All ERIATI

Dine Kar1 Din

FECR
Ankar20
Sizi rahatsiZ etmeye geldim!
Ali eriati
Fecr Yaynlar 127
ALl ERIATI
Btn Eserleri 22
D/ne K Dn
En OJi A
Mezheb Aleyhi Mezheb
Te
Do{an zlk
Ei
Do. Dr. Hicabi Krlang
Do. Dr. Dera r
Talh v Rea
Dr. Murat Demirkol
Cahit Ezerbolato{iu
FCR Yayn Reklam Bilgisayar
Sanayi ve Ticaret Ltd.ti.
ISBN 978-975-6004-67-8
1. Bask: 5 Mays 2009
Kapak ve I Konsept: TN Iletiim
Sayfa Dzeni: Cinas
Bask: Kalkan Matbaaclk
Byk Sanayi 1. Cadde 99/32
Te: 0312. 3419234lskitler/Ank.
FCR Yan Rea Bilglsy
S. v Tc. Lt. .
Rzgarl Cad. No: 2/5
Ulus 1 Ankara
Tel : 0312. 310 08 60
Faks : 0312. 311 47 89
www.fcr.com.tr
e-posta: fcr@fcr.com.tr
NOKLR
0 Ali eriati
07 Yayncnn Notu
11 Aklama
13 D|KD|n
19 Kfr
19 irk
2 Putperestlik
21 irk Dininin zellikleri
21 Tevhid
2 Samiri
2 Belar Baura
24 Ferisiler
2 lnklap Din Ne Demek?
27 Merulatran Din Ne Demek?
27 lyiliQi Emretmek ve Ktlkten Sakndrmak
28 irk Dininin Devam
2 irk Dininin Kurucu ve Koruyucularnn Karargah
2 irk Dininin KaynaQ
3 Afyon Dini
3 Murcie ve SorumluluQun Kaldrlmas
3 irk Dininin Tezahr Biimi
3 Allah, Insanlar
3 T aQuta Kulluk Edenler
3 Kfr Dini ve Islam Dini
4 Tarihe Hkmeden Kfr Dini
41 Mal Halka Aittir
4 Allah'n Ailesi
4 Snfsal ve Irksal Blnmelerin Onaylanmas
4 Yaratclk ve Rablk
4 Medine: Ideal Toplum Modeli
4 Eski Iran'da Din
4 Birinci ve Ikinci Snf
4 nc Snf
47 Snfsal Yapy Merulatran Mubedler/Zerdti Din
Adamlar
4 Tevhid Dininin Peygamberleri
4 irk Dini
5 Aydnlarn Yanlya Dtkleri Nokta
5 Alimierin ve Aydnlarn Misyonu
6 ALl ERIAT 1 DINE KARI DIN
mERT
23 Kasm 1933'te Horasan eyaletine bal Sebzivar'n Mezinan
kynde dnyaya geldi. 1950'de Mehed'deki retmen Kole
ji'ne girdi. 952'de Mehed yaknlanndaki Almedabad kyn
de retmenlie balad. 955 ylnda Mekteb-i Vasta'y yazd.
Ebuzer-i Gfar'yi tercme etti. l956'da Mehed niversitesi'ne
girdi. Ulusal Direni Hareketi'ne ye olduundan, babas ve di
er yelerle birlikte tutukland, alt ay tutuklu kald. 9 59' da
Alexis Carrel'den Dua'y tercme etti. niversiteden baanyla
mezun oldu. 960'ta Fransa'ya gnderildi, orada sosyoloji ve
dinler tarihi zerine alt. Cezayir Kurtulu Hareketi'ne aktif
olarak katld. Bu faaliyetlerinden dolay Paris'te tutukland; bu
arada birok makale, konuma ve evirisi deik dergilerde ya
ymland. Sosyoloji ve dinler tarihi alannda doktorasn ta
mamlayarak 962'de lran'a dnerken snrcia tutukland; aylar
ca hapiste kald. Hapisten ktktan sonra retmenlik yapma
ya balad ve Mehed niversitesi ve dier merkezlerde konfe
ranslar verdi. Hseyniye-i lrad 973 Eyll'nde kapatld. Sa
vak, eriati'yi aramaya balad. Kendisini bulamaynca babasn
tutuklad. Babas bir yl kadar hapsedildL eriati teslim oldu ve
on sekiz ay hcrede kald. 1975-77 aras Savak'n takibinden
srekli kap bakalannn evlerinde kalarak almalanna de
va1 etti. Sabahlara kadar sren konumalar yapt. 16 Mays
977'de Avrupa'ya hicret etti. Otuz gn sonra ngiliz lstihbara
t'nn yardmyla Savak tarafndan ehit edildi.
DINE KARI DIN 1 Al ERIATI 7
YYNCININNOTU
Yaynevimiz, eriati dncesini klliyat olarak okurlanna sun
makla nemli bir hizmet vermektedir. Merhum eriati, dnya
nn bugn yaayan iki nemli medeniyeti olan, lslam ve Bat
medeniyetini yakndan tanma frsat bulmu ender ahsiyetler
den biridir. Dahas, bir sosyolog gzyle inceledii konulan,
dahi.yane bir dnce iilii ile ilemi ve Fars edebiyatnn
kendisine kazardrd akc slupla ortaya koymutur. Bilimsel
liyakati, zgn bak as, dindarl ve inand dorular uru
na can verecek kadar yrekli kiilii ile sadece tran genliini
arkasndan srklemekle kalmam, dnya Mslmanlannn
ze dn abasna katkda bulunarak bir dneme damgasn
vurmutur. Onun bu zgn ve zgrlk tutumu, sadece ls
lam dmanlannn tepkisini ekmekle ve onlar tarafndan ehit
edilmekle kalmam, dost ve karde bildii Mslmanlardan d
ok byk tepkiler almtr. nk onun dnceleri, Batl
saldn karsnda ok derin ve gl bir mukavemet oluturur
ken lslam geleneini kirleten ve kntye sebep olan bidat ve
hurafelere de ar darbe indiriyordu. Tabii bu da bilinsiz ke
simler nezdinde slam'n kendisine yaplan bir saldn olarak al
glanyordu.
Kendi tabiriyle iinde doup byd geleneksel SafeVi itli
ine ynelttii eletiriler yznden tran'da dlanrken, il bak
as nedeniyle de Snni dnyadan nemli tepkiler almtr. An
cak eriati, her ne kadar Ali ias ve SafeVi ias aynm yapsa ve
SafeVi itliini eletirse de eletirdii dnceden btnyle
kurtulamam

ve sz konusu etkilerle Snni dnyann kabul
8 Al ERIAT 1 DINE KRI DIN
edemeyecegi kimi dnceler serdedebilmitir. Sahabiler hak
knda kullandg ifadeler hogr smnn zorlayan kusurlar ola
rak degerlendirilebilir. Ayrca yaadg ag ve evrenin etkisiyle
Fransz sosyalistlerinden etkilendigi ve kimi yorumlarmda bu
etkinin izlerinin grldg de sylenebilir.
Ali eriati'nin de her insan gibi hata edebilecegini, hatalannn
ve savaplannn sadece kendisini baglayacagm okuyucunun
takdir edebilecegine inanyoruz. Fecr Yaynevi olarak, lm
zn Kur'an- Kerim ve onun numune-i timsali olan Hz. Pey
gamber (s.a) olduguna inanyor, eriati de dahil btn insanla
rn bu ller iinde degeriendirilmesi gerektigini dnyo
ruz. Onun her grn onaylamadgmz halde eserlerini ya
ynlyor, ama katlmadgmz grlerine de mdahale etmeyi
uygun grmyoruz. nk byle bir mdahalenin dncele
rin dogru anlalnasma engel olacag, bunun da hem yazar hem
okur asndan bir hak ihlali saylacag kanaatindeyiz. Buna rag
men kimileri, tasvip etmedikleri dncelerden dolay bilinsiz
okuyucularn olumsuz etkilenecegi gerekesiyle vebal alacag
mz dnebilirler. Fakat biz, genelde Mslman olmann,
zelde eriati okuru olmann, okudugu her eyi kabullenen de
gil, eletiren bir seviye gerektirdigini dnyoruz. Dolaysyla
btn olumsuzluklanna ve kusurlanna ragmen eriati'nin o en
gin birikiminin bizlere ok ey kazandrdgna ve kazandraca
gma inanarak eserlerini klliyat olarak yaynlamaya karar ver
mi bulunuyorz. Buna paralel olarak hem Fars hem de Trk
edebiyatma vukufyetiyle temayz etmi mtercimlerden olu
an bir heyet oluturarak eserlerin en az hata ile evfilmesine de
zen gsterdik. Bu nedenle tercmeler, sadece sz konusu eser
leri dagmk vaziyette sunulmaktan kurtarmayacak, eriati oku
runun liyakatsiz tercmelerden ektigi skntlan da asgariye in
direcektir.
Klliyattaki kitaplarn bazlannda yazara ait olmayan dipnotlar
yer almaktadr, ran'daki Dr. Ali eriati Eserlerini Derleme B
rosu tarafndan eklenen notlarn sonunda (Derleyen), yaymevi-
DINE KARI DIN 1 Al ERIATI 9
miz tarafndan ilave edilen notlann sonunda (Fecr), mtercim
lerin ilave ettigi notlann sonunda ise (ev.) ifadeleri kullanl
'
mtr. Bunlann dndaki dipnotlar Ali eriati'ye aittir.
Btn hassasiyet ve abamza ramen, insan olmamz hasebiyle
gzrzden kaan kusurlar olursa okurumuzdan zr diler,
eletirilerine mteekkir kalnz. Bu vesileyle eriati'ye Allah'tan
rahmet diler; bata deerli mtercimler olmak zere, editrlere,
tashih ve redakte heyetine ve eserlerin sizlere ulamasnda eme
i geen btn dostlara gnlden teekkr ederiz.
FECR YAYINEVl
DINE KA
R
I DIN Al ERIATI 11
AIK
Bu kitap ana blm ile ekler blm olmak zere drt blm
den olumaktadr. Drdnc blm de birbirinden farkl drt
konu tekil etmektedir. Kitab oluturan: blmler unlardr:
1- Dine Kar Din: Bu konferans 22-23 Mordad H. 1349 tarihle
ri arasnda Hseyniye-i lrad'da verilmitir. Konferans o dnemde
metne aktarlm ve eriati tarafndan da uygun grlmtr. Bu
nedenle "Yayn Kurulu" sz konusu metni ses kaytlar ile karla
trdktan sonra ok snrl dzeltmelerle yetinmitir.
2- Anne Baba Biz Suluyuz: Bu blm de aslnda 8. 8. 1350 tari
hinde Hseyniye-i lrad'da sunulan bir konferanstan olumaktadr
ki daha sonra eriati'nin kendisi baz yerlerini tashih edip ekleme
lerde bulunmu ve kitap olarak baslmtr.
3- Evet, yleydi Kardeim: Bu blm eriati'nin 18. 8. 1350 tari
hinde Hseyniye-i lrad'da verdii konferans olup daha sonra ze
rinde baz deiiklikler ve eklemeler yapmtr. Gerekli aklama
lar metnin kendisinde mevcuttur.
4- Ekler: Bu blm u alt balklardan olumaktadr:
a- Arold Toynbee, Medeniyet-Din: Bu ksm, tamam Ali eriati
tarafndan yazlan soru ve cevaplardan olumaktadr. yle anla
lyor ki eriati, Mehet'te Arold Toynbee ile arsnda geen mna
zaray kaleme alm. unu da hatrlatmakta fayda vardr. Bu ksm
ilk defa yaymlanyor. Bu el yazlarnn ne zaman kaleme alnd
bilinmemektedir.
b- Hoakal eadet ehri: eriati bu kJsm 1351 'in lsfend aynda
niversitedeki grevine son verilmesinin ardndan kaleme almtr.
12 ALl RIA1 1 DINE KRI DN
c- Papa ve Marks Olmasayd: Bu ksm da eriati tarafndan kale
me alnm olup ne zaman yazld bilinmemektedir.
d- Ak Oturum/Panel: Soru ve Eletirilere Cevaplar: Adndan da
anlalaca gibi bu ksm genelde Hseyniye-i lrad, zelde ise e
riati ile ilgili soru ve eletirilere verilen cevaplan kapsamaktadr.
Bu nedenle 23. 9. 1350 tarihinde gerekleen birinci blme eri
ati'nin yan sra Hseyniye-i lrad'da faaliyet gsteren ve konferans
verenler de katlmtr. Programn ak , konular arasndaki iliki
ve program btnl asndan panele katlan dier konumac
larn konumalann silmek mmkn olmadndan, onlarn da
isim ve konumalann aynen aktardk. Deerli okuyucular daha
fazla bilgi ve daha geni aklama iin bu blme mracaat edebi
lirler.
ehit retmen Dr. Ali eriati'nin
Btn Eserlerini Derleme ve Dzenleme Kurulu
DNEKIDIN
DINE KRI DIN 1 A ERIATI 15
nmzdeki iki gece konumamn konusu ilan edildii zere "Di
ne Kar Din" dir. Bu ifade kimilerine tuhaf veya mphem gelebilir.
Zira biz imdiye kadar dinin srekli kfrn karsnda yer aldn
ve tarih boyunca savan din ile dinsizlik arasnda meydana geldi
ini sanrdk. Bu nedenle "dine kar din" ifadesi ilgin, mphem,
artc ve kabul edilemez gelebilir. Oysa ben son zamanlarda u
nu fark ettim (Tabi daha nce de fark etmitim ancak u anda his
settiim netlikte deil) : Bu tasavvurun aksine tarih boyunca, her
zaman din, dine kar savamtr ve hibir zaman bugn anlad
mz ekliyle din, dinsizlikle savamamtr.
Tarihten sz ederken genelde anlald gibi medeniyetin ve yaz
nn kefedildii zaman kastetmiyorum. lnsan neslinin toplumsal
hayatnn yeryzndeki balangcn kastediyorum. Bu nedenle ya
znn icad, alt bin yllk maziye dayanr. Oysa benim sz konusu
ettiim tarih otuz bin, krk bin hatta baz grlere gre elli bin yl
lk maziye sahiptir. Arkeoloji, tarih, jeoloji ve efsaneler araclyla
ilk insann toplumsal hayatnn deiim ve geliim sreci, yaam bi
imi ve inan sistemleri hakknda az ve yzeysel de olsa baz bilgi
lere sahibiz. Bu srecin ilk dnemini efsane ve hikayeler oluturur.
amza doru yaklatka o dnemler daha da netlemekte, bilgi
ve belgelere ulalabilmekte, yava yava tarih devreye girmektedir.
Ki btn bu dnemlerde din, dine kar ayaklanm ve istisnasz
her zaman dine kar direnen hep din olmutur. Peki neden? n
k tarih dinin (etkin ve mdahil) olmad bir topluma ya da d

ne
me tanklk etmemitir. Yani tarihte dinsiz bir toplum vaki olma
mtr. Hibir nesilde, tarihi deiim srecinin hibir dneminde ve
yeryznn hibir noktasnda dinsiz insan olmamtr.
Son dnemlerde, yani medeniyetin, dncenin, akln ve felsefe
nin revata olduu son asrlard

