zlem DURMUOLU ABBASLERDE TEFSR TEFSR TARH

Araplarda ilim olarak Kuran Kerim zapt ve yazlmas Hz. Peygamber H.11(M.632) vefatndan sonra halife Hz. Ebubekir devrinde ilerde beyan olunduu vecile Yemendu vuku bulan savatan sonra Kuran Kerim toplanmas, yazlmas cihatna gidildi. Hz. Osman devrinde ise Kuran kerim okunuu Orak ve Suriye askerlerini Azerbaycan ve Ermenistan futuhatnada ive meselesinden dolay aralarnda meydana gelen ihtilaf zerine Hz. Ebu Bekir tarafndan zapt edilen Kuran Kerimin tek nshas Kurey lehesi zerine alt adet oaltlarak vilayetlere gnderilmitir. Kuran- Kerim okunuu bir sanattr. Bu sahada pek ok kii hret kazanmt. Okunular arasnda bir meydana gelen ihtilaflar halifenin mdahalesiyle kratl okuma ortaya kt. Halife-i Reidin ve ondan sonra gelen devirlerde Kuran Kerim ayet ve sureleri hitabet ve belaatla esas alnmtr. Nutuklar, mektuplar ve nasihatler hep afetlerlerle tezgin edilerek syleniyor ve yazlyor. Bundan da anlalacana gre hfz kuvvetliydi[1]. Tefsir faaliyetleri her ne kadar sahada devrinde balam ve bn Abbas gibi gelen baz sahabilerin tefsir sahifeleri olduu ileri srlmse de bunlar rivayet halinde bulunuyordu. Kuran tefsirin sistemli bir eklide ele aln, hicri ikinci yzyln balarna rastlar. Tefsir ilmi bu yzyln ikinci yarsnda itibaren ilk meyvelerinin vermeye balamtr. Mlatil b. Sleyman, Tefsirl Kuran-,Yahya B. Selmann Tefsir ve Abdulrezzak b. Hammann Tefsirl- Kuran- bize ulaan ilk tefsirlerdir. Ayetlerin genel yorumu yannda Kuran genel metniyle ilgili eitli filolojik almadr ayn zamanda balamtr. Yahya b. Ziyad elFerrann Maanil-Kuran ve Ebu Ubeydenin Mecaizul-Kuran- bu konuda kaleme alnan ilk eserdir[2]. Taberinin kendisinden nceki tefsiril-Kuran adl byk tefsiri hepsinin iinde olan Cmil beyan fi Tefsiril-Kuran adl byk tefsiri bu dnemdeki tefsir faaliyetlerinin en bydr. Abbasiler zamannda ortaya kan dini ve fikri akmlarn etkisiyle dier slami ilimlere paralel olarak tefsir ilmide gelime gstermiti. Tefsirde Rivayet ve Dinayet metodlar teekkl etmitir. Bu metodlara gre kaleme alanan genel tefsirlerin yannda Ksl, Ebu Ubeyd Kasm b. Selam, bn kuteyba, Zeccac, Ebu Cafer en-Nahhas ve Balalan gibi tannm bir ok alim tarafndan da Kuran metnini eitli ynleriyle ele alan garibl-Kuran mskill- Kuran, mteabihl- Kuran en-Nasih vel Mensuh gibi pek ok eser talip edilmitir. Abbasi devletinin sonlarna doru tefsir ilminin ulat seviyeyi gstermesi bakmndan Zemahserinin el-Keaf ve Fahrdeddin er-Razinin Mefatihul gayb adl iki nemli tefsirini zikreder. Dier tarafta krat-i seba ve aere imanlarn bir ka mskesna hepsi Abbasiler zamannda yaam ve kraatle ilgili almalar bu devirde doruk noktasna vermitir. Ebu Ubeyd b. Sellamn kitabul-Kraat Ebu Bakir b. Mahidin yedi kraat tasnif ettii nemli eseri Kitabs Seba, ibn Mihranin el-Gaye Fil-kraatil asr, mekih Talibin bu dnemde telif edilmi belli bal eserlerdir. Allah Teala, Kuran- Karimi Mslmanlara rehber olsun hayallerinde onun yolunda yrsnler onun nuruyla aydnlansn, onun rehberliinde doru yolu bulsunlar diye indirilmitir. Kuran- Kerim her eyi iine alan ve aklayan, inanan ve koruma doruyu gsteren bir rehber bir rahmet olarak Allahn indirdii kitaptr.

