nlemek iin sodyum bikarbonat, kan basncn ykseltmek iin de noradrenalin veya dopamin fizyolojik svlara eklenebilir. Yaln Toksik Etki: Penisilinlerin yaln toksik etkileri ok zayftr. Yksek dozda verildiklerinde penisilinin yanndaki katyonlara (Na+ , K+ ) bal toksik etkiler oluabilir. Hipertansif hastalarda, bbrek yetersizlii olanlarda, konjestif kalp yetmezlii ve dier demli durumlarda zararl etki oluturabilirler. Oral yoldan yksek dozda kullanldklarnda bulant, kusma ve diyare yapabilirler. Geni spektrumlu penisilinler uzun sreli tedavilerde barsakta flora bozulmasna bal sperenfeksiyon oluturabilirler.

4. SEFALOSPOR NLER
Sefalotin Sefapirin Birinci kuak Sefalosporinler Sefazolin Sefaleksin Sefradin Sefadroksil Sefaloridin Sefamandol Sefoksitin Sefalosporinler kinci kuak Sefalosporinler Sefaklor Sefonisid Sefuroksim Seforamid Sefoperazon Sefotaksim nc kuak Sefalosporinler Seftizoksim Seftriakson Moksalaktam Seftazidim
ekil 7.3: Sefalosporinlerin Snflandrlmas

Sefalosporinler ilk kez Cephalosporium tr mantar kltrlerinden elde edilmitir. Penisilinler gibi bakteri hcre duvarnn sentezini bozarak bakterisid etki yaparlar. Penisilinler gibi beta-laktam halkas tarlar, 7-aminosefalosporanik asid trevidirler.

- 130 -

Zayf aside ve beta-laktamazlara olduka dayankldrlar. Sefalosporin trleri etki spektrumlarnn geniliine gre snflandrlrlar. Birinci kuaktaki sefalosporinler esas olarak gram (+) kokuslara (Str. faecalis hari), Neisseria trlerine, E.coli, Klebsiella ve Proteus mirabilis gibi gram (-) aeroblara etkilidir. kinci kuak sefalosporinlerin spektrumlar biraz daha genitir. nc kuak sefalosporinler ise Pseudomonas aeruginosa sularna da etkilidirler. Sefalosporinler, Parenteral kullanlanlar ve oral kullanlanlar olmak zere de ikiye ayrlrlar. Parenteral Kullanlanlar Sefalotin (Keflin) Sefazolin (Sefazol, Kefzol) Sefaloridin Sefamandol Seftriakson (Rocephin) Seftizoksim (Cefizox) Sefoksitin Sefapirin Sefonisid Oral Kullanlanlar Sefaleksin (Devaleksin, Maksipor) Sefaklor (Ceclor) Sefaloglisin Sefadroksil Sefradin (Sefril) ve Sefuroksim(Zinacef)hem parenteral hem de oral yoldan kullanlabilirler. Plazma proteinlerine en fazla balanan sefazolin ve en az balanan sefaloridin ve sefaleksindir. Vcut svlarnda serbeste dalrlar, ancak BOS ve eklem svs iine ok az geerler. Karacierde ve bbreklerde ksmen metabolize edilirler. Sefalosporin solsyonlar penisilinlerin aksine scakla ve pH deiikliine olduka dayankldrlar.

4.1. Sefalosporinlerin Yan Etkileri

Alerjik belirtiler: Sklkla cilt dkntleri grlr. Anaflaksi reaksiyonu nadirdir. Lokal tahri: Az yolundan alnan sefalosporinler mide tahriine bal olarak bulant ve kusma yapabilirler. Kas iine enjekte edilenler arya neden olurlar; i.v. enjeksiyon - 131 -

srasnda ven endotelinin tahriine bal olarak flebit ve tromboflebit yapabilirler. Bunun iin ila solsyonuna az miktarda kortikosteroid katlmas ve solsyonun ntralize edildikten sonra enjeksiyonu nerilir. (Sefaloridin hari, dierleri Na tuzu olduundan kalevidir). Hematolojik bozukluklar: Nadir olarak granlositopeni, trombositopeni ve anemi bildirilmitir. Sperinfeksiyon: Dier geni spektrumlu antibiyotiklerde olduu gibi sperinfeksiyona neden olabilirler. Nefrotoksik etki: Sefaloridinin nefrotoksik etkisinin olduu bildirilmitir.

5. M PENEM (Tienam)
Penisilin ve sefalosporinler gibi beta-laktam trevi bir antibiyotiktir. Antibakteriyel spektrumu onlarnkinden daha genitir. Mide-barsak kanalndan absorbe edilmez. Bbrekte proksimal tubulus hcrelerinde bulunan dehidropeptidaz enzimi tarafndan inaktive edildii iin, bu enzimi inhibe eden silastatin ile kombine olarak kullanlr.

6. AZTREONAM (AZACTAM)
Nisbeten dar spektrumlu sentetik bir kemoteraptiktir. Gram (-) bakterilerin salglad beta-laktamazlarn ouna kar dayankldr. Parenteral yolla kullanlr.

7. AM NOGL KOZ DLER

Bu gruptaki antibiyotikler ekil 7.4'de grlmektedir. Streptomisin Dihidrostreptomisin Gentamisin Kanamisin Neomisin Aminoglikozidler Paromomisin Viyomisin Tobramisin Spektinomisin Amikasin Netilmisin
ekil 7.4: Aminoglikozidler

Genel zellikleri biribirine benzer. Bakteri ribozomlarnda protein sentezini bozmak suretiy-

- 132 -

le etki yaparlar. Teraptik indeksleri kktr. Mide barsak kanalndan ok az absorbe edildiklerinden parenteral veya lokal kullanlrlar. En az lipofilik antibiyotiklerdir. Alkali ortamda daha fazla etkindirler. Dar spektrumludurlar. Gram-pozitif kokuslara, aerobik gram (-) basillere etki ederler. nemli toksik etkileri ise aadaki gibi sralanabilir;

Nefrotoksik etki: Bbrek yetmezlii olanlarda belirgindir. Ototoksik Etki: kulaktaki denge ve iitme organlar zerine irreversibl (kalc) toksik etki gsterebilirler.

Nromskler bloke edici etki.

Streptomisin (Streptomycine): Aminoglikozid antibiyotiklerin ortak zelliklerini gsterir. Ayrca yan etki olarak baars, bulant, kusma, karacier bozukluu yapabilir. Plasentadan ftusa geerek iskelet anomalisi yapabilir. abuk rezistans geliir. Ototoksik etkisi denge zerinde belirgindir. Tbc. tedavisinde etkin bir antibiyotiktir. Bruselloz, veba ve tularemi gibi infeksiyonlarda tetrasiklinlerle kombine kullanlr. Gentamisin (Genta, Garamycine): Bu grup ilalar iinde antibakteriyel gc en yksek olandr. Aerobik gram (-) basillerle ilgili enfeksiyonlarda endikedir. drar yolu enfeksiyonlar ve yankl hastalarda bakteremi olutuunda ok kullanlr. .v. enjeksiyonu ok yava yapmaldr. Hzl verildii zaman geici nromskler blok oluabilir. Nromskler bloku ortadan kaldrmak iin neostigmin kullanlr. Denge organ zerine toksisitesi fazladr. Nefrotoksik etkisi de nemlidir. Reversibl akut renal yetmezlik ve tbler nekroz oluturabilir. Kanamisin (Kantrex, Kano) : Denge organndan ok iitme organ zerine toksik etkilidir. Sarlk yapabilir. Neomisin (Neolet, Kao-Pektin): Ototoksik ve nefrotoksik etkileri en fazla olan aminoglikozid trevidir. Bu nedenle ounlukla lokal kullanlr. Neomisin merhemleri cilt gz veya buruna uygulanabilir. Barsak antiseptii olarak oral yoldan kullanlr. Birok diyare ilacnn bileimine girmitir. Kolon ameliyatlarna hastay hazrlamak iin kullanlabilir.

- 133 -

Tobramisin, Amikasin ve Netilmisin ise grubun genel zelliklerine benzer etkiler gsterirler.

8. FLUOROK NOLONLAR
Nalidiksik aside benzer yapda, geni spektrumlu, hzl etkili, bakterisid ilalardr. Bakteri sitoplazmas iine girerler ve DNA jiraz enzimini inhibe ederek etki gsterirler. DNA'nn sentez ve replikasyonunu bozarlar. Lipofilik bileiklerdir, mide-barsak kanalndan iyi absorbe edilirler. Vcuttaki dalmlar iyidir. Byk ksm karacierde metabolize edilir. Fluorokinolonlara duyarl bakterilerin yapt idrar yolu, gastro intestinal sistem infeksiyonlar, solunum yollar, intraabdominal, safra yolu, cilt, gz, kulak, burun, boaz infeksiyonlar ve bakteremilerin tedavisinde kullanlrlar. En sk grlen yan tesirleri; gastrointestinal tahrie bal, bulant, kusma, itahszlk, diyare ve karn arsdr. Ayrca huzursuzluk, uykusuzluk, ba ars, ba dnmesi, cilt dkntleri oluturabilir. Yksek dozda konvlsiyonlara neden olabilirler. Epileptik hastalarda, gebeler, bebekler ve ocuklarda kullanlmamaldr. En fazla kullanlan fluorokinolonlar:

Siprofloksasin (Ciproxin, Cipro, Sifloks, Ciflosin) Ofloksasin (Tarivid, Girasid, Oflocide) Enoksasin (Comprecin) Norfloksasin Pefloksasin (Peflacine)

9. VANKOM S N (VANCOC N)
Bakteri hcre duvarnn sentezini bozarak etki gsterir. Kompleks bir glikopeptiddir. Midebarsak kanalndan absorbe edilmez, sadece parenteral olarak kullanlr. Serz boluklara ve menenjit durumunda BOS iine iyi nfuz eder. Bbreklerden trah suretiyle elimine edilir. Dar spektrumludur. Balca gram (+) kokuslar ve Clostridium'lar etkiler. Ototoksik etkisi nemlidir. Yksek dozda ve uzun sreli tedavide irreversibl iitme kayb oluturabilir. Nefrotoksisite ve hipersensitivite reaksiyonlar yapabilir. Enjeksiyon yaplan vende tromboflebit oluturabilir.

- 134 -

10. R FAMP N (R FAD N)

Bakteri hcresinde DNA kontrolu altnda yaplan RNA sentezini inhibe ederek etki gsterir. Mide-barsak kanalndan absorbsiyonu iyidir. Dokulara iyi dalr, balca karacierden safraya itrah edilir. Tberkloz tedavisinde ikinci derecede nemli ilatr (Birinci ila izoniaziddir). Lepra tedavisinde, antistafilokokal ve antimenengokokal olarak da kullanlr. Rezistans gelimesi hzl olduundan minr infeksiyonlarda kullanlmamaldr. mmnospresif etki gsterir. nemli yan tesiri hepatotoksisitesidir. Bu nedenle kullanm srasnda karacier fonksiyon testleri izlenmelidir. Mide-barsak kanaln tahri nedeniyle bulant, kusma, itahszlk, diyare oluturabilir.Krmz rengi nedeniyle vcut svlarn (rn.:idrar, fees, salya, ter, gzya) turuncu-pembe renge boyar.

Bakterisid etkili ilalar hangileridir?

11. N TRO M DAZOLLER

Bu grupta bulunan metronidazol (Metrajil), ornidazol (Biteral) ve tinidazol (Fasigyn) anaerobik bakterilere etkilidirler. Fazla lipofilik zelliktedirler. Duyarl bakteri ve protozoon hcresinin DNA'sna balanp DNA sentezini inhibe ederek abuk balayan gl bir bakterisid etki yaparlar. nemli kullanm yerleri:

Anaerobik bakterilerin neden oludu osteomyelit, septik artrit ve endokardit. Beyin abseleri ve B. fragilis menenjiti. Karn-ii ve pelvis-ii infeksiyonlarn tedavisi ve profilaksisi. Dental ve oral infeksiyonlarn tedavisi. Non-spesifik vajinit. Meme, koltukalt ve dier cilt alt abseleri. Trikomoniyazis, amibiyazis ve jiardiyazis gibi protozoon infeksiyonlar. Psdomembranz kolit tedavisi.

En sk grlen yan tesirleri, gastro-intestinal kanal tahriine bal olanlardr. Uzun sre yksek dozda kullanldklarnda periferik nropati ve ensefalopati, kemik ilii depresyonu oluturabilirler. ntravenz infzyon yerinde flebit yapabilirler.Gebelerde kullanlmamaldr.

- 135 -

Metronidazol alan hastalarn bazlarnda alkol aldklarnda disulfiram-benzeri reaksiyon oluabilir.

12. TETRAS KL NLER

Kimyasal yaplarnda drt halka bulunan, en geni spektrumlu antibiyotiklerdir. Bakteri ribozomlarnda 50 S alt birimine balanarak protein sentezini inhibe ederler, bakteriyostatik ilalardr. Selektiviteleri en az olan antibiyotiklerdir. Memeli hcresindeki ribozomlarda da protein sentezini inhibe ederler. Mide-barsak kanalndan absorbsiyonlar iyidir fakat absorbsiyonlar besinlerle azalr. zellikle kalsiyumdan zengin stl yiyecekler, iki ve deerli metal bileikleri (Ca, Fe, Zn, Al, Mg) tetrasiklinlerle elat yapar ve onlar ktrerek inaktive ederler. Minosiklin ve doksisiklinin bu metallerle elat yapma yetenei zayftr. Tetrasiklin Doal tetrasiklinler Oksitetrasiklin Klortetrasiklin Demetilklortetrasiklin Tetrasiklinler Metasiklin Sentetik Tetrasiklinler Minoksiklin Doksisiklin
ekil 7.5: Kaynaklarna gre tetrasiklinler.

Minosiklin ve doksisiklin gibi fazla lipofilik olanlar, dokulara ve d salglara nemli oranda nfuz ederler. Btn tetrasiklinler kemik dokusuna ve malign tmr dokusuna geer. Karacierden safra yoluna trah edilirler, barsaklara geerler. Enterohepatik siklusa girerler. Oksitetrasiklin ve tetrasiklin gibi fazla lipofilik olmayanlar, esas olarak bbreklerden glomerler filtrasyonla trah edilirler. Tetrasiklinler birok gram (+) ve gram (-) bakterilere, riketsiya'lara, klamidya'lara, spiroket'lere, Mycoplasma'lara, Leptospira'lara ve Legionella'lara kar etkili olan en geni spektumlu antibiyotiklerdir. Aadaki endikasyonlarda 1. derecede tercih edilirler.

Kolera, Renfo granuloma inguinale, boreliozis. Rifetsiya infeksiyonlar.

- 136 -

Trahom, konjonktivit, pelvis ii organlarnn iltihaplar. Veba, brusella.

Baz infeksiyonlarda da 2. derecede tercih edilen antibiyotiklerdir. Sifilis tedavisinde hasta penisilin G ye alerji gsteriyorsa alternatif ilalar tetrasiklinler ve eritromisindir. Mycoplasma pneumoniae'ye bal atipik pnmoni, gonore, aktinomikoz, antraks, tetanus, vincent anjini, tularemi ve yaygn akne vulgaris olgularnda 2. derecede tercih edilen ilalardr.

12.1. nemli Yan Etkileri

Dilerde ve kemiklerde renk bozukluu olutururlar. Gebelik srasnda kullanldklar zaman ftusun kemiklerinde ve st dilerinde bozukluklara yol aarlar.

Hepatotoksik etki Gastro-intestinal kanaln tahriine bal reaksionlar, sperinfeksiyon. Bbrek zedelenmesi oluturabilirler. Ayrca sresi dolmu tetrasiklinler iinde bbreklere toksik etki yapan paralanma rnleri oluur.

Alerjik belirtiler Fotosansibilizasyon: zellikle demetilklortetrasiklin alanlarda, gne nda cilt reaksiyonlar grlr.

Beyin psdotmr: Yeni doanda ve bebeklerde kafa ii basncnn artmasna bal olarak beyin tmrn taklit eden reversibl bir sendrom geliebilir.

Minosiklin tedavisi srasnda vestibler bozukluk ortaya kabilir.

Bu nemli yan etkileri nedeniyle 8 yandan kk ocuklarda ve gebelerde kontrendikedirler.

Tetrasiklinlerin nemli yan etkileri nelerdir?

13. SULFONAM DLER

Slfonamidler, slfanilamid trevi, bakteriostatik kemoteraptiklerdir. Kimyasal yaplar PABA'ya benzer. Duyarl bakterilerde folik asid sentezi iin p-aminobenzoik asidin (PABA'nn) pteridin ile dihidropteroat sentetaz enzimi eliinde birlemesi gerekir. Slfonamidler bu enzimi inhibe ederler. Sonuta "purin bazlarnn sentezi yaplamaz ve bakterilerde DNA ve RNA sentezleri bozulur. nsan hcreleri folik aside permeabldr, besinler iinde - 137 -

alrlar. Oysa bakteriler kendileri sentez eder. Bu nedenle slfonamidler insan hcresinde etkili olmazlar. Slfonamidler mide-barsak kanalndan absorbe edilirler ve vcut svlarna ve dokulara iyi nfuz ederler. Karacierde p-amino gruplarnn asetillenmesi suretiyle inaktive edilirler. Itrahlar esas olarak bbreklerde glomerllerden filtrasyon suretiyle olur. Antimikrobik spektrumlar geniedir. Gram (+) bakterilerden grup A beta-hemolitik streptokoklar ve Strep. pneumonide ve Basillus antracis'in baz sularna etkilidirler. Hemophilus influenzae, E.coli, Proteus mirabilis, Bacillus anthracis, Nocardia, Actinomyces, Chlamydia trachomatis, Plasmodium'lar ve Toxoplasma'lar da slfonamidlere duyarldr. Slfonamidlerin en fazla kullanldklar infeksiyonlar unlardr:

drar yolu infeksiyonlar. Solunum yolu infeksiyonlar. Nokardiazis tedavisi. Toksoplazmozis, klorokine-rezistan Plasmodium falciparum stmas. lseratif kolit tedavi ve profilaksisi. Trahom ve konjonktivit tedavisinde kullanlrlar.

Sulfadiazin (Ultradiazin) Sulfamerazin Ksa ve orta etki sreli olanlar Sulfametazin Sulfizoksazol (Gantrisin) Sulfametoksazol (Gantanol) Slfonamidler Depo Slfonamidler Sulfadoksin (Fanasil) Lokal zel Kullanm yeri olanlar Yank tedavisi lseratif kolit tedavisi Absorbe olmayan Slfonamidler Ftalilsulfatiazol(Sulfakolit) Sksinilslfatiazol Sulfasalazin Sulfasetamid Gm-sulfadiazin Marfanil

ekil 7.6: Slfonamidlerin snflandrlmas.