ahireti veya Allah' inkar eden ba
z kimselere rastlamaktayz. Ancak bu ahslar tarih boyunca hi
bir zaman bir
s
nf, bir grup, bir topluluk oluturmamtr. Car
rel'in ifadesiyle: 'Tarih her zaman yle toplurlara sahipti ki bu
toplumlar genel olarak dini birer kurum niteliindeydi. " Btn
16 ALl ERIA1 1 DINE KARI DIN
toplumlarn, hatta btn ehirlerin fiziksel grnnn ekseni,
esas ve kalbi konumunda olan ilah, dini inan, dini kitap veya
peygamber gibi dini olgular; ait olduklar toplumlarn ruhi yaps
n da ele vermektedir.
Orta a boyunca ve milattan nce, Dou'da ve Bat'da btn e
hirler, ev veya binalardan oluurdu. Bu topluluklar bazen kabile
hayat yaard . Ancak her mahallede insanlar eraf snfndan olup
olmamasna ve sosyal konumuna gre, ya ehrin merkezine, kalbi
ne yakn, daha byk, daha nemli ve daha yakn bir yerde ikamet
ederlerdi ya da snfsal yapnn olmad bir yaam biimine sahip
tiler. Buna karlk btn byk ehirlerin, Dou ve Bat medeni
yetinin her ikisinde de ortak nokta; ehirlerinin birer sembol olma
zelliine sahip olmalardr. Sembol ehir, yani kendisini belirgin
baz alametlerle ifade eden ehir.
Sz konusu byk ehirlerin kiiliini ortaya koyan bu semboller
mabetierdi ki hi phesiz bugn bu biim yok olma srecine gir
mitir. rein Tahran sembolik bir ehir deil. Yani bu kentin
yerleim planna bakacak olursak, dini ya da dini olmayan bir ek
sen, bir yap, bir bina etrafnda toplanm deil. Yani binalarn, et
rafnda toplandklar bir ekseni, bir kalbi yok. Ancak Mehet ken
tinin havadan ekilen bir resmi dahi onun sembol bir ehir oldu
unu gsterir. yle bir ehir ki sanki btn yaplar ehri tantan ve
kalbi konumunda olan bir mum, bir eksen, bir mihver etrafnda
toplanm gibi duruyor.
Bu ehirler neden sembol idi? Zira hangi medeniyete, hangi mille
te, hangi ehre ait olursa olsun; dini bir motife sahip olmayan hi
bir yap mevcut deildi. Herhangi bir ehri tantmak amacyla ya
zlm$ btn kitaplar -Farsa yazlan kitaplara dahi baklabilir.
Kum Tarihi, Yezd Tarhi, Belh'in Faziletler gibi- dini bir rivayede
balar. Yani bu byklkte bir ehrin dini ve manevi bir etkenin
dnda baka bir sebeple ina edilebileceini tasavr edemiyor
lard. Her zaman ya orada bir peygamber yatyordur ya ehir dini
bir mucizeden dolay oraya kurulmutur yahut daha sonralar ora
da dini bir ahsiyet defnedilecektir. Ksacas her durumda gereke,
DINE KARI DIN 1 ALl ERIATI 17
dini bir motif arz etmektedir. Bu da unu gsterir ki esasnda b
tn kadim toplumlar; ister snfsal yapya sahip olsun ister olma
sn, ister kabileli olsun ister olmasn, ister Roma gibi byk bir im
paratorluk olsun, ister Yunan gibi mstakil ehirlerde yaasn, is
ter Araplar gibi kabile hayatna sahip olsun, ister gelimi bir me
deniyete sahip olsun veya isterse geri kalm ve km durumda
olsun; btn kavimlerde insan topululuklan "din1 bir motife" da
yal ortak bir ruh ve syleme sahiptirler. Kadim insan btn d
nemlerde ve btn dncelerde dindar insan olarak karmza
kar. Bu nedenle dinsizlik meselesi -ki bugn bu szcn karl
nn "kfr" olduu sanlyor- metafizie ve ahirete inanmayan;
gayb, Allah' reddeden ve yeryznde bir ya da birka kutsal ila
hn varlm gereksiz gren bir dnce deildi . Zira btn insan
lar bu esaslar konusunda hemfikirdiler.
"Kfr" kavramna bugn bizim yklediimiz din dlk, dinsizlik
ya da din kartl gibi karlklar ok yeni anlamlardr. Bu, son iki
asrlk bir mevzudur. Yani Orta a dnemi sonrasna tekabl
eder. Dnsel bir rn gibi Bat'dan Dou'ya ithal edilmi ve "k
fr" szcne Allah'a inanmama, metafzii ve ahireti reddetme
manas yklenmitir. Ne islam'da ne kadim metinlerde ne tarihte
ne de dinlerin herhangi birinde kfre dinsizlik anlam verilmitir.
Zira dinsizlik diye bir ey yoktur.
Bu nedenle kfrn kendisi bir din idi. Tpk bir dinin, dier bir di
ni kfr olarak grmesi gibi ; o kfr dini de kendisini kfrle it
ham eden dinin kfr dini olduuna inanmaktayd. Dolaysyla
kfr, baka bir din demektir, dinsizlik deil. O nedenle tarih bo
yunca -ister lbrahim1 dinlerin tarihi olsun, ister Dou ya da Bat
dinlerinin tarihi olsun fark etmez- ne zaman ki bir peygamber ve
ya dini bir hareket ortaya kmsa, ncelikle mevcut din1 yapya
kar kmtr ve bu zuhur eden harekete kar kl eken, ona
kar direnen ve nnde duran ilk g de din (mevcut din) olmu
tur.
Dolaysyla fevkalade nemli bir meseleyle kar karyayz. Ki bu
mesele hem g

mz dnya aydnlarnn yanl dncelerini

18 ALl ERIA T 1 DIN E K DIN
zme kavuturmakta hem de bu aydnlarn din hakkndaki yar
glarn ilmi ve tarihi adan deerlendirmeye tabi tutmaktadr. G
nmz aydnlarnn, "dinin medeniyete, ilerlemeye, halka ve z
grle kar olduu ya da bu olgulara kar kaytsz kald" ek
lindeki yarglar gereki ve kesin ilmi dayanaklara ve mkerrer ta
rihi tecrbelere dayanmaktadr. Bu dnce kin, dmanlk, sui
zan ve art niyete dayanan bir hakaret, bir kfr veya aslsz bir ku
runtu deildir. Aksine insan neslinin, toplumsal hayatn ve tarihin
gerek verilerine dayanarak varlm ilmi bir sonutur.
Ancak buna ramen ben aydnlarn bu dncesinin yanl oldu
unu sylyorum. Peki neden? nk -einin takipileri olduu
muz halde, yani dini motife sahip olmamza ramen-tarih boyun
ca farkl farkl kalplara girse de aslnda gerek anlamda birbiriyle
savap cebelleen sadece iki dinin var olduunu biz dahi bilmiyo
ruz. (Bu iki din arasnda sadece ihtilaf yoktu, ayn zamanda ge
mite dnce ve din sava da bu iki din arasnda cereyan etmi
tir. Ancak zel nedenlerden dolay u anda zihnimizde byle bir
dnce mevcut deil. Durum byle olunca ncelikle din hakkn
da genel bir yargya varrz ve genel adan da bunu ispat ederiz.
Sonra kendi dinimize dner ve zelde onu da ispatlanz. Oysa bu
yanl bir yntemdir). Yani son iki asrn din kartlar -zellik
le Avrupa'da din kartlnn zirveye kt 19. asr- bu iki dinin
arasn ayrnarakla hataya dtler. Oysa bu iki dinin hibir ben
zerliinin olmamas bir yana, bunlar birbirlerinin dman ve zd
d idiler. Hatta tarih boyunca, arada bir fetret dnemi dahi olma
dan srekli birbirleriyle savatlar, hala savanaktadrlar ve sava
maya devam edecekler. Dolaysyla onlarn (gnmz dnya ay
dnlarnn) vard sonu bu iki tarafn sadece biriyle ilgili olarak
doru olup tarihi gerekiere ve tecrbelere dayanmaktadr. Fakat
bu dinin kart olan dinden -ki o da bir dindi- habersiz oldukla
rndan ister istemez genel bir yargya vardlar. -Ki biz dahi dindar
olmamza ramen bu iki din arasndaki fark fark edemiyoruz.- Bu
nedenle bu iki dinden sadece birisinin gerekleriyle rten bu
dncenin dier din iin de geerli olduu kansna varlmtr.
!te yanl da buradadr.
DINE KARI DIN 1 Al ERIATI 19
Dediim gibi, bu iki din eitli alardan birbirlerinden farkllk arz
etmektedir. Eer bu iki dinin tm zelliklerini karlatrp sayacak
olsak, bisi iin mspet olarak zikrettiimiz her sfat dieri iin
menfi olarak almamz icap eder.
Sizden ok nemli bir istirhamm olacak. Benim burada kullanaca
m kavramlar hepinizin bildii, ancak farkl anlamlar yklenen
kavramlardr. Bu nedenle sizden ricam, ben bir kavram kullanr
ken onu nceden zihninizde var olan anlamyla dnmeyin. Ak
sine benim kastettiim manada aniayp hkm verin. nce bu
kavramlar akla kavuturacam. Zira bu kavramlarla ilgili yay
gn olan belirsizlik ve yanl anlama, birbirinden tamamen farkl
olan bu iki konunun yanl anialmasna sebep olmutur. "Kfr",
"irk" ve "putperestlik" kavramlar din konusuyla ilgili oka kul
lanlan kavramlardr.
Kfr, rtrek anlamndadr. Tpk ekin iinde olduu gibi. nce
tohum ekilir, sonra da onun zeri toprakla rtlr. Insann iinde
de hakikat vardr. Ancak bu hakikatin st cehalet, kin, menfaat
ilik veya mutlak bir bilgisizlik gibi sebeplerden dolay siyah bir
perde ile kaplanm ve rtlmtr. Bu nedenle ona kfr denir.
Fakat bu kfr, din hakikatinin zerini, dinsizlik vastasyla rt
rek deil; aksine din gereinin zerini, baka bir din ile rtmek
tir.

