You are on page 1of 3

AHMED YESEVNN MENKIBI

Dr. Necdet TOSUN


M.. lhiyat Fak. Tasavvuf Ar. Gr. Ahmed Yesevnin sz ve nasihatlarn ihtiv eden en eski eser, halfesi Sf Muhammed Dnimendin Mirtl-kulb adl rislesidir. Ahmed Yesevnin menkbelerini ihtiv eden bulabildiimiz en eski eseri, mm Snknin rislesidir.

MELLF: mm Hsmeddn Hseyin b. Ali Snk (. 711/1311)


mm Snk, Cend ile sficb arasndaki Frb blgesinde ve Sir Derya kysnda bulunan Snkta domutur[1]. Snk, h. 710 senesinde hac iin kt yolda Dmaka urad. Veft tarihi hakknda 710, 711 ve 714 tarihleri verilen Snknin Halebte veft ettii kaydedilmektedir[2].

ESER: Menkb- Ahmed-i Yesev


Risle-i Hsmeddn-i Snk ya da Menkb- Ahmed-i Yesev bilinen yegne nshas Takentteki zbekistan Fenler Akademisi arkiyat Enstits Ktphanesindedir (nr. 11084, vr. 11b-14a)[3]. Farsa olan bu risle Ahmed Yesev ve Yeseviyye tarkat hakknda kendisinden sonra yazlan eserlere kaynaklk etmitir. Nitekim lim eyhin Lemeht ve Muhammed erfin Huccetz-zkirn adl eserlerinde ondan nakiller grlmektedir[4]. Yesevnin halk arasnda ifh olarak anlatlan menkbeleri, muhtemelen ilk kez bu eserle kaleme alnmtr[5].Ahmed Yesevnin 170 eyhe hizmet edip onlardan iczet alm olmas, onun sohbetinde 22.000 mftnn bulunmas gibi mblaal hususlar menkb kitaplarnda zaman zaman grlebilmektedir ve halk muhayyilesinin rndr. te yandan Yesevnin, aralarnda bir asrlk fark olan Ysuf Hemedn (. 535/1141) ve ihbeddn mer Shreverdnin (. 632/1234) her ikisinden de iczet alm olmas trhen zor grnmektedir. Eserde Eb Yakb Ysuf Hemedn, Mifthul-ulm adl eserin mellifi olarak gsterilmitir. Oysa Mifthul-ulmun mellifi Eb Yakb Ysuf b. Ebbekr es-Sekkkdir (. 626/1228-29). Byle briz hatalar, Snknin pek mdakkik olmadn gstermektedir. Snknin eserinde aslen Ahmed Yesevnin amcas olan Arsln Bbdan ve hum-i ak (ak kp) kssasndan hi bahsedilmemi olmas clib-i dikkattir. Ahmed Yesevnin Hce rif Rvger ile grmesi ise Snknin eserine has bir bilgidir[6]. Yesevnin Kalenderler ile krk sene seyahat ettii ve ehr darb vurduu yani sa, sakal, byk ve kalarn tra ettii yolundaki bilgi ise hem Snknin eserine has, hem de inanlmas gtr. Muahhar eserlerdeki ate pamuk kssas Snknin rislesinde de bulunduu iin timda yndr.

***
Menkb- Ahmed-i Yesev
TERCME Bu risle, Nihye adl eserin mellifi olan Mevln Hsmeddn Allme-i Snknin eserlerindendir. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla. Biliniz ki, eyh Ahmed Yesev 170 kmil ve mkemmil pre hizmet edip iczet, tarkat ruhsat ve talmt alm, onlarn herbirinden hrka giymi, ayrca cehr zikir, sem ve raks izni almlard. Uzun mr-i erfleri 130 ya da 126 sene idi. Doan kular ve kpekleri vard (bunlar avclkta kullanlan hayvanlardr). eyhulislm eyh ihbeddn Shreverdden avm halkn ird usln renip, abdllar zmresinden oldu ve ehr darb vurdular (sa, sakal, byk ve kalarn kestiler). Zhir ilimlerde mm Fahreddn Rznin talebesi oldular. 73 ilimde ders verirlerdi. Kabe-yi muazzamada 30 sene medresede istikmet zere (er-i erfe muvfk) bulundular. 40 sene Kalenderler ile seyhat edip, abdllar, evtd, Hzr ve lys ile arkadalk ettiler. Kendilerini Hzr (a.s) terbiye etti. Hce Abdlhlik Gucdvnnin arkada idiler ve Baba Muhammed Hoten ki ona Baba Mn derler, Hakm Ata, Sf Dnimend ve Hce Dg (rahimehmullah) gibi drt pr-i kmil ile Kabeyi Gucdvnda tavaf ettiler. Birgn Hce Ahmed Yesev bir yemek piirip Hce Dgye buyurdular ki: Gucdvna gidin, Hce Abdlhlikten katk yiyecek (veya cack) getirin. Hce Dg Gucdvna ulamadan nce Hce Abdlhlikn

