You are on page 1of 100

DR.

YA YINLARI: 6
eviri Eser/er: 6
Dizgi
Tashih ve Mizanpaj
ISBN
Kapak

Tun Reklam
zalp
975-350-017-3
Salih Koca
Bayrak
Kkayaso/ya Cad.
Sok. Birlik Han.
No: 2/1


DINE DIN
DR.
eviren ve
Prof. Dr. Hseyin Hatemi
ya
2005
zgn
Mezbeb aleybi Mezbeb
bsk. Nisan 1987
2. bsk. Ocak 1988
3. bsk. Haziran 1 990
4. bsk. 1993
5. bsk. Mart 1997
6. bsk. 2002
7. bsk. Eyll 2005

Ankara cad. No: 107/63 34410
Tel: (0212) 519 17 28-528 30 61-62-63
Fax: 528 30 59
D n e n bir toplum iin ...

Dr. Ali
2005
7.

Ankara cad. No: 107/63 34410
Tel: (0212) 519 17 28-528 30 61-62-63
Fax: 528 30 59

ve sosyolog. 1933'te
kenti Mezinan'da
nimini kendi lkesinde sonra,
doktora iin Fransa 'ya gitti. O
konferans ve kitaplanyla Avrupa'da bir
ve
bulundu.
Fransa'da Cezayir
ve destek oldu.
Emperyalist glerin lkelerine ynelik
smr faaliyetlerine ve
ni bu konu zerinde
lkesine
ve bundan sonraki byk
bir blm hapis ve srgnde geti.
Londra'da srgnde 1977'de
"Savak" edildi.
Felsefe, sosyoloji ve dinler tarihi olmak
zere, bilim ait ko-
ve konferanslardan 300'e
eseri
7
SUNU
Merhum 0933-1977) Trke'ye evirilen
eserlerin az da Ali
zerine Bir Oturum 1984) kk kitaptan
daha bilgi (s. 12-22). Yine bu eli-
nizde evirisi bulunan Dine Din
da (s. 16).
Ben de Dr. bir Trke'ye
evirdim ve 1984'te Drt
tanbul 1984, 2. 1985, 3. 1990.
Dr. btn eserlerinin Trke'ye evirilmesi
yerinde olurdu. Ne var ki, sebeplerle bu
kolay ve metinler
adlarla derlernelerin iinde tekrar-
olabilir. bu Farsa eksiksiz
olarak bile olan bilir- nice glkler
9

nlemek iin, kendi
ile mmkn kadar halinde
belki Trkiye'de daha iyi bir yntem olur.
Zorluklar teknik ve maddi alanda
evresinde dipnot koyma ve duyulmayan
bir ad veya terime, Trke'de uygun bir bulunama-
yabilir, bulunsa bile anlarnalara sebep olabilir; dola-
da amaca olmaz. nk o ad veya terimler
haliyle yap-
maz. halde isimlerin kez Latin harfleri ile
Arab harfleri ile matbaada dizil-
-her zaman da olmayan- daktilo
ile metinlere dipnot koyma Bu
notlar zaman evirenin etin kaynak sorun-

Bundan ok etin iki daha gelir: Birincisi
Ali -kendi terim ile sylersek- Te-
Safevf [Sajevf mensubu bir
Bu sebeple, dneminde sadece yneti-
min tepkisini davet etmekle zamanda Safe-
vi evrelerinin de tepkisini
eserlerinin Trke'ye evirisinde ise, evre
ile, bu kez de Tesennn-i Emevf [Emevf
tepkisi ile
bilir.
Hesaba gereken bir hukuki zorluk da
merhum bir
dnemindeki da
tervki" gibi ilkeleri olan bir anayasa idi. Buna o
dnem ynetimi, anayasaya uygun ynde
savunmak ve anlatmak istemesine
lO
SUNU
Bizde de anayasa, din ve vicdan hrriyetini, hrri-
yetini, bilim hrriyetini bilimsel eviri
bile kadar kolay Bu sebeple,
elinizdeki metnin cmleleri, bir yandan "Tesennn-i
Emev1" tepkisi, yandan anayasa bil-
gisi fazla olmayan tepkisi hesaba ha-
fife veya Bu yerler, dipnotla-
Okuyucuya olan bir evirmen
bunu biliyorum. Ne var ki,
nce gelir. bu hususu
mid ediyorum.
de merhum ile ilgilen-
mektedirler. Ne var ki, ile ilgili birok konuda oldu-
gibi, iinde olmayan gzlemcilerin, hele Hristiyan-
gz nnde tutularak ortaya modernizm, reform,
fundamentalizm gibi terimlerle
rin tekrar ve bir
Trke'ye yeni
anlarnalara yol aabilir. Ali
eviriler devam ederse, veya
bu grebildikle-
rime ve istiyorum. Mesala Hamburg
niversitesi profesrlerinden W. Ende'nin
rinde de, -btn ciddiyetine okuyucuda
yol aabilecek ynler Prof. Ende, Ali
yine kkenli Seyyid Cemalddin Afgan1'nin
(. 1897) veya olan
Snni modernist de Fransa'daki
bir yandan bilimi ile te-
masa geerken, yandan Cezayir
nl bir din ola-
rak ve temel da bilen moder-
ll
SUNU
nist bir toplum-bilimci olarak grr. Oysa Ende'nin de be-
gibi, bu Kur'an yorumu ve bu
modernistler moqernist
bir -ve mutlaka terimleri kullanmak gerekli
ise- her m'min, Kerim'in temel ilkeleri ve
mez fundamentalist, bu ilke ve
koroyabilme ve ilerle-
me ynnde yine bu yararlanabilme (ictihad)
ynnden modernisttir. Yine Prof. Ende'nin Ali
"reform" terimi de bu
uymaz. Temel ilke ve belirleyen kay-
nak olan Kerim Mukaddes'den ola-
rak- tahrif iin, bu anlamda, reforma
ihtiya yoktur; ictihad yeterlidir. ki, reform
hareketinin en nemli M. Luther (1483-1546), Hz.
ya o'ndan bsbtn ncs
sadece Alman diline Calvin
(1509-1564) de (W. Ende'nin
meleri iin bkz. Iran in der Krise, Bonn, 1980 iinde: Der
schiitische Islam als Politische Kraft).
Ali 44 iken, 1977'de dnya son
olan gen ve bir bilim Dini
ve btn eserlerinde grlr.
Gen gibi, bir
diye, iinde, btn he-
bir slUpla Bu temelde
ve iyi niyetle ileri
Ne var ki, ilk gelebi-
lir. Byle bir ile derhal Ya-
zar kt zanna yerine; Ki-
veya btn
nleme ile
12
SUNU
okuyucuyu ve
bu belki de grlecek-
tir.
Elinizdeki metninde "Din halk af-
yonudur" ele ve i"slami
sonuca
Dr. rahmetle anar, bu evirinin zerinde
nlmeye mid ederim.
13
Prof. Dr. Hseyin HATEMi
1990
NC BASKI
Merhum en nemli birisi
olan bu metin, nc gzden fakat
nemli hibir
tam olarak elde etme gayretim henz
sonu vermedi. Elde edebilirsem, izni ile- mer-
hum zerine genel bir ya-
istiyorum.
rahmet diler, ve
beklerim.
14
Prof. Dr. Hseyin Hatemi
1990

Bu zihinlerde bir tereddt ve
ilk mmkndr. Bu-
nun sebebi de kadar biz din'in kfre
ve teden beri de bunun bylece
Bu gre, tarih boyunca din
ile dinsizlik Bu sebeple, ilk ba-
garip, ve kabul edilemez gr-
nebilir. Oysa ben belki de daha nceleri sezmekte oldu-
ancak, tam bilincine son zamanlarda bir
bulunuyorum: Bu ak-
sine, tarih boyunca her zaman din ile din yok-
sa hibir zaman bugn din ile din-
sizlik
Tarih genel ve herkesin anlam-
da tarihi kasdetmiyorum. Demek oluyor ki, burada "tari-
hin deyimi ile kasdedilen ama, ve
Burada tarihten yery-
znde bugnk insan soyunun toplum
15

beri geen sredir. beri
bin oysa benim szn tarihin yirmi-
bin, hatta gre ise- ellibin
bir Arkeoloji, tarih, yerbilim (jeoloji), mito-
loji gibi alanlarda incelemelerden, ilk insan hak-
bugne kadarki toplumsal ve
az-ok -zet de olsa- bir bilgiye sahi-
biz. efsane ve masallara ve son zaman-
lara geldike daha ve bilgi sahibi
muz tarih bize gsteriyor ki, btn bu dnemlerde ve b-
tn alanlarda, din dine bayrak ve yine
din dine Niin? nk tarih
boyunca dinin bir toplum ve dnem
dinsiz bir toplum tarih boyunca var
Dinsiz insan, hibir hibir dnemde, toplumsal de-
hibir yeryznn hibir

Son zamanlarda, yrtme-
nin ve felsefenin ahiret veya
kabul etmeyen de Ne
var ki bu kimseler tarih boyunca hibir zaman bir bir
zmre, bir toplum Oysa Alexis Carrel'inl

-biri hari- tm eviren
Alexis Carrel 1873'te Lyon kentinde oku-
yarak doktor (hekim) 1940'ta bu alandaki dola-
ile Nobel dln zellikle 1935'te
L 'bom me, Cet Inconnu Bu Mehul] eseri ile
Dua eseri ile Dr. de grlmektedir.
Dua, son eseridir ve 1935'teki
ileri ipe-sapa gelmez lmeden n-
ce 1944'te vefat ve
ru birbirine olmak gerekir.
16

ile tarihte tmyle dini bir rgtlenme grnmn-
de olan toplumlar her zaman iin var Her toplu-
mun ekseni, kalbi, temeli; ma'bududur, dini pey-
gamberi veya kutsal Hatta her kentin grn-
m oradaki toplumun ruhi durumunun bir gstergesidir.
isa'dan nce ve boyunca ve
kentlerde ev ve Bazan kabileler bir
arada, bir mahallede otururdu. Her dnem ve bir
kabile, her mahallenin daha sekin, nemli, kent merkezi-
nin bir yerde bu kabilenin soylu-
luk ve toplumsal durumu bu konuda etkin olu-
yordu. olmayan biimde da
Herhalde, btn ve ortak olan,
bu kentlerin simgesel (sembolik) Bir kentin sim-
gesel Bu kent, belirgin bir aHirnet ile
kendisini gstermektedir. Bu byk gste-
ren bu simge (sembol), kentin Bugn bu an-
lamda simge ortadan Mesela simgesel
(sembolik) bir kent bir bu kentin
bir kutbun, bir ana
bir dini hatta dini olmayan bir evre-
sinde kmelenen evler ve gremeyiz. anlamda
ki: Kentin bir kalbi, bir ekseni yoktur. Buna
mesela kentinin havadan ekilen bir
bu kentin simgesel bir kent
grlr. bir bu kent, btn
2
"... ya da sanayi ncesi kentinde sosyal ve ekonomik
olduka belirgindir." Srecin-
de Ekonomik ve Mekansal 1981, s. 21). Bu sosyal
gruplanma, mekanda
(s. 23).
17
DIN
sanki bir bir kalb, bir eksen, kentin alameti
olan bir evresinde kentlerdendir.3

Bu kentler niin semboliktirler?
nk, kural olarak ister bir veya milletin, is-
ter bir kentin ve mutlaka bir dini
Belh, Buhara, Kum
gibi kentlerin tarihi kitaplara
her birinin bir dini rivayet ile grrsnz. De-
mek oluyor ki, insanlar, byle byk bir kentin dini bir et-
ken kurulabilmesini kabul Ora-
da ya bir peygamberin kabri yahut bir mucize vuku
ya da hi kent kurulduktan sonra bir
aziz, dini' bir tir. 4 Grlyor ki, hepsin-
de daima bir dini yorum, veya bir anlam
Bu da gsteriyor: Btn eski toplumlar, veya
olsunlar, boy (kabile) dzenine gre rgtlensinler
veya rgtlenmesinler, ister Roma gibi b-
yk bir imparatorluk, ister Yunan kent devletleri gibi olu-
ister Arab kabileleri gibi kabileler, ister uygar ve
3
4
Yeni da Tehran gibi syenebilir.
olduktan sonraki de byledir. Bazan da ken-
tin simgesi, yeni dine gre ilgi ekici bir gsterebilir.
kilise ve meydan, kentin en nemli iken
eski nemi ... Londra byk sonra uy-
glk ekilen Wren yeni yollar St. Paul
Katedrali yerine Kraliyet Borsa
a.g.e., s. 35)
ve bizde rnekleri oktur. Evliya elebi Seyahatnamesi
de bu incelenebilir. mesela St. Gallen kenti,
nce Gallus azizin o yrede mnzevl bir hayat srmesi,
sonra onun bir ile, bu yre-
sinde
18

L ileri, ister geri veya insan t-
' topluluklarda bu dini ruhu grrz. Eski insan,
her dnemde ve her erevesi iinde dini in-
Bu sebeple, bugn kfr
ve metafizik alemi, ahireti ve kabul etmeme diye
"dinsizlik" terimi, bu dnemlerde yoktur. Din
toplumun bireylerinde
Bugn dinin veya dinsizlik
kfi; kfre verilen olduka yeni bir Son
ve herhalde sonra ortaya Ba-
bir rn olarak gireh bu yeni anlam
nedeniyle kiift; ve ahi-
rete Oysa
antik dneminde, tarih boyunca ve her
din evresinde kiifrden sz dinsizlik kasdedilmi-
yordu. Niin? nk bu anlamda dinsizlik yoktu ve
kendisi de bir din idi. Bir din, bir dine kfr de-
mekte idi. Onun kfr din de bir dine kfr diye-
biliyordu. halde kfr, "dinsizlik" bir din" an-
yleyse tarih boyunca, ister dinler5
szkonusu olsun, ister veya dinlerinden birisi;
hangi biimi szkonusu olursa olsun, nerede bir peygamber
veya bir din devrimi nce kendi dneminin din
ve ve sonra bu yeni
din ilk da nceki dinden
halde burada son derece nemli bir sorun ile
demektir. Bu sorunu iyi gnmz
5 din'den ama, (a.s) sonra (Baka-
ra/124-136) o'nun soyundan gelen peygamberlerin
hak dinin, nceki ve son ve zel ile
Him dinidir. Bakara/135'e
19

verilen bir g-
lkleri zmemize Yine gnmz ay-
din bilim ve
tarih bir incelemeye tabi
din Din,
ilerlemeyle, zgrlkle ya-
hut hi bu gibi zlem ve hedeflerle ilgisizdir. Bu
bir svg gibi, rastgele. bir sz
de kinden, olumsuz bir
ileri birdenbire syleyemeyiz. Bu tarih bo-
yunca insan ve insan olgulanndan,
bu gereklerin incelenmesinden bir
Fakat, acaba niin bu zamanda benim g-
zmde bir olarak sebeple:
Dindar olan, dini tipler olan bizler bile, tarih boyunca
biimlerde, fakat zde olarak, iki tr din ve
bu iki dinin birbiriyle bilmiyoruz. Syle-
gibi, ve din bu iki din
Ne var ki biz, nce din n ve
genel bir sahibizdir, sonra bu
kendi dinimizi de oysa bu yntem bir yntem-
dir. son yz dine olan de,
zellikle 19. Avrupa'da bu
nk bu iki din birbirinden
Oysa bu iki elinin birbiriyle hibir bir
yana, onlar zamanda birbirinin da ... Kural
olarak da tarih boyunca srekli birbirleri ile
ve Din bu genel
verenler ise, ne ki bu saflardan birisini
gz nnde tutarak Bu saflardan birisi
verdikleri deneye ve tarihi olgula-
ra yle ki, bizim gibi dindar olanlar bile bu
20

