HEDEGGER VE VARLIK YORUMU

Pnar Demirta

20. yy. felsefesi, problemler felsefesidir. 20. yy. da ne kan problemlerden ikisi varlk ve varolu problemidir. Heidegger Varlk nedir? sorusunu hep kuramsal olarak aklamtr. Onun bulmak istedii cevap, Varln anlam nedir? sorusunun cevabdr. Heidegger, bu iki sorunun iinden yepyeni bir soru dourur: Varln anlam nedir? Dier bir deyile, Varlk olmann anlam nedir? Heideggere gre varolmak, ancak zamansallk iinde anlam kazanr, yani cevap uzayda veya zamann dnda aranmamaldr. Heidegger, felsefesine Platon ile giri yapmtr. Platon ile varlk anlamnda metafiziksel dnce balamtr. Heideggerin niin Platonun etkisinde kaldna yaplan dier bir yorum, Belki de Platonun dier dnrlerden farkl olarak, bireysel insan varlnn problemlerinden kalkarak, deimez ve gerek metafiziksel varlklara ulamasdr.1 Platonun ana k noktas sevgi, lm, adalet gibi dorudan varolu olgulardr. Bu olgulardan hareketle Platon, idealar dnyasna ulamtr. A. de Waelhens, Heidegger felsefesini yle zetler: Heidegger felsefesi plan zerinde ykselir... O nce, genel olarak varlk kavramnn yapsnn incelenmesine hazrlk olarak kuramsal bir felsefe gelitirmitir... Bunun yannda, Varlk ve Zaman adl temel yaptnda, bu varlk felsefesine (existential philosophie) kart olarak, bir varolu ya da varolan (existentiell philosophie) felsefesi buluruz. Bu daha ok fenomenolojik bir insan felsefesidir. . Son olarak da Heidegger bizlere, Nietzscheden esinlendii bir felsefeyi aknlk iinden kp yeryzne doru inen bir aratrma yaparak, yaamn her trl katlanlmazlna ve dayanlmazlna karn bu sonlu ve snrl varla bir ila sunar. Sonluluk, insan tarafndan kabul edilemez bir durumdur. nk sonluluk, snrl yaam, vb. insan iin katlanlmaz bir deneyimdir ve insan onu herhangi bir yerde ve anda amak ister ve amaldr.2 George Steiner ise Heideggerin Was ist das -die Philosophie? Sorusunun evrisini yle yapar: .. die Philosophie^yi ayr yerletirmekle ontolojik merakn en genel biimi (yani bu ve yaam yani herhangi bir ey nedir?) ile gerekte grlen nesne arasnda bir boluk ve durak koyarak, Heidegger ustalkl bir ifte etkiyi baarr. Bizim gndelik ve gvenilirlik denetimini talep edebileceimiz felsefe kavramn tuhaf ve rak klar; onun daha byk daha sk olan var-lk ile ne-lik (varolu ve ne olu) sorusu ve kavramna baml ve yardmc klar. Bylelikle Heidegger balnn daha tam bir evirisi okunabilir: Ne sorulmal- bu eyin felsefesinin ne oluu.3 Heideggerin karsna ald felsefe Geleneksel Felsefedir. Daha nce belirttiimiz gibi iki soru varla yneliktir.
1 2 3

en, A Kadir, Heidegger de Varlk ve Zaman., Bursa: Asa Kitap Evi, 2000, s. 20. A. de Waelhens, Philosophie de Heidegger, s. i 75. Steiner, Georg, Heidegger,ev. Sleyman Kalkan, Ankara: Vadi Yaynlar 1996, s.33 -34.