l
irk, Allahszlk anlamna gelmez. Zira mriklerin bizden daha
fazla ilahlar vardr! Mrik, Allah'a inanmayan, Allah'a tapmayan
kimse deildir.
Bildiimiz gibi lsa, Musa ve lbrahim'in kartlar mriklerdir, ilah
lan olmayanlar deil. Mrikler kimdir? Onlar Allah'a kar inan
sz deildirler. Onlar yle kimselerdir ki olmas gerekenden daha
fazla ilaha inanrlar. Yani fazla ilahiara sahiptirler, Allah'a oka(!)
kulluk ederler. Dolaysyla ilmi adan dini inanc ve dini duygusu
olmayan kimseye rik denemez. Zira "mrik"in mabudu, hat-
20 AU ERIAT 1 DINE KARI DIN
ta eitli mabutlan vardr. Bu mabutlara ibadet edilmesi gerektii
ne, stelik onlarn hem dnyann hem de kendisinin alnyazs
zerinde etkisi olduuna inanr. Bu nedenle biz kendi ilahmz
hakknda nasl bir tasavvura sahipsek, mrik de kendi ilahlar
hakknda ayn tasavvura sahiptir.
Bundan dolay "mrik" dindardr ve dini bir ahsiyete sahiptir.
Fakat gerek dini ller ve dini hakikatler asndan yanl bir yo
la sapmtr. Yanl din, dinsiziikten farkl bir eydir. Dolaysyla
irk bir dindir ve insanlk tarihinin en eski din biimi olarak kabul
edilmitir.
Ptt
Putperestlik irkin e anlamls deil, irk dininin zel biimlerin
dendir. irk, tarih boyunca halkn genel dini olarak bilinegelmitir
ki bunun biimlerinden biri de putperestliktir. Bu nedenle putpe
restlik put ya da eitli eyalar yontmak ve ina etmektir. Bu put
lar ve eyalar, irk dininin takipiteri iin kutsaldr. Yani bu putla
rn ya Allah'n kendisi olduu inancndadrlar ya da bunlarn Al
lah'n vekilleri ve ona ulama vastalar olduuna inanrlar. Netice
itibariyle bu ilahlardan birinin hayatlarnn bir ksmna mdahil
olduuna, dnyada olup biteni etkileriine inanrlar. Ksacas put
perestlik irk dininin eitlerinden biridir.
Ancak Kur'an bu kesime (mrik ve putperestler) saldrd ya da
onlarla diyaloa girip onlar eletiriye tabi tuttuu zaman; onlarla
daha genel ifadeler kullanarak konuur. Acaba neden? Zira Kur'an,
u anda zihnimizde var olan "Islam sadece o dnemde var olan
putperestlikle mcadele etmitir" gibi yanl bir anlay ortadan
kaldrmak ve Islami hareketin gemiteki dier tevhidi hareketler
de olduu gibi amacnn irkin her trlsnn -putperestlik da
hil-kkn kazmak olduunu vurgulamak ister. Oysa biz irk di
ninin bizim anladmz ekliyle sadece putperestlik olduunu d
nyoruz. "De ki: Siz kendi yonttugunuz eylere mi tapyorsu
nuz?" (37/Saffat Suresi 95). Peki , insanolu tarih boyunca yeryzn
de sadece kendi elleriyle ta ve tahtadan yonttuu putlara m tap
u? Kesinlikle deil. Genel anlamyla irk dini, beer tarihi boyunca
DINE KARI DIN 1 Al ERIATI 21
ok sayda maddi ve maddi olmayan biimlerde tecelli etmi ve et
mektedir. Bu biimlerden biri olan putperestlik, Arap ve Afrika ca
hiliye dneflerinde olduu gibi var olagelmitir. "Kendi yonttuu
nuz eylere mi tapyorsunuz?" ibaresi, genel bir kuraldr ki irk di
nindeki tapma olaynn keyfyelini ve mahiyetini ifade eder. Bu
irk dini, tarih boyunca hep var olmutur ve adm adm tevhid di
ni ile birlikte gnmze kadar gelmitir, gelmeye devam etmekte
dir. Hibir zaman lbrahim'in ya da lslam'n gelmesiyle yok olma
mtr. Bilakis imdi de varln srdrmektedir.
ik D
(Bu konu dinler tarihi konusudur. Fakat ben kendi dinimizde ve
kltrrzde alkn olduumuz kavramlarla konumaya ala
cam). Dinin bir safnda -yani bu iki saf n birinde- Allah'a tap
mak var. u anlamda Allah: Bilin, irade, yaratc ve alemierin Rab
bi. Bunlar btn lbrahimi dinlerde Allah'n sfatlardr. O, yaratc
dr, yani btn alemleri o yaratmtr. o mdebbirdir, yani alem
lerin sevk ve idaresi O'nun iradesindedir. O, zgr ve tm aleme
hakim olan bir iradeye sahiptir. Ve O, btn alemleri kuatan mut
lak bir grme yetisine ve bilgiye sahiptir. Ayn ekilde Allah, varl
n ve yaratln tek sebebidir ve kainatn hedefini O tayin eder.
Btn lbrahimi dinlerin en byk iar olan -ki zaten Hz. lbrahim
bu iar haykrmakla tannmtr- bu mutlak kudrete kulluk etmek
u anlama gelir: Btn insanlar varlk aleminde tek bir gce kul
luk etmee ve sadece O'na ynelmee armak. . . Kainat ekip
eviren, idare eden tek bir gcn varlna inanmak . . lnsann ha
yat boyunca tek bir zatn himayesine girmesi. ..
Ted
Tarihte tevhid daveti olarak adlandrlan bu davetin dnyevi ve
maddi yn de vardr. O da udur: Btn kainat tek bir gcn ya
rattna; bu kainatn tmnn -insanlar, hayvanlar, bitkiler ve
cansz varlklar da dahil -tek bir hakimi olduuna; O'nun dnda
bu aleme etki eden, onu ekip eviren, koruyup kollayan baka bir
gcn olmadnf; btn varlklar, eyalar, kiileri, renkleri, cins
leri ve cevherleri "tek bir ilahn yarattna inanan bir topluluk, is-
22 AU ERIATI 1 DINE KARI DIN
ter istemez unu ifade etmi olur; llahi birlik, yani btn klUnatta
Allah'n tek oluu, ilahl tevhid . . . Hal byle olunca, mantk asn
dan kainatta ilahl birligin kanlmaz sonucu, yeryznde beeri
birlik, yani beeri tevhittir. Yani tevhid; btn alemin tek bir g
cn elinde bulunan bir hkmdarlk olduunu; btn insanlarn
ayn kkten yaratldgn, tek bir irade tarafndan idare edildigini,
hepsinin ayn hedefe yneldigini, ayn cinsten yaratldklarn, t
mnn tek bir ilahnn olduunu ve O'ndan baka btn glerin,
sembollerin, degerierin alamederin yok edilmesi gerektiini vurgu
lamaktadr. Bu durumda tevhide iman eden bir kii olarak ben de
ister istemez btn alemi canl bir beden -bir btn- olarak gr
rm. Ki bu bedene bir ruh, bir kudret hakimdir. Bu nedenle bir
btndr. Ayn ekilde insanogluna baknca da ay cinsten tre
mi eit degere ve yapya sahip bir varlk gryorum. nk tek
elden ve tek kaynaktan kmtr. Bu tevhid dini, o iki dinden bi
ridir ki tek bir ilaha kulluk etmeyi, btn kainata tek bir gcn
hkmettigini ve tarihte insan nesiinin alnyazsnn tek bir kudre
tin elinde oldugunu kabul eder. Nasl ki Allah' birierenin koulu
alemi biriemek ise; alemi birierenin koulu da insan biriemektir.
Yani btn insanlarn bir ve eit olduunu kabul etmektir.
Diger taraftan bir gce tapnak, Durkheim'in ifadesiyle bir kutsala
inanmak ya da Kur'an'n deyimiyle gayba inanmak, insanolunun
iinde var olan ftri bir ihtiyatr. Bu ftri ihtiya her zaman var ol
mutur. Bir eyin ftri ve igdsel oluunun iki delilinden biri o
igdnn devam etmesi, dieri de her zaman ve her yerde o iste
in artmas ve yaylmasdr. yleyse bu alametler, tapmann ftri ve
igdsel bir ey olduunu gstermektedir. Herhangi bir milletin
tarihi srecine gz atacak olursak, tarihinin hibir dneminde bir
ilaha tapmadan, kulluk etmeden yaamacn grrz. Ya da tari
hin bir dneminde btn toplurlara da baksak tapmann ve kul
luun her yerde ve btn toplumlarda olduunu grrz. Bu da
tapmann fti bir olgu olduunun gstergesidir.
Bu duygu (din araclyla kulluk etme duygusu); tevhide ynel
meye, alemiere hakim olan bu kudreti tanmaya ve neticede irade
DINE KRI DIN
1
Al ERIA T 23
sahibi dipdiri bir g olan ve bir amaca hizmet eden alemi bu ek
liyle tanmamza sebep olur. Ayn ekilde bu kulluk duygusu tev
hid dini sayesinde tarihte insanln vahdeti; btn soylarn, snf
larn, airetlerin, ailelerin ve kiilerin birlii; haklarn, hukuklarn,
deerlerin, eref ve haysiyetin birlii olarak tecelli eder.
Dier taraftan yine bu din, bu dini duygu, tarihteki varln irk
boyutuyla devam ettiriyor. Bu devamllk yle bir hal almtr ki
daha nce sz ettiim dinin (tevhid dini) karsna en byk g
olarak km ve tevhid dininin yaylmasna en ok direnen ve en
iddetli biimde kar kan irk dini olmutur.
Btn dinleri bu adan tek tek ele almaya zamanm yok. Ancak en
azndan byk peygamberler ile ilgili olarak, bunlarn hayatiarna
ilikin az da olsa aina oldugumuz lde irk dinini aratrabili
riz. Sz gelimi Tevrat'ta, Tevrat ile ilgili yazlan btn kssalarda,
kitaplarda ve szlklerde, hatta Kur'an'da ve hadislerde dahi Mu
sa'nn sz konusu oldugu yerde hep unu grrz: Musa'ya kar
ayaklanan ve onun hareketine en byk zarar verenlerden biri
"Samiri" idi, dieri de "Belam Baura".
Sa
Musa yllar sren bir ilenin ve mcadelenin sonucunda kavmini
tek olan Allah'la tantrmaya ve kendi toplumunda, irk dininin
biimlerinden olan hurafelere, buzaya ve puta kullugun kkn
kazmaya muvaffak oluyor. Derken Samiri, Musa'nn yokluunda
-Tur Da'na kt zaman- en ufak frsat deerlendirerek, halk
tekrar buzaya tapmaya tevik etmek amacyla hemen orada bir
buza yapyor.
Halkn Yehova'y ve Allah' brakp hayvana tapmas iin buza ya
pan bu adam Allahsz, dinsiz, yani dine inanmayan bir kimse de
ildir. Bilakis dine inanr, hatta dinin teblicisi, mtevellisi ve ko
ruyucusu konumundadr.
B Bu
Belar Baura, materyalist bir filozof mudur? Mlhit ve dinsiz mi
dir? Matteriing veya openhaver midir? Hayr! Belar Baura, dne-
24 Al ERIAT 1 DINE KARI DIN
minin en byk alimidir ve halkn dini onun san etrafnda d
np dolanan eyden ibarettir. lte, Musa'ya kl eken, onun ha
reketine kar ayaklanan byle bir kimseydi. Dinin gc, halkn
duygusu ve iman kendi elinde ve emrinde olduundan; tarih bo
yunca hakka ve teki olan tevhid dinine kar en byk direnii
gsterebilir ve en ar darbeleri indirebilirdi.
Fer
lsa'ya bakn! lnceye kadar ektii ileler, yedii darbeler, idam
edilii -onlarn deyimiyle- ald yenilgiler, urad ihanetler; b
tn basklar, iftiralar, hakaretler ve kendisiyle annesinin maruz
kald en irkin ve en adi ithamlar, iftiralar; btn bunlar Ferisi
lerin eliyle yapld. O Ferisiler ki dnemin din savunucular ve m
tevellileri idi. Bunlar maddeye tapan kimseler deildi, ateist deil
di, materyalist deildi. Zaten o dnemde materyalist yoktu. Bunlar
Isa'ya ve ona inananlara kar; irk dininin mminleri, savunucu
lar ve varisleriydi.
Islam Peygamberi'ne bakn. Taifte, Bedir'de, Uhut'ta, Hevazin'de,
Mekke'de lslam Peygamberi'ne kar kl ekenlerin, ona eziyet
edenlerin ka dinsizdi, ka tanesi hibir dini inanca sahip deildi?
Byle olan bir kii dahi bulunamaz, bir kii! Hepsi, doru ya da
yanl bir inanca sahipti. Btn sylemleri, iarlar undan ibaret
li: Peygamber'i, Abdullah Olu Muhammed'i ve ona inananlar or
tadan kaldrmak. Peki neden? Zira Ihrahim'in evinin hrmetini or
tadan kaldrmak istiyor. Neden? nk retimizi, mukaddesat
mz ve inancmz ayaklar altna alyor; nk bu evi ve bu mu
kaddes beldeyi (Mekke) yok etmek istiyor; nk Allah ile bizim
aramzda arac olan mukaddesatmz, putlanmz, mabutlarmz
ve efaatilerimizi yakp ykmak istiyor. Bu nedenle Peygamber d
nemi boyunca lslam'a kar sava aan Kurey'in ve btn Arapla
rn iar, "dine kar din" idi.
lslam peygamberinden sonra ayn slogan, ayn sylem baka bir
ekle brnyor. Acaba Ali'ye ve lslam dininin ruhunu idame et
tirmek isteyen ve ettiren harekete kar, kfr m ayaklanmt?
Dinsizlik veya dine ve Allah'a inanmayanlar m ba kaldrmt?
DINE KARI DIN 1 Al ERIATI 25
Yoksa bu harekete ba kaldranlar, bu dine kr Emevilerle Ali'nin
ocuklarn veya Abbasilerle Peygamber'in yaknlarn sava mey
dannda kar karya getiren, baka bir dine mi inanyorlard?
lbrahimi dinin -lbrahimi din diyorum, zira daha kolay anlalyor
ve tevhid dininin zelliklerinden biri, tek olan Allah'a kulluktur.
Bizim inancmzda ve tarih felsefesinde Adem'den Peygamberimi
ze ve ondan sonra da insanlk tarihinin son anna kadar tauta kul
lua kar; btn alemierin tek sahibi olan, insani deerleri, tarihin
hedefini ve beeri hayat tayin edici tek mabuda kulluk vardr. Ya
ni insan, bu yce vahye, hilkatin bu muazzam yoluna ve yaratl
n en byk ve nihai hedefi olan Allah'a teslim olmaya; yalnzca
bu nizama, bu hedefe teslim olmaya aran harekete kar; tauta
kulluk edenler, bu "hedefe" .kar isyana armakta ve ad Islam
(btn hak dinlerin ortak ad) olan bu "davete" kar durmaktadr.
Ancak bu din, Allah'a teslim olmaya ard gibi, ayn ekilde ve
bu sebeple, O'ndan baka her eye kar isyan etmeye de davet
eder. Buna karlk irk dini de varln bu yce vahyine kar ba
kaldrmaya, slam davetine ve .Allah'a -ki tm varlklar ancak
O'nunla anlam kazanr ve hayatn tek gayesi de O'dur.- isyana, ls
lam dinine ve ona teslim olmaya kar kmaya arr ve bundan
baka yzlerce ilaha, yzlerce kutba, yzlerce kudrete kulluk et
meye davet eder. Ki her bir kutbun, her bir kudretin, her bir sn
fn ve her bir grubun bir ilah vardr.
, irk, yani kulluk; yani Allah'a kullua kar isyan. Ancak buna ra
men irk, putlara kar teslimiyet, alak gnlllk ve beer kul
luktur. (Tabii geni anlamyla putlar kastediyorum; yani sihirbaz
larn, yalanclarn, cehaletin ve zulmn yardmtaarak ortaya koy
duu ve halk ona tapmaya ve kullua ard ey). Bu, tauttur.
Kainatn o muazzam gcne kar tuyan etmek ve "kendi yonttu
unuz eylere" teslim olmaktr. Bu "kendi yonttuunuz eyler" ne
olursa olsun. lster Lat, ister Uzza, ister araba, ister erdem, ister ser
maye, ister kan, isterse soy veya snf olsun; fark etmez, her d
nemde bunlar "Allh'a" kar birer taut olmutur.
26 AL ERIA1 1 DINE KRI DIN
Tevhid dininin zelliklerinden biri, onun inklabi duruu ve ak
dr. irk dininin de -genel nlamyla irk- zelliklerinden biri ki
tabna uydurmak, bahaneler ve gerekeler retmektir.
lp D Ne Dee?
lnkla_!i din,
.
kendisine iman eden ve bu Sl. ile
ei!!l:-!i
r
in;
hayata ve onun maddi, manvt_y_9Eil_.9J.B.Y9 r! .rtD_Js:r

le
_
ti
---. alar. Bununla beraber mensubu
na, reddettii ve bat! olarak kabul ettii eyi deitirmek, ykmak,
yok etmek ve hak olarak bildii ve inand retiyi onun yerine
tesis etmek gibi bir misyon ve sorumluluk ykler. Mevcut duruma
_
dini adan
r
e
r
i
y
t
_l
az
. ac

_ rmmak .nul:
il
.;-teJii
et
rr
e
k
n ku |skalmamak, t\hi_cJnin .
.
zcir. Btn pey
gamberlerin nasl zuhur ettiine bir bakn. Bu tevhidi dinler orta
ya ilk ktklar dnemde -ki bu dnem, onlarn en temiz, en saf,
en berrak dnemleridir ve hi deimemi, hi bakalamamtr.
"var olan"a kar bakaldrm, zulme ve irkeflie isyan etmitir.
Yani kula kullua isyan ... Allah'n bizzat kendisine deil de sn
netullahn tecellisi olan tabiat kanuniarna kulluk etmeye isyan ...
Btn bu diniere bir bakn. Musa'ya bakn. Musa, nceden de be
lirttiimiz gibi sembole kar kyam ediyor: Dnemin en byk
sermayedar olan Karun'a, irk dininin en byk din alimi olan Be
lam Baura'ya ve dnemin en byk siyasi gcnn sembol olan
Firavun'a kar ba kaldryor. Yani mevcut duruma isyan ediyor.
Peki, o dnemde mevcut durum nasld? "Kpti" soyuna kar zil
let ve esaret iinde yaayan "Spti" adnda bir aznlk. .. Yani Kpti
lerin Sptilere olan stnlne dayanan rkla kar mcade
le ... Bir soyun, baka bir soya tahakkmnden, onu esaret altna
almasndan ibaret olan sosyal yapya kar mcadele ve isyan ...
Ama, baka bir ideali gerekletirmek, toplumun ve sosyal yap
nn yarar iin belirlenmi hedefi tahakkuk ettirmek ... Ki bu he
def, esaret altnda yaayan bir kavmi vaat edilmi topraklara hicret
ettirip zgrlne kavuturmaktr. Bu ideal, sosyal retiye ve
inanca dayal, iinde tauta kulluun olmad bir toplum ina et
mektir. yle bir sosyal yap ina edilecek ki ayrmcl merula-
DINE KRI DIN
1
Al ERIATI 27
tran, kitabna uyduran tautlar yok edecek ve onun yerine sosyal
ve beert birliin ve adaletin nianesi olan tevhid ikame edilecek.
MmQmmbUymcEde)
D Ne De?
irk dininin her zamanki abas u olmutur: Tabiat tesi inanc,
ilah veya ilahlara olan inanc, ahiret inancn ve mukaddesata olan
inanc kullanarak; gaybi glere olan iman tahrif ederek, ksacas
btn dini ve itikadi esaslar kitabna uydurarak ve tahrif ederek
mevcut durumu meru gstermek ve temize karmak. Yani dini
kullanarak halka; "Sizin toplumunuzun iinde bulunduu durum,
olmas gereken bir durumdur." inancn kabul ettirmek. .. Zira si
zin bu durumunuz, Allah'n iradesinin bir tecellisidir, takdiri ilahi
byleymi, sizin ve toplumunuzun alnyazs byle izilmi.
Bu!n bizim anladmz manada "kaza ve kader." Muaviye'nin
**~~=~ ****-** ^"""""""" '*'^^* *^ *'* ' "' '''" `* "'
maharetinin bir rndr. Kader ve cebr inancn Emeviler'in icat
_ ~ ~''^'*--
'
~*""'" ` `
'