bir uygun
.oysa, bu ve saftaki birinci di-
nin olan dine de
bu
gibi, bu iki din, grnmler-
de, birbiriyle Bu dinlerden birisinin ilitelik-
lerini ve saymay4 her nitelik iin,
bunun olan de iin belirtmemiz, bu
sylememiz gerekir.
Hepinizin bu terimleri, benim anlamlarda
dikkate zihninizdeki eski
gre rica ediyorum. Benim bu genel
terime vermekte anlam gz nnde
nce herkes birlikte ok
olmayan ve bu sebeple birbirinden tamamen olan
iki dinin birbiriyle sonucunu kfr,
ve putperestlik terimleri zerinde durmak istiyorum. Bu te-
rimleri dini terimler srekli dururuz.
Kjt'n szlk rtmelttir.6 Mesela ifti tohumu
eker ve zerini toprakla rter. gnlnde de bir
6
Kfr "rtmek" demektir. Mfredatta kj1'n, szlkte "bir
rtmek" demek belirtilir. Geceye, belirgin nesneleri, ala-
metleri rtp cihetle kiifir denir. Ekinci de tohu-
mu toprakla iin bu anlamda kafirdir. Kfr-i nimet (kf-
nimetinimete nankrlk -H.H), terkederek nimeti
rtmektir. En byk kfr, vahdaniyyetini, dini
ve nbvveti Nimeti inkarda ise kfr teriminin
grlr. Kfur ise her ikisi iin Mecmau'l-Be-
yan'da buyurulur: kfr, bilinmesini vacib
inkar demektir. Vahdaniyyeti, adaletini, Pey-
gamberini ve Peygamberinin inkar gibi. Bunlardan
birini inkar edene kafir denir. .. " Kur'an, c. 6).
21

gerek ne var ki sebeplerle bu zeri-
ne garezin, veya kara
perdesi ekilir. Bu sebeple, bu olguya kfr verilir. Fa-
kat bu kfrn dinin dinsizlikle rtl-
demek aksine, bir din bir din
bir din ile veya ol-

de demek bizden
daha ok inanmayan,
tapmayan bir kimse gibi, Musa,
rahim peygamberlerin (a.s)
kimlerdir?
yok var ki,
fazladan ve ek fazladan tapmakta-
halde inanmayana, din duygusu olmaya-
na diyemeyiz. nk ma 'budu
hatta Kendilerinin bu
Bu hem
hem de kendi etkili ol-
Bizim Allah
onlarda da kendi iin halde
de din! bir bireydir, ne var ki
din! lt ve gereklikler yola biri-
sidir. dine sahip olmak, dinsizlik demek
Demek oluyor ki, de bir dindir. Hatta insan toplumla-
ok eski bir din biimidir.
de yaparak konu-
ya Putperestlik zel bir biimidir, ile
tarih boyunca mensup
bir din trdr. Belirli bir belir-
li bir biimi de puta Puta tapanlar, yani bu tr
heykel veya kutsal nesneler meydana getirerek
22

benzeri veya sayarlar.
Kimi zaman da bu temsilcisi veya ile
kul Herhalde, tap-
birisinin veya ev-
ren etkisi Bylece putperest-
lik, dininin bir alt tr olarak grlebilir.
Kerim'de putperesdere hcum on-
lara hitap veya onlar ve
onlardan daha genel deyimlerle sz edilmektedir.
Niin? sebeple: Bugn olan ve szn
genel zihinlerde diye. Aksi takdirde,
o dnemdeki putperestlik biimine ol-
sanabilirdik Oysa ki, hcumu,
tevhid dayanan nceki din! devrimierin tmnde
de gibi, genel olarak btn biimleri ile
bir hcumdur. O zel olarak da
Oysa biz yani dininin,
sadece bizim putperestlikten ibaret sa-
nabiliyoruz. Buna mukabil, Elinizle yontup
buyurulunca Bizler tarih
boyunca veya yeryz zerinde veya tahtadan
yontup putlara yz-
lerce maddi ve gayr-i biimi ve bu genel
bir din biimi olarak tarihinde grl-
mektedir. Afrika veya eski Arab g-
biimi ile putperestlik grnm bugn de
Fakat kendi ayet-i kerime-
sinde bir genel ilke dini btn tarih boyunca
7 Naht "yontmak" demektir. Dedi: "Kendi elinizle
(Saffat/95). Yine bkz. Hicr/82
Kur'an, c. 7).
23
DiN
omuz omuza ve Tevhid dini ile birlikte grl-
ve grlmektedir. Hz. (a.s) ve
zuhurundan sonra da asla ortadan
de devam etmektedir.
olan bu iki birisi Allah'a ibadet
Allah, irade sahibi Alemi ynetendir. Btn
dinlerde budur. tm
evreni Mdebbir'dir, evrenin ynetimi ve hare-
keti O'nun iradesi iledir. Mutlak irade sahibidir ve
hakimdir. Mutlak ve sahibidir. alemin,
gibi- hedefini de Allah belirler. Btn din-
lerin Hkesi Allah'a tapmak ve bu yaymak
tur.s (a.s), Allah'a ibadet etmeye ve btn
hayat boyunca O'na dayanmaya hedef
Bu davet, tevhid daveti olarak ve dnya-
ya maddi bir yn de topluluk, btn bu
aleminin tek bir ilah! gcn eseri insan
olsun, hayvan olsun, bitki olsun, tmne tek bir gcn ege-
men ve O'ndan bir etkin g
na, her nesnenin, her her rengin, her trn, her t-
zn, her tek bir eseri bu
inan ve zamanda
getirir. Tevhid bir yandan btn
8 5 nota (a.s) ResGl-i Ekrem'in
(s.a) Kur'an'da 69 kez gemektedir.
dinidir (Nahl/123). Kur'an'da verilen bilgiye gre, Ba-
bil'in Ur dnyaya Putperestlerle mcadele et-
sonra Suriye yresine Kur'an'da
kaynaklara ve zellikle Kerim'e dayanarak ge-
bilgi verilmektedir. Mukaddes ansiklo-
pedilerinde de bu konuda kendi gre bilgi
24

aleminin tek bir egemenlik olup tek bir gcn
elinde yol tabi ol-
yne yneldiklerini, trden
kulu syler. Btn gler, simgeler,
belirtiler, Allah silinirler; inan sahibi
olan Ben, bu evrene onu bir btn olarak grrm.
Bu maddi gereklik ve grnmde tek bir ve kudret
hkm srmektedir; halde evren bir btndr. Bunun gi-
bi, btn trden ve bir b-
tne olurum. nk tm elin,
eseridir. Bu Tevhid dini, birbirinin olan iki
dinden birisi olarak, tek ilaha, tek gce tapma ilkesine da-
Btn tarih boyunca tek ilah
Bylece, tevhide evrende tevhid,
evrende tevhidin de insanda tevhid
yandan, insana zg inan, bir kudrete.
ve bir -Durkheim'in veya
gayb'a imao


olan bir ve her zaman da bu inan var
Bir duygunun i ve bulu-
. belirtileri, onun srekli her yer ve zaman-
da ve var halde bu belirtiler, bu duy-
9 Durkheim, Emile: zellikle Din Toplumbilimi zerindeki
ile toplumbilimci (1858-1917). Osman-
ve Cumhuriyetin de top-
lumbilim zerinde ok etkili Bu etkilerin
olumsuz ynn burada
10 Gayb, gzden veya insan bilgisinden uzak, gizli olan demektir.
Bakara/3'de bu terimin sebebi, her zahir ve apa-
daha ve zahir olan dnya gz ile grl-
mez iledir. yorumlar ve
iin Kur'an'a ve gvenilir tefsirlere
25
DiN
gunun i ve gster-
mektedir. Bir millete tarih boyunca her za-
man tapma duygusunun var grrz. Bir milleti
de, bir dnemi gz nnde tutarsak, btn yery-
znde ve her yerde var yine grmekte gecikme-
yiz. Bu da bu in-
var gsterir.
Bu duygu, Tevhid dininin ile, tek ve her
kadir, btn evreni yneten Allah
da soylar, birey-
ler ve haklar birlik iletir,
de hedefine yol aar.
yandan, dini de Her
dnemde grlen bu dini, Tevhid dininin
en ve direnli gc
Btn dinleri burada ele inceleme yok,
ne var ki hi byk peygamberlerin
da sahip bilgileri bu gzlemin
ru
Mesela Hz. (a.s) Gerek Musev!lik
metinleri ve gerek Kerim ve hadis-i
ritlerin ki, Hz. Musa'ya en
direnci ve gsterenlerden birisi Samiri, ll
ri ise Ba'ur idi.12
ll Taha/85-95'de Samiri'nin Hz. bulun-
ve mmetin Harun'u (a.s)
Samir!, yaymaya
ve
l2 Ba'ur, Ba'ur da denir. Kur'an'da A'raf/176'da veri-
len Hz. Musa'ya bir bilgin ve kahin olan
Bel'am syleyenler Bir rivayete gre
26

Samiri kimdir? Hz. Musa onca kav-
mine tek ve nesnelere,
ya13 ve putlara o dnemdeki bu grnm
biimlerini toplumu iinde silip giderdikten sonra, Samiri
tekrar bir heykeli Hz. bir sre
kavmi iinde bilip tekrar
ya Allah yerine,
iin heykeli yapan bu ve dinsiz
bir dini olan, bir dine hatta bir
din yneticisi olan bir
Bel'am-i Ba'ur kimdir? O, dneminin en byk
din idi, dini konularda ona Buna
men o da dini devriminin dini
konularda halk zerinde ilk derecede etkin iin de
ve Tevhid dininin Tevhid dini-
ne tarih sreci iinde olan en byk di-
renlerden birisini Tevhid dininin toplum
iindeki byk zarar
Hz. (a.s) Hristiyan gre,
ha son kadar, el ve dil ile
nce iyi bir insan iken, sonradan gibi-
Bu konuda
vuralabilir.
13 ll ve 12 notlara
14 Merhum byle belirtmektedir.
bilginlerinin yoruma gre
Mesih ve orada can Hatta
benim en ok rivayete gre,
gibi grnerek can veren kimse, ihanet eden havari de-
Havarilerden birisi, yerine askerlere kendisini
teslim "Ben ve
beni niin terk ettin?" metninde ver alan
27

btn tedvzler, iftiralar, Ferisller'den
tir.15
Ferisiler kimlerdir? Ferisiler o dnemin dininin savunu-
Bunlar materyalist, dehri16 O
dnem ve yrede "materyalist" yoktur. Bunlar, (a.s) ve
havarileri dininin yneticileri, ve
srdrcleri idiler.
Peygamberi'ne (s.a) Uhud'da, Taif'de,
Bedir'de, Mekke'de o'na ekenler, duranlar,
verenler, idiler?
1
7 Dine ilgisiz mi idiler?
Byle bir tek bile yoktur. Bunlar bile iten
olamaz. gerilen Mesih olsa idi,
kendisini bilirdi. Hain da olamaz,
o da kendisini niin bilirdi. Bu
feda eden bir havarinin, dayanarna-
bir (bkz. Nisa/157). Bu destekle-
yen ve Ehl-i Beyt'den gelen bir rivayet iin bkz. Tefsir-i Safi.
1
5 Ferisfler, kendilerini sekinlerden sayan bir Yahudi
idi. Hz. ikiyzl ve ortaya
o'na da ediyorlar ve yeni dinin onla-
zel zarar
1
6 Dehrf, lkelerinde Yunan felsefesinin dnemler-
den itibaren verilen isimdir. Dehrin (zaman)
Allah yerine maddenin
ezeli inanan kimse Kur'an'da dehr terimi
Casiye/24 ve ayetlerinde geer. kelime-
sinin kk kesin olarak Byk bir ihtimalle,
dini mensubu, Zend-Avesta Mecusl gibi
anlamlarda Mani dininden olan,
dinsiz, dehri gibi anlamlar
1
7 Burada ama, Allah ve Ay-
bir da en byk ilah olarak
kabul ettikleri
28

veya yalandan bir dine inanmakta idiler. Resul-i Ekrem'i
(s.a) ve o'na iman edenleri ortadan istiyorlar,
buna gereke ve bahane olarak da o'nun (a.s) evi-
ne18 gsterilen yok Resul-i
Ekrem'in (s.a), dini kutsal bildikleri nesneleri,
ileri sryorlar; bu "Ev"i [Ka-
be'yi], kutsal Mekke mahvetmek iddia
ediyorlar; kutsal bildikleri
halde ve
teki Arab kabilelerinin Ekrem'le (s.a) kendi
dinlerine muhalif olan bir din ile
Resul-i Ekrem'den (s.a) sonra slogan biim-
de Ali'ye yani ruhunu srd-
ren ve srdrmek isteyen devrimci ayaklanan
ve bayrak aan, acaba kfr m Yoksa
dinsiz birisi mi buna nclk var olma-
ileri Yoksa yine burada da, Ali ve
Emevl Abbasiler ve Peygamber hanedam ara-
da, belirli bir din bu
ra yol
dininin, Tevhid dininin zelliklerinden birisi,
Allah'a ibadettir. Tarih boyunca,
gerek bizim gre ve gerek Tarih Felsefesi
tarihinin iinde, btn evrenin Rabbi
olan, belirleyen bir tek ilah'a inan da
var bu tek ilah'a ibadet, tarihinin he-
18 Resul-i Ekrem (s.a) Kabe'yi putlardan istiyordu. On-
lar ise Kabe'yi, iindeki bir alay putlarla turistik amalarla kul-
lanma niyetinde idiler.
19 Burada kfr, yine gnlk dildeki ile kul-

29

defi olarak 20 tap ma bu
inan yer ona ancak o inan
bu temel ilkesine, ana yoluna ve yce
hedefine bu yolun son hedefi olarak da
gsteren bu din, her zaman var bu dinin
btn hak dinlerin ve tapanla-
dininin 21
Bu din, dini, Allah'a teslim olmaya, Al-
lah'tan her nesneye durmaya di-
ni aksini yapar. bu yce ilkesi btn
ve btn hedef ve olan
Allah'a ve de
durmaya ve Allah'a teslim gelmeye
Bylece Allah'a yzlerce gce,
yzlerce kutba her kutbun,
her her zmrenin bir olabilir.
bir nesneye tapmak ve ile Allah'a
isyan etmek, zamanda hakkahaz ve zul-
mn ve cehlin bir araya ile putlara
demektir. bu yara-
tan Yce Allah'a teslim olmak yerine, kendi
{ma tenhitun} teslim olmak demektir. Bu ma tenhitun, Al-
lah'tan her nesne olabilir, Ut ve Uzza gi-
bi, otomobil de, soy da olabilir, her ne olursa olsun bunlar
Allah
20 putlar, sahte ve olan insan gi-
bi, bir ve konusu olan her iin
(Bakara/256, Nisa/60). sevket-
meye ve iin de

