HUKUKU KAVRAMI VE KAPSADII KONULAR Hukuk, toplum dzenini salayan, uyulmas zorunlu olan, kurallar btndr.

Bu bakmdan bir kii veya bir kurul tarafndan konulan (kanunlar) veya halkn iradesinden doan (rf ve det hukuku ) hukuk kurallarna her zaman iin bireylerin uymas zorunludur. Hukukun bir dal olarak i hukuku da toplum ierisinde yaayan bireylerin bir takm ilikilerini dzenlemekte ve bunun iin baz yaptrmlar kullanmaktadr. Her geen gn erevesini geniletmekle beraber, i hukukunun kapsamna giren konular, ok genel bir ekilde aadaki ekilde drt grupta toplayabiliriz: 1. hukuku her eyden nce "bamllk ba" ile alanlarla bunlar altran kimselerin i ilikilerinden doan sorunlarn inceleyip zmlemektedir. Bu bakmdan alan ve altrann bireysel (ferd) ilikilerinin dzenlenmesi, i hukukunun kapsamna giren konulardan biri olmaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken en nemli husus, i hukukunun alann (iinin), alt srece bireysel i ilikilerini, altrann (iverenin) ise, bir giriimci olarak kendisinin bireysel i ilikilerini deil de, sadece iveren sfatn kazandktan sonra, ii ile olan bireysel i ilikilerini dzenlemesidir. 2. hukukun kapsamna sadece ii ve iverenin bireysel ilikileri deil, ii ve iverenlerin Sanayi Devrimi sonucunda meslek bilincine sahip kitleler olarak meydana getirdikleri meslek kurulular (sendikalar) ile olan ilikileri de girmektedir. hukuku ii ve iverenlerin yalnz kendi meslek kurulularyla olan ilikilerini dzenlemekle kalmaz. Ayn zamanda ii ve iveren meslek kurulularnn (sendikalarnn) karlkl ilikilerini de dzenleyerek, bu ilikilerden doan sorunlar inceler ve doabilecek uyumazlklarn zm yollarn ortaya koyar. Ksaca ii ve iverenin toplu (kollektif) i ilikileri olarak adlandrlan bu tr bir iliki de i hukukunun kapsad konular arasnda yer almaktadr. 3. hukuku ayn zamanda alan ve altrann devletle olan ilikilerini de dzenler. alma hayatnn zel yapsnn ortaya koyduu zorunlu nedenlerle, devletin alma hayatna mdahalesi kanlmaz bir zorunluluk haline gelmitir. Devlet gnmzde zel sektrn katlmad i alanlarn deerlendirmek, ar atmalar nlemek ve i uyumazlklarn memleket yararna uyumlu bir ekilde zmek amacyla eitli faaliyetleri ile alma hayatna mdahale eder. Ancak alma hayatnda devlet, sadece emredici hukuk kurallar koyan (kanun ve tzkler), i ve ii bulma grevini yapan, uyumazlklar zen (mahkemeler, hakem kurullar, arabuluculuk), i ilikilerini denetleyen (i teftii), sosyal sigortalar gibi uyulmas zorunlu sistemler yaratan, baz faaliyetleri izin ve ruhsata balayan (iyeri almas, fazla alma gibi) bir kuvvet deil, ayn zamanda bilfiil iveren olarak da yer almaktadr. Bu ekilde devletin alma hayatnda ii ve iveren yannda nc bir taraf olarak stlendii roller de i hukukunun kapsamna giren konular arasnda bulunmaktadr. Kapsamna giren konulara gre i hukukunu u ekilde snflandrabilmek mmkndr.

HUKUKU

BREYSEL HUKUKU (1)

TOPLU HUKUKU (2)

Sendikalar Hukuku

Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Hukuku

 HUKUKUNUN ORTAYA IKII VE GELM alma olgusu, insanln ortaya kndan bu yana var olmakla birlikte, ada anlamda i ilikilerinin ortaya k Endstri Devrimi ile gereklemitir. ilikilerini dnemler itibariyle aadaki gibi dnemlere ayrarak incelemek mmkndr. 1. Endstriden nceki Dnem a) Aile Ekonomisi ve Klelik Messesesi b) Feodalite Dzeni c) Korporasyon Dnemi 2. Endstri Dnemi ada anlamda i ilikilerinin ortaya kna bal olarak hukuku da endstri devrimiyle domutur. HUKUKUNUN HUKUK DSPLN ERSNDEK YER hukukunun, bir btn olarak zel hukuk veya kamu hukuku alanlarndan yalnzca birine girdiini syleyebilmek mmkn deildir. Zira i hukuku bugn hem zel hukuk, hem de kamu hukuku usullerini kullanmaktadr. alan ve altranlarn rgtlenmeleri, bu rgtlerin yeleriyle, kendi aralarnda ve devletle olan ilikilerinin i hukuku iersinde dzenlenmesi, i hukukunun kitleler hukukunu meydana getirdiini de gstermektedir. Bu bakmdan i hukuku karma bir grnme sahiptir. Gelecein ne gsterecei bilinmemekle beraber, hi deilse bugn iin i hukuku, zel hukuk ile kamu hukuku arasnda bir kpr vazifesi grmektedir. Bu bakmdan i hukukunun nitelii itibaryla bamsz ve kendine zg bir hukuk dal olduu sylenebilir. HUKUKUNUN NEM 1. 2. Kapsamna ald kiilerin nicelik ve nitelikleri bakmdan nemlidir. Sosyal hukuk devletine ekil veren etken olarak nemlidir.

HUKUKUNUN KAYNAKLARI

hukuku; 1. Bir hukuk dal olarak, klsik hukukta sz konusu edilen dier hukuk dallaryla ortak kaynaklara, 2. Kendine zg bir hukuk dal olarak baz kendine zg zel kaynaklara ve 3. Uluslararas kaynaklara sahiptir. Bu kaynaklar aadaki ekilde bir sistematik iersinde inceleyebiliriz.

 HUKUKUNUN KAYNAKLARI

GENEL KAYNAKLARI

KENDNE ZG ZEL KAYNAKLARI 1. yeri Ynetmelikleri 2. Toplu Szlemeleri RESM ULUSLARARASI KAYNAKLARI 1. ki Tarafl Anl. 2. Ak Anl. 3. U Szl.

DER HUKUK DALLARIYLA ORTAK KAYNAKLARI 1. rf ve Adet 2. Kanunlar 3. Kazai ve Bilimsel tihatlar

Kazai tihatlar 1. Yargtay tihatlar 2. Dantay tihatlar 3. Uyumazlk Mahkemesi tihatlar 4. Anayasa Mahkemesi tihatlar 5. Yksek Hakem Kurulu tihatlar tihatlar

Kanunlar 1. Tzkler 2. Bakanlar Kurulu Kararlar 3. Ynetmelikler 4. Genelge, Resmi Tebli ve genel emirler

I. HUKUKUNUN GENEL KAYNAKLARI 1. Dier Hukuk Dallaryla Ortak Kaynaklar

"rf ve det", "Kanunlar", "Kaza ve Bilimsel tihatlar"dan oluan klsik hukukun bilinen kayna i hukuku iin de aynen geerlidir. a) rf ve det

Bugn memleketimizde bata byk lde tarm olmak zere, Kanunumuzun uygulama alan dnda kalan birok sektrde i ilikilerinin dzenlenmesinde ve i ilikilerinden doan sorunlarn zmlenmesinde tamamyla rf ve det hukuku geerlidir. Hatta i ilikilerinin kanunla dzenlendii sektrlerde de rf ve det hukukuna geni apta yer verildii grlr. b) Kanunlar

Trkiye'de alma hayatyla ilgili ana kanun, 4857 sayl Kanunudur. Her kanun gibi Kanununun da Anayasaya aykr olamayaca hususunun gzden uzak tutulmamas gerekir. Bu ana Kanun etrafnda karlm, Deniz Kanunu, Basn Mesleinde alan ve altranlar Arasndaki Mnasebetlerin Tanzimi Hakknda Kanun, Sendikalar Kanunu, Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu gibi daha baz temel kanunlar da mevcuttur.

TRK HUKUKUNUN KANUN EREVES

KANUNLARI

SGORTA KANUNLARI

TEKLATLA LGL KANUNLAR

UYUMAZLIKLARI VE ZM YOLLARI LE LGL KANUNLAR

1. 4857 Sayl Kanunu 2. 854 Sayl Deniz Kanunu 3. 5953 Sayl Basn Kanunu

1.506 Sayl Sosyal Sigortalar Kanunu 2. 2925 Sayl Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu

1. 5521 Sayl Mahkemeleri Kanunu 2. 2822 Sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu ZEL TEKLAT KANUNLARI 1. 2821 Sayl Sendikalar Kanunu

RESM TEKLAT KANUNLARI 1.3146 Sayl SGB Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 2. 4958 Sayl Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu 3. 4904 Sayl Trkiye Kurumu Kanunu 4. 4747 Sayl Sosyal Gvenlik Kurumu Tekilat Kanunu

Yetkili makamlar tarafndan belirli ekillere uyularak dzenlenen ve yaymlanp yrrle giren kanunlar, toplum iin uyulmas zorunlu olan genel, mcerret (soyut) ve devaml nitelikteki hukuk kurallardr. Bu bakmndan kanunlarn deitirilmesi de kabul edilmesinde olduu gibi, uzun, ekli formalitelere baldr. Bu nedenle genellikle kanunlarla sorunlarn zm ekline ana hatlaryla deinilir. Ayrntlar ise, yrtme organlar tarafndan karlacak olan Tzkler, Bakanlar Kurulu Kararlar, Ynetmelikler, Genelge ve Resm Tebli ile Genel Emirlere braklr. c) Kaza ve Bilimsel tihatlar Kaza tihatlar

hukuku alannda kaza itihatlar, itihat mercilerine gre Yargtay, Dantay, Uyumazlk Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi ve Yksek Hakem Kurulu itihatlar olmak zere be grup altnda toplamak mmkndr. Bilimsel tihatlar

Hkim hakknda ak bir hkm bulunmayan sorunlara ilikin verecei kararlarda, i hukuku alannda otorite saylan bilim adamlarnn bu sorunlar zerine yaptklar bilimsel aratrma, inceleme ve makalelerinden, ksaca "bilimsel itihatlar"ndan faydalanr.

2.

Resm Uluslararas Kaynaklar

hukuku alanyla ilgili resm uluslararas kaynaklar; ki tarafl anlamalar, ak anlamalar ve Uluslararas alma Szlemeleri olmak zere grup iersinde toplamak mmkndr. II. HUKUKUNUN KENDNE ZG ZEL KAYNAKLARI Dardan baka bir merciin etkisi olmakszn alma hayatnn taraflarnca hazrlanan bu genel, uyulmas zorunlu ve meyyideli; 1. yeri Ynetmelikleri ile 2. Toplu Szlemeleri i hukukunun kendine zg zel kaynaklarn meydana getirirler. 1. yeri Ynetmelikleri letmelerin amalarna uygun normal ve verimli bir ekilde alabilmeleri, her eyden nce iletme iersinde iyi bir disiplinin kurulmasna bal kalr. letme iersinde karkl nleyecek iyi bir disiplinin kurulabilmesi iin iveren, iyerinde uygulanacak alma artlarn, disiplin, salk koruma, i gvenlii hkmlerini, sosyal yardmlar, ceza meyyidelerini ve benzeri konular ieren genel, dzenleyici hkmler kapsayan bir iyeri i ynetmelii hazrlayarak iyerine asar. Bu suretle iyerinde i artlarnn yeknesak bir biimde uygulanmas salanm olur. 2. Toplu Szlemeleri 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanununa gre toplu i szlemesinin ii ile iveren arasndaki bireysel i szlemelerinin yaplmas, muhtevas ve sona ermesi ile ilgili hususlar dzenleyen ve szlemenin taraflar olan iveren kurulular veya iveren ile ii kurulular arasndaki karlkl hak ve borlara deinen ve btn bu hususlarn uygulanmas ve denetimi ile ilgili hkmleri de ihtiva edebilen yazl ekle bal bir szlemedir. KANUNUNUN UYGULAMA ALANI (KAPSAMI) lke olarak Kanunu, bu Kanun anlamndaki btn iyerlerine, bu iyerlerinin iverenleri ve iveren vekillerine ve iilerine faaliyet konularna (sanayi, ticaret, tarm, madencilik, elence, hayr, salk, eitim gibi) baklmakszn uygulanacaktr. Bir iin Kanununun uygulanmas bakmndan sanayi, ticaret, tarm ve orman ilerinden saylp saylmayacan, Kanununun uygulamas bakmndan ulalmak istenen amaca uygun bir ayrmla alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, karaca bir ynetmelikle belirler. Kanunu hkmlerinin uygulanmayaca iler ve i ilikileri ve bunlarn istisnalar madde iersinde yle sralanmaktadr: I. KANUNUNUN UYGULAMA ALANININ STSNALARI 1. Deniz ve Hava Tama leri 2. 50den Az i altrlan (50 Dahil) Tarm ve Orman lerinin Yapld yerleri veya letmeleri 3. Aile Ekonomisi Snrlar inde Kalan Tarmla lgili Her eit Yap leri 4. Bir Ailenin yeleri veya 3 nc Dereceye Kadar (3 nc Derece Dahil) Hsmlar Arasnda Dardan Baka Biri Katlmayarak Evlerde ve El Sanatlarnn Yapld ler 5. Ev Hizmetleri 6. Sal ve Gvenlii Hkmleri Sakl Kalmak zere raklar 7. Sporcular 8. Rehabilite Edilenler 9. 507 Sayl Esnaf ve Kk Sanatkrlar Kanununun 2 nci Maddesinin Tarifine Uygun Kiinin alt yerleri

1.

Deniz ve Hava Tama leri

"Deniz Tama i", mnhasran denizde (gllerde ve nehirlerde deil) iskele ve limanlar arasnda yolcu, eya veya hayvan tayarak seyrsefer eden nakil aralarnda yaplan iler"dir. Deniz tama ilerinde, istisnann istisnas olarak Kanunu kapsamna giren baz iler unlardr: Kylarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yaplan ykleme ve boaltma ileri Deniz Kanunu kapsamna girmeyen ve tarm ilerinden saylmayan, denizlerde alan su rnleri reticileri ile ilgili iler - Yaplan i, denizlerde allan su rnleri reticileri ile ilgili ilerden olacak, - Yaplan i, Deniz Kanunu kapsamna girmeyecek, - Yaplan iin tarm ilerinden saylmayan bir i olmas gerekecek.

Eer bu artn biri dahi gereklemezse, rnein i denizlerde deil gllerde veya nehirlerde yaplyorsa veya yaplan i tarm ilerinden saylan bir i ise, bu takdirde byle bir iin 4857 sayl Kanunu kapsamna girme imkn bulunmayacaktr. "Hava Tama i" ise, pilot, makinist, radarc, telsizci gibi uan personelce yaplan iler"dir. Hava tama ilerinde, istisnann istisnas olarak Kanunu kapsamna giren i Havacln btn yer tesislerinde yrtlen ilerdir. 2. 50den Az i altrlan (50 Dahil) Tarm ve Orman lerinin Yapld yerleri veya letmeleri Tarm ve orman ilerinde, istisnann istisnas olarak Kanunu kapsamna giren baz iler unlardr: Tarm sanatlar ile tarm aletleri, makine ve paralarnn yapld atlye ve fabrikalarda grlen iler

Tarm sanatlar ile ziraatten elde edilen maddelerin iletilmesiyle ilgili bulunan st, deri, ttn, ay, sebzecilik, meyvecilik, araplk gibi iler kastedilmektedir Tarm iletmelerinde yaplan yap ileri Halkn faydalanmasna ak veya iyerlerinin eklentisi durumunda olan park ve bahe ileri 1. Aile Ekonomisi Snrlar inde Kalan Tarmla lgili Her eit Yap leri

in aile bireyleri tarafndan yerine getirilebilecek byklkte bir i olmas gerekir. Eer i aile ekonomisine giren aile bireyleri tarafndan yaplamayacak derecede bykse, dardan ii, usta kullanlmasn gerektiriyorsa, o i, Kanunu kapsamna girer. 2. Bir Ailenin yeleri veya 3 nc Dereceye Kadar (3 nc Derece Dahil) Hsmlar Arasnda Dardan Baka Biri Katlmayarak Evlerde ve El Sanatlarnn Yapld ler

El sanat halclk, dokumaclk, oyuncaklk gibi el tezghlarnda yaplmakta olan ilerdir. 3. Ev Hizmetleri

Ev hizmetleri uak, hizmeti, a, ocuk bakcs gibi kiiler tarafndan grlen bir evin gndelik ileridir. 4. Sal ve Gvenlii Hkmleri Sakl Kalmak zere raklar

2089 sayl rak, Kalfa ve Ustalk Kanuna gre, Kanuna tabi bir sanat, o sanat iin dzenlenen teorik ve pratik renim programna gre o iyerinde renmek amac ile bir raklk szlemesi ile bir iyeri sahibinin hizmetine giren kimseye rak denir.

5.

Sporcular

Klp tzel kiiliine i szlemesi ile bal bulunan, cret karl spor yapan profesyonel sporcular (futbolcu, basketbolcu, voleybolcu ve grei gibi), Kanunun kapsamna girmez. 8. Rehabilite Edilenler

Rehabilitasyon "doutan veya sonradan hastalk veya kaza sonucu beden ve ruh kusuru olanlarn tedavi edilerek veya eitilerek onlar sosyal ve ekonomik hayata uygun bir duruma sokulmasdr. Yaplan bu tanma gre rehabilitasyonun amac; Sakatlanan kiiyi kaza veya hastalktan nceki duruma sokmak, bu mmkn olmazsa, Kiinin arta kalan beden ve ruh kaynaklarn eiterek yeni bir ie altrmak, eer bu da mmkn olmazsa, Bu kimseleri kendi iini yapar bamsz duruma getirmektir. 9. 507 Sayl Esnaf ve Kk Sanatkrlar Kanununun 2 nci Maddesinin Tarifine Uygun Kiinin alt yerleri Esnaf ve kk sanatkrlar, emekleri ile sermayelerini birletiren kimselerdir. Sz konusu bu kimselere ait iyerlerinde kii alyorsa ( dahil), o iyerleri Kanunu kapsamna alnamayacaklardr. II. KANUNUNUN YER BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI

Kanunu, 4nc maddedeki istisnalar dnda kalan btn iyerlerine, bu iyerlerinin iverenleri ile iveren vekillerine ve iilerine faaliyet konularna baklmakszn uygulanr. Bu balamda Kanunun yer bakmndan uygulama alan iyeridir. 4857 sayl Kanununa gre iyeri iveren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla madd olan ve olmayan unsurlar ile iinin birlikte rgtlendii birime denir. Bu tanma gre iyerinden; veren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla konulan madd olan ve olmayan unsurlarla inin birlikte rgtlendii birimin anlalmas gerekir.

yerinin tanmlanmasnda bu iki unsurun mutlaka birlikte aranmas gerekecektir. Bunlardan herhangi bir yoksa, rnein maddi olan ve olmayan unsurlar var, ii yoksa Kanunumuza gre bir iyerinden sz etmek mmkn olmayacaktr. Bu balamda mal olarak buzdolab reten ii varl ile oluan bir fabrika, bir iyeri olabilecei gibi hizmet reten yer olarak bir otel, bir turizm irketi de bir iyeri olabilecektir. Bu gibi iyerlerinin mal veya hizmet retebilmesi, kukusuz para gibi madd olan unsurlar yannda makine, bilgi birikimi vs. gibi madd olmayan unsurlarn da konulmasyla mmkn olur. Kanununa gre ayrca iverenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler (iyerine bal yerler) ile dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve meslek eitim ve avlu gibi eklentiler ve aralar da iyerinden saylr. Kanununa gre iyeri; yerine bal yerler, Eklentiler ve Aralar ile

oluturulan i organizasyonu kapsamnda bir btndr. Bu bakmdan ister iyeri, isterse iyeri saylan yerler tanmna girsin, herhangi bir farkllk gstermeksizin bu yerlerin hepsinin bir btn olarak Kanunun uygulama alanna ayn ekilde alnmas gerekir. Kanununda iyerine bal bulunan yerler, iverenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler olarak ifade edilmitir (.K. Mad.2, f.2).

Bu ifade biimine gre madde gerekesinde de ifade edildii zere, bir yerin baka bir iyerine bal yer olarak kabul edilebilmesi iin; nce o yerin, baka iyerinde iverenin rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunmas, yani nitelikte birbirini tamamlamas, Sonra o yerin, sz konusu baka iyeri ile ayn ynetim altnda rgtlenen yer olmas

gerekecektir. Bu durumda iyeri ile birlikte iyerine bal olan yerler tek bir iyeri saylacaktr. Aksi takdirde ise bunlarn birbirinden bamsz iyerleri saylmas gerekecektir. rnein, kuma retimi iin ayr bir alann kullanld bir dokuma fabrikas ile bu dokumalar boyayan bir yer dnelim. Fabrikada mal retiliyor, dier yerde ise boyanyor olsun. Fabrikada retilen mal ile boyama yaplan yer arasnda nitelik bakmndan bir balln bulunduu aktr. Eer bu iki nite ayn ynetim altnda rgtlenmise, bu takdirde fabrikann asl iyeri, boyama yaplan yerin de asl iyerine bal yer olarak kabul edilmesi gerekir. Oysa ki bu iki yer ayn ynetim altnda rgtlenmemi olsayd, bu durum boyahanenin asl iyerinden saylmasna engel olurdu. Bu durumda boyahane bamsz ve ayr bir iyeri olacakt. Yine rnein, ayn ynetim altnda rgtlenmi bir tula fabrikas ile bir sinema dnelim. Sinemann tula fabrikasnda retilen mal ile nitelik ynnden ball yoktur. Dolaysyla ayn ynetim altnda rgtlenmi olsalar da sinemann iyerine bal bir yer olarak kabulne imkn olmayacaktr. Bu durumda tula fabrikas ile sinemann birbirinden bamsz iyerleri saylmas gerekecektir. Baka bir deyile tula fabrikas ile sinema iki asl iyeri olarak ilem grrler. Kanununda dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden veya meslek eitim yerleri ve avlu gibi sair eklentiler, asl iyerinden olmadklar halde iyerinden saylan yerler arasnda bulunmakta ve iyerinden saylmaktadr. Ara, iin imali, hizmetin ifas iin sabit veya mteharrik (hareket eden) her trl makine, nakliye vastasdr. iyi iyerinden baka bir yere, baka bir iyerine gtrmek iin alma sresi iersinde iverenin kulland otobs, kamyon ara tabiri ierisindedir. Sabit vin, ara tabiri iersindedir. Karayollarndaki buldozerler, dozerler gibi her trl vesait ve hizmetin yaplmas iin kullanlan ve iyerine bal olarak almakta bulunan her trl makine vesair aletler ara tabiri iersine girmektedir...". Bir aracn belirli bir iyerinden saylabilmesi iin her eyden nce o aracn iyerine, iin nitelii ve yrtm bakmndan asl iyerine bal bulunmas gerekir. Aksi halde aracn asl iyerinden saylmasna imkn yoktur. rnein, bir iyerindeki aralar iverene bal olmayp, iyerindeki bir harfiyattan toprak eken iyeri mteahhidine balysa o aralar kukusuz iyeri dnda kalacaktr. yerlerinin bu ekilde asl iyeri, asl iyeri olmamakla beraber asl iyerinden saylmas gereken yerler diye ayrlmas, Kanunundan doan haklar ve sorumluluklarda bir deiiklik meydana getirmez. Kanununa gre, Kanun kapsamna girecek nitelikte; bir iyerini kuran, her ne suretle olursa olsun devralan, alma konusunu ksmen veya tamamen deitiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve iyerini kapatan iveren,

bu durumunu bir ay iinde Blge Mdrlne bildirmek zorundadr. Bu bildiride iyerinin unvan ve adresi, altrlan ii says, alma konusu, iin balama ve bitme gn, kendi ad ve soyad yahut unvan, adresi varsa iveren vekili veya vekillerinin ad, soyad ve adresleri mutlaka kaydolunmaldr. Yaplan bu bildiri iyerinin varlnn kabul iin elzem olmayp, bildirici bir arttr. Zira iyerleri, iverenler, iveren vekilleri ve iiler, bildirim gnne baklmakszn, Kanunu hkmlerine bal olurlar. Baka bir deyile bildiri ne zaman yaplm olursa olsun, hatta yaplmam olsa bile, iverenin iilere kar Kanunundan doan ykm, Kanununa bal olan iyerinin birinci maddede gsterilen nitelii edindii gnden balar. Ayrca iverenin iyerini bildirme ykmllne aykr davranmas durumunda uygulanacak yaptrmn ne olduu da Kanununun 98'inci maddesinde gsterilmitir.

III.

KANUNUNUN KLER BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI

Kanunu, 4nc maddedeki istisnalar dnda kalan btn iyerlerine, bu iyerlerinin iverenleri ile iveren vekillerine ve iilerine faaliyet konularna baklmakszn uygulanr. Bu balamda Kanunun kiiler bakmndan uygulama alanna, iverenler, iveren vekilleri ve iiler girmektedir. 1. veren

Kanununa gre, ii altran gerek veya tzel kiiye yahut tzel kiilii olmayan kurum ve kurululara iveren denir. Yaplan tanma gre; letme sahibinin iveren olmas normal bir durumdur. Ancak baz hallerde iletme sahibi olmadan da iveren olabilmek mmkndr. rnein; len iverenin son arzusunu gerekletirecek olan vasiyeti tenfiz memuru, ifls halinde ifls masas, tam ehliyetsizin kanun mmessili iletmenin sahibi olmadklar halde iveren durumundadrlar. Kanununda iverenin zel hukuk ya da kamu hukuku tzel kiisi olmas arasnda iveren niteliinin kazanlmas bakmndan farkllk sz konusu deildir. Buna gre Kanunu asndan iverenin, gerek kii olmasnn yannda iktisadi devlet kuruluu gibi bir kamu hukuku tzel kiisi; dernek, sendika, vakf, kooperatif, irket gibi zel hukuk tzel kii de olabilmesi mmkndr. Bir kimsenin iveren olup olmadn tespitte yarg mercii Mahkemeleridir. Genel merkezden ayr bir tzel kiilie sahip olan iveren irket iin alacak davann, o irketin ikametghnn bulunduu yerde almas gerekir.