halfesi Hce rif Rvger katk yiyecek getirip dnd. Dnte Hce Dg ile karlap Gucdvna yneldi. (Hce Dg) dediler ki: rifin ii (hli) benden stn oldu. Birgn Hce Ahmed, Trk meyh ile B- Evliy denen bada oturmulard. Dillerinden u cmle dkld: Yiit o kiidir ki tevecch eder de ba raksa balar. Sadece bu sz sylemekle ba raks etmeye balad. Hce Ahmed Yesev dediler ki: Ben, (sadece) bir sz syledim, o raksa balad. Ban raks hemen durdu. Birgn Ferkette iken Hce Zekeriyy-y Fhirin mezarn ziyret etmek istediler. nk bu zt veft etmiti. (Onlar giderken) Ferket ehri de arkalarndan geliyordu. Halfe Ahmed (Yesev) : Hemen geri dn buyurdular. Hemen dnd. Halfe Ahmedin sohbetinde 22.000 mft, 60.000 seyyidzde, 10.000 Hrizmli imamzde, 10.000 lim, 90.000 vel, 8.000 abdl ve 12.000 avc (cnver endz) vard. Tekkelerinde kadn erkek (birlikte) raks ederlerdi (zikir eliinde sem ederlerdi). Anszn Arap (lkeleri) ynnden bir cemat krk dervile birlikte geldiler. Halfe Ahmede: Kadn erkek zikir ve sem ediyorlar, bu nasl olur? diye sordular. Halfe Ahmed bir atei pamua sard, kutuya koyup azn kapatt ve onlarn eline verdi. Onlar kendi memleketlerine dndler. Msrn (bir) ehrinde, byk cmide, kalabalk bir insan topluluu iinde (kutuyu) atlar. Grdler ki ate pamua zarar vermemi hatta hi tesir etmemitir. Dediler ki: Hce Ahmed bize bir iret verdi yani bizim sohbetimizde kadn erkek ite byledir (beraber olmalar gnllerine zarar vermez) demek istedi. Arap eyhleri: Halfe Ahmed bizim primizdir dediler. Oniki yanda iken Halfe Ahmedin ii sona erdi (hli kemle erdi). Birgn buyurdular ki: Ey dostlar! Mutlaka dba riyet ediniz. Ben bir edeb kusrundan dolay, prim Hzr (a.s) abdllardan ricda bulunmasna ramen, Arabn (ya da garbn) kutupluundan dtm ve mahup oldum. Halfe Ahmed buyurdular ki: 170 pre hizmet ettim. Son prim Hz. eyhulislm Sultnl-rifn eyh ihbddn Shreverd idi ve hlim onun syesinde kemle erdi. Onlar, Avrifadl eserin mellifidirler. Halfe Ahmed Kabe-yi muazzamaya gitmeye niyet ettiler ve buyurdular ki: Yiit o kiidir ki Kabeyi bize getirir. 400 veli, 400 kermet ehli sf, 400 av kpei, 400 at ile birlikte Gucdvna ulatlar. Hce Abdlhlik, Hce rife dediler ki: Hce Ahmed Mekkeye doru yola kt, u anda Gucdvna ulayor, onu karlamaya kn! Hce rif hemen bir duvara binip gitti. Halfe Ahmede, Hce Abdlhlikn 400 deve ve 400 inei kesip ziyfet verdiini, Kabeyi de Gucdvna getirip hazrladn anlattlar. Sabahleyin Halfe Ahmed tm Trk eyhleri ile Kabeyi tavaf etti. Trk eyhleri, kymet gnnde bizden bir nian olur diye o mahalle bir ta attlar. Bundan sonra Halfe Ahmed buyurdular ki: Ey Hce Abdlhlik! Sizin ldrc bir mridiniz varm. Syleyin de onun hlini grelim. Hce Abdlhlik, Hce rife iret ettiler. Hce rif: Onlarn cann m skeyim yoksa atlarnn cann m? dedi. Hce Abdlhlik: Atlarnn buyurdu. Hce rif atlara doru bir el rpt. Drt (drtyz ?) atn hepsinin boynundan kan akt. Herkes: ldrc imi dediler. Ayrca Halfe Ahmed, Baba Mni onunla sohbetten nce dvdler. Elini boynuna balayp 501 kam vurdular. Baba Mnin koltuk altndan bir gvercin uup gitti ve dnyay terk etti. Baba Mn dervi olup Halfe Ahmedin halfelerinden biri oldular. Bir derviin hli o dereceye ulamt ki, onun bir merkebi vard. Trkistan kapsndan Hoten kapsna kadar tezek yerine misk atard. Halfe Ahmed onu satn ald, kymet gnne kadar senin nesline (vakf) olsun diyerek arpa anbarn ona havle etti. Nakledilir ki, bir gecede Halfe Ahmede 90 emr (devlet yneticisi) geldi. Herbirinin yannda 13.000 kii vard ve Halfe Ahmede beyat edip ayn gecede hepsi vel ve kmil oldular. Bir defasnda Halfe Ahmed buyurdular ki: Bizim, Hce Abdlhlikn, Hce Hasan Endaknin ve Abdullah Baraknin mnev hli, Hce Ysuf Hemednnin huzrunda tamam oldu. Onlar (Hemedn) Mifthul-ulm adl eserin mellifidirler. Onlarn mnev hli, Zl-Hayrn halfesi olan eyh ZlFadlda tamam olmutur[7]. Buyurdular ki: Birgn prim eyh ihbddn Shreverd Ey pr-i Trkistn diye haykrd. Ben Buyurun dedim. O anda evvelki ve sonraki insanlarn ilimleri bana kefolundu ve ben nralar attm. Ryada olum brhimin lm (ldrlm) olduunu grdm. Ben, halkn cefsn ok ektiim iin bu derecelere ulatm. Bana 100 sene ta vurdular, sabrettim. Sabreden zafere ular.