21 Al-i bu gerek beyan
30

Tevhid dininin bir de onun devrimci ve
hamleci dininin genel bu
zellik de onun belirleyici bir
Devrimci ne demektir? Devrimci din, bu dine ina-
nan ve bu dinin okulunda bireye;
btn alan ve ynlerine bir
ve yerine getirme dev
ve ykler; olan bitene, ne olursa olsun dini
bir yorum ve dayanak bulup da bunlara ilgisiz kalmaz. B-
tn peygamberlerin zuhur
ilk zuhur ettikleri en saf, ve berrak za-
bu btn bu tevhidi dinler habaset
ve zulme gsterirler. Allah'a, ubudiye-
te, O'nu bilmeye, ilahi tecellisi demek
olan dini
bir ifadesi olurlar.
Btn diniere inceleyiniz. Musa (a.s),
s imgesine mi 22 en
2
2
Karun, Musa (a.s) kavminden olup o'na bir kimsedir
(Kasas/76). Hz. teyzesinin sylenir. O da,
Fir'avn ve veziri Harnan gibi (a.s) byc
(Ankebut/39, M'min/24). veziri,
olup maliye zel olan Ka-
run'un ise bir Maljye da
nakledilir. bir rivayete gre de cemaatine
Fir'avn tayin edilen yneticidir. Byk bir servet sahibi
Yine burada beyan
gre, servetinin yerine Allah
yolunda yoksullara bbrlenmek iin kullan-
(Kasas/78-79). Sonunda, kendisi ve serveti ilahi bir ceza ile
ortadan (Kasas/81 ); (bkz. Kur' an).
[A'dad] Korah'tan sz edilir. Korah ve
Musa ve Harun'a peygamberliklerini kabul etme-
31

byk servet sahibi idi. Ba'ur, zama-
dininin en byk din idi. Fir'avn da zama-
Bunun zerine, da beyan gibi-
yer ve isyan edenleri, ve ile birlikte
bab: 16, c. 31-32). Kur'an'da zikredilen Karun
ile olabilir [bkz. Kur'an ve Reclams
Bibellexikon, Stuttgart 1978 (Korach maddesi)]. 12 nu-
notta Ba'ur da eldeki Ki-
22-23. bablarda Beor Balam [Bileam] olarak ge-
mektedir. Burada gre, Musa ve mmetinin Moab
zerine, Moab Balak, kabul edii-
Musa mmetine lanet etmesini
Bel'am nce daha sonra ilahi ilhamla daveti
kabul sonunda da lanet (beddua) etmeyi kabul etmeyerek
aksine vc szler (bab: 23). Sonunda Kral Balak
Bel'am'a ve onu (bab: 24, c. 25). Daha
sonra, Musa mmeti'nin yine yoldan ve Baalpeor
ilaha taparak (bab: 25). gre,
bu arada Beor Bel'am da yoldan ve
Peor'u bilmelerine sebep (Peor ile
Beor bir da Belki de ken-
disini bir tr olarak gstermeye idi) (bab: 31,
16). Eldeki gre, (a.s) Midyan'a
[Medyenl (bab: 31, 8). Abd-i Ce-
didde, Petrus'un Mektubu'nda, Beor Bel'am, dnya
yolu bilgin olarak verilir
(bab: 2, 16). Son metin olan Yuhanna Kral
Balak'a, put yesinler ve zina etsinler diye
nne tkez sylenir (Trke tercme;
bab: 2, 14), (bkz. Kleines Bibellexikon, Konstanz 1982).- Bel'am
Kur'an'da gememekle birlikte, 14. notta gibi, bir me-
seli ona ait olarak yorumlayan rivayetler dini edebiya-
da "ilmi ok, fakat ilmini iin satan ve gerek di-
ni nderiere eden" iin Bel'am
grlr. Niyazi-i (1617-1694) bir beytinde,
Yezid-i bed-nam idi, ilirnde babam idi
idi, Bel'am idi, dili
32

en byk gcnn simgesi idi. Yoksa statko-
ya Statko ne idi? Sebt123
esaret ve zillet iinde Bu sebep-
le, Sebti'ye stn beliren ay-
bir tahakkm belirlen
toplumsal duruma, bir esaretine Bir ide-
al, bunun yerine getirildi. Hayat ve toplum iin belirli bir
hedef gsterildi: Esir bir kavmin vaad
edilen yere iletilmesi, glerinin Bylece, ta-
hertaraf ve da-
yanak bulan ve gsteren ortadan
toplumsal ve gsteren Tev-
hid dininin bunun yerine inanlara ve bir toplum-
sal okulun ilkelerine uygun olarak bir toplum mey-
dana getirilme hedefine ynelindi.
dininin hedefi her zaman Metafizik
inanlar veya tannlara inan
ahiret inan ve inan mu-
kaddesata inan ve inan gaybi g-
diyerek Kur'an'daki meseli tekrarlar. geen Samiri'ye
gelince, herhalde Tevrat tahrif edilirken, Samiri'nin -Kur' an
ile aklanan ve peygamber iin byle bir im-
olan- Harun'a (a.s) bab: 32). Sa-
miri'nin ile -Hz. (a.s) Hz. Harun'un
iyiden iyiye (bkz. Reclams Bibellexikon). Bu da Ki-
Mukaddes in tahriflerinden bir rnektir.
23 Sebtf (sebt [sabat) "cumartesi gn" demektir) cumartesi gnn
mbarek bilen Musa mmeti iin
24 [Kobt1), eski kavminin Bir ara Hind kkenli
ingenelerin eski ahalisi ile olarak-
Trke'de bir ile- ingenele-
re olur.
33
DiN
lere ve btn dini
sayesinde, statkoyu gstermek ve ona gerek-
e Bylece dini, din yapmak
ister: Halk, olup bitenin, toplumsal durumun zorunlu oldu-
bunun ilahi irade Bu
takdirdir!
Bugn kaza ve kaderden da
Muaviye'nin dzp bir Tarih bir
gsteriyor ki, kader'i bir cebr anlamak,
Beni meyye'nin ortaya bir Onlar cebr inan-
ortaya srmekle, her trl sorumluluk-
tan, Ce br, 25 ve
kabul geliyordu. Oysa Peygamber'in (s.a)
daima kendilerini toplumsal sorumluluk g-
rrlerdi. Emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-mnker,26 bugn
zihnimizde ancak alem bir anlamda yer
ve evresinde bu terimler Oysa
bugn buna
vermektedir.
25 Cebriyye, -Kaderiyye'ye olarak- insanda irade serbestisini
reddeden de metinde taraftar bir
gre, Cebriyye Emeviler desteklen-
Bylece Yezid gibilerinin crmleri,
larak- silinmek bir yandan da bu
zulm bir olarak kabullenmeye
26 Emr-i bi'l-ma ve neby-i ani'l-mnker, ve de-
dzenine uygun ve evresi-
ni bu yolda uyarmak, buna olan veya uyma
tezahrlerini gidermek ve evresini bu yolda uyarmak demektir.
olgusunun zellikleri
ile, bu gibi terimler, metinde Dr. gibi
ve mslmanlar da bu terimierin gerek anlam
ve bir durumda
34

Bugnn felsefede, sanatta, edebiyatta, so-
rumluluktan bunca sz nedir? bu,
"emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-mnker" demektir. Fakat
biz bu devleri yle bir biime ve yle bir
biimde yerine getirmekteyiz ki, gerekte bu devleri yad-
demeye gelmektedir.
dini, tarihte iki biimde srdrd. Bir
gibi, statkaya gereke_' bulmak ve onu
grevi budur. Statkaya gereke dzrnek ne de-
mektir? Tarih boyunca insan soylu-soysuz,
efendi-kle, zengin-yoksul, hakim-mahkum zmreler,
ve stn tekilerden stn ve hakim milletler
gibi blnmelere stn soylar gibi ve
dininin desteklenir. Bu
etken de, bir zmrenin refah iinde
mahrum bu duruma bir gereke ha-
Bu durum, Tevhid dini tam
Tevhid dini, bu durumu yok eden bir inan getirir.
dini der: "Yeryznde yrelere veya ilahi zellik ve
her birine gre birka Yeryznde
birden ok zmre, soy, ve renk ancak by-
lelikle szkonusu olabilir ve srdrebilir".
Bir topluluk yoksun ve ken-
dileri iin hukuki, iktisadi ve itimal kabul etti-
rebilir. Ancak, bu durumun srdrlmesi kolay
Tarih boyunca zorbalar, tutuyorlar ye
yoksun Fakat bu durumun s-
rekli srdrlmesi de mmkn
dini burada devreye girerek nemli bir grev
Gaye ve hedefi, her yoksun bu
iradesinin bir inanma-
temin etmek suretiyle
35

Bylece insanlar "Ben, bir tabaka
mensubu isem, iindir.
stelik, ben kendim benim
beni yaratan da o
halde, durum byle ve dini ve
gre, statko da her za-
man byle ve byle de Bu sebepledir ki,
tarih boyunca dininin ve bekileri olan
dinini dzp ve ortaya ve bunlar
da toplum iinde yksek yerlerini
Zaman ki, bu zmre hakim iinde en
stn, en gls, en Sasaru27 dnemi-
ne yahut Afrika veya puta tapan
kabilelerine byclerin, kahinierin ve
toplumun dininin ileri srenlerin durum-
tmnde dininin din
hakim ile el-ele, yahut onlara
hkmetmektedirler. Avrupa'da dnemlerde o/o
70'i bu tr din elinde idi. Sasaniler dneminde
de byk bir iftilerin din
elinde idi veya ve
dini binalarma tahsis (vakf) bulunuyordu. 28
2
7 Sasanf, hkm sren son (224-
651). Sasan, Anahita (Nahid) rahibi idi. Bu
Persepolis'te bulunuyordu. Safevi da
bir yntemle, bu kurucusu olan Sasan, Bazran-
gl ile bu yolla bir ruhani ailesi siyasi
nfuz ve tarunu btn hakim
Sasanl dnemindeki toplumsal
Him'dan sonraki imparatorluk da
28 Dr. dinini Tevhid dininden Ne var
ki Hz. Peygamber'in (s.a) ile fethinden itibaren
36

Hak peygamber iman kimseler, san-
aksine, Tevhid dinine genel olarak
zel olarak da savunan bu dinden

dini diye bu dinin kk
bir dini bir servet sahibi
na ve yoksun bu olgudan
Bu iktisadi etken, insanlara stn olma
hem statkoyu korumak ve hem de
onun iin dine ihtiya duyar.
Bunun iin de en iyi are, meydana getiren bi-
reylerin durumda Bu
grevin de dinine Bu se-
Ehl-i Kitab muamelesi Bugnk
da dumm byledir. Demek oluyor ki,
rin ile gnl ile kabul
Ahuramazda [Hr-
mz) ve Angra-Mainyu [Ehrimen) olmak zere iyilik ve ktlk
yoktur. Arab temsil
ilahlar zerinde tek gerek ilah olan (c.c) kabul
ediyorlar ve st kaderneye dileklerini ilet-
mek iin bir nevi ayan ve olarak gryorlar
idiyse, dininin da din (tevhid dini)
gibi- tek ilah Ahuramazda Ruhu'l-Ku-
ds'n, Angra-Mainyu ise Ne var ki,
dini de gibi -sonradan- ve bu
biiminden de Mani dini Sasani din mgh-
bedh=magupat Image, mecus) Divan Edebiya-
da geen ve "meyhaneci" iin de ve sak!
ocuk iin terimleri de buradan gelir. Byk
ihtimalle, byc ile Yunanca'ya geen magos'un, mecfis
ve ile Bundan da bugnk dillerindeki
magie terimi Clement La Perse Antique et
la Civilisation Iranienne eserinde (Paris 1925), ncesi
ve dini ve toplumu bilgi
37

beple dini her zaman statkaya
ya yollardan birisi, Allah'a
birka yoludur. Bylece insanlar ve
soy da ilahi irade bu
sebepleri ve temelleri sa-
olarak: dinini dzp ve
yapanlar, bu hakim zmreler bizzat yer
ve tekel biiminde ellerinde imtiyazlar-
dan Bunlar esasen her zaman bu imtiyaz te-
kelinden yararlanan bir zmre
Dine dini sebepler olarak gs-
etkenler, dinini sebeplerdir:
Bunlar; bilgisizlik, mlkiyet top-
lum olgusu ve bir olarak belirtilebilir. Di-
ne sz de dini iin -H.H)
dur: Din, halk afyonudur. Bylece
bir kt
olarak benimsemesi, boyun 29
Mrcie Mrcie, toplumu tarihi
iindeki her sulu ve sorumlu bu sorumluluktan kur-
tarmaya bir nler.
Mrcie der:
29 Dr. dini verilen bu sadece
dini sonunda
30 Murcie, iman ile birlikte masiyetin zarar kfr ile
birlikte de iyi arnelierin yarar ileri sren
arnele takdim, arneli te'hir ettikleri iin bu ad
ve Hariciler Emevi mcrimleri tekfir edilince, ikti-
darda bulunan resmi Emevl de bu ile prog-
pagandaya, kendisini savunmaya ve Emevi itaat
yapmaya (bu konuda bkz. Ferbeng-i Maarif-i
Dr. Seyyid Ca'fer Seccadi, 1363 H. c. IV, Tehran).
38

gnnde Allah niin terazi kuracak? Ali ve Mu-
aviye grmek iin. Bu inceleyecek
ve hkm verecek olan Allah gre, sa-
na sz kimin hak, kimin
sana ne? Sen kendi bak!
dini, tarihte iki ve
Birisi; dinler tarihinde sretir: Totem dini, ta-
bu dini, mana dini, atalar dini, ok animizm
(ruhlara tapma) ve sonunda da

Bu sre, dininin dinler tarihindeki sretir.
Ancak, bunlar dininin grnmleri, biimleridir.
ikinci biimi olan gizli ise, daha
tehlikeli ve zarar verici ve hakikate, di-
trlerinin hepsinden daha ok zarar Bu,
gizli biimi, bir tevhid [r-
ts, maskesi] Tevhid peygamberleri,
-risalet grevi ile ortaya itabaren- kar-
buna ve da on-
lara Bu peygamberler stn gelir de
diz ktrrlerse, bu kez de tevhid postuna brne-
rek, peygamberi izleyenler de, halifeleri ve yolunu srd-
renlerle birlikte, toplumda gizli Bu
sebeple, Ba'ur'un Musa (a.s) yenilgiye
ve (a.s) devrimi silinip git-
mesine dini bu kez de Musa (a.s) .
31 ve Tevhid dini dinintoplum iinde
mini inceleyen kltr dini ile ilkel veya do-
dinlerini Byclk, dinamizm, animizm,
demonizm, atalar klt, hayvan klt, totemizm bu ilkel dinlerin
biimleridir (bkz. Wrterbuch der Religionen, Bertholet,
Krner 1976).
39

dininin ve (a.s) katilleri olan Ferisi-
ler'in ortaya
(a.s) yok eden, o'na tevhidi savunana
putperest Roma Kayseri ile birlik olan bu gruh, Mu-
sa'ya koyan veya sonra o'na teslim olan gruhun ha-
lefi, izleyicisidir. Yeni dnemde Musa Dini'nin kisvesinde
ortaya Ba'ur ve Sa-
mir! ile sevgi, dostluk, vefa,
sevme ve ilkeleri zerine kurulan bir din
(a.s) gibi ve timsali olan bir
zat hatta bile en b-
yk cinayetleri ve kan dken rahipler, din adamla-
acaba yolunun izleyicileri ve srdrcleri midir?
Yoksa dininin izleyicileri ve srdrcleri mi?
bunlar Hristiyan din dinini i-
ten ve fethetmeye gelen Ferisiler midir? Nitekim
bunu da!
halde, 19. olan sz
Din, halk ktlelerinin afyonudur. Bylece halk, ahiret
midi ile dnyadaki mutsuzluk ve katla-
Toplumda olan her ilahi irade ile
da statkoyu ve du-
rumunu iin iradesi-
ne demek telkin eden inan/
din, afyonu demektir.
Yine, 18-19. bilginlerinin sz de
32 Ancak, dininin, Tevhid dininin yeni grnm iinde
sylerken dininin de hi nazari
alanda bir nceki dnemdeki kalelerini ve
da hesaba katmak gerekir. gelen Hak
ve ile ters olarak kendi dzle-
minde kaymaya koyulur
40