Kesin olarak bilinmelidir ki Kurann retileriyle amel etmek ancak Kuran dnp manasn anladktan sonra onun ierdii nasihat vakf olunduktan sonra mmkn olur. Bu da Kurann ayetlerinin bildirdii hkmleri beyan edip akmakla gerekleir. Kuran aklayan ilem ilmt-Tefsir denir[3]. Tefsir kelimesi; fesr kknden tremi tefil vezninden bir mastardr. Fesr Arapa ispatta beyan etmek, kapatmak, izhar etmek, zerine kapal bir eyi amak gibi manalara gelir. Tefsir lafz akla karmak aklamak ve izhar etmek gibi manasnda Kuran da Kuran a Furkan sresinde 33. ayette bir defa gemektedir. - Tefsirin Kurann ayetlerinin lafzlarn eyh, makul manalarn beyan etmek - Tefsir Kurann mkil olan lafzlarndan kastedilen manay kefetlektir. - Tefsirin manas kapal olan ayetlerden kapalln gidermek demektir. - Tefsir, beir fakat makul manay tespit edip ortaya koymaktadr. Tefsir, Kuran ayetlerindeki mevcut manay zelliklede bu ayetlerdeki maksad ilahiyeyi tespit etmek ve Kurann getirdii ilke ve hkmlerin bugn ku hayat uygulam biimini aklamaktadr[4]. Tefsir rivayete dayanr, yani ayetle veya Resullullahn (sav) hadis ve snneti veyahut ayetin nazl sebebi, ayetin indii zamandaki, sosyal , kltrel durumunu bilen bir sahabenin gryle tefsir yaplr. Tefsir, ayetlerin zahirini aklanmasdr. Ayetin zahirini aklanmasnda iki ekilde olur. a- ayetin metninin tahlili yaplr b- manasnn beyandr Yani ayetin zahirinin lafzndaki zahir manal aklamaya almakt. Tefsirde kesinlik vardr. man Maturidiye gre bu ayette Allahn murad budur eklinde kesrin ifade kullanlr. slam tarihinde tefsir ncedir. Yeni tefsir Kurann inmeye balad ilk vahiyle balamtr. arkta ve garpta, Kuran tarihi dair baz aratrmalar yaplmsa da; Tefsir tarihini, biayat eden zamanmza kadar, btn teferruatyla ele alan eserler hemen hemen yok denecek kadar azdr. Muhtelif devirlere ait ve eitli ahslarn tefsir metotlarna dair eserler mevcut ise, yukarda kaydettiimiz gibi, meseleyi btnyle ele almak lzumu kendini bariz bir ekilde hissettirmektedir. Bu konudaki mnferit almalar bir araya getirmek ve aralarndaki boluklar da tamamlanmak suretiyle ileride byle bir eserin ortaya kmas mmkndr. Tefsir tefsire duyulan ihtiya, tefsir ve tevil kelimelerinin anlam, tefsir ve Tercme arasndaki fark, tefsirdeki ihtilaf sebepleri ve tefsirin eitleri gibi tefsiri blmlendiririz[5]. TESFRN HADSTEN AYRILII Tefsirin hadisten ayrl Kurann anlam ve yorumlamann bir ilim haline geliinin ve hadisten ayrlnn bu devreye rastlandn sylemek mmkndr. nk daha nceleri Kurann ne tamam nede baz blmlerinin belli bir disiplin iinde tefsir edildii sylenemez. Bu dnemde tefsir sadece muayyen konulardaki veya insanlarn, manasnda ihtilaf ettii baz ayetlerin aklamasndan ibadeti dzenli ekilde tefsir edildi. Tefsirin hadisten ayrlmas yine bi asrda gereklemitir. Bundan nce Mslmanlar; Kuran ayetlerini, ya Resullullahn bir hadisi veya Resullulahtan sonra Sahabi ve tabiin sz ile tefsir ediyorlard. Abbasiler dneminde tefsir ederken kendi ictihadlarna yneldiler. Tasfir zaman zaman Hz. Muhammed (sav) hadislerinden bir sahabenin sznden veya bedevinin iirinden yararlanyorlar ki. nemli olan tefsirin mfessirin yorumuna gerek brakmayan rivayet ve haberler deil, mfessirin kendi sz olmal idi. Mutezile alimleri tefsirinde akl kullanmaktan zel bir metoda yneldiler.

