TRA JTAT E SHTETIT Dallojm kto trajta shtetrore: 1. trajta e sundimit, 2. trajta e rregullimit shtetror, 3.

trajta e regjimit politik 4. trajta e pushtetit shtetror

1.TRAJTA E SUNDIMIT Trajta e sundimit sipas nj kriteri caktohet sipas numrit t perso- nave t cilt e ushtrojn pushtetin m t lart - suprem - brenda shtetit. Trajtat e sundimit jan: 1.MONARKIA - sundimi i nj individi - monarku 2.TIRANIA - sundimi i dhushm 3.ARISTOKRACIA - sundimi i pakics 4.OLIGARKIA - sundimi i pakics n mnyr t dhunshme 5.DEMOKRACIA - sundimi i shumics 6.OHLOKRACIA - sundimi i shumics n mnyr t dhunshme 7.TIRANIA - e cila sht trajta m e vrazhdt Me MONARKIN kuptojm at trajt t sundimit n t ciln shefi i shtetit sht person me privilegje t mdha, t cilat e bjn t jet mbi qytetart Monarku karakterizohet si shef i shtetit me at se ai trashgohet, ndryshe shefi i shtetit n republik, i cili zgjidhet. Karakteristik tjetr sht se monarku kt post e ushtron gjat tr jets s tij Llojet e monarkis Sipas asaj se n far pozita juridike sht monarkut ekzistojn dy lloje t monarkis: MONARKIA ABSOLUTE - ku n t njjtn koh monarku sht shef i shtetit dhe organ m i lart shtetror MONARKIA E KUFIZUAR - ku monarku sht vetm shef i shtetit, jo edhe organ m i lart. Kemi edhe: MONARKIA E PAKUFIZUAR (JOKUSHTETUESE) MONARKIA E KUFIZUAR (KUSHTETUESE) si dhe MONARKIA PARLAMENTARE MONARKIA JOPARLAMENTARE NOCIONI I REPUBLIKS Nocioni i republiks sht i kundrt me monarkin. Shefi i shtetit n republik nuk i gzon privilegjet personale, sepse nuk sht person sovran. Shefi i shtetit n republik sht i detyruar f i nnshtrohet rendit juridik, s drejts, andaj ai ka edhe prgjegjsi t dyfisht: prgjegjsi politike dhe penale.

TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETROR Nocioni i trajts s rregullimit shtetror TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETROR - paraqet lidhjet dhe raportet ndrmjet organeve qendrore dhe joqendrore t pushtetit shtetror. Organet joqendrore mund t prcaktohen sipas : kriterit territorial - pra qytetart dhe grupet e njerzve t territorit t caktuar, kriterit personal-grupet me veori t njjta, fetare, profesi-onale etj. dhe kriterit real - sipas ushtrimit t autorizimeve prkatse. T gjitha shtetet q jan t prbra prej organeve qendrore dhe joqendrore, pavarsisht prej madhsis t tyre jan shtete t decentralizuara. N qoft se organet joqendrore nuk gzojn asnj ik t pavarsis juridike, at-her themi se kemi centralizim juridik. Nse organet joqendrore kan ndonj pavarsi juridike, ather themi se kemi t bjm me decentralizimin juridik. SHTETI I PRBR SHTETI I PRBR- paraqet organizatn shtetrore q prbhet prej dy e m shum shteteve, por q n nj mnyr i nnshtrohen pushtetit qendror. Egzistojn kto lidhje shtetesh: 1.KONFEDERATA 2.FEDERATA 3.UNIONI (reale dhe personale) 4.PROTEKTORATI KONFEDERATA - paraqet trajtn e shtetit t prbr ku shtetet antare jan t lidhur me nj kontrat juridike ndrkombtare , duke krijuar organe t prbashkta ku do shtet antar mund t braktis kt bashksi kur t dshiroj. FEDERATA - sht trajt e shtetit t prbr e cila paraqet nj lidhje shum m t ngusht ndrmjet shteteve se konfederata, ku