ettiine tarih ahitlik eder. Mslmanlarn cebre inanakla her
trl sorumluluktan kurtulacaklarn, aba gsterme ve eletirme
gibi bir mesuliyetlerinin kalmayacan, evet, btn bunlar Ere
viler'in ihdas ettiini tarih btn plakl ile ortaya koymaktadr.
Cebr, yani ne olursa olsun var olan ve olacak olan kabul etmek.
Oysa Peygamber'in ashabna baktmzda, yaadklar her an iin
sosyal sorumluluk biliniciyle hareket ettiklerini grrz.
lyEmetek v Ktt Saa
Marufu emretmek ve mnkerden sakndrmak -zihnimizdeki en
basit ve aydn snfnn nnde sz konusu dahi edilemeyen anla
myla- bugn insani sorumluluun, Avrupal aydnn ve sanatka
rn sorumluluk diye sz konusu ettii eydir. Bugnn felsefesin
de, sanatnda ve edebiyatnda sz konusu olan, gndemden d
rlmeyen bu sorumluluk nedir acaba? Bu, marufu emretme ve
mnkerden sakndrmann ta kendisidir. Biz (\ yl bir_-
! k, g_la_
_
_ QQ_-kbimdmlenredip mnkerden sakn-
,
drdk ki ortada sadece mnker kald!
::
- - ~ - - - - --
28 AU ERIATI
1
DINE KARI DIN
ik D D
irk dini tarihte varln iki biimde srdrmtr. Dediim gibi,
mevcut durumu tevil etmek, temize karmak irk dininin temel
misyonu ve hedefidir. Ne demek mevcut durumu tevil etmek? ln
san nesiinin tarih boyunca eitli snfara ayrldn gryoruz.
Soylu soysuz, efendi kle, hisse alan hisse veren, varlkl yoksul,
ynetici ynetilen, zgr esir gibi. Bir tarafta stn bir kiilie, ma
yaya, rka ve kabileye mensup bir snf; beri tarafta her trl stn
meziyetten yoksun bir halk yn. Bir ulus ki dier uluslardan da
ha stndr. Bir snf ki her zaman iin dier snfardan daha s
tn ve daha layktr. yle aileler ki ezelden ebede kadar dier aile
lerden daha 'layk ve daha ereflidir. Sosyal hayatn iinde yer alan,
sebebi de bir kesimi mutlu, dier kesimi mutsuz ve mahrum et
mek olan bu inanlar, kendiliinden mevcut durumu merulatr
mak iin vard.
Birka ehir, birka kta ve birka kii adna birka ilah retilecek
ki; toplumda ve yeryznde birka grup, birka snf, birka renk,
birka boy ve birka soy meydana gelsin ve devamlln srdr
sn.
Bir kesim, bir baka kesimi zorla baz haklardan mahrum edip on
lara kar hukuki, ekonomik ve sosyal baz stnlkler elde edebi
lir. Ancak bu imtiyazlar korumak ve devamn salamak zordur.
Tarihte gc elinde bulunduran zorbalar her zaman bu kayakla
r (hukuki, ekonomik ve sosyal kaynaklar) tekeline alm ve o
unluu bundan mahrum brakmtr. Ama bu durum zamanla y
le bir hal alr ki; mevcut sistem zorla ve maddi k
m
vetle muhafaza
edilemez hale gelir. lte tam bu srada irk dini, mevcut durumu
koruma grevini stlenir. Bu dinin vazifesi halk, bamza ne gel
diyse bunun Allah'tan olduuna, Allah'n byle istediine inandr
mak ve buna teslim olunmas gerektiine ikna etmektir. irk dini
halk una ikna eder: Benim bu aalanm snfa mensup olmam,
sadece zmn aalk olmasndan kaynaklanmyor; ayn zaman
da benim ilahm, rabbim, yaratcm, koruyueur ve sahibim de di
er soyun ilahndan, putundan ve sahibinden daha aalk oldu-
DINE KARI DIN
1
Al ERIATI 29
.gu iin bu aalanm snfa mensubum. Evet, irk dini halk bu
,na ikna ediyor.
ik D Kurc v KryucnKg
t>utum byle olunca, snfsal ve rksal ayrmclk ve anlamazlklar
ba gsterince irk dini, mevcut durumu daha kalc klmak iin
orumluluu stlenir, bu sistemi salamlatrr ve daim klar.
Bu nedenle irk dininin kurucu ve koruyucu takm tarihte hep st
Snfa mensup olmutur. stelik hakim snftan dahi daha etkili,
daha stn ve. daha zengin idiler.
Sasaniler dneminde Zerdt din adamlarna bir bakn. ehzade
lerden ve askerlerden dahi daha ok etkiye sahiptiler. Avrupa'da
keilere, srailoullarnda hahamlara ve Belar Baura'lara bakn.
Afrika ve Avustralya'da putperest kabilelerdeki bycler, kahin
ler, falclar ve kendilerini halkn dininin varisleri ve vekilieri olarak
gren kimseler; btn bunlar ya ynetici kesimiyle el ele ve omuz
omuzaydlar ya da onlarn dahi stndeydiler. Avrupa'da topran
% 70'inden fazlas keilerin elindeydi. Sasantler dneminde bazen
yle olurdu ki Zerdt din alimleri ile bunlarn tekelindeki dini va
kf, mabet ve trbelere ait mlk; toprak sahipleriyle iftilerin b
tn mlknden daha fazla olurdu.
Grdmz gibi bizim takipileri olduumuzu sylediimiz pey
gamberler, dndmz ve hayal ettiimiz eyin aksine; tarih
boynca insanlk d bir vaziyet ve zulm iinde kvranan eski
toplumlarn hayatnn hem iktisadi hem ahlaki hem de dnce
asndan smrlmesini meru gsteren; tevhide kar tautu ve
putperestlii kollayan ve gelitiren dine kar duru sergilemiler
dir.
$ik D K
irk dininin kayna ekonomidir. Bir grubun hakimiyetine ve
.
o
unluun mahrumiyet ve mahkumiyeline dayanr. Ite bundan
dolay kendi konumunu garantiye almak ve yaam biimini srek
li klmak iin dine ihtiya duyar. Bir insann kendi isteiyle, gn
lnden gelerek zillete raz olmas iin dinden daha iyi etken, daha
30 AU ERIA T 1 DINE KRI DIN
iyi potansiyel ne olabilir ki? Mevcut durumu meru gsteren, onu
temize karan her zaman irk dini olmutur. Peki, bunu nasl ve
neden yapar? Birincisi birden fazla ilaha inan(dr)makla. Bylece
halk toplumda birden fazla milletin, boyun, snfn ortaya kma
snn ilahi iradeyle olduuna inanacak, mevcut durumu kabullene
cek ve ona itirazda bulunmayacak. Ikincisi tarih boyunca hakim s
nfn tekelinde bulundurduu baz imtiyazara kendilerinin de
(irk dininin alimleri) sahip olmas. Bunlar her zaman tarihin te
kelcileri olagelmitir.
MD
irk dininin zellikleri -din dmanlannn da doru olarak ifade
ettii gibi- cehalet, korku, kayrma, servet ve bir snf dier snf
ara tercih etme ve onu stn grmedir. Din dmanlannn dedi
i gibi bunlar dorudur.
,
_!aJ __ g
.
e2_lJ_
.
resi_e,
cehalete, maruz kall\_geri Jlmla, kendilefinir.. lef ve ha
leflerinin.laro.lcl!D.Y. . .Qlack.t!sizlie sevk eden bir af
yon olduu. syle! _;;;
. .
.:tgktadn:. _
I
sel v itikal
i
-
_ryet .
. .
Mlce v Sorulu Kd
"Mrcie"'ye bir bakn. Mrcie, tarihteki ve Islam toplumundaki
btn katillerin sorumluluunu ortadan kaldrmaktadr. Mrcie
yle der: "Kyamet gnnde Allahu Teala teraziyi ne iin kurar?
Muaviye'nin ve Ali'nin hesabn grmek iin." Durum byle olun
ca, yani hem mfetti hem de hakim Allah olunca; artk sana ne
oluyor ki kim hak zereydi, kim batl zere, diye konuup duru
yorsun. Sen kendi iine bak, kendi hayatnla ilgilen!
ik D Ter 6ii
irk dini tarihte iki farkl biimde tezahr eder:

irin
.
si; dinler tarihinde grdmz gibi kendisini dorudan
ifade eder. Totem dini, Tabu dini, Mana dini, eitli Tannlar dini,
ok tannchk, ruhlara tapma ve ilaha tapma gibi. Bu, irk dininin
dinler tarihindeki silsilesidir. Fakat bunlar, irk dininin aikar olan
biimleridir.
DINE KARI DIN
1
Al ERIATI 31
ikincisi; irk dininin gizli biimidir ki dierlerinin hepsinden daha
tehlikeli ve daha zararldr. Insan nesline ve hakikate en fazla zarar
veren irk dininin bu biimidir. Bu biim, irkin tevhid klna
brnerek kendini gizlemesidir. Tevhid peygamberleri ortaya
kp irke kar bakaldrdklarnda, irk de onlara kar koyard.
Ancak peygamberler galip gelip irke boyun edirince; bu sefer
irk dini, galip dinin mensuplar ve takipileri arasna kararak,
kendi inanlarn gizleyerek varln devam ettirirdi. Sz gelimi,
. Belar Bauralar Musa'ya ve Musa'nn hareketine kar bozguna u
raynca; Musa'nn halarlar ve lsa'nn katilleri olan Ferisilerin k
lna girdiler.
lsa'ya kar direnen ve onu ortadan kaldran bu kesim, putperest
Romali Kayser'in safnda yer alarak, tevhidi savunanlara kar el ele
ve omuz omuza veriyorlar. Bunlar, Musa'ya kar koyan kesimin ya
da Musa'ya ynelen(!) kesimin peindeler. Bugn Musa'nn dini
nin klfna giren Belar Bauralar ve Samirilerdir. Orta a'da din
adna -stelik tarihte barn ve affn sembol olan ve ak, dostluk,
vefakarlk, sabr, fedakarlk ve muhabbetle mehur olmu lsa'nn
dini adna- o kadar byk cinayetler ilendi ve o derece kan d
kld ki Moollar ve btn katiller dahi bunu ryasnda bile gr
medi ve bu kadar kan dkmedi. Acaba bunlar lsa'nn yolunun yol
cusu ve havarileri midir? Yoksa Musa'nn dinini ieriden ykp irk.
dinine dndrmek iin keilerin klfna giren; irk dininin ve Fe
risilerin varisleri mi? Buna da muvaffak oldular.
Bu nedenle 19. yzylda sylenen u sz dorudur: "Din, halklarn
lmden sonraki hayata baladklar mit dolaysyla bu dnyada
ki mahrum, zavall ve perian durumlarna tahamml etmelerine
sebep olan bir afyondur. Din afyondur. Zira 'insanlarn balarna
gelen her ey Allah'n eliyle ve iradesiyledir; durumunu deitir
mek ve dzeltmek iin yaplan her aba Allah'n iradesine kar
gelmektir', dncesinin sebebi dindir." Bu nedenle bu sz (din af
yondur) dorudur, dorudur! Ve ayn ekilde 18. ve 19. yzyl ay
dnlarnn; "Din, insanlarn ilmi hakikatere kar bilgisizliinin bir
rndr." "Din, insanlarn bo ve anlamsz korkularnn bir r
ndr." ve "Din, feodalite dnemindeki kayrmann, ayrmcln,
32 ALl ERIAI 1 DINE KRI DIN
sermayedarln ve yoksunluun bir rndr." szleri de doru
dur ve gerei yanstmaktadr!
Ancak, bu hangi dindir? Tpk bir k veya bir yldrm gibi tevhid
dininin ok ksa bir sre yanp snd anlar hari; tarihi srekli
egemenlii altnda bulunduran irk dini! Bu din ister tevhid dini,
ister Musa'nn dini, ister lsa'nn dini adyla ortaya km olsun; is
terse Peygamber'in hilafeti, Abbasiler hilafeti ya da Ehlibeyt hilafe
ti adyla kendini gstersin. Btn bunlar tevhid dini kisvesine b
rnerek, cihat ve Kur'an adyla ortaya kan ve Kur'an' mzraklara
takp kalkan yapan irk dinleridir.
Mzraklarn ucuna Kur'an sayfalarn asarak kendilerine kalkan ya
panlar, Lat ve Uzza uruna Peygamber'e kar koyan Kureyliler
deildi. Eski biimini o ekilde koruyamad iin ieriden szyor
ve Kur'an' mzraklara takp Ali'yi, dolaysyla Muhammed'i deviri
yor. Yani ksa bir sre iinde irk dini; Islam dininin klna gire
rek Peygamber ailesinin hilafeti adyla, Allah Resul'nn hilafeti
adyla ve anayasas szde Kur'an olan bir hkmet adyla tarihte
ynetimi ele geiriyor. Halife cihada ve hacca gitse de yine de ha
kim olan din, irk dinidir.
irk dini Orta a'da lsa ve Musa adna ynetimi elinde bulundu
ruyor. Bunlar (Musa ve lsa), tevhid dininin kuruculardr. Ancak
irk dini tarihte bunlarn adna ynetimi elinde bulundurmutur.
_ih_
bo
w
ca
jl-(_
l
'
l
_
na h
_E- c
i
!
temel zelli
_i_
udur
.I!E:a
c
l..-ll
.
:_
m
_e. .. &
steren, halk uyu
turan, geriye gtren, snrlandran ve halkn iinde bulunduu
duruma kaytsz kalan dindir. Bu nedenle "Din, korkunun bir r
ndr; din afyondur. Din zgrl ortadan kaldrandr ve din,
feodal sistemin bir rndr. " diyenler doru sylemitir. Zira ta
rihi verilere ve tarih bilimine dayanarak konumaktalar. Fakat
bunlar, dini tanmadlar. Zira onlar din bilimci deil, tarihiydiler.
Dolaysyla tarihi verilere bakan herkes unu grecektir ki tarih bo
yunca dinler, ister tevhid dini adyla irk dinine arka ksn, ister
se ok ak bir biimde irk dini adna ortaya ksn, neticede yap
tklar ey ayn eydi.
DINE KARI DIN
1
Al ERIATI 33
Ancak ben, hem lbrahimi dinde hem de irk dinlerinde Allah'a at
fedilen btn isim ve sfatlar birbiriyle mukayese ettim ve u ne
ticeye vardm: Halkn korkusunun ve cehaletinin rn olan din,
irk dinidir. Peki neden? Zira mrik dindarlar, yani irk dininin
tebligcileri; halkn uyanmasndan, bilinlenmesinden, alim olma
larndan ve vaziyeti fark etmelerinden korkuyorlar. falkn sadece
sradan ve her .. z_manki sabit bilgilere sahip olll.ve-uu d
kend tekerli)olmasn isterler. Neden? nk halkn ilmi se
viyesi ve bilinci attka, irk dini yok olacaktr. Zira irk dininin
koruyucusu cehalettir, yani irk dini cehalet sayesinde ayakta du
rur. Dolaysyla halk uyandka, halkn itiraz ve eletiri ruhu geli
tike, halkn idealleri ve adalet talebi arttka irk dini sarslacak ve
yklacaktr. Neden? nk bu din, tarih boyunca mevcut durumu
koruyup kollamtr ki bu durum feodalite dneminden nce de
sonra da hem Bat'da hem Dogu'da insanlk tarihi boyunca var ol
mutur.
Ancak irk dinlerinde ilahiara atfedilen isim ve sfatlar, zulm ve
istibdadn yansmalar olan heybet, vahet ve zorba gibi anlamlar
d. Oysa iki bin bin yl ncesine kadar Ibrahimi dinlerin en ka
dim isimleri dahi u iki anlamdan tremitir:
.
Bir: Ak, gzellik, celal ve cemal sahibi bir zata kulluk etmek.
Iki: Terbiye edip ynetmek, arka kmak, dayanak olmak, babalk
etmek, agabeylik etmek, rehberlik etmek ve himaye etmek.
Demek ki: 'Tarihte hakim olan dinin, dogal etkenler sebebiyle hal
kn cahillik ve korkularnn rn oldugu" tezi, dogruyu yanst
maktadr. Ibrahimi dinler ise akn niyazlarn, insann aleme ha
kim olacak bir ynetime olan ihtiyacnn, aczinin ve yaratl gaye
sinin bir rndr. Insann mutlak cemale, mutlak eelale ve mut
lak tekamle kar olan aczinin ve niyaznn bir rndr. Ite Ib
rahimi dinler, bu ekilde insann ruhi, felsefi ve toplumsal btn
ihtiyalarna cevap verirlerdi.
Ibrahimi dinlerin peygamberleri, her zaman tm ynetici kesime
ve btn putlara kar sava amlardr. Bunlar ister maddi, ister
34 AU ERIA T
1
DINE KARI DIN
manevt, isterse toplumsal ynetimler olsun; bu putlar da "Francis
Bacon'in" ifadesiyle, ister zihinsel putlar, ister cismt putlar, ister
beer putlar, ister ekonomik putlar ve isterse maddt putlar olsun,
fark etmez. irk dininin (yani mevcut durumun) btn tezahrle
rine kar amansz bir mcadele vermilerdir. lbrahimt dinlerin
peygamberlerinin ve onlara inananlarn grevi, mevcut durumu
kkten degitirmek ve onun yerine adaleti, ly ve hakk hakim
klmakt. Nitekim Kur'an'da btn elilerin gnderili amacnn
yeryznde adaleti tesis etmek oldugu srekli olarak tekrarlanr.
Yani adaleti ve mizan hakim klarak mevcut durumu degitirmek;
kabul etmek deil.
Bu nedenle gelmek istediim nokta udur: Tarih boyunca din, din
sizlie kar degil; bilakis her zaman dine kar savamitr.
Bilince, anlamaya, aka ve insann ftr ihtiyacna dayal tevhid di
ni, hep cehalet ve korkunun rn olan irk dininin karsnda yer
almtr. Tevhid dini inklap bir dindir. irk dini ise tahrif yoluy
la veya tek ilaha kar, tagutlara kulluk eden dini inan ve akideler
tretmekle mevcut durumU' savunmaktadr. Bu nedenle tevhid di
ninin peygamberleri zuhur ettikleri her dnemde insan, Allah'n
iradesinin tecellisi olan ve yaratl gayesinin temelini tekil eden
snnetullaha uymaya anrd. Tevhid dininin olmazsa olmaz,
snnetullahn dndaki her kuvvet ve kudrete kar isyan etmek,
onu inkar etmek ve ona "U" demektir.
Bir tarafta tek olan Allah'a kulluk. . . Dier tarafta insan hak olan
nizama ve kainat ynetme yetkisine sahip sisteme kar isyana a
ran; toplumdaki farkl g sahiplerinin sembolleri saylan "kle
lik" ve "zillet" putlarna kullua davet eden taut ...
Ala, lr
Tevrat ve lncil'in tahrif edilmeyen ksmlar ile Kur'an'n tmnde
istisnasz olarak Allah ile insanlar ayn safta yer alr. Yani sosyal, si
yasi ve ekonomik meselderin -felsefi ve ilmi meseleler deil- ele
alnd tm ayetlerde "nas/insanlar" szcnn kullanld yere
rahatlkla "Allah" kelimesini koyabilir veya "Allah" kelimesinin ye-
DINE KRI DIN 1 Al ERIATI 35
rine "nas" szc yerletirilebilir. Her iki durumda da cmlenin
arlamnda deien bir ey olmaz. Sz geli mi: "Eger Alah 'a gzel
bor verirseniz ., . " (64fegabun Suresi 17) . Ne demek, Allah'a gzel
bor vermek? Allah'n kazanc az m geliyor da -haa- biz O'na
bor verelim?! Ayetin kast bu deil; ayetin kast, insanlar birbirle
rine gzel bor versinler, demektir.
Bu esas dorultusunda u neticeye varmak mmkndr: Sosyal
meselelerin sz konusu olduu ve sosyal anlamda bir saftan, bir
ynden ve bir bak asndan sz edilen btn ayet ve hadislerde
Allah, insanlar szcnn e anlamis olarak kullanlr. Yani Al
lah, halkn yannda ve safnda yer alr.
TaAta Kul u Ede
Bu safn karsnda kimler yer almaktadr? Tauta kulluk edenler.
Peki, tauta kulluk edenler kimlerdir? lte bunlar; Kur'an'n ifade
siyle " mele"1 ve "mtrefin"2 olanlardr. Yani, kendi toplumlannda
gz dolduran, gz kamatranlar. Her eye karar veren ancak hi
bir eye kar sorumluluk tamayan kimseler.
Tarih boyunca her zaman "mele" ve "mtrefn" dini hkm sr
mtr. Bu din ya ak bir biimde kendi adyla hkmetmi ya da
Allah'n ve halkn dini kisvesine brnerek kendine yer bulmu
tur. Tevhid dini ise tarihte hakim olmam, ynetimi ele almam
bir dindir. Dolaysyla bana gre, Orta a'da lslam kudreti diye
dnyaya lanse edilen sylemi ia'nn kabul etmemesi, yaplan ci
had emperyalist bir yamadan ibaret grmesi ve o dnemin yne
timlerini Allah Resul'nn hilafeti olarak deil de Kayser'in ve Kis
ra'nn ynetimlerinden farksz grmesi, iftihar etmesi gereken bir
durumdur.
Bu nedenle lbrahim1 din (tevhid dini), tauta kulluk eden "mele ve
mtrefin" dinine kar her zaman kyam etmi ve halk da bu dine
kar kyama armtr. Halka Allah'n kendi saflarndan yana ol-
Toplumun ileri gelenleri, sz sahipleri. (Bk. 7/Araf Suresi 60,66,75 . . ./ev.)
2 Sormsuzca yaayanlir, sefahate dalanlar ve manklk iinde yaayan ms
rifler. (Bk. 56Naka Suresi 45, ev.)
36 ALl ERIAT 1 DINE KARI DIN
duunu ifade eder. Tevhid dininin muhatab halk, hedefi de ada
leti tesis etmektir. Tevhid dini, bilincin, akn, kulluun ve halkn
en mkemmel biimde uyannn bir rndr. Ancak tarihte ta
hakkuk ettii ekliyle deil. Aksine tarihe kar eletirel bir hareket
idi ki hibir zaman tam anlamyla tarihte tahakkuk etmemitir. Ve
tarihte her zaman irk dini -mele ve mtrefinin tauta kulluu, ya
ni putperestlik ve mevcut durumu merulatran ve insanlar uyu
turan din- hakim olmu, kudreti ve sultay elinde bulundurmu
tur.
Her zaman bana "Sen bir aydn olarak nasl olur da dine bu kadar
dayanrsn?" diyen aydnlara unu demek istiyorum: "Benim sz
n ettiim din, gemite tahakkuk etmi ve toplumda hakim olan
din deil; aksine szn ettiim din, tarih boyunca topluma hakim
olan dini ortadan kaldrmay hedef edinmi dindir. irk dininin
her trlsn ortadan kaldrmak iin kyam eden peygamberlerin
dininden sz ediyorum. Ki sosyal adan ve halkn toplumsal ha
yat anlamnda tarihte hibir zaman tam olarak tahakkuk etmemi
tir. Bu nedenle bizim sorumluluumuz, bu dinin tahakkuk etmesi
iin almaktr
.
Bu mesuliyet tevhid peygamberleri tarafndan ilan
edilen, gelecekte tevhid dininin beeri toplurlara hakim olmas ve
uyutan, uyuturan ve tevilci irk dinlerinin yerini almas iin ge
rekli olan insani bir sorumluluktur."
Bu nedenle bizim dine dayanmamz ve ona vurgu yapmamz, geri
ye dn deil; aksine tarihin direni ve kyam hareketini idame
ettirmektir.