I) Varlk nedir? II) Varln anlam nedir? Geleneksel felsefe birinci soruyu ortaya atm ve varln stn rtmtr. Gemile hesaplaarak, yani varlk tarihini tahrip ederek, varln st almaldr. Yaplacak olan tek ey Bat felsefesiyle tekrar hesaplamaktr. Yani zerinde allacak olan tam olarak varln kendisidir. Bat felsefesi varl gizlemeye alan felsefedir; oysa sorgulanan ey, rast gele deil seilmi olan kendi kendine var olan eydir, Varlk tr. Platona gre varlk to on ya da ov, Almancada seiend ngilizcede things ya da beings, ksaca kendi bilincinde olmayan nesnelerdir. Heidegger, Platonun on ya da ov olarak karlad varl, klasik felsefeden tamamyla ayrr. Heideggerin ilgilendii varlk Seindr. Heideggerin aracsz varl Dasein (orada-burada varlk) Varlk felsefesine yeni bir bak kazandrmtr. Yani gidi aracsz varlktan, dolayl varla dorudur. Bu konuyu Dasein kavramn incelerken tekrar ele alacaz. Heideggerin varlk konusu zerinde durma sebebi ise, hibir felsefenin varlk tanm yapmadan alamayacak oluudur. Varlk kendi iinde ve felsefede daima ncelik tar . Varlk sorusu, iinde pek ok metafiziksel yaklam tar. Zaman iinde varlk sorununa yneltilen sorular ve verilen cevaplar, varlk problemine zm getirmek yerine, onu karmaklatrmtr. Belirsizliin nedeni aslnda Yunanllarn, Varlk yorumuna yaptklar ilk katklardan biri olan Varlk en evrensel ve en ba kavramdr dogmasndan kaynaklanr. Geleneksel felsefe akm kendi iinde hatal varlk tanm tar: 1) Varlk en byk evrensel kavramdr. Bu tanmda evrensel kavramnn tanm havada kalmaktadr. Bu noktada bu tanm bir aklama olmaktan ziyade, bizi bir karanla srkler. 2) Varlk kavram tartlamaz. Bu tanm ise varln anlam olarak iini boaltmakta ve onun hakknda soracamz sorular kstlamaktadr. 3) Varlk kendi kendine bir kanttr. Buradan kan sonu ise eer bir ey kendi kendine bir kant ise o eyi tartmaya gerek yoktur. Zaten o ey kendisine kanttr ve yeni bir eye ihtiya yoktur.4 Heideggerin aratrma nesnesi olan varlk, kendi kendine bir kant saylamaz. Bu nedenle Heidegger, varl sorgulamaktadr. Bu noktada Heideggerin Varlk zerine yaplm tm almalar eksik ve yetersiz bulu nedenini ana hatlaryla aklam saylrz. Bat felsefesinde eksik olan, sadece varln anlamnn sorgulanmam olmas deil, baka bir bakla yntem problemidir. Heidegger, yeni bir yntem fikrini yle aklar: Biz varl ncelikle doru bir ekilde yorumlamak zorundayz.5 Varlk, Heidegger asndan bir anlama sahiptir. Heidegger, varln anlamnn -Dasein kavramn-, zaman kavram iinde zmsel
4 5

4)Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s.77. Ag.e., s.13.

ve varoluu bir yaklamla aklanabileceini iddia eder ve savunur.6 Heideggerin geleneksel felsefeyi tahrip etme abasnn dier bir nedeni ise, Bat felsefesinin iinde tad nyarglar yznden, varln tanm ya da aklamasn arkada brakmasdr. Buradan da anlald gibi, varla ynelik sorgulama Heidegger gre metafiziin dnda tutulmaldr. Heideggerin tahrip etmeye alt Bat felsefesinin gemiine bakarsak, Bat metafiziinin temelinde, tm dier varlklarn nedensel olarak kendisine bal olduu, tm deerlerin temelinde bulunan ve dolaysyla hem aklayc, hem hakl klc anlam iinde ilk olan varlk ya da varlklarn varolmas kanaati yatar. Geleneksel felsefe filozoflar ite bu kanaatle, mutlak bir biimde koulsuz olan varlk ya da varlklar aramlardr. Heidegger, Bat kltrnn onun kendisine kar tavr ald bilimsel akln, btn bu giriimlerinin bir sonucu olarak ortaya ktn sylemitir. Buna gre bilimsel akl da, sz konusu temel metafiziksel inanc korur. Burada geen bilimsel ontolojinin ayr bir yere oturmas Heideggere gre, Bat kltrnn tek gerek bilgi tr olarak, bilime ve dolaysyla bilimsel ynteme itibar etmesi sonucunu dourmutur. yleyse, bilimsel akln egemenliine kar kabilmek iin, ncelikle Bat metafiziinin temel kabullerini ykmak gerekmektedir.7 Ancak Heidegger, bilimsel akln kavrayn yok etmek iin; tz kavramn yok etmek iin, sadece znellii ne karmann yeterli olmadn dnr. Zira nesnelcilik kadar znelcilik de Bat dncesinin hastal saylr. Bu nedenle geriye gidilmeli ve varln ne olduu sorulmaldr. Heidegger varlk problemini zmleme aamasnda ontik olanla tarihsel olan, nesnel olanla znel olan uzlatrmaya alr.8 Buradaki uzlatrma abasnn temelindeki sav, yaama ilikin bir kavray salamaktr. Heideggere gre varlk hem ontik hem de tarihsel olan kucaklar... O, bu balamda varolmann ne anlama geldii sorusunu yantlarken, varlk sorusunun en iyi biimde insan varlklarnn bak asndan sorulmas gerektiini syler. Zira nsan varl yalnzca var olmaz; o, ne olduuna ilikin bir kavraya da sahiptir. Onun insan varoluu iin kulland terim Daseindr.9 Buradan da anlald gibi Heideggerin temel problemi, Bat geleneinde metafizik ile rtlm sorularn hala gnmzde havada ve tanmsz kavramlar olarak karmza kmalardr. Heideggere gre varln anlamn sorabilen varln kendisi, Varlktr. Dasein, varln anlam kavray salayacak bir ara deil, Heideggere gre ontolojinin temelini oluturacak bir ekirdektir. Kelime anlam olarak orada-burada olmak olarak ayrr. Heidegger Dasein ile sadece insan varln kastetmemektedir. Almanca kullanmnda Dasein insan varlna iaret etse de insan varlndan farkl bir varlk trne atfta bulunur.Bunun yannda Dasein, dier felsefecilerin insan
6