krijohet organi qendror i cili n kuptimin e drejt t fjals sht barts i pushtetit shtetror, pushtetit sovran. N teorin e shtetit dhe t s drejts parashtrohet shtja e rapor- teve, e bartjes s sovranitetit shtetror n shtetin e prbr shtetin federal. Lidhur me kt shtje ekzistojn tri mendime: 1. Se shteti federal sht barts i sovranitetit - pra pushtetin shtetror sovran e ka federata, jo edhe shtetet antare t federats. Nga kjo del konkluzioni se shteti federal sht shtet, ndrsa shtetet antare nuk jan shtete, por gzojn nj auto-nomi t gjer juridike. 2. Shtetet antare jan sovrane, ndrsa bashkimi i shteteve n federat - domethn federata s'sht sovrane dhe federata nuk paraqet shtetin e prbr, por prbhet prej disa shteteve t thjeshta, t lidhura me nj lloj t kontrats. 3. Se sovraniteti sht i ndar ndrmjet federats dhe shteteve antare q e krijojn shtetin e prbr - ndrsa as federata e as shtetet antare nuk do t ishin sovrane si t vetme, por t gjitha si trsi bjn shtetin e prbr dhe natyrisht, si i ktill si trsi sht sovran. PROTEKTORATI - paraqet llojin e shtetit t prbr mbi t cilin e ushtron pushtetin nj shtet i fort duke i siguruar mbrojtjen dhe sigurin, pra, vnien e nj organizate shtetrore nn ombrelln e nj shteti t fort. UNIONI REAL - paraqet nj trsi t shteteve antare, pra krijohet nj subjekt i cili me botn e jashtme komunikon si i vetm, si trup unik. Ky unitet arrihet me an t nj kont-rate ndrkombtare duke ruajtur pavarsin juridike brenda shtetit UNIONI PERSONAL - ndrkaq shtetet antare e kan t prbash-kt vetm institucionin e shefit t shtetit (monarkun), ndrsa n shtjet e tjera jan plotsisht t pavarura sin n aspektin e jashtm ashtu edhe n at t brendshm, pra nuk paraqesin subjektin e vetm shtetror, por do-njri prej tyre - sht subjekt i s drejts ndrkombtare. Jan t njohura unionet, si kan qen: Unioni i Suedis dhe i Norvegjis, Unioni i Austrohungaris, i Danimarks dhe Islands n vitet 1815-1945, pra n nj interval kohor jo t njjt (unionet reale), ndrsa unionet personale kan ekzistuar ndrmjet Anglis dhe Hanoverit, Hola-nds dhe Luksemburgut SHTETI I THJESHT - raporti ndrmjet organeve qendrore dhe joqendrore, pjest m t ulta t organizats shtetrore kan shum pak t drejta n krahasim me pjest organizative n shtetin e prbr. CENTRALIZIM - kuptojm raportin ndrmjet organeve qendrore dhe atyre joqendrore, ku i tr pushteti u takon organeve qendrore. DECENTRALIZIMI - sht sistem i raporteve midis organeve joqendrore dhe qendrore n t ciln organet joqendrore gzojn njfar shkalle t pavarsis. Decentralizimi mund t jet : Decentralizimi territorial - nnkupton se organet joqendrore n territorin e vet i ushtrojn t gjitha punt n mnyr t pavarur, pra qyte-tart e ushtrojn pushtetin shtetror duke marr pjes aktive n zgjidhjen dhe realizimin e interesave t veta brenda hapsirs prkatse. Decentralizimi personal - nnkupton bartjen e disa punve shte-trore mbi organizatat, antart e t cilave jan t lidhur me veori t prbashkta (profesioni i njjt), si jan shoqatat e ndryshme, n kupti-min e sotm edhe shum organizata joqeveritare. Decentralizimi real - nnkupton ushtrimin e punve t njjta shte-trore (komunikacioni, shndetsia, kultura) n nivelin e hapsirs s caktuar nga disa organizata. Pr nga karakteri Decentralizimi mund t jet : Decentralizim Demokratik dhe Decentralizim Burokratik.

