HNDSTAN'A BR GET

E. M. Forster
(1924)

BRNC BLM CAM

I Marabar Maaralar da olmasa onlar da otuz kilometre tededir andapur kentinin olaanst bir yan yoktur. Ganj Irma kentin iinden deil de, sanki yanndan geer. Kent, rmak yata boyunca birka kilometre uzar gider, suyun bol bol biriktirdii sprnt ve pislikten farksz gibidir. Suya girmek iin basamaklar yoktur, Ganj burada kutsal saylmaz; rmak n denilebilecek bir yeri de yoktur; suyun srp giden grnmn ar pazar kapatr. Sokaklar biimsiz, skntl, tapnaklar gsterisiz, siliktir. Geri birka gzel ev yok deildir ama, bunlar da bahelerde, patikalarn ardnda gizlidir; eri p, arl konuklar dnda, herkesi rktr, geri evirir. andapur ne byk, ne de gzel bir kent olmutur, ama iki yzyl nce, o zamanlar baat olan yukar Hindistan ile deniz arasndaki yol zerindeydi, imdiki gzel evler de o dnemden kalmadr. Ssleme zeni, on sekizinci yzylda sona ermitir; geri bu zen hibir zaman demokratik bir yaygnla ulaamamt. Pazarlarda resim yoktur, oyma ilerine de tek tk rastlanr. Tahtalar sanki amurdan yaplm gibidir; halk yryen amurlar andrr. Gzn grebildii her ey ylesine alalm, ylesine tekdzedir ki, Ganj akp geerken, bir kabuk gibi, pislii, artklar sprp topraa sindirecek sanlr. Evler ker, insanlar boulur, rr, ama kentin ana izgileri hep yerli yerindedir, orada burada ykselir, alalr. alalm, ama bir trl yok edilmeyen bir yaam biimini andrr. erilerde durum biraz deiiktir. Yumurta biiminde bir alan, bir de uzun, soluk bir hastane vardr. Avrupal ve Hintli karmas melezlerin evleri tren istasyonu yaknndaki ykseke yerdedir. Irmaa kout uzanan tren yolunun tesinde toprak alalr, sonra gene olduka dik, ykselir. kinci tepeye kk ynetim merkezi kurulmutur, buradan baknca andapurun bambaka bir grnm vardr. Balk, bahelik bir kenttir. Kent de deildir, iine tek tk kulbe serpimi bir ormandr. Soylu bir rman ykayp arndrd bir enlik ve elence yeridir. Pazar yerinin ardnda gizlenen palmiyeler, margosa aalan. ekmek aalan ve pepul burada ortaya kmtr; bu kez onlar ary arkalarnda gizlerler. Eski sarnlarla beslendiklerinden, bahelerde serpilmiler, boucu kenar mahallelerden ve gzden dm tapnaklardan frlayvermilerdir. Ik ve havaya kavumak iin alt katmanlardan ykselir, dallaryla, dost yapraklaryla selamlar, kulara koskoca bir kent kurarlar. zellikle yamurlardan sonra, aalarda olup bitenlerin stn bir perde gibi rterler ama gene de her zaman, kupkuru ve yapraksz kalnca da. tepede oturan ngilizler iin kente onur katarlar; yeni gelenler bu kentin sylendii kadar clz ve verimsiz olduuna bir trl inanamazlar, aalara inip grmek isterler, o zaman da d krldna urarlar. Ynetim merkezine gelince, buras insanda hibir duygu uyandrmaz. Gze ne ho grnr, ne de irkin. Akllca planlanmtr. Ucunda, krmz tuladan bir kulp binas vardr, daha gerilerde bir bakkal, bir de mezarlk. Ufack evler, birbirini dikine kesen yollara dizilmitir. Gze batan bir biimsizlii yoktur, gzel olan tek ey de, doann grnmdr. Bu yrenin kentle tek ortak yan, tmnn stn rten koca gkyzdr. Gkyznde de farkllk vardr, ama yeillik ve rmakta olduu kadar gze batmaz. Kimi zaman g bulutlar biimlendirir; bu daha ok, renk karmndan bir kubbedir; temel renk mavidir. Gndzleri, mavi solar, solar, topran akna dedii yerlerde aarr, gnbatmndan sonra yepyeni bir ehre edinir, turuncudur, sonra erir, erir, morlarn en tatlsna karr; ama asl ekirdei maviliktir, gece bile. Geceleri, yldzlar usuz bucaksz bir kubbeden sallanan lambalar gibi asldrlar. Bu kubbeyle aralarndaki uzaklk, ta gerilerdeki dnyayla aralarndaki uzakln yannda kalmtr, artk mavilikten kurtulmutur. Her eyi gk kararlatrr yalnz iklim ve mevsimleri deil, yeryznn ne zaman gzelleeceini kararlatrr. Toprak tek bana pek bir ey yapamaz ok ok, be iek karr. Oysa gn can diledi mi, andapur arlarna grkem yaar, ya da evrenden evrene bir ongunluk yaylr. Gk bylesine gl, bylesine grkemli olduu iin bunu yapabilir. Gcn, Tanrnn gn gn iinde doan gneten, bykln yerlere kapanm

topraktan alr. Bu kubbeyi evreleyen, oyalayan dalar yoktur. Toprak gz alabildiine uzanr, biraz kabarr, sonra gene dzlenir. Yalnz gneyde, birka yumruk, birka parman topraktan frlad yerde, bu sonsuz uzan blnr. Bu yumrular, parmacklar Marabar Tepeleri'dir, o esiz maaralar da, ite buradadr.

II Gen adam, uan yakalamasna vakit kalmadan, den bisikletini brakp, n balkona frlad. Kabna samyordu. Hamdullah. Hamdullah; ge mi kaldm? diye seslendi. Ev sahibi, zr dileme, dedi. Sen hep gecikirsin. Ne olur, sorumu yantla. Ge mi kaldm? Mahmut Ali yemekleri yiyip bitirdi mi? yleyse, baka yere giderim. Bay Mahmut Ali, naslsnz? yiyim, teekkr ederim Dr. Aziz, lmek zereyim. Yemekten nce lmek ha? Vah zavall Mahmut Ali. Hamdullah oktan ld. Sen bisikletinle gelirken, ruhunu teslim etti. Mahmut Ali, Doru, dedi. Dn bak, ikimiz de sana, baka ve daha mutlu bir dnyadan sesleniyoruz. Sizin o baka ve mutlu dnyanzda nargile var m? Aziz, gevezelii brak, biz ok hazin bir sylei srdryoruz. Nargile bu dost evinde her zamanki gibi smsk hazrlanmt, hrn hrn fokurduyordu. Aziz, ttn biraz kurcalad, sonunda ttn geveyince, duman cierlerine, burun deliklerine doldu, pazardan geerken genzine sinen yanm tezek dumann temizledi. Nefisti. Sanki kendini kaybetmi, esrimiti, duygu dnyasndayd, ama salklyd, bu dnyada, iki adamn syleisi hi hazin gelmiyordu. Bir Ingiliz'le dost olunup olunamayacan konuuyorlard. Mahmut Ali olanakszln savunuyordu. Hamdullah kar grteydi, ama ylesine kesinlikten uzak, ve ekingenlikle tartyorlard ki aralarnda ekime yoktu. Bir yanda uaklar yemek hazrlarken, ay tam nnde doarken, dertsiz, tasasz, koca balkonda uzanp yatmak gerekten gzeldi. Bu sabah benim bama gelene bir bak. Hamdullah, Hi olmazsa Ingiltere'de olas ya demekle yetindi. Hamdullah dokuz yz on iki aknndan nce ngiltereye gitmi ve Cambridgede candan karlanmt. Burada olanaksz. Aziz! u havu burunlu olan mahkemede gene beni aalad. Ayplamam dorusu. Beni aalamas iin uyarlmtr. Yakn zamana kadar ok efendi bir ocuktu ama brleri ona da di geirdiler. Evet, burada baka kar yol yok, bana sorarsan byle. Efendice davranmak isteiyle buraya geliyorlar, sonra bunun skmeyecei syleniyor onlara Lesleyi al rnein, Blakistonu ele al, imdi de sra senin havu burunlu ocukta. ok gemez Fieldinge de sra gelir. Ya da, u Turtonun ilk geldii gnleri anmsarm da... Eyaletin baka bir yanndayd. imdi inanmayacaksnz bana ama ben Turtonla birlikte kendi arabasnda gezmitim... Turtonla! Evet, pek dosttuk. Bana pul koleksiyonunu gstermiti. imdi pul koleksiyonunu arrsn diye dnr! Ama u havu burunlu ocuk Turtona da ta kartacak! Sanmam, tm bir rnek olurlar, ne daha fena, ne de daha iyi. Ben her ngilize iki yl sre tanrm. ster Turton olsun, ister Burton, ancak bir harftir aradaki fark, kadnlarna da alt ay. Tm bir rnektir. Sen ayn grte deil misin? Mahmut Ali, Deilim, dedi. Bu hazin alaya o da katlmt, azdan kan her szckle hem ii szlyor, hem de eleniyordu. Bana sorarsan efendilerimizin herbirinin arasnda byk farklar vardr. Havu-burun kekeler, Turton ok ak seik konuur, Mrs Turton rvet alr, Mts Havu-burun diye biri yoktur. Rvet m? Bilmiyor musunuz, bir Kanal Projesi iin Orta Hindistana geici olarak gittiklerinde, bir

Raca ya da baka biri, su kendi toprandan gesin diye Mrs Turton'a som altndan bir diki makinesi varm Peki gemi m? Hayr. te Tunon'un yetenei de burada ya... Biz zavall rvet aldk m ii yerine getiririz, bu yzden de yasa hemen yakamza yapr. ngilizler rvet alr ama ii yapmazlar. Baylyorum onlara. Hepimiz baylrz. Aziz, ltfen nargileyi bana ver. A! Yok, daha deil., yle keyifli oldu ki... ok bencil ocuksun. Sesini ykseltti, yemek hazr edilsin diye seslendi. Uaklar da barp hazr olduunu haber verdiler. Yemek bir an nce hazr olsun demek istemilerdi, yantlar da o anlamda anlalmt, nk kimse yerinden kprdamad. Hamdullah szne devam etti, ama hali, tavr deimiti, heyecanland belliydi. Benim durumumu ele aln... Gen Hugh Bannisterin durumunu. Bu ocuk benim ok aziz dostum Rahip ve Mrs Bannisterin oludur. Onlarn ngiltere'de bana ettikleri iyilii anlatamam size. Bana analk babalk etmilerdi imdi nasl konuuyorsam, onlarla da yle konuurdum. Tatillerde Rahibin evi bana baba evi gibiydi. Btn ocuklarn bana emanet ederdi, ok zaman kk Hughyu gezdirirdim. Kralie Victoriann cenazesine gtrmtm de, kalabaln arasnda kucamda tamtm. Mahmut Ali, Kralie Victoria bakayd, diye mrldand. imdi rendiime gre, bu ocuk Cawnporeda deri tccarym. Dnn bir kez, ne kadar isterdim onu grmeyi, yol parasn gnderip evime armay, ona olummu gibi davranmay... Ama ne yarar var? nk Hindistan ngilizleri hemen dilerini geirirlerdi, o da kendisinden bir ey isteyeceimi sanrd, eski dostlarmn ocuklarndan byle bir davrana dnyada katlanamazdm. Bu lkenin bana gelenlerin nedeni nedir, Vekil Sahibi? Sorarm sana. Aziz sze kart. Ne diye ngilizlerden sz edersiniz? Ufff! Ne diye bu heriflerle dost olmal ya da olmamal? Onlarla hibir alveriimiz olmasn, keyfimize bakalm. Bunlarn dnda bir Kralie Victoria, bir de Mrs Bannister vard, onlar da ldler. Yok yok. bunu diyemem, onlar gibi daha bakalarn da tandm. Mahmut Ali, beklenmedik bir anda coarak yant verdi Ben de yle. Btn kadnlarn bir rnek olduu asla sylenemez. Deiik bir havaya girmilerdi. Kk nezaket ve ilgi anlarn detiler. yle doal bir biimde ok teekkr ederim demiti, ki... Boazma toz kat vakit bana ila vermiti. Hamdullah kutsal konusunda daha nemli rnekler anmsyordu ama br sadece ngiliz Hindistan'n bildiinden kk an krntlar bulabilmek iin belleini iyice kurcalamas gerekmiti. Sonunda aresiz. Ama kukusuz btn bunlar istisna. grne dnd; stisnalar kural kantlamaz, sradan bir kadn Mrs Turton gibidir, onun da ne trl olduunu bilirsin Aziz. Aziz bilmiyordu ama bilirim dedi. O da kendi d krklklarna dayanarak genel kurallar kuruyordu baka bir devletin ynetiminde yaayan halk iin bundan bakas zaten gtr. stisnalar bir yana, btn ngiliz kadnlarnn kibirli ve yapay olduuna karar verildi. Syleinin aydnl yitmiti, boral, frtnal yzeyi alabildiine geniledi. Uan biri yemein hazr olduunu haber verdi. Aldrmadlar. Daha yal olan iki adam sonu gelmeyen politik tartmalara girimiti. Aziz sessizce baheye kt. Aalar tatl tatl kokuyordu... Yeil filizli 'ampak'lar... Aklna Farsa iirler geldi. Yemek, yemek, yemek... Yemek iin eve dnd vakit, Mahmut Ali, seyisiyle konumaya gitmiti. Hamdullah, yleyse gel de karmla gr biraz, dedi. Yirmi dakika haremde kaldlar. Hamdullah Begm, Aziz'in uzaktan teyzesi olurdu ve andapur da tek akrabasyd. Kadn, ailenin yersiz biimde kutlad bir snnet dnn uzun uzun anlatt. Bir trl yanndan ayrlamadlar, nk ancak onlar yedikten sonra Begm kendi yemeini yiyecekti, sabrszland demesinler diye iyice

ekitirdikten sonra en sevdii konuya girdi ve Aziz'e artk ne zaman evlenecen sordu. Aziz sinirlenmiti ama saygyla yantlad. Bir evlilik yeter. Hamdullah, Evet, grevini yapt, dedi. Cann skma ocuun. O da aile yetitiriyor, iki olan, bir de kz. Teyze, ocuklar karmn annesinin yannda, ok rahat yayorlar. Analar da orada lmt. stediim vakit gidip grebiliyorum. Daha pek kk onlar. Btn ayln onlara gnderir, kk bir memur gibi yaar, nedenini kimseye sylemez. Daha ne yapsn istiyorsun? Ama Hamdullah Begumun tutturduu konu bu deildi. Nezaketle sz birka dakika iin deitirdikten sonra, gene ayn konuya dnd. Erkekler evlenmezse kzlarmzn hali ne olacak?dedi. Ya denkleri olmayan kimselerle evlenecekler, ya da... Ardndan, sk sk durulan yky yeniden anlatmaya koyuldu. Hkmdar soyundan bir kz, evresi dar olduu iin kendine ve onuruna denk bir e bulamam, evde kalm, imdi de ya otuzu bulduu iin lnceye dek evlenemeyecekmi, nk artk bu yatan sonra onu kimse almazm, yk anlatlrken, bu ie iki adamn da akl yatmt. Bu faciann btn halkn bana orap recei ve kadnn Tanrnn sunduu ltuflar tatmadan leceine, birden ok kadn almann yelenecei grnde birletiler. Evlenme, analk, evde sz geirme bunlar da olmasa, kadn ne diye dnyaya gelsin? Btn bu nimetleri kadndan esirgeyen bir erkek lm deinde Tanrya ve vicdanna nasl hesap verirdi? Aziz bu tr direnilere her zaman verdii, Belki... daha sonra... yantn yineleyerek ayrld. Hamdullah, Doru bulduun bir eyi ardna koymamalsn. dedi. Hindistan bu yzden byle feci halde, ileri arda koyduumuz iin. Ama gene akrabasnn yznde kayg sezince hemen yattrc birka sz syledi, karsnn szlerinin brakm olabilecei etkiyi sildi. Onlar yokken, Mahmut Ali arabasyla gitmi, be dakika sonra gelecei ve kendisini beklememeleri yolunda haber brakmt. Evsahiplerinin uzak bir akrabasyla birlikte yemee oturdular. Mehmet Latif, Hamdullahn srtndan geinirdi, kendisine ne uak, ne de efendi gibi davranlrd, Bir ey sylenmeyince konumazd, kimse de bir ey sylemediine gre, suya sabuna dokunmadan susard. Ara sra, yemein nefasetini vercesine geiriyordu. Nazik, mutlu, namussuz bir adamd; mr boyunca bir tek i tutmamt. Soyu sopundan birinin evi olduu srece, barnak bulacandan kukusu yoktu, stelik byle koca bir ailenin meteliksiz kalmas olanakszd. Kars birka yz kilometre uzakta ayn tr bir yaam srerdi. Tren bileti masrafndan tr karsn grmeye gitmezdi. ok gemeden Aziz, arkasndan da uaklar kkrttlar; Farsa, sonra Urdu diliyle biraz da Arapa iir okumaya balad. Bellei iyiydi, bu yata bir insan iin de olduka ok okurdu; gnlnce konular, slamiyetin k ve akn sresizliiydi. Keyifle dinlediler, nk iiri ngilterede olduu gibi kiilikle deil de, ounluktan yana olduu zaman severlerdi. Boyuna kelime kelime dinlemekten usanmazlard; serin akam rzgryla birlikte kelimeleri ilerine sindiriyorlar, zmlemeye yanamyorlard; airin adnn Hafz, Hali, kbal oluu yeterli gvenceydi. Hindistan yzlerce Hindistan darda kaytsz ayn altnda fsldayordu, ama birara Hindistan tek oluverdi; onlarnd, ama Hindistan'n ayrlnn hznn iirde yeniden dinlerken, kendi iine kapank grkemlerini yeniden duydular. Genliin uup gittii anmsatld iin, genliklerini hissettiler. Al giysili bir uak sze kart. Ingiliz hkmet doktorunun upras idi. Aziz'e bir mektup uzatt. Aziz yerinden kalkmadan, Koca Callendar evinde beni grmek istiyormu, dedi. Hi olmazsa nedenini bildirmek nezaketini gsterebilirdi. Bir hastalk iindir bence. Bence deil. Bence diye bir ey diyemem zaten. Yemek saatimizi renmi olacak. Sorun bu. Kendi gcn gstermek iin bizi rahatsz ediyor. Hamdullah, sz dinlemesi iin uyarmaya alarak, Belki de byledir, belki de nemli

bir olay kagelmitir, bilemezsin ki. dedi. Pan inedikten sonra dilerini temizlesen iyi olmaz m? Dilerimi temizleyeceime gitsem daha iyi. Ben Hintliyim. Pan inemek Hintli detidir. Hkmet doktoru da buna katlanmal. Mehmet Latif, bisikletimi getirir misin? Yoksul akraba kalkt. Nesnel evrene az ok katlabilmiti. Bisikletin selesine elini koydu, asl yrten bir uakt. kisi aralarnda bisikleti bir naln ivisinin stnden geirdiler. Aziz elini ibriin altna tuttu, kurulad, yeil ftr apkasn giydi ve beklenmedik bir aba ve hmla Hamdullah'n avlusundan frlad gitti. Aziz. Aziz lgn ocuk... Ama Aziz oktan ary am, fkeyle bisikletinin stnde yol alyordu. Ne feneri ne zili, ne de freni vard; ama bisikletinin tek umudu, bir surattan bir surata varp, her biriyle arpmadan svmak olduu bir lkede baka ne beklenir? Kent bu saatte olduka sszd. Lastii patlaynca, hemen bisikletten atlad, bir araba armak iin seslendi. nce bulamad, sonra bisikleti bir dostunun evine brakmas gerekiyordu. Daha sonra da dilerini temizlemek iin oyaland. Sonunda devlet dairelerinin bulunduu yere doru, acele etmeye abalayarak ilerledi. Bu binalarn yavan dzenine ve temizliine eriince, iini bir sknt brd. Yce ve grkemli generallerin adlarn alm olan ve birbirini dikine kesen yollar, ngiltere mparatorluunun Hindistan zerine rd an gzel bir simgesiydi. Bu an tuzana yakalanm gibi hissetti kendini. Binbann avlusuna dorulduu vakit, arabadan inip eve yryerek gitme isteini glkle bastrd. Bu da kendini aa grdnden deildi; duygular vcudunun dokunakl telleri korkun bir hakarete uramaktan kanyordu. Geen yl bir 'olay' duyulmutu. Hintli bir soylu, bir ngiliz memurun evine arabayla gitmi ve daha uygun bir biimde eve yaklamas iin uyarlarak uaklar tarafndan geri evrilmiti. Bu olay, resmi memurlara yaplan yzlerce ziyaretten yalnzca birine aitti ama gene de n salmt. Gen adam byle bir olayn yinelenmesinden korkuyordu. Sonunda iin bir ortalamasn buldu, arabacya avlu klarnn tam dibinde durmasn syledi. Hkmet doktoru evde yoktu. Ama Sahib bana haber brakmam m? Uak kaytsz bir Hayr ile yantlad. Aziz ne yapacan armt. Bu bir zamanlar bahi vermeyi unuttuu bir uakt, imdi de hibir ey yapamazd. Bir haber brakldndan ve adamn c almak iin haberi iletmediinden kukusu yoktu. Tartrlarken birileri darya kt. kisi de kadnd. Aziz apkasn kard. Srtnda akam giysisi olan ilk kadn Hintliye bakt, sonra ilerinden gelen bir hisle balarn evirdiler. Biri, Mrs Lesley, bakn bir araba var, diye bard. Bizimki mi? kinci kadn da Aziz'i grm, ayn biimde davranmt. Tanrnn verdii bu armaana teekkr edip kabullenelim. diye crlak crlak bard, ikisi birden bindiler. O Tonga, vallah, kulp, kulp. Bu salak da ne diye gitmiyor? Aziz arabacya, Git, yarn veririm paran, dedi. Yol alrlarken de nezaketle, Gle gle gidin bayanlar, diye seslendi. Kadnlar, kendileriyle ylesine doluydular ki, yantlamadlar. te, tpk Mahmut Ali'nin dedii gibi, her zamanki ey olmutu. Hi kanlamayacak aalama gene yinelenmiti selamna aldr edilmemi, arabas elinden alnmt. Ama hi olmazsa Callendar ve Lesley hanmlar imand, Tongann arkasn sarktacaklard. Kadnlar gzel olsayd, znts daha da byk olacakt. Uaa dnd, eline birka rupi sktrd, sonra gene haber olup olmadm sordu. Bu kez hayli nazikleen uak ayn yant verdi, Binba Callendar bir saat nce gitmiti. Hibir ey demeden mi? Geri laf arasnda, Aman, Azize de imdi, demiti ama yinelemeye uan ii varmad. nsan gereinden az bahi verdii gibi, gereinden ok da verebilir, daha dorusu

gerei satn alabilecek para daha saptanmamtr. yleyse bir mektup yazaym. Eve buyur edilmiti ama, girmeye gururu engel oldu. Avluya kt ve mrekkep getirildi. Sayn Albaym ivedi emriniz gereince, yannzda alan bir memur olarak, acele ederek... diye balad, soma durdu. Geldiimi syleyin, yeter, dedi. Yaknma yazsn yrtt. te kartm. Bana bir araba arn. Hazret, hepsi kulpteler. yleyse istasyona telefon edip bir araba arn. Adam emri yerine getirmek iin giderken, stemez, istemez, yrrm daha iyi, dedi. Bir kibrit kard, sigarasn yakt. Parayla satn alnm dahi olsa, gsterilen zen iini rahatlatmt. Cebinde rupi bulunduu srece bu zen srdrlebilirdi, bu da bir eydi. Ama ngiliz Hindistan'nn tozunu ayandan temizlemek! Bu adan kurtulup alkn olduu hareket ve davranlar srdrmek! Hi de istemedii halde, yrmeye koyuldu. Atletik, ufack tefecik bir adamd, ince yaplyd ama gerekten glyd. Gene de yry yormutu onu, zaten yeni gelenler dnda, Hindistan'da yry herkesi yorar. Toprakta dmanca bir ey vardr. nsan kendini koyup brakr ve aya bir ukura gmlr, ya da adm atarken ayana sert talar ya da camlar batar. Bir dizi bu tr artmaca insan yorar; stelik de. hibir lke iin elverili olmayan, ince tabanl akam pabular giymiti. Devlet dairelerini geince dinlenmek iin bir camiye girdi. Bu camiyi teden beri severdi. Zarifti. Biimi. yaps hep houna giderdi. Krk dkk bir kapdan girilen avluda aptes almak iin temiz su dolu bir havuz vard, havuz hep akard, kent suyunu salayan bir su yolunun parasyd. Avlu krk dkk talarla denmiti. Caminin kapal blm, alk olunan biimden daha gmkt; bu yzden de yan taraf, ngiliz tara kiliselerini andryordu. Aziz oturduu yerden kemere bakt, de asl ufack bir lambayla ve ay yla aydnlanmt. Ay nn altnda, n blm mermermi gibi duruyordu. Tanrnn doksan dokuz ad saaklarda kapkara grnyor, saaklar da ge kar bembeyaz gze arpyordu. Bu iki kart grn ve i tarafta glgelerin ekimesi Aziz'in houna gitmiti. Btn bunlar dine ya da aka bir simgeye dntrmeye alt. Houna giden bir cami, dlerini dolu dizgin koyuvermiti. ster Hindu, ister Hristiyan, ister Rum olsun, baka bir inancn tapna cann skar, gzellie kar duyduu duygular uyandrmazd. te burada slamiyet vard, kendi lkesi vard, bu bir inantan, bir sava haykrndan daha baka, daha teydi. slamiyet, yaama kar, hem grkemli hem de sonsuza dek srp gidecek bir akmd, bedeni ve dnceleri bu inan iinde rahatt. Soldaki avluyu eviren alak duvarn stnde oturmutu. Aada toprak, kente doru alalyor, sadece hayal meyal bir aa kmesi halinde seiliyordu; sessizliin arasnda ????? duyuluyordu.. Sada, kulpte, ngiliz topluluunun amatr orkestrasnn sesi ykseliyordu. Baka bir yerde Hindular davul alyordu bunlarn Hindu olduunu biliyordu, nk ahengi kendisine yabanc gelmiti bakalar da bir lye alyordu kimin ls olduunu biliyordu, nk akamzeri tezkereyi yazmt. Baykular vard, Pencap postas vard... Yerel Ynetici'nin bahesinde iekler tatl tatl kokuyordu. Ama cami tek caminin anlam vard. Aziz gecenin karmak duygularndan kanarak camiye dnd ve mimarnn asla amalamad nice anlamlar ykleyiverdi ona. Gnlerden bir gn o da bir cami yapacakt, bundan daha kk ama ok gzel olacakt ve yanbandan geenler onun u anda duyduu mutluluu tadabilecekti. Caminin yanbanda alak bir kulbenin altnda kendi trbesi bulunacak; stne bir yazt kazlacakt: Eyvah! Bensiz nice yllar Gller aacak, Bahar erecek; Gizlice kalbimi tanyanlar