- 138 -

Slfonamidler iinde en fazla kullanlan sulfametoksazol'un trimetoprim ile oluturduu kombinasyondur. Bu kombinasyon "ko-trimoksazol" (Bactrim, Septrim) adn alr. ki antibakteriyel ilacn sinerjistik etkinlii ve rezistans gelimesinin daha seyrek grlmesi, kombinasyonun stnln salar.

13.1. Slfonamidlerin Yan Etkileri

Alerjik reaksiyonlar, drar yollarnda kmeye bal etkiler (Bu etkiyi nlemek iin slfonamidlerin bol su ile alnmas nerilir),

Hematolojik bozukluklar , Hepatit, Yeni doanda kernikterus oluturabilirler. Bunun nedeni, slfonamidlerin plazma proteinlerine bal bilribini kompetisyonla (yarmayla) yerlerinden uzaklatrp onlarn yerini almalardr.

14. KLORAMFEN KOL (Devamycetin, Kemicetine)

Kloramfenikol nitrobenzen trevi bir antibiyotiktir. Bakteri ribozomlarnn 50 S alt-birimine balanarak protein sentezini inhibe ederek etki gsterir. 4 nemli stn zellii nedeniyle birok antibiyotie tercih edilir.

Geni spektrumludur, stenmeyen etki insidensi dktr, Vcutta dalm iyidir, Fiyat dktr.

Ancak, lmle sonulanabilen irreversibl aplastik anemi yapma olasl nedeniyle kullanlmas kstlanmtr. Gastro-intestinal kanaldan iyi absorbe edilir. Karacierde glukuronil transferaz enzimi ile metabolize olur. Metabolitleri idrarla atlr. Birok gram (-) mikroorganizmaya, anaerobik mikroorganizmalara, Streptokok ve Stafilokok, Clostridium, Mycoplasma trleri ve Riketsiyalara etkilidir. En nemli kullanm yeri Sal-

- 139 -

monella typhi infeksiyonu (tifo)dur. H. nfluenzae menenjitinin tedavisinde, epiglotit, sellit, intraabdominal veya pelvis-ii infeksiyonlarnda, Tifus, Q atei ve gz infeksiyonlarnda da kullanlan bir antibiyotiktir.

14.1. nemli Yan Etkileri

Gastrointestinal kanal tahriine bal reaksiyonlar Kemik ilii depresyonu: a) Reversibl olarak doza baml olarak gelien anemi, retiklosit saysnda azalma, lkopeni, trombositopeni oluturabilir. b) rreversibl gelien aplastik anemi lmle sonulanabilir.

Alerjik reaksiyonlar Gri sendrom: Prematre ve yeni doanlarda, biyotransformasyon ve trah mekanizmalar yeteri derecede gelimedii iin kloramfenikoln yksek kan konsantrasyonu oluturmas bu sendroma neden olur. Akut dolam ve solunum depresyonu, hipotermi, kaslarda geveme, ciltte gri renk oluur.

Baars, ruhsal depresyon oluturabilir.

15. MAKROL DLER 15.1. Eritromisin

Makrolid grubu antibiyotiklerdendir. Bakteri ribozomlarnda 50 S alt birimlerine balanarak protein sentezini inhibe eder. Oral uyguland zaman mide-barsak kanalndan iyi absorbe edilir. Serebrospinal sv hari vcut dokularna dalm iyidir. Karacierde konsantre olur, balca safra ve feesle trah edilir. Penisilin G ye rezistan olan S.aureus dahil, gram (+) organizmalara etkilidir. Neisseria trleri, H.influenzae, Bordetella, Lejyonella, Treponema ve Mycoplasma trleri de eritromisine duyarldr. Penisilin alerjisi olan ahslarda penisilinin alternatifi olarak, zellikle grup A.Strep. pyogenes ve S. pneumoniae infeksiyonlarnda kullanlr. Mycoplasma'lara bal pnmonide ter-

- 140 -

cih edilen bir antibiyotiktir. Lejyoner hastalnda, difteri, arbon, gazl gangren ve tetanusda da etkilidirler. Oral kullanlan eritromisin, aside dayanksz olduundan film kapl veya barsak kaplamal tabletler halinde hazrlanmtr. Stearat (Erythrocin, Emisin), estolat (Eritronal, Laurilin), etilsksinat (Erythrocin Granle) tuzlar baz haldeki eritromisinden daha dayankldr. Ayrca parenteral kullanm iin mstahzarlar, supozituvar ve merhem ekli de bulunmaktadr. Ciddi yan tesir insidensi dk ilalardr. Toksik doz/teraptik doz oranlar yksektir. En nemli yan tesiri kolestatik hepatit'tir. Gastrointestinal dayankszlk reaksiyonlar gsterebilir. .v. uyguland zaman tromboflebit oluturabilir. Sperinfeksiyona bal enterokolit yapabilir. Yksek dozda kullanld zaman geici sarlk olabilir.

15.2. Roksitromisin (Rulid)

Roksitromisin (Rulid) antibakteriyel spektrumu ve etki gc eritromisine benzer.Eritromisinden daha lipofilik yapdadr, mide asidine daha dayankldr. Konaknn hcreleri iine daha fazla sokulur. Gastrointestinal ve hepatik yan tesir daha seyrek olarak grlr.

15.3. Spiramisin (Rovamycin)

Eritromisine gre antibakteriyel etkinlii daha azdr. Gram(+) kokuslar zerine etkilidir. Eritromisin gibi kullanlr. Tkrk ile trah nemli dzeydedir.

15.4. 15.5. 15.6.

Klaritromisin (Klacid) Azitromisin (Zitromax) Troleandomisin (TAO)

16. L NKOZAM DLER

Bu grupta nemli 2 ila bulunur. Linkomisin (Lincocin) ve Klindamisin (Cleocin). Bakterilerin 50 S ribozomal alt-birimlerine balanarak protein sentezini inhibe ederler. Dar spekt- 141 -

rumludurlar. Gram (+) bakteri trlerinin ouna ve gram (-) anaerob trlerinin bazlarna etkilidirler. Klindamisin barsaktan daha kolay absorbe edilir. Dokulara ve vcut svlarna iyi nfuz ederler. Kemik dokusuna da iyi nfuz ettiklerinden septik artrit, osteomyelit, sinzit ve mastoiditte yararl olurlar. En ciddi yan tesirleri antibiyotie bal psdomembranz kolit (ABPK) dir. Balca belirtileri mukuslu ve kanl diyare, kolik biiminde karn ars, ate ve lkositozdur. Bu durumda ila kesilir, vankomisin veya basitrasin ya da metronidazol, ornidazol gibi bir ila verilir. Ayrca toksini balayp ntralize eden kolestiramin veya aktif kmr kullanlr. Linkozamidler hafif alerjik reaksiyonlar yapabilirler, karacier fonksiyonunu bozabilirler. Makrolidler, Linkozamidler ve/veya Kloramfenikol kombine olarak kullanlmamaldr. Etki yerlerini biniik olduundan Antagonistik etkileirler.

17. ANT TBERKLOZ LALAR

Tberkloz (tbc) etkeni olan Mycobacterium tuberculosis yava byyen, oalmakszn uzun sre canl kalabilen, hcre iinde yerleme eilimi gsteren bir bakteridir. Bu nedenle tberkloz infeksiyonlarnn tedavisi sorun oluturur ve uzun srer. Rezistans gelimesi de kolay olduundan genellikle kombine ekilde 2 veya daha fazla ila birlikte kullanlr. zoniazid (INH] Rifampin Antitberkloz lalar Streptomisin Pirazinamid Para-aminosalisilik asid (PAS) Etambutol Etionamid Sikloserin
e k i l 7 . 7 : A n t i t b e r k l o z lalar

zoniazid (INH, sovit): ok dar spektrumlu bir ilatr. Mycobacterium tuberculosis'den bakasn etkilemez. Tberklostatiklerin en glsdr. Rezistans oluumunu engellemek amacyla genellikle PAS, streptomisin, rifampin veya etambutol ile birlikte kullanlr. Biyolojik membranlar kolayca geer. Az yolundan alnd zaman mide-barsak kanalndan iyi absorbe edilir ve hcrelere dalr. - 142 -

Karacierde asetillenerek inaktive edilir. trah sratlidir. Yan etki olarak periferik nritler ve SSS zerine toksik etki sonucu konvlsiyonlar ve karacier bozukluu oluturabilir. zoniazid tedavisine balandktan birka gn sonra ate ykselmesi, sedimentasyon hznda artma ve klinik belirtilerde iddetlenme grlebilir. Bu durumlar; bakterilerin lizise uramasna balanmaktadr.Teratojen etkisinin olmad kabul edilir. Rifampin, Streptomisin: zellikleri antibakteriyel ilalarda anlatld. Pirazinamid (Farmizina): Yan etkilerinin nemli olmas nedeni ile ancak dier Tbc. ilalarna cevap vermeyen durumlarda kullanlr. Hepatotoksik etkilidir. Ayrca rik asidin bbreklerden reabsorbsiyonunu artrarak hiperrisemiye neden olabilir. Para-aminosalisilik asid (PAS) : Sadece Mycobacterium tuberculosis'e etkili ok dar spektrumlu bir kemoteraptiktir. Bakteriyostatik etkilidir. Suda az zndnden tuzlar kullanlr. Az yolundan alnd zaman mide barsak kanalndan sratle absorbe edilir. Serebrospinal sv hari, btn vcut svlarna dalr. Bir ksm karacierde asetillenerek inaktive edilir. Glomerler filtrasyonla trah edilir. trah sratlidir.

PAS tok karna alnmaldr. A karna alnd zaman sindirim sisteminin tahriine bal semptomlar sklkla grlr. Yksek dozda uzun sre verildii zaman guvatr yapabilir. 2 yan altndaki ocuklarda kombinasyon iinde tercih edilir. Etambutol (Etambutol): Az yolundan verildiinde mide-barsak kanalndan sratle absorbe olur ve bbreklerden sratli bir ekilde itrah edilir. Kanda eritrositlere girerek burada toplanr ve depo grevi yapar. Bylece kan dzeyinin uzun sre srdrlmesini salar. Sadece oalma dnemindeki mikobakterilere etkilidir. Yan etkileri azdr. Optik siniri bozmasna bal olarak grme keskinliini azaltabilir. Fakat bu etkisi reversibldir. la kesilince ortadan kalkar. Ayrca nropati ve baars yapabilir. Teratojen etkisi pek yoktur. Etionamid (Etibi): Mycobacterium tuberculosis'e kar dk dozda bakteriyostatik yksek dozda bakterisid etkilidir. Az yolundan alndnda mide-barsak kanalndan abuk ve tam olarak absorbe edilir. Vcut svlarna ve dokulara kolayca dalr.

- 143 -

Yan etkiler olarak; mide tahriine bal itahszlk, bulant, kusma, postural hipotansiyon ve hepatit, alerjik dkntler oluabilir. Rezistans olumasn geciktirmek iin izoniazid, PAS ve streptomisin ile birlikte kullanlr. Sikloserin (D-Cycloserine): Geni spektrumlu bir antibiyotiktir. Az yolundan alndnda mide-barsak kanalndan iyi absorbe edilir. Btn vcut svlarna ve dokulara dalr. lacn yars deimemi halde bbreklerden itrah edilir. Bbrek yetmezliinde trah az olacandan vcutta birikebilir. Dier Tbc. ilalarna rezistans veya allerjik reaksiyon gsteren hastalarda kullanlr. nemli yan etkisi SSS zerinedir. Konvlsiyonlara yol aabilir. Epileptik hastalara verilmemelidir.

18. ANT FUNGAL LALAR

Bu gruptaki ilalar, cilt ve mukozalardaki lokal mantar infeksiyonlar ve sistemik mantar infeksiyonlarnda kullanlrlar. Antibakteriyel ilalardan daha toksik ilalardr. Mantar infeksiyonlarnn tedavisi genellikle haftalar, hatta aylar alr. yileme meydana geldikten sonra nks olasl da fazladr.

Amfoterisin B Griseofulvin Antilfungal lalar Nistatin Pimarisin Ketokonazol Mikonazol nitrat Klotrimazol Potasyum iyodr Buklozamid Undesilanik asid Flusitozin

ekil 7.8: Antifungal lalar

- 144 -

18.1. Antifungal lalar n nemli Toksik Etkileri

Nefrotoksik etki: zellikle amfoterisin B, uzun sre kullanld zaman oluur. Hepatit : Ketokonazol kullanm srasnda ortaya kabilir. Flebit : Amfoterisin B, mikonazol nitrat gibi ilalarn i.v. kullanm srasnda oluabilir.

Gastro-intestinal sistem tahriine bal reaksiyonlar sistemik kullanlan btn antifungal ilalarla grlr.

Hematolojik bozukluklar oluturabilirler.

19. ANT AM B K LALAR

Antiamibik ilalar, bir protozoonun oluturduu, amibiyazis ad verilen kaln barsak iltihabnn tedavisinde kullanlrlar. Hastalarn bazlarnda mukoza damarlar iine giren amip, portal dolam iinde karaciere tanr ve orada nce hepatit, sonra karacier absesi yapar (hepatik amibiyazis). Amip kan iinde nadiren dier organlara da tanp oralarda da lezyon oluturabilir.

Nitroimidazoller Emetin Antiamibik lalar Klorokin fosfat Antibiyotikler Diloksanid furoat Organik arsenik bileikleri
ekil 7.9: Antiamibik ilalar

Nitroimidazollerden bakterisid ilalar konusunda sz edilmiti. Emetin (Emetin hidroklorr) amibin hareketli ekline etkili olduundan amibik hepatit, karacier abseleri ve amibik kolitin akut devresinde kullanlr. Toksisitesi fazla olan bir ilatr. nemli toksik etkileri kardiyovaskler sistem, gastrointestinal kanal ve izgili kaslar zerinedir. Klorokin fosfat (Resochin), stma tedavisinde de kullanlan bir ilatr. Amibiyazis tedavisinde kullanlan antibiyotikler tetrasiklin, oksitetrasiklin ve paromomisin slfattr.

- 145 -

20. ANT MALARYAL LALAR

Malarya (stma), Plasmodium tr protozoonlar tarafndan meydana getirilen, nbet eklinde ate ykselmesi ile kendini gsteren bir infeksiyon hastaldr. Anofel tr sivrisinekler ve kan transfzyonlar ile yaylr. lk bulunan ilac Kinin'dir. Malarya tedavisinde kullanlan ilalar Trkiye'de SSYB tarafndan hazrlatlr. Bunlar Klorokin (Resochin), Primetamin (Daraprim) ve Primakin (Primaquine Phosphate) dir. Hastann Stma Sava Blge Bakanlklarna bavurarak orada tedavisi gerekir.

21. ANT HELM NT K LALAR

Helmintiyazis ad verilen hastala neden olan organizmalar, insan vcudunda parazit olarak gastrointestinal kanal lumeni, lenfatik sistem, kan damarlar ve baz dokulara yerleirler. lkemizde sk grlr. En sk rastlanan barsak helmintiyazisi genellikle helmint yumurtalar ile bulam yiyecek ve ieceklerle azdan alnmak suretiyle bular. Antihelmintik ilalar, etkili olduklar helmint grubuna gre snflandrlrlar.
Pirantel pamoat (Kontil, combantrin) Nematodlara Etkili lalar Mebendazol (Vermox) Piperazin (Heksapar, Askaripar) Pirvinyum Pamoat (Pirok) Tiabendazol (Bendazol) Levamizol (Ketrax) Befenyum hidroksinaftoat (Alcopar)

Antihelmintik lalar Sestodlara Etkili lalar

Niklozamid (Defaten, Tenyazilin) Paromomisin (Gabromicina) Diklorofen (Teniasin) Parazikuantel (Biltricide)

Trematodlara Etkili ilalar

Metrifonat (Bilarcil) Niridazol (Ambilhar)

Dietilkarbamazin (Hetrazan) Filaryalara Etkili lalar vermektin Metronidazol (Metrajil)

ekil 7.10: Antihelmintik lalarn Snflandrlmas

- 146 -

Barsak helmintiyazisinde kullanlan ilalar ya helminti ldrerek (helmintisid) ya da onu fel edip barsak eperinden ayrlmasn salayarak (helmintifj) hastalk etkenini elimine ederler. Baz ilalar iki gruptaki helmintlere de etki eder. rnein prazikuantel hem sestodlara hem de trematodlara kar kullanlabilir. Antihelmintik ilalar genellikle gebelerde kontrindikedir. Prazikuantel, mutlaka gerekli ise gebelerde de kullanlabilir.

22. EKTOPARAZ TLERE KAR I KULLANILAN LALAR

Ektoparazitler cilt zerine veya cildin stratum korneumu iine yerleen bceklerdir. Bunlar ciltte yaptklar tahri sonucu dermatite neden olurlar. Dermatit'in nemli bir belirtisi kantdr. nsanda hastalk yapan 2 nemli ektoparazit vardr.

Uyuz etkeni (Sarcoptes scabiei) Bit (Pediculus)

Sarkoptes skabiei veya bitleri ldrmek iin dtan uygulanan ilalar insektisid (bcek ldrc) ilalardr. Bunlar lipofilik zellikte olduklar iin parazitin kitin rtsn kolayca

geerler.
Uyuz etkenini ldren ilalara skabisid (akarisid), bitleri ldrenlere ise pedikulisid ad verilir. Sarkoptes ksmen cilt iine yerletii iin, uyuzun ilala tedavisinden nce hastaya bol sabun ve kese kullanarak banyo yapmas nerilir. Gerek uyuz ve gerekse bitlenmede hastann giysileri, yatak rtleri kaynatlp tlenmeli veya etvden geirilmelidir. Pedikulisid ilalarn (malation hari) ovisid (yumurtalar ldrc) etkileri yeterli deildir. Bu nedenle ilk uygulamadan 8-10 gn sonra 2. uygulama yaplmaldr. Benzilbenzoat (Benzogale, Scabin): Renksiz, suda znmeyen, ya kvamnda bir svdr. Gl skabisid etkisi vardr. Lokal anestezik etkisi de olduundan kanty azaltr. %25 lik solsyonu halinde vcuda srlerek kullanlr. Gze temas etmemesine dikkat etmelidir.

