1

NDEKLER LSTES
1. 2. BETONARME DEMRCLNE GR .......................................................................... 1 Kiisel gvenlik ve evre kaza riskleri ............................................................................ 1 2.1 Betonarme Demircisi Sal ve Gvenliine likin nlemler .............................. 1 Kiisel Koruyucu Donanm (KKD) ..................................................................... 1 antiyedeki Risk Unsurlar ve kazlar ............................................................... 3 lk Yardm ......................................................................................................... 5

2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2 3.

antiyede Uyulmas ve Yapmas Gereken Kurallar ................................................. 6

Genel mesleki bilgiler..................................................................................................... 7 Beton elik ubuu ............................................................................................................ 9 3.1 Demirlerin Piyasada Bulunu ekilleri ....................................................................12 Kangal demirler ...............................................................................................12 Firkete demirler ...............................................................................................12 ubuk demirler ................................................................................................13 Hasr elik .......................................................................................................13 Donatnn temizlenmesi ...................................................................................13 Donatnn dzeltilmesi .....................................................................................14 Donatnn hesaplanmas .................................................................................15 Donatnn markalanmas ve kesilmesi .............................................................15 Demirlerin bklmesi ve kullanlan alet - makineler .........................................16 Demirlerin balanmas ....................................................................................17 Kiriler .............................................................................................................19 Kolonlar (eksenel basn ve eilme) ................................................................19 Kesme( sklatrma) donats detaylar ............................................................20 Kiri donatlarnda yaplan kenetlenmeler ........................................................20 Basn (kolon) donatsnn kenetlenmesi .........................................................21 Etriyelerin kenetlenmesi ve kanca boylar........................................................21

3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.2

Donatnn Hazrlanmas ..........................................................................................13

3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.3

Eilme Elemanlarnn Boyutlar ve Donatlar le lgili Koullar ................................19

3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4

Donatnn Kenetlenmesi ve Dzenlenmesi le lgili Kurallar ....................................20

3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.5

Donatnn Eklenmesi ..............................................................................................23 Bindirmeli ek ...................................................................................................23 Manonlu ekler ................................................................................................24 Kaynakl ekler .................................................................................................25

3.5.1 3.5.2 3.5.3

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

3.6

Boyuna Donat Kancalar .......................................................................................25 180o kanca ......................................................................................................25 90o kanca(gnye) ............................................................................................25 Fiyong .............................................................................................................26 Net Beton rts(pas pay) .............................................................................26 Pas Pay Eleman............................................................................................27

3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.7

Net beton rts (pas pay) ....................................................................................26

3.7.1 3.7.2 3.8 3.9 3.10 3.10.1 3.10.2 3.11 3.11.1 3.11.2 3.11.3 4.

Donat Aral .........................................................................................................28 Duvar Alt Temellerinin Donatyla lgili Kurallar ......................................................29 Betonarme Deme Sistemleri ...........................................................................29 Bir dorultuda alan plak demeler ve donatyla ilgili kurallar ..................29 Deme donats ile ilgili kurallar..................................................................30 zel Deprem Donatlar ......................................................................................30 Etriyeleri ve irozlar ....................................................................................30 Enine donat (etriye sklatrma) koullar ....................................................32 Perde u blgelerinde donat koullar .........................................................32

Betonarme Donatsn Hazrlanmas ve Montaj .............................................................33 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 Hazrl Yaplmas .............................................................................................33 Donat Malzemelerini Kullanma Hazr Hale Getirilmesi..........................................34 Donat Elemanlarn Kesmek ..................................................................................34 Donat Elemanlarna ekil Vermek .........................................................................34 Donat Elemanlarnn Kontroln Yapmak..............................................................34 Donat Elemanlarn Trlerine Gre Gruplandrmak ...............................................34 Kolon Donats Hazrlanmas ..................................................................................35 Kiri, Srekli Temel ve Hatl Donatsnn Hazrlanmas ...........................................35 Plak (Radye) ve Tekil Temel Donat Montaj Yapmak.............................................35

5. 6.

Proje Okumas ..............................................................................................................36 Bir Betonarme Demircisinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar ......................................39 6.1 6.2 6.3 Kullanlacak Alet - Makineler ve Demirin Hazrlanmas...........................................39 Hazrl (Betonarme Demirleri in Hazrl) ..................................................39 Betonarme Demirinin Denmesi veya Montaj ......................................................41

7.

KAYNAKLAR ................................................................................................................43

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

EKLLER LSTES ekil 1. Nervrl ve profilli elik ekilleri ................................................................... 10 ekil 2. Demirlerin piyasada bulunu ekilleri ........................................................... 12 ekil 3. Tel fra- takoz fra ve zmpara ................................................................. 13 ekil 4. Demir dzeltme aralar ............................................................................... 14 ekil 5. Etriyenin alm ........................................................................................... 15 ekil 6. Demirlerin kesilmesinde kullanlan makaslar ve makas azlar .................. 16 ekil 7. Demir bkme aralar................................................................................... 17 ekil 8. Demirlerin kesilmesi ve ekillendirilmesinde kullanlan makineler ............... 17 ekil 9. Balama teli ve balama alet ve kerpeteni .................................................. 18 ekil 10. Demirlerin balanma ekilleri ..................................................................... 19 ekil 11. Standard kanca ve fiyonglar ...................................................................... 21 ekil 12. Dikdrtgen kesitli etriye .............................................................................. 22 ekil 13. Dili deme etriyesi .................................................................................. 22 ekil 14. Dz bindirmeli etriyesi ................................................................................ 23 ekil 15. Etriyelerde kaynakl kenetlenme trleri ...................................................... 23 ekil 16. Nervrl donat bindirme eki ...................................................................... 24 ekil 17. Manonlu ekler .......................................................................................... 24 ekil 18. Kaynakl ekler ............................................................................................ 25 ekil 19. 180o Kanca ................................................................................................ 25 ekil 20. 90o Kanca (Gnye) .................................................................................... 26 ekil 21. Fiyong ........................................................................................................ 26 ekil 22. Duvar alt temeli ......................................................................................... 29 ekil 23. zel deprem etriyeleri ................................................................................ 31 ekil 24. Etriye- Gnye ve iroz tipleri ..................................................................... 31 ekil 25. Kirilerde etriye dalm ............................................................................ 32 ekil 26. Perde u blgelerinin her birinde dey donatlar ...................................... 33 ekil 27. Betonarme kiri donat alm ................................................................. 37 ekil 28 betonarme kolon donat plan ve alm ................................................... 38 ekil 29. Betonarme lento donat plan ve alm ................................................... 38

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

ZELGELER LSTES

izelge 1.. Donat eliklerinin mekanik zellikleri (TS 708/2010 den) ......................... 9 izelge 2. Dz, nervr ve profil yzeyli elik ubuklarn anma aplar, a nma enkesit ve birim uzunluk anma ktlesi................................................................................... 11 izelge 3. En d donatnn d yznden llen gerekli beton rts .................... 27

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

1. BETONARME DEMRCLNE GR Meslein tanm: Binann / yapnn tayc ksmlarnda (elemanlarnda) kullanlan ve beton malzemenin iinde yer alan donatlar(demirleri) projeden okuyup, miktarlarn karabilen ve artname veya projeye uygun olarak kesip, dzeltip, bken, ekil veren, ekillendirdii donaty(demiri) yerine gre balayarak veya balamadan, betonarme kalbna yerletiren, beton dkmnde nezaret eden ve mesleki gelimeye ak nitelikli kiiye betonarme demircisi (souk demirci) denir. 2. KSEL GVENLK VE EVRE KAZA RSKLER 2.1 Betonarme Demircisi Sal ve Gvenliine likin nlemler

alma hayatnn tamamnda olduu gibi betonarme donat hazrlama ve montaj uygulamasnda da i sal ve gvenlii nemli grlmektedir. yerinde verimliliin artrlmas maddi ve manevi kayplarn azaltlarak alma srecinin srdrlebilmesi iin i salna ilikin nlemlerin alnmas gerekmektedir. sal ve gvenlii nlemleri balangta kiisel nlemler olarak balarken i yeri organizasyonu ve genel gvenlik dzenlemeleri ile devam eder. kazalarnn olmamas kadar i kazas sonras neler yaplaca da maddi ve manevi kayplar zerinde nemli etkilere sahiptir. Bu bakmdan i yerinde alnabilecek nlemler; kiisel davranlarn yan sra Kiisel Koruyucu Donanm (KKD), Risk Unsurlar ve kazlar, lkyardm gibi konular kapsamaktadr. 2.1.1 Kiisel Koruyucu Donanm (KKD)

