Adndan baka hibireyi bilinmeyen Itr hakkndaki ilk belgeyi yaynlyorum-Murat Bardak

UNESCO, bu seneyi Itr Yl iln etti ama yaplan btn faaliyetler ve kutlamalar, Itr konusunda asrlardan buyana sylenegelen yanl bilgileri tekrardan teye geemedi. Itr ile ilgili olarak bugn bir ilke imza atyor ve Trk Mziinin bu ok nemli bestekrna ait bir belgeyi yaynlyorum... UNESCO, 2012yi Itr Yl iln etti. Bugn tedavldeki yz liralk banknotlarn zerinde hayl bir resmi bulunan Itr, yahut tam ad ile Buhrzde Mustafa Itr Efendi, 17. yzyln mehur bestecisidir. Zamanmza gelebilmi olan baz eserleri klasik konserlerde sk sk icra edilir ama hayat sadece bir efsaneler yumandan ibarettir. Itrinin eserlerinden bazlarn, mesel Tut-i mucize-gyem, ne desem lf deil szleri ile balayan Seghn mutlaka iitmisinizdir. Ama, kaytl bir belge bulunmamasna ramen, musikimizdeki ok daha mehur iki eser daha Itrye mledilir: Mehur tekbir ile salt- mmiyye! Bu 17. asr bestecisinin hayat hakknda bugn bilinen ama hibir kaynaa dayanmadan ortaya atlan sylentilerin bir ksmn nakledeyim: 1640ta domu, imparatorluun esirciler kethdaln yapm, kendi adn verdii Mustabey diye bir armut eidini yetitirmi ve 1712de vefat etmitir, mezar da Edirnekapdadr!

MUSTABEY ARMUDU MASALI Ama, bu sylentilerin maalesef hibiri doru deildir! Itrnin doum yahut lm senesi hakknda elimizde hibir belge yoktur, lm tarihi hakknda bilinenler vefatndan sonra airlerin drd birka tarihten ibarettir ve bu tarihler de deiik ekilde hesaplanabilirler. Esirciler kethdal yapt yahut Mustabey armudunu yetitirdii hakknda hibir kayt yoktur, Edirnekapda ona ait olduu iddia edilen mezarn zerindeki tata da bir baka isim yazldr. te, Itr hakknda btn bilinenler, daha dorusu bilindii zannedilenlerin tamam byle hibir belgesi ve kayd olmayan sylentiler ile snrldr... UNESCOnun bu seneyi Itr Yl iln etmesi zerine birka aydan buyana bu byk besteciyi konu alan toplantlar yaplyor, konferanslar veriliyor, eserleri konserlerde icra ediliyor, makaleler yaynlanyor ama ortada Itrnin gerek hayatn anlatan, bilinmeyen bir ynn ortaya koyan tek bir yayn yok! imdi, meselenin bugne kadar zerinde durulmam ve bir baka tarafndan bahsedeyim: Osmanl Arivlerinde Itr hakknda birhayli belge vardr ama aratrlmam ve yaynlanmamlardr! Bu belgelerden biri, bugn bu sayfada ilk defa yaynlanyor... AYLII 1800 AKE M

Itr, saraydan hazineye gnderilmi bir deme emri olan bu belgede resm kaytlardaki ismi ile yani Buhurzde Mustafa elebi olarak geiyor ve 1682 Temmuzundaki 30 gnlk mesaisinin karl olarak 1800 ake almaya hak kazand grlyor. Belgenin asl nem tayan taraf, Itrnin imdiye kadar zannedildii ekilde armut yetitiren zengin bir arazi sahibi yahut esirciler kethdas deil, haremdeki cariyelere hocalk eden ve ortalama bir devlet memuru ayl alan bir mzisyen olduunu ortaya koymas... Arivde, Itr ile ilgili byle daha birok belge var, imdiye kadar Erhan Afyoncu ile beraber birhayli evrakn kopyalarn aldk, memuriyet kaytlarn takip ederek Itrnin hayatnn btn ayrntlarn tamamlamak zereyiz ve bulduumuz belgeleri mlm Itr Yl mnasebeti ile ortal saran ii bo toz-dumann dinmesinden sonra yaynlamay dnyoruz. TOZ-DUMAN BR KALKSIN DA... UNESCO, nceki seneleri de Ktip elebi ve Evliya elebi yl iln etmiti ama Trk tarihinin ok nemli bu iki ismi hakknda da maalesef hibir cidd aratrma yaplmad, hatt Evliya elebinin gerek ad bile ortaya kartlamad... Her iki dnem de lf kalabal ve birka kuru sergi ile geitirildi... Gazeteler akademik yayn olmadklar iin, Itr hakkndaki belgelerden sadece birini ve bu konuda ilk yayn olma zellii tamas iin imdi bu sayfada yaynlyorum. Geri kalan belgeler, sylediim gibi Itr Ylnn kapanndan sonra gelecek.

