ZNME ve ZNRLK

Prof. Dr. Mustafa DEMR

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

znme Olay
{ {

Analitik kimyada zc olarak genellikle su kullanlr. Su moleklleri, bir oksijen atomuna bal iki hidrojen atomundan meydana gelmitir ve molekln ekli bir V harfine benzer. Moleklde oksijenin bulunduu ksm ksmen negatif, hidrojenin bulunduu ksm ise ksmen pozitif ykldr.
05-ZNME VE ZNRLK 2

M.DEMR

znme olay -2
{

Bir molekl farkl atomlardan meydana gelmise her bir atomun elektronlara kar ilgisi farkl olur. Bunun sonucu olarak molekln bir ksmnda elektron fazlal ve bunun sonucu olarak da ksmi negatif yk, bir ksmnda ise elektron noksanl ve bunun sonucu olarak da ksmi pozitif yk grlr. Bu ekildeki molekllere polar molekller denir.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

Su, bir polar molekldr. Oksijen atomu blgesi ksmen negatif, hidrojen atomlar blgesi ise ksmen pozitif yk gsterir. te yandan elektron dalm yukarda olduu gibi kutuplama gstermeyen molekllere polar olmayan molekller veya ksaca apolar molekller denir. Ayn tr atomlardan meydana gelen molekller apolar zelliktedir. rnein H2 apolar zellik gsterir.
05-ZNME VE ZNRLK 4

M.DEMR

znme Olay 3
(Benzer Benzeri zer)

zeltiler iin genel olarak u kural sylenebilir: Benzer benzeri zer; yani polar zcler polar znenleri , apolar zcler ise apolar znenleri zer. { Bunun nedeni u ekilde aklanabilir. Polar bileiklerde molekller aras ekim kuvveti olduka kuvvetlidir.
{
M.DEMR 05-ZNME VE ZNRLK 5

Molekln negatif ykl ksm teki molekln pozitif ykl ksm tarafndan ekilir. Bylece btn molekller arasnda bir a yaps kurulur. Apolar bir molekl, polar bir molekldeki bu a yapsn bozarak zemez.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

znme olay-4
{

Karbontetraklorr (CCl4) bir apolar molekldr ve polar bir molekl olan suda znmez. nk su moleklleri arasndaki ekim kuvveti, karbontetraklorr ile su molekl arasndaki ekim kuvvetinden ok daha fazladr. Bu iki sv birbiri ile karmaz, iki fazl bir sistem meydana getirir.
05-ZNME VE ZNRLK 7

M.DEMR

znme olay-5
{

{ {

yot (I2) bir apolar molekldr ve yine apolar bir molekl olan karbontetraklorrde znr. Kat haldeki I2 moleklleri arasndaki ekim kuvveti ile saf CCl4 moleklleri arasndaki ekim kuvveti hemen hemen ayn byklktedir. Dolays ile iyot - karbontetraklorr ekimi mmkndr. Bu ekim sonunda iyot moleklleri karbontetraklorr moleklleri ile karabilir.
05-ZNME VE ZNRLK 8

M.DEMR

znme Olay-6
{

Bir katnn svda znmesi olay da ayn ekilde aklanabilir. Burada da polar zc iin polar zellie sahip bir katnn olmas gerekir. Buna en iyi rnek sodyum klorrn (NaCl) suda znmesidir. Sodyum klorr kristalinde pozitif ykl sodyum iyonlar (Na+) ve negatif ykl klorr iyonlar vardr. Sodyum klorr kristalinin i ksmlarnda btn iyonlar, kar ykl iyonlar tarafndan evrilmi durumdadr.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

Dolaysyla elektiriksel bir denge vardr. Kristalin yzeyinde ise ayn denge yoktur. Kristal, suya atldnda, suyun negatif ykl oksijenleri ile yzeydeki sodyum atomlarn, pozitif ykl hidrojenleri ile ise klorr iyonlarn sarar ve bu iyonlar kristalden koparp alrlar.
05-ZNME VE ZNRLK 10

M.DEMR

Hidrate yonlar(Sulu iyonlar)

zcnn su olduu sistemlerde su moleklleri ile evrilmi pozitif veya negatif ykl iyonlara hidrate iyon denir. { rnein NaCl znmesinde, etraf su moleklleri ile evrilmi olan Na+ ve Cl- iyonlar birer hidrate iyondur.
{

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

11

Pozitif veya negatif ykl iyonlarn suda znmesi srasnda, etrafnda yer alacak su molekllerinin says geliigzel olmayp ounlukla nceden bellidir. rnein berilyum iyonlar suda, drt su molekl ile birlikte Be(H2O)42+ halinde bulunur.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

