Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 4, No: 2, 2010 (59-64)

TEKNOLOJ K ARATIRMALAR
www.teknolojikarastirmalar.com e-ISSN: 1309-3991

Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 4, No: 2, 2010 (59-64)

(Derleme) (Review)

Askeri Teknik Tekstillerin Tedarikinde Kullanlan Muayene Yntemleri

*

Glin ORAL**, Yahya CAN* Pamukkale niversitesi Denizli Meslek Yksekokulu Tekstil Teknolojisi Bl., Denizli/TRKYE ** Pamukkale niversitesi Tekstil Mh. Bl., Denizli/TRKYE
gulcinoral79@gmail.com

zet Kullanmlar ihtiya haline gelen teknik tekstillerin retimleri giderek yaygnlamaktadr. Teknik tekstiller ierisinde yer alan askeri giyim ve tehizatnn tedarik edilmesi zellikle koruyucu zellikleri asndan byk nem tar. Bu makalede, lkemizde kullanlan askeri teknik tekstil giyim ve tehizatnn tedarii iin hazrlanan teknik artnameler, bu rnlerin muayenelerinde kullanlan rnekleme yntemleri ve test metotlar hakknda bilgi verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Askeri Teknik Tekstiller, Teknik artname, rnekleme Yntemleri, Kalite seviyesi, Test Metotlar.

Inspection Methods Of Military Technical Textile Used In Procurement

Abstract Production of technical textiles which are used crucial becomes increasingly common. Procurement of military garment and equipment among the technical textiles carries weight with protective properties. This article presents information about prepared technical specifications for procurement of our country's military technical textiles clothing and equipment, sampling and test methods used in examination of these products. Keywords : Military Technical Textiles, Technical Specification, Sampling Methods, Quality Level, Test Methods.

1. GR Teknik tekstiller, yksek teknik ve kalite gerekliliklerini karlayan (mekaniksel, sl, elektriksel, dayankllk vs.) ve teknik fonksiyonlar olan materyallerdir [1]. Bu tanma uygun olan askeri teknik tekstiller, ounlukla koruyucu amal olarak kullanlmaktadr. Bunlar: insan hayat iin tehdit oluturan zararl maddeler ve kt evre ko ullarna kar koruma amal giysiler, rtler, adrlar ve ekipmanlardr. Bu rnlerin kullanm amalar: balistik koruma, bak darbelerine kar koruma, dk hzl etkilere kar koruma, alevden koruma, atklardan koruma, nkleer etkilerden koruma, biyolojik ve kimyasal zararllardan koruma, kamuflaj, yksek voltajdan koruma ve statik elektriklenmeden korumadr [2].
Bu makaleye atf yapmak iin Orai G. **, Can Y.* , Askeri Teknik Tekstillerin Tedariinde Kullanlan Muayene Yntemleri Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 200X, X(X) X-X How to cite this article Orai G. **, Can Y.* , Inspection Methods of Military Technical Textile Used In Procurement Electronic Journal of Textile Technologies, 200X, X (X) X-X

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (2) 59-64

Askeri Teknik Tekstillerin Yntemleri

Tedariinde Kullanlan

Muayene

Kalite, bir rnn kullanm amalar do rultusunda istenilen kullanm zelliklerine uygun olarak retilme derecesidir [3]. M teri isteklerine uygunluk olarak ksaca tanmlanabilen kalitenin salanabilmesi iin m teri asndan tedarik edilecek rn yeterince tanmlayan teknik artnamelerin hazrlanmas gereklidir.
2. TEKNK ARTNAME HAZIRLANMASI