Asl veren-Alt veren Kanununa gre, bir iverenden, iyerinde yrtt mal veya hizmet retimine ilikin yardmc ilerinde veya asl iin bir blmnde iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii iilerini sadece bu iyerinde ald ite altran dier iveren ile i ald iveren arasnda kurulan ilikiye asl iveren-alt iveren ilikisi denir. Bu ilikide asl iveren, alt iverenin iilerine kar o iyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan ykmllklerinden alt iveren ile birlikte sorumludur. Asl iveren ile alt iverenin birlikte sorumluluu, alt iverenin iisinin alt yer ve sreyle de snrldr. Kanunda ngrlen bu sorumluluun mterek ve mteselsil sorumluluk olarak kabul gerekir. Bunun sonucu olarak, asl iveren alt iverenle birlikte iilik haklarna ilikin borcun tamamndan ve ayn derecede sorumlu olur. Buna gre bir alt iveren iisi iyerinde alt sreye ilikin haklarn rnein cretini alt iverenden isteyebilecei gibi, dorudan asl iverenden de isteyebilir. Alt iverenin iilerini kapsayan bir toplu i szlemesi yoksa, alt iveren iisinin asl iverenin taraf olduu szleme hkmlerinden yararlanmas dnlemez. Alt iveren iilerinin asl iveren iileriyle ayn iyerinde almas ve ayn sendikaya ye olmas da bu anlamda farkllk yaratmayacaktr. Grld zere, maddede iki iverenden sz edilmektedir. Bunlardan biri; iyerinde yrtt mal veya hizmet retimine ilikin yardmc ileri veya asl iin bir blmnde iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren ileri baka bir iverene devreden asl iverendir. Dieri ise; asl iverenin devrettii ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii iilerini sadece bu iyerinde ald ite altran alt iverendir. Kanununda asl iveren-alt iveren ilikisinin ii haklarnn snrlandrlmas ve kullanlamaz hale getirilmesi amacyla ktye kullanlmasn nlemek iin baz snrlayc dzenlemelere ve bunlara aykrln yaptrmna da yer verildii grlmektedir. Asl iveren-alt iveren ilikisi konusunda Kanunda ngrlen yasal snrlamalar; asl iverenin iilerinin alt iveren tarafndan ie alnarak altrlmaya devam ettirilmesi suretiyle haklarnn kstlanamayacana, daha nce asl iveren tarafndan o iyerinde altrlan kimse ile alt iveren ilikisi kurulamayacana ve iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren iler dnda asl iin blnerek alt iverenlere verilemeyeceine ilikindir. Alt iverenin cret deme sorumluluu bakmndan Kanununun 36nc maddesinde grld zere, genel ve katma bteli dairelerle mahalli idareler veya kamu iktisadi teebbsleri yahut zel kanuna veya zel kanunla verilmi yetkiye dayanlarak kurulan banka ve kurululara da bir takm ykmllkler getirilmitir. Buna gre bu gibi kurulular, mteahhit araclyla yaptklar her trl bina, kpr, hat ve yol inas gibi yapm ve onarm ilerine ait hakedileri demeden nce alan iilere ait cretlerin mteahhitlerce veya taeronlarca denip denmediini kontrol edip denmeyenin cretini bavurusu zerine, mteahhitten veya taeronlardan istenecek bordroya gre hakedilerinden derler. Ancak sz konusu kurulular iilerin cret alacaklarnn

aylk tutarndan fazlas hakknda sorumlu tutulamazlar. Kamu tzel kiilerine ve baz kurululara verilen bu yetkileri dilerlerse zel sektr iverenleri de aynen kullanabilirler. Kamu tzel kiileri ve baz teekkller iin ngrlen hakedilerinden cret kesme ykmll, asl iveren iin de sz konusudur. Sz konusu ykmlln Kanunda belirtilen usule uyularak yerine getirilmesi, asl ivereni sorumluluk altna girmeden,Kanundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan cret ykmllklerinden kurtarr. Devreden veren-Devralan veren (Geici likisi) Trk alma hayatnda 1960l yllardan balayarak, zellikle holdinglerin gittike yaygn bir giriim olarak faaliyete gemeleriyle yaygnlk kazanan dn i ilikisi olarak adlandrlan bu iliki, geici i ilikisi ad altnda 4857 sayl Kanunu ile dzenlenmitir. Madde gerekesinde de ifade edildii zere, Avrupa Birlii alma mktesebatna da giren geici i ilikisi, ii-iveren ilikilerinde asl iveren-alt iveren ilikisi dnda l ilikilerin dier bir rneini oluturmaktadr. Kazan amac gdlmeyen dn i ilikisi her eyden nce irket topluluklarnda ve bunlardan biri olarak holdinglerde, irketlerin daha ok vasfl igc ihtiyacn karlamak iin yardmlamalarnda veya st kademe yneticilerinin yetitirilmesinde ya da ayn gruptan olmayan irketlerin birlikte bir ii stlenmelerinde yahut mali glklerle karlaan bir iverenin iisini ilerinin dzelmesine kadar baka bir iverene vermesinde ortaya kmaktadr. Kanununa gre, geici i ilikisi; iinin i szlemesiyle bal olduu iveren (devreden iveren, dn veren) tarafndan yazl rzas alnarak holding bnyesi iinde veya ayn irketler topluluuna bal baka bir iyerinde veya yapmakta olduu ie benzer ilerde altrlmas kouluyla baka bir iverene (devralan, dn alan) i grme edimini yerine getirmek zere geici olarak devredilmesi durumda ortaya kan l bir ilikidir. Kanunda ngrlen l iliki esaslarna gre, geici i ilikisinde, ii ile kendisinin i szlemesiyle bal olduu iveren (devreden iveren) arasndaki i szlemesi devam etmekte olup, ii bu szlemeye gre stlendii iin grlmesini, geici i ilikisi kurulan iverene (devralan iveren) kar yerine getirmekle ykml olur. Ancak geici olarak iiyi devralan iveren grev ve lokavt aamasna gelen bir toplu i uyumazlnn taraf ise, ii grev ve lokavta katlamayacak iiler arasnda saylmas durumu dnda grev ve lokavtn uygulanmas srasnda, i grme borcunu devralan iverene deil, kendisini devreden iverenin yannda yerine getirmek zorundadr. i ayrca, iyerine ve ie ilikin olup kusuru ile sebep olduu zarardan geici i ilikisi kurulan iverene kar sorumludur. inin yazl rzasyla iki iveren arasnda kurulan geici szlemede aksine bir hkm olmadka, iinin dier hak ve ykmllklerine ilikin Kanunundaki dzenlemeler, geici i ilikisi kurulan iverenle olan ilikisine de uygulanr. szlemesine taraf olan iverenin, Kanunda aka ifade edildii zere, geici i ilikisi kurulduktan sonra cret deme borcu devam etmektedir. Ayrca geici i ilikisi kurulan iveren, iinin kendisinde alt srede denmeyen cretinden, iiyi gzetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden devreden iveren ile birlikte sorumludur. Kanunda ngrlen l iliki esaslarna gre, geici i ilikisinde geici i ilikisi kurulan iveren iiye talimat verme hakkna sahip olup, iiye salk ve gvenlik risklerine kar gerekli eitimi vermekle ykmldr. Kanununda geici i ilikisinin alt ay gememek zere yazl olarak yaplaca ve gerektiinde en fazla iki defa yenilebilecei de hkm altna alnmtr. Sz konusu bu hkme gre, geici i ilikisi balangta en fazla 6 aylk sre iin kurulabilecek, gerektiinde ise her seferinde 6 ay gememek artyla, 6 ay ve 6 ay olmak zere en fazla 12 aylk sre iin yenilenebilecektir. Kanununda toplu ii karmaya gidilen iyerleri asndan geici i ilikisinin kurulmas yasann da getirildii grlmektedir. Sz konusu hkme gre, toplu ii karmaya gidilen iyerlerinde karma tarihinden itibaren alt ay iinde toplu ii karmann konusu olan ilerde geici i ilikisi gerekleemez. 2. veren Vekili

Kanununa gre, iveren adna hareket eden ve iin, iyerinin ve iletmenin ynetiminde grev alan kimselere iveren vekili denir. Grld zere, iveren vekilini iletmenin btnn sevk ve idareye yetkili olan kii olarak tanmlayan Sendikalar Kanununa gre, Kanununda iveren vekili daha geni kapsaml tanmlanmtr. rnek vermek gerekirse; bir otomobil fabrikasnda iin, iyerinin ve iletmenin ynetiminde grev alan fabrika mdr, personel, retim, finansman mdrleri ya da efleri ve ustabalar Kanununa gre iveren vekili saylabilecekleri halde Sendikalar Kanununa gre iveren vekili saylamayacaklardr. Sendikalar

Kanunu asndan, yalnzca otomobil fabrikasnn btnn sevk ve idare eden genel mdr iveren vekili saylacaktr. veren vekilinin iveren adna hareket etme yetkisi iin, iyerinin ve iletmenin ynetimiyle snrldr. Bu bakmdan iyeri dnda iveren vekilliinden sz edilemez. in, iyerinin ve iletmenin ynetimine katlan iveren vekilleri de, iverenle olan ilikilerinde ii gibi, Kanununda iilere tannan her trl hak ve vecibelerden faydalanabileceklerdir. rnein, Kanununda belirtilmi olan deneme sresi, bildirim sreleri, i sreleri, kdem tazminat gibi hkmler aynen onlar iin de geerli olacaktr. veren vekillii asndan zel sektr ve kamu sektr arasnda bir farkllk yoktur. Kamu sektrnde alanlar iin de iveren vekillii sz konusu olabilir. Ancak kamu sektrnde iveren vekillerinin iverenleri ile olan ilikileri, kukusuz kendi zel statlerine gre dzenlenir. 3. i

Kanununa gre, bir i szlemesine dayanarak alan gerek kiiye ii denir. Yaplan bu ii tanmna gre; i ile iveren arasnda kurulan i ilikisinin i szlemesine dayanmas gerekir.

ilikisi i szlemesine dayanmayan bir kimsenin Kanununa gre ii saylabilmesine imkn yoktur. Bu bakmdan i szlemesi, varl ile Kanununa gre ii tanmnn en nemli unsurlarndan biri olarak karmza kmaktadr. Bu bakmdan iverenle arasndaki i ilikisi i szlemesine dayanmayan stajyerler de ii saylmazlar. Ancak stajyer esasen iyerinin iisi ise yine ii niteliini tar. rnein, esasen iyerinin iisi olan bir kimsenin iyerinde alan bir olgunlama kursuna stajyer olarak katlmas, ii niteliini etkilemez. Stajyerler gibi, 3308 sayl Kanuna gre iletmelerde meslek eitimi gren rencilerle, raklar ve ses ve saz sanatkrlar da i szlemesine dayal olarak almadklar iin ii saylmazlar. i ile iveren arasnda kurulmu bulunan i szlemesinin taraflarn serbest irade beyanyla kurulmu bulunmas gerekir.

in grlmesi, serbest irade beyanyla kurulan bir i szlemesine dayanmyorsa, bu ekilde alan kimseler ii saylmazlar. Arzularna baklmakszn tutuklularn, hkmllerin, sava esirlerinin ve asker tesislerde erlerin altrlmalar bu duruma rnek gsterilebilir. Zira bu kiilerin altrlmas, kamu hukuku ykmlerinin yerine getirilmesine ilikin hkmlere dayanr. Atanma ilemine dayanarak alan; nitelikleri, atanmalar, grev ve yetkileri, haklar ve ykmleri, aylk ve denekleri ve dier zlk ileri kanunla dzenlenen memurlar ve dier kamu grevlilerinin de ii saylmas mmkn deildir. Zira idare hukukunun kapsam alanna giren bu kiiler, nceden kanunla tespit edilmi bulunan bir statye katlmak hususunda rzalarn beyan etmek suretiyle bir i grmeyi taahht etmilerdir. Bu bakmdan kendilerinin serbest irade beyanlaryla statlerinde deiiklik yapabilmeleri mmkn olmad gibi, i ilikileri de i szlemesine dayanmaz. Ayn ekilde 233 sayl Kanun Hkmnde Kararname uyarnca szlemeli personel olarak alanlar ii saylmazlar. Zira bu kimselerin iverenle arasndaki hukuki ilikiyi kuran szleme idar szlemedir. Bu nedenle taraflar arasndaki uyumazlk, i mahkemesinde deil, idar yargda zmlenir. i saylabilmek iin taraflar arasnda mutlaka geerli bir i szlemesinin bulunmas zorunlu deildir.

szlemesinin muteber olup olmamas ii niteliini tayinde herhangi bir rol oynamaz. rnein bir ite altrlmas yasak olan bir kadn veya ocuk ii, yahut genel olarak mmeyyiz olmayan bir kimse ile yaplan i szlemesi batl olmakla beraber, iverenle aralarnda bir i ilikisi domu olabilir. Bu durumda geerli bir i szlemesi bulunmamasna ramen, byle bir szlemeye dayanarak alan kimse ii saylr, iverenden cret talep edilebilir. Ancak geerli olmayan bir i szlemesine dayanarak alan kimse, szlemeye son verildii ana kadar ii niteliine sahip olacaktr. Eer i szlemesi, hukuka ve ahlka aykr szlemelerde olduu gibi, nceyi kapsayacak (makable amil olacak) ekilde tmyle geersiz ise, i grm olsa dahi o kimse ii saylamayacaktr. Zira hukuka ve ahlka aykr bir szleme ile kurulan i ilikisi, hukuken geerli bir i ilikisi deildir. i saylabilmek iin iin iverene ait organizasyon erevesinde, onun emir ve direktiflerine uygun bir biimde ve onun denetimi altnda grlmesi gerekir. Baka bir deyile iinin i szlemesine dayanarak baml olarak i grmeyi stlenen gerek kii olmas gerekir. verene baml almak kouluyla bir kiinin yapm olduu iin nitelii, ii niteliinin tayini asndan herhangi bir rol oynamaz.

Bu balamda iverene baml alan bir fikir iisi olan mdr, avukat ii saylabilecei gibi, bir beden iisi olan marangoz da ii saylabilir. i saylabilmek iin, yaplan iin bir cret karlnda yaplmas gerekir.

Bu balamda cretsiz alanlar, baml olarak bir i grseler bile, ii saylamazlar. rnein, bir rahibenin hastanede hastabakc olarak almas, cret almakszn bir kimsenin hayr cemiyetinde almas, bir cret karl olmad iin bu kiilerin ii saylabilmeleri mmkn deildir. i niteliinin tayini asndan yaplan iin karl olarak cretin iveren tarafndan denmesi art deildir.

Normal olarak iinin creti iveren tarafndan denirse de, garson ve benzerlerine yaplan demeler de olduu gibi baz durumlarda nc ahslar tarafndan denebilmesi de mmkndr. Bu kimseler bir i szlemesine dayanarak (lokantann sahibi olan iverenleri ile yaptklar szleme) iverene ait iyerinde (lokantada) iverene baml olarak altklar ve cret (bakalarndan da olsa) aldklar iin, ii saylrlar. Bu bakmdan ii cretinin kimin tarafndan dendii ii niteliinin tayininde rol oynayan bir faktr olarak karmza kmaz. cret, taraflarca ak ve seik bir biimde tespit edilebilecei gibi, zmn olarak da tespit edilebilir. Sonu olarak bir kimsenin ii olup olmadnn tespitinde, u sorulara cevap aranmas gerekir. alan ve altran arasndaki i ilikisi bir i szlemesine mi dayanyor? szlemesi taraflarn serbest irade beyanyla m kurulmu? alan iverene baml olarak m alyor? alan kurulan szlemede hizmeti stlenen kiinin bizzat kendisi mi?

Btn bu sorulara verilen cevap olumlu ise, sz konusu koullara gre alan kimse iidir. Sz konusu sorulardan herhangi birinin cevabnn olumsuz olmas, ilgili kiinin ii saylmamas iin yeterlidir.

SZLEMES
SZLEMESNN UNSURLARI Kanununa gre i szlemesi, bir tarafn (ii) baml olarak i grmeyi, dier tarafn (iveren) da cret demeyi stlenmesinden oluan szlemedir. Tanmdan da anlalaca zere, i szlemesinin belli bal unsuru bulunmaktadr. Bunlar: 1. Bamllk Unsuru 2. cret Unsuru 3. grme Unsurudur. Bir i szlemesine Kanunu hkmlerinin uygulanabilmesi iin, o i szlemesine dayanarak aralarnda i ilikisi kurulan ii ve iveren arasnda bamllk ilikisi bulunmaldr. Bamllk ilikisi hukuk ve teknik bamllk eklinde gzkr. SZLEMESNN TRLER Kanunu hkmlerine gre i szlemesi trleri 6ya ayrlr. Bunlar aadaki gibi sralanabilir:

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Sreksiz ve Srekli Szlemeleri Belirli ve Belirsiz Sreli Szlemeleri Ksmi Sreli ve Tam Sreli Szlemeleri ar zerine almaya Dayal Ksmi Sreli Szlemeleri Deneme Sreli ve Deneme Sresiz Szlemeleri Takm Szlemesi ile Oluturulan 1. Sreksiz ve Srekli Szlemeleri

Sreksiz i iin yaplan i szlemesine Sreksiz Szlemesi; srekli i iin yaplan i szlemesine de Srekli Szlemesi denilmektedir. Nitelii itibariyle en ok 30 ign sren ilere sreksiz i; nitelii itibariyle 30 ignnden daha fazla sren ilere srekli i denir. Buna gre nitelii itibariyle en ok otuz ign sren iler iin yaplan i szlemelerine sreksiz bir i iin yaplan i szlemesi veya ksaca sreksiz i szlemesi; nitelii itibariyle otuz ignnden daha fazla sren iler iin yaplan i szlemelerine de srekli bir i iin yaplan i szlemesi veya ksaca srekli i szlemesi denir. 2. Belirli ve Belirsiz Sreli Szlemeleri Belirli ve belirsiz sreli i szlemesi ayrmnda esas alnan kstas, dzenlenen szlemede bir srenin tayin edilmi olup olmaddr. szlemesi yaplrken devam sresi, baka bir deyile ne zaman sona erecei kararlatrlmamsa Belirsiz Sreli Szlemesi; kararlatrlmsa Belirli Sreli Szlemesi sz konusudur. Ayrca taraflar i szlemesini yaparken devam sresini, baka bir deyimle ne zaman sona ereceini, ak bir ekilde beyan etmemi olsalar bile, bu sre szlemenin niteliinden, iin zelliinden anlalyorsa byle bir i szlemesi de belirli sreli i szlemesidir. rnein; sreksiz i szlemeleri belirli sreli i szlemeleridir. Belirli sreli ilerde veya belli bir iin tamamlanmas veya belirli bir olgunun ortaya kmas gibi objektif koullara bal olarak iveren ile ii arasnda yazl ekilde yaplan i szlemesi belirli sreli i szlemesidir. Belirli sreli i szlemesi esasl bir neden olmadka birden fazla st ste (zincirleme) yaplamaz. Aksi halde i szlemesi balangtan itibaren belirsiz sreli kabul edilir. Esasl nedene dayal zincirleme i szlemeleri, belirli sreli olma zelliini korurlar. szlemesinin sona erecei zaman taraflar ak bir ekilde belirtmedikleri gibi bu husus szlemenin niteliinden, iin zelliinden de anlalmyorsa byle bir szleme, bir sreye bal olarak yaplmad iin belirsiz sreli bir i szlemesi saylr. szlemelerinin bu ekilde belirli ve belirsiz sreli olmak zere ayrmndaki ama, her iki szleme tr iin ayr fesih hkmleri koymak ve buna gre feshin sonularn tayin etmektir. 3. Ksmi Sreli ve Tam Sreli Szlemeleri inin normal haftalk alma sresinin, tam sreli i szlemesi ile alan emsal iiye gre nemli lde daha az belirlenmesi durumunda szleme ksmi sreli i szlemesidir. Burada sz edilen emsal ii iyerinde ayn veya benzeri ite tam sreli altrlan iidir. yerinde byle bir ii bulunmad takdirde o ikolunda artlara uygun iyerinde ayn veya benzer ii stlenen tam sreli i szlemesi ile altrlan ii esas alnr. Tam srenin (kanuni alma sresinin) te ikisinden daha az olan otuz saatin altndaki haftalk alma sresine gre istihdam edilen ii ksmi sreli szlemeye gre istihdam edilen kimse olarak kabul edilecektir.

4. ar zerine almaya Dayal Ksmi Sreli Szlemeleri Yazl szleme ile iinin yapmay stlendii ile ilgili olarak kendisine ihtiya duyulmas halinde i grme ediminin yerine getirileceinin kararlatrld i ilikisi, ar zerine almaya dayal ksmi sreli bir i szlemesidir. ar zerine almay dier ksmi almalardan ayrc zellik, almann ar zerine yaplmasdr. ar yaplmadan iinin gelip iyerinde almas mmkn deildir. ar zerine almaya dayal ksmi sreli bir i szlemesinin yazl yaplmas arttr. Ayrca belli bir zaman dilimi iinde ne kadar sreyle alacann yaplan szlemede belirlenmesi gerekir. Belirlenen srede ii altrlsn veya altrlmasn crete hak kazanr. Eer alma sresini taraflar szlemede belirlemeyecek olursa, haftalk alma sresi 20 saat kararlatrlm saylr. i altrlan sreden uzun altrlacak olursa, kukusuz bu srelere ilikin cretini de alacaktr. iden i grme borcunu yerine getirmesini ar yoluyla talep hakkna sahip olan iveren, bu ary aksi kararlatrlmadka, iinin alaca zamandan en az drt gn nce yapmak zorundadr. Szlemede gnlk alma sresi kararlatrlmam ise, iveren her arda iiyi gnde en az drt saat st ste altrmak zorundadr. Kanunda ngrlen bu sreler azami srelerdir. 5. Deneme Sreli ve Deneme Sresiz Szlemeleri Kanunda ngrlen btn szleme trleri iin geerli olmak zere, taraflar i szlemelerine deneme sresi koyup koymamakta tamamen serbesttirler. Kanununa gre deneme sresi en ok iki ay olabilir. Ancak toplu i szlemeleri ile bu sre drt aya kadar uzatlabilir. Deneme sresi iinde taraflar diledikleri anda bir neden gstermeksizin, bildirim sresine gerek olmakszn i szlemesini tazminatsz feshedebilir. Ancak iinin alt gnlere ait creti ve dier haklar sakldr. Deneme sresi getikten sonra ise, i szlemesi taraflar asndan balayc olur ve taraflar i szlemesini belirli ve belirsiz sreli i szlemelerinin feshine ilikin genel hkmlere gre sona erdirebilirler. 6. Takm Szlemesi ile Oluturulan Szlemeleri Takm szlemesi; birden ok iinin meydana getirdii bir takm temsilen bu iilerden birinin, takm klavuzu sfatyla iverenle yapt szlemedir. Takm szlemesinde isimleri yazl olan iilerden her birinin ie balamasyla, o ii ile iveren arasnda takm szlemesinde belirlenen artlarla bir i szlemesi yaplm saylr. Bylece takma dahil her bir ii iin ayr ayr i szlemeleri ortaya kar. SZLEMESNN YAPILMASI 1. Szlemesi Yapma Ehliyeti Medeni Kanun hkmlerine gre gerek kiilerin (ii veya iveren olsun) szleme yapabilme ehliyetine sahip olabilmeleri ancak adaki artlara bal kalr. a) Ayrt etme gcne sahip (Temyiz kudretine sahip), b) 18 yan doldurmu (ergin kii) ve c). Kstl bulunmamalar Eer bu artlardan herhangi biri gerek kii olarak ii veya iverende bulunmuyorsa, ilke itibariyle bu kiiler arasnda geerli bir i szlemesi yaplmas mmkn deildir.

Tzel kii iveren i szlemesi yapma ehliyetini, tzel kiiliin kanuna ve kurulu belgelerine gre gerekli organlara sahip olmas ile kazanr. 2. Szlemesi Yapma Serbestisi ve Snrlar Kanununda i szlemesi yapma hakkn snrlayan baz hkmler bulunmaktadr. Yine bunun gibi i Kanununda iverenin i szlemesi yapma konusunda serbeste kullanmas gereken irade beyann snrlayan, ivereni i szlemesi yapma zorunluluuna iten baz hkmlere de yer verildii grlmektedir. Ksaca bunlara; 1. Szlemesi Yapma Yasaklar 2. Szlemesi Yapma Zorunluluu denir. 1. Szlemesi Yapma Yasaklar Anayasamza gre, Kimse yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz. Kkler ve kadnlar ile beden ve ruh yetersizlii olanlar alma koullar bakmndan zel olarak korunurlar(Mad.50). Bu dorultuda Kanununda aadaki kiilerle i szlemesi yaplmas yasaklanmtr. a) b) c) d) Kk iiler, Kadn iiler, Salk durumu uygun olmayan iiler ve Yabanc iiler

2. Szlemesi Yapma Zorunluluu szlemesi yapma serbestini snrlayan, i szlemesi yapma zorunluluu halleri 5 kategoride incelenebilir. Bunlar aada sralanmtr. a) b) c) d) e) Askerlik ve Kanundan Doan alma Toplu i karma zrl, Eski Hkml ve Terr Maduru altrma Zorunluluu Maluliyeti Sona Eren ileri altrma zorunluluu Sendika ve Konfederasyon Yneticilii Nedeniyle ten Ayrlan ileri Yeniden e Alma Zorunluluudur.

a) Askerlik ve Kanundan Doan alma Herhangi bir askeri ve kanuni dev dolaysyla iinden ayrlan iiler bu devin sona ermesinden balayarak iki ay iinde ie girmek istedikleri takdirde iveren bunlar eski ileri veya benzeri ilerde bo yer varsa derhal, yoksa boalacak ilk ie baka isteklilere tercih ederek o andaki artlarla ie almak zorundadr. b) Toplu i karma Ekonomik, teknolojik, yapsal ve benzeri iletme, iyeri veya iin gerekleri sonucu; yerinde alan ii saysna gre aada belirtilen sayda iinin iine iveren tarafndan bir aylk sre iinde ayn tarihte veya farkl tarihlerde son verilmesi toplu ii karma saylr. 20 ile 100 arasnda ise, en az 10 ii 101 ile 300 ii arasnda ise, en az %10 orannda ii 301 ve daha fazla ise, en az 30 ii

veren toplu ii karmak istediinde, bunu en az otuz gn nceden bir yaz ile iyeri sendika temsilcilerine, ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna bildirir. Belirtilen usule uyularak toplu ii 1

karan iveren toplu ii karmann kesinlemesinden itibaren alt ay iinde ayn nitelikteki i iin yeniden ii almak istedii takdirde nitelikleri uygun olanlar tercihen ie arr c) zrl ve Eski Hkml altrma Zorunluluu zrl; bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerindeki engelleri nedeniyle alma gcnn en az yzde krkndan yoksun olduu salk kurulu raporuyla belgelenenlere denir. Eski hkml; alt aydan daha uzun sreli hrriyete balayc bir sutan veya ceza sresine baklmakszn Devlet memuru olmaya engel bir sutan hkm giymi ve cezalarn infaz kurumlarnda tamamlam veya cezas tecil edilmi yahut artl salverme yoluyla tahliye edilmi olanlar ile zel kanunlarnda belirtilen artlardan dolay istihdam edilmeleri olana bulunmayanlar veya mr boyu kamu hizmetinden yasakl bulunanlara denir. verenler elli veya fazla ii altrdklar iyerlerinde zel sektrde %3 orannda zrl, kamu sektrnde %4 orannda zrl, %2 orannda eski hkml altrmak zorundadrlar. Ayn il snrlar iinde birden fazla iyeri bulunan iverenin bu kapsamda altrmakla ykml olduu ii says, toplam ii saysna gre hesaplanr. verenler bu kapsamda altracaklar iileri iyerinin bal bulunduu yerdeki i kurumu aracl ile salar. Bu kapsamda altrlacak ii saysnn tespitinde belirsiz sreli i szlemesine ve belirli sreli i szlemesine gre altrlan iiler esas alnr. Bu bakmdan raklar, stajyerler, geici i ilikisi iersinde iyerinde altrlanlarla iyeri iisi olmayanlar, alt iveren iileri, yer ve su altnda alanlar gibi altrlan zrl, eski hkml ve terr maduru iiler de (Yn. Mad.4 f.son) toplam ii saysnn hesabnda dikkate alnmaz. Oranlarn hesaplanmasnda yarma kadar kesirler dikkate alnmaz. Yarm ve daha fazla olanlar tama dntrlr. yerinin iisi iken sakatlanan, eski hkml ya da terr maduru olanlara ncelik tannr. Yeralt ve su alt ilerinde zrl ii altrlamaz. yerindeki ii saysnn tespitinde yer alt ve su alt ilerinde alanlar hesaba katlmaz. d) Maluliyeti Sona Eren ileri altrma zorunluluu Bir iyerinden malulen ayrlmak zorunda kalp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan iiler eski iyerlerinde tekrar ie alnmalarn istedikleri takdirde, iveren bunlar eski ileri veya benzeri ilerde bo yer varsa derhal, yoksa boalacak ilk ie baka isteklilere tercih ederek, o andaki artlarla ie almak zorundadr. e) Sendika ve Konfederasyon Yneticilii Nedeniyle ten Ayrlan ileri Yeniden e Alma Zorunluluudur. i sendika ve konfederasyonlarnn ynetim kurullarnda veya bakanlnda grev ald iin kendi isteiyle alt iyerlerinden ayrlan iiler, bu grevlerinin seime girmemek, yeniden seilmemek veya kendi istekleriyle ekilmek suretiyle son bulmas halinde, ayrldklar iyerinde ie yeniden alnmalarn istedikleri takdirde iveren, talep tarihinden itibaren en ge bir ay iinde bu iileri o andaki artlarla eski ilerine veya eski ilerine uygun bir dier ie, dier isteklilere nazaran ncelik vererek almak zorundadr. 3. Szlemesinin ekli Kanununda genel kural olarak i szlemesinde ekil serbestisi esas benimsenmi ve buna gre i szlemelerinin, kanunda aksi belirtilmedike zel bir ekle tabi olmad belirtilmitir. Ancak Kanununda aksi belirtilen szlemelerin yazl yaplmas zorunludur. Yazl yaplmas zorunlu olan bu szlemeler u ekilde sralanabilir:

a) Belirli Sreli szlemeleri c) ar zerine almaya Dayal Ksmi Sreli Szlemesi d) Takm Szlemesidir

SZLEMES TARAFLARININ BORLARI szlemesi taraflarnn baka bir deyile iinin ve iverenin i szlemesinden doan borlarn; iinin borlar ve iverenin borlar eklinde iki grup altnda toplayabiliriz. I. NN BORLARI Hukuksal dayanan i szlemesinin oluturduu iinin iverene kar borlar 3 grupta toplanabilir. Bunlar aadaki gibi sralanabilir: 1. 2. 3. Grme Borcu Sadakat Borcu alma artlarna Uyma Borcudur.

grme borcu, iinin i szlemesinden doan asli borcudur. Bu bor erevesinde iinin iini aada gsterilen ekillerde grmesi gerekir: i bizzat grmesi Baml i grme i zenle grmesi

grme borcu, iinin lm halinde, miraslarna da geemez. Dolaysyla i szlemesi son bulur. verenin lm halinde ise, kural olarak i szlemesi miraslara kar hkm ifade edeceinden, iin yaplmasn isteme hakk da miraslara geer. inin gstermesi gereken zenin objektif bir ls yoktur. inin iverenle arasndaki i szlemesine gre belirlenir ve iinin o i iin gerekli olup iverenin bilgisi dahilinde olan veya olmas gereken bilgi derecesi, mesleki bilgisi, yetenek ve nitelii dikkate alnr. inin doruluk ve balla uygun davranlarda bulunmas olarak ifade edilen sadakat borcunun; iinin baz davranlar yapmas eklinde olumlu ynnden, baz davranlardan kanmas eklinde olumsuz ynnden sz edilebilir. Sadakat borcunun olumlu yn, iinin iini iverenin ve iyerinin karlarna uygun ekilde yapmas anlamn tamaktadr. Sadakat borcunun olumsuz yn ise, iinin iverene ve iyerine zarar verici davranlardan kanmas anlamna gelmektedir. Bu balamda Kanununda da belirtildii zere ii iverenin gvenini ktye kullanmak, hrszlk yapmak, iverenin meslek srlarn ortaya atmak gibi doruluk ve balla uymayan davranlarda bulunamaz. Ayrca sadakat borcu uyarnca ii i szlemesi devam ettii srece iverenle mesleki ve ticari rekabette de bulunamaz. II. VERENN BORLARI Hukuksal dayanan i szlemesinin oluturduu iverenin iiye kar borlar 6 grupta toplanabilir. Bunlar aadaki gibi sralanabilir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. cret deme Borcu Sal ve Gvenliine likin nlemler Alma Borcu e Uygun i altrma Borcu Eit lem Yapma Borcu inin Bulularnn Bedelini deme Borcu Ara ve Gere Salama Borcudur.