Sokulup mezarma gelecek. Dekke'li bir kraln mezarnda bir kta grm ve bunu ok derin bir felsefe saymt hzn daima derin sayard. Kalbin gizli gizli, derinden anlalmas! Gzlerinde yalarla, bu cmleyi st ste yineledi. Bu arada caminin stunlarndan biri sanki titremiti. Glgelikte salnd, sonra szlp ortaya kt. Cinlere perilere olan inanc iini sarmt, ama kprdamad. Baka bir stun daha kprdad, sonra bir bakas, derken ay nda bir ngiliz kadn ortaya kt. Aziz anszn fkelenmiti. Madam! Madam! Madam! diye haykrd. Kadn, A! A! diye at. Madam, buras bir cami, buraya girmeye hakknz yok. Pabularnz karmanz gerekirdi, buras Mslmanlar iin kutsal bir yer. karmtm. Ya. yleyse zr dilerim. Kadn hl aknd, ilerledi, ama havuz aralarndayd. Aziz kadnn arkasndan seslendi. Konutuum iin zr dilerim. Ama haklym deil mi? Yani, pabularm karrsam buraya girebilirim? Elbette, ama buna zen gsteren ok az bayan vardr zellikle kimse grmezse. Ne fark eder? Tanr burada ya. Bayan! Ltfen brakn, gideyim. Ne olur, herhangi bir zaman, size bir yardmda bulunabilir miyim? Yok teekkr ederim... bir ey olmad ki... yi geceler. Adnz renebilir .miyim? Kadn kapnn glgeliinde duruyordu. Aziz yzn gremiyordu, ama o Aziz'in yzn grebiliyordu. Deiik bir sesle, Mrs Moore. dedi. Bayan... Yanna yaklanca kadnn yal olduunu grd. Camiden de byk bir d kk, sra kk gibi yklvermiti. Sevindi mi, zld m, bir trl kestiremedi. Kadn, Hamdullah Begum'dan da yalyd; krmz bir yz, beyaz salar vard. Sesi aldatmt Azizi. Mrs Moore, korkarm rkttm sizi. Kendi evreme, dostlarma sizi anlatacam. Tanr burada demi olmanz ok gzel, ok ama ok gzel gerekten. Sanrm Hindistan'a yeni geldiniz. Evet, nereden anladnz? Benimle konumanzdan. Hayr, durun, size bir araba arabilir miyim? Sadece uradan, kulpten geldim. Londrada daha nce grdm bir oyunu oynuyorlar, stelik ok da scak. Oyunun ad ne? Kuzen Kate. Geceleri yalnz dolamamalsnz Mrs Moore. evrede kt insanlar bulunur. Marabar Tepeleri'nden parslar inebilir. Ylanlar da. Kadn bard. Ylanlar unutmutu. Aziz rnein, bir bcek alrsnz elinize, srr, lrsnz, diye srdrd szn. Ama siz dolayorsunuz. Ben alm, ondan. Ylanlara da m alksnz?

kisi de gldler. Aziz, Ben doktorum, dedi. Ylanlar beni sokmaya cesaret edemezler. Giri yerinde, yan yana oturdular, pabularn giydiler. Ne olur, size bir soru sorabilir miyim? Souklar gemek zereyken, yln bu vaktinde ne diye geldiniz Hindistana? Daha nce yola kacaktm ama elimde olmayan bir nedenle geciktim. Biraz sonra buras sizin iin yle salksz olacak ki! Sonra, ne diye geldiniz andapura? Olumu grmek iin. Olum burann yargcdr. Yok, yok, zr dilerim ama bu olanaksz, bizim yargcn ad Mr Heaslop. ok iyi tanrm. Kadn glerek Gene de benim olum dedi. Ama Mrs Moore, nasl olabilir? ki kez evlenmitim. Evet, imdi anlyorum, demek ilk kocanz ld. Evet, ikinci kocam da yle. Aziz sr dkercesine, Demek ayn durumdayz, dedi. Demek ailenizden bir tek yarg kald? Hayr, daha kkleri var... ngilterede Ralph ve Stella var. Buradaki olunuz demek ki Ralph ve Stellann vey kardei. Tamam. Mrs Moore, pek garip bu, nk sizin gibi benim de iki olum ve bir kzm var. kimiz de ayn durumda deil miyiz? Adlar ne? Herhalde Ronny, Ralph ve Stella deil. Bu dnce Azizin pek houna gitmiti. Hayr, deil tabii Ne garip geliyor insana! Adlar deiik, size tuhaf gelecek. Dinleyin ltfen. imdi size ocuklarmn adlarn syleyeceim. Birincisi Ahmet, ortancas Kerim, ncs de en bykleri Cemile. ocuk yeter. Siz ayn grte deil misiniz? Doru. kisi de kendi ailelerini dnerek bir sre sessizce oturdular. Kadn iini ekti, gitmek iin ayaa kalkt. Aziz, Bir sabah Minto Hastanesi'ne gelmek ister misiniz? diye sordu. andapur'da gsterecek baka bir eyim yok. Teekkr ederim, grdm orasn. Yoksa sizinle gelmek isterdim. Sanrm Hkmet doktoru gtrmtr. Evet. Mrs Callendar da beraber. Azizin sesi deimiti. A! ok zarif bir bayan. Belki, insan tandka yle gelebilir. Ne? Ne? Holanmyor musunuz ondan? Nazik davranmak istiyor tabii, ama zellikle zarif bulamadm dorusu. Aziz birden patlayverdi. Benim iznim olmadan arabam elimden ald buna zarafet denir mi? Binba Callendar da ne zaman dostlarmla yemee gitsem, hemen engel olur, derhal kalkar giderim, ok elenceli bir topluluktan ayrlmmdr, bakarm haber dahi brakmadan kp gitmitir. Buna zarafet denir mi, Tanr akna? Ama ne olacak ki? Elimden bir ey gelmez, o da farknda bunun. Ben sadece onun yannda alan biriyim, vaktimin deeri yoktur, avlu Hintli'nin nesine yetmez? Evet, brak kalsn ayakta, Mrs Callendar da arabam alsn, beni ortada braksn...

Kadn dinliyordu. Aziz bir bakma kendine yaplan hakszlktan dolay, ama daha ok bir bakasnn onunla ayn grte olmasndan, halinden anlamasndan comutu. Bu duygu yznden de tekrara, abartya, bakaldrya snd. Kadn, ondan yana olduunu vatanda bir kadn eletirerek kantlamt ama. Aziz bunun byle olduunu daha nce de anlamt. Gzelliin dahi yaratamayaca bir alev, iinde parlayvermiti; szleri acmasz olmakla birlikte, yrei iin iin aydnlanmt. Sonunda bu duygu szcklere dkld. Siz anlyorsunuz halimden, bakalarnn duygularn biliyorsunuz. Ah, ne olurdu o bakalar da sizin gibi olayd. Kadn ok armt. nsanlarn halinden pek iyi anlayabildiimi sanmam, diye yantlad. Sadece insanlar sevip sevmediimi bilirim. yleyse siz de Doulu'sunuz. Kadn, Azizin kendisine kulbe kadar elik etmesini kabul etti; kapda, Keke ben de ye olup sizi davet edebilseydim. dedi. Aziz sadece, andapurda Hintliler konuk olarak dahi kulbe kabul edilmezler, diye yantlad. Artk mutluydu, yaplan hakszlklarn stnde durmuyordu. Gzelim ayn altnda ar ar yamac indi, gene gzel camiyi grd, sanki artk herkes kadar o da bu topraa sahipti. Varsn kendinden nce bir avu Hindu, kendinden sonra da birka souk ngiliz baat olsun, ne kard?

III Mrs Moore kulbe girdii vakit, Kuzen Kate'in nc perdesinin sonuna yaklamt. Hizmetiler 'mem-sahip'lerini tiyatro oynarken grmesinler diye pencereler rtlmt, bu yzden scak dayanlr gibi deildi. Vantilatrlerden biri yaral ku gibi dnp duruyordu, br bozuktu. Seyircilerin arasna gitmeyi can ekmedii iin bilardo odasna gitti orada da Gerek Hindistan' grmek istiyorum. szyle karlat, anszn gerek yaam karsna kverdi! Konuan, Adela Quested idi. Roony'nin. ngiltereden yannda getirmesini istedii garip, ekingen kzd bu. Ronny oluydu, o da ekingen ve kukuluydu. Kesin olmasa bile, olu herhalde bu kzla evlenecekti. Kendisi ise yal bir kadnd. Ben de grmek isterim ama elimden gelen yalnzca bunu dilemek. Anlalan Turtonlar gelecek sal iin bir eyler hazrlayacaklar. Kukusuz bu hazrlk, eninde sonunda, bir fil gezintisinden oluacak, hep byle oluyor. u akama bir bakn hele. Kuzen Kate! Dnn bir kez, Kuzen Kate! Peki, ama siz nereye gittiniz? Sonunda Ganjda mehtab yakalayabildiniz mi? ki kadn, bir gece nce, rman uzak bir boaznda ayn yansmasn grmlerdi. Su ay yanstm, ay da gerek aydan daha iri, daha parlak grnmt. ok holarna gitmiti. Camiye gittim ama ay yakalayamadm. Yeri deimi olmal, daha ge douyor. Mrs Moore, yryten sonra yorulmutu, esneyerek. Daha ge, daha ge, diye sylendi. Dur bakaym... buradan ayn br yann gremiyoruz... Hayr. en, gzel bir ses, Haydi canm, Hindistan bu kadar berbat deil. diye sze kart: Belki dnyann ters yn, ama gene ayn ay buradaki. kisi de konuann kim olduunu anlayamadlar, bir daha da gremediler. Krmz tula stunlarn arasndan bu dosta sz syleyen, karanla karmt. Adela, Dnyann br yarsn bile gremiyoruz, szlandmz konu da bu ya. dedi. Mrs Moore ayn grteydi. Akdenizden. Msr'n kumlarnn arasndan, Bombay krfezine ok duygusal bir yolculuk yapmlard, sonra gelip bu yolculuun sonunda bula bula bir ufack kulbe bulmulard. Ama bu d krkln Adela Quested kadar ciddiye almamt, bir defa, ondan, krk ya daha bykt; sonra, yaamn tam uygun saydmz anda, dilediklerimizi bize vermediini ya gereince renmiti. Servenler kagelir, ama zamannda gelmez. Gelecek salya ilgin bir eyler hazrlanacan umduunu yineledi. Baka tatl bir ses, Bir ey imez misiniz? diye seslendi. Mrs Moore. Miss Quested, bir ey iin, iki ey iin. Bu kez sesin kime ait olduunu anlamlard. Evine yemee gittikleri ynetici Mr Turton idi. O da, onlar gibi. Kuzen Kate'in havasn ok scak bulmutu. Adamn dediine gre. Binba Callendarn yerine sahne amirliini Ronny stlenmi, ok da baarlym. Anlalan Binbay bu ite yerli bir memur ya da baka biri yaya brakm. Sonra, Ronnynin br yeteneklerine sz getirdi; sakin, kesin bir tavrla uzun uzun gen adam vmeye koyuldu. Geri Ronny oyunculuk ya da dil konusunda ok baarl deilmi, geri yasalardan da ok anlamazm ama bu ama szc anlalan ok geni kapsamlyd ama Ronny ok soylu, vakur ve gvenilir bir adamm. Mrs Moore bunu renince armt, nk vakar hihir annenin oluna bir 'yetenek' olarak yaktraca bir nitelik deildi. Adela Quested de bu szleri biraz kaygyla dinliyordu nk vakur adamlar sevip sevmediini kestiremiyordu Bu konuyu Mr Turton'la tartmak istedi ama, adam nazik bir hareketiyle onu susturdu ve sylemek amacyla geldii szleri srdrd. Uzun lafn ksas, Ronny Heaslop bir sahip tir, tam aradmz adamdr, tam bizdendir. Bilardo masasna eilmi bir baka memur da, yle, yle, diye sze kart. Artk konunun su gtrr yan kalmamt, bunun zerine ynetici yoluna devam etti, nk yapmas

gereken baka grevleri vard. Bu arada tiyatro bitmiti. Amatr orkestra Ulusal Mar almaya balad. Sylei ve bilardo kesildi, yzler sertleti. Bu mar, gal Ordusu'nun Maryd, kulbn her bir yesine ngiliz olduunu ve srgnde bulunduunu anmsatyordu. Az duygu. bol irade alyordu. Bu clz ezgi, Peygambere sunulan dizi dizi dileklere ve ngilterede duyulmam bir duaya dnyordu; geri, yeler ne Kral'a ne de Tanr'ya ulaabiliyorlard ama, bir baka aamaya ulaabilmilerdi; o da yeni bir gne kar dayanabilme gcyd. yeler salondan ktlar birbirlerine iki ikram etmeye koyuldular. Adela, i bir ey: anne bir ey isene. stemediler ikiden bkmlard daima aklndan geeni sylemek alkanlnda olan Miss Quested de, gerek Hindistan' grmek istediini bildirdi. Ronny pek keyifliydi. Bu istek ona gln gelmiti. Yanndan geen birine seslendi: Fielding! nsan gerek Hindistan' nasl grebilir? Adam, Hintlileri grmeyi deneyin, diyerek gitti. Kimdi bu? retmenimiz Hkmet Koleji. Mrs Lesley, nsan istemese de nasl olsa Hintlileri grr, dedi. Miss Quested, Ben grmedim dedi. Yal hizmetim dnda geleli hemen hemen hibir Hintliyle konumadm. Ne talihliymisin! Ama ben onlar grmek istiyorum. Adela Quested birok neeli kadnn dikkatini ekmiti. Biri, Hindistan' grmek istiyormu! Amma da yeni bir gr! dedi. Bir bakas. Yerliler ha! Lafa da bakn!, bir ncs de, daha ciddi bir edayla, Durun anlataym, dedi. Yerliler insanla bir kez tantlar m artk saymazlar, dedi. Nice tanmalardan sonra da byle deil midir? Olduka aptal ve iyi niyetli olan kadn, szne devam etti. Yani, demek istediim, evlenmeden nce ben hastabakcydm, ve pek ok yerliyle tantm, oradan biliyorum. Hintliler'in iyzn ok iyi tanrm. Bir ngiliz kadn iin en biimsiz durum... Ben yerli ynetim altnda bir yerde hastabakcydm. nsann tek kar yolu, elinden geldiince onlardan ayr durup, aralarna karmamaktr. Hastalarna kar bile mi? Mrs Callendar, Elbette, yerliye en uygun davran, lmesine izin vermektir, diye yantlad. Mrs Moore nazik ama aprak bir glle, Ya cennete giderse? diye sordu. Benim yanma yaklamasn da nereye isterse gitsin. Sinirime dokunuyorlar. nceleri hastabakc olan kadn, Sizin cennetten sz ederken sylediinizi ben de dnmtm, onun iin misyonerlere karym, dedi. tlerden yanaym, ama misyonerlere karym. Bakn anlataym. Anlatmasna olanak kalmadan. Genel Ynetici sze kart. Gerekten Ari papaz grmek istiyor musunuz Miss Quested? Bunu kolayca salayabiliriz. Hounuza gideceini sanmamtm. Bir an dnd. stediiniz tipi grebilirsiniz. Kendiniz sein. Kamu grevlerinde alanlar ve toprak sahiplerini tanrm, eitim konusunu incelemek istiyorsanz, Fielding'e bavururuz. Gen kz, Saak gibi nm sra geip giden, resimleri andran insanlardan bktm, dedi. lk geldiimiz zaman pek gzeldi. ama bu yapay gsteri abuk kayboluyor.

Adela Quested'in izlenimleri Yneticiyi hi ilgilendirmiyordu, sadece onu elendirmeyi dnyordu. Bri partisi houna gider miydi? Bunun da ne olduunu aklad; gerek oyun deil de. Dou ile Bat arasnda bir kpr kuracak bir davet; bu deyim kendi buluuydu ve duyanlarn houna giderdi. Ben sadece toplum iinde, dost olarak tandnz Hintliler'i grmek istiyorum. Adam glerek, Yok, toplum iinde tanmayz, dedi. Hepsi iyi insanlardr ama tanmayz, zaten saat on bir buuu buldu, nedenini anlatmak iin vakit ok ge. Eve dnerken Mrs Turton kocasna, Miss Quested, amma da garip bir ad! dedi. Bu yeni gen kza bir trl alamam, kaba saba, huysuz bulmutu. yle grnmesine karn, umarm pek ho bir gen olan Heaslop ile evlenmek iin getirilmemitir diye iinden diledi. Kocas da ayn grteydi, ama elinden geldiince bir ngiliz kadnnn aleyhinde konumamaya alrd, onun iin doal olarak Miss Questedin yanldn syledi. Hindistan scak havalarda insann yarg yeteneini etkiler, Fieldingi bile etkiledi, diye ekledi. Bu ad duyunca, Mrs Turton gzlerini kapatt, Mrs Fieldingin pukka olmadn. Miss Quested ile evlenmesinin uygun olacan, nk Miss Quested'in de pukka olmadn syledi. Artk eve gelmilerdi, alak, olduka byk bir evdi buras, ama Ynetim Merkezi'nin en eski ve en rahatsz eviydi. imenlii orba anan andrrd. Bir iki daha, bu kez arpa suyu itiler, sonra yatmaya gittiler. Kulpten ayrlmalar toplanty datmt, bu toplantda da, btn brlerinde olduu gibi hafif bir resmiyet havas vard. Genel valiye diz ken ve bir kral evreleyen kutsalln gezginci olabileceine inanan bir toplulukta, bu valinin yerini alabilecek herhangi bir kimseye sayg duymak ok doaldr. andapurda Turtonlar kk birer tanryd; ok gemeden kent d kk bir yere ekilip bu zaferin ok uzanda yaamlarn sona erdireceklerdi. Ronny, Bizim koca Ynetici gerekten pek ho davrand, diye mrldand. Konuklarna gsterilen incelie ok sevinmiti. Bilir misiniz, daha nce hi Bri partisi dzenlememiti. stelik tam da yemein arkasndan! Ben de bir eyler hazrlayabilseydim, ama yerlileri daha iyi tanynca byle bir eyin benden ok Burra Sahib iin kolay olacan siz de anlayacaksnz. Onu tanrlar, faka basmayacan bilirler, ama ben ona oranla daha yeniyim burada. Burada yirmi yl yaamadka kimse lkeyi tanrm diyemez Hey, patan! Al paltonu, burada! Neyse, dlen yanlglarn bir rneini anlataym: Buraya geldikten az sonra, avukatlardan birine benimle bir sigara imesini syledim bir tek sigara. Sonradan bir de baktm ki, adam tellal karm sanki, btn arya haberi yaym... btn avukatlara sylemi. 'A, bizim Vekil Mahmut Ali'ye gelin, yargla pek sk_ fkdr. Ondan beri elimden geldiince mahkemede grmemeye altm. Bana ders oldu bu, umarm ona da olmutur. Bu derse gre, btn avukatlar birlikte sigara imeye arman gerekmiyor mu? Belki, ama vakit az, insan zayf. Kusura bakma ama sigaram kulpte kendi trmden insanlarla imeyi yelerim. Miss Quested direndi. Ne diye onlar da kulbe armyorsun? zin yok. ok nazik ve sabrlyd. Bir zamanlar kendisinin de, uzun srmese bile, onun gibi dnd sonucuna vard. Avluya kt, ay na doru seslendi. Seyisi cevap verdi, ban emeden arabasnn getirilmesini emretti. Kulpte iyice aptala dnm olan Mrs Moore, darda kendine gelebildi. Ay gzledi, pembelii, evresindeki gn morlarn kzartyordu. ngilterede ay l ve yabanc grnrd, burada gecenin, topran ve tm yldzlarn rtsne brnmt. Bir birlik duygusu, gkte kutsal gezegenlerle yaknlk, yal kadnn iine, sarnca dolup boalan su gibi, girdi ve kt, ardnda garip bir tazelik brakmt. Kuzen Kate ve Ulusal Martan bunalmt, ama onlarn etkisi yitmi, yepyeni bir duygu belirmiti tpk kokteyl ve purolarn yok olup grnmeyen ieklere yerini brak gibi. Yolun dnemecinde uzun, kubbesiz cami karlarna knca A,

evet, gittiim yer buras, buraya gitmitim. diye bard. Olu, Ne zaman gitmitin? diye sordu. Perde arasnda Ama anne, byle bir ey yaplamaz. Yaplamaz mi? Hayr, bu lkede olmaz. Yaplmaz. Bir defa, ylan tehlikesi var. Akamlan akta yatarlar. A, evet gen adam da byle demiti. Miss Quested, Aman ne romantik, dedi. Mrs Moore'u pek severdi, hi olmazsa byle kk bir kaamak yapabildiine sevinmiti. Camide bir genle tanyorsunuz da bana hi sylemiyorsunuz! Syleyecektim. Adela, ama bir ey oldu, laf deiti, ben de unuttum. Belleim ok bozuldu. Ho muydu? Kadn sustu, sonra zenle kelimenin stnde durarak, ok hotu. dedi. Ronny. Kimdi? diye sordu. Bir doktor. Adn bilmiyorum. Doktor mu? andapur'da hi doktor tanmyorum. Amma tuhaf! Ne biim bir adamd? Olduka ufak tefek, kck bir by, canl gzleri vard. Ben caminin karanlk bir kesindeyken seslendi pabularm hakknda. Konumaya byle baladk. karmammdr diye korkmutu ama neyse ki hatrlamtm. Bana ocuklarndan sz etti, sonra kulbe kadar birlikte yrdk. Seni iyi tanyor. Keke bana gsterseydin. Kim olduunu karamadm. Kulbe girmedi. zin verilmez, dedi. Ronny o anda birden kendine geldi. Aman, Tanrm! Mslman m yoksa? Ne diye bir yerliyle konutuunu sylemedin! Ben tmden yanl anlamm. Miss Quested. Bir Mslman! Aman ne ho! diye bard. Ronny, tam annene gre bir i deil mi bu? Biz gerek Hindistan grmekten konuuyoruz, kendi gidip grm, stelik grdn de unutmu. Ama Ronny'nin keyfi kamt. Annesinin tarifinden doktoru Ganj'dan gelen gen Muggins zannetmi ve btn dosta duygularn aklamt. Amma da kark i! Ne diye sesinin tonuyla bir Hintliyle konutuunu belli etmemiti? Sert ve emredercesine annesini sorguya ekmeye balad. Demek camide sana seslendi? Nasl? Kstaha m? Gecenin bu vaktinde orada ne aryormu? Hayr, ibadet vakti deil. ok derin bir ilgi gsteren Miss Quested'in sorusuna yant olarak da, Demek pabularndan dolay seslenmi. yleyse kstahlk. Eski bir numara bu. Keke ayanda olayd pabularn, dedi. Mrs Moore, Bence de kstahlkt ama ben eri br iten anlamam dedi. Sinirleri fena halde bozuktu, sesinden anladm. Ben cevap verir vermez deiti. Cevap vermemeliydin. Adela, akllca, Bana bak, dedi. Sen bir kilisede bir mslmana apkasn karmasn sylersen sana cevap vermesini beklemez misin? O baka, o baka; anlamyorsun. Anlamadm biliyorum ve anlamak istiyorum. Nedir aradaki fark peki? Ronny iinden keke karmasa diye dnd. Annesinin nemi yoktu zaten dolap duran bir kadnd, geici bir ziyaret yapmaktayd, diledii duygu ve grle ngiltere'ye

dnebilirdi. Ama Adela, hayatn bu lkede geirmeyi dndne gre, ok daha nemli bir durumdayd; yerliler sorununa aprak bir yoldan girerse durum ok can skc olabilirdi. Atn dizginlerini ekerek, te sizin Ganj, dedi. Dikkatleri baka yana ekilmiti. Tam altlarnda anszn bir aydnlk belirmiti. Bu ne suya ne ay na aitti, ama karanlk tarlalarn stnde kl bir zar gibi duruyordu. Ronny, yeni kumsaln burada baladn ve tepedeki dzensiz blmnn kum olduunu, Benares'den cesetlerin yzerek buraya aktn, daha dorusu timsahlar braksa, buraya akacan anlatt. andapur'a ceset de gelmez ya, dedi. Annesi Timsah da var iinde demek, ne feci! diye mrldand. Genler birbirlerine bakp glmsediler; yal kadn hafife rperince holarna gidiyordu, sonunda ikisinin arasnda bir anlama kurulabildi. Annesi devamla, Ne feci bir rmak! Olaanst bir rmak! dedi iini ekti. Ya ayn, ya da kumun yer deitirmesinden, aydnlk deiiyordu; ok gemeden parlak, kl zar kaybolacak ve sonunda kendi de deiecek, bir evrecik bunun yerini alacak, bu koyup giden boluun stnde parldayacakt. Kadnlar bu deiiklii bekleyip beklememeyi tartyorlard, bu arada para para sesliliin arasna bir sessizlik kt, at titredi. Atn hatr iin beklemediler, Yargcn evine gittiler. Miss Quested yatmaya gitti, Mrs Moore da oluyla ksa bir konuma yapt. Olu, camide karlat Mslman doktor hakknda baz eyler sormak istiyordu. Kukulu kiileri ihbar etmek grevi gereiydi, bu adam da anlalan ardan kp gelmi mnasebetsiz bir hekimdi. Kadn, doktorun Minto hastanesiyle ilgili biri olduunu syleyince ii rahat etti ve adamn adnn Aziz olmas gerektiini, zararsz olduunu, olumsuz bir yan bulunmadn syledi. Aziz. Ne ho bir ad. Demek karlkl sohbet ettiniz? Niyetinin iyi olduu kansna vard m? Sorunun iddetinin farknda olmayarak cevap verdi: Evet, ilk andan sonra. Yani genel olarak demek istedim. Bize kar anlayl m?... Hain igalciler, dknt, krtasiyeci memurlar, filan gibi? Evet sanrm, ama Callendarlar dnda. Onlardan pek holanmyor. Ya? Demek sana byle syledi, ha? Binba pek ilgilenecek. Acaba ne demek istedi? Ronny. Ronny! Bunu Binba Callendar'a syleyecek deilsin ya? Evet herhalde. Hatta sylemeliyim. Ama, yavrum... Ben, yanmda alan bir yerlinin benden holanmadn duyacak olursam, bunun bana bildirilmesini isterim. Ama yavrucuum, zel bir konuma bu. Hindistanda hibir ey zel deildir. Aziz konutuu vakit bunun farkndayd, merak etme. Sylediinde bir ama vard. Bence syledii doru da deil. Nasl doru deil? Seni etkilemek iin Binba'y ktledi. Ne demek istediini anlayamyorum yavrum. Bu kltrl yerlilerin son dolab, kaamakl kstahldr. Eskiden yaltaklanr]ard, ama genler erkeke kafa tutmay yeliyor. Bunun ynetime kar daha etkili olacan sanyorlar. Ama yerli ister kabadaylk etsin, ister yaltaklansn, her ettii lafta hep bir ey gizlidir, hibir ey olmasa izzetini ykseltecek sanr yani senin benim dilimle ak atar. Bunda hibir istisna yoktur. Kendi lkende insanlar hakknda byle hkmler vermezdin.