- 147 -

lk uygulamadan 12 saat sonra bir kez daha uygulanr ve 24 saat sonra banyo yaplarak ila ciltten uzaklatrlr. 10 gn sonra 2. kr uygulanr. Benzokain ve DDT ile birlikte de kullanlabilir. DS tarafndan nerilen forml: Benzilbenzoat Benzokain DDT Polisorbat % 68 % 12 %6 % 14

Bu karm su ile 15 kez seyreltildikten sonra uygulanr. Benzilbenzoat alkali maddeler (rnein; sabun) ile geimsizlik gsterir. Hidroliz olarak etkinliini kaybeder. DDT (Klorofenotan, Dikofan) : Suda znmeyen,organik zclerde znen kat bir maddedir. Pedikulisid ve skabisid etkilidir. nsektin (bcek) vcuduna temas sonucu veya insekt tarafndan yenildiinde insektlerin sinir sistemini, sinir hcresinin membrannda Na permeabilitesini artrmak suretiyle ar derecede stimle eder ve sonunda felce neden olur. Yksek dozlarda ayn etkiyi memelilerde de oluturur. DDT ila olarak toz halinde cilt zerine uyguland zaman oradan absorbe edilmez, fakat organik zclerde znm olarak uygulandnda ksmen absorbe edilir. Vcutta karacierde ve zellikle ya dokusunda birikir. Meslekleri nedeniyle fazla DDT'ye maruz kalanlarda karacierde mikrozomal enzimleri indklenir. Bu enzimlerle inaktive edilen ilalarn ve steroid hormonlarn etkinlii azalr. nsektlerde DDT'nin ldrc etkisine rezistans geliebilir. Pedikulozis olgularnda talk iindeki %5 veya 10 luk karm vcuda srmek ve giysilere serpmek suretiyle kullanlr. Ayrca losyon eklinde de kullanlr. Losyon forml: DDT zopropil alkol Propilen glikol 1.5 g 35.0 ml 35.0 ml

DDT uygulanan blgelerin 24 saat sonra sabunla iyice ykanmas gerekir. Kazaen veya intihar amacyla azyolundan 10 mg/kg veya daha fazla alnd zaman akut zehirlenmelere neden olur. SSS stimlasyonuna bal tremorlar, irritabilite, yz ve dilde paresteziler, daha sonra konvlsiyonlar grlr. - 148 -

Antidot olarak .V. tiopental veya diazepam uygulanr. %10 luk Ca-tiyoslfat solsyonu .V. injekte edilir. DDT retimi ile uraan, uzun sre yksek miktarda DDT ye maruz kalan kiilerde kronik zehirlenme belirtileri grlr. Bunlar: strojen benzeri etkiler (erkeklerde impotens, sterilite, oligospermi), karacierde dejeneratif bozukluklar ve kemik ilii depresyonudur. Farelerde hepatoma yapt saptanmtr. Gama benzen heksaklorr (Kwell, Ektopar): (Gameksan, heksaklorosikloheksan Lindan) DDT gibi insektin sinir sistemini felc ederek etki gsterir. %1 lik losyonu, alkoldeki solsyonu veya toz eklinde talk ile kartrlarak pedikulisid ve

skabisid olarak kullanlr. Bitlenmenin tedavisinde 1 hafta sonra 2. uygulama yaplmaldr.

Uyuzluda yeterli bir tedaviden 24 saat sonra parazitler lr ve hastaln bakasna geme olasl kalkar.Ancak cilt lezyonlarnn dzelmesi 2 aya yakn zaman alr.Hastaya bu durum aklanmal ve gereksiz yere ila kullanlmamaldr.Memeliler iin DDT kadar toksiktir. Malathion (Sa Bi-Toks) : Organik fosfatl bir insektisiddir. nsektlerde kolinesteraz enzimlerini irreversibl olarak inhibe eder ve nrotoksik etkisiyle onlar hemen ldrr.

Pedikulisid olarak kullanlr. Ovisid etkisi de vardr. Gerekirse 1 hafta sonra tekrar kullanlmaldr. %1 lik toz veya ampuan eklinde kullanlr. Karbaril (Sevin): Organik fosfatl insektisiddir. Pedikulisid olarak kullanlr. Kkrtl merhemler: Skabisid olarak presipite (ktrlm) kkrtn vazelin iindeki %5-10 luk merhemleri uygulanr. Ard katran (huile de cade) ve kkrt ieren Wilkinson pomad eklinde de kullanlr. Piretrum ekstresi: Piretrum (Pireotu) iei adl drogdan hazrlanan bir ekstredir. Pedikulisid olarak kullanlr.

23. ANT V RAL LALAR

Antiviral kemoterapi, antibakteriyel kemoterapiye gre daha ar gelimitir.Kstl sayda baz virs trlerine etkin ilalar bulunmaktadr. Bunun nedenleri: Virsler, byk lde konak hcresine bamldrlar. Etkili ilacn selektif etki yerine ulamas iin hcre iine gir-

- 149 -

mesi gerekir. Bu nedenle selektivitesi yksek ilalar gelitirmek gtr. Yani virs etkileyen ila konak hcreye de zarar verir. Ayrca virslerle in-vitro almalar yapmak zordur. Duyarllk testleri ile in-vivo duyarlk arasnda yakn bir korelasyon bulunmaz. Virsler insanda 3 tip infeksiyon olutururlar. Litik Tip nfeksiyon: DNA ve RNA virslerinin ou hcre iinde yeni virs tanecikleri oluturur ve hcreyi patlatrlar. Bu tr infeksiyonlar hzl bir ekilde yaylr. rnein; polio, kzamk, nezle. Persistent (Sregelen) Tip nfeksiyon: Virs oalmas yava olur. Yava oalan virsler hcre dna salverilir. Hcre fonksiyonlarnda hafif bozukluklar olur. Bazen de litik alevlenmeler olur. rnein; kronik hepatit B infeksiyonu ve AIDS. Latent Tip nfeksiyon: Virs, vcutta hcre iinde oalmadan kalr. Tehisi zordur. Belli baz koullarda litik veya sregelen infeksiyon haline geer. Antiviral ilalar latent virslere etki edemezler. Litik tipteki infeksiyonlarda hastalk belirtileri ortaya kmadan nce virsn oalmas azami dereceye erimi durumdadr. Bu nedenle, tehis erken yaplmal ve tedaviye erkenbalanmaldr. Antiviral ilalar etkenlerine gre snflandrlrlar.

Influenza virsne Etkili lalar

Amantadin (Amantadin) Rimantadin Ribavirin

Antiviral lalar

Herpes virslere Etkili lalar

Asiklovir (Zovirax) Vidarabin (Vidarabin) doksuridin (Herpida) Trifluridin

mmn yetmezlik Virsne (HV'e) Etkili lalar

Zidovudin =Azidotimidin (AZT) (Retrovir)

mmn faktrler

nsan interferonlar (Wellferon)

ekil 7.11: Antiviral lalarn Snflandrlmas

- 150 -

24. ANT SEPT K VE DEZENFEKTANLAR

Antiseptikler: Canllar zerine dtan uygulanan antimikrobik ilalardr. Dezenfektanlar: Cerrahi malzeme, hastann kulland eyalar gibi cansz cisimler veya fees, idrar, balgam gibi vcuttan atlan cansz maddeler zerine uygulanan antimikrobik ilalardr. Bu iki ila trne jermisid ad verilir. Antiseptiklerin kullanl yerleri:

Cilt enfeksiyonlarnn tedavisinde, Yara, kesik ve syrklarda enfeksiyonun nlenmesinde, Cerrahi giriim yaplan alanda cildin mikroplardan temizlenmesinde, Vcut yzeyine yakn mukozal boluklarda gelien infeksiyonlarn tedavisinde, (rnein; Az ve burun boluklar ve vajina gibi).

Ayrca mide barsak kanalnn mikrobik iltihapl durumlarnda azdan kullanlan kemoteraptiklere barsak antiseptii ve idrar yollar infeksiyonlarnda kullanlan antimikrobik ilalara idrar yollar antiseptii ad verilir. yi bir antiseptik ve dezenfektann ortak zellikleri unlardr;

Kuvvetli mikrop ldrc etki gstermelidir, Antimikrobik spektrumu geni olmaldr, Jermisid etkisi ok abuk gelimelidir, Ortamda fazla sayda mikroorganizma bulunmas etkinlii azaltmamaldr, Hoa gitmeyen kokuda olmamaldr, doku ve eyalar boyamamaldr ve ucuz olmaldr,

Antimikrobik etkisi dk temperatrde azalmamaldr,

Bu ortak zelliklere ilave olarak, antiseptikler u zelliklere de sahip olmaldr;

Doku zerinde irritasyon ve yakc etki yapmamaldr, Allerjen etki gstermemelidir,

- 151 -

Yara iyilemesi ve doku onarmn geciktirmemelidir, Doku iine yeterince nfuz edebilmeli, fakat sistemik toksik etki yapacak kadar absorbe edilmemelidir.

Dezenfektanlarn ise ortak zelliklerine ilave olarak u zellikleri de olmaldr;

Eyann grn ve yapsn bozmamas, Yapsnn stabil (dayankl) olmas ve bylece etkisinin uzun srmesi Uyguland yerde yark ve atlaklara iyi girebilmesi gibi zelliklere sahip olmaldr.

Jermisidler kimyasal yaplarna gre aadaki gibi snflandrlrlar;

Halojenler Alkoller Aldehidler Fenolik bileikler Oksidleyici maddeler Katyonik deterjanlar Metal bileikleri Dier antiseptikler

24.1. Halojenler
yod: Bu grupta en fazla kullanlan jermisid ilatr.Antiseptik olarak sklkla iyod tendr (Tendrdiyod) eklinde kullanlr. T.F. (Trk Farmakopesi)'deki forml; yod Na I Alkol (%50) ad. 2g 2,5 g 100 ml

Cilt zerine uyguland zaman etkisi ok abuk geliir. Tentrdiyot solsyonu bir litreye 3-4 damla damlatlarak su dezenfeksiyonu iin de kullanlabilir. Tertrdiyot mukozalara kostik (yakc) etki yapabilir. Bu nedenle mukozalara srlmemelidir. - 152 -

Yzeyel mantar lezyonlarnda iyodun alkoldeki %1 lik solsyonu kullanlabilir. Tentrdiyot, intihar amacyla iildiinde akut zehirlenmeye neden olur. Sindirim kanalna kostik etki yapar. Aspirasyon pnmonisi oluabilir. Bulant, kusma, diyare ve bunlarn sonucunda ok olabilir. Dolam kollapsna bal lm olabilir. 30 ml veya daha fazlas insan ldrebilir. Akut zehirlenmelerde antidot olarak niastann sudaki karm ve 10-20 g Sodyum tiyoslfatin sudaki solsyonu iirilir. Sodyum tiyoslfat, iyodu iyodre indirger ve inaktive eder. Klor ve hipoklorik asid: Elementel klor ve klor bileikleri birok mikroorganizma zerine ldrc etki yapar. Klor gaz, sularn dezenfeksiyonu iin ok kullanlr. Klor gaz sudan geirildiinde su ile reaksiyona girerek hipoklorik aside dnr. Klorun jermisid etkisi hipoklorik aside baldr. Hipoklorik asidin stabilitesi az olduu iin tpta sodyum tuzu kullanlr. NaClO (sodyum hipoklorit) solsyonu da taze olarak hazrlanmaldr. Cilt zerine irritan etkisi vardr. NaCIO solsyonlar;

Javel suyu (%12) Labarraque solsyonu (%2) Dakin solsyonu (%1,5) Modifiye Dakin solsyonu (%0,5)

Bu solsyonlar, binde 1,5-2 orannda Cl ierecek ekilde dile edilerek (seyreltilerek) yara bakmnda kullanlrlar. Klorlanm kire, Ca(OCl)2 ierdii iin dezenfektan ve deodoran (koku giderici) olarak kullanlan ucuz bir maddedir.

24.2. Alkoller
Alifatik (dz zincirli) alkoller, proteinlerin yapsn bozarak jermisid etki gsterirler. Bu amala en ok etilalkol ve izopropil alkol kullanlr. Etil alkoln %70 lik solsyonu en fazla etkin olan konsantrasyondur. Eer daha yksek konsantrasyonda kullanlrsa, bakteri yzeyindeki proteinleri sratli bir ekilde ktrrler ve alkol bakterinin iine giremez.

- 153 -

zopropil alkoln etkinlii de etil alkolnkne yakndr, fakat vazodilatatr etki ile uyguland yerde kanamay artrabilir.

24.3. Aldehidler
Aldehidler, proteinlerin amino gruplarna balanarak, onlarn yapsn bozar ve hcre zerinde toksik etki yaparlar. Doku zerine de toksik etkileri olduundan yalnz dezenfektan olarak kullanlrlar. Formaldehid: Btn mikroorganizmalar zerinde etki yapan gl bir jermisiddir. %2-8 konsantrasyondaki solsyonu, cerrahi malzemenin sterilizasyonu iin kullanlr. Piyasada formol ad altnda %34-38 lik solsyonu eklinde bulunur. Glutaraldehid: Dezenfaktan olarak %2 lik solsyonu kullanlr.

24.4. Fenolik Bile ikler

Heksaklorofen (Solu-heks): %1'e kadar olan konsantrasyonlarda bakteriyostatik, daha yksek konsantrasyonlarda bakterisid etkilidir. Fenolik bileikler iinde en gl antimikrobik etkili ve dokuya en az toksik olandr. Dermatolojide ve vcut temizliinde kullanlan eitli antiseptik mstahzarlarn bileimine girer. Sabun, ya ve krem deterjanlar iinde %1-3 orannda kullanlrlar. Ayrca deodoran mstahzarlar iinde kullanlrlar. Yalnz bebeklerde kullanlmamaldrlar. Bebeklerde ciltten absorbsiyon kolay olduu iin nemli sistemik toksik belirtiler oluturabilirler. Az yolundan kaza veya intihar amacyla alndklarnda akut zehirlenmelere neden olabilirler. Krezoller: Krezolun sabunlatrlm bezir ya ve dier bitkisel yalar iinde %50 oranndaki karm lizol adn alr ve dezenfektan olarak kullanlr.

24.5. Oksidleyici Maddeler

Hcre komponentlerini oksidleyerek jermisid etki olutururlar.

- 154 -

Hidrojen peroksid (H2O2 ): %3 lk solsyonu oksijenli su adn alr. Cilt zerindeki yaralarn bakm iin kullanlr. Potasyum permanganat (KMnO4): Bakterisid ve fungisid etkilidir. 1: 10.000 lik solsyonu akntl cilt lezyonlarnn tedavisinde kullanlr. Venomlar oksidleyerek paralayabildiinden ylan ve akrep sokmalarna kar da kullanlabilir. Bunun iin yara yerine insizyon (kesi) yaplarak iyice temizlenir ve zerine KMnO4 kristalleri dklr. Aletlerin dezenfeksiyonu ve koku giderici olarak 1:10.000 ve 1:5.000 solsyonu halinde kullanlr.

24.6. Katyonik Deterjanlar

Yzeyde aktif maddelerdir. Kuvaterner amonyum ve piridinyum tuzlar, antiseptik ve dezenfektan olarak kullanlr. Bu grupta en nemli madde olan Benzalkonyum klorr. %0.010.1 lik solsyonu cilt ve mukoza zerine antiseptik olarak uygulanr. Mesane, vajina ve konjonktiva iin 1:40.000, 1:20.000 konsantrasyondaki solsyonlar kullanlr. Cerrahi malzemenin dezenfeksiyonu iin %0.1 lik solsyonu kullanlr ve bu solsyona %0.5 orannda NaNO2 katlrsa aletlerin paslanmas nlenir. Benzalkonyum klorr (Zefiran), terin bakteriler tarafndan bozulmasn engellemek amacyla deodoran mstahzarlarn bileimine girer.

24.7. Metal Bile ikleri

Hg, Ag ve Zn tuzlar jermisid etkilidir. Bunlarn iinde en fazla kullanlan Ag bileikleridir. Uygulandklar yerde hcre proteinlerini ktrrler. AgNO3 ' n %1 lik solsyonu, yeni doan bebeklerin gzlerine damlatlr. Bylece doum kanalndan gze bulaabilen bakterilerin yapaca konjonktivit nlenmi olur. Gm slfadiazin: Yanklarda yara sepsisini nlemek ve tedavi etmek amacyla lokal olarak kullanlr.

- 155 -

Gmn proteinlerle yapt kompleksler de antiseptik olarak kullanlr.

Gm vitellinat (Argyrol) Gm proteinat Kolloidal gm

24.8. Di er Antiseptik ve Dezenfektanlar

Antiseptik olarak organik asidlerden borik asid ve salisilik asid en fazla kullanlr. Baz boya maddelerinin de jermisid etkisi vardr. Sar renkli bir boya maddesi olan Rivanol %0.01-0.2 lik solsyonu halinde ve merhem eklinde cilt antiseptii olarak kullanlr. htamol (Ichtyol), adl madde, ierdii kkrtten dolay antiseptik etkilidir. %10 luk pomatlar baz cilt hastalklarnda antiseptik olarak kullanlr.

25. ANT NEOPLAST K (ANT KANSER) LALAR

Kanser, hcrelerin kontrolsz bir ekilde oalmas ile karakterize ldrc bir hastalktr. Antineoplastik ilalar, hcre blnmesini ve dolaysyla oalmasn inhibe ederler. Antineoplastik ilalarn kanser hcresine kar olan selektiflikleri azdr. nk malign hcre ile normal insan hcresi arasnda kalitatif bakmdan fazla fark yoktur. Bu nedenle, antineoplastik ilalar, kanser hcrelerini yok ettikleri gibi, hzl bir biimde oalmakta olan normal hcreleri de yok edebilirler. En fazla etkilenen hcreler unlardr;

Kemik ilii, Gonadlar, Gastro-intestinal kanal, Cilt (zellikle kl folikl hcreleri).

Ayrca bbrek, karacier gibi, nispeten yava oalan hcreleri de etkilerler. Antineoplastik ilalarn teraptik indeksleri antimikrobik ilalara gre ok dktr. Yeterli bir baar ans ngrlmyorsa kullanlmamaldr.

- 156 -

Alkilleyici lalar Antimetabolitler Antineoplastik lalar Bitkisel Kaynakl ilalar Antitmr Antibiyotikler Hormonlar ve hormon antagonistleri Dier lalar
ekil 7.12: Antineoplastik lalarn snflandrlmas

Antineoplastik ilalarla ilgili nemli bir zellik de bu ilalarn bazlarnn dneme-zg

ilalar olmasdr.Bunlar, hcre oalmas ile ilgili dinamik olaylar zerinde etkindirler.
Dierleri ise, malign hcre ister istirahat dneminde olsun, isterse blnme dnemlerinden geiyor olsun, her zaman etkilidirler. Bunlara da dneme-zg olmayan ilalar denir.

25.1. Alkilleyici lalar

Hcrede DNA ift zincirinde birden fazla noktaya kovalent bala balanarak DNA molekln alkillerler. Protein ve enzimleri de alkilleyerek hcrelerde solunumu ve ara metabolizmay da bozarlar. Dneme zg olmayan tipte ilalardr.