Mutenzile alimleri tefsirde bu metodu uyguladklar gibi fkh alimleri gibi Kuran tefsir ederken ondan hkm karmaya nem verdiler. Lugatclar Kurann kelimelerin manasyla ilgilendiler. Mahivciler Kurann ana kaidelerini kardlar. Tarihiler Hz. Peygamberin (sav) suretiyle alakal eyleri aldlar. slam medeniyetiyle megul olanlar Kuran da siyaset sahasndaki fikir unsurlarn aradlar. Ekonomi sosyal hayat ve dier konularda da durum ayndr. nk kltr sahalarnn mensuplar ve gnllerine ruhi bir gda verecek bir ila bulmak iin ona snyorlard. nk Kuran, eitli ilimlere hayr ve bereket datan kkl bir hazine idi[6]. TEFSRE NEDEN OLAN HTYA DUYULMUTUR? nsanlar slah, zulmet ve karanlktan kurtarlmas iin indirilen Kurann bir tr yorumu demek olan tefsir, Kuran ihtiva ettii derin ve geni manay anlayabilmek zerinde tefekkr etmek iin yaplmas gerekli grlen bir ilim dal olmutur. Nitekim Kuran insanlar kendisini anlamaya ve zeride tefekkr etmek iin yaplmas gerekli grlen bir ilim dal olmutur. Nitekim, Kuran insanlar anlamaya ve zerinde dnceye davet etmitir. Bu Kuran icayetlerini iyice dnsnler, akl sahipleri! bret alsnlar diye sana indirdiimiz mbarek bir kitaptr Onlar Kuran hi dnmyorlar m yoksa kalplerinde kilitler mi var? Muhakkak, Biz bu Kuran dnlp ibret alsnlar diye kolaylatrdk. Hi dnen var m?[7]. Ancak zaman iinde insanlar Kurann bu davetini adeta kulak ard ederek, Kuran anlamak yerine klfna koyup bereket getirmesi inancyla evlerine asmaya veya yasl gnlerde srf dua makamnda okumaya balamlard. Oysa Kuran indirili gayesi yle aklanmaktadr. Bu Kuran indirdik ki Kitap bizden nceleri Yahudi ve Hristiyan taifelerine indirildi. Biz ise, onlarn kitabn okumaktan habersizdik veya Eer bize kitap indirilseydi, biz onlardan daha doru yolda olurduk demeyesiniz. imdi ise Rabbinizden size ak bir delil, bir hidayet ve rahmet gelmitir. Allahn ayetlerini yalanlayan ve onlardan yz evirenden dolay yaknda en kt bir azapla cezalandracaz Her zaman ve her devirde dini, felsefi ve ilmi eserlerin muhataplar tarafndan iyice anlalp kavranabilmesi iin onlarn kendilerini iyi anlayanlar tarafndan izah edilip aklanmas lazm gelir. Bu gibi eserlerde yle esas prensipler var ki, onu okuyan herkes ne demek istediini anlayamaz. Hele insanl delalet bataklndan tarafndan kurtaracak esaslar ihtiva eden ilahi kitaplarn mhteviyat muhataplarlar tarafndan daha iyi anlalmas gerekir. O halde ilahi kitaplarn sonuncusu olan Kurann Mslmanlar, hatta btn insanlar taraftardan anlalp insanlarn ona balanabilmek iin onun mutlak surette tefsir ve izah olunmas icab ediyordu. Btn insanlktan prensipler ihtiva eden bir kitabn insanln yar ayr zamanlar ve mekanlar iinde btn ihtiyalar madde madde sralayp muhtevasndan derc etmesi mmkn deildir. Onda umumi esaslar vard. Onda aka anlalabilecek ayetler olduu gibi serih olarak anlalmayan ayetlerde vardr. Yine ondan yksek edebi sanatlar mevcuttur. Bunlar