Yapm srecinde alanlarn yrtlen iten kaynaklanabilecek, salk ve gvenlii etkileyen bir veya birden fazla riske kar koruyan, alan tarafndan giyilen, taklan veya tutulan tm alet, ara, gere ve cihazlara kiisel koruyucu donanm ad verilmektedir. antiye ortamnda yaplan dier almalarda olduu gibi kalp yapm iinin de gerei olarak baz giysi ve emniyet aralarnn (Kiisel Koruyucu Donanm) kullanlmas gerekmektedir. 4857 sayl Kanunu gereince inaat ileri, zellikle iskeleler ve yerden yksek alma platformlarn stnde, altnda veya yaknnda yaplan iler, kalp yapm ve skm, montaj ve kurma ileri, iskelede alma ve ykm ile rinde

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

2 baz giysilerin kullanm zorunlu tutulmaktadr. Kalp yapmnda kullanlan giysi ve gvenlik aralar:

Baret eldiveni ayakkabs Reflektik yelek elbisesi Emniyet kemeri

olarak saylabilir. Fotoraf 1 de giysi ve gvenlik aralarna ilikin rnekler grlmektedir.

Baretler

eldiveni

ayakkablar

elbiseleri

Emniyet kemerleri

Fotoraf 1. elbisesi ve gvenlik aralarna ilikin rnekler grlmektedir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

3 eldiveni: Betonarme demircisi i yapar iken mutlaka eldiven giymek zorundadr. Eldiven elin korunmas iin iinin ellerine ve yapacaklar ie uygun seilmi olmaldr. Baret: Genellikle, inaat i kollarnda baa bir cismin dmesi, arpmas veya ban bir yere vurulmas yahut ban gerilimli bir iletkene demesi olaslna kar kullanlr. Ynetim faaliyetleri dndaki alan ve buralar ziyaret eden herkes, baret giymek zorundadr. Genellikle, barette renk standard yledir; Beyaz renkli: st dzey ynetici ve ziyaretiler, Mavi renkli: Mhendisler ve teknik elemanlar, Turuncu renkli: Formenler ve ustabalar, Sar renkli: iler, Krmz renkli: i gvenlii, sivil savunma ve yangnla mcadele elemanlar, Yeil renkli: Salk personeli iindir. ayakkabs: Betonarme demircisinin ar malzemenin kaldrlp tanmas esnasnda drme ve ivi batma riskine kar kullanlan ayakkabdr. Reflektik yelek: naat ilerinde alanlarn fark edilmesine yarayan renkleri, gndz gr kolaylatrmak iin, turuncu veya krmz fosfor file rg kumatan yaplr. nnde ve arkasnda geceleri k yanstan eritler bulunur, kolsuz yapld iin i elbisesi zerine giyilir. Yamurluk: iyi yamurdan ve slak ortamn zararlarndan korumada kullanlr. Yamurluk, kaynak dikili ve dayankl fermuarldr. Boyu diz kapann hemen altndadr. Emniyet kemeri: Betonarme demircisi montaj ve demir balama ilerini yksek yerde yapmas durumunda almalarnda, dmeye kar emniyetli almay salar.

2.1.2 antiyedeki Risk Unsurlar ve kazlar alma (antiye) ortamnda alanlarn kiisel koruyucu donanm kullanmalarnn yan sra ortamn yaps ve i hayatnn gerei olarak baz risk unsurlar ngrlerek onlara ilikin ikazlar belirlenir bu ikazlar ekil, yaz, klandrma gibi ok kolayca dikakti ekebilecek unsurlardan oluur. Genelde risk unsurlarna ynelik olarak kullanlan ikaz iaret ve levhalarna ilikin baz rnekler aada verilmitir. Gvenlik ve salk iaretleri: zel bir ama, faaliyet veya durumu iaret eden levha, renk, sesli ve/veya kl sinyal, szl iletiim ya da elkol iareti yoluyla i

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

4 sal ve gvenlii hakknda bilgi veren, tehlikelere kar uyaran ya da talimat veren iaretlerden olumaktadr. Yasak iaretleri: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz br akacak bir davran yasaklayan iaretlerdir. Bunlar aada grld gibi genelde daire biiminde, beyaz zemin zerine siyah piktogram, krmz ereve ve diyagonal izgi ile oluturulurlar.

Sigara ilmez Ak alev kullanmak yasaktr Yaya giremez

Yetkisiz kimse giremez

Uyar iareteri : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakknda uyarda bulunan iaretledir. Bunlar aada grld gibi genelde gen eklinde sar zemin zerine siyah piktogram ve siyah erevelidir.

makinas

Elektrik tehlikesi

Tehlike

Emredici iaretler: Uyulmas zorunlu bir davran belirleyen iaretlerdir. Bunlar aada grld gibi genelde daire biiminde, mavi zemin zerine beyaz piktogramldr.

Gzlk kullan

Baret giy

Eldiven giy

ayakkabs giy Emniyet kemeri kullan

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

5 Acil k ve ilkyardm iaretleri: acil k yollar, ilkyardm veya kurtarma ile ilgili bilgi veren iaretlerdir. Bilgilendirme iareti: genelde bilgilendirme amal dzenlenen iaretlerdir. aret levhas: geometrik ekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden oluturulan ve gerektiinde yeterli aydnlatma ile grlebilir hale getirilmi zel bilg i ileten levhalardr. Ek bilgi levhas: bir iaret levhas ile beraber kullanlan ve ek bilgi salayan levhalardr. Sembol veya piktogram: bir iaret levhas veya klandrlm yzey zerinde kullanlan ve zel bir durumu veya zel bir davran tanmlayan ekillerdir Ikl iaret: Saydam veya yar saydam malzemeden yaplm, ieriden veya arkadan aydnlatlarak kl bir yzey grnm verilmi iaret dzeneidir. Sesli sinyal: insan sesi yada yapay insan sesi kullanmakszn, zel amala yaplm bir dzenein kard ve yayd, belirli bir anlama gelen kodlanm sesdir. 2.1.3 lk Yardm yerinde i kazas olmamas ok arzu edilen ve buna ynelik btn nlemlerin alnmas gereken olgudur. Ancak btn i sal ve gvenlii nlemlerine ramen i kazas olmas ihtimal dahilindedir. kazas oluumundan hemen sonra kazann durumuna gre yaplabilecek iki ey vardr. Birincisi ilk yardm ikincisi salk kurumundan ilk yardm (acil yardm) armadr. lk yardm ilemi ilk yardm bilgisinin yan sra ik yardm malzemesi de gerektirir. Bu nedenle ilk yardm ilemlerinin ve ilk yardm malzemelerinin yerlerinin bilinmesi gerekir. lk yardm dolabnn yerinin kolayca grnebilir ve alanlarn bildii bir yerde olmas gerekir. lk yardm dolabnda bulunmas gerekenler: Byk sarg bezi (10 cm x 3-5 m), hidrofil gaz steril (10x10 cm gen sarg 50lik kutu), antiseptik solsyon (50 ml), flaster (2 cm x 5 m), engelli ine, kk makas (paslanmaz elik), bandaj, turnike (En az 50 cm rgl tekstil malzemeden), yara band, tbb eldiven ve el feneri olarak saylabilir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

