NSZ Bugn ii, memur, kk esnaf, sanayici ve idareci, kim olursa olsun, herkes enflsyondan ikyet etmekte, hkmetler

enflsyonu drmeye almakta ve hatta denilebilir ki, btn dnya enflsyonla mcadele edip savamaktadr. Mslmanlar iin bu iin bir de dini yn bulunmaktadr. Mslman, alm-satmlarn, alacak tahsili ve bor demelerinin kanunlar muvacehesinde meru olduu kadar, dinen de meru olup mekruh ve haram olmamasna dikkat etmek mecburiyetindedir. Enflsyon para ile ilgili olduundan, bu husustaki problemleri, slm'daki para politikasn aratrmadan zmlemek mmkn deildir. Bu sebeple biz aratrmamz enflasyon ve para olmak zere iki blmde yapp slm Asndan Enflsyon ve Para adn verdik. Ayrca enflsyon, ekonominin genel karakteri ve mbadelede uygulanan kaide ve kurallarla da ilgili olduundan bu konular da akla kavuturmaya altk. Byle nemli konularda ilm faaliyetlerin yaplmasna nclk yaptklarndan dolay Ensar Vakf idarecilerini tebrik eder, almalarmzda hayrl neticeler ihsan etmesini Cenab Hak'tan niyaz ederiz.

Prof. Dr. Osman Eskiciolu

E N F L A S Y O N

I ENFLASYON NEDR? Enflsyon, Latince i n f l a t i o kknden bir kelime olup ime manasna gelmektedir 1. Halk dilinde hayat pahall veya pahallk diye ifadesini bulan bu kelimenin ngilizce i n f 1 a t i o n sznden geldiini ve ekonomi terimleri arama girdiini ileri sren yazarlar da bulunmaktadr2. ngilizce to inflate fiili, balon ve top gibi eyleri hava verip iirme anlamna gelir. nflation, bu fiilden isim yaplmas sonucu meydana gelmi bir terimdir, ngilizceden Trkeye en nl szlk saylabilecek olan Redhouse Szlnde inflation kelimesinin karsnda unlar yazldr: nflation, ikinlik, ar derecede para karmak ve neticede para deerinin dmesi ve fiyatlarn ykselmesi. Trkede enflsyon kelimesi Franszca yazl ve okunuu ile kullanlmaktadr. lkemizde ilk ekonomi yazarlar, hocalar ve konu ile ilgilenenlerin byk bir ksm Fransz kltr ile yetitiklerinden Franszca okunuu, ama bunun Trke yazl ile kelime dilimize yerlemitir 3. Enflsyonun stlah manas ise, para deerinin dmesine ve fiyatlarn ykselmesine yol aan bir olay olarak aklanmaktadr 4. Baka bir ifade ile enflasyon, fiyatlarn genel art ile tarif edilen iktisad dengesizliktir 5. Ekonomideki dengesizlik halleri biri enflasyon, dieri depresyon olmak zere kendilerini balca iki ekilde gsterirler. Klasik iktisatlar ekonomik dengeden yalnz fiyat istikrarn anlyorlard. Onlara gre, ekonomide fiyat istikrar saland, fiyatlar genel dzeyinde kararllk gsterdii vakit ekonomide bir istikrar olduu kabul ediliyordu. Hlbuki modern iktisatlar, enflasyon olayn deiik bir ekilde akladlar. Sadece para enflasyonu ile deil de, daha ok ciddi saydklar iktisad enflasyonla ilgilenmeye baladlar. Bir taraftan fiyat istikrarn gerekletirme yollarn ararken, dier taraftan da ekonominin tam alma dzeyinde devaml olarak dengede bulunmasn salayacak amiller zerinde durdular. Mesel John Maynard Keynes, ekonominin tam alma, noksan istihdam ve ar istihdam seviyelerinde de dengede bulunabileceini ileri srd. 6 Bazlarna gre enflasyon, mal ve hizmetlere olan toplam talebin, mevcut kaynaklara oranla ok daha fazla olmasdr. 7 . slm hukukuna dair kaynaklarda enflasyonla ilgili olarak t a i , z y u f , s t t k . . . gibi terimler kullanlmaktadr8. II ENFLSYONUN SEBEPLER: ktisatlar umumiyetle enflasyon sebeplerinin banda devletlerin mali skntsnn geldiini sylyorlar. Maden sikkelerin tedavl ettii zamanlarda mali ihtiyalar karlamak iin bavurulan are t a i idi. Bu da eldeki altn ve gm meskkt eriterek karmdaki kymetsiz maden nispetini artrmak ve yeniden sikke basarak tedavle srmek suretiyle yaplyordu ki, netice itibariyle tedavl hacmi artm oluyordu 9. Enflasyona devletlerin mali skntsnn sebep olduunu sylemekle tatmin edici bir aklama yaplm olmaz. Gerekten her hangi bir zamanda bir devletin elindeki mali imknlar zaruri masraflarn karlayamayacak olursa ilk akla gelen, sikkelerde tai yapmak veya kt para karmak deildir. Her eyden evvel mevcut vergileri artrmak, yeniden vergi koymak ve nihayet istikraz usulne bavurmak imkn vardr.

1 Feridun Ergin, Para Siyaseti, s. 263; Ak ktisat Ansiklopedisi, 1/279, 2 A. Baer Kafaolu, Enflasyon, s. 11. 3 A. Baer Kafaolu, s. 11-12 4 Feridun Ergin, Ak ktisat Ansiklopedisi, 1/279. 5 Meydan Larouse, Enflasyon maddesi.
6

7 Meydan Larouse Enflasyon Maddesi. 8 Bkz. bn Abidin, Redd'l-Muhtar, 4/218. 9 Hazm Atf Kuyucak, ktisat Dersleri, s, 403.

smail Trk Maliye Politikas ve ada Bte Teorileri, s, 68; Meydan Larouse Enflasyon Maddesi

Fakat vergiler hemen artmaz ve halk tarafndan iyi de karlanmaz. stikraz usul ile para bulmak da kolay deildir. Faiz ve amortisman gibi masraflar olur. Hlbuki para basp tedavle srmek en kolay bir itir 10. Enflsyona sebep olan istikrarszlk geni manada arz- talep dengesinin bozulmasndan ileri gelir. Toplam arz, toplam talebe eit olduu zaman dengesizlik sz konusu deildir. Toplam arz dediimiz yatrm mallar, tketim mallar ve ithalat ile toplam talep dediimiz yatrm harcamalar, tketim harcamalar ve ithalat eitlii salanmazsa ekonomik dengeden bahsedilemez. Onun iin iktisatlar, iktisad dengesizlii, piyasada tedavl eden parann oalmasna, bte ana veya arz ve talebin kt ayarlanmasna balarlar 11. Harcamalar ve ihracat toplamnn istihsal ve ithalat tutarn amas, talep enflsyonunun belirtisidir 12. Vastal vergiler, yksek faiz hadleri ve cret seviyesinin iyi ayarlanmamas, maliyet enflsyonunun balca sebepleri arasnda zikredilmektedir13. Maliyet enflsyonu, talep enflsyonunu besleyebildii gibi, talep enflsyonunun zayflamas da maliyet enflsyonunu hafifletebilir. Keza, fiyat enflsyonu ile maliyet ve talep enflsyonlar arasnda da belirli bir balant vardr 14 III ENFLSYONUN TESRLER: Harplerin dnda hibir amilin, yalnz bana, fiyat seviyesindeki sratli deimeler derecesinde felket ve sefalete sebep olmad ileri srlmektedir. 1513 Bu sebeple enflsyonlar ekonomik ve sosyal hayatta tedavisi mmkn olmayan yaralar aar. Thiers, dnyada, bir paraya itibarn iade etmek kadar g bir ey yoktur, diyor. 16 Enflsyon gelir dalmn altst eder. Genellikle sabit gelirlilerin reel gelirlerini, dolaysyla tasarruflarn azaltr. Enflsyon, devrelerinde mill gelirin dalm genellikle zengin snf lehine deiir. i, memur, esnaf enflsyon dolaysyla fakirleir; zengin, daha zengin; fakir de daha fakir hale gelir; orta snf ezilir ve ufalr. Sermaye, krn ok olduu yerlerden vurgunculuun (speklsyonun) bol olduu sahalara kayar. Sanayi yatrmlar deil, arsa ve gayrimenkuller prim kazanr. Arsa ve tanmaz mallar, ar derecede deerlenmi olur. Yani enflsyonlarda fiyatlarn gittike pahallaacana dair bir kanaat uyanabilir. Teebbs erbab, fiyatlar daha fazla ykselmeden kabil olduu kadar sabit sermaye ve dner sermaye stoku yapmay menfaatlerine uygun sayabilirler. Fiyatlarn ykselmesi, ihracatta menfi 'neticelere yol aabilir. Enflsyon olan lkede, enflsyon oran daha dk olan lkelerle olan d ticaret dengesi bozulur. Bu bozulma ksa zamanda ekonomik yapya ynelir. Enflsyon oran daha dk olan lkelerin mallarm kullanmak nemli oranda rant meydana getirir. Enflsyonu yksek olan lkenin ekonomisinde imalta gidecek aba ve kaynaklar ithalata doru ynelir. Bu durum d ticaret an daha da artrr. Enflsyonda hakl bir sebep olmakszn refah ve varlk, bir sosyal tabakadan dierine gemektedir. Enflsyonun refahtan insanlarn aldklar pay deitirmesi, sosyal bnyede tepkilere yol aar. Enflsyon devrelerinde, mill karakter temellerinden sarslr. Manev ve

10 Hazm Atf Kuyucak, iktisat Dersleri, s. 404.

11smail Trk, s. 72; M. Larouse Enflasyon maddesi, 12Feridun Ergin, Para Siyaseti, s. 283. 13Feridun Ergin, s. 284. 14smail Trk, s. 77 15 H. Atf Kuyucak, s, 348 16 Baha Akel, Fevkalade Zamanlar Ekonomisi ve htikr, s, 73

ahlk deerler kmsenir. Kumar iptilas yaygn hale gelir. Keyif verici maddelerin tketimi artar. Gda artlar bozulur ve genel salk durumu sarslr. Yolsuzluklar oalr, memurlarn rvet aldklarna dair sylentiler fazlalar. Polis vakalar, trafik kazalar ve boanmalar younlar. Netice olarak enflsyon, servet ve gelirlerin taksiminde deiikliklere yol aar. retim ve hizmet kalitesinin az-ok bozulmasna sebep olur; sosyal gerginliklerin domasna ve iddetlenmesine zemin hazrlar; manev kymetlerde ve ahlk seviyesinde dler meydana getirir; devaml enflsyonlar siyas istikrarszlklarn tohumlarn filizlendirir 17. IV ENFLSYONLA LGL YETLER Medyen halk puta tapard. Ha. ayb, onlar tevhide davet etti. lleriyle, tartlaryla; kesik, silik ve vezni eksik paralaryla daima halk aldatrlard 18. ayb Peygamber halkna yle demiti: Allah'a ibadet ve itaat edin. O'ndan baka hibir ilahma yoktur. te size Rabbiniz tarafndan bir mucize geldi. Artk lei ve teraziyi tam tutun; insanlarn eyasna hakszlk etmeyin; yeryzn slahtan sonra bozmayn. Eer bana inanrsanz, u sylediklerim sizin iin hayrldr 19 Baka ayetlerde yine ayb Peygamber, Medyen halkna yle sesleniyordu: Ey kavmim, Allah'a ibadet edin. Sizin O'ndan baka hi bir ilahnz yoktur. lei ve tarty noksan yapmayn; ben sizi bir hayr ve bereket iinde gryorum. Bununla beraber hileye devam ederseniz, ben, sizi kuatacak olan bir gnn azabndan korkuyorum. Ey kavmim, lekte ve tartda adaleti yerine getirin. nsanlarn inallarm eksiltmeyin ve yeryznde fesat kararak fenalk etmeyin. 20 ayb Peygamberin bu emirleri onlara bir fayda vermedi, yasaklar dinlemediler. Zeyd bin Eslem'in rivayetine gre, bunlar dirhem ve dinarlarn etrafndan keserek, bu eksik paralar halka say ile verirler, halktan alrken de bu paralar tart ile alrlard. Yine halkn salam paralarn alrken say ile alyor; kesilmi, krplm meksr paralarn ise tart ile muamele" yapyorlard. Bu ise mallarda eksik ve noksanlk yapmak demekti. Onlarn dirhem ve dinarlar byle yapmalar mala zayiat vermekti. Bu ilerine son vermedikleri iin Allah, onlara azabn gnderip cezalarn verdi. 21 bn Abbas'tan gelen bir rivayete gre bunlar azgn-ta-kn bir toplum idi. nsanlara hakszlk ederlerdi. Bir yabanc lkelerine gelse yol balarna otururlar, bu yabanc misafirin iyi-salam parasn elinden alrlar, senin bu dirhemlerin zyuf, kalp diyerek, paray kesip krparlar, sonra da dk fiyattan deme yaparlard. Bu bir hakszlkt. Aslnda onlar sadece l ve tartda eksik ve noksan yapmaktan deil, her trl mali hakszlk yapmaktan nehiy edilmi oluyorlard 22. Onlar dirhem ve dinarlar kesmekten nehiy edildiler ve bu nehyi dinlemedikleri iin de helk oldular. Kendilerine menfaat salamak iin iyi-salam paralarn etrafndan krpyorlard. Sahih paralar say ile muamele yaparken, krplm paralan ise tartarak alp veriyor ve tartda eksiklik yapyorlard 23 Peygamberlerinin szlerini tutmadklar gibi, stelik onunla alay ederek kstaha yle diyorlard: Ey ayb, babalarmzn taptklar eyleri terk etmemizi yahut mallarmzda dilediimizi yapmaktan vazgememizi, sana namazn m emrediyor? 24 Onlar, bylece biz mallarmz dilediimiz gibi kullanrz, keseriz, atarz,
17Feridun Ergin, Para Siyaseti, s. 266, 291-292; smail Trk, s. 81; A. Baer Kafaolu, Enflasyon, s. 25-26; Feridun Ergin, Ak ktisat Ansiklopedisi c. 1, s. 280, 281, 18Tecridi Sarih Tercmesi c. 7, s. 295-296, 19 Araf 7/ 85 20 Hd Suresi 11/ ayet; 84, 85. 21 bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, XII, 102; Ayni Buhari erhi, XII, 246; Kamil Miras, Tecridi Sarih, VII, 295-296 22 Alusi, c. 8, s. 177. 23 Kurtubi, c. 9, s. 88. 24 Hd, 11/87

yakarz, istediimizi yaparz, demilerdi. 25 Hlbuki keyl, vezni ve hangi eit mal olursa olsun, btn haklarnda insanlara hibir eksik ve noksan yaplmadan deme yaplmas lzm gelir. 2638 Hz. ayb, hem Medyen, hem de Eyke halknn peygamberi idi 27. O, eykelilere unlar sylemiti: ly tam yapn, eksiltenlerden olmayn. Doru terazi ile tartn, insanlarn hakkn (eyasn) azaltmayn. Yeryznde bozgunculuk yaparak karklk karmayn.28 Ayette geen insanlarn hakkn (eyasn) azaltmayn ifadesinden maksat, dirhem ve dinarlarn etrafndan kesmek ve krpmak suretiyle, insanlarn hakkm yemekten nehiydir, denilmitir 29 Salih Peygamber de Semd milletine gnderilmi bir eli idi. Onunla ilgili olan ayette yle buyrulmaktadr: O ehirde, yeryznde bozgunculuk yapan, dzeltmeye uramayan dokuz kii vard 30. Ata b. Eb Rabah'dan rivayet edildiine gre bu dokuz kii dirhemlerin etrafndan kesip alyorlard 31- Zeyd b. Elem; onlar, dirhem ve dinarlar kesiyorlard, diyor 32. Dahhk'tan gelen habere gre, bu dokuz adam, ehir halknn ileri gelenleri idiler. Memlekette bozgunculuk yapyor ve bozgunculuu emrediyorlard. Byk bir kayann yannda otururken Allah, bu kayay zerlerine indiriverdi 33. Said b. el-Mseyyeb'den haber verildiine gre de yeryznde fesat karmaktan maksat, altn ve gmlerin kat', kesilip krplmasdr 34. Hz. Yusuf'un, kardeleri tarafndan kle diye satldn bildiren ayette: Onu deersiz bir bedel ile birka dirheme sattlar, hakknda rabetsiz bulunuyorlard 35, buyrularak ak bir kymet noksanl ile satld haber verilmektedir. Ayar noksan zyuf para ile satldm ileri srenler de vardr36. S e m e n , bedel (fiyat) manasna gelir 37. B a h s denilmekle, kymetine gre bedel alnmad belirtilmitir 38. Bahs, Arapada mal kusurlu bulmak ve deer vermemekten dolay olan noksan ve eksiklik veya kymette hile yapmak, l ve tartda ya eksik ya da fazla yapmak suretiyle aldatmak manalarna gelir 39. Bu ayet gsteriyor ki, onlarn yannda paralar vezin ile deil, adet olarak say ile tedavl ediyordu. Peygamberimizin veznen bi veznin hadisine gre nakdeynde (altn ve gm parada) asl olan vezindir. nk bunlarn bizzat aynlarnda bir fayda olmayp asl fayda miktarlarndadr. Muamelelerin okluundan dolay halktan zorluu kaldrmak iin paralarn adet olarak tedavl caiz grlmtr. Dirhem ve miskal kesmek bu sebebe dayanarak caiz olmutur. Bir taraf adrp fazla gelmemek art ile adet olarak birini dieri ile satmak caizdir. Bu paralar, adet olarak alnp verilir ve elden ele dolarken, zamanla anp silinmekle, gramlar, zerlerindeki miktar bildiren rakamdan daha eksik olursa; tart meselesi nem kazanr ve byle paralarn tekrar tartlmas gerekir. te bu sebeple paralarn kesilmesi, krplmas yani gramlarnn noksanlatrlmas memlekette fesat karp bozgunculuk yapmakla ayn mesabede grlmtr 40

Taberi, XII, 102 Taberi, XII, 99; XIX, 108 27 Kurtubi, c. 13, s. 135. 28 uara 26/181 - 183. 29 Alusi, c. 19, s. 118. 30 Nemi 27/48 31 bn Kesir, c. 3, s. 367. 32 bn Arab, c. 3, s. 1064. 33 Kurtubi, c. 13, s. 215. 34 mam Malik, Muvatta, c. 9, s. 280, No: 1369; bn Kesir, c. 3, s. 367. 35 Yusuf 12/20. 36 Keaf, c. 1, s. 309. 37 Casss, c. 1, s. 101. 38 bn Arab, c. 3, s. 1079. 39 bn Arab, c. 2, s. 788; Kurtubi, c. 7, s. 248. 40 bn Arab, c. 3, s. 1079.
26

25

Kendinizin, ancak gz yumarak alabilecei dk ve baya eyleri vermeye kalkmayn 41 Bu ayetin tefsirinde konumuzla ilgili olarak, kaynaklarda baz aklamalar yaplmtr. Sad, Katde'den ayetin manasn, deersiz mal, kaliteli ve kymetli maln fiyat zerinden almaktr diye nakleder 42 Ubeyde, bu durum, zektta ve zyuf dirhemlerde olur, der. bn Makal, onlarn mallarnda habis yok, ancak bu ayet sizin alc olmadnz karar ve zyuf dirhemlerden bahsetmektedir, der 43. Hanef imamlar llen ve tartlabilen mallardan, iyi yerine kt olan vermek suretiyle kalitenin gerektirdii demeyi yapmadan borcunu demi bulunan kimse hakknda ihtilf etmilerdir. Ebu Hanife ile Ebu Yusuf kalite farkn demesi gerekmez, derlerken mam Muhammed aradaki kalite farknn denmesi gerektii kanaatindedir44. Bu hususta yeterli bilgi ileride verilecektir. dn olarak dk kaliteli dirhem verip de ondan daha iyisini almak, bn Mesd'dan gelen bir rivayete gre mekruhtur45. VGENEL MANDA ENFLSYONLA LGL YETLER

Yazm olduumuz bu ayetlerden baka, genel manada konumuz ile ilgisi bulunan u ayetler de vardr: ...lei ve tarty tam ve denk getirin... 46 ltnz zaman tam ln, doru terazi ile tartn. 47 Azab olsun lde-tartda noksanlk edenlere ki, onlar, insanlardan lp aldklar zaman, tam olarak alrlar, fakat insanlara verilmek zere ltkleri yahut onlara tarttklar zaman eksik yaparlar. 48 Taberi Tefsirinde geen u ifadeleri bu ayetlerden kan netice olarak vermek mmkndr: Hangi eit mal veya para mbadelesi olursa olsun, llen, tartlan veya dier mal ve paralar, mbadele edildikleri zaman, insanlarn haklarnda hibir eksik ve noksan yaplmadan kendilerine deme yaplmas lzm gelir 49.
VI

ENFLSYONLA LGL BR HADS

Paralarn krplmas ile ilgili olarak Ebu Davud ile bn Mace bir Hadis-i erif rivayet ederler: Peygamberimiz (s. a.) ihtiya hali mstesna, Mslmanlarn tedavl eden paralarn krpp kesmeyi yasaklayp nehiy etti 50. Neyl'l Evtr'da, ihtiya hali mstesna denilen bu paralarn zyuf paralar olduu ifade edildikten sonra yle denilmektedir: Bu hadisi Hkim Mstedrek'inde tahri etmi ve u ilveyi yapmtr: Peygamberimiz, dirhemlerin eritilip gm yaplmasn; dinarlarn eritilip de altn yaplmasn yasaklad. bn Hibban bunu zayf kabul etmitir. Ancak bu zayfln metinde olmayp isnadnda bulunmas mmkndr. zerlerinde imamn (devletin) damgas (sikkesi) bulunan flsler ile dinarlarn krplmas da ayn dirhemlerin krplmas manasn tar. zellikle byle bir uygulama (yani altn ve dier madenlerin damgalanp para olarak tedavl etmesi) Mslmanlar arasnda oka cari ise, her eit parann krplmas mahzurludur. 51 Dirhemlerin krplmasnn nehiy edilmesindeki hikmet udur: Dirhem ve dirhem gibi olan dier paralar kapldklarnda gramajlarnda noksanlk meydana geldii iin kendileri ile muamele yapmak batl olur. Bylece maln zayi olmas sebebiyle k r p m a d a zarar vardr. bn Rasln der ki, ayet sultan kendisinden nceki sultann bastrd dirhemlerle muamele yapmay iptal edip baka bir dirhem karsa, bu iptal edilen dirhemleri krpmak ve ierisinde bulunan gmleri karmak iin eritmek caizdir. Bazen bu paralar krpp eritmek

41 Bakara 2/267. 42 Taberi, c. 3, s. 85. 43 Casss, c. 1, s. 458. 44 Casss, c. 1, s. 458. 45 Casss, c. 1, s. 459. 46 Enam 6/ 152 47 Isra, 17/35. 48 Mutaffifin 83/ 1-3 49 Taberi, 12/99; c. 19, s. 108. 50 Ebu Davud, c. 3, s. 271, No: 3449; bn Mace, 2, s. 761, No: 2263. 51 evkn, Neyl'l Evtr, c. 5, s. 251.

bu ii yapanlar iin byk bir kr ve kazan salayabilir. u ak bir hakikattir ki, ari (Allah), her hangi bir ihtiya bulunmadka paralarn krplmasna izin vermemitir. Birka kiinin menfaatini salamak gayesiyle sadece bedeli temin iin (paray krpmak) belki birok kii ve toplum asndan zararlara sebep olabilir. Bu sebepten dolay zarar ortadan kaldrma gibi bir hal bulunmasa bile paralan krpmak caizdir gibi bir kanaate sahip olmak gerekmez. 52 53. Ebul-Abbas b. Sreye der ki: Onlar dirhem ve dinarlarn etrafndan makasla kesiyorlard. Bylece paralar aldklar fiyattan aa drm oluyorlard. Bu krptklar paralar da toplayp eritmek suretiyle byk bir mebla elde etmi oluyorlard. te bu, Allah'n ayb Peygamberin milletine yasaklam olduu bir itir. Allah onlara nsanlarla haklarm azaltmayn 53, demiti. Onlar ayb Peygamber'e, sen bize mallarmzda dilediimizi yapmay yani dirhem ve dinarlar krpmay yasak m ediyorsun, dediler, yaptklarndan vazgemediler ve bu yzden Allah onlar helak etti.54 Ebu Davud rihi Hattabi de unlar kaydetmektedir: Paralar krpmann yasaklanmasnn sebebi hakknda limler farkl aklamalarda bulunmulardr. Bazs bu bir emanettir. Emanetin krplmasnda, ise maln zayi olmas sz konusudur, derler. Ebu Davud der ki, Ahmed b. Hanbele, benim yanmda salam (sahih) bir dirhem var. Bu dirhemi krpp birisine versem caiz olur mu diye sordum. Ahmed b. bn Hanbel hayr, diye cevap verdi. Bas limler, dnk (dirhemin altda biri) yaplmak zere parann kesilmesini ve krplmasn mekruh saydlar. Hasan Basri hazretleri der ki; Dnk yapana ve ilk defa bunu icat eden kimseye Allah lanet etsin, 55 bn'l Esr de u bilgileri verir: Baslm bulunan dinar ve dirhemler, krplmalarn gerektiren bir sebep bulunmadka, krplmazlar. nk krpmada maln telef olmas mevzu bahistir. Ancak kalp (zyuf) olduklar veya sahih para olup olmadklarndan phe edildii vakit krplp eritilmeleri caizdirDenildi ki, kle haline getirmek zere paralarn krplmas nehiy edildi. Muamelelerde kullanlp geer olmas iin krplmalarnda bir mahzur yoktur, slmn ilk devirlerinde maden paralar muamelelerde vezni deil, adet olarak tedavl ediyordu. Baz insanlar da bu dirhemlerin etrafndan krpyorlard. te bu krpmadan nehiy edildiler. 56 58. Dirhem ve dinarlar ancak salam olduklar zaman fonksiyonlarn icra edip faydal olurlar. Krplp kesildikleri zaman ise para olmaktan kp s i l ' a ( t i c a r e t eyas) haline gelirler. Artk bu srada bunlardan para olarak faydalanmak batl olur. Bu da insanlar iin zarar getiren bir husustur. te bu sebepten dolay paralar krpp paralktan karmak haram klnmtr. bn Mseyyeb dinar ve dirhemleri kesmek, yeryznde fesat-bozgunculuk karmaktr, der. Zeyd b. Elem ve Yahya b. Sad'den de ayn dorultuda grler nakledilmitir. 57

Neyl-l Evtr, V, 252 53 Hd, 11/87. 54 Neyl'l Evtr, c. 5, s. 252, 55 Hattabi, Ebu Davud erhi c. 3, s. 730. 56 bn-l Esir, en-Nihaye, I, 90 57 bn Arab, c. 3, s, 1064.