en, A Kadir, Heidegger de Varlk ve Zaman, s.77-78. Cevizci, Ahmet, Felsefe Szl, stanbul: Paradigma, 1999, s. 406. 8 Ag.e., 407. 9 Ag.e., 407.
7

varl ile e anlamda kullandklar ve pek ok karmak ve muhtemelen bir o kadar da hataya neden olabilecek teoriletirmelerindeki kavramlardan saknma olana verir. Eski alardan gelen bir kutsanmla sahip gibi gzken znellik, bilin, tin veya ruh gibi kavramlar Heideggerin gznde taraflktan teye gidemez. Ayrca Dasein gibi bir kavram bir tabula rasa bo levhadr;: btn hatal yorumlardan arnm olacandan sadece ve sadece Heideggerin bu kavramlara yklemek istedii anlamlar tayacaktr.10 Heidegger e gre tm varolanlar, zaman mekan balamnda yz yze gelinebilen varlklar eklinde karmza karlar. rnein baz varlklar birer canl olarak varolu tarlar. Fakat canllar arasnda sadece Dasein iin hayatn ak ile bu hayatn biimlenii zerine kafa yorulmas ya da ilgilenilmesi gerekmektedir. Heideggerin metafizii ve dolaysyla Geleneksel felsefeyi eletirdii dier bir nokta ise varlk ve tek varlk ayrmdr. Heideggere gre insan kuatan her ey ve insann kendisi tek varlktr. Burada yaplan ayrmda yle der: zerine konutuumuz, dndmz, karsnda u ya da bu biimde davrandmz her eyin yan sra, bizzat bizim olduumuz ey ve o eyi olu tarzmz da Tek varlk olarak varolandr.11 Bochenski, Heidegger ve yaratt Dasein kavram zerine yle der: Varln kavranlmasnn kendisi, Daseinn varlnn bir belirlenmesidir. Bu nedenle teki btn olanlar yalnzca varlksal iken, Dasein, varlk- bilimsel dir. Karsnda, Dasein n u ya da bu biimde davrand varln kendisi ise varolu olarak adlandrlr...Daseinn z varoluunda yatar ve her zaman da bu varolu ile aklanr12 Daseinda varlk kendisini ak ve belirgin yapma olasln yakalayacaktr -ki bu tarz bir zgrlk,aklk,anlalrlk Bat felsefesinde mevcut deildir, klasik felsefe her eyin zerini rtmtr. Dasein asla kavramsal, teorik, bilgi asndan kavranan bir varlk olamaz... Dasein ontolojik bir varlktr. Dasein, her eyden nce kendi ontolojik yapsn kendi kendine ortaya koyacaktr. Daseinn yaps, nesnel soru-cevapla aa kartlamaz. Heidegger ontolojiyi epistemolojinin ve geri kalan tm bilimlerin nne koyar. Ancak Heidegger ontolojisi ile geleneksel felsefenin ontolojisi kartrlmamaldr. Heideggerin temel ontolojisi, varln kendisini kendisinden amasdr. Bu noktada Daseinn kendi kendi kendisini amas iin nce kendisini kavramas gerekmektedir. Varln kendisini kavramas, bireysel kavrama, ontik kavramadr. Daseinn ontolojide ekirdek ya da nde oluundaki sebep ontik kavramann nceliidir. Balang noktas ontik olan sorgulamann sonucu ontolojik olarak ortaya konur. Burada yaplan aklamaya ontiko- ontolojik alm ad verilir. Heidegger in
Mulhal, Stepien l, Heidegger ve Varlk ve Zaman., ev. Kaan ktem; stanbul: Sarmal, 1998,s. 29-30. 11 Martin Heidegger, Varlk Ve Zaman. (Metafizie Giri) 12 Bochenski,M., ada* Avrupa Felsefesi., ev. Serdar Rfat Krkolu, stanbul: Kabalc, 1997, s.194.
10