Teknik artname; ihtiyac karlayan mal veya hizmetin verimlilik ve fonksiyonelliini salayacak ekilde taktik, teknik ve her trl dier zelliklerini tereddte yer brakmayacak, ak ve anlalr ekilde kesin hkmler ile tarif eden, numune alma, denetim ve muayene yntemlerini, ret ve kabul kriterlerini ve varsa rne ait kalite gvence ile ilgili hususlar, kullanm artlarn, iletme ve bakm zelliklerini, ambalajlama, etiketleme, tama ve depolama gereksinimlerini, garanti ile ilgili hususlar ieren, tedarikte serbest rekabeti engellemeyecek ve btn istekliler iin frsat eitlii salayacak biimde hazrlanan, tedarik ilemlerine esas ve temel tekil eden bir teknik dokmandr [4]. Askeri teknik tekstil, giyim ve tehizatnn tedarii iin hazrlanan teknik artnamelerde rnn gerekliliklerini tanmlayan istek ve zellikler yer alr. Bu ksmda rnn lm yerleri ve l tablolaryla birlikte dikim detaylar; konfeksiyon zelliklerinde belirtilen giysiyi oluturan tm malzemelerin (kuma, fermuar ve kordon gibi aksesuarlarn) istenen minimum performans deerleri verilir. Teknik artnamede saylar ile ifade edilen teknik kriterlere mutlaka tolerans verilmelidir. Tolerans; en az..., en ok... veya +/-... eklinde, kullanm amacna etkisi de d nlerek o zelliin gerektirdii hassasiyeti salayacak miktar tespit edilerek verilmelidir. Ayrca rnde istenmeyen hatalar verilerek ve bunlarn kk, byk ve kritik hata olarak snflandrlmas yaplr. Teknik artnamede fiziksel muayeneye arz olunan parti byklklerine gre alnacak rnekleme miktarlar ve kabul edilebilir hata saylar ile laboratuar muayenesi iin alnacak numune miktarlar belirtilir. Teknik artnamede rnden istenen performans zelliklerinin hangi metotlara gre muayene edilecei, kuman istek ve zellikleri tanmlanm tm performans kriterlerine ait uygulanacak test standartlar verilir. Teknik artname hazrlnda dikkat edilecek nemli noktalardan biri de atf yaplan standartlarn kolay ulalabilmesi iin gncelliinin kontrol edilmesidir. 3. MUAYENELER N NUMUNE ALMA Tedarik edilecek mamulde muayene ilemleri rneklem muayenesi veya %100 muayene ile yaplabilir. Tekstilde rneklem muayenesi daha ok kullanld iin sadece rneklem muayenesi hakknda bilgi verilecek olup, % 100 muayene yntemine deinilmeyecektir. 3.1. rneklem Muayenesi Ana ktle hakknda en doru kararn ancak tm elemanlarn tek tek muayene edilmesi sonunda verilebilecei d nlr. Fakat ilk bakta manta ok uygun gelen bu yargnn, imalat ve muayene teknolojisi ile maliyet faktrleri asndan irdelenmesi halinde her zaman geerli olmad anlalr. Kalite kontroln nemli faaliyetlerinden biri olan muayenede rnekleme ana ktlenin uygunluk kalitesini belirleme amacna ynelmitir. rneklem; hakknda bilgi toplanmas gereken birim topluluundan, baka bir deyile ana ktleden, sadece bir ksmn inceleyerek yaplan aratrmadr. rneklem ile muayenenin %100 muayeneye gre avantajl olmasna yol aan faktrler unlardr: Maliyetler: Ana ktlenin tmn muayene etmekle kk bir ksmnn muayeneden geirilmesi arasnda byk maliyet fark vardr. Ancak bu kyaslamada sadece muayene ilemlerinden doan 60