Din, bilimsel sebepler (nedenler)
ki bilgisizliklerinin rndr.
Yine, sz de
Din, mevhum, kuruotudan ileri gelen kor-
kusunun rndr.
sz de
Din, feodal dnemin ve
servet ve yoksulluk biiminde beliren iktisadi
bir rndr.
Fakat, bu din hangi dindir? Bu din, -bir paria-
anlar gibi anlar tarihte daima gr-
len, seyri izlenen dinidir. dini, kutsal ve Tevhid di-
nine adlara da brnebilir; fakat durum
dini Tevhid dini cihad ve Kur'an
Kerim'i da geirebilirler.34
Kerim'i ucuna ve
Lat ve Uzza35 Peygamberi'ne (s.a)
koyan nk onlar, bu dnemde
ki, eski biimi ile devam ettiremez, Bu ne-
denle iten; gizli geliyorlar; son-
ra da Kerim'i geirip Ali ile
33 Burada Dr. kesin ve taviz vermez ifadesi;
maslahata olarak hafife
34 Amr b. teklifi ile (657) Kerim
ve bu hile ile Emiru'l-M'min Ali'nin darbe-
sinden idi. Metinde buna ediliyor.
35 Lat ve Uzza Kur'an'da geen
Ayette Menat da zikredilir. de Artemis, At-
hena, Afrodit gibi. Vedd, Ye'uk ve Nesr gibi diAer
di.izmece da Nuh/23'de geer. Ba '/ da OnlO bir
di.izmece ve Siffat/37'de
41

yani Allah (c.c) ve Muhammed (s.a) ile
dini, cihada ve hacca giden, bir halifesi bulunan hila-
fet biimine brnr.36
dini; yorumlayan, uyduran,
turan, duraklatan, ilgisiz
kalan din demektir. Tarih boyunca da insan
musaHat Demek ki, "Din korku rndr,
rucudur, feodal dnemin rndr" diyenler;
nk onlar tarihe bakarak bu sonu-
ca varmakta idiler. Fakat onlar, zamanda dinin ne ol-
habersiz, gerek dini bilmeyen kim-
selerdir. Din bilgini gibi, tarih bilgini de
lerdir. Bu sebeple, tarihi bu gzden geiren herkes,
hareket edenlerle, tevhid dininin
yapanlar fark grecektir.
Ben, dinlerde olsun, dinlerinde olsun,
gelen isim ve ve
sonuca dininin, bilgisizlik ve korkusu-
nun rn Niin? nk
din bir dininin temsilcileri; hal-
okur-yazar bilgin ve bilgili
ekinirler. Bilgiyi kendi tekellerinde tutmak is-
terler. Niin? nk bilimin ilerlemesi lsnde, bu ilerle-
me ile olarak dini de ortadan kalkar. dini-
nin koruyucusu cehalettir. halkta
ve itiraz etme adalet talebi, dini-
ni sarsar. Niin? nk o din dini) tarih boyunca sta-
36 Metinde ve ok genel bir ifade
daki 33 nota da. belirtmek gerekir ki, bu
halifeler bile ellerinden iyi davrananlar var-
mer b. Abdlaziz gibi.
42

tkoyu statkoyu feodal dnemden nce de, fe-
odal dnem da, feodal dnemden sonra da, Ba-
olsun, olsun, tarihi boyunca
ve dininin hey-
bet, cebbariyet gibi zellikler ve istibdad er-
evesindeki zel anlamlaq ile Buna kar-
dinlerin ok eski, hatta iki-bin terim-
lerine bakarsak, nce ve gzellik, tek bir Celal ve Ce-
mal'e sonra da ynetime
Rabb zelliklerini grrz. halde tarihte mevcut
olan ve ynetici durumunda bulunan dinler,
glerden korkusunun rndr. Buna
dinler sevginin, bir hedefe olan ihtiya-
bir evrensel ynetime olan gerek ve
mutlak ile bir tekamle olan belirtisidir
ve bu ihtiyalara cevap vermektedir.
Bu dinlerin peygamberleri ise, her za-
man -ister maddi:, ister manevi, isterse ictimai anlamda ol-
sunlar- her trl puta isterse bu putlar
Francis Bacon'un ile putlar olsun,37 is-
terse cism1 veya putlar veyahut iktisadi putlar olsun,
btn putlara hamle pene di-
ninin timsali olanlara statko
dinine hamle bylece ve izleyicikrinin so-
rumluluk ve ykmllkleri, statkoda kkten bir
ve statko yerine adil bir. ol-
37 Francis Bacon [Baco Von Verulam]: devlet ve fey-
lesofudur (1561-1626). ve
bir putlar olarak Dr. on-
dan bu nakli (bkz: Schmidt/Schischkoff, Pltlosop-
hiscbes Wrterbucb, 21. Stuttgart 1982).
43

Kur'an'da, eliler gnderilmesi ile birlikte
adalet, ve mizan'dan bahis statkonun,
mizan ve iin
yoksa statkoyu benimsernek ve kabullenmek 38
Varmak sonu Tarih boyunca
gelen ve din ile dinsizlik din ile din-
dir. Tevhid dini bilinlilik, basiret ve sevgi zerine,
ve felsefi bir zlemi, zerine kurul-
Bu din, dininin dinine gelince o
da cehalet ve korkunun rndr. dinine devrim-
ci Tevhid dininden bir peygamberin her
dnemde, bu peygamber evren uy-
maya, izgi iinde hareket
etmeye bu kanunlar iradesinin tecellisi-
dirler. Kural olarak Tevhid dininin de budur:
her kudreti Tevhidin
Bu da evren ve toplum hak d-
zeni'ne gelmeye Bu putlar da gc
da toplum iindeki glerin simgeleri, temsilcileridir.
38 Adl de, denge, benzerlik, zulmn
Kur'an'da muhtelif ayetlerdeki
iin Kur'an'a Allah adl ve ihsan ile emir
buyuruyor (Nahl/90) iyerindeki adalet toplumsal adalet anla-
lbsan da toplumsal anlam da adalet mana-
Fakat biimine gre -udulda gibi-
anlam da verebilir. eserlerde (Kamus ve Akreb)
"adalet", "zulm" belirtilir. (Nitekim
Hindistan'daki "Kast Dzeni" byledir). Cinn/14-15'de kast ve
bu anlamda ise iyi
(Maide/42). Hucurat/47'de de adaletle len bu
ile ifade edilir. Mizan, "l aleti" demektir. za-
manda adaletin, dzenin, dinin simgesidir (Rahman/7-8).
44

Tevrat ve ve b-
lmlerinde, ise her yerinde, ile in-
bu byledir. bir de-
ilmi ve felsefi konular de, ictimai, siyasi ve ikti-
sadi konular ele nas (insanlar) kelimesi geen
her yerde, Allah yerine niis dersek veya nas yeri-
ne getirirsek, ayetin hkmnde olmaz.
Mesela men zellezi yukrizullahe karzen hasenen [kim Al-
lah'a gzel bir dn verirse .. .] (Hadid/11) ayetini
Ne demektir bu? benim dn vermeme
var? Demek ki, insanlara gzel dn (faizsiz dn)
vermek sz konusu. Toplumsal konulara hadis-i
riflerde de durum ile,

Bu kimler var? tapanlar ...
tapanlar kimler? Kerim'in terimiyle mete ve mtre-
fin olanlar ... 40 iinde dolduranlar,
oburlar ve doymak bilmez agzllerdir. Her
da, her da, sorumsuz-
durlar.
39 toplumsal emirlerde, toplumsal kural getiren emirlerde
bunun byle metinde Buna dikkat et-
meli, verilen Auguste Comte gi-
bi, bir klt burada, ne
Bu

40 Mele, ayetlerinde toplum iinde gc elinde bu-
lunduran ve toplumun stn tutan
zmrenin olarak (bkz. Mu'cemu'l-Mfehres). Mt-
re.fin, refah, lks" iinde olanlar, bu yzden de
edenler, buyruk Kur'an'da bu terim, da-
ima yergi iin Kur'an).
45

Tarih boyunca bu mtrefin'in dini hakim ya
a ve gerek ile ortaya yahut ve
dini perdesi kendisini gizleyip suret-i haktan g-
rnerek kendini halde din veya
Tevhid dini, bu tapma dinine, mele ve mtrefin'in di-
nine her zaman ve da koymaya
Allah, ile
halk, hedefinin de adaletin beyan
Tevhid dini, bilincin, sevgi ve ibadet
nin, mmkn lde. tam bir
zleminin ifadesidir. Fakat tarih iinde bir olgu olarak
gereklik kazanma tarih srecindeki olgulara
ve beliren bir devrim
olarak. .. Hibir zaman da tam ile bir gereklik haline
Buna dini, dini,
mele ve mtrefin dini, bir puta stat-
koyu dini, din ise tarih s-
recinde gereklik gc ve
Bu bana srekli soruyu yneiten
iin "Bir olarak sen, olur da bu den-
li dine durursun?" Ben dinden sz et-
toplum iinde etkin olan dini bu
dini ortadan hedef edinen dini kasdediyorum.
Peygamberlerin, dininin biimlerini yok etmek
iin ettikleri dini kastediyorum. Bu din, hibir d-
4l da gibi, Tevhid dininin her yeni devrimi,
olsa bile- nceki duruma gre topluma iyi
de Roma Hukuku'nun
-ne de olsa toplum-
grlmeyen- iyi ve belirti ve mitlerini
getirmesi gibi.
46

nemde tam olarak topluma ve toplumsal
mal Ancak, bize bu lky gre-
vi devi, gelecekte Tevhid dinini
-peygamberlerin gibi- toplumdaki
ve uydurucu dinlerinin yerine geirmektir. Demek
ki, bizim dine ve
na aksine tarih srecini srdrmek
"Dine Din" neyi kasdetti-
syledim. Yine syledim ki, din, bizim
anlamda kfr-dinsizlik ile
bir toplum var Tarih ve top-
lum-bilim, din toplum-bilimi, tarihi ve belgeler
ki, insanlar, tarih boyunca, toplumsal
beri bir din mensubu
Yine syledim: tm toplumlar, her
ve her srekli ve bir dini olan
bir her toplumun kltrnn ge-
dindir. yle ki, tarihi, kltr ve
lar tarihini yazmak yahut niversitede bu konu-
da ders vermeyi kltr ve incele-
melerine o toplumun dininin in-.
celenmesine grr. Mesela Hind kltrnden sz
etmek isteyen birisinin veya Budizm'i, bu kltrn
eksen ve temeli olarak grmemesi mmkn mdr?42 Eski
. 42
Milattan nce 560-480 Buddha Gauta-
Budizm denir. Veda, Sanskrit dilinde "marifet,
irfan" demektir. Eski Hind kltrnn kutsal
denir. Bu metinlerin eskilerinin M.. 1500 kadar
ve bu byk M.. 500
sylenir. (Schmidt/Schischkoff, Philosopbiscbes Wrterbucb).
da Veda dahildir. Bu metinler Brahma-
nizm verilen Hind dininin kutsal metinlerini meydana getirir.
47
DiN
in inceleyen birisinin de Lao Tse veya Konf-
ys'ten, in kltrnn etken olan iki en nemli
olarak bu milletin ekseni ve kltrn ruhu
olarak sz etmemesi mmkn mdr?
halde, tarih boyunca bir dine mensup ol-
stelik, her bir toplum, sadece bir dine
bir dine de kl-
trleri, ahlak ve felsefeleri dini olmakla iktisadi
biimleri, hatta kentlerinin ve biimleri de yz-
de-yz dini Demin de gibi, eski kent-
lerin simgesel (sembolik) kentlerdir. bir
kentin biiminde merkez, kentin
simgesidir. Bugn Eyfel Kulesi'nin Paris kentinin simgesi
gibi, de kentin simgesi idi. halde
peygamberler, tarih boyunca devrim ncleri olan bu zatlar,
gre Adem'den (a.s), yani insan nesiinin
Hatem'e [nebi ve resUllerin sonuncusunal (s.a) ka-
dar, dinin son tecellisi olan, zel ile
kadar gelirler. Bunlar hangi cepheye, hangi han-
gi toplumsal olguya ettiler? Buna
hangi cephe, dinlerin dur-
du, savunma ve eylemlerine Bu cephenin, kfr
cephesi biliyoruz, fakat bu "kfr" bugnk an-
lamda "dinsizlik" demek Peygamberler, dinsiz bir
toplumu dine ve din duygusuna Toplu-
mu ve bireyleri dine, din duygusuna iin
Tapmaya, ibadete de Bir
veya tannlara inan, her birey ve toplumda
Peygamberlere sz edilen dehri ve
Kast sistemini kabul eden ve "Brahman" (brehmen) denen din
sekin bu din, sonradan da olsa,
bu grnm ile dini derekesine
48

43 ki peygamberlere m tekeliimiere
lam veya feylesoflara veyahut imarnlara
bunlar da her nce bir dini inan-
ca mensup olan kimselerdir; bir da
bir tr metafizik sonra, dehri olgusu da
peygamberlerden sonra ortaya bir olgudur, felsefenin
ve akli bir dine ve
irfani (tasavvufi) inanca Ne
var ki, bu dini olgusu tarihin etkin ol-
bir dinsizler toplumu tarihin hibir d-
neminde
halde bir kez daha tesbit ede-
lim: tarihi tarihi, iktisadi, kltrel ve medeni
her zaman dini olan tarihinden iba-
rettir. Bu sebeple peygamberler de dini devrimlerini ister is-
temez bu dinine bu dinin koru-
yucuianna koyarak Onlar
da bu peygamberlere muhalefet ederek btn gleri
ile bu devrimleri yok etmek veya iin
bu gler kfr temsil
halde bizim bugn anlamda din, insan-
tarihi boyunca her zaman din ile Pey-
gamberlerin mcadelesi de kfr ile dinsizlik ile
dinsiz sz konusu O za-
man toplumda hakim olan din ile Memnuni-
yer vericidir ki, bu kfr terimi bir Kur'-
Kerim terimidir.
Allah, Hz. Peygamber'e (s.a) buyuruyor ki: Qul: Ya ey-
yhe'l-kafirnn [De ki: "Ey kafirler"}! ... Bunlar, dinleri olan
43 Dehrfve terimleri not 16'da izahat
49

kafirlerdir; dinsiz ile
rahim, Musa, (a.s) ile belirli bir dini sa-
din duygusu ve yoksun de-

Qul: Ya eyyubel-kafiriln'dan [De ki: "Ey kafir-
ler'tien] sonra burada bir tekrar, bir incelik oldu-
dikkat ediniz:
La a'budu ma ta'budun [tapmam
ResUl-i Ekrem (s.a) burada muhatab oluyor:
Kafirlere, "tapmam denecektir! btn
sylemek bu surededir. halde iba-
det olmayan bir toplum, ibadete
dir. ibadet Hz. Peygamber'e
(s.a) olanlar, ibadet olmayan, ma'budu bulun-
mayan kimseler ResUl-i Ekrem'in (s.a)
ibadet etmeye Tek Allah'tan on-
birok daha
dinin veya konusunda
La a 'budu ma ta 'budu ne [tapmam sizin
za]. Ve la entum 'abidune ma a 'bud [siz de benim tap-

Kur'an, bu hususu bir ilke olarak belideyip
iin muhtelif ifadelerle tekrar etmektedir. Bylece, bu ilke e-
grnmleriyle zihinlerde tesbit edilmek istenmektedir.
Ve la ene 'abidun ma 'abedtum [ben de

Yine tekrar buyurulur:
Ve la entum 'abidune ma a 'hud [siz de benim

Sonuta da bir bir dstur olarak beyan huyurulur ki:
50

Lekum dfnukum vetiye dfn [size dininiz, bana da di-
niml.
Demek ki, tarih boyunca din ile din (dine din) sa-

Yine bulunuyoruz: Tevhid dini, kafirlerin dini
ile Bu muzaffer olan kimdir? Tarihteki
olgulara bakarsak, dini" stn grnmekte-
dir. Toplurnlara peygamberleri olarak
kendilerine iman peygamberler, Tevhid dinini tam
ve eksiksiz olarak toplumda
Dinin ideal uygulama biimi, tarihin hi-
bir dneminde srekli gereklik
Bu peygamberler, srekli olarak bir devrim, bir itiraz,
bir biiminde, kendi dine
tarihin cebri elinde44 ve dini
de iin, sonunda
toplumda yine onlar stn ictima1 ve si-
g srekli elinde iin, Hak dini; tari-
hin bugne bilimseL ve bir olgu,
bir gereklik bir toplumda Her d-
nemde insan tarih boyunca, dininin
(kafirlerin) etkisi ve
Bu din .hangi dindir? Nedir? Bunlar kimlerdir? Resul-i
Ekrem'in (s.a) Size dininiz ... buyurarak bu din-
le re, dini metinlerden hareketle muhtelif adlar ve
vermek mmkndr. Hz. Peygamber'in vetiye dfn [bana
da dfnim} diyerek ise,
dini"; -ekseni,
44 Tarihin cebrinin [zorunun] .elinde
iledir.

