TRKYEDE TEKNK TEKSTL SEKTR

Prof. Dr. Arzu MARMARALI

Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi Tekstil Mhendislii Blm

1. Teknik Tekstiller
Teknik tekstiller, performanslar ve fonksiyonel zellikleri iin tercih edilmekte ve her geen gn artan rn eitlilii ile gnlk yaammzda daha fazla yer almaktadrlar. Teknik tekstillere olan talep, ekonomideki ve tekstil sektrndeki gelimeler ile dorudan ilikilidir. Teknik tekstiller kullanm alanlarna gre temel olarak 12 gruba ayrlmaktadr [1]. 1. Tarm Teknik Tekstilleri (Agrotech) Tarm, hayvanclk, ormanclk ve balklk sektrnde kullanlr. 2. naat Teknik Tekstilleri (Buildtech) Bina ve dier inaatlarda, adr ve glgeliklerde kullanlr. 3. Teknik giysiler (Clothtech) Giysi ve ayakkablarn astar ve benzeri teknik bileenleridir. 4. Jeotekstiller (Geotech) Otoyol ve benzeri inaatlarda yaltm, stabilite vb amacyla kullanlan tekstillerdir. 5. Dekorasyon tekstilleri (Hometech) Mobilya, ev tekstili ve yer kaplamalarnn teknik bileenleridir. 6. Hijyenik ve tbbi Teknik Tekstiller (Medtech) Tbbi tekstiller ve bununla ilgili bakm ve hijyenik rnlerdir. 7. Endstriyel Tekstiller (Indutech) Dorudan endstriyel proseslerde kullanlan filtreler, bantlar vb rnlerdir. 8. Ambalaj tekstilleri (Packtech) Torba, uval ve big-bag gibi paketleme rnleridir. 9. Otomotiv Tekstilleri (Mobiltech) Kara, hava ve deniz tatlarnda dekorasyon, izolasyon ve filtreleme ilevleri olan Tekstillerdir. 10. Ekolojik Tekstiller (Oekotech) Zararl tekstillerin kontrol, toz ve duman filtrasyonu gibi evre koruma amal rnlerdir. 11. Koruyucu Tekstiller (Protech) Kiiyi zararl maddelere, kt evre koullarna vb kar koruyan tekstil rnleridir. 12. Spor Tekstilleri (Sporttech) Aktif spor ve bo zaman teknik tekstilleridir. Son yllarda bunlara 2 yeni grup daha eklenmitir. 13. Gda Tekstilleri Gdalarn ambalajlarnda ve korunmasnda tekstil rnlerin kullanm yaygnlamaktadr. Bu rnlerden bazlar ayn zamanda yenilebilir tekstillerdir.

giderek

14. Akll Tekstiller Herhangi bir etkiyi veya etki deiikliini alglayan ve buna bir tepki verebilen tekstil rnleridir. Eer tekstil rn etkiyi veya deiiklii sadece alglyorsa buna pasif akll tekstil rn , etkiyi veya etki deiikliini alglayp buna bir tepki veriyorsa, aktif akll tekstil rn denilmektedir. Tekstil endstrisi kapsamndaki teknik ve fonksiyonel tekstil sektr, dnya pazarnda hzla gelimekte ve gelecek 15-20 yl ierisinde daha da nem kazanaca beklenmektedir. 1995-2010 yllar arasnda dnyada teknik tekstillerin tketimi iin yaplan ngr ekil 1de grlmektedir.

Kaynak: David Rigby Associates

ekil 1. Dnyada teknik tekstil tketimi, 1995-2010

2. Trkiyede Teknik Tekstil Sektr

Dnya pazarlarndaki gelimelere paralel olarak Trkiyede teknik tekstil retimi ve rn eitlilii giderek artmaktadr. Mevcut dnya konjonktrne gre, Trk tekstil sektr, katma deeri yksek, zgn ve kaliteli rnler retmeyi ve bu rnleri rekabeti fiyatlarla satmay amalamaktadr.