Biraz kabaca, Hindistan bizim lkemiz deil. dedi. Ama annesini susturmak iin kendinden daha yal hkmet memurlarnn deyim ve grlerini kullanmt, kendine gven duyamyordu. 'Bunda hibir istisna yoktur,' derken Mr Turtonu, 'itibarn ykseltmek' derken de Binba Callendar taklit ediyordu. Bu deyimler ie yaryordu ve kulpte sk sk kullanlmaktayd, fakat annesi ilk deyimin bakasndan alnp kabullenmi olduunu anlamakta gecikmemiti. Kesin rnekler vermesi iin diretebilirdi. Mrs Moore sadece, Sylediklerin doru, ama Dr. Aziz hakknda anlattklarm Binba Callendara sylememelisin. dedi. Ronny kendi snfna kar sadakatsizlikte bulunduunu hissetti ama sz verdi. Buna karlk sen de ltfen Adetaya Aziz den sz etme. Azizden sz etmeyeyim mi? Neden? Gene baladn anne, her eyi aklayamam ki: Adelann kafasn kartrmasn istemem, sorun bu, yoksa yerlilere iyi davranmadmz dncesine kaplacak. Ama buraya kafasn kartrmak iin geldi, gelmesinin gerek nedeni de bu. Btn bunlar gemide tarttk. Adende karaya ktmz vakit uzun uzun konutuk. Seni kendi deyimiyle elence ve oyun banda tanrm, i banda deil ve karar vermeden, sen de karar vermeden nce, buraya gelip iyice grp anlamak istemi. ok, ok ak grl. Ronny cam sklarak, Biliyorum, dedi. Mrs Moore olunun sesindeki kaygdan, hl ufack bir ocuk olduunu ve dilediini elde etmek istediini anlad; istedii gibi hareket edebileceini syledi, yatmak zere ayrldlar. Oysa Aziz'i dnmesini yasaklam deildi, Mrs Moore odasna ekilince Aziz'i dnd. Olunun eletirilerine dayanarak camide geenleri gznn nne getirdi, kimin grnn doru olduunu kestirmeye alt. Evet geenler bir bakma ok uygunsuz grnebilirdi. Doktor ilk nce onu terslemekle ie balamt, ama sonra durumun gvenilir olduunu sezince deimiti, buna karlk da kendi dertlerini dkp saym, bir de kafa tutmutu. Bir tek cmlenin iinde krk trl gre sapmt, gvensizlik ifade etmiti, merakl, kibirli bir tavr taknmt. Evet hepsi doruydu bunlarn ama btn bunlar da adamn ne kadar yanl bir zetini oluturuyordu; bu yarglarda bulunulurken adamn can noktas yok edilmiti. Paltosunu asmaya giderken bakt, asknn ucunda bir bcek vard. Bu bcei veya benzerlerini her gn gryordu, ama bunlar ayn tr ngiliz bceklerinden bakayd, utuklar zaman arkalarndan sallanan uzun sar bacaklar vard. Belki de asky dal sanmt. Hibir Hint hayvan ev iiyle dn ayrt edemez. Yarasalar, kular, bcekler darda olduu gibi ev iinde de yuva kurarlar. Onlara gre her yer sk ormanlarn doal bir parasdr, ormanlardan evler, aalar yetiir. Bcek orackta aslm uyuyordu, ovada akallar kendi isteklerini uluyorlar, davullarn ahengiyle karp yoruluyorlard. Mrs Moore bcee. Gzel yavrucak, dedi. Bcek uyanmad, ama ses kard, gecenin huzursuzluunu dalad.

IV Ynetici szn tuttu. Ertesi gn evresindeki birok Hintliye davetiye gnderdi, bir hafta sonra sal gn saat bele yedi aras kulbn bahesinde davet vereceini, Mrs Turtonun da, haremden kabilen bayanlarn onur vermelerini dilediini bildirdi. Bu hareketi bir hayli coku yaratm ve birok evrede grlmt. Mahmut Alinin aklamas, Vali'den emir gelmi olsa gerek, yolundayd. Turton zorlanmadka bunu dnyada yapmaz. Yksek dzeydeki memurlar bakadr, halden anlarlar, amalar iyidir. Genel Vali de halden anlar, bize iyi davranmak ister. Ne yazk ki pek ender gelir ve pek uzakta oturur. Bu arada... Sakall, yal bir adam, Uzaktayken halden anlamak kolaydr, dedi. Kulamn dibinde sylenen tatl bir szc yelerim. Ne nedenle olursa olsun, Mr Turton bu szc sylemi. O syledi, biz de duyduk. Daha fazla konumaya ne gerek var? Kurandan sureler okundu. Bizde senin huzur ve olgunluun yok, Nevvab Bahadr. Vali benim ok deerli dostum olabilir, ama cann skmam... Naslsnz Nevvab Bahadr?... ok iyiyim, teekkr edelim, Sir Gilbert, siz naslsnz?... Ve ite bu kadar. Ama istersen Mr Turtonun can dman olaym, beni armsa, giderim. Baka ilerimi ertelemem gerekse de... Dilka'dan zellikle geleceim. Ufak tefek, kara bir adam anszn, Kendini kk dreceksin, dedi. Anszn bir kartlk belirdi. evrenin ileri gelen Mslman toprak sahibini eletiren bu grgsz kimdi? Mahmut Ali de ayn grte olmakla birlikte, kar gelme zorunluluunu duydu. Ellerini beline koyarak, fkeyle ilerledi. Mr Ram and! Mr Mahmut Ali! Mr Ram and, bizim grmz olmadan da Nevvab Bahadr neyin insan kk dreceini bilebilir. Nevvab Bahadr, Mr Ram and'a, Kendimi kk dreceimi sanmyorum, dedi. Nazik konuuyordu. Adamn kabaln fark etmiti, bu kabaln sonucundan kendini korumak istiyordu. Aklndan, Kendimi kk dreceimi sanmyorum, cevabn vermeyi geiriyordu ama bunu daha nezaketsiz bir karlk sayarak cayd. Ne diye kendimizi kk drecekmiiz, anlamyorum? Ne diye kk dmeliymiiz? ar pek nazik yazlm. Artk kendisiyle dinleyicilerinin arasndaki toplumsal uurumu daha fazla azaltamayacam sezerek, yannda bulunan yakkl torununu otomobilini getirtmeye yollad. Gelince, biraz nce sylediklerini daha ayrntl biimde yineleyerek szlerini bitirdi, yleyse baylar, salya kulbn bahesinde bulumak zere, dedi. Bu gr ok nemliydi. Nevvab Bahadr .byk varlk .sahibiydi, iyiliki adamd. Olumlu ve kesin grlyd. Eyaletin her bir kesinde saygnl bykt. Mert bir dman, gvenilir bir dosttu. Konukseverlii n salmt. Bala, dn verme; Ahrette kran kimden gelecek? en sevdii szd. Varsl lmeyi ayp sayard. Byle bir adam krk kilometre yol ap, Yneticiye merhaba diyecek olunca, bu arnn nitelii tmden deiiyordu. nk o geleceine sz verip son dakikada cayarak kk insanlar yaya brakan br bykler gibi deildi. Gelirim derse gelirdi, kendine inananlar yzst brakmazd. Biraz nce t verdii efendiler de dn yersiz olduunu bildikleri halde birbirlerine davete gitmek gerektiinden yana salk veriyorlard. Mahkeme yanndaki, dava vekillerinin mteri bekledikleri kk odada konumutu, dava vekili bekleyen mteriler darda tozun topran iinde bekliyorlard. Bunlar Mr Turton'dan davet almamlard. Bunlarn da gerisinde insan ynlar vard srtlarnda giysi

olarak topu topu bir petemal bulunan insanlar, bunu bile bulamayp yaamn yutkunmakla geiren insanlar renimli, kltrl evrenin eriilmez sra aamalarnda yiten, hibir nesnel davetin ulaamayaca insanlk... Tm davetler gkten, cennetten gelmedir belki; belki de, insanlarn kendi birliklerinin temelini atmalar botur; bu abayla aralarndaki uurumu daha da geniletirler. Mezbahalarn, tesinde oturan, trenin hep nc mevkiinde yolculuk yapan, kulbe ayak basmayan zverili misyonerler Mr Graysfor ve gen Mr Sorley de, her ne pahasna olursa olsun, byle dnrd. Bizim Ulu Tanrmzn, evinde nice konaklar , vardr, insanln birbiriyle badamayan saysz konum ve snftan, ancak orada teselli bulabilir. Hibiri o konan kapsndaki uaklarca geri evrilmeyecek, ister beyaz ister kara olsun, ak yrekle yaklaan hi kimseye yz evrilmeyecektir. Peki, ne diye bu kutsal hogr burada sona ersin? Sz gelii, maymunlar saygyla ann biraz? Maymunlar iin de bir kk olamaz, m? Yal olan misyoner Graysfor Hayr, derdi. Ama ok bilmi Sorley, Evet, derdi. Maymunlarn da kendi paylarna deni almamalar iin hibir neden grmediini sylerdi. Ya akallar? akallar, Sorley'in gznde daha az saygnd, ama Tanrnn acmas snrsz olduuna gre, memeli hayvanlar da iereceini dorulard. Ya bcekler? bceklere gelince, huzuru kaar, konuyu deitirmeye yeltenirdi. Ya portakallar, kaktsler, tanecikler, ya amur? Ya iindeki bakteriler Mr Sorley? Yok, yok fazla ileri gitmek bu. Baz varlklar, topluluumuzun dnda tutmalyz, yoksa elimizde hibir ey kalmaz.

V Bri partisi baarl olmad daha dorusu Mrs Moore ile Miss Questedin baarl sayacaklar trden bir toplant deildi. Toplant onlarn onuruna yapldndan erken gelmilerdi, ama Hintli konuklarn ou da erken gelmiler tenis alanlarnn ta br ucunda bir arada durmular, aylak aylak bekleiyorlard. Mrs Turton, Saat henz be, dedi. Kocam neredeyse iinden gelir de u ie balar. Ne yapmak gerektii hakknda benim hibir fikrim yok. lk kez kulpte byle bir davet yapyoruz. Mr Heaslop, ok rica ederim ben bu dnyadan elimi ayam ektikten sonra, siz de bu tr davetler yapar msnz? Burra Sahibi bile mezarnda dndrr bu. Ronny saygyla gld. Miss Questede dnd, Gsterili ve yapay olmayan bir ey istemitin, dedi. Topili getrli sevgili Ari kardeimize ne buyrulur? Ne Miss Quested, ne de Mrs Moore cevap verdi. zgn, zgn tenis sahasna bakyorlard. Hayr hi de gsterili deildi, yzyllarca sren grkemini brakan Dou, ar ar bir vadiye kyordu, yle bir vadi ki kar yamacn hibir insan gz gremezdi. Asl hatrlanacak nemli nokta u, buradaki insanlarn hibirinin nemi yok, nemi olanlarn hibiri de gelmez, yle deil mi, Mrs Turton? Hanmefendi arkasna, dayanarak, Tamamyla. dedi. Kendini fazla yormamaya alyordu; o gn ya da o hafta, nemli bir ey kabilecei iin deil de, belki gnn birinde yksek rtbeli bir memur gelir evsahiplii ve konukseverlik gcn smrr diye. Kalabalkta hep bu ekingen ve kaytsz tavr taknrd. Hanmefendinin onayndan emin olduktan sonra, Ronny devam etti: Bir kargaalk karsa, eitilmi Hintlinin bize yarar olamaz, onun iin onlarla uzlamaya gerek yok, bundan tr onlara nem vermeyiz. Grdnz insanlarn ou fesattr, gerisi de ilk frsatta tabanlar kaldrr. ifti bu tamamyla baka bir konu. Putperest isterseniz, onu adam yerine koyabilirsiniz. Ama bu insanlar bunlarn Hindistan temsil ettiini sanmayn. Avlunun tesindeki hayal meyal seilen diziyi gsterdi. Yer yer burundan skma bir gzlk ya da bir pabu, sanki Ronny'nin btn bunlardan nefret ettiinin farkndaym gibi parldyordu. Avrupa kl, czam gibi yaylmt. ok az kii tmden bu kla brnmt ama birazck olsun kabullenmeyen de hi yoktu. Konumasn bitirdii zaman, avlunun her iki yanna birden bir sessizlik kmt, hi olmazsa toplulua birka ngiliz kadn daha katlmt ama laflar, daha azlarndan kar kmaz, sanki snveriyordu. Tepelerinde birka uurtma dolanyordu, uurtmalarn stnde de akbaba srs ve tmn geride brakan bir kaytszlkla, gk, ak, belirli rengiyle deil de, hayal meyal haliyle, boydan boya k boaltyordu. Ama bu dizi de burada bitmese gerekti. Bu gn de ardnda, btn gkleri kaplayan, onlardan daha da kaytsz ve yansz bir ey olmas gerekmez miydi? Ve bunun da ardnda... Kuzen Kateten sz ettiler. Sahnede, kendi yaam anlamlarna biim vermeye almlar ve kendilerinin ait olduklar orta halli ngiliz halkna uygun ekilde giyinmilerdi. Ertesi yl Vasf Sokan ya da Muhafz Blnn Gnll Svarisini oynarlard. Edebiyatla pek ilgilenmezlerdi. Bu yl bu kadar yeterdi. Erkeklerin bu ie ayracak vakitleri yoktu, kadnlar da erkeklerle birlikte yapamayacaklar hibir ile uramazlard. Sanat hakkndaki bilgisizlikleri grlecek eydi, bunu da birbirlerine ilan etmek iin hibir frsat karmazlard, tam bir zel Okul davranyd bu, hatta ngilterede olduundan daha ok burada gelimiti bu davran. Hintliler can skc bir i ya da urasa, sanat da mnasebetsizlikti. Ronny, annesi 'viyolan nasl' diye sorduu vakit kadncaz hemen susturmutu, viyola almak bir insan iin kusurdu ve kalabalkta sz edilecek bir mzik aleti deildi. Mrs Moore olunun gr ve yarglarnn ne kadar yzeysel ve basmakalp olduuna dikkat etti. Londrada Kuzen Kate'i grdkleri zaman Ronny kmsemi,

alay etmiti, imdi de, kimse incinmesin diye bunun iyi bir yapt olduunu sylyordu. Orada kan gazetelerin biri 'haksz ve acmasz bir yaz' basm, Mrs Lesley bu yapt 'beyaz rktan hibir kimsenin yazm olamayacan' sylemiti. Kukusuz oyun vlm ve oyunun ynetimi de gklere karlmt ama, arada u cmle de vard: 'Rolne ok yakan zarif Miss Derek gerekli deneyime sahip deildi ve arasra kelimeleri unutuyordu.' Bu ufack, minicik, gerek eletiri, aslnda ivi gibi sert ve vurdumduymaz olan Miss Dereki deilse, onun dostlarn ok incitmiti. Miss Derek andapurlu deildi. Polis Mdr McBrydelarla birlikte iki hafta iin andapura uram ve sahipsiz olan bu rol son dakikada kabul etme nezaketinde bulunmutu. Giderken de iinde tatl ve sevimli bir konukseverlik ans gtrecekti. Genel ynetici, incecik bir ubukla karsnn omuzuna dokunarak, Haydi ie, Mary, i bana, dedi. Mrs Turton akn akn ayaa kalkt, Ne yapmam istiyorsun? Aman, u Harem kadnlar! Ben de hibiri gelmez sanmtm. Hay Tanrm! Bahenin nc bir kesinde, bir kme Hintli kadn, kalender klkl bir yaz evinin yanbanda toplanm, daha sklgan olanlar da evin iine, snmlard. Dierleri srtlarn br insanlara, yzlerini srarla al dizisine dikmi duruyorlard. Biraz tede bu olay izleyen erkekler toplanmt. Bu grnm bir bakma anlamlyd: Gelgitle ayrlm, er ge byyp kabaracak bir ada. Bence, onlarn bana gelmeleri gerek. Haydi, Mary, olsun bitsin u i. Ama kesinlikle erkeklerin hibirinin elini skmam, Nevvah Bahadr dnda, tabii. Kimler gelmi bakalm? Erkek dizisine bakt. .Hmnn hmm! Beklenilenden de fazla. Acaba o ne diye gelmi, bence u kontrat konusu. Muharrem iin beni yola getirmek istiyor u da belediye dzenini ekip evirmek isteyen astrolog, u da Parsi ve u Aman, aman! te una bak hatmilerimizi ezdi. Sa yerine sol dizgini ekti. Her zaman yaptklar ey. Zaten atla ieri girmelerine izin verilmemeli; hep aksilik kyor. Mrs Turton sonunda, yannda Mrs Moore, Miss Quested ve bir kpekle birlikte yaz evine doru ilerliyordu. Ne diye gelirler bilmem. Onlar da bizim kadar bu iten nefret ederler. Mrs McBryde'a sorun. Kocas, kadncaz ileden kncaya kadar byle Harem davetleri yaptrd ona Miss Quested, Bu harem partisi deil. diye dzeltti. Tepelerden bakan kadn cevap verdi: Ya, yle mi? Mrs Moore, Ltfen bize bu bayanlarn kim olduklarm syler misiniz? dedi. Ne olursa olsun, siz onlardan stnsnz. Bunu unutmayn. Hindistan'da herkesten stnsnz, birka Raca hanm hari, onlar da sizinle eittir. lerleyerek kadnn elini skt, Urdu diliyle birka ho geldin kelimesi syledi. Bu dili, ancak hizmetileriyle konumak iin renmiti, nazik konuma trlerinin hibirini bilmezdi, fiillerden de ancak emir ekimini bilirdi. Konumas bitince, dostlarna sordu: stediiniz bu muydu? Ltfen bu bayanlara syleyin, onlarn dilini bilmeyi ok isterdim ama lkelerine daha yeni geldik. Bayanlardan biri, Belki biz sizin dilinizi biraz biliriz, dedi. Bir bakas. Eastbourne, Piccadilly, Hyde Park Kesi, dedi. Tamam, ngilizce biliyorlar. Adela'nn yz glmt. Artk konuabiliriz, aman ne gzel! diye bard. zleyicilerden biri, Parisi de bilir, dedi. Mrs Turton, gebe kularn yolculuunu anlatrcasna, Tabii, yolda Paris'ten geerler,

dedi. Topluluktakilerin bazlarnn Batllam olduunu ve belki de kendi yntemlerini kendilerine uygulayabileceklerini anladndan beri davranlar daha da souk ve ekingen olmutu. zleyici, Ksa boylu bayan benim eimdir, ad Mrs Battaarya'dr, diye aklad. Uzun boylu bayan benim kzkardeimdir, ad Mrs Das. Boy boy kadnlar sarilerini dzelttiler, glmsediler. Hareketlerinde garip bir gvensizlik vard, sanki ne Dounun, ne de Bat'nn veremeyecei bir zm aryorlard. Kocas konutuu zaman, Mrs Battaarya teye dnm, bu kez de br erkeklerle yz yze gelmiti. Gerekten de kadnlarn kararsz, ekingen, ilerine kapank, atlgan bir halleri vard; kesik kesik, ocuk gibi glyorlar, her sylenene kar zr dilercesine sklgan hareketler yapyorlar; bir kpei seviyorlar; bir kpekten kayorlard. Artk diledii olanak Adela Questedin eline gemiti; dost Hintliler'le kar karyayd, onlar konuturmak istiyor ama beceremiyordu, uygarlklarnn yankl duvarlarna kar bo yere abalyordu. Her sz umursamaz bir fsltyla karlayor, bu fslt, szgelii, mendilini yere drd vakit, derhal derin bir ilgiye dnyordu: Bu kez ne yaparlar diye merak edip hibir ey yapmamay denedi. Kadnlar da hibir ey yapmadlar. Mrs Moore da ayn baarszla uramt. Turton, belli bir ilgisizlikle bekliyordu; ta bandan beri bunun ne kadar sama olduunu biliyordu. Veda ettikleri vakit, Mrs Moore iinden gelen bir sesle, yzn hla sevip beendii Mrs Battaarya'ya, Acaba izin verir misini? bir gn sizi ziyaret etsek? diye sordu. Kadn sevimli bir tavrla yaklaarak, Ne zaman? dedi. Ne zaman size uygunsa. Her zaman uygundur. Perembe. Tabii. ok memnun olacaz, byk bir zevk bizim iin. Kata gelelim? Kata isterseniz. Miss Quested, Siz hangi saati tercih ederseniz syleyin, biz lkenize ok yabancyz, ne zaman ziyareti kabul ettiinizi bilmiyoruz. dedi. Mrs Battaarya da bunu pek bilemiyordu. Halinden, sanki perembe gnleri olageleli beri bir perembe ngiliz kadnlarnn evine konuk geleceini bilirmi de oturup beklermi gibi bir ifade seziliyordu. Her ey houna gidiyor, hibir ey artmyordu onu. Bugn Kalktaya gidiyoruz, dedi. Bunun anlamn ilk nce birden kavrayamayan Adela, Ya, yle m? dedi A, o zaman biz geleceimiz vakit siz gitmi olacaksnz. Mrs Battaarya tartmad, ama, uzaktan kocas seslendi. Evet, evet, perembe gn geliniz bize. Ama Kalkta da olacaksnz. Hayr, hayr, olmayacaz Karsna Bengal diliyle arabuk br eyler syledi. Perembe gn bekleriz. Kadn yank gibi tekrarlad. Perembe. Mrs Moore, Bizim yzmzden yolculuu ertelemek gibi feci bir ey yapmanz istemeyiz. Yok, hayr, tabii deiL yle insanlar deiliz ki biz. Adam glyordu artk. Galiba yaptnz bile. Ne oluyorsunuz, ne kadar zldm bilemezsiniz. Artk herkes glyordu, ama pot krdklarnn farknda deillerdi. ekilsiz bir tartma balad, tartmaya Mrs Turton hi katlmam, kendi kendine hafife glmsyordu. Sonunda