DINE KARI DIN
1
Al ERIATI 37
Bundan nceki blmde "Dine kar din" ile neyi kast ettiimi ifa
de ettim. Dediim gibi zihnimizdekinin aksine son zamanlarda u
nu anladm ki insanl tarihi boyunca din, bizim anladmz ma
nada kfr ile -yani dinsizlik veya inanszlkla- mcadele etme
mitir. (Bu durumu fark etmek ok kolay olup felsef ve ilmi a
dan karmak olan bir mesele deil. Ancak birok basit mesele var
dr ki onlara gereken ehemmiyeti vermediimiz iin ok olumsuz
sonulara sebebiyet vermektedir.) Zira gemite dinsiz ve ilahsz
bir toplum ya da snf yoktu. Btn tarihi bilgi ve belgeler -tarih
sosyolojisinin, din sosyolojisinin insanla ilgili btn tarihi belgele
ri- unu gstermekedir ki insanlar toplumsal yaamlar boyunca
dindar idiler.
Yine birinci blmde unu ifade ettim: Hangi milletten olursa ol
sun ve hangi dneme ait olursa olsun istisnasz ve kesintisiz btn
toplumlar, dindar toplumlard. Yani tarihte btn toplumlarn fk
r ve kltrel dayanaklar din idi. le ki bir tarihi kltr ve me
deniyetlerin tarihini kaleme almak veya niversitede okutmak is
tediinde herhangi bir toplumun kltr ya da bir milletin mede
niyeti hakkndaki aratrmalarnn bir noktadan sonra ister istemez
o milletin din! medeniyetine ve dini kltr ve bilgisine doru kay
dn mahede eder.
Veda ya da Buda dinini Hint kltrnn ruhu, merkezi ve temel
dayana saymadan, Hint kltrnden kim sz edebilir? Lao Tsu
ve Konfys'ten sz etmeden -bunlarn sadece Eski in kltr
nn oluumunda en etkili ahsiyet olduunu kabul etmek deil,
aksine bu eski milletin kltrnn ruh kayna ve temel ekseni ol
duunu kabul etmeden- Eski in kltr ve medeniyelinden kim
sz edebilir?
Bu nedenle tarih3 boyunca insanlar dindardlar ve btn toplum
lar dindar olmakla kalmamlard; stelik temel dayanaklar da din
idi. Ayrca gemi toplumlar sadece kltrel, manevi, ahlaki ve fel
sefi adan dindar deillerdi; aksine maddi ve ekonomik yaam bi-
J Tarihten kastm, insann toplumsl yam tarihi; yoksa bir kavm olarak deil.
38 ALl ERIA1 1 DINE KRI DIN
imleri ile eski ehirlerin mimari yaps dahi dini bir hviyete da
yanmaktayd.
Dedigim gibi eski, klasik ehirlerin ou birer sembol idi. Yani ya
plar, ehrin sembol konumunda olan bir mabet etrafnda dnp
dolanr. Tpk Paris ehrinin sembol olan Eyfel Kulesi gibi. Ge
mite de mabet ehrin sembol idi. Mesela Delfi Mabedi Atina'nn
sembol konumundayd.
Bu nedenle peygamberlerimiz, yani tarihi hareketin kurucular -ki
bizim inancmza gre Adem'den, bugnk insan nesiinin ilk ba
langcndan balar ve bu hareketin son halkas olan son Peygam
ber'e kadar devam eder- lbrahiml din veya genel anlamyla lslam
dini, hangi kesime, hangi fikre ve hangi sosyal yapya kar kyam
etmiler? Ve bu diniere kar (brahim! dinler) direnen, mcadele
eden ve savaan hangi kesimdi, hangi cenaht? Elbette "kfr". An
cak bu, dinsizlik anlamnda deildir, yani dinsiz kafder deil. Ya
ni peygamberler halk dine, dini duygulara davet etmek iin gel
mediler. Peygamberler, toplumu ve fertleri bir dine -dini bir duy
guya ve inanca- sahip olmalar gerektii konusunda ikna etmeye
gelmediler. Peygamberler, toplurlara kulluu tebli etmeye gel
mediler. Zira kulluk, dini duygu, gaybe, Allah'a ya da ilahiara iman
hissi bireylerde ve toplumlarda her zaman mevcuttu. Her ne kadar
tarihte peygamberlere, kelamclara, filozof ve din adamlarna -ki
peygamberleri ounlukla takip etmemiiz- kar kan, Allah ve
gaybe kar deliller ileri sren baz "zndk" ve materyalist kimsele
re rastlasak da aslnda bunlar baka bir biimde ve baka bir itibar
la dini bir itikada sahiptiler ve metafizie bir ekilde inanyorlard.
Bunun dnda "materyalizm" ok yeni bir sylemdir. Yani felsefe
nin ve akla dayal dncenin tarihte ykselie getii dneme ait
tir. Bu dnemden sonra bireysel ve istisnai olarak baz kimseler din
ve irfana pheyle yaklatklarn beyan ettiler. Ancak bu dnce
(dinsizlik) tarihte hibir zaman gereklememi, bu dneeye da
yal bir toplum kurulmam ve hibir zaman tarihin herhangi bir
dnemine damgasn vurmamtr.
DINE KARI DIN 1 Al ERIATI 39
Dn gece giri ksmnda ifade ettiim gibi insanlk tarihi undan
ibarettir: Beer tarihi boyunca btn toplumlar sosyal, tarihi, eko
nomik, kltrel ve medeniyet asndan dindar idiler. Bu nedene
peygamberlerimiz beer tarihinin balangcndan itibaren kendi
toplumlarnn ihtiyalar ve sorunlar dorultusunda bu dini hare
keti balattlar ve devam ettirdiler. Yani dine, dinin kolluk kuvvet
lerine ve "toplumun mevcut dinine" kar ba kaldrmlardr. Ni
tekim bu peygamberlere kar direnen, bizim inandmz dini ha
reketlerin ilerlemesine engel olan, var gcn ve btn imkanlar
n bu hareketi yok etmek ve yoldan karmak iin harcayan her za
man "kfr" olmutur; dinsizlik deil.
Dolaysyla din, -bizim inandmz manada- insanlk tarihi bo
yunca her zaman din ile atm ve peygamberlerin mesaj -yani
onlarn mcadelesinin temel vurgusu- dinsizlikle mcadele deil;
aksine "kfr"le, o toplumun ve dnemin diniyle mcadeledir. Zi
ra dinsizlik, bu toplumlarda zaten mevcut deildi. Ne mutlu ki bu
kavram bizzat Kur'an'n kulland kavramdr.
K Dve LwD
Allah peygambere yle buyuruyor: Halka, kafidere yle hitap et:
(K:fir dindar anlamndadr, dinsiz deil. lslam ile savaanlar, lbra
him, Musa ve lsa ile savaanlar, hibir dini hassasiyeti ve duygusu
olmayan kimseler deildi; aksine bir dinin mensuplar ve koruyu
cularyd. Bunlarn bir dini vardr ve bu din adna peygamberlere
kar direnmekteler, din adna yeni din ile savamaktadrlar.); "De
ki ey kafrler" (109/airun Suresi 1). Dikkat buyurun, burada muh
teem bir tekrar ve dikkat ekme sz konusu. "Ben sizin kulluk et
tiklerinize kulluk etmem" (109/Mirun Suresi 2). Burada lslam Pey
gamberi'ne yle emir veriliyor: Peygambere kar direnen ve ona
kar mcadele edenlerin safnda yer alan kafidere de ki; "Ben kul
luk etmem sizin (kafirlerin) kulluk ettiinize." Btn sylemek is
tediim, bu surede yer almaktadr. Bu nedenle sz konusu olan,
ibadetsizlie kar ibadet deildir. Yani bir kullua kar baka bir
kulluk sz konusudur. Dolaysyla Peygamber'in kar safnda yer
alanlar kullua irtanmayan, mabutlar olmayan kimseler deildir;
4 A ERIA1 1 DINE KARI DIN
aksine Islam Peygamberi'nden daha fazla mabutlar vardr. lhtilaf
konusu hangi mabuda, hangi ilaha kulluk edilecei meselesinde
dir; din konusunda deil. "Ben sizin kulluk ettiklernize kulluk et
mem. Siz de benim kulluk ettiime kulluk ediciler degilsiniz. "
(l091!firun Suresi 2,3) . Bu, bir nceki ifadenin aynsdr. Ancak Al
lah bir maksad farkl ifadelerle tekrar etmektedir. unk bunu bir
kaide, bir usul olarak yerletirmek istemekte ve bu kaidenin btn
ynleriyle, btn alardan beyiniere kaznmasn istemektedir.
"Ve ben de sizin kulluk ettiklernize kulluk edici deilim" (1091!
firun Suresi 4). Yani ben kulluk edici deilim, o sizin kulluk ettii
nize. Sonra yine yle tekrar etmekte: "Siz kulluk edici degilsiniz
benim kulluk ettigime" (109/afirun Suresi 5). Sonunda da bir kaide,
bir ilke olarak unu ilan etmektedir: "Sizin dininiz size, benim di
nim bana" (109/frun Suresi 6). Yani sizin kendi dininiz vardr, be
nim de kendi dinim var. Demek ki tarih boyurica din, din ile sa
vamtr.
Tae Hee Kl D
Birinci blmde demitim ki tevhid dini, "Benim dinim bana" di
ni, her zaman kafirlerin diniyle sava halinde olmutur. Peki, bu
savatan kim zaferle kmtr? Tarih boyunca muzaffer olan, "on
larn dini" (kafirlerin dini) olmutur. Toplurlara bir gz atalm.
Peygamberlerimiz -ki hepsinin Hakk'n peygamberi olduuna
iman ediyoruz- kendi dinlerini bir topluma tam anlamyla hakim
klamadlar. Tam olarak istenildii manada, dinlerinin gerektirdii
bir biimde, tarihin herhangi bir dneminde bu hedefi gerekle
tiremediler.
Bu peygamberler her zaman kendi dnemlerinde "mevcut dine"
kar bir harekete, bir itiraza ve bir mcadeleye giriirlerdi. G
onlarn elindeydi ve dinleri de mevcut durumlarn onaylamakta
ve meru gstermekteydi. Durum byle olunca toplumdaki ko
numlarn salamlatnyorlard. G ve kudret hem ekonomik
hem sosyal itibar hem de siyasi adan her zaman onlarn elinde ol
duundan ister istemez hak din, tarihin balangcndan bugne
kadar bu diniere kar tam anlamyla hakim olup tahakkuk etme-
DINE KRI DIN
1
Al ERIA 41
mi ve fiziki bir hakimiyet kuramamtr. Btn toplumlar tarih
boyunca o dinlerin (kfr dini) etkisi ve hakimiyeti altnda olmu
tur.
Bu din nedir? Ve onlar kimlerdir? Bu dinlerin isimlerinin ne oldu
u ile ilgili dini metinlerde daha kolay ifade etmek ve aklamak
iin eitli isim ve sfatlar zikredilmitir. Ancak muhatap asndan
"halkn dini" ve davelin merkezi, ruhu ve yn asndan "Allah'n
dini"; Peygamber'in onlara (kafirlere) "Benim dinim bana" dedii
dindir. Bu nedenle tarih boyunca mevcut dine ba kaldran, onun
la mcadele eden din, btn toplumlarda ve dnemlerde Hakk'n
peygamberleri tarafndan ortaya konan ve muhatab "halk" olan
din idi. Evet, bu dinin muhatab "halk" ve halkn kendisine arl
d mabud ise "Allah"tr. Tabi bu, Allah'n ve halkn dininde var
olan, yani tevhid dininde mevcut anlamyla mabud.
MH Att
Kur'an'a dikkatle yneldiimizde ilk bakta unu goruruz ki
Kur'an "Allah" kelimesi ile balar, "en-nas/alk" kelimesi ile son
bulur. Kur'an'n her zamanki muhatab "halk"tr. Birinci blmde
arz ettiim gibi dinl ve felsefi adan -vahdet-i vcutlpanteizm fel
sefesinin aksine- Allah'n zat ve mevcudiyeti halktan ayrdr. Bu
adan Allah ve halk birbirinden tamamen farkldr. Ancak sosyal
adan taraf olma, saf tutma asndan "Allah" ve "halk" ayn safta,
ayn ynde ve ayn konumda yer alrlar. yle ki insann sosyal,
ekonomik ve yaam biimiyle ilgili btn ayetlerde Allah kelimesi
yerine nas (halk) szc kanabilir ve ayn ekilde nas szc ye
fne Allah kelimesi konabilir. Sz gelimi "Mal Allah'ndr." Burada
:putperestlikte olduu gibi -haa- Allah'n da mala mlke ihtiyac
.odluu iin halk infaklarndan bir ksmn -nezir veya kurban yo
lyla- mabede ya da mabedin sahibine vermeleri gerekir, anlamn
da deildir! "Mal Allah'ndr" demek, servet Allah'ndr demektir.
Ve burada "Allah'ndr." ifadesi "lnsanlarndr." anlamndadr. Bu
tfsiri , bu asrn dnya grlerinin etkisinde kalarak ben yapmyo
rm. Bu ayeti byle anlad iin Ebuzer, Muaviye'nin yakasna ya
parak yle diyor: "Sen halkn maln yemek iin 'Mal Allah'n-
42 Al
'
ERIAT 1 DINE KARI DIN
dr.' diyorsun. 'Mal Allah'ndr.' Yani mal Allah'n olduguna gore ve
ben de Allah'n halifesi olduuma gre mal kendim yerim veya di
lediim kimseye verir, dilediimden de alnml "
Ebuzer, Muaviye'ye "Mal Allah'ndr." ifadesinin, "Mal ileri gelen
lerindir." eklinde deil; aksine "Mal halkndr." eklinde anlal
mas gerektiini, Allah'n kastnn bu olduunu retiyor. Mal ve
mlk zel kimselere ait deildir; aksine mal ve mlk halka aittir.
Sahip olmak Allah'a aittir, dolaysyla sahip olmak halka aittir. Zi
ra Allah ve halk, ayn safta yer alrlar. "Insanlar Allah'n ailesidir."
sz de bunu ifade eder. Durum byle olunca haliyle ailenin reisi ,
sahibi olduu ailenin safnda yer alr.
A 'Ai
Allah'n ailesinin yani halkn karsnda "mele/ileri gelenler" ile
"mtrefn/sefahate dalanlar" snf yer almaktadr. Tarih boyunca
halka hkmeden, her zaman halkn malna mlkne el koyan ve
halk kendi sosyal ve ekonomik alnyazsn tayin etmekten mah
rum brakanlar...
Evet! Bunlarn -mele ve mtrefn- dini vard. Bunlarn hibiri ma
teryalist, egzistansiyalist veya dinsiz deildi. Hepsinin kulluk etti
i ilah, hatta ilahlar vard. Firavun dahi yleydi. Bunlarn ak bir
biimde dinleri vard ve bu net olarak bilinmektedir. Peygamber
ler de bunlar ve Allah'n dinine kar mcadeleye girien dinlerini
-ki irk dini ve tauta kulluk dinidir- ortadan kaldrmak iin gel
milerdir.
Ss ve Ik Bleler Oy
Birinci blmde demitim ki "irk" mevcut durumu dint adan
meru gstermek, tevil etmektir. Peki, tarihte mevcut durum nasl
bir vaziyet arz etmekteydi? Vaziyet, toplumsal irkten ibaretti. Ne
demek toplumsal irk? Yani toplumda var olan milletlerin, grupla
rn, snflarn ve ailelerin saysnca putlar mevcuttu ve her milletin,
her ailenin ve her rkn kendine zel bir putu vard. Bu eit eit
ilahlara tapnak; toplumu oluturan rklarn, snfarn, grup ve ke
simlerin eitlilik arz ettiini, bunlarn her birinin dierlerinden
DINE KARI DIN f All ERIATI 43
farkl olarak kendilerine has haklannn ve asaletlerinin olduunu
kabul etmek anlamna gelirdi. Oysa tevhid dini araclgyla ve
Hakk'n peygamberleri, yani "Allah'n ve halkn dininin peygam
berleri" araclyla alemde Allah'tan baka hibir mabudun, hibir
yaratcnn ve hibir ilahn olamayacag ilan edilmektedir. Sahiplik,
yaratclktr.
Yatc v Rl
Btn irk dinlerinde Allah'n yaratclgna inanlrd. Ancak rab
lik, sahiplik sz konusu olunca putlarn says artyordu. Nemrud
ve Firavun gibi adamlar dahi "yaratclk" iddiasnda bulunmuyor
lard. Onlar "halkn rabblerVsahipleri" olduklarn iddia ediyorlar
d. Rab olmak, yani sahip olmak, malik olmak demektir; yaratc
deil. Firavun yle derdi : "Ben sizin en yce rabbinizim. " (79/a
ziat Suresi 24). Yani ben sizin en byk sahibinizim, yaratcnz de
gil. Yaratclk konusunda btn irk dinleri Allah'n yaratc oldu
guna inanrlard. yle ki Yunan mitolojisinde ve btn irk dinle
rinde dahi yaratc olarak byk bir ilahn varlgna inanlr. Mese
le, yaratc olan ilahla beraber sonradan "halka sahiplik etme" iddi
asyla ortaya kan ilahlar meselesidir. Peki neden? Topluma eit
li alardan musaHat olmak iin. Insanlarn, mmetlerin, rklarn,
milletierin ve toplumlarn arasna tefrika ve ayrmclk sokmak
iin. Ya da bir toplumu birbirine kart olan eitli rklara, snfla
ra ve gruplara blmek iin. Bir tarafta yneten snf, beri tarafta
ynetilen snf; bir tarafta varlkl olanlar, diger tarafta yoksullar.
"ede: Ideal Toplum Modeli
Birinci blmde ifade ettiim gibi "Allah'n ve halkn dini," tarihte
kendi ilkeleri dorultusunda toplumu ina eden bir din deil; hep