52

KNC BLM ENFLSYONUN BALICA KAYNAKLAR VE PARA POLTKASI I GENEL EKONOMK DZEN Daha nce getii zere enflasyon, iktisad bnyede meydana gelen dengesizlikten dolay fiyatlarn ykselmesine denir. Bu fiyat artlarna toplumun genel yaps sebep olduu gibi, ekonominin genel durumu da fiyatlarn ykselmesine sebep olabilir. Mesel grev, lokavt, ii yavalatma, brokrasi, krtasiyecilik, merkeziyetilik, bte a, lzumsuz tketim ve israf, vastal vergiler, faiz hadleri, cret seviyesi gibi terimleri enflsyonu krkleyen amiller arasnda sayabiliriz- Yani genel manada istihsal, istihlk, mbadele ve tedavl alanlarndaki olumsuz davranlar, fiyatlarn yersiz olarak ykselmesine sebep olurlar 58. Mbadele ve tedavl yani al veri ve para politikas alanlarndaki enflsyonla ilgili slami esaslar bundan sonra, iki blm halinde inceleyeceiz. Burada genel ekonomik dzenle ilgili baz hususlar gzden geirmeye alalm. slm ekonomisinde, emir ve yasaklara tam uyulduu takdirde enflsyona sebep olan amiller ortadan kalkaca iin, enflasyonist fiyat artlarna rastlamak mmkn olmaz, diyebiliriz. Klasik iktisatlarn anlad manada enflsyon yalnz fiyat istikrarszl olsayd, buna sebep olan para politikasndaki hatalar dzeltilir, mesele hallolurdu. Hlbuki fiyat artlarna sadece karlksz para basmak deil, retimi yavalatan veya durduran her trl engeller sebep olduu gibi, retilmi bir maln tketiciye ulancaya kadar geen safhalardan bazlar da enflsyona sebep olmaktadr. Bunun iin emek sermaye ilikileri normal, ticaret ve mbadele muameleleri slm ller ierisinde yaplp tketimde de slm emir ve nehiyler uygulanp dururken hl fiyat artlar varsa artk burada yaplacak bir ey yoktur. Bu, ilh bir takdir ve Allah'n imtihanndan baka bir ey deildir. Bu manada Ebu Yusuf yle der: Gerekte ucuzluk ve pahallk Allah'n elindedir. Bunlar asla bir kararda kalmazlar; para da byledir, pek ok hallerde kymeti azalr ve oalr. Ucuzluk ve pahallk iin zerinde karar klnp l alnacak bir had yoktur. Bunlar ancak ilh tecellilerdir; nasl olaca bilinemez. Ucuzluk hibir zaman zahirenin ve mallarn okluundan domad gibi, pahallk da azlndan ileri gelmez. Bunlarn hepsi Allah'n hkm ve kazasdr. Bazen zahire bol olduu halde pahal olur, bazen da az iken ucuz olur. 59 Ancak faiz hadlerinin yksek olduu, hrszlk, gasp, rvet ve ans oyunlar gibi haksz iktisaplarn oald, kt alkanlklarn ve bu yoldan gelir salayanlarn olduka kabard bir toplumda fiyatlarn etkilenmesi tabiidir. Grev ve lokavt gibi uygulamalar, ii ve iveren arasndaki anlamazlklar, vergilerin aln ekli ve miktar, bte aklar, karlksz para basma, ekonomik adan tali derecede kalan sahalara kredi tahsisi, fiyat tahdidi, ihtikr, karaborsa, lks ve israf harcamalar, herhangi bir ihtiyac karlamayan lzumsuz tketim ve bu gibi eyler enflsyona hz veren kaynaklardr. Kamu grevlerinin yrtlmesinde haddinden ziyade memurun istihdam edilmesi, i gcnn yerli yerinde kullanlmayp israf edilmesi, d piyasalarda fiyatlarn artmas sebebiyle ithal mallarnn da fiyatlarnn ykselmesi, fiyatlar dmesin diye binlerce ton yiyecek maddelerinin imha edilmesi 60, milletleraras sermaye ve kredi imknlarnn istismar edilmesi ve yksek faizli olmas, dnya apnda birok emek ve sermayenin savunma ad

58 Bkz. smail Trk, Maliye Politikas, s. 72; Feridun Ergin, Para Siyaseti, s. 263. 59 Ebu Yusuf, Kitab'l Harac, s. 90. 60 Fiyatlar dmesin diye bir milyon ton sebze ve meyve ortak pazarda imha edildi. Gnaydn Gazetesi, 9 Austos 1981.

altnda sava sanayi iin harcanmas ve daha birok meseleler enflsyonun sebepleri arasnda zikredilebilir. Enflsyonu yavalatmak veya durdurmak iin, saym olduumuz bu enflsyona hayat veren kaynaklarn kurutulmas gerekir. Mesel btenin denkliini reel olarak saladmz ve bte aklarm emisyon yolu ile kapatmaya son verdiimiz zaman, enflasyonun buradan gelen damarn kesmi ve dolaysyla enflsyon haddini biraz drm oluruz61. Netice olarak diyebiliriz ki, ekonominin genelinde uygulanan kaide ve kurallar, enflsyonun ykselmesinde ve dmesinde rol oynarlar. Bu sebeple enflsyonist fiyat artlarna sebep olan ve enflsyonu krkleyen her trl davrantan kanmak gerekir.
II MBADELEDEK ESASLAR

Maln retimi iin yaplan lzumsuz harcamalar enflsyona sebep olduu gibi, retilmi bir maln tketicinin eline ulancaya kadar geen muameleler ve yersiz masraflar da fiyat artlarna sebep olabilir. Bu sebeple ayet ve hadisler, ticar hayatta uyulmas gereken birtakm esaslar getirmilerdir. nsanlarn mallarnn haksz yere yenilmemesi, al verilerin karlkl rzaya dayanmas, faiz ve ihtikr yasa, fiyat koymak, mteri kztrmak, kr haddi, ticaret mallarnn pazar yerine gelmeden yolda satlmas, mallar reticiler adna satmak, pazarlk zerine pazarlk yapmak, maln teslim edilmeden satlmas gibi hususlar bunlar arasnda sayabiliriz. - Haksz Yere Mal Yemek nsanlarn mallarn haksz yere alp yemek haramdr. Ancak ticaret yoluyla ve karlkl rzaya dayanan bir alveri neticesi el deitirmi olan mallar hell olabilir. Bu konuda Cenab Hak, Aranzda birbirinizin mallarnz haksz sebeplerle yemeyin 62, Ey iman edenler, birbirinizin mallarnz haram sebeplerle yemeyin. Meerki o mallar sizden karlkl bir rzadan doan bir ticaret mal ola... 63, buyuruyor. Bu konu ile ilgili baka ayetler de vardr 64. Burada dikkat edilecek husus, al-verite karlkl rzann meydana gelmesidir. Rza, gnlde meydana gelen honutluktur 65. Yani alan da satan da kalben memnun ve msterih olmaldr. Ekonomik basklar neticesinde maln almak veya satmak mecburiyetinde kalan kiiler normal bir fiyat zerinde anlam olamazlar.
1 2 - Faiz

ve htikr Yasa

slm faiz ve ihtikr yasaklamtr. Faiz, maln retiminde maliyeti ykselttii gibi, faizli ticar krediler de fiyat artlarna sebep olur. Faiz, karlksz bir kazan olduu iin, haksz iktisap saylarak haram klnmtr. Allah, al verii hell, faiz! haram kld 66. Ey man edenler, gerek mminler iseniz, Allah'tan korkun, faizden henz almayp da geri kalm olan brakn 67. Peygamberimiz (s a.) de faiz yiyeni ve yedireni, faize ahitlik ve ktiplik yapan lnetlemitir. 68 htikr, fiyatlarn ykselmesini gzetleyerek halkn muhta olduu mal satmayp hapsetmektir. 69 Muaz bn Cebel (r.a.) der ki: Allah Resulne ihtikrn mahiyetini sordum. Kii ucuzluun olduunu duyunca zlr, pahalln olduunu duyunca sevinir. htikr
61 Erol Zeytinolu, ktisadi ve Ticari limler Dergisi, 1974, say: 2, s. 28. 62 Bakara, 2/188 63 Nisa, 4/29 64 Nis, 4/2, 5, 161; Tevbe, 9/34. 65 Taberi, htilf'l Fukaha, s. 146 66 Bakara, 2/275. 67 Bakara, 2/276, 277, 279. 68 Mslim, c. 5, s. 121; Ebu Davud, c. 3, s. 244; bn Mace, c. 2, s. 764. 69 Tecrd, c. 6, s. 448.

yapan kimse ne kt bir insandr ki, Allah fiyatlar ucuzlatrsa zlr, pahallatrnca ferah duyar, buyurdu. 70 Ebu Hreyre'den (r.a.) rivayet edildiine gre Peygamberimiz buyurmutur ki: Kim Mslmanlara fiyatlarn ykselmesini arzu ederek ihtikr yaparsa, hata etmitir 71. Bundan baka fiyatlarn ykselmesini bekleyerek ihtikr yapanlar Allah'n cehenneme ataca hakknda hadisler vardr.72 3 Fiyat Koymak Daha sonra gelecei gibi Peygamberimiz, fiyatlarn devlet tarafndan tespit edilmesini, enflsyonu nleyici bir tedbir olarak grmemitir 73. slmda faizin yasak, ticaretin serbest oluu, vergide zekt prensibinin uygulanmas ekonominin esasn tekil eder diyebiliriz. Bu sebeple fiyat devlet makamlar deil, arz-talep dengesi tespit etmelidir. nemli olan arz ve talebin normal artlar altnda meydana gelmesini salamaktr. Bu denge bozulduu zaman devlet, bilirkiilere danmak suretiyle normal piyasa fiyatna uygun bir fiyat tespit edebilir. Ancak bu kolay bir i deildir. Ekonomik hayatn birok sahalarnda arzalar meydana getirebilir. Mesel topraklarn kabiliyetlerine gre ekilip dikilmesine mni olabilir. Yani dk veya yksek fiyat verilmekle, pamuk tarlalarna pancar; pancar tarlalarna tahl ekilmeye balanr. Bylece baz mallar az, baz mallar da ok retilmi olur. Baz mallar bolluktan satlmayp reticiler zarar grrken, baz mallar da az retildii iin fiyatlarn ykselmesiyle, tketiciler zarar grr. Bu sebeple ticaret hayatna her zaman mdahale edip durmak uygun dmez. Her eyde Allah'n bir hikmeti vardr. Fiyatlarn bazen dmesi, bazen de ykselmesi sadece tabii artlarla meydana geliyorsa, bunu normal karlamak gerekir 74. Dier taraftan fiyat koymak, ticar hayatta mallarn gizlenmesine sebep olabilir. Mallarn gizlenmesi de fiyatlarn ykselmesi neticesini dourur. Fiyatlarn ykselmesi ise fakirlere zarar verir.75 Bu fiyat koymama prensibinin slm toplumunda uygulanacak bir kaide olduunu gzden karmamak gerekir. 4 Mteri Kztrmak Mteri kztrmak enflasyona sebebiyet verir. nk bunda fiyat ykseltme amac ve uygulamas vardr. Enflasyona sebebiyet verdii iin mteri kztrmak yasaklanmtr. Peygamberimiz (s. a.) neceten (mteri kztrmaktan) nehiy etmitir 76. Nece, mal kendisi satn almak istemedii halde, bakalarn tevik iin, alc gibi gzkp de maln fiyatn artrmaktr77. Fazla fiyat vermek suretiyle, mteri kztrarak pahalla ve fiyatlarn ykselmesine sebep olan bu tr davran bazlar tahrimen mekruh saymlar 78, bazlar da hell deildir, diye tavsif etmilerdir 79. 5 Kr Haddi Fiyat artlarnda maliyete eklenecek kr haddinin de nemli bir yeri vardr. Bazen anamaln iki, misline hatta daha fazlasna varncaya kadar kr salanmaktadr. Hlbuki kar, sermayenin rizikosuna karlk verilmi olan hell bir kazantr. Bu sebeple slm, en ok, sermaye kadar kar elde etmeye izin vermitir. Bundan fazlas da haksz iktisaptr. Dier taraftan baz masraflarn maliyete girmemesi, serbest rekabet anlay ve slmn getirdii dier din ve ahlk kaideler sayesinde bylece kr haddi dmekte ve dolaysyla enflsyon da bu ekilde frenlenmi olmaktadr. 80 6 Ticaret Mallarnn Yolda Satlmas

70 Heysem, Mecmeu'z Zevid, c. 4, s. 101. 71 Heysem, c. 4, s. 101. 72 Heysem, IV, 101 73 Bkz. Fazlurrahman, slmiyet ve ktisadi Adalet Meselesi, ev.: Y. Z. Kavak, s. 42. 74 . N. Bilmen, Istlahat- Fkhyye, c. 6, s. 125. 75 Seyyid Sabk, Fkh-s Snnet, III, 105 76 Buhari, c. 3, s. 91; bn Mace, c. 2, s.733; Tecrd, c. 6, s. 457. 77 Mernani, c. 3, s. 40; Kasani, c. 5, s. 233; bn Kudame, c. 4, s. 160; M. Hsrev, c. 2, s. 177. 78 Muhammed b Abdurrahman ed-Dmk, Rahmet'l mmet, c. 2, s. 2. 79 Bkz. bn'l Hmam, c. 5, s. 240. 80 Bu konuda daha geni bilgi iin baknz, Osman Eskiciolu, slm Ekonomisinde Gelir Dalm; Ali afak, slm ktisadnda Enflsyon, Diyanet Dergisi cilt: 18, say: 1, s. 13.

Ticaret mallar pazar yerine gelmeden ve reticiler piyasa fiyatn renmeden yolda karlanp mallarn satlmas da yasaklanmtr. Bu hususta Peygamberimiz: Satlmak zere pazar yerine getirilmekte olan ticaret mallarn yolda karlamaynz 81 buyurmutur. slm hukukular Peygamberimizin (s.a.v.) ticaret mallarn yolda karlamay niin yasakladnn sebeplerini aratrmlar, mal sahibi, ar ehli ve blge halk asndan aklamalarda, bulunmulardr. Mal sahibi henz pazar yerine gelmedii iin, fiyatlar hakknda bir bilgisi olmadndan, ucuza satm ve bylece zarar grm olabilir. Bu sebeple pazar yerine geldii saman fiyatlarn yksek olduunu grp aldandn anlarsa maln geriye alp cayabilir. Karlamaya gc yetmeyen ar halk iin de mallar ikinci elden alacaklarndan, kendilerine pahalya mal olur. Bu sebeple zarar grrler. Mallar yolda karlayp alanlar dndkleri zaman, ucuza alm olduklar bu mallar diledikleri yksek bir fiyattan sat yaparlar ve bylece blge halkna da zarar vermi olurlar. nk mstahsil, mallar pazar yerine kendileri getirselerdi, mal el deitirmemi ve dolaysyla fiyatlar ykselmemi olacakt. 82
7

Yerlilerin Yabanclar Adna Mal Satmas

ehirlilerin yani yerlilerin yabanclar namna onlarn mallarn satmas da fiyatlarn ykselmesine sebep olabilir. Bunun iin Peygamberimiz (s.a.) Hibir ehirli, hibir bedevi namna maln satmasn 83, diyerek byle bir al verii yasaklamtr. bn Abbasa bu hadisin manas sorulduu zaman Onlar iin simsar olmayn diye cevap vermitir 84. Bu hadisi, imam afiinin aklamasndan faydalanarak, u ekilde izah edebiliriz: Yabanclar, piyasa hakknda bir bilgileri olmadan mallarn pazara getirirler. Blge halknn da bu mallara ihtiyac vardr. Fakat onlar yabanc olduklarndan dolay yer bulma, mallan tama ve buna benzer birtakm skntlarla kar karyadrlar. Halk ihtiyac olduu iin bu mallar satn almak ister. Bunlar da ad geen sebepler yznden hemen satmak isterler. Bu suretle mallar, piyasa fiyat da renildikten sonra, tam bir arz-talep dengesi ierisinde en uygun bir fiyat ve krla satlm olur. Bylece hem satc, hem de alc kazanm olur. Bu mallar kendilerinin deil de ehirlilerin ve yerlilerin onlar adna sattn' dnecek olursak, yerli simsarlar bu mallar onlardan ucuz bir fiyatla alp piyasa fiyatlarnn ykselmesini bekleyerek, ok krla satmak isterler. Bylece onlarn rzklarna mni olduklar iin hem mal sahiplerine zarar vermi, hem de mallar saklayp pahal satmakla blge halkna zarar vermi olurlar. Bu durumda her iki taraf da zarar edeceinden, Peygamberimiz (s. a ) byle bir al veri muamelesini yasaklamtr 85.
8

Pazarlk zerine Pazarlk Yapmak

Fiyatlarn ykselmesine sebep olduu iin Peygamberimiz tarafndan yasaklanan al verilerden birisi de fiyat zerine fiyat koymak; pazarlk zerine pazarlk yapmaktr. Bu konuda Resul Ekrem: Sizden baznz, dier baznzn al verii zerine al verie girimesin, Kardei bir mal satn almak zere iken, dier bir kimse o mal almaya kalkmasn 86, buyurmutur. Bu hadise gre, hangi sebeple olursa olsun, kesinlemi bir al veri szlemesini bozdurmak haramdr. Satcy kkrtp satlm bir mal daha fazla bir fiyat
Buhari, III, 95; Mslim, V, 16; Ebu Davud, III, 269; Tirmizi, III, 524; Nes, VII, 257; bn Mace, II, 735 82 mam Malik, el-Muvatta', c. 4, s. 307; el-afii, el-mm, c. S, S. 93; Kasani, c. 5, s. 232; Mernani, c. 3, s. 40; bn Teymiye, el-Hisbe, s. 11; bn Kayym, et-Turuku'l Hikemiyye, c. 6, s. 283; bn Hmam, c. 5, s. 239; M. Hsrev, c. 2, s. 177; bn Nceym, c. 6, s. 108; ah Veliyullah, Huccetllah, c. 2, s. 110; Seyyid Sabk, Fkh's Snneh, c. 3, s. 119. 83 Buhari, c. 3, s. 94; Mslim, 5/17; Ebu Davud, 3/269. 84 Buhari, 3/94, Ebu Davud, 3/269. 85 e-afii, el-mm, 3/92; bn Kudame, 4/162; bnl Kayym, s. 308, 86 Buhari, 3/90; Mslim, 5/12; Ebu Davud, 3/269.
81

vermek suretiyle evirip kendisi iin almak, yani satcya al verii feshet, ben sana ondan daha fazla kr vereceim demek haramdr 87. 9 Mallarn Teslim Alnmadan Sat Mallarn teslim alnmadan sat da fiyat artlarna sebep olabilir. Peygamberimiz, Kim bir yiyecek maddesi satn alrsa, onu teslim alp kabzetmeden satmasn 88, buyurmutur. Bu konuda bn mer'den rivayetler vardr: Peygamberimiz zamannda halk kervan sahibi tacirlerden mal kabz etmeden zahire alrlard. Sonra Resulllah bu tacirlere memur gnderdi. Mallarn zahire pazarna nakledip getirinceye kadar, mal olduklar yerde satmaktan men eyledi. Yine bn mer, Peygamberimiz (s. a.), itira edilen hububat lp teslim edinceye kadar onun kabzdan nce satlmasn nehiy etti 89 deyip devamla: Ben Peygamberimiz zamannda gtr pazarlkla erzak itira eden ve kabz etmeden bakasna satmak isteyen yle muhtekirler grdm ki, onlar bu mallar ykleyip nakil edinceye kadar dvlrler ve kabz etmeden nce satmaktan men olunurlard, diyor 90. Bu hadisler hakknda yle bir aklama yaplmaktadr: Hadiste bildirildii vehile, zahire pazarna gelmezden evvel, zahire tacirinin maln satmasnn nehiy sebebi, fiyatlarn ykselmesinden ve bu suretle bakasnn zararn mucip olmasndan dolaydr91. Mcazefe, yani tart ve lye vurmakszn gz karar ile veya baka bir deyile gtr pazarlkla mal almak meru ve hell grlmtr. Ancak bu suretle alman mal kabz ve nakil etmeden baka bir mteriye satmak ciheti men edilmitir. nk bu ihtikra kap aan bir al veri eklidir. Satn alman mal kabz ve tesellm etmeden sat yolu ak bulunursa, bir ambarda depo edilmi bir mal, yerinden oynamadan elden ele, dilden dile dolaa dolaa sebepsiz olarak fiyatlarn ykselmesini mucip olur. Buna mni olmak iin hadiste satn alman hububatn kabz lzm olduuna bn mer tarafndan iaret edilerek: Mcazefe suretiyle alnan maln sahipleri bu mallarn hayvanlara ykleyip pazara gtrnceye kadar sra dayana ekilirler, deniliyor ki, bu maln bulunduu yerden kaldrlp nakledilmesi, eriatn fiyatlarn ykselmesine mni olmak zere hedef edindii kabz ve tesellmdr ve burada hadisin evkinden yegne matlup olan gaye budur92. 10 Muztarn Al Verii Yukardan beri anlattmz enflsyona sebep olan bu al veri trlerinden baka, konumuzla ilgili olan bir de bey-i muztar denilen aresiz kalan kiinin al verii haramdr. Hz. Ali (r.a.)'den rivayet edilen bir hadiste Peygamberimizin (s. a.) aresiz kalan kiinin al veriinden nehiy ettii bildirilmektedir. 93 Satc maln, muztar kimseye satt zaman, fiyat ykseltmeden, bakalarna satt fiyat zerinden vermelidir; yoksa alveri fasid olur 94. htiyac olan mal, ancak bir kiinin yannda bulabilen kimse bakalarnn ald fiyattan alr. Hele byle bir al veri insanlarn yiyecek ve giyecek maddeleri gibi zaruri, gnlk ihtiyalarndan olursa, satc byle mallar bilinen normal fiyatyla satmak mecburiyetindedir. Bu ekilde davranmas kendisine din bir grev (vacip) olur 95. III PARA POLTKASI 1 Para Nedir? Geni lde i blmne ve mbadeleye dayanan bugnk cemiyette para ve kredi mekanizmasnn ok ksa mddet iin bile olsa ortadan kalkmas, iktisad nizam altst edecek derecede ehemmiyetli tepkiler meydana getirir. nk para, hem en kk
87 Mernani, 3/40; M. Hsrev, 2/177; . Kudame, 4/161, el-Ay- n, 11/257, . Hmam, 5/239, . Nceym, 6/107, e-evkn, 5/189. 88 bn Mace, 2/749, No: 2226. 89 Buhari, 3/89; Mslim, 5/23, No: 38; Nes, 7/287; Tecrd, 6/437 No: 986. 90 Tecrd, 6/446, No: 991. 91 Tecrd, 6/437, No: 986. 92 Tecrd, 6/447, 448. 93 Ebu Davud, Hattabi erhi, III, 676 94 bn Abidin, 4/110. 95 bn Teymiye, Fetv, 29/361.

kymetlerde bile mbadeleye imkn vermekte, hem de her trl iktisad hesaplarmzda ve dncelerimizde l vazifesi grmektedir. Servet, irat, zarar ve ziyan ve hatta manev tazminat ad altnda namus ve eref bile para ile ifade olunmakta ve llmekte; bte ve vergi sistemleri de para ile kaim olmaktadr96. Para bu kadar nemli olmakla birlikte; para nedir diye iktisatlara bir soru ynelttiimiz zaman aldmz cevap, bir sr ihtilftan ibarettir. Ne kadar iktisat varsa, belki o kadar para tarifi vardr 97. Devletler, para hakkndaki kararlan ile sabahtan akama bir yn halk zengin veya fakir edebilirler. Servet paylalmasn, istedikleri kalp ve ekle sokabilirler. Hatta muayyen bir istimlak kanunu ile fertlerin ellerinden mlkiyetlerinin alnmas keyfiyeti, bu para tahavvl yolu ile elde edilecek neticelere gre, bir ocuk oyunca saylabilir 98. Bir yazar stanbulda kan isyanlarn kffesi para meselesindendi 99, derken bu gerei ifade etmi oluyordu. Ayrca Fatih Sultan Mehmet'in birinci defa tahttan dmesini Buuk Tepe Vakas ile para meselesine yani enflsyona balayanlar vardr100. Byle olunca devletler, yle bir para ve para anlay getirmelidir ki, o cemiyette skntlar ve hakszlklar olmasn; iktisad bnye sosyal ve siyasal bnye ile uygunluk ierisinde bulunsun. Acaba slm ekonomisinde para nedir ve bu parann vasflar nelerdir diye aratracak olursak, Kuran- Kerim ve Hadislerde u paradr diye sarih bir ifade bulamayz. Hatta bu konuda slm naslarda para sistemi ile ilgili emredici bir hkm yoktur 101 ve slm iktisadiyatyla ilgili hkmlerde esas itibariyle mbadele vastas olarak belirli bir kymet birimi kabul edilmemitir 102 diyenler bulunmaktadr. Kuranda para ile ilgili olarak varktan baka 103, sdece Yusuf Peygamberin ucuz bir fiyatla, birka dirheme satldn bildiren ayette 104 geen d e r h i m (dirhemin oulu) kelimesi ile dinar 105 kelimesi, gemektedir. Hadislerde ise dirhem ve dinar kelimelerine pek ok vesile ile birok yerlerde rastlanmaktadr. Gm madeninden yaplm olan paraya dirhem, altndan olan paraya da dinar ad verilir. 106 slam hukukunda mallar genel olarak ksma ayrlr:
1 Sadece semen (bedel-para) olanlar. Her hl krda semen-para olan mallar, dirhem ve dinarlardr. Dirhem ve dinar ister kendi cinsleri, ister yekdieri ya da baka mallar ile mbadele edilsinler, daima para (semen-bedel) olurlar. 2 - Sadece mebi (satlan mal) olanlar. Her zaman mebi-mal olanlar ise, mesel elbise ve hayvanlar gibi, misli olmayan ticaret mallardr.

3 Hem semen, hem de mal olanlar. Bir cihetten mal, dier ynden ise para olan mallar da, lekle llen, tart ile tartlan ve say ile saylan mallardr. 107 Bir al veri muamelesinde para, her zaman satlan eyin pahas ve bedeli olmas dolaysyla, yle tarif edilmektedir: Semen, satlan eyin pahasdr ki, zimmete taalluk eden eydir. 108 Fkh kitaplarnda altn ve gmn paralk vazifesini grmek zere yaratlm olduu kaydedilmektedir. 109 Dirhem ve dinar mutlak paradr; mutlak para ise altn ve gmtr 110.
96 H. A. Kuyucak, ktisat Dersleri, 347. 97 kr Baban, niversite Konferanslar, Dnya Para Meseleleri, s. 329. 98 kr Baban, Dnya Para Meseleleri, s. 327. 99 Ahmet Refik, Trk Tarih Encmeni Mecmuas, 1 Knunusani, 1341, No: 84, s. 8. 100 Trk Tarih Encmeni Mecmuas, No: 141, Mart 1926, s. 82. 101 Ahmet Debbaolu, slm ktisadnda Enflsyon ve Parasal Dzeltme Meselesi, Hareket Mecmuas, Haziran-Temmuz 1980, say: 16-17, s. 25. 102 Ali afak, slm ktisadnda Enflasyon ve Getirilen nleyici Tedbirler, Diyanet Dergisi Cilt: 18, say: 1, Ocak-ubat 1979, s. 13. 103 Kehf, 18/19. 104 Yusuf Sresi, 12/20. 105 Ali mran, 3/ 75 106 bn Abidin, 2/29; slm Ansiklopedisi dirhem ve dinar maddeleri. 107 Serahsi, 14/2; bn'l Hmam, 5/368. 108 Serahsi, XIV, 2-3; kr. Mecelle, 152. Madde 109 Serahsi, II, 191-192; XII, 115, 137; Mevsl, I, 112; Kasani, II, 16; bn Nceym VI, 143;bn Abidin, II, 34; IV, 42, 115 110 Semerkandi, Tuhfet'l Fukaha, 2/3; 2/29; Kasani, 2/16.