Bu borlardan, cret deme borcu ile i sal ve gvenliine ilikin nlemler alma borcu ayr balklar altnda incelenecektir. Bu borlardan, ie uygun ii altrma borcu, iinin sahip olduu niteliklere uygun bir ite altrlmasn ifade eder. verenin eit ilem yapma borcunun kanuni dayanan, eit davranma ilkesi oluturmaktadr. Bu ilkeye gre iveren, aada belirtilen hususlarda ayrm yapamaz: ilikisinde dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsef inan, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayal ayrm yapamaz. Esasl sebepler olmadka tam sreli alan ii karsnda ksm sreli alan iiye, belirsiz sreli alan ii karsnda belirli sreli alan iiye farkl ilem yapamaz. Biyolojik veya iin niteliine ilikin sebepler zorunlu klmadka, bir iiye, i szlemesinin yaplmasnda, artlarnn oluturulmasnda, uygulanmasnda ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle dorudan veya dolayl farkl ilem yapamaz. Ayn veya eit deerde bir i iin cinsiyet nedeniyle daha dk cret kararlatramaz. inin cinsiyeti nedeniyle zel koruyucu hkmlerin uygulanmas durumunda daha dk bir cret uygulamas yapamaz. inin

bulularnn bedelini deme borcu, iinin iini yaparken bulu yapmas ve bunun nemli bir ekonomik deer tamas halinde iverenin iiye hakkaniyet erevesinde belirlenecek bir bedel deme zorunluluunu ifade eder. Bu bedel, buluun meydana gelmesinde iverenin katlm, iverenin ara ve gerelerinden elde edilen fayda dikkate alnarak tespit olunur. veren kural olarak almas iin iiye gerekli ara ve gereleri salamakla ykmldr. Bu ykmllk, iverenin ara ve gere salama borcu olarak ifade edilir. CRET DEME BORCU 1. cretin Tanm ve Unsurlar

verenin cret deme borcu, i szlemesinden doan en nemli borcudur. 4857 sayl Kanununda genel anlamda cret, bir kimseye bir i karlnda verilen veya nc kiiler tarafndan salanan ve para ile denen tutar olarak tanmlanmtr. Yaplan bu tanma gre, cret unsurdan olumaktadr. Bunlar u ekilde sralanabilir: cretin bir i karlnda verilmesi, cretin iveren veya nc kiiler tarafndan salanmas ve cretin para ile denmesidir.

Kanununda genel olarak, i karl cret ilkesi benimsendii gibi, cinsiyet fark dolaysyla kadnlarn erkeklerle eit verimlilikte alamayaca yolundaki n fikre engel olmak amacyla eit cret ilkesi de benimsenmitir. Buna gre, iveren, biyolojik veya iin niteliine ilikin sebepler zorunlu klmadka, bir iiye, i szlemesinin yaplmasnda, artlarnn oluturulmasnda, uygulanmasnda ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle dorudan veya dolayl farkl ilem yapamaz. Ayn veya eit deerde bir i iin cinsiyet nedeniyle daha dk cret kararlatramaz. cret, ilke itibariyle i szlemesine taraf olan ve bu szleme ile cret deme borcu altna giren iveren tarafndan denir. Ancak cretin nc kiiler tarafndan da denebilmesi mmkndr. cretin nc kiiler tarafndan dendii durumlarda nemli olan husus, yine yaplan demenin iinin yapt iin karl olmasdr. Bu bakmdan cretin, iveren veya nc kiiler tarafndan denmesi cretin niteliini deitiren bir unsur deildir. Zira iiye nc kiiler tarafndan salanan ve nakden denen (bahi gibi) paralar da genel anlamda cret saylr. cretin ilke olarak para ile denmesi gerekir. Bu bakmdan ilke olarak i karlnda iiye para yerine mal verilmesi mmkn deildir.

 Kanununda tanm yaplan bu cret, asl crettir. iye olaan almas karlnda yaplan nakit demeye asl cret denir. Asl cretin Kanununun ak hkm gerei, iiye para ile denmesi zorunludur. Asl cret, uygulamada plak cret, kk cret, temel cret ve dar anlamda cret olarak da adlandrlmaktadr. Kanununa gre, asl cret yannda iiye salanm olan para ve para ile llmesi mmkn szleme ve kanundan doan menfaatler de, cret eklerini meydana getirirler. cret eklerinin, asl cretin aksine, para ile denmesinde bir zorunluluk yoktur. Bu bakmdan sadece fazla alma, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil creti, prim, provizyon, ikramiye, ocuk zamm gibi nakd demeler deil, ayn zamanda yemek, giyim, ikametgah, stma ve aydnlatma gibi ayni demeler de iiye ek cret eklinde yaplabilir. Hemen belirtmek gerekir ki, kanunen cret olarak kabul edilen ek cret demeleri bizatihi cret deil, cretin ekleridir ve denmeleri eitli artlarn gereklemesine baldr. rnein, ocuk paras verilmesi ocuk sahibi olunmasna baldr. Hatta baz iletmeler her ocuk sahibi iisine deil, iletmede belirli bir sre alm iisine bu sreyi doldurduktan sonra ocuk paras demektedirler. Prim, ikramiye vs. iin de ayn eyleri sylemek mmkndr. Oysaki, asl cretin her zaman denmesi gerekir ve demeden kanlmas mmkn deildir. 2. cretin denmesi

Kanunen ngrlen ii cretinin ilke olarak, en ge ayda bir Trk paras ile iyerinde veya zel olarak alan bir banka hesabna denmesi gerekir. i cretinin iyerinde nakden denmesi veya bankadaki ii hesabna kayden denmesi, cretin denmesi asndan bir farkllk yaratmaz. cretin iyerinde mi, yoksa bankadaki ii hesabna kayden mi deneceini taraflar i szlemesi ya da toplu i szlemesi ile kararlatrabilirler. i cretinin ilke olarak, iin yaplmasndan sonra ve en ge ayda bir denmesi gerekir. Ancak i szlemeleri veya toplu i szlemeleri ile deme sresi bir haftaya kadar indirilebilir. cretin ignnde denmesi gerekir. Eer deme gn tatil gnne rastlarsa, deme tatili izleyen ilk ignnde yaplr. creti deme gnnden itibaren yirmi gn iinde mcbir bir neden dnda denmeyen ii, i grme borcunu yerine getirmekten kanabilir. Bu nedenle kiisel kararlarna dayanarak i grme borcunu yerine getirmemeleri saysal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gnnde denmeyen cretler iin mevduata uygulanan en yksek faiz oran uygulanr. Bu iilerin bu nedenle i szlemeleri almadklar iin feshedilemez ve yerine yeni ii alnamaz, bu iler bakalarna yaptrlamaz. cretin para ile denmesi asl creti iin geerlidir. Ek cretin ayn demeler hari rnein; ocuk zamlar gibi bir ksm, asl cretle birlikte, deme sresi sonunda veya banda verilebilse de, bu durum istisnadr. cret, kural olarak, Trk paras ile denir. cretin, yabanc para olarak da kararlatrlmas mmkndr. Ancak cretin yabanc para olarak kararlatrlmas durumunda, deme gnnde ki rayice gre Trk paras ile denmesi gerekir. Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geerli paray temsil ettii iddia olunan bir senetle veya dier herhangi bir ekilde cret demesi yaplamaz. Meyhane ve benzeri elence yerleri ve perakende mal satan dkkan ve maazalarda, buralarda alanlar hari, cret demesi yaplamaz. 3. cretin Korunmas

cretin korunmasna ynelik getirilen dzenlemeleri, aadaki gibi grupta incelemek mmkndr. a) Asgari cret b) cretin Bir Karl Olmakszn denmesinin ngrlmesi c) cret Alacana Gvence Getirilmesi

Asgari cret Asgari cret iilere normal bir alma gn karl olarak denen ve iinin gda, konut, giyim, salk, ulam ve kltr gibi zorunlu ihtiyalarn gnn fiyatlar zerinden asgari dzeyde karlamaya yetecek crettir". Bu tanma gre, i mevzuatmz asgari cret kavramnda, iilere asgari bir yaam dzeyini salama dncesini temel alm bulunmaktadr.

Asgari cret, i szlemesi ile alan ve 4857 sayl Kanunun kapsamnda olan veya olmayan her trl iinin ekonomik ve sosyal durumlarnn dzenlenmesi amacyla belirlenir. Dk cretle altrlmalarn nlemek iin, Kanunu kapsam dnda kalan ilerde alanlara da asgari cretten yararlanma imkn salanmtr. Asgari cretin saptanmas konusunda alma ve Bakanlnca Asgari cret Tespit Komisyonu aracl ile Uygulamada asgari cret, ylda bir veya iki kez, bazen belirlenebilmektedir. Asgari cretin ok ksa sreler iin miktarnda bu kadar hzl deiimin nedeni enflasyondur. Sosyal Gvenlik Bakanl yetkilidir. alma asgari cretler en ge iki senede bir saptanr. de olaanst durumlarda daha ksa srelerle belirlenmesinin baka bir deyile asgari cret

Asgari cretleri mahalli veya blgesel yahut lke dzeyinde olmak zere bir ikolu veya birden fazla ikolu yahut btn ikollarn kapsayacak ekilde saptayabilecek Asgari cret Tespit Komisyonunun toplanabilmesi iin, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn ars arttr. Asgari cret Tespit Komisyonu alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanan gndeme gre alr. Ancak Kanununda cretlerin asgari snrlarnn en ge iki ylda bir belirlenmesi ngrldne gre, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn ar yetkisinin kanunen en ok iki yl ile snrlandrlm olduunun kabul gerekir. Asgari cret Tespit Komisyonu alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn tespit edecei yelerden birinin bakanlnda, aadaki saylan kiilerden oluur. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdr veya yardmcs, i Sal ve Gvenlii Genel Mdr veya yardmcs, Devlet statistik Enstits Ekonomik statistikler Dairesi Bakan veya yardmcs, Hazine Mstearl temsilcisi, Devlet Planlama Tekilt Mstearlndan konu ile ilgili dairenin bakan veya yetki verecei bir grevli ile, Bnyesinde en ok iiyi bulunduran en st ii kuruluundan deiik ikollar iin seecekleri be, bnyesinde en ok ivereni bulunduran iveren kuruluundan deiik ikollar iin seecei be temsilciden

Komisyon asgari creti belirlerken kaytsz artsz hareket edemez. Asgari cret Tespit Komisyonu; asgari cret mahalli dzeyde tespit edilecekse mahallin, blge dzeyinde tespit edilecekse blgenin, lke dzeyinde tespit edilecekse lkenin genel olarak baz koullarn gz nnde tutmak zorundadr. Bu koullar aadaki gibi sralamak mmkndr: Sosyal durumu, Ekonomik durumu, cretlilerin geinme indeksleri, bu indeksler yoksa geinme indeksleri, Fiilen denmekte olan cretlerin genel seyri, kolu veya ikollarnn nitelii,

Asgari cret tespit edilirken, iinin bekar veya evli oluu, geindirdii kimselerin says vs. hususlar dikkate alnmamaktadr. Ancak asgari yaam dzeyinin sadece iiye salanm olmas, iinin ailesinin, bekar veya evli oluunun, geindirdii kimselerin saysnn gz ard edilmi olmas, sosyal adalet ilkesi ile badamamakta ve asgari creti bu anlamda tartlr hale getirmektedir. Asgari cret Ynetmeliine gre "asgari cretin, bir gnlk cret olarak saptanmas asldr. Aylk, haftalk, saat bana, para bana veya yaplan i tutarna gre cret denen durumlarda, gerekli ayarlamalar buna gre yaplr". Ayrca asgari cret, iilerin 16 yan doldurmu olup olmamalarna gre de ayr ayr saptanmaktadr. Asgari cret komisyonunun asgari cretin belirlenmesine ilikin kararlar kesindir. Bu bakmdan komisyonca alnan kararlarn geerli olabilmesi iin, ayrca baka bir makam tarafndan onaylanmasna gerek yoktur. Kararlar Resm Gazete ile yaymlanarak yrrle girer.

 Kanunu ve Asgari cret Ynetmeliinde asgari cretin net veya brt cret eklinde tespit edilmesine ilikin herhangi bir hkm bulunmamaktadr. Asgari cretin net cret eklinde tespit edilmesine kanunen engel bir husus bulunmamasna ramen, bugne kadar uygulamada asgari cretin brt olarak saptand grlmektedir. cretin Bir Karl Olmakszn denmesinin ngrlmesi cret, iinin igrmesinin karl olarak iverence yerine getirilmesi gereken bir bortur. Dolaysyla cret i karl olarak denir. Ancak Kanununda cretin i karl olmakszn da denebilecei durumlar ngrlmtr. Bunlar aadaki gibi sralamak mmkndr: 1. 2. 3. 1. Grlmedii Halde cret denmesi Zorlayc Bir Sebeple alamama veya altrlamama denmesinin ngrlmesi Tatil Srelerinde cret denmesinin ngrlmesi Grlmedii Halde cret denmesi

Durumunda

cret

iye i grmedii halde, cret denmesinin ngrld haller unlardr: inin iinde ve her an i grmeye hazr bir halde bulunmakla beraber altrlmakszn ve kacak ii bekleyerek bo geirdii sreler Her trl ite uygulanmakta olan alma srelerinin yasal olarak daha aa snrlara indirilmesi gibi hallerde sz konusu olur. Zorlayc Bir Sebeple alamama veya altrlamama Durumunda cret denmesinin ngrlmesi

2.

Kanununda belirtildii ekilde ortaya kan zorlayc sebeplerle ii iyerinde alamad veya altrlamad durumlarda, zorlayc sebep ne kadar devam ederse etsin , iiye en ok bir haftaya kadar her gn iin, bir i grmedii halde, yarm cret verilir. 3. Tatil Srelerinde cret denmesinin ngrlmesi

iye bir i karl olmakszn tatil srelerinde cret denmesi ngrlmtr. karl olmakszn cret denmesinin ngrld tatil ve izinleri aadaki gibi sralamak mmkndr: a) Hafta Tatili b) Ulusal Bayram ve Genel Tatil c) Yllk zin a) Hafta Tatili Hafta tatili Pazar gndr. Pazar gn tatil yapan iyerlerinde, grevi gerei almas gereken kapc, beki gibi kimselere, altklar Pazar gn tatili yerine, hafta iinde birer gn izin verilir. Kanununa gre bir i karl olmakszn, bir gndelik tutarnda hafta tatili cretine hak kazanabilmek iin, her eyden nce iinin alt iyerinin Kanunu kapsamna giren bir iyeri olmas gerekir. Ancak bu koul, hafta tatili cretine hak kazanabilmek iin yalnz bana yeterli deildir. Bu bakmdan Kanunu kapsamna giren bir iyerinde alan iiye her zaman hafta tatili creti denemez. Hafta tatili cretinin denebilmesi iin ayrca, iinin Kanunu kapsamna giren iyerinde, hafta tatili gnnden nce Kanunda belirlenen i gnlerinde alm olmas koulu aranr. Buna gre, hafta tatilinden nceki alt ignnde, gnlk alma srelerine uygun olarak almayan, rnein; mazeretsiz olarak bir gn veya birka saat ie gelmeyen ii hafta tatili cretine hak kazanamayacaktr. Bununla beraber Kanununda, allmad halde baz gnlerin, alt gn alm olma koulunun gereklemesinde, tamamen veya ksmen alma sresinden saylmak suretiyle, alma srelerinin hesabnda dikkate alnabilecei hkm altna alm bulunmaktadr. Kanununa gre, allmad halde hafta tatili cretinin hesaplanmasnda allm gibi hesaba katlan bu gnleri, u ekilde sralayabiliriz:

allmad halde kanunen alma sresinden saylan zamanlar, Gnlk cret denen veya denmeyen kanundan veya szlemeden doan tatil gnleri, Evlenmelerde gne kadar verilmesi gereken izin sreleri, Ana veya babann, ein, karde veya ocuklarn lmnde gne kadar verilmesi gereken izin sreleri, Bir haftalk sre iinde kalmak zere iveren tarafndan verilen dier izinlerle hekim raporuyla verilen hastalk ve dinlenme izinleri, Zorlayc ve ekonomik bir sebep olmadan iyerindeki almann haftann bir veya birka gnnde iveren tarafndan tatil edilmesi halinde haftann allmayan gnleri

allmayan hafta tatili gn iin iveren tarafndan iiye bir i karl olmakszn o gnn creti tam olarak denir. inin tatil gn creti alt gnlere gre bir gne den cretidir. b) Ulusal Bayram ve Genel Tatil "Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkndaki Kanun"a gre ulusal bayram yalnz cumhuriyetin iln edildii 29 Ekim gndr. Bayram 28 Ekim gn saat 13'ten itibaren balar ve 29 Ekim gn devam eder. Ayn Kanunda genel tatil gnleri ise u ekilde sralanmtr: Zafer Bayram Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram Ramazan Bayram Kurban Bayram Ylba gn gn. Atatrk' Anma ve Genlik ve Spor Bayram : : : : : : 30 Austos gn. 23 Nisan gn. buuk gn Drt buuk gn. Ocak aynn birinci Maysn 19'uncu gn.

Kanununa gre, Kanun kapsamna giren iyerlerinde alan iilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil gn olarak kabul edilen gnlerde almazlarsa, bir i karl olmakszn o gnn cretleri tam olarak, tatil yapmayarak alrlarsa ayrca allan her gn iin bir gnlk creti denir. Buna gre, ulusal bayram ve genel tatil creti denebilmesi iin, Kanunu kapsamna giren bir iyerinde alan ii olunmas gerekli ve yeterlidir. Belirtilen btn bu ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde denecek cret ise, iinin bu gnlerde alm olup olmamasna gre deimektedir. Eer ii bugnlerde almamsa, bir i karl olmakszn iiye denecek tatil gn creti, iinin alt gnlere gre bir gne den cretidir. i ulusal bayram ve genel tatil gnnde tatil yapmayarak almsa, bir i karl olmakszn ulusal bayram ve genel tatil gn creti tam olarak dendii gibi, ayrca allan her gn iin bir gnlk creti denir. Dolaysyla iiye alt ulusal bayram ve genel tatil gnne ilikin creti, bir kat fazlasyla denir c) Yllk zin Yllk cretli izin hakk, Anayasa ile kabul edilen ve dzenlenmesi kanuna braklan bir temel haktr. Anayasaya uygun olarak Kanununda dzenleme konusu yaplan, ahsa bal haklardan saylan yllk cretli izin hakkndan vazgeilebilmesi mmkn deildir. Baka bir deyile, ii bu hakkn ne kendisinden ne de kullanlmasndan vazgeemez. Bu bakmdan cretli iznini kullanmakta olan ii izin sresi iinde cret karl bir ite alamaz; alt anlalrsa, bu izin sresi iinde kendisine denen cret iveren tarafndan geri alnabilir. Yllk cretli izne hak kazanabilmek iin Kanunu kapsamna giren iyerlerinde, ie girdii gnden balayarak en az bir yl alan ii olmak gerekir. Yllk cretli izne hak kazanabilmek iin deinilen bu iki artn birlikte gereklemesi gerekir. Aksi halde yllk cretli iznin verilmesi gibi bir zorunluluktan sz edilemez.

Bu bakmdan sreksiz ilerde olduu gibi, niteliklerinden tr bir yldan az sren mevsimlik veya kampanya ilerinde alanlara, 4587 sayl Kanununun yllk cretli izinlere ilikin hkmleri uygulanmaz. Yllk cretli izin hakkndan yararlanabilmek iin allmas gereken en az bir yllk sre, iinin iyerinde bilfiil ie balad gnden itibaren aada deinilen hususlar gz nnde tutularak hesaplanr: szlemesi deneme sreli yapld durumlarda deneme sresi, ilerin ayn iverenin bir veya eitli iyerlerinde altklar sreler, Bir iverenin Kanunu kapsamna giren bir iyerinde almakta olan iilerin ayn iverenin iyerlerinde Kanunu kapsamna girmeksizin geirmi bulunduklar sreler, Ayn bakanla bal iyerleri ile ayn bakanla bal tzel kiilerin iyerlerinde geen sreler, Kamu iktisad teebbsleri yahut zel kanuna veya zel kanunla verilmi yetkiye dayanlarak kurulan banka ve kurulular veya bunlara bal iyerlerinde geen sreler, inin bilfiil allmad halde allm gibi saylacak haller inin urad kaza veya tutulduu hastalktan tr iine gidemedii gnler (Ancak 25inci maddenin (I) numaral bendinin (b) alt bendinde ngrlen sreden fazlas saylmaz), Kadn iilerin 74nc madde gereince doumdan nce ve sonra altrlmadklar gnler, inin muvazzaf askerlik hizmeti dnda manevra veya herhangi bir kanundan dolay devlendirilmesi srasnda iine gidemedii gnler (Bu srenin ylda 90 gnden fazlas saylmaz), almakta olduu iyerinde zorlayc sebepler yznden iin aralksz bir haftadan ok tatil edilmesi sonucu olarak iinin almadan geirdii zamann onbe gn (iinin yeniden ie balamas artyla), 66'nc maddede sz geen zamanlar, Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil gnleri, 3153 sayl Kanuna dayanlarak karlan tze gre rntgen muayenehanelerinde alanlara Pazardan baka verilmesi gereken yarm gnlk izinler, ilerin arabuluculuk toplantlarna katlmalar, hakem kurullarnda bulunmalar, bu kurullarda ii temsilcilii grevlerini yapmalar, alma hayat ile ilgili mevzuata gre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantlara yahut iilik konular ile ilgili uluslararas kurulularn konferans, kongre veya kurullarna ii veya sendika temsilcisi olarak katlmas sebebiyle ilerine devam edemedikleri gnler, ilerin evlenmelerinde gne kadar, ana ve babalarnn, elerinin, karde veya ocuklarnn lmnde gne kadar verilecek izinler, veren tarafndan verilen dier izinler ile 65inci maddedeki ksa alma sreleri, Bu kanunun uygulanmas sonucu olarak iiye verilmi bulunan yllk cretli izin

Yukarda belirtilen iinin bilfiil almad halde alm gibi saylan haller, snrldr. Bu hallere benzer hallerin de allm gibi saylan hallerden kabul edilmesi mmkn deildir. veren deiiklii iilerin yllk cretli izin hakkn etkilemez. veren deiiklii olsa bile, iilerin yllk izin hakk, yukarda deinilen esaslar erevesinde, sanki iveren ayn kalm, deimemi gibi devam edecek ve iilerin yllk cretli izin cretleri yeni iveren tarafndan denecektir. Kanununa gre iinin hizmet sresine gre deien yllk normal cretli izin sresinin aada belirtilen gnlerden az olmas mmkn deildir. a) Bir yldan be yla kadar (be yl dahil) olanlara ondrt gnden, b) Be yldan fazla onbe yldan az olanlara yirmi gnden, c) Onbe yl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialt gnden ocuklarn, genlerin ve yallarn durumlar gz nne alnarak Kanununda, onsekiz ve daha kk yataki iilerle elli ve daha yukar yataki iilere verilecek yllk cretli izin sresinin yirmi gnden az olamayaca hkm altna alnarak bu gibi kimselere hizmet srelerine baklmakszn en az 20 gn olmak zere daha uzun sreli bir yllk izin hakk tanmtr. Kanunen belirtilen bu sreler, kukusuz asgari izin sreleridir. Bunlarn i szlemeleri ve toplu i szlemeleri ile arttrlmas mmkndr. Genel olarak iinin hizmet sresine gre, yllk cretli izin sresi, 14, 20 ve 26 gndr. Ancak yllk cretli izin gnlerinin hesabnda izin sresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri izin sresinden saylmaz. Buna gre, yllk izin sresinin ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleriyle akmas durumunda, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri kadar yllk izin sresi uzayacaktr. rnein, 20 gnlk bir yllk izin sresi iinde 3 gn Pazar tatili varsa, bu 20 gnlk sreye 3 gnlk Pazar tatili sresi daha eklenecektir. Sz konusu 20 gnlk izin sresi ile ayrca 2 gnlk bayram tatili akmsa, 2 gnlk bayram tatili sresi de 20 gnlk izin sresine eklenecek ve izin sresi 20+3+2=25 gn olacaktr. Bunun dnda, yllk cretli izinlerini iyerinin kurulu bulunduu yerden baka bir yerde geirecek olanlara istemde bulunmalar ve bu hususu belgelemeleri koulu ile gidi ve dnlerinde yolda geecek sreleri karlamak zere iveren drt gne kadar cretsiz izin vermek zorundadr. inin talebi zerine verilmesi zorunlu olan yol izni olarak adlandrlan bu izin cretsiz olup, yalnz iznini iyerinin kurulu bulunduu yerden baka bir yerde geirecek olan kimselere verilir. Hemen eklemek gerekir ki, iinin byle bir izin isteyebilmesi iin iznini geirecei yerin gerekten yol izni almasn gerektirecek uzaklkta bulunmas gerekir. Zira

Kanunumuz bu hususu iilerin belgelemeleri koulunu getirmitir. Bu artlar altnda iveren duruma uyacak ekilde gereken cretsiz yol iznini vermek zorundadr. Genel bir kural olarak, yllk iznin, hem iinin ve hem de iverenin yararna en uygun den bir zamanda kullanlmas yerinde olur. verenler izin kurullarnn veya izin kurullar bulunmayan iyerlerinde izin kurulu yerine geenlere danmak suretiyle iyerlerinde yrtlen ilerin nitelik ve zelliklerine gre yllk izinlerin her yl senenin belli bir dneminde veya dnemlerinde verileceini belirleyip, iyerinde ilan edebilirler. Bu bakmdan iverenler bir dereceye kadar yllk izinlerin kullanl zaman zerinde etkili olabilmektedirler. verenlerin byle bir karar alrken danmak zorunda bulunduklar izin kurullar ii says 100'den fazla olan iyerlerinde, iveren veya iveren vekilini temsil eden bir kiinin bakanlnda iileri temsilen varsa, iyeri sendika temsilcisince seilen iki kii olmak zere kiiden oluur. i says yzden az olan iyerlerinde; izin kurulunun grevleri, iveren veya iveren vekili veya bunlarn grevlendirecei bir kii ile iilerin kendi aralarnda seecekleri bir temsilci tarafndan yerine getirilir. Genel ilke iznin blnememesi olmakla birlikte, Kanununda ngrlen izin sreleri, taraflarn anlamas ile, bir blm on gnden aa olmamak zere en ok e blnebilir. inin hak kazanp da kullanmad yllk izin srelerine ait creti, i szlemesinin herhangi bir nedenle iveren veya ii tarafndan feshedilmesi halinde, szlemenin sona erdii tarihteki creti zerinden kendisine veya hak sahiplerine denir. Bu crete ilikin zamanam i szlemesinin sona erdii tarihten itibaren balar. cret Alacana Gvence Getirilmesi Daha nce deinildii zere, cret iinin kendi ve ailesinin geimini salayan, ok kere tek geliridir. Bu bakmdan ii cretlerinin sadece yksek olmas yeterli bulunmayp, ayn zamanda bu cretlerin, cret deme gnlerinde, kanunen cretlerden kesilmesi ngrlen vergi, sosyal sigorta primleri gibi kesintiler hari, mmkn olduu oranda kesintilere uramakszn en yksek miktaryla iilere denmesi gerekir. Baka bir deyile, sadece iiye denen cretin deil ayn zamanda onun eline geen parann da belli bir miktarn altna dmemesi zorunludur. Bu bakmdan cretin hi deilse bir ksmnn, iinin elinden alnmasna imkn verilmeyecek ekilde gvence altna alnm bulunmas arttr. Aksi halde ii ve ailesinin skntya decei aktr. Bu sebepten devletlerin teden beri baz kanun hkmler koymak suretiyle, dier btn alacak ekillerinde rastlanldnn ok stnde kurallarla, cret alacaklarn gvence altna almaya alt grlr. Nitekim ayn gr asndan hareket edilerek, Trk i hukuku mevzuatna da eitli ynlerden iilerin cret alacaklarnn gvence altna alnmasn salayan koruyucu hkmlerin konulduu grlr. Bu ekilde zellikle cret alacann gvencesini salayan zel tedbirler u ekilde snflandrlabilir;

1. Kanununda Bulunan zel Tedbirler a) cret denmesine Karma b) cret Haczini Snrlama c) cretin Devir ve Temlik Hakkn Snrlama d) cretten Kesilecek Para Cezalarn cretin Belli Bir Miktaryla Snrlama e) Mteahhitlerin cret Borlarnn Bu Kimselerin stihkaklarndan denmesini Salama 2. Kanunu Dnda alma Mevzuatmzda Bulunan zel Tedbirler a) cretin Bir Ksmnn Takas ve Mahsup Edilememesi b) fls ve Haciz Halinde cret Alacaklarna Tannan stnlk c) Kanun potek Hakknn Salanmas

1.