25.1.1. Azotlu Hardallar

Biskloretilamin Siklofosfamid (Endoxan) Mekloretamin (Mustargen) Klorambusil (Leukeran) Melfalan (Alkeran)

25.1.2. Etileniminler

Tiotepa (Thiotepa) Trietilenmelamin

- 157 -

25.1.3. Alkilsulfonatlar

Busulfan (Myleran)

25.1.2. Nitrozoreler

Karmustin (Bi CNU) Lomustin (CiNU) Semustin Streptozotosin (Zanosar)

25.1.5. Triazen ve Hidrazen Trevleri

Dakarbazin (DTIC) Prokarbazin (Natulan)

25.2. Antimetabolitler
DNA, RNA, proteinler ve dier hcre komponentlerinin sentez zincirinde rol oynayan doal metabolitlerin analoglardr. Bu grup ilalar, metabolit senteziyle ilgili bir enzimi irreversibl olarak inhibe ederler. Dneme-zg ilalardr. oalma fraksiyonu yksek tipteki tmrlere etkilidirler.

25.2.1. Folik Asid Antimetabolitleri

Ametopterin (Metotreksat)

25.2.2. Purin Antimetabolitleri

Merkaptopurin (Purinethol) 6-Tiyoguanin (Thioguanine-Wellcome)

25.2.3. Pirimidin Antimetabolitleri

Sitarabin (Alexan) 5-Fluorourasil (Fluoro - Uracil) Azauridin Azasitidin - 158 -

25.3. Bitkisel Kaynakl Antineoplastik lalar

Etkilerini mitozun metafaz dneminde, mikrotbllerden ibaret olan mitoz (M) iciklerinin olumasn nleyerek gsterirler. M dnemine-zg ilalardr.

Vinblastin (Velbe) Vinkristin (Oncovin) Demekolsin Podofilotoksin Etopozid :VP-16 (Vepesid) Tenipozid (VM 26-Bristol) Vindesin (Eldisine)

25.4. Antibiyotikler
eitli mikroorganizmalarn kltrlerinden elde edilirler.

Doksorubisin (Adriblastina) Daunorubisin (Cerubidin) Bleomisin (Bleocin) Mitomisin Mitramisin Epirubisin

25.5. Hormonlar ve Hormon Antagonistleri

Baz malign tmr hcreleri, bir hormon tarafndan bask altnda tutulan hcrelerden kaynaklanr. Bu durumda hormonlar kullanlabilir. Baz tmr gruplar da hormon tarafndan stimle edilen dokulardan kaynaklanr. Bu tip tmrlerde de hormon antagonistleri kullanlabilir.

Glukokortikoid hormonlar strojenler Projestinler GnRH (Gonadotropin salverici hormon) Antiandrojenler

- 159 -

25.6. Di er Antineoplastik lalar

Sisplatin (Cisplatyl) L-Asparaginaz (Crasnitin) Hidroksire (Hydrea) Amsakrin (Amsidyl)

25.7. Antineoplastik Kemoterapide lalar n Etkinli ini K s tlayan Faktrler

25.7.1.Tmr Biyolojisi Veya Tmr la Etkile mesi le lgili Faktrler

lalar tmr hcrelerinde belirli bir oranda azalma yaparlar, oysa tmrn eradikasyonu (ortadan kaldrlmas) iin tm malign hcrelerin ldrlmesi gerekir. nk tek hcre canl kalsa, hzla oalarak tmr yeniden oluturur.

la etkisinin hcre siklusunun dnemine zg olup olmamas ilalarn etkinliini kstlar.

Tmr hcrelerinin proliferasyon (oalma) hz, ilalarn etkinlik derecesini deitirir. Hzl oalan tmr hcreleri, antineoplastik ilalarn ouna kar, yava oalan hcrelere oranla daha duyarldrlar. Ayrca, tmr bydke ilaca duyarlk azalr.

25.7.2. lac n Farmakokineti i ve Farmakolojisi ile lgili Faktrler lacn etki yerindeki konsantrasyonunun yeterli derecede olmas, ilacn farmakokinetik zellikleri ve verili yoluna baldr. Antineoplastik ilalarn ou SSS'ne giremez. Beyinde yerlemi tmr ve metastaza etkili olamazlar. Antineoplastik ilalarn ounun etki yeri hcre iindedir. Malign hcre membrannn ilaca geirgen olmamas ilacn etkinliini azaltr. rnein osteojenik sarkom hcrelerine metotreksatn girmesi zordur, bu nedenle yksek konsantrasyonda verilmesi gerekir. Antineoplastik ilalarn teraptik etkinliinin artrlmasn kstlayan nemli bir faktr, toksisitedir. Bunlara doz kstlayan toksik etkiler ad verilir. nk tmr hcrelerinin yaps ve biyokimyasal zellikleri ile normal hcreler arasnda pek fark yoktur ve ilalarn selektivitesi dktr.

- 160 -

25.7.3. laca Rezistans Geli mesi Tmr hcresinin ilaca rezistan olmas veya zamanla rezistans kazanmas ilacn teraptik etkinliini kstlar.

25.7.4. Hasta le lgili Faktrler

Hastann genel aktivitesi: Gnlk aktivitesini eskiden olduu gibi srdrebilen hastalarda kemoterapi daha etkili olur.

Hastann immn (baklk) durumu: Hastann immnitesi normalse, immn yetmezlii olan hastalara gre, kemoterapiye daha iyi cevap verir. Antineoplastik ilalar da immn sistemde bozukluk yaparlar. Bu nedenle ilalar yeterli uzun aralarla uygulanr.

Hastaya daha nce kemoterapi ve radyoterapi yaplm olmas ilalarn etkinliini azaltr. nk hastada immn bozukluk gelimi olabilir.

Hastann ya, cinsiyeti, rk, organlarnn durumu, baka bir hastalk halinin var olmas da antineoplastik ilalarn etkinliini deitiren faktrlerdir.

Antineoplastik ilalarla tedavide baar ans neden azdr?

25.8. Antineoplastik lalar n Yan Etkileri

Kemik ilii spresyonu: Kemik iliinde lkosit, trombosit ve eritrosit oluturan ana hcreler iin toksiktirler. Bu nedenle, antineoplastik ilalarla tedavi srasnda kan hcrelerinin saysnn izlenmesi gerekir. Bazen kemik ilii supresyonu irreversibl olabilir ve hastann lm nedenini tekil eder. Hzl oalan normal hcrelerin inhibisyonu: Gastrointestinal kanaln epitel hcrelerini inhibe ederek stomatit, lser, enterite neden olurlar. Kl folikllerinin jerminatif hcrelerini yokettiklerinden alopesi (sa dklmesi) yaparlar. Gonadlarda jerminal ve endokrin hcrelerin oalmasn bozarak, erkeklerde spermatojenezin, kadnlarda oojenezin bozulmasna ve ksrla neden olurlar.

- 161 -

Lenfotoksik etki ve immnospresyon: Antineoplastik ilalar lenfoid dokularn hzl oalan hcrelerinin oalmasn inhibe ederler. Kemik iliini de deprese ettiklerinden hcresel ve hmoral immniteyi sprese ederler. Bu durumda vcudun hem patojen mikroplara, hem de tmre kar savunma mekanizmalar fel olur. Teratojenik etki: Gebelerde antineoplastik ila uygulanmas de ve deformiteli bebek domasna neden olabilir. Mutajenik ve karsinojenik etki: Bu grup ilalar, gerek kanser tedavisi, gerekse kanser d otoimmn hastalklarda kullanlmalar srasnda kromozom bozukluklar ve karsinojik etki ortaya kar. Hemen oluan yan etkiler:

Bulant, kusma Doku nekrozu: ilalarn i.v. verilileri srasnda doku iine kamas nekroza neden olabilir.

?
zet

Antineoplastik ilalarn nemli yan etkileri nelerdir?

Kemoteraptik ilalar, vcudu saran mikroorganizmalar konakya zarar vermeden ortadan kaldran ilalardr. Ancak bu ilalarla tedavi srasnda greceli olarak memeli hcresi de etkilenir ve istenmeyen etkiler ortaya kar. Kemoteraptik ilalar kullanldklar patojen etkenin cinsine gre snflandrlrlar: Antibakteriyel, antihelmintik, antimalaryal, antiamibik, antiriketsiyal, antiviral, antineoplastik ilalar v.b.

Deerlendirme Sorular
1. Kemoteraptikler iinde en fazla selektiflik gsteren ilalar hangileridir? A) Penisilinler D) Tetrasiklinler B) Kloramfenikol E) Slfonamidler C) Rifampin

- 162 -

2. Hangi ila hcre iinde protein sentezini inhibe ederek etki gsterir? A) Sefalosporinler D) Penisilinler B) Fluorokinolonlar E) Slfonamidler C) Aminoglikozidler

3. Anaerobik bakterilere en fazla etkili olan ila hangisidir? A) Fenoksimetilpenisilin D) Streptomisin B) Metronidazol E) Rifampin C) Sefaleksin

4. Vcuttaki Ca 'a balanarak dilerde ve kemiklerde renk bozukluu oluturan antibiyotikler hangileridir? A) Aminoglikozidler D) Penisilinler B) Fluorokinolonlar E) Nitroimidazoller C) Tetrasiklinler

5. Hangisi tberkloz tedavisinde kullanlmaz? A) zoniazid D) Streptomisin B) Etambutol E) Griseofulvin C) Rifampin

6. Hangi ila herpes viruslara etkilidir? A) Asiklovir D) Linkomisin B) Benzilbenzoat E) Spiramisin C) Klorokin fosfat

7. Hangi antineoplastik ila alkilleyici tiptedir? A) Vinblastin D) Bleomisin B) Siklofosfamid E) Doksorubisin C) Merkaptopurin

- 163 -

NTE Solunum Sistemi lalar

Amalar
Bu niteyi altktan sonra,

Solunum fonksiyonlarnn nemini, ksrk kesici ilalarn etki mekanizmalarn, Solunum yollarn genileten ilalarn etki mekanizmalarn renmi olacaksnz.

indekiler

Giri Antitusif lalar Ekspektoran lalar Bronkodilatr lalar Mast Hcresi Stabilizatrleri zet Deerlendirme Sorular

neriler

Lise yllarndaki Biyoloji ve Solunum Fizyolojisi bilgilerinizi anmsaynz. Deerlendirme sorularn yantlamaya alnz.

1. G R
Antitusif lalar, ksrk refleksini inhibe eden ilalardr. ksrk, koruyucu ve fizyolojik bir reflekstir. Trakeobroniyal ieriin hzla dar atlma durumudur. ksrk, trakea, larenks ve byk bronlarn temizlenmesini salayan ana mekanizmadr. Buna yardmc mekanizma, mukosiliyer transporttur. Yani, ufak bronlarn ve broniyollerin epitel hcrelerinin lumene bakan yzlerindeki kirpiklerin larenks ynnde yapt sprme hareketidir. Beyin sapnda bir ksrk merkezinin bulunduu genellikle kabul edilir. Baz hastalklarda ksrk refleksi aktive edilir. stem d olarak hastay taciz edecek ekilde ksrk oluur. ksrk olayna elik eden iki refleks olay vardr.

Bronkokonstrksiyon Mukus salglanmas

ksrk refleksini santral veya periferik etkileri ile ksmen inhibe eden ilalara antitusif ilalar denir. Bu ilalar az yolundan kullanlrlar. Antitusifler ksrk refleksini 3 ekilde deprese ederler;

ksrk merkezinin inhibisyonu, Periferik, yani akcierler ve dier yerlerdeki sinir ularnn depresyonu, Spazmolitik etki sonucu akcierlerdeki ksrk reseptrlerinin duyarllnn azaltlmas. Spazmolitik etkili ilalar, bronkokonstrksiyonu inhibe ederek bronkodilatasyon yaparlar ve ksrk refleksini deprese ederler.

2. ANT TUS F LALAR 2.1. Opioidler

Opioidlerden bazlar antitusif olarak kullanlmaktadr. Santral sinir sistemindeki ksrk merkezini inhibe ederler. Kodein (Jucodine, pekod, Corex, Kodis, Gayakodin, Ludicodine) : Metil morfindir. Antitusif etkisinden baka analjezik ve konstipan etkilidir. Aspirin ve dier analjeziklerle kombine edilirse analjezik etkisi artar. Konstipasyon yapc etkisi barsakta itici peristaltik - 165 -

hareketlerin inhibe edilmesine baldr. Bamllk yapma potansiyeli, morfine kyasla ok dktr. Dier opiyatlar gibi solunum yollar mukozasndaki bezlerin salgsn azaltr ve mukozada kuruluk yapar. Broniyal astma ve amfizem olgularnda kullanlmamaldr. Balgamn atlmasn zorlatrarak onun tesindeki ksmda infeksiyon tehlikesi oluturabilir. Az yolundan 15-30 mg dozda kullanlr. Dier opioid ilalar:

Dionin (Becodin) Dekstrometorfan (Romilar) Dihidrokodein bitartrat (Paracodin) Hidrokodon bitartrat (Dicodid) dr.

2.2. Periferik Etkili Antitusif lalar

Noskapin (Arbitus): Afyon iinde bulunan bir alkaloiddir. Bamllk oluturmaz. Spazmolitik etkisi vardr. Bronkodilatr etki de gsterir. Ancak yksek dozlarda histamin salverilmesine yol aar. Bu nedenle broniyal astmllarda kullanlmamaldr. Klobutinol (Silomat) : Spazmolitik ve lokal anestezik etkilidir. Oksolamin fosfat (Perebron): Spazmolitik ve bronkodilatr etkilidir. zoaminil (Peracon) : Bronkodilatr etkilidir. Karbetapentansitrat (Gayaben): Spazmolitik ve lokal anestezik etkilidir. Kodein kadar gl antitusif etkilidir, yan etkileri de daha azdr. Demulsent maddeler: Arap zamk urubu, meyan bal ve gliserin gibi maddeler az yolundan alndnda, farenks mukozasn kaplayarak tahrii azaltrlar ve ksr hafifletirler.

Antitusif ilalarn etki mekanizmalarn dnnz.

3. EKSPEKTORAN LALAR
Solunum yollarnda birikmi balgam sulandrp yapkanln azaltarak ksrkle dar atlmasn kolaylatran ilalardr. Ekspektoran ilalarn etkili olabilmeleri iin hastann bol

- 166 -

su veya sulu iecekler almas gerekir. Su, bron salgsn artrarak etki yapan iyi bir ekspektorandr. Ekspektoran ilalarn bir ksm yksek dozda alndklar zaman emetik (kusturucu) zellik gsterir. (peka, terpin, NH4Cl gibi). Bu ilalar, mide mukozasn tahri ederek refleks yolla akcierlerde solunum yollar mukoza bezlerinin salgsn azaltrlar. Bunlara indirekt etkili ekspektoranlar denir. Ekspektoran ilalarn genellikle balgaml ksrkte yararl olduu kabul edilir.

3.1. peka ( pekakuanha)

peka, bitkisel kaynakldr. indeki aktif maddeler emetin ve sefelin alkaloidleridir. indeki alkaloidlerden dolay ufak dozlarda ekspektoran, yksek dozda kusturucu etki yaparlar. pekann etkisi, mide mukozasn stimle etmesi sonucu refleks olarak bron bezlerinin salgsn artrmasna baldr. peka urubu azdan alnan ilalarla olan akut zehirlenmelerde kusturucu olarak kullanlr. %10 orannda ipeka tozu, %10 orannda afyon tozu ieren bir galenik preparat, Dover tozudur. Antitusif ve ekspektoran olarak kullanlr. Gliseril gayakolat (Pertu, Eupnase): Bron salgsn, bezler zerine direkt etkisi ile stimle ederek artrr.

3.2. Tuz Ekspektoranlar

Mide mukozasn tahri ederek, refleks olarak veya direkt etkileriyle bron mukoza bezlerinin salgsn artrrlar. Bu tuzlar; Sodyum iyodr (NaI), potasyum iyodr (KI), amonyum asetat (CH3COONH4), amonyum klorr (NH4 Cl), sodyum benzoat ve sodyum sitrattr.

3.3. Bromheksin Klorr (Bromeksin)

Bron salgsn artrr, viskozitesini azaltr. Mide barsak kanalnda lser yapabilir.

- 167 -

3.4. Mukolitikler
nhalasyon suretiyle lokal uygulanan ve proteolitik etkileriyle balgam yumuatan ilalardr. Bu gruptaki ilalar; Asetilsistein (Fluimucil), Karbosistein (Mukotik). Asetilsistein genellikle inhalasyon suretiyle, Karbosistein oral yoldan kullanlr.

4. BRONKOD LATR LALAR

Bron ve broniyollerin dz kaslarn geveterek hava yollarnn rezistansn dren ilalardr. Bron ve broniyollerin tonusu, sempatik sinirlerin geniletici etkisi ile, parasempatik sinirlerin daraltc etkisi arasndaki dengeye baldr. Sempatik sinir ularndan salnan noradrenalin, bron dz kaslarnda 2 adrenejik reseptrleri uyararak bu kaslar gevetir. Patolojik durumlarda eitli otakoidlerin aa kmas, bron ve broniyollerin aklnn ayarlanmasnda rol oynar. Otakoidlerden biri olan histaminin aa kmas bronkokonstriktr etki yapar. PGE'ler (prostaglandin E2) bronkodilatasyon, PGF2 ise bronkokonstriktr etki yapar. Antihistaminikler, dardan verilen histaminin etkisini antagonize ederler. Fakat broniyal astmal hastann krizini nleyemezler. Bu durum, patojenezde sadece histaminin katksnn olmadn gsterir. Bronkodilatr ilalar, bron ve broniyollerin dz kaslarn geveterek hava yollarnn rezistansn dren ilalardr. Bu ilalar, broniyal astma ve onun gibi bronkospazmn elik ettii, dier tr alerjik hastalklarla kullanlrlar. Broniyal astma olgular ya alerjiye bal spazmdan ileri gelir ya da alerjik olmayan eitli etkenler, spazm artrarak soluma gl yaparlar. Bu etkenler; alt solunum yollar infeksiyonu, souk hava, sigara duman, ekzersiz olabilir. Her iki durumda da bron dz kaslar hiperreaktif durumdadr. Bronkodilatr ilalar, genellikle inhalasyon suretiyle lokal olarak uygulanrlar. la solsyonunun aerosol azdan solunum yollarna ekilir. Aerosol iindeki partikllerin apnn 5 mikrondan ufak olmas gerekir. nhalasyon suretiyle uygulama 3 ekilde yaplr;

- 168 -

Basnl aerosol, Kuru toz inhalasyonu, Nebulizrle uygulama,

Bu uygulamalarda pskrtlen ilac ieri ekmenin zaman nemlidir. nspirasyonun sonuna doru pskrtme ve inhalasyon yaplmas nerilir. nk bu srada akcierler genilemi ve bronlar daha fazla almtr. la taneciklerinin hava yollarnda daha derinlere gitmesi salanr.