Altn ile gm vaz an ticaret iindirler. Altn ve gmn dndaki uruz denilen dier mallar ise ca'len ticaret maldrlar. Yani Allah, altn ve gm yaratp ticaret (paralk yapmak) iin koymutur. Dier mallar ise insanlar tarafndan ticaret mal yaplmak suretiyle ticaret mal olmulardr 111. Altn ve gmn hakk, insanln menafii nokta-i Kasarndan hikmet-i hilkati, vsta-i mbadele, yani semen olarak ibadullahn hakiki ihtiyalarna sarf olunup tedavl etmektir 112. Altn ve gm madenlerini dier madenler ile karlatrdmz zaman, bunlarn dier madenlerden farkl olarak para iin yaratld grlr. Demirin insanlar iin pek ok faydas vardr. nsanlarn demire ihtiyac, altna ihtiyalarndan ok fazla olduundan dolay Allah demiri altndan ok ve kolay bulunur yaratm ve altndan nce kefini myesser klmtr. Altn ise, ihtiyacn azl hasebi ile az ve nadir bulunur yaratm, zor bulunacak ve paslanmaz bir kymet ls yaplacak vehile arlk ve izzeti ile arzn derinliklerine koymutur 113. Altn ve gm madenlerinin paralk vazifesinin dnda kullanlmas; tas, bardak, anak, mlek, kap, kaak gibi eyler yaplp kullanlmas haramdr. 114 Bu hususta altn ile gm, kudret-i fatrann snaati nukut iin yaratt en elverili ve en deerli iki madendir. Bu cihetle eriatmz, baz hususi haller istisna olmak zere, bu madenlerin sebebi hilkatleri haricinde kullanlmalarn haram klmtr 115, denilmektedir. Ayrca birok eri ller, zekt ve ceza nisaplar, gm para dirhem ile deerlendirilmitir. Peygamberimiz zamannda bir dinar on dirhem ile deerlendiriliyordu 116. Asr- saadette dirhem malm idi. Zekt, mehir gibi mekdr-i eriyye hep onunla takdir olunuyordu 117. Hadisin beyanna gre mihrin en az on dirhem kadar olacakt 118. Hrszlk cezas da on dirhem veya kymeti kadar bir mal alanlara verilecekti 119. Hz. mer de bir dinar on dirhem deerinde kabul ediyordu 120. Hanefilere gre altn ve gmte faiz illeti, ayni cinsten olmakla birlikte tartlr olmalardr. Malik ve afii mezhepleri ise altn ve gmte fiz illeti olarak, paralk vasflarn grmektedirler 121. Altn ve gmn para olduklar hususunda Mecellede de Nukut, nakdin cemi olup altn ve gmten ibarettir 122, denilmektedir. Netice olarak para, altn ve gm olup bu iki maden, bu grevlerini yerine getirmedii mddete eitli ekonomik problemler her zaman var olaca gibi zihinler de daima bu problemleri zmeye zorlanacaktr. Nitekim bu konuda yle denilmektedir. Paralarn altndan ayrlmas, enflsyonlar ve devalasyonlar, tamiri kabil olmayan itima adaletsizlikler yaratm ve iktisad kntlere sebep olmutur. Btn bu sebepledir ki, mstakbel tediyeler iin adilane bir mikyas - l meselesi zihinleri daima igal etmitir. 123 Altn ve gm para olmakla birlikte, para yalnz altn ve gm deildir. Bunlarn dndaki dier maden ve maddelerden de para yaplabilir. Bu dier maden ve maddelerden yaplm olan paralara slm hukukunda fels (oulu fls) ad verilmektedir. Bunlarn para olma art, altn ve gmteki gibi yaratltan olmad iin devlet tarafndan para olarak kabul edilip herkesin bunlara para nazariyle bakmas gerekir. 124 Ancak slm hukukunda parann shhatinde, onun eran kullanlmas caiz ve hell olan eyadan olmas art vardr. Bu sebeple mlevves bir yan, rak ve arap gibi mskiratn... Yani mekruh ve haram olan eylerin, para yerine mbadele vastas olarak kullanlmalar caiz deildir 125. Bunun dnda

111 M. Hsrev, Drer, 1/182; bn Abidin, 2/34. 112 Elmall M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili, 2/2520. 113 Elmall, 6/47-58. 114 Kasani, V, 132; Molla Hsrev, I, 310; bn Abidin V, 217; Tecrd, IV, 284 115 Tecrd, 5/73. 116 Serahsi, 2/190; Tecrd, 5/59. 117 Tecrd, 5/36. 118 bn Abidin, 2/329. 119 bn Abidin, 3/193. 120 Mevsl, 1/109. 121 Muvatta, Zrkn erhi 3/283; bn Teymiye, Fetv 29/470; Serahsi, 12/113; . Kudame, 4/5; rn Rahmet-l mmet, 1/190; bn Abidin, 4/180; Tecrd, 6/454. 122 Mecelle 130. madde. 123 Kuyucak, s. 387, 388. 124 Serahsi, XII, 137; bn Nceym, VI, 143 125 Tecrd, 5/72.

her trl madde, demir, bakr, kurun, nikel, cam, boncuk, kt vesairenin para yerine kullanlp tedavl etmesinde hibir saknca yoktur. ktisatlar nakdi daha geni manada kullanarak mbadele vastas olan her eye hakiki manas ile nakit derler... Fukaha ve iktisatlarn ittifak ettikleri nokta, tedavle srlp rayice ittihaz edilen ve millet tarafndan ittifakla kabul ve itibar olunan her eyin, altn ve gm gibi, mbadele vastas olarak nakit vazifesini grebilmesidir. Para hakkndaki bu geni gr fkha da msaittir. nk uruz ve eyadan her hangi bir nevin, semen-para ittihaz edilmesine eri bir mni yoktur126.
2

Parann Taii veya Enflsyon

Salam para ancak salam ekonomiye dayanr, ya da tersi bir deyile, salam ekonomi, salam para meydana getirir, kural 127 her zaman geerli olan bir husustur, diyebiliriz. Ancak ekonomiler dengesini kaybedip hastalanmaya balaynca durum hemen paraya intikal eder. Altn ve gm paralara, bakr ve demir gibi yabanc maddeler kartrlarak tai yaplr. Tai, hkmdarlarn ayn arlktaki sikkelerdeki kymetli maden nispetini azaltmalarna denir 128ki, bu bir nevi enflsyon trdr. Louis Boudin, para enflsyonunu aratrrken altn, kt veya kayd para enflsyonlarnn olabileceini, altn enflsyonunun sar maden katlmakla olacan ve sikkelerin tai edilmesinin fiyatlar ykselteceini, sylemitir 129. Eski iktisadiyatta kaide olduu zere, dirhemin kymeti, ihtiva ettii gmn kymeti demek olduundan dolay, bir sikkenin arlnn azaltlmas veya oaltlmas, elbette kymetine tesir ediyordu 130. Sikkelerin taii de yine bu paralarn kymetinde rol oynuyordu, Mesel, her tai hadisesinde halk bunu hissetmi ve yeni sikkelerin satn alma gc, ihtiva ettikleri hakiki madenin kymetine inmitir 131. Parann taii sadece kymetini drmekle kalmyor, insanlar kt para iyi paray piyasadan kovar kanununa gre hareket ederek, borlarn mau paradan der, iyi paray saklar, eritip kle haline getirir veya mau olan paralara nispetle bir prim karl verir hale geliyorlard 132. Peygamberimizin (s. a.) bu konuda bir hadisi vardr- Efendimiz, bir gn arda dolap kontrol ederken bir yiyecek maddesinin iine elini sokup kartrr. Onun kark olduunu grnce, Bizi aldatan bizden deildir 133, buyurur. Bu hadisin aklamasnda: slamn ilk devrinde, kim ki, bize hile ve hyanet ederse, o bizden deildir suretindeki vad-i edide son derece riayet edilmi, yani ne Asr- saadette, ne Hulefa-i Raidin devrinde memleketin kudret-i maliyesinin yegne istinatgh olan parasna hyanet edildii vaki deildir. Mukrizinin beyanna gre dirhemlerin ilk taii hicretin 64. Ylnda vuku bulmu ve Ubeydullah bn Ziyad Basra'dan firar ettii srada zyuf para basmak fazihasn (edepsizliini-alakln) irtikp etmitir., denilmektedir134. Bu konuda bn Abidin, tai haramdr. nk tai insanlarn mallarn batl yolla yemektir, diyor. 135 Altn ve gme baka maddeler kartrlarak elde edilen bu mau paralar Fukaha, ihtiva ettikleri bu kark maddenin aslna ve okluuna gre ksma ayrmlardr. a) Karm, hlis maddesinden az olan paralar El-hkm li'l ekser, hkm oa gre verilir, kaidesine dayanarak, gm ok olan para gm, altn ok olan para da altn hkmnde kabul edilmitir. Buna gre mesel te ikisi gm, te biri bakr olan veya drtte gm drtte biri bakr olan para, saf gm hkmnde kabul edilip halis gm para ile deitirildii zaman, ancak misli misline caiz olur. En iyi halis parada bile
126 Tecrd, 5/73. 127 Mustafa Akda, Trkiye'nin ktisadi ve timai Tarihi, 2/230. 128 Kuyucak, s. 353. 129 Louis Boudin, Para, ev. Dr. Sait Emin zbek, s. 73; Kuyucak, s. 375. 130 Mustafa Akda, 1/502. 131 Kuyucak, s. 353. 132 Kuyucak, s. 361. 133 bn Mace, 2/749, No: 2224, 2225. 134 Tecrd, 5/99. 135 bn Abidin, 4/98.

yabanc madde bulunur. nk yzde yz halis altn veya gm, ok yumuak olduundan bunlardan sikke yapmak iin biraz sertletirmek ve bu maksatla da ilerine bir miktar bakr veya sair az kymetli bir maden ilve etmek lzm gelir 136. eri hkmlerde galip olana itibar edilip az olan yok gibi sayldndan, byle paralar halis altn ve halis gm gibi kabul edilmilerdir. Byle paralar birbiri ile deitirildii ve karz-dn olarak verildii zaman tart ve say bakmndan eit olmas gerekir 137. b) Kark maddesi ile hlis maddesi birbirine eit (msavi) olan paralar Bunlar al verilerde ve karz akdinde ayn karm az, hlisi galip olan paralar gibidir. Sarf - para deitirme (change) de ise karm galip, hlisi az olan para gibi muamele grrler. Yani al veri ve karz akitlerinde yalnz tart ile alnp verilir. Sarfta kendi cinsi ile deitirildii zaman kyas yolu ile caiz olur. Bu paray kendi cinsindeki halis para ile deitirdiinde, halis parann arl bu paradaki ayn cins madenin arlndan daha fazla olmadka akid caiz deildir. Zira iki eitten biri dierine kar galip olmaynca ikisinin de nazar- itibara alnmas gerekir 138. c) Karm, hlisinden ok olan paralar Bunlar halis para (dirhem ve dinar) hkmnde deildirler. Bu sebeple birbiriyle, kendi cinsi ile deitirildii zaman tart ve say bakmndan yekdierinden fazla olarak alp vermek sahih olur 139. Gm galip, altn az olduu zaman mesel te ikisi veya daha fazlas gm olduunda bu para, gm kabul edilmez. nk altn, kymet bakmndan gmten daha yksektir. Bu sebeple altn kendisinden daha aa olan gme tabi olamaz140. Baz yabanc maddelerin karmas ile birka dirhem tr ortaya kmtr: Nebehrece, zyuf, sttk, katrife dirhemleri gibi. Zyuf para, hazinenin kabul etmeyip geri evirdii paradr. Fakat tccar bu paray ticarette kullanr ve alp verirler. Bu zyuf paralarla al verite herhangi bir saknca yoktur. Ancak mteriler, satclara bunun zyuf para olduunu sylemek mecburiyetindedirler 141. Satc, kendisine sylenmeyip eline geen dirhemler arasnda zyuf para bulacak olursa geri verme hakkna sahiptir 142Sttk paralar birbiriyle deitirildii zaman fazla olarak satlmas cizdir; zira cinsin her biri dieri zerine hamledilir. Ancak faiz kaps almamas iin Mavera-n nehir limleri buna cevaz vermeyip byle bir para mbadelesinin haram olacam sylemilerdir. Bylece Katrife dirhemleri hakknda limler iki gre sahip olmulardr: aa Bir ksm bir dirhem gm karlnda bir, iki, , drt, be ktrfiyye satmak caizdir. nk bu paralardaki gm, halis gmten vezni kadar karlar. Gmn fazlas ise bakr karlnda olur. Ancak bir gm dirhem karlnda alt tane ktrfiyye satmak caiz olamaz. nk bunlardaki bakr, bir muvazaa akdinde ivazdan hali olarak kalr ki, bu da faiz demektir, Dolaysyla bu caiz deildir, demilerdir, bb Ayr dnenlere gelince, imam Ebu Bekir Muhammed bin el-Fadl bata olmak zere Buhara ve Semerkant limleri karm gmten daha fazla olan Adal ve Katrife gibi paralar kendi cinsleri ile fazla olarak deitirilmelerine fetva vermemilerdir. nk bu Katrife paras, baka memleketlerin gm paralar derecesinde, bizim en kymetli paramzdr. Gm dirhem gibi, bununla eya ve mallar takvim edilir. Mehir tayin olunur, ucuz ve kymetli her ey alnr. Biz, kendi paramz tanrz, demilerdir. Eer bu paralarda tefadlen (fazla olarak) deitirmeye cevaz verilmi olsayd faiz kaps alr, artk insanlar bu uygulamay kymetli (halis altn ve gm) paralarda da alkanlk haline getirip, halissalam paralar da derecelendirmeye balarlard. te bu fesad ortadan kaldrmak iin fazla olarak deitirme muamelesi men edilmi, yasaklanm oldu. 143
136 Kuyucak, s. 559. 137 Mernani, 3/62; Kasani, 5/196; bn Nceym, 2/245; Mlteka, s, 90. 138 Molla Hsrev, Drer, 2/205; bn Nceym, 6/218, 139 bn Nceym, 6/217; Mlteka, s. 90. 140 bn Abidin, 2/233. 141 bn Abidin, 4/218. 142 bn Abidin, 4/86, 87, 91. 143 Mernani, 3/63; Kasani, 5/197; bn Nceym, 6/218; bn Abidin, 4/240, Tecrd, 5/104.

Satc, parann tamamn veya bir ksmn zyuf veya Nebehrece bulursa mterinin bu paray deitirmesini isteme hakkna sahiptir. nk halk arasndaki muameleler, rfen halis para ile cereyan ettii iin, mutlak ifade ile yaplm bir akitte, onun hakk, ceyyid (halis-salam) dirhemi almaktr. Mutlak bir muvazaa akdi, parann kusurdan salim olmasn gerektirir. Zyuftuk sfat dirhemler iin bir kusur saylr. Bu sebeple satc zyuf paray halis para ile deitirme hakkna sahiptir. Fakat mal geri verme hakk yoktur, mam Zfer, geri verme hakk vardr, der 144. Su kartrlm stte olduu gibi, karm miktar belli olmayan mallarn al verii caiz deildir. Mteri mau olduunu bilse bile miktar belli olmad iin byle al veriler nehiy edilmitir. 145 3 Para ve devlet Devletin zerine ald amme hizmetlerinden birisi de para ileri olsa gerektir. Zamanla devletler para basmay inhisarlar altna almlar ve hkmdar adna para basma deta hkmranln bir sembol haline gelmitir 146. Fakat bu din olmaktan ok rf ile ilgili bir husustur, diyebiliriz. nk Hz. Peygamber para basmamtr 147. Peygamberimiz zamannda piyasada altn ve gm paralar tedavl ediyordu. Zaten cahiliye devrinde de para, altn ve gmt. Baka eylerden para yoktu 148. Hatta piyasada baka maden ve maddelerden yaplm paralar tedavl etmiyordu. Bu konuda yle denilebilir: Ehli rivayetin felsler (flsler) hakknda bir haber nakletmemeleri Asr- saadette ve Hulef-y Raidin devirlerinde fels namyla bir para tedavl etmediine dellet ediyor. 149 Fls ve ifls ayn kkten gelen kelimelerdir. Her halde devletler iflasa doru gidince fls basmaya ve paralarn deeri ile oynamaya balamlardr. Zamann ilim adamlar da bunun ok tehlikeli bir i olduunu syleyerek, devleti uyarmaya altlar. Birgili Mehmet Efendi ile Koi Bey bunlardandr. Koi Bey, Risalesinde, Benim devletl Hnkrm, sikke hususuna dikkat etmek byk ilerdendir. Para bozulmutur. Bu yzden btn millet skntdadr. Gerek reaya ve gerekse kullarnz fakir olmulardr. Veziri Azam kulunuza para ilerine dikkat etmek lzmdr diye buyurasnz... Ulu atanz merhum Sultan Sleyman Han sikke hususunda ok dikkat buyururlarm. Asla madenlerden ake almayp gm alrm. Padiahlarn bir sikke, bir hutbe ile namlar ycedir, diyor150. Peygamberimiz zamannda byle durumlar olmad iin paraya mdahale edilmemi olabilir. Yoksa kul hakk ile ilgili olan bir hususta Efendimiz mutlaka bir ey syler veya yapard. Nitekim Peygamberimiz zamannda meydana gelen bir enflsyon srasnda sahabiler, Resul Ekrem'den fiyatlar tespit etmesini istemi, fiyatlar kontrol etmenin enflsyonu messir bir tedbir olmayaca iin 151, Efendimiz: Fiyat koyan, ktlk ve bolluk yapan ve rzk veren Allah'tr. Allah'a yemin ederim ki, ben size kendiliimden ne bir ey verebilirim ve ne de men edebilirim. Ben ancak bir hazinedarm; ileri emir olunduum gibi yaparm. Yeren ise Allahtr. Ben, mal, can ve kan hususunda hi kimsenin hakkn zerime geirmeden Allah'a kavumak istiyorum. 152 buyurmutur.
144 Serahsi, 13/193. 145 bn Teymiye, Fetv, 29/361. 146 Kuyucak, s. 358. 147 M. Hamidullah, slm Peygamberi 1/232. 148 Takiyddin Ahmed bn Abdlkadir el-Mukrizi en-Nkd'l slamiyye, s. 3. 149 Tecrd, 5/74. 150 Koi Bey Risalesi, ev.: Zuhuri Danman, s. 101, 146. 151 Fazlurrahman, ev.: Y. Z. Kavak, I. ve ktisadi Adalet Meselesi, s. 42.
152

Ebu Yusuf, Kitab-l Harac, s, 91; Ebu Davud, III, 272; Tirmizi, III, 605; bn Mace, II, 741

Bu hadis gsteriyor ki, fiyat koymak, fiyatlar drmek ve ykseltmek kul hakk ile ilgili bir husustur. Parann kymetini drmek veya ykseltmek de (yani devalasyon, deflasyon ve enflsyon meydana getirmek de) byle dorudan kul hakkn alkadar eden hususlardandr. Hlbuki insanlarn mallar ve haklar kendileri kadar mukaddestir. Bu konuda Peygamberimizin pek ok hadisi vardr. Efendimiz Her kim Allahtan baka ilh yok der ve Allahtan baka ibadet olunan eyleri tanmazsa onun mal ve kan haram (dokunulmaz) olur 153 Mslman kiinin mal, kendisinin gnl honutluu olmadka hell olmaz 154 Sizden biriniz aka veya ciddi olarak din kardeinin sopasn (bile) almasn; her kim kardeinin bir sopasn alrsa, geri versin 155, buyurmutur, Serahsi, bu hadisi, Sopasn almas hell deildir, diye anlamtr. 156 Faiz, insann maln karlksz almaktr, insann mal kendi ihtiyac ile ilgili olduundan, byk hrmeti haizdir 157. Nitekim Peygamberimiz (s. a.), nsann malnn hrmeti, kannn hrmeti gibidir158, buyurmutur. Enflsyonu, fertlerin hukuku ile beraber dnrsek, devletlerin bu hususta ne kadar yanl bir uygulama ierisinde olduklar grlr. Kiinin mal herkesten nce kendisi iindir 159. Onu kimin yannda bulursa, en ok hak sahibi olan kendisidir 160. Serahsi bu hadisi aklarken mal sahibinin daha hakl ifadesinden", mal alann geri vermesinin farz-vacip olduu zaruri olarak ortaya kar, demektedir161. Enflsyon, devletlerin bir nevi vergi almasdr. Kt para karmak, vergi toplamaktan daha kolay olduu iin bu yola bavurulmaktadr 162. Hlbuki enflsyon bir eit fasid daireden baka bir ey deildir. nk para basldka pahallk olur, fiyatlar ykselir; fiyatlar ykseldike tekrar para baslr ve bylece pahalln n bir trl alnamaz. Hlbuki slm hukukunda devlet, hakk olan vergi ne kadar ise, ancak o kadarn alabilir. Bu konuda vergi olarak maln iyisini almak mkelleflere zarar verir, ktsn almak da hak sahiplerine fakirlere zarar verir 163, denilmektedir. Ayn mevzuda Peygamberimizin hadisleri de vardr: Meks yapan vergi nispetini ykselten veya dren 164, Cennete giremez, Meks yapan Cehennemdedir, ir (krkta bir yerine onda bir vergi alan memur) ile karlaacak olursanz, onu ldrnz 165. Bu hadislerin aklamasnda Ebu Ubeyd, haksz yere ald bu vergiden dolay ldrlr, der 166. Ebu Yala ise vergiyi artrmak halkn hukukuna zulmdr, vergiyi drmek ise, Beytlmalin (btenin) hukukuna zulmdr 167, diyerek ekonomik bir aklama yapmaktadr. Dikkat edilecek olursa burada alnmas yasak olan vergi, az vergi alnacak yerde ok vergi almaktr. Hlbuki enflsyonda devletin karlksz para basmas yznden, zengin-fakir herkesten, kendisinden hi vergi alnmayacak olan kimselerden bile vergi alnmaktadr. Meseleye bir de marjinal fayda (son birim yarar) asndan bakacak olursak, hi vergi vermemesi gereken fakirin, zengine gre kat kat daha fazla vergi demek mecburiyetinde tutulduu grlr. nk para deerinin dmesi ile zengin-fakir miktar olarak ayn vergiyi demektedirler. Halbuki fakirin elindeki mesel be lira ile zenginin elindeki be yz lira marjinal fayda bakmndan eit olabilir. Yani devlet fakirden be lira alrken, zenginden be yz lira almaldr. Enflsyonda ise dolayl vergi alndndan bu mmkn olmamaktadr. slm hukukunda dolayl vergilerin bulunmamasnn sebebini burada aramak gerekir kanaatindeyim.
Mslim, I, 84 Ahmed bn Hanbel, Msned, V, 73; Bkz. Kasani, V, 129 155 Ebu Davudi, 4/301; Tirmizi, 4/462. 156 Serahsi, XI, 49 157 Elmall, 1/964, 965. 158 Ahmed bn Hanbel, Msned, 1/446. 159 Bkz. Mslim, 2/189. 160 Ebu Davud, 3/289. 161 Serahsi, 21/49. 162 Kuyucak, Para ve Banka, s. 291 (st. 1939). 163 Mevsl, 1/103. 164 Meks kelimesi hakknda Bkz. . N. Bilmen, 4/76. 165 Ebu Davud, 3/133; A. b. Hanbel, Msed, 4/234. 166 Ebu Ubeyd el-Kasm b. Sellm, Kitab-l Emval, s. 703, 706. 167 Ebu Yala el-Ferr, Ahkm's Sultaniye, s. 246 (Msr--1966).
154 153

Byle haksz vergi alma konusunda bn Abidin, maruf-sabit bir hak olmadka, devlet bakannn hibir kimsenin elinden bir ey almaya hakk yoktur, der. 168 Ayrca vergi memurlarnn, harb ve zimm vatandalardan cizyenin dnda vergi almalarnn ve Hristiyanlardan Kuds' ziyaret etmeleri iin onlardan da bir cret almalarnn haram olduunu yazar169. Bu anlattmz prensip normal artlar altnda uygulanabilecek bir husustur. Tabi afetler, zelzele, memleket apnda yangn, vatan mdafaas, esirlerin kurtarlmas... gibi zaruretler ortaya kp devlet hazinesi bu yk kaldrmaya g yetiremezse o zaman devlet zektn dnda, ihtiya nispeti kadar mal yardm yapmak zere zenginleri grevlendirebilir. Gazali, atbi ve Kurtubi gibi ahsiyetler bu grtedirler170. Fakat bu konuda hibir zaman fakirlerden her hangi bir vergi alnmaz. Maden paralarda tai yapmak enflsyona ne derece tesir ediyorsa, kt paralarda da karlksz para basp tedavle srmek, fiyatlarn ykselmesine o kadar tesir eder. Mbadele vastas olarak kt para kullanmakta slami bakmdan herhangi bir saknca yoktur 171. Hanef kaynaklarda flsler hakknda verilmi olan hkmlerin ayns kt paralar iin de geerlidir, diyebiliriz. nk bu iki maddeye para olmalar asndan bakld zaman aralarnda fark olmad grlr 172. Zaten fukahann ou kt paralar teamlde altn ve gmn yerine getii ve onlarla hibir zorluk ekmeden deitirilmesi mmkn olduu iin, kt paralarda da ayn altn ve gmteki gibi zekt farzdr, hkmn vermilerdir. Bu hususta Hanef, afii ve Maliki ayn gr paylamaktadrlar173. Ancak enflsyon olmamas iin devlet ne kadar kt para basacak ve bu nasl tespit edilecektir, bu husus nemlidir. nk para, ilcn terkibine girmi bir zehir gibidir; az fayda vermez, ou ise ldrr. 174 Devlet bu ii raya havale etmekle zmleyebilir. Devletin para basmas, para basarken asla ticaret ve kr gzetmemesi gerekir. Bu konuda u esaslar kaydedilmi bulunmaktadr: Flslerin paralk grevlerini yapabilmesi, bunlardan maksadn hsl olabilmesi iin, bu paralarn hepsinin bakrn fiyatna gre eit miktarda olmas; devletin fls basmak iin bakr ve gemez flsleri satn almamas ve bu konuda ticaret yapmamas gerekir. Devletin, insanlara hi zulm yapmadan, onlara muamelelerinde dil bir kymet birimi salayacak flsler basmas lzm gelir. Devletin bakr satn alp, ald bu bakrlar para basarak ticaret yapmas ve insanlara ellerindeki paralarm kullanmay yasak ederek; onlar iin baka para basmak suretiyle gelir elde etmesi asla ciz deildir. Toplum menfaatini gzeterek hibir kr ve kazan elde etmeden basaca bu paralar, ancak kendi kymeti ile basar ve bu hususta alan iilerin cretlerini bile hazineden der. nk paralar zerinden ticaret yapp gelir salamak, insanlara byk zulm kaplarndan birisini amak ve onlarn mallarn haksz yere yemek demektir. nk flsler yasaklanp muameleden kaldrlnca, mal haline gelir ve devlet baka para basar. Devlet insanlarn ellerindeki bu mallarn (paralarn) deerini drmekle, onlarn mallarn ifsat etmi ve dolaysyla onlara zulmetmi ve bu deeri dk eski paralarn, deeri yksek olan yeni paralarla deitirilmesini istemesinden dolay, insanlara yine ayrca zulmetmi olur 175. 4 - Parann zellikleri a) Parann tartlmas Mbadele, insanlarn mala olan ihtiyacndan doar. Allah, mal, insanlarn ihtiyalarn tatmin etmesi iin bir vasta klmtr. nsanlar ise ihtiya duyduklar mallar her zaman ve her yerde mubah olarak bulamazlar. Bunun iin Allah, insanlara bir nimet ve ihsan olmak
bn Abidin, III, 257 169 bn Abidin, 2/41. 170 Bkz. Osman Eskiciolu, slm ve Ekonomik Denge, Diyanet Dergisi, c. 13, say: 1, s. 41. 171 M. Ebu's-Sud, slm ktisadn Esaslar, (ev. Ali zek), s. 39. 172 Bkz. Tecrd, 5/78, 79. 173 Abdurrahman el-Cezr, Mezhib'l Erbaa, 1/605. 174 Baha Akel, Fevkalde Zamanlar Ekonomisi ve htikr, s. 79.
168

175 bn Teymiye, Fetv, 29/469.

zere, mbadeleye izin vermi ve ticaret yolunu meru klmtr. nk insanlarn ellerinden mallarn zorla almak toplumda bozgunculuk ve anari dourur. Bu ise fesada gtrr. Hlbuki Allah fesad ve mfsitleri sevmez176. O sebeple, Ey iman edenler, mallarnz aranzda btl sebeplerle yemeyin. Ancak kendiliinizden anlaarak akdettiiniz bir ticaret olmak mstesna 177 ayeti kerimesi, bu konuda ancak mbadele yolunun esas olduunu gstermekte, mbadele ve ticaretin de karlkl rzaya dayandna delalet etmektedir. Ayrca ticaret de meru ve gayri meru, hell ve haram olmak zere iki ksma ayrlr. Hell ve meru olana bey' (al veri), haram ve gayri meru olana ise rib (fiz) ad verilir 178. Al verii salayacak amilin yani mbadele vastasnn altn ve gm olduunu yukarda sylemitik. Ancak bu mbadelenin karlkl olarak adalet lleri ierisinde cereyan etmesi ve taraflardan birinin hakknn dierine gememesi gerekir. Zaten Allah bu adaleti ve nizam salamak iin kitaplar indirmi ve peygamberler gndermitir. Cellim hakk iin, biz peygamberlerimizi ak mucizelerle gnderdik ve beraberlerinde (Allah'n hkmlerini bildiren) kitap ve adalet indirdik ki, insanlar adaletle ayakta dursunlar... 179. Belirttiimiz gibi, muamelelerde rzann mevcut olmas arttr. Muameleler ise ivazl ve ivazsz olmak zere iki ksma ayrlr. vazsz-karlksz olan muameleler, mesela hibe akdinde olduu gibi, tamamyla kiinin gnl honutluuna dayanp isteyerek, seve seve yapm olduu bir davrantr. Zekt vermek, darda kalana yardm etmek, sla-i rahim yapmak... gibi muameleler ise din birer vecibe olup konumuzun dnda kalr. 180 Bir al veri akdi, para ile parann, mal ile maln veya para ile maln mbadelesi gibi hususlar, birer muavaza akdi olup, byle muamelelerde karlkl rza olabilmesi iin msavat ve mmaseletin mevcut olduu taraflarca bilinmesi zaruridir. Faiz, msavat ortadan kaldrd iin haramdr. Faizin haraml, msavat ve mmaseletin vacip olduunu gsterir. nk faiz, ivazdan hali olan fazlalktr, karl olmayan fazlalktr. Bu sebeple msavat ve mmaselet ortadan kalkt zaman faiz olur 181. Onun iin bir satm akdinde parann belli olmas lzm gelir. Parann belli olmas da ortada olup gzle grlr, elle tutulur olmasna dayanr veya miktarnn ve vasfnn aklanmas ile meydana gelir. 182134. Bu sebeple eitli altn paralarn tedavl ettii bir yerde hangi tr para olduu beyan edilmeksizin, mutlak bir ifade ile u kadar altn para diyerek yaplan bir al veri akdi fasid olur. 183 Para miktarnn ve vasfnn belli olmas da vezin ve ayar meselesini ortaya karmtr. Onun iin vezin ve ayar meselelerini bilmeye ihtiya vardr. Enflsyonun, bilhassa takip edilen para politikas yznden doan enflsyonun slm ekonomisinde zmn yapabilmek iin, slamdaki paray ve para politikasn iyi anlamak zaruri bir ihtiyatr. Bilindii gibi slamda para altn ve gmtr. Altn ve gmn para olarak evsafn, tart ile mi yoksa adet olarak m muamele edileceini, miktar ile kymet arasndaki mnasebeti, ayar ve karm yzdelerini ve nihayet parann rf ile alkasn aratrp bu husustaki ihtilf ve itihat sebep ve illetlerini tespit edip mukayeseler yapmadan enflsyonun para ile olan sebep-sonu bantsn ortaya karmak mmkn deildir. Esas para altn ve gmtr demitik. ktisatlara gre parann mbadele vastas, kymet ls, mstakbel tediye ls, mddehar kymet ve bankalarda kredi karl gibi grevleri vardr 184. slamda ise altn ve gm kymet ls, mbadele ve tasarruf vastas gibi evsafa sahip bir paradr 185. Parann mddehar kymet ve bankalarda kredi karl gibi bir grevi olmasa gerektir. vazl muamelelerde parann belli olmas, yani miktarnn belli olmas msavat ve mmaseletin bir gereidir. Altnn miktarn ve ne kadar olduunu, llerden hangisi ile tespit edeceiz, nemli olan arlk mdr, yoksa hacim midir veya yumurtalarda olduu gibi, say ile mi muamele yaplacaktr? Peygamberimizin (s. a.) fiz hakknda mehur olan hadisi