varlan karara gre perembe gn, ama Battaaryalarn planlarna elden geldiince az zarar vermek iin, sabah erken gidecekler. Battaarya da onlar getirtmek iin arabasn ve yolu gstersin diye uaklarm gnderecekti. Nerede oturduklarn biliyor muydu Mr Battaarya? Evet, kukusuz biliyordu, her eyi bilirdi; gene gld. Bir dizi vg ve glck arasnda oradan ayrldlar ve o ana kadar karlama trenine katlmam olan kadn, renk renk krlanglar gibi anszn yaz evinden frlayp onlar uurladlar. Bu arada Ynetici, her zamanki gibi dolayordu. Nazik cmleler serpitirdi, akalar yapt, hepsi de yrekten akakland, ama Ynetici konuklarnn hemen hemen tmnn kirli amarlarn bilirdi, bu yzden olduka batan savma laf ediyordu. Hileye sapmadklar vakit, evirdikleri dolap kafa ekip uyumaktr, ya da kadndr. Bri toplantsnn yararl olduuna inanrd, yoksa yapmazd, ama bo hayallere de kaplmazd; vaktin tam kvamnda hemen imenli bahenin ngiliz blmne katld. Ardnda brakt etki eitliydi. Konuklarn ou, zellikle daha alakgnll ve daha az ngilizlemi olanlar gerekten ok mutluydu. Bu kadar yksek bir memurun onlarla konumas mr boyu srecek bir onurdu. Ne kadar sre ayakst dikilip, ne kadar azck eyin olageldiinden, saat yediyi vurunca kap dar edililerinden yksnmediler. Ne kendini, ne de byk saygyla karlann umursayan Nevvab Bahadr daha ok bu arya neden olan nezaketten dolay duygulanmt. Bu iin glklerini bilirdi. Hamdullah da Yneticinin bu ii becerip uygun davrand kararna varmt. Oysa bakalar, rnein Mahmut Ali, bu konuda karamsard. Turton'un bu ary stlerinin emriyle yapt ve iin iin, darya vurmad bir fke duyduu kansndayd. Daha iyimser olan bir bakasna hemen bu karamsarl aladlar. Gene de, Mahmut Ali bile geldiine sevinmiti. Gizli kapakl yerler insan d iin ekicidir, zellikle ok ender da alrsa. ngiliz kulbnn iyzn ve yntemlerini grmek, sonradan alay yollu ee dosta anlatma olanan bulmak houna gitmiti. Mr Turton'dan sonra grevini en iyi yapan resmi memur Devlet Koleji Mdr Mr Fielding idi. Bu blge hakknda olduka az, iinde oturanlar hakknda ise daha da az bilgiye sahipti. Bu yzden, dnceleri daha az karanlk ve ktmserdi. Atletik ve en bir adamd. Orada burada dolar, saysz hatalar ilerdi, renci velileri de kendisini ok sevdiklerinden, bu hatalar rtbas etmeye alrlard. Yiyecek ikram edildii vakit, bahenin ngiliz blmne katlmad, biberli nohut yiyerek azn yakt. Herkesle konuur, ne bulursa yerdi. Tanmad birok kimsenin arasnda, ngiltereden gelen iki yeni bayann pek sevildiini, hatta, Mrs Battaaryaya ziyarete gitme isteklerinin yalnz ev sahibesini deil bu ziyareti duyan btn Hintliler! ok sevindirmi olduunu anlad. Bu, Mr Fieldingi de sevindirdi. Kadn tanmyordu ama ne kadar mutluluk yaratm olduklarn sylemek istedi. Gen kadn yalnz bana buldu. Kaktslerin artsndaki ufack bir delikten ta uzaklardaki Marabar Tepelerini gzlyordu. Tepeler, her gn batnda olduu gibi yaknlam, sokulmulard, gn bat daha uzun srseydi belki de kasabaya varrlard, ama ksayd, buras tropik lkeydi. Mr Fielding diyeceini dedi, gen kadn ylesine sevindi, ylesine candan teekkr etti ki, Mr Fielding her ikisini de aya davet etti. Gelmeyi ok isterim, Mrs Mooreun da isteyeceinden kukum yok. Ben az ok kesine ekilmi bir adamm. Bu yerde en iyisi de bu sanrm. imden dolay, kulbe gelmeye vakit bulamyorum. Anlyorum, anlyorum, biz de kulpten ayrlmaya pek vakit bulamyoruz. Hintlilerle olduunuzdan dolay sizi kskanyorum. Bir ikisiyle tanmak ister miydiniz? ok. pek ok isterdim, asl isteim bu. Bugnk toplant beni yle sinirlendirdi, yle zd ki... Bizim vatandalar, burada tmden akllarn kaybetmiler. Dnn bir kez, konuk arp, onlara gereken biimde davranmamak. Siz ve Mrs Turton, belki bir de McBryde az ok nezaket gsterdiniz, brleri beni resmen utandrd, gittike de daha fena oluyor. Olmutu da. ngiliz erkekleri daha yi davranmaya niyet etmilerdi ama kadnlar buna

engel olmutu, btn bu bayanlara ilgi gstermeleri, ay vermeleri, rnein kpekler ve baka konularda bilgi salamalar gerekiyordu. Tenis balad vakit, aradaki snr, bsbtn almaz bir dunun almt. Dou ile Bat arasnda birka set yapmak dnlm, ama unutulmu, bu suretle kortlar kulp iftlerinin tekeline alnmt. Buna Fielding de sinirlenmiti ama, kza bir ey sylemedi, nk kzn yaknmalarnn kuramsal olduunu sezmiti. Hint mziinden holanr msnz, diye sordu. Kolejde ark syleyen yal bir profesr vard. Ah, ite tam duymak istediimiz ey. Dr. Aziz'i de tanr mnz? Hakknda ok ey duydum. Ama kendini tanmam. Onun da davet edilmesini ister misiniz? Mrs Moore onu ok vmt. Tabii, ok iyi, zaten o sabah Hintli hanma gideceiz. Pekl Miss Quested, Perembe Hintli hanma gideceiz. Btn gzel eyler Perembe gn oluyor. Yargca sizi getirmesini sylemeyeceim o srada ok ii olacandan kukum yok. Miss Quested, dalara bakp dnceye dalarak, Evet Ronny. ok alr, dedi. Birden ne kadar gzellemiti tepeler. Ama onlara dokunamyordu. nne bir kepenk gibi, evlilik yaamnn glgesi indi. Ronny ile birlikte bu akam olduu gibi, kulbe urayacaklar, sonra eve gidip giyinecekler, Lesley'leri, Callendar'lar, Turtonlar ve Burtonlar grecekler, onlar davet edecek ya da onlar tarafndan davet edilecekler btn bu arada da gerek Hindistan kimsenin gzne ilimeden srp gidecekti. Sadece renk kalacakt sabah erken vakit kularn tantanas, toprak rengi vcutlar, ak sarklar, al ya da mavi putlar ve hareket kalacakt arlarda kalabalk, sularda ykananlar olduu srece bunlar kalacakt. Bir binek arabasnn tepesinden bunlar grecekti. Ama rengin ve hareketin i yzndeki g, bugn olduundan daha da byk bir gle ondan kaacakt. Hindistan hep bir ss olarak grecek, asla bir ruh olarak gremeyecekti. Mooreun Hindistann benliine ve ruhuna hi olmazsa yle bir gz atm olduunu sanyordu. Ve kukusuz birka dakika sonra kulpten ayrldlar, eve gidip giyindiler akam yemeine de Miss Derek ve McBrydelar geldiler, listede kurun gibi konserve bezelye dolu Julienne orbas, yalanc -ev ekmei, dall budakl klklaryla szde pisi olan bir balk ve gene konserve bezelye, pirzola meze sardalya ve kzarm ekmek vard, yani tam Hindistan ngilizlerine gre bir yemekti. nsann resmi konumuna gre bir yemek eklenir ya da eksiltilir, ya da bezelyeler biraz daha takur tukur, sardalya ve vermut baka bir marka olabilirdi, ama gelenek daima ayn kalrd; bu iin yabancs olan uaklar tarafndan piirilmi, yabanc kimselerin yiyecekleriydi bunlar. Adela kendinden nce gelmi erkek ve kadnlar dnd. Yllar yl, dizi dizi gelmiler, ayn sofraya ve ayn fikirlerin bana gelip kurulmu, ayn niyetle tartaklanm, sonunda ayn basmakalp fikirleri edinip bakalarn tartaklamaya balam kimseler. 'Ben dnyada byle olmam,' diye dnd, nk genti daha; gene de sinsi ve g bir durumla karlatn, bu duruma kar kendine dost ve yardmc gerektiini biliyordu. andapurda evresine kendi kafasnda birka kii toplamas gerekiyordu. Bunun iin de Mr Fielding ve adna bir trl dili yatmayan "Hintli kadnla tantna sevinmiti. te iin can noktas kukusuz buradayd; iki gn iinde kendi durumunu daha iyi anlayabilecekti. Miss Derek, yerli hkmet ynetimindeki bir blgeden bir Maharani'ye elik ediyordu. Scak kanl, neeliydi, iznini de Maharani kabul ettii iin deil de kendi hakettii iin aldn anlatm, herkes hayli elendirmiti. imdi Mihracenin otomobilini de almak istiyordu. Araba Delhide Bakanlar toplantsna gitmiti. Miss Derek bir kulpunu bulup trenle gelirken tren hatlarnn birletii noktada igzarlkla arabay elde etmek iin tasarlar yapyordu. Bri toplants iin hayli alayl, bir tavr taknmt iin dorusu bu toplanty 'komik opera' sayyordu. Bu insanlarn gln yann gremezseniz hap yuttunuz demektir, diyordu. Mrs McBryde hemire olan kadn buydu hi durmadan, Ah, Nancy, ne yamansn! O, Nancy,

mrsn yani! Keke ben de her eyi senin gibi grebilseydim, diye syleniyordu. Mr McBryde pek konumuyordu; efendiden bir adam hali vard. Konuklar gittikten sonra, Adela yatmaya kt. Ana oul arasnda bir konuma daha oldu. ine kartrmaktan pek holanmyorsa da annesinin t ve desteine gereksinimi vard. Adela seninle fazla konuuyor mu? diye balad, Ben ie o kadar gmlmtm ki, onu dilediimce gremiyorum, ama umarm ilerin gidiinden memnundur. Adela ile en ok Hindistan hakknda konuuyoruz. Yavrum, madem ki szettin bundan, bence haklsn, onunla biraz daha fazla ba baa kalmalsn. Evet, belki ama bu defa da dedikodu olur. Ne yapalm, aresiz bir ara dedikodu edecekler. Brak etsinler. Burada insanlar yle tuhaftr ki, ngilterede olduu gibi deildir Burra Sahibin dediine gre, insanlar burada hep birbirlerinin i yzn renmeye merakl. Bak u sama rnee, sz gelii: Adela kulp bahesinin dna kt vakit Mr Fielding arkasndan gitmiti, Mrs Callendarn da buna dikkat ettiini grdm. Daima her eye dikkat ederler, grrler, bilirler, ta ki senin de onlardan olduunu anlayncaya kadar. Adelann hibir vakit onlardan olabileceini sanmam. Kiilii olduka gldr. Ronny dnceli bir tavrla, Biliyorum, ok belli ve iyi bir nitelik bu, dedi. Mrs Moore olunu anlamsz buldu. Londra nn bamsz ve kiisel yaamna alk olduundan, grnte bylesine giz dolu olan Hindistann aslnda hi de byle olmadn dnyor, basmakalp geleneklerin burada bu kadar geerli oluunu bir trl akl almyordu. Ronny, Herhalde kesin bir karar yoktur, diye devam etti. Sorsana, kendin sor ona bunu, yavrum. Herhalde scaklara dair bir alay laf duymutur, oysa her Nisan aynda derhal daa gnderirim karm burada kebap edecek deilim ya. Yok canm, Sorun hava deil. Hindistanda havadan daha nemli bir ey yoktur, anacm. Her iin Alfas Omegas budur. Evet, Mrs McBryde da yle demiti, ama bence Adelann sinirine dokunacak olan asl Hindistan ngilizleridir. Onlarn Hintlilere pek iyi davranmadklar kansnda. Ronny nazik tavrn kaybederek, Ben dememi miydim sana? diye bard. Farkndaydm bunun geen hafta. Byle vr zvr eylerle dertlenmek da kadnlara vergi. Mrs Moore aknlnn arasnda Adela'y unuttu. Ivr zvr m, vr zvr m? diye tekrarlad. Nasl byle dersin? Biz buraya nazik tavrlar taknmaya gelmedik. Ne demek istiyorsun? Dediim u: Burada adalete uymak, bar ve dzen kurmak iin bulunuyorum. te benim duygularm byle. Hindistan salon deil. Mrs Moore sknetle, Senin duygularn, Tanr duygular. dedi, ama asl fkelendii, Ronny'nin duygularndan ok, davranyd. Ronny, kendini tutmaya abalayarak, Hindistan Tanrlar'dan holanr, dedi. Ve Tanr grnmne brnen ngilizlerden. Btn bunlarda hibir anlam yok. Biz buradayz ite, kalacaz da, lke bize ayak uydurmal, ister Tanr olalm, ister olmayalm. Birden hazin bir halde, Dur hele, dinle, diye bard. Sen de, Adela da ne yapmam istiyorsunuz? Kendi dzeyinde olan, sayg ve beeni beslediim btn insanlara kar m geleyim? Davranlarm vgl deil diye, bu lkede ie yaramak iin edindiim etkinliimi kayp m edeyim? Hibiriniz i ne demektir bilmiyorsunuz,

yoksa byle deli samas szler sylemezdiniz. Byle konutuum iin zgnm, ama insan arasra bunlar anlatmal. Adela ve senin gibi davranmak, dpedz yufka yreklilik ve ar duygusallk stelik Burra Sahib sizi elendirmek iin bunca yke katlandktan sonra. Unutmayn, ben burada almak iin, bu zavall lkeyi zorla elde tutmak iin bulunuyorum. Ben ne misyoner, ne sendika yesi, ne de kafas bulank duygusal yufka yrekli bir edebiyatym. Ben sadece bir kamu grevlisiyim; bu sememi istediin uratr, ite bu kadar! Biz Hindistan'da ho ve nazik davranmyoruz, davranmaya da niyetimiz yok. Yapacak daha nemli ilerimiz var. tenlikle konuuyordu. Her gn mahkemede drt bir yann yalan ve poh poh brmken, iki yanl ve aslsz demecin hangisinin daha yanl ve aslsz olduuna karar vermek, adaleti korkusuzca uygulamak, zayf daha az zayf olana az ok kaamak yapan, sahtekra kar korumak iin canla bala alrd. O sabah haclardan fazla bilet paras alan bir demiryolu memurunu ve kadna saldr suundan bir Putperesti mahkm etmiti. Bu yargdan dolay ne teekkr, ne beeni bekliyordu, stelik hem memur, hem de Putperest yeniden bavurabilir, bu arada tanklan daha etken rvetle elde edip, yargy deitirtebilirdi. te, grevi buydu. Ama hi olmazsa kendi vatandalarndan anlay beklerdi ve yeni gelenler dnda, bu anlay grrd. Kendince, gnlk ii bittikten sonra artk 'Bri' toplantlarnn skntsna katlanmamas, kendi ayarnda insanlarla tenis oynayabilmesi ya da ayaklarn uzatp oturabilmesi gerektii kansndayd. tenlikle konuuyordu, ama annesine kalsa bu kadar gnlden konumamasn yelerdi. Durumunun bu tr engel ve glklerinden nasl da keyifleniyordu. Hindistan'a salt nazik davranmak iin gelmediinde diretirken, bu savndan ne kadar da zevk alyordu. Bu hali annesine, daha dnyay anlayamad rencilik gnlerini anmsatt. Genlik hmanistlii uup gitmiti, imdi de zeki ama ii buruk bir delikanl gibi konuuyordu. Sesini duymasa. belki szckleri houna gidebilirdi, ama szcklere katlan kendine gvenli ve yeterli hali, ufack, krmz burnunun altnda kprdayan, halinden memnun, ok bilmi tavrl az, kadncaza pek mantkl olmasa da, btn bu szlerin yerinde ve gerek olmadn hissettirdi. Hafif bir znt belirtisi zoraki taknlm szde bir zgnlk deil de, yrekten gelen bir duygu olsayd, Ronny bambaka bir adam, Britanya mparatorluu da bambaka bir ynetim oluverirdi . Yzklerini tkrdatarak, Tartacam dedi. Hem de vicdanmn emrine gre direteceim, ngilizler elbette buraya halka ho davranmak iin geldiler. Neden byle dnyorsun, anne? Gene nezaket ve incelikle konumaya balamt, sinirlendii iin utanmt. nk Hindistan da dnyann bir paras. Tanr bizi, birbirimize iyi davranalm diye yeryzne yerletirdi. Tanr... sevgidir. Durdu, olunun bu tartmay ne kadar yadrgadn sezmiti, ama her nedense iinden gelen bir ey zorla devam ettirdi. Tanr komularmz sevelim diye bu dnyaya sald bizi. O her yerde vardr, hatta Hindistanda bile ve bu ii nasl baaracamz gzler. Ronny skntl ve kaygl grnyordu. Anasnn dindarln bilirdi, salkszlk belirtisiydi bu, hatta vey babas ld vakit bu duygu, olduka fazlayd. Gerekten yalanyor artk, szne kulak asp canm skmamalym. Ho davranma istei Tanry sevindirir. Bir yere varmasa bile, iten geldi mi, bu istek Tanr'nn gznde kutsaldr. Bence hi kimse bir yere varamyor, ama bu varamayn da trls vardr. yi niyet, iyi niyet ve gene iyi niyet. Geri ben konuurken... Ronny, annesi szn bitirsin diye bekledi, sonra sevecenlikle Anlyorum, dedi. imdi sanrm ben dosyalarma, sen de yatana yollansak iyi olur.. Evet, sanrm, sanrm... Birka dakika daha ayrlmadlar, ama iine din karnca konuma gerekten blnvermiti. Ronny. Ulusal Mara ve dnlerine uygun olduu srece,

dini ho karlard, ama yaamn etkilemeye balaynca da bakaldrrd. O zaman, saygl ama kesin bir davranla. Bence bu tr eyleri konumamak gerek, derdi. Herkes kendi dinini kendi kurmal. Dinleyenler de, Duydun mu laf! derlerdi. Mrs Moore Tanrnn adn anarak hata ilediini farketti. ama yalandka Tanr'y bir trl aklndan karamadn anlyordu. Hindistana ayak bast andan beri akl hep O'ndayd. Oysa, iin garip yan, Tanr dncesi ona her zamankinden daha az doyum veriyordu. En byk dayanak olarak sk sk Tanrnn adn anyordu, oysa bu ana dek, bu an ok yetersiz bulurdu. Her bir erinin altnda bir eri ve en rak yanknn ardnda suskunluk vard. Hindistan'a geliinin gerek amacna, Ronny ile Adela arasndaki ilikiye kendini vermedii iin sonradan piman oldu. Acaba nianlanacaklar myd, yoksa baaramayacaklar myd bu ii?

VI Aziz bri toplantsna gitmemiti. Mrs Moore ile tantktan hemen sonra, baka ilere gmlmt. Birka ameliyat yapmak gerekmi, bu da ok vaktini almt. Artk ne toplum srgn, ne de airdi, artk tam bir tp rencisiydi, endi, dostlarnn kulaklarn ameliyat ayrntlaryla dolduruyordu. Mesleine arasra byk hayranlk duyard ama bu meslein heyecan dolu olmasn isterdi, stelik de bilime yatkn olan kafas deil, elleriydi. Ba severdi, ustalkla kullanrd, son kan serumlar vcuda aktmay da severdi. Ama perhiz ve salk bilgisi yntemlerinden tiksinirdi. Adamn birine barsak hummasna kar a yaptktan sonra, kendisi artlmam su ierdi. Binba Callendar, Ne beklersin bu heriften? derdi. Ne yiitlik, ne diren var. Ama iinden, geen yl Mrs Graysfordun apandisit ameliyatm kendi deil de, Aziz yapm olsayd, kadncazn hl hayatta olacan da biliyordu. Bu olay bile yannda alan Hintli doktora kar duygularn deitirememiti. Cami olaynn ertesi sabah gene bir tartma gemiti aralarnda zaten hep tartrlard. Yar geceyi uyank geiren Binba, Aziz'in arld vakit ne edip de gelmediini anlamak istiyordu. zr dilerim, efendim, geldim. Bisikletime bindim, Cow hastanesinin nnde lastii patlad. Tonga* aramak zorunda kaldm. * Araba. Cow Hastanesinin nnde mi patlad? Oraya ne diye gittin? Efendim? Hey Tanrm, hey Tanrm! Ben urada, kuma bir tekme savurdu sen de urackta, on dakikalk yolda otururken, Cow Hastanesi de cehennemin dibinde nah urada iken, nasl oluyor da senin evinden benim evime Cow Hastanesinin nnden geiyorsun? Haydi biraz i gr bakalm imdi. fke iinde uzaklat. zr dinlemedi bile, oysa dinleyecek olsayd bu zr inandrcyd; Cow Hastanesi, Hamdullahn eviyle kendi evi arasndaki en ksa yolun stndeydi. Aziz de doal olarak nnden gemiti. Hi farknda deildi ki okumu, eitilmi Hintliler sk sk birbirlerini ziyaret ediyorlar ve zc dahi olsa, yepyeni bir sosyal dzen dokuyorlard. Snf fark ya da 'buna benzer bir nesne' bu tr ziyaretlere engel olur sanrd. Bildii tek ey, yirmi yldr bu lkede olmasna karn hi kimsenin ona gerei sylemediiydi. Aziz adamn gidiini keyifle izledi. Neeli olduu anlarda, ngilizlerin tmn gln sayar, onlar tarafndan anlalamamak houna giderdi. Ama bu ancak duygu, coku ve sinirlerin verdii bir keyifti, herhangi bir olay veya vaktin geii silip sprebilirdi bu keyfi; gvendii insanlarla birlikte olduu vakitler eritii kkl needen ok farklyd. Mrs Callendar da ieren, biraz kstaha bir tebessmle, 'Bunu Mahmut Ali'ye anlatmalym, gler bu ie,' diye dnd. Sonra iinin bana dnd. inde ustayd, gerekliydi, bilirdi bunu. Urann ustalna dalnca, tebessm belleinden uup gitti. Bu keyifli ve dopdolu gnlerde, Genel Yneticinin bir davet yapt, Nevvab Bahadr'n da herkesin gitmesi gerektii yolundaki szleri kulana alnd. Meslekta Dr. Panna Lal davet fikrinden dolay uuyordu, yeni arabamda beraber gidelim diye tutturmutu. Araba sorunu her ikisinin de iine geliyordu. Aziz bisikletle gitmenin ciddiyetsizliinden ve araba tutmann masrafndan kurtulmutu. Panna Lal ise, sklgan ve yal bir adam olduundan, atn idare edecek birini bulmu oluyordu. At kendi de idare edebilirdi ama ancak stnkr yapabilirdi bu ii, sonra otomobillerden ve kulbe varan dnemelerden rkyordu. Nezaketle, Aksilik karabilir, dedi, ama dnmesek bile, oraya sa salim varabiliriz. Sonra daha mantkl olarak devam etti, Bence iki doktor ayn anda oraya varrsak, daha iyi etki yapar. Ama vakit gelince, Azizin keyfi kat, gitmemeye karar verdi. Bir defa, ii gc henz