4.1. Beta-Adrenerjik Reseptrleri Aktive Eden lalar

Bu grup ilalar, bron dz kaslarnn 2 reseptrlerini uyararak bron ve broniyolleri geniletirler. Bazlar 1 reseptrleri de uyarrlar ve kalp ile ilgili yan etkiler yaparlar (rnein, zoprenalin). Bazlarnn - mimetik etkileri de vardr, kan basncn ykseltirler (rnein, adrenalin ve efedrin). - mimetik ilalarn bronkodilatr etkilerine kar tolerans gelimesi teraptik deerlerini olumsuz ynde etkiler.

4.2. Selektif Olmayan Beta-Mimetik lalar

Adrenalin: Sklkla kullanlan sempatomimetik bir ilatr. 2 reseptrler yannda, 1 reseptrleri de uyaracandan kalp at saysn artrabilir. reseptrleri de uyardndan kan basncnda ykselme yapabilir. Vazokonstriktr etkisiyle bron mukozasn bzmesi ve mukoza demini azaltmas da bronkodilatr etkisine katkda bulunur. Anaflaktik okta gelien bronkospazma kar kullanld zaman, - mimetik etkisiyle kan basncn ykseltmesi asndan dier - mimetik ilalara tercih edilir. Adrenalin barsak eperindeki enzimler (katekol- O -metil transferaz) tarafndan inaktive edildiinden az yolundan kullanlmaz. Astma krizinin tedavisi iin 0,25-0,5 mg dozunda cilt altna injeksiyon suretiyle uygulanr. ocuklarda 0,01 mg/kg verilir. ok acil durumlarda i.v. uygulanr. i.v. uygulama iin ampul

- 169 -

ierii, serum fizyolojik ile 10 kez dile edilmeli ve injeksiyon yava yaplmaldr. Adrenalin fazla dozda verilirse taikardi, palpitasyon, kan basnc ykselmesi, anksiyete, baars, ciltte solukluk oluturur. Koroner yetmezlii, hipertansiyon, serebrovaskler hastalk ve hipertiroidizm olgularnda kontriendikedir. zoprenalin (= zoproterenol) (Isuprel): Adrenalin gibi kat 1 ve 2 reseptrleri etkiler fa-

- reseptrleri etkilemez. Vazokonstriktr deil, vazodilatr etkisi vardr. Mukozann

ikinliini azaltmaz. Adrenalin gibi barsakta inaktive edildiinden az yolundan kullanlmaz. Broniyal astma nbetinin nlenmesi veya tedavisi iin inhalasyon suretiyle kullanlr. Kalple ilgili yan etkileri adrenalinden daha belirgindir. skemik koroner hastal olanlarda kontrendikedir. Efedrin (Ephedrin) : ve reseptrleri uyarr. Sempatomimetik etkileri adrenalinden zayftr. Bronkodilatr etkisinden baka vazokonstriktr etkisi vardr. SSS'ni zayf olarak stimle eder. Adrenaline gre stnl az yolundan alnabilmesidir.Hafif astmal hastalarda nbetleri nlemek iin ve akut bronit tedavisinde kullanlabilir. Yan etkiler olarak, SSS stimlasyonuna bal sinirlilik, uykusuzluk, tremor oluabilir. Kan basnc ykselmesi ve prostat hipertrofili hastalarda ise idrar retansiyonu oluturabilir. Esansiyel hipertansiyon ve kronik kalp yetmezlii olanlarda kontrendikedir.

4.3. Selektif Etkili Beta-Mimetik Bronkodilatrler

2 reseptrler zerine etkileri kalpteki 1 reseptrler zerindekinden daha fazla olan selektif bronkodilatr ilalardr. zoprenalin ve adrenalin kadar belirgin kalp stimlasyonu yapmazlar. Bu grupta; Orsiprenalin (=metaproterenol) (Alupent) Terbutalin (Bricanyl) Salbutamol (Salbutol) Etilnoradrenalin

- 170 -

Bu ilalar uzun sre kullanldklarnda bronkodilatr etkilerine ksmen tolerans geliir. Genellikle az yolundan veya inhalasyon suretiyle kullanlrlar. Yan Etkileri; taikardi, tremor, kas kramplar, baars ve miksiyon (ieme) zorluudur. Taiaritmisi olan hastalarda kullanlmamaldr.

Selektif etkili mimetik bronkodilatr ilalar saynz.

4.4. Fosfodiesteraz nhibitrleri

Teofilin: Ksantin trevi diretik bir ila olan teofilin, ayn zamanda bronkodilatr olarak da broniyal astma tedavisinde kullanlmaktadr. Bron dz kaslarnda fosfodiesteraz enzimini inhibe ederek sitoplazmada siklik AMP dzeyini ykseltmek suretiyle geveme yapar. Uzun sre kullanld zaman tolerans geliir. Karacierde metabolize edilerek inaktive edilir. Metabolizma hz bireysel deikenlik gsterir. Bu nedenle dozunun bireyselletirilmesi gerekir. Ayrca sigara tiryakilii ve fenobarbital tedavisi gibi karacier mikrozomal enzimlerini indkleyen faktrler, teofilin metabolizmasn hzlandrr ve etkinliini azaltr. Karacier hastalklar ve konjestif kalp yetmezliinde eliminasyonu yavalar. Mide salgsn belirgin derecede artrr.Broniyal astma nbetlerinin nlenmesi amacyla kronik tedavi iin kullanlr. Tuzlarnn ve organik bazlarla yapt komplekslerin mideyi tahri edici etkisi daha azdr. En fazla kullanlan, etilendiamin ile yapt kompleks olan Aminofilindir (Aminocardol, Aminofillin). Yan etki olarak bulant, kusma (ksmen sistemik etkiyle), baars, karn ars, sinirlilik, uykusuzluk yapabilir. Ar dozda aritmi, ajitasyon ve konvlsiyon yapar. Konvlsiyonlarn tedavisi iin 0,1-0,3 mg/kg dozunda diazepam uygulanr. Peptik lserli hastalarda kontrendikedir.

4.5. Glukokortikoidler
Antikor oluumunu inhibe ederek, mukozadaki demi azaltarak ve adrenerjik reseptrlerin adrenerjik nrotransmiterlere duyarln artrarak, akut astma nbetini nlerler. Fa- 171 -

kat glukokortikoidler yan etkilerinin nemlilii nedeniyle en son kullanlmas gereken ilalardr. mimetik ilalarla ve teofliin ile birlikte kullanlabilirler. Bu amala en fazla kullanlan Beklametazon dipropiyonat'tr (Beklazon). Beklametazon inhalasyonu uygulanan hastalarda ses kskl, boaz ars, azda kuruluk, kandidiyazis geliir. Beklametazon inhalasyonuna cevap vermeyen olgularda, azdan kronik olarak prednizon kullanlr. Genellikle gnde 5-15 mg prednizon yeterlidir. Oral glukokortikoid tedavisinin braklmas dnlrse ila birdenbire kesilmez. Birer haftalk aralarda doz 2,5 mg azaltlarak, ila yava yava kesilir. lacn abuk kesilmesi yznden len olgular bildirilmitir. Bunun nedeni kronik tedavi srasnda srrenal yetmezlii olumasdr.

4.6. Antimuskarinik lalar

Solunum yollarnn muskarinik reseptrlerini etkileyerek parasempatik bzc tonusu ortadan kaldrrlar. pratropium bromr (Atrovent Dosier): ll aerosol eklinde inhalasyonla kullanlr. Etkisi 1,5-2 saat sonra belirginleir.

5. MAST HCRES STAB L ZATRLER

Solunum yollarndaki mast hcrelerinin membranlarn stabilize ederek histamin ve dier otakoidlerin salverilmesini inhibe ederler. Astma krizinin nlenmesi iin profilaktik olarak kullanlrlar. Disodyum kromoglikat (Kromolin) : Dier ilalara yardmc olarak inhalasyonla uygulanr. Ketotifen (Zaditen): Oral yolla kullanlabilir. Profilaktik etkinlii birka hafta sonra ortaya kar.

- 172 -

zet
ksrk refleksi santral veya periferik mekanizmalarla ortadan kaldrlabilmektedir. Bronkodilatr ilalar ise genellikle otonom sinir sistemini etkileyen ilalardr.

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi ksrk merkezini inhibe ederek etki gsterir? A) Noskapin D) Klobutinol B) Klofedianol E) peka C) Dionin

2. Hangisi mast hcresi stabilizatrdr? A) Adrenalin D) Beklametazon B) Efedrin E) Kromolin C) Teofliin

3. Hangisi opioid snf antitusif ilatr? A) Kodein D) Karbetapentan sitrat 4. Hangisi demulsent zelliktedir? B) Hidrokodonbitartrat E) Karbetapentan sitrat 5. Hangisi selektif etkili - mimetik bronkodilatr deildir? A) Adrenalin D) Salbutamol B) Orsiprenalin E) Etilnoradrenalin C) Terbutalin C) Meyan bal B) Klobutinol E) Noskapin A) Dekstrometorfan D) Oksolamin fosfat C) zoaminil

6. Hangisi fosfodiesteraz inhibisyonu yaparak bronkodilatr etki gsterir? A) Ketotifen D) pratropium bromr 7. Hangisi glukokortikoiddir? A) Ketotifen D) Kromolin B) Adrenalin E) Kodein C) Beklametazon B) Teofilin E) Efedrin C) Kromolin

- 173 -

NTE Bbrek Fonksiyonlarn ve Elektrolit Metabolizmasn Etkileyen ilalar

Amalar
Bu niteyi altktan sonra,

Bbrek fonksiyonlarnn nemini, Su ve elektrolit denge bozukluklarnn tedavisini, Bbrek fonksiyonlarn etkileyen ilalarn etki mekanizmalarn, kullanln ve yan etkilerini renmi olacaksnz.

indekiler

Giri Diretikler Su ve elektrolit dengesi bozukluklarnda kullanlan ilalar Asid-baz dengesi bozukluklarnda kullanlan ilalar Plazma yerini tutan solusyonlar zet Deerlendirme Sorular

neriler

Lise yllarndaki Biyoloji, Fizyoloji ve Biyokimya bilgilerinizi anmsaynz. Deerlendirme sorularn yantlamaya alnz.

1. G R
Bbrein, vcut svlarnn hacmi ve bileiminin korunmasnda nemli rol vardr. Birok ila ve metaboliti de bbrekler araclyla vcuttan atlmaktadr. Bu organn fonksiyonlarn etkileyen ilalar arasnda diretikler nemli bir yer tutar. Vcudun normal fonksiyonlarnn srdrlmesinde asid-baz ve elektrolit dengesinin korunmasnda da bbreklerin nemi byktr. Bbrekte idrar nefronlar tarafndan yaplr. Bir nefron 4 ksmdan oluur:

Glomerl Proksimal tbl Henle kvrm Distal tbl

drar hacmini etkileyen 3 nemli olay vardr:

Glomerler filtrasyon Tbler sekresyon (salglanma) Tbler reabsorbsiyon

Bu blmdeki ilalar nefronun deiik segmentlerini, bu deiik olaylar, deiik ynlerden etkileyen ilalardr. Ayrca asid-baz ve elektrolit dengesizliini giderebilecek zellikte ilalar da bulunmaktadr.

2. D RET KLER
Diretikler, idrar hacmini artran ilalardr. Genel olarak, idrarla atlan sodyum ve klorr miktarn artrrlar. Diretiklerin bu etkisi natriretik veya salretik etki olarak adlandrlr.

2.1. Karbonik Anhidraz nhibitrleri

Proksimal tblde etki gsterirler. Diretik etkilerine ksa srede tolerans geliir.Sistemik asidoz yapabilirler. Bu nedenlerle az kullanlrlar. Endikasyonlar unlardr;

Kalevi (alkali) direz salamak, Glokom tedavisi, - 175 -

Kronik metabolik alkaloz tedavisi, Antiepileptik olarak, Premenstrel dem tedavisi.

Asetazolamid (Diamox) Oral yolla kullanlr. tahszlk, sindirim sistemi bozukluklar, impotens (iktidarszlk) yapabilir.

2.2. Tiazid Grubu Diretikler

Distal tbln Henle kvrmna yakn olan ksmn etkilerler. Vazodilatr etkileri de vardr. Hem hipovolemi hem de vazodilatasyon yapmalar nedeniyle hipertansiyon tedavisinde de kullanlrlar. Oral yolla kullanlrlar ve toksisiteleri nispeten dktr. Vcuttaki sodyumun fazlasn atarlar. Ar sodyum kayb yapmazlar. Endikasyonlar:

Hipertansiyon tedavisi Konjestif kalp yetmezlii Karacier sirozu Nefrotik dem Premenstrel dem Diabetes insipitus tedavisi

Yan etkileri:

Hipokalemi Hiponatremi Hiperrisemi Hiperlipidemi Hiperglisemi

Tedavide kullanlan Tiazid trevi diretikler: Hidroklorotiazid (Esidrex) Bendroflumetiazid (Naturetin) Klortalidon (Hygroton) Klopamid (Brinaldix) Mefrusid (Baycaron)

- 176 -

2.3. K vr m Diretikleri
Henle kvrmnn kan ksmn etkilerler. En gl diretiklerdir. Furosemid (Lasix): Hem oral hem de parenteral yolla kullanlabilir. Sindirim sistemi ile ilgili yan etkileri ve alkaloz yapma eilimi dktr. Antihipertansif etkisi de vardr. Kalsiyum atlmn da artrr. Endikasyonlar:

Akut ve kronik bbrek yetmezlii Akut sol kalp yetmezlii Karacier sirozu Zorlu direz

Prostat hipertrofisi, Gut ve Diabetes mellitus'lu hastalarda kullanlmamaldr. Yan etkileri:

Hiponatremi Hipokalemi Hipotansiyon Hipovolemi Hiperrisemi Hiperglisemi Reversibl sarlk

Etakrinik asid (Hydromedin) : Furosemid gibi kullanlr. Bumetanid (Salurin, Burnid) : Furosemid gibi kullanlr.

2.4. Potasyum Tutucu Diretikler

Toplayc kanallarn balang ksmn etkilerler. Dier diretiklerin etkilerini artrr ve hipokalemiyi etkin ve dengeli bir ekilde dzeltirler. Spironolakton (Aldactone): Aldosteron antagonistidir. Etkisi tedavi baladktan 2-3 gn sonra belirgin olur. Oral yolla kullanlr. Natriretik etki gc fazla deildir. Bir sre sonra etkisine tolerans geliir. Hiperkalemi, jinekomasti ve uzun sre kullanlnca remi gibi yan etkiler yapabilir.

- 177 -

Triamteren (Triamteril) : Sadece toplayc kanallara etkilidir. Tiazidler, bu ilacn etkinliini arttrr. Triamteren de tiazidlerin yapt potasyum kaybn azaltr. Konjestif kalp yetmezlii ve karacier sirozunda kullanlr. Hiperkalemi ve hiperrisemi yapabilir. Amilorid (Moduretic): Distal tbl ve toplayc kanallar etkiler. Hiperkalemi, hiperglisemi, hiperrisemi ve hiperazotemi yapabilir.

2.5. Ozmotik Diretikler

Oligri (az idrar karma)ye kar kullanlrlar. Sodyum, potasyum ve su kaybn arttrrlar. Dokularda biriken svy dolama ekerler. Bylece hipervolemi geliir ve glomerler filtrasyon hz artar. .v. infzyon eklinde hipertonik solsyonlar halinde kullanlr.Plazma proteinlerine balanmazlar. En ok kullanlanlar:

Mannitol re zosorbid Glukoz Gliserin 'dir.

?
3.

Diretikleri etki yerlerine gre gruplandrnz.

SU VE ELEKTROL T DENGES BOZUKLUKLARINDA KULLANILAN LALAR

Vcudun normal hidratasyonu, yiyecek ve iecekler iinde alnan su (1000-1500 ml), vcuttaki kimyasal reaksiyonlar sonucu oluan su (200-300 ml) ile, idrar, fees ve terle olan su kayb arasndaki dengeye baldr.

3.1. Na Dengesi Bozulmas ve Dehidratasyon

Su kaybnn su alnndan daha fazla olmas, dehidratasyon oluturur. 3 tip dehidratasyon vardr.

- 178 -

zotonik Dehidratasyonlar: Su ve tuz kaybnn edeer oranda olma durumudur. Kusma, diyare halinde oluabilir. Hipertonik Dehidratasyon: Elektrolit kayb olmadan su kaybnn olduu durumlarda grlr. Su imeyen veya fazla terleyen kimselerde grlr. Ekstraseller svnn osmolalitesi artar ve hcreden su ekilmesi nedeniyle intraseller sv hacmi azalr. Hipotonik Dehidratasyon: Elektrolit kaybnn su kaybndan fazla olma durumunda oluur. Ekstraseller svnn hacmi ve osmolalitesi azalr. Bbrek yetmezlii ve adrenokortikal yetmezlik hallerinde grlr. Dehidratasyon hallerinde tip saptanmas yaplp ona gre tedavi uygulanmaldr. Bu amala serum sodyum konsantrasyonu (natremi) lm yaplr. (Natreminin normal deeri:136-145 mEq/L.)

3.2. Dehidratasyon Durumunda Kullan lan S v lar

%0.9'luk NaCl Solsyonu: Fazla miktarda ve uzun sre kullanlrsa, hiperkloremi ve buna bal asidoz geliebilir. Asidozu nlemek iin laktat solsyonu ile kartrlmas nerilir. zotonik dehidratasyonun tedavisinde kullanlr. %5'lik Dekstroz Solsyonu : Hipertonik dehidratasyon hallerinde kullanlr. %3 veya 5'lik NaCl Solsyonu : Hipotonik dehidratasyon hallerinde kullanlr. Dengeli Solsyonlar : Vcut svlarnn elektrolit bileimini taklit edecek ekilde hazr-lanm solsyonlardr.

