Uluda niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 15, Say 1, 2010

ARAMD, NOVOLOD VE POLETLEN LFLERNN RADYASYON ETKS ALTINDA MUKAVEMET DEERLERNN NCELENMES
Yusuf ULCAY* ule ALTUN* rfan BAYCAN*
zet: Yksek performansl polietilen, aramid ve novaloid lifleri yksek mukavemetli ve hafif kompozit malzemelerin retimine elverilidirler. Bu almada Spectra 900 Polietilen, Twaron Aramid ve Kynol Novaloid liflerinin Radyoaktif nlar altnda gsterdikleri kopma mukameveti deerleri, deiik zamanlar iin ayr ayr incelenmitir. Ayrca sonular grafiksel olarak yorumlanmtr. Anahtar Kelimeler: Radyasyon, kopma mukavemeti, yksek performansl lifler.

Radiation Effects on the Tenacity of Novoloid, Aramid and Polyethylene Fibers

Abstract: Polyethylene, aramid and novaloid fibers, which are classified as high performance fibers, are used to manufacture light and high strength composites. In the present study, polyethylene, aramid and novaloid fibers were subjected to neutron radiation for different times, then the fiber tenacities were measured. The results were evaluated as graphs. Key Words: Radiation, fiber tenacitiy, high performance fibers.

1. GR
Novaloid (Kynol), Polietilen (Spectra 900) ve Aramid (Twaron) lifleri teknik tekstillerde kullanlan yksek performansl liflerdir. Bu liflerden yanmazlk, yksek mukavemet enerji snmleme gibi yksek performans gerektiren zel kullanm alanlarnda yararlanlabilir. Mukavemet deerlerinin yksek olmas, retimleri ve kullanmlar srasnda mukavemetlerinin dmemesi bu liflerin nemini artrmaktadr. Lif takviyeli kompozit malzemelerin retiminde, termoset matrix kullanlmas durumunda; sl katlatrma (curing) prosesini tam olarak baarabilmek iin uzun sreye ihtiya vardr. Ayrca katlatrma esnasnda uniform bir katlatrma salayabilmek iin scaklk profilinin de uniform olmas gerekmektedir. Konvansiyonel sistemlerle bunu baarmak zordur. Ayrca katlama esnasnda meydana gelen ekme ve i gerilimler de ayr bir problemdir (Holister ve Thomas, 1996; Mallick, 1988). Termoset materyallerin radyasyonla apraz balanmas ilemi, termoset reinelerin katlamas iin etkili bir yol olarak gsterilmektedir. Radyasyonla katlatrma metoduyla yukarda saylan dezavantajlarn elimine edilebilecei yaplan almalarla bilinmektedir. Ancak radyasyon polimerlere etki ederek zelliklerini deitirebilmektedir. Bu yntem eer lif mukamevetini ar oranda drrse, zaten pahal olan radyasyonla katlatrma yntemi tamamen dezavantajl bir duruma gelebilir. Radyasyonun farkl uygulamalarda kullanm yaklak 50 yldr devam etmektedir. Plastik malzemelerin arpraz balanmas, tbbi rnlerin sterilizasyonu, gdalarn korunmas, monomerik kaplamalarn katlatrlmas (curing) gibi uygulamalar bu kullanma rnek olarak verilebilir. Lif takviyeli kompozit malzemelerin katlatrlmas da bu rneklere dahil edilebilir. (Cleland ve di., 2003). Polimerlerin yksek enerjili radyasyona maruz kalmalar sonucu, yeni ba veya arpraz ba oluumlar ve zincir
*

Uluda niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Tekstil Mhendislii Blm, 16059, Grkle, BURSA.

195

Ulcay, Y. ve di.: Aramid, Novoloid ve Polietilen Liflerinin Radyasyon Etkisi Altnda

paralanmalar gibi yap deiiklikleri meydana gelmektedir. (Cleland ve di.2003, Pruitt 2003, Guven 2004). u anda ticari olarak en yaygn kullanlan radyasyon trleri gamma ve elektron ndr. Ntron, polimer uygulamalarnda yaygn olarak kullanlmamaktadr. Ancak, rnein yksek enerjili radyasyon uygulamalarnda veya nkleer reaksiyonlarda malzemeler ntron radyasyonuna maruz kalabilir. Bu almann amac; lif takviyeli kompozit malzemelerde kullanlan yksek performansl liflerin ntron radyasyonuna maruz kalmas esnasnda mukamevet deiiminin gzlenmesidir.

2. MATERYAL VE METOD
2.1 Materyal: Bu almada Polietilen (Spectra 900, lif incelii 1,13 tex), Novaloid (Kynol, lif incelii 0,241 tex) ve Aramid (Twaron, lif incelii 0,141 tex) lifleri kullanlmtr. Radyasyon kayna olarak ntron kayna kullanlmtr. 2.2 Metod: Kaynan Gcnn Belirlenmesi: Deneyde doal gm ierisinde %48.65 orannda bulunan Ag-109 izotopunun ntron aktivasyon tesir kesiti belirlenmitir. Bu amala ktlesi m=3.841 g olan gm foil, (Ra-Be) ntron kaynakl standart pilde z ynnde kaynaktan 4 cm uzaklkta ntron aknn =8643+370 n/cm2.s olduu noktada t1 sre nlanmtr. Mukamevet testleri iin instron 4301 mukavemet lm cihaz kullanlmtr. Lifler radyasyon kaynanda 2, 4 ve 14 gnlk srelerde bekletilmilerdir. Daha sonra instron cihaznda 50 mm lif boyunda ve 25 mm/dk ekme hznda test edilmilerdir.