6 lk yardm arma (112): Bir yaralanma veya salk sorunu esnasnda, salk ekibinden yardm istemek iin bilinmesi gereken telefon numarasdr. Zamannda telefon edilmesi kadar elemann i yeri adresini tam olarak bilip tarif edebilmesi de nemli bir olgu olarak grlmektedir. iskelesi: in durumuna gre dmeye kar tutmay ve dayanmay salayan enaz 60cm gezinme yeri ve basma yerinden en az 90 cm korkulua sahip iskeledir. lk yardm dolabnn yerini bilmesi gerekir. Dolapta; Byk sarg bezi (10 cm x 3-5 m), Hidrofil gaz steril (10x10 cm gen sarg 50lik kutu), Antiseptik solsyon (50 ml), Flaster (2 cm x 5 m), engelli ne, Kk makas (paslanmaz elik), Esmark bandaj, Turnike (En az 50 cm rgl tekstil malzemeden), Yara band, Tbb eldiven ve El feneri bulunmaldr. 2.2 antiyede Uyulmas ve Yapmas Gereken Kurallar a) alaca alann gereken gvenlik donanm kontroln i sal ve gvenlii uzmannn direktiflerine uygun olarak yapar, b) alma alannda ilgisiz kiilerin bulunmasn engeller, c) alt veya kulland makinede gerekli gvenlik tedbirleri mevcut mu ve grevini yapabiliyor mu kontrol eder veya gerekli bilgiyi alr, d) Kulland alet ve ekipmanlarn kaza riski olanlarda ikaz edici levhalara dikkat eder, e) Ayakla kontrol edilen elektrikli makinelerin artelleri den cisimlere veya alandan kaynaklanan hatal hareketlere kar koruma nlemini alr. f) alma alannn temizlik ve dzenini salar, g) in gerektirdii alma alann belirler, h) Yaplacak ile ilgili ekibini oluturur ve i dalmn yapar, i) alma alannda bulunan atklarn uzaklatrlmasn salar.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

3. GENEL MESLEK BLGLER 3.1 Yap

nsan ihtiyalarn karlamak amacyla yerstnde ve yeraltnda ina edilen tesisl ere yap denir. Yaplar tayc sistemlerine gre genel olarak: 1. Yma yaplar 2. skelet veya karkas yaplar 3. Prefabrik veya n retim yaplar olmak zere gruba ayrlabilir. Dier snflandrmalar aadaki balklarda grlmektedir. Srekliliine gre yaplar: 1. Kalc yaplar 2. Geici yaplar Mlkiyetine gre yaplar: 1. Kamu/resmi yaplar 2. zel yaplar 3. Vakf yaplar Kullanlan malzemeye gre yaplar: 1. Ahap yaplar 2. Kagir yaplar 3. Betonarme yaplar 4. elik yaplar 5. Karma yaplar

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

3.2

skelet veya karkas Yaplar

Tayc sistemi; kolon, kiri, deme, perde gibi tayc elemanlardan meydana gelen yaplardr. Bu yaplar kullanlan malzemeye gre e ayrlrlar. Bunlar: 1. Ahap iskelet yaplar 2. Betonarme iskelet yaplar 3. elik iskelet yaplar

3.3

Betonarme skelet Yaplar

Bu tip yaplar kolon, kiri, perde, deme, lento, merdiven ve temel gibi tayc elemanlar betonarme malzemeden yaplan yaplardr. Ksaca betonarme; beton ile donat demiri ya da eliinin birlikte kullanlmas ile elde edilen sistemin addr. TS 500/2002 ve TS 708/2010 a gre temel bilgiler Betonarme yap elemanlarnda yk tayan, ekme ve kayma gerilmelerini karlamak amacyla kullanlan, zel dairesel kesitli, yzeyi nervrl veya profilli olan ubuklarn kesilip ekillendirilmesi ile elde edilen eliklere (demirlere) betonarme demiri (betonarme donats veya donat demiri) denir. Genel olarak demir diye isimlendirilen malzeme iinde %0,2 ile % 5 arasnda karbon bulunur. Karbon oran arttka demirin sertlii de artar, korozyona (paslanmaya) kar direnci artar yani paslanmaz. Karbon oran azaldka demirin ilenmesi (ekil verilmesi) kolaylar ve buna paralel olarak korozyon (paslanma) kolaylar. Karbon oran % 0,2den az ise Fe-C alamlarna yumuak demir denir. Bu tip demirler betonarmede kullanlmaz. Ancak balama teli olarak kullanlr bu tellerin aplar 0,75-2 mm arasnda deiir. Karbon oran, % 0,2 - % 1,17 arasnda ise Fe-C alamlarna elik denir. Bu limitler ierisindeki elikler sert ve ok sert olarak iki gruba ayrlrlar. Alt snr deerlere yakn olanlar (% 0,25) betonarme donats olarak kullanlrlar.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

9 Karbon oran, % 1,7 - % 5 arasnda ise Fe-C alamlarna font veya pik denir. naatlkta, kanalizasyon kapaklarnda, yamur suyu zgaralarnda ve at yamur borularnn alt ksmlarnda kullanlr. Beton elik ubuu: Betonarme yaplarda kullanma uygun, kesiti daire veya daire biiminde kabul edilen elik ubuklardr. Donat eliinin baz temel zellikleri nin bilinmesi gerekir. Bu temel zellikler; donat akma ve donat ekme dayanmdr. Donat akma dayanm, eksensel ekme altnda denenen donat eliinin, akma snrna ulat anda tad gerilme deeridir. Donat ekme dayanm ise eksensel ekme altnda denenen donat eliinin, kopmadan nce tayabildii en byk gerilme deeridir. Betonarme donats olarak kullanlacak elikler TS 708/2010 a uygun olmaldr. eitli donat snflar ve mekanik zellikleri, izelge 1de verilmitir. Donat eliinin elastisite modl 2x105 MPa dr. izelge 1. Donat eliklerinin mekanik zellikleri (TS 708/2010 den)
Tip Dz yzeyli S 220 220 Nervrl Profilli B500A 500

Snf S 420 B 420B B 420C B 500B B500C Akma dayanm (en az) Re 420 420 420 500 500 2 (N/mm ) ekme dayanm (en az) 340 500 550 2 Rm (N/mm ) ekme dayanm/akma 1,20 1,15 1,08 1,15 1,08 1,15 dayanm (en az) (en (en az) <1,35 (en az) <1,35 oran Rm /Re az) Kopma uzamas (en az) A5 18 10 12 12 12 12 5 (%) Maksimum ykte toplam 5 7,5 5 7,5 2,5 uzama (en az) Agt (%) Bkme as () 180 Bkme as/ters bkme 90/20 as b a Souk mekanik ilem uygulanarak da imal edilebilir. b Yalandrma: Deney numunesinin 100 Ca kadar stlmas ve 10 C sapma snrlar ierisinde bu scaklkta, (+15, -0 ) dakika sapma snrlar ierisinde en az 1 saat bekletildikten sonra, oda scaklna kadar havada soutma ilemidir.

Genel olarak yzey ekillerine gre; dz, profilli ve nervrl olarak e ayrlrlar.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

10 Dz olanlar, yzeylerinde betonla aderans (kenetlenmeyi) artrc nervr veya profil bulunmayan betonarme ubuklardr. Dz demirlerin Bayndrlk Bakanl teknik artnamesine gre betonarmede kullanlmas yasaklanmtr. Profilli olanlar, haddelenme esnasnda betonla aderans artrmak amacyla elik ubuun yzeyinde girintiler oluturulmu betonarme ubuudur. Nervrl elik ubuklar: ubuk boyunca dzgn ekilde oluturulmu en az iki sral kesintisiz kntlara sahip elik ubuklardr. Nervrler, betonla donatnn aderansn artrr. Nervrler boyuna ve enine olmak zere ikiye ayrlr; Boyuna nervr: ubuk eksenine paralel dzenli ve kesintisiz olarak oluturulmu kntlardr. Enine nervr ise ubuk eksenine paralel olan boyuna nervr dndaki dier kntlardr. Trkiyede yaygn kullanlmayan veya retilmeyen dml ve burulmal donat demirleri de vardr. Dml betonarme demiri: Demir yzeyinde 3.3 cm. ara ile dairevi kesitli dmler vardr. Burulmal Betonarme Demiri ise demirin yzeyi aderans arttrmak iin burulmu ekildedir

ekil 1. Nervrl ve profilli elik ekilleri

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

11 izelge 2. Dz, nervr ve profil yzeyli elik ubuklarn anma aplar, anma enkesit ve birim uzunluk anma ktlesi
Sembol ap (mm) ubuk Kangal Birim uzunluk anma ktlesi (kg/m) Anma kesit alan (mm2)

4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 9,5 10 11 12 14 16 18 20

4,0 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 9,5 10 11 12 14 16 18 20 X X x x x X X X x x X x x x x x x

X X x x x X X x x X x x x x X X x

0,099 0,125 0,154 0,187 0,222 0,260 0,302 0,347 0,395 0,445 0,499 0,556 0,617 0,746 0,880 1,210 1,580 2,000 2,470 2,980 3,550 3,850 4,168 4,830 5,550 6,310 9,870 15,400