deyiiyle Daseinn ontik olarak ayrt edici zellii ontolojik olmasndan kaynaklanr.13 Dasein yaar, hareket eder ve srekli olarak kendisini tekrar tekrar kavrar ancak Daseinn ilikisi sadece kendi varlyla olan ilikisi deildir. Ancak ontik-ontolojik ilikide ncelik Dasein kendisinde yani ontik kavraytadr. Daseinn kendi varl kendisi iin temel konuyu oluturur, bu nedenle hareketleri temel olarak kendi varlnn belirli bir anlay erevesinde hareket eder. Heideggere gre, Dasein, kendi ontikliinde ontolojik varolmay aabilen ve varolmann anlamn olanakl yapan varlktr. Bu anlamda Dasein insan varl deil; insan olma olasldr... Dasein ontik-ontolojik varlk olarak, ontik varl kendine en yakn olan, ontolojik varl ise kendisine en uzak olan yapsdr.14 Heideggerin iki net amac bu noktada ekillenir. lk grevi Daseinn yapsn, onun gnbirlik yaam durumlarnda, ikinci olarak da onun zamansallnda bulmak... Burada Heideggerin alma tasla nmze kar. Varl zaman fenomeni ile birlikte aratrmak ve varln zamansalln ortaya kartmak. .. Heidegger bu grevleri gerekletirirken kendine varlk tarihini yok etme taslan hedef olarak seer ve bunu yapmak iin yntem olarak fenomenolojiyi hedef alr... O halde taslak varlk tarihinin yeniden yorumlanmas (tahrip edilmesi) yntem ise fenomenolojidir.15 Heideggerin varl tahrip abasnn temelinde yatan nedenleri tekrarlarsak; geleneksel felsefenin varl kavramak iin usa-vurumu tmdengelimi klasik mant temel almas ve metafizikle varln zerini rtmesidir. Bylelikle Dasein, kendini dnyasalla ve zamana aacaktr. Heidegger Dasein kavram ya da varln anlamnn aklamas ile herhangi bir felsefi disiplinin taleplerini karlamay veya yeni bir felsefi disiplin kurmay amalamamaktadr. Varln anlam sorunsal felsefenin temel problemidir. Bu sorun ancak fenomenoloji yntemi ile zmlenebilir. Fenomenoloji burada nesneleri deil yntemi belirlemektedir. Fenomenoloji doal aktan kurtulmu duyulardan bamsz tavrdr. Geleneksel felsefe, fenomen denince anlam olarak grn baz almaktadr. Oysa Heideggerde fenomen, varln kendisini aa kartt grn olarak karmza kar. Grnmek,kendi kendini gstermek demektir. Bu noktada fenomen grnlere deil, grnler fenomene baldr. Grnmek (d grn olarak), fenomenin anlam iinde kendi kendisini gstermek anlamnda olmamasna ramen, sadece bir eyin kendi kendisinin temeli zerinde mmkndr. Fakat grn mmkn klan kendi kendisini gsterme eilimlidir. Eer biz hala kark ve bulank olan grn kavramnn yardmyla fenomeni tanmlarsak, her ey tepe taklak olur.16 Yani grn geleneksel felsefe baznda ele alm oluruz. Oysa grn kavram iki anlam tar: lki kendini bilinir klma yetisini kendinde , tayan ey, ikincisi onun kendisini gstermesindeki mukavemet. Sonu olarak kendisini gstermek olarak
Martin Heidegger, Varlk Ve Zaman. en, A Kadir, Heidegger de Varlk ve Zaman, s. 25. 15 A.g.e., s.26-27. 16 A.g.e., s.29.
13 14

fenomenin gerek anlam iin, terim olarak grn kullanr.17 Fenomen Heideggere gre, bir eyin kendi kendisini gstermesidir. Yani ilk anlamda kendisini kendisinde gsteren olarak anlalmaldr. Heideggere gre, nasl tarihi olmakszn felsefe olmazsa, temel ontolojinin tarihi olmakszn da temel ontoloji olamaz.18 Heidegger kendi incelemeleri ile temel ontolojinin tarihi arasnda ne olumlu ne de olumsuz bir balant kurmaktadr. Yani Heideggerin yapt tahribat bir paralama veya yeniden kurma deildir. Daha ziyade yap bozumudur (yap-zm); yani tarihe kar Heideggerin tutumu bir krp dkme deildir. Heideggere gre fenomenoloji; metodoloji veya teoloji gibi kavramsal akrabalarndan tamamen farkldr. Kelimenin semantik iki esi fenomenon ve logos tur. Logos kelimesinin anlam Heideggere gre sylemdir. Bu noktada sylemin anlam, iddia veya iletiim deil, daha ok bir kiinin konumas srasnda ne hakknda konutuunun aa kavumasdr.19 Fenomenolojistlerin asl ilgi alan bu balamda varolanlarn Varlklarnn temel olarak ifa edilmesi veya aa karlmasdr. Bu adan baklrsa fenomenler gn nda olan ya da gn na kartlabilecek eylerin btnn oluturmaktadrlar. Heideggerce yaplan fenomenoloji Dasein n fenomenolojisidir. Kalem, tahta, sra vb. nesneler ikinci elden grn tarlar, oysa asl grn kendini sorgulayan Daseinn grndr. Heidegger fenomenlerin grnm hakknda yle der; Yaygn anlamyla fenomenden nce gelen ve her durumuyla ona elik eden grnm/belirmesi iinde kendisini zaten gsteren ey kendini tematik olmayan biimde gsterse de tematik olarak kendisini gsterir hale getirebilir ve kendisini bu ekilde-kendinde-gsterenler (sezgi biimleri) bu durumda fenomenolojinin fenomenleri olur.20 Fenomenoloji Heideggere gre fenomenlerin logosuyla ilgilidir; yani kendisini gsterenin kendisini gsterdii gibi grnmesine yol aan ey fenomenolojidir. Temel ontolojinin fenomenoloji olarak adlandrlmas veya fenomenolojinin Heideggerce yntem olarak kabul, bu yntemin aratrma alanna uyguluundan kaynakldr. Fenomenoloji, var olanlarn varlklarnn bilimi ya da inceleme yntemidir. Heideggere gre logos anlamnda dil varln kendini ortaya koyu, varln tm varolanlarn birbirleriyle iliki iinde bir araya toplan eklinde yaandr.21 Heideggerin gznde fenomen; ncelikle ve genellikle kendisini gstermeyendir. .Kendisini gsterenle karlatrldnda rtk olandr. Ayn zamanda kendisini gsterene aittir... Fevkalade anlamda sakl kalan veya rtk hale geri dnen veya kendisini yalnzca tedbili kyafette gsteren ey,u veya bu varolan deil nceki gzlemlerinde gsterdii gibi varolann Varlk dr. Bu o kadar sakl ve rtl olabilir ki unutulabilir, kendisine ve anlamna ilikin artk hi bir soru sorulmuyor olabilir. 22
A.g.e., s.29. Mullhall, Stephen, s. 40-41 19 A.g.e., s.43. 20 Martin Heidegger, Varlk Ve Zaman 21 Tarhan , Belks Ayhan, Patikalar, (makale) zne, Ben ve Tarih Hakknda, Ankara: mge,1997, s.45 22 en, A Kadir, Heidegger de Varlk ve Zaman, s.33
18 17

