AE SULTANLII

ekil 33- Ae Sultanlnn bayra

ekil 34- Srgndeki Aceh Sumatra Hkmetinin bayra

AE SULTANLII
Kurdolu Hayreddin Hzr Reis, Aladdin ah, Endonezya, Java Adas, Sumatra Adas, Maluku Adalar, Papua

Hint Okyanusunun dousundaki Sumatra Adasnn kuzey ksmnda, Cihan hn liderliinde kurulan bir slam devletidir.

Ae Devletinin bulunduu Sumatra Adas, eskiden beri ticretle uraanlarn urak yeri idi. Aeliler Hintli bir prens tarafndan idre edilirlerdi. Mld XII. yy. ortasnda Aede slmiyet yaylmaya balad. ah Cihnn 1205te Ae Sultn olmasndan sonra ise Aeliler, gruplar hlinde Mslman oldular.

Harita 93- Gnmz Ae snrlar

Sultan Ali Mugayyet ah (1507-1522) dneminde Aelilerle adaya gelen Portekizliler arasnda kanl mcdeleler balad. Bu mcdele, Sultan Alddin Riayat ah (1537-1571) zamnnda da devam etti. Alddin Riayat ah, Portekizlilere kar Osmanl Sultnndan yardm istedi. Osmanl Sultn II. Selim Han, Aeye iki gemi top, tfek ve top yapacak ustalar gnderdi.

Kurdolu Hayreddin Hzr Reis

1569'da Endonezya'nn Sumatra adasna yapt deniz ar sefer ile tannan Osmanl amiralidir. Avrupallarca Curtogoli olarak bilinen Kurdolu Hzr Reis, Osmanl amirali Kurdolu Muslihiddin Reis'in oludur. Portekiz basksndan bunalan o zamann Ae Sultn Aladdin ah, vezri Hseyin'i Portekizlilere kar yardm istemek ve balln bidirmek zere Osmanl lkesine gnderdi. Eliler stanbul'a geldiklerinde I. Sleyman Zigetvar Muhrebesi'ndeydi. Ancak ksa bir sre sonra stanbul'a pdihn lm haberi geldi. Onun yerine tahta geen II. Selim, huzruna kan Ae Elilerini arlayp ikramda bulunarak Aladdin h'n mektbunu okudu ve en ksa srede Ae'ye gerekli yardm yapacan bildirdi. 22 paradan mrekkep donanmas, askeri ekipman ve dier malzemeleri ile 1568'de okyanusa alan Kurdolu Hayreddin Hzr Reis 1569'da gvenli bir ekilde Ae sularna ulat. Bu sefer sonrasnda Osmanl mparatorluu egemenlik alann Asya, Afrika ve Avrupa'dan sonra Okyanusya Ktasna tam oluyordu. Ayrca Abdurrahman Efendi gibi ok deerli bir ilim adam ve baz Osmanl denizcileri Trkiye'ye dnmeyerek orada kaldlar.

Alddin ah

1537/39-1571 trihleri arasnda hkmdarlk yapm Ae Sultndr. Alddin ah, bugn Endonezya'ya bal bulunan Sumatra Adasnda kurulu Mslman Ae Devletinin nc hkmdryd. ki kere tahta kmak zorunda kalmtr. Hkmdarl dneminde Portekizlilerin youn basksyla kar karya kalm; Portekizliler karsnda fazla bir varlk gsteremeyeceini ve istikllini kaybetmek zere olduunu anlaynca; o dnem slam leminin en gl lkesi olan Osmanl Devleti'nden yardm istemek amacyla 1565 ylnda stanbul'a Vezir Hseyin bakanlnda bir heyet gndermitir. Bunun zerine Osmanllar, 1569'da Ae Seferi'ni gerekletirerek Aelilerin yardm isteklerine cevap vermilerdir.