Ringer solsyonu (Na Cl + KCI + CaCI2 ) Laktatl Ringer solsyonu (NaCl + KCl + CaCl2 + Na-laktat) Isolyte ve benzerleri (NaCl + KCl + CaCl2 + MgCl2 + Sodyum asetat + Sodyum sitrat)

Dekstroz ve NaCl Solsyonu : Dekstrozun %0.9 NaCl iindeki %5 lik solsyonudur. indeki dekstrozdan dolay besleyici deeri vardr. Oral Rehidratasyon S v lar : Bebeklerde akut diyareye bal dehidratasyon durumlarnda kullanlrlar. (NaCl + NaHCO3 + KCl + glukoz)

- 179 -

3.3. Hiperhidratasyon Durumlar

Dehidratasyonun tersi durumdur. Ekstraseller sv hacminin artmas ile karakterizedir. Primer hiperhidratasyon (su zehirlenmesi), ar ADH verilmesi ya da vcutta ar salglanmas halinde grlr. Tedavi iin su alnmas kstlanr, %5 lik NaCl solsyonundan 50150 ml i.v. verilir.

3.4. K + (Potasyum) Eksikli i Tedavisinde Kullan lan Solsyonlar

Plazma K+ konsantrasyonunun normal snrlar 3,5-5 mEq/ l kabul edilir.Bu deerden azsa hipokalemi, oksa hiperkalemi mevcuttur. Hipokalemi beslenme glklerinde, baz diretiklerle veya laksatif ilalarla tedavi srasnda ortaya kabilir. K+ eksikliinin tedavisi iin kullanlan solsyonlar;

KCl solsyonu, K -fosfat solsyonu, K -asetat solsyonu, Darrow solsyonu (KCl + NaCl + Na-laktat).

Oral potasyum: KCl veya K glukonat az yolundan verilebilir. .v. verilen K+ solsyonlar saatte en ok 20 mEq K+ girmesini salayacak ekilde yava yaplmaldr.Solsyon litrede 40 mEq dan fazla K+ iermemelidir. Hastann K+ dzeyi ve elektrokardiyografisi izlenmelidir.

3.5. Hiperkalemi Hallerinde Kullan lan lalar

Hiperkalemi, oligrili bbrek yetmezliklerinde olduu gibi bbreklerden itrahn azalmas hallerinde ve travma ve baz hastalk hallerinde grlr. Tedavisi iin kullanlan ilalar;

Hipertonik glikoz + inslin, NaHCO3 solsyonu, Ca++ solsyonu, Na-polistiren slfonat (Kayexalate) : Katyon deitirici reinedir.

- 180 -

3.6. Ca + + (Kalsiyum) Eksikli inde Kullan lan lalar

Normal Ca++ dzeyi 8,5-10,5 mg/100 ml arasndadr. Kanda iyonize Ca++'un dklnde tetani ortaya kabilir. Ca++ eksikliinde kullanlan ilalar;

Ca-glkonat: Azdan, i.m. ve i.v. kullanlabilir. CaCl2 : Sadece az yolundan kullanlr. Ca-fosfat az yolundan kullanlr.

3.7. Mg++ (Magnezyum) yonu Eksikliinde Kullanlan lalar

Mg++ , Ca++ iyonunun antagonisti olarak hcre ve membran fonksiyonlarnda nemli role sahiptir. Plazmada normalde 1,6-2,1 mEq/l bulunur. Kronik bbrek hastalklarnda ve iddetli direz hallerinde Mg++ eksiklii oluabilir. Eksiklik belirtileri hiperirritabilite, bulant, kusma ve konvlsiyondur. Byle durumlarda MgSO4 'un %20-25 lik solsyonundan 10 ml i.v. yoldan yava olarak enjekte edilir. Eklampsi, lokal beyin demi ve tetanusa bal konvlsiyonlarda da kullanlr. Hipermagnezemi, bbrek yetmezlii olan hastalarda, fazla miktarda Mg'lu ila verilenlerde ortaya kabilir. (rnein antasid veya laksatif olarak Mg++ tuzlar kullanldnda). Tedavisi iin furosemid ile zorlu direz yaplabilir, semptomatik tedavi yntemleri uygulanr ve spesifik antidot olarak kalsiyum tuzlar verilebilir.

4.

AS T-BAZ DENGES BOZUKLUKLARINDA KULLANILAN LALAR

Vcutta metabolik olaylar sonucu oluan asid maddelerden CO2 akcierlerden, kat organik ve inorganik asidler bbrekler tarafndan elimine edilir. Vcut svlarndaki tampon sistemler sayesinde de bu svlarn pH's 7.35-7.45 arasnda tutulur.Baz durumlarda bu pH snrnn altna dld veya stne kld grlebilir. Byle durumlarda asidoz veya alkaloz gelimesinden sz edilir.Asidoz gelimesine neden olan durumlar unlardr;

Akcierlerden CO2 in atlmasnn azalmas sonucu respiratuvar asidoz geliir. Metabolizma bozukluklarnda asid metabolitlerin birikmesi sonucu metabolik asidoz olur.

- 181 -

Bbreklerden H+ atlmasnn azald durumlarda renal asidoz geliir.

Alkaloz gelimesine neden olan durumlar;

Akcierlerden ar miktarda CO2 atlmasna bal olarak respiratuvar alkaloz oluur.

Gastrointestinal kanaldan H+ (asid) kayb, bbreklerden H+ kayb ve fazla miktarda NaHCO3 alnmas sonucu metabolik alkaloz meydana gelir.

Asidoz hallerinin tedavisi iin kullanlan solsyonlar:

NaHCO3 solsyonu: NaCl ile birlikte kombine kullanlr. zotonik Na-laktat solsyonu Hipertonik Na-Laktat solsyonu Na-sitrat ve disodyum hidrojen sitrat Trometamin solsyonu (THAM)

Alkoloz hallerinin tedavisi iin kullanlan solsyonlar;

zotonik NH4 Cl solsyonu Arginin hidroklorr solsyonu Lizin hidroklorr solsyonu

5. PLAZMA YER N TUTAN SOLSYONLAR

Ar kanama ve buna bal olarak ok hallerinde kan hacmini yeterli dzeye dndrmek iin kan verilmesi gerekir. Fakat kan verilmesinin eitli sakncalar vardr. Bulma zorluu, uzun sre saklanamamas, tiplendirme (matching) yaplmas sorunu ve hepatit yapma riskleri vardr. NaCl ve glukoz solsyonlar da dolam ok ksa bir sre desteklerler. Ancak bu maddeler sratle damar dna katklarndan etkileri ksa srer. Plazma yerine kullanlan maddeler, genellikle makromolekll kolloidlerdir. Bu maddelerin u zelliklere sahip olmalar gerekir;

Kanda uzun sre kalmaldr, Toksik etki oluturmamal, yava olarak metabolize ve itrah edilmelidir,

- 182 -

Viskozitesi plazmannkine benzemelidir, Antijenik olmamaldr, Kan grubu testlerini, phtlamay ve sedimantasyon hzn bozmamaldr.

Plazma yerini tutan solsyonlar; kanama, cerrahi, ilemler, travma, yank, septik ve nrojenik ok hallerinde i.v. infzyon suretiyle kullanlrlar.

5.1. Dekstran
Sakkaroz'un Leuconostoc mesenteroides adl bakteri tarafndan fermentasyonu sonucu oluan kompleks bir polisakkariddir. Kimyasal fraksiyonlandrma ile istenilen molekl arlnda desktranlar elde edilir.

Dekstran 70 (Macrodex): Molekl arl 70.000 dir Dekstran 40 (Rheomacrodex): Molekl arl 40.000 dir.

Dekstranlar plazma hacmini artrdndan ok tedavisinde, kanama hallerinde kalbin dolma basncn artrmak iin kullanlrlar. Kanama hallerinde kan verilmesi gereini ortadan kaldrmazlar, bir sre iin ertelerler. i.v. yoldan 500-1000 ml kullanlrlar. 5 Gnden fazla kullanlmamaldr. nemli yan etkileri alerji oluturmalardr. Ciltte dknt, pruritis, burun tkankl,dispne, gste skma, hipotansiyon ve anaflaktik ok oluturabilirler. Dekstranlar antitrombositer etkili de olduklar iin phtlamay bozarlar. Uygulamadan 6-8 saat sonra kanamaya neden olabilirler. Oligri olan durumlarda idrarn dansitesini ykseltirler ve akut tbler yetmezlie yol aabilirler. Konjestif kalp yetmezlii, bbrek yetmezlii, hipervolemi ve phtlama bozukluu olanlarda kontrendikedirler. zeltiler bekleme srasnda kebilir. Yeniden zmek iin lk suda bekletilmelidir.

5.2. Polivinilpirolidon (PVP, Periston)

Asetilen, amonyak ve formaldehidin kombinasyonuyla sentez edilen vinilpirolidon'un polimerizasyonu sonucu elde edilir. Yksek molekl arlkl bir maddedir. Alerjen zellii yoktur, fakat vcutta eitli dokularda depo edilir. Karacier ve bbrekte histolojik deiiklikler oluturduu bildirilmitir. Sanlarda sarkom yapt bildirildii iin baz lkelerde kullanm yasaklanmtr.

- 183 -

5.3. Polijelin (Haemaccel)

Jelatinden elde edilir. Bbreklerden yava atlr. .v. infzyonla hipovolemi tedavisinde kullanlr. Alerjik yan etkiler yapabilir.

5.4. Hidroksietil Ni asta (Hespan)

Yar sentetik olarak elde edilir. Dekstranlar gibi kullanlr, yan etkileri de benzer.

5.5. Plazma
Sitratl tam kandan elde edilir. Hipovolemik ok ve ar yanklarda kullanlr. Baz kanamalarn tedavisinde de bavurulabilir. Verilirken elde edildii kan grubu ve hastann kan grubunun uygun olup olmadna baklmaldr.

5.6. Normal nsan Serum Albumini

nsan plazmasndan fraksiyonlandrma suretiyle elde edilirler. Yank oku, septik ok, hipovolemi durumlarnda dolaan kan hacmini artrmak ve bylece kalbin dolma basncn verimli bir pompalamaya elverili duruma getirmek iin kullanlrlar. Nefroz ve kronik karacier yetmezliinde oluan hipoalbminemiyi dzeltmek iin de uygulanr. Bilribini balayabildiinden hiperbilirnemili yeni doanlarda kan deiimi yaplrken kana yardmc olarak kullanlr.

5.7. Tam Kan

Aseptik artlarda uygun donrlerden (verici) alnan kandr. ABO ve Rh tiplendirilmesi yaplm ve phtlamamas iin, iine sitrat ilave edilmitir. Sitrat, sitrat-fosfat-dekstroz karm (CPD) eklinde katlmtr. Sitratla hazrlanm kan 35 gn saklanabilir. Kan transfzyonundan nce crossmatching (apraz uyarlk testi) yaplmaldr. .v. infzyon iin filtreli zel infzyon borular (set) kullanlmaldr. Total kan hacminin %20 sinden fazlasnn kaybolduu ar kanamalarda kullanlr.

- 184 -

zet
Vcudun normal fonksiyonlarn srdrebilmesi iin su ve elektrolit dengesinin nemi byktr. Vcutta eitli nedenlerle su ve tuz tutulmas olduunda ve bazen de zehirlenme tedavilerinde diretiklerden yararlanlr. Elektrolit eksiklii olduunda, eksik olan element yerine konur. Asid-baz dengesi bozukluklarnda dengesizlik dzeltilmeye allr.

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi aldosteron antagonistidir? A) Triamteren D) Kaptopril 2. Hangisi en gl diretiktir? A) Hidroklorotiazid D) Mannitol 3. Hangisi tiazid grubu diretiktir? A) Klopamid D) Triamteren 4. Hangisi K tutucu diretiktir? A) re D) Hidroklorotiazid 5. Hangisi dengeli solsyondur? A) %5'lik dekstroz D) Darrow solsyonu B) K- asetat solsyonu E) NaHCO3 solsyonu C) Ringer solsyonu B) Glukoz E) Bumetanid C) Triamteren B) Furosemid E) Mannitol C) Etakrinik asid B) Asetazolamid E) Triamteren C) Furosemid B) Spironolakton E) Furosemid C) Amilorid

6. Hangisi asidoz hallerinin tedavisi iin kullanlmaz? A) NaHCO3 B) zotonik Na-laktat solsyonu C) NH4Cl solsyonu D) Na-Sitrat solsyonu E) Trometamin solsyonu

- 185 -

NTE Sindirim Sistemi lalar

10

Amalar
Bu niteyi altktan sonra,

Sindirim sistemini etkileyen ilalarn snflandrlmalarn, Etki yerlerini ve etki ekillerini reneceksiniz.

indekiler

Giri Peptik lsere Etkili lalar Laksatif ve Purgatifler Antidiyareik lalar Emetik lalar Antiemetik lalar zet Deerlendirme Sorular

neriler

Kitabnzda parasempatolitikler konusunu tekrarladktan sonra bu konuyu alnz.

1. G R
Gastrointestinal (mide-barsak) kanaln etkileyen ilalara sindirim sistemi ilalar ad verilir. Sindirim sistemini etkileyen ilalar etki yerlerine ve kullanm amalarna gre snflandrlrlar.

Asit salglanmasn azaltanlar Peptik lsere Etkili lalar Antasidler Koruyucu tabaka oluturanlar Sitoprotektif lalar

Sindirim Sistemi lalar

Laksatif ve Purgatifler

Yumuatc Laksatifler Kitle oluturan laksatifler Tuz Laksatif-purgatifler Stimlan laksatif purgatifler

Opioidler Antidiyareik lalar Adsorbanlar Parasempatolitikler Oral rehidratasyon svs

Emetik lalar

Apomorfin peka

Skopolamin Antiemetik lalar Antihistaminikler Nroleptikler Trimetobenzamid Metoklopramid

ekil 10.1 : Sindirim Sistemi lalarnn Snflandrlmas

- 187 -

2. PEPT K LSERE ETK L LALAR 2.1. Asid Salg lanmas n Azaltan lalar
Histamin H2 Reseptr Blokrleri : Simetidin (Tagamet) ve ranitidin (Ranitab) Parasempatolitik lalar: Antikolinerjikler. Proton (H+ ) pompas inhibitr: Omeprazol

3.2. Antasid lalar

Lokal etkilidirler .Mide mukozasnn salglad hidroklorik asidi ntralize ederek mide suyunun asidliini azaltrlar. Ama, mide suyunun pH 'sn 3-5 arasnda olacak ekilde ykseltmektir. Antasid olarak kullanlan ilalar, Al bileikleri, Mg bileikleri, Ca bileikleri ve NaHCO3 dr.

2.3. Koruyucu Tabaka Olu turanlar

Bunlar, lser yzeyinde proteinli eksda ile birleerek koruyucu bir tabaka olutururlar.

Sukralfat (Antepsin) Kolloidal bizmut bileikleri (De-Nol) Karbenoksolon Na (Biogas)

2.4. Sitoprotektif lalar

Azdan etkili olan metillenmi PGE serisi maddeler ve dayankl prostaglandin analoglardr. Henz lkemizde pazarlanmamtr.

3. LAKSAT F VE PRGAT FLER

Feesin yumuamasn salayarak defekasyon srasnda atlmasn kolaylatran ilalara laksatif, feesin sulu kalmasn salayan ve istem d olarak hzl bir ekilde atlmasna neden olan ilalara da prgatif (mshil, katartik) ad verilir. 3.1. Yumu at c Laksatifler:

Sv vazelin, Bitkisel sv yalar: Zeytin ya, pamuk ya, Dioktil sodyum slfosksinat.

- 188 -

3.2. Kitle Olu turan Laksatifler:

Metilselloz, Agar, Kepek.

3.3. Tuz Laksatif Prgatifler:

Mg SO4 Mg-Sitrat. Na2SO4

3.4. Stimlan Laksatif Prgatifler:

Bisakodil (Dulcolax). Fenolftalein (Alin, Laksafenol). Hint ya (Ricinol). Dantron (Normolaks). Senozid A ve B (Pursenid).

Bu ilalardan baka izotonik tuzlu su ksa srede alnrsa prgatif etki yapar.

Laksatif ve prgatif ne demektir, tuz laksatif-prgatifleri saynz.

Laksatiflerin uzun sre kullanlmalar, kaln barsak fonksiyonunda ve rektal reflekste devaml depresyona neden olur. Konstipasyon (kronik kabzlk), ou kez hareketsiz yaam, posas az diyetle beslenme ve yeteri kadar su imeme gibi alkanlklara bal olduundan, nce bunlarn dzeltilmesi yararl olur. Prgatif ilalar, genellikle bir kez kullanlrlar. Acil durumlar dnda gece yatarken alnmaldrlar. Laksatif ve purgatiflerin uzun sre kullanlmas devaml ishale bal su kayb nedeniyle dehidratasyon, hipokalemi, hiponatremi ve hiperaldosteronizme yol aar. Vitamin eksiklii belirtilerinin ortaya kmasn kolaylatrr. Gebeliin sonuna doru prgatif ilalarn kullanlmas erken doum veya de neden olabilir.

4. ANT D YARE K LALAR

Feesin belirgin ekilde svlamas ve defekasyon sklnn artmas durumuna diyare ad verilir. Diyareye yol aan etkenler; eitli bakteriler, besinler iinde oluan zehirler, ilalar, - 189 -

barsakta sindirim enzimlerinin azalmas ve safra asidlerinin oalmas olabilir. Diyareye kar nedene ynelik tedavi uygulanr. Bu imkan bulunmayan durumlarda ise antidiyareik ila kullanlr.

4.1. Opioidler

Opyum tentr. Kodein. Difenoksilat (Lomotil). Loperamid (modium).

4.2. Adsorbanlar

Kaolin. Bizmut bileikleri.

4.3. Parasempatolitik lalar

Atropin v.b. parasempatolitik ilalar zayf antidiyareik, fakat gl antispazmodik etki yaparak diyareye elik eden spazm ve kolik hallerinin giderilmesi iin kullanlrlar.

4.4. Oral Rehidratasyon S v s

Uzun sre devam eden diyare, vcutta elektrolit ve su kaybna neden olur ve dehidratasyon, metabolik asidoz ve K+ eksiklii geliir. Bu bozukluklarn dzeltilmesi iin i.v. veya oral elektrolit solsyonlar verilerek rehidratasyon yaplmaldr. DS'nn tavsiye ettii oral rehidratasyon svs u ekildedir: 3,5 g NaCl 2,5 g NaHCO3 1,5 g KCl 20 g glukoz 1 l su Hazrlanan oral rehidratasyon svs 50 ml/kg dozunda 4 saat iinde hastaya iirilmelidir.

5. EMET K LALAR
Azdan alnan maddelerle oluan akut zehirlenmelerin tedavisinde hastay kusturmak iin kullanlan ilalardr.

- 190 -

5.1. Apomorfin
Kusma merkezini uyararak 5-10 dakika iinde kusmaya neden olur. S.K. 0,1 mg/kg dozunda kullanlr. Morfin gibi SSS'ni deprese ettiinden alkol ve uyku ilalar gibi SSS depresanlar ile olan zehirlenmelerde kullanlmamaldr.