12

Hidrate iyonlar-2
{

Sulu zeltilerin stlmasyla, bazen, bileiminde su bulunan kristal yapl maddeler elde edilir. rnein Fe2+ ve Cl- iyonlarn ieren bir sulu zelti buharlatrlrsa FeCl2.6H2O bileiminde bir kat bileik elde edilir. Bu bileik gerekte [Fe(H2O)6]Cl3 yapsndadr. Yani bileik [Fe(H2O6]2+ ve Cl- iyonlarn ierir.
05-ZNME VE ZNRLK 13

M.DEMR

Bu tr bileikleri Hidrate bileikler veya kristal sulu bileikler denir. Bunlara rnek olarak CoCl2.H2O, CrCl3.6H2O ve BeCl2.4H2O verilebilir. Hidrate bileiklerin hepsinde su moleklleri pozitif ykl iyona (katyona) bal olmayabilir.
05-ZNME VE ZNRLK 14

M.DEMR

rnein ZnSO4.7H2O bileiinde su molekllerinin alts inko iyonuna bal iken biri slfat iyonuna baldr, yani [Zn(H2O)6].SO4H2O eklindedir. NiSO4.7H2O, CaSO4.7H2O, CaSO4.5H2O gibi molekllerde de durum ayndr. rnein son bileik [Co(H2O)4]SO4H2O eklindedir.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

15

znrlk
Bir maddenin belli bir zcnn belli bir miktarnda, belli basn ve scaklkta znebilen en fazla miktarna o maddenin znrl denir. { Her maddenin belli bir zcde znebilecei madde miktar yani, denge noktas farkldr.
{
M.DEMR 05-ZNME VE ZNRLK 16

Denge, dinamik bir olaydr. Yani bu noktada znme durmaz, devam eder. Ancak bunun kart, yani zeltiden znenin ayrlarak kat zerinde toplanmas olay da ayn miktarda ve zamanda olur. Byle bir zeltiye znenin kristali katlrsa kristalin byklnn deimedii ancak eklinin deitii grlr.
05-ZNME VE ZNRLK 17

M.DEMR

znrle etki eden faktrler

{ { { { { { { {

1. 2. 3. 4. 3. 4. 5. 6.

znen maddenin tr zcnn tr Scaklk Basn Ortak iyon etkisi Ortamn pH Yabanc iyonlar Kompleks oluumu
05-ZNME VE ZNRLK 18

M.DEMR

znrle etki eden faktrler

{

Genel olarak, bileii oluturan iyonlarn yaraplar ne kadar kk ve iyon yarap kk ve iyon yk ne kadar bykse bileik o kadar zor znr.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

19

Nitel bir snflama ile znrl

z z z

znmeyen, az znen znen

olarak gruplandrmak mmkndr.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

20

Bir madde 25 oCda(oda scaklnda) 1 litre zcde 10 gram veya daha fazla znyorsa znen madde, 1 gramn altnda znyorsa znmeyen madde, bu iki deerin arasnda znyorsa az znen madde olarak tanmlamak mmkndr.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

21

Tanmndan da anlalabilecei gibi znrlk; znen maddenin trne, zeltinin trne, scakla, basnca ve yabanc iyon etkisine bal olarak deiir.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

22

znen maddenin tr
{

Her maddenin zc-znen dengesine ulama noktas farkldr. rnein znrle etki eden dier faktrler sabit tutulduunda bir litre suda 3,8 mol yani 1311 gram eker znrken ayn miktar suda 5,3 mol yani 310 gram NaCl znr.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

23

Miktarlar gram olarak karlatrldnda ekerin znrlnn sofra tuzundan fazla olduu dnlebilir. Ancak znrln fazla olmas demek daha fazla sayda molekln zeltiye gemesi demektir. Bu adan karlatrma yapldnda tuzun znrlnn ekerden daha fazla olduu grlr.
05-ZNME VE ZNRLK 24

M.DEMR

Bu da beklenen bir olaydr. nk sodyum klorr iyonik yapdadr ve iyonlarn yaraplar eker molekllerinden ok daha kktr. Dolaysyla suyun daha fazla sayda sodyum klorr molekln zeltiye almas doaldr

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

25

zcnn tr
{

{ {

M.DEMR

zc ve znen maddelerin moleklleri birbirine ne kadar ok benzer ise znrlk o kadar yksektir. Baka bir deile polar yapdaki bir madde ancak polar zclerde, apolar bir madde ise ancak apolar zclerde znr. Ksaca sylemek gerekirse benzer benzeri zer. Gerek zc gerekse znen molekllerinin zellikleri iki u zelikten ne kadar farkl ise, znrlk o lde deiir. 05-ZNME VE ZNRLK 26