Cariyelere ders veren Itr gnde 60 ake alyormu BABAKANLIK Osmanl Arivlerinde bulunan bu belge, Topkap Saraynn haremindeki cariyelere musiki hocal yapan Buhurzde Mustafa Itrnin 1682 Temmuzunda ald ayl gsteriyor. Topkap Sarayndan Hazineye gnderilen ve hazine tezkeresi denen belgeden, Itrnin gnlk 60 ake ile altrld ve 1682 Temmuzunda hakettii maan 24 Austos gn ald anlalyor. Osmanl mparatorluunun klasik dneminde kullanlan ve siyakat ad verilen mal yaz ile kaleme alnm belgede aynen yle deniyor: Verile. Nukilet. Becihet-i nafaka bah-i Buhurzde Mustafa elebi muallim-i cevr-i hassa vcib ehr-i Receb sene 1093 in kadar mebla an-hzne-i mire dde fermd. Ez-n sebeb ki an-cnib-i kalem-i terift tezkire-i hazine nvte. El-vki f 8 Receb sene 1093. Eyym 30, f 60, yekn 1800. Yalnz bin sekiz yz akedir. Tahrren ft-tarih, an-hzne, f 19 aban sene 1093 bedest- i merdum-i hod. te, Itrnin elyazs MZK tarihi kaytlarnda, Itr ile hocas Hfz Post- un beraber hazrladklar elyazmas bir gfte defterinin bahsi geerdi. Eseri vakti zamannda grm olanlar sayfalarnn tezhibini ve yazlarndaki gzellii anlata anlata bitiremezlerdi... 1900lerin banda gayet zengin bir zel kolleksiyonda bulunan defter, sahibinin vefatndan sonra kayboldu ve kime intikal ettii hakknda hibirey renilemedi... Derken son defa grlmesinin zerinden 70 ksur sene geti ve Hfz Post ile Itrninmterek eseri olan elyazmas, kimbilir nereleri dolatktan sonra bundan birka sene nce bana geldi,musikinin iki zirvesinin bestelerini kendi elyazlar ile kaydetmi olduklar bu musiki hazinesini satn aldm. imdi, ktphanemin en kymetli eserlerinden biri olarak emin bir yerde muhafaza altnda duruyor! Itrnin Penghmakamndaki okmehur iki eserinin szn ettiimelyazmasnda kaytl olan gftelerini, burada kendi elyazsndan gryorsunuz. 100 liralk banknotlarn arkasndaki byk hata BU konuyu daha nce de yazmtm ama yeri geldii iin tekrar ediyorum: Halen tedavlde bulunan 100 liralk banknotlarn arka yznde Itrnin temsil bir izimi var: Mevlevlii bilinen ve bir de yin bestelemi olan Itr, bu temsil resimde banda destarl bir Mevlev sikkesi ile grlyor. Destar diye, sikkenin baa oturan ksmnn hemen dna itina ile birka parmak kalnlnda sarlan koyu renkli tlbende denir. Destar sadece tarikatte yksek dereceye sahip olan kiilere ve tekkelerin eyhlerine mahsustur.

ITR, EYHLK YAPMADI 100 liralk banknotlarn arka yzndeki izimde yaplan hat da ite burada; Itrnin destarl bir Mevlev eyhi gibi gsterilmesinde... Buhurzde Mustafa Itr Efendinin hayat hakknda geri kesin mlmat yoktur ama elimizde bulunan tek kesin bilgi, onun bir Mevlev eyhi olmaddr... Daha dorusu Mevlev olduu fakat eyh olmad... Mevlevlik, kltr ayrntlaryla incelenmi ve incelenmekte olan bir tarikattir. Salam ekilde ve titizlikle tutulmu olan kaytlar elimizdedir, asrlar boyunca gelip gemi eyhlerin kim olduklar, zellikle de Itrnin yaad 17. asrdaki eyhler gayet iyi bilinmektedir ve silsilede Itrnin ismi gemez! Banknotlarn zerinde Itrinin iziminin yeralmasn dnen Merkez Bankas byle yapmakla gayet iyi bir i etmi ama musikicilere danlmadndan olacak, destar konusunda maalesef ok byk yanla sebep olmutur. HEYKEL DE YANLI YAPMILARDI Benzer bir hat, Bursada birka sene nce dikilen Osman Gazi heykelinde de yaplmt... Tarihin byk stad Prof. Dr. Halil nalck, Osmanl mparatorluunun kuruluu hakknda bugne kadar vrolan devletin birka yz adrdan doduu eklindeki sylentilerin tamamen yanl olduunu ortaya kartm ve kurulu dnemini yeniden yazmt. Osman Gazi, Halil Hocaya gre alp, yani bir ovalye idi ve ismi eski metinlerde de Osman Alp diye geiyordu. Ama, Osman Gazinin Bursadaki heykelinde alp yerine cppeli ve sarkl bir adam vard! Halil Hoca heykelin her eyi ile yanl olduunu ve bir din adamn deil, savay temsil etmesi gerektiini srarla anlatt, srarla tekrar etti ve nihayet heykelin kaldrlarak yerine bir yenisinin konmasna karar verildi. Osman Gazinin dikilen yeni heykelinin vaziyetini bilmiyorum ama ayn ekildeki dzeltmenin 100 liralk banknotlarn arkasndaki Itr iziminde de yaplmas farzdr!