Kanununda Bulunan zel Tedbirler

Kanununda cret alacann gvence altna alnmasn salayan zel tedbirleri be grupta toplamak mmkndr. Bunlar u ekilde sralanarak aklanabilir: a) cretin denmesine karma Kanununda cretin korunmas bakmndan iiye denecek cretin denmesine deiik biimde karmay ngren dzenlemeye yer verilmitir. Bunlar u ekilde sralanabilir: deme ekline Karma (cretin Trk Paras ile denmesi, iyerinde denmesi veya bir banka hesabna yatrlmas) deme Zamanna Karma (ayda bir veya haftada bir denmesi) cretin Korunmas Bakmndan Kantin Almasna Karma

Bu karma biimlerinden ilk ikisi cretin denmesi bal altnda incelenmitir. cretin korunmas bakmndan kantin almasna karma ise u ekilde olur. Kanununa gre "yerlerinde, yzelli ve daha fazla ii altrlmas halinde, iilerin ve ailelerinin gerekli ihtiyalarnn karlanmas amacyla iiler tarafndan kurulacak tketim kooperatiflerine iverenlerce yer tahsisi yaplabilir.Madde hkmnden de anlalabilecei zere, kantin konusunda iverene den grev, iyerinde 150 ve daha fazla ii altrlmas kouluyla iiler tarafndan kurulacak tketim kooperatifine yer tahsis etmektir. b) cret Haczini Snrlama Kanununa gre, iilerin aylk cretlerinin drtte birinden fazlasnn haczedilemez. Ancak Kanununda ngrlen sz konusu haciz yasa, nafaka borcu alacakllarnn haklarn ortadan kaldrmaz. Baka bir deyile, ii aile yelerinden birine (ana, baba, fru, karde, e gibi) nafaka demeye mahkm edilmise, cretin haczedilemeyen ksm zerine de haciz konulabilecektir. Bu durumda kukusuz iinin yaamas ve varsa dier kanun nafaka borcunu ifa edebilmesi iin gereksinim duyduu parann kendisine braklmas arttr. c) cretin Devir ve Temlik Hakkn Snrlama cretin devir ve temlik hakkn snrlama konusunda Kanununda ii aylk cretlerinin drtte birinden fazlasnn bakasna devir ve temlik olunamayaca hkm altna alnmtr. d) cretten Kesilecek Para Cezalarn cretin Belli Bir Miktaryla Snrlama cretten kesilecek para cezalarn cretin belli bir miktaryla snrlama konusunda Kanununda, , ii cretlerinden para cezas olarak yaplacak kesintilerin bir ayda iki gndelikten veya para bana yahut yaplan i miktarna gre verilen cretlerde iinin iki gnlk kazancndan fazla olamayaca hkm altna alnmtr. e) Mteahhitlerin cret Borlarnn Bu Kimselerin stihkaklarndan denmesini Salama Mteahhitlerin cret borlarnn bu kimselerin istihkaklarndan denmesini salama konusunda u hkm ngrlmtr. Genel ve katma bteli dairelerle mahalli idareler veya kamu iktisad teebbsleri yahut zel kanununa veya zel kanunla verilmi yetkiye dayanlarak kurulan banka ve kurulular; asl iverenler mteahhide verdikleri her trl bina, kpr, hat ve yol inas gibi yapm ve onarm ilerinde alan iilerden mteahhit veya taeronlarca cretleri denmeyenlerin bulunup bulunmadnn kontrol, ya da creti denmeyen

iinin bavurusu zerine, cretleri denmeyen varsa mteahhitten veya taeronlardan istenecek bordrolara gre bu cretleri bunlarn hakedilerinden derler. Bir iverenin nc kiiye kar olan borlarndan dolay iyerlerinde bulunan tesisat, malzeme, ham, yar ilenmi ve tam ilenmi mallar ve baka kymetler zerinde yaplacak haciz ve icra takibi, bu iyerinde alan iilerin icra kararnn alnd tarihten nceki aylk dnem iindeki cret alacaklarn karlayacak ksm ayrldktan sonra, kalan ksm zerinde hkm ifade eder. Kanununda ise, iverenin konkordato ilan etmesi, iveren iin aciz vesikas alnmas veya iflas nedenleri ile iverenin deme glne dt hallerde geerli olmak zere, iilerin i ilikisinden kaynaklanan son aylk cret alacaklarn karlamak amac ile sizlik Sigortas Fonu kapsamnda ayr bir cret Garanti Fonu oluturulmas ngrlmtr. Bu hkme gre, cret Garantisi Fonundan iilerin son aylk cret alacaklar karlanacaktr. Bu fon, iverenlerce isizlik sigortas primi olarak yaplan demelerin yllk toplamnn yzde biridir. 2. Kanunu Dnda alma Mevzuatmzda Bulunan zel Tedbirler

Kanunu dnda alma mevzuatmzda, cret alacann gvence altna alnmasn salayan zel tedbirleri ise grupta toplamak mmkndr. Bunlar u ekilde sralanarak aklanabilir: a) cretin Bir Ksmnn Takas ve Mahsup Edilememesi cretin bir ksmnn takas ve mahsup edilememesi konusunda getirilen dzenlemeye gre, iilerin cret alacaklarnn, iinin muvafakat olmakszn iveren tarafndan takas edilmesi mmkn deildir. b) fls ve Haciz Halinde cret Alacaklarna Tannan stnlk fls ve haciz halinde cret alacaklarna tannan stnlk konusunda cra ve flas Kanunda ngrlen hkme gre, iveren ii cretlerini henz demeden ifls edecek olursa; aada ngrlen ii cretleri imtiyazl alacalardan saylr. mtiyazl alacak olarak bu cretler, birinci srada yer aldklar iin ncelikle ve tam olarak denir. flsn almasndan bir nceki sene iin hizmeti cretleri, flsn almasndan nceki alt ay iin yazhanenin memur, ktip, mstahdemleriyle messesede daima alan memur ve mstahdemlerin cretleri, flsn almasndan nceki alt ay iin gndelik veya para zerine alan fabrika iileriyle sair iilerin cretleri.

c) Kanun potek Hakknn Salanmas Kanuni ipotek hakk salanmas konusunda getirilen dzenlemeye gre, iiler yap veya arsa sahibi yahut mteahhitte olan cret alacaklar iin kanun bir ipotekten faydalanr ve bu haklarn tapuya tescil ettirebilirler. Tanmaz inaatnda alan iilere cret alacaklar iin o tanmaz zerinde kanuni ipotek hakk verilmesindeki ama, kukusuz cretini alamamas suretiyle kendisinin ve ailesinin yoksulluk iersine dmesini nlemek ve iinin haklarnn kaybolmamasn salamaktr. cret demelerinin ve Yzdelerin Belgelenmesi Kanununda cret demelerinin ve yzdelerin belgelenmesi konusunda iverenlere baz ykmllkler getirilmitir. Bu ykmllkleri u ekilde sralayarak aklayabiliriz: 1. cret Hesap Pusulas Vermek 2. Yzdelerden Toplanlan Paralarn Eksiksiz Olarak ilere denmesi Zorunluluu verenler iyerinde veya bankaya yapt demelerde iiye cret hesabn gsterir imzal veya iyerinin zel iaretini tayan bir pusula vermek ve yzdelerden toplanlan paralar eksiksiz olarak iilere demek zorundadr. SALII VE GVENL TEDBRLER ALMA BORCU

iler kullandklar makinelerden veya iyerinin dier baz teknik tesisatndan, sala zararl, yabanc ve patlayc maddelerden, tehlikeli nlardan, grltl veya iyi havalandrlmam tozlu yerlerde almak gibi iyerindeki alma dzeninden kaynaklanan bir takm tehlikelerle kar karya bulunurlar. Bu tehlikeler zellikle ana olan kadn, ocuk ve gen iiler iin byk nem arz eder. Bu nedenle sz konusu tehlikelere kar iinin beeri ve sosyal varln korumak, iyerinin dorudan doruya veya dolaysyla urayaca madd zararlar ve ekonomik alandaki igc kayplarn nlemek iin iyerlerinde i sal ve gvenliine ilikin bir takm tedbirlerin alnmas zorunludur. Gnmzde i gvenlii ile ilgili almalar iki ynl yrtlr. Bunlar u ekilde sralanarak aklanabilir: 1. nleyici Tedbirler yerinde bulunan makine ve cihazlarn, ham ve mamul maddelerin bnyelerinde mevcut tehlikeleri nceden aratrmak ve bu tehlikelere kar alnacak nlemleri belirtmek ve tespit edebilmek iin yaplan almalardr. 2. Koruyucu Tedbirler yerinde mevcut eya ve hareketlerle i hayat boyunca temas etmek zorunluluu karsnda bulunan iiyi i gvenliinin nem ve gerei hususunda eitme, ona korunma alkanlklar ile nlem yollarn gsterme ve benimsetmeye ynelik almalardr. Sal ve Gvenliine likin nleyici ve Koruyucu Tedbirler verenin i szlemesinden doan en nemli borlarndan biri de i sal ve gvenliine ilikin nlemler alma borcudur. Bu bor, ivereni iyerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmakla ykml klar. iler de i sal ve gvenlii konusunda anlan her trl nleme uymakla ykmldrler. Ayrca iverenler, iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn da denetlemek, iileri kar karya bulunduklar meslek riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar. sal ve gvenliine ilikin Kanunda ngrlen hkmlerin ayrntlar ynetmeliklerle dzenlenmitir. ok eitli olan ynetmelik hkmleri raklara ve stajyerlere de uygulanr. Kanununda ve bu Kanuna uygun olarak yrrle giren ynetmeliklerdeki hkmlere gre, i sal ve gvenliine ilikin tedbirler iki balk altnda incelenebilir. Bunlar u ekilde sralanabilir: 1. yeri ile ilgili tedbirler 2. Kiilerle ilgili tedbirler 1. yeri ile lgili Tedbirler

yeri ile ilgili tedbirleri, aadaki gibi sralamak mmkndr: a) Kanununa bal iyerlerinden bazlarna getirilen kurma izni alma zorunluluu b) yeri kurulduktan sonra, faaliyete geebilmek iin, iletme belgesi de alma zorunluluu c) Sal ve Gvenlii Ynetmelii hkmlerinin uygulanmas zorunluluu d) sal ve gvenlii tedbirlerinin alnmasn ve uygulamasn salamak amacyla ngrlen iin tamamen veya ksmen durdurmas veya iyerinin kapatlmasna ve iilerin almaktan alkonulmasna ilikin yaptrm e) Kanunda ngrlen iyerlerinde sal ve gvenlii kurullarnn kurulmas zorunluluu f) Kanunda ngrlen iyerlerinde mhendis veya teknik eleman grevlendirme zorunluluu

a) Kanununa bal iyerlerinden bazlarna getirilen kurma izni alma zorunluluu Bu izin iyeri kurulmaya balamadan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yetkili kuruluuna bavurularak alnr. Yetkili kurulua yaplan bavuruya kurma izni iin gerekli iyeri ile ilgili plan, proje vs. hususlar eklenir. Bakanln ilgili Grup Bakanlnda, kurulacak iyerinin salk ve gvenlik artlarna uygun kurulup kurulmayaca, gnderilmi olan evrak zerinden incelenir. Eksiklikler grlrse bunlarn tamamlanmas, aksaklklarn giderilmesi istenir. Bundan sonra kurma izni verilir. Ancak bu izin alndktan sonra, verilen belgelerde gsterilen salk ve gvenlik artlarna uyularak iyerini kurmakta serbestlik kazanlr. b) yeri kurulduktan sonra, faaliyete geebilmek iin, iletme belgesi de alma zorunluluu letme belgesi almak iin, kurma izni alnan makama bavurulmas gerekir. Sz konusu bavuru, kurulan iyerinin daha nce verilen plan ve projelere uygun kurulup kurulmadnn muayene ve kontrolnn yaplmas amacyla yaplr. Bu nedenle iletme belgesi almak iin yaplan bavuru zerine i gvenlii mfettileri yeni kurulan iyerine giderek muayene ve kontrollerde bulunurlar. Bunun sonunda o iyerinin asllar kendilerinde bulunan plan ve projelere uygun kurulduu tespit olunursa, kurma izni veren makamca bu sefer iletme belgesi verilir. Uygun grlmezse veya eksiklikler bulunursa iletme belgesi verilmeden nce eksik bulunan hususlar tamamlattrlr. c) Sal ve Gvenlii Ynetmelii hkmlerinin uygulanmas zorunluluu

Bir iyerinin kurulmasna ve iletilmesine izin verilmi olunmas, o iyerinde Sal ve Gvenlii Ynetmelii hkmlerinin uygulanmayaca anlamn tamaz. d) sal ve gvenlii tedbirlerinin alnmasn ve uygulamasn salamak amacyla ngrlen iin tamamen veya ksmen durdurmas veya iyerinin kapatlmasna ve iilerin almaktan alkonulmasna ilikin yaptrm Bir iyerinin tesis ve tertiplerinde, alma yntem ve ekillerinde, makine ve cihazlarnda iilerin yaam iin tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar iyerlerini i sal ve gvenlii bakmndan denetlemeye yetkili iki mfetti, bir ii ve bir iveren temsilcisi ile blge mdrnden oluan be kiilik bir komisyon kararyla, tehlikenin niteliine gre i tamamen veya ksmen durdurulur veya iyeri kapatlr. Komisyona kdemli i mfettii bakanlk eder. Komisyonun almalar ile ilgili sekretarya ileri blge mdrl tarafndan yrtlr. Yetkili makamlarca verilen izinle bir iyeri kurularak iletilmeye baladktan sonra o iyerinde bakaca tesisat yaplm olmadka (rnein kaak bir tesisat gibi) dier ynlerden noksanlar grld iddiasyla, i durdurulamaz. Kanununun 79uncu maddesine gre verilecek durdurma veya kapatma kararna kar iverenin yerel i mahkemesinde 6 ign iinde itiraz etmek yetkisi vardr. mahkemesine itiraz, iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas kararnn uygulanmasn durdurmaz. Mahkeme itiraz ncelikle grr ve 6 ign iinde karara balar. Kararlar kesindir. Belirtilen sebeplerle makine, tesisat ve tertibat veya iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas sebebiyle isiz kalan iilere iveren cretlerini demek veya cretlerinde bir dklk olmamak zere meslek veya durumlarna gre baka bir i vermek zorundadr. Ayrca bir iyerinde alan iilerin ya, cinsiyet ve salk durumlar byle bir iyerinde almalarna engel tekil ediyorsa, bunlar da almaktan alkonulur. e) Kanunda ngrlen iyerlerinde sal ve gvenlii kurullarnn kurulmas zorunluluu

Kanununa gre, sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde her iveren bir i sal ve gvenlii kurulu kurmakla ykmldr. verenler bu kurullar tarafndan i sal ve gvenlii mevzuatna uygun olarak verilen kararlar uygulamakla ykmldrler. f) Kanunda ngrlen iyerlerinde mhendis veya teknik eleman grevlendirme zorunluluu

Kanununa gre iverenler; sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde, iyerinin i gvenlii nlemlerinin salanmas, i kazalarnn ve meslek 2

hastalklarnn nlenmesi iin alnacak nlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi hizmetlerini yrtmek zere iyerindeki ii saysna, iyerinin niteliine ve tehlikelilik derecesine gre bir veya daha fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle ykmldrler. 2. Kiilerle lgili Tedbirler

Kiilerle ilgili tedbirleri, aadaki gibi sralamak mmkndr: a) ki ve uyuturucu madde kullanma yasa b) ilerin herhangi bir ie alnrken genel bir salk muayenesinde geirilmesi ve ar ve tehlikeli ilerde alacaklarn vcuta yapaca ilere elverili olduklar ile ilgili hekim raporu arama zorunluluu c) yeri hekimi altrma ve bir iyeri salk birimi oluturma zorunluluu d) sal ve gvenlii tedbirleri alnncaya kadar iinin almaktan kanmasnn ngrlmesi e) verenlerin iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirme ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini verme zorunluluu a) ki ve uyuturucu madde kullanma yasa Kanununa gre, iyerine sarho veya uyuturucu madde alm olarak gelmek ve iyerinde alkoll iki veya uyuturucu madde kullanmak yasaktr. ki yasa; aadaki iiler iin uygulanmaz: Alkoll iki yaplan iyerlerinde alan ve iin gerei olarak retileni denetlemekle grevlendirilen iiler, Kapal kaplarda veya ak olarak alkoll iki satlan veya iilen iyerlerinde, iin gerei alkoll iki imek zorunda olan iiler, inin nitelii gerei mterilerle birlikte alkoll iki imek zorunda olan iiler

Ayrca iverenler baz zel durumlarda, (rnein, iyerinin kurulu yl dnm gibi) iyeri eklentilerinden saylan ksmlarda, rnein iyeri yemekhanesinde, iki iilmesine izin vermek isterse, bu izni ne gibi hallerde, hangi zamanda ve hangi artlarla vermek istiyorsa onlar belirlemekte serbesttirler. b) ilerin herhangi bir ie alnrken genel bir salk muayenesinde geirilmesi ve ar ve tehlikeli ilerde alacaklarn vcuta yapaca ilere elverili olduklar ile ilgili hekim raporu arama zorunluluu Raporu olmayan kimse byle bir ite altrlamaz. 16 yan doldurmam gen iiler ve ocuklar ar ve tehlikeli ilerde altrlamaz. 16 yan doldurmu 18 yan bitirmemi gen iilerle, her yataki kadnlarn altrlmalar uygun bulunan ar ve tehlikeli iler, bu ileri gsteren tze bal cetvelde () ve (K) harfleri ile iaretlenmitir. Ar ve tehlikeli ilerde alanlar alt ayda bir periyodik muayenelere bal tutulmak zorundadrlar. Shhi bakmdan tehlike arz ettii iin kadnlara ve ocuklara ilikin baz alma yasaklar konulmu, 15 yan doldurmu 18 yan bitirmemi iilerin herhangi bir ie alnmadan nce ve 18 yan dolduruncaya kadar en az her alt ayda bir doktor muayenesinden geirilmesi ngrlmtr. c) yeri hekimi altrma ve bir iyeri salk birimi oluturma zorunluluu

Kanununa gre, devaml olarak en az 50 ii altran iverenler, Sosyal Sigortalar Kurumunca salanan tedavi hizmetleri dnda kalan, iilerin salk durumunun ve alnmas gereken i sal ve gvenlii nlemlerinin salanmas, ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk hizmetlerini yrtmek zere iyerindeki ii saysna ve iin tehlike derecesine gre bir veya daha fazla iyeri hekimi altrmak ve bir iyeri salk birimi oluturmakla ykmldr.

d) sal ve gvenlii tedbirleri alnncaya kadar iinin almaktan kanmasnn ngrlmesi Kanununa gre, iyerinde i sal ve gvenlii asndan iinin saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlike ile kar karya kalan ii, i sal ve gvenlii kuruluna bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep edebilir. Kurul ayn gn acilen toplanarak kararn verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar iiye yazl olarak bildirilir. Bu kurulun bulunmad iyerlerinde talep, iveren veya iveren vekiline yaplr. i tespitin yaplmasn ve durumun yazl olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. veren veya vekili yazl cevap vermek zorundadr. Sz konusu kurulun iinin talebi ynnde karar vermesi halinde ii, gerekli i sal ve gvenlii tedbiri alnncaya kadar almaktan kanabilir. inin almaktan kand dnem iinde creti ve dier haklar sakldr. sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli tedbirin alnmad ilerlerinde iiler alt ign iinde, Kanunu Mad.24/Ie uygun olarak belirli veya belirsiz sreli i szlemelerini derhal feshedebilir. e) verenlerin iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirme ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini verme zorunluluu

verenler iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar. SZLEMELERNN SONA ERMES Balangta i szlemelerinin sona ermesi sorununa, genel hukuk kurallar iersinde, zellikle Borlar Hukuku erevesinde, sradan bir hukuk sorunu gibi, zm yolu arand grlr. Bu durum kendine zg zellikleri ve esprisiyle modern i hukukunun ortaya kna kadar devam etmitir. Modern i hukukunun ortaya k ile birlikte i szlemelerinin sona erdirilmesine ynelik baz zel dzenlemeler getirilmitir. Bununla beraber Kanununa gre genel bir kanun olan Borlar Kanununun i szlemelerinin sona ermesiyle ilgili genel sona erme sebepleri, Kanununa gre kurulan i szlemeleri iin de geerlidir. szlemelerinin sona ermesi, aadaki ekilde e ayrlarak incelenebilir: 1. 2. 3. 1. Szlemelerinin Genel Sebeplerle Sona Ermesi Hakl Nedenle Sona Erdirme (Hakl Nedenle Fesih, Derhal FesihBildirimsiz ya da Sresiz Fesih) Bildirimli Sona Erdirme (Bildirimli Fesih, Sreli Fesih) Szlemelerinin Genel Sebeplerle Sona Ermesi

szlemelerini genel sebeplerle sona ermesi halde sz konusu olur. Bu haller, u ekilde sralanarak aklanabilir: a) Szlemesinin Hkmszl b) lm c) Taraflarn uzlamas a) Szlemesinin Hkmszl szlemesinin taraflar, szlemenin ieriini, diledikleri ekilde serbeste belirleyebilirler. Ancak i szlemeleri de Borlar Kanununda dzenlenen dier szlemeler gibi Kanunun genel snrlandrmalarna tabidir. Bu nedenle taraflar szlemenin ieriini belirleme konusunda serbest olsalar da, kanunlarn emredici hkmlerine, kamu dzenine, kiilik haklarna, ahlk ve adaba aykr dzenlemelere yer veremezler. Ayrca i szlemesinin yapld srada konusunun imknsz olmamas da gerekir. Baka bir deyile fiili, hukuki ve ekonomik nedenlerle gerekletirilmesi imknsz olan konular zerinde i szlemesi yaplamaz. Yapld takdirde i szlemesinin hkmszl yaptrm ile kar karya kalnabilir. Hkmszlk yaptrm iki ekilde ortaya kar. Bunlar:

Szlemesinin Geersizlii Szlemesinin Szlemesinin Geersizlii

Genel hkmler uyarnca i szlemesi taraflarndan birinin veya her ikisinin ehliyeti ile ilgili noksanlklar, i szlemesinin Kanunun ve taraflarn ngrd ekil artna uygun yaplmamas, i szlemesinin konusunun kanunun emredici hkmlerine, kamu dzenine, kiilik haklarna, ahlak ve adaba aykr olmas, i szlemesinin geersizlii sonucunu dourur. Geerlik koullarna ilikin noksanlk ve aykrln szlemenin belirli bir blmne ya da tamamna ilikin olup olmamasna gre, geersizlik ksmi ya da tam (mutlak) olabilir. Sz konusu noksanlk ve ayrlk szlemenin sadece belirli blmn ilikin ise geersizlik ksmidir. Ancak sz konusu noksanlk ve aykrlk ile szlemenin yaplmas mmkn deilse, bu durumda tam geersizlik sz konusudur. szlemesinin geersizlii, herkes tarafndan herhangi bir sreye tabi olmadan ileri srlebilecei gibi, hkim tarafndan da kendiliinden gz nnde bulundurulur. Genel hkmlere gre geersizlik halinde kural olarak i szlemesi batan itibaren hkmszdr. Zira byle bir szleme daha balangta l domu kabul edildiinden geerlilik kazanamaz. iyi koruyan bir hukuk dal olan i hukukunda ise iiyi koruma dncesi gerei, geersizlik halinde, i szlemesinin geersizliinin ileri srld ana kadar geerli bir szleme olduu baka bir deyile, geersizlik halinde i szlemelerinin balangtan itibaren deil, gelecee ynelik olarak geersiz olaca kabul edilmektedir. Bu durumda geersiz olan i szlemesine dayanarak alan iiler Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu ve dier mevzuat hkmlerine gre kendilerine salanan haklardan gemie dnk olarak yararlanabilecektir. szlemesinin batan itibaren geersiz saylmas halinde ise sz konusu haklardan yararlanabilmek mmkn deildir. Hatta Borlar Kanununa gre geersizliin ileri srld ana kadar yerine getirilen edimlerin sebepsiz zenginleme esaslarna gre iade edilmesi de gerekecektir. rnein, Yargtay ya kkl veya kadn olmas nedeniyle herhangi bir ite almas yasak bulunan kiinin, yasaa ramen altrlmas halinde ii saylacan ve SSKdan yararlanacan; aksi halde ehliyet noksanl nedeniyle szlemenin geersiz saylmasnn, kanundaki gsz olan iinin korunmas amacna aykr deceini belirtmitir. Ancak hukuk dzeni tarafndan hibir surette kabul edilemeyecek ve hukuk dzeninin temel ilkelerine tamamen aykr olan durumlarda veya Ceza Hukukunda su olarak kabul edilen hallerde, hukuken geerli saylabilecek bir ilikisinin kurulduu kabul edilemez. Szlemesinin ptali

szlemesi hata, hile, veya ikrah tesiri altnda yaplm veya gabinle sakatlanmsa, iptali mmkndr. szlemesinin yaplmas srasnda iradesi hata, hile, ikrah ve gabin gibi nedenlerle sakatlanan taraf, hata ve hile halinin renildii, ikrahn ortadan kalkt andan itibaren bir yl iinde szleme ile bal kalmak istemediini kar tarafa beyan ederek, i szlemesinin iptalini isteyebilir. Gabin halinde ise zarara urayan taraf, bir yl iinde ayn ekilde szlemenin iptalini isteyebilir. szlemesinin yaplmas srasnda hata ve hile ile taraflardan birinin dierini yanltm olmas hali, Borlar Kanununa gre i szlemesinin iptalini gerektirdii gibi, Kanununa gre de hakl sebebe dayal olarak i szlemesinin feshini gerektirir. Bu bakmdan iptal nedenlerinin i szlemesinin feshi asndan da hakl sebep tekil ettii hallerde, Borlar Kanununun iptale ilikin hkmleri deil, Kanununun feshe ilikin hkmleri uygulama alan bulur. Zira Kanunundaki zel hkm karsnda Borlar Kanununun genel hkmlerinin uygulanmamas gerekir. szlemesinin geersizliinde olduu gibi, iptali halinde de szlemenin gelecei ynelik olarak ortadan kalkaca kabul edilmektedir. b) lm

 szlemesi iinin lmyle son bulur. verenin lm ise i szlemesinin sona ermesini gerektirmez. verenin yerine kim gemise i szlemesi o kimse ile ii arasnda kurulmu bir ekilde devam eder. Yeni bir szleme yapma zorunluluu yoktur. Bu husus iyerinin devri halinde de aynen geerlidir. szlemesi iverenin ahs gz nnde tutularak yaplmsa ancak bu durumda iveren ld zaman i szlemesi de sona erer. rnein, bir hastaya bakmak iin yaplan i szlemesi hastann lmyle sonar erer. c) Taraflarn Uzlamas szlemesinin taraflar, nasl serbest irade beyannda bulunmak suretiyle bir szleme kurabiliyorlarsa, karlkl olarak uzlamak suretiyle diledikleri anda da kurduklar i szlemesini sona erdirebilirler. Szlemenin belirli sreli ya da belirsiz sreli yaplm olmasnn uzlama ile szlemeyi sona erdirmeye etkisi yoktur. d) Srenin Dolmas szlemesinin srenin dolmas ile kendiliinden sona ermesi, yalnzca belirli sreli i szlemeleri iin mmkndr. szlemesi belirli bir sre iin yaplm veya i szlemesinde bir sre ngrlmemesine ramen, byle bir sre, i szlemesine konu olan iin niteliine bal olarak anlalmakta ise, aksi kararlatrlmadka, sona erdirme bildirimine (fesih bildirimine) gerek kalmakszn, i szlemesi sz konusu srenin dolmasyla sona erer. Szlemenin sona ermesine ramen ii almaya devam eder ve iveren de buna ses karmazsa, bu durumda, szleme skut ile yenilenmi olur. Ancak yenilenme 1 yldan ve daha uzun sreli i szlemeleri iin 1 yl, 1 yldan daha ksa sreli szlemeler iin ayn sreyle yenilenmi saylr. rnein, 5 yl sreli bir i szlemesi srenin dolmas ile sona ermi ancak ii almaya devam etmi iverende ses karmamsa 1 sreyle yenilenir. Sz konusu szlemenin sresi 8 ay olsayd, 8 ay sreyle yenilenmi olacakt. 2. Hakl Nedenle Sona Erdirme (Hakl Nedenle Fesih, Derhal Fesih-Bildirimsiz ya da Sresiz Fesih) Herhangi bir ayrm yaplmakszn hem belirli sreli i szlemeleri ve hem de belirsiz sreli i szlemeleri hakl nedenle sona erdirilebilir. Hakl bir nedene dayanan taraflardan birinin bir szlemeyi beyan edecei iradesiyle derhal sona erdirmesine hakl nedenle sona erdirme denir. Hakl nedenle sona erdirme; Herhangi bir ayrm yaplmakszn srekli bir i iin yaplm bulunan, hem belirli sreli i szlemeleri ve hem de belirsiz sreli i szlemeleri iin uygulanabilir. Szleme taraflarndan birin hakl bir nedeninin bulunmas durumunda bavurulabilecek sona erdirme biimidir. Tek tarafl yneltilmesi gerekli bozucu yenilik douran bir haktr.