Byk lim ve ilim adam Abdurrahman Efendi, yannda bulunan Trklerle Aede bir ky kurarak yerleti. Aeliler bu yardmlar ile Malakka Yarmadasnn byk bir ksmn Portekizlilerden kurtardlar. Bu trihten sonra Ae Sultanl, Hollandallar tarafndan igal edilinceye kadar Kuzey Sumatraya hkim oldu. 1877-1878 Osmanl - Rus Harbinde (93 Harbi) yenilen Osmanl Devletinin eski gcn kaybetmesinden cesret alan Hollandallar, 1877-1881 yllar arasnda Aeyi tammen igal ettiler ve binlerce Mslman ehit ettiler. Buna ramen Hollandallar, hibir zaman Aelilere tam anlamyla hkimiyetlerini kabul ettiremediler. Ae bugn Endonezya Cumhuriyetinin bir paras durumundadr. Ae ahlisi ziraatla urar, biber, Hindistan cevizi ve pirin yetitirirlerdi. Kauuk aac ile ya hurmas baheleri yaygnd. Mreffeh bir hayatlar vard. Ae ahlisi, inan bakmndan Peygamber Efendimiz'in bildirdii ve Ashb- Kirmn naklettii Ehl-i Snnet tikdnda, amel bakmndan da fi mezhebindeydiler. Evliyya ve limlere hrmetleri pek fazlayd. 1877den sonra Hollandallar ve ngilizler, onlar doru yoldan ayrabilmek iin yllarca mezhepsiz ve sapk fikirlerin yaylmas iin gayret ettiler. Bunlara karlk Osmanl Pdih II. Abdlhamit Han, stanbuldan gnderdii sandklar dolusu kitaplarla Endonezyada slmiyetin bugne kadar doru bir ekilde gelmesini salad.

Endonezya

Gneydou Asya'da yer alan dnynn en kalabalk Mslman (230 Milyon) (2005) lkesidir. Hollanda'nn gemiteki smrgelerinden biridir. 17 Austos 1945 trihinde bamszln kazanmtr.
ekil 35- Endonezya Cumhuriyeti'nin bayra ve armas

17.508 adadan oluan lke dnynn en byk takmada devletidir. Komular, Papua Yeni Gine, Dou Timor ve Malezya'dr. Bakent Java Adasndaki Cakarta ehridir. Endonezya'nn dny leinde ok geni adalar bulunmaktadr. Buna ramen, halknn yardan fazlas, dier byk adalara gre ok kk olan, genilikte Endonezya'nn 5. adas durumundaki Java Adasna younlam olarak yaamaktadr. Endonezya ismini, u anda dnyda tannan biimiyle, Hindistann Latince ismi olan ndus ve Yunancadaki ada kelimesinin (nesos) birleiminden almtr. Daha nceleri "Dou Hint Adalar" olarak isimlendirilirdi.

Harita 94- Endonezya'nn konumu

u anki Endonezya topraklarnn tamm yaklak 450 yl Hollandann bir smrgesi olmutur ve bu devirde Hollandada ve dier Avrupa lkelerinde bu Yunan - Latin tbiri ile adlandrlmtr. Ayrca Endonezya, yanardalarn patlad, tsunami ve depremlerin bolca yaand bir lkedir. Halknn ounluu Mslman'dr. Dnynn Mslman lkeleri arasnda en kalabalk nfsa shiptir. Nfsun %90 kadar Mslman, geri kalan Hindu ve Hristiyandr. lkeye iki ve domuz eti sokmak yasaktr. Trkiye ile ilikileri gelimi saylabilir. Fakat iki lkenin byklklerine ve potansiyeline oranla ok az seviyededir.