TRAJTA E REGJIMIT POLITIK Trajta e regjimit politik caktohet sipas kritereve se kush sht barts i sovranitetit shtetror, domethn pushtetit shtetror. Sipas ktij kriteri ekzistojn dy trajta t organizimit shtetror: 1.DEMOKRACIA- paraqet trajtn e regjimit politik, ku pushteti i takon popullit, domethn shumics s popullit, ku shumica qeveris mbi pakicn e popullit kemi dy elemente kryesore t demokracis: 1. Krijimi i vullnetit politik t popullit 2. Realizimi i vullnetit politik. DEMOKRACIA FORMALE Demokracia formale prfshin mjetet dhe masat me ndihmn e t" cilave organizata shtetrore lidhet me popullin, natyrisht me shumicn e popullit, nprmjet mekanizmave t vet, pr ta realizuar vullnetin politik t popullit DEMOKRACIA E DREJTPRDREJT Demokraciae drejtprdrejt, sht negacion i vet shtetit, do t thot se populli qeveris drejtprdrejt duke mos pasur nevoj pr asnj lloj t organit shtetror. Pra, nse vrtet ekziston demokracia e plot, ather s'mund t bhet fjal fare pr shte-tin, domethn pr ekzistimin e tij. Realizim i demokracis s drejtprdrejt - sht. pra. kur i tr populli e ushtron pushtetin shtetror Sa i prket shtjes procedurale t marrjes s vendimeve, duhet theksuar se kjo nuk sht aq e thjesht. Ktu jan dy momente gjat marrjes s vendimit q vlen fi prmendim: 1. iniciativa, propozimi pr marrjen e vendimit - t ciln do ta bnte masa e gjr 2. marrja e vendimit. vendosja lidhur me propozimin - ndonj organ tjetr, duke e sanksionuar apo duke e refu-zuar vrtetimin e vendimit t marr m par Pr sa i prket ushtrimit t demokracis s drejtprdrejt ekzistoj-n dy mnyra: 1. Tubimi gjithpopullor - i cili ushtron kompetencn shtetrore q i sht caktuar

2. Votimi jasht tubimit - nuk lejon q masa t diskutoj fare lidhur me propozimin apo iniciativn, por ajo vetm vendos, natyrisht duke votuar. Mnyra e par e ushtrimit t demokracis se drejtprdrejt zbato-het nprmjet Kuvendit popullor apo tubimit, ndrsa mnyra e dyt, kur populli vetm vendos, shtrefer endumi. DEMOKRACIA E PRFAQSUESE N demokracin prfaqsuese pushtetin e ushtron organizata shtetrore, por n emr t popullit, pra e prfaqson popullin i cili vet nuk mund ta ushtroj kt pushtet .Demokracia prfaqsuese dallon prej demokracis s drejtprdrejt me ushtrimin e pushtetit shtetror-nprmjet prfaqsuesve t zgjedhur, pra kemi t bjm me prfaqsimin e popullit. N demokracin prfaqsuese vullneti i popullit zbatohet, si kemi thn edhe m hert, nprmjet prfaqsuesve t cilt i zgjedh populli, t cilt marrin pjes n organet shtetrore dhe aty ata i realizojn krkesat e popullit. Mandat i lidhur -Kjo do t thot se prfaqsuesi i zgjedhur sht i lidhur dhe i detyruar q vullnetin e popullit ta prcjell n organet prfaqsuese dhe at ta realizoj. Mandat jo t lir - Ktu prfaqsuesi ka liri t plot t veprimit apo t sjelljes pas abrogimit t institucionit t revokimit. Edhe ky mandat s'sht treguar i mir, andaj sht krkuar kalimi n nj sistem tjetr i cili do t ishte nj mesatare e t gjitha sistemeve t mparme. 2.AUTOKRACIA- paraqet trajtn e regjimitpolitik, ku pushteti i takon pakics AUTOKRACIA-Vet shprehja(autis- vet) tregon se pushtetin e ushtron pakica, pakica e popullit. Autokracia, pra sht trajt e regjimit politik e kundrt me demokracin, sht qeverisje e pakics ndaj shumics s popullsis. LLOJET E AUTOKRACIS Autokracit gjat historis njerzore kan qen t llojllojshme, andaj, edhe jan emrtuar me emra t ndryshm. Shteti autokratik m s teprmi mund t emrtohet me shprehjen diktatur, shtet aristokratik, shtet oligarkik, shtet tiranik, shtet despotik dhe shtet plutokratik. - DIKTATURA - lidhet me pushtetin e nj individi i cili e ushtron pushte-tin personal - personi i cili n pushtet s"ka ardhur n baz t trashgimis (monarku), por ka ardhur n mnyr t kundrligjshme - me forc, duke sunduar apo duke qeverisur n mnyr t vrazhd, duke shkelur t drejtat dhe lirit e njeriut, madje edhe t pjestarve t shtress s lart. - ARISTOKRACIA - sht ai lloj i autokracis ku pushtetin shtetror e qeveris nj grup apo shtres e njerzve e cila konsiderohet se sht e veant nga t tjert-kjo n baz t gjakut. - OLIGARKIA -paraqet nj lloj t shtetit autokratik, ku s'do mend qeveris pakica e popullit, ktu pushteti i takon nj grupi t njerzve. - SHTETI TIRANIK -kuptojm shtetin i cili sht identik me diktatur, ku qeveris individi n mnyrn m t egr dhe kuptohet n interesin personal, jo edhe n interes t prgjithshm. - SHTETI DESPOTIK -paraqet po ashtu trajtn e qeverisjes s pakics mbi shumicn - madje t qeverisjes s individit apo grupit n mnyr mjaft t egr do t thoshim, me forc t pakufizuar e cila natyrisht, s'sht e rregulluar paraprakisht me asnj dispozit juridike.