maliyetleri gz nne almak doru deildir. Hatal bir paray gzden karmann maliyetini ve bilinen veya tahmin edilen hatal para yzdesini de hesaba katan bir kyaslama yapmak gerekir. %100 muayenenin verdii ar gven: Muayenelerde kalite spesifikasyonlarnn tmnn gzden geirilmesi mmkn deildir. zellikle %100 muayenede spesifikasyonlardan ancak bir ksm zerinde durulabilir. Uygulamada, yksek kaliteyi veya ok titiz muayene yapldn kantlamak iin %100 muayeneden gemitir ifadesinin sk sk kullanlmas bu gerein anlalamadn gstermektedir. Aslnda, rneklemede daha ok sayda spesifikasyonun kontrol mmkn oldu u gibi, baz istatistik gstergeler yardm ile ar sapmalara neden olan hata kaynaklarn zamannda bulma olasl yksektir. %100 muayenede ayklamaya nem verilmesi: Geleneksel olarak %100 muayenede iyi-kt ayrm yaplmakla amaca ulald varsaylr. Salam paralar ayklamann tesinde hata tipleri ve bunlarn nedenleri zerinde pek durulmaz. Bu tutum kalite kontroln temel tanm ve amalar ile badamamaktadr. Muayene ilem saysnn oklu u: %100 muayenede lme ilemlerinin srekli ve ok olmas hatal karar olasln arttrr. Monotonlu un yol at bkknlk yanllkla salam kabul edilmesi sonucunu dourur. Salam paralarn reddedilme olasl: Kusurlu para orannn ok dk oldu u %100 muayenelerde ilemleri yapan kii ar titizlik gstererek baz salam paralar da reddetme eilimi gsterebilir. Bunun nedeni evreye kar iinin nemini gstermek veya amirlerinde dikkatli alyor izlenimi yaratmak olabilir. Kabul edilebilir nitelikteki paralarn reddi srtmelere, retim programlarnn aksamasna ve maliyetlerin artmasna yol aar. Tahrip edici muayeneler: Mukavemet testleri gibi birok laboratuar muayenesinde mamul kullanlmaz hale gelecek ekilde tahrip edilmesi gerekir. Bu gibi durumlarda kesinlikle rnekleme muayenesine gitme zorunlulu u vardr [5].

3.2. rnekleme Yntemleri rnekleme muayenesinde ana ktlenin zelliklerine ve saptanan amalara gre balca yntemle rnek numune seimi yaplr. 1. Rastgele (tesadfi, random) rnekleme: Muayene olacak yndan rnek bykl kadar numunenin rastgele biimde seilmesi veya partideki birimlere numara verip, rneklem grubuna gireceklerin rastgele saylar tablosu araclyla seilmesi eklinde gerekletirilir. Homojen yapdaki ynlar iin bu yntem en uygun olandr. Tekstilde ykleme ncesi final kontrollerinde bu yntem kullanlmaktadr. 2. Sistematik rnekleme: Yndan belli zaman, mekn ya da tekrarlamalarla birimlerin seilmesi yoluyla yrtlen bu yntemde genellikle rastgele saylar tablosu kullanlarak rnek birimleri seilir. 3. Bilinli (iradi) rnekleme: rnek grubuna girecek birimler bilinli seilir. rnein; yndaki birinci, nc, beinci birimlerin seilmesi gibi [6]. 3.2. rnek Hacminin ve Kalite Seviyesinin Saptanmas rnek hacminin ve kalite seviyesinin saptanmas iin istatistiksel ve matematiksel teorilere dayanlarak hazrlanm geni apta kabul grm MIL-STD-105, ISO 2859, DIN 40.080, BS 6001 ve NFK 06021/022 gibi rnekleme metotlarna bavurulmaktadr. rnekleme muayenesinde rnek hacminin saptanmas iin parti ya da yn bykl esas alnr. rnek hacmini belirlemek iin ise nceden muayene seviyesinin saptanm olmas gerekir. Aksi ilgili artname veya alc tarafndan belirtilmedike yaygn olarak II. Seviye Normal Denetim rnekleme Plan kullanlr. Tablo 1de zel ve normal denetim seviyelerine gre belirlenecek rnek bykl kod harfleri verilmitir. Tablo 2de ise seilen kod harfinin yanlarnda alnacak rnek byklkleri ve izin verilen en fazla hatal saylar yer almaktadr [7]. 61

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (2) 59-64

Askeri Teknik Tekstillerin Yntemleri

Tedariinde Kullanlan

Muayene

Tablo 1. Yn/parti bykl ne gre uygulanacak denetim seviyeleri Yn/Parti Bykl 02-08 09-15 16-25 26-50 51-90 91-150 151-280 281-500 501-1200 1201-3200 3201-10000 10001-35000 35001-150000 150001-500000 500001 ve st S-1 A A A A B B B B C C C C D D D zel Denetim Seviyeleri S-2 S-3 A A A A A B B B B C B C C D C D C E D E D F D F E G E G E H S-4 A A B C C D E E F G G H J J K Normal Denetim Seviyeleri I II III A A B A B C B C D C D E C E F D F G E G H F H J G J K H K L J L M K M N L N P M P Q N Q R