Taraflar asndan hakl nedenin varl, i szlemesini kendiliinden sona erdirmez. szlemesinin sona ermesi iin, hakl nedenlere dayal olarak i szlemesini feshetme hakkn kazanan tarafn, i szlemesini sona erdirmek istemesi ve bu yoldaki iradesini kar tarafa yneltmesi baka bir deyile fesih bildiriminde bulunmas gerekir. Bu ynyle hakl nedenle fesih bildirimi, i szlemesi taraflarndan birinin, szlemenin feshedildiini kar tarafa bildiren, tek tarafl irade aklamasdr. Kanununda yaplan dier bildirimler gibi, fesih bildiriminde de genel kural, ilgiliye yazl olarak ve imza karlnda yaplmasdr. Yaplan bildirimin kar tarafa alnmamas, imza atmamas halinde ise durum, bildirimin yapld yerde, bir tutanakla tespit edilir. Posta ile yaplacak bildirimler iadeli taahhtl olarak yaplmaldr. veren fesih bildirimini yazl olarak yapmak ve fesih sebebini ak ve kesin belirtmek zorundadr. Hakkndaki iddialara kar savunmasn almadan bir iinin belirsiz sreli i szlemesi, iinin davran ve verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. szlemesini fesheden taraf, fesih bildiriminde aklam olduu fesih nedeniyle baldr. Bu bakmdan i szlemesini fesheden taraf, fesih anndan sonra ortaya kan veya daha nce var olan bakaca sebeplerin de bulunduunu ileri sremez. Szlemesini Hakl Nedenle Sona Erdirme Halleri a) i Asndan

 Kanununun 24. maddesinde iiye i szlemesini hakl nedenle sona erdirme olana veren haller; "Salk Sebepleri", "Ahlk ve yiniyet Kurallarna Uymayan Haller ve Benzerleri", ve "Zorunlu Sebepler" eklinde grupta toplanmtr. Salk Sebepleri:

szlemesinin konusu olan iin yaplmas iin niteliinden doan bir sebeple iinin sal veya yaay iin tehlikeli olmas. inin srekli olarak yakndan ve dorudan doruya buluup grt iverenin yahut baka bir iinin bulac veya iinin ii ile badaamayan bir hastala tutulmas. Ahlk ve yi Niyet Kurallarna Uymayan Haller ve Benzerleri:

szlemesi yapld srada bu szlemenin esasl noktalarndan biri hakknda yanl vasflar veya artlar gstermek yahut geree uygun olmayan bilgiler vermek veya szler sylemek suretiyle iverenin iiyi yanltmas. verenin iinin veya ailesi yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak ekilde szler sylemesi veya iiye cinsel tacizde bulunmas. verenin iiye veya aile yelerinden birine kar satamada bulunmas veya gzda vermesi, yahut iiyi veya ailesi yelerinden birini kanuna kar davrana zendirmesi, kkrtmas, srklemesi, yahut iiye veya ailesi yelerinden birine kar hapsi gerektiren bir su ilemesi yahut ii hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ar isnad veya ithamlarda bulunmas. inin dier bir ii veya nc kiiler tarafndan iyerinde cinsel tacize uramas ve bu durumu iverene bildirmesine ramen gerekli nlemlerin alnmamas. veren tarafndan iinin cretinin kanun hkmleri veya szleme artlarna uygun olarak hesap edilmemesi veya denmemesi. cretin para bana veya i tutar zerinden denmesi kararlatrlp da iveren tarafndan iiye yapabilecei say veya tutardan az i verildii hallerde, aradaki cret fark zaman esasna gre denerek iinin eksik ald cretin karlanmamas, yahut alma artlarnn uygulanmamas.

Ahlk ve iyi niyet kurallarna uymayan haller, yukarda belirtilen hallerle snrlanamaz. Bu hallere benzer haller de, ahlk ve iyi niyet kurallarna uymayan haller kapsamnda deerlendirilmelidir. Zorlayc Sebepler inin alt iyerinde bir haftadan fazla sre ile iin durmasn gerektirecek zorlayc sebeplerin ortaya kmas durumunda, ii i szlemesini hakl nedenle sona erdirebilir. szlemesinin zorlayc sebeple sona erdirilebilmesi iin; Zorlayc sebep iyerinde ortaya kacak, Zorlayc sebep, iinin bir haftadan fazla sreyle almasn engelleyecek

rnein, iyerini su basmas, iyerinde yangn kmas, doal afetler, iyerinin belediyece kapatlmak istenmesi yahut devlete iyerine el konulmas, hammadde yokluu ve denek yokluu gibi sebepler, ii bir haftadan fazla durduran zorlayc sebepler olarak kabul edilebilir. Buna karlk iverenin ekonomik sknts, mevsimlik satlarn durmas, piyasa durgunluu, stok fazlal, makine ve frnlarn revizyonu gibi sebepler ise zorlayc sebep olarak kabul edilemez. b) veren Asndan inin i szlemesini hakl nedenle sona erdirme hakkn dzenleyen Kanununun 24nc maddesine olduka benzer bir ekilde, Kanununun 25inci maddesinde iverene i szlemesini hakl nedenle sona erdirme olana veren haller; "Salk Sebepleri", "Ahlk ve yiniyet Kurallarna Uymayan Haller ve Benzerleri", ve "Zorunlu Sebepler" eklinde ana grup iersinde toplanmtr. Ayrca bu hallere iinin gzaltna alnmas ve tutuklanmas hali eklenmitir. Salk Sebepleri:

inin kendi kastndan veya derli toplu olmayan yaayndan yahut iiye dknlnden doacak bir hastala veya sakatla uramas halinde, bu sebeple doacak devamszln ard ardna ign veya bir ayda be ignnden fazla srmesi. inin tutulduu hastaln tedavi edilemeyecek nitelikte olduu ve iyerinde almasnda saknca bulunduunun Salk Kurulunca saptanmas durumu. Ahlk ve yiniyet Kurallarna Uymayan Haller ve Benzerleri

szlemesi yapld srada bu szlemenin esasl noktalarndan biri iin gerekli vasflar ve artlar kendisinde bulunmad halde bunlarn kendisinde bulunduunu ileri srerek, yahut geree uygun olmayan bilgiler veya szler syleyerek iinin ivereni yanltmas. inin, iveren yahut bunlarn aile yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak szler sarfetmesi veya davranlarda bulunmas, yahut iveren hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ihbar ve isnadlarda bulunmas. inin iverenin baka bir iisine cinsel tacizde bulunmas. inin iverene yahut onun ailesi yelerinden birine yahut iverenin baka bir iisine satamas veya 84nc maddeye aykr hareket etmesi (iinin iyerine sarho veya uyuturucu madde alarak gelmesi ve iyerinde alkoll iki veya uyuturucu madde kullanmas hali). inin, iverenin gvenini ktye kullanmak, hrszlk yapmak, iverenin meslek srlarn ortaya atmak gibi doruluk ve balla uymayan davranlarda bulunmas. inin, iyerinde, yedi gnden fazla hapisle cezalandrlan ve cezas ertelenmeyen bir su ilemesi. inin iverenden izin almakszn veya hakl bir sebebe dayanmakszn ard ardna iki ign veya bir ay iinde iki defa herhangi bir tatil gnnden sonraki ign, yahut bir ayda ign iine devam etmemesi. inin yapmakla devli bulunduu grevleri kendisine hatrlatld halde yapmamakta srar etmesi. inin kendi istei veya savsamas yznden iin gvenliini tehlikeye drmesi, iverenin mal olan veya mal olmayp da eli altnda bulunan makineleri, tesisat veya baka eya ve maddeleri otuz gnlk cretinin tutaryla deyemeyecek derecede hasara veya kayba uratmas. Zorlayc Sebepler

yerinde iiyi bir haftadan fazla sre ile almaktan alkoyan bir zorlayc sebebin ortaya kmas halinde iveren iinin i szlemesine derhal son verebilecektir. szlemesinin zorlayc sebeple sona erdirilebilmesi iin; Zorlayc sebebin iinin ahsnda gereklemesi ve Zorlayc sebep, iiyi bir haftadan fazla sreyle iyerinde almaktan alkoyacak. inin Gzaltna Alnmas veya Tutuklanmas Halinde Devamszln Kdemine Gre Hesaplanan Bildirim Sresini Amas verene i szlemesini hakl nedenle sona erdirme hakk veren bu hkme gre, iveren ancak iinin i szlemesini devamszln kdemine uygun den iki veya sekiz haftalk bildirim sresini amas halinde derhal feshedebilecektir. rnein, 2 yllk kdem sresi olan iinin tutukluluunun 6 haftay amas halinde iveren derhal fesih hakkn kullanabilir. Kukusuz Kanunda ngrlen bildirim sreleri toplu i szlemesi ile uzatlmsa, devamszln bu sreleri amas halinde iveren derhal feshi hakkn kullanabilecektir. Szlemesini Hakl Nedenle Sona Erdirme Hakkn Kullanma Sresi Kanununa gre i szlemesini sona erdirme hakk bulunan bir kimsenin bu hakkn kullanabilmesi, hakkn kullanm sresi bakmndan snrlamaya tabi tutulmutur. Buna gre, fesih hakk bulunan bir kimsenin bu hakkn sonsuza kadar kullanabilmesi mmkn deildir. Bu hakkn belirli bir sre iersinde kullanlmas gerekir. Bu sre ise; i szlemesinin deneme sreli yaplm olup olmamasna bal olarak deimektedir. szlemesi deneme sreli ise, deneme sresi iersinde ii veya iverenin i szlemesini sona erdirme hakkn kullanma sresi, deneme sresinin devam ile snrlandrlmtr. Baka bir deyile, deneme sresi ister iki ay ister drt ay olsun, bu sre esnasnda ii veya iveren diledikleri anda i szlemesine derhal son verebilecektir. Bunun iin ii veya iverenin sadece deneme sresini geirmemeleri yeterlidir.

 szlemesinde ngrlen deneme sresi getikten sonra veya i szlemesinin deneme sreli yaplmam olmas halinde, i szlemesi taraflarnn szlemeyi hakl nedenle sona erdirebilmeleri, Kanununda gsterilen hakl nedenlerin gereklemesine baldr. szlemesini sona erdirme hakkn kullanma sresi sadece ahlk ve iyi niyet kurallarna uymayan hallere dayanarak yaplan sona erdirmeler iin ngrlmtr. Sz konusu sebebe dayal olarak i szlemesini sona erdirme hakknn kullanlma sresi, iki taraftan birinin bu eit davranlarda bulunduunu dier tarafn rendii gnden balayarak alt ign ve her halde fiilin gereklemesinden itibaren bir yl ile snrlanmtr. Ancak iinin olayda madd kar salamas halinde bir yllk sre uygulanmayaca belirtilmitir. szlemesini sona erdirme hakknn kullanlmas iin dzenlenen alt ignlk ve bir yllk sreler, hak drc srelerdir. Bu bakmdan hkim bu sreyi resen gz nnde tutmak zorundadr. Srenin balangc, iki taraftan birinin bu eit davranlarda bulunduunu dier tarafn rendii gndr. Baka bir deyile, szlemeyi fesih hakk kime aitse onun rendii gndr. Kanun rendii gnden balayarak dediine gre renme gnnn de bu alt gn iersinde saylmas gerekir. Fiilin gerekleme tarihi ise, bir yllk sre iin nemlidir. Alt ign veya bir yllk sre iersinde fesih hakkn kullanarak szlemeyi feshetmemi olan kimse iin bu srenin gemesinden sonra artk ayn nedene dayanarak byle bir hakkn kullanlmas sz konusu olamaz ve herhangi bir tazminat istenemez. Haksz Sona Erdirme ve Hukuk Sonular Kanununda gsterilen yukarda sralanan hakl sebeplerden birinin ortaya kmas halinde, ii veya iveren, ortaya kan bu hakl sebebe dayanarak i szlemesine derhal son verebilir. Hakl sebep mevcut deilse, i szlemesine son verildikten sonra ileri srlen hakl sebebin mevcut olmad anlalrsa veya hakl bir sebep mevcut olmasna ramen i szlemesi ya da toplu i szlemesi hkm uyarnca feshin disiplin kurulundan geirilmesi gerekirken bu hkme uyulmayarak i szlemesi disiplin kurulu kararna bavurulmadan sona erdirilmise, i szlemesi haksz olarak feshedilmi saylr. szlemesini haksz sona erdirmenin hukuk sonular, i szlemesinin belirli sreli ve belirsiz sreli olmasna gre farkllk gsterir. Belirli sreli i szlemesini sresinden nce sona erdiren taraf, dierinin zararn karlamak zorundadr. rnein, belirli sreli i szlemesiyle alan ii, szlemenin haksz bozulmasndan dolay kalan sre iin kazanmaktan yoksun brakld cretini iverenden tazminat olarak isteyebilir. Belirsiz sreli i szlemesinin haksz sona erdirilmesinde ise, usulsz bildirimli sona erdirmeye ilikin hkmler ve hukuki sonular aynen uygulanr. 3. Bildirimli Sona Erdirme (Bildirimli Fesih, Sreli Fesih)

Anayasa ile gvence altna alnan alma zgrlnn bir gerei olarak, belirsiz sreli bir i szlemesiyle balanm bulunan kiilerin birbirleri ile sonsuza kadar bal kalmas dnlemez. Bu bakmdan taraflara, belirli koullarla her zaman iin szlemeyi sona erdirebilme hakknn tannmas gerekir. szlemesini sona erdirmek isteyen tarafn i szlemesini sona erdireceini bir sre nce dier tarafa bildirerek i szlemesini sona erdirmesi anlamna gelen, bildirimli sona erdirme, sadece belirsiz sreli i szlemeleri iin geerli olan bir sona erdirme biimidir. Baka bir deyile, bir taraf dier tarafa bildirimde bulunarak iki hafta sonra iten ayrlacam veya iki hafta sonra iine son vereceim der. Bu iki haftalk sre geince de i szlemesi sona erer. Bildirimli sona erdirmede i szlemesi, hemen sona ermemekte, bildirimin yaplmasndan belirli bir sre sonra sona ermektedir. Bu itibarla sona erdirme bildirimi, tek tarafl, yneltilmesi gereken bir irade beyan olup deitirici yenilik douran bir haktr. Yaplan bildirimle belirsiz sreli i szlemesi, sresi bildirim sresi kadar olan belirli sreli bir i szlemesine dnmekte ve bildirim sresinin sonunda da sona ermektedir. Oysaki hakl nedenle sona erdirmede, kar tarafa durumun bildirilmesi ile birlikte i szlemesi derhal sona ermektedir. Bu ynyle de hakl nedenle sona erdirme bildirimi, bozucu yenilik douran bir haktr. Fesih Bildirim Sreleri Fesih bildirim sreleri iilerin iyerinde alm olduu srelere gre deiir. Fesih bildirim sreleri; i alt aydan az srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplmasndan balayarak iki hafta.

i alt aydan birbuuk yla kadar srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplmasndan balayarak drt hafta. i birbuuk yldan yla kadar srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplmasndan balayarak alt hafta. i yldan fazla srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplm olmasndan balayarak sekiz haftadr.

Belirsiz sreli i szlemeleri ancak Kanunda ngrlen bu 2-8 haftalk bildirim sresinin sonunda feshedilmi olur. Sz konusu bu 2-8 haftalk fesih bildirim sresi ise, bildirimin dier tarafa yaplmasyla ilemeye balar. Kanunundaki 2-8 haftalk bildirim sreleri, asgari olup szlemeler ile arttrlabilir. Taraflarn kanunda ngrlen srelerin altnda bildirim sresi kararlatrmalar durumunda ise, kararlatrlan srenin yerine Kanundaki asgari sre uygulanr. veren bildirim sresine ait creti pein vermek suretiyle i szlemesini feshedebilir. Feshi Bildirim Sreleri ersinde Taraflarn Durumu Fesih bildirimi ile belirsiz sreli i szlemesi belirli sreli i szlemesine dntne gre, normal olarak fesih bildirimi sresi iinde de i szlemesi taraflarnn i szlemesinden doan borlarn yerine getirmeye devam etmesi gerekir. Baka bir deyile, iinin fesih bildirimi sresi boyunca da, sanki feshi bildirimi yaplmam gibi almas, iverenin de ona cret demesi gerekir. Zira i szlemesi fesih bildirimi sresi sonunda feshedilmi olur. Bu bakmdan taraflardan biri fesih bildirimi sresi iersinde borcunu yerine getirmekten kanacak olursa, dier taraf belirli sreli bir i szlemesi halinde devam etmekte bulunan i szlemesini, hakl nedenler erevesinde, bildirim sresinin sonunu beklemeden derhal feshedebilir. Bu durumda i szlemesinin derhal fesih yoluyla sona erdirilmesi, sreli fesih yoluyla sona erdirmeden farkl hukuk sonular ortaya karacaktr. Fesih bildirim sreleri iersinde iveren iiye yeni bir i bulmas iin gerekli olan yeni i arama izni vermek zorundadr. cret kesintisi yaplmadan ve i saatleri iinde verilmesi gereken bu iznin sresi gnde iki saatten az olamaz. Bu sre asgari olup, szlemelerle arttrlabilir. i isterse i arama izin saatlerini birletirerek topluca kullanabilir. Ancak iinin byle bir niyeti varsa topluca kullanaca iznini iten ayrlaca gnden nceki gnlere rastlatmak ve bu isteini de iverene bildirmek zorundadr (Mad.27, f.1). Kukusuz iveren iinin bu yoldaki isteine, iinin iten ayrlaca gnden nceki gnlere rastlatmak artyla uymaya zorunludur. Buna gre, ii iverene bildirmeden bu hakkn kullanma yoluna gidemeyecei gibi, bu iznini, rnein bildirim sresinin ortasna den bir zamanda da kullanamayacaktr. i eer bu izni her gn iki saat olmak zere kullanacaksa, bunun kendisine gnn i bulmaya en uygun olan zamannda verilmesi herhalde yerinde olur. Halen genellikle uygulanmakta olan usul, bu iznin sabahleyin ie balamadan veya gnlk almann bitmesinden iki saat nce iyerinden ayrlmak veya le tatilini izleyerek alnmak suretiyle kullanlmas eklindedir. i bu iznini iverenden izin almakszn kullanamaz. Aksi halde iveren iinin i szlemesine, hakl nedenle son verebilir. szlemesine ister ii, isterse iveren tarafndan son verilecei bildirilmi olsun, her iki durumda da ii kanundan doan bu hakkn kullanabilecektir. veren, i arama izni esnasnda iiyi altrr ise iinin izin kullanarak bir alma karl olmakszn alaca crete ilaveten, altrd srenin cretini yzde yz zaml der. arama izni iiye yeni bir bulmasna salamak amacyla verildiine gre, iinin yeni bir i bulmasndan sonra iverenin iiye yeni i arama izni vermesi zorunluluu ortadan kalkar. Bildirimli Sona Erdirme Trleri a) Geerli Sebebe Bal Olarak Szlemesinin Sreli Feshi ( Gvencesi Kapsamndaki ilerin Szlemesinin Feshi) b) Geerli Sebebe Bal Olmakszn Szlemesinin Sreli Feshi ( Gvencesi Kapsam Dndaki ilerin Szlemesinin Feshi) c) Toplu i karmay Gerektiren Sebeplerle Szlemesinin Sreli Feshi 3

a) Geerli Sebebe Bal Olarak Szlemesinin Sreli Feshi ( Gvencesi Kapsamndaki ilerin Szlemesinin Feshi) Koullar Kanununa gre, i gvencesi kapsamndaki iilerin i szlemesini fesheden iveren, geerli bir sebebe dayanmak zorundadr. Bu bakmdan ncelikle Kanunun iiyi iverenin i szlemesini sebepsiz sona erdirmesine kar koruyan i gvencesi hkmleri erevesinde kimlerin i gvencesinden yararlanabileceinin saptanmas gerekir. Kanununa gre, aada belirtilen ekilde alan iiler i gvencesinden yararlanrlar. Bunlar: Otuz veya daha fazla iinin alt iyerinde, Belirsiz sreli i szlemesi ile alan, En az 6 aylk kdemi olan, letmenin btnn sevk ve idare eden iveren vekili ve yardmcs ile iyerinin btnn sevk ve idare eden ve iiyi ie alma ve iten karma yetkisi bulunan iveren vekili olmayan iilerdir.

Bu artlarn hepsinin bir arada gereklemesi gerekir. Bu artlardan herhangi birini salamayan ii sz konusu gvenceden yararlanamayacaktr. Baka bir deyile, iverenin bu iilerin i szlemesini sreli fesih yoluyla sona erdirmesi durumunda, geerli sebep gsterme zorunluluu ortadan kalkacaktr. Bu koullardan iyerinin otuz veya daha fazla ii altran iyeri olmas ve iyerinde en az alt aylk kdemi olan bir ii olmas koulu, zerinde ayrca durmay gerektirecek kadar nem arz etmektedir. szlemesinin feshinden aranan geerli neden gsterme zorunluluu ancak otuz veya daha fazla iinin altrld iyerinde uygulanr. Grld zere, geerli neden gsterme zorunluluunun uygulanabilmesi iin, iyerinde alan ii saysnn belirlenmesi gerekmektedir. yerinde alan ii saysnn belirlenmesinde iyerinde bir i szlemesine dayanarak alan iiler esas alnr. Buna gre, Geici i ilikisi ile baka bir iveren emrinde alan iyeri iisi gibi, ksmi sreli i szlemesi, ar zerine almaya dayal ksmi sreli i szlemeleriyle alanlarn alan ii saysnn belirlenmesinde hesaba katlmas gerekir. Buna karlk bu gibi kimselerin dnda kalan geici i ilikisi iersinde iyerinde sreksiz ilerde alanlar, sresi belirli ite alanlar ile stajyerler, raklar, iyerinde grevli alt iverenin emrinde alan iilerin, alan ii saysnn belirlenmesinde hesaba alnmamas gerekir. Kanunda ak bir hkm olmamakla beraber, kampanya ilerinde alanlarn da sresi belirli bir ite altklar dnlerek hesaba alnmamas herhalde yerinde olur. verenin ayn ikolunda birden fazla iyerinin bulunmas halinde, iyerinde alan ii says, bu iyerlerinde alan toplam ii saysna gre belirlenir. Bu hkme gre, iverenin ayn ikolunda olmayan baka iyerleri varsa buralarda alan iiler, alan ii saysnn belirlenmesinde hesaba katlamayacaktr. Yukarda sralanan koullar salayan iinin belirsiz sreli i szlemesini fesheden iveren, iinin yeterliliinden veya davranlarndan ya da iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir sebebe dayanmak zorundadr. inin yetersizliinden veya davranlarndan kaynaklanan sebepler ancak iyerinde olumsuzluklara yol amas halinde geerli sebepler olarak feshe neden olabilirler. inin sosyal adan olumsuz bir davran, toplumsal ve etik adan onaylanmayacak bir tutumu iyerindeki retimi ve i ilikisi srecine herhangi bir olumsuz etki yapmyorsa geerli sebep saylamaz. Ayrca Kanununa gre, Hakkndaki iddialara kar savunmasn almadan bir iinin belirsiz sreli i szlemesi, o iinin davran veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Geerli sebeplerin neler olduu Kanununda gsterilmemitir. Madde gerekesine gre geerli sebepler u ekilde snflandrlarak rneklendirilebilir: inin Yeterliliinden Kaynaklanan Sebepler

Ortalama olarak benzer ii grenden daha az verimli alma; gsterdii niteliklerden beklenenden daha dk performansa sahip olma, ie younlamasnn giderek azalmas; ie yatkn olmama, renme ve kendisini yetitirme yetersizlii; sk sk hastalanma; alamaz duruma getirmemekle birlikte iini gerektii ekilde

yapmasn devaml olarak etkileyen hastalk, uyum yetersizlii, iyerinden kaynaklanan sebeplerle yaplacak fesihlerde emeklilik yana gelmi olma halleridir. inin Davranlarndan Doan Sebepler

Kanununun 25inci maddesinde belirtilen derhal fesih iin ngrlen sebepler niteliinde olmamakla birlikte, iinin i szlemesine aykr davranlar bulunabilir. Bunlara rnek olarak, iverene zarar vermek ya da zararn tekrar tedirginliini yaratmak; iyerinde rahatszlk yaratacak ekilde alma arkadalarndan bor para istemek; arkadalarn iverene kar kkrtmak; iini uyarlara ramen eksik, kt veya yetersiz olarak yerine getirmek; iyerinde i akn ve i ortamn olumsuz etkileyecek bir biimde dier kiilerle ilikilere girmek; iin akn durduracak ekilde uzun telefon grmeleri yapmak; sk sk ie ge gelmek ve iini aksatarak iyerinde dolamak; amirleri veya i arkadalar ile ciddi geimsizlik gstermek, ska ve gereksiz yere tartmaya girimek gibi haller verilebilir. letmenin, yerinin veya in Gereklerinden Kaynaklanan Sebepler

Geerli sebeplerle fesih ilemine yol aabilecek nemli iyeri gereklerinin bulunmas hali iinin yeterliliinden veya davranlarndan kaynaklanabilecei gibi, ii ile balants olmakszn da ortaya kabilir. Bu bakmdan iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan sebepler; iyerinden kaynaklanan geerli sebepler ve iyerinin dndan veya iinden kaynaklanan sebepler olarak iki ynde deerlendirilebilir. yeri dndan kaynaklanan sebepler; srm ve sat olanaklarnn azalmas, talep ve sipari azalmas, enerji sknts, lkeden yaanan ekonomik kriz, piyasada genel durgunluk, d pazar kayb, hammadde sknts gibi sebeplerle iyerinde iin srdrlmesinin olanaksz hale gelmesi gibi sebepler olabilir. yeri ii sebepler ise; Yeni alma yntemlerinin uygulanmas, iyerinin daraltlmas, yeni teknolojinin uygulanmas, iyerlerinin baz blmlerinin iptal edilmesi, baz i trlerinin kaldrlmas gibi sebepler olabilir. Bu uygulamaya giderken iverenden beklenen, fazla almalar kaldrmak, iinin rzas ile alma sresinin ksaltlmas ve bunun iin mmkn olduu lde esnek alma ekillerinin getirilmesi, ii zamana yayarak, iileri baka ilerde altrma yollarn arayarak, iiyi yeniden eiterek sorunu amas ve feshe en son are olarak bakmasdr. Bu nedenle geerli sebep kavramna uygun yorum yaparken srekli olarak fesihten kanma olanann olup olmad aratrlmaldr. Kanunda hangi sebeplerin geerli sebep olduu saylmamasna ramen hangi sebeplerin geerli sebep saylamayaca tek tek saylarak gsterilmitir. zellikle geerli sebep olarak kabul edilemeyecek olan bu sebepler unlardr: Sendika yelii veya alma saatleri dnda veya iverenin rzas ile alma saatleri iinde sendikal faaliyetlere katlmak. yeri sendika temsilcilii yapmak. Mevzuattan veya szlemeden doan haklarn takip iin iveren aleyhine idar ve adl mercilere bavurmak veya bu hususta balatlm srece katlmak. Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile ykmllkleri, hamilelik, doum, din, siyasi gr ve benzeri nedenler. Kadn iilerin altrlmasnn yasak olduu srelerde ie gelmemek. Hastalk veya kaza nedeniyle 25inci maddenin (I) numaral bendinin (b) alt bendinde ngrlen bekleme sresinde ie geici devamszlk.