DiN
ruhu ve davet yn da- dini" denilebilir.
halde bu din tarih boyunca srekli olarak toplumlarda
ve dnemlerde bir itiraz olarak statko dinine
peygamberler Bu dinin
Kendisine ma'bud da Al-
Allah, Tevhid dininin kendisine
ve Tevhid dininin (yegane ve gerek -=-H.H)
Kur'an'a onun Allah (Besmele ve Fati-
ha -H.H) ile en-nas ile grrz.
Muhatap, Kur'an'da Tevhid dini olan felsefi
-Hind panteizminden olarak- tabiattan,
insandan, masiva'dan [Allah'tan
Fakat toplumsal Allah ve cephede-
dirler. ictima:i ve insan sorunlarda
durum byledir. Mesela, ise, put-
perestlik dinlerinde gibi mala
iin Allah iin verilecek mal, insanlar iin
verilmektedir. Bu, etkisinde ka-
larak benim ortaya bir yorum Ebu Zer-i
Muaviye'ye yorumdur:
Mal sebebi, yemene
gereke iindir. Mal demekle,
demek istiyorsun. Yani "ben,
Muaviye, temsilcisiyim, yiyebili-
rim ve keyfim kimi isterse ona verebilirim, kimi de sev-
mezsem ona vermem" demek istiyorsun.
Burada Ebu Zer Muaviye'ye, insanla-
demek bu konuda
onu uyararak, agzl bir zmrenin
demek sylyor. zel bir zmrenin,
toplumun nk toplumsal konularda
Allah ve tarafta, safta ve cephede-
52

dir. En-ndsu bu ai..:
le hkmndedir. Aile reisinin de aile
da gayet tabiidir. Bu ise, mele ve
mtrefin cephe Bu zmre, tarih boyunca
hkmeden zmredir, sahiplenen
zmredir, halk ise ictimai ve iktisadi ynetimlerini ele al-
maktan yoksun Bunu yapanlar,
materyalistler ekzistansiyalistler mele ve
mtrefin'dir. Fir'avn bile byle idi.
Dinlerinin ve de biliyoruz. Peygamberler
gcn ve dini demek olan
dinlerini iin Bylece, Allah'a kulluk di-
ninin tapma dini yer
Yine gibi, felsefi da
statko dinidir. Tarihte statko ne idi? Top-
lumsal irk. .. Toplumsal ne demek oluyor? Irk
zmre, soy ve .. Her ailenin, her
her milletin bir putu kendisine zg bir
Bu tannlara tapma, anlama geliyordu: Toplumla-
zmrelerin hak ve oldu-
ve toplumda bu
yordu. Oysa Tevhid dini, hak peygamberler, yani
ve dininin peygamberleri ile ediliyor-
du ve inan Allah'tan hibir ma'-
bud, rabb yoktur. Rabb olan sadece h-
davendgar (hnkar, efendi, ulu) sadece O'dur.
45 UsUl-i Kafiden naklen. yolu ile rivayet edilen bir
hadis-i kudsi' de, el-ha/ku En-nasu
lab da bir nakil olabilir. Metinde kaynak gsterilmiyar
(bkz. Seyyid Ali der Kalb-i 1342 H.
s. 50, dn. 100).
53

dinleri de An-
cak, rabb gelince, putlar
Hatta Nemrud, Fir'avn ve benzerleri gibi46
rabb efendisi oldukla-
iddia Hdavendgar yani sahip
malik ileri srmeleri, id-
Fir'avn, ene rabbukumu 'l-a 'la [ben sizin en
yce rabbinizimf/O diyordu, "Ben sizin diye-
miyordu. Hilkat konusunda btn dinleri, bir
elin, bir ulu Rabbin kabul ederler.48 Hatta Yunan
mitolojisinde ve btn dinlerinde, en byk
Fakat efendisi olmaya gelince,
ilahlar dzlp Niin? e-
yntemlerle halka musaHat olabilmek, para-
layabilmek, bozabil-
mek, bir milletin ortadan toplumu birbiri-
ne zmre ve hakim ve mahkum, ve
mahrum gibi zmrelere blebilmek iin.
Yine gibi, ve dini srekli
olarak tarihte bir devrim'i temsil ve Yok-
sa toplumda bir din olarak toplumu kendi ynn-
46 Metinde biraz gibi, Naziat/24'te Fir'avn, yara-
rabb iddia etmektedir. Rabb, o yrede
"efendi, bey, stad" gibi anlamlarda da burada
da
47 Fir'avn, Ben sizin en yce rabbinizimi demekle, belki de
sadece dnya yeryzn-
de kendi zerindeki en stn gcn kendi gc
iddia ediyordu. Son ise, esasen
rabb ve hkmran da iman etti.
48 46 nota ve Naziat/24'e
54
.
de tarihi boyunca bu dini49 te-
mel alarak kurulan tek toplum, -o da bir maket gibi ve
sembolik olan- Medine toplumudur. Bu devlet on ka-
dar Oysa dini ellibin hkm srmek-
te idi. Ne var ki, bu on Medine'de hem iktisadi, icti-
mai ynden, hem de zmreler ve bireyler
kiler ynnden, Allah ve dininin sistemin
ve ana iskeleti btn ile
olmasa bile ... on iinde cahiliye
dnemindeki ve etkisinden kurtu-
larak kendilerini hatta bu ve
iskeleti bile
Gryoruz ki, aradan yirmi getikten sonra, bu dev-
rimin olanlar btn musaHat
dir. halde burada sonuca Bu veya
tarihe bu temelindeki ilke, tarih ve din hak-
btn ve
Din ve dine bugnn dinsizleri, gemi-
bilim ve mater-
yalist ve dindarlar ... tm hak-

49 Yani, ve dinini, btn peygamberlerin
beri kendisine dini. Fakat tarih srecinde mu-
halifler etkili idi. Bu sebeple bu dinin topluma etkisini nledi.
halde ylesine g ve bilinlenmelidir ki, nas
ylesine ve ki, ve insan
ylesine elde etmelidir ki, bu dini topluma getirebUsiler ve
dinini, dinini mahvedebilsinler. henz ve
hibir zaman bu Tarih'in ve toplumun
dizginlerini mele ve mtrefin'in elinden
kendi ynetimine sahip din'e uygun bir top-
lum toplumun devidir (merhum notu).
55

Bylece, 17, 18 ve 19. "dinin halk
afyonu" szne hak verilebilir, ancak,
bu dinin hangi din iyi bilmek Onlar ta-
rihte var olan dine inceliyor ve bu dinin halka af-
yon etkisi tesbit ediyorlar. Yine onlara; "Din, bir
zerindeki tahakkmn
etkenidir" derierken de hak verilmelidir. Feodalite dne-
minde bu dinin grevi, klelik ve efendilik durumunu ya-
oldu. feodal dnemde her d-
nemde, her iktisadi din stat-
koyu grevini Bunun
oktur. Tarihin her dneminde, dinin o dnemde ne gibi
bir grev grrsnz. Mesela nceki
incelerseniz, toplumun birka
grrsnz. Ne demektir bu? Sasanl dneminde50
din toplumda hakim durumda idi. Sasa-
nl hkmdar ve de Mecusi din ve ta-
idiler. birbirinden ve birbi-
rine idi. tabakadan birisinin bir st ge-
mesi mmkn Birinci Sasanl ve
birincisinin ve onda da
din bulunuyordu. Sasanl tarihinde bazan
bu ikinci birincisinden nce bazan birinci
ikincisine stn Her iki da
mele ve zmresinin bir yne-
ten ve smren, yoksun zmredirler. Ne var ki, bi-
rinci ikinci ise dini yorumla bunu
bu iki elindedir. Ki-
mi zaman ruhani serveti prenslerden de fazla olabil-
Albert Malet der:
SO Sasan! dnemi yukanda 28 nota
56

Kimi zaman servetino/o 18/20'si mabedlerin, mecusi ra-
hiplerinin elinde
nc zenaat esnaf, askerler ve toprakta
olup bu her trl riitbe ve onurdan yoksun-
du. Bu nc eden tabaka -Hind'de ol-
gibi- temiz olmayan bir soydan ve kamu hak-
yoksun Hatta drdnc hicri'
Firdevsi,52 Rstem'in53 dilinden demektedir:
gelirse her birbirine katar; soylar, bir-
birine Hnersiz kul olur. (Ynetime,
geebilmek iin) soyluluk, ululuk
yaramaz.
Demek ki, ve nemi kalmayacak ve
kle kkenli birisi toplumun nderlik ve ynetimini ele
alabilecektir. btn bu
sebebiyle yneltilen ktleme,
en byk bir dstur ve vntr.
51
Metindeki zel isim, Latin harfleri ile
"Malet" veya "Mallet" olabilir. Bu bilginin hangi kitap
veya makaleden da
52 Firdevsi Mansur (940-1026):
Him-ncesi tarihine manzum ve ola-
rak toplayan Bu eseri Gazne Mahmud'a sun-
Fars dili Luther'in evirisinin
Alman dili iin nemi lsnde nemli bir eserdir. eski
ve anlayabilmekte de olur.
Nitekim de bu
53 Bu Rstem, son ve ekmel ok nce
destan Zal Rstem Sasani dneminde,
Kadisiyye sava-
(636) ordusuna komuta eden Rstem Rs-
tem, ordusu ile
57
DiN
Sasan'i dneminde bu nc yo-
rumlanmakta, sahipleri, dini ve
felsefi yorum yapamazlar, metafizik konularda bilgileri
yoktur, bu sebeple zora Mesela bir
bilgi sahibi Ders grr,
bilgi ile olursa brokrat girer, bir st
ykselir; oysa gre, kendisinin
de sonsuza kadar bu soyunun da byle ol-
gerekirdi. isterse bu bir dahi olsun.
Dahi mi? Cehenneme kadar yolu var, bize ne?
gstersin!
Sasani dneminde ve din
ne Onlar da din ile insanlar
birbirine ve
mak, gstermek, gereke bulmak iin On-
lara gre tr nedir? te-
cellisi. Ahuramazda ulu iyilik ilkesi, iyi Ni-
in tr var? nk da tr tecel-
lisi var:
1) (Azerbeycan yresindedir).55
54 Daha nce, herhalde dini'nin tahrif
yoktur. Sasaniler ise Ahura-
simgesi olarak klt" ortaya Her evin,
her kyn kutsal Bu hizmetinde bulunacak din
ihtiya herhalde "ruhan1" ve
kadro bulmak, sorununu hafifletmek iin bu yola
(Clement Huart, La Perse Antique, s. 188)
55 Clement Huart bu hkmdara ve muharib
ait olup Azerbaycan'da Gandjak'da [Gence] bildirir
(s. 188).
58

2) Azerberzinmehr (Sebzuar
3) (Pars/Fars yresindedir).57
Bu da ya-
grlmektedir. Azerbeycan'daki
ramazda ve (prensler); Pars'-
taki rOhanilere; Sebzuar'daki ise toprakta
ifti ve kyllere aittir. Bylece "Gzellik ve
ve btn bu din erevesinde A-
huramazda'ya ve Ehrimen ile gerekli
dininde dahi toplumsal
tek bir tecellisi, tek bir yoktur. "Kutsal
dahi tabakaya ve birbi-
rine birbirine ve mm-
kn Bu insan birbirine
benzemezler ve
iradesinin tecellisidir. Ahuramazda bu
ekiinim-i selase'yi, uknumlu ilkesinin toplumsal
tesbit etmekte,
56 Burzin Mibr, iftilerin olup Horasan'da Revand
(Clement Huart, s. 188)
57 Clement Huart, ruhani zg Pars yresinde Kari-
yan'da olup syler (s. 188).
58 Sasani dneminde de -herhalde Arap Hanifler
gibi- ve ilkelerinin zerinde Tek
inanan kimseler de (Clement Huart, s. 211).
Esasen gibi zoru ile ok
lde benimsenmesinde dininin ahlaki
ler dzeni ve Tek da etkisi Arab
dini sn-
da uygun evre
ekenler de adil bir dzen
59

halde ifti ve kyl, kendi kutsal Pars'da
veya Azerbeycan'da Sebzuar
nu grr. halde kutsal onunla bir
yoktur. Hindistan'a Buda, veya Ulu Tan-
anlatmak veya bir yce bir duyguyu, st sevi-
yede bir "Bu aryai", yani
arya ait bir slp, bir der. Yani, onun necis
[murdar] olan ve aryai [aryen] olmayan, bu yzden de pis
ile bir ima eder.61
ki, en kutsal dini duygu ve hat-
ta dahi sz konusu
daima olan, ve soylada bulunan
Bylece soy ve dinden destek ve
dayanak nk bu dnemlerde bu
lara dayanak bulmak iin dine henz din-
den felsefe Felsefi
59 Uknum, hypostase ekanim'dir.
l ektinim-i seliise teriminin gibi.
da bir verilirse, bu anla-
uknum'lar Gerek Tevhid
60 Aryen kkleri, ok eskiye uza-
aryaf derken, kelimenin kkenini
"asil, soylu" yoksa bir anlamda kullan-
bilmiyorum.
61 1824-1883 Brehmen Dayanand Sarasvati,
Kuzey Hindistan'da 1875'te "Soylular [Arya] Cemaati" [Aryasamaj]
yeni bir dini ortaya Brahmanizm'in kut-
sal metinlerine ( Weda) dayanmayan tm dinleri reddeden muta-
bir dindi. Bugn de bu dine milyon kadar in-
san (Bertholet, Wrterbuch der Religionen; Duden, die
Religionen). Hitler'de ve son zamanlarda da son
-kendisine Aryamebr gre- benzer
gzlemlenir.
60