anlatlanlar iyi bilenler tarafndan izah edilmekle anlalr. Ondaki dini hakikatler, ilmi kaidelerle zlebilseydi dinin ilahi karakterine lzum kalmaz, onlar retim yoluyla retir ve renebilirdik. Bu bakmdan dini eserlerin, dier ilmi eserlere nispetle tefsire daha ok ihtiyac vardr. Araplarda yllardan beri kklemi olan cahili adetlerin fena olanlarn skp atacak ve ileride sosyal hayat kanunlarn ortaya koyacak olan Kuran Hz. Peygamberin (sav) tefsir etmesi lazm geliyordu. Kendi zerinde dnmeyi emreden ve bu ii yapmayanlar zanneden Kuran anlayabilme iin onun tefsire ihtiyac vardr. Hele ondan mevcut olan ilim ve edebi sanatlar gz nne getirilecek olursa tefsire olan ihityaci kendiliinden ortaya karr. Allah Tealann kelamnn en salam tefsire yine Allahn kelamdr. Kurandaki baz mcmel

ayetler mbeyyyen ayetlerle tefsir ve izah edilmitir. Kurann Kuran ile tefsirinden sonra Kurann en salahiyetler ve ilk mfessili Hazret Peygamber (sav)dr. O halde Kuran Kerimin en mhim tefsir kayna Peygamber snneti olacaktr[8]. TEFSRN TEVL VE TERCEME KELMELERN ANLAMI Tefsir kelimesi veya taklip tarikiyle kklerinden gelmektedir. Lugatta tabibin hastal tehis iin bakm olduu az suya denir. Emm el-Huli feere ve sefere her ikisinde kaif manasndadr. Tefsir kelimesi eski felsefi ve ilmi eserleri aklan Murad edilen say kefetmektir. Diye tarif edilir. Tevvil kelimesi kknden gelmektedir. Geri rnme (rucu) manasndadr. Tefil bab ise aklamak ve beyan etmek gibi manaya da gelir. Istlah olarak zhiri mutabk olan iki ihtimalden birini reddetmektedir. Tefsir ve tevil kelimeleri muhtelif zamanlarda birbirlerinin yerlerine kullanlmtr. Tefsir kelimesi stlah olarak tevilden daha nce kullanlmtr. slamn ilk asrlarnda tefsir ve hadisten baka ilimler uyu bulunmadndan tefsir kelimesi bu ilimlerde de kullanlmaya balanmtr. Tevil kelimesi Kuran ve andaki fikirleri mdafa devrinden itibaren kullanlmaya balamtr. Tercme kelimesi lugatta eitli anlamlar tar. Bu kelimenin kk drt harfli (ruba-i) fiilidir b tercme kelimesi bir kelam, bir dilden baka bir dile evirmek gibi bir manaya alnrsa bu kelimenen baka manalar da vardr. Tercme bir baba unvan koymak manasnda gelir.Bir kimsenin hayatn anlatmas manasnda kullanlr. Dilimizde kullandmz, terceme-i hal su anlamdadr[9]. TEFSR FAALYETLER Hz. Peygamber (sav)den sonra sahabe devrinde Kurann tamam tefsil edilmemi, burada luzm grlmemitir. nk sahabiler, Hz. Peygamber devri yaamn kazand geni bilgi tecrbeyle temayz etmi kiilerdir. Eer herhangi bir ayetin manas aklayan bir baka ayet veya hadis bulamazlarsa kendi itihatlaryla bu ayeti tefsir edenlerdi. Dier taraftan Hz.Peygamberin suretini evresini bilmeleri ayrca Arap diline vakf olmalar onlarn bu konuda en byk yardmcs olmutur. Bundan doaly Hlafai Reidin bata olmak zere bn, mesud, bn Abbas, ubeyd b. Kab, zeyd b. Zabt, Ebu Musa, Abdullah b. Zbeyr gibi sahabelere nispetle tepesinde daha ok