Tablo 2. rnek bykl ne gre uygulanacak kabul edilebilir kalite seviyeleri

Kabul edilebilir kalite seviyesi (AQL, Acceptable Quality Level), rnekleme muayenenin amalarna hizmet eden ve proses ortalamasn temsilen tatmin edici olan maksimum kusurlu yzdesidir. Bu seviyeler alc ve satc arasnda belirlenmi olmaldr. M teri isteine bal olarak da kk, byk ve kritik hatalar iin ayr kabul edilebilir kalite seviyeleri belirlenebilmektedir. Yaygn olarak muayenelerde kk hatalar iin AQL 4,0 byk hatalar iin AQL 2,5 olarak belirlenirken kritik hata kabul edilmez. Genellikle tek aamal olarak gerekletirilen bu grsel muayeneler sonucunda bulunan hatalar kabul 62

edilebilir hata saylarn aarsa parti reddedilir. retici tarafndan yeniden %100 kontrole tabi tutulan parti, alc ile anlalan uygun bir zamanda ikinci kez kontrol muayenesine sunulur. 4. TEST METOTLARI Teknik artnamede istenen rne ait malzemelerin performans kriterlerinin hangi standart metotlara gre muayene edilecei nemlidir. rnein; yrtlma mukavemeti performans deeri istenmi bir kuman hangi metoda gre test edilmesi gerektii verilmelidir. nk yrtlma mukavemeti 4 farkl ynteme gre llebilmektedir. Bunlar; TS EN ISO 13937-1: Balistik sarka metodu ile yrtlma dayanm tayini, TS EN ISO 13937-2: Pantolon eklindeki deney paralarnn yrtlma dayanm tayini (Tek yrtma metodu), TS EN ISO 13937-3: Kanat eklindeki deney paralarnn yrtlma dayanm tayini (Tek yrtma metodu), TS EN ISO 13937-4: Dil eklindeki deney paralarnn yrtlma dayanm tayini (ift yrtma metodu).

Uygulanan test yntemlerinin adlarndan da anlalaca gibi, lmde kullanlacak numune ekilleri ve boyutlar farkldr ve elde edilen sonularda birbirinden farkldr. Kullanm yerine gre deien askeri teknik tekstiller iin yaygn olarak istenen performans kriterlerine gre standart test metotlar yledir: Malzeme Cinsi: TS 4739a ve/veya kili Tekstil Karmlarnn Kantitatif Analiz Yntemleri Hakknda Ynetmelik (96/73/AT)e gre yaplacaktr. (96/73/AT)e gre karm oran hesabnda; b deeri ihmal edilecek ve pamuklu karmlarn analizinde a deeri pamuk iin 8,50 olarak alnacaktr. Doku Tipi: Bir byte vastas ile ve/veya elle sklerek yaplacaktr. Metrekare Arl: TS 251 Madde-6ya gre yaplacaktr. plik Skl: TS 250 EN 1049-2 Metot-Aya gre yaplacaktr. Kopma Mukavemeti: Kaplamasz kumalarda TS EN ISO 13934-1e gre, kaplamal kumalarda TS 2008 EN ISO 1421 Metot-1e gre yaplacaktr. Yrtlma Mukavemeti: Kaplamasz kumalarda TS EN ISO 13937-4e gre, kaplamal kumalarda TS 3241-2 EN ISO 4674-2ye gre yaplacaktr. Ykamadan Sonra Boyut Deiimi: TS EN ISO 3759a gre hazrlanan kuma numuneleri TS 5720 EN ISO 6330 izelge-1 lem No:5Aya gre muameleye tabi tutulacaktr. TS 5720 EN ISO 6330 Madde 8.1e (lem-A-Doru Boyunca Askl Kurutma) gre kurutulacaktr. Boyutlardaki deime TS EN ISO 5077ye gre hesaplanacaktr. Su Geirmezlik: TS 257 EN 20811e gre yaplacaktr. Deneydeki su basncndaki art oran 603 cm H2O/dakika artlarna gre lm yaplacaktr. Deerlendirmede; deney TS 1974 EN 1734de belirtilen slak noktalar veya nemlenme belirtisi gzlendiinde sonlandrlacaktr. Su ticilik: TS 259 EN 24920ye gre yaplacaktr. Su Buhar Geirgenlii: TS EN 31092ye gre yaplacaktr. Hava Geirgenlii: TS 391 EN ISO 9237ye gre deney alan 5%2 cm2, basn d 1%2 mbar esas alnarak yaplacaktr. Ya ticilik: TS EN ISO 14419a gre yaplacaktr. Anma Direnci: TS EN 530a gre 9 kPa basnta Metot-2ye gre andrc kuma kullanlarak yaplacaktr. Boncuklanma Direnci: TS 10258e gre yaplacaktr. pH Deeri: TS EN ISO 3071e gre yaplacaktr. 63