12,6 15,9 19,6 23,8 28,3 33,2 38,5 44,2 50,3 56,7 63,6 70,9 78,5 95,0 113,1 154,0 201,0 254,0 314,0 380,0 452,0 491,0 531,0 616,0 706,5 804,0 1257,0 1963,5

22 24 25 26 28 30 32 40 50

22 24 25 26 28 30 32 40 50

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

12 Demirlerin Piyasada Bulunu ekilleri

3.4

Donat olarak kullanlan demirler piyasada kangal, ubuk, firkete ve hasr olarak bulunup satlmakta veya sipari ile temin edilmektedir. 3.4.1 Kangal demirler Kangal: Betonarme elik ubuunun (genellikle ubuk veya tel) tek bir boyunun e merkezli halkalar hlinde sarlm hlidir. 4 ile 16 aplar arasndaki demirler piyasada kangal eklinde bulunabilir. Kangal eklindeki demirlerin boylar demir aplarna gre deiir. zel siparite istenen ap ve boyda kangal demir boyu imal edilebilir(ekil 2). 3.4.2 Firkete demirler 8lik demirlerden byk apl demirler firkete eklinde piyasada bulunabilir. Firkete demirlerin boylar 12 metredir. Tam ortadan ikiye katlanr ve en az iki yerden balanr.

Nervrl ubuk Demir

Kangal Demir

elik Hasrlar ekil 2. Demirlerin piyasada bulunu ekilleri

Firkete

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

13 3.4.3 ubuk demirler En az 18 mm apl demirler piyasada dz ubuk eklinde de bulunabilir(ekil 2).. 3.4.4 Hasr elik

naatlarda dz yzeylere atlacak betonun iine konulan, fabrikada birleme noktalar kaynaklanarak hazrlanm donatya elik hasr denir. Sipari verilerek temin edilir. eliklerin ap ve gz aral farkllk gsterir(ekil 2). 3.5 Donatnn Hazrlanmas

3.5.1 Donatnn temizlenmesi Donat elii, kullanlmadan nce kir, ya, boya ve yzeyden ayrlabilen pastan (korozyon) temizlenmelidir. Demir yzeylerinin temizlemesi iki ekilde yaplr. Bunlardan birincisi mekanik temizleyicilerdir. Mekanik temizleyiciler(ekil 3) ile donat zerinde andrma yaplarak temizlik yaplr, bu da nervrllerde olduka zordur ve fazla zaman alr. Temizleme ileminde aadaki aralar ve benzerleri kullanlabilir: 1-Tel fra: Demir yzeyindeki paslarn temizlenmesinde kullanlr. 2-Takoz fra: Demir yzeylerinin kaba temizliinde kullanlr. 3-Zmpara: Demir yzeyindeki paslarn kartlmasnda kullanlr.

ekil 3. Tel fra- takoz fra ve zmpara

kincisi ise sv (likit) temizleyiciler; gaz ya, tiner, neft, mazot ve pas skc gibi maddelerdir. Bu maddelerin kullanm esnasnda yanc ve parlayc zellii dikkate alnmaldr.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

14

Demir yzeylerini temizlerken temizleme malzemesi demir yzey zelliini, demirin kimyasal zelliini kesinlikle bozmamal ve demir yzeyinde demir aderansn ve taze beton zelliine olumsuz etkileyecek maddeler brakmamaldr.

3.5.2 Donatnn dzeltilmesi Projeye uygun olarak hazrlanm ve denmi betonarme eliine donat denir. Piyasada kangal veya firkete eklinde olan demirler antiyeye getirildiinde yaplacak ilk i demirlerin almas ve dzeltilmesidir. Demirler kolaylkla llmesi ve iaretlenmesi iin dzeltilir. Demirlerin dzeltilmesinde uygun aletler kullanlmal ve dzeltme esnasnda; demirler ezilmemeli, yzeyinde keskin izler braklmamal ve dzeltme esnasnda demirin atlamasna neden olabilecek ilem lerden kanlmaldr. Dorultulmu kangal: Kangal hlinde imal edilmi ve daha sonra mo tor veya insan gc ile altrlan germe makineleri (krk) ile dorultulmu elik ubuklardr. Firkete halindeki kaln demirler genellikle ikiye katlanm durumdadr. Katlanlm yerler bkme makinesi veya takmlar yardmyla dzeltilir. antiyede ilenecek demirler, kolaylk bakmndan aplarna gre gruplar halinde bir araya toplanr. Dzeltilmi olan demirler boru, dzeltme anahtar(ekil 4), demir bkme tezgh ve makinelerle dzgn ve istenilen ekle gelinceye kadar ilem yaplr . Dzeltme esnasnda sert darbe yaplmadan yani iz brakmadan, atlatmadan ekillendirme yaplmaldr. Demir bkme ilemi projede belirtilen ekilde yaplmaldr.

ekil 4. Demir dzeltme aralar

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

15

3.5.3 Donatnn hesaplanmas Hazrlanacak donatnn almna gre btn kenar ve kanca lar dahil edilerek kesilecek gerek boy bulunur(ekil 5). Bulunan boy ubuk demirden kesilir.

ekil 5. Etriyenin alm

3.5.4 Donatnn markalanmas ve kesilmesi Projede belirtilen aptaki demir seilir, listeye gre boy elik metre yardmyla llr ve tebeir veya markalama kalemi ile iaretlenir(markalanr). Tebeirle iaretlenen yer makasn azna getirilir ve kesilir. Demirlerin kesilmesinde iki tip makas kullanlr(ekil 6).. Bunlar: a) nce demir kesme makas: 4-12 mmlik demirlerin kesilmesinde iki kollu el makas kullanlr. El makaslar da kesilecek demirin aplarna gre eitlidir. b) Kaln demir kesme makas: 12den 20 ye kadar olan demirler kollu demir kesme makas ile kesilmelidir. Kollu makasla 20 mm ye kadar olan demirler ok BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

16

kolay kesilebilir. c) Demir kesme makinesi: 22 ve daha kaln demirleri kollu makasla kesmek zorlaaca iin demir kesme makinesi ile kesilmesi tercih edilir.

ekil 6. Demirlerin kesilmesinde kullanlan makaslar ve makas azlar

3.5.5 Demirlerin bklmesi ve kullanlan alet - makineler Demirlerin hazrlanmasnda ve ekillendirilmesinde demirlerin apna gre farkl zellikte alet ve makineler kullanlr. Bunlar; Boru ile bkmek, Dzeltme anahtarlar ile bkmek, Demir bkme tezgh ile bkmek.

Demir bkme anahtarlar(ekil 7).: Demirlerin ekillendirilmesinde kullanlr. Ular, demir aplarna gre hazrlanm tek veya ift azl olurlar. Kancalarn bklmesinde anahtar yerine boru kullanlabilir. Kaln demirlerin bkme anahtar ile bklmeleri g olduundan kol veya motor gc ile alan bkme makinelerinden(ekil 7). yararlanlr. Bkme ii yaplrken;

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

17 Demir bkme noktasndan kullanlan arac kaydrlmamaldr. Demir bkme ekline uygun ara kullanlmaldr.

Sertlemi beton zerinde bulunan bklm filiz veya donatlarn alarak dorultulmas sakncaldr. Bu uygulama, yalnzca zorunlu durumlarda merdane ap en az 6 olmak kouluyla yaplabilir.

ekil 7. Demir bkme aralar

ekil 8. Demirlerin kesilmesi ve ekillendirilmesinde kullanlan makineler 3.5.6 Demirlerin balanmas Betonarme yap elemanlarnda kullanlan demirlerin arzu edilen yerlerde durmalar iin demirler birbirlerine ba teli denilen telle balanrlar. Kiri, kolon, hatl, temel, BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

18 temel ba kirileri gibi yap elemanlarnn demirleri tezghta, deme ve perde gibi yap elemanlarnn demir donatlar ise kalp stnde veya yerinde balanrlar. Balandktan sonra yerine yerletirme ilemi ok zor olan baz kiri demirleri kalp stnde balanmaldr. Ba tellerinin aplar balanacak demir aplarna gre seilir. Ba teli ap 0,75 ile 2 mm arasndadr. nce demirler iin ince, kaln demirler iin kaln ba teli kullanlr.