{
M.DEMR

Baz zc moleklleri polarlk ve apolarlk zelliklerini birlikte gsterebilirler. rnein etil alkol byle bir molekldr. Molekln karbon - hidrojen ve karbon karbon balar apolar, oksijen - hidrojen ve karbon - oksijen balar ise polar zelliktedir. Bir baka deyile molekln bir ucu polar zellik, teki ucu ise apolar zellik gsterir. Dolaysyla etil alkol hem polar hem de apolar maddeler iin iyi bir zcdr. 05-ZNME VE ZNRLK 27

Scaklk
{

{ {

Scakln znrle etkisini gazlar ve katlar iin ayr ayr incelemek gerekir. Gazlarn svlardaki znrlkleri genellikle scaklk arttka azalr. Katlarn svlardaki znrl iin ise kesin bir ey sylemek mmkn deildir. znme olaynn ekzotermik veya endotermik oluuna baldr.
05-ZNME VE ZNRLK 28

M.DEMR

{ {

rnein z znen+ Su + Enerji Doygun zelti eklinde gerekleen znme olay iin scakln artmas znrl arttrrken z znen + Su Doygun zelti + Enerji eklindeki bir znme olaynda durum tam tersidir. Bu durum Le Chatelier ilkesine uygun bir sonutur. znme olayndaki enerji etkisi (ister enerji veren isterse enerji alan ynde olsun) ne kadar byk ise scaklktan etkilenme o kadar belirgin olur.
05-ZNME VE ZNRLK 29

M.DEMR

Basn
{

Basncn sv ve katlarn znrlne nemli bir etkisi yoktur. phesiz bir gazn baka bir gaz iindeki znrl de basnca bal deildir. Gazlarn kat ve svlardaki znrlkleri ise basntan nemli lde etkilenir.
05-ZNME VE ZNRLK 30

M.DEMR

{ {

Gazlarn svlarda znmesi srasnda, katlarn svlarda znmesinde olduu gibi denge vardr. Eer sv zerindeki gazn basnc artrlrsa denge bozulur ve daha fazla gaz svda znr. Bylece gazn svdaki znrl artm olur. Gazlarn svlardaki znrlnn basnla olan deiimi Henry Yasas ifade edilir. Bu yasaya gre gazlarn svlardaki znrl, bu gazn sv zerindeki ksmi basnc ile doru orantldr.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

31

Basn-2
{

{ {

Sv ile tepkime veren gazlarn znrl vermeyenlere oranla daha fazladr. rnein oksijen, hidrojen veya azotun sudaki znrlkleri amonyak, karbondioksit veya kkrt dioksitin sudaki znrlklerinden daha azdr. nk sonuncular suda bileik olutururlar. Bu tr gazlarn znrl Henry yasasndan sapma gsterir.
05-ZNME VE ZNRLK 32

M.DEMR

Gazlarn znrlne basn etkisi

{

{ { { {
M.DEMR

Bir gazn sv iindeki znrlne basncn etkisi, scaklk etkisinden ok daha fazladr. Bir gazn znrl gaz basncyla doru orantl olarak deiir. Buna Henry yasas denir ve { C = k . Pgaz eklinde ifade edilir. Burada, C= gazn belli zcde, sabit scaklktaki znrl Pgaz = Gazn bu zeltideki ksm basnc k= orant katsays
05-ZNME VE ZNRLK 33

Gazn bilinen bir scaklk ve basntaki znrl yardmyla orant katsays hesaplanabilir. rnein azot gaznn 0 oC ve 1.0 atm basn altndaki znrl 23.54 ml/L olarak biliniyorsa orant katsays k,

C 23,54 ml/l k= = = 23,54 ml.atm/l Pgaz 1,0 atm

olarak hesaplanr.
05-ZNME VE ZNRLK 34

{
M.DEMR

Henry yasas
{ {

{ {

Henry yasasnn uygulamas merubatlarda grlr. Bu ieceklerde znen gaz CO2 tir ve yksek basnlarda daha ok znr. ecek kapa aldnda gaz k fark edilir. Basn kalkt iin znm CO2 uzaklar, ki bu da kprme eklinde grlr.
05-ZNME VE ZNRLK 35