5.2. peka urubu

Azdan 20 ml dozda verilir.Bu doz 1-1,5 bardak su ile alnmaldr. 20 dakika iinde kusma meydana gelir.

6. ANT EMET K LALAR

Tat tutmas, baz hastalklar ve gebelik srasnda oluan devaml emezis (kusma) hallerinin nlenmesi iin kullanlrlar.

6.1. Skopolamin
Vestibler sistemin uyarlmasna bal olarak gelien tat tutmasna kar kullanlr. Parasempatolitik etkili bir alkaloiddir.

6.2. Antihistaminikler
Tat tutmas, gebelik kusmalar ve vestibler kaynakl baz hastalklarda oluan kusmalarda kullanlrlar.

6.3. Nroleptik lalar

Klorpromazin (Largactil), Haloperidol (Haldol), Tietilperazin (Torecan), zellikle metabolik veya ekzojen toksinlerin yapt emeziste, radyasyon hastalnda, antineoplastik ilalarla veya postoperatif dnemde ortaya kan bulant ve kusmalara kar kullanlrlar. Kusma merkezini inhibe ederek etki gsterirler.

6.4. Trimetobenzamid (Emedur)

Antiemetik etkisi ve yan tesirleri nisbeten zayftr. Gebelikte gvenilirlii kesinlemediinden kullanlmamaldr.

- 191 -

6.5. Metoklopramid (Metpamid)

Bir dopamin antagonistidir. Kusma merkezini inhibe ederek gl antiemetik etki gsterir.

?
zet

Akut zehirlenme durumunda hastay kusturmak iin hangi ilalar kullanabilirsiniz?

Gastrointestinal kanal etkileyen sindirim sistemi ilalar 5 gruba ayrlabilir. Peptik lsere etkili ilalar, laksatif ve purgatifler, antidiyareik ilalar, emetik ilalar ve antiemetik ilalar. Bu ilalar yeterli sre ve etkili en kk dozda kullanlmaldr. Gereksiz kullanm eitli yan etkilere yol aar.

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi koruyucu tabaka oluturarak peptik lser tedavisinde kullanlr? A) Simetidin B) Sukralfat C) NaHCO3 D) Atropin E) Omeprazol 2. Hangisi proton pompas inhibitr olarak etki gsteren peptik lserde kullanlan ilatr? A) Karbenoksolon Na D) Ranitidin B) MgSO4 E) Al bileikleri C) Omeprazol

3. Hangisi kitle oluturan laksatiflerdendir? A) Metilselloz B) Hint ya C) Fenolftalein D) Dantron E) MgSO4

4. Hangisi parenteral kullanlan emetik ilatr? A) peka urubu D) Difenhidramin 5. Hangisi antidiyareik olarak kullanlr? B) Trimetobenzamid E) Fenolftalein 6. Hangisi stimlan laksatif prgetiftir? A) Hint ya D) Sukralfat 7. Hangisi antiemetik etkili deildir? A) Skopolamin D) Tietilperazin B) Klorpromazin E) Furosemid C) Trimetobenzamid B) Metilselloz E) Simetidin C) Bitkisel sv yalar C) Apomorfin B) Apomorfin E) Trometamin A) Skopolamin D) Difenoksilat C) Skopolamin

- 192 -

NTE Endokrin Fonksiyonlar Etkileyen lalar ve Otakoidler

Amalar
Bu niteyi altktan sonra,

11

Vcutta doal olarak bulunan baz endojen maddelerin fizyolojik etkilerini, Bu fonkisyonlar taklid eden ilalarn etkilerini, Bu fonksiyonlar basklayan ilalarn etkilerini, Bu gibi ilalarn tedavideki kullanllarn ve yan etkilerini renmi olacaksnz.

indekiler

Giri Adrenal Kortikosteroidler Oral Kontraseptiv lalar nslin ve Oral Hipoglisemik lalar Tiroid Bezini Etkileyen lalar Otakoidler zet Deerlendirme Sorular

neriler

Lise yllarndaki Biyoloji ve Fizyoloji bilgilerinizi anmsaynz. Deerlendirme sorularn yantlamaya alnz.

1. G R
Endokrin bezler dolama hormon ad verilen endojen maddeler salglar ve hormonlar endokrin bezden uzaktaki belirli hcreleri etkileyerek fizyolojik ve farmakolojik etkiler olutururlar. Hormonlarn byme, gelime, reme, enerji retimi ve kullanm ve i ortamn d evreye uyumunun salanmas gibi fonksiyonlarda rolleri vardr. Otakoidler de dolamda veya lokal olarak bulunan hormon-benzeri endojen maddelerdir. Salglandklar hcreleri veya onun yakn evresindeki dier hcreleri etkilerler. Lokal dolamn dzenlenmesi ve inflamasyon olaynda rolleri vardr. Baz otakoid antagonistlerinin de nemli teraptik deerleri vardr.

2. ADRENAL KORT KOSTERO DLER

Bilindii gibi psiik stres, travma ve kimyasal maddeler hipotalamustan CRF (kortikotropin salglatc faktr) n salglanmasna yol aar, bu da hipofiz n lobunu uyarr ve ACTH (kortikotropin) salglanr. ACTH da bbrekst bezinden (adrenal korteks) adrenal steroidlerin salglanmasna neden olur. Adrenal korteksten birok steroid salglanr.

2.1. Glukokortikoidler
Karbonhidrat ve protein metabolizmasn etkiler .nsline ters etki gsterir. Karacierde glikojen sentez ve depo edilmesini artrr. Lipidlerin (ya) ykmn artrr. Protein sentezini inhibe eder ve ykmn artrr. Adrenalinin kardiyovaskler etkilerini artrr. Hemoglobin sentezini ve buna bal olarak eritrosit (alyuvar) saysn artrr. Tedavi dozlarnda; Hcre bymesini ve blnmesini engeller, Antialerjik ve antiinflamatuvar etkiler gsterir. Bunun olumasnda u faktrler rol oynar:

Lkositlerin migrasyonunu (g) nlerler, nflamasyon blgesinde doku onarm iin gerekli aktiviteyi azaltr, Histamin salnmasyla birlikte kapiler geirgenliin artn engellerler, Antikor sentezini azaltrlar, Prostaglandin ve lkotrienlerin sentezini inhibe ederler, Lizozomlarn (proteolitik enzimlerin depoland hcre organelleri) membranlarn stabilize ederler.

En nemli doal glukokortikoidler; Kortizol (hidrokortizon), kortizon ve kortikosterondur. - 194 -

2.2. Mineralokortikoidler
Su ve elektrolit metabolizmasn etkilerler. Vcutta sodyum, fosfat, kalsiyum ve bikarbonat birikmesine yol aar ve serum potasyum dzeyini drrler. Aldosteron ve dezoksikortikosteron doal mineralokortikoidlerdir.

2.3. Adrenal Kortikosteroidlerin Farmakokinetik zellikleri

Sindirim kanalndan abuk absorbe olur. %90 orannda plazma proteinlerine balanr. Karacierde metabolize edilir ve bbreklerle atlr.

2.4. Endikasyonlar (Klinik Kullan mlar )

Akut adrenal yetmezlikte nce kortizol sodyum sksinat i.v. enjeksiyonla, daha sonra i.v. infzyonla verilir. Kronik adrenal yetmezlikte kortizon asetat ve mineralokortikoid olan fludrokortizon asetat oral yolla verilir. Romatoid artrit tedavisinde steroid tedavisinden nce nonsteroidal antiinflamatuvar ilalarla (aspirin-benzerleri) tedavi edilir. Bu yetmezse glukokortikoid tedavisine geilir. Arl eklem iine enjeksiyon eklinde de uygulanabilir. Ayrca,

Romatoid kardit tedavisinde, Baz bbrek hastalklarnda, iddetli alerjik reaksiyonlarda (rn. anaflaktik ok), eitli cilt hastalklarnda lokal olarak, Beyin deminde, Kanser tedavisinde ve organ transplantasyonlarnda kullanlr.

Glukokortikoid lalar: Prednizolon (Neocorten) Triamsinolon Asetonid (Kenacort-A) Betametazon (Betnesol) Beklometazon (Beklazon) Mineralokortikoid lalar: Dezoksikortikosteron Asetat (Doca)

- 195 -

Fludrokortizon Asetat (Astonin-H) Addison hastalnn tedavisinde kullanlr.

2.6. Yan Etkileri

Hipofiz-adrenal fonksiyonunun basklanmas: Dolamda bulunan kortikosteroidler negatif feedback inhibisyonla (son rn tarafndan basklanma) hipofiz-adrenal bez arasndaki salglanmay basklar. Bu yzden tedavi birdenbire kesilmemeli, doz giderek azaltlmal ve sonra kesilmelidir.

nfeksiyon riskinde artma: Kortikosteroidlerin immn sistemi basklamas nedeniyle olabilir.

Peptik lser geliimi kol ve bacak kaslarnda zayflk, psikolojik bozukluklar, gzde kornea lseri ve katarkt geliimi, hiperglisemi.

ocuklarda bymeyi durdurabilirler. Bunda hem DNA sentezinin hem de hcre blnmesinin inhibisyonu rol oynar. O nedenle ocuklarda gn ar ila verilir.

Osteoporoz ve buna bal olarak kemik krlmalar olabilir. Kortikosteroidler kalsiyum absorbsiyonunu ve osteoblast oluumunu azaltrlar. Ayrca paratiroid hormon salglanmasn da inhibe ederler.

Kortikosteroidlerin dozu hastann durumuna gre ayarlanr. Doal salglanmay taklid ettiinden oral kortikosteroidler sabah saat 8 de verilmelidir. Bu durumda en iyi sonu alnr.

Kortikosteroid tedavisinde vcudun doal dengesinin nasl deitiini dnnz.

3. ORAL KONTRASEPT VLER

Gebelii nlemek iin azdan kullanlan ilalardr. Bunlar baz estrojen ve projestinlerdir. Kullanldklar srece gebelii reversibl bir ekilde nlerler. Temel etki mekanizmalar menstrel siklsn ortasnda LH (luteinleyici hormon) ve FSH (follikl stimle edici hormon) n ykselmesini inhibe etmelerine dayanmaktadr.

- 196 -

3.1. Belli Ba l Uygulanma Yntemleri

Menstrel siklsn 5. gnnden balayarak 25. gne kadar gnlk dozlar halinde uygulanr. Bu ilalar estrojen ve projestin kombinasyonu ierirler. Minik hap uygulamas: Dk doz projestin (35-70 g/gn olarak progesteron) ierirler. Bu dozlarda ovlasyonu inhibe etmez ve menstrel sikls deitirmezler. Servikal mukus kalnln artrarak spermin gemesini engellerler. Ektopik gebelik oran yksektir. Trifazik hap uygulamas: Deiik bir kombinasyondur. Menstrel siklsn folikler, ovlatuvar ve luteal fazlarndakine benzer ekilde projesteron dozu deiir, estrojen miktar ise sabittir. Yararl Etkileri:

Ovaryum ve endometriyum kanseri riskini azaltrlar Benign (iyi huylu) fibrokistik gs hastal riskini azaltr Ovaryum kistleri riskini azaltrlar Endometriosis riskini azaltrlar Ar kanama riskini azaltrlar.

Yan Etkileri:

Estrojenler baz phtlama faktrlerinin kandaki konsantrasyonunu artrrlar. Oral kontraseptiv kullananlarda estrojen dozuna bal olarak tromboflebit ve tromboemboli riski artar.

Serebral ve koroner tromboz skl artar. Ancak bunda ya, sigara ve hipertansiyon da nemli risk faktrlerdir.

Kullananlarn %5 'inde reversibl hipertansiyon geliir. Estrojenler vcutta su ve tuz tutulmasna neden olan renin ve angiotensinin dolamdaki konsantrasyonlarn artrrlar.

Zayf da olsa vaginal ve uterus kanserinde rolleri olduu dnlmektedir. Balangta dzensiz kanamalar olabilir. Bulant, kusma, gs hassasiyeti, kilo artmas, baars ve badnmesi yapabilirler.

Depresyon, eitli grme bozukluklar, safra kesesi hastalklarnda artma Gebeliin ilk aylarnda kullanlmsa, teratojen etkiler olabilir.

Oral kontraseptivlerin kullanmnda yarar/zarar oranlarn deerlendiriniz.

- 197 -

4. NSL N VE ORAL H POGL SEM K LALAR 4.1. nslin

nslin pankreasn beta hcrelerinden salglanr. Diabetes mellitus tedavisinde kullanlr. Etkisinin balamas ve sresine bal olarak, deiik inslin preparatlar bulunmaktadr. Etki gc nite olarak belirtilir. nslin preparatlar genellikle domuz ve srlardan hazrlanmaktadr. Sadece parenteral yolla kullanlr. Protein yapsnda olduundan oral yolla verildiinde sindirilir. Genellikle inslin preparatlar s.c. yolla uygulanr. Acil durumlarda kristalize inslin i.v. yolla da uygulanabilir. Preparatlar aada belirtilmitir. Kristalize inko nslin: Etki sresi ksadr. 2-4 saatte maksimum kan konsantrasyonuna ular ve etkisi 5-7 saat kadar srer. s.c. veya i.v. yolla kullanlr. Protamin inko nslin: Uzun etki srelidir. 36 saat kadar srer. Bylesine uzun etki sreli inslinle hiperglisemiyi kontrol altna almak gtr. zofan nslin (NPH nslin): Orta etki srelidir.Etkisi 24-48 saat kadar srer. Lente nslin: Etkisinin balamas ilacn fiziksel durumuna, (amorf veya kristal oluu) pH ya ve inko konsantrasyonuna baldr. nsan inslini DNA rekombinasyon teknii ile biyosentetik olarak da yaplr. Hayvansal kaynakl insline alerjisi olanlarda kullanlabilir. Onun dnda avantaj yoktur. Yan etkileri ise unlardr; Hipoglisemi: lk belirtileri terleme, taikardi ve alktr. i.v. glikoz verilmesi veya meyva suyu ve dier znebilir karbonhidratlarn verilmesiyle tedavi edilebilir.En kt durum inslin okudur. Santral sinir sistemi bozukluklar ve konvlsiyonlar geliebilir. Enjeksiyon yerinde lokal reaksiyonlar olabilir. Enjeksiyon yeri sk sk deitirilmelidir. Hayvansal kaynakl olanlarda alerjik reaksiyonlar olabilir.

4.2. Oral Hipoglisemik lalar

Pankreasn beta hcrelerinden inslin salglanmasn artrrlar. Beta hcrelerini glukoza duyarl hale getirirler Glukagon salglanmasn azaltrlar.

Sindirim kanalndan iyi absorbe olur ve yksek oranda plazma proteinlerine balanrlar. Etkileri 30 dakika ile 3 saat arasnda balayabilir. Etki sreleri deiiktir. - 198 -

Tolbutamid (Diaboral): Etkisi 30 dakikada balar. 6-12 saat kadar srer. En ksa etki sreli ilatr. Glibenklamid (Gliben): Etkisi 16-24 saat kadar srer. Glibornurid (Glutril): Orta etki srelidir. Glipizid (Glibenese) : Orta etki srelidir. Klorpropamid (Orabet): abuk absorbe olur ve plazma proteinlerine ok balandndan etkisi 60 saat kadar srer. Hastalarn %3-5 kadarnda yan etki grlr.Oral Hipoglisemik lalarn yan etkileri aadaki gibi belirtilebilir:

Karacier ve bbrek yetmezlii olan hastalarda hipoglisemi olabilir. Kant ve fotosensitibilite gibi cilt reaksiyonlar olabilir. Bulant, kusma olabilir. Hematolojik reaksiyonlar, lkopeni, agranlositoz, trombositopeni, hemolitik anemi yapabilirler.

Geici sarlk yapabilirler. Teratojenik etkileri vardr.

Oral hipoglisemik ilalarn hangi ilalarla ne tr etkileebileceini ve bunun sonucunda neler olabileceini tartnz.

5. T RO D BEZ N ETK LEYEN LALAR 5.1. Tiroid Hormonlar

Aktif ekilde tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) adl 2 hormon bulunmaktadr. Fizyolojik etkileri unlardr;

Byme ve gelimeyi dzenler, Bazal metabolizmay artrarak kalorijenik etki gsterir, Karbonhidrat kullanmn ve lipolitik reaksiyonlar artrr, plazma kolesterol dzeyini drr,

Kardiyovaskler sistemi uyarrlar.

Klinik Kullanmlar: Hipotiroidizm tedavisinde kullanlr. Hipotiroidili ocuklarda hormon tedavisine erken balanrsa, kretinizm (ccelik) nlenir, Guatr tedavisinde kullanlrlar. - 199 -

Yan Etkileri: zellikle kardiyak (kalple ilgili) yan etkiler nemlidir. arpntlar beta blokrlerle nlenebilir.

5.2. Antitiroid lalar

Propiltiyourasil (Propycil) ve Metimazol (Thyromazol): En ok kullanlan ilalardr. Metimazoln etki sresi daha ksadr. Her iki ila da tiroid bezinde birikir ve daha sonra bbreklerle atlr. Plasentay geer ve st iine de itrah edilebilirler. Bu ilalar tek bana veya radyoaktif iyotla birlikte kullanlabilir. Yan etki olarak cilt dknts, ate, eklem arlar, salarda aarma, geici lkopeni yapabilirler. Ender olmakla birlikte en ciddi yan etkileri agranlositozdur. Radyoaktif yod: I131 dir. Bu madde tiroid bezinde toplanr. zellikle kalp hastal olan yal hastalarn hipertiroidisinde kullanlr. Yan etki olarak kalc hipotiroidizm yapabilir. Mutajenik etkisi vardr. Gebe ve emzikli kadnlarda kullanlmamaldr.

6. OTAKO DLER 6.1. Histamin

Memelilerin hemen hemen btn dokularnda bulunur. Ancak akcierler, cilt ve barsak mukozasnda daha ok bulunur. Mide mukoza hcrelerinde depolanan histamin, mekanik uyarlarla (rnein besinler) veya vagal stimlasyonla salverilir. Bu da midede salglama ve barsakta kaslmalar dzenler. Cilt ve akcierlerdeki histaminin byme, doku onarm ve alerjik reaksiyonlarda rol olabilmektedir. Santral sinir sistemindeki histaminin nrotransmiter fonksiyonu olabilir. Histaminin etkileri balca tip reseptr araclyla olur; H1 Reseptrleri : Bron ve barsaklardaki kaslmalardan sorumludur, H2 Reseptrleri : Mide salglarndan sorumludur. H3 Reseptrleri : Santral sinir sistemindeki etkilerin bazlarndan sorumludur. Fizyolojik Etkileri:

Bronlar ve sindirim kanal dz kaslarn kasar. Damarlar geniletir, kan basncn drr.