hret kazanan sahabelerdir. zellikle de Mekke, Medine ve Trokite teekkl edecek olan tefsir okullarna zemin hazrlamtr[10]. Tarih boyunca farkl dnce, davran ve inanca sahip olan insanlara, Kuran kendi yannda ve kendinin mdafa-i olarak grmek istemitir. Bu yzden Kuran karsndaki tutumlar farkl olmu ona ayr derecede bir inanla sarlm olsalar bile, istedikleri problemlerini ve karlanmasn bekledii ihtiyalar bakmndan onlardan farkl eyler bekleniyordu. Bu devirde gelien balca tefsir okulu yledir. 1- bn Abbasn rencilerinin gelitirdii Mekke okulu 2- Ubeyd b. Kabin gelitirdii Medine okulu 3- bn Mesud tarafndan tesis edilen Irak okuludur[11]. Tefsir lmi iin Lzumlu Bilgiler a) Esbab- Nuzl: Kurann bir ksm ayetlerinin indiriliine baz olaylar veya Hz. Peygambere sorulan bir takm sorular sebep olmutur. Ancak bu sebepler art olmaktan ok vahyin geliine bir zemin hazrlamtr. zellikle toplumu ynlendirici hkmlerin baz hadiseler karsnda ve bir zamanlama yaplarak indirilmesi dikkat ekicidir. b) Nesh Meselesi : Bir eyi nakletmek veya gidermek manasnda olan nesh Kuranda yle anlatlmaktadr

Biz bir ayetin hkmn kaldrr veya onu unutturursak daha iyisini veya aynsn getiriniz. Allahn her eye kadir olduunu bilmez misiniz (2) te yandan bir ksm alimler meshin mmkn olup, eski kitaplarda vuku bulduunu en ok Kuranda olamayacan iddia etmitir. Bu iddiay sistemli bir ekilde ileri srenlerin ilki Ebu Mslim Muhammed b. Behr el-rsfehan 1322 (534)dir. c) Muhkem ve Mteabih Ayetler: Kuran mana bakmndan ikiye ayrlmaktadr. Bu husus Kuran da yle anlatlmaktadr[12]. TEFSR ETLER Tefsir eitli ynlerden ve mseffirlerin durum ve tutumlarna gre eitli ksmlara ayrlr. bn Abbastan rivayet ettiine gre, o tefsiri drde ayrr. 1- Herkesin bilip anlayabilecei tefsir, tevhid akidesi delilleri ile dinin hkmlerini kapsayan anlalmas kolay olan lafz ve cmlelerin tefsiri bu eit tefsirlerdir. 2- Dil ve iraba dayal Arapay bilen herkes tarafndan yaplabilecek tefsir. 3- limden derinleen rusuh sahibi alimlerin bilebildii tefsir. 4- Allahtan baka kimsenin bilmesine imkan olmayan tefsirdir[13]. 1. RVAYET TEFSR Buna mesur veya nakli tefsirde denir. Selefden nakledilmi eserlere dayanan tefsirler. Seleften nakledilmi eserlere dayanan tefsirdir. Dier bir deyimle rivayet tefsiri, baz ayetleri beyan ve tefsil etmek iin bizzat yine Kurandaki baka ayetlerle Hz. Peygamberin, sahabelerin szleriyle aklan ekline dayanr. Hatta bazlar buna tarikiye balam, Hz. Peygamberden sahabeye, onlardan tabilere intikal etmitir. Atk tedvin devri baladklar sonra rivayetler eserlerde toplamaya balamtr. Ali b. Talha, Ebi Ravl ve bn Creye tefsiri gibi. Hz. Peygamberden veya sahabeden nakledilen tefsir rivayetleri fevkalade bir usule zapt edilmitir. Gerek rivayet edilenlere ve gerekse rivayet edenlere ait olmak zere bir takn usullere , kaidelere itiba edilmitir. Hafzada olan malumat satrlara intikal ettirilmi, bunlarn