ceye gelince, Aristoteles ve Eflatun [Platon]62 da zaman za-
man diyeceklerdir:
Kle, ezelden kledir; efendi de, efendi.
Aristoteles der ki:
Kan ynnden soylu olan, btn yeryznde
yirmi soylu ailedir. Bu yirmi ailenin art-
maz da, eksilmez de.
Aristoteles de toplum henz felse-
feden dinden etkilenmekte idi ve bu de sta-
tkoyu destekleyen (toplumun dinine uygun -H.H.) g-
idi. 63
Bu mele dini, toplumlar iin afyon grevini stlenen
dindir. "Sizin yok! Olup-biten
iradesiyle yoksullu-
ve olsa te
62 Aristotales (M.. 384-322): Eski Yunan felsefesinin nl
[Peripatetik] felsefe okulunun kurucusudur. Eski
klelik Yunan'da birok bir olgu olarak
kabul ediliyordu. Yunan toplumunda Sofistler'in klelik kuru-
itiraz ynelttikleri oldu (Wrterbuch der Antike, Tr-
ner Verlag, Stuttgart, Sklaven). klelik kurumunu, eski
toplumlarda biimi ile ilga edip sadece
kurumunu kabul etti. Ne var ki, evresinde
len klelik kurumu -olduka
da olsa- birok grnmleri ile toplumda
srdrd.
Eflatun [Platon] M. . 427-347), -Aristoteles gibi-
cesi evrelerinde de ok etkili eski feylesofdur.
63 Platon'un Sokrates'in (M.. 469-399) dini
idam -Aristoteles'i bilmem, fa-
kat- Sokrates ve Platon'un klelik
yeniden gzden gecirilmesinin uygun kanaatindeyim.
61
DiN
yanda greceksiniz. ne ise burada, dn-
yada grltsn on mislini
derler. Bylece bireyin i aleminde, zihninde bir
ve seme (itiraz ve intihab) nle-
mek isterler. G ve servet sahiplerine ynelt-
me duyan ve bu bilinle koyan
veya bir hareketi, bu yoldan olur. 64
Dinin dininin -H.H.) grevi; bu devrimi, bu
bu biimini ve bu engellemek, insanla-
i aleminde bu devrimi ldrmek, ve
Peki Olup-biten her
uygun syleyerek. .. halde ykselen her itiraz,
iradesine itiraz demektir. btn bu dinin
dininin) statkaya dayanak ibarettir.
Din dini -H.H) de bu btndr. Bu dinde
de ibadet ve inan bu da, kendisiyle harekete
koyuyor, insanlardan ve
Hatta bu dini de
milli bir zellik ve
Hudalar, ile birlikte Eniran ile Bu
da evrenin bile stn ol-
64 Martin Luther (1483-1546) byle gibi
ortaya bir efendinin Baha-
. Ilik ve sonra ortaya btn yeni dinlerin ortak
de budur.
65 (yazata veya ized) denen eski dininde
meleklerin iken, sonra bir tr "daha kk tan-
nlar" olarak da ele peri kar-
syler. Bugnk Farsa'da da bazan
olarak Yezdan kelimesi de buradan gelir.
veya peri byk melekler melek-
ler demektir Clement Huart, a.g.e., s. 212).
62

ve necis ve pis olan Eniran ile gste-
rir. Eniran kimlerdir? olmayanlar ... Bylece grmekte-
yiz ki, ve stn din ile yasal-
da bu din
dan Zaten dinin grev de budur.
Buna Peygamberimiz (s.a), btn hak peygam-
berlerin 66 .bu Hak dinin
peygamberleri emekilerden de
daha fazla olarak ve kendi nefis ve be-
denleri ile -bir da- mubed-
lerin, byc ve hakim
dinine de Tevhid dinine
bu tagut dini; da Bu din ta-
rihte her zaman stn hakim yok-
sul susturma, ve Bu
din, tarih srecinde ve iki biimde grlmekte-
dir: Biri, olduka biimidir ki, dininin ilk biimi
budur. Bugn de Afrika'daki birok yrede dininin bu
ilk biimine Bu din, resmen ok
Tabu dinidir, kutsal bir yceltir, Afri-
ka kabilelerinde hala bu gibi dinler mevcuttur.
yani mele ve mtrefin dini ile mcade-
le, bu din ve belirgin biimde ise Bu-
na bu ve dini, Tevhid dininin
bir toplumda Tevhid dini gibi
66 ResGl-i Ekrem'den (s.a) btn peygamberlerin bir sre
bir hadis rivayet edilmektedir.
67 dini, devlet dini olup, bu dinin ruhanileri Sasani impa-
birinci bir nem Bu ruhani
en alt basit mage'lar zerinde
berbedh'ler nezaret eden rahipler), daha sonra mabedler
gelir (Clement Huart, a.g.e., s. 187).
63

grnrek mele ve mtrefin'in haline gelirse, -ki bu,
dininin ikinci biimidir- o zaman durum daha
'likeli olur beyhudedir velf bu-
dur ki suret-i Hak'dan zuhur eder} -H. H). Tarihte di-
ninin ikinci budur. Burada Tev-
hid dini grntsyle ortaya Tevhid diniyle
grnm Oysa ta-
panlar Allah'a bahanesiyle, devriminin
samimi nder ve mcahidlerine musallat ol-
ki, tehlikeli olan durum da budur.
Ben tarihi dersi vermekteyim ve her soruyu
sorar, nceden de herkesin gibi sylerim:. Bu
takdirde, bir-
olur, hatta toplumsal da ... Sor-
toplumda iki zat dini
ederek onun kabul edilmesine ve benimsenmesine
Hz. Peygamber (s.a) Hi. Ali
(zahirde -H.H) yenilgiye Niin? Halk
yedinci miladi Din de din-
di: ... Kitap da Kur'an ... Ma'bud da
ma'budtu: Allah ... Dil de dildi, zaman da
toplum da toplumdu, her iki zat da: Resul-i Ekrem de,
Ali de istemekte idiler. yleyse, niin birisi
ya muzaffer oluyor da, yenilgiye
Bu soruyu cevaplar ok
korkun olmakta idi. ki: "Ali
hakka olan ile hibir zamari
Zulm kabul edemiyordu/etmezdi. Pe-
kala, btn bunlar Ali lehinde szler... ama
bu szler, zamanda Hz. Peygamber'in (s.a) aleyhine
de midirler? Bu durumda, -Allah esirgesin- Resul-i
Ekrem'in, bu haiz iin mi galip
64
ALl
sylenecek? Evet, Ali'nin zulm hibir
zaman kabul .. btn bunlar etken fa-:-
kat bir etken etken ise bir
Resuluilah var Ali
ortaya bir etken bu etken
Bu da kabileye, aileye ve
din ... Puta haline, haline getirilen
din ... Mele ve mtrefin'in aleti olan dindir, yani o dnemin

Bu din, yani dini, Hz. Peygamber (s.a)
rtsz, ortada idi. Ebu Sfyan, Ebu Cehl,
Ebu Leheb, bunlar benim diyebili-
ve resmen "Kabe'nin bir puthane olarak
nemini ticaret bu sayede
ayakta durabilir" Onlann yine syle-
diklerine gre, ve ticareti bu putlara
idi. Arablar mevki ve
makam sahibi olmalan, Arab boylan stnlkle-
ri, onlara gre, bir puthane haline getirilen Kabe'nin mte-
68 Ebu Cehl, nceki ve gerek bilgi
dan habersizlik dneminin 624
Bedr ldrlenler ve ResUl-i Ek-
rem'e (s.a) en gsteren birisidir. Ebu Leheb,
Resul-i Ekrem'in (s.a) -bu aileden-
Hz. Peygamber'in en korkun ile
bulunan yegane kimsedir" (Hamidullah, Jstam Peygamberi, c. I,
1980, s. 53). Kerim'de Tebbet suresinde ge-
er. Ebu Cumeyl (mm Cemi!) ile evli ol-
bu etkisinde kalarak etmesine
yol (bkz. islam Ansiklopedist, "Ebu Leheb" maddesi).
Ebu Sfyan, ile tehlike-
de gren ve Mekke'nin fethine kadar eden
Emevi ailesinin o dnemdeki reisidir. Muaviye'nin de
65
DiN
ynetim grevlerinin idi. Bunlar
atalardan gelen kural ve trelecin [snnetu'l-evvelin] bir
idi. atalardan gelen mitolojilerinin, esatir ve
efsanelerinin bir idi. bir asla kabul ede-
meyiz, biz bu eski trelecin savunucusuyuz" demekte idiler.
Bu szleri dobra dobra sylemekteydiler. Bu sebeple, bu
gibi mcadele daha kolay Zafer daha
Resul-i Ekrem (s.a)
da durum byle Biz burada tarihi ve ictimai et-
kenleri yoksa gaybi etkenleri ne ben bi-
lebilirim, ne de Ali de trden
ancak bu
tir. Burada perdenin-rtnn nedir? Burada tevhid
rts, bekilerinin zerine Ali ekti-
yle bir ekmektedir ki,
Kabe'yi sylemekte, Mual-
[Yedi Kerim'i
lara Bunlarla mcadele kolay
imdi bu ne Cihada gitmekte,
fetihlere hutbe okutmakta, mescid kurmak-
ta, orada cemaat Kerim oku-
makta, btn bilgin ve hakimlerini kendine tabi
makta, kendini Resul-i Ekrem'in (s.a) dinin ilke-
lerini ycelten ve savunan bir olarak gstermektedir.
Ne var ki, iyznde, yine Bu tr
69 Seb'a, Arab Kabe'ye yedi
ilahi ifade ve es-
ki Arab Mekke'nin fethinden sonra
ise zne srdrenler,
(657) sonunda -Kur'an gibi-
Kur'an mcadele ettiklerini iddia etmeye idiler.
66

dini ile mcadele, bir dost giysisini
bir tevhid ve takva giysisi iinde tevhid ile sava-
bir ile mcadele kolay ylesine zordur ki,
Ali (k.v) bile yenilgiye Btn toplumsal olaylar
ve tarihinde grmekteyiz:
gelen yenen ve kovan
nderler ok Bu nderler
olanca g ve azametine ramen
yok Ne var ki, en byk
yenebilen bu kahramanlar, ieride milletin ve
sebep olan, toplumu mutsuz
i kahramanlar ol-
mayabiliyorlar, yenilgiye Oysa bu kahra-
man i ye-
ve ve takva giysisini
tarihin en yk birisi ve tarihi et-
kileyen en byk glerden birisi meydana olur".70
Demek oluyor ki, sz edilince, hemen
hayvana, . bitki veya heykele gelmemelidir. Byle
Hz. (a.s) ve Resul-i-Ekrem'in (s.a) sa-
sonra dininin Oysa
dini, din duygusunun topluma tahakkm eden
mele ve mtrefin eliyle dindir.
halde 17 ve 18. ve
bu din ile ona bu dinin
ve sebep esaret,
70 Metinde gibi bir ad gemekte, ve hile, takva
giysisini tarihin en byk ve tarihe musaHat
olan en byk g meydana demektir" sz, bu zata at-
fedilmektedir. Latin alfabesi ile bu
kim tesbit edemedim.
67

zillet, zaaf ve ve
gereken bir durum olarak tesbit toplumdaki
ve zmre sylemeleri
Bu dinin ilerleme ile, hrriyeti ve
ile sylemeleri de bir idi. Daha
sonra tecrbe de ki, bu dini bir kenara
yol aan da Hrriyet .
veren bu bu gibi hurafelerden, bu
gibi zillet etkenlerinden, zehirlerden, din
ortaya ve dzlp olan bu gibi nesneler-
den ve iin sa-
Tarih boyunca btn peygamberler, sonunda
toplum iinde bu dini yenilgiye
da var ki, tarih boyunca bu dini ile de pey-
gamberler Bu
idi: Onlar kez -biz da yapmak-
ta gibi- tarihte din ma bed
cihad ve Salih ne grd
iseler tmn din ve Nitekim biz
de idik. Oysa gibi, is-
devrimci bir ve dinini redde-
der. Hak dininin, tam ile ileride ve
Veliyy-i Din'in syler.72 ister ister
tevhid perdesi gizli olsun, ister ister
71 Peygamber ve yenilgisi, "Son glen iyi gler" veya
ile "Ende gut, alles gut!" sz
"galib bu yolda trnden bir yenilgidir. Ay-
nihai zafer olsa bile, mdafaa yok,
mdafaa ve bu zerinde eski dnemlere gre
Hayr'a ve Hakk'a demektir.
72 Mehdi edilmekte ve Kur'an'da vaad edilen d-
nem kasdedilmektedir (Tevbe/33, Feth/28, Sad/9, Enbiya/105).
68

olsun, tarih boyunca hkm sren bu reddeder. Pey-
gamberlerimiz bu dinini ortadan zere gn-
bir sre sonra zafer yine So-
ve devimiz buradan
yle bir dindir ki, ve zgrlk isteyen her
dev ve bu dinin peygamberlerinin grevi ile
uyumludur, yndedir. Hz. Peygamber'in (s,a), mmeti-
min Benf /srail nebilerinden stndr
bunu gsterir.73 Demek oluyor ki, peygamberlik silsilesi
son bulduktan sonra grevi, peygamberlerin iz-
gisini srdrmektir. Burada ulema, demektir.
grevi nedir? Gerek dinin ve
mesi iin dini ile dini ihyaya
gerek bilginiere verilen grev budur. Bu din tarih boyunca
toplumda ylesine bir olgun-
gerekir ki, din ylesine
tevhidin ylesine gere-
kir ki, tevhid ile net bir
kilde bu iki dinin dininin
tevhid girme belideyip edebil-
sinler. Yeryznn neresinde olursa olsun, riya perdelerini
Bylece cehlin, korkunun ve mater-
yalistterin etkenierin rn olmayan bir dine
Kur'an'da, korkunca -mesela bir deniz tehlikesi
73 Metinde bu hadis, Ommetlmtn Beni /srail
efdaldir rivayet edilmektedir. Benim (!mmeti-
min Beni /srail gibidir Hadis-i
metninde resUl -(ki resuller, zamanda ulu'l-azm pey-
gambederdir)- nebi kelimesinin dikkat edilmeli-
dir. burada zel bir gerekir
(bkz. Henry Corbin'den lstam Felsefesi Tarlbt evirisi, Prof. Dr.
Hseyin Hatemi, 1986, s. 270, 158 no'lu not).
69

ile da, tehlike geince tekrar unu-
tan sz edilir. Byle bir din, korkunun rn
olan dindir. 19. materyalistinin gibi... Dinin,
tabiat duyulan korkunun rn
nu materyalistler sylemeden nce, Kur'an, korku rn
olan bu din ibadet ile bir yapmaya
ibadetini,
din 74 Hangi tabakalar bu din anla-
ortaya "Burada lokmaya muhta olsan bile,
sabretmelisin, orada sana cennet verilecek" diyen-
ler .... din budur.
Bizim dinimizde, Peygamberimizin dininde, bu kabil
diniere "ticaret dini", "korkaklar dini" denir. Buna
"hr dini" [din-i azadegan] ve "hr ibade-
ti" de ki, bu dinde hrriyet, olana zlem, ada-
let ilkesini lks, zlemleri, dev-
rimci lkleri, tam adaletin
bylece yeryznde her trl irkinlik ve habasetin, mur-
yok edilmesi 75 Bu din, dininin
74 Marksist bir felsefe di-
nin korkudan Demokritos Epikr, Lucretius gi-
bi eski maddeci atfedilmektedir. Tabiat gle-
ri ve ynetici gler nnde duyulan korku, diniere yol aar
(Philosophisches Wrterbuch, Klaus/Buhr, c. II, Religion mad-
desi, Berlin 1975). Bu bilginierin
. kin de ok Esasen materyalistleri
de, da szkonusu olunca yalan
hisler koymakta
75 Hseyin'in rivayet edilir: iin
ibadet edenlerin ibadeti bir iin
ibadet edenlerin ibadeti taeirierin ibadetidir. Allah'a, O'nun
ve Qina umarak ibadet edenlerin ibadeti
ise h r ibadetidir".
70

olan dindir. teki din srp
gitmesini ister, uydurur ve dini
gerekelerle yorumlar, halk tarih boyunca mele
ve mtrefin'in ve servet sahiplerinin iin
srkler, ve birisinin ve
bir lokmaya muhta refah ve
lks iinde olgusu ile ilgilenmez. Bu din, btn dini
ya bir madde biimine veya toplum-
dan ekilip mnzevi olma biimine Btn
maddi nesnelere sahiplenmek ve keyfini srmek isteyen
kimse insanlarda maddiyattan nefret duygu-
sunun
Toplumsal gcn tmn ve kendi
konusundaki dev ve maddi-manevi ihti-
ve servet sahiplerinin
inkar eder ve adalete zalimane bir
statkoyu dini yorumlar, gl ve becerikli din
ile korur; yoksulluk ve Al-
uygun bir durum ve manevi tekamln ha-
sayar.
Metafizik her biriyle trden bir bir
bylece bir araya gelmemesini,
bireyin ister. Din
zgrce mutlu olma, mlkiyet ve
ynetim kendi gasbederler.
byle bir din bu dinin simgesi olan
Ba'ur'dan sz Kur'an, konular-
da bir ifade Tarih boyunca
dini duygu ve mreffeh hakim zmre
smren ve -kendileri de hakim zmreye dahil
olan- bu gibi din Kur'an, hi sqzn
71
DINE DIN
On/ann meseli meseli gibidti'6 buyu-
rur; onlar bu benzer bir dav-
iindedirler. Zulm, smry, zilleti, ve ay-
insan yeteneklerinin tarih boyunca
duraklama ve gerilemeleri, byk
yok tarih boyunca bunlar savundu-
lar ve Hak dininin peygamberlerinin onca cihad,
ve tarih boyunca yine onlar.akim
lar. ifadesinin buradaki lanetli
grevine olan nefretinin
Sonu olarak sylemek isterim:
-(Belki de bu szm kabul etmek size gelecektir.
Belki, ileride bu konuda daha fazla ko-
gerekecek, nk burada sy-
tarihe, dineve her ve