ekil 9. Balama teli ve balama alet ve kerpeteni

Ba ekilleri; tam, yarm atkl, apraz atkl, dz atkl ve kede atkl olmak zere be ekilde (ekil 10).yaplabilir. Hazrlanm olan demirler, demir balama aralar ve balama teli ile tezghta istenilen ekilde balanabilir. Balamada gereinden fazla balama teli kullanlmamaldr. Balanan tel gergin olmal ve balanan demirler bir birinden syrlmamal veya kaymamaldr. Balama teli gereinden fazla bklrse bklme yerinden kopabilir. Balanacak donatnn durumuna gre uygun balama ekli seilmelidir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

19

ekil 10. Demirlerin balanma ekilleri 3.6 3.6.1 Eilme Elemanlarnn Boyutlar ve Donatlar le lgili Koullar Kiriler

Kirilerde boyuna donat olarak 12 mm den kk apl ubuklar kullanlamaz. Kirilerde net beton rts (pas pay) , zel yaplar hari dtaki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda 20 mm den az olmamaldr. Elverisiz evre koullar durumunda ve daha fazla yangn gvenlii gerektiren durumlarda bu deerler artrlmaldr. Kiri toplam ykseklii, 300 mm den ve deme kalnlnn katndan daha kk olamaz. Kiri gvde genilii de 200 mm den az olamaz. Kirilerde sra iinde veya sralar arasnda donat ubuklar arasnda kalan net aralk, 20 mm den az olmamaldr. Gerekli olmayan ubuklarn kesilme noktalar ile kuramsal kesim noktas arasndaki uzaklk ise faydal ykseklikten ve nervrl ubuklarda donat apnn 20 katndan, dz yzeyli ubuklarda ise donat apnn 40 katndan az olmamaldr.

3.6.2

Kolonlar (eksenel basn ve eilme)

Kolonlarda, boyuna donat ubuu 14 den kk olamaz. Dikdrtgen kesitli kolonlarda kesit genilii en az 250 mm olmaldr. Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

20 en kk kalnlk 200 mm, kutu kesitli kolonlarda ise en kk et kalnl 120 mm olabilir. Daire kesitli kolonlarda, kolon ap 300 mm den az olamaz. Kolonlarda pas pay (net beton rts), dtaki kolonlarda 25 mm den, iteki kolonlarda ise 20 mm den az olamaz. Etriyeli kolonlarda her d kede en az bir boyuna ubuk bulundurulmaldr. Fretli kolon enkesitinde ise en az 6 boyuna donat bulunmaldr. Kolon boyuna donats, kolon ykseklii boyunca enine donat (etriye) ile sarlr. Enine donat (etriye) ubuk ap, en byk boyuna donat apnn te birinden az olamaz. Enine donat (etriye) aral da en kk boyuna ubuk apnn 12 katndan ve 200 mm den fazla olamaz. Dikdrtgen kesitli kolonlarda, etriye veya ayn aralkta irozla tutulmu olan boyuna donat ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm den fazla olamaz. 3.6.3 Kesme( sklatrma) donats detaylar Kesme dayanmn salamak iin bireysel ubuklar (dey ve yatay etriye, firkete, iroz vb) ve hasr donat kullanlr. Etriye aral kiri faydal yksekliinin yarsndan fazla olamaz. Yani etriye aral(s) 150 mm az olmamaldr. 3.7 Donatnn Kenetlenmesi ve Dzenlenmesi le lgili Kurallar

3.7.1 Kiri donatlarnda yaplan kenetlenmeler a-Dz kenetlenme Kolon, perde duvar, kiri vb. yap elemanlarnn boyuna donatlarnn bir st veya yan elemanlarn boyuna donatlaryla btnleerek almas iin braklan donat uzantlarna filiz denir. Filizler elemanlar arasndaki balanty salayan ana elemandr. Filizlerin nceki eleman aks ile sonra yeni oluturulan elemann akslar uyumsuz olduunda filizin eilmesi veya yamulmas sz konusu olmamaldr. Zaman zaman bu olumsuzluk yaanabilir. Bu ok yanl bir ilemdir. Filizler ile yeni donat kenetleme boyu( b ) 20 olmaldr. Kenetlenme, donatnn gereksinme duyulmayan noktadan dz olarak 20 kadar uzatlmas ile salanabilir. Kenetlenme boyu ( b ) 20 . BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

21 Dz yzeyli ubuklarda, bu deerin iki kat kullanlmaldr. Yani b 40 den byk olmaldr. b-Kanca veya fiyongla kenetlenme Fazla yk altnda etriyelerin almamas iin etriye donatsnn u ksmlarndaki kvrmlara kanca denir. Betonarmede donatnn betondan kolay syrlmamas iin gerekli ekillendirmelerden biridir. Donatnn ucu bklerek kanca veya fiyong yaplyorsa gerekli kenetlenme boyu azaltlabilir. Kenetlenme boyu (bk ) 15 kadar alnabilir.

ekil 11. Standard kanca ve fiyonglar 3.7.2 Basn (kolon) donatsnn kenetlenmesi Basn (kolon) donatsna kanca yaplamaz. Donat ubuu btn yk dzenlemeleri altnda basnca alyorsa, kenetlenme boyu 20 den az olmamaldr. 3.7.3 Etriyelerin kenetlenmesi ve kanca boylar a-Normal Etriye Betonarme kolon, kiri, lento, hatl ve perde gibi betonarme yap elemanlarnda boyuna donatlar zerine zel olarak bklen(ekillendirilmi) belirli aralklarla

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

22 yerletirilen enine donat elemanlarna denir. En az 8 lik demirden hazrlanmaldr. Genellikle kolon ve kirie gre etriyeler ekillendirilirler. Bunlar: kare, dikdrtgen, okgen, daire ve fretli etriyelerdir.

ekil 12. Dikdrtgen kesitli etriye Etriyelerin kenetlenmesi, kanca, dz bindirme veya enine ubuk kaynaklanarak salanabilir. Bu tr kenetlenme, ekil 12de gsterildii gibi 1350 veya 900 lik kancalarla salanmaldr. ekil 13de gsterilen tr, dikdrtgen kesitler, kolonlar ve zellikle burulmaya maruz elemanlar iin kullanlmaldr.

ekil 13. Dili deme etriyesi

ekil 13 de gsterilen tr ise, kanca tabla iinde kalmak kouluyla, ancak dili deme kirilerinde kullanlabilir. ekil 14 de gsterilen dz bindirme, burulma etkisi altndaki yap elemanlarnda kullanlamaz. Deprem blgelerinde yaplacak olan yaplarda bu tr etriye kullanlamaz. Etriye kancalarnn i ap 4 den az olamaz.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

23

ekil 14. Dz bindirmeli etriyesi b- Kaynakl enine donat (etriye) ile kenetlenme Etriyelerde bu tr kenetlenme ancak hasr donat ile yaplr. ekil 15 de izin verilen kaynakl kenetlenme trleri gsterilmitir. Hasr donatdan yaplan etriye kancalar ekil 15 a, b ve c deki gibi yaplabilir.

ekil 15. Etriyelerde kaynakl kenetlenme trleri 3.8 Donatnn Eklenmesi

Donatda eklemeler projede gsterilen yerde ve biimde yaplmaldr. Eklerin eitleri(tipleri) u ekilde sralanabilir: 3.8.1 Bindirmeli ek En ok kullanlan ekleme eididir. Belirli bir betonarme blge iinde oluan ekme gerilmesinin bir donatdan dierine aktarlmasnda kullanlr. ap () 26 mm ye

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

24 kadar olan eliklerde bindirme ek kullanlr (ekil 16). Bindirmeli eklerde ubuklarn bitiik olmas tercih edilmelidir.