nakilleri de baz esaslar vaz edilmi[14]. a- Kurann Kuran ile tefsiri Kurann Kuran ile tefsiri Asr- saadette byk nem verilmitir. nk Kuran- Kerim Peygamber efendimize indirilen yce Allahtr. phesiz indirilmi, Kelemden ne kastedildiini en iyi bilen yine kendisidir. Burada anlalyor ki Kurann Kuran ile tefsiri salam yoldur. b- Ayetin Hadisle Tefsiri Hz. Peygamberin kapal olup da ayetlerle manas aklanmam olan ayetlerden bazlarn tefsir ettiine dair rivayetler oktur. Kurann indirilmesiyle tefsirde ilk merci Hz. Peygamberin olmasdr. c-Ayetin Sahabelerle Tefsiri Rivayet tefsirinin zaaf noktas e ayrln 1- Tefsirde uydurma haberlerin okluu, 2- Sanatlarn hfz kaldrmas 3- -srailiyata dair aklama hisselerin zikridir[15]. 2) DRAYET TEFSRLER

Buna rey ve makul tefsirde denir. Her mfesirin mutlaka bilmesi vacip olan Arapada baka ileri ilimlerle Kuran ilimlerinin de yardmna mracaat etmek ve tefsir edilen ayetin evvel ve ahirine ters dmemek artyla mfassrn kendi gr ve itimadyla yapm olduu tefsirlere Dirayet Tefsiri denir. Arapa da her mfesirin bilmesi gerekli arapadan maksat lugat ilmi, sarf ilmi, istikal ilmi, belagat ilmidir. Kuran ilminde mfessinin bilmesi gerekli ilimler; Krat ilmi, Nuzul sebepler ilmi, Nasuh mensuh ilmi, Kssalar ilmi. slam ilimleri Hadis, fkh, Din usulu ilim buna kelem ilmidir. Yce Allahn Salih amel ileyen Zuht ve takva sahibi kuralara bahsettii bir ilimdir[16]. Kuran tefsiri iin lzumlu bilgilere sahip olan bir kimsenin itihat etmek suretiyle yapt tefsirlerdir. Rey tefsirde denilen bir tefsir eidine haram sayanlarn baz artlarla caiz olduunu syleyenlerde olmutur. Zerki rey tefsirlerinin kabul edilmesi u artlar ileri srlmektedir. a- Zayf ve mevzu hadislerden kanmakla birlikte Hz. Peygamberden nakilde bulmu b- Nuzul sebepleri gibi hakknda itihat mmkn olmayan konularda Sahabi szn almak c- Dil kaidelerine uyarak ayetleri dilin elverili olmad bir ekilde yorumlardan kanmak d- Ayetin delalet ettii manay ncelikle almak ez-Zemaheri (01.4381949) el-Keaf on Hakaikit Tanzili, Fehrud-Din er-cazinin Mstehll-gayb tanan en nemli almalardr[17]. Er-Razi tefsirinde kelamla ilgili mantk delilleri ilahiyat filozoflarn metoduyla serdeder zellikle Kevni (yaratla ait) konularla ilgilenerek ehli Snnet akidesini ortaya koymakla beraber Kurann uslup ve belagat ynne nem verir. te yandan rivayet ve dirayeti birletiren Muhammed b. Ali e evlemi es-Sami (1173-1760) yepyeni bir tefsir klgr balatt. sevkannn ibn Cenir ve ibn Kesir tefsirleri tarzn gelitirerek hazrlad Fethl Kadr el-Cami Beyne Fenneyir-Rivayeti ved Dirayetinin ilimi tefsir adl eseri muhtema metot ynnden byk takdir grmtr. Rivayet ve dirayet tefsirlerinin yan sra, zahiri manasn gayrna tevil edilmek suretiyle telif edilen tasavvufi ve zahir ile batn arasn uzaklatrma gayretleriyle yine zahirinin tevil edilerek hazrlanan ileri tefsirlerden bahsetmek gerekir. Tasavvuf