Bu noktadan yola karak fenomonolojinin, varln varoluunu ortaya karan bir fark etme hali olduunu syleyebiliriz. Buradan kan anlam ise fenomenolojinin her trl bilimsel bilgiyi nceleme nedeninin deer olduudur. nk varln nce anlam kazanmas, sonra bilgiye ynelmesi gereklidir. Felsefe bu noktada fenomenolojik ontolojiye dnr, Ontoloji olmadan felsefe; (bilgi,siyaset,ak,vb,) varolamaz, Fenomenolojik ontoloji, Daseinn hermeneutiidir. Daseinn yorumlanmas grevi hermeneutie aittir. Onun yapmas gerekenlerden ilki st hi almam, kefedilmemi olan kefetmektir; dier grevi ise unutulmas salanann stn amaktr.23 kinci grev, tam olarak geleneksel felsefenin zerini rtt, incelemedii, tanmsz brakt varlk anlaydr. Heideggerde varln temel yapsn ortaya koyan iki temel vardr, Her eyden nce Dasein n konusu daima kendi kendisidir, bu noktada sylenecek olan Daseinn z onun varoluudur,.. Ancak Heideggerin anlad varolu skolastik varolutan ayr olduu gibi,Sartre varoluuluundan da ayrdr. Sartren varoluuluk anlaynda varlk zneden nce gelir. Ancak Heidegger, Sartren grnn skolastik dnceden ok uzak olmadn savunur. Sartren varoluuluu zcl temel almaktadr. Heidegger bu iddiann, temel ontolojiyle balantsz olduunu savunur. Ona gre Sartre da bir eit metafizik iddia ortaya koymutur. Daseinn varlnn znn varolmak oluu, bir meyvenin ekirdeinin kendisinin tohumu olmas olarak ifade edilebilir. Meyve ekirdei znde o meyvenin varolu mecburiyetini tar. Heideggerin ifade olarak kulland z kesinlikle tanr z gibi bir kavramla kartrlmamaldr. Heidegger varlnn temel yapsn ortaya koyan ikinci zellik ise Daseinn yapsnn, her zaman, her tr varoluunda, kendisine kendisini konu yapyor olmas, benim diyebilmesidir. Bu noktada Dasein hazr, nmze gelen herhangi bir nesne deildir. Hazr olan varlklarn tm bilgi nesneleridirler. Bunlara ek olarak Dasein tekbenci, solipsist bir varlk deildir. Kendisi dndaki varlklarn varln kabul eden Daseinn amac kendi ontikliinde ontolojik olan aa kartmaktr. Otantik Dasein toplum iindeki das Mandan farkl zelliklere sahiptir. Toplum iindeki Daseinlar kendi varolularn tamazlar ve katksz deildirler. Heideggerin Modern Felsefede Grd Dnya Resmi Yeni a n plana kartan ve tarihten ayr bir yere koyan temel nokta Yeni an bilimidir. Bu ada varolanlarn kendini ortaya koyu amacyla setikleri metot, modern teknolojidir. Ancak modem teknoloji varlklar kendi hallerinde zgr brakmaz. Modem teknolojinin esas. olan ereveleme (yeni dnya resmi) insanolunu reel emrine amade grmeye iter...24 Bu bakn nedeni bireyin nnde hazr olan nesnelerin varl dolaysyla, insann bir hazrclk, efendilik, sahip olma duygusuna kaplmasdr. Bu noktada insan artk znedir (subiectum).
Martin Heidegger, Varlk Ve Zaman Tarhan , Belks Ayhan, Patikalar, s.40.