176 Bakara, 2/205; Maide, 5/64. 177 Nis, 4/29. 178 Serahsi, 12/108. 179 Hadid, 57/25; bn Teymiye, Fetv, 29/189, 190. 180 bn Teymiye, XXIX, 185 181 bn Nceym, 6/137; bn Abidin, 4/82. 182 Mecelle, 238, 239. maddeler 183 Mecelle 240. madde, Ali Haydar erhi Madde: 238. 184 Kuyucak, s. 349, 351. 185 Serahsi, 2/191-192, Mevsl, 1/112; bn Nceym, 6/143.

bu hususta da delil tekil etmektedir. Efendimiz, altn altnla, gm gmle deitirildii zaman vezin-tart ile misli misline, denk olarak pein mbadele edileceini ve kim fazla yaparsa bunun fiz olacan bildirmektedir 186. Ayrca bu hadislerde buday, arpa, hurma ve tuz gibi maddelerin de lekle satlaca ifade edilmitir. Vezin, eyann yekdierine nispetle miktar veya miktarnn tannmasdr. Vezin daima bir muadele, yani bir denkleme nispeti ifade ettiinden, adalete ve adaletin miyar olan eriata da mizan tabir oluna gelmitir 187. Hanefler hadisteki mislen bi mislin ifadesini yani altn altnla deitirildii zaman mevcut olmas lzm gelen mmaseleti miktar olarak anlamaktadrlar 188. Altn ve gmn miktar da bu hadise gre ancak tart ile tespit edilir. Bu hususta limler hemen hemen ittifak halindedirler. Buday, arpa, hurma ve tuz kendi cinsleri ile deitirildikleri zaman lekle llerek, eit miktarda alnp verilirler. Bu mallarn byle hacim ls ile mbadele edilmesi Peygamberimizin bunlar lekle tasnif etmesine dayanr. nsanlar buday budayla alp verirken lek ile deil, tart ile yapsalar bile, yine lek esastr ve bu zellik ebediyen byle kalacaktr. nk Peygamberimizin ifadesi budur. Peygambere uymak ise bize farzdr. Hatta buday buday ile mbadele edildii zaman lek esas ile deil de arlk ls ile tartlarak satlsa caiz deildir. Eitlik ancak hacim ile salanabilir. Arlk olarak eitlik salamaya alsak birisi ya dieri biraz daha kuru olmakla taraflardan birisi fazla alm olur ki, bu da faiz olup haramdr. Budayn miktar dolaysyla kymeti (yani alman maln toplam) deeri ancak lekle bilindii gibi altn ve gmn de miktar tart ile bilinir. Delilin ifadesine gre altn altn ile gm gm ile deitirildii zaman veznen- tart olarak msavi olmas lzm gelir. Hatta altn altn ile veznen deil de hacim olarak keylen msavi olsa bu muamele, caiz deildir. nk nas (kesin delil) ile sabit olan bu husus, rf ile deitirilemez. Delil rften daha kuvvetlidir. rf ise zayftr. Zayf olan kuvvetli olan gidermez, rfn hatr iin delil ve delilin ortaya koyduu tart mecburiyeti terkedilemez. 189 Ancak Peygamberimizin (s. a.) kesin olarak belirtmedii, hakknda delil bulunmayan dier mallar, halkn rfne braklmtr. Yani altn, gm, buday, arpa, hurma ve tuz gibi maddelerin dnda kalan dier mallar, ar ve pazarlarda insanlarn rf ve adetlerine gre alnp verilirler; halk o mal lekle alp satyorsa lekle alnp verilir; tart ile alp satyorsa, tart ile alnp verilmesi esas olur 190. Bu konuda Ebu Yusuftan gelen bir rivayet vardr. Ebu Yusuf Peygamberimizin bu hadisi o zamann rfne uygun olarak sylediini, binaenaleyh rf deiince hkmn de ona gre deieceini sylyor. Peygamberimiz zamannda altn ve gm vezinle; buday, arpa, hurma ve tuz da kile ile alnp, verildiinden Efendimiz bu rfe uygun olarak hadis irat buyurmulardr. Hatta o vakit bunun aksine olsayd, nas da bu sefer ona uygun olarak gelecekti ve yine rf Peygamberimiz zamannda deise idi, hkmn de deitiine dair nas gelirdi. zet olarak, delilin illeti rftr. Bu sebeple hangi zaman olursa olsun, nemli olan rftr 191. Ancak Hanef kaynaklarda tart meselesinin esas olduu ve bunun asla deimeyecei hususunda ifadeler bulunmaktadr. Bu tart ii sadece ikraz muamelesine ait, bir husus deil, al veri, icar ve kira muameleleri de ayn bunun gibi, tart ile cereyan

186 Mslim, 5/110, No: 84. 187 Elmall, 6/4665. 188 Serahsi, 12/10. 189 Kudr, s. 56; Mernani, 3/47, Serahsi, 12/116, bn Nceym, 6/140, evkn, 5/217, bn Abidin, 4/181. 190 Kudr, s. 56, bn Nceym, 6/140, bn Abidin, 4/181. 191 bn Abidin, 4/182.

ederler. nk semen (bedel) ve cret ortada gsterilmemi- se miktarnn belli olmas gerekir. Miktar tart ile bilinen bir ey de say ile belirlenemez, say ile bilinen de tart ile belli olmaz 192. Hlbuki Peygamberimiz Medine'ye geldii zaman halkn dirhemleri say ile alp verdikleri hakknda haberler vardr193. Ayrca Hz. Aie (r.a.) de Berre kssas diye anlan meselede, cariyenin bedeli hakkndaki sznde cariyenin kendisine: Eer vsiniz kendilerine paray saymam isterse sayarm demiti 194. Bu sz, dirhemlerin o zaman say ile
muamele grdne delil tekil eder 195.

Vezin hakknda Peygamberimizin Tart Mekkelilerin tarts; lek de Medinelilerin leidir, eklinde baka bir hadisi vardr196. Medine halk ziraat idi; Mekke halk ise ticaret erbab bulunuyorlard. Bu sebeple Medinelilerin lek ilerini daha iyi bilmesi, Mekkelilerin de tart ilerini daha iyi bilmesi tabii idi. Onun iin Peygamberimiz tartda Mekkelilerin usulne, lekte ise Medinelilerin usulne uyulmasn istemi olabilir 197. Peygamberimizin bu hadisinden maksat, paralarn byk, kk olmasndan ve dirhem olarak Mekkelilerin tartsna uyulmasndan ziyade; zekatta, hrszlk cezas ve me- hir gibi ahkmda nisab tespit etmektir. Yoksa hadisin insanlarn kendi aralarndaki muamelelerinde yaptklar demelerdeki paralarn gram ve vezni ile alkas yoktur 198. Tarikat- Muhammediye sahibi imam Birgiv hazretleri, eserinin son ksmlarnda para konusuna temas etmi, muamelatta en ok kullanlan parann dirhem olduunu, fakat bunun gramnn ok kldn, eri dirhemin drtte birinden de aaya drldn akladktan sonra, dirhemlerin veznine bakmadan al veri yapanlar sert bir dil ile tenkit etmi, dirhemin (gm parann) vezinle alp verileceini, bunun nassa dayandn, rf ile deitirilemeyeceini ve bu hususta Ebu Yusuf'tan gelen zayf rivayete dayanmaktan baka bir are olmadn savunmutur199. Bu eserin arihleri el-Hadimi ve en-Nablusi, altn ve gm ile her hangi bir ey alnd veya cinsleri ile deitirildii zaman, bunlarn tart ile muamele edileceklerini syledikten sonra 200, yle devam ediyorlar: Altn ve gm paralar baslrken tartlp damgalanmakta ve bylece tartlar belirlenmektedir. Bu sebeple al veri annda tekrar tartlmalarna lzum yoktur, sadece sayp vermenin veya almann kfi gelecei aikrdr. Bilhassa buna umum belv da ilve edilirse, durum daha da hakllk kazanr. Dirhemlerin kltlme meselesi ise zaman ve zemine gre ihtiyalarn ortaya, kard bir husustur. ayet bu kk ve byk paralarn vezinleri belli ve bu vasflar kitlerce biliniyorsa hibir mahzur yoktur; byle bir para ile al veri sahihtir. Sikke haline gelip baslm olmas vezinden kinaye olup 201 say ile deme ayn tart ile deme gibidir. nk her parann tarts, miktar tayin edilmitir; bellidir. Zaten normal dirhemden kk veya byk olan sikkelere ayr ayr isim verilmi; Msriyye, miyye, kta ve kuru, nsf, sls ve rubu gibi her blgede ayr ayr stlahlar meydana gelmitir. Herkes bu paralar tanr, kymetlerini bilir ve ona gre hareket ederdi. Mesel kk para olan miyye ve byk para olan sls hibir zaman dirhem yerinde kullanlmamtr. Zaten bu, ufaklk para ihtiyacndan domu ve idareciler de bu ihtiyac nazar- itibara alarak basmlar ve eitli isimler altnda paralar say ile tedavl etmeye balamtr. Onlar bunu yaparken maksatlar, ceviz ve yumurtada olduu gibi, sayy tart yerine koymak ve tartya hibir suretle iltifat etmemek deildir. Para baslr, damgalanr, insanlar da bu damgay tart miktarn bildiren bir iaret kabul ederek muamelelerinde

192 bn Abidin, 4/182. 193 Tecrd, 5/39. 194 Buhari, 3/199; Mslim, 4/481; bn Mace, 2/842. 195 Ebu Davud. Hattabi erhi, 3/634. 196 Ebu Davud, 3/216, Nes, 5/54, 7/284. 197 Nes, mam es-Sindi Haiyesi 5/55; bnl Esir 1/371. 198 Hattabi, 3/633. 199 mam Birgiv, Tarikat- Muhammediye 215, 216. 200 el-Hadimi, el-Barika, 2/1422, en-Nablusi, el-Hadka, 2/726. 201 Madrup olan altn ve gm paralarn zerindeki miktarlar bildiren say stlah olarak tartdan kinayedir, (bn Abidin, 4/ 182

kullanr ve bunu bir rf haline getirirler. Ayn samanda kendilerine byle bir kolaylk salanm olur. Eer bu para basma ii, tarty zikretmeden say ile iktifa etmek iin olsayd, sikke basmak abes bir i olurdu. Hlbuki bunu sahabiler, tabiiler yapmlar ve bu eri bir husustur 202. Ebu Yusuf parada esas olan vezin deil rftr derken, zamannda tedavl eden paralarn durumuna gre dnm olabilir, Onun zamannda paralar tai edilmi, ayar deitirilmiti. Belki paralarn vezinleri deitii halde kymetleri ayn idi veya aksi bir durum vard. nk sikke denilince hatra ekil ve tezyinat dnda iki mhim nokta gelir ki bunlar da arlk ve ayardr. Arlk, sikkenin olduu gibi arldr. Ayar ise her hangi bir karm iindeki kymetli madenin arlnn karm arlna nispetidir 203. Dirhemlerin kymetleri arlklarna gre deiiyordu. ki dirhem her zaman ayn deerde deildi204. yleyse vezin ve ayar ikisi birlikte kymeti meydana getirirler diyebiliriz. Bu sebeple Fukaha karm fazla olan paralarda flslerde olduu gibi, vezni mecburi tutmam, rfe gre sayya da cevaz vermitir. Yani dinarlar ve dirhemler mau olunca bunlarn birbiri ile mbadelesinde msavat aranmaz. Mesel mau olduu belli olan iki dirhemi yine mau olduu bilinen bir altn ile satn almak caizdir 205. Parann miktar ok nemlidir. nk mesel altn ve gm paralarda fayda ancak miktarnda bulunur. Parann kendisi maksut deil, o kendi zat ile bir ihtiyac tatmin edip fayda salamaz. Fakat maksuda gtren bir vastadr. htiyalar mallar ile karlanmaktadr, paralarla deil206. Onun iin paralarn altn ve gm olduklar zaman arlklar ve arlklarn muhafaza edilmesi her zaman nem kazanmtr. Bu konuda Peygamberimiz (s. a.) ihtiya hali mstesna Mslmanlarn kendi aralarnda tedavl eden sikkelerini kesr (krpmak) yapmaktan yasaklamtr148. Her halde kesr, parann krplmasndan, kltlmesinden tutun da paralarn eritilmesi ve kle yaplmasna kadar varan bir yasak olsa gerektir. Bu sebeple parann kesri, yeryznde fesat karmakla e tutulmutur130. nk aslnda para olmadklar halde, insanlarn kk al verilerinde ihtiyalarn grmek iin gmten ksurlarn yerine gemek zere, baslm olan flslerin miktar farkl olmamaldr. Farkl olduu zaman birtakm kt kimseler miktar farkl olan bu byk ve kk flsleri alp verirken baka yerlere gnderirken istismarlara sebep olur ki, bu da insanlarn mallarm ifsat etmek demektir 207. Bu sebepten dolay dirhemleri ksur yapmak sahih olsa bile mekruhtur, denilmektedir 208. Parann byle vezinlerinin farkl olmas kt neticelere sebep olaca iin, sadr slamda veznin hukuk ve eri kymetine nem verilerek, dirhem ve dinarlarn eri vezinlerini tayin ve daima muhafaza ve murakabe etmek iin sabit ve deimesi kabil olmayan bir mikyasa, sencelere lzum grld. slam paralarnn vezinleri bu sencelerle kontrol edilirdi. Hatta Harun er-Reit devrine kadar bu ile bizzat halifeler megul olurdu.

202 en-Nablusi, 2/728; el-Hadimi, 2/1442; bn Abidin, 4/182. 203 Kuyucak, s. 359. 204 Muhammedi Hamidullah, Konferanslar s. 18-19; Mustafa Akda, 1/502. 205 bn Nceym, 6/218, . N. Bilmen, 6/108. 206 bn Arabi, 3/1079, bn Abidin, 4/3. 207 bn Teymiye, Fetv, 29/469. 208 Mecelle 130. madde, Ali Haydar erhi 2. bask 1/421; Damad, Drr'l Mntek, 2/123, Muht'den naklen.

Harun er-Reit zamannda bu adet kaldrld. Bu i ile ilgilenmek zere grevliler tayin edildi 209. Netice olarak paralarn vezinleri, dolaysyla kymetlerinin eit olmas fayda getirdii gibi farkl olmas da ekonomik hayatta gvensizlik dourur ve birtakm bunalmlara sebep olur, diyebiliriz. b) Para ve Ayar

Paralarn birbiri ile deitirilmesi veya bir cins para yerine baka bir cins para verilmesi durumunda, karmza tart meselesinden baka bir de ayar kalite problemi kmaktadr. Parann kymeti ile vezni kadar ayarnn da alkas vardr. Bir alamn bir gramnda bulunan kymetli maddenin miktarna ayar denir 210. Altnn, gmn ve baka kymetli madenlerin karma derecesi diyebileceimiz ayar, bir karmdaki kymetli maddenin o karmn arlna gre az veya ok olmasdr. Ayar kelimesini altn ve gmn dndaki dier mallar iin kullandmz zaman buna kalite dernek mmkndr. Kalite fark meselesi limler arasnda ihtilafl bir konudur. Hanef kaynaklarnda bu mevzuda altn altn ile deitirildii zaman, baslm, baslmam ilenmi ilenmemi, ayarnn dk veya yksek, halis veya kark olmasnn nemi yoktur. Arlklar yani tartlar ayn olacaktr, denilmektedir 211. Bu konuda Peygamberimizden hadis rivayet edildii, Efendimizin Faiz mallarnn iyisi kts birdir, buyurduu ifade edilmektedir 212. Ancak biz bu hadisi hadis kitaplarnda aradk ve hibir yerde bulamadk. bn' Nceym ise bu hadis gariptir, Ebu Said el-Hudr hadisinin umum muhtevasndan alnmtr, der 213. Ribev mallar bir taraftan vezni kabul edilerek, iyisi kts birdir; iyi kalite ile kt kalite deitirildikleri zaman vezinleri eit olacak, eer farkl olursa faiz olur, deniliyor ve bylece kalite ve ayar nazar- itibara alnmyor, dier taraftan da nisab tamamlamak iin altn ve gm birbirine ilve edilirken vezne itibar edilmeyip mam Azam'a gre kymet olarak ilve ediliyor. Hanefilerin bu konuda ileri srdkleri delil, kalite fark rfen bir farkllk saylmaz, eer mallarn vasflarna baklp kaliteleri ile megul olunursa zorluk ve glkler ortaya kar ve bylece al-veri kaplar kapanr, diyorlar. 214 Bu kalite meselesinin sadece Ribev mallara yani altn, gm, buday, arpa, hurma ve tuz gibi alt maddeye hasredilmesi de nemlidir. nsan haklarnda ise kaliteye itibar edilir. Bu sebeple birisi dierinin bir maln telef etse, eer bu mal misli mallardan ise miktar ve kalitesine gre der, denilmektedir. Fakat mutlak bir satm akdinde buna hakk yoktur. Yani kalite meselesi al verite cereyan etmez. Mesel bir kimse satn ald buday, iyi kalite yerine dk kaliteli bulsa, baka bir kusur olmadka buday geri veremez. Ancak yetim mal, vakf, hasta ve rehin mallarnda kaliteye itibar edilir 215. Buna gre kalite fark sadece mbadele konusunda ayn cinsten olan Ribev mallarda nazar- itibara alnmaz, diyebiliriz.

209 Tecrd, 5/69. 210 Meydan Larousse, ayar maddesi. 211 Kudr, s. 58; Serahsi, 12/110; bn Nceym, 6/141. 212 Serahsi, 12/118, Mevsl, 2/40, bn'l Hmam, 7/134-135; 1 Nceym, 6/138-139. 213 bn Nceym, 6/141 214 Mernani, 3/46; bn Nceym, 6/139-141. 215 bn Nceym, 6/141.

Serahsi, hadiste altn altn ile deitirildii zaman misli misline ifadesindeki mmaseletin mutlak olup hem miktara, hem de vasfa yani kaliteye amil olabileceini kabul ediyor 216. Bu konuda iyi kalite ile dk kaliteli bir maln kendi cinsi ile mbadele edildii zaman msavi olarak deitirilecei; iyi kaliteden az, kt kaliteden ok verilemeyecei hakknda hadisler de vardr.217 Hayber amili-vergi memuru Peygamberimize bir miktar hurma getirip hediye etti. Efendimiz Hayber hurmalar hep byle mi diye sordu. Memur hayr, dedi, dk kaliteli hurmadan iki lek verip bundan bir lek aldm diye cevap verdii zaman Peygamberimiz, Fiz iledin, hurman baka bir mal ile satp o mal (para) ile bu iyi hurmadan alsaydn ya, buyurdular 218 Hurma, buday ve arpa gibi mallarn kalitesinin dk olmas bir ayp (kusur) saylmamaktadr. Kusur maln selim ftratnn kaybolup bozulmas diye tarif ediliyor. 219 Hlbuki dier taraftan tccarn detine gre fiyat dkln gerektiren her ey, mal iin bir kusur kabul edilmektedir. Mteri bu kusura muttali olunca dilerse ayn fiyatla mal kabul eder, dilerse mal geri verir 220. Bu durumda ayar farkndan dolay meydana gelen fiyat dkl bir kusur saylmaz m? Bu soruya Hanefiler: Kusur saylr, amma bir eyin kusurlu saylmas onu baka bir cins mal yapmak iin yeter sebep deildir, diye cevap veriyorlar 221. Kusur, ftrat- selimenin bozulmas diye tarif edilince, tabi kalite farklarn pek nemli saymamak gerekir. Mesel Soma yresinde karlan ta kmr ile Aydn ta kmr arasnda da kalite fark olabilir. Hibir zaman falan yerin altn cevherleri ile filan yerin altn cevherleri birbirinin ayn deildir. Bunlarn meskkt da az ok birbirinden farkl olabilir. Ancak bu farkn ne kadar olduunu tespit etmek mmkn deil ise faiz phesi dolaysyla fazla olarak deitirilmesine msaade edilmemitir. Tabi olan bu fark normal kabul edilip bir kusur saylmayabilir. Ancak tabi hale mdahale edilip kalite sun' olarak deitirilince, yine ayn vezinle muamele yaplacak m? te bu konuda farkl dnen baka mezhepler de vardr. At b. Yesr'dan: Muaviye, altn veya gm olan su kabn vezninden daha ar ile satt. Ebu Derd Peygamberimiz, bu gibi al verileri misli misline olmadka nehiy etti, dedi ve Hz. mer'in yanna gelerek durumu ona anlatt. Hz. rner, Muaviye'ye, sen bunu misli misline ve vezni veznine uygun olmadka satma diye mektup yazd. nk bunlar vezinde msavi olurlar. Bu sebeple biri ilenmi, sanat eseri olan tas, dieri ise ilenmemi ayn cins gibi farkl evsafta olmalar kymete tesir etmez. Ayn ceyyid ve redi, iyi ve kt

216 Serahsi, 12/110.

217

Mslim, V, 116 218 Serahsi, 12/ 112 Serahsi, 18/ 12 220 Mevsl, 2/18, 221 Serahsi, 12/144.

219

kalitenin kymete tesir etmedii gibi, denilmektedir 222. Buna gre kymete tesir eden bir kalite fark olursa, vezinde eitlik aranacak m? Ceyyid, redi, tibr, madrup, sahih, meksr paralarn misli misline satm caiz, fazlalkl olarak deitirilmesi ise haramdr. limlerin ou bu grtedir. Ebu Hanife ve afi bunlar arasnda yer alr. mam Malikten madrubun kendi cinsinden kymeti ile satmnn caiz olduu hakknda rivayet vardr. Ancak Malik'in arkadalar onun byle bir ey sylemediini iddia ediyorlar 223. bn Rt de bu konu 'ile ilgili olarak eserinde unlar kaydeder: limler altn ve gm paralarn kaliteleri ayr olduklar zaman saylar farkl olsa bile vezinde eit iseler al veriin caiz olduu konusunda ittifak etmilerdir. Ancak ayarlar farkl olan, mesel altnn tartlarak deitirilmesinin caiz olup olmamas hususunda ihtilf etmilerdir. mam afii iki altn arasnda vezin bakmndan uygunluk olsa bile, kymet bakmndan fark bulunduu iin caiz grmemitir. Ayarlar ayn olmadka birbiri ile deitirilmeleri asla caiz deildir. mam Mlik de neticede hileye gtrebilir endiesi ile bunu ciz grmemitir. mam Ebu Hanife ile Kfe ve Basra limleri ise hepsine cevaz vermilerdir 224. e) Parann Kymeti Parann grevlerinden biri de dier mallarn kymetlerini tayin etmektir. Bunun iin paray kymet ls diye tavsif ederler, Kymet lsnden maksat, kymetleri lmek zere seilen maddeden muayyen bir miktarnn kymetidir. Mesel gm kymet lsdr dediimiz zaman, muayyen bir miktar gmn kymetini dier mallarn kymetleri iin l olarak kullandmz ifade etmi oluruz 225. Bir maln dier bir malla mbadele nispetine kymet denir 226. Kymet, maln (aynn) yerine kaim olduu iin bu ad almtr227. Semen de kymet ve bedel manasna gelir. Ancak semen ile kymet arasnda fark vardr. Semen, satc ile mterinin, zerinde gnl honutluu ile anlam olduklar fiyata derler ki, kymetinden fazla veya noksan olmas msavidir. Kymet ise eksik veya fazla olmakszn, miyar menzilinde, bir eyin deerini len fiyattr228 slamda kymet ls altn ve gmtr. Ebu Yusuf, altn ile gm eyann kymetini en iyi bilme vastasdr, der. Mesel zektta ticaret eyasnn kymeti, altn veya gm nisabna ulat takdirde zekt farz olur. Mkellef dilerse altn, dilerse gm ile kymetlendirir. nk bu iki maden (yani dirhem ile dinar) eyann kymetini lme hususunda msavidirler 229. Altn ile gmn kymetleri ise dier mallarla deil, birbiri ile llr, ister insan haklarnda olsun, mesel telef olan maln kymeti gibi, ister hukukullahta olsun, mesel zektta olduu gibi, ne zaman altn ve gmn kymetlen- dirilmesine ihtiya duyulursa, biri dieri ile yani gm altn ile altn da gm ile kymetlenir230. Fakat asl kymet birimi gmtr. Mesel hrszlk cezasnda nisap on dirhem veya kymeti esastr. On dirhem kymetinde olacak ifadesi, dirhemin dndaki mallarn altn olsa bile dirheme gre kymet kazanmasn gerektirir. Bir, mam Muhammed' den rivayet ediyor ki, kymeti on dirhem olan yarm dinar alsa bile ona hrszlk cezas uygulanr, kymeti on dirhemden az
222 bn Kudame, 4/8, 9. 223 bn Kudame, 4/8. 224 bn Rt, Bidayet'l Mctehid, 2/199. 225 Kuyucak, s. 387. 226 Kuyucak, s. 368. 227 Serahsi, 12/169; Kasani, 5/233. 228 Kasani, 5/233;. bn Abidin, 4/51. 229 Mernani, 1/74; Serahsi, 2/193; bn Abidin, 2/31. 230 Serahsi, 2/194; bn Abidin, 4/116.

olan bir dinar alsa da ona ceza uygulanmaz231. Peygamberimiz (s. a.) zamannda bir dinar on dirhem ile deerlendirilmi idi. 232 Abdullah bn Mesud (r.a.) Peygamberimize sordu: Ne kadar mal insana zenginlik baheder? Resul- Ekrem elli dirhem gm veya elli dirhem gm kymetinde altn, buyurdu ki, burada gmn asalet ve revacna ve kymet esasna iaret buyurulmutur 233. ktisatlar, parann kymeti hakknda miktar, nazariyesi, parann kymeti, ihtiva ettii maddenin kymeti ile alkaldr, gelir nazariyesi, psikolojik nazariye, mbadele denklemi ve devlet gc gibi grler ileri srerek, kymetin meneini bulmaya almlardr 234. Para altn ve gm olduuna gre, parann kymeti ihtiva ettii maddenin kymeti ile yakndan ilgilidir. nk kymetli madenlerden sikke yaplmaya baland zaman her sikkenin ifade ettii kymet, ierisindeki madenin kymetine msavi idi. Bunun iin parann arl deitike, kymeti de deiiyordu 235. Ayrca altn ve gm madenleri mahdut olduu iin tedavlde bulunan miktar ile de alkas vardr, diyebiliriz. Serahsi, bir eyin maliyeti o eyin kymetinden ibarettir, diyor 236. Yalnz buradaki maliyet bugnk maliyet tabirinden farkldr. nk maln fiyatna onun retimi iin yaplan her masraf girmedii gibi ilve edilen kr miktar da nemlidir. Buradaki maliyete, o gnn mbadele kymeti diyebiliriz. Nitekim ticaret mallarnda zektn farz olmas, mallarn aynlar itibariyle deil, maliyetleri (kymetleri) itibariyledir. Kymetlendirme, maliyet miktarn bilmek iin yaplr. Mesel bir maln tazmini, o maln maliyet ve mtekavvim sfatlaryla llr. Maln maliyeti ve mtekavvimlii de onun salad fayda ile llr. Bunun iin mallarn kymeti, menfaati deitike ona bal olarak deiir 237. Tabii ki bu, mallar hakknda olan bir grtr. zerinde mallarn kymetlerini lme gibi bir grevi olan parann kymeti her zaman deiip durmamaldr. Modern cemiyette parann belki mevcudiyeti kadar, kymetindeki istikrar da nemlidir. nk para yalnz hazrdaki mal ve hizmetlerin mbadelesinde deil, ksa veya uzun vadeli borlarn denmesinde de kullanlmakta ve kymetindeki deiiklikler borlular veya alacakllarn leh veya aleyhine mhim neticeler dourmaktadr 238. Para kymetinin deimesi neticesi, alacakllar ve borlular zarar grmekte veya kr etmektedirler. Acaba zarar veya kr borluya m yklemeli, yoksa alacaklya m? Bu soruya cevap veren baz iktisatlar diyorlar ki: Para kymetindeki deimelerden doan kr veya zarar alacakl ile borlu arasnda yle taksim edilmelidir ki, bunlarn satn alma gleri arasnda evvelce mevcut bulunan nispet ayn kalsn. Fakat bu mtala nazar bir temenni olmaktan ileri gidemez 239. Para, esas itibariyle ve sadece mbadele vastas olarak kullanld mddete bunun kymetindeki deimelerin mbadeleye katlanlara tesiri olamayaca phesizdir. Gerekten maln pazara gtrp satan ve kazand parayla yine ayn gnde ihtiyac olan mallar alan kimse iin parann kymeti zerindeki deimeler pek nemli deildir. Fakat iktisadi bnyesi ok basit olan bir cemiyette bile tedavl vastas yani para, herhalde bazlarnn elinde satn alma gc eklinde durmaktadr. Bundan baka cemiyetler ilerledike gelecee bal muameleler oalmakta ve alacakl, borlu mnasebetleri teesss eylemektedir ki, bu suretle de para kymetindeki deimelerin iktisad ve itima tesirleri grlmektedir. Parann kymeti dt takdirde alacakllar zararl, borlular krl, ykseldii zaman da bunun tersi olmaktadr. Grlyor ki, para kymetinin deimesi karsnda alacakl, borlu mnasebetlerini adilane bir surette tanzim iin bir mikyasa ihtiya vardr240.
231 Mevsl, 4/103. 232 Serahsi, 2/190; Tecrd, 5/59. 233 Tecrd, 112. Burada merhum Kmil Miras altn hep gm ile takvim edilmi, fakat aksi olmam, byle bir mezhep yok diyerek gmn altn ile kymetlenemeyeceini sylyor. Serahsi ise naklettiimiz gibi, altn ile gmten her birinin dieri ile kymetleneceini sylemektedir. 234 Kuyucak, s. 375-385. 235 M. Hamidullah, Konferanslar, s. 18, 19; M. Akda, 1/502; Kuyucak, s. 353. 236 Serahsi, 11/50. 237 Serahsi, 11/78. 238 Kuyucak, s. 347. 239 Kuyucak, s. 388. 240 Kuyucak, s. 388.