mcadele halinde olan bir hareket olagelmitir. Insanlk tarihi bo
yunca bu dinin4 esaslarna gre kurulan tek toplum Medine toplu-
4 Allah'n ve halkn dini, yani en bandan imdiye kadar btn peygamberle
rin kendisine davet ettikleri din . . . Ancak tarihin ak muhalif grubun elinde
olduundan, muhalif grup tevhid dinine tahakkuk etme frsatn tanmad.
Bu nedenle insanlk o derece glenneli ve bilin sahibi olmal, halk o kadar
44 AL ERIA1 1 DINE KARI DIN
mudur. Bundan baka hibir dnem ve toplum iin bu esaslara da
yal kurulan bir toplumdan sz edilemez. Bu da tarihi bir dnemi
tam anlamyla kapsayan bir biimde deil; dar bir zamana has bir
model, bir sembol niteliindedir.
rek Medine toplumunun mr ve tarihi on yldr. lnsanlk tari
hinin bizim bildiimiz elli bin yllk tarihine karlk on yl. Bu on
yln dnda Medine'de her zaman ya szde "tevhid dini" adyla ya
da ak ve aleni bir biimde "irk dini" adna bir din hkm sr
mekteydi. Sadece bu on yllk srete Medine ehrinde ekonomik
sistem, sosyal yap, eitim sistemi, birey ve toplumlarn birbiriyle
ilikileri, deiik snflarn, tabakalarn, milletlerin, aznlk ve o
unluun ilikileri, btn bunlar "Allah'n ve halkn dini" esaslan
na gre tesis edilmitir. Yani sadece bu iin temeli atlm ve iske
lesi kurulmutur. Sistem henz oturmu ve geliimini tamamlam
deildir. Zira tarih tesi bir retiyi insan, on yl zarfnda btn
ynleriyle ina edip kkletiremez. Nitekim grdk; Medine top
lumu on yl iinde cehalete dayanan gelenek ve greneklerini terk
edemediler. Yeni kurulan sistemi de muhafaza edemediler. Aradan
yirmi yl gemeden bu hareketin dmanlar, tekrar her eyi haki
miyetleri altna aldlar.
Bu nedenle burada u neticeye varyoruz: Tarihe bu adan bakl
dnda ve bu bak asyla hkm verildiinde; dine, tarihe, din
kartlarna, aydnlara, bugnn dinsizlerine, gemiin dindarlan
na olan bakmz ve medeniyede ilim arasndaki ilikiye, materya
listlerle dindarlar arasndaki irtibata ynelik dncemiz btny
le deiecektir.
gelime kaydetmeli, halk kitleleri yle yksek fikri ve insani deerler elde et
meli ki; tevhid dinini toplumda hakim klabilsin; irk dinlerini ve tauta kul
luk eden dinleri de yok edebilsin. Bu nedenle tarihte, halk kitlelerinin tarihin
dizginlerini ve toplumun aln yazsn "mele" ve "mtrefin"lerin elinden alp
kendi elinde tutacak byle bir makama ulatklan grlmemitir. Dolaysyla
lbrahimi dinler hibir zaman bir toplumu tam anlamyla, istedikleri biimde
ina edemem ilerdir. Bu nedenle byle bir toplumu ina etmesi gereken hal
kn kendisidir.
DINE KARI DIN
1
ALl ERIATI 45
O zaman "Din her zaman halk kitlelerinin afyon u olmutur." diyen
17. 18. ve 19. yzyln -zellikle 19. y.- aydmlarna hak vermek
gerekir. Zira onlar tarihte hkm srm dinden sz etmektedir
ler. Onlar tarihe hkmetmi dini grmekte, onu tahlil -etmekte, bu
dinin halk uyutanlarn elinde bir ara olduunu mahede etmek
tedirler. Bu nedenle "Din, sosyal ve ekonomik adan aznln o
unlua tahakkmn dini adan meru gsterir ve buna yol
aar." diyenlere hak vermeli. Zira durum bundan ibar
:
tti. Sz ge
limi feodalite dneminde dinin vazifesi, mevcut durumu, yani k
lelik ve efendilik sistemini dini adan meru gstermekti.
Her toplumda, her dnemde ve her kesimde mevcut bulunan y
netim biiminin ve ekonomik sistemin formu, ekli nasl olursa ol
sun, her zaman mevcut dinin o sisteme kar duruu yle olmu
tur: insanolunun ftratmda var olan halkn dini inanlarn ve
duygularn istismar ederek mevcut durumu merulatrmak ve ki
tabna uydurmak.
Buna ynelik reklerin haddi hesab yok. Bu gerei grmek iin
tarihin herhangi bir dnemini veya yeryznn herhangi bir bl
gesini incelemeniz yeterli olacaktr. rein, lran:
"sk I'd D
Sasani dnemi, dinin topluma dorudan hakim olduu bir d
nemdir. stelik Sasani padiahlar ile ehzadeler dahi Zerdt din
adamlarnn birer kuklas konumunda olup onlara kaytsz artsz
itaat ederlerdi. Toplum birbirinden tamamen ayr ve zt snflardan
oluurdu. yle ki bir kimse btn oyun ve hilelere bavursa, mu
zice dahi gsterse alt snftan st snfa geemez ve bulunduu sta
tden baka. bir statye gelemezdi.
6mcve !kcS
Sasani dneminde ehzadelerle eraf kesimi en st smft. Yanlarn
da da ikinci snf temsil eden Zerdt din adamlar bulunurdu. Sa
sani tarihi boyunca g, bu iki snf arasmda gidip gelmitir. Bazen
birinci kesim, yani ehzadelerle eraf kesimi gc ele geirip ilk s
raya oturmutur; bazen de ikinci kesim, yani din adamlar. Ancak
46 Al ERIAT
1
DINE KARI DIN
her iki kesim de halk smren ve onlar yoksul brakan "mele",
"mtrefn" ve ynetici snfndandr. Aralarnda sadece u fark
vardr: ehzadeler ve eraf tabakas zorla ve ak bir biimde sm
ryorlard. Oysa ikinci snf tekil eden din adamlar halkn mal
n alp servet biriktirirken, bu ii din! bir forma sokarak yapyor
lard. Bylece halkn btn varlg bu iki snfn elindeydi. Hatta
bazen byk bir ksm din adamlarnn elindeydi! yle ki Albert
Mallet'in ifadesiyle yirmi payn on sekizi din adamlannn elindey
di. Mlkiyet!
US
Sanatkarlar, esnaf, askerler ve reaya kesimi, Sasani dneminin
nc snfn tekil ediyordu. Her trl mutluluk ve onurdan
mahrum halk y gm lar! ... Hibir sosyal haklar yok. Zira soylar
necistir! -Hindistan' da oldugu gibi- Hicr drdnc asrcia Firdev
st Rstem Ferrohzad'n agzndan yle sylemektedir: "Islam gel
diginde her eyi alt st edecek. Soylar, snfar hep birbirine kar
acak:
Bir hi olan kle, hkmdar olup gelir baa
stnlk ve byklk de ark yarmaz ie
Zira bundan sonra l; rk, aile ve airet olmayacak. Bir kle da
hi artk ynetime gelebilecek ve topluma nderlik edebilecek."
Firdevsi'nin Islam'a hakaret amacyla sarf ettigi bu szler; bugnn
dnyasnda Islam'n en byk iftihar ve en yce iardr!
Sasani dneminde bu snflamalar din! adan nasl merulatrl
yordu? Zorbalar felsefe bilmez, zorbalar yaptklarn dinen caiz
gsterme maharetine sahip degiller, zorbalar tabiat tesini anla
mazlar. Bu nedenle yaptklarn zorbalkla yaparlar. Bu dnemde
bir ayakkabemn oglu okuma hakkna sahip degildi. Neden dersi
niz? Zira okul okursa gretmen olabilir, ynetici olabilir ve byle
ce st. snfa mensup olur. Ama bu olmamal. Babas da bir ayak
kabc ocuguydu. Bu nedenle sonsuza kadar bu durum byle de
vam etmeli ve bunun nesli sadece ayakkabc olabilmeli. Isterse bu
ocuk harikalar yaratan bir dahi olsun. Dahiyse cehennemin dibi
ne! Gitsin o dahiliini ayakkab dikmede deerlendirsini
DINE KI DIN
1
Al ERIA T 4 7
S Yap MeMubdl/dt D A
Sasani dneminde din araclyla snfsal ayrlklar ve blnmeyi
merulatranlar din adamlaryd . Bu dnemde Ahuramazda'nn ve
yce ilahn tezahr olan atein her biri Ahuramazda'nn de
iik yansmasnn birer semboldr:
1- Azerbaycan'daki Azergenesb.
2- Sebzivar yaknlarnda bulunan Azer-i Berzin Mihr.
3- Pars blgesinde yer alan Azer-i Estehr.
Bu ate "Ahuramazda"dr, onun tezahrleridir. Ancak Ahura
mazda'nn kendisi de snflara ayrlr. Ahuramazda'nn Azerbay
can'daki atei, padiahlan ve ehzadeleri temsil eder. Pars blge
sindeki ate, ruhanileri ve din adamlarn temsil eder ve Sebzivar
yaknlarndaki kalede bulunan ate de iftileri sembolize eder.
Gzellik ve iyilik tanrsnn bir olduu ve btn halkn Ahuramaz
da'ya kulluk edip Ehrimen'e kar savamalar gereken Zerdt di
ninde, yine unu grrz ki sosyal hayatta da Ahuramazda'nn tek
bir tezahr yoktu, onu temsil eden ateler vard. Bu mukaddes
ate(ler), temsil ettikleri snfn birbirinden ayn olduunu, bir s-
,
J
ftan dierine gemenin mmkn olmadn, bu snflarn hibir
ekilde birbirine benzemediini ifade eder ve bunu meru gsterir.
Bu din adamlarna gre snfsal yap Ahuramazda'nn iradesinin bir
tecellisidir. Ahuramazda bu mukaddes ateiere tezahr etmekle bu
snfsal kiilii, bu aymay, bu snfsal blnmeyi toplumda
yerletirmi oluyordu. Bu nedenle ifti bakyor ki kendisini temsil
eden mukaddes ate ne Fars blgesindekidir ne de Azerbay
can'daki. Onu temsil eden tek mukaddes ate Sebzivar yaknlarn
daki atetir. Dier atelerin onunla hibir ilgisi e ilikisi yoktur.
Hindistan'a bakn. Buda, ilahlar ve byk ilah zikretmek istedi
inde ya da bir manay, yce bir duyguyu ve akn bir dnceyi
beyan ve tasvir etmek istediinde yle der: Bu yntem, bu dn
ce bir Arya yntemi, bir Arya dncesidir. Yani soylu, yce ve asil
Arya rkna ait bir yntem, bir dncedir bu. Bu szler, bu d
nceler Arya olmad iin necis ve pis olan snfa ait deildir.
48 Al ERIATI 1 DINE KARI DIN
Grldg gibi ilahiara ve en mukaddes dini duygu ve dncele
re dahi eitli sfatlar, snfsal, rksal ve aitevi zellikler yklenmek
tedir. Btn bu blnmeler din araclyla merulatnlyordu. Zi
ra filozof ruhlu deildi. Her ne kadar Aristo ve Eflatun gibi baz fi
lozoflar: "Kle, ilk andan kle olarak doar; efendi de efendi ola
rak dnyaya gelir. Aristokrat kesimi stnln kanndan alr.
Bu eref de dnyada sadece Atinal u yirmi aileye hastr. Onlarn
says ne azalr ne de artar." deseler de bu dnemde halk felsefenin
degil, dinin tesiri altmda yaamaktayd. lte din bu ekilde mevcut
durumu koruyor, kolluyor ve merulatryordu.
Topluma afyon yetitiren, bu mele dini idi. Bu din halk yle uyu
tuyordu: "Siz sorumlu degilsiniz. Zira olup biten her ey Allah'n
iradesi dahilinde olmaktadr. yleyse yoksullugunuzdan dolay
zlmeyn. Zira te dnyada bunun karl size verilecektir. Bu
nedenle ne kadar darda olursanz olun, ses karmayn! Sonra size
bunun on kat verilecektir. "
Bu ekilde kiinin itiraz etmesi engelleniyor, tercih etme ve terci
hine iten ynelmesinin n kesilmi oluyordu. Bu i zihinde biti
riliyordu. Halk veya bir grup sorumluluk bilinciyle ayaklanp mev
cut durumu eletirdiginde, bu ayaklanmay zorbalar ve para baba
Ian, kuvvete bavurarak bastnrlard. Oysa din, bu hareketi , bu
tepkiyi , bu dnce tarzn ve bu itiraz daha da yansraran zi
hinde bitiriYordu. Yani direni ruhunu yok ediyordu. Peki, bu na
sl yaplyordu? "Baa gelen Allah'n iradesi ve istegiyledir. Bu ne
denle her trl itiraz ve eletiri, Allah'n iradesine kar gelmektir."
denilere k. . .
lte gryoruz, btn bunlar dinin fetvalandr. Bunlarn hepsi
dindir, kulluk esasna ve dini ilikada dayanmaktadr. Fakat buna
karn, tarih boyunca uyutan, merulatran, dolandran, halkn
sorumluluk bilincini yok eden, snfsal ve rksal yapy meru gs
teren ve ilahiari dahi milliyetP olan dine kar mcadele eden;
hak din, yani tevhid diniydi.
5 Iran'daki lzedler ve ilahlar Eniranlar'a kar lranllarn safnda savarlar. Bu
da u anlama gelir: Kiinatn ilahlar dahi stn rk olan lranllarn yannda ve
DINE KARI DIN ( Al ERIATI 49
Tehd D Peale
oban ve ii peygamberlere gelince bu peygamberler toplumun
her kesiminden daha fazla ile ektiler, daha ok altlar, daha
yoksul ve a 'kaldlar. A ln ne olduunu gerek anlamda beden
lerinde ve ruhlarnda yaayarak hissettiler. O eliler ki Peygambe
rimizin ifadesiyle hepsi obanlk yapmtr. Bu din, her zaman "yu
kardan aaya" doru snfanan, hakim snfn -ki din adamlar,
ruhaniler, keiler ve hahamlar da bu hakim snfn bir parasyd
uydurmasndan ibaret olan dine bakaldrmtr.
llevi tauta kulluk olan, tevhidin zdd ve halk dman bu din,
tarih boyunca hakim olan bu din; evet bu din, her eye sahip olan
snfn elinde, hibir eye sahip olmayan kesimin ban ezmek, on
lar ikna edip susturmak iin her zaman kullanlan bir malzeme,
bir alet olmutur. Bu din Orta a da dahil olmak zere tarih bo
yunca iki biimde tezahr etmitir.
ik D
Tauta kulluk dininin iki boyutundan ilki, baka bir kalba girme
den, ak ve aleni bir biimde kendini ifade eden ve adna irk de
nen biimdir. Gnmzde Afrika'da olduu gibi. Afrika'da irk di
ni halen varln srdrmektedir. ok ak bir biimde birden faz-
la ilaha, birden ok mabuda inanan bir din. Halen gzellik boncu
una inanan, her kabilenin ibadet ettii bir tabusu, bir kutsal hay
van bulunan bir din. Bu tip dinler hala mevcuttur.
Kendini ak bir biimde ifade eden, i yzn gizlereden yaam
biimini ortaya koyan tauta kulluk dinine, yani mele ve mtrefin
dinine kar mcadele etmek kolaydr. Tehlikeli olan, irk ve tau
tun, tevhid kisvesine brnerek mele ve mtrefinin elinde bir mal
zeme haline gelmesidir. lte asl tehlike burada yatmaktadr ki bu,
irk dininin tarihte tezahr eden ikinci biimidir. lte burada ta
utperestlik, tevhid maskesine brnerek tevhid dinine musaHat
necis ve pislik olan Eniraniara kar savayor. Eniranlar kimdir peki? lranl
olmayan herkes! Grpmz gibi bu eklide din mevcut rksal, kavmi ve s
nfsal yapy merulatran ve tek grevi bu olan bir hal almt.
5 Al ERIA1 1 DINE KARI DIN
olur. Taguta kulluk edenler Allah'a kulluk adyla, Allah'n samimi
kullarn ve rabhani hareketin gerek nderlerini ortadan kaldr
may hedefler. Ve bu, ok tehlikeli bir durumdur.
Girdigim "islam Tarihi " derslerinde her zaman tekrar ettigim, her
kesin de malumu olan srekli sordugum bir soru var ki eger bu so
runun dogru cevab bulunursa toplumsal problemler de dahil b
tn sorunlar zlecektir. Soru u:
Bir toplumda iki kii ortaya kyor ve dini orada hakim klmak is
tiyor. Bunlardan biri (Hz. Ali), yenilgiye ugruyor; digeri (Hz. Mu
hammed) ise, muzaffer oluyor. Neden dersiniz? Miladi yedinci
asrda yaayan bir Arap, Peygamber. Din ayn din, dil ay dil, d
nem ayn dnem, Kur'an ayn Kur'an, ilah da ayn ilah ve her ikisi
de ayn eye davet ediyor. Fakat biri kazanyor, digeri kaybediyor.
Neden?
Bu soruyu sordugumda bazlar dehet verici, tyler rpertici ce
vaplar verdi. Dediler ki: Ali uzlamac olmadg iin, hakszlga hi
bir ekilde tahamml edemedigi iin, baskya ve zulme sessiz ka
lamadg iin, keskin ve kararl bir kiilige sahip oldugu iin. lji,
gzel de btn bunlar Ali iin olumlu iken, -haA- Peygamber iin
olumsuz bir durumu ortaya koymu oluyor. Sanki muzaffer olan
-Ma- yle degilmi gibi!
Uzlamac olmamak, baskya ve zulme sessiz kalmamak gibi zel
liklerin Ali'nin yenilgisinde birer etken oldugu dogrudur. Ancak
baka bir etkene bakmak lazm. Zira asl etken bu deil. Yani
gamber
ZQ
li
_prm
bi
L
et