Trih
Endonezyann trihi hakknda bilinen en eski bilgiler, 4-5 bin yl kadar nce, Malezyadan halkn gelip yerletikleri hakkndadr. Eski alardan beri lkenin zerinde bulunduu adalarn deniz ticretinde ehemmiyeti ok byk olmutur. Bu sebepten, halk genellikle denizci veya tccard. Trih alarnda lke, in, Hindistan, ran ve Bizans mparatorluunun deniz ticret yolu idi. Hlen bu zelliini muhfaza etmektedir. Eski alarda ticret gemileri buraya urar, baharat, reine ve deerli kereste alrlard. Ticretteki bu ehemmiyeti sebebiyle, dnynn eitli yerlerinden Endonezyaya gelip yerleen insanlar lkede yeni fikir ve geleneklerin yerlemesine sebep olmulard. Bu devirlerde lkede aret idreleri krallk hline geldi. yle ki her ada ayr bir krallkt. Yedinci ve on nc asrlara kadar blgenin en gl krallklar, Sumatra ve Java krallklar idi. Gl olmalarnn bir netcesi olarak da blge ticretine hkimdiler. XII.-XV. asrlarda Hindistan ve Malezyadan ticret iin buraya gelen Mslman tcirler slmiyetin yaylmasna vesile olmulard. Halk slmiyeti hibir zorlama olmakszn kabul edip benimsemiti. Bundan dolay da slmiyet, Endonezyada sratle yayld. Avrupann smrgecilik zihniyeti, Endonezyay 1511 senesinde yakalad. Bu sene Portekiz Malakkay igal etti. Bundan sonra spanya, Hollanda ve ngilizler lkeyi istil ettiler. Bu devletler Endonezyay smrmenin yan sra Hindistan da smrgelerine katmak iin s olarak kullanmakta idiler. XVI. asrn sonlarnda Hollandallar, Dou Hindistan, Java ve Molukda kurduklar irketlerle blge ticretini ele geirdiler. Bunun yan sra Cakartaya s kurmalaryla Hollandann blgedeki nfsu artt. Dier smrgeci devletlerin anlamalar netcesinde XVIII. asrn sonlarnda Hollanda lkeyi tam mnsyla tek bana ve insafszca kendi menfaatine kullanmaya balad. 1900l senelerin balarndan tibren gn getike antiemperyalist fikirlerin kuvvetlenmesi sonucu Hollanda smrgeciliine kar, milliyetilik ve bamszlk mcdelesi fiilen balad. Bu mcdelenin nde gelen liderlerinden Ahmed Sukarno 1927de kurulan Milliyeti Partinin bakan oldu. Endonezya halknn balatt ve her geen gn kuvvet kazanan bamszlk mcdelesi karsnda Hollanda endieye dt. Halk tammen Hollandal smrgecilerin menfaatleri dorultusunda ynetilmekteydi. Milliyetilik ve bamszlk hareketlerini yattrmak ve smrgeciliini devam ettirmek iin Hollanda siys bir oyun olarak yerli halka idrede ksmen itirak hakk tand. Bu oyuna kanmayp tam bir bamszlk isteyen halkn mcdelesi ok kanl bir ekilde bastrlmaya alld. Mcdelenin liderlerinden Ahmed Sukarno ve arkadalar yakalanarak srgne gnderildi. kinci Dny Savanda Japonya, Endonezyay igal etti. Siys olarak Japonlar lke halknn Hollandallara kar yaptklar bamszlk mcdelesini desteklediler. Japonlar, milliyetilerin hkmet kurmalarna msade etti.

17 Austos 1945te Japonlarn teslim olmalaryla Endonezyada Ahmed Sukarno bakanlnda bir hkmet kurularak bamszlklarn lan ettiler. Hollanda, Endonezyann bamszln tanmad. Endonezya ve Hollanda arasnda bu sebepten balayan mcdele, Endonezyann zaferiyle netcelendi. Hollanda, Endonezya Birleik Devletlerini resmen tanmak zorunda kald. 1950 senesinde devletin ad Endonezya Cumhuriyeti olarak deitirildi. lkenin kurulu olduu adalardan Yeni Gine Hollandallarn elinde kald. Endonezya ancak 1962 senesinde adann bat ksmn Hollandallardan kurtard.
Fotoraf 104- Achmed Sukarno (Ahmed krn) (1901-1970), Endonezya bamszlk hareketinin nderi ve 1949-1966 aras Endonezya'nn ilk devlet bakandr.