M.DEMR

Henry yasas
{

{ {

Dalglarn zaman zaman yaadklar vurgun olay da gazlarn znrl ile ilgilidir. Dalglar su altnda basnl hava solurlar ve bu nedenle kanda daha fazla miktarda azot gaz zlr. Dalg yzeye ktnda fazla znm azot kabarcklar oluturur. Bu kabarcklar eklem ve damarlarda iddetli arlara, fel ve hatta lmlere neden olur.
05-ZNME VE ZNRLK 36

M.DEMR

znme Entalpisi
{ {

Baz zeltiler oluurken evreye s verirken bazlar da s alrlar. Bunlardan ilkine ekzotermik, ikincisine de endotermik znme denir. Ekzotermik ve endotermik znmede belirleyici olan nedir? Bu soruya yant verebilmek iin znme olayn yakndan incelemek gerekir.
05-ZNME VE ZNRLK 37

M.DEMR

{ {

znme olay aamal bir ilem gibi dnlebilir: 1. zc moleklleri, znen molekllerini aralarna alabilmek iin birbirinden uzaklaarak boluklar meydana getirmek durumundadr. Bu, enerji gerektiren bir ilemdir. (H>0) 2. znen moleklleri zcnn oluturduu boluklara dalabilmek iin birbirinden uzaklamas gerekir. Bu olay da enerji gerektirir. (H>0)
05-ZNME VE ZNRLK 38

M.DEMR

3. Serbest haldeki zc ve znen moleklleri birbirlerini ekerek dzenli bir yap olutururlar. Bu olay sonucu ba oluumu sz konusudur ve darya enerji veren bir olaydr. (H<0)

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

39

znme entalpisi-2
{

{ { { {

znme olaynn ekzotermik veya endotermik oluu bu aamadaki enerji deiiminin toplamna baldr. Toplam enerji pozitif ise znme endotermik, negatif ise ekzotermiktir. Bu olay aadaki ekilde zetlenebilir. z Saf zc Ayrlm zc moleklleri Ha>0 z Saf znen Ayrlm znen moleklleri Hb>0 z zc ve znen moleklleri zelti Hc<0 Toplam: Saf zc + Saf znen zelti H = Ha + Hb + Hc H > 0 Endotermik znme H < 0 Ekzotermik znme

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

40

{ {

{ { {

zeltilerde benzer benzeri zer ifadesinin anlam bu ekilde daha iyi anlalabilir. Benzer molekl yapsndaki bileikler, yakn deerlerde molekller aras kuvvetlere sahip olduklarndan birbirlerini zerler. Benzer olmayan yapdaki bileikler zelti oluturma eiliminde deildirler. Bir ok bileikte yaplarn baz ksmlar benzer, baz ksmlar ise farkl olabilir. Bu durumda hangi ksmn nemli olduuna gre znme gerekleir veya gereklemez.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

41

{ { { { {

yonik katlarn znmesi de molekler katlara benzer. Burada da basamaklar; 1. yonik katnn ayr ayr gaz iyonlar haline gelmesi (enerji gerektirir, H>0 ) 2. Gaz halindeki katyonun su moleklleri ile evrilmesi ( enerji verir, H<0 ) 3. gaz halindeki anyonun su moleklleri ile evrilmesi ( enerji verir, H<0 ) zeltinin enerji deiimi(entalpisi) bu basaman toplamna eittir

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

42

znme entalpisi-4
Sodyum klorrn znmesi rnek alnarak ematik olarak gsterilirse;

NaCl(k) Na+ (g)+ Cl (g)

H2O Na+ (g) ) Na+ (suda H2O Cl- (g) Cl- (suda)

Ha > 0 Hb < 0 Hc < 0

H2O Toplam : NaCl(k) Na+ (suda) + Cl- (suda H = Ha + Hb+ Hc 5 kJ/mol

H >0 olduundan znme endotermiktir.

M.DEMR 05-ZNME VE ZNRLK 43

znme entalpisi-3
{ { { { {

yonik katlarn znmesi de molekler katlara benzer. Burada da basamaklar; yonik katnn ayr ayr gaz iyonlar haline gelmesi (enerji gerektirir, H>0 ) Gaz halindeki katyonun su moleklleri ile evrilmesi ( enerji verir, H<0 ) gaz halindeki anyonun su moleklleri ile evrilmesi ( enerji verir, H<0 ) zeltinin enerji deiimi(entalpisi) bu basaman toplamna eittir.

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

44

ORTAK YON ETKS {

Bir tuzun bileenlerinden birisi zeltide bulunuyorsa, o tuzun znrl azalr. (Ayr bir balk halinde ele alnacaktr)

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

45

Yabanc yon Etkisi

{

Ayr bir balk halinde ele aknacaktr

M.DEMR

05-ZNME VE ZNRLK

46