2.1 Trkiyenin rekabet avantajlar

Trkiye teknik tekstil retimi iin byk avantajlara sahiptir. nk Trkiye; Gelimi bir tekstil endstrisine (Tekstil ve hazr giyim endstrisinde 35,000 den fazla irket mevcuttur), Hammadde retim yatrmlarna, Yksek kaliteli ve eitimli insan kaynana, Gl tekstil eitimi kurumlarna ve aratrma merkezlerine, Stratejik corafi konuma,

 Gelimi nakliye ana, EU teknik kurallarna uygun olarak alanlarn sosyal haklar, kalite ve evre konusunda hassasiyete, Gelimi, modern ve ok iyi donanml tekstil testleri laboratuar altyapsna, EU ile Gmrk Birlii szlemesine, eitli lkeler ile serbest ticaret anlamalarna, Serbest blgelere ve organize sanayi blgelerine (gelimi retim altyaps, teknik bilgi, uluslar aras ibirlikleri ve ihracat olanaklar iin), Gelimi niversite-sanayi ibirliine (zellikle son yllarda), Gen makine alt yatrmna (tekstil makinelerinin 75 % i 10 ya altndadr) Byk bir dahili pazara sahiptir [1,2].

2.2 Trkiyede teknik tekstil yatrmlar

Trkiyede 200 den fazla firma teknik tekstiller ve dokusuz yzeyler retmektedir. Aralarnda byk lekli ve uluslar aras nitelikli firmalar bulunmakla birlikte, bu reticilerin bir ksm da kk ve orta lekli firmalardr. Byk lekli firmalar dnya pazarlarnda da ok iyi tannmaktadr. 2007 ylnda, Trkiyenin 500 byk irketi arasnda teknik tekstil retimi yapan 9 irket bulunmaktadr. Byk lekli Trk dokusuz yzey ve teknik tekstil retici firmalarn ou EDANA (European Disposables and Nonwovens Association) yesidir. Teknik tekstil retiminin en fazla olduu ehirler stanbul, Bursa, Gaziantep, Kocaeli ve Tekirdadr [3].

2.3 Trkiyede teknik tekstil retimi

Tablo 1. Avrupada ve Trkiyede teknik tekstil retimi (1000 ton) [3] Orta ve Dou Yllar Bat Avrupa Trkiye Toplam Avrupa 1995 1079 90 1214 45 2000 1237 135 1473 101 2001 1209 143 1456 104 2002 1265 129 1522 128 2003 1289 133 1559 137 2004 1350 146 1641 145 2005 1287 147 1584 150 2008* 1222 152 1536 162 2012* 1135 155 1465 175
*ngr Kaynak: CIRFS/ World Markets for Technical Textiles to 2012

Teknik tekstil reten firmalar eitli retim alanlarna ynelmilerdir. Bu alanlara rnek vermek gerekirse; Dokusuz yzeyler, zel keeler, Filtreler,

Otomobil ve ambalaj sanayi iin rnler, Askeri giysiler ve donanmlar, Tbbi rnler, Kurun geirmez veya sya kar koruyucu giysiler, Bakm kolay ve t istemeyen kumalar ve giysiler, Nanoteknoloji rn kumalar ve giysiler, ok fonksiyonlu kumalar, Bakteri ve sivrisinekten koruyucu rnler saylabilir.

Trkiyede en fazla retilen teknik tekstil altgruplar; Otomotiv tekstilleri, Temizlik / kozmetik / hijyen sektrlerinde kullanlan tekstiller, Ambalaj tekstilleridir.

2.4 Trkiyenin teknik tekstil d ticareti

Trkiyenin teknik tekstil alannda balca ihracat rnleri; Big bags, Kord kumalar, Teknik kumalar, Dokusuz yzeyler, Emniyet kemerleri, Hava yastklardr. Tablo 2. Trkiyenin teknik tekstil ihracat deerleri Yllar Deer(US$) Deiim % 2000 426.701.333 2001 495.402.697 16 2002 562.203.183 13 2003 575.371.434 20 2004 824.846.748 22 2005 903.737.293 10 2006 943.174.079 4 2007 1.091.572.258 16 2008 1.161.255.410 6,4 2009 949.767.959 -18,2
Kaynak : TKB Genel Sekreterlii / DTM Bilgi Sistemi

Trk teknik tekstil sektr iin balca pazarlar; Almanya, Fransa, talya, ngilteredir.