statistikte parann kymeti fiyat seviyesiyle llr. Fiyat seviyesiyse tarifi pek kolay olmayan bir mefhumdur. Eer parayla bir eit mal mbadele edilse i basittir. Hlbuki binlerce mal mbadele ediliyor, birinin fiyat ykselirken dierinin fiyat debiliyor. nk muhtelif mallarn fiyatlar zerine tesir eden yegne amil parann kymeti deildir. Arz-talep dengesi de maln deerine tesir eder. Bu sebeple tek malla parann kymeti mukayese edilip bulunamaz. Bunun iin fiyat indeksleri tanzim edilir 241. Bir maln kymetinin dmesi insanlarn o mala olan rabetlerinin azalmasna baldr 242. Bu sebeple altn ve gm olsa bile gnn rayici dolaysyla kymeti nemlidir, bn mer'den rivayet edilmitir: Dedi ki: Bakide 243'' deve satardm; bazen dinar (altn para) mukabilinde satar ve yerine dirhem (gm para) alrdm. Bazen da gm para ile satar ve yerine altn para alrdm. Bunun zerine Resulllaha geldim ve kendisini Hafsa'nn evinden karken buldum. Peygambere bu meselenin hkmn sorduumda, gnn fiyat ile kymeti mukabilinde olursa mahzuru yoktur buyurdu 244. limler arasnda Bar hadisi diye bilinen Cabir'den (r.a.) rivayet edilen hadise gre Peygamberimiz (s. a.) ondan deve satn alp sonra deveyi iade etmiti. Bu hadisin rivayetinde en ok ihtilf edilen nokta Cabirin devesinin kymetine aittir. Hlbuki devenin kymetini bulmak mmkndr. Asr- Saadet'te cari olan iktisadi vaziyete gre en makul olan rivayet yle olur: Asr-i Saadet'te devenin zekt nisab be deve olduuna gre, o zaman bir devenin ortalama olarak kymeti krk dirhem olduu anlalr. 245 Yine bu kymet deimesinden tr flslere dayanan bir irketin caiz olup olmad konusu tartmaldr. Hazrda geerli olsa bile Ebu Hanife ve Ebu Yusuf'a gre flslerle irket kurmak caiz deildir, imam Muhammed caizdir, der. mam Muhammed flsleri, rayi olduu mddete ayn altn ve gm paralar gibi kabul etmektedir. Ebu Yusuf ve imam Azam ise flslerin ryiliini insanlarn stlahna bal kabul edip arz buluyorlar. Bu ise her gn, belki her saat deiebilecek bir husustur. ayet flslerle ortaklk yapmak caizdir dersek, bu paralar gemez olup insanlar baka mal aldklar zaman kr taksiminde sermayenin belirsizliine (cehaletine) sebep olur. nk sermaye kr taksiminde say olarak deil, maliyet itibariyle meydana gelir. Flslerin maliyeti (yani piyasa kymeti) ise reva ve kesata gre deiir. 246 Hanefi Mezhebi, Zfer mstesna, iki dirhem ve bir dinarn, iki dinar ve bir dirhem ile mbadelesini caiz grmtr. Bu al veri sahihtir derken, her bir cins madenin dier cins ile deitirildiini dnmlerdir. mam Zfer ise cinsi kendi cinsi ile mtalaa etmek daha kolay olduu iin yle dnm; cinsi cinsine fazlalk bulunmasyla caiz deildir, demitir 247. Altn altn ile gm gm ile satld zaman birisi eksik olup bu eksiklik, bu a kapatacak kymetli bir mal ile telafi edildii zaman akid kerahetsiz caizdir. Eer maln kymeti eksiklii telafi edecek derecede deilse, sat mekruh olur. Eer bu maln kymeti yoksa, faiz tahakkuk edeceinden al veri caiz olmaz. Buradaki kerahet ise mam Muhammed'e gredir, mam- Azam beis yoktur, demitir. mam Muhammed'in kymetin eksiklii yznden al verii mekruh saymasnn sebebi, insanlarn buna almas ve caiz olmayan eylerde de kullanmalardr. nk bu iyne al veriinde olduu gibi faizi drmek iin bavurulmu hileli bir yoldur 248. 5 Para Kymetinin Deimesi: Para kymeti ile ilgili hkmleri fkh kitaplarnda aratrdmzda fukahann kendi zamanlarndaki rfe ve deiik para trlerine gre hkm koyduklarn gryoruz. Altn, gm ve dier maddelerden para olduu gibi, kark, zyuf ve mau paralar da vard. Hatta mahall olarak tedavl eden paralar, bir blgede geerken, dier yerde gemez oluyordu. Bir tarafta deeri dk iken, dier tarafta deeri yksek olarak muamele
241 Kuyucak, s. 368, 369. 242 Molla Hsrev, 2/264. 243 Baki, Medine-i Mnevverede geni bir sahann addr. nceleri burada pazar kurulurdu, daha sonra buras mezarlk yapld. 244 Ebu Davud, c. 3, s. 250, No: 3354; Tirmizi, 3/544; Nes, 7/282; bn Kudame, 4/38. 245 Tecrd, 6/404. 246 Serahsi, 11/160. 247 Mevsl, 2/40. 248 bn Abidin, 4/239; Bey'u'l-yne al verii hakknda bkz. Ali afak, Yllk, s. 84, slm limler Aratrma Vakf neri, stanbul, 1978.

grebiliyordu. Bu sebeple parann kymeti ile ilgili olarak; parann gemez oluu (kesat), piyasada kalmamas (inkta), deerinin ykselmesi (gal) ve deerinin dmesi (rahs) olmak zere, parann drt eit vasfndan bahsedilmektedir. Hatta merhum bn Abidin Hazretlerinin bu konudaki Tenbhu'r-Rukd al Mesili'n-Nukd 249 adl rislesi zamanmzdaki para meselelerine ve enflsyona k tutmas bakmndan nemli bir yer igal eder. imdi fukahann altn ve gmn dndaki paralar, yani flsler veya karm galip olan paralar hakkndaki bu tasnifini aklamaya alalm: a) Parann Kesd (gemez oluu): Al veriten sonra, para henz teslim edilmeden gemez olsa, Ebu Hanifeye gre akid fasit (btl) olup parann mislini vermek lzm gelir 250. Burada parann kesatndan rnaksad, btn blgelerde bu para ile ilgili muamelenin terkedilmi olmasdr. ayet baz yerlerde geiyor, al-veriin yapld yerde de rayi durumda ise, dier baz blgelerde gemediinden para, kusurlu hale gelmekle satc iin muhayyerlik hakk doar; dilerse paray, dilerse kymetini alr185. Ancak Ebu Yusuf ile mam Muhammed'e gre, akid btl olmaz, kymetinin verilmesi gerekir. mam Ebu Yusuf ile imam Azam n nceleri ayn grte olduklar, fakat Ebu Yusuf'un daha sonra bu grten vazgeip akdin fasid olmayp, kymetinin verilmesi gerektii fikrine katld zikredilmektedir 251. mam Azam kesat helk - telef manasnda anlamaktadr. Para, stlah ile (kt veya demir para gibi, kendisine itibari olarak para denildii iin) para olup, paralk vasf kaybolunca bedel de ortadan kalkm demektir. zerinde akid yaplan ey telef olunca nasl akid btl oluyorsa, burada da akdin, bedel olan parann, paralk vasf kaybolmasyla, btl olmas gerekir. Ebu Yusuf ile mam Muhammed ise bu akdi, bir ya meyve satm akdine benzeterek, ya meyve yok olunca daha sonra bu meyveyi teslim etmek mmkn olduundan, akid fasid olmaz; bu sebeple mislini vermek gerekmez, kymetini demek gerekir, fikrini ileri srmlerdir 252. Fakat burada, mesel, bakr paray meyveye benzetmenin yerinde olmad, ya meyve bugn yoksa bile yarn meydana gelecei, bakr para ise, paralk vasf dnce bir ie yaramayaca cihetle mam Azam Ebu Hanifenin daha hakl olduu da sylenmektedir 253. mameynin grne uyularak parann kymeti verilmek istendii zaman hangi kymet verilecek, bu hususta da ihtilf edilmitir. Ebu Yusuf'a gre al-veri akdinin yapld gndeki kymetini vermek gerekir. nk mterinin akid ile tekeffl edip borland kymet, al-veriin yapld zamandaki kymettir. mam Muhammed ise, parann gemez olduu gnn kymeti zerinden deme yaplacan ileri srer. Ona gre deyecei para misli bir mal olup, bu misllik sfatndan kymete intikali, kesat gnnde olmaktadr. yleyse, kesat gn yani parann gemez olduu gnk kymetini demek gerekir 254. Kesat gn ise, insanlarn bu para ile en son muamele yaptklar gn olarak belirlenmektedir 255. Baz kaynaklarda Ebu Yusuf'un gr zere fetva verildii, bazlarnda da iyilik olsun diye, mam Muhammed'in kavli zere fetva verildii zikredilmektedir 256. b) Parann Piyasada Kalmamas (nkta): Parann piyasadan ekilmesi, tedavlden kalkmas veya baka bir deyile, piyasada kalmamas, fkh kitaplarnda inkta kelimesiyle ifade edilmekte, byle paraya da munkat para ad verilmektedir 257. Parann piyasada kalmamas (inkta)ndan maksat, her ne kadar evlerde ve sarraflarn elinde bulunsa bile ar ve pazarlarda mevcudunun kalmamasdr 258.

193) bn Abidinin bu rislesi Mecmatu Resili bn Abidinde yer almaktadr (bkz. c. 2, s. 57-67) 250 Mevsl, 2/41; Molla Hsrev, 2/206; bn Nceym, 4/143; 218; bn Abidin, 4/172. 251 Resili bn Abidin, 2/61; bn Abidin, 4/24. 252 Mevsl, 2/41; bn Nceym, 6/219. 253 bn Nceym, 6/219; 254 Mevsl, 2/41; Ali Haydar, Mecelle, 242. mad. 255 bn Abidin, 4/24. 256 bn Nceym, 6/219. 257 . N. Bilmen, 6/39. 258 bn Nceym, 6/219; bn Abidin, 4/24, 241; . N. Bilmen, 6/39; 7/358.

Piyasada mevcudu kalmam olan bu munkat paralarn al veriteki hkm ayn birinci maddede aklanan gemez paralarn hkm gibidir. Yani byle paralar alm satm muamelelerinde kullanld zaman mam Azam'a gre akid fasid olup parann misli verilir; mam Ebu Yusuf ve imam Muhammed'e gre ise kymetleri ile deme yaplr. c, d) Para Deerinin Ykselmesi veya Dmesi: Parann gemez oluu kadar, deerinin dmesi veya ykselmesi de tabiidir. Sun mdahalelerin dnda parann deer kazanmas veya kaybetmesini normal karlamak gerekir. Altn ve gm paralarn bile bir piyasa fiyat; kymeti vardr. Nitekim bn mer (r.a.), ben devemi dirhem ile satp bunun yerine dinar alyorum dedii zaman Peygamberimiz (s. a ), Gnn rayici ve fiyat zerinden alrsan bir mahzura yoktur 259, buyurmutur. Buna gre altn ve gm paralarn zamanla deien bir piyasa kymeti bulununca dier paralarn da bir piyasa kymeti olmas tabiidir. Birinci maddede olduu gibi, para deer kazand veya kaybettii zaman ne olaca hakknda yine iki gr bulunmaktadr. Parann deeri ister ykselsin, ister dsn, kii borlu olduu parann mislini verir. Parann deeri inip kmakla, paralk vasf ortadan kalkm olmaz; sadece insanlarn az veya ok rabet gstermesi sebebiyle kymeti, deimitir. Yine birinci maddeden anlalaca zere bu, imam Ebu Hanife'nin grdr. mam Ebu Yusuf ile imam Muhammed, ayr bir gr, ileri srerek, borlu, parann mislini vermez, kymetini verir; parann deeri ykseldii veya dt zaman al veri olduu gibi cereyan eder; mterinin cayma hakk yoktur; satc da- paray ancak al veri anndaki kymeti zerinden isteyebilir; bundan baka herhangi bir hakka sahip deildir derler 260. bn Abidin, bu konuda, statlarmzn itimada ayan birok mevsuk eserlerini inceledim, mam Azam n grne gre fetva veren hibir kimseye rastlamadm; onlar Ebu Hanife'nin bu grn sadece nakletmekle yetinmiler; bunun yan sra da fetvann imam Ebu Yusuf'un gr zerine olduunu beyan etmilerdir 261, demektedir. Buraya kadar anlattklarmz fkh eserlerde para kymetinin deimesi ile ilgili hkmlerin bir zetinden ibarettir. Fakat bu hkmler altn ve gmn dndaki paralara ait olan hkmlerdir. bn Abidin halis gm veya altn (dirhem veya dinar) para ile yaplan bir al veriin para gemez olsa bile batl olmayaca hususunda ihtilf edilmemesi gerektiini sylyor262. Bu altn para gemez olsa, tedavlden kalksa, deeri dse veya ykselse, mterinin bu parann mislini vermesi gerekir. nk bunlar hilkaten paradr; bu para ile muamelenin terkedilmi olmas paralk vasflarn iptal etmez. Dolaysyla al verite mal karlksz kalmadndan akdin btl oluu keyfiyeti de ortadan kalkm olur263. u halde altn ve gm paralar, her hal- krda geer olup bu hususta taraflara herhangi bir hak dmez; birisi verdii zaman dieri almak mecburiyetinde kalr264. Yalnz burada nemli olan kalite meselesidir. Mesel yardan fazlas halis olan bir altn para hkmen altn olup ona gre muamele grr. Hanefiler byle dnmektedir. afiiler ise Ribev mallarda ayarn, yani iyi veya kt kalite farknn olabilecei kanaatindedirler 265. Yardan fazla kymeti drlm sikkeli paralar ise meta telkki edilmi olup 266 mam Azam'a gre byle para teslim edilmeden nce kesat olsa al veri batl olur. Ebu Yusuf, mam Muhammed, afii ve imam Ahmed bn Hanbel, batl olmaz, kymetini verir, demilerdir 267. Para, satc paray teslim aldktan sonra gemez olsa hibir ey lzm gelmez; deme yaplm, bor ifa edilmi demektir 268. Fukaha, tedavlde birka eit para bulunduu zaman bunlarn rayi ve kymet bakmndan eit veya farkl olmasna gre, al veriin hangi durumda fasid olaca zerin259 Ebu Davud, 3/250; Tirmizi, 3/544; Nes, 7/282; bn Kudame, 4/38. 260 Serahsi, 14/26, 30; bn Nceym, 6/143; .Resili- bn Abidin 2/60; . N. Bilmen, 6/39. 261 Resili- bn Abidin, 2/61. 262 bn Abidin, 4/25, 241; Kr. bn Nceym, 6/143, 263 bn Abidin, 4/25, 241; bn Nceym, 6/143. 264 Bkz. bn Abidin, 4/173. 265 Serahsi, 11/88. 266 slam Ansiklopedisi Sarf Maddesi, c. 10, s. 216. 267 bnl Hmam, 5/383. 268 bn Nceym, 6/219.

de durmular; ayn derecede rayi fakat kymet bakmndan farkl olan paralarla yaplan al verilerin parann nevi belirtilmedii iin fasid olacan sylemilerdir 269. Yine birok eit para al verite kullanld ve kymetleri muhtelif olup deeri dt veya ykseldii zaman zararn taraflardan sadece birisine aksetmemesi iin, mterinin deeri en az dm veya en ok dm olan paradan deil, orta derecede dm olandan deme yapmas, eer kymeti sabit kalp deimeyen varsa bu paradan demesi lzm geldii sylenmektedir 270. Zamanmzda ise durum deimitir. Tek tip para; kt para tedavl etmekte ve deeri sabit durmayp her gn deimektedir. Bu para kttan olduu iin fls hkmnde olup deer kazanmas veya kaybetmesi o adan ele alnmaldr. Ebu Yusuf ile imam Muhammed, flslerde kymeti esas alarak, bunlarn gemez oluu, piyasada kalmamas, deerlerinin dmesi veya ykselmesi hallerinde kymetinin tediye edileceini sylemilerdir. Bu hkme dayanarak yle bir neticeye varmak mmkndr: Mesel bir yumurta on lira iken yz lira karz veren bir kimse, yumurtann tanesi on be liraya ktnda, bu yz lira paray yz elli lira olarak alsa faiz olmayp meru olmas gerekir. Yalnz para kymetini bir eit mala gre ayarlamak mahzurlu olabilir. nk bir devalasyon yapld zaman pahallk btn mallara ayn derecede aksetmez. Mesel para yzde elli deer kaybettiinde btn mallarn fiyatlar hemen yzde elli artmaz. Bazs yzde on, bazs yzde yirmi, dieri yzde elli, bir bakas da yzde yz veya daha fazla bir fiyata kt grlr.' Bu durumda taraflar arasnda zarar en asgari hadde indirmek iin, bor verilen parann bir eit mal ile deil de, birok eit mal ile deerlendirilerek verilmesi, alrken de hu mallara gre alnmas en uygun yoldur diye dnlebilir. Ben bu yolun, yani al veri borlarnn ve ikraz demelerinin fiyat indekslerine gre yaplmas usulnn hukuka en uygun bir yol olduunu kabul ederek bu fikri ehli ilme arz ediyorum. Bunu sylerken de bugnk dnya artlarn, para zerindeki uygulamalar ve halkn rfn nazar- itibara alarak sylyorum. phesiz bu en dorusu deildir; az da olsa hak-hukuk yine de gemektedir. Fakat bugnk artlar altnda hukuku yzde yz gerekletirmek ve bu czi hak geilerinin nn tamamen almak mmkn deildir. Burada bir nevi umum belv ve zaruret vardr, diyebiliriz 271. Bu durumda taraflarn helallemesi, birbirine haklarn hell etmeleri en gzel bir hareket olur. Bunu kabul etmediimiz takdirde, veresiye al veri ve karz- hasen kaplarn kapam oluruz ki, herhalde buna hakkmz olmasa gerektir. Zaten biz al veri, bor ve karz demelerinin fiyat indekslerine gre yaplmasn teklif ederken kendiliimizden bir ey ortaya koymu deiliz. Bu konuda dayandmz delilleri u ekilde sralayabiliriz:

269 bn Abidin, 4/26. 270 bn Abidin, 4/27; Ali Haydar, Mecelle 236. madde. 271 Bkz. Serahsi, 12/145.

Ebu Yusuf ile mam Muhammed para deerinin ykselmesi veya dmesinde kymet esasn kabul etmilerdir. bn Abidin bu konuda ben mam Azam n gr zere fetva veren hibir kimseyi grmedim, fetva mameynin gr dorultusundadr, demektedir 272. stikraz muamelesinde Kasani, demenin daha hayrl yaplmas gerektiine iaretle Peygamberimizin insanlarn en hayrls, deme bakmndan en gzel olandr, hadisini delil getirmekte; art koulmakszn, aldndan daha iyisini vermek mendub olur, demektedir 273. Dier taraftan menfaat salayan her karz haramdr, denilmektedir 274. Ancak karz veren yz lira karlnda yz lira ald takdirde, menfaat salamak bir tarafa, zarar etmektedir. nk parann kendisi bir kt paras olup hibir fayda salamamaktadr. Parann faydas, verdiimiz para karlnda aldmz maln miktarndadr 275. Para bir nevi misli mallar kabilinden olan bir eydir. Misli mallardan mesel dn on dolu buday alan bir kimse, buday ucuzlasa da, pahallansa da yine on dolu verecektir. Bunu para ile aldn dnecek olursak, dolusu yz lira iken aldn kabul edelim, on dolusu bin lira eder. deme yaparken ise buday fiyatlar ykselip yz elli liraya ksn, bu durumda on dolu buday iin bin be yz lira demesi gerekecektir. Hlbuki bu karz iini buday deil de para olarak dndmzde bin lira yerine bin be yz lira vermi olur ki, buday iin faiz olmaz derken, para iin faiz olur dersek, parann kymeti meselesini hi nazar- itibara almam oluruz. Meseleye bir de bir al veri akdinde mal kusurlu knca iade etme muhayyerlii (hyru'l ayb) asndan bakmak mmkndr. Yumurta, salatalk ve ceviz gibi eylerin bazs bozuk ve rk ksa, yzde olarak ne kadar bozuk kt zaman al verite deiiklik yaplr veya cayma hakk doar ihtilf edilmitir. Kimisi yzde bir, iki, , nazar- itibara alnmayacak kadar az olup affedilir derken, kimisi yzde ten fazlasn ok grp affedilmez demi, kimisi de bunu yzde dokuza kadar karmtr. Yzde ondan fazlas ise ok saylarak affedilmez denilmitir. Bu durumda al veri akdi fasid olacandan mteri isterse mal geri verir, isterse ayn fiyatla olduu gibi kabul eder, denilmektedir ki, bu imam Azam n grdr. mam Ebu Yusuf ile mam Muhammed ise al veri geerlidir; salim olan mallar kendi fiyatlar ile alnm olur, rk olanlar ise fiyattan der, derler 276. Buna gre yz yumurtann fiyat bin lira olsa ve yumurtalarn on tanesi krk veya bozuk ksa, mteri satcya bin lira deil, dokuz yz lira der. Bu misalde mallarn yzde on fire verdii kabul edilerek bir hesap yaplmtr. Hlbuki yzde drt fireyi bile kusur sayanlar olmutur. mameynin fiyat dkl hususunda verdii hkm ile maln yzde drt fire vermesini kusur sayan grn birletirdiimiz zaman yzde drt fire, yzde drt fiyat dkln gerektirir, neticesi ortaya kar. Bu suretle mallarda yzde on fire kusur kabul edilirken paralarda yzde on enflsyon da kusur kabul edilmelidir. Hlbuki bu gn enflsyon yzde on veya yzde yirmi deil, yzde krk veya yzde elli civarnda seyretmektedir. Bata mam Ebu Bekir Muhammed b. el-Fadl olmak zere btn Mavera-n nehir ulemas, kendi zamanlarnda tedavl eden -taii fazla olmas dolaysyla fls diyebileceimiz- Katrife ve Adal paralarn, halkn rfne ve kullan ekline uyarak, tamamen kymet esasn kabul etmi; veresiye bor ve karz demeleri, zektn farz oluu ve mihrin takdiri gibi meselelerde hep kymeti nazar- itibara almlardr 277. yleyse bizim bugn kullandmz kat paralarda da kymete gre muamele yapmamzda hibir mahzur olmamas lzm gelir. mer Nasuhi Bilmen de eserinde bu konuda unlar sylemektedir: stikraz edilmi olan mevzntn veya mekltn kymetleri daha sonra fiyatlarn ykselmesine veya baka sebeplere dayanarak artsa veya eksilse mam Azam'a gre yine misillerini vermek icap eder. mam Ebu Yusuf ve mam Muhammed'e gre ise kymetlerini vermek lzm gelir. Fetva da bu vehiledir.278

272 Resil- bn Abidin, 2/61; bn Abidin, 4/24. 273 Kasani, 7/395; Kr. t Teymiye, Fetv, 29/351-352. 274 bn Abidin, 4/174. 275 Bkz. bn Arab, 3/1079; bn Abidin, 4/3. 276 . N. Bilmen, 6/77. 277 Bkz. Mernani, 3/63; Kasani, 5/197; bn Nceym," 6/218; bn Abidin 4/ 240; Tecrd, 5/ 104, 423; .N. Bilmen, 6/ 96
278

.N. Bilmen,6/ 96

SONU ktisad bnyede meydana gelen dengesizlikten dolay fiyatlarn ykselmesi olayna enflsyon ad verilir. Enflsyon sadece iktisad sistem; retim, tketim, mbadele ve tedavlde uygulanan esaslardan doan bir olay deil; ayn zamanda toplum dzeninin btn ile ilgili olan bir husustur* diyebiliriz. Enflsyon, dzene yaplan sun' mdahaleler neticesinde meydana gelir. nsann yaratlna, ahsiyetine, hak ve vazifelerine riayet edilen; fert ve toplum dengesini salam olan tabi bir ortamda bugnk manada enflsyonlar meydana gelmez. Bugn asl olan enflsyonrnu gibi, fiyatlarn daima ykseldii grlmekte, dmesi deta mit dahi edilmemektedir Hlbuki fiyatlarn ykselmesi kadar dmesi de normaldir. Ucuzluk ve pahallk, insanolunun elinde olmayan sebepler yznden meydana geliyorsa, bu durumda yaplacak herhangi bir ey yok demektir. nk burada nemli olan hastalk deil, hastaln sebebidir. Yoksa hastay iyi etmek iin her trl tedavi yollarna bavurulabilir. Enflasyonun tarihi, para kadar eski olmasa bile, hemen hemen ona yakndr, denilebilir. Gerek halk, gerekse devletler, maden paralarn etrafndan krpmak suretiyle gramlarn noksanlatrmaya baladklar gn enflsyon ortaya km demektir. O tarihlerden bugne kadar iyi olmayp aksine, tehlikeli mzmin bir hastalk haline gelen enflsyon devletlerin yanl uygulamalar yznden, artk kanser ekline dnmtr. Ayn hastala tutulduu iin bir trl dzelmeyip helk olan ayb Peygamberin mmeti Medyen halknn urad kt akbete bugnk devletlerin de duar olmamasn Cenab- Hak'tan niyaz ederiz. Enflsyonlarda parann rol dierlerinden daha fazla olduundan para, ekonominin temel tadr. O sebeple salam para salam ekonomiye, salam ekonomi de salam paraya dayanr, denilmitir. ktisatlarla slm hukukular, parann vasflar zerinde baz noktalarda birlemiler, baz noktalarda da ayrlmlardr. slam hukukularnn anlayna gre, altn ve gm, paralk vazifesini yapmak zere yaratlmtr. Altn ile gmler, dier madenlerle kartrlp tai yaplmadan, para baslmal, mbadele vastas, kymet ls ve tasarruf arac olarak kullanlmaldr. Bu iki madenin baka yerlerde kullanlmas, yaratl gayesine ters dt iin, baz yerler mstesna, slm eriat tarafndan haram klnmtr, fikrini ileri srenler vardr. arap gibi haram olan eylerin dnda kalan dier mallar para yerine kullanmakta herhangi bir saknca yoktur. Altn ve gmn dnda dier maddelerden yaplm olan byle paralara fls ad verilir. Hlis gm ve altn paralar (dirhem ve dinarlar) ile karm galip olan gm ve altn paralar ve flsler ayr ayr hkmlere tbidirler. Altn ve gm Ribev mallardan olup ancak tart ile alnp verilirler. Bu hlis altn ve gm paralarn kymetleri de ihtiva ettikleri madenin arl kadardr. Altn ve gm paralar bakr ve demir gibi yabanc maddelerle kartrp tai yapmak suretiyle kymetlerini drmek caiz deildir. Hanefiler fiz endiesi ve mbadele kaplarnn kapanmas tehlikesini nazar- itibara alarak altn ve gmte ayar farkn, dier Ribev mallarda ise kalite farkn kabul etmezler. afiiler ise -bir rivayete gre Malikiler de - ayar ve kalite farkna itibar ederek kymet esasn kabul etmilerdir. Karm hlisinden daha fazla olan paralar ile flsler (demir, bakr, nikel, kt... paralar) gemez olduu, mevcudu piyasada kalmad, deeri ykseldii veya dt zaman mam Azam'a gre yine misli ile deme yaplr. Ebu Yusuf, mam Muhammed, mam afii ve Ahmed bn Han- bel gibi zatlara gre ise kymetleri zerinden deme yaplr. Hanefi mezhebinde fetva da bu vehiledir. slm limleri paralar hakknda, halkn rfne ve para zerindeki uygulamalara dayanarak hkm koymulardr. Mesel herhangi bir fls, hlis bir gm para gibi tedavl ediyor, alnp veriliyor ve mallarn kymetini lyorsa, aynen gm para kymetinde kabul edilip zekt, mehir ve dier akitlerde kymet esas zerinden muameleye tb tutulmutur. Mvernnehir ulemasnn katrife ve adal paralar hakkndaki grleri byledir. Yine altn ve gm karm bir parada te ikisi veya daha fazlas gm olsa altn gmten daha kymetli olduu iin bu para gm para deil, kymete itibar ederek altn para kabul edilir. Zamanmzda ise para anlay ve para hakkndaki uygulamalar tamamen deimitir. Devletler durmadan. karlksz para basmakta, devalasyon yapp parann deerini drmekte ve bylece halktan mecbur vergi almaktadrlar. Hlbuki bu yoldan vergi almak, zengin fakir herkesten; hi vermemesi gereken kimselerden bile vergi alnmasna sebep olduu iin, adlet lleri ile badamamaktadr. bu kadarla da kalmayp, bu usul

enflasyonlara, yersiz fiyat artlarna neden olmakta, dolaysyla veresiye al veri, bor ve ikraz demelerini kmaza sokmaktadr. Devlet, herhangi bir ihtiyac iin daha fazla vergi almaya mecbur kalrsa bunu devalasyon yolundan deil, zenginleri grevlendirmekle elde etmelidir. Bugn enflasyon vakas ile kar karya gelen halk, birbirine hak geirmemek iin, kymeti esas alarak, fiyat indekslerine gre deme yapmaldr. Yalnz altn ve gme veya bir, iki eit maln fiyatna gre deme yapmak pek doru olmaz. Hele zamanmzda altn ve gm madenleri paralk vasflarn tamamen yitirmi gibi gzkmektedir. Sadece ziynet ve ss eyas olarak kullanlp paralk fonksiyonlarn kaybetmilerdir. Ayrca dnya devletlerinin eitli politik davranlar yznden de fiyatlar ar derecede ini ve klar gstermektedir. Bu sebeple demelerde mikyas olarak, birok eit ihtiya maddelerinin fiyatlar nazar- itibara alnmaldr. Netice olarak, bte aklar, ar kamu harcamalar, devletlerin karlksz para basmas, retime mni olan her trl engeller, devlet ve zel sektrde lzumsuz yere idar kadrolarn iirilmesi, yatrmlarn kslmas, cret ve fiz hadlerinin yksek tutulmas, retimde alan i gcnn ihtiyatan aaya drlmesi, yksek vergi hadleri, zaruri olmayan lks ve israf harcamalar... gibi hususlar, enflsyonu douran sebepler arasnda sayabiliriz. Enflsyona sebep olan bu amilleri uygulamadan kardmz zaman enflsyon da kendiliinden ortadan kalkm olur. Bunun yan sra devletler, ak bte uygulamalarn terk edip ekonomide dengeli bymeyi salar, karlksz para basmaz, dolayl ve iletme vergi trlerini kaldrp vergiyi maldan (zenginden) alr; bilhassa yatrmdaki faiz hadlerini sfra indirirse, enflsyonu nleme tedbirlerini alm olurlar. Biz bu almamzda imknlarmzn elverdii kadar, iktisad ve slm adan para ile enflsyon arasndaki mnasebeti tespit etmeye altk- Enflsyonun arzi bir hastalk olup tedavi edildii takdirde ortadan kalkaca kanaatine vardk. Bugn parann kymette l olma vasfn kaybedip sadece mbadele vastas haline gelmesiyle, ar bir enflsyon ortamnda veresiye al veri, bor ve ikraz demelerinin fiyat indeksleri ile yaplmasnn doruya en yakn bir usul olduu inancna varp bu fikir ve dncemizi ilim ehline tartmaya sunduk. mit ederim ki, bu aratrma gayesine ulam olup bu mevzuda ileride yaplacak daha detayl almalara bir balang tekil eder.