1965 Mays'nda in ve SSCB destekli bir devrim teebbs oldu. eitli birliklerden solcu general ve subaylarn ve Endonezya Komnist Partisi'nin nclk ettii bu giriim, ABD gizli servislerinin byk komplolar sonucu ve lkedeki Marksist kltrn ok yetersiz oluu sebebiyle bastrld. 1.000.000 civrnda insann ld i savata komnistler ve komnist olduundan phelenilenler dnyda eine az rastlanan bir katliamla ortadan kaldrldlar. zellikle inli aznlk neredeyse tammen imh edildi, milliyeti ad verilen ktil milis eteleri ve ordu tarafndan bertaraf edildi. Devletin kuruluundan tibren meydana gelen hdiselerde olduka ypranan Ahmed Sukarno iktidr, 1967de General Suharto tarafndan yaplan hkmet darbesi ile son buldu. Darbe sonunda baa geen General Suharto daha sonra yaplan seimleri de kazand. 1982de Sebker seimleri kazand. 1983te Suharto drdnc def 10 Mart 1988de beinci def bakan seildi. Fakat 1998 ylndaki byk bir ayaklanmayla Suharto ve siys rejimi devrildi. lke olaan bir parlamenter demokrasiyle idre edilmeye balad.

Fizk Yap
Endonezyann zerinde bulunduu adalardan byk olan be tnesi, Sumatra, Borneo, Java, Celebes ve Yeni Ginedir. Yeni Gine Adasnn Endonezyaya it olan bat ksmna rian Barat ad verilir. Borneo Adasnn Endonezyaya it olan ksmna ise Kalimantan ad verilir. Sumatra, Borneo, Java ve Celebes adalarna Byk Sonda Adalar; Bali, Lombok, Sumba, Sumbawa, Flores, Timor vb. gibi orta byklkteki adalara Kk Sonda Adalar; Buru, Ceram, Halmehera vb. adalara ise Moluk Adalar ismi verilir. Adalar arasnda eitli i denizler mevcuttur. denizlerle berber yzlm yaklak 5.000.000 km2 olan Endonezyann kara paralarnn toplam yzlm ise 1.919.443 km 2dir. denizleri, Java, Sunda, Banda, Flores, Celebes ve Moluk denizleridir. Adalar birbirinden ayran deniz ve boazlarn nemli zellikleri derin olmalardr.

Harita 95- Endonezya lkesini oluturan adalar

Endonezya genel yap tibriyle volkanik adalardan mteekkildir. ou snm vaziyette yaklak 150 civrnda volkan bulunmaktadr. lke Ekvator izgisi zerindedir. Byk adalardan olan Java Adas'ndan ayrlmtr. Birmanyadaki sradalarn bir uzants Sumatra Adasnn bat kylarnda devam eder. Bu sradalar snm ve hlen faaliyette bulunan pek ok volkandan mteekkildir.

Sumatra Adas
lkenin batsnda olup, Malakka Boaz ile Asya ktasndan, kuzey bat, gney dou dorultusunda, gney douda Sonda Boaz ile 3000 m.yi aan yksekliklere ship bu da silsilesinin kuzeyinde geni ve verimli vdiler, byk gller bulunur. Adann dou kesimleri, dz ve bask olan ovalktr. Bataklklar dou shillerinde olduka geni yer kaplar. Byk rmaklara shiptir. Sumatra Adas yzlm asndan dnynn en byk altnc adasdr. Ayrca tammyla Endonezya'ya it en byk ada unvnna da shiptir (dier iki ada, Borneo ve Yeni Gine, ksmen Endonezya'da yer almaktadrlar). En byk ehri 2.400.000 nfsuyla Medan'dr. Sumatra eski alarda adada bulunan bol miktarda altn kaynaklarndan tr Sanskrite Swarnadwpa (Altn Adas) ve Swarnabhmi (Altn Toprak) isimleriyle biliniyordu. Sumatra adn ilk olarak 1017 ylnda in'e eli gnderen Srivijaya Kral Sumatrabhumi (Sumatra topraklarnn kral) kulland. X-XIII. yzyllarda Arap corafyaclar Ae'ye yakn bir krallk olan Lamri'ye ithfen Sumatra Adas iin Lamri (Lamuri, Lambri veya Ramni) adlarn kullandlar. XIV. yzyln sonlarnda Samudra Krallnn ykseliiyle adann da ismi Sumatra olarak yaygn bir ekilde kullanlmaya baland.