Kanununa gre, fesih halinde aranan geerli sebebin mevcudiyetinin var olup olmadna iyerinin bal bulunduu blgede grev yapan i mahkemesi karar verir. Fesihte zlenmesi Gereken Usul ve Fesih Bildirimine tiraz veren Kanunda ngrlen koullarn gereklemi olmas kouluyla yapaca fesih bildirimini yazl olarak yapmak ve sebebini ak ve kesin bir ekilde bu bildiride belirtmek zorundadr. Fesih bildirimini alan ii, bildiride yazl sebebi geerli bulabilecei gibi, geerli olmadn da ileri srebilir. Geerli bulursa, bildiriden doan ihbar tazminat, kdem tazminat ve varsa dier alacaklarn alarak iyerinden ayrlr. Bildiride belirtilen fesih sebebini geerli bulmazsa, Kanunda gsterilen usule uyarak itiraz edebilir. Kanununda ngrlen itiraz hakk erevesinde ii, fesih bildiriminde sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin

geerli sebep olmad iddias ile i mahkemesinde, fesih bildiriminin kendisine tebliinden itibaren bir ay iinde dava aabilir. Burada ngrlen 1 aylk srenin sonunda iinin dava hakk der. Kanun koyucu daha hzl bir zm yolu olduunu dnerek, toplu i szlemesinde hkm varsa veya taraflar anlarlarsa uyumazln ayn srede zel hakeme gtrlmesine de olanak salamtr. inin bu ekilde fesih bildirimine geerli sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli olmad iddias ile dava amas durumunda, feshin geerli bir sebebe dayandn ispat ykmll iverene aittir Buna gre, iinin iverenin ileri srd sebebin geerli olmadn ispat ykmll yoktur. Ancak ii, feshin baka bir sebebe dayandn iddia ettii takdirde, bu iddiasn ispatla ykmldr. Dava seri muhakeme usulne gre iki ay iinde sonulandrlr. Mahkemece verilen kararn temyizi halinde, Yargtay bir ay iinde kesin olarak karar verir. Kukusuz zel hakeme gidilmise zel hakem de kararn bu sre iinde vermek zorundadr. Yaplan itiraz reddedilir baka bir deyile, mahkeme veya zel hakem fesih bildiriminin yapld veya gsterilen sebebin geerli olduuna karar verir ve verilen bu karar kesinleirse, fesih bildirim sresinin sonunda veya pein demenin yapld tarihte i szlemesi sona ermi saylacaktr. Yaplan itiraz kabul edilir baka bir deyile, mahkeme veya zel hakem iverence geerli sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli olmadna karar verirse, Kanunda ngrlen geersiz feshin sonular ortaya kar. Geersiz Feshin Sonular Yaplan itiraz zerine iverence geerli sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli olmad mahkemece veya zel hakem tarafndan tespit edilerek feshin geersizliine karar verildiinde, iveren, iiyi bir ay iinde ie balatmak zorundadr. Bu bir aylk srenin balangc ise iinin ie balamak zere iverene bavuru tarihidir. i kesinleen mahkeme kararnn veya zel hakem kararnn tebliinden itibaren on ign iinde ie balamak iin iverene bavuruda bulunmak zorundadr. gn denildiine gre, on ignlk srenin hesabnda ignnden saylmayan Pazar gn gibi ulusal bayram ve genel tatil gnleri de hesaba alnmaz. i on ign iinde iverene bavuruda bulunmaz ise, iverence yaplm olan fesih geerli saylr ve iveren sadece bunun hukuki sonular ile sorumlu tutulur. Baka bir deyile ii iine geri dnme hakkn kaybetmi olur. Sresi iinde bavuran ve ie balatlan iiye, kararn kesinlemesine kadar altrlmad sre iin en ok drt aya kadar domu bulunan cret ve dier haklar denir. e balatlan iiye pein denen bildirim sresine ait cret ile kdem tazminat, yaplacak bu demeden mahsup edilir. Kalan bir miktar varsa o da iiden alnr. i bu kalan ksm defaten deyemezse, iverenin kalan miktarn tamamn faizi ile birlikte alncaya kadar ii cretinden kanun hkmleri erevesinde kesinti yapma hakknn doacan kabul etmek gerekir. Sresi iinde bavuran iiyi iveren ie balatmaz ise, iiye en az drt aylk en ok sekiz aylk creti tutarnda tazminat demekle ykmldr. Sz konusu tazminatn miktar szlemeler ile artrlp azaltlamaz. Bu drt ile sekiz aylk cret tutarn bulabilecek tazminatn miktarn tayine karar veren mahkeme yetkilidir. e balatlmayan iiye bildirim sresi verilmemi veya bildirim sresine ait cret pein denmemise bu sreye ilikin cret tutar da ayrca denecektir. Kukusuz denmemise ve hak kazanmsa kdem tazminat alma hakk da bulunur. b) Geerli Sebebe Bal Olmakszn Szlemesinin Sreli Feshi ( Gvencesi Kapsam Dndaki ilerin Szlemesinin Feshi) Kanununa gre, i szlemesinin sreli feshinde geerli sebebe dayanma zorunluluu sadece iveren iin ngrlmtr. Bu bakmdan ii, i szlemesini sreli fesih yoluyla sona erdirirken geerli sebebe dayanmak zorunda deildir ve diledii zaman Kanunda ngrlen bildirim srelerine uymak suretiyle fesih bildiriminde bulunarak i szlemesini feshedebilir. Ayrca baka koullarn yerine getirilmesi gerekli deildir. veren de ayn ekilde, i gvencesi kapsamnda olmayan iinin belirsiz sreli i szlemesini geerli bir neden gstermeksizin, diledii zaman Kanunda ngrlen bildirim srelerine uymak suretiyle fesih bildiriminde bulunarak feshedebilir. Baka bir deyile ii; 30dan az ii altran iyerinde, 6 aydan daha az kdemi olan,

letmenin btnn sevk ve idare eden iveren vekili ve yardmcs ile iyerinin btnn sevk ve idare eden ve iiyi ie alma ve iten karma yetkisi bulunan iveren vekili ise,

iveren bu iinin belirsiz sreli i szlemesini geerli bir sebebi olmasa bile, bildirim srelerine uyarak sreli fesih yoluyla feshedebilir. Taraflarn i szlemesini sreli fesih yoluyla sona erdirirken, mutlaka Kanunda ngrlen 2-8 haftalk bildirim sresi verme ve bildirim artna uymas zorunludur. Eer szleme bu artlara uymadan feshedilirse, usulsz fesih yaplm olur. Bu durumda bildirim artna uymayan taraf, kar tarafa bildirim sresine ilikin cret tutarnda tazminat demek zorundadr. retide ve uygulamada bu tazminat ihbar tazminat olarak adlandrlr. Bu tazminat, i szlemesinin bozulduu tarihteki son gnlk cret zerinden hesaplanr ve asl crete ek olarak iiye salanm para ve para ile llmesi mmkn szleme ve Kanundan doan menfaatler de gz nnde tutulur. hbar tazminatnn dnda usulsz feshi bildirimine urayan iinin, hak kazanmsa kdem tazminat alma hakk da bulunmaktadr. i ayrca iverenin bu davranndan doan bir zarara uramsa, bunun tazmini iin maddi ve manevi tazminat da talep edebilecektir. Usulsz feshin sonular, hem i gvencesi kapsamna giren hem de girmeyen iiler iin geerlidir. Ancak i gvencesi kapsamna girmeyen iilerden farkl olarak i gvencesi kapsamna giren iilerin ayrca yarg kararlar erevesinde ie balamak iin iverene bavurma haklar da vardr. Usulsz hareket ederek bildirim artna uymadan iyerinden ayrlan ii, bu kusurlu hareketi ile iverene ayrca bir zarar vermise, iveren genel hkmler erevesinde zararnn tazminini de iiden isteyebilecektir. Ayrca iinin sorumluluu yannda baz artlarn gereklemesi halinde nc bir ahs olarak iinin yeni ivereni de, birlikte sorumlu tutmutur. Ancak nc bir ahs olarak yeni iverenin ii ile birlikte sorumlu tutulabilmesi iin sadece bildirim sresine uymakszn iini brakm olmas yeterli deildir. Ayrca yeni iverenin ii ile birlikte sorumlu tutulabilmesi iin; inin bildirim sresine uymakszn iine brakmasna sebep olmas, inin bildirim sresine uymakszn iini braktn bilerek onu ie almas, inin bildirim sresine uymakszn iini braktn rendikten sonra dahi onu altrmaya devam etmesi ve yerinin Kanunu kapsamna giren bir iyeri olmas veya Kanunu kapsamnda bir iveren olmas gerekir.

Yukarda belirtilen koullardan herhangi birinin gereklememesi halinde iverenin sorumluluunun ortadan kalkaca aktr. Benzer koullarda yeni iverenin ii ile birlikte sorumluluu, belirli sreli i szlemesi ile alan iinin iini srenin bitiminden nce brakmas hali iinde geerlidir. veren i gvencesi kapsamnda olmayan iinin belirsiz sreli i szlemesini geerli bir neden gstermeksizin, diledii zaman Kanunda ngrlen bildirim srelerine uymak suretiyle fesih bildiriminde bulunarak feshedebilse de, bu hakkn ktye kullanmamas gerekir. Kanununda, hangi hallerde fesih hakknn ktye kullanldna ilikin sebepler gsterilmemitir. Bu nedenle hakkn ktye kullanlp kullanlmadnn her olayda o olayn koullar asndan deerlendirilmesi gerekir. Feshi hakl klan meru sebeplerin bulunmas halinde ise kt niyetli fesihten sz edilemez. rnein; iveren kdem tazminat dememek, ksa bir sre sonra hak kazanlacak bir primin denmesini engellemek gibi, kanunen kendisine yklenen bir takm devlerden kamak niyetiyle i szlemesini sona erdirmise, bunu kt niyetli fesih olarak kabul etmek gerekir. veren tarafndan sreli fesih hakk ktye kullanlm ise, iiye bildirim srelerine ilikin cretin kat tutarnda tazminat demek zorundadr. Bu tazminata kt niyet tazminat denir. inin iverenden kt niyet tazminat talep edebilmesi iin fesih hakknn ktye kullanldn somut olaylarla kantlanmas gerekir. Fesih hakknn ktye kullanlmas sadece usulne uygun yaplan bildirimli fesihte deil, usulsz fesihte de sz konusu olabilir. Bu durumda, ii iverenden hem kt niyet tazminat hem de ihbar tazminat, kdem tazminat ve genel hkmlere gre takdir tazminat talep edebilir. Kt niyet tazminatnn hesabnda ihbar tazminatnda olduu gibi, asl crete ek olarak iiye salanm para ve para ile llmesi mmkn szleme ve Kanundan doan menfaatler de gz nnde tutulur c) Toplu i karmay Gerektiren Sebeplerle Szlemesinin Sreli Feshi

Daha nce deinildii zere, iyerinde yaplan ii karmnn toplu ii karma olarak kabul edilebilmesinin baz koullar vardr. Bu koullar;

veren ii karmaya ekonomik, teknolojik, yapsal ve benzeri iletme, iyeri veya iin gerekleri sonucunda ihtiya duymal, veren iyerinde alan ii saysna gre belirli saynn stnde ii karmaldr.

yerinde alan ii says: - 20 ile 100 arasnda ise, en az 10 iinin, - 101 ile 300 ii arasnda ise, en az %10 orannda iinin, - 301 ve daha fazla ise, en az 30 iinin, iine bir aylk sre iinde ayn tarihte veya farkl tarihlerde son verilmesi toplu ii karma saylmaktadr. Toplu ii karmak isteyen iveren, bu isteini en az otuz gn nceden bir yaz ile iyeri sendika temsilcilerine, ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna bildirir. Bu bildirimde ii karmann sebepleri, bundan etkilenecek ii says ve gruplar ile ie son verme ilemlerinin hangi zaman diliminde gerekleeceine ilikin bilgilerin bulunmas zorunludur. Bildirimden sonra iyeri sendika temsilcileri ile iveren arasnda yaplacak grmelerde, toplu ii karmann nlenmesi ya da karlacak ii saysnn azaltlmas yahut karmann iiler asndan olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konular ele alnr. Grmelerin sonunda, toplantnn yapldn gsteren bir belge dzenlenir. Fesih bildirimleri, iverenin toplu ii karma isteini blge mdrlne bildirmesinden otuz gn sonra hkm dourur. Sz konusu bu madde hkmne gre, bildirim sreleri, iverenin iilere yapt fesih bildiriminden itibaren deil, iverenin toplu ii karma isteini blge mdrlne bildirmesinden itibaren otuz gn sonra ilemeye balar. yerinin btnyle kapatlarak kesin ve devaml suretle faaliyete son verilmesi halinde, iveren sadece durumu en az otuz gn nceden ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna bildirmek ve iyerinde ilan etmekle ykmldr. Mevsim ve kampanya ilerinde alan iilerin iten karlmalar hakknda, iten karma bu ilerin niteliine bal olarak yaplyorsa, toplu ii karmaya ilikin hkmler uygulanmaz. veren toplu ii karlmasna ilikin hkmleri feshin geerli sebebe dayandrlmas, szlemenin feshinde usul, fesih bildirimine itiraz ve usul ve geersiz sebeple yaplan feshin sonularna ilikin Kanun hkmlerinin uygulanmasn engellemek amacyla kullanamaz. Aksi halde ii bu hkmlere gre dava aabilir. Toplu ii karma halinde de i szlemeleri feshedilen iiler feshin toplu ii karmay gerektiren geerli bir nedene dayal olarak yaplmadn iddia ettikleri takdirde, Kanununun geerli sebebe dayal feshe ilikin Kanun hkmlerine gre dava aabilirler ve ie iadelerini talep edebilirler. SZLEMESNN SONA ERMESNN GENEL SONULARI szlemelerinin sona ermesinin genel sonular iki balk altnda toplanabilir. Bunlar: 1. Kdem Tazminat deme Zorunluluu ve 2. alma Belgesi Verme Zorunluluudur. Bu zorunluluklarn dnda, i szlemesi sona erdiinde, ii iyerinden ayrlrken iliii kesilecei iin iveren kendisinden ibraname olarak adlandrlan bir belge alabilir. Bu belge, ii haklarnn iverende kalmad ve elde edildii hususunun ii tarafndan tanndn gsterir. i iyerinden ayrlrken iliii kesilecei iin, cret, fazla mesai, hafta tatili, genel tatil, gereklemi fakat henz kullanlmam yllk izin, prim, ikramiye, ihbar ve kdem tazminat, sosyal yardmlar gibi crete ilikin eitli konularda iinin iverenden alacaklarnn tamam kendisine (veya lm halinde geride brakt hak sahiplerine) denir. Bu deme phesiz normal cret deme belgeleriyle belgelenir. Bunun dnda, bugn artk bir usul haline geldii zere, iiden iverenden btn alacaklarn aldna ve bakaca bir alaca kalmadna dair ibraname denilen bir belge alnarak, iveren ii tarafndan ibra edilir. 1. Kdem Tazminat Yeni Kanununda kdem tazminatna hak kazanabilmenin koullar ile kdem tazminatnn miktarnn hesaplanmas konusunda bir hkme yer vermemekle birlikte, kdem tazminat fonuna ilikin dzenleme yaplncaya kadar, kdem tazminat konusunda 1475 sayl Kanununun 14nc maddesindeki hkmler

geerliliini koruyaca belirtilmitir. Buna gre, kdem tazminat, Kanuna tbi, asgari bir alma sresini dolduran iinin i szlemesinin kanunda saylan hallerden biriyle son bulmas halinde, iveren tarafndan iiye ya da lm halinde miraslarna denen ve miktar iinin alma sresi ve cretine gre saptanan paradr. Yaplan bu tanma gre, kdem tazminatna hak kazanabilmenin koullar u ekilde sralanabilir: Kanununa tbi bir i szlemesi ile alma, szlemesinin kdem tazminatna hak kazandracak ekilde sona ermesi, verenin bir veya deiik iyerlerinde belirli bir srece alm olmadr. Kdem Tazminatna Hak Kazanabilme Koullar a) Kanununa Tbi Bir Szlemesi le alma

Kdem tazminat verilebilmesi iin her eyden nce Kanununa tbi bir i szlemesi ile alan iinin varl gerekmektedir. Bu nedenle Kanunlar kapsamnda bulunmayan kimselerin, i szlemesi ile alsalar dahi kdem tazminatna hak kazanabilmeleri mmkn deildir. Ayn ekilde altklar iyeri, Kanununa tbi olsa da sreksiz i szlemesine dayanarak alanlar da kdem tazminat demesinden yararlanamayacaklardr. Kdem tazminatnn talep edilebilmesi bakmndan i szlemesinin belirli veya belirsiz sreli olmas farkllk yaratmaz. i ister belirli sreli i szlemesi ile isterse belirsiz sreli i szlemesi ile alsn, Kanunda ngrlen koullar salamak kaydyla kdem tazminat almaya hak kazanr. Ancak belirli sreli i szlemelerinde srenin dolmas halinde ii kdem tazminat almaya hak kazanamaz. Ayn ekilde kdem tazminatna hak kazanabilme asndan iinin zel veya kamu kesiminde almas arasnda da bir ayrm yaplmamtr. Bu bakmdan ii ister zel kesimde isterse kamu kesiminde alsn kdem tazminatna hak kazanabilecektir. b) Szlemesinin Kdem Tazminatna Hak Kazandracak ekilde Sona Ermesi

szlemesi Kanunda ngrlen hallerden biri ile sona eren ii kdem tazminatna hak kazanr. iye kdem tazminat hakk kazandran, i szlemesinin sona erme halleri unlardr: inin lm

Kdem tazminat almaya hak kazandran sona erme hallerinden biri lmdr. Kdem tazminat iin iinin lmnn doal sebeplerle gereklemi olmas veya kendi yahut bakalarnn kusuru ile meydana gelmi olmasnn bir nemi yoktur. inin lm halinde, kdem tazminat, yalnzca kanun miraslara denecektir. Kanunun ak hkm gerei, kdem tazminatnn mansup (atanm) miraslar denebilmesi mmkn deildir. szlemesinin ii tarafndan hakl nedenlere dayal olarak sona erdirildii tm haller

szlemesinin salk sebepleri, ahlk ve iyi niyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri ile zorunlu sebeplerle ii tarafndan hakl nedenle derhal feshedilmi olmas, iiye kdem tazminat hakk kazandrr. szlemesi ii tarafndan bildirimli feshedilmesine ramen iiye kdem tazminat hakk kazandran haller

Hakl sebepler dnda veya i szlemesinin bildirimli olarak ii tarafndan feshedilmesi halinde ise, kural olarak iiye kdem tazminat denmesi sz konusu olamaz. Buna karlk i szlemesinin ii tarafndan bildirimli olarak feshedildii baz hallerde ii kdem tazminat almaya hak kazanr. szlemesi ii tarafndan bildirimli feshedilmesine ramen iiye kdem tazminat hakk kazandran haller unlardr: Evlilik: Evlendii tarihten itibaren bir yl iersinde kendi isteiyle i szlemesini sona erdirmesi halinde kadn ii kdem tazminatna hak kazanr. Muvazzaf askerlik: szlemesini muvazzaf askerlik hizmeti dolaysyla feshetmesi halinde de, ii kdem tazminat almaya hak kazanr. Bal bulunulan kanunla kurulu kurum veya sandklardan yallk, emeklilik veya malllk ayl yahut toptan deme alma: szlemesini bal bulunduu kanunla kurulu kurum veya sandklardan yallk, emeklilik veya malllk ayl yahut toptan deme almak amacyla feshetmesi halinde, ii kdem tazminat almaya hak kazanr. Yallk ayl balanmas iin kendi istekleri ile iten ayrlanlar: Ya dnda, yallk ayl balanmas iin ngrlen sigortallk sresini ve prim deme gn saysn tamamlayarak kendi istekleri ile iten ayrlan iiler de kdem tazminat almaya hak kazanr.

szlemesinin iveren tarafndan ahlak ve iyi niyet kurallar ve benzerlerine uymayan haller dnda dier sebeplerle feshedilmesi halleri

szlemesinin salk sebepleri, zorunlu sebepler ve iinin gzaltna alnmas veya tutuklanmas sebebiyle iveren tarafndan hakl nedenle derhal feshedilmi olmas, iiye kdem tazminat hakk kazandrr. szlemesinin iveren tarafndan sadece ahlak ve iyi niyet kurallar ve benzerleri nedeniyle derhal feshedilmesi durumunda ii kdem tazminatna hak kazanamaz. szlemesinin iveren tarafndan bildirimli fesih yoluyla sona erdirilmesi halidir. c) verenin bir veya deiik iyerlerinde Belirli Bir Srece alm Olma

szlemesi kanunda ngrlen hallerden biri ile sona eren iinin, kdem tazminat almaya hak kazanabilmesi iin ayrca, iverenin bir veya deiik iyerlerinde en az bir tam yllk alma kdemine sahip bulunmas gerekir. Baka bir deyile, kdem tazminatnn sz konusu edilebilmesi iin, iinin iyerinde asgari bir yl alm bulunmas arttr. Kdem Tazminatnn Hesaplanmas Kanununa gre, i szlemesini yukarda deinilen belirli biimlerde feshedilmesi ve sona ermesi hallerinde iiye ie balad tarihten itibaren i szlemesinin devam sresince her geen tam yl iin iverence 30 gnlk creti tutarnda kdem tazminat denir. Bir yldan artan sreler iin de ayn oran zerinden deme yaplr. Verilen bilgilerden anlalaca zere, kdem tazminatnn hesaplannda u formlden yararlanlabilir: Kdem Tazminat = Gnlk cret X Kdem Sresi X 30

Kdem Tazminat denmesine ilikin bu formldeki her tam yl iin ngrlen 30 gnlk sre, i szlemeleri veya toplu i szlemeleri ile ii lehine arttrlabilir. Eer i szlemesi veya toplu i szlemesi taraflar her tam yl iin iverence iiye rnein 34 gnlk cret tutarnda kdem tazminat deneceini kararlatrmlarsa, bu durumda formldeki 30 yerine 34 yazlacaktr. Formldeki Gnlk cret, iinin son brt gnlk cretidir. Kdem tazminatnn hesaplanmasnda esas alnan bu gnlk cretle, asl crete ilaveten iiye salanm olan para ve para ile llmesi mmkn szleme ve kanundan doan menfaatler de gz nnde tutulur. Ancak prim, ikramiye, yemek, giyim gibi para ve para ile llmesi mmkn szleme ve kanundan doan menfaatlerin, kdem tazminatnn hesabnda dikkate alnmas iin, iiye sosyal yardm amacyla ve arz deil, devaml olarak salanm olmas gerekir. Bu bakmdan arz nitelikte olan devamllk gstermeyen doum, lm, evlenme gibi nedenlerle yaplan demeler, kdem tazminatnn hesabnda dikkate alnmad gibi, iiye salanmam olan menfaatlerde (salanacak olanlar da) dikkate alnmaz. Formldeki kdem sresi ile iinin ie balamasndan itibaren fiilen alm olup olmadna baklmakszn iyerinde geirdii sre kastedilir. Bu nedenle, iinin ie balamasndan itibaren fiilen almad halde, baz sreler kdem sresinin hesabnda dikkate alnmaktadr. Bu sreler unlardr: Kanunen alma sresinden saylan haller, Mnavebeli ilerde ie ara verilen sreler, Belirsiz sreli i szlemesinin iverence haksz feshi halinde bildirim sreleri, Hafta tatili ve genel tatil gnleri, Yllk cretli izin sreleri, Hastalk ve cretli izin gibi durumlara ilikin sreler.

Ayrca i szlemesinin deneme sreli yaplm olmas durumunda da, deneme sresi kdem sresinin hesabnda dikkate alnr. Ancak i szlemesinin askda olduu sreler, kdem sresinin hesabnda dikkate alnmaz. Bu sreler unlardr:

ilerin cretsiz izin sreleri, ilerin grev ve lokavtta geirdii sreler, Mevsimlik almalarda mevsim d sreler Uzun sreli istirahat halleri, Uzun sreli tutukluluk halleri,

Ayrca raklkta geen sreler de kural olarak kdem sresinden saylmamaktadr. Kdem sresinin balangc, iinin fiilen ie balama tarihidir. Kdem sresinin sonu ise, bildirim srelerine uyulmakszn yaplan fesihlerde, feshin yapld tarih; bildirim srelerine uyularak yaplan fesihlerde ise, bildirim sresinin sonudur. ilerin kdemleri, i szlemesinin devam etmi veya faslalarla yeniden akdedilmi olmasna baklmakszn ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde altklar sreler gz nne alnarak hesaplanr. Deinilen esaslar erevesinde kdem tazminatnn alacakls; ii (Mad. 14, f.1) veya lm halinde kanun miraslardr. Kdem tazminatnn borlusu ise; normal olarak iinin iverenidir. Ancak, "iyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir iverenden baka bir iverene gemesi veya baka bir yere nakli halinde iinin kdemi, iyeri veya iyerlerindeki i szlemeleri srelerinin toplam zerinden hesaplanr. 12.7.1975 tarihinden itibaren iyerinin devri veya herhangi bir suretle el deitirmesi halinde, ilemi kdem tazminatlarndan her iki iveren sorumludur. Ancak, iyerini devreden iverenlerin bu sorumluluklar iiyi altrdklar srelerle ve devir esnasndaki iinin ald cret seviyesiyle snrldr. 12.7.1975 tarihinden nce iyeri devrolmu veya herhangi bir suretle el deitirmise devir mukavelesinde aksine bir hkm yoksa ilemi kdem tazminatlarndan yeni iveren sorumludur". Kanun hkmnden de anlalaca zere, iyerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir iverenden baka bir iverene gemesi veya baka bir yere nakli iinin kdemini etkilemez. ki iyerinin birlemesi veya hukuk niteliinin deimesini de ayn ekilde deerlendirmek gerekir. Ayn kdem sresi iin bir defadan fazla kdem tazminat veya ikramiye denmesi sz konusu olamaz. Bu bakmdan benzer durumlarda kdem tazminat alnm srelerin hesaba katlmamas gerekir. Kdem sresinin hesaplanmasnda temel ilke, i szlemesinin devam etmi veya faslalarla yeniden akdedilmi olmasna baklmakszn ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde altklar srelerin toplanmasdr. Ancak ayn iverenle daha nce yaplm bulunan i szlemesi kdem tazminat denmesini gerektirmeyen bir sebeple son bulmusa, bu dneme ilikin allan sreler, iinin kdem tazminat hesabna katlamaz. ilerin kdemlerinin, i szlemesinin devam etmi veya faslalarla yeniden akdedilmi olmasna baklmakszn ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde altklar srelerin gz nne alnarak hesaplanacan ngren Kanun hkmne gre, iinin kdem sresi hesaplanrken, farkl iverenlere ait iyerlerinde geen srelerin birletirilmesine imkn yoktur. Hatta kdem tazminatnn, daha nceki bir baka zel iveren nezdinde geen hizmet sresinin birletirilerek denmesini ngren szleme hkm geersizdir. Buna karn deiik kamu kurulularnda geen hizmet srelerinin baz koullara bal olarak, snrl bir ekilde birletirilmesi ngrlmtr. Hizmet srelerinin birletirilebilecei kamu kurulular ise, genel, katma ve zel bteli idareler ile 468 sayl Kanunun 4'nc maddesinde saylan kurumlardr. Buna gre, ayn ya da deiik kamu kurulularnda geen hizmet srelerinin birletirilmesi, ancak Sosyal Sigortalar Kanununa gre "yallk veya malllk aylna ya da toptan demeye hak kazanan" iiler iin sz konusu olabilecektir. Sz konusu fkra hkmne gre, sadece Sosyal Sigortalar Kanununa gre yallk, malllk ayl veya toptan demeye hak kazanma halinde, iyerlerinden ayrlan iilere bu kamu kurulularnda geirdikleri hizmet srelerinin toplam zerinden son kamu kuruluu iverenince kdem tazminat denecektir. Grld zere, sz konusu fkra hkmnden yararlanacak kiinin son alt kamu kuruluunda ii olarak, baka bir deyile i szlemesine dayanarak alm olmas gerekmektedir. Bu durumda iinin kamu kurulularnda daha nce memur statsnde alt srelerin de kdem sresine eklenerek, kdem tazminatnn hesabnda dikkate alnmas gerekecektir. Kukusuz deiik kamu kurulularnda geen hizmet srelerinin birletirilmesinde, iinin zel sektrde geirdii bir sre olsa bile dikkate alnmayacaktr. Deiik kamu kurulularnda geen hizmet srelerinin birletirilmesinde, kamu kurulularnda iinin i szlemesinin daha nce kdem tazminat denmesini gerektirmeyecek ekilde sona ermesi suretiyle geen hizmet sreleri kdem tazminatnn hesabnda dikkate alnmaz. iye kamu kurulularnda geirdii hizmet srelerinin toplam zerinden son kamu kuruluunca kdem tazminat denebilmesi iin, i szlemesinin daha nce kdem tazminat denmesini gerektirmeyecek ekilde sona ermemi olmas gerekir. Ancak ii, memur olarak alrken istifa ederek iyerinden ayrlmsa, memur

olarak alt sreye ilikin kdem tazminat denmesi sz konusu olamayaca iin, kanmzca istifa ederek ayrlm olsa bile memurlukta geen srelerin hizmet srelerinin birletirilmesinde dikkate alnmas gerekir. Kamu kurulularndan birinden dierine geerken kdem tazminat denmemesi gerekir. Zira bu durumlarda i szlemesinin devam ettiini kabul etmektedir. Muvazzaf askerlikte geen srenin, ilgili sosyal gvenlik kuruluuna borlanlm olmas kouluyla kdem tazminat hesabnda dikkate alnmas gerekmektedir. Bu bakmdan kdem sresine, muvazzaf askerlikte geen ve sosyal gvenlik kurumuna borlanlan askerlik sresinin de eklenmesi gerekmektedir. Ancak bu ekleme yaplrken, iinin i szlemesinin muvazzaf askerlik hizmetine gitmeden nce kdem tazminat denerek sona ermi olup olmadna dikkat edilmesi gerekir. szlemesinin kdem tazminat denmek suretiyle muvazzaf askerlik hizmetine gitmeden nce sona erdirilmesi durumunda, muvazzaf askerlik sresince taraflar arasnda kdem tazminat hakkn douracak bir i ilikisi mevcut olamayacandan, bu srenin kdem tazminatnn hesabnda dikkate alnmamas gerekecektir. i askere kdem tazminat almadan gitmi ve dnte iyerinde ie yeniden balamsa, muvazzaf askerlik sresinin ilgili sosyal gvenlik kuruluuna borlanlmas halinde, iinin kdem sresine eklenebilmesi mmkndr. Bu ekilde borlanlan muvazzaf askerlik sresinin kdem tazminat hesabnda dikkate alarak deme yaplabilmesi i szlemesinin yallk, malullk veya toptan deme alma amacyla ii tarafndan feshedilmi olmas koulu da aranmaktadr. Kdem Tazminatnn st Snr Kanununa gre kdem tazminat miktarna, st snr (tavan) getirilmitir. Buna gre, toplu i szlemesi ve i szlemeleriyle belirlenen kdem tazminatlarnn yllk miktar, Devlet Memurlar Kanununa tbi en yksek Devlet memuruna 5434 sayl T.C. Emekli Sand Kanunu hkmlerine gre bir hizmet yl iin denecek azami emeklilik ikramiyesini geemez". Bu durumda, iiye bir tam hizmet yl iin denecek 30 gnlk creti tutarndaki kdem tazminatnn miktar, bir tam hizmet yl iin 30 gnlk sre ii lehine ne kadar arttrlrsa arttrlsn ve iinin creti ne kadar yksek olursa olsun, en yksek Devlet Memuru olan Babakanlk Mstearna bir hizmet yl iin denecek azami emeklilik ikramiyesi ile snrlandrlmtr. Kanunun st snr ngren bu hkmyle kdem tazminat ile emeklilik ikramiyesi arasnda bir denge kurulmaya allmtr. Kdem Tazminat ile lgili Dier Hususlar Kanununa gre iveren, kdem tazminatndan doan sorumluluunu ahslara ve sigorta irketlerine sigorta ettiremez. veren sorumluluu altnda ve sadece yallk, emeklilik, malllk, lm ve toptan deme hallerine mahsus olmak kaydyla Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya %50 hisseden fazlas Devlete ait bir bankada veya bir Kurumda iveren tarafndan kdem tazminat ile ilgili bir fon tesis edilir. Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla dzenlenir. 1475 sayl Kanununda olduu gibi, 4857 sayl Kanununda da kdem tazminat iin bir kdem tazminat fonu kurulaca hkm altna alnmtr. Yine 1475 sayl Kanununda olduu gibi, kdem tazminat fonuna ilikin Kanunun yrrle girecei tarihe kadar iilerin kdemleri iin kdem tazminat haklarnn sakl olduu ve kdem tazminatnn iveren tarafndan dorudan doruya denmesine devam olunaca hkm altna alnmtr. Kdem tazminatlarnn iverence zamannda denmemesi sebebiyle alacak davann sonunda hkim, gecikme sresi iin denmeyen sreye gre mevduata uygulanan en yksek faizin denmesine hkmeder. inin mevzuattan doan dier haklar da sakl tutulmutur. Kdem tazminatna uygulanacak faizin balang tarihi, i szlemesinin sona erme tarihi veya iinin lm tarihidir. inin kdem tazminatnn ge denmesinden doan faizi talep edebilmesi iin, alacan tamamnn dendii anda ihtiraz kaytta bulunulmas gerekmektedir. Kanuna ve Kanunun verdii yetkiye dayanlarak kurulan kurum ve kurulularn, haklarnda bu Kanun ve 854, 5953 ve 5434 sayl Kanunlarn hkmleri uygulanmayan personeli ile kamu kurulularnda szlemeli olarak istihdam edilenlere mevzuat veya szlemelerine gre kdem tazminat niteliinde yaplan demeler kdem tazminat saylr. Gelir Vergisi Kanununa gre, 1475 ve 854 sayl kanunlara gre denmesi gereken kdem tazminatlarnn tamam ile 5953 sayl Kanuna gre denen kdem tazminatlarnn, hizmet erbabnn 24 ayln amayan miktarlar gelir vergisinden muaf tutulmutur.