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (2) 59-64

Askeri Teknik Tekstillerin Yntemleri

Tedariinde Kullanlan

Muayene

Ticari Ev Tipi Ykamaya Kar Renk Hasl: TS EN ISO 105-C06 izelge-2 A-1-S deney artna gre ok lifli refakat bezi kullanlarak yaplacaktr. Tere Kar Renk Hasl: TS EN ISO 105-E04e gre ok lifli refakat bezi kullanlarak yaplacaktr. Kuru ve Ya Srtmeye Kar Renk Hasl: TS EN ISO 105-X12ye gre yaplacaktr. Kuru Temizlemeye Kar Renk Hasl: TS 473 EN ISO 105-D01e gre yaplacaktr. tlemeye Kar Renk Hasl: TS 472 EN ISO 105-X11de belirtilen nemli tleme (15020C deney artnda) yaplacaktr. Hava artlarna Kar Renk Hasl: TS 4460 EN ISO 105-B04 Metot-2ye gre yaplacaktr. 6 numaral mavi yn referans bezi, gri skalaya gre 4 seviyesine kadar solduunda deney sonlandrlacaktr. Renk Fark: TS 423-2 EN 20105-A02 Madde 2.5e gre D65 standart k kayna altnda baklarak yaplacaktr.

Bu performans kriterlerine ek olarak kullanm yerine gre yanmazlk, infrared yanstma zellii, balistik koruma gibi zellikler de teknik tekstillerden istenen performans kriterlerine eklenebilmektedir. 5. SONU lkemizde tekstil sektrnn rekabet gcnn korunmas iin katma deeri yksek rnlerin retimi ve ihracat bir zorunluluk haline gelmitir. Sektrn teknik tekstillere ynelmesi, tekstil sanayisinin devamlln salamak asndan avantaj salamakla beraber askeri teknik tekstillerin kullanmn da yaygnlatracaktr. Klasik tekstillerde salanan bilgi birikiminin zerine yaplacak bu alandaki gelimelerle zellikle koruyucu amal yeni askeri teknik tekstil giyim ve tehizatnn retilmesi de yaygnlaacaktr. 6. KAYNAKLAR 1. http://www.technica.net/tessilitecnici/rel20011107/Nemoz.pdf (2010). 2. Mecit D., Ilgaz S., Duran D., Teknik Tekstiller ve Kullanm Alanlar, Tekstil ve Konfeksiyon, 2/2007, s79-82. 3. Bek G.A., Bir Konfeksiyon letmesinde Proses ve Kalite Kontrol Yksek Lisans Tezi, Adana, 2008, s10. 4. http://www.msb.mil.tr/birimler/tekhiz/doc/TeknikSartnameHizmetleri.pdf (2010). 5. http://www.eylem.com/tqm/wtqm08.htm (2010). 6. Aslan D., Kalite Kontrol (Proses Kontrol ve Toplam Kalite), D.E.. Mh. Fak. Yaynlar, zmir, 2003, s24. 7. http://www.kiraz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=17&Itemid=22 (2010).

64