Szm ve zgrlk
yklendikleri grev, Kilise ve dini ile mcadele
etmek idi. bin bir duraklamadan sonra bu
dinden ve dini bir
ve kurtarmak bu kez
(a.s) kisvesine Bunlar vesilesiyle (yani bunlara
suretiyle) Bu
grevi de peygamberlerin tarih boyunca olduk-
grev gibiydi.
76 A'raf/186'da bu Hz. Musa (a.s) dnemindeki din
tiplerinden ve Hz. Musa'ya edenlerden Bel'-
Ba'ur'a konusuna daha nce idik.
Ayet-i kerimede'de, benzer iin ifade,
yine veya benzer iin bir benzetme ile tek-
(Cuma/S).
72
-... :
ALl

.. ..
tmyle sylemek istemiyorOm).17
Peygamberler de her zaman bu ve din
ile, halka olan din ile,
dini ile putlan ve btn ala-
metlerini ortadan uyduruci(:-ve
dini de yok etmeye Bu da gelecekte Ve dn, tarih
boyunca, Hak dinini izleyen btn g()revidir.
dininin tarih boyunca hkm peygam-
berlerin dinine bir devrim sy-
lerken, bizim de bugne kadar mele ve elinde
kalan tarihi srecini, tarihin ko-
nusunda devli ve ykml olu-
yoruz. Grevimizin bir tr olma-
maziye ile ilgisi 6revimiz
hak peygamberlerinin devrimini peygam-
berler koptular,
peygamberler, bir mele ve mtrefin'e
olan nderlerin olan peygambei'ler, bu hak
peygamberlerdir. 78 Bu peygamberlerin nder-
77 Nitekim bu son merhum bu
hangi ynden ve "Tevhid dirli" sz konusu
olunca asla . ...
78 Ommf terimini, yine halk dilinde ve gnlk dilde: ma-
alanlar, "okuma-yazma bilmeyen" sa-
nabilirler. Oysa Hz. Peygamber'in bir tahsil gnnemesi,
Bir meklebe oldu ki mtldavim
Al/ab idi muallim
beytinde gibi okuyup yazma brlniemesi an-
Ommf, Yahudilik ve mensup olan
topluluklar Arablar veya Hicaz
da ifade edebilir. O dnemde Arab
73
_;
::. .
DiN
ler ise; ya prenslere, ya feodalite dnemi toprak sahipleri-
ne, ky bir veya iki taraftan prens
veya toprak soyundan 79
Dinde, -bizim gibi- da
nokta Onlar, tarihi din veya .ile dini
bir Soylu ve nfuz sahip-
lerine, mreffeh ve soyguncu tabakaya din
verdikleri idi. Ancak, daha sonra
bir sonuca ve en ge-
nel ile dini kapsayacak
bu Tarih din yoktur, dinler Nite-
kim Gurvitch de byle syler: "Genel anlamda bir toplum
yoktur, toplumlar BO
Museviler, kendilerinden olmayan mmiyfn olarak
(Al-i Belki de kendileri
ve Arab da
him'in (a.s) (a.s) soyuna mensup iin,
olmayan Arablara mmiyyfn hal-
de Resul-i Ekrem (s.a) iin mmf da (A'raf/157-
158) "tahsil soyundan" anla-
olabilir Kur'an, c. I, "mmi" maddesi). Dr.
ise mmfye, "mmeti" ve ile "toplumcu ve insan-
gibi bir anlam vermektedir (halktan yana
79 rnek verilmiyor. Sasani hanedam ile din
kisine nceden da soyca asillerden olma-
makla birlikte sonradan gllerin hizmetine
80 Georges Gurvitch (1894-1965): Diyalektik bir toplum-bilim anla-
temsilcisidir. Rusya'da 1932-1940
Fransa'da, 1940-1945 Amerika'da Toplum-bilim
Krss'nde ders 1948'de yine Paris'te
Toplum-bilim incelenen olgu ve kurumlar
da srekli Gurvich "dogmatist" diye
Wrterbuch der Soziologie,
3. Stuttgart, Krner Verlag 1982).
74

halde her toplum iin. bir vanrken bir
inceleme yapmak gerekir. Tarihte de iki trl din
var iki iki var
uygun bir din da ikidir. Saflardan birisi za-
limin ilerlemesine, hrriyetine, ada-
lete, ileriye ve olan saf... Bu saf, kendi
igdlerini ve tatmin, halka tahakkm
etmek ve yoksun iin, belirli bir din
sahip bu da "dinsizlik" belirli bir din ola-
rak safta ise Hak Din Bu Hak
Din sindirrnek ve yenmek iin
Ben, bir yandan dini olumsuz va-
ran bulurken, yandan on-
ve grmekteyim: Buda dini,
dini, Mezdek dini, Mani dini, Yunan dinleri gibi
stn ortaya mlk sahibi ve
refah hakim dinlerini gzlemleyerek bir
sonuca sonra bunlardan bu diniere da-
yanarak halka hkmeden ynetim ve tutum
ve elde ettikleri dumsuz ve
sonucu ise, bir ramen, bir ge-
nelleme ile safa da uygulamaya hem hak,
hem de dini o-
peygamberlerin dinini dini ile bir
Emek ve zahmetin, herkesten
daha iyi bilen, gerek sekinterin ve setiklerinin
dini olan bu din ve bu peygamberler, dinine -ta-
rihte herkesten fazla (hatta sadece bunlar)- cihada
onunla Hak dinin peygamberleri ki-
mi zaman dininin mensup ve
bu peygamberleri izleyenler, imamlar ve bu izgiyi
srdrenler de dininin gc ile zindanlarda
75

veya Zaman ki, Hak
dinin katliam biz kalkar da,
dini bir olumsuz
Hak dini de kapsayacak dinine
lekm dfnkm ve/iye dfn buyurarak kendisini
dininden kesinlikle olan Hak dini iin de
leri sylersek, bu
hatta ahlaka, ve bir
olur.
Neredesiniz? aktarrria verilebilir
mi . bu konuda? kendi dini kolayca bir
yz boyunca okudu,
inceledi, ancak bu sonra dini haline
-H.H) bela
Biz ise tecrbe ile sadece tercme
ile ( deneyerek yap-
deneyin aktararak -H.H) hemen bir
Aydin olmak, elbette bu

inceleyecek ve ac da, biri-
si onun edebilsin diye yoksullu-
srdrcs ve bizzat bir tr hkmnde
olan, tarihte srekli bo grevi bulunan, yoksullu-
sebep olan ve yoksulluk olgusunun srekli var
iin din iin verilen olur da Ebu Zer'i
din iin de olur?! Ebu Zer, o pak ve
karnil ResOl-i Ekrem'in (s.a) bizzat bu insan!
O Ebu Zer ki, ne ne sermayeye, ne kltre, hibir
ye Tercme bir tip de Her
an bir ruhuna sahip olan Ebu Zer, bu bu
bu okulun rn idi.
76
ALl
Ebu Zer der:
Evinde ekmek tolumdan zorla almaya kal-

Ben bu sz -kimin belirtmeksizin-
bunun Proudhon'un82 sz
nu "Bu ve kesinlikte bir sz. Proudhon'un
ne haddine?" diyordum. da 'i>osioyewski83 syle-
Dostoyewski, "Bir yerde bir adam ld-
sua da eline kan
der. Bu da bir Fakat Ebu Zer'in ne dedi-
81 Merhum beri zel bir ilgi Ebu
Zerr-i (Cndeb ibn Cnade); islam'dan nce de muvahhid
olan Hanillerden idi. ilk kabul edenlerin drdnc-
sdr. Resul-i Ekrem (s.a) ve Hz. Ali ok ve
Muaviye'nin
ile Medine'ye ve oradan da
ma olan bir yere Hicret'in 32. orada
vefat evirisi, s. 183-184). Dr.
henz 20 iken Ebu Zerr'in Araba
bir Farsa'ya (bu konuda bkz. -{bu Su-
da Ali Uzerine Bir Oturnm, s. 12). Metin-
de Ebu Zerr'den nakledilen sz bir sz
e "Evinde bulamayan olur da top-
luma ekerek
82 Pierre joseph Proudhon (1809-1865): Gazeteci ve kendini sosya-
list olarak bir erevesinde ele
Faiz veya toprak gelirinden,
madan elde edilen serveti olarak mutlak
olarak "mlkiyet (Philosop-
hisches Wrterbuch ve Wrterbuch der Soziologie).
83 Dostoyewskiy Feodor Mihailovi (1821-1881): nl Rus
T ve Ezilenler'in ileri
den, Ebu Zerr'e ait szn de ona ait

77

dikkat edin! Ebu Zer'in bu sz, bir dinin szdr,
din iddia eden bir din
ihtilali'nden sonra etkilerin rn
bir sz de ihtilali'nden ok nce, Ka-
bilesi'nin evre iinde sylenen bir szdr.84 Yok-
sebep olan
lere a olan kendisini smren
toplumdan zorla al-
Niin topluma, herkese nk
herkes bu toplumda Herkes smrc olma-
sa bile, bu toplumda herkes, benim yoksul ve a
olmam ile sorumludur... Smrcnn eylemine
demektir ... ss
Bu szn temsil dini, ve halka bu
bakan bir dini, tarih boyunca statko
haline getirmeye ve korumaya din ile saymak
ve vermek; mutlak, hem g-
lnecek, hem de bir durum midir?!
Selam
84 Ebu Zerr'in mensup kabilenin Dr.
Ebu Zerr'in bu sznn ihtilali'nden sonra geli-
"insan etkisinde sylenmeyip
dan bir belirt-
mektedir.
85 Metinde, Ebu Zerr'in 81 notta sznn
ve bir yorumu ki, bu heyecana kanun-
lar ihtimali ifa-
de Esasen Dr. bile bu sz sylerken so-
nunda daha bir ifade Dr. bu sz yo-
rumlarken, bir btn toplumun sorumlu
bu toplumun ortadan bir dzen
belirtmek istemektedir.
78
SONSZ
SONSZ
nc merhum Dr.
ati1nin bu kitapta szn din ile din olgusunun
gnmzdeki grnmleri zerinde bir-iki sz ylemeyi
grdm.
Tevhid dini, -Ali

de gibi- btn
elilerinin dindir ve bu dinin


(bkz. AI-i Kim bu kavrayacak yetenekte
halde inat veya yznden reddeder,
bir din veya din sentezi ortaya atmaya bu dinin
Allah bir yoktur ve bu de ahiret haya-
hsrana almaz bilin-
cine varanlardan olur (bkz. AI-i Allah,
Kerim vahyinin ile bu dini kemale
nimetini m-
81
SONSZ
meti iin din olarak ve (bkz.
Maide/3).
Allah din, ve bu din olgunla-
gre; sonra hibir din
veya sentez gelecek Resul-i Ekrem'den (s.a)
sonra gelenler ve iddia
edenler sadece ve szlerini
vahy-i ilahi yerine srmeye
(bkz. En'am/1 12). Daha nceki btn ger-
ek elileri de -Resul-i Ekrem'in (s.a)
vahiyde gipi- bu Tevhid dinini olarak ad-
Musevilik veya olarak Beni
son nebilerinden olan Haggai de Tevhid dininin
ve dinin kemale erdiri-
ad ile
Btn kavimlerin Ahmed'i [mm! Nebi ve Resul] gele-
cek ... Alemierin rabbi buyurur ki: "Arzda hakim
(Haggai/7-9).
Hz. da dinin idi, tek ilah
olan elisi olarak bu dine Bu sebeple,
Hz. ve o'na iman edenlerin da, Hz. isa'dan
ncekilerin ve bizim idi.
Merhum Dine Din'de hakka
durma zellikle bir grnm zerinde
tur: Bu da, yeni bir din getirmeye Tevhid dini-
ni ile afyon haline getirenlerdir.
Ancak, kendisini Mesih zanneden Sabetay Sevi'nin 17.
Yahudi sebep byk hayal
sonra, Tevhid dinine olanlar yeni yn-
temlerle sentez dinleri icat etme denemesine
ilk modern dini de masonluk olarak ortaya
82
SONSZ
Bu dinin merkezi nerede Elbette, bugn
ok olan dirderin merkezi ABD'de
ise, modern ilk dininin merkezi de emperyaliz-
min o zamanki merkezinde, Londra'da idi. Katelik
Kilisesi, bu dinin tehlikelerin abuk far-
Fakat bu din zamanda ABD'ye ve tek-
rar Kara ve Devrimi ile
olduka grkemli bir geici zafer Bylece
yani elinde iki yntem Dinin afyon
haline getirilmesi ve dini" grnmnde yeni bir
din Bu dinin (masonluk) Devrimi
ile parlak bir grnmesi, bir yan-
dan yeni yeni dinler tretmesine ve bu iin de zel-
likle ABD'deki evre uygun grmesine yol aar-
ken, bir yandan da materyalizmi bir din haline getirmesine
sebep oldu (marksizm). Yine merhum
gibi, materyalizm dini, Tevhid dinini hi nne alma-
yarak ve bilmezlikten gelerek, dinleri afyon olarak niteledi
ve materyalizm dinine 1917 Ekim Devrimi
de bu dinin geici, fakat parlak bir
grnd.
Masonluk 1789 Devrimi ile, Marksizm 1917
Ekim Devrimi ile ve bir barutla-
tkettikten, fakat her ikisinin <;le .zaferlerinin Tevhid di-
nine, yine bir grnm
olan afyon-dine kendileri de
sonra, zellikle son afyon-din biimlerine
kendi ka-
bilinden da bilincine ve gerek
btn grnmlerinin ittifak etmelerinin zo-
runlu
83
SONSZ
zellikle Ekim Devrimi'nin bir barutu bittikten,
uurulan havai bir ile serpilip
sonra;
a) Afyon dinler, b) Afyon diniere grnen
dinler ve her ikisine de grnen, c) "Dinsizlik dini",
son bir ittifak iine girdiler. nk, Hakk
geldi, kesinlikle gidicidir
ayetinden
Bu ittifak ile, lkemizde, en
gerek sz edilmesidir.
lam yutturulmak istenen veya yutturulan
herhangi bir "afyon"un yapabilirsiniz, he-
le kendinizi imparatoru Ekber'in deneyini ha-
Sentezi dininin gste-
rebilirseniz hi bir mesele yoktur. Daha az gvenceli ol-
makla birlikte, Arap szcs da fazla
yok, hele samimi kurnaz iseniz, yaran dahi
Musevilik ve olan
tahrif ve eski grnmlerine de .
mensup olabilir, yapabilirsiniz. Hele AB'ne
girme midinde lkeye Turoya at-
lan ok da zor bir bir
blm daha szl ve "AB'ne giremezsiniz,
nk dinindensiniz" derken, daha byk bir
da "Kesin bir red vermiyoruz. Her sizin eliniz-
de! son iinde seerseniz, AB'ne
giremezsiniz. bir Yahudi-Hristiyan kl-
trn seerseniz, belki olabilir" derler. Bu arada Trk
bizimle adeta alay eder de bile olmaz,
sylenenleri ciddiye
84
SONSZ
Bir rnek verelim: Stefanos Yerasimos'a nedir?"
diye sorulur. O da der ki: "Hareket dinden almak
gerekiyor. Trinite [leme] diye bir var ... Bu as-
eski Yunan'dan bir Ama
tektir".
Stefanos Yerasimos bu srdrr ve sonuta
testis "ileriye ve Tevhid "geri-
ye olarak gsterir (bkz. Nokta Dergisi, VIII/22, 3
Haziran 1990 iinde, Biz ve Gelecek zerine"