23 24

Yeni a iinde kltr artk insann hizmetindedir. Sanat ve estetiin gr alan genilemi, kltr insanolunun iyiliinin gzetilmesi iin kullanlr olmutur. Artk tanrlar yitirilmitir, tanrlardan geriye kalan boluk ise tarihsel, ruhbilimsel aratrmalarla doldurulmaktadr. Yeni ada bilimin zn aratrma oluturur. Bilme, doada veya tarihte izlenen yol olarak karmza kar; ancak izlenen yol sadece yntem olarak adlandrlmaz. Bilim tasarmlanan plan ile bu plann ilerlemenin kesinliinde gvence altna akmas araclyla aratrmaya dnr...25 Bilim her etkinliinde nesnelleeni, doa ve tarih (varolan) karsnda gvence altna alr. Artk ktphaneden kmayan,aratrmalarnn yanndan ayrlmayan bilim adam tipi ortadan kalkmtr. Aratrmaclar okuyup bilgilenmek yerine almalarnn kesinlii ile ilgilenmeye balarlar. Dergiler, yeni olumu konsensuslar, konseyler, kurullar, vb. Yeni ada aratrmacnn bilgi ald temel noktalardr. Yeni a bilimi, kendisini dier bilimlere nazaran bireyletirmitir. Uzmanlam aratrclar ya da aratrma kurumlar ve teknik okullar ,bilime kiiliini kazandrr. Yeni a biliminin dier bir zellii ise topluma yararl tm almalarn kamuya malolmuluuna geri dnme zorunluluudur. Yeni a bilimi aratrmaya dnm ve modern ada hakikat,temsilin nesnellii ve kesinlii olarak anlalmaya balanmtr. Bu noktada, doa ve tarih aklayc gz nne getirmenin nesnesine dnr. Doa ve tarih, hesaba katlarak, nesnenin varl kabul grr. Aratrma olarak,,bilime;varolann varl bu nesnellik gz nne alnarak aratrldnda ulalr. Varolann nesnelletirmesi, bu gz nne getirme eyleminde yerine getirilir.26 Yani gz nne getirmenin kesinlik kazand nokta, hakikate ulat noktadr. Kiinin zneye dnmesi; insann kurduu tm balar kopartmas deil, insann zneye dnrken znn deimesidir.27 znecilik ve bireyciliin douu kesinlikle Yeni a insannn abas ile ortaya kmtr. Daha nceki alarda birey asla bu kadar nemli olmamtr. Buradaki nem znecilik-nesnecilik arasndaki zorunlu ilikidir. zne (subiectum) nce gelen,temel olarak her eyi zerine toplayan demektir. nsan tek ve gerek subiectum olduu taktirde, dier tm varolanlarn zerinde temellendii varolan haline gelir. te bu noktada, her ey insann emrine amade, elinin altndadr. Bu yolla insan, kendini dnyann efendiliine atam olur. Dnya resmi dendiinde, dnya, btnlnde varolanlar adlandrr. Yani dnyayla ilikisi olan her ne varsa sonuta o, dnya temellidir. Resim dendii zaman akla ilk gelen ise bir eyin kopyas olma durumudur. Ancak dnya resmi, varolanlarn tmnn resmi tanmndan daha fazla ey ifade etmektedir. Resim taklit anlamndan ok kendini resme koyma anlamna gelir. Buradan anlayabileceimiz ey modern teknolojinin esas itibariyle dnya resmi iine ald varlk, varolanlarn kendilerini
Heidegger, Martin, Nietzsche nin Tanr ld Sz ve Dnya Resimleri a., ev. Levent zar, Bursa: Asa Kitap Evi 2001, s. 69. 26 A.g.e., s.75 27. 27 A.g.e., s.76.
25