bitmiti, alma gc ona salk ve bamszlk vermiti. Sonra, o davet karsnn lm yl dnmne rastlamt. Karsn, k olduktan az bir zaman sonra kaybetmiti; ilk nceleri sevmemiti. Bat fikirlerini edinmi bir adam olduundan, hi grmedii bir kadnla evlenmek houna gitmemiti; stelik, grd zaman da d krklna uramt, ilk ocuunu salt hayvansal bir duygu sonunda edinmiti. Deime, doumdan sonra olmutu. Karsnn kendine olan sevgisi, kendini veri ve boyun emeden ok uzak olan saf bir ballk duygusu ve kendi kuaklarnda olmasa da, gelecekteki kuaklarda eriilecek ka gn kaldrlmas yolunda kendi kendini yetitirmek, ilerletmek konusundaki abalan, Azize karsn sevdirmiti. Zekiydi, ama eski dnemlerin zarafetine sahipti. Yava yava, akrabalarnn ona yanl e setikleri grn yitirdi. Bulmu olsayd bile, hayvansal duygulara dayanan bir zevk ve holanma bir yla kalmaz geebilirdi, oysa onun yerine ok daha baka bir ey bulmu, kazanmt, bu bulduu duygu birlikte yaadklar sre giderek daha da gleniyordu. Kars bir olan dourdu... baka bir erkek evlat dnyaya getirirken de ld. Aziz ancak o, zaman, kaybnn derecesini anlam, baka hibir kadnn karsnn yerini tutamayacan hissetmiti. O gitmiti artk, ona benzer hi kimse yoktu. Bu teklik ak deil de nedir? Kendini oyalyordu, arasra karsn unuttuu anlar da oluyordu, ama ok zaman karsnn yeryzndeki btn gzellik ve neeyi birlikte Cennete gtrdn hissediyor, intihar etmeyi dnyordu. Acaba ldkten sonra karsn grebilecek miydi? Byle bir buluma yeri var myd? Dindar olmasna ramen, bilmiyordu. Tanrnn birlii kuku gtrmezdi, kesindi, kesin bir ekilde de vazedilmiti, ama dier noktalarda da herhangi bir Hristiyan kadar bocalyordu; br dnyadaki yaama ait inanlar kaybolup, solup, bir umut oluyor, gene siliniyor, sonra yeniden bir tek cmlede ya da bir dizi kalp arpnda ortaya kyordu, yle ki kendinden ok kannn gzeleri hangi gre ve ne kadar sreyle sarlmas gerektiinde karar klyordu. Btn fikirleri bylelikle biimleniyordu. Hibir ey kalmyordu, hibir ey de dnmemek zere geip gitmiyordu; bu dng sonsuzdu, bu sonsuzluk ona srekli genlik veriyordu. Karsna iten, candan alard, nk ok ender, ancak binde bir alayabilirdi. Davete gitmek hakknda fikrini deitirdiini dorudan doruya Dr. Lal'a sylemek daha elverili olacakt, ama son dakikaya kadar fikrini deitirdiini bilmiyordu, gerekten de deitirmemiti, fikri kendi kendine deimiti, nne geilmez bir nefret hissi birden kabarverdi. Mrs Callendar, Mrs Lesley hayr hayr, bu kederli annda onlara katlanamazd. Sezerlerdi hislerini nk ngiliz kadnlarnda sezgi Tanr vergisidir sanrd sezerler ve ona ikence etmekten zevk duyarlard, kocalarna anlatp alay ederlerdi. Gitmeye hazr olmas gereken anda postanede durmu ocuklarna telgraf ekiyordu, dnte Dr. Lalin kendisini aradn ve gittiini rendi. Varsn, kaba yaradlna uyan bir hareketle, bylece ekip gitsin. Kendi ise len eiyle grecekti. Bir ekmece at, kansnn resmini kard. Bakt, gzlerinden ya boand. 'Ne kadar mutsuzum' diye dnd. Ama gerekten mutsuz olduundan, bu kendine acma duygusunun yansra, baka bir duygu da belirdi: Karsn anmsamaya alt, anmsayamad. Sevmedii insanlar ne iin anmsayabiliyordu? Onlar hep anlarnda canlyd, oysa bu fotorafa baktka daha az gryordu. Onu mezarna tadklarndan beri, kars ite byle kendisinden kavermiti. Dokunabilme duygusundan ancak, grebilme duygusuna geebileceini biliyordu, ama hi olmazsa kafasnn iinde, dncelerinde yaayacan sanmt, oysa farknda deildi, lmlerimizi sevmemiz onlar gerekten uzaklatrr, onlara ne kadar candan sarlmak istersek, onlar da o kadar uzaklarlar. Kahverengi bir kt paras ve ocuk Karsndan kala kala bunlar kalmt. Dayanlmaz bir histi bu, gene 'Ne kadar mutsuzum,' diye dnd, daha da artt mutsuzluu. Bir an iin btn Doulular, btn insanlar evreleyen beer havasn solumu ve birden irkilerek bu havadan kanmt, nk henz genti. Kendi kendine, Asla bu duygudan kurtulamam, diye sylendi. Mesleimde baarl olmadm, su gtrmez bir gerek, herhalde ocuklarm da fena yetitirilecek. Gr bu kadar kesin olduu iin, deitirmeye yeltendi, hastanede bir vaka hakknda ald notlar gzden geirdi. Belki

gnn birinde zengin bir adam, ayn ameliyat olmak ister, o da biraz para yapard. Notlar ancak, kendi asndan ilgisini ekiyordu. Fotoraf gene yerine koydu. O an gemiti, artk karsn dnmyordu. ay itikten sonra keyfi biraz dzeldi, Hamdullah grmeye gitti. Hamdullah davete gitmiti, ama tay gitmemiti. Aziz de dostunun tayn, binek elbisesini, polo sopasn dn ald. Alana yolland. Alan botu, ancak bir kenarnda ar ocuklar eitim gryordu. Ne hakknda eitim gryorlard? Yant vermekle glk ekerlerdi, ama kelime havaya dahi sinmiti. Kouup duruyorlard, clz, kk kemikli ocuklard bu evrede hareket ve salk pek zayft yzlerindeki ifade azimden ok azmetmeye azmetmi olmann verdii ifadeydi. Mihraceye selam. diye seslenerek takld. ocuklar durup gldler. Aziz de kendilerini fazla yormamalarn salk verdi. Sz verdiler, kamaya devam ettiler. Meydann orta yerine atn srd, topu oraya buraya yuvarlamaya balad. Polo oynamasn bilmezdi, ama at biliyordu, o da renmeye karar verdi, artk btn beeri gerginlik ve sinirden uzakt. Yaamak denilen o g, klfetli Tanrnn cezas ii unutmutu, nk alann kahverengi dzlnn stnde oradan oraya seirtiyordu, bir yandan da akam rzgr alnna deiyor, drt bir ynn evreleyen aalar gzlerini dinlendiriyordu. Top, ayn oyunu oynayan bir astsubaya doru yolland, adam topa vurup geri gnderdi. Aziz seslendi. Bir daha gnder. Pekl! Yeni gelen ne yapacan az ok biliyordu, at oyundan anlamyordu, bu yzden aralarndaki g denk gelmiti. Btn dikkatleri top zerinde toplanmt, birbirlerinden sanki holanr olmulard, dinlenmek iin dizginleri ektikleri vakit bakp glmsediler. Aziz askerlerden holanrd ya adam kabullenirler yahut da sverlerdi, sivillerin kendini beenmiliklerinden ok daha iyiydi bu. Subay da ata binmesini bilen herkesten holanrd. Sk sk oynar msnz? diye sordu. Yok, hi oynamam. Haydi bir sefer daha yapalm. Tam vururken at srad, yere dt, Ay Tanrm! diye barp tekrar bindi. Siz hi dmez misiniz? ook Hi sanmam. Gene dizginleri ektiler, gzleri dostluun ateini tayordu. Ama vcutlar gibi gzlerinin atei de soudu, nk atletler ancak geici bir s bulurlar. Ulusallk duygusu ba gstermek zereydi, ama daha zehrini salmadan, selmlap uzaklatlar. Her biri. Keke hepsi byle olabilseydi. diye dnd. Artk gne bat vaktiydi. Dindalarndan birka alana gelmi, yzleri Mekke'ye dnk, dua ediyorlard. Bir Brahman boas dua edenlere doru ilerledi. Aziz de. pek dua etmeye hevesli olmad halde, adamlarn, Putperestlerin bu kaba saba hayvan tarafndan rahatsz edilmesini ho grmedi. Polo sopasyla hayvana dokundu. Tam o anda yoldan bir ses ykseldi: Bu ses, davetten hayli can skkn dnen Dr. Panna Lal'n sesiydi. Dr. Aziz, Dr. Aziz, nerelerdeydin? Evinde on dakika bekledim, sonra gittim. ok zgnm, bala postaneye gitmek zorundaydm. Kendi evresinden biri olsa, bu laftan, fikrini deitirdiini anlard, fikir deitirmek de ylesine allm bir eydi ki, eletirmek bile gerekmezdi. Ama Dr. Lal, olduka ar kanl ve ar anlayl bir adamd, iin iinde bir kk grmenin sz konusu olup olmadn bir trl karamamt, stelik Azizin Brahman boasn hrpalamasndan daha da sinirlenmiti. Postane mi? Uan gndermez misin oraya? Pek az hizmetim var konumum nemsiz benim.

Uan benimle konutu. Ben grdm uan. Ama, Dr. Lal, dn bir kere. Sen gelirken uam nasl gnderirdim: Sen geliyorsun, biz gidiyoruz, evim bo kalyor, belki uam bir de bakar ki, bu arada birtakm soysuz evimin eyalarn yklemi gitmi. Buna gnln raz olur muydu? A sar zaten ama gvenemem ocuk da... Ufack bir ocuk daha. Ben ve Hasan asla evden ayn zamanda ayrlmayz. Bu kural kesindir. Btn bunlar Dr. Laln durumunu kurtarmak iin nezaketen sylenmiti. Gerek ortaya ksn diye sylenmemiti, gerek olup olmad da aratrlmamalyd. Ama br adam btn bu nezaketi ykp geirdi kolay bir i! Byle olsa dahi, nereye gittiini bildiren bir habercik de mi brakamazdn? Aziz anlayszlk ve kabalktan nefret ederdi, atn mahmuzlad. Biraz uzakla, yoksa benimki sevgisi yznden azacak, diye szland, sinirliliinin asl nedenini aklam oluyordu. Bugn yle sert ve yaband ki. Kulp bahesindeki en esiz goncalar harap etti, drt kiinin tutup karmas gerekti. ngiliz hanm ve beyleri seyrediyordu. Ynetici de gzn dikmi izliyordu. Ama, Dr. Aziz, deerli vaktini almayaym. Bu sizi ilgilendirmez ok iiniz ve telgraflarnz var. Ben sadece, istendii zaman ve yerde, sayglarm sunmay uygun gren, kendi halinde bir doktorum. unu da syleyeyim, sizin orada bulunmaynz baz yorumlara yol at. Canlan cehenneme, istediklerini sylesinler. Gen olmak gzel ey. Canlar cehenneme! Oh, pek gzel. Kimin can cehenneme? Ben ister giderim ister gitmem, keyfim bilir. Ama gene de bana sz veriyorsunuz, sonra bu telgraf yksn uyduruyorsunuz. Haydi yr, Dapple. lerlediler. Azizin iine, mr boyunca bir dman edinebilecek, delice bir duygu geldi. Bu ii de, yanbalarnda atn drt nala kaldrarak kolayca yapabilirdi. Yapt da. Dapple yldrm gibi yerinden frlad. Gk grltsne denk bir hmla Meydana yneldi. Subayla oynad oyunun zaferi bir an iin devam etti, ahland, kotu, ta ki terden srlsklam oluncaya kadar. Tay Hamdullahn ahrna ulatrncaya kadar yeryznde herhangi bir adamla kendini eit tutabilmiti, ama aya yere deince, iini korku brd. Acaba efendilerin arna m gitmiti? Gitmeyerek Genel Yneticiyi gcendirmi miydi? Dr. Panna Lal nemsiz bir insand, ama onunla bile kavga etmi olmak doru bir hareket miydi? Dimann karkl, insani dnceyi siyasal dnceye dntrd. Artk, nsanlarla geinebiliyor muyum? yerine, Benden daha m gl onlar? diye dnyor, her zamanki mikroplu havay cierlerine doldurmu oluyordu. Evde bir mektup buldu, stnde hkmet mhr vard. Tehlikeli bir patlayc maddeymi ve en ufak bir dokunuta ufack evi havaya uurabilirmi gibi masann stnde duruyordu. Davete gitmedii iin bir gzel halanacakt herhalde. Zarf anca, iinden bambaka bir ey kt: Bir davetiye : Hkmet Koleji Mdr Mr Fielding, iki gn sonra evine aya davet ediyordu. Birden heyecanla keyfi yerine geldi. Nasl olsa gelecekti, nk ac ekebilen fakat hibir vakit tmden snp ylmayan bir ruhu vard ve bu kararszlnn altnda dzgn, przsz bir hayat srerdi. Ama bu davetiye ona zellikle byk bir sevin vermiti, nk Fielding bir ay nce de onu aya arm, o da unutmutu ne cevap vermi, ne de gitmi, sadece unutuvermiti. te imdi ikinci bir davetiye geliyordu, hem de sitemsiz, hatta unutkanln dahi anmsatmayan davetiye. te incelik diye buna derlerdi iyi kalplilik gsteren nezaket derhal kalemine sarld ve sevgi dolu bir cevap yazd, sonra koa koa haberi Hamdullaha iletmeye gitti. imdiye kadar Mdr'le hi tanmamt, artk hayatnn byk bir boluunun doldurulacan hissediyordu. Bu yce kii hakknda renebilecei her eyi renip bilmek istiyordu maan, zevklerini, gemiini, nasl sevindirilebileceini... Ama Hamdullah daha eve gelmemiti, evde Mahmut Ali vard, o da sadece davet hakknda kaba saba akalar yapt.

VII Bu Mr Fielding denilen adam. Hindistan illetine ge tutulmutu. Kaplarn en garibinden, yani Bombay'daki Victoria istasyonundan getii vakit krkn amt ve Avrupal bir bilet kontrolcsn rvetle elde ettii iin bu tropikal blgede ilk bindii trenin birinci mevki kompartmanna bavullarn sokabilmiti. Bu yolculuk kafasnda hayli yer etti. Kompartmandaki iki yol arkadandan biri bir genti, kendi gibi Dou'ya ilk kez geliyordu, br de az ok enili ve kendi yanda bir Hindistan ngilizi idi. Her ikisiyle de arasnda bir uurum vard; yle ok kent, yle ok insan grp tanmt ki, ne birincisi ne de ikincisi gibi olamazd. Yeni yeni saysz grler ediniyordu, ama bu grler kr krne saplanaca trden deildi; gemi bu grleri kendi kalbna sokuyordu, yanlglarna gelince onlar da yleydi. Szgelii, bir Hintliyi bir talyanla bir tutmak pek de korkun bir yanllk deildir, Fielding de, bylece Akdenizin klasik sularna uzanan, o zamana kadar grdklerinden daha kk daha gzel biimli yarmadalar arasnda bu tr benzetiler yapmaya sk sk yelteniyordu. Meslei, bilgi ve eitimden yana olmakla beraber, ok yanlyd ve bu meslee, yanl yola sapp sonradan edinilen pimanlklar da dahildi. Artk, metin, iyi huylu, zeki, orta yaa merdiven dayam, bilgi ve eitime inanm bir adam oluvermiti. Kime retirse retsin, fark gzetmezdi; devlet okullarnn rencileri, sakatlar, polisler, her trls elinden gemiti, bu diziye Hintliler i eklemeyi hi de yadrgamyordu. Dostlarnn yerinde etki ve kollamalaryla andapurdaki kk koleje Mdr atanm ve holanm, bunu bir baar olarak kabullenmiti. rencileriyle iyi geindi, iini iyi baard, ama trende de anlad gibi, kendi ve vatandalar arasndaki uurum da hazin bir ekilde geniledi durdu. lk nce, iin prznn nerede olduunu kestiremedi. Vatann sevmez deildi, ngiltere'de ngilizler le daima iyi geinirdi, sonra, en iyi dostlar da ngiliz'di, peki ama ne diye burada durum ayn deildi? D grn kalenderdi, kocaman kollar, bacaklar, mavi gzleri vard ve ilk bakta gven alard, ta ki konuana dek. Kendi halinde insanlarn akln kartrp artan ve ura nedeniyle, esinlendii gvensizlik duygusunu yattramazd. Hindistan'da bu tr olumsuz kafalar kesinlikle bulunmal, ama bu kafalarn artmasna neden olana da lanet olsun! Mr Fieldingin ykc bir etken olduundan yana gr ve duygular gittike oald, yersiz de deildi, nk eitli snflar arasndaki dn varl tehlikeli bir itir, stelik Fielding dnleri en gl yntemle kullanyordu: alveri yntemiyle. Ne misyonerdi, ne de renci. En mutlu anlar, sylei srasndaki bu verip almadayd. Onun inancna gre, dnya bir yuvarlakt ve bu yuvarln stnde insanlar birbirine erimeye abalyorlard, bunu da ancak iyi niyet ve buna ek olarak kltr ve zek yoluyla yapabilirlerdi andapura hi uymayan bir inant bu; buraya yaamnn yle bir aamasnda gelmiti ki, artk inancn yitiremezdi. Irk ayrt eden hibir inanc yoktu, arasnda yaad insanlardan rk bakmndan stn olduuna deil bambaka bir anlay iinde, sr duygusunun gelimedii bir evrede yetiip olgunlat iin, farkl olduuna inanrd. Kulpte aleyhine en byk notu oluturan sz, beyaz rkn pembe-gri renge ald yolundaki akasyd. Bunu aka olsun diye sylemiti. 'Tanr Kral Korusun' sznn Tanryla ne kadar ilikisi varsa, burada 'beyaz' szcnn de renkle o kadar ilikisi vard ve bunun gerek anlamn kavrayamamak, densizliin son snryd. Bu sz syledii pembe-gri adam ok arm, kendine gvensizlii artm, sonunda kendi srsnn her bireyine bu sz ulatrmt. Buna karn, erkekler, iyi yrekli, gl, en haliyle onu ho grdler. Fielding'in 'sahib' olmadna karar verenler, bu 'efendi'lerin eleriydi. Holanmadlar ondan. O da onlara hi aldr etmedi. ngiltere'de olsa, kadnlar bunun pek stnde durmazlard, ama erkeklerin srekli canl ve yararl olmasnn beklendii bir toplumda, bu davran fena karland. Mr Fielding hibir zaman kpekler ve atlar hakknda nerilerde bulunmad, akam yemeklerine gitmedi, le ziyaretlerini yapmad. stelik ein dostun ocuklar iin Noel aac donatmad, kulbe gitse bile, tenis ya da bilardo oynamak iin urar, sonra kalkar giderdi. Bu gerekti.

Sonunda anlad ki, Hintliler ve ngiliz erkekler de dost yelerlerdi, ama ngiliz kadnlarla da dost olmak isteyen, Hintliler'i elden karmak zorundayd. Durum byleydi, beendiini seerdin. ngiliz erkeklerin ou kendi rkndan kadnlan yelerlerdi, onlar da, her yl biraz daha fazla sayda gelerek, evcil yaam daha dayanlr bir hale sokarlard. Mr Fielding Hintlilerle grmeyi daha uygun ve daha zevkli bulmutu. bunun bedelini de demesi gerekiyordu. ngiliz kadnlar Koleje ancak resmi ileri iin ayak basarlard, Mrs Moore ile Miss Questedi aya armas da, onlarn buraya yeni gelmi olmalarndan, yzeysel olsa da her eye hi olmazsa eit bir gzle bakabilecekleri ve br konuklaryla konuurken seslerini deitirmeyeceklerine inand iindi. Kolejin kendi bile Kamu Hizmetleri ubesi tarafndan yere alnmt, kolej alanndaki eski, yllanm bir bahe ve kulbemsi baraka da bu durumdayd. Mr Fielding yln byk bir blmn bu barakada geirirdi. Ykanmt, tam giyinecei srada Dr. Aziz skn etti. Sesini ykselterek banyodan seslendi, Ltfen rahatnza baknz. Bu sz, btn br hareketleri gibi, nceden dnp tanp, hazrlanmamt, sadece iinden byle demek gelmiti. Aziz iin bunun bambaka bir anlam vard. yle mi gerekten Mr Fielding? ok naziksiniz, diye seslendi. Basmakalp olmayan hareketlere baylrm. Pek keyiflenmiti oturma odasn gzden geirdi. Burada bir parack lks vard ama dzen yoktu yoksul Hintlilerin gzn korkutacak bir ey de yoktu. Ayn zamanda ok gzel bir odayd, tahta kemerin ardndan baheye bakyordu. Daha dorusu sizinle oktandr tanmak isterdim, diye srdrd szn. Nevvab Bahadrdan sizin iyi kalpliliiniz hakknda o kadar ok ey duydum ki! Ama insan andapur gibi ufack bir delikte nasl birbiriyle tanabilir? Kapya daha da yaklat. Bakn size syleyeyim, burada daha da yeniyken, siz hasta olasnz diye dua ederdim, tanabilelim diye. Gldler, kendi baarsndan cesaret alarak abartmaya balad. Kendi kendime derdim, Mr Fielding sabahlar nasldr acaba? Biraz solgundur, belki. Hkmet doktoru da solgundur, nbet gelince ona yardm edemez. Onun yerine benim arlmam gerekirdi. O zaman tatl tatl sohbet ederdik, nk siz Farisi iir bilginizle n salmsnzdr. yleyse beni grmlnz var? Elbette, elbette. Siz beni tanr mydnz? Adnz ok duymutum. Ben burada pek az zamandan beri bulunuyorum, sonra, hep de ar yresindeyim. Bu yzden beni hi grmemisinizdir. Adm duymu olmanza atm. ey, Mr Fielding... Efendim? Dar kmadan, bilin bakalm benim grnm nasl? Bir eit oyun olacak bu. Boyunuz bir yetmi be kadar, Bunu da, yatak odasnn kapsndaki buzlu cama yansmasndan karmt. ok iyi. Peki baka? Saygn ak bir sakalm yok mu? Tuh! Ne var, bir ey mi oldu? Son yaka dmemi ezdim. Benimkini aln, benimkini aln. Fazla var m? Evet, evet, bir dakika. Yok, eer siz kullanyorsanz olmaz. Hayr, hayr, bir tane cebimde var. Glgesi vurmasn diye kenara ekildi, yakasn ekti, gmleinden yaka dmesini kard, bu dme, kaynbiraderinin Avrupadan getirdii bir takmn dmesiydi, altnd. te aln. diye seslendi. Kusura bakmazsanz, siz buraya getirin.

Bir dakika. Yakasn yerine yerletirdi, ay iilirken yakam frlamaz diye dua etti. Fielding'in giyinmesine yardm eden ua kapy at. ok teekkr ederim. Glmseyerek el sktlar. Sanki Fielding krk yllk dostuymu gibi, evreyi gzden geirmeye balad. Bu kadar abuk samimi olularna Fielding hi de amamt. Bu kadar heyecanl bir ulus ya hemen dost olur ya da hibir vakit olmaz. Kendisi ve Aziz ise, birbirleri hakknda hep iyi lflar duyduklarndan resmiyeti bir yana brakabilirlerdi. ngilizlerin odalarn dzenli tuttuklarn duyardm. Bakyorum, doru deilmi. Artk o kadar utanmama gerek yok. Neeyle yataa oturdu, sonra, dalgnlkla, bacaklarm toplad, yatakta bada kurdu. Her ey souk bir biimde dzenli raflara dizilir sanrdm ben ey, Mr Fielding. dme iyi geldi mi? Ne bileyim? Son cmleniz neydi? Bana birka yeni szck retir misiniz, ngilizcemi ilerleteyim? Fielding, Her ey souk bir biimde raflara dizilmi cmlesinin dzeltilip gelitirilebileceinden kukuluydu. ok zaman, gen kuak yabanc bir dili ne kadar canl kullanr diye aard Baz deyimleri deitirirler, fakat sylemek istediklerini de abucak anlatabilirlerdi, kulpte sylendii gibi bozuk ngilizce konuan Hintliler'den deillerdi. Ama tabii kulp yava ilerliyordu; onlara sorarsanz ancak be Mslman bir ngiliz sofrasna oturabilir, Hindular ise asla oturamazlar, stelik btn Hintli kadnlar tmden erkekten kaarlar ve erkek yz grmezler Tek tek insanlar alrsanz, iin byle olmadn bilirler, ama kulp bir btn olarak asla hibir fikir deiikliine yanamaz. Durun dmeyi ben takaym. Ha, anladm, gmlein arkadaki ilii biraz kk; yrtp bytmek de yazk olur. Fielding, boynunu eerken homurdand, Ne diye insanlar yaka kullanrlar bilmem ki? Biz polisin gznden kamak iin kullanrz. O ne demek? stmde bir ngiliz elbisesi ile yani kolal yaka, apka ve tozlukla bisiklete binersem aldrmazlar. Fes giyersem, Lamban snk! diye seslenirler. Lord Curzon, Hintlilere ho bir grnm olan yerel giysilerini giymelerini nerirken, bu noktay dnmemi. Neyse, oldu, dme yerine girdi... Bazen gzlerimi yumar, d kurarm, stmde grkemli giysilerle, Alemgirin ard sra savaa yollanrm. Mr Fielding, Hindistan kimbilir o zaman ne kadar gzeldi? Mool mparatorluu dorua kmt, Alemgir de. Delhi'de som altn tahtnda lkeyi ynetiyordu. ki bayan, ay vakti, sizinle tanmaya gelecekler... sanrm onlar tanyorsunuz. Benimle tanmaya m? Ben hibir bayan tanmam. Mrs Moore ile Miss Quested'i de mi tanmazsnz? A, evet, hatrladm. Camide geen tatl yk, biter bitmez aklndan kmt. Yalca bir bayan... ltfen br arkadann adn tekrarlar msnz? Miss Quested. Siz bilirsiniz. Baka konuklarn geleceini duyunca keyfi kamt, yeni dostuyla yalnz kalmak daha houna gidecekti. Miss Questede Som Altn Tahttan sz edebilirsiniz; sanattan anlarm. Empresyonizm sonras dnemden anlarm demek! Empresyonizm sonras dnem ha! Haydi aya buyurun. Dnya u haliyle bile fazla geliyor bana. Aziz gcenmiti. Demek ki, basit bir Hintli olarak Azizin Empresyonizm sonras dnem diye bir ey bilmeye hakk yoktu; bu hak sadece Hkim Irka zgyd. Souk bir tavrla, Mrs

Moore dostumdur diyemem, bir camide tamamen rastlantsal olarak tantk onunla, dedi. Tam, tek bir tanmayla dost olunmaz, diyecekti, cmlenin sonuna varmadan iindeki soukluk utu gitti, nk Fielding in iten gelen iyi yrekliliini sezmiti. Coku dalgalarnn altnda didinerek ilerledi ancak bu duygu ve coku dalgalan yolcuya salam bir yere demir attrr, attrr ama bazen de varaca yere ancak kayalklar artarak gtrr. Gerekten gvendeydi Aziz tpk sadece dengeden anlayan, her geminin batacan sanan bir kara adamnn duyduu trden bir gvendi bu, oysa o kara adamnn mrnde tadamayaca duygular vard iinde. Duygulara ii akt, ama bunlar olaylar yantlayacak tr duygular deildi. Sylenen her szde bir anlam bulurdu ama, bulduu bu anlamlar her zaman gerek anlamlar olmazd: Yaam, canl olmakla birlikte, daha ok dten rlmt. Szgelimi Fielding, Hintlilerin deil de. Empresyonizm sonras dnemin anlalmaz olduunu sylemek istemiti. Onun bu szyle, Mrs Turton'un, A, ngilizce biliyorlar! demesi arasnda dalar kadar fark vard, oysa Azize sorarsanz, ikisi de ayn kapya kard. Fielding bir ara bir honutsuzluk kageldiini, geldii gibi de gittiini fark etmiti ama kiisel ilikilerden yana iyimser olduundan, telalanmad ve konumalar eskisi gibi srp gitti. Hanmlardan baka, asistanlarmdan biri de gelecek: Narayan Godbole. Vay, vay.. Dekkah Brahman! O da gemiin yeniden elde edilmesini istiyor, ama herhalde Alemgir'i deil. Herhalde. Dekkal Brahmanlar ne derler biliyor musunuz? Szde ngilizler Hindistan' onlardan alm bakn hele, onlardan alm, Moollar'dan deil. Tam da onlara yarar bir sav deil mi? Rvet verip, bunu okul kitaplarna bile yazdrmlar. Gevek ve varsl insanlardr. Duyduklarma gre. Profesr Godbole br Dekkal Brahmanlar gibi deilmi, ciddi bir adamm. Neden sizler de andapur'da bir kulp amyorsunuz Aziz? Belki bir gn... A, ite Mrs Moore ile neydi ad onlar geliyorlar. Bu davetin 'Samimi bir davet' olmas, tm resmiyet gereklerinin bir yana braklmas byk bir mutluluktu. Aziz buna gvenerek ngiliz kadnlarla rahat rahat konutu, onlara, erkekmi gibi davrand. Gzel olsalard gene huzuru kaacakta, nk gzelliin kendine gre kurallar vardr, ama Mrs Moore ylesine yal. Miss Quested de ylesine gsterisizdi ki, Aziz bu kayglardan kurtulmutu. Adela'nn kemikli vcudu ve yzndeki iller Azizin gznde byk kusurlard. Tanrnn nasl olup da bu kadna bu kadar acmasz davranm olduuna at. Adela'ya kar drst ve ak davrand. Adela, Size bir ey sormak istiyorum. Dr. Aziz, diye sze balad. Mrs Moore'den. camide kendisine ne kadar dosta davrandnz ye ilgilendiinizi duydum. Sizinle konutuu be dakika iinde, geldik geleli haftadr rendiimizden ok Hindistan' tanm. Rica ederim, byle kk bir eyin szn bile etmeyin. lkem hakknda size syleyebileceim baka bir ey var m? Bu sabah duyduumuz znty size anlatmak isterim. Sanrm Hindistann grg kurallar gereidir. Aziz, Dorusunu isterseniz, burada byle bir ey yoktur, dedi. Biz doutan son derece rahat insanlarz. Mrs Moore, Sanrm, bir yanllk yapp, gcendirmi olmalyz. dedi. Bu daha da olanaksz. Ne olduunu sorabilir miyim? Hintli bir hanmla bir bey bu sabah dokuzda bize arabalarn gndereceklerdi. Araba bir trl gelemedi. Bekledik, durduk. Ne oldu anlayamadk. Fielding, anlatlann deinilmemesi gereken bir olay olduunu sezerek, Bir anlamazlk olmutur, dedi.