20 d=20 ekil 16. Nervrl donat bindirme eki Kolonlarn donatlarnn eklenmesinde bindirme ek tercih edilir. Bindirmeli eklerde bindirme boyu, dz kenetlenme de belirtilen kenetlenme boyundan 20 veya 300 mm den az olamaz. Basn donatsndaki bindirmeli eklerde kanca yaplmamaldr. ap 300mm den byk olan donat ubuklarna bindirmeli ek yaplamaz. Bu ubuklar zel manonlarla eklenmelidir. ekil 17de grld gibi manonla birletirilmelidir. 3.8.2 Manonlu ekler

Donat elemanlarn u uca eklemekte kullanlan ii klavuzlu(iten dili) metal elemanlara manon denilmektedir. ap 26 mm den byk olan ve yksek dayanm gerektiren donatlarda bindirmeli ek kullanm ekonomik olmayan ok byk bindirme boylar gerektirmektedir. Ayrca byk boyutlu donatlarn ularndaki betonun basntan ezilme tehlikesi de vardr. Bu nedenle byk boyutlu ve yksek dayanml donatlarn manonlu olarak eklenmesi daha kolay ve ekonomik olmaktadr. Betonarme yap elemanlarnda kullanlacak manonlu ekler (ekil 17), hem ekme hem de basn altnda, manonla balanan donat ubuklarndan yaplr.

ekil 18. Manonlu ekler

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

25 3.8.3 Kaynakl ekler Yksek dayanml ve byk boyutlu ap 26 mm den byk donatlarn bindirmeli olarak eklenmesi ekonomik olmayabilir. Bu sebeple byk boyutlu ve yksek dayanml donatlarn kaynakl olarak eklenme ilemine bavurulur.

ekil 19. Kaynakl ekler

3.9

Boyuna Donat Kancalar

3.9.1 180o kanca ekil 19 da gsterildii gibi, bu tr standard kancann donat ekseni ile yapt a 180o dir. Kanca serbest ucunda, uzunluu 6 ve 60 mm den az olmayan dz bir blm bulunmaldr. Kanca i ap, dm, 6 den az olamaz.

ekil 20. 180o Kanca 3.9.2 90o kanca(gnye)

ekil 20 de gsterildii gibi, bu tr standard kancann donat ekseni ile yapt a 90o dir. Kanca serbest ucunda, uzunluu 12 den az olmayan dz bir blm bulunmaldr. Kanca i ap, dm, 6 den az olamaz. Bu kancaya gnyede denir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

26

ekil 21. 90o Kanca (Gnye) 3.9.3 Fiyong Fiyong ekil 21 de gsterilmitir. Fiyonglarn bklme i ap, dm, 12 den az olamaz.

ekil 22. Fiyong 3.10 Net beton rts (pas pay) 3.10.1 Net Beton rts(pas pay) Net beton rts, en dtaki donat d yz ile en d beton lifi arasnda kalan uzaklktr. Pas paynn amalar unlardr: Beton ierisindeki demirin ar souk ve scaktan etkilenmesini nler. Suyun demire ulamasn engeller. Beton ierisindeki demirin paslanmasn nler. Tm bu nedenler demirin zelliini korumas, demir ile birlikte betonun dolaysyla binann ayakta kalmas ve depremlere daha dayankl olmasn salar. Bu mesafe (pas pay) braklmadnda,

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

27 demir ok abuk paslanr, zelliini kaybeder, dayanm zayflar. Bu sebepler bina mrnn azalmas, depreme dayanksz olmas sonularn dourur. Donatya gerekli aderans salamak ve donaty d etkilerden korumak iin gerekli net beton rts (pas pay) lleri izelge 3 te verilmitir (en d donatnn d yznden llr). Yangnn, paslanmann ve dier zararl d etkenlerin sz konusu olduu durumlarda, beton rts gerekli grld kadar artrlmaldr. izelge 3. En d donatnn d yznden llen gerekli beton rts Yap Elemanlar Zeminle dorudan ilikide olan elemanlarda Hava koullarna ak kolon ve kirilerde Yap iinde, d etkilere ak olmayan kolon ve kirilerde Perde duvar ve demelerde Kabuk ve katlanm plaklarda 15 15 Pas pay (net beton rts) mm 50 25 20

3.10.2 Pas Pay Eleman Donatnn korozyona uramamas iin beton rt kalnln ayarlamaya yaray an plastik veya beton malzemelerdir. Fotoraf 2 ve 3te eitli yap elemanlarnn donatlar iin hazrlanm plastik pas pay elemanlar ve uygulamalar grlmektedir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

28

Fotoraf 2. Plastik pas pay elemanlar

Fotoraf 3. Donat zerine pas pay uygulamas 3.11 Donat Aral Ayn sradaki donat ubuklar arasndaki net aralk donat apndan, 25 mm den az olamaz. Bu snrlar bindirmeli eklerin bulunduu yerlerde de geerlidir. Donatnn iki BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

29 veya daha fazla sra olarak yerletirilmesi gereken durumlarda, st sradaki ubuklar alt sradakilerle ayn dey eksen zerinde sralanmal ve iki sra arasndaki net aklk en az 25 mm veya donat ap kadar olmaldr. Kolonlarda iki boyuna donat arasndaki net uzaklk(mesafe) donat demiri apnn 1,5 katndan(1,5 ), 40 mm den az olmamaldr. 3.12 Duvar Alt Temellerinin Donatyla lgili Kurallar Duvar boyunca her kede bir tane olmak zere en az 410 boyuna donat bulundurulmal ve bunlar, aral 300 mm yi gemeyen, en az 8 mm apnda etriyelerle sarlmaldr (ekil 22).

ekil 23. Duvar alt temeli Temel pabular bir birine balayan kirilerde en az 4 adet boyuna donat etriye ve bulunmaldr. Ba kirii: Dey yklere kar almayp ekmeye alan ve yap elemanlarn birbirine balayan betonarme elemandr.

3.13 Betonarme Deme Sistemleri 3.13.1 Bir dorultuda alan plak demeler ve donatyla ilgili kurallar Bir dorultuda alan plak demelerde eilme donats yalnz ksa dorultuda yerletirilir, uzun dorultuda ise datma donats bulundurulur. Plak demelerin kenar mesnetlerindeki aklk ve mesnet donatlar, bu kenarlardaki kiri, hatl, kolon veya betonarme duvarlara 20 kenetlenmelidir. Dz veya kancal olarak

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

30 yaplabilecek olan kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yznden balayarak 150 mm den az olamaz. Bir dorultuda alan plak demelerde, donaty koruyan net beton rts (pas pay) en az 15 mm olmaldr. apo (lave Donat): Betonarme kiri ve demelerde ar ekme gerilmelerini karlamak zere mesnetlerde ek olarak en ste konan zel ekilli demirdir.

3.13.2 Deme donats ile ilgili kurallar Ksa dorultuya konulan asal (esas) donatdan ayr olarak, buna dik ynde, plak alt yznde, datma donats bulundurulmaldr. Datma donatsnn aral 300 mm den fazla olamaz. Ksa kenar dorultusundaki kiriler stnde, deme asal (esas) donatsna dik dorultuda boyuna mesnet donats bulundurulmas gereklidir. 3.14 zel Deprem Donatlar 3.14.1 Etriyeler ve irozlar Kolon, kiri ve perde donatlarnda dey ve yatay demirler arasndaki mesafeyi eit tutmaya yarayan ular kancal, S eklindeki demir paralara ROZ denir. Btn deprem blgelerinde, sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal olan tm betonarme sistemlerin kolonlarnda, kolon-kiri birleim blgelerinde, perde u blgelerinde ve kiri sarlma blgelerinde kullanlan etriyeler zel deprem etriyesi, irozlar ise zel deprem irozu olarak dzenlenecektir. zel deprem etriye ve irozlarnn salamas gerekli koullar ekil 23te verilmitir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

31

ekil 24. zel deprem etriyeleri zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar bulunmaldr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan irozlar hem yatay hem de dey dorultuda artmal olarak dzenlenmelidir. 135 derece kvrml kancalar, enine donat (etriye) apn gstermek zere, en az 5 apl daire etrafnda bklmelidir. Kancalarn boyu kvrmdaki en son teet noktasndan itibaren, dz yzeyli ubuklarda 10 ve 100 mmden, nervrl ubuklarda ise 6 ve 80 mmden az olmamaldr.

ekil 25. Etriye- Gnye ve iroz tipleri

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

32 zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna donat etrafnda kapanmaldr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve aral ile ayn olmaldr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar sarmaldr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken oynamayacak biimde skca balanmaldr.

3.14.2 Enine donat (etriye sklatrma) koullar ekil 25de grld gibi sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olmaldr. Daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar 150 mm yi amamaldr. (s = Enine donat (etriye) aral, spiral donat adm)

ekil 26. Kirilerde etriye dalm 3.14.3 Perde u blgelerinde donat koullar Perde u blgelerinin her birinde dey donat miktar 414ten az olmamaldr. U blgelerinde kullanlacak enine donatnn ap 8 mm den az olmamaldr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, etriye ve iroz apnn 25 katndan fazla olmamaldr. ekil 25 de grld gibi perde u blgelerinde dey donatlar yerletirilir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

33

ekil 27. Perde u blgelerinin her birinde dey donatlar

Kritik perde yksekliinin dnda kalan perde u blgelerinde dey dorultudaki etriye ve/veya iroz aral, perde duvar kalnlndan ve 200 mm den daha fazla olmamaldr.