aa kar anlamna gelmektedir. Ancak, bu varolu ekli varolan bir yere hapseden, snrlayan, hkmeden, mdahale eden ve dier tm varolu olanaklarn kapayan yap ortaya kartmtr28 Dnya resmi kavram, z itibariyle dnyann resmi demek deil, dnyay resim olarak kavramaktr...29 nsan bu kavray iinde kendisini varolandan nce gelen bir ey olarak resme koyar. Bu, insann kamusal alana kmasndan baka bir ey deildir. nsan olma durumu, insann kendisi tarafndan kurduu durumunu ak ak srdrmesidir. nsanln olanakl geliiminin temeli, insan olma durumu ile olanakl klnacaktr. Dnyann resme dnmesi insann varolann ortasnda zneye dnme sreciyle ayndr.30 Sonuta zetlersek; Yeni a iindeki insan zneye, dnya resme dnmtr... nsann dnyaya kar nde gelen tavr ya da yerini nde almas beraberinde geleneksel felsefeden farkl bir hmanizmay dourur. Modern felsefede, hmanizme, insandan yola karak, btnde varolan insann olduu yerden, insana gre aklayarak, deerlendirerek insann felsefi yorumlann iaret eder.31 nsann varln temeline oturmasyla, onun Tanr karsnda zgrleme giriimi de Yeni an insan n plana kartan tavryla kesinleti. Modem dnya ile insan tm gcn; her eyi planlama, hesaplama, belirleme iin kullanr. nsann bu abas ise Yeni a en kalc a olarak niteler. Btn bu temsil mekanizmasnn iinde, nesneleri zne konumunun yaknnda, elinin altnda bekler grr insan. erevelenen bir dnya resminin iine yerletirir onlar, kendinin de bu resim ierisindeki yerini oktan alm olduunu fark etmeden, dnyaya frlatlmln unutarak.32 SONSZ Heidegger felsefesine bir yorum getirmek istersek; ele almamz gereken belli bal dnyasal kavramlar, Heideggerin, Dasein olarak niteledii varln orada varlk oluu ve d konusuna deinmemiz yerinde olur. Daseinn gnbirlik varl,kendini bo konumada (sylemde) ,belirsizlikte, merakllkta, dte ve atlmlkta ortaya kartr Bo konuma Dasein iin bir eit gizlenmedir; varln kapanmasdr bo konuma. Bo konumann yeni yorumlar ve aratrmay engellemesi onun tehlikeli tarafdr. Dasein, bo konuma ile kendisiyle ve dnyayla olan gerek ilikisini ortadan kaldrr. Merak ise Daseinda bilme merak olarak ortaya kar. Daseinn dikkatlilii bilmeyi dourur. Dikkatsiz ilgi ise, Dasein kendi gerekliinden ayrr. Nesnelerin belirsizliini kendine rnek alan Dasein kendini yanl yorumlarsa,karmza geleneksel felsefenin insan yorumlar kar. Daseinn gnbirlik yaamndaki belirsizliinde,kendisiyle deil de d nesnelerle zdelemesi
Tarhan , Belks Ayhan, Patikalar, s.44. Heidegger, Martin, Nietzsche nin Tanr ld Sz ve Dnya Resimleri, s.80. 30 A.g.e., s. 81. 31 A.g.e., s. 81. 32 Tarhan , Belks Ayhan, Patikalar, s.46.
28 29

sonucunda kendi olanaklarnn deil de, dierinin olanaklarnn peinde koan varlk olmas onun ddr. Ancak burada kullanlan dn anlam olumludur. Dnyaya d, Daseinn dierleriyle birlikteliine dtr. Bu d Daseinn otantikliini kaybettii an dourur. Artk Dasein kendisiyle bir deildir. Daseinn atlml onlarla birliktelik konusunda yeni bir balangtr. Daseinn varln ortaya karan temel varolusal karakter ise kayg ,endie,tedirginliktir. Daseinn kendisi olmas ve dn ortadan kalkmas -nesnelere ynelik olmayan- bir endie duymasna baldr. nk kayg,korkunun n kouludur. Kayg sonucu kendisi ve dierleriyle karlatran Dasein, kendisini, onlarn ve nesnelerin nne geirir. Kayg sayesinde kendisinin nne gemeyi baaran Dasein, asla kendi tamlna ulaamaz. Ne zaman tamla ularsa o zaman dnya iinde varlk olma zelliini kaybeder. Ne zaman Dasein lmnde, kendi tamlna ularsa, o zaman ayn anda kendisinin orada varlk olmasnda yitirir. Fakat o, temelde dierleriyle birlikte varlk olduundan, lm nesnel biimde tecrbe edebilir. Kendisi ontik olarak tecrbe edemedii lmdeki tamln,bakasnn lmnde, Varln olanakl tamlnn nesnelliini ontolojik olarak tecrbe edebilir.Henz olmayan ey;son ve tamlktr. Hepimiz, kendimiz iin belirlenmi grevlerin varolduu bir dnyaya geliyoruz. Salt kltrden kaynaklanan ya da toplum yapsndan kaynaklanan grevler yerine, dnyann -Heideggerin deyimiyle dnyasalln- bize ykledii ynla grevi srtmzda tayoruz. Dnem dnem, deien kalplar iinden km insanlar... Kiinin iinden gelmeyen,dardan ald ynla bilgi, gerekli bilgiler, gereksiz bilgiler, taklitler, eksiklikleri kapatmak iin maskeler, yamalar. . . Gemi, gelecek ve imdi arasnda skm varlklar olarak biz insanlar Maddi skntlar asla bitmeyen, doyumlar hep darda arayan, eksik her eyi evresinden alan kendisine yamayan insanlar. Modern a ile balayan varoluu felsefe ve insan felsefesi ya da humanizim akm. .. Hangi noktadan yola karsak kalm her ey bir karlatrma, her ey bir skala, her ey darda baka bir eyin karsnda llen ey. .. Ve Heidegger kendisini kendisinde var edebilmek iin kayg ile abalayan Dasein ortaya koyuyor. Nesnel dnyadan bamsz, kendi eksikliklerini ve kendi kendisini zgrce ortaya koyabilmek iin abalayan, yeni anlaml varl... Kendisine ait olmayan ynla zellii sadece kendisine yamalayarak kendi kendisini gerekletiren insanlar anda, Dasein topik bir kiilik iziyor. nsan olmadan, varlk olmann anlamn aryor Dasein. . . Heideggerin izdii bu karakter, yaadmz dnyada Heideggerin belirttii gibi deil -yani lm ya da sonu deneyimleyerek deil- henz d dnyadan kopma abasndayken yok olur fikri ister istemez dyor insann kafasna. Ancak her ne kadar 21. yzyl felsefesini yapma abasnda, Daseina topik desek de gerek olan her yzylda Daseinlarn kendilerini farknda olmadan dahi varlk tadklardr. D dnya ile kurduumuz iletiimin genilii bu gn bizim iin ne kadar nem ifade ediyor ise Daseinn iimizde bir varolu tad fikride o derece