Adela Quested, -Yok, yok, yle deil, diye sze kart. Bizi davet etmek iin Kalkta'ya gitmekten vazgetiler. Birden ok kt bir ey yapm olmalyz. Sizin yerinizde olsam, hi aldrmazdm. Adela Quested biraz kzararak cevap verdi. Mr Heaslop da yle diyor. Peki ama, insan aldr etmezse durumu nasl anlar? Ev sahibi konuyu deitirmek amacndayd ama, Aziz itenlikle konuyu tazeledi; sulularn ad kulana alnnca, hemen Hindu olduklarn aklad. Ciddi deildir Hindular.. toplum yaamndan hi anlamazlar, onlar iyi tanrm nk bizim hastanede Hindu bir doktor vard. Ne gevek, ne vakitten anlamaz adamd! yi ki evlerine gitmediniz. Hindistan hakknda yanl gr edinirdiniz. Salk bilgisi nedir bilmezler. Bence kendi evlerinden utandlar da sizi onun iin armadlar. Fielding. Bu da bir gr, dedi. Adela, Esrarengiz eylerden yle nefret ederim ki, diye sze girdi. Biz ngilizler yleyizdir. Adela hemen dzeltti. ngiliz olduum iin deil de, kendi kiisel grm nedeniyle sevmem. Mrs Moore, Ben, esrarengiz eyleri deil de. aprak deli samas eyleri sevmem, dedi. Esrarengizlik aprak bir deli samasdr. yle mi dersiniz Mr Fielding? Esrarengizlik deli samasnn kibar addr. Her ikisini de kurcalamaktan bir yarar kmaz. Aziz de, ben de Hindistan'n aprak bir deli samas olduunu biliyoruz. Hindistan bir... Aman, ne korkun fikir! Aziz iine gml bir yerden seslenircesine, Beni grmeye geldiiniz vakit iin hibir aprakl kalmayacak dedi. Mrs Moore ve hepiniz hepinizi davet ediyorum ne olursunuz? Yal kadn kabul etti; -gen doktoru pek beeniyordu, stelik belirsiz bir geveklik, yar heyecan dolu bir duyguyla nne kan her yeni yola sapyordu. Miss Quested yeni bir serven diye kabul etti. O da Azizi beenmiti ve ona yle geliyordu ki Aziz i daha iyi tanrsa, gen doktor ona lkesinin kapsn averecekti. Davetine pek sevinmiti, hemen Aziz'e adresini sordu. Aziz dehet iinde kendi evini dnd. Alak bir pazar yerine yakn berbat bir kulbeydi. Topu topu bir odac vard, onun da iinde kara sinekler cirit oynard. -Haydi, imdi baka bir eyden konualm, dedi. Keke ben burada otursaydm. Bakn u gzelim odaya? Haydi birazck hep beraber u odaya zevkle bakalm. Kavislerin altndaki u bkmlere bakn. Ne zarafet! te bu soru ve yantn mimarisi, Mrs Moore, ite Hindistan'dasnz. Ciddi sylyorum. O da esinlemiti onu. Buras, on sekizinci yzylda yksek bir memur iin kabul odas olarak yaplmt, tahtadand ama nedense Fielding'e Floransa'daki Loggia de Lanzi'yi anmsatmt. imdi AvrupalIatrlm ufack odalar her iki ynden bu byk odaya yaprcasna sokulmulard, ama ortadaki avluda ne duvar kd, ne de cam vard, bahenin havas rahata avluya doluyordu. nsan burada, tam anlamyla gz nnde hatta sergiye kmcasna otururdu, avlu, kulara barp aran bahvanlar ve su kestanesi yetitirmek iin sarnc kiralayan adamn tam gznn nndeydi. Fielding mango agalarna kapsn ak tutmutu, kapnn kime ak olmadn bir Tanr bilirdi uaklar, hrszlar rktmek iin gece gndz merdivenlerde otururlard. Buras gerekten gzeldi. Aziz de bu gzellii hi bozmamt, oysa Aziz onun yerinde olsayd Batllama hevesine kaplp duvarlara Maude Goodmanlar asard. Ama gene de bu odann kime daha yakn olduu belliydi...

Ben hakk yerine getiririm burada. Dolandrlm yoksul bir dul geer, ben de avucuna elli rupi sktrrm, bir bakasna da yz ve bylece srer gider. Ne houma giderdi bu. Mrs Moore, olunun rnek olduu ada yntemi dnerek glmsedi Yazk ki, rupiler bitmemecesine srmez. Benimkiler srerdi. Verdiimi grnce Tanr bana daha fazlasn verirdi. Nevvab Bahadr gibi daima eliniz ak olsun. Babam da yleydi, onun iin yoksul ld. Odann drt bir ynn eliyle gstererek, onu, dsel insanlarla, eskiden yaadklar iin hepsi de iyi olan bykl kkl memurlarla doldurdu. Oturduumuz yerde hi durmamacasna, hi bitmemecesine verirdik. skemlede deil de, kilim stnde otururduk, gemile bugn arasnda tek fark da bu. Bence kimseyi de cezalandrmazdk. Kadnlar ayn grteydiler. Zavall sulu, verin ona bir olanak daha. nsan hapse girip manen rrse, daha da kt bir adam olur. Yzn yumuak sevecen bir ifade kaplamt, braklan sulunun, yoksul dulu gene dolandracan bir trl anlayamayan bir beceriksizin, insan ynetmeyi bilmeyen bir beceriksizin sevecenliiydi bu. Birka kan dman dnda herkese kar sevecen ve yumuakt, onlar da zaten insandan saymazd: almak isterdi bunlardan. Hatta ngilizlere kar bile sevgi vard iinde; onlarn bu kadar souk, bu kadar garip olmalarndan, souk bir aknt gibi ortalkta dolamalarndan kendilerinin sorumlu olmadklarna, baka trlsnn ellerinden gelmediine inanrd. Kimseyi, hi kimseyi cezalandrmazdk, diye yineledi. Akam oldu mu koca bir len veririz, sofralar kurulur, gzel kzlar, ellerinde fieklerle sarncn iki yanna prl prl dizilirler, herkes yer ier, her ey mutluluk doludur, ta ertesi gne kadar, derken gene her zamanki hak, adalet devam eder elli rupi, yz rupi, bin rupi ta ki bar salanana kadar. Ah, ne diye o alarda yaamadk? Ama Mr Fieldingin evinin gzelliini beeniyor musunuz? Stunlar ve avludaki blmeler nasl da maviye boyanm gryor musunuz ne denir onlara ta stmzdedir, iimizdedir ve mavidir. Blmelerdeki oymalara bakn. Dnn, ka saatte yaplm; ufack damlar bambuyu andrrcasna eimlenmi. Ne de gzel bambular darda sarncn iki yannda salnyorlar. Mrs Moore! Mrs Moore! Kadn glerek, Efendim? dedi. Bizim caminin yan sra akan suyu anmsyor musunuz? Akar akar da u sarnc doldurur Hakanlarn becerikli bir dzenlemesi. Bengal'e giderken buraya uramlard. Suya baylrlard. Nereye gitseler emeler, baheler, hamamlar yaptrrlard. Mr Fielding'e de dediim gibi, onlara hizmet edebilmek iin ne vermezdim! Sudan yana yanlyordu. Ne kadar becerikli olsa da, hibir hakan suyu yoku yukar kartamazd; derin bir ukur ve koskoca andapur, cami ile Fieldingin evinin arasn kaplyordu. Ronny olsa hemen Azizi hizaya getirirdi. Turton da ayn eyi yapmak isterdi ama kendini tutard. Fielding yeltenmedi bile; tam anlamyla gerei arama dileini bastrmt, ancak bir an ve duygunun gereini arard. Miss Questede gelince; Azizin her dediini tam gerek olarak kabulleniyordu. Bilgisizce davranyor, Azizi 'Hindistan' yerine koyuyordu. Azizin grnn snrl, dnce kuruluunun sakat olabilecei, hi kimsenin 'Hindistan' olmad aklna gelmiyordu. Artk Aziz heyecanlanmt, enesi ald; cmleleri birbirine kartrdka, uf Tanrm, diyordu. Onlara iini anlatt, grd ve kendi yapt ameliyatlar anlatt, hatta Mrs Mooreu rkten ince noktalara giriti, ama Miss Quested bu aklamalar Aziz'in ak grllne veriyordu; bu biim konumay pek ileri akademik evrelerde serbeste sylenirken dinlemiti. Aziz, kukusuz, bir an iin, dorua kmasa da, ykselmiti. Kanatlarla havalanmt, en ufack bir tartaklamada inecekti. Profesr Godbole'un gelii onu biraz yattrmt, ama gn, onun gnyd. Brahman, nazik ve olduka esrarl tavryla, Aziz'in tumturakl konumasn bozmad, tam tersine, beenisini belli etti, brlerinden biraz uzakta ayn iiyordu; arkasna yerletirilmi bir masaya

uzanarak, sanki kazara karlam gibi, kendine yiyecek alyordu; hepsi Profesr Godboleun ay iiine ilgisiz grndler. Yalca, kupkuru bir adamd, kr byklar, gri-mavi gzleri vard, teni Avrupal gibi beyazd. Ak eflatun, makarnay anmsatan bir sar vard; ceket, yelek, Hindu sar ve ilemeli oraplar giymiti. orabn ilemeleri sarna uyuyordu, hareketlerinde bir uyum vard sanki Dou ile Batnn yaptlarn gerek dimaa gerek bedene ait olsun, bir araya toplayp kaynatrm, bir daha ayrlmaz hale getirmiti. Hanmlar profesrle ok ilgilenmilerdi, din hakknda bir eyler syleyip Dr. Azizin szlerini tamamlasa diye mitleniyorlard. Ama Profesr Godbole, sadece yedi, yedi, yedi; bir yandan da hafife glmsyordu; gzleri asla ellerine ilimiyordu. Aziz, Mool hakanlarn bir yana brakarak, kimsenin cann skp incitmeyecek bir konuya girdi. Mangolarn oluunu, ocukken yamur mevsiminde amcasnn mango bahesine dalp tka basa yiyiini anlatt. Sonra su iinde srlsklam, belki de karnmda hafif bir sancyla dnerdim. Ama aldrmazdm. Btn arkadalarm da benimle birlikte sanclanrd. Urdu dilinde bizim bir ataszmz vardr: Elle gelen dn bayram, deriz, mango yedikten sonra tam uygun den bir sz. Miss Quested ne olur mango mevsimini bekleyin. Ne diye Hindistanda yerlemiyorsunuz? Adela, Ne yazk ki, bu olamaz, dedi. Bu sz ne kastettiini iyice dnmeden syleyivermiti. br adama da olduu gibi, bu laf ona, btn br konuulanlar trnden bir sz gibi gelmiti ve aradan bir hayli zaman, aa yukar yarm saat geene kadar bunun ok nemli bir sz olduunu, her eyden nce Ronnyye sylenmesi gerektiini farketti. Sizin gibi ziyaretiler pek enderdir. Profesr Godbole, Gerekten de yle, dedi. Byle nezaket zerafet pek az grlr. Ama yollarndan alakoymak iin onlara cazip gelecek ne verebiliriz ki? Mango meyvesi, mango meyvesi. Hepsi gldler. Fielding, Mangolar bile artk ngilterede bulunuyor, dedi, Souk, buz gibi kutularda sevkediyorlar. Akas, ngilterede Hindistan kurabiliyorsunuz, tpk Hindistan'da ngiltere kurabildiiniz gibi. Gen kz, Her ikisi de hayli pahalya oturur, dedi. Herhalde. Ve tatsz. Ama ov sahibi, konumann ar bir havaya brnmesine izin vermedi. Fielding, bir trl nedenini bulamad bir ekilde telal ve zgn olan yal kadna dnd, kendi planlarnn ne olduunu sordu. Mrs Moore koleji gezmek istediini syledi. Elindeki muzu yemekle megul olan Profesr Godbole dnda herkes hep birden ayaa kalkt. Sen geleyim deme, Adela; rgt ve kurumlardan holanmazsn. Miss Quested, Evet doru. diyerek oturdu. Aziz duraksad. Dinleyicileri blnmt. Daha iyi tand kiiler gitmiti, ama daha ilgiyle dinleyeni kalmt. Bu gnn 'resmiyetle iliii olmayan' bir gn olduunu anmsayarak o da kald. Konuma eskisi gibi devam etti. nsan konuklarna ham mango ikram edebilir miydi? imdi bir doktor olarak cevap veriyorum: Hayr. Yal adam. Ben size dokunmayacak birka tatl gnderirim. Bu zevki de kendime bahetmek isterim, dedi. Aziz zntl, Miss Quested, Profesr Godboleun tatllar nefistir, dedi, nk kendi de tatl gndermek istiyordu, ama tatl yapacak kars yoktu. Size tam Hindistan ikram olacak. Ne yazk ki ben alakgnll halimle size bir ey ikram edemiyorum. Ne diye byle diyorsunuz bizi evinize davet ettiniz ya! Aziz gene dehet iinde kendi kulbesini dnd. Aptal kz lafn hemen ciddiye

almt. imdi ne yapacakt? Evet, evet, bunu kararlatrdk, diye bard. Hepinizi, Marabar Maaralarn grmeye davet ediyorum Aman ok sevinirim. Benim basit tatllarmn yannda, bu ok byk bir ikram. Ama Miss Quested bizim maaralar zaten grm deil mi? Yok. Adn bile duymamtm. kisi birden, Duymadnz m? diye bardlar; Marabar dalarndaki Marabar Maaralar'n duymadnz m? Kulpte ilgin hibir ey duymuyoruz. Tenis ve sama sapan dedikodudan baka bir ey yok. Yal adam sesini karmad, belki kendi rkdalarn ekitirmesini Adelaya yaktrmamt, belki de ayn grte olduunu gsterirse, kzn sadakatsiz diye kendini ikyet edeceinden korkmutu. Ama gen adam, hemen Biliyorum, diye yetitirdi. yleyse bana hepsini anlatn, yoksa Hindistan bir trl anlayamayacam. Bunlar ara ra, akamlan grdm dalar m? Nedir bu maaralar? Aziz anlatma iini stne ald, ama ok gemeden maaralar onun da grmemi olduu ortaya kt. Hep gitmek 'niyetinde' idi, ama ya grevi ya da zel ii engel olmutu, stelik maaralar ok uzaktayd. Profesr Godbole tatl tatl takld, Aziz, gen dostum, ibrikle demlik yks. Hi bu ataszn duymu muydun? Adela, Maaralar byk mdr? diye sordu. Hayr byk deildir. Ne olur anlatverin. Profesr Godbole. Onur duyarm. skemlesini ekti, yzn bir gerginlik, bir saknma ifadesi kaplad. Sigara kutusunu ald, Adela'ya, Azize ikram etti, bir tane de kendi yakt. Etkili bir suskunluktan sonra, Kayann iinde bir giri yeri vardr, bu giri yerinden maaraya geilir, dedi. Elephanta'daki maaralar gibi mi? Yok, yok canm; Elephanta'da Siva ile Parvatinin heykelleri vardr. Marabar'da heykel yok! Aziz ykye yardm etmek amacyla, ok kutsaldr kukusuz, dedi. Yok, yok, yok. Ama, hi olmazsa kendine zg bir ss vardr. Hayr, yoktur. Peki, yleyse ne diye bu kadar nl bunlar? Ne diye hep nl Marabar Maaralarndan dem vururuz? Yoksa kendi bo vnmemiz mi? Hayr, byle de denemez. yleyse anlatn hanma ltfen. Sevinle. Bu sevinci duymaya yeltenmedi ve Aziz, adamn maaralar hakknda bir eyi gizlediini, gizli tutmak istediini sezdi. Bunu sezebildi, nk ok zaman kendine de byle bir hal olurdu. Bazen, belli bir durumda nemli bir noktadan ayrlr, yzlerce nemsiz noktann evresinde dolanrd; Binba Callendar da fena halde fkelendirirdi. Binba ona sinsi, saman altndan su yrten derdi, bir bakma da haklyd, ama sadece bir bakma. Byle olmasnn asl nedeni elinde olmayan bir gcn diman tmden susturmasndand. imdi de Godbole susturulmutu; isteyerek deil, ama bir eyler saklyordu. stne fazla varlmazsa, belki gene kendine hkim olur. Marabar Maaralar'nn szgelimi sarktlarla dolu olduunu sylerdi; Aziz sz bu konuya ekti, ama Profesrn diyecei bu da deildi. Konuma hafif ve dosta bir havada srd gitti, Adela kelimelerin, sylenenlerin altnda

yatanlarn farknda bile deildi. Bir Mslmann saf, basit kafasnn bir d evrenine daldn nereden bilecekti? Aziz keyifli, heyecanl bir oyuna dalmt. Elindeki oyuncak, bir trl ilemeye yanamayan bir insan-oyuncakt, Aziz bu kadarnn farkndayd. Oyuncak ileyecek olsa, bu ne kendinin, ne de Profesr Godboleun iine gelmeyecekti, ama bu oyuna girimek ok zevklendirmiti, bu giriim daha ok soyut dnceden yanayd. ene ald durdu, ama her hamlesinde, bir hamle yapldn bile kabullenmeye yanamayan rakibince mat ediliyordu. Marabar Maaralarnn meraka deer nesi olduu konusunda da bir eyler renmekten yana bir arpa boyu ileri gitmi deildi. Tam bu srada ieri Ronny girdi. Saklamaya bile gerek grmedii bir hrnlkla baheden seslendi: Fieldinge ne oldu Annem nerede? Adela souk bir sesle, Merhaba! diye cevap yerdi. Derhal annemi ve seni istiyorum. Polo oynanacak? Ben de polo oynanmayacak sanyordum. Her ey deiti. Birka asker gelmi. Gel de anlataym hepsini. Saygyla ayaa kalkan Profesr Godbole, Anneniz neredeyse dner, efendim, dedi. Bizim kk kolejimizde grecek fazla bir ey yok. Ronny aldr etmedi, Adela ile konumasn srdrd. inden alelacele ayrlm, houna gider diye Adelay polo seyretmeye gtrmek iin gelmiti. ki adama da kaba davranmak istememiti ama, bir Hintli ile kendi arasnda bilip tand tek iliki i ilikisiydi, bu iki adamdan hibiri onun iliki ekibinde deildi, kii, olarak her iki adam da unutuvermiti. Yazk ki Aziz o an unutulmaya katlanacak halde deildi. Son saat iinde duyduu gven ve itenlik duygusunu koyup salvermeye yanamyordu. Godbole ile beraber ayaa kalkmamt, imdi de sakncal bir dostluk edasyla oturduu yerden sesleniyordu: Haydi gelin bize katln, Mr Heaslop, anneniz gelene kadar buyurun oturun. Ronny, Fieldingin uaklarndan birine annesini getirmesini emrederek cevabn verdi. Belki anlamaz dediinizi. zin verin de... Aziz verilen emri kendi diliyle tekrarlad. Ronnynin iinden hemen karlk vermek geldi; bu takm iyi tanrd, her takmdan olanlar tanrd ya, bu da mark, Batllam takmdand. Ama o bir Devlet memuruydu, grevi bu gibi 'olaylar' nlemekti, onun iin hibir ey demedi. Aziz'in kztrc yelteniini anlamamazlktan geldi. Aziz ortal kztrmak amacndayd. Her dediinde kstah ve kavgac bir hal vard. Kanatlarnn gc yetmiyordu artk, ama abalamadan dmeyeceim diye de diretiyordu. Mr Heaslop'a kabalk etmek niyetinde deildi. Heaslop ona hibir ktlk etmemiti, ama karsndaki bir Hindistan-ngilizi'ydi- Azizin rahatlayabilmesi iin bu adamn sradan bir insan durumuna dmesi gerekti. Miss Questedle de yle sk fk samimiyet kurmak niyetinde deildi, sadece onun desteini kazanmak istiyordu; ne de Profesr Godbolea kar kstah ve laubali olmak amacndayd. Garip bir drtlemeydi bu Aziz kanad krk, yerlerde debeleniyordu, Adela birden bastran irkinlikten aakalmt. Ronny hrsndan adeta ttyordu, Brahman da her n gzlyordu, ama ortada kayda deer bir ey yokmu gibi, gzleri inik, elleri kavuuktu. Fielding, bir oyundan sahne, diye dnd. Avlusunun gzelim stunlar arasndaki bu drtlemeyi, bahenin tesinde, uzaktan grmt. Ronny, Buraya kadar bouna gelme anne, diye seslendi. Gitmek zereyiz. Sonra hemen Fieldinge dnd, onu bir yana ekip, yapay bir itenlikle, ey dostum, kusuru bakma ama. Miss Questedi yalnz brakmamalydn, dedi. Fielding dosta ve samimi davranmaya abalayarak zr dilerim. Ne oldu? diye yantlad. Ne bileyim... ben beylik bir memurum kukusuz, ne yapaym ki bir ngiliz kzm iki Hintliyle sigara ierken grmek houma gitmiyor.