2. alma Belgesi szlemesinin sona ermesi durumunda, iveren tarafndan iten ayrlan iiye verilen, iinin trnn ne olduunu ve sresini gsteren belgeye alma belgesi denir. Bu belge, iten ayrlan iiye, iten ayrl ekline

baklmakszn verilir. Bu bakmdan i szlemesi ister bildirimli fesih suretiyle isterse derhal fesih suretiyle ii veya iveren tarafndan sona erdirilmi olsun, iveren talep beklemeden, iinin belli bir ite alm olduunu tespit amacyla dzenlenen bu belgeyi iiye vermek zorundadr. inden ayrlan bir iiye alma belgesi dnda bir de bonservis denilen bir belge de verilebilir. Bonserviste alma belgesindeki iinin iinin tr ve sresi dnda, iinin i yerindeki tutumu, almas vs. gibi kiisel bilgiler de yer alr. alma belgesinin verilmesi zorunludur. veren bir zorunluluu olmamakla beraber, ii talep ederse kukusuz bonservis de verebilir. Kanununa gre, alma belgesinin vaktinde verilmemesinden veya belgede, doru olmayan bilgiler bulunmasndan zarar gren ii veyahut iiyi ie alan yeni iveren eski iverenden tazminat isteyebilir. Ayrca alma belgesi, her trl resim ve hartan muaftr. Yine Kanununa gre iverenin sreksiz ilerde alanlar alma belgesi verme zorunluluu yoktur. nk Kanunun alma belgesi verme zorunluluunu dzenleyen hkmleri, sreksiz ilere uygulanmaz. ALIMA SRELER alma sresi, iinin altrld ite geirdii sredir. Buna gre, alma sresi kavramndan, iin balangcndan sonuna kadar olan ve iinin i'de geirdii zamann anlalmas gerekecektir. Ayrca i yaparak geirilmedii halde, Kanununda allm gibi saylan sreler de alma sresinden saylr. alma srelerinin dzenlenmesi ve korunmasna ilikin Kanunu hkmlerinin alanlara; " Normal alma Sresi", "Ara Dinlenmesi", "Fazla alma", "Hazrlama-Temizleme leri", "Gece almalar" ile ilgili konularda kkl bir koruma salad grlr. 1. Normal alma Sresi

Kanununa gre, "genel bakmdan alma sresi haftada en ok 45 saattir" (Mad. 63, f.1). Bu hkme gre, her iinin alaca ite geirecei sre yeknesak olarak her iyeri iin haftada 45 saatle snrlanmtr. Aksi kararlatrlmamsa bu sre, iyerlerinde haftann allan gnlerine eit lde blnerek uygulanr (Mad. 63, f.1, c.2). Baka bir deyile, gnlk normal alma sreleri, genel kural olarak haftalk normal alma sresinin haftann allan i gnlerine eit lde blnmesi suretiyle tespit edilmektedir. Kanununda gnlk normal alma srelerinin haftalk normal alma sresinin haftann allan i gnlerine eit lde blnmesi suretiyle tespiti ngrldne gre, haftalk alma sresinde olduu gibi, haftann alan her gn iin alma sresinde de yeknesakln korunmas gerekecektir. Bu bakmdan rnein haftada alt ign allan bir iyerinde (45:6=7,5) her gn iin 7,5 saatlik yeknesak bir alma sresi uygulanacaktr. Kanununda kural olarak haftalk ve gnlk alma srelerinde yeknesakln korunmas esas benimsenmekle birlikte teknolojik, ekonomik ve sosyal gelimeler sonucu alma srelerinin uygulanmasnda esneklik salanmas ihtiyacn karlamak amacyla normal alma srelerinde yeknesakl bozan baz dzenlemelere yer verilmitir. Bu dzenlemelerden ilki, gnlk ve haftalk alma srelerinde yeknesakl bozan Kanunun madde gerekesinde ifade edildii zere younlatrlm i haftas dr. Dierleri ise telafi almas, ksa alma ve dnemsel almadr. a) Younlatrlm Haftas

Taraflarn anlamas ile haftalk normal alma sresi, iyerlerinde haftann allan gnlerine, gnde 11 saati amamak koulu ile farkl ekilde datlabilir. Buna gre, haftalk alma sresi bir gn alt saat, baka bir gn dokuz saat vs. eklinde haftann allan gnlerine gnde on bir saati amamak koulu ile farkl ekilde datlabilecektir. Fkra hkmne gre, bu ekilde gnlk alma sresi tespit edilirken dikkat edilmesi gereken hususlar unlardr: Bu konuda taraflarn anlam olmas, alma srelerinin toplamnn haftalk normal alma sresini gememesi, Gnlk alma sresinin 11 saati amayacak ekilde tespiti, Blmn haftann allan gnleri gz nnde tutularak yaplmas (baka bir deyile, blmde hafta tatili gn olan Pazar gnnn gz nnde bulundurulmamas), yerinde grlen iin salk kurallar bakmndan gnde en ok yedi buuk saat ve daha az allan ilerden olmas.

Taraflarn anlamas ile haftalk normal alma sresinin, iyerlerinde haftann allan gnlerine, gnde 11 saati amamak koulu ile farkl ekilde datlmas durumunda, iinin bir haftalk dnem ierisinde almas 45 saati aabilir. Byle bir durumda gnlk alma sresi gibi, haftalk alma sresinde de yeknesaklk bozulmaktadr. inin haftalk normal alma sresi olan 45 saatlik sreyi aarak yapt almaya younlatrlm i haftas denilmektedir. Ancak bu halde iki aylk sre iinde iinin normal haftalk ortalama alma sresi, normal haftalk alma sresi olan 45 saati aamaz. Baka bir deyile, iinin herhangi bir haftalk almas 45 saatin zerinde olsa bile iki aylk dnem ierisinde ortalamasnn 45 saatten fazla olmamas gerekir. Kanununa gre, denkletirme sresi baka bir deyile iki aylk sre, toplu i szlemeleri ile drt aya kadar arttrlabilir.

b) Telafi almas Zorunlu nedenlerle iin durmas, ulusal bayram ve genel tatillerden nce veya sonra iyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle iyerinde normal alma srelerinin nemli lde altnda allmas (normal alma sresinin 23nden daha az bir sre) veya tamamen tatil edilmesi ya da iinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, iveren tarafndan kaynan oluturan zorunlu nedenin ortadan kalkmas ve iyerinin normal alma dnemine gemesini takip eden iki ay iinde almayan sreler iin telafi almas yaptrlabilir. Telafi almalar, gnlk en ok alma sresi olan 11 saati amamak koulu ile gnde saatten fazla olamaz. Ayrca kanuni ya da szlemelere dayal tatil gnlerinde telafi almas yaptrlamaz. inin telafi amacyla yapt almann fazla alma veya fazla srelerle alma saylmas da mmkn deildir. Telafi almas yaptrma ve bu almann ne zaman yaplacan belirleme yetkisi iverene aittir. Telafi almas yaptracak iveren; bu almann nedenini ak olarak belirtmek, hangi tarihte almaya balanacan, ilgili iilere bildirmek zorundadr. Ancak iverenin allmayan sreler iin, iki ay iinde telafi almasn yaptrmas gerekir. ki aylk sre getikten sonra iveren iilerden telafi almas yapmalarn isteyemez. c) Ksa alma

Yeni Kanunumuzda yer verilen yeni dzenlemelerden biri de iverenlerin geici skntl dnemlerinde iyerlerindeki alma srelerini geici olarak nemli lde azaltmalar veya iyerinde faaliyeti tamamen veya ksmen geici olarak durdurmalarna ynelik ksa alma ve ksa alma deneidir. Ksa alma; en az drt hafta en fazla ay sreyle iyerinde uygulanan haftalk alma sresinin geici olarak en az te bir orannda azaltlarak uygulanmasn ifade eder. Sz konusu bu hkme gre rnein; toplu i szlemesiyle haftalk alma sresinin 42 saat olarak tespit edildii bir iyerinde, iverence haftalk alma sresinin te biri orannda azaltlarak uygulanmas durumunda, haftalk alma sresi ile bu srenin te biri orannda azaltlan sre arasndaki fark (42-14=28 saat), ksa alma olarak ifade edilecektir. Buna gre 28 saatlik haftalk alma sresi, ksa almadr. Geici Olarak in Durdurulmas, en az drt hafta en fazla ay sreyle iyerindeki faaliyetin tamamen veya ksmen durdurulmasn ifade eder. En az drt hafta denildiine gre, drt haftadan az sre ile iyerindeki faaliyetin tamamen veya ksmen durdurulmas hali, geici olarak iin durdurulmas olarak nitelendirilemeyecektir. Ksa alma denei ise, ksa alma, iin ksmen veya tamamen durmas hallerinde yaplan demeyi ifade eder. Ksa alma halinde iin durmas sz konusu olmayp, haftalk alma sresinin geici olarak azaltlarak uygulanmas sz konusudur. Eer i geici olarak durdurulmak suretiyle iyeri faaliyetine devam etmiyorsa, bu takdirde iin durdurulmas hali sz konusu olacaktr. Her iki halde de karar mercii iyeri iverenidir. Kanununa iyerindeki haftalk alma srelerini geici olarak nemli lde azaltan veya iyerinde faaliyetini tamamen veya ksmen geici olarak durduran iveren bu durumu derhal gerekeleri ile birlikte; Trkiye Kurumuna ve

Varsa toplu i szlemesi taraf sendikaya

yaz ile bildirmek zorundadr. Bu suretle resmi bir kurulula, sendika olaydan resmen haberdar olmu olur. Bunun zerine taraflara bir araya gelerek, bunu nleyecek ne gibi tedbirler alabilecekleri hususunda gr teatisinde bulunma yolu da alm olur. Gerek Kanunumuzun ve gerekse Ynetmelik hkmlerinin incelenmesinde bu bavurunun uygulamaya baladktan sonra yaplmas esasnn benimsendii grlr. Kukusuz iveren uygulamaya gemeden ncede byle bildirimde bulunabilir. Kanununun ksa almaya genel ekonomik kriz veya zorlayc sebeplerle iyerindeki haftalk alma srelerini geici olarak nemli lde azaltan veya iyerinde faaliyeti tamamen veya ksmen geici olarak durduran iveren bavurabilir. Genel ekonomik kriz, ulusal veya uluslararas ekonomide ortaya kan olaylarn, lke ekonomisi ve dolaysyla iyerini ciddi anlamda etkileyip sarst durumlar; zorlayc sebep ise, iverenin kendi sevk ve idaresinde kaynaklanmayan, nceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan dsal etkilerden ileri gelen, geici olarak alma sresinin azaltlmas ve faaliyetin tamamen veya ksmen durdurulmas ile sonulanan deprem, yangn, su baskn, salgn hastalk, seferberlik ve benzeri nedenleri ifade eder. Yaplan bu tanmlamalar erevesinde ekonomik ya da ynetsel organizasyona dayal olarak bir iyerinin kendisinden kaynaklanan bir krize girmesi, yahut pazara bal olarak sektrel bir kriz iyerinde ksa alma yaplmasn hakl gsterecek nedenlerden deildir. Bakanlka talebin uygun bulunmas halinde ii isizlik sigortasndan ksa alma deneine hak kazanabilir (f.2). d) Dnemsel alma Baz iler, nitelikleri bakmndan alma sresinin yukarda deinildii gibi, haftalk i gnlerine blnmesine olanak tanmamaktadr. Bu nedenle Kanununda dnemsel alma sreleri iinde gnlk alma srelerini amamak zere ve en ok alt aya kadar denkletirme sresi ngrlmtr. Karayollarnda, demiryollarnda ve deniz, gl ve akarsularda hareket halindeki tatlarda yaplan ve 854 sayl Deniz Kanununa tabi olmayan tama ilerinde olduu gibi i sresinin bir haftann alma gnlerine blnmesi suretiyle yrtlmesine nitelikleri bakmndan olanak yoktur. Bu tr ilerde, bir alma dnemindeki alma sresi, bu dnem iindeki hafta saysnn, haftalk alma sresi arpm sonunda bulunan miktar aamaz. alma sresinin haftalara tam blnemedii hallerde, alma sresi i gn zerinden ve her i gn 7,5 saatlik i sresi kabul olunmak suretiyle hesaplanr. 2. Normal alma Sresinin Gn indeki Yeri

Normal alma srelerinin gnn hangi saatlerine decei hususunda Kanununda herhangi ak ve seik bir hkm bulunmamaktadr. Bu bakmdan iverenler gnlk normal alma srelerinin balama ve biti saatlerini, kanunlara ve toplu i szlemelerine aykr olmamak zere, diledii ekilde tespit edebilir. Bu konuda iverene den kanun grev ise, sadece gnlk almann balama ve biti saatleri ile dinlenme saatlerini iyerlerinde iilere duyurmaktr. a) Gece Sresi ve Gece almalar Kanununa gre en ge 20.00de balayarak en erken sabah 06.00'ya kadar geen ve her halde en fazla on bir saat sren gn dnemine gece ve bu gece sresinde yaplan almalara da gece almas denir. Anlan gn dnemi dnda kalan sreye gndz, bu srede yrtlen almaya da gndz almas denilecei aktr. Gnlk kanun alma sresinin yarsndan ou gece dnemine rastlarsa o i gece ii saylr. Gece almalarnn gerek alanlarn ahslar ve gerekse iin sresi ve yapl ekli bakmndan Kanununda gndz almalarna gre farkl dzenlendii grlr. Bu farkllklar unlardr: ilerin gece almalar 7,5 saati geemez. Gece ve gndz iletilen ve nbetlee ii postalar kullanlan ilerde, bir alma haftas gece altrlan iilerin, ondan sonra gelen ikinci alma haftasnda gndz altrlmalar suretiyle postalarn sraya konulmas gerekir. Bununla beraber gece ve gndz postalarnda iki haftalk

nbetleme esas da uygulanabilir. Postas deitirilecek ii kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden dier postada altrlamaz. Sanayiye ait ilerde 18 yan doldurmam ocuk ve gen iilerin gece altrlmalar esas itibaryla yasaklanmtr. Ancak zorlayc bir sebebin gereklemesi durumunda iveren kukusuz iyerinde alan ocuk ve gen iileri yalnz o olayla snrlanm bulunmak suretiyle iyerinde altrabilir.

Gece altrlacak iilerin salk durumlarnn gece almasna uygun olduu, ie balamadan nce alnacak salk raporu ile belgelenir. Gece altrlan iiler en ge iki ylda bir defa iveren tarafndan periyodik salk kontrolnden geirilirler. ilerinin salk kontrollerinin masraflar iveren tarafndan karlanr. Gece almas nedeniyle salnn bozulduunu raporla belgeleyen iiye iveren, mmknse gndz postasnda durumuna uygun bir i verir. veren gece postalarnda altrlacak iilerin listelerini ve bu iiler iin ie balamadan nce alnan ve periyodik salk raporlarnn bir nshasn ilgili blge mdrlne vermekle ykmldr. b) Ara Dinlenmesi Kanununda iilerin fazla yorgunluktan kaynaklanan shhi bir zarara uramalarn nlemek ve yemek, imek gibi sair ihtiyalarn gidermelerini salamak zere gnlk alma sresinin iinde, ksa da olsa, dinlenme sresi verilmesi ngrlmtr. Kanununa gre, gnlk alma sresinin iinde, verilmesi zorunlu olan bu dinlenme sresi ara dinlenmesi olarak adlandrlmaktadr. Ara dinlenmesi, alma sresinin ortalama bir zamannda o yerin gelenekleri ve iin gereine gre ayarlanmak suretiyle iilere; Drt saat veya daha ksa sreli ilerde on be dakika, Drt saatten fazla ve yedi buuk saate kadar (yedi buuk saat dahil) sreli ilerde yarm saat, Yedi buuk saatten fazla sreli ilerde bir saat

olarak verilir. Kanunen en aa snr tespit edilerek verilmesi ngrlen bu ara dinlenme srelerinin ksaltlmas veya tamamen ortadan kaldrlmas hususunda taraflarn yapacaklar anlamalar geerli saylamaz. Ancak toplu i szlemesi veya i szlemesi ile bu srelerin stnde ara dinlenmesi belirlenebilir. Ara dinlenmelerinin ilke itibaryla aralksz verilmesi arttr. Ancak bu sreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve iin nitelii gz nnde tutularak szlemeler ile aralkl olarak da kullandrlabilir. rnein; yedi buuk saatten fazla sreli bir ite alan bir iiye verilmesi gereken bir saatlik ara dinlenmesinin; iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve iin nitelii gz nnde tutularak i szlemesi veya toplu i szlemesi ile yarmar saatlik iki devreye ayrlarak iki defada verilmesi ngrlebilir. Ara dinlenmeleri bir iyerinde ayn veya deiik saatlerde kullandrlabilir. Ara dinlenmesi sresinde ii dinlenmeye hak kazanmtr. Bu bakmdan verilen dinlenme sreleri iersinde ii i yerinde veya herhangi bir ite altrlamaz. Bu dinlenmelerden iilerin iyi bir ekilde faydalanabilmeleri iin iyerinin, olanaklar lsnde zel dinlenme yerlerinin (istirahat salonlar, ak hava dinlenme yerleri gibi) bulunmas herhalde uygun olur. Kanunen verilmesi zorunlu bulunan en az on be dakika ile bir saat arasnda deien bu ara dinlenme sreleri alma sresinden saylmaz. On be dakika ile bir saat arasnda deien kanun dinlenme sreleri dnda iverenler, kukusuz iilerine ayrca fazladan bir ara dinlenmesi verip vermemekte serbesttir. Ancak iverenler bu yolda iilerine ayrca i arasnda bir dinlenme verecek olurlarsa, bu dinlenme sresinin alma sresinden saylmas gerekecektir. 3. Normal alma Sresinden Daha Uzun alma

a) Fazla alma Kanununda, baz belirli durumlarn ortaya kmas halinde normal alma sresinden daha fazla almalara imkn tannd gibi, alanlarn hayat iin tehlikeli durumlar arz eden ilerde de, daha az alma srelerinin uygulanmasnn zorunlu klnd grlmektedir. Fazla alma, Kanununda yazl koullar erevesinde, haftalk 45 saati aan almalardr. i haftann herhangi bir gnnde gnlk alma srelerinin stnde alm olsa bile, bir baka gnde eksik almas nedeniyle haftalk 45 saatlik alma sresi almam ise, gnlk alma sresinin zerindeki

almas fazla alma olarak kabul edilmeyecektir. Kanununa gre denkletirme esasnn uyguland hallerde, iinin haftalk ortalama alma sresi, normal haftalk alma sresini amamak kouluyla, baz haftalarda toplam 45 saati asa dahi bu almalar fazla alma saylmaz. Buna gre, ii iki aylk denkletirme sresi ierisinde baz haftalar 45 saatin zerinde alm olmasna ramen denkletirme sresi ierisinde haftalk ortalama alma 45 saati amam ise, fazla almadan sz edilemeyecektir. Ancak denkletirme sresi ierisinde ortalama 45 saati aan almalar ise, fazla alma olarak kabul edilecektir. Kanununa gre, toplu i szlemeleri ile alma srelerinin haftada 45 saatin stne karlmas mmkn deilse de, altna drlmesi her zaman mmkndr. Haftalk alma sresinin szlemelerle 45 saatin altnda belirlendii durumlarda yukarda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalk alma sresini aan ve 45 saate kadar yaplan almalar fazla srelerle almalardr. rnein, iyerinde haftalk alma sresi szlemeler ile 42 saat belirlenmise; haftada 45 saat alan bir ii iin, 45 saate kadar olan 3 saatlik almas fazla srelerle almadr. Haftada 47 saat alan bir ii iin ise, 45 saate kadar olan 3 saatlik almas fazla srelerle alma, 45 saat ile 47 saat arasndaki 2 saatlik almas ise fazla alma olarak kabul edilecektir. Grld zere, yine haftalk 45 saatlik alma sresini aan almalar fazla alma olarak kabul edilmektedir. Fazla alma Trleri alma srelerinin snrlanmasn gerektiren amalara uygun dmedii gibi, iinin sal bakmndan da sakncal grld iin iverenler istedikleri ekilde ve istedikleri zamanda iilerine fazla alma yaptramazlar. Fazla alma yaplabilmesi iin her eyden nce Kanununda ngrlen kanun sebeplerin ortaya kmas gerekir. Kanun sebepler ortaya ksa bile, ancak kanunda ngrlen artlara uyularak fazla alma yaptrlabilir. Kanununa gre; lkenin genel yararlar yahut iin nitelii veya retimin artrlmas gibi nedenlerle, Zorunlu nedenlerle ve Olaanst hallerde

fazla alma yaplr. lkenin Genel Yararlar Yahut in Nitelii veya retimin Artrlmas Gibi Nedenlerle Yaplan Fazla alma

lkenin genel yararlar yahut iin nitelii veya retimin artrlmas gibi nedenlerle fazla alma yaplabilmesi iin iinin onaynn alnmas gerekir. Bu onay kukusuz i szlemeleri veyahut toplu i szlemelerinde o ite fazla alma imkn ve ihtimallerinin mevcut olduu belirtilmek suretiyle nceden alnabilecei gibi, fazla saatlerle alacak iilerle anlaarak, fazla almann uygulanmas srasnda da alnabilir. Fazla alma sresinin toplam bir ylda 270 saatten fazla olamaz. Bu 270 saat iyerlerine veya yrtlen ilere deil, iilerin ahslarna ilikin bulunmaktadr. lkenin genel yararlar yahut iin nitelii veya retimin artrlmas gibi nedenlerle de olsa i mevzuatmz baz ileri ve baz ahslar trl nedenlerle ak ve seik bir ekilde fazla alma dzeni darsnda brakm bulunmaktadr. Fazla alma dzeni darsnda braklan iler unlardr: Salk kurallar bakmndan gnde ancak 7,5 saat ve daha az allmas gereken iler, Gece saylan gn dneminde yrtlen iler, Maden ocaklar, kablo demesi, kanalizasyon, tnel inaat gibi ilerin yer ve su altnda yaplan ilerinde

Bu ilerde fazla alma yaptrlabilmesi mmkn deildir. Fazla alma dzeni darsnda braklan kiiler ise unlardr: 18 yan doldurmam iiler, szlemesi veya toplu i szlemesi ile nceden veya sonradan fazla almay kabul etmi olsalar bile salklarnn elvermedii iyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Bakanl hekiminin, bunlarn bulunmad yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen iiler,

- Gebe, yeni doum yapm ve ocuk emziren iiler, - Ksmi sreli i szlemesi ile altrlan iiler Bu kiilere fazla alma yaptrlabilmesi mmkn deildir. Zorunlu Nedenlerle Fazla alma

lkenin genel yararlar yahut iin nitelii veya retimin artrlmas gibi nedenlerle yaplan fazla alma, uygulamaya geilmeden nce bilinen nedenlere dayanan bir fazla almadr. Oysaki baz nedenler vardr ki bunlarn gerekleip gereklemeyecei nceden bilinmez. nceden bilinmeyen, bu bakmdan da nceden nlenmesi olana salanamayan doal afetler, kazalar, ham maddelerin veya retilen mamuln zarar tehlikesi ile kar karya bulunmas gibi taraflarn iradesine de bal olmayan sebeplerin gereklemesi veya gereklemesinin umulduu durumlarda da Kanunu fazla alma yaplmasna imkn vermi bulunmaktadr. Buna gre, gerek bir arza srasnda, gerek bir arzann mmkn grlmesi halinde yahut makineler veya ara ve gere iin hemen yaplmas gerekli acele ilerde, yahut zorlayc sebeplerin ortaya kmasnda, iyerinin normal almasn salayacak dereceyi amamak koulu ile iilerin hepsi veya bir ksmna fazla alma yaptrlabilir. Belirtilen nedenlere dayanarak yaplacak fazla almalar iin iilerin onaynn aranmamas gerekir. Gerekleen ve gereklemesi umulur bulunan bu gibi sebeplerle iilerin hepsinin veya bir ksmnn fazla almaya bal tutulmas halinde yaplacak fazla almalarn devam sresinin iyerinin normal almasn salayacak dereceyi amamas gerekir. Bu gibi durumlarda alma sresinin ne kadar uzatlabilecei yolunda (iki saat, saat gibi) herhangi bir snrlama ngrlmeyerek esneklik tannmas, fazla almann ama ve anlamna daha uygun dt iin kukusuz yerindedir. Ancak bu hkmn kt niyetli olarak kullanlmamas esastr. Olaanst Hallerde Fazla alma