Java Adas
Sumatra ile Kk Sunda adalar dizisinin en batsndaki Bali Adas arasnda bat dou istikmetinde yer alr. Yaklak 1.000 km boyunda ve 200 km eninde olan bu adada ekvatora paralel sradalar vardr. Bu sradalar, gneye daha yakn olup, zerinde ok sayda, bzlar hlen ttmekte olan volkanlar mevcuttur. Adann kuzeyi dz oval olmasna ramen gney kylar yksektir. Gney de deniz dibi fazla kayalk deildir. Bu da gemilerin adann gney kylarna rahatlkla yaklamalarn salamaktadr. Bu sebepten limanlar gneyde kuzey kylarna nispeten daha oktur. Java Adasnn dousunda yer alan orta

byklkteki adalar topluluu olan Kk Sonda Adalar da fizk yap tibriyle dier Sumatra ve Java adalarndan pek farkl yapya ship deildir. Topluluu meydana getiren adalarn hepsi volkanik olup, kylar dz ovalktr. rian Barat denilen, Yeni Ginenin Endonezyaya it bat ksmlar da fizk yap olarak pek fazla deimez. Bradjamusti Sradalar, blgenin ortasnda bat dou dorultusunda yer alr. Gney ksm verimli ovalarla kapl olan blgenin kuzeyinde orta kesimlerindekine nazaran daha alak olan sradalar, paralel olarak yer alr. Bu iki da silsilesi arada yer alan ova ile birbirinden ayrlr. Her iki sradalardan inen ok saydaki rmak tarafndan sulanan ova olduka verimlidir. Yeni Gine Adasnn bat ksm olan bu blgenin ortasndaki Bradjamusti Sradalarnda yer alan Carstenz Tepesi 5050 m ile lkenin de en yksek noktasdr. Yeni Gine ve Celebes adalar arasnda yer alan pek ok ada ve adacktan mteekkil olan Moluk Adalar da dalktr. Kylar ok girintili kntl, ayn oranda kayalk olan adalar gemilerin yanamasna msit olmad halde bz yerler gemiler iin iyi bir barnak vazfesi grmektedirler. Celebes Adas, adann tam ortasndaki dalarn drt farkl yne almas ile bir ahtapot grnm arz etmektedir. Drt yarmadann arasnda kalan krfez de derin ve olduka genitir. Dalarn en yksek noktas 3840 m ile Latimodjang Tepesidir. Celebes Adas yaknlarnda pek ok kk adacklar mevcuttur. Endonezyay meydana getiren adalarn en by Borneodur. Bu ada siys bakmdan blgedir. Kuzeyde ve kuzey batda Malezyaya bal Sarawak ve Sabah blgeleri ve bu iki blge arasnda kalan bamsz Brunei Devleti ile bu blgelerin dnda kalan, adann orta ve gney ksmn tekil eden Endonezyaya bal Kalimantan ad verilen blgedir. Gney-bat, kuzey dou istikmetinde, Endonezya, Malezya snrnn bir ksmnda dalar uzanr. Kalan geni ksmlar dz ovalk, ky kesimleri ise bataklktr. Genellikle alak ve bataklk olan kylarnda gemilerin yanamasna elverili pek ok krfez vardr. nemli akarsular lkenin byk adalarnda bulunmaktadr. Sumatra Adasndaki rmaklar, Musi, Kampar, Rokar ve Haridir. rian Barat blgesindeki en nemli akarsu ise adann ortasndaki sradalardan kp, kuzeyde Byk Okyanusa dklen Mamberamo Irmadr. Borneo Adasnn Endonezyaya it ksm olan Kalimantan blgesindeki en nemli akarsular ise, Kayan, Mahakam, Barito ve Kapuas rmaklardr. lkenin en nemli glleri ise Sumatra Adasnn kuzeyinde yer alan Toba Gl, Celebes Adasndaki Towuti ve Poso glleri ile Kalimantan blgesindeki Semajang ve Djempang glleridir.