erbabnn menkbelerine verilen tasavvufi tefsirler, gizli bir takm iaretlerden yola karak hazrland safahatn da karmasyla anlalmas bir hayl gletii iin tenkide maruz olmutur. Mahiddin ibnl Arabiye nispet edilen tesir byledir.yine ayn eklide telif ieri tefsirlerde bir takm rumuz ve iaretlerden manaar kartmtr. Alusirin Ruhll-Meanisi byledir. Sonu olarak unu belirtelim ki btn ilim tefsir eitleri muhteliflerinin durumlaryla yakndan alakaldr. Melip hangi ilim dalnda belaat zerinde duruluyorsa ez-Zamanseri, Kelamla ilgili de er-Raziye vb. baklmaldr. Bylece eitli tefsirlere mracaat edilerek grlerin en dorusu seilmeli, konuyla ilgili sahih haber bulunduunda da atmakta tereddt edilmemelidir. Ayrca bidat ehli tarafndan hazrlana ve kendi propagandalarn yapld yerler (srail yada giderebilmi, bu yzden edebi yn ne olursa olsun, gaye bakmndan dier tefsirlerden ayr tutulmutur ve itibar edilmemitir[18]. Bu dnemde tefsir sahasna teryz eden baz mellifler unlardr. El-Fena (140-207/757-824) Yahya b. Ziyad b. Abdullah b. Mervan ad-Beylemi 140 (757) ylnda domutur. Knyesi Ebu Zekeriya olmakla beraber el-ferra diye tannmtr. lk tefsir algrnn balatan el- ferna zellikle nahlu ilminde devrinde otarite kabul edilmitir. Arap dili konusunda kssa-i ile birlikte kfe ekolunun tem temsilcisidir. Halife Menvan oullarna hocalk yapm astronomi tp, kelam ve felsefe ile megul olmutur. Beki b. Mahled el- Kurtubi (286-899)

Rivayet tefsiri olarak bilinen Kurann Kuranla tefsiri konusunda kalem alnm en nemli eserdir. Bu deerli mfessir hakknda fazla malumat bulunmamakla beraber en nemli bilgileri suyuti vermektedir[19]. Taberi (310/922) Knyesi Ebu Cafer Muhammed b. Cenir b. Yezid dir. slam tarihi ve tefsir sahasnda, byk stattr. Taberi, Taberistann Amul ehrinde domu, yedi yandayken, Kuran Kerim hfz etmitir. Varlkl bir adamn oludur. Tefsir ve zellikleri Taberini Cemal Beyan Tefsiril Kuran rivayet tefsirlerini en nemlisidir. Eseren mukaddesinde kssaa u bilgiler yer verilmitir. a) Tefsir ve tevil Kurann yedi harf zerine nzulu b) Roviler ve bunlar arasndaki tercih c) Kuran kelimelerin Arapa olup olmad ve terkiblerin inabi d) Nasih ve mensuh ayetlerin tespiti e) Bidet ehlinin tutumlarn selef grleriyle cevaplandrlmas Mahmud ez-zamanerr (467-538/1074-1144) Ebul- Kasm Mahmud b. mer b. Muhammed b. Ahmed ez-zemaneridir. Herezmin Zamahsar kynde domutur. lim renmekten Badata ve Mekkeye seyahatinde souktan donarak aya kesilmi carcanda vefat etmi. Ez-zemahseri eerini tamamlad ehre lmtr. Fahruddin er-zemahseri (543-606/1148-1209) Mfessir, bilgin ve filozof olan er-Rozi meshep itibariyle kuzey kabilesine mensuptur. Rey sehrinden domu, orda kendisine er-Razi denmitir. Tefsir kebsir olarak bilinen mefatihl- gayb sekiz cilttir. bn-i kesir (701-774/1301-1372) mameddin Ebul-Ada smail b. mer b. Kesir 701 senesinde domu ve orda yetimitir. Tefsir en mehur eseri