Bu bile gldrecek szler
da sylense idi, kahkaha ile Bugn ise
olarak testis sahip iin esef
ve ilk gericilere yklenmek iin ahdeditiyor. Vah ve
eyvah!..
mit ile bakma ve daha iyisi iin
teslis ile ne ilgisi Kerim'de de
ilahi hilafet grev ve devi son dne-
min "satihler" dnemi midir? Na-
zari alanda dinin ile uygulamada mkem-
olgular Bu nice
Yerasimos, AB'ne girme midimiz da belirt-
tikten, Trkiye kenarda kalacak mjdesini (!) de
verdikten sonra, inceden ineeye alay etmeyi de
srdryor: Trkiye'ye hakim lkeler de-
Makedonya, Balkan lkeleri daha Trk
ve da Balkan kkenli
gre, Trkiye AB'ne yeni bir Balkan girmeli
nk Balkan lkelerinin de AB'ne girme
Trkiye kadar Yunanistan AB'ne oldu-
gre, Trkiye'nin ancak Bulgaristan ile
85
SONSZ
AB'nden midini kesmesi, da
uzak gerekiyor halde!
insanla ancak bu kadar alay edilebilir! Fakat su cevap
verende mi? Yoksa soranda ve ciddiye da

Materyalist dine de mensup olabilirsiniz. Bunun da ar-
Yine de bir yandan Kemal Ta-
hir yolu ile Sentezi dinine bir yandan da laik-
lik gibi terimlerle bu din mensuplanndan uzak olmayan
evretere bir selam gnderirseniz ihtiyata olursu-
nuz.
ve dinlerin da lkemizde temsil edil-
mektedir. Ruhuluk dinlerinin transandantat medi-
tasyon, Japon kapitalizmine zentinin Zen-
Budizm, yz trl Hind Bahailik,
Moon Kilisesi Dinler gibi akla gelen her
dinin lkemizde bir temsilcisi, Bu ara-
da Yezidilik klt] ve kara-by gibi gele-
cek nesillerin ruh iin en az kadar
tehlikeli ve yz olan da reva bulmak-
ta, kk
Bu piyasadan, uygun bir tanesi-
ni seme gibi bir mecburiyet de sz konusu
semernek ile -esasen onu bu pazarda bulamaz-
dini, hatta bu dinlerden bir
birden seebilirsiniz; mesela hem mason, hem de Moon
Kilisesi'nin Trkiye temsilcilerinden olabilirsiniz. Her gn
bir takar gibi, dinsel bukalemunluk
yararlanabilirsiniz. Yeter ki rengi" (bkz.
Bakara/138) zlemeyesiniz!
86
SONSZ
Fakat ki, gnlk dnya de-
ResUl-i Ekrem'i (s.a) ve o'nun Ehl-i Beyt'ini sevenler ve
seenler de az da olsa de
li'l-muttakfn).
Seimini bu ynde yapan, Resul-i Ekrem'i (s.a) seen,
btn nceki resUl ve nebiler'in, btn gerek velilerin ve
salihlerin yolunu olur. Bu yolun
Bu okuduktan sonra seimimizi yenileyelim:
seiyorsak bilelim ki
hi kimsenin gnl iki ma'bud alacak kadar
bir veya birok dini de birlikte isek,
gnlmzdeki ma'bud Allah yol da
lam
Oysa aresiz kalana anda Rab-
bimizden bir seenek var gerekten? (Bkz.
Neml/62)
Sorulunca, bir mensup
syleriz. Oysa Emiru'l-M'minin'in [Hz. A}i'nin] ol-
gibi, hakk ile hakk olmaz. dava birbiriyle
duruma ise, mutlaka birisi hakk,
yahut her ikisi de
burada kastedilen din ideoloji ve-
ya dnya yoksa iki
mesela bir yorgan demek
Zihiren mslman hkmnde olmakla, m'min olmak
(bkz. Hucurat/14). Byle olunca da
-m'rninler mslmanlar da dnya
tabiidir. Mslmanlar
sadece yznden kavram ve terim
87
SONSZ
yznden de kelime iin, toplum-
bilim habire yeni terimler retilir. Bylece ima-
sesi duyulmaz olur ve mslmanlar, "Sen
liyeti, sen hmanist, sen liberalist-milliyeti, sen fundamen-
talist, sen modemist, sen radikalist, sen tasavvufu, sen Veh-
habi, sen Mealci, sen ruhu, sen Moon'cu
Sen ise esasen mslman Bana gelin-
ce ben drt-drtlk ile birbirleri-
ne girerler.
nedir? Elbette bu irkin grlt iinde
Resul-i Ekrem'in (s.a) sesi duyulmaz olur.
de ok sevimli ve ok bir mahh1-
kudur. Ancak, bu belki an-
cak yine gelir, sesinden insan
bu sesden olur. bu sebeple,
kendi alemi iinde "bizatihi kabih" olma-
ve etmedike ol-
halde, fikri y-
knmeleri Hikmet grlmez (bkz. Lok-
man/19).
Bu ayet-ikerime'nin uyulmaz da sadece kendi
duyacak naralar ne olur? Bu du-
rumda Resul-i Ekrem'in (s.a) sesi duyulamaz hale
den, insan tekaml ka-
btn dereceleri yitirebilir. Derhal
Kerim'e ve Hucurat/1-5 ayetleri zerinde
nelim.
Btn gerek elbette ilahi sevgidir
ve ilahi sevgiye sahip iddia edip de ResOl-i Ek-
rem'i (s.a) sevmeyen Nitekim, Nokta Dergisi'nde
N. Vergin, bu ok samimi bir dil ile belirtiyordu:
88
SONSZ
"Benim en byk Hz. Muhammed'i sevmemem-
di".
fakat Resul-i Ekrem'i (s.a)
syleyen ise, Resul-i Ekrem'i (s.a)
fakat Ali'yi, Hseyin'i, Ehl-i Beyt'i
syleyen de Nitekim bunun aksini syleyenin,
Ehl-i Beyt'i fakat ResUl-i Ekrem'i (s.a)
ni syleyenin gibi.
Tasavvufun temelinde safa (safv). Nitekim
bir kendilerine idiler. Bel-
ki de bu kelime ile Yunanca'da hikmet teriminin
olan sopbictya da benzetilerek tasavvufterimi
daha sonra sof giyenler etimolojisi, birok kelimede
gibi olarak Safv k-
knde
Arneller niyetiere gredir. Tasavvuf derken Ke-
rim'deki hikmet sahibi ve ilahi sevgi yolu
ile Allah da sevitmeyi kasdediyorsa,
bu esasen z ve hedefidir. Buna
tasavvuf derken, Resul-i Ekrem'den (s.a) ne geir-
meyi (bkz. Hucurat/1), ilahi sevgi yerine nefs-i em-
mare dttlerini nce bidatlere sonra batd dinle-
re kastediyorsak bu, gnln hikmet
ve ilahi sevgi ile tam aksine ve

Bunun gibi, tasavvuf bidat ve
de gnln sevgi ve hikmet ile
RaJ:?bi ile sevgi veli-
lere elde yine
ancak Hz. smrclere ldrtmek
isteyen Yahudi da bu kafada idiler. Zalim gler
89
SONSZ
fakat her dnemde zulm, gerek anlamda
tasavvuf kullananlardan, gerek tasavvufa
grnen ve ilahi segiden nasibi olmayanlardan ni-
ce hizmetkarlar bulur. bu iki bir araya
gelebilmeleri iin, Haldn bir tecellisinin arz'da belirmesi,
kendisini gstermesi gerekir. Byle bir tecelli zuhurunda
bir de ki on nce birbirini tekfireden muta-
ile fundamentalistler, son derece laik ve efendile-
rine rgtler iinde bir araya
Fundamentalist olarak nitelendirilebilecek ms-
lmanlar olabilir ise de, bu gibi m'minle-
rin Bunlar
"biz byle grdk" diyen tutu-
munu miras Bunlara temel ilkelerden sz
"Biz byle grdk. tarihi bi-
ze 661 Bizim fundamentalizmimiz buraya
derler. ister Snni olsun, fundamentalist
yntem, rivayetleri Kerim ile
Kerim'i rivayetlerle yntemidir. Aile
hukuku priten grnen bu her
alanda sadece makyavelist ve oportnistdir. Son zamanlar-
da bu zelliklerine de pragmatizm takarak
ve bbrlenmeye
Radikalizm (kktencilik) ise kt bir anlam
Her m'min ile- kktencidir, elverir ki bu
terim olarak "fundamentalizm"
Kktencilik, temel ilkelerinde
gitmemek demektir. "Modernizm" de radikalizm veya ta-
savvuf gibi iki anlamda Radika-
list (fundamentalist olanlar, "Ahbari" "Usuli" ol-
rivayetlerin
90
SONSZ
nem vermektense, her temel ilkelerin
ve istediklerinden ictihada nem verirler.
bir kurum ve terim ictihad ta-
ve hor grc bir anlamda- moder-
nist olarak nitelendirilmeleri olmaz. Modernizmin bir
de gerekten kt ki, bu da, fundamentalist
grnenierin ile temeline dayanan
gibi, ictihad ictihad riayet etmeme-
leri, temel ilkelere ictihad yerine, te-
mel ilkeleri yrrlkten ictihada
Oysa, mevrid-i nass'da ictibada
yoktur. "Modernist", bu ikinci anlamda ise, zahiren
iinde kalsa bile "iman'dan uzak kimse" demektir. Buna
ictihad kurumu "modernist"
veriyorlar diye ve bu sebeple
lerine da yoktur.
Esasen, radikalizm ile fundamentalizm fark
gzetmeksizin, ve kafa bir
yapmaya imkan yoktur. ki, kimse, mesela
Seyyid Cemaleddin-i Esedabadi, bazen yazar
dan, bir yerde "Selefi" Vehhabiler ile kefe-
ye konur, bir yerde modernistlerle
mada yer
Kavram ve terim iinde mr tketmek
Ne zaman kendimize
kavram
ve terim ve gerek
sonra, byle bir topluma ne istenirse, ya-
ve Emiru'l-m'minin'in [Hz. Ali'nin] fi-
ilen ulu'l-emr sonra bile
bu nimetin kadrini bilecek yerde gnlk dnya
91
SONSZ
zulm ve zalimi desteklediler.
desteksiz ve sonra da utanmadan "Ey m'minle-
rin yzn karartan!" hitab ettiler. Sanki kendileri-
nin yz, gerekten m'min yz gibi! Ar-
Hseyin'i destekler grndler ve zoru veya
vaadedilen grnce bizzat da
Daha sonra da Ehl-i Beyt
kilde oyuna getirmek iin Oysa Hseyin oyuna
hak ile ile ekilen bir izgi
ile iin, Al-i ve Al-i Muhammed'in (s.a)
ulu olma devini bilerek yerine (bkz. Saf-
fat/108).
Tekrar ediyorum: belki de
kadar seferleri dneminden de zorlu
bir Bu sebebi, Tevhid
dininin adalet ve iffet dini ile, na-
mus ve iffet da namus ve iffet dini dola-
ile hcum ederler. Bunun iin de son
bir cephesinde yer
alan afyon-dinler mensuplan nce Tevhid dinine des-
teklenir, daha sonra Tevhid dini ile
terimleri kullanan, ancak hakk syleyip
kasteden mslman nderiere haddini bildirmek,
Tevhid dini da vermek iin, dinsizlik
dini mensuplan ile birlikte, kendi cepterindeki mslman-
lara, zellikle de mslman bilginiere yklenilir. iin-
deki i de, de iman cephesini
ilgilendirmez, yeter ki -Emiru'l-M'minin'in [Hz. Ali'ninJ de-
hak syleyip kastedenleri edebilsinler
ve bu gibilerin iman cephesine de sirayet ettirmek
leri kafa korunabilsinler.
92
SONSZ
cephesinde olanlar da bilsinler ki, iman ile isliim
Her m'min mslimdir, fakat her mslim
m'min
Kelime-i getiren kimse mslman fakat
kimsenin kelime-i getirmeyi, namaz vs. Re-
sul-i Ekrem'e (s.a) ve ile o'na tabi olan m'minlere.
minnet ykleme vesilesi msaade edilemez
(bkz. Hucurat/17). Biz bu feraseti gster(e)medike,
zamanda cehpesinden bir veya birka dinin
mensubu olan "mslmanlar" or-
tadan iin, istedikleri makam ve itibara gelerek,
mslmanlan diledikleri gibi smrecek ve smrtecekler-
dir. Smrteceklerdir, nk zulmn dahi -ada-
letin ve adilin kadri iin- elin-
den Daha kts, zulmn adalet, adaletin
zulm iin!
edenlerin, Zikr'i ve Hak'dan inenle g-
nllerinin ile zaman gelmedi
mi hala? Biz de bizden nce kendilerine kitab hal-
de kalbieri bir trl ile hida-
yete eremeyenler gibi olduk?
(Bkz. Hadid/16).
gcn
iin, terk mi birgn ertesi gn
onca zahmetle tekrar zenierden mi
Oysa emperyalizmin bugnk de, bizim iin bir
ve bu sorusunu -btnlemeye kalarak-
kendimiz (bkz. Nahl/92).
Gnllerimizi Resul-i Ekrem (s.a) sevgisi sa-
dece dilimizde ise, gnlmzde Bahai, Bu-
dist, Hindu, yamyam, daha bilmem ne bela varsa, mesela
93
SONSZ
Moon'cu vs. isek, her mmete bir ve tm
mmetine de Peygamberi (mm1 Nebi ve
Resul] gn, vay halimize! (Bkz. Nahl/89). O
gn, "Ah ResUl ile birlikte bir yol diyerek
elierin ve o ellere
bir grevlisi de yoktur. O gn btn ins
ve dnn ile birlikte kendi derdine (bkz.
Furkan/27-29). O gn ortada ne Hz. Moon'u, ne de
grmek kabildir. O gn meditasyon vs. de
kendi elleri ile azabtan kurtaramaz.
cephesi, bir yandan afyon dinleri, bir yandan yine
cinsten fakat de olan dinler,
bir yandan da dinsizlik dini ile hcuma
cephesinden de gecesi zlmesi gibi- zl-
meler ve Bu daha da
M
1
minler Sadece mna-
irtidad edenlere gelince, bilsin-
ler ki, kendisine Taberistan vaad iin Hse-
yin'e Yezid ordusunun geen mer ibn Sa'd
tercihini ynde ise, onlar da
ynde Bu da dnya ahirete s-
tn ileri gelmektedir. Mslmanlardan mel-
lefe-i kulub da olsa bir veya tatmin
edecek bir elde edemeyince, dinlerden herhan-
gi birine Alemierin rabbi bunu da
(bkz. Nahl/106-109).
Kim Tevhid dinine eden dinlerden birisine
Tevhid dinine ederse, ancak kendisi-
ne zarar gerek hayat yerine sera-
olur. Bize ancak Dinde zorla-
ma yoktur.
94
SONSZ
muttakllerindir. Allah
1
a hamd, Resul-i Ekrem
1
ine
ve o
1
nun tertemiz Ehl-i Beyti'ne salat ve selam olsun.
95
Prof. Dr. Hseyin Hatemi
Haziran 1990
DRT

DR.
eviren ve
PROF. DR. HATEMI
ya
Ankara cad. No. 107/63 34410
Tel: (O 212) 519 17 28-528 30 61-62-63
Faks: (O 212) 528 30 59

You might also like