nem tamal bir noktada... Kitle iletiim aralaryla d dnyada ulaabildiimiz yerlerin uzakln tarttmz anlarda aklmzn bir kesinde tadmz dier bir problem de, i dnyada nerede olduumuz; d dnyann bize ykledii grevlerden nce bizim kendi iimizde vermemiz gereken sorularn cevaplarnn birikmilii olsa, yaama kar durularmzda belirgin - olumlu veya olumsuz- bize ait farklar olurdu. Benzerleri arasnda farklar tamayan insan konusundaki problem, insann teknik zemin zerinde yaayan yurtsuz,kendisine ait olmayan ve ounlukla kendisini ait hissetmedii mekanlar paylayor, kendi varln yaratmay denemek yerine, kendisini kendisinin iinde bulunmad,ait olmad mekanlarda aryor olmas ile oluan insani boluklarn varl problemidir. nemli olan nokta insann znden veya aidiyetinden ayrlm olmasdr. Heideggerin abas da insan d dnya ile kurduu sk iliki dolaysyla koptuu zne varla yaklatrmaktr. Tm bunlardan karlabilecek olan bilgi ise Daseina dayal yaamak demek, kim olduuna ve kendi varlnn zelliklerine ilikin bir yaklama sahip olmak demek yani yaam Dasein a gre kurmak demektir. SONU Heideggerin amac, Kartezyen gelenee bal olan epistemoloji temelli dalist varlk anlatn yeniden yorumlamak (tahrip etmek), yerine ontoloji temelli varlk anlayn getirmekti. Bat filozoflar, (Spinoza, Leibniz, Locke, Berkeley, Kant, Fichte, Schelling, Hegel, Dilthey. . .) Descartesn cogito sunu deiik formlarda ortaya koymulardr. Heideggere gre bu gelenei ilk ykan Nietzschedir.Cogito gelenekli felsefe 17. yzyldan, 20. yzyla kadar devam etmitir. Cogito felsefesi srekli, zaman kavramn terminoloji d brakm ve ontolojiye st kapal deyimlerle yaklaarak, epistemolojiye arlk vermitir Heidegger e gre Kant zaman kavramna deinmi ancak Kartezyen gelenee olan ba onu, bu modern dnem kavramndan uzaklatrmtr. Geleneksel felsefe filozoflarnn bu tavr sonucu ortaya kan sonular, Heideggeri varlk alanna yneltmitir. Kierkegaardn yeniledii (Hegelin gelitirdii) sistem felsefesi ve bireyi n plana kartan tavr Heideggeri etkilemitir. Diltheyn tarih kuramlar ve elbette Nietzschenin geleneksel felsefeye kar klarnn ardndan, Husserlin fenomenolojik yntemini kendine rnek alan Heidegger, yapt felsefeyle ontolojinin, epistemoloji karsnda ne kadar mulak, cevapsz, aratrlmas gereken bir felsefe olduunu kantlamaya almtr. ATIMA NOKTASI Heidegger de boluklar dolduramadm bir nokta ise onun srarla zerinde durduu varln, insan olduu kabulne uzakl. Dasein kavramnn kartn; halk, das Man, vb... olarak ortaya koyan Heidegger; her ey kartyla birlikte varlk tar, kart olmayan hibir ey ya da nesne

anlamlandrlamaz, fikrinde bir eliki yaratmaktadr. Onun, varlk konusunda yaratt yeni akmn, Modern felsefede at r gz ard edilemeyecek bir nem tamaktadr. Ancak, insani zellikler saylan; kayg, korku, endie, vb... kavramlar deneyimleyebilen, insan dnda bir varlk varsaym, Heideggerin srarla kendisini kendisinde aa karan varlna bir belirsizlik yklemektedir.