- 200 -

Kalbin at hzn ve kaslma gcn artrr. Cilt iine histamin enjeksiyonu Lewis'in l cevab denen reaksiyona yol aar. Kzarklk (Lokal vazodilatasyona baldr), ilik ve dem (Kapiler geirgenliin artmasna baldr). Bu ikinliin etrafnda hale eklinde kzarklk,

Mide, pankreas, gzya, tkrk ve solunum yollarndaki salglar artrr.

Histaminin ayrca, alerjik reaksiyonlarda, inflamasyon, doku onarm ve bymesi ve mikrosirklasyonun dzenlenmesinde rol vardr.

6.2.Histamin Antagonistleri (Antihistaminikler)

6.2.1. H1 Reseptr Antagonistleri Histaminin H1 reseptrler araclyla oluturduu etkileri ortadan kaldrr. Farmakolojik Etkileri:

Sedasyon yaparlar, alkol kullanlmas bu etkiyi artrr. Antikolinerjik etkileri (Bkz. atropin-benzeri etkiler) vardr. Lokal anestezik ve antipruritik (kant giderici) etkileri vardr.

Bu ilalar sindirim kanalndan abuk ve tama yakn absorbe olurlar, o nedenle oral yolla kullanlabilirler. Etkileri 30' iinde balar ve 4-6 saat kadar srer. Karacierde metabolize edilir. Balca Klinik Kullanm Alanlar:

Alerjik hastalklarn tedavisi (Kant, saman nezlesi,alerjik konjonktivit, ila alerjisi ve sistemik anaflakside yardmc ilalardr).

Broniyal astma. ksrk kesici ilalara katlr (Solunum yolu salglarn azaltmalar nedeniyle). Hareket hastal ve denge bozukluklarnda, rnein Menier hastal. Uyku verici olarak kullanlabilir. Ciltteki kantlar iin lokal olarak kullanlabilir.

Yan Etkileri:

Tedavi dozlarnda sedasyon oluturmas hastann gnlk aktivitelerini etkileyebilir. Byle durumlarda ya doz azaltlr veya baka bir ilaca geilir.

Bulant, kusma, karn ars yapabilir. Byle durumlarda ilacn yemeklerle birlikte alnmas nerilir.

Kulak nlamas, sinirlilik, yorgunluk yapabilirler.

- 201 -

Ar dozlarda alnmas, zellikle ocuklarda zehirlenmelere yol aabilir. Byle durumlarda ar eksitasyon, halsinasyonlar, konvlsiyonlar ve lm grlebilir.

Atropin-benzeri etkiler oluabilir. Bazan alerjik reaksiyonlar olabilir. Bazlar ender de olsa teratojenik etki gsterebilir. Antazolin (Antistine) Feniramin (Avil) Difenhidramin (Benadryl) Klorfenoksamin hidroklorr (Systral) Dimenhidrinat (Dramamine) Meklizin (Antivert)

Son ila gebelik kusmalarnda daha ok tercih edilir.

Terfenadrin (Terfena): Sedasyon yapmaz. 2 saatte maksimum plazma konsantrasyonuna eriir, etkisi 12 saat kadar srer. Saman nezlesinde dier ilalardan daha etkindir. Sedasyon dnda antihistaminiklerin dier yan etkilerini gsterir. 6.2.2. H 2 Reseptr Antagonistleri zellikle mide asid salgsn azaltmak iin kullanlrlar. Simetidin (Tagamet): Mide ve duodenum lseri tedavisinde kullanlr. P.o. abuk ve iyi absorbe olur. Bbreklerle atlr. Yan etkileri ise unlardr;

Bbrek bozukluu, bilin bulankl, Antiandrojenik etki (yksek dozlarda) ye bal olarak erkeklerde jinekomasti, kadnlarda galaktore (st salglanmas) olabilir.

Karacier kan akmn azaltr ve baz ilalarn karacierden geiini yavalatr. Birok ilala etkileebilir.

Ranitidin (Ranitab): Simetidin 'den daha etkin ve yan etkileri de daha azdr.

6.3. SEROTON N VE ANTAGON STLER

6.3.1. Serotonin Histamin gibi vcutta geni bir dalm gsterir.

Arter ve venleri kasar (zellikle bbrek ve i organlarn damarlarn etkiler). skelet kaslarnn damarlarn gevetir. Kalp zerinde histamin gibi etki gsterir, ancak bu etkiler refleks cevapla maskelenir. - 202 -

6.4. Serotonin Antagonistleri

Metizerjid (Deseril): Bir ergot alkaloidi trevidir. Vazokonstriktr ve serotonin antagonisti etkileri nedeniyle migren profilaksisinde kullanlr. Uykusuzluk, huzursuzluk, sinirlilik, bbrek akcier ve plevrada fibrozis yapabilir. Abortus (dk) a yol aabilir.

Siproheptadin (Siprakten, Prakten): H1 reseptrleri ve serotonin reseptrlerini bloke eder. Mide karsinoidinde ve itah artrc olarak kullanlr. Az kuruluu ve uyuklama gibi yan etkiler yapar. Byme hormonu salglanmasn inhibe eder.

Histamin ve serotoninin etkilerini karlatrnz.

zet
Vcutta bulunan hormon ve otakoidler, i ortam ve d ortam arasndaki dengeyi salamak iin birok fizyolojik fonksiyonu etkilemektedir. Bu endojen maddelerin eksikliinde, bunlar taklid edebilen ilalar verilebilir. Ayrca bu endojen maddelerin etkilerini antagonize edebilen ilalarn da klinikte nemli kullanm alanlar bulunmaktadr.

Deerlendirme Sorular
1. Hangisi kortikosteroidlerin endikasyonu deildir? A) Romatoid artrit D) Anaflaktik ok B) Beyin demi E) Hibiri C) Peptik lser

2. Hangisi H1 reseptr antagonistlerinin endikasyonu deildir? A) Broniyal astma D) Alerjik reaksiyonlar B) Hareket hastal E) Analjezik olarak C) Kantl durumlar

- 203 -

3. Hangisi serotonin antagonistidir? A) Metiserjid D) Meklizin B) Ranitidin E) Terfenadrin C) Difenhidramin

4. Hangisi kortikosteroidlerin yan tesiri deildir? A) Peptik lser D) Osteoporoz B) Psikolojik bozukluk E) Beyin demi C) Kornea lseri

5. Hangisi oral hipoglisemik ila deildir? A) Tolbutamid C) Glipizid B) Protamin inko inslin D) Klorpropamid E) Glibenklamid

6. Hangisi antitiroid ilatr? A) Propiltiourasil D) Terfenadrin B) Meklizin E) Siklizin C) Prometazin

7. Hangisi histaminin fizyolojik etkisi deildir? A) Brankodilatasyon D) Taikardi B) Diyare E) Salya art C) Hipotansiyon

- 204 -

SZLK
-AAbsorbsiyon: Bir maddenin biyolojik membranlardan geerek kan veya lenf dolamna girmesi, emilmesi. Adsorbsiyon: Bir maddenin adsorban bir maddenin moleklleri tarafndan tutulmas. Ajitasyon : Huzursuzluk, heyecanllk, taknlk. Alkaloid : Amin grubu ieren bazik maddelerdir. Suda znmezler. Ancak tuzlar suda znr. Amnezi : Hafza kayb Atuman: Mukoza veya deriye yzeyel ila uygulama. -BBiyotransformasyon: lalarn enzimlerin etkisi ile vcutta kimyasal deiikliklere uramasdr (Metabolizma). - DDefekasyon : Dk karma. Dejenerasyon : Dokularn normal yapsnn bozuk olmas, fonksiyonlarn yapamamas. Dejenatif : Dejenerasyona ait. Deliryum : lgnlk. Deodoran : Koku giderici. Drog: Tedavi amacyla kullanlan her trl madde. -EEksipiyan: la yapmnda kullanlan, etkinlii olmayan yardmc maddeler. Endikasyon : Bir ilacn hangi hastalklara ve hangi ekilde uygun olacan bildirir. Eklampsi : Gebelerde plasentadan gelen zehirlerle olan ve bilin kayb da yapan hastalk. Ekspirasyon : Nefes verme. Enterit: Barsak iltihab. Enrezis nokturna: Gece iemesi. -FFarmastik ekil: Aktif maddenin eksipiyanlarla kartrlarak insana kolayca uygulanabilen zel ekil. r. Draje. Farmakope : lalarn bileimini ve hazrlama usullerini bildiren kitap. Fatal : lmcl

- 205 -

-G-

Glikozid (Heterozid): Yapsnda eker ve eker olmayan bir aglikondan oluan bitkisel kaynakl etkin maddeler. -HHipersensitive : Ar duyarlk. Hipertonik : Ozmotik basnc kann ozmotik basncndan daha yksek olan Hipnoz : Uyku -Itrah : Vcuttan atlma. -drar retansiyonu: drarn birikip kalmas. mpotens : Cinsel iktidarszlk nspirasyon : Nefes alma. nert: Farmakolojik etkisi olmayan nsekt: Bcek. nsektisid : Bcek ldrc. nsizyon: Kesik, yara. rritan : Tahri edici. rritabilite: Hafif uyarlara kar iddetli cevap verme. nterferonlar: Glikoprotein yapl endojen maddelerdir. RNA ve DNA vruslarnn istila ettii memeli hcreleri tarafndan hazrlanr, dier viruslarn da gelime ve oalmasn inhibe ederler. zotonik : Kan ile ayn ozmotik basnta olan -JJerminal: Tohuma ait. -KKalevi: Alkali, bazik. Kalitatif: Nitel. Kantitatif: Nicel, saysal. Kollaps: Damardaki kann yetersiz olmasna bal halsizlik ve baygnlk. Kolloidal: Jelatinimsi. Kontrendikasyon: lalarn kullanlmayaca durumlar. Konstipan: Kabz yapc. Korozif: Yakc andrc.

- 206 -

-LLatent: Gizli, belirti gstermeyen. Letal: ldrc. Liposolbilite : Yada znrlk. Litik: Eritmeye ait, eritici. -MMidriyazis : Gz bebeinin bymesi. Metastas: Bir hastaln bir organdan dierine bulamas. Miksiyon: eme. Miyozis: Gz bebeinin klmesi. Myometrium : Uterus dz kas. -NNefroz: Bbrek tblslerinin dejenarasyonu ile olan bbrek hastal. NREM (Non-Rapid Eye Monvement) : Uykunun bir dnemidir. Gz kreleri hareketsizdir. Kas tonusu biraz azalmtr. -OObes: ok iman. Oligospermi : Sperm saysnn normalden az olmas. -PParoksismal: Birdenbire ortaya kan. Parestezi: Hastalk halinde duyarlk. Profilaksi: Hastalk olumamas iin alnan nlemler. Prototip: lk nemli rnek. Pruritis : Kant. -RREM (Rapid Eye Movement) : Uykunun bir dnemidir. Gz kaslar aralkl bir biimde hzl kaslmalar gsterir. Rizom: Toprakalt gvdesi -SSarkom: Ba dokusundan kaynaklanan tmr. Semptom: Belirti Sfinkter: Bzc kas. Sinaps: Sinir hcreleri arasndaki kavak. Solvent: zc. Stres : Bask, gerilim.

- 208 Sterilite: Ksrlk Supraventrikler : Ventrikl st.

-T Tetani : izgili kaslardaki kas lmalar Toksik : Zehirli Transmiter : Bir sinyali ta yan kimyasal madde.

- 208 -

KAYNAKLAR
Bowman, W.,Rand, M.J., Textbook of Pharmacology. 2nd ed.,Blackwell Scientific Pblications,Oxford,1980. Burgen, A.S.V.,Mitehel,J.F.: Gaddum's Pharmacology. 9th ed.,Oxford University Press, New York, 1985. Dkmeci,., Trkiye la Rehberi, Bakent Ofset Tic.Ltd.ti., stanbul,1988. Gilman, A.G.; Rall, T.W.,Nies,A.S.,Taylor, P., The Pharmacological Basis of Therapeutics. 8 th ed. Pergamon Press Inc.,New York,1990. Gkhan,N.,avuolu, H.,Kayseriliolu, A.nsan Fizyolojisi II.,Filiz Kitabevi, stanbul,1986. Glbahar,K., Cingi, M.:" lalarn Laboratuar Test Sonularna Etkileri ve Alnmas Gereken nlemler", Anadolu Tp Dergisi, 7:100-2, 305-313, 1985. Rosenfeld,G.C.,Rose,K.M.,Rosenfeld G.C.: Board Rewiew Series Pharmacology, 2 nd ed.Harwald Publishing, Walverly Company, Philadelphia,1993. Jacob,L.S.Pharmacology, 2 nd ed. John Wiley and Sons, Inc.,New York,1987. Katzung, B.G.,Basic and Clinical Pharmacology. 4 th ed.Appleton and Lange, London,1989. Katzung, B.G.,Trevor,A.J.,Pharmacology. A.Review,Middle East Edition,Lebanon,1985. Katzung, B.G.,Trevor,A.J.,Pharmacology. Second ed.,Appleton and Lange,London,1990. Kayaalp,S.O.,Rasyonel Tedavi Ynnden Tbbi Farmakoloji, Clit 1,2,3 Feryal Matbaas, Ankara,1990,1994,1992. Rogers,H.,Spector,R.,Aids to Pharmacology. Second ed.,Longman Singapore Publishers Ltd.,Singapore,1986. Harvey,A.R.Champe P.C.Mycek,M.J.Gertner S.B.Perper M.M.Lippincott's Illustrated Rewiews:Pharmacology. J.B.Lippincott Company Philadelphia,1992. Sunam,G.,Genel Farmakoloji, stanbul niversitesi Yaynlar, No:3043, Eczaclk Fak.No:33, stanbul,1982. Turner,P.,Richens,A.,Routledge,P.,Clinical Pharmacology, 5th ed., Churchill Livingstone, London,1986.

- 209 -

TABLO I : LA ETKLEMELER
A lac Tetrasiklinler B lac Oral antikoaglanlar Oral kontraseptifler Ca, Al, Bi, Zn, Fe Metoksifluran Furosemid, Etakrinik asit Doksisiklin Oral antikoaglanlar Kortikosteroidler Oral kontraseptifler Barbitratlar Benzodiazepinler Fenitoin Meprobamat Tolbutamid Varfarin Fenasetin, Lidokain mipramin, Kafein Propranolol, Teofilin Simetidin Etki Antikoaglan etkide artma istenmeyen gebelik Tetrasiklin absorbsiyonunda azalma Tetrasiklin nefrotoksisitesinde artma B grubu ilalarn etkisinde azalma Kortikosteroidlerin etkisinde azalma stenmeyen gebelik B grubu ilalarn etkilerinde artma Mekanizma Enzim indksiyonu " " elasyon

Barbitratlar Fenitoin Karbamazepin Alkol

Enzim indksiyonu

Enzim indksiyonu

Asetaldehid sentromu B grubu ilalarn etkisinde azalma

Sigara duman indeki maddeler Karbamazepin Fenitoin Diazepam Propranolol Teofilin Karbamazepin Penisilinler Sefalosporinler Dapson Klonidin

Aldehid dehidrojenaz enziminin inhibisyonu Enzim indksiyonu

A grubu ilalarn etkisinde artma

Karacierden safraya trah azalmas

Na-valproat Probenesid

Karbamazepin etkisinde artma A grubu ilalarn plazma dzeyinde artma

" A grubu ilalarn tubulus sekresyonun da azalma Klonidinin hepotensif etki

-adrenerjik nron Hipertansiyon bloklrleri -adrenerjik nron blokrleri Trisiklik antidepresanlar Hipotensif etkide azalma

2 reseptr duyarlnda azalma Eritromisin teofilinin hepatik metabolizmasn inhibe eder. Teofilin eritromisinin klerensini artrabilir. drarda K kaybnn artmas Sumasyon

Teofilin

Eritromisin

Teofilinin plazma dzeyinde artma, eritromisininkinde azalma

Tiazidler Kvrm diretikleri Aminoglikozidler Sefaloridin Sefalotin Antiaritmik lalar

Kortikosteroidler Karbenoksolon Kvrm diretikleri

Hipokalemi

Nefrotoksisite ve ototoksisitede artma Miyokard supresyonu Hipotansiyon

- Reseptr blokrleri

"

-210-

TABLO II
GEBELN LK TRMESTRESNDE KULLANILMASI SAKINCALI LALAR Furosemid Pargilin Kolestiramin Fenilbutazon Propranolol Antineoplastikler Antihistaminikler Amfoterisin B Mitomisin Karbamazepin

TABLO III
TM GEBELK BOYUNCA KULLANILMASI SAKINCALI LALAR Salisilatlar ndometasin Morfin Anestezikler Antiparaziter lalar Antikoaglan lalar INH Etambutol Trankilizanlar Beta Blokrler Ganglion blokrleri Reserpin Emetin Cinsiyet hormonlar Antitiroid lalar Kortikosteroidler Streptomisin Slfonamidler Kloramfenikol Tetrasiklinler Amantadin Antidiabetikler Eritromisin estolat Aminoglikozidler Fluorokinolonlar Griseofulvin Antiviral lalar

-211-

TABLO IV
BEBEKLERDE TOKSK ETK OLUTURAN LALAR Akonitin Amfetamin Amfoterisin B Antipirin Bizmut Borik asid Etionamid Fenasetin Fenilbutazon Fenolftalein Gentamisin ndometasin zoniazid Kanamisin Kinin Kloralhidrat Kloramfenikol Kolistin Lobelin Meprobamat Morfin Nalidiksik asid Niketamid Nitrofurantoin Novobiosin Prokain Streptomisin Slfonlar Slfonamidler Teofilin Tetrasiklinler Vinkristin Vitamin K

-212-

N TELERDEK DE ERLEND RME SORULARININ YANITLARI

nite 1 1. B 2. A 3. C 4. B 5. A 6. E 7. A

nite 2 1. B 2. D 3. B 4. E 5. D 6. A 7. B

nite 3 1. A 2. C 3. E 4. B 5. D 6. D 7. D

nite 4 1. C 2. D 3. E 4. A 5. B 6. B 7. C

nite 5 1. C 2. B 3. D 4. D 5. C 6. D 7. A

nite 6 1. C 2. E 3. A 4. D 5. B 6. C 7. C

nite 7 1. A 2. C 3. B 4. C 5. E 6. A 7. B

nite 8 1. C 2. E 3. A 4. C 5. A 6. B 7. C

nite 9 1. B 2. C 3. A 4. C 5. C 6. C 7. E

nite 10 1. B 2. C 3. A 4. B 5. D 6. A 7. E

nite 11 1. C 2. E 3. A 4. E 5. B 6. A 7. A

- 213 -