Sigara iii de, burada kal gibi, kendi isteiyle oldu dostum. Tabii. ngiltere'de olsa bunda bir saknca yok. Gerekten bir saknca grmyorum bunda. Gremiyorsan gremiyorsun demektir. Grmyor musun ki adam tam bir kstah. Fielding, Kstah filan deil, diye diretti. Sadece biraz sinirli. Nazik sinirlerini ne bozmu acaba? Bilmem. Ben yanlarndan ayrldm vakit bir eyi yoktu. Ronny, inandrmak istercesine, Benim ettiim bir laftan deil herhalde, dedi, konumadm bile kendisiyle. Eh, peki, haydi bayanlar al gtr bakalm. Felaket bitti artk. Fielding... gcendim, kzdm sanma... Bizimle birlikte polo oynamaya gelir misin? Hepimiz ok sevinirdik? Ne yazk ki, gelemem. Ama teekkr ederim. Kaytsz davrandm sandn iin zldm. steyerek olmad. Vedalama bylece balad. Herkes kskn ya da sinirliydi. Sanki sinir gerginlii topraktan fkryordu. Acaba insan skoya'nn krlarnda, ya da talyann Alplerinde byle sama sapan haller taknr myd? Fielding daha sonra bu konuyu merak etti. Hindistan'da sessizlik ve kaytszla snmak sanki olanakszd. Ya sessizlikten iz yoktu, ya da Profesr Godbole'da olduu gibi, bu sessizlik her eyi kaplayp yutuyordu. te buyurun. Aziz kk dm, aalanmt. Mrs Moore ile Miss Quested, ikisi de samalamlard, kendisine ve Heaslop'a gelince, ikisi de grnte terbiyeli, nazik ama gerekte irentiler ve birbirlerinden tiksiniyorlard. Hoakaln, Mr Fielding. ok teekkr ederiz. Ne gzel okul binalar... Gle gle Mrs Moore. Hoakaln, Mr Fielding, iyi bir gn geirdik. Gle gle Miss Quested. yi gnler Dr. Aziz. Gle gle, Mrs Moore. yi gnler, Dr. Aziz. Gle gle Miss Quested. inin rahat olduunu gstermek iin, gen kadnn elini aa yukar sallayarak skt. Bu maaralar asla unutamazsnz deil mi? Hemen, ok abuk hazrlk yaparm. Teekkr ederim. eytann drtklemesiyle son bir giriimde bulundu. Ne yazk, bu kadar abuk ayrlacaksnz. Ne olur, kararnz bir daha gzden geirin de kaln. Adela Quested birden telalanarak, yi gnler. Profesr Godbole. dedi, yazk ki, trknz dinleyemedik. Profesr Godbole, imdi syleyebilirim, diye cevap verdi ve syledi. ncecik sesi ykseldi, birbiri ardna sesler verdi. Kimi zaman bir uyum, kimi zaman hayal meyal bir bat havas seiliyordu. Ama insan kula sk sk ararak ipin ucunu kard, bir ses karmaasna dald, bu ses karmaas ne sert, ne de tatszd, ne de anlalr, ayrt edilir trdendi. Bilinmez bir kuun trksyd bu. Yalnz uaklar anladlar. Aralarnda mrldanmaya baladlar. Su kestanesi toplayan adam sarncn ardndan rlplak kageldi, zevkten dudaklar aralanmt. Krmz dili grnyordu. Sesler devam etti, sonra balad gibi birden belli belirsiz bitti, belki bir lnn tam ortasnda, asl sesi tamamlayan bir notann stnde

bitivermiti. Fielding, Teekkr ederiz. Neydi bu? dedi. Size iyice anlataym. Dinsel bir kavgayd bu. Kendimi st saan bir kzn yerine koydum. ri Krina'ya 'Gel! Sadece bana gel!' diyorum. Tanr kabul etmiyor gelmeyi. Hemen alakgnll oluyorum. Sade bana gelme. Yz tane Krina ol, her birin yz dostuma gitsin, ama Dnyalar Efendisi, gel bana.' Gene gelmeyi kabul etmez. Bu birok kez yinelenir. Trk imdiki vakte, akam vaktine uygun bir makamda yazlmtr. Mrs Moore tatl bir sesle, Ama baka bir trkde geliyordur umarm, dedi. Profesr Godbole, belki de Mrs Moore'un sorusunu anlamadan, Yok, hayr, bir trl kabul etmez gelmeyi, diye cevap verdi. Hep gel, gel, gel, gel, gel, gel,' derim. Bir trl gelmez. Ronny'nin ayak sesleri uzakta kaybolmutu. Tam bir suskunluk vard ortada. Suyu tek krk krtrmad, tek yaprak kprdamad.

VIII Adela Quested. Ronnyyi Ingilterede ok yakndan tanrd, ama evlenmeye karar vermeden nce gelip Ronnyyi grmeyi uygun bulmutu. Hindistan, onda hi beenmedii baz nitelikler gelitirmiti. Kendini beenmilii, eletiri tutkusu, beceriksizlii, btn bunlar tropik bir gn altnda ortaya kvermiti. Einin dostunun aklndan geenlere kar daha ilgisiz, onlar anladndan yana gvenli, yanlsa da aldrmamakta daha kesin olmutu. Yanld kantlannca, ileden kyordu. Bir yolunu bulup, bunu anmsatmas gerekmediini tlatyordu. Adelann ileri srd grler, hibir zaman hesaba katlmyordu; tartmalar benimseniyor ama nemsenmiyordu. Kendi kesin ve kusursuz bilgisine karlk, Adela'nn hibir ey bilmedii anmsatlyor, deneyimi olsa bile bu deneyimi yerine gre yorumlayamayaca ne srlyordu. Bir zel okul, Londra niversitesi, be snav hazrl, belli bir eyalette memuriyet, bir attan dme kazas bir de ateli hastalk, Adela'ya, tm Hintlileri ve o blgede yaayan insanlar anlamak iin gerekli tek eitim yolu olarak gsteriliyordu. Bu, Adelann anlayabilecei tek eitim yolu ve bilgi saylyordu, nk Ronnynin de stnde, daha yksek nice bilgi evrenleri vard; bu evrenin insanlar Callenderlar ve Turtonlard. Onlar bu lkede bir deil, yirmi yl kalmlard. gdleri insanstyd. Kendisine gelince, Ronny byk savlarda bulunmazd. Oysa Adela bulunmasn isterdi. Adela'nn asl sinirine dokunan ey, onun Ben kusursuz saylmam, ama, yollu beylik toy memur vncyd. Mr Fielding'in evinde Ronny ne kadar sinirlenmiti. Syleiyi bozmu, gzelim trknn ortasnda ekip gitmiti. Arabada giderlerken Adeta'nn fkesi dayanlmaz bir hale gelmiti, bu fkenin daha ok kendine kar olduunu farkedememiti. Bir frsat bulsam da Ronny'ye atsam diye aranyordu. Ronny de kzgn olduundan ve her ikisi de Hindistan'da bulunduklarndan, bu frsat ok gemeden ortaya kt. Daha kolej bahesinden yeni kmlard, bakt, Ronny n tarafta; yannda oturan annesine soruyordu; Neydi o maara sorunu? Hemen saldrya geti. Mrs Moore sizin o ok sevimli doktorunuz evinde davet yerine piknik yapmaya karar verdi; hep birlikte orada buluacaz siz, ben, Mr Fielding, Profesr Godbole gene ayn kiiler. Ronny. Orada m. nerede? diye sordu. Marabar Maaralarnda. Ksa bir sessizlikten sonra Ronny, Vay canna! diye sylendi Peki hi olmazsa ayrntlar saptad m? Hayr. Kendisiyle konusaydn, kesin olarak kararlatrrdk. Ronny glerek ban sallad. Garip bir ey mi dedim? Sadece, deerli doktorunun yakasnn boynundan nasl frladn dnyordum. Ben de Maaralar'dan konuuyorsun sanmtm. yle yapyorum. Aziz zenle giyinmiti, kravat inesinden topuuna kadar; ama arka yaka dmesini unutmu, ite tepeden trnaa tam Hintli. Ayrntya dikkatsiz, rkn hemen belli eden kklemi kaytszlk. Sanki Londra istasyonuymu gibi. Maaralarda bulumak! stelik Maaralar hem istasyondan hem de birbirlerinden kilometrelerce uzak. Sen gittin mi Maaralara? Hayr ama kesinlikle ne olduunu biliyorum. Ya, kesinlikle demek? Sen de bu gezintiye katlmaya zorunlu musun anne? Mrs Moore beklenmedik bir yant verdi. Annen hibir eye katlmak zorunda deil. Hele u poloya, hi deil. Ltfen nce

eve ura da beni brak, dinlenmek istiyorum. Adela, Beni de brak. dedi. Ben de polo izlemek istemiyorum. Ronny, En iyisi, poloyu brakmak, dedi. Yorulmutu, keyfi kamt. Birden, kendini tutamayarak, yksek sesle, tepeden atarcasna, Artk Hintliler'le ahbaplk etmenize izin veremem, dedi. Marabar Maaralarna gidecekseniz, ngiliz korumasnda gidersiniz. Bayan Moore, Bu maaralar hi duymadm, ne de nerede olduklarn bilirim. dedi. Ama u kesin, yanndaki yasta hafife vurdu bunca tartma ve samala dayanamam. Genler utanmt. Bayan Moore'u eve braktlar, birlikte polo mana gittiler, yapacak baka bir ey akllarna gelmemiti. Hrnlklar gemiti, can skntsnn verdii arlk kalkmt; frtna pek ender havay temizler. Adela Quested kendi davranlarn dnyor, hi beenmiyordu. Ronny ile kendisini iyice tartp, evlenme konusunda karara varaca yerde, mangolardan sz ederken, yabanclarn yannda, laf olsun diye, Hindistanda kalmayacan sylemiti. Bu da Ronny ile evlenmeyecei anlamna geliyordu, ama bunu ne biim aklamt! Uygar bir kza uymayan bir davrant bu! Ronnyye aklamada bulunmas gerekiyordu ama ne yazk ki, aklanacak bir ey yoktu. Kendi ilkelerine ve kiiliine uyan 'ak ve kesin konuma' iin artk ok geti. Ronnyye olumsuz davranmak, kiilii konusundaki d krkln aklamak, akam vakti doru olmayacakt. Polo, andapur kentinin giri yerinde, Meydann yannda oynanrd. Gne batmak zereydi, her bir aata bir gece sezgisi vard. Oyuna yakn olan kiilerden uzaklap, geride bir yere gittiler, orada her ikisinin de buna hakk olduuna inandndan, azndan istemeyerek bir sz kt: Ronny, beni bala ama, oturup uzun uzun konumalyz. Ronnynin yant, Sinirim ok bozuktu, zr dilerim, oldu. Sana ve anneme hkmetmek istemiyordum ama bu sabah Bengalliler'in sizi atlatmas beni sinirlendirdi, byle bir ey yinelensin istemem. Benim syleyeceim bununla ilgili deil... Hayr, ama Aziz de Maaralar iin byle bir samalkta bulunabilir. Bu daveti iinden gelerek yapmad, sesinden anladm. onlarn nezaketi bu. Seninle konumak istediim ey baka. Maaralarla ilgili deil. Adela renksiz otlara gzlerini dikti. Sonunda karar verdim, biz evlenmeyeceiz dostum. Bu haber Ronny'yi ok incitti. Azizin, Adela'nn bu lkeye dnmeyeceini sylediini duymutu ama bu sze kulak asamamt, nk Hintli'nin iki ngiliz arasnda bir iletiim arac olaca asla aklna gelmezdi. Kendini tuttu, tatl bir sesle, Evleneceimizi sylememitin ki, kzm; ne kendini, ne de beni ykmlle sokmu deildin, kendini zme bu yzden. dedi. Adela utand. Ne drst bir davrant bul Kendi grlerini Adela'ya zorla kabul ettirmek isteyebilirdi ama 'nianlanma'ya zorlamyordu, nk kendisi gibi o da kiisel ilikinin kutsallna inanyordu. ngiltere gllerinin nefis, yemyeil grnm iinde ilk karlatklar vakit, bu duygu ikisini birbirine yaklatrmt. Snav sona ermiti; geri daha ac, daha uzun olmasn isterdi. Adela, Ronny, ile evlenmeyecek. Bu duygu bir d gibi kayp gidiyordu. Ama bunu tartp grmeliyiz, yle onemli bir ey ki, yanl bir adm atmamalyz. dedi. Senin de, benim hakkmda grlerini bilmek isterdim, ikimize de bunun ok yardm olur. Ronny zgn ve ekingendi. Ben bu grmeye ve tartmaya bel balamyorum... stelik Muharrem balangcnda iler ok artt, yle yorgunum ki, kusura bakma. Ben iadece ikimiz arasndaki her eyin ak ve przsz olmasn ve davranlarm hakknda soracan her soruyu yantlamak istiyorum. Ama benim soracam bir soru yok ki... Sen hakkn olan biimde hareket ettin, buraya gelip, beni i banda grmek istemekte haklydn. ok gzel bir pland bu. Hem daha fazla konumak yersiz, havay daha da gerginletirir. Ronny fkeliydi, gen kz kararndan

caydrmaya uramayacak kadar gururluydu. Adela'y sulamyordu nk vatandalarndan yana yrei ok cmertti. Adela Quested zlerek, glkle. Bence geriye bir ey kalmyor, sana ve annene bunca sknt vermem balanr gibi deil. dedi. Gzlerini, altnda oturduklar aaca dikti. Kk yeil bir ku onu gzlyordu; yle prl prl, yle biimli bir kutu ki, sanki dkkndan yeni kmt. Gz Adelaya taklnca ku kendi gzn yumdu, hafife srad ve yuvasna yollanmaya hazrland. Yaban bir Hindistan kuuydu. Ronny, Evet, baka bir ey kalmad. diye yineledi. kisinden birinin cokulu bir sylev vermesi gerektiini seziyordu. Tam bir ngiliz gibi davrandk, sanrm iyi ettik, dedi. ngiliz olduumuza gore, yledir. Hi olmazsa, kavga etmedik, Ronny. Yok canm, ok sama olurdu. Ne diye kavga edecekmiiz? Bence dost kalrz. Tabii dost kalrz. Tabii. Bu aklamadan sonra, bir rahatlk dalgas ikisinin de iinden geti, sonra sevecenlie dnt, dnd geldi. Kendi drstlkleriyle yumuamlard, kendilerini yalnz, garip, aklsz buldular. Onlar ayran kiilikleri deil, deneyimleriydi. nsan olduklar gz nnde tutulursa, birbirlerinden hi de farkl deillerdi; evrelerindeki insanlara karn, benzer olduklar bile sylenebilirdi. Bir subayn polo tayn tutan Phil, Nevvab Bahadr'n otomobilini kullanan melez, Nevvab Bahadr'n serseri olu... Bunlarn hibiri sorunlarn bylesine drstlk ve souk kanllkla inceleyemezdi. Sorunlarn incelenmesi, azalmasna neden oldu. Kukusuz dosttular, hem de sonsuza dek... Adela, omuzunu Ronnyye yaklatrarak sordu: Tepemizdeki u kuun adn biliyor musun? Arkuu. Yok canm, Ronny. Kanatlarnda krmz izgiler var. Ronny, Papaan, diye denedi. Yok canm, daha neler! Sz konusu ku, aacn kubbesine dalp gitti. Kuun hi nemi yoktu, ama ne tr olduunu kestirmek istiyorlard, ileri rahatlayacakt. Oysa Hindistanda hibir eyin iyz anlalmaz, bir soru sorulmaya grsn, hemen soruyu ilgilendiren ey yiter, ya da baka bir kla girer. Adela, McBryde'n resimli bir ku kitab var, dedi. Ben kulardan hi anlamam, daha dorusu kendi iim dnda hibir eyden anlamam. Ben de yle, hibir eye yaramam. Nevvab Bahadr avaz kt kadar, Nedir o duyduum? diye seslendi, her ikisini de yerinden sratt. Nedir o duyduum olmayacak sav? e yaramaz bir ngiliz hanm m? Yok, yok, yok, yok. Kendi selamna uygun biimde itenlikle glyordu. Ronny dosta, Merhaba, Nevvab Bahadr! Gene polo mu izliyorsunuz? diye sordu. Evet Sahib. zliyorum. Adela kendine gelmeye alarak, Naslsnz? dedi. Elini uzatt. Yal adam, bu kalender davrantan gen kzn lkeye yeni gelmi olduunu anlad, umursamad. Yzleri ak dolaan kadnlar onun gznde yle esrarl yaratklard ki, onlar kendi deerlerine gre deil de, erkeklerine gre lp bierdi. Belki ahlaksz deillerdi, her neyse onu ilgilendiren bir ey deildi bu! Yargc alaca karanlkta gen bir kzla grnce, konukseverlik duygusuyla yanlarna yaklamt. Yepyeni ufack bir otomobili vard, onlarn emrine vermek istiyordu. Yarg bu nerinin kabul edilir trden olup olmadna kendi karar verebilirdi.

Ronny, Aziz ve Godbolea ettii kabalktan utanmt, ite hak ettikleri vakit Hintlilere de iyi davranabileceini gsterme frsat kmt. Adelaya dnd, kuu tartrlarken taknd mahzun dost edasyla sordu: Yarm saatlik bir gezinti houna gider mi? Eve dnmemiz gerekmez mi? Neden? Merakla kza bakt. Bence, gidip annenle ilerisi iin ne yapacamz konumam gerek. Tabii nasl istersen, ama ne acelesi var? Yal adam, Sizi evinize gtreyim, ama nce yle bir dolarz, dedi. Alelacele arabasna doru ilerledi. Belki sana bu lkenin benim gstermediim bir yann gsterir, tam anlamyla vatanseverdir. Belki biraz deiiklik istersin diye dndm. Adela artk daha fazla Ronny'nin cann skmamaya karar verdii iin, kabul etti, ama Hindistan grme istei birden kaybolmutu. Bir yapaylk katlmt bu isteine. Arabada, nasl oturacaklard? ki dirhem bir ekirdek torun gezintiye katlamayacakt. Nevvab Bahadr ne oturdu, bir ngiliz kadnn yanbanda bulunmaya hi niyeti yoktu, Yamn gekinliine karn, otomobil kullanmasn reniyorum, dedi. nsanolu, alrsa, her eyi renebilir. Baka bir glk de sezerek, Direksiyonu asl kullanan ben deilim. Sadece oturup ofrme soru sorarm, bylece kendim yapmadan nce her yaplann nedenini renmi oluyorum. Bu yntemle, ngiliz Kulbndeki o gzelim davetten sonra vatandalarmdan birinin bana gelen o tehlikeli ve hatta, deyimi ho grrseniz, gln olaylar nlenmi olur. Bizim koca Panna Ll! Umarm sahib, ieklerinize fazla bir zarar gelmemitir. Haydi bizim kk gezinti Gangavati yolunda olsun. Haydi yarm mil ileri!* Uyuya kald. *Tennysonun bir iirinden (ev.) Ronny ofre Gangavati deil de Marabalar yolunu tutmasn syledi, nk birincisi halen onarlmaktayd. Yitirdii kadnn yanna yerleti. Araba bir hrltyla, hzn dolu tarlalarn stnde bir set boyunca osede kaymaya koyuldu. Clz birtakm aalar yolu evreliyordu, gerekten de grntde alakgnll bir hal vard, sanki aklk yerlerin, kusursuzluu sdramayacak kadar geni olmasndand bu. Bou bouna yol boyunca her ey, Gel, gel diye sesleniyordu. Her yana yetecek kadar tanr yoktu ki... ki gen ekinerek vr zvr eylerden konutular, kendilerini pek nemsiz hissettiler. Karanlk sanki clz yeilliklerden syrlp kyordu, yolu kaplamadan nce iki yndeki tarlalar kaplyormu gibiydi. Ronny'nin,yz hayal meyal grnd bu belirsizlie brnnce de Adela'nn saygs artt. Arabann bir sarsntsyla eli Roony'nin eline dedi, hayvanlar dnyasnda sk sk duyulan bir duygu araklndan geip btn glklerinin sadece bir Ak kavgas okluunu aklad. kisi de ellerinin basksn artramayacak kadar gururluydu Ama, hibiri elini ekmedi ve atebceinin iinde yanan ate gibi, geici, iten, candanlk bir birleme isteine brndler. Bu duygu belki de bir an sonra, tekrar geri gelmek zere kaybolacakt, ama karanlk tek bana ekilir dert deildi. evrelerinde gece kesindi, ama iten, candan bir birlikti, ara sra dnyann kesinden bucandan sarkan gn prltlaryla ve yldzlarla bezenen bir birlik... Hemen tutundular... Bir vuru, bir srama, bir kayma, iki tekerlek havaya kalkt, frenler skt, setin kenarnda bir aaca toslama ve sonra durgunluk... Bir kaza. Hafif bir kaza; Yaralanan yok. Nevvab Bahadr uyand. Arapa haykrd, hmla sakaln ekitirdi. Ronny, duruma hemen hkim olmadan nce ksa bir sre bekledikten sonra sordu, Hasar nedir? Az ok akna dnm olan Melez kendi sesinden adeta g bularak ve amaz bir ngiliz edasyla cevap verdi: Bana be dakika izin verin, sonra cannzn ektii yere gtrrm sizi. Korktun mu. Adela? Elini brakt. Hayr, asla.

Nevvab Bahadr kaba bir tavrla, Bence korkmamak deliliin son snrdr, dedi. Ronny arabadan inerek, Eh, oldu bitti artk, alayp dvnmekte bir yarar yok, dedi. yi ki ansmz varm da aaca toslamadk. Oldu bitti.. A, evet, tehlike geti, haydi sigara ielim, canmz ne isterse onu yapalm, a evet... elenelim. Hey Ulu Tanrm... Sz gene Arapaya evrildi. Kprden deil. Kaydk. Adela kazann nedenini grmt, herkesin de grdn sanyordu. Kaymadk, dedi. Bir hayvana arptk. Yal adamdan bir lk koptu: Korkusu lsz ve glnt. Bir hayvan m? Kocaman bir hayvan karanlktan frlad, samzdan bize tostlad. Ronny. Hakl, boya syrlm, dedi. Melez yank gibi tekrarlad: Sizin bayan hakl. Kapnn menteelerinin hemen yannda bir syrk vard, kap glkle alyordu. Elbette haklym. Tyl srtn ok iyi grdm. Hayvanlardan da kulardan anlattmdan fazla anlamam ki; kei olamaz, ok bykt. Yal adam, Evet, tamam, kei olamaz ok bykt, dedi. Ronny, Aratralm bunu, izini arayalm, dedi. Evet, tamam, elektrik fenerimi almak ister misiniz? ki ngiliz, birka adm geriye, karanla yneldiler; birlemilerdi, mutluydular. Genlikleri, yetime tarzlar sa olsun, kazadan pek fazla sarslmamlard. Kayan otomobilin izlerini, kazann balangc olan noktaya kadar izlediler. Tam kpr k yerinde olmutu kaza, byk bir olaslkla, hayvan dere yatandan frlamt. Otomobilin izleri dzenli ilerliyordu; baklava ekilleriyle sslenmi kurdeleleri andryordu bu izler; sonra her ey karmakark oluyordu. Bir d g arabaya arpmt; ama yoldan o kadar ok vasta gemiti ki, izler ak deildi; fener de yle parlak klar, yle glgeler oluturuyordu ki, ortaya kard izlerin ne olduunu kestiremediler. Ayrca, Adela, heyecandan yere eilip eteklerini srd iin, arabaya saldran sanki oymu izlenimini ediniyordu insan. Bu olay her ikisi iin de ok rahatlatc olmutu. Kendi bo, kiisel dertlerini unutmular, tozun topran iinde aranrken, byk bir serven ve coku duygusuna kaplmlard. Adela, yanlarna katlan Nevvab Bahadra seslendi; Galiba yaban sryd, dedi. Eer srtlan deilse. Ronny bu yorumda bulunmutu. Srtlanlar dere yataklarnda dolar, otomobil klarndan rkerlerdi. Hintli dokunakl bir hmla, gecenin karanlnda eliyle bir iaret yaparak Buldunuz, evet bir srtlan, dedi. Mr Harris! Bir dakika. Bana on dakika izin verin. Sahibi srtlan diyor. Mr Harrise ilimeyin. Bizi feci bir kazadan kurtard. Aferin, Mr Harris! Sahib, benim szm dinleyip de Marabalar yolu yerine bizi Gangavati yolundan gtrseydi, bu kaza nlenirdi. Bu da benim suum. Bu yol daha iyi olduundan, buradan gelmesini sylemitim. Mr Lesley yamaca kadar pukka ok iyi srd arabay. A, imdi anlamaya balyorum. Kendine biraz eki dzen vermeye abalayarak, ar

ar ve abartl bir biimde kazadan dolay zr dilemeye balad. Ronny, Estafurullah, diye mrldand, ama zr dilemesi yerindeydi, hatta daha nce sylenmi olmas gerekirdi. ngilizlerin byle bir kargaa annda sakin olmalar, nemsiz olmalar anlamna gelmez. Nevvab Bahadr pek iyi davranmamt. Tam o anda ters ynden kocaman bir otomobil kt. Ronny el hareketiyle otomobili durdurttu. Krnde Mudkul Eyaleti yazlyd. Miss Derek neeli ve candan tavryla otomobilin iinde oturuyordu. Mr Heaslop, Miss Quested, masum bir kadnn ne diye yolunu kesersiniz? Bir kaza geirdik. Aman ne feci! Bir srtlana arptk! Aman ne korkun! Bizi gtrr msnz? Nevvab Bahadr, Beni de gtrn, dedi. Mr Harris, Ya ben ne olacam? diye bard. Miss Derek kesin bir ifadeyle, E, ne oluyor otobs mym ben? dedi. eride benden baka bir armonika, iki de kpek var. Eer biriniz nde oturur kpek yavrusuna gzkulak olursanz kii alrm. O kadar. Nevvab Bahadr, Ben nde otururum, dedi. yleyse atla bakalm; kim olduunuzu da bilmiyorum ya! ofr, Hey, ya benim yemek vaktim? Btn gece beni burada bir bama brakmayacaksnz ya, dedi. Avrupal gibi grnp dnmeye alarak fkeyle lafa karyordu. Gene de Hint giysisi giyiyordu; Hkim Irkn yzndeki tek izi dileriydi. Karanla karn yz seilebiliyor ve sanki hazin hazin, Nedir bu kuzum, byle zmeyin beni, siz karalar ve aklar, gryorsunuz, ben de u kahrolas Hindistana tklp kalmm, bana daha uygun bir yer gstermeniz gerekmez miydi? diyordu. Her zamanki vakarn tekrar takman Nevvab Bahadr, Nussu bisikletle sana yiyecek getirir, dedi. Bir an nce yola karrm onu, sen bu arada benim arabam onar. Yola koyuldular. Harris gcenik bakyla yere bada kurdu. Yannda hem ngilizler, hem Hintliler olunca can sklrd. nk hangi rka ait olduunu bir trl kestiremezdi. Bir an iin, kanndaki zt akmlarn etkisiyle biraz huzuru kat, ancak, sonu olarak bunlar, bakalarna deil de sadece kendine ait eyler gibi grd. Oysa Miss Derek olduka cokuluydu. Makdul otomobilini armay baarmt. Mihracesi fena halde fkelenmiti ama, aldrmyordu; isterse adam kafese koyabilirdi. Bu insanlarn adam atlatmasna dayanamyorum, dedi. eytan kafese koyarcasna elime geeni kapmasam, bilmem halim nice olur. Zaten bunan otomobile ihtiyac yok ki. znim srasnda, bu otomobille andapurda grnrsem, onun eyaletinin itibarn ykseltirim. Bu adan grmeli meseleyi, ister istemez bu adan grecek. Maharanim baka ama. Benim Maharani pek eker eydir. Bu da kpei; zavall maskarack. kisini de ofrle birlikte bulup kardm. Dnn, bakanlarn toplantsna kpekle gitmek! Balkanlarla gitmek kadar akla uygun bence! Bir dizi kahkaha att. Armonika, armonika benim kk bir hatam. Armonika yznden neredeyse bam derde sokuyorlard. Oysa niyetim onu trende brakmakt. Tvbeler olsun! Ronny kaamak bir tavrla gld, ngilizlerin, yerli bir devlette hizmete girmesi ho karlanmazd, orada biraz nfuz sahibi olabilirlerdi belki ama genel olarak onuru tehlikeye girebilirdi. Resmi sfat olmayan bir kimsenin, aka yollu da olsa, yerlilere ta karmas yararsz saylmazd, ama daha devam ederse Hintlilerin damarna basabileceini gen kadna hatrlatt.