A MZAKERECLERN GRLER: a) Hayreddin Karamann Gr: 1 Genel olarak tebli munakkak deil, ayklanmas, ksaltlmas, vuzuha kavuturulmas gerekir. 2 slm Hukuku'nda enflsyonla ilgili olarak asl rahs ve gal kelimeleri kullanlmtr. 3 169. sayfa 2 paragrafta Enflsyonla ilgili ayetlerin ilgisini biz gremedik. Aklanmal. ok genel manada ilgili grlyorsa, bunlardan daha fazla ilgili olanlar vardr. 4 169. sayfadaki krpma hadisinin enflsyonla ilgisi ak deil. 5 172. sayfa son paragraf, sil'a hline gelen para ile mbadele niin btl olsun? ki sil'a mbadele edilemez mi? Burada parann eklen ve para olarak korunmas istenmi, ypratlp para olmaktan karlmas menedilmitir. Bunun enflsyonla ilgisi nedir? 6 178. sayfa 3. paragrafta, En ok sermaye kadar kr etmeye izin verilmitir, deniyor; byle bir snrlama bilmiyoruz, kaynaklar gsterilmeli. 7 (180. sayfa 1. paragraf) : Yerlilerin yabanclar adna mal satmas ifadesi kasabal, taral (kyl) manasn ifade etmiyor. 8 (186. sayfa ilk paragraf): Altn ve gmn nakit olmas dnda, kullanlmas ciz saha baz hususi haller ifadesine smayacak kadar genitir. 9 Alt ve gmn semen olarak yaratldna dair nas m var? Bugn gm semen ve nakit olmaktan km, sanayide kullanlan mal hline gelmitir. Bu hilkate aykr m oluyor, niin? 10 (s. 190 1. paragrafn sonundaki) kisinin de nazar- itibara alnmas ne demektir, aklanmal. 11 (196. sayfa son satrlar): Bakr parann, bakr fiyatna eit olmas niin gereksin. Bu takdirde kat para da kada m eit olacak, parann nominal deeri vardr. Tedavlden paray kaldrp, yenilerini basmak ve eskileriyle deitirmek caizdir. 12 (200. sayfa 4. paragraf) : Budayn daima lek- ile mbadele edilecei, tart ile satlamayaca hususu itti- fakl deildir, bunda glk de vardr. Tam eitlik de l ile mbadelede salanamayabilir, budayn ekli ve hacmi lein ald miktara tesir eder. 13 Netice olarak al-veri ve karz muamelelerinde enflsyon farknn telfi edilmesi grn benimsiyor ve l olarak fiyat indekslerini teklif ediyor. Prensibe katlyorum, ancak lnn daha baka alternatiflerle birlikte tartlmas gerekir. b) brahim Uraln Gr:
1 Dinen meru saylmayan bir fiil olan meks (Belirlenen oran ve lden daha fazla vergi toplamak) yapan kii hakknda kullanlan bir tabir olan ir ile; gmrk vergisini tahsil ile grevli kii iin tesmiye edilen ir tabiri arasnda bir ayrm getirilmeli, aradaki farkla ilgili bir izah yaplmalyd? 2 Hell ve haram, yani meru ve gayri meru mbadele (deiim) konusunda hell olan mbadele hakknda al-veri (Bey'), haram olana rnek olarak da rib (fiz) deyiminin kullanlmas genel bir tasnif ve tesmiyedir. Yani al-veri dinen hell ve meru' olan mbadelelerin en tabi ve belirgin ekli; fiz (Rib) de haram ve yasak Olan mbadele ekillerinin en yaygn ve mehur olandr. Bu iki deiim eklinin dnda da eitli hell ve haram mbadele ve kazan yollar vardr. Fakat bu ikisi, kendi nev'indeki mbadele yollarnn en ok bilinenleri olduklar iin, bu iki kategorinin deta sembolleri hline gelmilerdir. Kavram ve stlahlarn anlamca tahdidi ve daha iyi anlalmas iin, bu konuda ksa bir izah (dipnot eklinde de olabilir) yaplmalyd.

c) Yunus Vehbi Yavuzun Gr: Sayn Dr. Osman Eskiciolu'nun hazrlad tebli iki blm ve bir sonutan ibarettir. Enflsyon ve para konusunda hazrlanan teblilerin en hacimlisini tekil ediyor. Birinci

blmde enflsyon konusu incelenmi olup, konu ile ilgili ayet ve hadislere ilk defa yer verilmitir. kinci blmde enflsyona sebep tekil eden kaynaklar zerinde slm hukuku asndan geni bir ekilde durulmakta, para politikas incelenmektedir. Parann zellikle deer kayb zerinde duran mellif dier aratrclarda olduu gibi deer kaybnn kymet zerinden denmesi gerektiine hkmetmekte, dolaysyla dier teblicilerle ayn kanaatte birlemektedir. Okuma frsatna sahip klndm teblii incelerken tespit edebildiim hususlar aada arz ediyorum: 1 (S. 184): Enflsyonun dourduu neticelere temas ederken i, memur ve esnaf enflsyonda fakirleir, zengin daha zengin, fakir daha fakir hle gelir, orta snf ezilir. deniliyor. Bu noktadan hareketle karz olarak verilen paradan enflsyon farkn almakla zengin daha zengin, fakir daha fakir hle gelmez mi? Mellifin sonu ksmnda vard netice ile eliir grnyor. Bunun izah edilmesi gerekiyor? 2 (S. 165): Enflsyon ile ilgili olarak Araf suresi 7/85; Hd suresi, 11/84, 85. ayetlerle (S. 167) ve de da yer alan hadisler ok yerinde tespit edilmi olup, konuya temel tekil edecek niteliktedir. Daha geni bir alma ile zerinde durulduu takdirde bunlara daha baka ayet ve hadislerin ilve edilmesi mmkndr ve yaplmaldr. 3 (S. 174, p. 3): Fiyatlarn tesirlenmesi ifadesi gariptir, fesahati ihll edici niteliktedir. 4 (S. 174): Enflsyonun sebeplerini ve kaynaklarn tespit ederken zellikle lks ve israf konularnn tespiti ile lzumsuz tketim ok nemlidir. Bu konular ayet ve hadislerle de takviye edilerek geniletilmelidir. 5 (S. 174): Ayet ve hadislerin gsterdii prensiplere uyulmamasnn, enflsyona sebep tekil ettii tespiti dikkate alnmas gereken gzel bir tespittir. Daha sonra (s. 183)'e kadar tafsilt verilerek konu gzel bir ekilde izah ediliyor. Aratrmada enflsyonun sebeplerine arlk verilmitir. 6 - (S. 184): slm Hukuku'nda mallarn bir ksm olarak gsterilen dirhem ve dinarlar slm'n ilk devirlerinde Roma'da basldna gre, bunlar mutlak manada slm'a nasl mal edebiliriz? 7 (S. 185): Altn ve gmn aslnda para olarak yaratlm olduu dncesinin fkh kitaplarnda yer ald malumdur. Ancak bu dncenin mesnedi nedir? Bunun da zikredilmesi gerekir. Bunlarn aziz olmalar ve az bulunmalar bu dnceye illet olarak gsteriliyorsa da byle bir illet akl olup eri deildir. Bu illetler u dnce ile nakz edilebilir: Mesel; her devirde devlet adamlar dnyada az bulunan baz madenleri keif edip para olarak kullanabilirler. Nitekim altn ve gm madenleri de devlet adamlar tarafndan para olarak kabul edilmi, yine devlet adamlar tarafndan tedavlden kaldrlmtr. Hem altn ile gm srf para olarak da yaratlm deildir. Ayn zamanda kadnlar iin ziynet olarak yaratlmtr. Hatta bu sebeple altn srf kadnlara mahsus bir ziynet olup, erkeklerin bu madeni ss olarak taknmas haram klnmtr. O halde yukardaki dnceye nassa dayal bir mesnet aramak zorundayz. 8 (S- 189 ve devam): Parann tai durumu ile ilgili bilgiler verilirken, gnmze gre hkm veriliyor gibi bir intiba brakmaktadr. Oysa bu bilgiler tarih bilgiler olup her devirde hkm ihtiva eden bilgiler olarak kabul edilmemelidir. Fkh kitaplarndaki bu trl taksimat o devrin iktisad yapsna bal olarak ortaya atlan grlerdir. Bugn de ayn paralar varm gibi mtalaa edilmemeli ve ona gre deerlendirme yaplmamaldr. 9 (S. 194, 4. par.): Enflsyonu bir vergi olarak deerlendirme sonucu yaplan tespit ok yerinde ve enteresandr. yle deniliyor: Hlbuki enflsyon devletin karlksz para basmas yznden zengin-fakir herkesten, hi vergi alnmamas gereken kimselerden vergi alnmaktadr. Ayn satrlarn devamnda fayda asndan da enflsyon yknn fukaray kat kat zarara uratt belirtilmektedir. 10 (S. 209, 3. par.): slm'da kymet ls altn ve gmtr denildikten sonra, Zektta ticaret eyasnn kymeti altn veya gm nisabna ulat zaman zekt farz olur. Mkellef dilerse gm ile, dilerse altn ile maln kymetlendirir. nk bu iki maden eyann kymetini lmede eittirler, diye devam ediliyor. a Altn ile gm birer maden midir, para mdr? b Bunlarn kymet ls olduklar ne ile sabittir? c Bu ibre o devrin iktisad artlarna gre sylenmi olup o devre gre dorudur. Fakat bugn ayn ibre doru olarak kabul edilebilir mi?. Yani altn ile gm

eyann kymet ls olarak gnmzde de devam etmekte midir? Bunlar gnmzde maden olarak da olsa eit midirler? Gnmzde para olarak piyasada geerli olmadklarna gre, eit idiler, kymet ls idiler tarznda mtalaa yrtmemiz daha doru olmaz m? 11 (S. 209): Yukardaki konunun devamnda: Altn ile gm birbirleri ile kymetlendirilirler denildikten sonra zekt nisabndan buna rnek veriliyor, devamla yle deniliyor: Ne zaman altn ile gmn kymetlendirilmesine ihtiya duyulursa gm altn ile, altn da gm ile kymetlendirilir. Fakat asl kymet birimi gmtr. Burada da, yukarda olduu gibi ibreye bal kalnm, ibrenin yazld devrin iktisad artlar ile gnmzdeki iktisad deimeler nazar- itibara alnmamtr. nk bugn ayn hkm vermek asla mmkn deildir. Binaenaleyh bu ibrenin sonuna idi taksn ilve etmek gerekir. nk bugn ne altn ile gm para vardr, ne altn madeni ile gm, maden olarak birbirine eittir, ne bunlardan biri dierine gre kymetlendiriliyor, ne de asl kymet birimi gmtr. Bugn artk altn da gm de kymet birimi olmaktan kmtr. Esas kymet birimi endekslerle tespit edilecek fiyat olmaldr. Yni btn mallarn esas alnmas gerekir. Zira eyann deeri hibir zaman dmez. Eya karsnda konulan izaf mallar, yani paralar kymet deitirir. Paralarn satn aldklar eyaya gre deerlendirilmesi buna bir delil tekil eder. Nitekim mellif de deer kaybnn genel eya endekslerine gre hesap edilmesi gerektiini mdafaa ediyor. O halde yukardaki ibare zhulen haber tarznda ifade edilmi olsa gerektir. 12 (S. 219): Aratrc aratrma sonunda: kraz demelerinde Ebu Yusuf ile mam Muhammed'in grlerini tercih edip deer kaybndan doan farkn fiyat endekslerine gre tespit edilerek denmesini, ayrca Abdlziz Bayndr' m tezinde olduu gibi neticede ihtiyaten helallamay tavsiye ediyor. Dier taraftan mellif grn takviye sadedinde deliller sralyor. Usul bakmndan bu delillerin her birine sra numaras konsa daha kolay takip edilir. Sralad deliller konuyu akla kavuturmak bakmndan tatmin edici olup kyas tarzndadr. Netice olarak konu ile ilgili fkh kitaplarnda yer alan Ebu Hanife ile mameynin grleri dna kmyor, mameynin grn tercih etmekle kalyor. Oysa enflsyonda deer kaybnn denmesi ile ilgili olarak bu iki grten farkl olarak nc bir gr daha ileri srlebilirdi. O' da sosyal adlet esasna dayal istihsan tarznda bir gr olup enflsyon yknn sdece gl -olan insanlara ykletilmesi ve fukaraya verilen bor paradan doan deer kaybnn alnmamasdr. Bu gr ile ilgili dncelerimizi ve delillerimizi ayr bir not hlinde msaade edilirse takdim edeceim. 14 (S. 224 par. 6 ) : Bu paragrafta da yine evvelki sayfalarda zikredilen hususa dikkat edilmesi gerekir. O da haber tarzndaki hkmn hikye olarak nakledilmesidir. yle deniliyor: Bu hlis gm ve altn paralarn kymeti de ihtiva ettikleri madenin arl kadardr. 15 (S. 225 par, 1 ) : Devlet adamlarnn halktan devalasyonlar yolu ile bir nevi vergi aldklar belirtildikten sonra yle devam ediliyor: Devlet herhangi bir ihtiya iin daha fazla vergi almaya mecbur kalrsa, bunu devalasyon yolundan deil, zenginleri grevlendirerek elde etmelidir. Yukardaki tespit bizim amzdan nemlidir. Devalasyonda durum byle olunca, enflsyonda da ayn olmas gerekir. Her iki durumun sebep olduu hakszlk fakirin de zenginin de srtna eit ekilde ykletilirse sosyal adlet ilkesi zedelenir. slm'n fakiri himaye etme ilkesine aykr der. Byle durumlarda zenginler kendilerini bu ykn altndan ezilmeksizin kurtarabilirler, fakat fakirler daima ezilmeye mahkm braklm olurlar. Zengin krndan kayp eder, fakir ise sermayesinden. 16 (S. 219'da) 216 numaral dipnot yukarda verilen bilgilerin kaynan tekil etmiyor. Bahis edilen konu ayn sayfada ve sonra yahut nceki sayfalarda da yok. Ancak elMesutun XIV. cilt 50. sayfasnda gasp edildikten sonra yok edilen maln mislini demek mmkn olmad zaman kymetinin denmesi ile ilgili olarak Ebu Hanife kymetin denme zamanndaki deerinin verilmesi gerektii grnde olduu kayt ediliyor. Ebu Yusuf'a gre, gasp edildii gnk deerinin denmesi gerektiini, mam Muhammed ise, maln itlaf edildii gnk deerinin denmesi gerektiini sylyor. Dolaysyla mesele hakknda gr var olup mam Ebu Yusuf ile mam Muhammed'in konu etrafndaki grleri ayn deildir. Birletikleri nokta maln misli yerine, deerinin denmesi gerektiidir. Sdece gasp edilip itlaf olan mal deil, bor olarak verilip piyasadan ekilen yahut deeri alalp ykselen paralarda kymet farknn denmesinde de ayn grtedirler. Fakat mam Azam bu noktada iki imamdan ayrlarak, altn ve gm paralarla bakr paralarda misliyet esasna bal olarak mislinin

denmesinin yeterli olduu, deer kaybna itibar edilmeyecei grndedir. (Bkz. elMebsut, c. XIV, s. 29 vd.) Tebli sahibi deerli aratrc Dr. Osman Eskiciolu kardeimizi gnlden tebrik eder, ortaya kard hacimli, muhteval, konuya k tutucu almasndan dolay teekkr eder, tamamna erdirmesini yce Allah'tan niyaz ederim. d) Mustafa Baktrn Gr: Enflsyon mevzuunda gndermi olduunuz teblileri okudum. Memleketimizin sekin ilim erbab tarafndan hazrlanan bu aratrmalardan ok istifade ettim. Zaman darl yznden modern iktisad da yakndan ilgilendiren bu konu hakknda husus bir tetkik yapma imknm olmad iin pek fazla bir ey diyemeyeceim. Ancak umumi olarak bu tip meselelerin incelenmesinde esas alnmas gereken baz teklif ve temennilerimi u ekilde sralayabilirim: 1 Konunun modern iktisattaki durumu: ktisatlarn ifadesine gre enflsyon, tesadfi ve nceden grlemeyen bir tarzda, artlara ve durumlara gre farkl bir ekilde oluan eitli faktrlerin bir sonucu olarak meydana gelen kompleks nitelikte bir hdisedir. Bu bakmdan enflsyonun belli bir faktrle aklanmas g ve yetersizdir. Enflsyon konusunda ortaya atlan baz teoriler gn getike tenkit konusu olmakta ve orijinalliini kaybetmektedir. Bu durumda enflsyonu izah etmek iin baka teori ve sebepler ortaya atlmaktadr. Bugn enflsyon konusunda birka yl nce yaplan almalara bile itibar edilmemektedir. nk her gn yeni yeni meseleler ortaya atlmakta ve konuya deiik alardan baklmaktadr. Hatta enflsyonun hlen tatbik edilmekte olan baz iktisdi sistemler neticesinde ortaya kt bile ileri srlmektedir. Bu bakmdan karmak bir mesele olan enflsyonun slami adan deerlendirilmesi yaplrken ok dikkatli olunmas gerekir.
2 slm ktisad ile dier sistemler arasndaki temel farkllklar: Modem iktisdi sistemlerle slm iktisad arasnda esasta byk farkllklar bulunmaktadr. Mesel slm'da kesin olarak yasaklanan fiz, modern iktisadn vazgeemedii temel bir esastr. Bu bakmdan bu tip meselelerin mukayesesinde slm Dini bir kl olarak ele alnp deerlendirilmelidir. Madd cezalarn yannda, ahiret duygusu ile fertleri hell kazanca tevik eden; hrszlk, sahtekrlk, ihtikr vs. gibi gayri meru yollardan menfaat teminini yasaklayan; zekt, karz, vakf vs. gibi burada sayamayacamz eitli messeseleriyle slm ktisad tatbik edilse, acaba bu ve benzeri problemler ortaya kacak m? Dier taraftan hlihazrdaki iktisdi sistemin bir neticesi olan bu tip problemleri halletmek iin slami esaslar zorlamaya hakkmz var m? Bu bakmdan banka, sigorta vs. gibi baz modern iktisadi meselelere slami adan bakarken bu noktann daima gz nnde bulundurulmas gerekir. Enflsyon uzun senelerden sonra zamanmzda messir hle gelmi bir meseledir. Belki bir mddet sonra da aktalitesini kaybedecek, iktisdi bir problem olmaktan kacaktr. Bu bakmdan slam Asndan Enflasyon gibi balk atp, uzaktan yakndan ilgisi olan baz ayet ve hadisleri, Enflsyonla lgili ayet ve Hadisler eklinde vermenin doru olmayaca kanaatindeyiz. Herhangi bir iktisad sistemi esas alp da, onun btn messeselerini slamda aramaya kalkrsak, bu bizi baz yanl neticelere gtrebilir. 3 Zamanmzn bu tip problemlerini ele alrken hareket noktamz ne olmaldr? Yukardaki ifadelerimizden zamannzdaki bu tip meselelere hi dokunulmamas gerektii gibi bir mana karlmamaldr. zellikle u hususu belirtmek isterim: Bu gn, halihazrdaki mslman cemiyetin kar karya bulunduu din problemler limlerimiz tarafndan ele alnmal ve onlara mutlaka bir k yolu gsterilmelidir. Zaten bu eser de byle bir ihtiyacn neticesidir. Ancak byle meseleleri incelerken, yukarda kaydettiimiz mahzurlarn ortaya kmamas iin yle bir yol takip edilebilir: Baz iktisad sistem veya problemleri bir btn olarak slm'la mukayese etmek yerine, maddeten ve manen bundan zarar gren ve bu sistem ierisinde yaayan Mslmanlarn baz meseleleri tespit edilmeli ve bunlara baz hukuki areler aranmaldr. Nitekim bildirilerde de grdmz gibi, enflsyon neticesinde, bor alp vermede, bor veren ak bir zararla kar karyadr. Karz kapsn kapamamak ve bor verenin de zarar grmesini nlemek iin bu meseleye hukuk bir hl aresi getirilmelidir. cizane kanaatimi bu ekilde belirttikten sonra, kuruluundan ksa bir zaman sonra bu seviyeye gelen Ensar Vakf'n bu vesile ile tebrik ediyor, almalarnn devaml,

memleketimiz ve slm lemi iin hayrl neticelere vesile olmasn Yce Allah'tan temenni ediyorum.

B. TENKTLERE TEBL SAHBNN CEVABI: a) Hayreddin Karamann Tenkitlerine Cevap:

1 Tebli, genel olarak, munakkah deil; ayklanmas, ksaltlmas, vuzuha kavuturulmas gerekir, deniliyor. Dorudur; tebli daha ksa ve z, daha ak ve kolay anlalr bir ekilde hazrlanabilirdi. Ancak mevzuun geni ve derin oluu ile, tannan srenin ksal, buna imkn vermemitir. 2 slam hukukunda enflsyonla ilgili olarak birok kelime kullanlmtr. Rahs ve gala kelimeleri de phesiz enflsyonla alkal olan szlerdendir. Biz, teblide bunlarn hepsini saymak istemeyip arka arkaya nokta koymakla, baka kelimelerin de var olduuna iaret etmek istedik. Ancak slam hukukuna dair kaynaklarda enflsyonla ilgili olarak, tai, zyuf, sttk... gibi terimler kullanlmaktadr, dememizin sebebi udur: Enflsyon, tedavldeki para hacminin artrlmas diye, tarif edilir. Altn ve gm paralar eriterek, karmdaki kymetsiz maden nispetini artrmak ve yeniden para basarak, tedavle srmeye ve bylece tedavl hacminin artrlmasna, yeni tabir ile enflsyon denir. Kaynaklarda eskiden buna tai ad verildii sylenmektedir279. Malm olduu zere fkh kitaplarnda bu konular ilenirken tai, zyuf, sttk... gibi tabirler gemektedir. Byle olunca bu kelimelerin enflasyonla alkas yoktur, diyebilir miyiz?

Halk dilinde ucuzluk ve pahallk deyimleri, belki enflsyonun dier yz veya baka bir tabir ile onun neticesini dile getirmektedir. te Rahs ve gal kelimelerinin de enflsyonla ilgisi bu kabildendir, diyebiliriz. Hlbuki bizim, neticeleri yani hkmleri daha isabetli bir ekilde ortaya koyabilmemiz iin, temele inmemiz, sebepleri aratrmamz ve fukahann bu husustaki dncelerini renmemiz, gerekir. Para basmak, tedavle fazla para srmek veya emisyon hacmini artrmak gibi sebeplerin ne mana ifade ettiini anlamadan netice olan enflsyonu aklamak mmkn deildir. Bunlar, zamanmzda kt parann deiiklie uramas eklinde grnen enflsyon sebepleridir. Daha nceki asrlarda maden paralarn tedavl ettii devirlerde, paralar byle deiiklie tbi tutulmu mu, tutulmu ise limlerimizin bu husustaki grleri nelerdir. te bunlar renmeden, yani enflsyonun sebebi olan taii kavramadan slm hukukunda enflsyon ve onun etkileri hakknda nasl hkm verebileceiz? yleyse slm hukukundaki enflsyonu aratran kimse, nce enflsyonun asl sebebi ve menei olan tai ve benzeri kelimelerin getii sayfa ve satrlar okuyacak ve daha sonra rahs ve gal kelimelerinin bulunduu cmleleri gzden geirecektir. Netice olarak, unu syleyebiliriz ki, tai, zyuf, sttk... tabirleri enflsyonun sebeplerini, ona vcut veren ortam ve artlar, bugnk tabir ile karlksz para basmay, piyasaya fazla srerek, tedavl hacmini artrmay ifade eder. Rahs ve gal kelimeleri ise, enflsyonun bir neticesi olan ucuzluk ve pahall, yani parann ucuzlayp deer kaybetmesiyle, mallarda meydana gelen fiyat artlarn, pahall ifade eder. Birisine sebep dersek, dierine netice deriz. u halde rahs ve gal kelimelerinin, tai ve zyuf tabirlerine nispetle enflsyonla daha ilgili olduklar iddia edilemez. 3 - Enflsyonla ilgili ayetlerin ilgisini biz gremedik. Aklanmal. ok genel manada ilgili grlyorsa, bunlardan daha fazla ilgili olanlar vardr, deniliyor. Zaten biz, bu ayetlerin enflsyonla ilgili olduunu genel manada syledik ve Taberi Tefsirinde geen ifadeleri aynen nakletmekle yetindik. nk Tabernin szleri, aklama yapmaya ihtiya brakmayacak kadar gzel ifade edilmitir. O, mal veya paralar zerinde hibir eksik ve noksanlk yaplmadan sahiplerine eda edilmesi lzm geldiini sylyor280. Enflsyonun mal ve paralarn kymetleri zerinde nasl bir tahribat, yapt herkes tarafndan bilinmektedir.
279 Bak. Hazm Atf Kuyucak, ktisat Dersleri, s. 403. 280 Taberi, c. 12, s. 99, Taberi, c. 19, s. 108.

