Afyon'da Cumhuriyet ncesi Eitim ve Eitim Kurumlar

Afyonkarahisar evresinin Trkler tarafndan fethiyle beraber eitime byk nem verilmitir. Nitekim Aladdin Keykubat'n 1231-1233 yllar arasnda kalenin darsnda ncelikle medrese ( Hisarard-Aladdin Medresesi) yaptrmas bunu gstermektedir.Ayn zamanda, kalenin tamiratndan sonra kalenin ve medresenin alna, I.Aladdin Keykubat'n bizzat katlmasyla birlikte naipler, amirler ve bilginler ierisinde Mevlna Celleddin-i Rum'nin de bulunmas, buraya verilen nemin yannda bir kltr merkezi oluturma hedefine de iaret etmektedir. Afyonkarahisar'da XV.yzylda eitim, sanat ve kltr hayatnda nemli gelimeler olmutur. Bu yzylda yaplan Gedik Ahmet Paa, Umur Bey ve Kasm Paa Klliyeleri bu gelimenin birer gsterge-leridir. Bunlardan sadece Gedik Ahmet Paa Klliyesinde medrese rencilerinden baka krk kadar grevlinin hizmet verdii, klliye imaretinde, gelip geen, ihtiyac olan herkese yemek datld gz nne alndnda bu klliyelerin kapasitesi bize yeterli bir fikir verecektir. Osmanl eitim yapsnn esas unsurunu okullar oluturmaktadr. Okullarn bizzat devlet tarafndan yaptrlmayp padiahlar, sadrazamlar, vezirler gibi devletin st kademesinde yer alan kiiler ve ulemadan ve halk arasndaki madd gc iyi olan ahslar tarafndan yaptrld grlr. Genellikle okulu yaptran ahslar, bu messesenin ebediyyen faaliyet gstermesine ynelik olarak okulun her trl ihtiyacn karlayabilecek gelir kaynaklar tahsis ederlerdi. Okul yaptrldktan sonra okulun bakm ve onarm ile ilgili masraflar ile okulda alan grevlilerin maalar, okuldaki renciler dahil, yemek ve barnma masraflar v.b. gibi okulla ile ilgili btn masraflar iin yeterli gelir kaynaklar vakfedilirdi. Bylece eitim-retim iin devlet hazinesinden para harcanmadan hizmetler srdrlrd. Osmanllarda Tazminat'n ilnna kadar olan btn tara vilyetlerinde olduu gibi Afyonkarahisar'da da okullama olarak sbyan mektepleri ile orta dereceli medreseler karmza kmaktadr. Tazminat'tan sonra Avrupa tarzda modern okullar olarak ara mektebi, ibtida, rt, idad ve darlmuallimn okullarnn ald; bunun yan sra, eski usl mekteplerinin de 1924 ylna kadar eitim verdikleri grlmektedir. Cumhuriyet'in ilnndan sonra 1924 ylnda eski usl sbyan mektepleri ve medreseler kapatlm, dier okullarda modernleme almas balatlmtr. Okul denince ilk olarak ilkretimin yapld "sbyan mektepleri" akla gelmektedir. Afyonkarahisar'da da XV.yy'da 3, XVI.yy'da 2, XVII.yy.'da 9, XVIII ve XIX yy.'larda 5'er, XX.yy. balarnda 10 olmak zere toplam 34 sbyan mektebi almtr. Karahisar- Sahip merkez kazada, 1898 ylnda 13 sbyan mektebi bulunmaktadr. 1900 yl balarnda Afyonkarahisar'a gelen Mehmet Ziya Efendide 13 sbyan mektebi olduunu haber vermektedir. btida mektepler, sbyan mekteplerinin yan sra Avrupa tarzda eitim vermek zere alan ilkokullardr. Afyonkarahisar'da ibtida olarak XIX yzylda 8, XX. yy. balarnda 12 mektebin ald anlalmaktadr. Afyonkarahisar ehir ve kylerinde 1329-1330/ 1913-1914 retim ylnda mevcut olan ibtida mektep says 43'tr. Bunlardan 28'i hkmet ile maarife, 4' vakflara, 9'u ky halkna ve 2'si ahslara aittir. 1913-1914 retim ylnda 5 erkek, 1 kz zel mekteb-i ibtida bulunmaktadr. Karahisar- Sahib Livas'nda 1913-1914 retim ylnda btn ibtida mekteplerde toplam 3.917 renci bulunmaktadr. te yandan, bu okullara hazrlk olmak zere Afyonkarahisar'da (1917) ilk ana mektebi eitim vermektedir. Osmanl eitim siteminde en nemli yeri igal eden eitim kurumu ise medreselerdir. Afyonkarahisar'da ilk medrese Alaaddin Keykubat dneminde almtr. 1528 tarihli bir kayda gre, Karahisar- Sahib merkez kazada hepsi orta dereceli olmak zere Ahmet Paa Medresesi,Hisarard, Alaaddin Feyzullah Paa ve Ot Pazar Medreseleri bulunmaktadr. Sonraki yzyllarda yeni medreseler alm ve bu okullar kapanncaya kadar eitli dnemlerde Afyonkarahisar'da 43 medrese eitim-retim faaliyetinde bulunmutur. 1914 ylnda Karahisar- Sahib merkezinde 21 medresede ki 317 renci kaytldr. Medreseler 16 Mart 1924 tarihli kanun ile kapatlarak tarihe karmtr. Yukarda bahsedilen okullarn dnda XIX.yzyln ikinci yarsnda Bat tarz Rdiye, dad, Sultan ve Dr-l Muallimn- btidaiyye gibi okullar ald grlmektedir. 1869 Maarifi Umumiye Nizamnamesi ile bin haneli her kasabada rdiyelerin stnde, sultanlerin altnda, eitim sresi 3 yllk bir orta eitim kurumu olarak idad mekteplerin almas ngrlm olup, buna gre Karahisar- Sahib Erkek Rdiyesi 31 Austos 1895 tarihinde H.1311/M.1313 be yllk idadye evrilmitir. Okulun bu tarihte ald dad Mdrl mhrnden de anlalmaktadr. dad imdiki Afyon Lisesinin bulunduu binaya ise 1916-17 ylnda tanmtr. Dier idad, 1918 ylnda Namk Kemal lkretim Okulunun alt bahesinde bulunan bir binada almtr. Bu idadnin ne zaman kapand tespit edilememi olup, sz konusu binaya 1947 ylnda vilyete verilen bir kararla Namk Kemal Okulu tanmtr. 1869 Nizamnamesinde, vilyet merkezlerine sultanlerin almas ngrlmtr. Be yllk olan Afyonkarahisar dadsi, 1921-1922 ret im ylnda 9 snfl sultanye, 1930 ylnda da liseye dntrlmtr