Tablo 3. Trkiyenin rn gruplarna gre ihracat deerleri (US$ 1000) HS Kodlar ve rn gruplar 2006 2007 2008 2009 630532 Big-Bags (FIBC) 260,189 274,589 294,787 192.678 5902 Yksek mukavemetli naylon veya dier poliamid, 163,219 174,605 163,411 122.974 poliester veya viskoz rayon ipliklerden kord kumalar 5903- Plastik ile svanm/kaplanm/lamine 66,081 83,107 105,491 90,132 edilmi kumalar 5603 Dokunmam mensucat svanm/kaplanm/lamine edilmi veya 71,532 95,823 96,617 104,327 svanmam/kaplanmam/lamine edilmemi 7019 Cam lifleri (cam yn dahil) ve bunlardan yaplan 80,765 83,486 94,009 76,694 materyaller 870821 Emniyet kemerleri 65,998 73,620 75,583 57,073 870895 Hava yastklar 14,859 30,921 43,211 53,306
Kaynak: TKB Genel Sekreterlii / DTM Bilgi Sistemi

Tablo 4. Trk teknik tekstil sektr iin balca ihracat pazarlar (US$) DEM lke Ad 2008 2009 (%) Almanya 189.636.515 129.647.376 -31,6 Fransa 117.978.818 90.355.380 -23,4 talya 61.589.704 50.628.358 -17,8 ngiltere 53.021.309 44.089.372 -16,8 Romanya 43.201.659 40.617.838 -6,0 Rusya Federasyonu 50.772.669 39.844.724 -21,5 spanya 56.589.665 35.411.054 -37,4 ABD 49.147.523 34.798.723 -29,2 ran 21.700.972 32.081.248 47,8 Hollanda 37.578.422 31.023.097 -17,4 10 lkenin toplam 681.217.256 528.497.170 -28.9 Teknik tekstil ihracat toplam 1.161.255.410 949.767.959 -18.2 10 lkenin oran (%) 58.6 55.6
Kaynak : TKB Genel Sekreterlii / DTM Bilgi Sistemi

Trkiye sadece teknik tekstil tedarikisi deil, ayn zamanda teknik tekstil ithalat da yapmaktadr. Trkiyenin teknik tekstil ithalat rakamlar ve balca rn gruplar srasyla Tablo 5 ve Tablo 6 da verilmitir.

Tablo 5. Trkiyenin teknik tekstil ithalat deerleri Yllar Deer(US$) Deiim % 2000 280.073.527 2001 256.888.019 8 2002 319.706.935 24 2003 418.411.451 31 2004 580.128.345 39 2005 689.721.815 19 2006 730.653.816 6 2007 1.017.949.982 39 2008 1.113.533.590 9,4 2009 942.476.056 -15,4
Kaynak : TKB Genel Sekreterlii / DTM Bilgi Sistemi

Tablo 6. Trkiyenin rn gruplarna gre ithalat deerleri (US$) HS Kodlar ve rn gruplar 2008 2009 267.582.254 137.102.862 115.888.920 96.643.042 43.142.142 57.927.510 35.734.305 18.673.755 37.147.983 12.539.831 2008 / 2009 % Deiim -10,3 -21,16 -11,19 -19,66 -40,04 33,98 -21,72 -30,94 -12,67 -37,96 5603 Dokunmam mensucat svanm/kaplanm/lamine edilmi 298.338.554 veya svanmam/ kaplanmam/ lamine edilmemi 870895 Hava yastklar 173.903.839 5903Plastik ile svanm/ 130.497.497 kaplanm/lamine edilmi kumalar 7019 Cam lifleri (cam yn dahil) 120.288.363 ve bunlardan yaplan materyaller 870821 Emniyet kemerleri 71.959.147 5601 - Pedler 43.235.802 5911 Teknik uygulamalar iin 45.648.213 kullanlan rnler 54 02 20 Yksek mukavemetli 27.038.489 PES iplikleri 5902 Yksek mukavemetli naylon veya dier poliamid, 42.537.391 poliester veya viskoz rayon ipliklerden kord kumalar 5602 Kee (dier) 20.212.725 Kaynak : TKB Genel Sekreterlii / DTM Bilgi Sistemi