Kymeti dm bir parann deme arac olarak kullanlmas, edada bir noksanlk meydana getirmi olmaz m? Bu bakmdan ayetlerin manalar enflsyonla dorudan alkal olup, onlarn kapsamlar ierisine girmez mi? Para bir kymet lsdr. Terazinin kefesinde bulunan kilo ve gramlarn cisimlerin arlklarn ltkleri gibi, paralar da mallarn kymetlerini lerler. yleyse, bir parann kymeti derse, lde bir noksanlk meydana gelecek demektir. Hlbuki Allah, zikredilen ayetlerde l ve tartlarn tam yaplmasn emretmekte, l ve tartda herhangi bir ekilde noksanlk yapanlarn bana azap geleceini buyurmaktadr. Byle olunca ayetlerin enflsyonla alkas var demektir. Bu bak asna gre biz, bu ayetlerin enflsyonla direkt olarak ilgili olduklarna inanyoruz. Enflsyonla ilgisi daha fazla olan baka ayetlerin varl meselesine gelince; byle ayetlerin mevcut olmas ve bulunmas mmkndr ve tabidir. Bizim konu ile alkal olarak bulabildiimiz ayetler bunlardr. Bulduklarmz yazdk. Gremediimiz, bulamadmz ve ilgisini kuramadmz birok ayet bulunabilir. Ancak benim yazmadm ve fakat konu ile daha fasla ilgili olduu sylenen ayetlerin gsterilmesinde fayda vardr. Bunlar tenkite yazlsayd, kanaatimce daha uygun olurdu. 4 169. sayfadaki krpma hadisinin enflsyonla alkas ak deildir, deniliyor. Teblide grlecei zere, hadisin erhlerinde eitli yorumlar yaplmtr. Bu yorumlar enflsyonla alkal olduu iin, biz sdece nakletmekle yetindik. Peygamberimiz (s. a.) tedavlde bulunan sikkelerin ihtiya dnda kesr edilmesini (krlmasn) yasaklamaktadr. Kaynaklarda zikredildiine gre bu hadis, paralarn krplmasn men etmektedir. Parann etrafndan krplmas onun gramajn drr; gramaj eksilen parann da, kymeti der. Enflsyon devrelerinde parann kymeti dmez mi? yleyse, bu hadisin enflsyonla ilgisinin ak olduunu syleyebiliriz. Yine bu hadis, sikkelerin eritilip paralktan karlarak, onlarn altn veya gm kleler hline sokulmasn nehiy etmektedir. Tedavlde bulunan paralarn ekilip kle yaplmas, tedavldeki para hacmini deitirir. Para hacmi deiince, onun kymeti de deiir. Tedavle fazla para srlnce, para kymet kaybeder; tedavlden bir miktar para ekilince de para kymet kazanr. Her ikisi de tedavl hacmi ile ilgilidir. Hadis bunlardan sdece birisini, yani tedavl hacmini kltme yasan getirmi bulunmaktadr. Tedavl hacmini bytmeyi, yani piyasaya para srmeyi ve dolaysyla, parann deerini drmeyi de, tedavl hacminin deieceini nazar itibara alarak, bizim dnp sylememiz mmkndr. yleyse bu hadisin enflsyonla ilgisi vardr diyebiliriz. Yine bu hadis, parann eritilip tekrar baslmas esnasnda bir miktar zayi olacandan, zarur bir ihtiya bulunmakszn paralarn kesr edilmesini; krplmasn, ya da eritilip yeniden baslmasn (veya kle hline getirilmesini) yasaklam bulunmaktadr. Enflsyonlarda parann deer kaybetmesi sebebiyle, fertlerin mallarna zayiat verilmi demektir. yleyse bu hadisi, enflsyon konusunda bize yn veren bir delil olarak, kabul etmemiz mmkndr. 5- Bir para, krplmakla veya yabanc madde kartrlmak suretiyle, para olmaktan karlp, sil'a (ticaret mal) haline getirilirse artk bu para kymete mehul bir hle gelmi demektir. Hlbuki bir satm akdinde, semenin malum olmas arttr. te biz, bu art kaybolduu iin bunlardan para olarak faydalanmak btl olur, dedik. Kald ki, bunu biz deil, bn Arab sylyor. Biz, iki sil'a mbadele edilemez demedik. ki, sil'a mbadele edilebilir, ama sil'a olarak mbadele edilebilir, para olarak mbadele edilemez. nk paralk vasfm yitirmi, mal haline dnmtr. Paralk zelliini kaybetmi olan bir bakr parann artk bakrdan ibaret olan bir ticaret mal hline geldii gibi. Mal ile para arasnda bir takm farklarn mevcut olduu aikrdr. Mesel bizler bir maln fiyatnda pazarlk yapma hakkna sahip iken, zerinde deeri yazl bulunan bir parann fiyatn, hibir zaman pazarla tbi tutmayz. Para, kesat, munkat, gal veya rahs olduu zaman, Ebu Hanifeye gre akdin batl olduu malumdur. Teblide bunun kaynaklarm vermi bulunuyoruz. Hatta Mesutta yle bir ibre mevcuttur: Ayinlerde mallk sfat ne ise, paralarda da semeniyet vasf odur. Mal, teslim edilmeden nce helk olsa, mesel zm suyu arap hline dnse, mallk sfat ortadan kalkm demektir ki, bylece akid fasid hle gelir. Paralar da aynen bunun

gibidir... 281. Yani semeniyet (paralk) vasf kaybolunca onu para olarak kabul etmek btldr. Burada parann eklen ve para olarak korunmas istenmi; ypratlp para olmaktan karlmas menedilmitir. Bunun enflsyonla ilgisi nedir? deniliyor. Maden paralarn ypranmas, gramajlarnn eksilmesi, eritilip kle hline sokulmas, yabanc madde kartrlarak, saflklarnn bozulmas veya para zerinde yaplan buna benzer her trl deiiklikler, enflsyonu meydana getiren sebepler arasndadr. Biz, bunlar ve bunlarn enflsyonla ilgisini bundan nceki 4. maddede izah etmi bulunuyoruz. Orada da grlecei zere, parann ypratlp para olmaktan karlmas, tedavldeki para hacmini deitireceinden enflsyonla ilgilidir. Teblide de zaman zaman zerinde durulduu veya iaret edildii zere, paralarn olduu gibi korunmas, sikkelerde gramlarn muhafaza edilmesi ve dolaysyla kymetlerinin sun' olarak deitirilmemesi esastr. 6 Ayet ve hadislerde kr yzdesi belirtilmemitir. Ama bundan kr haddinin snrsz olduu da karlmamaldr. Cemiyetin ahlk seviyesi, arz-talep dengesi, yer ve zaman fark ve daha birok faktrler kr nispetine tesir eder. Nitekim limler, zaman zaman bir nispet vermeye almlardr. Mesel bu konuda, mer N. Bilmen, nk kr, asl semenin ikide biri nispetindedir, demektedir 282. Yine narhta 1 /2, ve 1 /3 gibi kr nispeti verenler de olmutur. 283 En ok sermaye kadar kr etme meselesine gelince; bu husus mam Azam n grne dayanmaktadr. Malm olduu zere, Ebu Hanife hazretleri, murabaha al veriinde, kr sermaye kadar olduu zaman, sat yaplan byle bir mal zerinden tekrar kr salamay ciz grmez.284 Bu hususta Peygamberimiz den hadisler de nakledilmektedir. Urve el-Barik'den rivayet ediliyor ki, Peygamberimiz, bir kurbanlk veya bir koyun satn almas iin, ona bir dinar verdi. Urve (r.a.), bu para ile iki koyun satn ald. Bu koyunlardan birisini bir dinara satt. Dier koyunu ve kazand bir dinar getirip Peygambere (s. a.) teslim etti. Hz. Peygamber de, al veriinde bereketli olmas iin ona dua etti.285 Yine Peygamberimiz, (s. a.), kendisine bir kurbanlk ah- vermesi iin, Hakirn b. Hizam (r.a.) 'a bir dinar verdi. Hakm, bu bir dinar ile bir koyun satn alp, sonra bu koyunu iki dinara satt. Sonra dnp, bu iki dinarn birisi ile bir kurbanlk satm ald, dier bir dinar da, ald koyunla birlikte getirip Peygambere (s. a.) verdi. Hz. Peygamber de, bir dinar paray tasadduk etti ve Hakrn iin ticaretinde hayrl ve bereketli olmas hususunda dua etti 286. Bu her iki hadiste de, sermayesi ve maliyeti bir dinar olan bir maln, iki dinara satldn, yani, yzde yz, baka bir ifade ile sermaye kadar kr yapldn grmekteyiz. Sermaye ile kr mnasebetini belirten baka bir hadis daha vardr. Peygamberimiz, tazmin ve tekeffl edilmeyen bir maln krnn hell olmadn bildirmitir. 287 Buradaki

281 Serahsi, c. 14, s. 26. 282 . N. Bilmen, Hukuku slamiyye, c. 6, s. 120.

283 284 285

Bkz. Celal Yenieri, Yllk, s.212 Kasani, c, 5, s. 224.

Ebu Davud, c. 3, s. 256, No; 3384. 286 Ebu Davud, c, 3, s. 256, No: 3386. 287 Ebu Davud, c. 3, s. 283, No: 3503; Tirmizi, c. 3, s. 535, No: 1234, Nes, c. 7, s. 288, bn Mace c. 2, s. 737, No: 2187, mam afii El mm c. 3, s. 70, Serahsi c. 14, s. 36.

tazmin ve tekeffl edilmeyen krdan maksat, kr-zarar dengesi olmayan, yani riziko tamayan bir kr olsa gerektir. Serahsi288, bunu bir misalle yle aklamaktadr: Bir kimse 100 liraya bir mal kiralasa, o mala hibir masraf ve ilve yapmadan, bir arkadana veya baka birisine 120 liraya kiraya verse, ite bu 20 lira tazmin ve tekeffl edilmeyen, yani riziko tamayan bir sermayenin krdr 289. Riziko tayan sermaye olduuna gre, nimet-klfet dengesini nazar itibara alarak, yukardaki hadislerin altnda ve mam Azam n itihadndan faydalanarak, En ok sermaye kadar kr etmeye izin verilmitir, dedim. Ama bundan maksadmz, slm hukukunda bir kr haddinin ve snrn mevcut olduunu sylemek deildir. Yukarda da iaret ettiimiz gibi, kr, deiken fonksiyonlu bir olaydr. Zaman, zemin ve artlara gre bazen dk, bazen da yksek olabilir. Ancak, bizim kanaatimiz odur ki; normal artlar altnda ticar bir maln sermayesinden daha fazla elde edilen krn, bu fazla ksm, yani, yzn zerindeki kr, rizikosuz bir kr olup, meru olmasa gerektir7 almay hazrlarken yerli ve yabanc tabirleri hdr ve bd kelimelerinin belki tam karl deildir dncesiyle, ehirlilerin kelimesinden sonra, yani yerlilerin diyerek bir aklama yapm ve hadisin Hibir ehirli, hibir bedev namna maln satmasn diye tercmelerinden nakletmitim. Ancak, Yerli ve yabanc tabirlerinin kasabal ve taral (kyl) manasn ifade etmiyor tenkidini okuduktan sonra, hadisin erhlerine ve lgat kitaplarna tekrar baktm ve hadisin sylemek istedii mefhum zerinde dndm zaman isabet ettiim ve hadisin manasn bugnk Trkeye bu ekilde aktarmann daha doru olduu kanaatine vardm. Hdr kelimesi kasabal, bd kelimesi de taral (kyl) olarak tercme edilmitir. Hlbuki Kamus ta hdr kelimesinin bd nin mukabili ve muhalifi olduu sylenmektedir. ehirli, kasabal ve kyl kelimeleri ise, birbirinin mukabili olmaktan ziyade, asker birlikleri ifade eden takm, blk ve tabur kelimeleri gibi, byk ve kk topluluklar ifade eden szlerdir. yleyse, hdra ehirli veya kasabal dersek, bd'ye kyl manasn veremeyiz. Esasen bd, sahrada yaayan adr halkna denir. Kyllerin bdye halkndan saylp saylamayaca konusunda da ihtilf edilmitir 290. Zaten Kamus ta da ifade edildii zere kyl, kasabal ve ehirli manalar hdr kavramnn ierisinde mevcuttur. u halde, hdra ehirli veya kasabal manas verdiimiz zaman, bd kelimesine kyl dememiz mmkn deildir. Ayn merhum, bd kelimesine kdime, yani dardan gelen manas vermitir. 291 bn Kudame de ayn eyi sylemektedir 292. Biz de, dardan gelen, yabandan gelen, taral manasn ifade etsin diye yabanc dedik. ehirli ile kylnn al veri yapmalar, yekdierine vekil veya kefil olmalar, niin yasak edilsin. Kyl, ehirli adna al veri yapabildii gibi, ehirli de, kyl adna satmda bulunabilmelidir. Bu hadisteki nehiy, al veriin bizzat kendisinden deil, onun dnda kalan haric bir sebep yzndendir ki, o da ehir halkna ve asl mal sahibine zarar vermesi sebebiyledir 293. Dardan mal ile gelen bir yabanc, piyasa fiyatlarn bilmeyebilir; ayrca, mallarm koymak iin yer bulma, tama ve baka skntlarla kar karya kalabilir. Bu durumlar ise, daha ok yabanclar iin meydana gelmesi melhuz eylerdir. Hadisin kelimeleri zerinde duracaz derken, asl sylenmek istenen mana arada kaybolup gitmemelidir. brede asl olan maksat ve manadr, yoksa kelime ve kalplar deildir.

288 Serahsi, c. 15, s. 130-131, Kr. Kasani, c. 4, s. 206; bnl Hmam c. 5, s. 215, 265. 289 Bkz. Kasani. c. 4, s. 206, evkn Neyll Evtr c. 5, s. 203 re devam.

290 Tecrd, c. 6, s. 457. 291 Umdet'l Kari, c. 11, s. 283. 292 el-Mun, c. 4, s. 162. 293 Mernani, c. 3, s. 40, Kasani, c. 5, s. 232, bn Hmam, c. 5, s. 240, M. Hsrev, c. 2, s. 178, bn Abidin, c. 4, s. 132.

Kanaatimiz odur ki, bilhassa yeni bir ilim olan ekonomi ile ilgili kelimeler, zerinde tartlarak, kapsamlar tespit edilmeli ve neticede terim olarak bir mana kazandrmaldr. Mesel, ba ve bahesinde mal yetitirip pazara getiren bir reticiyi de bu kelimenin kapsam ierisinde dnmek mmkn mdr; hatta bu hadisten, hdr ile bd arasnda, tccar ile mteri, baka bir deyile retici ile tketici ilikisini bile dnebilir miyiz? Bu ve buna benzer sorular ancak zamanla cevap kazanabileceklerdir. 8 Altn ve gm madenleri dier madenlerin yannda zel bir mevkie sahiptirler. Biz, bu iki maden hakknda kaynaklardan birok nakiller yapm bulunuyoruz. Bunlar arasnda altn ve gm semeniyet iin yaratlmtr. Bu sebeple onlarn, kap kaak, anak ve mlek gibi eylerde kullanlmas haramdr, gibi hkmler de bulunmaktadr. Teblide bunun kaynaklarn vermi bulunuyoruz. Ancak, baz hususi haller vardr ki, mesel, kadnlarn ss ve taklarnda olduu gibi, altn ve gmn kullanlmas haram deildir. (Altn ve gmn nakit olmas dnda kullanlmas ciz saha baz hususi haller ifadesine smayacak kadar genitir), deniliyor. Bizim bu cmlemizden maksat, altn ve gmn seme- - niyette kullanlmas lzm geldiini ifade etmektir. Aratrmann ana gayesi, altn (gm) ile para arasndaki mnasebeti tespit etmektir. Altnn semeniyetin dnda u veya burada kullanlmasn aratrmak, kullanld yerlerin ciz snrn izmek, bu sahann koordinatlarn verip dar veya geni olduunu gstermek konumuzun dnda kalr. Kald ki, biz bu ciz sahay, hususi haller, yani istisna durumlar diyerek genel bir ifade ile dile getirmek istedik. Altn ve gmn baka yerlerde kullanlmasnn ciz olma illetinin ne olduu, nerelerde bulunmad ve dolaysyla ciz sahann snr, ne kadar dar veya ne kadar geni olduu hususu ayrca aratrlacak bir konudur. 9 Altn ve gmn semen olarak yaratldna dair nas m var, deniliyor. Nas, ancak ayet ve hadislerden olacana gre, bu sorunun baka bir varyant da, altn ve gmn para olduuna dair ayet ve hadis mi var, eklinde olur. Halbuki biz teblide Acaba slm Ekonomisinde para nedir ve bu parann vasflar nelerdir diye aratracak olursak, Kuran- Kerm ve hadislerde u paradr diye sarih bir ifade bulamayz, dedik. Herhalde bu ifadeden altn ve gmn para olarak yaratldna dair bir nassn bulunmad anlalr. Ancak, altn ve gmn semeniyet iin kullanlmas asl olup, bunun dnda kullanlmas ise istisnadir, diyebiliriz. nk altn ve gmn serneniyet iin yaratld hususundaki delillerimizi teblide yazm bulunuyoruz: a) Hemen hemen btn Hanef kaynaklarnn ilgili sayfalarnda altn ve gm semeniyet (paralk) iin yaratlmtr, ibaresi mevcuttur294. u halde Haneflere gre altn ve gm para olarak kullanlmaldr. b) afiiler ile Malikilerin, altn ve gmte fiz illetinin semeniyet (paralk) olduunu syledikleri malmdur 295. llet, hkmn dayand bir vasf olduuna gre, afii ve Malikiler indinde paralk vasf altn ve gmten ayrlmaz bir zellik tar. u halde afi ve Malikilere gre altn ve gm, paradr. c) bn Kudame 296, altn ve gmteki fiz illetini maddede zetlemektedir. kinci maddede bir topluluun; Ahmet b. Hanbelin altn ve gmteki fiz illetinin semeniyet olduu hususundaki grn nakleder. Buna gre Hanbelilerin de altn ve gmn para olduunu kabul ettiklerini syleyebiliriz. u halde drt mezhepte de altn ve gm para olarak kabul edilmektedir. d) Bunlardan baka konumuzla ilgili olarak altn ve gmten zekt alnmas meselesi vardr. Dier madenlerden ticaretin dnda zekt alnmad halde, altn ve gmten alnm olmas, altn ve gmn ticaret mal olma zelliini devaml olarak tadn gsterir. Ticaret mal olma zellii de altn ve gmn devaml olarak mbadelede kullanld neticesine gtrr ki, bu da bize onun paradan baka bir ey olmadn gsterir. Altn ve gmn hkmen nami saylmas da bu hususa dayansa gerektir.
294 Serahsi, c. 2, s. 191, 192, Serahsi, c. 12, s. 115, 137, Mevsl, 1. 1, s. 112, Kasani, c. 2, s. 16, bn Nceym, c. 6, s, 143, bn Abidin, c. 2, s. 34; c. 4, s. 42, 115. 295 Muvatta, Zrkn erhi, c. 3, s. 283, bn Teymiye Fetv, c. 29, s. 470, Serahsi, c. 12, s. 133, bn Kudame, c. 4, s. 5, rn, Rahmetl mme c. 1, s. 190, bn Abidin, c. 4, s. 180, Tecrd Sarih, c. 6, s. 454. 296 bn Kudame el-Mun, c. 4, s. 5.

Kanaatimce, altn ve gmn semen ve nakit olmaktan kp ss eyas ve sanayide kullanlan bir mal hline gelmesi, onlarn mbadele vastas dnda kullanlmalarna meruluk kazandrmasa gerektir. Altn ve gmte asl olan, onlarn para olmalardr. u halde bu iki maden, tedavlde kullanlmaldr. Bundan nceki maddede de sylediimiz gibi, altn ve gmn baka sahalarda kullanlmas asl deil, istisna bir durumdur. Bu sebeple altn ve gmn baka yerlerde kullanlabilmesi iin ihtiya, zaruret, rf... gibi delillerden birisine dayanmak gerekir. Btn bunlardan sonra yle bir neticeye varmak mmkndr. Altn ve gm para olarak kullanlmaldr. Semeniyetin dnda ancak ihtiya (zaruret) gibi meru olan yerlerde kullanlabilir. Meru olmayan yerlerde kullanlmas, onlarn yaratl gayesine ters der. 10 Konu, saf maddesi ile katk maddesi birbirine eit olan paralarn sarf (deitirilmesi) hakkndadr. Mesel yzde ellisi altn, yzde ellisi de bakr olan 100 gramlk bir para, sade altn para veya sade gm para ile deitirildii zaman, bu saf parann arl 50 gramdan daha fazla olmas gerekir. nk dier parada 50 gram altn ve 50 gram bakr zaten vardr. Bu parada altn ve gm yekdierine galip olmayp her ikisi de ayn seviyede bulunduu iin her iki maddenin de nazar- itibara alnmas ve kymetinin hesap edilmesi gerekir. Byle bir parann ancak bu ekilde deitirilmesi caizdir. 11 Burada maden paralardan bahsedilmektedir. Eserinden faydalandmz yazar, maden paralarn tedavlnde ne yaplmas lzm geldiini, devletin neleri yapmas ve hangi eyleri yapmamas gerektiini aklamaktadr. Yazar, bakr bir parann, bakr fiyatna gre eit miktarda olmasn isterken, bundan maksad, herhalde parann fiyatnn bakr fiyatndan daha aaya drlmemesi gerektiini ifade etmektir. ktisatta kt para iyi paray kovar, diye bir kanun vardr. Piyasaya deeri dk kt para srld zaman, halk iyi, salam ve kymetli olan paralan yava yava piyasadan ekip saklamaya balar ve belli bir mddet sonra salam para tedavlden tamamen ekilmi, sadece kt para kalm olur. Tedavldeki bakr parann fiyat, pazarda satlan bakr maddesinin fiyatndan daha dk olursa, para piyasadan ekilip eritilir ve bakr levhalar haline sokulur. Nikel bir parann nominal deeri, asl madde fiyatndan daha dk olursa halk piyasadan bu paralar ekip kak atal yapmaya balar. u halde nominal deer, her zaman madde fiyatndan daha yksek olmaldr. phesiz kt paralar da byledir. Kt paralarn fiyatlar, yani izaf deerleri madde fiyatndan daha dk olursa, kt paralar kilo ile gizli satlmaya balar. Tedavlden paray kaldrp yenilerini basmak ve eskileri ile deitirmek cizdir, deniliyor. Biz bunun aksini sylemedik, para basmak, eski paralar yenileri ile deitirmek ciz deildir, demedik. phesiz cizdir. Fakat ihtiya ve zaruret olmadan gereksiz hibir hareket yaplmamaldr. 12 Peygamberimiz (s. a.), mehur fiz hadisinde altn ve gmn tart ile buday, arpa, hurma ve tuz gibi maddelerin de lekle alnp verilebileceini bildirmektedir. slm limleri, bu hadise dayanarak, altn ve gmn tart ile arpa, buday, hurma ve tuzun lekle, bunlarn dnda kalan dier mallarn ise, insanlarn rfnde olduu zere, alnp satlacan sylemilerdir. Ayrca lekle satlan mallarn tart ile satlamayacam, tart ile satlan mallarn da lekle satlamayacan aka ifade etmilerdir. Mesel Hidye'de bu konudaki ibre aynen yledir: Buday, arpa, hurma ve tuz gibi, Peygamberimizin, hakknda keylen fazlaln haram olduunu beyan ettii her ey, ebediyen lek ile alnp satlr. Her ne kadar insanlar bunlar kile ile lmeyi brakm olsalar bile bu mallar ebediyen byledir 297. Hemen hemen btn Hanef kaynaklarnda ayn ibreyi bulmak mmkndr298. Bu konu afiinin eserinde de ayn cmlelerle ilenmektedir. 299 Budayn daima lekle mbadele edilecei, tart ile satlamayaca hususu ittifakl deil, deniliyor. Biz buna ittifakla demedik, Bu hususta limler hemen hemen ittifak hlindedir, dedik, ittifak hlinde cmlesi ile hemen hemen ittifak hlinde
297 Mernani, Hidaye, c. 3, s. 47. 298 Kudr, s. 56, Serahsi, c. 12, s. 116, bn Nceym c. 6, s. 140, bn Hmam, c. 5, s. 282, bn Abidin, c. 4, s. 181.
299

mam afii, el- mm, III, 21

cmlesi arasnda fark olsa gerektir. Nitekim bn Kudme'de ...bu, limlerin ounun szdr, demektedir 300. Bunda glk de vardr, deniliyor. Biz, kaynaklara dayanarak, ayn zamanda ekseri ulamann gr olan, budayn lekle muamele greceini syledik. Dnk rf ve uygulama byle idi. Bugn de ayn uygulamay yapabiliriz. u veya bu sebeple bunda glk olduuna inananlar, budayn tart ile alnp satlmasna cevaz verebilirler. Tam eitlik de l ile mbadelede salanmayabilir. Budayn ekli ve hacmi, lein ald miktara tesir eder, deniliyor. Normal artlar altnda budayn tart ile satlmasn, lekle satlmasna tercih edebilecek bir sebebin mevcut olmad kanaatindeyim. Sebepsiz de tercihe gidilmez. Budayn ekli ve hacmi, lein ald miktara tesir ederse, tartya da tesir eder. Arada bir fark yoktur. Aslnda bu, tartma gtrr bir konudur. nk budayn tal, toprakl, ya veya kuru oluu dier maddelerle kark bulunmas tartya tesir edecektir Hadiste belirtilen drt eit maln yani buday, arpa, hurma ve tuzun lekle satlmas, eitlii en ok salayabilecek bir yoldur, denilebilir. Buna kar, zamanmzda rf deimi; hacim lleri de, arlk lleri kadar gelimemitir, hemen bunda glk de vardr kanaatinde olanlar, mam Ebu Yusuf'un Burada nas rfe uygun gelmitir... rf deiince hkm de deiir, grne katlarak, bu mallarn tart ile de satlabileceine cevaz verebilirler. 14 phesiz fiyat indeksleri teklifinin eitli ynlerden ele alnp gelitirilmesi ve daha baka alternatiflerle tartlmas gerekir. Bu konuda doruya en yakn olan bir usuln bulunmas herkes iin faydal olacaktr. Kiinin mal her eyden nce onun kendi ihtiyac ile kaim olduuna gre, fiyat indekslerinin de, onun tkettii mallardan tanzim edilmesi ferdin hukukuna riayeti salam olur. Kapal kalan yerlerin akla kavumasna, gzden kaanlarn yeniden ele alnmasna, bizim kaynaklara tekrar bakmak suretiyle bu konudaki dncelerimizin berraklap kesinlik kazanmasna ve bu suretle okuyucularmzn da daha inandrc ve gven verici bir aratrma ile karlamalarna sebep olduklar iin Hayreddin Karaman Bey'e teekkr ederiz. b brahim Uraln Tenkitlerine Cevap: 1 Genel Tenkide cevap: Biz, Teblii, genel ekonomik dzen, mbadeledeki esaslar ve para politikas olmak zere, blm hlinde sunmaya altk. Bu arada lks ve israf harcamalarn da enflsyona tesir eden faktrler arasnda saym bulunuyoruz. sraf bir faktr olarak zikrettikten sonra; enflsyonla ilgisinin tali derecede olduunu kabul ederek, kanaat ve tevekkl tabirleri zerinde ayrca durmay dnmedik. Kazan vergisi ve negatif vergileme tabirleri bugnk ekonomilere ait kavramlardr. slm ekonomisinde bu eit vergiler yoktur Hz. Ali'nin Eter'e gnderdii emirnamenin delil olabilmesi iin sbut derecesinin aratrlmas gerekir. Hafifletme ve -azaltma yoluna gidilmesi n grlen vergi mkellefiyeti zekt mdr, yoksa devletin koyduu vergi midir? Zekt vergisi ise, devletin miktar belli olan zekt vergisini hafifletme yetkisi var mdr, bilmiyorum, ...insanlarn iktisaden skntl, darlk ve olaan st dnemler iinde bulunduklar zamanlarda... deniliyor. Zekt vergisi zaten ancak mali gce sahip olan mkelleflerden alnr. Darlk ve sknt ierisinde bulunan kimselerden zekt vergisi alnmaz ki, verginin hafifletilmesinden bahsedelim. Eer bu vergi, grlen lzum zerine, devletin ihdas ettii bir vergi ise, vergi ihdasna sebep olan zaruretlerin ortadan kalkmasyla, vergi mkellefiyeti de debilir. Onun iin bu,
300 bn Kudame, el-Mun, IV, 14