50 mm 15mm 80 mm

ekil 1: Deney kartonu ekil 1de grlen kartona Kynol ve Twaron lifleri bantla yaptrlp instron cihaznda test edilmilerdir. Spectra 900 lifi ise epoxy yardmyla kartona iaretli yerlerden yaptrlarak instron cihaznda test edilmitir. Her bir test iin 50 tekrar yaplmtr.

3. SONULAR VETARTIMA
Kynol Lifi Kynol lifleriyle yaplan ilemde, iki gnlk ileme tabi tutulmu liflerde mukavemetin %25; drt gnlk ileme tabi tutulmu liflerde %33 orannda azald gzlenmitir. Ancak 14 gnlk ilemden sonra mukavemetin %32 orannda artt grlmtr.

196

Uluda niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 15, Say 1, 2010

0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0 5 Sre (gn) 10 15

R2= 0,4214 ekil 2: Kynol liflerinin kopma mukavemetine radyasyonun etkisi Kynol liflerine gama radyasyonu uygulanarak yaplan bir baka almada da mukavemet dozla balantl olarak artmtr (Ulcay ve Altun 2004). Bu durum, polimerlerde radyasyonun arpraz balanma etkisi ile aklanmtr. Twaron Lifi Twaron lifleriyle yaplan ilemde, radyasyonun bu liflerin kopma mukavemetleri zerinde nemli bir etkisi gzlenmemitir (ekil 3).
3,5 Kopma Mukavemeti (N/tex) 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 5 Sre (Gn) 10 15

R2= 0,0218 ekil 3: Twaron Liflerinin kopma mukavemetine radyasyonun etkisi Twaron lifleri, ekil 4de grld gibi para-aramid polimerlerdir. 197

Kopma mukavemeti (N/tex)

Ulcay, Y. ve di.: Aramid, Novoloid ve Polietilen Liflerinin Radyasyon Etkisi Altnda

ekil 4: Twaron lifinin zincir yaps Para pozisyonunda yerleim nedeni ile polimer zincirleri olduka sert (stiff) bir yapya sahiptir, ayrca amid gruplarnn dzenli aralklarla tekrar etmesi sonucunda, komu zincirler arasnda kuvvetli hidrojen balar olumakta, bu dzenli yerleimin sonucu olarak da kristalinite artmaktadr. Bu yapnn radyasyonun etkisini azaltt dnlebilir. Spectra 900 Lifi ki gn ileme tabi tutulmu Spectra 900 liflerinde mukavemetin %3.72 orannda; drt gn sonra % 19 orannda azald gzlenmitir. ekil 5de grld gibi. On drt gn sonunda mukavemetin ilem grmemi Spectra 900 lifine gre %1.8 orannda artt gzlenmitir. Spectra lifleri yksek enerjili radyasyona kar, yksek dozlarda dayankl deildir. Gamma uygulamalarnda zincir paralanmalar ve mukavemette dme gzlenmitir (Dingenen, 2001). Ntron radyasyonu ile ilgili yorum yapabilmek iin, daha uzun sre ntron radyasyonuna maruz braklan rnler de incelenmelidir.

R2=0,4167 ekil 5: Spectra 900 liflerinin kopma mukavemetine radyasyonun etkisi Sonu olarak; ntron radyasyonunun zellikle Kynol liflerinin kopma mukavemeti zerine etkisinin olduu ve mukavemetin balangta dmesine ramen daha sonra artarak ilem grmemi life gre daha yksek deerlere kt grlmtr. Twaron liflerinde nemli bir etki gzleneme198

Uluda niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 15, Say 1, 2010

mitir. Spectra 900 liflerinde ise, balangta mukavemet d gzlenmi, daha sonra mukavemet artmtr. Bu etki, deney sresi artrlarak yaplacak yeni almalarla daha iyi gzlenebilir.

KAYNAKLAR
1. Cleland M.R, Parks, L.A ve Cheng, S, (2003), Applications for radiation processing of materials, NIM B, Beam Interactions with Materials and Atoms, 208(August), 66-73 2. Dingenen JLJ, (2000), Gel-Spun High Performance Polyethylene Fibers, High Performance Fibers, Ed. Hearl JWS, Woodhead Publishing, Cambridge. 3. Guven, O, (2004), An overview of current developments in applied radiation chemistry of polymers, Advances In Radaton Chemstry Of Polymers, Iaea, Venna, IEA Tec. Doc.,1420, Printed by the IAEA in Austria 4. Holister G.S. ve Thomas C,(1996), Fiber Reinforced Materials, Elsevier Publishing Co. Inc.,New York 5. Mallick, I.K, (1988), Fiber Reinforced Composites: Materials, Manufacturing and Design, Marcel Dekker Inc., New York. 6. Pruitt, LA, (2003), The Effects of Radiation on the Structural and Mechanical Properties of Medical Polymers, Advances in Polymer Science, 162, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 66-75 7. Ulcay, Y. and Altun, S. (2004), Effects of Gamma Irradiation on some Mechanical Properties of Novoloid Fibers, Fibers and Polymers, 5, 2, 156-159.

Makale 16.12.2009 tarihinde alnm, 18.02.2010 tarihinde dzeltilmi, 01.03.2010 tarihinde kabul edilmitir. letiim Yazar: . Altun (slaltun54@gmail.com).

199