Tablo 7. Trkiyenin balca teknik tekstil tedarikileri (US$) lkeler in talya Almanya Fransa Romanya ngiltere Gney Kore Polonya srail ek Cumhuriyeti ABD spanya Portekiz Hollanda Hindistan 15 lkenin toplam Teknik tekstil ithalat toplam 15 lkenin oran (%) 2008 156.350.606 156.225.867 155.586.703 83.018.228 41.865.523 39.824.757 54.867.559 41.613.064 29.480.939 51.254.036 24.075.706 20.687.951 16.727.804 16.609.295 18.523.790 906.711.828 1.113.533.590 81,4 2009 155.461.610 150.470.526 127.392.631 61.784.389 58.302.548 43.458.904 35.052.790 34.004.422 30.265.738 26.882.967 21.273.638 15.198.127 15.076.760 14.465.794 12.181.682 801.272.526 942.476.056 85 2008 / 2009 Deiim % -0,6 -3,7 -18,1 -25,6 39,3 9,1 -36,1 -18,3 2,7 -47,5 -11,6 -26,5 -9,9 -12,9 -34,2 -11,6 -15,4

Kaynak : TKB Genel Sekreterlii / DTM Bilgi Sistemi

3. Trk Teknik Tekstil Sektrnde Ar-Ge almalar

Trkiyede tekstil ve konfeksiyon sektr; lkemiz kaytl istihdamnn % 11ini, kaytl GSMHnin yaklak % 10unu ve lkemiz ihracatnn da % 38ini gerekletirmektedir [4]. lke ekonomisindeki bu nemli rolne ramen, ne yazk ki Trkiyede Tekstil ve Konfeksiyon sektrnn, toplam Ar-Ge harcamalarndan ald pay sadece %1,5tir. GSMHdan Ar-Ge almalarna ayrlan payn % 1 den dk olduu dnlrse, teknik tekstiller konusunda yaplan Ar-Ge almalarnn yetersizlii ortadadr. Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBITAK), aratrma ve gelitirme almalar yapan niversite ve firmalara, Ar-Ge projeleri vastasyla destek vermektedir. Ayrca koordinasyonu TBTAK tarafndan yrtlen ve eitli balklar altndaki Avrupa Birlii Proje Destek Fonlarndan, byk bteli projeler iin destek salamak da mmkndr. Yeni bir Ar-Ge merkezi kurma gibi yksek bteli projeler Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan desteklenmektedir. Sanayi Bakanl Ar-Ge Destekleri bal altnda; Teknoloji Gelitirme Blgeleri, Sanayi Tezleri Program (San-Tez) Ar-Ge Merkezleri, Teknogiriim Sermayesi Rekabet ncesi birlii Projeleri iin destekler vermektedir.

3.1 Trkiyede Ar-Ge Merkezleri

Ege niversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma ve Uygulama Merkezi (TKAUM) TUBITAK BUTAL TUBITAK MAM Bursa Tekstil Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi (BUTEKOM) Kord-Sa, Ar-Ge Merkezi Bossa, Ar-Ge Merkezi Sanko, Ar-Ge Merkezi