TRAJTA E PUSHTETIT SHTETROR Pushteti shtetror prbhet nga : 1.PUSHTETI LIGJDHNS 2.PUSHTETI EGZEKUTIV 3.PUSHTETI GJYQSOR Pushteti shtetrore varsisht prej regjimit politik, sistemeve partiake, karakterit t shtetit funksionon sipas 2 parimeve: 1.PARIMI I NDARJES S PUSHTETIT SHTETROR - konsiston n ndarje t ktyre tri fushave, funksioneve apo pushteteve shtetrore, q donjra prej tyre ta ushtroj pushtetin n mnyr t mvetsishme, t pavarur, duke mos u przier n (veprimtarin, funksionin) pushtetin tjetr. 2.PARIMI I UNITETIT T PUSHTETIT SHTETROR - mund t ushtrohet n sistemet politike t shteteve jodemokratike dhe t atyre demokratike. Parimi i unitetit t pushtetit shtetror aplikohet sipas dy mny- rave: 1. Sistemi i Konvents - sht aplikuar n Zvicr. Parlamenti i dal nga votat e qytetarve ushtron pushtetin ligjdh-ns dhe at administrativ. Tr aktivitetin ligjdhns dhe ekzekutivo-ad-ministrativ e ushtron nprmjet organit t veant - Kshillit Kombtar. Ky Kshill pr punn e vet i prgjigjet parlamentit. Kshilli sht organ ndihms i parlamentit dhe do antar i tij udhheq kt kshill me mandat njvjear, duke fuzionuar funksionin edhe t shefit t shtetit njkohsisht. Pra, sipas sistemit t Konvents nuk ka organ t veant ekzekutiv - shefi i shtetit nuk ekziston 2. Sistemi i Kuvendit.- Sipas t cilit, organi ligjdhns i zgjedh organet e tjera apo i emron pr nj koh t caktuar. Puna e organeve administra-tivo-ekzekutive dhe gjyqsore sht e bazuar n aktet t cilat i nxjerr organi m i lart - kuvendi dhe natyrisht se pr punn e vet i prgjigjen Kuvendit. Sistemi i ktill sht aplikuar n ishFederatn Jugosllave. SISTEMI PRESIDENCIAL- paraqet sistemin i cili n mnyr m t besueshme ka zbatuar parimin e ndarjes s pushtetit shtetror, ku Presidenti sht barts i pushtetit administrativo-ekzekutiv. Pushteti ligjdhns sht plo-tsisht i ndar nga veprimtarit e tjera. Kt organ e zgjedh populli. Pushteti administrativo-ekzekutiv, gjithashtu sht i ndar dhe shum i fort. N krye t organeve administrative qndron kryetari (pre-sidenti) i republiks. Presidentin gjithashtu e zgjedh populli. Sipas siste-mit presidencial, ministrat i emron vet presidenti (sekretart shtetror) t cilt i prgjigjen presidentit pr punn e tyre Pushteti gjyqsor ushtrohet nga ana e gjykatsve t cilt kt pushtet e ushtrojn n mnyr t mvetsishme t pavarur Presidenti gzon t drejtn evetos- pezulluese, t drejtn e pengimit t ekzekutimit, t vrtetimit t ligjit (nnshkrimin) i cili sht

miratuar nga organi ligjdhns. N qoft se organi ligjdhns, pas nj kohe aktin apo propozimligjin e miraton me 2/3 e votave, ather akti apo ligji n fjal sht valid, i plotfuqishm. Presidenti ka t drejt q organit ligjdhns t'i drejtoj iniciativ ligjore. Pra, roli i presidentit n lmin e nxjerrjes s ligjeve sht i madh. Pushteti ligjdhns przihet n push-tetin administrativo- ekzekutiv, domethn n autorizimet e presidentit, duke i lejuar apo duke mos i lejuar emrimin (zgjedhjen) e funksionarve n postet qeveritare, ose duke shqyrtuar ndonj shtje politike. Gjykata Supreme n SHBA, przihet n punt e organit ligjdhns duke penguar zbatimin e akteve juridike t cilat jan n kundrshtim me Kushtetutn amerikane.