tefsirl Kurrenil azimdir. Tefsirn ibn Kasr diye bilinen eserinde rivayete nem verir[20]. BBLOGRAFYA CERRAHOLU smail,Tefsir Tarihi, Tefsir Usulu 12. Bas. Ankara, 1998, s.209-230 HEYET Tefsir, Yeni Trk Ansiklopedisi, C.10, stanbul, 1985, s. 4016-4017. HEYET TefsirByk Larausse Szlk ve Ansiklopedisi c.22, stanbul s. 11346-11348 HEYET, Kuran ve Tefsir Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi. C.1. stanbul 1988, s.40-43 SOYSALDI, H. Mehmet; Tefsir Tarihi Nzalimden Gnmze Kadar Kuran ve Tefsir, Ankara, 2001, s.139187. LK, Hayati, Tefsir Tarihi Balangtan Gnmze Kadar slam Tarihi. 5. B., stanbul 1979 s.608-690. YILDIZ, H. Dursun; Abbasilerde Tefsir Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c.2. stanbul 1986, s.390-397

[1] Hayati lk, Tefsir Tarihi Balangtan Gnmze Kadar slam Tarihi. 5. B., stanbul 1979 s.608690. [2] Heyet, Kuran ve Tefsir Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi. C.1. stanbul 1988, s.40-42 [3] Heyet Tefsir Byk Larausse Szlk ve Ansiklopedisi c.22, stanbul s. 11346-11347 [4] Mehmet Soysald, Tefsir Tarihi, Nzalinden Gnmze Kadar Kuran ve Tefsir, Ankara 2001, s.139147 [5] smail Cerraholu Tefsir Tarihi Tefsir Usul 12.Bas.Ankara 1998, s.209 [6] H.Dursun Yldz, Tefsirin Douu ve Hadisten Ayrl Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c.2, stanbul 1986, s,309-394.

[7] smail Cerraholu Tefsire Neden htiya Duyulmutur Tefsir Usulu 12. Bas. Ankara, 1998, s.210. [8] H.Dursun Yldz, Tefsirin Douu ve Hadisten Ayrl Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c.2, stanbul 1986, s,309-394 [9] smail Cerraholu ,Tefsir Tevil ve Tercme Kelimesinin Anlam , Tefsir Usulu 12. Bas. Ankara, 1998, s.213-219 [10] Heyet Tefsir Faaliyetleri, Yeni Trk Ansiklopedisi, C.10, stanbul, 1985, s. 4016-4017. [11] H. Dursun Yldz. Tefsir Faaliyetleri , Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, C.2, stanbul, 1986, s. 398-399 [12] H.Mehmet Soysald, Tefsir lmi in Lzumlu Bilgiler Nzellimden Gnmze Kuran ve Tefsir Ankara 2001, s.40 [13] H. Mehmet Soysald, Tefsir eitleri Nzalimden Gnmze Kadar Kuran ve Tefsir, Ankara, 2001, s. 40. [14] smail Cerraholu Rivayet Tefsirleri, Tefsir Usul, 12.Bas. Ankara, 1998, 228 [15] H. Mehmet Soysald. Rivayet Tefsiri Nzalimden Gnmze Kadar Kuran ve Tefsir, Ankara, 2001, s. 171 [16]Heyet , Dirayet Tefsirleri, Trk Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi c.1 stanbul 1988, s.40-42. [17] H. Dursun Yldz. Dirayet Tefsiri Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c.2. stanbul 1986, s.397 [18] H. Dursun Yldz. Tefsir sahasndaki Baz Mellimler Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c.2. stanbul 1986, s.397. [19] H.Mehmet Soysald, Tefsir eitleri Nzellimden Gnmze Kadar Kuran ve Tefsir, Ankara 2001, s.42. [20] H. Dursun Yldz. Tefsir Sahasndaki Baz Mellifler Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c.2. stanbul 1986,