3.2 Sanayide Ar-Ge almalar

Bir Trk firmas, anne karnndaki bebei elektromanyetik dalgalardan korumak amacyla hamileler iin bir koleksiyon hazrlamtr. Bu giysilerin retiminde, gm liflerine sahip zel bir kuma kullanlmtr [5]. Askeri tekstiller retilen ve ok sayda Ar-Ge almas yaplan bir firmada, Trkiyede ilk kez Infrared gr sistemlerine yakalanmayan MultiSpectral Kamuflaj alar retilmitir. Nkleer, biyolojik ve kimyasal silahlara kar koruma salayan NBC Kuma ayn firmann patentli rndr [6]. Dier bir Trk firmas, (cep telefonlar, mikrofonlar, mikrodalga frnlar ve kablosuz iletiim cihazlarndan yaylan) elektromanyetik dalgalar engelleyen bir kuma retmitir. Evlerde kullanlmak iin gelitirilen BIOCARE isimli yeniliki rnn, i yerlerinde, salk sektrnde ve zellikle askeri amal olarak ok geni kullanm olanaklar bulaca dnlmektedir [7]. Trkiyenin en gl firmalar arasnda olan ve naylon, polyester iplikleri, kord bezi, endstriyel bez ve tek kord reten bir firma, alannda dnya liderleri arasndadr. Bu rnler otomobil lastiklerinde ve endstriyel amal olarak pek ok alanda kullanlmaktadr. Firma ayn zamanda Trkiyenin bu alandaki en byk Ar-Ge merkezine sahiptir [8]. Trkiyenin en byk dokusuz yzey (non-woven) reten fabrikasna sahip bir firmada ayakkablar, otomobiller ve izolasyon amal eitli keeler ile hijyen amal yzeyler retilmektedir [9]. Bir dier firma, farkl zelliklerde (antistatik, iletken) farkl ekillerde bigbag ambalaj materlaleri yannda jeotekstiller, zirai tekstiller ve glgelikler retmektedir. [10]. Hem anti-mikrobiyal, hem de anti-bcek fonksiyonlar da salayan kene kovar hallar, evlerde ve piknikte, her trl haerenin konmasna, sokmasna ve srmasna kar kullanlabilmektedir [11]. Bir Trk firmas, kendi kendini ve bulunduu ortamn havasn temizleyen, mikrop barndrmayan, koku gideren ve UV nlarn engelleyen evre dostu perde retmitir [12].

3.3 niversitelerde Ar-Ge almalar

Bilkent niversitesi Nanoteknoloji Aratrma Merkezi (NANOTAM) aratrmaclar, cisimleri belli frekanslarda grnmez klan nanoteknoloji tabanl malzeme gelitirdi. Grnmezlik pelerini" teknolojisi, askeri aralarn zerine kaplanabilen bir metamalzeme sayesinde istenilen frekans bandnda, tanklarn hatta havadaki uaklarn grnmezliine olanak salamaktadr [5]. stanbul Teknik niversitesi, Tekstil Mhendislii Blmnde TBTAK destekli olarak gerekletirilen bir projede teri iinde hapsedip kuruluk hissi veren yeni bir lif yaps gelitirilmitir. Bu lif ile retilen, zellikle spor ve askeri kyafetlerde kullanma uygun olan kuman, arlnn yzde 80'ine kadar suyu emme zelliine sahip olduu belirtilmektedir [13]. Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blmnde tamamlanan ve yrtlmekte olan baz projelerden rnekler aada sralanmtr. 1) Yksek Fonksiyonlu ve Yeniliki Tekstiller ve Teknik Alanda Uygulamalar (FP6-2002-Mobility 3 Project) Proje ortaklar: Ege niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm, Trkiye Ghent University, Textile Engineering Department in Belgium Stuttgart Univ. Inst. for Textile Chemistry and Chemical Fibres in Germany 2) letken plikler ve Teknik Tekstillerde Kullanm (Ege niv. Tekstil Mhendislii Blm tarafndan desteklenmektedir.) Bu proje kapsamnda, iletken iplikler ve kumalarn elektromanyetik koruyuculuk zelliklerini tespit etmek iin, iletken iplikler retilecek ve bunlar farkl dizaynlar ile kuma yaplar ierisine yerletirilecek, Kuma zellikleri llecek ve deerlendirilecektir. Elektromanyetik zelliklerin lm iin Ege niv. Tekstil Mhendislii Blmnde bir test cihaz kurulmutur (Electromagnetic Competence (EMC) Test Device). Bu cihaz 3m * 3m boyutlarnda koruyucu oda ile Rhode& Schwarz test cihazndan olumaktadr. 3) Akll Tekstiller ve Doal Lifler (The British Council Science Partnership Programme tarafndan desteklenmektedir.) Proje ortaklar: Ege niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm, Trkiye Ege niversitesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, Trkiye University of Manchester School of Materials, England 4) Modern Liflerin Tanmlanmas iin Gelimi Metotlar (EUROKA tarafndan desteklenmektedir.) Proje ortaklar: Ege niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm, Trkiye The Research Development National Inst. For Textile and Leather, Romania Elkede Technology and Design Centre S.A., Greece Univ. of Maribor, Department of Textile Materials and Design, Slovenia Dorobantul S.A., Romania