SISTEMI PARLAMENTAR - Sistemi parlamentar n Angli pr synim ka pasur ngushtimin dhe dobsimin e pushtetit administrativoekzekutiv dhe forcimin e pushtetit ligjdhns, pra kufizimin e pushtetit t monarkut, n veanti n monar-kin absolute. Kjo sht arritur duke krijuar kshillin e ministrave (qeverin) e cila qeveris pushtetin administrativo-ekzekutiv. Kshilli i ministrave i propozon monarkut se far akte do t nxjerr. Shefi i shtetit, por edhe ministrat mund t refuzojn q t nnshkruajn aktin prkats, pra, n mnyr reciproke, ndrmjet monarkut (shefit t shtetit) dhe ministrave t resorve t ndryshm. Ministrat n sistemin parlamentar pr punn e vet i prgjigjen parlamentit (organit ligjdhns), andaj parlamenti mund t shpall mos-besimin ndaj tyre dhe, natyrisht t'i shkarkoj ata. Qeveria si organ kolektiv i prgjigjet parlamentit, si edhe do ministr ve e ve. Pra, pushteti ligjdhns ka mbikqyrje dhe gzon pushtet m t lart sesa organet administrativo-ekzekutive. N qoft se raportet keqsohen n drejtim t qeveris dhe organit ligjdhns, ather kshilli i ministrave apo qeve-ria i propozon shefit t shtetit q ta shprndaj parlamentin dhe, natyrisht t caktoj zgjedhjet e parakohshme parlamentare Qeveria e ka iniciativn e propozimit t ligjeve, pra nprmjet propozimeve qeveria merr pjes n fushveprimin e organit ligjdhns, madje shpeshher qe-veria i nxjerr aktet t cilat duhet t jen n kompetenc t organit ligjdh-ns, si sht rasti me dekretin me fuqi ligjore, apo dekretligjet, akte kto pr nga prmbajtja ligje, ndrsa i nxjerr qeveria, domethn pushteti administrativo-ekzekutiv. N kt drejtim forcohet pushteti administra-tivo-ekzekutiv dhe natyrisht se dobsohet pushteti ligjdhns. Pushteti gjyqsor sht plotsisht i pavarur brenda kompetencave ligjore.

SISTEMI I PRZIER - funksionon n baz t parimit t ndarjes t pushtetit shtetror, sht sistem i cili n vete bart elemente t dy sisteme-ve t mparshme: sistemit presidencial dhe sistemit parlamentar, prqendrohet m tepr n forcimin e pushtetit ekzekutiv n veanti t shefit t shtetit, por bart edhe veori t parlamentarizmit. Sipas sistemit t przier, pozita e qeveris sht me e mvet-sishme nga parlamenti, por m e varur nga shefi i shtetit. Shefi i shtetit zgjidhet n mnyr t drejtprdrejt nga populli, andaj gzon edhe autoritet t lakmueshm. Kt pozit e forcojn dispozitat kushtetuese, si prmendm rastin e Francs apo t Rusis s sotme. Sipas ktij sis-temi, kryetari apo shefi i shtetit e propozon mandatarin pr formimin e qeveris, pra qeveria krijohet jasht parlamentit dhe, duke pasur parasysh kt kompetenc, kryetari n propozim t mandatarit t qeveris ka t drejtn e shprndarjes s parlamentit dhe shpalljen e zgjedhjeve t parakohshme parlamentare. Kryetari i shtetit shkarkon kryeministrin dhe me propozim t tij edhe antart e tjer t qeveris, meqense ai vet i zgjedh apo i emron. Qeveria mban prgjegjsi politike para parlamentit. parlamenti mund t'ua shkurtoj votbesimin antarve t qeveris. Puna e qeveris mbikqyret nga parlamenti - mirpo qeveria edhe n kt rast n bashk-veprim me shefin e shtetit mund ta shprndaj parlamentin.