keni aratrmak ekir. Bunun ne oldugu da aktr. Bu etken ta-

-uta +|.k;becilie, snrya
dayal putperestlik dini, yani irk diniydi. Ksacas mele ve mtre
fin, yani Kurey'in malzeme olarak kullandklar din.
irk dini, peygamber dneminde hicapszd, ak ve netti. Ebu Sf
yan, Ebu Cehil ve Ebu Leheb ak bir biimde unu ifade ederler
di: "Bunlar, bizim putlarmzdr. Bu evi (K1be) koruyup kollamal
yz. Zira Kurey ekonomisinin ve efendiliinin ayakta durmas,
DINE KRI DIN 1 Al ERIATI 51
bunlara baldr. Bizim dnyada ve dier Arap kabileleri arasnda
ki azametimiz, konumumuz ve haysiyetimiz; bu evin ve putlarn
velayetinin bizde olmasna bal. Bunlar bize atalarmzdan kalan
"gelenekler" ve inanlardr (Esatirul evvelinincekilerin masallar).
Bizim baka bir eye inanmamz mmkn deil, bu putlarn savu
nucusuyuz. " Btn bu szleri ak ve samimi olarak sylyorlard.
Bu nedenle bunlarla mcadele etmek ve bunlar yenilgiye urat
mak mmkn ve kolaydr. Nitekim Peygamber'in muvaffakiyeti
nin sebebi de budur.
Biz burada sosyolojik ve tarihi etkeniere dayanarak konuuyoruz.
Gaybt etkeniere gelince, onlar ne ben bilebilirim ne de bir baka
s. Ah maske giymi kimselerle savayordu. Bu maske neydi? irk
ordusunun zerine geirilen tevhid maskesi. Artk Ah, putlarn sa
vunucusu olan bir Kureyhye kar kl kuanmyordu; bilakis k
l ektii adam (szde) Kabe'nin savunucusuydu. Artk mzrakla
rn ucuna taklan "Muallakat- Seb'a" deil; bir iar olarak mzrak
lara taklan Kur'an'd. Byleleri ile mcadele etmek zordur.
Bugn artk irk ne yapyor? Cihada gidiyor, lslamt fetihler yap
yor, mihrab var, grkemli camiler ina ediyor, bu camilerde cema
at namaz ikame ediliyor ve Kur'an okunuyor. Btn lslam alimle
ri ve kadlar bu dine tabidir ve dini iarlann, Peygamber dininin
savunuculandr. Ancak bu, iin ekli boyutudur, iin z ve ruhu
ise irke dayanmaktadr.
Dost kisvesine brnm bir dman ile mcadele etmek; tevhid
diniyle savamak amacyla takva ve tevhid elbisesine brnen irk
dini ile savamak zordur. O kadar zordur ki Ali dahi bu mcade
leyi kaybediyor. Tarihteki btn siahat hareketlerinde ve toplum
sal olaylarda kendi toplumlanna kar dorudan mcadeleye giri
en ve onlar hakimiyeti altna almak isteyen yabanc dmaniara
kar kolaylkla zafer kazanm ve dmanlan pskrtmeyi baar
m hareket nderlerine rastlamaktayz. Yabanc dmann ve ya
banc rkn dnya apnda sahip olduu bunca azaret ve grkeme
ramen, bu rehberierin ve mcahiderin kyam onlar yok etmitir.
Fakat dnyann en gl ordusunu yenilgiye uratan bu kahra-
52 All ERIA1
1
DINE KARI DIN
manlar, bu milleti ieriden felakete srkleyen etkeniere kar m
cadeleye giritiinde yenilgiye uramakta ve dman toplumun
dna uzaklatrmaya gleri yetmemektedir. stelik bunlar yle
sadece bir kii, iki kii, on kii deil. Radhakrishnan'n ifadesiyle:
"Zorbalk ve hile takva elbisesine brnd gn, ite o zaman ta
rihin en byk facias gereklemi ve tarihe musaHat olan en b
yk g meydana gelmitir. "
Bu nedenle irk dininden sz edildiinde sadece gemite birden
fazla eye, hayvana, aaca veya puta tapan ve zaten sonradan lbra
him Peygamber ve Peygamberimiz tarafndan ortadan kaldnlan
din anlalmamal. Aksine irk dini , mele ve mtrefinin tekelinde
bulunan halkn dini duygulannn ta kendisidir ki; mele ve mtre
fin her zaman toplumda hakim snf olmutur. Dolaysyla irk di
ni yok olmamtr ve bu ekliyle yaamaktadr.
Bu nedenle 1 7. , 18. ve yeni yzyl aydnlar bu dine kar mcade
le ve muhalefet ettiler. Halk perian eden, onlar felakete srkle
yen dine itiraz ettiler. Halk esarete, zillete, zafiyete ve sorumsuz
lua altran dine kar kl kuandlar. Toplumdaki rkl, s
nflamay, grupsal blnmeleri koruyan ve kollayan dine kar
mcadele ettiler. Bunca eyden sonra u sonuca varmakta da hak
lydlar: "Bu din, ilerlemeye, gelimeye, zgrle ve eitlie kar
dr. " Dini bir kenara brakarak olaanst zaferiere imza atan Av
rupal aydnlar, din konusundaki yarglarnda hakl olduklarn
tecrbeyle ortaya koymulardr.
Din adna retilen ve retilmekte olan bu hurafelerden, bu zilletin
ve uyuturan zehrin etkisinden halk kurtarmak ve zgrletirmek
iin mcadele eden (ki btn peygamberler bunlara kar yenilgi
ye uramtr. stelik tarihte sadece peygamberler bunlara kar
mcadele etmitir, bakas deil. ) bu zgrlk aydnlar bir yer
de yanlg iindedirler ki ayn hatay biz dindarlar da yapmaktayz.
Ay Yagy Dk Nok
Aydnlar urada yanlgya dmektedir: Onlar, tarihte szde kul
luk adna, din adna, mabet adna, cihat adna, kutsal sava adna,
DINE KARI DIN 1 ALl ERIATI 53
Hal savalan adna ve lslami cihat adna ortaya konan her uygu
lamann gerekten dinden kaynaklandn sandlar. Nitekim biz
de yle sandk ve sanmaktayz.
Takdir-i ilahi, daha nce de ifade ettiim gibi lslam, inklap bir
dneeye sahip olup bu uygulamalarn hibirini kabul etmez ve
bu hak dinin, bu "Benim dinim bana" dininin, gelecekte mutlaka
tahakkuk edeceine inanr. lster aka irk adna olsun isterse tev
hid kisvesine brnsn, Dou'da ve Bat'da kitlelere hkmetmi
bu sistemlerin hibirini kabul etmez. Btn bunlar irk olarak ka
bul eder. Oysa peygamberlerimizin bu dinlerin ban ezmek ve
onlar ortadan kaldrmak iin getirdikleri din; kitlelere, aydnlara
ve zgrlk aklanna sorumluluk ykleyen bir dindir. Bu dinde
sorumluluk peygamberlerin vefatyla bitmez, o yola ba koyanlarn
sormluluu tpk peygamberlerin sorumluluu gibi her zaman
devam eder. Peygamber'in "mmetimin alimleri, srailoullar'nn
nebilerinden stndr." hadisi unu ifade eder: Daha _nce pey:
gamberlerin yapt ii, peygamberliin sona ermeden sonra ....
tk, alii yan ay
d
nl
ard
ev

m ettirmeli .
+..,..., .= -- ~ ""-''0'-""'""'".. "Ho-----
A ve AydnMnu
mler neyi devam ettirmeli? Dini ihya etmek v o r i
.Jn ile mcadele . . . M