istisna bir durumdur. stisnaya kyas yapmak ciz deildir. Bu sebeple byle bir hadis delil gsterilerek, enflasyon hakknda aklamalarda bulunmak mahzurludur. Hair Suresinin 7. ayeti, tedavl hz ile ilgili olmaktan ziyade, refahn yaygnlatrlmas ile alkal olsa gerektir. Hem parann tedavl hznn yavalatlmas baka ey, refahn yaygnlatrlmas baka eydir. Fertler, mill gelirden kendilerine den pay tketimde veya herhangi bir yatrmda harcamazsa, isizlie, retim azlna ve dolaysyla fiyat artlarna sebep olabilir. Paray lzumsuz yere elde tutup saklamak bir fayda salamaz. Mslman parasn ya harcar, ya ihtiyac iin saklar, ya bir yatrmda bulunur, ya da tasadduk eder. Bunun dnda altn ve gmler gmlerde saklandnda zekt, onlar durduklar yerde tketir. Zektn vermemek ise gnahtr, mkellef bunlarn zektn vere vere bir gn bittiini grecektir. te bu sebeple ayet ve hadislerde altn ve gmlere kenz yasa getirilmi bulunmaktadr. Bundan baka altn ve gmlerdeki zekt mkellefiyeti, fertleri yatrma tevik edecektir. Paray fertlere datmak enflsyon asndan nemli deildir. nemli olan, parann yatrmda kullanlarak faydal hle getirilmesidir. Bu bakmdan bahsi geen ayet, enflsyondan ziyade, servet veya mill gelirin dalm ile alkal olsa gerektir. nk sabit gelirlilerin satn alma glerinin ykseltilmesi parann deer kaybetmesi veya fiyatlarn ykselmesi demek olan enflsyona tesir etmez. u halde yaplmas istenen gerekli aklamann enflsyonla alkas biraz uzaktr, diyebiliriz. Altnn gmle deitirilmesinde getirilen pein olma prensibi, enflsyon problemini zmeye ne derece tesir eder, tartlabilecek bir konudur. nk kaynaklarda bu pein olma artnn, paraya olan ihtiyacn okluundan dolay, getirildii sylenmektedir. Altn ile gm pein olarak deitirildiinde, bunlarn fiyatlar ykseldii veya dt zaman, ortaya kacak meselelerden uzak kalnm olabilir. Ancak veresiye al veri, bor ve karz demelerinde enflsyon yznden meydana gelecek hakszln tesiri daha ok olduu halde, pein olma artnn buralarda getirilmemesini ne ile izah edebiliriz? Bir kimse, alacakl olduu birinden, altn yerine gm veya gm yerine altn alabilir. Bunlar, gnn rayici zerinden alnp verildii takdirde, byle bir muamelede herhangi bir saknca yoktur. Biz, bu husustaki hadisi, teblide, parann kymeti bahsinde zikretmi bulunuyoruz. Mesel birisinde 100 Mark alaca olan kimse bu Mark alaca yerine, gnn fiyat zerinden olmak artyla, dolar da alabilir. slm ekonomisinde enflsyonu nleyici tedbirler alndn ve bu tedbirlerin neler olduunu teblide aklam bulunuyoruz. Bu konuda genel ekonomik dzen ve mbadeledeki esaslar blmne baklabilir. Ancak fiyat artlar konusunda, slm'n uyguland alardan, tarih rnekler vererek, aklama yapma frsatn elde edemedik. Biz yine teblide lks ve israf harcamalarnn enflsyona sebep olduunu, bu gibi yersiz harcamalara son verildii zaman, enflsyonun menfi tesirinin de ortadan kalkacan sylemi bulunuyoruz. Bu gibi konular yeterince ve gereince ilenmeliydi, deniliyor. zerinde biraz daha durulsayd, belki iyi olurdu. Fakat bizim bu kadarla yetinmemiz, tenkide mahal olacak kadar, byk bir eksiklik saylmamaldr. Parann vakfedilmesi meselesinin, bahsedilen yn asndan, konumuzla ilgisinin pek yakn olmad kanaatindeyim. Bu sebeple zerinde durulmamtr. Biz, Peygamberimizin (s. a.) altn yerine gm, gm yerine altn verilmesi hakkndaki hadisini zikretmi bulunuyoruz. Burada gnn rayici zerinden; kymeti mukabilinde olursa, mahzur yoktur, buyurulmakta fiyat dt zaman ok, ykseldii zaman ise az verilmesine iaret edilmitir, diyebiliriz. Buna gre, deerde deime ve dklk olmamak artyla ciz saylmtr, eklindeki yorum zerinde tekrar durmakta fayda vardr. nk parann (altn veya gmn) fiyat bazen ykselir, bazen da debilir. Deer kaybetmesini nazar- itibara alrken, deer kazanmasn kabul etmemek olmaz. Kamu sektrnn harcama ve yatrmlarn artrmasndan sz edilerek, bunun enflsyonu kontrol edeceinden bahsedilmektedir. Kamu sektr tabiri yeni bir ifadedir. Bu sektrn durumu nedir, sermayesi nereden gelir, nasl bir stats vardr, uzun aratrmalar isteyen bir konudur. Bu sebeple bizim, byle bir sektrden sz etmemiz ve her konuya el atmamz mmkn olmamtr.

Altn ve gmn gmlenmesi, kenzi ayet ve hadislerde yerilip nehiy edilmitir. Ancak ihtiya kadar bir parann evde, dolap ve ekmece gibi yerlerde saklanmas ciz ise de, fazla parann bo yere saklanmas doru deildir. Onu bir ihtiya veya yatrm iin harcayp faydal hle getirmek gerekir. Biz, teblide ift para sisteminden, dolaysyla altn ile gmn tedavlde kuracaklar dengeden hi bahsetmedik. Bizim aratrmamz, enflsyonun sebep olduu problemler karsnda bir Mslmann nasl hareket edeceini hedef tutmaktadr. slamdaki para sistemini ve ift para sistemini ortaya koyabilmek veya bunlardan bahsedebilmek iin daha baka, geni aratrmalara ihtiya vardr. 2 zel tekitlerin cevab: a) Ticaret r denilen (Krkta bir, yirmide bir ve onda bir nispetlerindeki) gmrk vergilerini tahsil etmekle grevlendirilen memura ir ad verilir. Mslman, zimmi ve ecnebi mkelleflerden, zikredilen oranda, alnacak olan bu vergi merudur. Ancak hadiste zemmedilen ir ise, phesiz gayri meru vergi alan bir kimsedir. Teblide ad geen irin, gayri meru ir olduu hususunda iltibasa mahal olmayaca kanaatindeyim. nk orada gayri meru vergilerden bahsedilmektedir. Ayrca siyak ve sibak karinesi, izaha ihtiya brakmamaktadr. Kald ki biz, bu irin, belli orandan daha fazla vergi alarak, zulm yapan gayri meru bir ir olduunu gstermek iin, krkta bir yerine. onda bir vergi alan memur diye bir aklama yapm bulunuyoruzb) Kaynaa mracaat edildiinde grlecei zere, bu ifadeler, tamamyla ve bu ekliyle Serahs'ye aittir. Biz sdece tercme ederek, naklettik. Kavram ve stlahlarn anlamca tahdidi ve daha iyi anlalmas iin, bu konuda ksa bir izah yaplmalyd deniliyor.

Sz, mbadele vastas olan paraya getirebilmek ve parann zelliklerinden bahsedebilmek iin, biz bu paragrafta mbadelenin (al-veriin) yani ticaretin neminden bir para bahsetmek istedik. Paragrafn sonunda da Serahsinin mbadeleyi hell ve haram, meru ve gayri meru diye ikiye ayran tasnifini vermek istedik. Bey' ve rib tabirleri, parantez ierisinde al-veri ve fiz diye aklandktan sonra, daha uzun bir izaha lzum grmedik. nk al veri nedir, hangi al veriler meru, hangileri gayri merudur, fiz neye derler, snr nedir, fiz ile ticaretin fark nedir gibi sorularn cevaplarn yazmak, bunlarn tariflerini verip tasniflerini yapmak mevzuun uzamasna sebep olabilir.
c)

Mustafa Baktrn Tenkitlerine Cevap:

Bir yanln tavzihi, hatann dzeltilmesi yerine, tenkitte genel dilek ve temennilerde bulunulmu, afaki szler edilmi ve ok dikkatli olunmas gerekir gibi nasihatvari cmleler kurulmutur. Tenkit okunduu zaman, tenkitinin teblilere deer verip dikkatli okumaktan ziyade, sanki gelii gzel gzden geirdii intiban vermektedir. Hlbuki iyi bir tetkik ve neticede cidd bir tenkit beklenirdi. stelik aratrclar, slamda olmayan bir kurumu var, var olan bir kurumu da yok gstermiler gibi, thmet altnda braklmlardr. Ensar Vakf, enflsyonun ortaya kard problemler karsnda nasl hareket edilecei hususunda bir aratrma yaplmasn istemitir. Yaplan aratrmalar da bundan baka bir ey deildir. Mesel yumurtann tanesi 5 lira iken, 1000 lira dn alan kimse, yumurtann tanesi 10 liraya kt zaman, bu borcunu nasl deyecek? Bu soruya cevap, aranmtr. ... enflsyonun belli bir faktrle aklanmas g ve yetersizdir deniliyor. Biz, enflsyon olayn blm halinde incelemeye altk. Bunlar;
a) b) c)

Genel ekonomik dzen, Mbadeledeki esaslar ve Para politikas gibi meseleleri ierisine alan konulardr.

Teblide zaman zaman enflsyonun btn ekonomik dzeni ilgilendiren ktisad bir dengesizlik olduunu syledik. phesiz enflsyon birok amillerin ortaya kard, ok ynl bir hdisedir. Onun iin yani genel mniada istihsal, istihlk, mbadele ve tedavl

alanlarndaki, olumsuz davranlar, fiyatlarn yersiz olarak ykselmesine sebep olurlar, dedik. Bu konuda tebliin genel ekonomik dzen bahsine tekrar baklabilir. Bugn enflsyon bir vakadr. Hatta hkmetleri devirecek, birtakm sosyal alkantlar meydana getirebilecek kadar gl, kendisinden canavar diye bahsedilen bir hdisedir. Bu konuda slm Hukuku'nun bir gr olmamal mdr? Hukuk, yaayan bir organizmadr. Hareket ve davranlar karsnda kacak bir yol gsterir. slm iktisad tatbik edilse, acaba bu ve benzeri problemler ortaya kacak m? deniliyor. Biz, byle bir ey iddia etmedik. Aksine slm Ekonomisinde, emir ve yasaklara tam uyulduu takdirde, enflsyona sebep olan amiller ortadan kalkaca iin, enflsyonist fiyat artlarna rastlamak mmkn olmaz, diyebiliriz, dedik. Bu tip problemleri halletmek iin islimi esaslar zorlamaya hakknz var m? deniliyor. Byle bir iddia ileri srlrken maalesef hibir mesnet verilmemitir. Hangi esas zorlanm, nerede hata ve yanllk yaplm gsterilmeliydi. slm asndan Enflsyon gibi balk atp, uzaktan yakndan ilgisi olan baz ayet ve hadisleri, Enflsyonla ilgili Ayet ve Hadisler eklinde vermenin doru olmayaca kanaatindeyiz deniliyor. Ayet ve hadislerin ilgisi varsa ki ilgisi olan deniliyor bu var olan ilginin bulunduunu sylemek yanl mdr? Eer yoksa bu ayetlerin enflsyonla ilgisi yoktur, nk... diyerek niin sebepleri zikredilmemitir, bilemiyoruz. Biz, zikrettiimiz ayetlerin ve hadisin enflsyonla ilgili olduu ve bunun da aka sylenmesinde bir mahzur olmad kanaatindeyiz. Bu hususta tamamen kaynaklara dayanm bulunuyoruz. Kaynaklarda maden paralarn taiinden, krplmasndan ve gramajlarnn eksiltilmesinden bahsedilmektedir.

d) Yunus Vehbi Yavuzun Tenkitlerine Cevap: 1 Vergilerin, yzde zerinden ayn olarak alndn ve bir ksmnn memurlara maa karl yine ayn olarak (veya bu mallarn kymetlerinin) datldn dnelim. retim ve ticaret mallarndan alman mesel yzde iki buuk veya yzde be gibi bir mebln sekizde birini memurlara taksim ettiimiz zaman, memur kesimine den bu pay mill gelir ile doru orantl bir ekilde ykselir veya der. Mesel vergiye tbi mallardan 320 olan bir birim maldan alnan verginin sekizde birini (veya bu maln kymetini) memurlara verdiimizde, memur kesimi enflsyonun fakirletirici etkisinden uzak kalm olur. i, esnaf ve dar gelirliler diye anlan dier kesimleri de memurlara benzetebiliriz. Bylece mill gelirdeki eksilme veya art, toplumun btn fertlerine hemen hemen ayn oranda yanstlm olur. Halbuki bugnk ekonomilerde byle bir uygulama yaplmadndan, para maldan daha fazla rol oynamaktadr. O yzden enflsyon dnemlerinde fatura tm toplum tarafndan denmektedir. Yani bir enflsyon dneminde cretlilerin eline kymeti dk bir para gemekle, mill gelirden paylarna den miktar azalaca iin onlar giderek fakirleecek demektir. Baka bir deyile, mal-mlk, byk sermaye ve iftlik shibi zengin kesiminin payna mill gelirden daha byk hisse ayrlr. yleyse enflsyon dnemlerinde ii memur ve dar gelirliler giderek fakirleir. Zenginler daha ok zengin olurlar. Fakat bu durum, btn toplumu ilgilendiren bir itir. Yani bu mill gelirin dalmndaki dengesizlikten, eksik-aksak bltrmeden toplum (dolaysyla devlet) topluca sorumludur. Binenaleyh bu konuda fertlerin yetkisi ve sorumluluu azdr, diyebiliriz. Enflsyon farkn alma meselesi ise fertle fert arasnda dnld gibi, fertle devlet arasnda da mtalaa edilmelidir. Enflsyon farkn deyen bir fert, daha fakir hle gelebilir. Ancak burada karsnda bulunan bir ferdin hukuku sz konusudur. Birincisinde fakirin daha fakir olmas toplumda uygulanan genel ekonomik dzen sebebiyle ortaya kmaktadr. Tamamyla ferdin iradesi dnda cereyan eden bir olaydr. kincisinde iki fert arasnda meydana gelen olay ise tamamyla fertlerin iradesine dayanmaktadr. Mesel Ahmet, Mehmete dn verdii on bin liradan be bin lirasn kaybediyorsa, bunu kaybetmeme hakkn kullanabilir. Fakat isterse bu fark almayp balayabilir. Herhalde toplumun hatasn ferdin boynuna yklememiz doru olmaz.

zet olarak, enflsyon dnemlerinde meydana gelen fakirlik ile bir karz ve dn muamelesinden doan fakirleme, sebepleri itibariyle ayr ayr eylerdir. Birincisinde sorumlu olan toplum, ikincisinde ise ferttir.
2 - Aratrmada enflsyonla ilgili olarak zikredilen hadis ve ayetlerin yerinde tespit edildii sylenmekte ve bylece ileri srdmz, bu ayetlerin enflsyonla alkal olduklar fikri, tasvip grmektedir. Arkadamz bu kanaati ile sadece dier tenkitilerden ayrlmamakta, ayn zamanda bize destek olmakla yalnz kalmaktan kurtarmaktadr. 3 Fiyatlarn tesirlenmesi veya etkilenmesi ifadesi iktisat kitaplarnda aynen gemektedir. Fiyatlarn ykselmesi veya dmesi demek olan bu ifadenin manas anlalmayacak kadar kapal olmadndan garip kabul edilmemelidir. Dolaysyla fesahati ihll edici nitelikte olmadn syleyebiliriz. 4 Enflsyonun sebepleri arasnda lzumsuz tketim, lks ve israf harcamalar nemli bir yer igal etmektedir. Biz, bu mevzuyu ayet ve hadislerle daha geni bir ekilde ileseydik, tebliin hacmi daha da byyebilirdi. Ancak sdece enflsyonun sebeplerini aratran bir almada meseleye daha geni adan baklabilir. 5 - Meslektamz, enflsyonun sebepleri hakkndaki aklamalarmz tasvip ettiini dile getirmektedir. 6 Aratrmada grlecei zere mallarn tasnifi Serahsi ve bn Hmm'dan alnmtr. Bu, genel manada bir tasnif olup paralar yani dirhem ve dinarlar da mal kategorisinde mtalaa edilmitir. Bu sorudan maksat dirhem ve dinarlarn slamdan nce var olup Romallara kit bir para birimi olarak kabul edilip slm'a mal edilmemesi ise, slm dirhem ve dinar, bir para birimi olarak kabul etmi, muamelelerde kullanlmasna msaade etmi ve her trl hukuk ve ceza durumlarda bir kymet birimi olarak Peygamberimiz zamannda ve ondan sonra da muamele grmtr.

Dinar ve dirhemin slm'a mal edilmesinden maksat, bunlarn Mslmanlarn mal onlarn elinde olmasndandr. Bugn mesel bir mark veya dolar kimin elinde ise onun mal saylmaz m? Dirhem de bir Mslmann elinde ise Mslmanndr, bir Romalnn elinde ise Romalnndr. Dirhem ve dinarlar, Roma'da basld iin onlarndr diye dnlemez. Eer dirhem ve dinar isimlerinin slm'a mal edilemeyecei sylenmek isteniyorsa, phesiz ki, bu isimler u veya bu olmu nemi yoktur. nemli olan, dirhemdeki gm, miktar ve dinardaki altn miktardr. Bu tasniften maksat dirhem ve dinarn, yani daha doru bir ifade ile altn ve gmn her hal- krda semen-para olarak kabul edilebilen bir mal olmasdr. Netice olarak semene para, meb'e mal deyip fkhtaki bu tasnifi yle tekrar edebiliriz: a) Dirhem ve dinar yani altn ve gm her zaman para olur. b) Misli mallar ad verilen, llebilen, tartlabilen ve say ile muamele grebilen mallar (buday, zeytinya, eker ve yumurta gibi) hem mal hem de para olurlar. c) Kyem mallar ad verilen zat bir kymete sahip olan mallar ise (hayvanlar gibi) her zaman mal olarak kabul edilmilerdir. 8 Altn ve gmn niin semeniyette kullanlmalar lzm geldiini tenkitlere yazdm dier cevaplarda uzun uzun anlatm bulunuyorum. Bu iki maden nedret, anmaz, paslanmaz, yumuak ve en kk paralara blnebilir gibi, para olmaya lyk birtakm vasflara sahiptirler. Bunlar akl delil olabilir. Ticaret mal olsun olmasn, ziynette kullanlsn kullanlmasn, her zaman zekt alnmas hususu, bunlarn para olduklarna er'i delil gsterilemez mi? Altn ve gmten niin zekt almyor sorusuna verdiimiz cevap meselenin zmn kolaylatracaktr. Ehl-i Snnetin drt byk mezhebi, bu iki madeni, para olarak kabul etmektedir. Dier cevaplarda bunun delillerini vermi bulunuyoruz. Teblide beyan edildii zere, altn ve gmn dnda baka eyler de para olarak kullanlabilirler. llr, tartlr ve saylabilir olan her trl meru mallarn para olarak kullanlmalarnda hibir mahzur yoktur.

Fkh kitaplarndan anladma gre altn ve gmn asl vazifesi cemiyette parann grevini yerine getirmek ve onun fonksiyonunu icra etmektir. Bunun dnda herhangi bir sahada kullanlmas istisnaidir. Onun iin bunlarn baka yerde kullanlmalar, zarur bir ihtiyaca dayanmaldr. Zaruret derecesine gre u veya bu sebeple herhangi bir sahada kullanlabilirler. Tedavlden kaldrlm olan altn ve gmlerin tekrar para olarak tedavle sokulmalar, herhangi bir zarar douracaksa, tabi ki, buna lzum yoktur. Ancak beynelmilel iktisad. itima ve siyas artlar bunlarn para olmalarna msait ise ve daha fazla fayda salayacaksa niin olmasn. Kald ki, parann bugn bana gelenlerin altn ve gmn bu grevden uzaklat iin geldiini syleyen iktisatlar bile vardr 301. Altn ve gm ziynet eyas olduklar iin mi, yoksa kymetli olduklar iin mi kadnlar tarafndan tak olarak kullanlmaktadr. Bu tartlacak bir mevzudur. Ziynet vasf esas olmu olsayd, dier ss eyalarnda olduu gibi takda kullanlan altnlardan zekt alnmazd, halbuki Haneflere gre ziynet olarak kullanlan altnlardan da zekt alnmaktadr. Netice olarak altn ve gmn tekrar para yaplmas ve tedavle srlmesi ekonomimbadele bakmndan topluma fayda salayabilir. Bu iki maden asl grevleri olan semeniyet (paralk) vazifesini yerine getirmelidirler. artlar buna imkn vermiyorsa, zarurete binaen baka yerlerde de kullanlabilirler. Biz, teblide tarihteki maden paralarn taiinden ve bu paralarn tasnifinden uzun uzun bahsettik ve hkmlerini yazdk. Bunun sebebi o hkmlerin bugn de cri olduunu sylemek deil, enflsyonla aralarndaki irtibat tespit edip, enflsyona ve enflsyon farkna nasl bir hkm verilebileceini aramaya almaktr. Bu meselelere inmeden bugnk enflsyon problemini zmek mmkn deildir. Bunlar zikretmeden netice olarak enflsyon farknn u ekilde telfi edilmesi gerekir diye sdece vardmz sonucu zikredecek olsaydk, eri deliliniz nedir, nereye dayanyorsunuz diye sorulurdu. Yoksa bugn ne dirhem vardr, ne de dinar.
9

Normal artlar altnda slami bir ortamda ticaret mallarnn nisab altn ve gme gre tespit edildikten sonra yine altn ve gme gre zektlar verilir,
10 a)

Altn ve gm, hem maden, hem de paradr. Bunlarn ayn zamanda hem maden, hem de para olmalar imkn hrici olmasa gerektir. Bu iki vasf birbirini nefyeden eyler olmadna gre, sorunun maksad pek anlalmamaktadr. Altn ve gmn para olmalarndan dolay ayn zamanda kymet ls olduklarn teblide anlatm bulunuyoruz. Parann kymeti bahsinde bunlarn kaynaklarn da zikrettik. Bunlarn kymet ls olduklar fkh kitaplarnda yazldr. Ayrca bu konuda Peygamberimizin u hadisini de zikretmemiz mmkndr: Abdullah bn Mesud (r.a.), Peygamberimize sordu: Ne kadar mal insana zenginlik baheder: Efendimiz, Elli dirhem gm veya elli dirhem gm kymetinde altn, buyurdular ki burada gmn kymet esasna iaret edildiini anlayabiliriz. 302 Bugn artk altn ve gm para olma zelliklerini kaybettikleri, yani tedavlden kalktklar iin, kymetleri, baka eylerle lmek gerekir denirse phesiz dorudur. Biz saten bu sebeple enflsyon farknn tespiti meselesinde fiyat endekslerini teklif etmi bulunuyoruz. Mesele ile alkas bakmndan ele alnd takdirde, nisabn ne olduu hususu da tartlp bir karara balanmas lzm gelen bir husustur. c) Bizim teblide zikrettiimiz hususlar, slamm yce olduu, her alanda slm esaslarn geerli bulunduu, zaruretlerin darda kald slm bir vasat iin dorudur. Biz, yaplmas lzm geleni sylemi bulunuyoruz. Az nceki maddede zikrettiimiz gibi artk bugn altn ve gm, para deildir. Bunlar kymet ls olarak dnmek de mmkn deildir. Bu yzden enflsyon farkn sadece altna gre bir deerlendirmeye tabi tuttuumuz zaman dilne bir i yapm olamayz. Bunu bir ka kalem mala, yani fiyat endekslerine gre demek doruya en yakn bir davran olur. Bu sebeple altn ile gmn maden olarak bile eitlii dnlemez.
b)

301 Bkz. Atf Kuyucak, ktisat, s. 387, 388. 302 Bkz. Tecrd, c. 5/112.

... para idi, eit idi, kymet ls idi... gibi mazi kalb kullanlmasna gelince, tarih bir olay aklarken bu ekilde yazlmas daha dorudur. Ancak biz, teorik olarak slm esaslarndan bahsetmi bulunuyoruz. Bu sebeple bu aklamalarda zaman sz konusu deildir. 11 Kanaatimize gre devamll olan herhangi bir hukuk prensibi aklarken onun sreklilik ifade eden cmlelerle dile getirilmesinde bir saknca yoktur. nk asl maksadmz tarihte uygulanm olan bir olay hikye etmek deildir. Tatbik edilmi bir meselenin hkm, eer zamanla alkal olmayp, o zamann ve artlarn bir gerei olarak verilmi deil ise, her zaman geerli olmaldr. Asl olan, hukuk prensiplerin devamll mdr, yoksa bu esaslarn uygulanmamasndan ortaya kan arzi hdiseler midir? Esaslar ortaya koyup bu esaslara dayanmadan, meselelere zm getirmek mmkn mdr? Mesel konumuz olan enflsyon problemi asl bir mesele midir, yoksa dorularn terkedilip yanl uygulamalar neticesinde ortaya kan arz bir olay mdr? Arz hadiseler veya yanl uygulamann ortaya kard zaruretler hi bir zaman asl olarak deerlen- dirilmemelidir. Bu zaruretlere zm getirilebilir ve getirilmelidir. Enflasyon farknn denmesi meselesi buna en gzel bir rnek tekil eder. Bizim sreklilik ifade eden slubumuz, dayanm olduumuz kaynaklarn slubu ile ayndr. Bibliyografyada zikrettiimiz kaynaklardan hibiri, amzda yazlm olanlar bile, arkadamzn ibrenin sonuna idi taksn ilve etmek gerekir eklinde dile getirdii, mazi sasn kullanmamtr. Biz, nce slm'daki esaslar renip ortaya koymalyz, sonra amzn problemine, are aramalyz. Eer biz, bugnk meseleleri aynen dnk meseleler gibi mtala etmi ve farkl artlar altnda verilmi olan tarih hkmleri aynen bugnk meseleler iin de geerlidir, demi olsaydk, meslektam hakl olabilirdi. Bugn ayn hkm vermek asla mmkn deildir deniliyor. Biz, byle bir hkm vermedik. Aralarnda illet farkllklar bulunan ayr meseleleri hkmde birletirmedik. Bu sebeple sdece altna gre veya yalnz gme gre kymetlendirme prensibini bile doru bulmayp fiyat endekslerini teklif ettik. 12 Enflsyon farknn fiyat endekslerine gre takdir edilmesi meselesinde zikrettiimiz delillerin numaralanmasnn daha iyi olaca ileri srlyor. Tabi ki, iyi olurdu ve daha kolay takip edilmesine sebep olurdu. Arkadamz, sosyal adlet esasna dayal istihsan tarznda nc bir grn ileri srlebileceinden bahisle, enflsyon yknn sdece gl olan insanlara ykletilme- si ve fukaraya verilen bor paradan doan deer kaybnn alnmamas gibi bir gr ortaya koyuyor ki, biz bunu hibir zaman dnmedik. Getireceimiz bir usul mlkiyet hakkm zedelememeli ve ister zengin, ister fakir olsun, ferdin rzasn (gnl honutluunu) ortadan kaldrmamaldr. Yani biz, bor veren zengine, bu fark almamas iin herhangi bir ey yapamayz. Ancak o kendiliinden gnl honutluu ile almayp hell ediyorsa, tabi ki, bizim buna diyeceimiz hi bir ey yoktur. Fakat dn veren bir kimseden bu fark almamasn talep etmemiz bile hukuk bir davran olmaz, diye dnmek isteriz. Bu fark dn veren zengine fakirin kendisinin demesi deil de baka fonlardan temin edilmesi dnlyorsa, bu husustaki delillerin aratrlmas gerekir. Meslektamz, bu dnce ve delillerini bize ulatrabilirlerse biz de zerinde imal-i-fikir yapm oluruz. 13 Bu hlis gm ve altn paralarn kymeti de ihtiva ettikleri madenin arl kadardr, cmlesinde daha nceki maddelerde olduu gibi, idi denilmesi isteniyor. Altn ve gm tart ile alnp satldna gre gram arl ile orantl olarak deeri de deiecektir. Yani arl ne kadarsa kymeti de o kadardr. Mesel altnn birim arlnn fiyat deiebilir. Bazen ucuz, bazen pahal olabilir. Fakat bir altn parann deeri hepten izaf deer deildir. Bugn elimizdeki madeni 5 liralklar, maden 2,5 liralardan daha kk (hafif) olduu halde kymete daha yksektir. Hlbuki altnda bu byle olmaz, hafif olan altn

parann fiyat dk, ar olan altn parann fiyat ise yksek olur. yleyse bir altnn veya altn parann kymeti ihtiva ettii arlk ile alkaldr. 14 Devlet, devalasyon yapacana zenginleri grevlendirmelidir, eklindeki dnce, enflsyon iin de geerli olabilir. Ancak devletin ne zaman ve hangi artlar altnda zenginleri grevlendirme yetkisi vardr, aratrlmas lzm gelen bir konudur. Ayrca bu yol istismara kap aabilir. Fakir kimdir, hangi fakirler, ne kadar dn alabilirler, bu hususlarda esaslar getirilmezse, iin iinden klmaz olur. ffetli fakir yine zavall olarak kalabilir.