Societatea Comerciala Pasmatex S.A. , Romania Institute of Textile Architecture, Poland Korteks Mensucat San. Tic. A.S., Turkey

5) Kompresyon oraplar in Basn lm Cihaz Gelitirilmesi ve Bu oraplarn Konfor zelliklerinin ncelenmesi (Ege niversitesi ve TBTAK tarafndan desteklenmitir.) Proje kapsamnda, tbbi tekstiller arasnda nemli bir yer tekil eden kompresyon oraplarnn bacaa uygulayaca basn deerlerinin tam ve doru olarak tespit edilebilmesi iin, TS ENV 12718 standardna uygun, modern ve hassas bir lm cihaz gelitirilmitir. Ayrca, ounlukla konforsuz olarak bilinen kompresyon oraplarnn performans ve sl konfor zellikleri farkl malzemeler kullanlarak iyiletirilmeye allmtr. 6) Sandvi Tekstillerin Kompozit Uygulamalarnda Kullanm Olanaklar (Ege niversitesi tarafndan desteklenmitir.) Projede boyutlu sandvi yapl rme kumalarn kompozit retiminde kullanm olanaklar aratrlmtr. 7) Tekstil Bazl Su Istc Gne Kolektr (Tekstil Aratrma Dernei ve Ege niv. Tekstil Mhendislii Blm tarafndan desteklenmektedir.) Scak su elde etmek iin gelitirilen gne kolektrnde borular yerine zel tekstil yzeyi kullanlmakta ve byk enerji tasarrufu salanmaktadr. 8) Tekstil Bazl Hava Istc Gne Kolektr (Tekstil Aratrma Dernei ve Ege niv. Tekstil Mhendislii Blm tarafndan desteklenmektedir.) Kolektrn iinde zel bir tekstil yzeyi kullanlmaktadr. Tekstil bazl Hava Istc Gne Kolektr benzerlerine gre ok daha verimli ve yaklak % 50 daha ucuzdur.

4. Teknik Tekstil Sektrnn Gelecei

nceleri sadece insanlar rtme ve sslemede kullanlan tekstil rnleri, sonralar teknik tekstil ad altnda ok fonksiyonlu ve yksek performansl rnlerle ziraatten inaata, ulam sektrnden savunma ve salk amal kullanma kadar geni bir alana yaylmtr. nmzdeki yllarda teknik tekstillerin kullanm alanlarnn ve insan yaamndaki neminin daha da artmas beklenmektedir. Gnmzde tekstil sektrnn ncelikli hedefi, katma deeri yksek, kaliteli , zgn ve zel mamller retip uygun fiyatlarla pazara srmektir. Bunun baarlabilmesi iin katma deeri yksek, yeniliki, rekabeti ve akll teknik tekstil rnlerini gelitirilmesine ynelik Ar-Ge almalarna byk nem verilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar [1] Textile and Apparel Industry and Technical Textiles in Turkey, General Secretariat of ITKIB, R&D Department. [2] EMEK, A., KUYUMCU, O., Technical Textiles and Nonwovens Industry in Turkey, Export Promotion Center of Turkey, 2009. [3] Trkiyede ve Dnyada Teknik Tekstiller zerine Genel ve Gncel Bilgiler, TKB Genel Sekreterlii Ar-Ge ve Mevzuat ubesi, Haziran 2008. [4] http://www.questia.com/ [5] http://www.nonwoventechnology.com/issues/nw23.pdf [6] http://www.oztektekstil.com.tr [7] http://www.istikbal.com.tr [8] http://www.kordsa.com.tr/ [9] http://www.hassan.com.tr [10] http://www.isbirsentetik.com [11] http://rugzo.com/welsoft-kene-kovar-hali/ [12] http://www.elvin.com.tr/ [13] http://www.etkinpatent.com/patenticerik-11-52-prof-dr-nuray-ucar-teri-icinde-hapsedipkuruluk-hissi-veren-yeni-bir-lif-yapisi-gelistirdi.html