n b-ur. Tarihte tahakkuk etmemi bir

dini hakim klmak ve yerletirmek. Ancak bu hedefin tahakkuk et
mesi iin halk (nas) o derece olgunlamah, o kadar dini vicdan bi
lincine ve uyama sahip olmal ve tevhidin gerek anlamn yle
kavramal ki; tevhidin tauta kulluk ile hibir ilgisinin olmadm,
onunla tezat tekil ettiini anlamal, kavramal ve yaayarak hisset
melidir. yle ki tevhid elbisesine brnm irkin yalanc yzn
tehis edebilmeli ve yeryznde irkin her trlsn, btn mas
kelerini paralayarak yok etmelidir. Bu sayede insanlar, materya
listlerin hakl olarak ifade . ettikleri cehaletin ve korkunun rn
olan dinden kurtulup tevhid dinine kavusunlar.
Denizde bir tufan esnasnda gemilerinin delinmesi sonucu kar
latklar tehlikeler karsnda halkn Allah'a yakarmasn; bir zara
ra uradklan zaman ya da olumsuz bir hadise ile kar karya kal-
5 AlERIAT 1 DINE KI DN
dklarnda insanlarn korkuya kaplmasn, alayp szlamasn; da
ha sonra ise byle bir ey hi olmam gibi nankrlk etmelerini
Kur'an, defalarca reddetmi ve byle yapanlan taa tutmutur.
Byle bir din, korkuya dayal bir dindir. Bu, 19. asrn materyalist
lerinin; "Din, tabiat olaylarnn etkisiyle halkta ortaya kan korku
nun rndr. " dedii eydir. Dedikleri de dorudur! Daha mater
yalistler "Din, korkunun bir rndr. " demeden Kur'an, bu dinin
takipilerini, kula kulluk edenleri, korkaklann ibadet mantn ve
snflamann rn olan bu dini hedef almtr. Bu dini hangi ya
p ina etti? "Eer bu dnyada bir lokmaya, bir kuru ekmee, bir
aa sahip deilsen, sabret, te dnyada cennetin sofralan nne se
rilecek! " diyen kimseler ina etti bu dini. Bu din, snfsal bir yap
nn rn ve uydurmasdr ki Peygamberimiz ve hak dinler
hakknda bir veba gibi yaylmaktadr.
lte Ali bu diniere -irk dinleri- "ticaret dini" ve "korkaklarn di
ni" demektedir. Peki, bu "Benim dinim bana" dininin kulluu han
gi kulluktur? "zgr olanlarn ku ll uu", "H r olanlar kulluu" . . .
Yani zgrln, akn, adalet talebinin, akn dnce ve niyaz
lann, insani lk ve hareketlerin, eitliin, insanlar arasmda adale
ti hakim ve daim klmann ve her trl ktl, irkinlii orta
dan kaldrmann rn olan bir dine kulluk. . . Bu din, o dine kar
dr. Dine kar din!
Fakirlii yneticilerin menfaatine koruyan ve meru gsteren bu di
nin, tarihte esaretin, kleliin koruyucusu ve kollaycs olduu bir
gerektir. Bu din, ileri gelenlerin, sefahat iinde yaayanlarn, para
babalarnn ve zorbalarn menfaati iin, halk kitlelerini aldatlm ve
uyutulmu olarak cehaletin karanlna terk etmitir. "Allah'm, bir
kesimin a, dierinin tok olmasyla bir ii olmaz; Allah birinin ya
van ekmek, dierinin ise yal ekmek yemesine karmaz. " diyen bir
din; btn dini duygular, insanlarn toplumdan uzaklap inzivaya
ve keye ekilmelerini salamak amacyla bir uyuturucu madde
ye dntren dindir . . . Ya da dini duygulan kullanarak, btn
maddi kaynaklar smrmek isteyen kesimlerin amalarna ulama
s iin, dnyadan el etek ekmeye tevik eden bir din . . .
DINE KI DIN
1
Al ERIATI 55
Toplumsal gc ve kudreti, bireylerin insani sorumluluklarn te
keline alan bir dine kar; bireylerin beklentilerini, bedensel ve ft
r ihtiyalarn zorbalarn, kapitalistlerin yararna grmezlikten ge
lip inkar eden bir dine kar; dini tevillerle ve toplumun en ok et
kilendii manevi unsurlar ile dini kullanarak mevcut zulm srd
ren bir dine kar; al, yoksulluu ve hastal Allah'n rzasn el
de etmenin ve kulluun kemaline ermenin bir iareti olarak gren
bir dine kar; insanlarn mnferit kalp toplu halde hareket etme
lerini engellemek amacyla bireylerin metafizikte ilgilenerek bir in
ziva hayat yaamalarn tevik eden bir dine kar; halkn yaama
hakkn, kazanma hakkn, zel mlkiyet hakkn ve ynetim hak
kn yanl ve bozuk dini tevillerle elinden alp kendi yalakalarna
peke eken bir dine kar Kur'an, genel slubunun dnda ok
sert bir slup taknmaktadr. yle ki Kur'an'n baka hibir yerin
de dmana ynelik bu derece aalayc ifadeler kullanlmamak
tadr. Fakat beer tarihi boyunca insann ftratnda var olan din
duygusunu ve imann, kendisinin de mensubu olduu hakim s
nfn lehine ve halkn aleyhine tahrif edenlerin sembol olan Belar
Bin Baura'dan sz alnca; ite burada bir anda iin ehresi dei
mekte ve onlarn durumunu yle ifade etmektedir: "Durumu, s
tne varan da kendi haline braksan da dilini sarktp soluyan k
pegn durumu gibidir = o . " (7/Araf Suresi 176). Bu slubun anlam ne
acaba? Bu, u anlama gelir: Tarih boyunca ileri gelenlerle sefahate
dalanlar, zulm ve sitemi, smry ve zilleti destekleyen; bunca
ayrmcl, kayray ve cehaleti koryup kollayan bunlardr. Be
eri yetenekierin gz gre gre eriyip gitmesine gz yuman, tarih
boyunca duraklamalara ve gerilerelere sebep olan, byk kahra
.manlar ve yce ahsiyetleri unutturanlar bunlardr. Evet, bunlar
dr peygamberlerin tarihteki btn abalarn ve mcadelelerini
verimsiz, sonusuz ve ksr brakan. Bu slup, tarihtki melun irk
dininin misyonuna ynelik nefretin bir ifadesidir.
Netice olarak unu ifade etmek istiyorum: Kiliseye ve Orta a'da
hakim olan dine kar mcadelede temsil ettikleri rol asndan ve
tahrif olmu din ile dini tahrife, yani lsa kisvesine brnen irk di
nine ve tautperestlie kar mcadele sayesinde Avrupa'y bin yl-
56 AlERIAT 1 DINE KARI DIN
lk duraklamadan kurtaran Avrupal aydnlarn ve zgrlklerin
misyonu, tarih boyunca bizim peygamberlerimizin stlendikleri
misyanun aynsdr. Ancak onlarn alglamalannn ve vardklan so
nucun doru olduunu sylemiyorum. -Byle bir iddiay kabul
lenmekte zorlanabilirsiniz belki. Baka bir zaman frsat bulursam
inallah bu konuda daha ayrntl konuuruz. Zira bu sylem; tari
he, dine ve her eye ynelik bakmz ve dncemizi tersine e
virmektedir. - Bu misyon, her dnemde peygamberlerimizin do
nuklam, tahrif edilmi, halkn ve insan haklarnn dman olan
dine kar yrttkleri misyondur. Peygamberler; putlar, irk di
ninin btn nianelerini, tevilci ve uyutucu dinin btn emarele
rini yok etmek iin mcadele ederlerdi. Dolaysyla tarih boyunca
Hak yolunun takipileri bu yolu srdrmekle mkelleftirler.
Bu nedenle "Peygamberlerimiz, tarihte hkm sren ve tarihi din
olan irk dinine kar bir hareket balattlar. " derken, bizim de bu
direni hareketini devam ettirmemiz gerektiini ifade etmek istiyo
rum. Dolaysyla bu hareket nc ve ilerici bir hareket olup imdi
ye kadar din adyla mele, mtrefin ve yardaklannn tekelinde bu
lunan tarihin akn deitirmek amacyla ortaya kmtr. Bizim
hareketimiz ve misyonumuz geriye dn deil; aksine hedefimiz
Hak yolun peygamberlerinin balatt hareketi devam ettirmektir.
Halkn ve insanlarn iinden kp yeeren peygamberler . . . mmi,
yani mmeti peygamberler . . . Gbei eraf snfna bal ve sefa
hat iinde yzen elilere kar duran peygamberler . . . Her biri ya
ehzade ya derebeyi ya da toprak aas olan veya bir taraftan eh
zade dier taraftan toprak aas, yani kesinlikle sradan halktan ol
mayan elilere kar mcadele eden ve kar safta duran peygam
berler.
Avrupal materyalist aydnlarn tpk bizim gibi kavrayamadklan
ey udu;: ikdi
-
d; :aristratin
-
di

e halk1-n hak
kn yiyip. onlar yoksiatran-kesinin dini ile 1kl dn
-celerini Avrupal aydnlar genelletirmekle yanla dmektedirler.
nlarri yal111:-btn dilre ynelik ble bi; y;gy-hip ol-
malar. Zira tarihte tek bir din yoktur, aksine dinler mevcuttur.
DINE KRI DIN 1 All ERIATI 57
Gurvitche'in de ifadesiyle: 'Tarihte tek bir toplum yoktur, bilakis
toplumlar vardr. "
Bu nedenle her bir toplumu ayr ayr deerlendirmek gerekir. Ni
tekim tarihte sadece iki snfa, iki safa ahit olduumuz gibi, iki di
ne de ahit oluyoruz. Bir tarafta zalimler, terakkinin, hakikatin,
adaletin ve halkn dmanlar ile ykselmeye ve medeniyete kar
olanlar yer almakta. Ki bu kesim sapk igdlerini ve hrslarn
tatmin etmek, halk zorbalkla ynetip kendilerinin dnda kalan
lar yoksul brakmak iin alr. Evet, btn bu arelleri inikap
eden din idi; kfr ve dinsizlik deil.
Dier safta, kar safn ban ezmek ve onu devirmek iin ortaya
kan hak cephesi yer almaktadr.
Bu nedenle ben, Avrupal aydnlarn ilk saf hakkndaki yarglarn
paylanakla birlikte, dier saf hakknda da ayn dneeye sahip
olmalarn hakszlk ve insafszlk olarak deerlendiriyorum. Ken
dilerini st tabakann, imtiyazl snfn, stn rkn, ynetici ve de
rebeyi snfnn, varlkl ve hakim snfn rn ve varisi olarak ka
bul eden Buda dini, Zerdt dini, Mezdek dini, Mani dini ve Yu
nan dinleri hakkndaki doru yarglarn; ya da din adna ortaya
kan hkmetler ve ynetimlerle ilgili isabetli dncelerini, her iki
safa (irk dinleri ve tevhid dini) mal etmek hatadr. Yani irk din
leriyle hak dinini (tevhid dini) ayn kefeye koymak insafszlk olur.
Peygamberleri oban olan bir din, peygamberleri herkesten ok
acy ve al tecrbe eden bir din, tarihte Allah'n setii ve hai
katin gerek seilmileri olan kimselerin dini. Evet, bu dinin kuru
cular byle kimselerdir. yle ki tarih boyunca sadece bunlar di
er dine kar cihat ve mcadele etmitir. Peygamberler, irk dini
nin mensuplar tarafndan ortadan kaldrlmtr. Hak dinin takip
ileri, ncleri ve bu yola ba koyanlar da bu dini (irk dini) h
kmetlerin eliyle zindanlarda ya zehirlenmi veya ldrlmtr.
Evet, peygamberlerin gerek takipileri, bu dinler ve din adna hal
la musaHat olan bu hkmetler tarafndan katledilmitir.
lte, tarih boyunca birbirine zt dm, hep dier dine kar cihat
etmi bu dini (Sizin dininiz size, benim dinim bana diyen din) di-
58 AU ERIATI
1
DINE KI DIN
eriyle ayn safa koymak, her ikisine ayn muameleyi reva grmek
ve ikisi hakknda da ayn yargya varmak; ilim d, bilimden uzak,
aydn kiilie ve apak gerekiere aykr ve daha tesi ahlak d
dr.
Neredesiniz ey aydnlar? Nerede? Tercme yapmakla bir dnce
hakknda hkm verilmez ki! Avrupal, kendi dini hakknda han
gi aamalardan sonra bu yargya vard? yzyl mcadele etti,
urat , okudu ve aratrd. yle ki Hristiyanln Avrupa'nn ba
na ne belalar getirdiini kavrayana kadar didindi. "Ne gzel ite,
onlar tercme ettiler, biz de bu evirilere dayanarak konuuyo
ruz. ! " Byle aydn ol(un)maz. Tercme edilmi bir dnceyle ay
dn olunmaz. Bu olsa olsa tercme aydn olur! Daha sonra "lslam
toplumlarnda aydn yetitirme biimi" ile ilgili dncelerimi ak
taracam. 6
Tarih boyunca bakalar gelip ekmeini talan etsin diye an al
n daim klmak iin kurulan, fakirlii reten (Eer, fakirliin bek
isi olan ve insanlar uyutan bir dindi, dersek doru demi oluruz.
Nitekim tarih boyunca icraat hep bu olmutur. ) ve onun bekili
ini yapan bir din hakkndaki yarglarmz hi phesiz dorudur.
Ancak nasl olur da Ebuzer'i yetitiren din hakknda da ayn eyi
dnrz? Ebuzer, islam'n o tertemiz, parlak ve mkemmel eh
resi; Peygamber'in yetitirdii ahsiyet, hibir eyi olmayan Ebu
zer. Ne rengi ne rk ne sermayesi ne okur yazarl ne de kltrel
eitimi . . . Hibir eyin etkisinde deildi. Tercme de deildi! Her
eyden arnm insani bir ruh. Sahip olduu her ey bu fabrikann,
bu kitabn ve bu retinin rnyd. Tamamyla orijinal . lte bu
dinin ina ettii bu kii yle der: "Evinde yiyecek bir ey olmad
halde, klcn ekip de il}sa
lai:a
ldr.-an!"
Avrupa'da bazen bu sz sylerdim ancak kimin sylediini belirt
mezdim. O zaman bazlar bu szn Proudhon'a ait olduunu sa
nrd. Zira Proudhon, herkesten daha keskin ve sert konuur. De
dim ki Proudhon halt etmi, bu derece sert bir sz sylemek
6 Bkz. Ne Yapmal, klliyatn 20. kitab. (Derleyen)
DINE KRI DIN 1 Al ERIATI 59
onun ne haddine! Ya da bu szn Dostoyevski'ye ait olabileceini
sanrlar. Oysa Dostoyevski yle demekteydi: "Eer bir yerde biri
ldrlyorsa, o olayda parma olmayan kimseler de o sua or
taktr. " Nitekim doru sylyor. Ancak Ebuzer'in dediine bakn:
"Evinde yiyecek bir ey olmad halde, klcn ekip de insanlara
saidrmayan kimseye aanm! " Burada konuan bir dindar deil,
dindir aslnda. Iin gerei Ebuzer, dinin insan ekline brnm
halidir, baka bir ey deil . eitli ideolojilerin etkisinde kalma
mtr. Byk Fransz inklabndan sonraya ait deildir, aksine Ci
far Kabilesi'ne mensup bir kiidir. "Evinde yiyecek bir ey olmad
halde, klcn ekip de insanlara saidrmayan kimseye aarm! "
Ebuzer sadece fakirliine sebep olana ve onu smren kimseye ve
kesime kl ekmekten sz etmiyor. Aksine halka kl ekmekten
sz ediyor. Neden? Zira byle bir toplumda yaayan herkes, sm
renlerden deilse dahi; fakirliin olduu bir toplumda yaad ve
buna mdahale etmedii iin, o da fakirliimin ve almn so
rumlusudur. Peki, ne kadar sorumludur? Bir smrgeci ve bir d
man kadar . . .
Yani fakirlii meydana getiren smrgeciliin su ortadr. Ksa
cas btn insanlar benim almdan dolay dorudan sorumlu
'
dur. Ebuzer, Birlemi Milletierin aksine yle demiyor: "Bask al
tnda tutulan ve hakk gasp edilen bir toplum, hakkn geri almak
iin kyam etme hakkna sahiptir." Ebuzer, bu ii yapmaya hakkn
var demiyor, seni a brakanlarn aleyhine kyam edebilirsin demi
yor. Hayr, yle demiyr Ebuzer. stelik "Senin btn halka kl
ekme hakkn vardr. " bile demiyor. Hayr, yle demiyor. Aksine
"Kl ekmeyene aanm! " diyor. Yani nasl olur da kl ekmez.
Ki Ebuzer'in sznn en mkemmel noktas burasdr.
Durum byle iken bu dini irk dinleri ile ayn kefeye koymak in
safszlk, cehaletin daniskas, gln ve ayn zamanda alanacak
'bir durum deil midir? Halka ve hayata ynelik byle bir bak a
sna sahip olan bu dini, aln msebbibi ve mucidi olan ve hakl
olarak mahkum ettiimiz bir din ile haksz bir biimde, ayn l
lerle yarglamamz,insafszlk deil midir?