dr Blgeler ve Bakentleri

Harita 96- Endonezya'nn idr yaplanmas

Sumatra
Ae - Banda Aceh Kuzey Sumatra Bat Sumatra Riau - Pekanbaru Riau Adas - Tanjung Pinang Jambi - Jambi Gney Sumatra - Palembang Bangka-Belitung - Pangkal Pinang Bengkulu - Bengkulu Lampung - Bandar supLampung

Maluku Adalar
Maluku - Ambon Kuzey Maluku - Ternate

Kalimantan
Bat Kalimantan - Pontianak Orta Kalimantan - Palangkaraya Gney Kalimantan - Banjarmasin Dou Kalimantan - Samarinda Kuzey Kalimantan

Papua
Bat Irian Jaya' - Manokwari

Nfus ve Sosyal Hayat

lke nfsu 230.046.000 civrndadr. Nfsu en fazla olan slam lkesidir. Halk ok eitli etnik gruplardan meydana gelir. Nfsun byk bir ksmn meydana getiren Malezyallardan baka Papular, Bataklar, Alaslar, Kabauslar, Gojolar, Araplar, inliler ve Hindular da etnik gruplar tekil eder. lkenin en dikkat ekici zelliklerinden biri de nfus dalmnn ok dzensiz olmasdr. Java adas nfus younluunun en fazla olduu blgedir. rian Barat ise younluun en az olduu blgedir. lke yzlmnn % 7sini tekil etmesine ramen Javada nfus younluu kilometre kareye 450 kiidir. Younluun en az olduu rian Barat blgesinde ise kilometre kareye 1,7 kii der. lkenin baehri olan Cakarta, Java adasnda bulunmaktadr. Endonezyann nemli ehirleri de buradadr.

Fotoraf 105- Bakent Cakarta'dan bir grnm

Halk genellikle tarmla urar. Buna ramen nfsu milyonlar aan pek ok byk ehirleri vardr. lke halknn balca besin maddesi pirintir. Halkn %90' Mslmandr. Kalan ise Konfys, Budizm, Putperest ve Hristiyanlk gibi inanlara shiptirler. lkede, birbirine ok benzeyen 250den fazla dil kullanrlar. Bamszlktan sonra yaplan almalarla lkenin resm dili olarak, kullanlan farkl lehelerin ortak ksmlarn ihtiv eden Bahasia denilen lisan kabul edilmitir. Hollandallar smrge zamanlarnda kendi dillerini okullarda mecbr etmilerdi. Fakat halk bunu kabul etmedi. Okuma yazma oran toplam nfsa gre %75tir. Bu oran bamszlktan nce %50lerin altnda idi. Hollandallar, halkn okuryazar olmasn her frsatta engellediler. 8-14 ya aras retim mecbr ve paraszdr. 14 bamszlktan sonra kurulmu olmak zere 17 niversite vardr. Halkn %50'si kylerde yaar. Ky blgelerinde yaayan halk ile i kesimlerde yaayanlar arasnda hayat tarz ve kltr farkllklar olduka fazladr. Halk gzel evler yapmaya dknlkleri ile mehurdur. Yaptklar evler iklim ve imknlar cb, daha ziyde kazklar zerine kurulmu, atlar ok dik, genellikle bambudan yaplmtr. Temel gda maddeleri pirin olmasna ramen, bz fakir blgelerde msr ve manyok bitkilerinin pirin yerine ikme olduu grlmektedir. Erkek ve kadnlar

gelenek hlinde olan, kain veya sarong ad verilen, vcuda sarlan elbiselere brnrler. El sanatlar, zellikle kuma dokuma ve ileme ynnde ok yaygndr. Batik denilen egzotik renk ve desenli kumalar en fazla ilenen el sanat rnleridir.

Fotoraf 106- Sarong giyimi