Kanununun yaplmasna imkn verdii bir fazla alma tr de, olaanst hallerin ortaya kmasnda yaplan fazla almadr. Kanununa gre, seferberlik srasnda ve bu sreyi amamak artyla yurt savunmasnn gereklerini karlayan iyerlerinde fazla almaya lzum grlrse ilerin eidine ve ihtiyacn derecesine gre Bakanlar Kurulu gnlk alma sresini, iinin en ok alma gcne karabilir. Buna gre, seferberlik srasnda fazla retim ihtiyac ortaya knca, iyerlerinin hangilerinde fazla alma yaplacana Bakanlar Kurulu karar verecektir. Byle bir nedene dayanarak yaplacak fazla almann devam sresi ilerin eidine ve ihtiyacn derecesi gibi iki faktre gre deiir. Bakanlar Kurulu bu faktrleri gz nnde tutarak verecei kararla gnlk alma srelerini iinin en ok alma gcne karabilir. Bu yolda iilerin onaynn aranmamas gerekir. Blge Mdrlnden izin almak veya oraya bildirmek gibi usuller olaanst haller dolaysyla yaplan fazla almalarda artk sz konusu edilemez. Fazla alma creti Fazla alma, mesai d dinlenme sresi iinde ve normalin stnde bir ypranma ile yaplan bir alma olduu iin, Kanununda bu alma karlnn normalin dnda bir cret baremi zerinden karlanmas ngrlmtr. Zira normal cret iinin normalin dnda ypranmasn ve mesai d dinlenme sresindeki ihtiyalarn giderememekten doan acy karlayamaz. Tm fazla alma trlerinde, her bir saat fazla alma iin verilecek cret normal alma cretinin saat bana den miktarnn yzde elli ykseltilmesi suretiyle denir. Fazla alma veya fazla alma srelerinin hesabnda yarm saatten az sreler yarm saat, yarm saati aan sreler ise bir saat saylr. Kukusuz, i szlemeleri veya toplu i szlemeleriyle cret denmesinde ii lehine bir anlamaya varlmsa, cretlerin o anlamaya uygun ekilde denmesi gerekir. 4857 sayl Kanunun ile getirilen yeni bir dzenleme olan fazla srelerle almalarda ise, her bir saat fazla alma iin verilecek cret normal alma cretinin saat bana den miktarnn yzde 25 ykseltilmesiyle denir. Kukusuz asgari haddi gsteren bu zaml demeler de fazla alma creti gibi, toplu i szlemeleri ile arttrlabilir. 4857 sayl Kanununda benimsenen yeni bir ilkeye gre, fazla alma veya fazla srelerle alma yapan ii isterse, bu almalar karl zaml cret yerine, fazla alt her saat karlnda bir saat 30 dakikay, fazla srelerle alt her saat karlnda bir saat 15 dakikay serbest zaman olarak kullanabilir. Bu hkme gre, ii ya zaml cret isteme hakkna ya da serbest zaman isteme hakkn kullanacaktr. Ancak ii hak ettii serbest zaman, hak kazand gn izleyen alt ay zarfnda, nceden yazl olarak bildirmesi kouluyla ve iverenin, iin veya iyerinin gereklerine uygun olarak belirledii tarihten itibaren i gnlerinde, alma sreleri

iinde aralksz ve cretinde bir kesinti olmadan kullanmak zorundadr. i serbest zaman isteme hakkn kullanrsa, zaml cretinin zaml ksmn almaktan vazgeecektir. Para bana veya yaplan i miktarna gre cret denen ilerde, fazla saatlerle alma sresince iinin rettii para veya i miktarnn hesabnda zorluk ekilmedii hallerde, her bir fazla saat iinde yaplan paray veya i miktarn karlayan cret esas tutularak ek cret hesaplanr. Byle bir usuln uygulanmasnda zorluk ekildii durumlarda, para ba veya yaplan i miktar o dnem iersinde allm olan normal ve fazla alma saatleri saysna blnmek suretiyle bir saate den para veya i miktarna isabet edecek bir saatlik normal cret yzde elli ykseltilmek suretiyle fazla alma saatlerine ait cret bulunur. ilerin fazla saatlere ait olmak zere ilemi cretleri, normal saatlere ait cretlerle birlikte denir. Haftann alt gn alm olan ii haftann tatil gn olan Pazar gn de almsa, hem fazla alma cretine, hem de hafta tatili cretine hak kazanacaktr. Genel tatil gnlerindeki alma ise, fazla alma eklinde kabul edilemez. Bu nedenle, bu gne ait almalara ilikin cretin artrlarak denmesi mmkn deildir. b) Hazrlama, Tamamlama ve Temizleme leri Kanununa gre, "hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri bir iyerinde yrtlen asl iin dzenli, salkl ve gvenli bir ekilde srdrlebilmesi iin yaplmas zorunlu olan ilerdir ". Bu bakmdan makineleri temizlemek ve alr bir halde muhafaza edebilmek iin yaplan hazrlklar, retim iin gerekli ham maddelerin ikmali ve tamamlanarak makine banda hazr bulundurulmas, salk bakmndan nemi dolaysyla iyerinde yrtlmesi gereken temizlik ileri hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri arasnda saylr. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri, sadece bu ilerden bir veya bir kan yapmak zere ie alnm iiler tarafndan yrtlebilecei gibi, iyerinde dier ilerde alan iyerinin asl iilerine, yrttkleri esas ilerine ek olarak da yaptrlabilir. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerinin sadece bu ileri grmek zere ie alnan iiler tarafndan yrtlmesi halinde, bu iler, alma artlar buna elveriyorsa, normal alma devam ederken o almalarla birlikte, alma artlar elvermiyorsa iyerindeki normal alma saatlerinden nce veya sonra yaplr. rnein, alma saatlerinin 9.00-12.00, 13.00-17.00 belirlendii bir iyerinde, hazrlama, tamamlama, temizleme ileri sadece bu ileri grmek zere ie alnan iiler tarafndan yrtlyorsa, alma artlar uygun olduu taktirde bu iler 9.00-17.00 arasnda, alma artlar uygun olmad taktirde ise 9.00'dan nce veya 17.00'den sonra yaplabilecektir. alma ne zaman yaplrsa yaplsn, bu ileri grmek zere ie alnan iiler, iyerinin asl iilerinden sayldklar iin, Kanununun genel hkmlerine tabidirler. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerinin iyerinin asl iileri tarafndan esas ilerine ek olarak yrtlmesi halinde ise, bu iler iyerinin asl iilerine asl ie ait gnlk alma srelerinden nce veya sonra yaptrlabilir. "Hazrlama, Tamamlama ve Temizleme leri Ynetmelii"nde belirtilen esaslar erevesinde, hazrlama, tamamlama, temizleme ilerinin asl ie ait gnlk alma srelerinden nce veya sonra yaptrlabilmesi iin, bu ilerin asl ile birlikte yaplmasnn iletmede almay aksatmas veya bu almalarn teknik bakmdan btn iletmeye bal kalmas gibi teknik bir zorunluluun olmas veyahut bu ilerin asl iin yrtm srasnda yaplmasnn salk ve gvenlik ynnden sakncal bulunmas gerekir. yaplmas gerekir. Ayrca bu ilerin, belirli gnleri kapsayan veya istisnai nitelik gstermemesi, hep ayn biimde srp gitmesi zorunludur. Hazrlama, Tamamlama, Temizleme lerinde altrlacak ii saysna bir snrlama getirilmitir. Buna gre 15 kiiye kadar ii altran ilerlerinde en ok 3 iiden 15-30 kiiye kadar ii altran ilerlerinde en ok 4 iiden 31-60 kiiye kadar ii altran ilerlerinde en ok 6 iiden 61-80 kiiye kadar ii altran ilerlerinde en ok 8 iiden 81-100 kiiye kadar ii altran ilerlerinde en ok 10 iiden ve 100'den yukar ii altran iyerlerinde ise, ii says toplamnn yzde onundan fazla olamaz. yerinde alan iiler bu ilerde nbetlee olarak alrlar. Ancak yaplan hazrlama, tamamlama ve temizleme iinin zellii bu iin sadece belli ve bu konuda yetimi iiler tarafndan yaplmasn zorunlu klyorsa, o iyerinde

nbetlee olarak altrmaya yetecek sayda istenilen nitelikte ii yoksa hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri hep ayn kimselere de yaptrlabilir. Teknik bir saknca yoksa bu ilerle asl iler arasna iiler isterlerse yarm saatlik bir ara dinlenme sresi konulabilir. Ar ve tehlikeli ilerde ise, herhangi bir teknik sakncann bulunmad durumlarda, yarm saatlik ara dinlenmesinin verilmesi zorunludur. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerini asl ilerine ek olarak yapan iiler bu ilerde gnde en ok iki saat altrlabilirler. Belirtilen ekilde alan iilere bu ilerde geirdikleri srenin her bir saati iin denecek cret, o iyerindeki asl ilerine ait normal alma cretinin saat bana den miktarnn yzde elli ykseltilmesi suretiyle verilir. 4. Normal alma Sresinden Daha Az alma Kanununda iinin normal alma sresinden fazla srelerle almasn veya altrlmasn snrlayc hkmlere yer verildii gibi, salk bakmdan tehlike arz eden baz sanayi dallarnda da gnde 7,5 saatten fazla bir almaya hibir ekilde izin verilmemi ve bir takm ar ve ypratc ilerde de almalarn gnde 7,5 saatten az snrl srelerle yrtlmesi zel kurallarla hkm altna alnm bulunmaktadr. Buna gre gnde ancak 7,5 saat veya daha allmas zorunlu bulunan iler, aadaki ekilde snflanabilir: Ana gruplar itibariyle gnde ancak 7,5 saat allabilecek iler - Kurun ve arsenik ileri, - Cam sanayii ileri, - Civa sanayii ileri, - imento sanayii ileri, - Havagaz ve kok fabrikalaryla termik santrallerdeki iler, - inko, bakr, alminyum, demir ve elik sanayii ileri, - Dkm, kaplamaclk, karpit sanayii ileri, - Asit, akmlatr, kaynak sanayii ileri, - Madenlere su verme ileri, - Kauuk ilenmesi ileri, - Yer alt ileri, - Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yaplan iler, - Grltl iler ve su altnda basnl hava iinde almay gerektiren iler, - Pnmokonyoz yapan tozlu iler ve tarm ilalar Ana gruplar itibariyle gnde 7,5 saatten daha az altrlacak iler,

zet halinde belirtmek gerekirse, bir iinin gnde 7,5 saatten daha az altrlmas gereken iler; su altnda basnl hava iinde almay gerektiren iler, civa ileri, kurun ileri, karbon slfr ileri, ensektisitler gibi, zehirli, tozlu, patlayc vesair bunlara benzer maddelerle iinin yaam veya sal iin tehlike arz eden ilerdir. Bu ilerde alma sresi yarm saate kadar inebilmektedir. Salk kurallar bakmndan ksa sreli alma yaplmasnn zorunlu olduu ilerde, fazla alma yaptrlmas yasaktr. Ayrca bu gibi ksa sreli ilerde altrlan iilerin, tespit edilen azami gnlk alma sresinden sonra dier herhangi bir ite altrlmalarna devam edilemez. OCUK VE GEN LERN KORUNMASINA LKN TEDBRLER Bugn Trkiye'de ocuk iilerin korunmas iin bir takm tedbirlerin alnmas gerektii Anayasamzda ngrlen bir husus olarak karmza kar. Zira Anayasann 50'nci maddesine gre, "kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz. Kkler ve kadnlar ile bedeni ve ruhi yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan zel olarak korunurlar". Anayasada yer alan bu hkme uygun olarak, esas itibariyle ocuk iilerin alma artlar bakmndan zel olarak korunmas yolundaki tedbirlere 4857 sayl Kanununda yer verilmi bulunmaktadr. Bunun dnda Borlar Kanunu ile Umumi Hfzshha Kanununda da ocuk iilerin alma artlar bakmndan korunmasna ynelik genel nitelikte baz hkmlerin yer ald grlr. 4857 sayl Kanununda erikin iilerin tespitinde 18 yan doldurmu bulunmann esas alnd grlr.. Baka bir deyile Kanununa gre, 18 yan doldurmu kimseler erikin ii saylacaklar iin, bu yan stnde bulunanlarn ocuk veya gen iilerin korunmasna ilikin kanun hkmlerinden yararlanmas sz konusu deildir.

18 yandan kk olanlar kapsayan ocukluk dneminin alma artlar bakmndan birbirinden farkllklar gsteren ocukluk a ve genlik a eklinde iki dneme ayrlmas mmkndr. Bu iki dnemin alma artlar bakmndan farkllklar gstermesi, farkl korunma tedbirleri alnmasn gerektirmitir. 15 yan doldurmam ocuklarn Kanununa bal bir iyerinde almalar mutlak olarak yasaklanm bulunmaktadr. Ancak "ondrt yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam olan ocuklar; bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. ocuk ve gen iilerin ie yerletirilmelerinde ve altrlabilecekleri ilerde gvenlik, salk, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelimeleri, kiisel yatknlk ve yetenekleri dikkate alnr. ocuun grd i onun okula gitmesine, meslek eitiminin devamna engel olamaz, onun derslerini dzenli bir ekilde izlemesine zarar veremez (Mad.71, f.2). Bu bakmdan ondrt yan doldurmam ocuklar iin de bir takm tedbirler alnmas gerekecektir. Onun iin temel eitimi tamamlam ve okula gitmeyen ocuklarn alma saatleri gnde yedi ve haftada otuzbe saatten fazla olamaz. Ancak, onbe yan tamamlam ocuklar iin bu sre gnde sekiz ve haftada krk saate kadar arttrlabilir (Mad.71, f.4). ii. Kanununa bal bir iyerinde alan onsekiz yan doldurmam ocuk ve gen iilerin (kz veya erkek) sanayie ait ilerde gece altrlmas yasaktr (Mad. 73 f.1). Ayn zamanda bu yalarda bulunan ocuk ve gen iiler maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yer altnda veya su altnda allacak ilerde de altrlamazlar (Mad. 72). Hemen eklemek gerekir ki Kanununun ilke olarak Kanununa bal bir iyerinde allmasna izin verdii 18 yana kadar olan ocuk ve gen iiler, Umumi Hfzsshha Kanununun 176'nc maddesine gre, mahalli belediyelerce men olunmusa bar, kabare, dans salonlar, kahve, gazino ve hamamlarda altrlamazlar. Polis Vazife ve Selahiyet Kanununa gre de, kanun istisnalar sakl kalmak zere elence, oyun, iki ve benzeri amal umuma ak ve almas izne bal yerlerde onsekiz yandan kkler altrlamaz (Mad.12). iii. 14 yandan 18 yana kadar (18 dahil) ocuk ve gen iilerin herhangi bir ie alnmalarndan nce iyeri hekimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde sras ile en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu, salk oca, hkmet ve belediye hekimlerine muayene ettirilerek iin niteliine ve artlarna gre vcut yaplarnn dayanakl olduunun raporla belirtilmesi ve bunlarn 18 yan dolduruncaya kadar alt ayda bir defa ayn ekilde doktor muayenesinden geirilerek bu ite almaya devamlarnda bir saknca olup olmadnn kontrol ettirilmesi ve btn bu raporlarn iyerinde saklanarak yetkili memurlarn istei zerine kendilerine gsterilmesi zorunludur. Sosyal Sigortalar Kurumu ie ilk giri muayenesini yapmaktan kanamaz. Bu raporlar damga vergisi ve her eit resim ve hartan muaftr (.K. Mad. 87). Sz konusu bu hkme gre, 14 yandan 18 yana kadar olan ocuk ve gen iiler kanun yasaklar dnda vcut yaplarnn dayankl olduu her ite altrlabileceklerdir. iv. Daha nce deinilen yllk izin bakmndan ocuk ve gen iilerin korunmasna ilikin Kanununun 53nc maddesinin 5nci fkrasna gre, 18 ve daha kk yataki iilere verilecek yllk cretli izin sresi 20 gnden az olamaz. v. Temel eitimi tamamlam ve okula gitmeyen ocuklarn alma saatleri gnde yedi ve haftada otuzbe saatten fazla olamaz. Ancak, onbe yan tamamlam ocuklar iin bu sre gnde sekiz ve haftada krk saate kadar artrlabilir (Mad.71, f.5). Okula devam eden ocuklarn eitim dnemindeki alma sreleri, eitim saatleri dnda olmak zere, en fazla gnde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapal olduu dnemlerde alma sreleri yukarda birinci fkrada ngrlen sreleri aamaz (Mad.71, f.6). Onsekiz yan doldurmam ocuk ve gen iiler bakmndan yasak olan iler ile onbe yan tamamlam, ancak onsekiz yan tamamlamam gen iilerin almasna izin verilecek iler, ondrt yan bitirmi ve ilk retimini tamamlam ocuklarn altrlabilecekleri hafif iler ve alma koullar, Kanununun 71inci maddesinin 3nc fkrasna gre, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan karlan ocuk ve Gen ilerin altrlma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikde gsterilmitir. vi. 16 yan doldurmam gen iiler ve ocuklar ar ve tehlikeli ilerde altrlamaz (.K. Mad. 85, f.1). 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi gen iilerin ise, hangi eit ar ve tehlikeli ilerde altrlabilecekleri, hangi ilerin ar ve tehlikeli ilerden saylaca Salk Bakanlnn gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikte gsterilir (Mad.85, f.2). Bu ynetmelik karlncaya kadar uygulamada kalacak olan bugnk Ar ve Tehlikeli ler Tznde (Geici Mad.2), hangi ilerin ar ve tehlikeli ilerden saylaca bir cetvel halinde gsterilmitir. Bu cetvelde kaytl bulunan ilerden sadece hizasnda () harfi bulunanlarda 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi iilerin altrlmalar

mmkndr. Bu bakmdan her bir i iin anlan cetvele ayr ayr bavurularak, 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi iilerin alt iin yazl bulunduu srada () harfinin bulunup bulunmadnn aratrlmas gerekir. Hemen ekleyelim ki, ar ve tehlikeli ilerde alacak iilerin ie giriinde veya iin devam sresince en az ylda bir, bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklar iyeri hekimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde, sras ile en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu, salk oca, hkmet veya belediye hekimleri tarafndan verilmi muayene raporlar olmadka; bu gibilerin ie alnmalar veya ite altrlmalar yasaktr (.K. Mad. 86, f.1). Genel olarak btn iileri kapsayan bu yasak hkm, pek tabii ki 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi iiler iin de geerlidir (Krz. Mad. 87). yeri hekimi tarafndan verilen rapora itiraz halinde, ii en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu hastanesi salk kurulunca muayeneye tabi tutulur, verilen rapor kesindir (Mad.86, f.2). Yetkili memurlar isteyince bu raporlar iveren kendilerine gstermek zorundadr (Mad.86, f.3). Bu raporlar damga vergisi ve her eit resim ve hartan muaftr (Mad.86, f.4). KADIN LERN KORUNMASINA LKN TEDBRLER Bugn Trkiye'de alma hayatn dzenleyen mevzuat ile iilere tannan btn koruyucu haklardan, erkek iiler gibi kadn iiler de aynen yararlanrlar. Bunun yannda mevzuatmzda, zellikle Kanununda, kadn iilerin fizyolojik yaplarna uygun ilerde almalarn ve sosyal devlerini aksatmadan yerine getirebilmelerini salamak iin sadece kadn iileri kapsam iersine alan baz zel koruyucu hkmlere de yer verildii grlr. Bu hkmleri; Btn kadn iilere ilikin genel koruyucu tedbirler (genel tedbirler) ve Yalnz analk durumu sz konusu olan kadn iilere ilikin zel koruyucu tedbirler

eklinde iki gruba ayrarak incelemek mmkndr. a) Genel Tedbirler

Her eyden nce kadn olduklar iin Kanununun kadn iilere ait zel koruyucu hkmlerden yararlanan kadn iiler, 18 yan dolduruncaya kadar ocuk stats iersine girecekleri iin, ayrca Kanununun ocuk ve gen iilere ilikin hkmlerinden de yararlanrlar. i. Kanununa gre, 18 yan doldurmam ocuk ve gen iilerin dolaysyla 18 yan dolduruncaya kadar ocuk stats iersine giren kadn iilerin sanayie ait ilerde gece altrlmalar yasaktr (.K. Mad. 73, f.2). Grld zere, 18 yan doldurmam kadn iilere ynelik gece altrma yasa, sanayie ait iler iin getirilmitir. Bu bakmdan sanayie ait iler dnda kalan ilerin yapld otel,tiyatro, yatl okul gibi iyerlerinde 18 yan doldurmam kadn iilerin altrlmas mmkndr. Bu hkme gre, 18 yan doldurmu kadn iiler ilke olarak her trl ite gece altrlabilecektir. Ancak aile iindeki grevi ve erkee gre farkl durumu gz nnde tutularak, erkek iiye gre farkl bir dzenleme ile kadnn gece almalarna katlmasn ngren Kanununda, 18 yan doldurmu kadn iilerin gece postalarnda altrlmasna ilikin usul ve esaslarn Salk Bakanlnn gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikte gsterilecei hkm altna alnmtr (.K. Mad. 73, f.2). ii. Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yeraltnda veya sualtnda allacak ilerde her yataki kadnlarn altrlmas yasaktr (Mad. 72). iii. Kadnlar ar ve tehlikeli ilerin bir ksmnda altrlamazlar. Zira ar ve tehlikeli ilerin bir ksmnda mevcut bulunan tehlikeler, fizyolojik yap itibaryla kadnlar iin daha byk nem arz etmektedir. zellikle kurun, civa gibi snai zehirlere kadnlarn analk organlarnn ok hassas olduu, aradan uzun bir zaman gese bile bunun etkilerinin doumlar tehlikeye drebildii tespit edilmi bulunmaktadr. Ayn ekilde, gen kzlarn ar yk tamalar yahut devaml olarak ayakta durmalar gibi sebeplerle analk organlarnn gayri tabii ekiller almas gelecek nesiller iin ok zararl olmaktadr. Kadnlar iin trl ynlerden tehlike gsterdii iin halen yrrlkte bulunan (Geici Mad.2) Ar ve Tehlikeli ler Tznde ar ve tehlikeli ileri gsteren cetvelde (K) harfi ile iaretlenmi bulunanlar dnda kadnlar ar ve tehlikeli ilerde altrlamazlar. (Ar ve Teh. . Tz. Mad. 2). Kadnlarn altrlmalar uygun grlen ar ve tehlikeli ilerde de kadn iilerin ay hali gnlerinde genel olarak altrlmalar mmkn deildir. Bu halin balang gnn kadn ii iverene bildirir. Genel olarak bu gnlerin says be gn olarak hesap edilir. Daha fazlas iin doktor raporuna gre ilem yaplr (Ar ve Teh. . Tz. Mad. 4).

b) Yalnz Analk Durumu Sz Konusu Olan Kadn ilere likin zel Tedbirler Kadn iilere ait Kanununda yer alan koruyucu tedbirlerin bir ksmnn yalnz analk durumu sz konusu olduunda geerli bulunduu grlr. Burada analk durumu deyimi gebe kadn ile doum yapm, emzikli kadn iileri kapsam iersine almaktadr. Bu bakmdan Kanunundaki analk durumuna ilikin koruyucu tedbirleri, gebe kadn ii ile emzikli kadn ii adan ayr ayr incelemek yerinde olur. aa) Gebe Kadn ilere likin Tedbirler i. 11.8.1973 tarih ve 14622 sayl Resm Gazete ile yaymlanm bulunan "Gebe ve Emzikli Kadnlarn altrlma Koullaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlar (Kre) Hakknda Tzk"de belirtildii zere (Bkz.: Geici Mad.2), gebe ii kadnlarn, gebeliin ilk aynda iyeri hekimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde sras ile en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu salk tesisleri ve hekimleri, salk oca, hkmet ve belediye doktorlar lzum gsterdike ve ilk aydan sonraki aylarda ise ayda bir defa, tbbi muayeneye gitmelerine izin verilir (Krz. .K. Mad. 88). Hamilelik sresince kadn iiye periyodik kontroller iin verilen bu izinler iin iiye creti aynen denir (Mad.74, f.3). Hekim raporu ile gerekli grld takdirde, hamile kadn ii salna uygun daha hafif ilerde altrlr. Bu halde iinin cretinde bir indirim yaplamaz (Mad.74, f.4). ii. Kadn iilerin doumdan nce sekiz hafta altrlmamalar esastr. oul gebelik halinde doumdan nce altrlmayacak bu sreye iki hafta sre daha eklenir. Baka bir deyile, oul gebelik halinde kadn iilerin doumdan nce 10 hafta altrlmamalar gerekir. Ancak, salk durumu uygun olduu takdirde, doktorun onay ile kadn ii isterse doumdan nceki haftaya kadar iyerinde alabilir. Bu durumda, kadn iinin alt sreler doum sonras srelere eklenir (.K. Mad. 74 f.1, c.3). Kanunda ngrlen bu sreler iinin salk durumuna ve iin zelliine gre gerekirse artrlabilir. Bu sreler hekim raporu ile belirtilir (Mad. 74 f. 1). bb) Emzikli Kadn ilere likin Tedbirler i. Kadn iilerin doumdan sonra sekiz hafta altrlmamalar esastr. Ancak kadn ii salk durumu uygun olduu iin doktorun onay ile doumdan nceki haftaya kadar bir sre ile iyerinde almsa, alt sreler de bu sreye eklenir. Doum sonras Kanunda ngrlen bu sreler iinin salk durumuna ve iin zelliine gre gerekirse artrlabilir. Bu sreler hekim raporu ile belirtilir (Mad. 74 f. 1). stei halinde kadn iiye doumdan sonraki 8 haftalk (oul gebelikte de 8 hafta) sreden sonra 6 aya kadar cretsiz izin verilir. Bu sre, cretli izin hakknn hesabnda dikkate alnmaz (Mad. 74 f.5). ii. Ar ve tehlikeli ilerde alacak emzikli kadn iilerin doumu izleyen sekiz hafta sonunda ve ie balamadan nce, shhi muayeneleri yaptrlarak ar ve tehlikeli iler tznde kadnlarn almalarna izin verilmi bulunan ilerde almalarna engel shhi bir durumlar olmad hekim raporu ile belgelenir. Muayene sonucunda hekim raporu ile shhi sakncas belirtilen emzikli kadn iiler, doumu izleyen ilk alt ay iinde ar ve tehlikeli ilerde altrlamazlar (Emz. Oda. Tz. Mad. 4). iii. Alt haftalk lousalk devresini tamamlayan kadn ii, doktor muayenesi sonunda uygun grlrse iine balar. Ancak geceleyin alan emzikli kadn iiler, doum tarihinden itibaren alt aylk sre ile gece postalarnda altrlamazlar. Bunlarn bu alt aylk sre iinde altrlmalar, gndz postalarna isabet edecek ekilde dzenlenir (Kad. . Gece a. Tz. Mad. 6). iv. Doumdan sonra sekiz haftalk istirahat sresini tamamlayan ve doktorun uygun raporuyla iine balayan kadn iiye, ocuu ile megul olmas ve onu emzirebilmesi iin de bir takm tedbirlerin alnd grlr. Bu tedbirleri u ekilde aklayabiliriz: Kanununa gre, kadn iilere bir yandan kk ocuklarn emzirmeleri iin gnde toplam birbuuk saat st izni (emzirme izni) verilir. Bu srenin hangi saatler arasnda ve kaa blnerek kullanlacan ii kendisi belirler. Bu sre gnlk alma sresinden saylr (Mad.74, f.son; Mad.68, b.e). Kanununun 88inci maddesine gre ise, gebe veya ocuk emziren kadnlarn hangi dnemlerde ne gibi ilerde altrlmalarnn yasak olduu ve bunlarn almalarnda saknca olmayan ilerde hangi artlar ve usullere uyacaklar, ne suretle emzirme odalar veya ocuk bakm yurdu (kre) kurulmas gerektii Salk Bakanlnn gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan hazrlanacak bir ynetmelikte

gsterilecektir. Ancak sz konusu ynetmelik karlncaya kadar yeni Kanununun Geici 2nci maddesine gre bugn iin yrrlkte bulunan ayn mahiyetteki "Gebe ve Emzikli Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna (Kre) Dair Tzkn "Emzirme zni" balkl 6'nc maddesine gre, emzikli kadna, bir yandan kk ocuklarn emzirmek iin Kanunu uyarnca, kural olarak ara dinlenmesinden ve iin bitiminden nce gnde iki defa ayr ayr olmak zere 45'er dakikalk emzirme izni verilir. Ancak toplu i szlemelerine konulacak hkmle bu iznin gnde 1,5 saat olarak bir defada kullanlabilmesi de mmkndr. Ayn zamanda kadn iinin talebi ve iverenin uygun grmesi ile de bu izin gnde 1,5 saat olarak bir defada kullanlabilir. Bu ekilde alan emzikli ii kadna leden nce ve leden sonra olmak zere iki defa ocuunu emzirme olana salanm bulunmaktadr. Buna ek olarak kadn ii le dinlenmesinde de ocuu ile kukusuz megul olabilecektir. verenler iyerlerinde yalar ve medeni halleri ne olursa olsun 100300 kadn ii altrdklar takdirde, bunlarn arasndaki annelerin, bir yandan kk ocuklarn emzirmeleri iin, alma yerinden ayr bir emzirme odas, 300'den fazla kadn ii altrdklar takdirde, bunlarn arasnda bulunan annelerin bir yandan kk ocuklarnn emzirilmesi, 1-6 yandaki ocuklarn braklmas ve baklmas iin bir kre kurmak zorundadrlar. Bu ekilde emzirme odas ve kre kurulmasnn zorunlu olunduu iyerlerinde emzirme ii, emzirme odas veya krete yaplr. Emzirme odalar ve kreler iyerinden en ok 250 metre uzaklkta bulunur. Kurulacak emzirme odas veya kree 250 metre uzaklkta bulunan birok iyeri iverenleri tarafndan gereine gre, birlikte emzirme odas veya kre kurulabilir. yeri yaknnda zel veya resm veyahut hayr kurulularna ait Gebe ve Emzikli Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna (Kre) Dair Tzkte gsterilen nitelikleri tayan kreler varsa iverenler bu tr kre idareleriyle anlamak suretiyle, kendi iyerlerinde alan kadn iilerin ocuklarnn bakm ve emzirmelerini salayabilirler. Grld zere, bir iyerinde emzirme odalar veya krelerin alabilmesi dorudan doruya o iyerinde alan kadn iilerin saysna bal tutulmutur. Bu bakmdan 100'den az kadn ii altran iyerlerinde emzirme odas veya kre almasnda bir zorunluluk yoktur. Bu gibi durumlarda emzikli kadn iilere, bir yandan kk ocuklarn emzirmeleri iin, Kanununun 68inci maddesi uyarnca verilecek olan ara dinlenmesinden ve iin biti saatinden yarmar saat nce balamak zere, iki defa yarmar saatlik izin verilir. Bu izinler de alma sresinden saylr (Emz. Oda. Tz. Mad. 5-b). Emzirme odalar ile krelerin bina, tesis, tefri (deme) ve tehizat (donatma) masraflar, tamamen iveren tarafndan yaplr. ilerin bu masraflara hii bir suretle katlmas mmkn deildir (Emz. Oda. Tz. Mad. 5, 7, 9, 15). Kadn iilere bir yandan kk meme ocuklar dolaysyla verilen yarmar saatlik emzirme izninde, ocuk 1-2 ya arasndaki meme-mama ocuu devresine girince baz deiiklikler yaplr. Bu devredeki ocuklarn annelerine ara memesi vermek iin artk izin verilmez. Kadn ii ie balamadan nce, ara dinlenmesinde ve iin bitiminde ocuunu alp evine gitmeden nce ocuuna meme verebilir. Bunlar arasnda kalan zamanda ise, kree braklan ocua annelerinin getirdikleri mamalar kre grevlilerince (hemire, ocuk bakcs gibi) verilir. ki yan dolduran ve oyun ocuu devresine giren ve krelere braklan ocuklar btn gn kre grevlilerinin nezareti altnda kalrlar. Alt yan doldurduktan sonra okul ana gelindii iin ocuklar artk krelere alnmazlar. Hemen ekleyelim ki, bir yandan kk meme ocuklar ile, iki yana kadar olan meme-mama ocuklar ve iki ile alt ya arasnda bulunan oyun ocuklarnn krelerde birbirlerinden ayr bulunmalar salanr.