Risle tamam oldu. --------------------------DPNOTLAR :


[1]

Bu kasabann ismi baz kaynaklarda Sunak eklinde kaydedilmitir. Bk. Bosworth, IX, 580. mm Snknin hayat ve eserleri iin bk. Suyt, I, 537; Ksm b. Kutlubug, s. 90; Askaln, II, 60; Ktib elebi, s. 112, 403,

[2]

484, 1775, 1849, 1929, 2032; Kura, II, 114-6; Leknev, s. 62; Dihhud, XVII-B, 527 (Snk md.); Badatl, I, 314; Brockelmann, GAL, II, 116, Suppl., II, 142; Zirikl, II, 247; Kehhle, I, 566, 623.
[3]

Mirtl-kulbu nerettiimiz bir nceki maklemizde Snk rislesinin varaklar sehven 1b-3a olarak kaydedilmitir. Bk.

Tosun, s. 42.
[4]

Bk. lim eyh, s. 38-40, 48; Muhammed erf, vr. 92a-92b, 95b, 97a. Sf Dnimendin Mirtl-kulb hricinde Ahmed Yesev hakknda imdilik kayp olan bir eserinin daha olduu bilinmekteyse

[5]

de, bu eser Yesevnin menkbelerinden ziyde szlerini ihtiv etmektedir. lim eyhin bu ikinci eserden yapt nakillerde (s. 38-40, 48123) bu durum aka grlmektedir.
[6]

Bk. Snk, vr. 12a, 13a. Kasdedilen kii Eb Ali Fadl b. Muhammed el-Frmed (. 477/1084)dir. Bu zt, Eb Sad-i Ebul-Hayrdan ve dier baz

[7]

eyhlerden istifde etmitir. Bk. Yazc, X, 90.

---------------------------BBLYOGRAFYA : lim eyh Muhammed lim Sddk, Lemeht min nefehtil-kuds (nr. Muhammed Nezr Rnch), slmbd-Lahor 1406/1986. Askaln, bn Hacer Ahmed b. Ali, ed-Drerl-kmine f aynil-mietis-smine, Haydarbd 1349. Badatl sml Paa, Hediyyetl-rifn, stanbul 1951. Bosworth, C.E., Sighnk, Encyclopedie de lIslam, Leiden 1998, IX, 580. Brockelmann, Carl, GAL, Leiden 1943-49; Suppl., Leiden 1937-42. Dihhud, Ali Ekber, Lgatnme, Tahran 1345 h. Ksm b. Kutlubug el-Hanef, Tct-tercim (thk. brhm Slih), Beyrt 1992. Ktib elebi, Kefuz-zunn, stanbul 1971. Kehhle, mer Rz, Mucemul-mellifn, Beyrt 1993. Kura, Abdlkdir b. Muhammed, el-Cevhirul-mudyye f tabaktil-Hanefiyye (thk. Abdlfetth Muhammed el-Haluv), Khire 1978. Leknev, Muhammed Abdlhay, el-Fevidl-behiyye f tercimil-Hanefiyye, Msr 1324. Muhammed erf el-Hseyn, Huccetz-zkirn li-reddil-mnkirn, Sleymniye Ktp., Reid Efendi, nr. 372, vr. 1b-203b. Snk, Hsmeddn Hseyin b. Ali, Menkb- Ahmed-i Yesev (Risle-i Hsmeddn-i Snk), zbekistan Fenler Akademisi, arkiyat Enstits Ktp., nr. 11084, vr. 11b-14a. Suyt, Celleddn Abdurrahmn, Bugyetl-vt f tabaktil-lgaviyyn ven-nht (thk. Muhammed Ebul-Fadl brhm), Beyrt ts. Tosun, Necdet, Yesevliin lk Dnemine id Bir Risle: Mirtl-kulb, LAM Aratrma Dergisi, II/2 (1997), s. 41-85. Yazc, Tahsin, Eb Ali el-Frmed, TDV slm Ansiklopedisi, stanbul 1994, X, 90. Zirikl, Hayreddn, el-Alm, Beyrt 1990.

You might also like