4. Betonarme Donatsnn Hazrlanmas ve Montaj 4.1 Hazrl Yaplmas Donaty hazrlamaya balamadan nce yetkilisinden proje hakknda gerekli bilgileri alnr. Proje incelenir. Hazrlanacak donat elemanlarnn tr ve miktarlar projeye gre belirlenir. Projede belirlenen donat elemanlarnn listesi hazrlanlr. Donat ekipman kullanma hazr hale getirilmelidir. Donat projesinde ngrlen yapm artlarna gre ihtiya duyulan ekipman listesi hazrlanarak gerekli aletler hazrlanr.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

34 htiya duyulan ekipman temin edilir. Ekipmanlar kullanm alanlarna getirilir. Getirilen ekipmanlar kullanma hazr hale getirilir.

4.2

Donat Malzemelerinin Kullanma Hazr Hale Getirilmesi karlan listeye gre malzeme temin edilir. Temin edilen malzemeler donat hazrlama alanna tanr. Donat hazrlama sahasna tanan malzemelerin trlerine ve kullanm artlarna gre istiflenir. Pasl ve kirli malzeme temizlenir ve kullanma hazr hale getirilir.

4.3

Donat Elemanlarnn Kesilmesi Donat elemanlarna projede ngrlen llerde ilk nce tebeir veya uygun kalemle markalama ilemi yaplr. Markalanan donat demirlerine uygun alet ve makinelerle kesme ilemi gerekletirilir. Ksa gelen donat demirleri kenetlenme boyu dikkate alnarak donat apna bal olarak bindirme, manonla veya kaynakla ek yaplr.

4.4

Donat Elemanlarna ekil Verilmesi Kesilen ve trlerine gre ayrlan elemanlarn bkme noktalar markalanr. Markalanan elemanlarna bkme ekline gre tezgaha yerletirir ve bkme ilemi yaplr.

4.5

Donat Elemanlarnn Kontrolnn Yaplmas Monte edilecek donatnn ekil ve boyutlar projeye gre belirlenir. Monte edilecek donatnn boyutlar llr. Monte edilecek donatya verilen eklin projeye uygunluunu kontrol ed ilir.

4.6

Donat Elemanlarnn Trlerine Gre Gruplandrlmas Kontrol yaplan donat elemanlar montaj yerlerine ve trlerine gre gruplandrlr.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

35 Donat elemanlar, montaj yerlerine gre, gerekli koruma nlemi alnarak uygun alanda istiflenir. Donat elemanlar trlerine gre belirlenen alanda istiflenir. stiflenen donat gruplar projesine gre etiketlenir (etiketler yamur, kar ve gneten etkilenmeyecek zellikte olmal). stiflenen donat gruplar korozyona (paslanma) kar mutlaka nlem alnmaldr. 4.7 Kolon Donatsnn Hazrlanmas Kolon boyuna donatlar alma tezgahna yerletirilir. Etriyeler boyuna donatlara dizilir. Projede ngrlen aralklar iaretlenir ve iaretlenen yerlere gre etriyeler dzenlenerek uygun balama tekniine gre balanr. Boyuna donatlar zerinde projedeki etriye sklatrmalarna dikkat edilir. Fretli kolonlarda boyuna donatlar fret admna dikkat ederek sarlr. 4.8 Kiri, Srekli Temel ve Hatl Donatsnn Hazrlanmas Kiri esas veya montaj (dz) donat ve pilyeleri (boyuna donatlar) alma tezghna yerletirilir. Etriyeler, montaj veya esas (dz) donat ve pilyeler dizilir(sralanr). Projede ngrlen aralklara gre etriye dzenlemesi ve sklatrmalarn yaplr. Montaj veya esas (dz) donat ve pilyeleri projede n grlen aralklara gre dizilir (sralanr). Etriyeler montaj veya esas (dz) donat ve pilyelere uygun balama tekniine gre gergin ve sk olarak balanr. 4.9 Plak (Radye) ve Tekil Temel Donat Montajnn Yaplmas Donatnn yerletirilecei kalp yzeyinin temizlii kontrol edilir. Donat ubuklar (enine, boyuna) elemanlar kalp ierisine serilir. Pilye (enine, boyuna) donatlar kalp ierisine serilir. Pas pay elemanlar donat elemanlarna yerletirilir. Donat elemanlar projede ngrlen llere gre dzenlenir. BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

36 Donat elemanlar birbirine balanr. Kolon/perde duvar filizleri yerletirilir. Kolon/perde duvar filizlerinin akslar kontrol edilir. Kolon/perde duvar filizleri temel donat elemanlarna balanarak sabitlenir.

5. PROJE OKUMASI Betonarme kalp plannda yer alan kolon ve duvarlarn eksenini gsteren dorultuya AKS denir. Proje zerinde gsterilen ksaltmalar betonarme elemann ba harfleridir. Bunlar; Kolonlar (S), Kiriler (K), ereve kirileri (K), Ters kiriler (TK), Merdivenler (M), Merdiven kirileri (MK), Demeler (D), Lentolar (L), Hatllar (H), Dey Hatllar (DH), Mnferit Temel (T), Ba kirileri (BK), Nervrler (N), Perdeler (P), Perde kolonlar (PS), Dk deme (DD), Radye kirii (RK), Radye deme (RD), Mtemadi temel (MT) Proje zerinde gsterilen yukardaki ksaltmalarn yannda rakamlar vardr. Bu rakamlar o betonarme elemann numarasn ve parantez iindeki rakamlar ise enini ve boyunu ifade eder. Bunlar; S102 (25/60 ), burada S kolonu ifade eder, 102 in 1i kat, 02 ise kolon numarasn ifade etmektedir. Parantez iindeki rakamlar(25/60) ise; 25 kolonun ksa kenarn, 60 ise kolonun uzun kenarn ifade eder. Proje zerinde bulunan kirilerin (K) gsterildiini biliyoruz. Bu; K203 (25/50 ), burada K kirii ifade eder, 203 in 2i kat, 03 ise kiri numarasn ifade etmektedir. Parantez iindeki rakamlar(25/50) ise; 25 kiriin geniliini, 50 ise kiriin yksekliini ifade eder.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

37

D101 Proje zerinde bulunan demelerin 12 gsterildiini biliyoruz.,

burada D demeyi ifade eder, 101 in 1i kat, 01 ise deme numarasn ifade etmektedir. 12 ise; Demenin beton kalnln veya deme derinliini ifade eder. NOT: Genellikle ller proje zerinde cm cinsinden verilir . Donatlarn aplar mm dir.

ekil 28. Betonarme kiri donat alm

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

38

ekil 29 betonarme kolon donat plan ve alm

ekil 30. Betonarme lento donat plan ve alm BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

39 6. BR BETONARME DEMRCSNN DKKAT ETMES GEREKEN HUSUSLAR 6.1 Kullanlacak Alet - Makineler ve Demirin Hazrlanmas

1. antiyede bulunan kesme bkme alet ve makinelerinin zellik ve kapasiteleri ile ilgili olarak sorumlusundan bilgi alnmaldr. Kesme makinesinin kalk ve ka adet demiri ayn zamanda kesebilecei mutlaka bilinmelidir. 2. El makaslarnn veya kol makaslarnn kesici az kontrol edilir. Makasn rahat almas iin ince yala yalamak gerekir. Aznda zel u ola n makaslar bilenmeli veya az deitirmelidir. 3. Bu bkme alet ve makinelerinin kaza riski bilinmelidir. Alet ve makine zerinde ikaz edici yazlar grnr ekilde olmaldr. Aletin kapasitesi daha fazla sayda demir ayn anda kesilmemelidir. 4. Demirlerin (donatlarn) hazrlama yeri seiminde evre risk unsuru, i ak, ulam ve alma koullar dikkate alnmaldr. 5. antiye sahasndaki demirler, korozyona (paslanmaya) kar koruyucu gerekli zen gsterilmelidir. 6. Donat veya demirlerin pas temizleme ii; demir fralar, zmpara, pas skc kimyasallarla ya da kumlama gibi uygun bir temizleme yntemi ile yapldktan sonra ekillendirilmelidir. 7. Beton dklecek blmde mevcut filizler var ise bunlar kir, pas , boya, ya gibi yabanc maddelerden arndrlmaldr. 6.2 Betonarme Demirleri in Hazrl Yaplmas

1. Yaplacak iin betonarme (demir) projesi alnr ve incelenir. 2. Donat demirleri listelenir ve aadaki rnek gibi hazrlanmaldr. 3. Projelerde demir boy ve adetlerinde hata olabilecei her zaman iin dnlmeli, demir boy ve biimlerinin betonarme elemanlarna uygunluu bir ekilde kontrol edilmelidir. phelenildiinde bir st sorumluya bilgi verilmelidir. 4. Demirlerden donat iin demir keserken zayiatn minimum olaca bir yntem takip edilmelidir. Tam boy demirin 12 m olduu bilinerek demir donatlar boyutlandrlmaldr.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

40

5. Betonarme demiri projede gsterildii ekilde bklmelidir. Bkme veya ekillendirme ileminde kesinlikle sl ilem(stma) yaplmamaldr. 6. Etriye ve etriye kancalar, kendi aplarnn en az iki kat kalnlkta bir ubuk etrafnda dndrlerek bklmelidir. Dier betonarme demirleri kendi aplarnn en az 2.5 kat kalnlk etrafnda kvrlmaldr(bklmeli). 7. Nervrl demirlerin bkm yerlerinde atlaklar olumas zaman zaman karlalan bir durumdur. Bu atlamalarn meydana gelip gelmedii kontrol edilmeli bu konuda daha dikkatli olunmaldr. atlama grlmesi durumunda hemen ilgili sorumluya annda bildirilmelidir. 8. Donat boyundan arta kalan(artk, fazlalk) demirler, boyuna ve apna gre ayrlp bir tel ile balanp toplu olarak uygun bir yerde depolanmaldr. Bu iyeri(alma alan) tertip dzen ynnden gereklidir. 9. Arta kalan(artk, fazlalk) demir paralar donat montajnda veya iroz, apo, ankraj vs gibi ksa boy donat ihtiya duyulan yerlerde deerlendirilmelidir. 10. Beton dkm srasnda donatnn kalp iinde yer deitirmesini nlemek amacyla plastik veya beton pas pay eleman (takozlar) kullanlmaldr. 11. Pas pay elemanlar(takozlar) ahap veya ahap ieren bir malzeme olmamaldr. 12. Pas pay eleman beton dklrken donatnn yerinin deitirmemesini salamaldr. 13. Donat demirlerinin etrafnda gerekli beton tabakasnn salanmas iin donat pas pay eleman (takozlar) ile askya alnmal, bu amala hazrlanm plastik elemanlar da kullanlabilir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

41 14. Etriyelerin de yan tarafta betonla sarlmasna zellikle dikkat edilmeli ve deme veya kirilerin st donatlarnn aaya baslmas nlenmelidir. Donatnn beton la iyice sarlm olmas mutlaka salanmaldr. 15. Kolonlarda ve perdelerde boyuna donat, etriye, iroz (enine donat) ile sarlarak rijit (hareket edemez) bir sistem meydana getirilmelidir. 16. ekme (kiri) donatlarnda mmkn olduu kadar ek yaplmamaldr. 17. Ekler artmal ve mmkn olduu kadar az etki alan noktalarda dzenlenmelidir. 18. Ayn kesitte yaplacak birden fazla donat ekleri mmkn olduu kadar az etki alan noktalarda dzenlenmelidir. 6.3 Betonarme Demirinin Denmesi veya Montaj

1. Kolonlarda boyuna donat, enine donat (etriye) ile sarlarak rijit bir sistem meydana getirilmelidir. 2. Donat demirlerinin etrafnda gerekli beton tabakasnn salanmas iin donat askya alnmal ve kalpla bunlarn arasna beton takozlar ve iki sra donat arasna elik ubuk paralar konmaldr. 3. Beton takoz ve zel ekillendirilmi donat demiri paralar yerine, bu amala hazrlanm plastik elemanlar da kullanlabilir. Etriyelerin de yan tarafta betonla sarlmasna zellikle dikkat edilmeli ve deme veya kirilerin st donatlarnn aaya baslmas nlenmelidir. Donatnn betonla iyice sarlm olmas mutlaka salanmaldr. 4. Donats altta bulunan bir yap eleman dorudan doruya (temel plaklarnda olduu gibi) zemin zerine yaplacaksa, zemin tr gz nne alnarak , en az 50 mm kalnlnda beton bir tabaka oluturulmaldr. 5. Ayn zamanda montaj sras dikkate alnarak uygun boyutta ahap kalas vb zerine istiflenmeli (depolanmal) dr. 6. nce demirler ile denmi yerlerde (demelerde) demirlere basp yrnmemeli, yrmek iin donatya basmayacak ekilde ykseltilen ahap kalaslar konmaldr. Bu ahap kalaslar zerinden ulam salanmaldr. 7. Donat demiri balanacak veya montaj yaplacak yerler(kalplar) temiz olmal yani ahap tala veya paras bulunmamaldr.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

42 8. Donat(demiri) montaj ncesi kalp uygun ya ile yalanmal donat montaj srasnda ve sonunda kalplar yalanmamaldr. zerine ya, boya vb. bulam demirler iyice temizlenmeden kullanlmamaldr. 9. Donatlar (demirler) yerletirilmeden nce kalp lleri kontrol edilmeli, demelerde donat aralar ve yerleri kalplar zerinde iaretlenmelidir. 10. Betonarme deme donatlarnn (demirlerinin) aralklar her iki ynde donat ubuklar birbirlerini kestii her noktada balanmaldrlar. 11. Deme donatlar balandktan sonra beton dklmeden nce demeye dklen ba telleri uygun byklkte mknats ile temizlenmelidir. 12. Ba tellerinin kalp yzeylerine dememesi salanmaldr. 13. nce betonarme demelerde alt sra demir dendikten sonra st sra demir denmelidir. 14. Yerde balama yaplacak ise demir sehpalara

(Sehpa: Deme, temel demirlerinde alt demir ile st demir arasndaki mesafeyi sabit tutmak iin kullanlan takviye demiridir) konur ve st sra sehpa zerine alnr. 15. Kaln demelerde ise alt sra dendikten sonra sehpalar konur. Son kademede st sra demirler yerletirilir. 16. Hasr eliklerin birbirine eklenmeleri, moment alan ynde iki hasrn birbiri zerine en az gz aral, moment almayan ynde ise iki hasrn birbiri zerine bir gz aral bindirilerek yaplmaldr. 17. Donats altta bulunan bir yap eleman dorudan doruya (temel plaklarnda olduu gibi) zemin zerine yaplacaksa, zemin tr gz nne alnarak, en az 50 mm kalnlnda beton bir tabaka oluturulmaldr. 18. Donat montajnn projelere uygunluu ap, adet, aralk ve bindirme boylar ynnden incelenmelidir.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK

43

7. KAYNAKLAR 1. TS 500 Betonarme Yaplarn Tasarm Ve Yapm Kurallar, Trk Standard, ubat 2002. 2. DBYBHY, Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Esaslar, 2007. 3. imek O., Yap malzemeleri, Sekin yaynlar, Ankara, 2007 . 4. Arunta H.Y., Betonarme demircilii ders notu, (Yaynlanmam) Ankara, 2009. 5. Beton ve Betonarme, ve ilem yapraklar, MEB yaynlar, 1985. 6. http://cemkafadar.blogspot.com/2009/01/betonarme-demir-ilerinde-dikkat.html 7. TS 708, elik - Betonarme in - Donat elii, Trk Standardlar Enstits, Nisan 2010. 8. http://www.akeldemir.com/web/index.php?option=com_content&view=article&i d=44&Itemid=55 9. Intes, Betonarme Demircisi, MYK Ulusal meslek standard, 2010. 10. Meslek ve Teknik Eitim okullar sal ve Gvenlik Rehberi. alma ve Sosyal Gvenlik ve Milli Eitim Bakanl, 2011.

BETONARME DEMRCS ETM NOTU Dr. OSMAN MEK