Buna olanak kalmadan beni sepetlerler, ama hemen baka bir i bulurum. Hindistan boydan boya, benim gibi birini bayla bayla arayan Maharaniler, Haniler ve Begmlerle dolu. Ya, hi bilmezdim. Nasl bilebilirsiniz Bay Heaslop? Mahariniler hakknda ne bilebilir. Miss Quested? Hibir ey. Yani umarm bilmez. Adela hafife, Sanrm bu yksek kiiler pek ilgin deildiler, dedi. Gen kadnn tavrndan holanmamt. Eli gene karanlkta Ronnyninkine dokundu, bu kez bedensel duygulanma bir de gr birlii katlmt. Bak, burada yanldnz. Bulunmaz kimselerdir? Nevvab Bahadr, arabann n tarafnda srgne gnderildii yerdeki yalnzl iinde, lafa kart; Pek de yanld sylenemez. Yerli bir devlet, bir Hindu devleti, bir Hindu Devleti Hkmdarnn ei, kukusuz kusursuz bir hanmefendi olabilir, sakn aklnza Mudkul Maharanisi Hazretleri aleyhinde bulunduum gelmesin. Ama korkarm cahildir, korkarm boinanlara inanr. Zaten baka trl nasl olabilir? Byle bir hanmefendinin eitim grmek iin ne gibi olanaklar vardr? Ah, boinanlar feci eydir, feci. Bizim Hint karakterinin en byk kusurudur.. Bu eletirisini desteklercesine, ngiliz Hkmeti sa tarafta bir tmsekte grnd. Nevvab Babadr'n enesi gitgide ald, Ya, her vatandan grevi, boinanlan kknden skp atmaktr, geri benim Hindu Devletleri hakknda pek az bilgim var, hatta u bahsettiiniz Mungul devleti (kanmca Hkmdar ancak on bir pare topla selamlanrm) hakknda hibir ey bilmem, ama gene de onlarn ngiliz Hindistan kadar baarl olduklarm sanmam. ngiliz Hindistan'nda salk saan bir sel gibi akl, mantk ve dzen her yne yaylmaktadr. Miss Derek, Vay canna! dedi. Yal adam bu alayl laf umursamayarak devam etti. enesi almt, ne srecei baka grler vard. Adela Quested'in, nemli insanlarn ilgin olmadklar yolundaki szn desteklemek istiyordu, nk kendisi, birok bamsz hkmdara oranla, daha yksek dzeydeydi; stelik bu gen kza nfuzlu olduunu ne hatrlatmal, ne de bildirmeliydi, yoksa kzcaz kabalk ettiini anlard. te sylevinin can noktas buydu Buna bir de, kendilerini arabasna ald iin Derek'e kar duyduu minnet, iren bir kpei kucanda tutmaya kar gsterdii yapmack istek ve o akam insan rkna verdii skntdan duyduu kayglar katlmt. Daha, kente yakn bir yerde inip temizleyicisini bulmas, torununun ne gibi dertlere burnunu soktuunu anlamas gerekiyordu. Btn bu kayglan bir araya katp, basmakalp bir dizi sz ortaya karnca, dinleyicilerin ilgilenmediini, Yargcn da armonikann rts altnda, iki kadndan biriyle oynatn tahmin etti ama, terbiye gerei szn kesmedi. Canlar skldysa da umurunda deildi, nk kendi can sknts nedir bilmezdi, eer biraz uygunsuz davranyorlarsa, gene aldr etmezdi. Tanr her rk birbirinden ayr yaratmt. Kaza atlatlm, yararl, vakur, mutlu yaam eskisi gibi devam ediyor, zenle seilmi szcklerle kendisini dile getiriyordu. Tombul yal adam yanlarndan ayrlnca, Ronny hibir yorumda bulunmad, sadece havadan sudan, polodan konutu. Turton ona, bir kimse hakknda derhal fikir yrtmenin yerinde olmayacam retmiti, o da Nevvab'n kiilii hakknda ancak akam ge vakit aklamada bulundu. Veda etmek iin ekmi olduu eli, tekrar Adelann eline dokundu. Adela elini belli ve ak biimde okad, o da karlksz brakmad, kesin ve karlkl el kavrayn anszn bir anlam olutu. Eve varnca baktlar, nk Mrs Moore ierideydi. lk nce konuan Adela oldu, sinirli bir sesle, Ronny, Meydan'da sylediklerimi geri almak isterim, dedi. Ronny hemen kabul etti. Bylece nianlanm oldular. kisi de byle bir sonu beklemiyordu. Adela nceki bilgi ekingenliine snmak istiyordu, oysa tam zamannda bu duygu iinden uup gitmiti. Yeil kuun ve tyl hayvann tersine, duygulan ak seik belli olmutu, ad konmutu. Gene de kendini kmsedi, nk bu tr kesinlikten nefret ederdi, stelik sevgilisiyle kendisi arasnda bir tartma, ya da daha hazin,

daha gsterili ve uzun bir olay gemesi gerektiini dnyordu. Ronny zlecek yerde sevinmiti, armt, ama diyecek bir eyi yoktu. Diyecek ne olabilirdi? Evlenmek, ya da evlenmemek, ite sorun buydu, onlar da olumlu karara varmlard. Haydi gel de, patana anlatalm bunu. Evi bceklerden koruyan delikli inko kapy at. Grlt annesini uyandrd. Ender sz edilen, uzaktaki ocuklar Ralph ile Stellay dnde gryordu. Kendisinden ne istendiini nce kestiremedi. nemli grevinin srekli ertelendiine altndan, karar verildiini renince telaland. Aklama yapldktan sonra, Ronny ince ve drst bir sz syledi. Bana bakn, ikiniz de, Hindistan, cannz ekerse, dilediiniz gibi grn... Fieldingin evinde ok samaladm, biliyorum, ama imdi baka. Kendime gvenim yoktu. Mrs Moore, Benim grevimin burada bittii anlalyor, artk Hindistan grmek istemiyorum, imdi dn yolculuuma gelelim, diye dnd. Mutlu evliliin anlamn, birinden Ronny'nin dnyaya geldii kendi mutlu evliliklerini anmsad. Adelann annesiyle babas da mutlu evlilik yapmlard, ayn eyi gen kuan yinelemesini grmek gzel eydi. Devam, devam! Eitim yaygnlatka, ilkeler yceldike, kiilikler glendike, bu eit birlemelerin de says artacakt. Okul gezisinden yorulmutu, ayaklar aryordu; Fielding onu ok hzl yrtmt, genler arabada cann skm, ayrlacaklarm izlenimi vermilerdi, imdi her eyin yoluna girmi olmasna karn, eskiden olduu gibi artk evlilikten yana, ne de baka konuda, candan konuacak gc kalmamt. Ronnynin ba balanmt, kendi de artk eve dnmeliydi, gnlleri dilerse br ocuklarna yardm etmeliydi. Kendisinin artk mutsuz bir evlilik iin bile ya gemiti; grevi bakalarna yardm etmekti; dlyse, sevimli olduunu duymakt. Yal kadnlar bundan fazlasn beklememeliydi. Ba baa yemek yediler. Gelecek hakknda neeli, candan konutular. Daha sonra, olup bitenlerden sz atlar. Ronny gn boyunca olanlar kendi gryle anlatt Onun gn baka trl gemiti. Onlar elenir ya da dnrken, kendisi almt. Muharrem yaklayordu, gene Mslmanlar kttan kuleler yapacaklard, kuleler bir ekmek aacnn dallar altndan geemeyecek boyda yaplacakt. Daha sonra ne olaca belliydi, kule kecek Mslmanlar bir aaca trmanp dal kesecek, Hindular isyan edecek, dinsel bir ayaklanma, ondan sonra da Tanr bilir neler olacakt; belki askeri birlikler yardma arlacakt. Turtonun bakanlnda arabulma ve uzlatrma kurullar oluturulmu, andapurun gnlk ileri bir yana braklmt. Tren baka bir yoldan m gemeliydi, yoksa kuleler daha m ksa hazrlanmalyd? Mslmanlar ilk ekli neriyorlar. Hindular ise, kincisi diye tutturuyorlard. Muhasebeci, nce Hindularn yann tuttu, sonra birde bakt ki, aacn dallarn zorla yere doru emiler. Kendiliinden sarkyor diye direttiler. ller alnd, planlar dzld, sz konusu yere resmi bir ziyaret yapld. Ama Ronny bugnden gerekten honutsuz deildi, ngilizler'in Hindistan iin gerekli olduu kantlanmt, onlar olmasa kan dklrd. Sesi gene o kendini beenmi edasna brnd, buraya sevimli ve nazik davranmaya deil, bar ve dzeni korumaya gelmiti, artk Adela kars olmaya karar verdiine gre, anlamas gerekirdi. Adela, Otomobildeki yal adam ne diyor bu ie? diye sordu. Sesindeki kaytszlk tam Ronny'nin istedii tavrd. Bizim yal adam yararl ve gvenilir bir adamdr, kamu grevlerinde hep byledir. Hintlileri davet ettiimiz zaman grmtn onu. Sahi mi, grdm m? Evet, grdn. Ne acayip eyler deil mi, en iyileri bile. Hepsi de hepsi de eninde sonunda yaka dmelerini unuturlar. Bugn tr Hintli'yle ilikin oldu, Bataaryalar, Aziz ve imdi de bu adam. nn de seni yzst brakmas bir rastlant olmasa gerek. Mrs Moore sze kart: Aziz houma gidiyor, Aziz gerek dostum benim. Hayvan bize arpnca, Nevvab iyice ard, zavall ofr savd. Bayan Derek'e yk oldu... Byk su deil, byk su deil bu, ama bir beyaz bunu yapmazd ite.

Ne hayvan? ey, canm, Marabar yolunda kk bir kaza atlattk. Adela srtlan diyor. Kaza m? diye bard. Bir ey deil, kimsenin burnu kanamad. Bizi gezdiren ok nazik dostumuz, sinirli sinirli uykusundan uyand, anlalan olanlar bizim suumuz sand ve evet tamam, evet tamam tekerlemesini diline dolad. Mrs Moore rperdi. Bir hayalet! Hayalet szc azndan belli belirsiz kmt, genlerin kulana taklmad, onlar kendi grlerine ylesine gmlmlerdi ki, bu szck ya da dnce desteklenmedii iin, silindi gitti, ya da gene geldii yere, iindekileri ender aklayan usa dnd, yitti. Ronny dnlerini bir sonuca balayarak ksaca, Evet, su saylacak bir ey deil, dedi. te yerliler byledir, ite yerlileri kulplerimize sokmamamzn nedenlerinden biri, stelik Miss Derek gibi akl banda bir kz nasl olur da yerlilerin hizmetine girer, aarm... Ama iime devam etmeliyim Krina! Krina, dosyalan brosundan getirecek adamd. Gelmemiti! Mthi bir patrt koptu. Ronny frtna gibi grledi, haykrd, sylendi, ancak grm geirmi bir izleyici bu olanlar grseydi, Ronnynin gerekten kzmadn anlard, dosyalan gerekten istemiyordu, patrty da alt iin karmt. Uaklar, anlayl bir tavrla, ellerinde lambalar, evresinde dnp dolandlar. Krina yeryz, Krina gkyz, dileklerini yantlad, seslerinin yanks Ronny'yi yattrd, gelmeyen uaa sekiz anna para cezas verdi, bitiik odaya geip, yan geldi oturdu. Gelecekteki kaynananla pasyans aar msn Adela, yoksa pek mi beylik gelir bu i sana? sterim... ama hi heyecanl deilim... bu i kararlatrld iin sevinliyim, ama ok nemli bir deiiklik olacan sanmyorum. mz de nce neysek, gene oyuz. ok iyi. nsan byle hissetmeli. lk sray at. Gen kz dnerek, Herhalde, dedi. Mr Fieldingin evindeyken tersine karar vereceksin diye korkmutum... Krmz kzn stne siyah olan... Biraz faldan sz ettiler. Daha sonra, Aziz ve Godbolea, Hindistanda kalmayacam sylediimi duydunuz. Amacm bu deildi, ne diye syledim? Sanrm yeterince akszl ya da ciddi deildim. Sanki her ey rndan kmt. Bana kar yle iyi davrandnz ki, yola karken ben de ayn ekilde hareket etmeye karar vermitim, ama yapamadm... Mrs Moore, insan tam anlamyla drst olamazsa, ne diye yaamal? Mrs Moore ktlar amaya devam etti. Kelimeler ak deildi, ama bunlar syleten huzursuzluu anlamt. Kendi de, iki nianllk dneminde, bu duyguyu, bu pimanlk ve kukuyu duymutu. Sonra her ey dzelmiti, bu kez de kesinlikle yle olacakt evlilik birok eyi yola koyar, dzeltir. Ben senin yerinde olsam hi zlmem buna, dedi. Biraz da bu deiik ve garip evrenin etkisi, seninle ikimiz nemli olanlardan ok vr zvr eylere taklyoruz; biz, buradakilerin deyimi ile yeniyiz. Yani kayglarm Hindistandan yana m demek istiyorsunuz? Hindistan bir... Sustu. Ne diye hayalet dediniz ona! Neye? Bize arpan hayvana. Lafn arasnda A, bir hayalet' demediniz mi?

Dnmeden sylemi olmalym. Oysa, olsa olsa srtland. Herhalde. Fal amaya devam ettiler. andapurda Nevvab Bahadr otomobilini bekliyordu. K evinin (pek ender ayak bast, kk, denmemi bir yap) arkasnda, yksek konumdaki Hintlilerin hemen yanbanda bulunan ufack avlunun ortasnda oturmutu. Sanki sark karanln doal bir parasym gibi, ikide bir, nne bir sark kyor, hafife yana eilip ondan uzaklayordu. Sesinin ahengi tam dinsel bir konuya uygundu. Dokuz yl nce, ilk defa araba sahibi olduu vakit, sarho bir adam ezmi, ldrmt. Adam hl bekliyordu, onu. Nevvab Bahadr Tanr'nn gznde, yasadan yana masumdu, gereken tazminatn iki mislini demiti, ama yararszd, adam szsz, tarifsiz bir kalp halinde, kendi ld yerin yaknlarnda bir yerde onu bekliyordu. ngilizlerin hibiri, hatta ofr bile bunu bilmezdi, bu, rknn giziydi, konumayla deil, kan yaknlyla anlatlrd. Olanlar inceden inceye, dehet iinde anlatyordu; brlerini tehlikeye sokmutu, iki masum ve saygn konuun canyla oynamt. Ben lseydim, ne kard? diye tekrarlad. Bir gn nasl olsa olacak bu; ama bana gvenenler.. Yanndakiler rperdiler. Tanr'dan merhamet dilediler. Bir tek, Aziz kaytsz duruyordu, nk kiisel deneyimi onu yattryordu: Hayaletlerden nefret ettii iin tanm deil miydi Mrs Mooreu? Toruna, Bilir misin Nurettin, diye fsldad pek ender rastlad, her zaman holand ve her sefer de unutuverdii, kz klkl bir ocuktu bu bilir misin, aziz dostum, biz Mslmanlar bu boinanlardan kurtulmalyz, yoksa Hindistan dnyada ilerleyemez. Daha ne kadar Marabalar yolundaki yaban domuzunun yksn dinleyeceiz? Nurettin nne bakt. Aziz szn srdrd. Bykbaban baka kuaa ait. Kendisini sayarm ve severim, bilirsin. Aleyhinde bulunuyor deilim, ama bizim iin doru deil bu. Bana sz ver Nurettin dinliyor musun beni? Kt Ruhlara inanmayacana ve ben lrsem (nk salm gitgide bozuluyor) evladmn da bunlara inanmasna engel olacana sz ver. Nurettin hafife gld. Uygun bir yant tam gzel dudaklarnn arasndan kaca anda, daha azn amadan, otomobil geldi, bykbabas da onu ald gtrd. Devlet memurlar ynnde Pasyans fasl bundan daha uzun srd. Mrs Moore, Siyah olan krmz onlunun stne, diye mrldanmaya devam etti. Adela Quested ona yardm ediyor, oyunun ufak tefek noktalarnn arasna, srtlan, nianlanmalar, Mudkul Maharanisi, Bataaryalar ve aydan baklrcasna Hindistan nasl kesin bir kalp halinde grlebilirse, przleri, takntlar kaybolur, yumuarsa, ylesine yumuam olan gnn olaylarndan paralar sokuturuyordu. ok gemeden pasyans oynayanlar da yattlar, ama baka yerlerde duygularm, cokularn paylaamadklar, varlklarndan habersiz olduklar nice kiiler daha uyumamt. Hibir zaman skn iine giremeyen. hibir zaman tam kapkaranlk olamayan gece srklendi gitti, btn br gecelerden belki be rzgr arpyla farklyd; o da sanki gkten dikine iniyor, iniinin hzyla gerisin geriye geldii yere sert, smsk bir frlayyla dnyor, ardnda hibir tazelik brakmyordu: Scak havalar yaklayordu.

IX Aziz, tahmin ettii gibi hastaland hafif bir hastalk. gn sonra, kulbesinde ar hasta tavr taknarak yatyordu. Hastanede aldrmayaca trden hafif bir ateti. Arasra inliyor, sanki lecekmi gibi geliyordu, ama uzun zaman byle dnmedi, akl baka taraflara gt. Gnlerden Pazard. Douda kaamak ve belirsiz bir gn ve tembellik iin de iyi bir zr... Miskin miskin yatarken kilise anlarn duyuyordu. Devlet memurlar mahallesinden geleni ve mezbahann tesinden misyoner kilisesinden gelen an, ikisini de duyuyordu. Deiik anlar, ayr ayr amalar iin alan anlar; nk biri kesin bir biimde ngiliz Hindistann aryor, br hafif hafif btn insanla sesleniyordu. lk an sesi dizisine aldrd yoktu, yksnmezdi, ikincisine ise kulak bile asmazd, bir yere varamayacaklarn bilirdi. Yal Mr Grayford ile gen Mr Sorley ktlk zamannda baz kiilere din deitirtmilerdi, nk yemek datyorlard, ama durum dzelince gene bir balarna braklmlard; bu durumun her yineleniinde ne kadar arp, ne kadar zlseler de bir trl akllanamyorlard. Bizi Mr Fieldingden baka hibir ngiliz anlayamyor diye dnd. Ama nasl ederim de bir daha grebilirim onu? Bu odaya girecek olsa utancmdan lrm. Ortal toplasn diye Hasana seslendi, ama basamaklarda cretini kalp m deil mi diye deneyen Hasan, bir yolunu bulup duymazlktan geldi; duydu ve duymad, tpk Aziz'in seslenip de seslenmezlikten gelii gibi. Tam Hindistana gre i... biz bize benzeriz... te buyurun.. Gene uyuklamaya dald, dnceleri yaamn deiik dzeylerinde dolat durdu. Yava yava bir noktada yavalad misyonerlere gre dipsiz kuyu, ama Azize gre bir gamzeden ileri gitmeyen bir ukur. Evet bu akam be kzla vakit geirmek istiyordu, ark filan, bu aln doyuracak hafif tertip bir zevk. Evet, buydu istedii. Nasl yaplrd bu? Binba Callendar Hintli olsayd, genlerin halinden anlar, soru sormadan Kalktaya gitmeleri iin iki gnlk izin verirdi. Ama Binba'ya gre adamlar buzdan yaplmt, ya da andapur pazarna bavurduklarn sanyordu iki fikir de irenti. Hasan! Uak koa koa geldi. u sineklere bir bak be kardeim. Tavanda sallanan irkin kmeyi gsterdi. Bu kmenin ekirdei, elektrie sayg nian gibi sallandrlm bir teldi. Elektrik kulak asmamt, onun yerine bir ordu kara sinek telin kvrmlarn kendi gvdeleriyle karartmt. Hazret, sinek onlar. yi iyi, yle, aferin, ama seni ne diye ardm? Hasan diini skp dndkten sonra cevap verdi. Baka yere kovaym diye. Kovulsa bile daima geri gelirler. Evet hazret. Aziz tatl bir sesle, Bu sinekler iin bir ey yapmalsn, seni niin tuttum ben? dedi. Hasan ocuu arp Mahmut Alinin evinden merdiveni aldrtacak, aya gaz ocan yaktrp su sttracak, elinde kovayla merdiveni kacak, telin ucunu kovaya batracakt. yi, ok iyi, imdi syle, ne yapacaksn? Sinek ldreceim. yi, ldr yleyse. Haan gitti, plan kafasna hemen hemen yerlemiti. ocuu aramaya koyuldu. Bulamaynca admlar arlat, usul usul avludaki yerine dnd, efendisi krty duyar korkusuyla rupyeleri denemedi. Pazar anlar aladursun, Dou, ngilterenin kenar mahalleleri yoluyla gene Douya dnm, bu yolculukta gln, aresiz bir duruma girmiti. Aziz gzel kadnlar dnmeye devam etti.

Bu konuda dnceleri sert ve kesindi ama kaba deildi. Doutan ait bulunduu sosyal snf sayesinde, nce kendi vcudu ve yaps hakknda gerekeni renmiti, tp okumaya balaynca da Avrupa'nn seks sorunlarndaki okbilmiliinden ve telandan tiksindi. Anlalan her eyi ters yanndan inceliyordu. Seks sorunlaryla bir Alman kitabnda karlanca, kitapta duygularnn ifadesini bulamamt, nk bu sorunlar yazya dklnce, kendi deneyimleri olmaktan kmt. Anasnn babasnn syledii, ya da kendisinin uaklardan duyduu eyler... asl yararl olan bilgi bu trdendi; bunu da, bir yolunu bulduka, bakalarna iletirdi. Ama sama bir kaamak yznden ocuklarna yz karas olmamalyd. Ya ahlaksz olduu sylentisi yaylrsa? Binba Callender ne dnrse dnsn, meslek durumunu da gz nnde tutmalyd. Aziz, kutsal bir ahlak kavram nedeniyle olmasa da, geleneklere ok deer verirdi, ite bu yzden ngilizlerden farklyd. Treleri insancld. Toplumu aldatmann sakncas yoktu, ta ki sizin ihanetinizi sezinceye dek, nk ihanetinizi anlad vakit topluma zarar vermi olursunuz; toplum, sadakatsizliin varlndan bile incinen bir dosta ya da Tanrya benzemezdi. Buna akl iyice yatnca, Kalktaya gidebilmek iin ne trl yalan sylemesi gerektiini dnd; gvenebilecei, Binba Callendera gsterilmek zere bir telgraf ya da mektup gnderebilecek biri aklna geldi. Tam o srada avlusunda tekerlek sesleri duydu. Biri hatrn sormaya gelmiti. Byle bir ilgiyle karlanca atei ykseldi, gerekten iten gelen bir inleyile yorganna sarld. Hamdullahn sesi duyuldu: Aziz, aziz dostum, pek merak ettik. Gelenler yatana otururken, bir, iki, , drt gmbrt koptu. Yardmc Mhendis, Seyid Muhammed'in sesi duyuldu. Doktor hastalannca, durum nemli demektir. Komiser Mr Hak'n sesi duyuldu. Bir mhendis hastalannca durum ayn derecede nemlidir, Doru doru, nemimiz byktr, aylklarmzdan belli! Mhendisin yeeni Rafi incecik sesiyle sze kart. Dr. Aziz geen Perembe leden sonra bizim Mdrn evinde aya davetliydi, Profesr Godbole da oradayd, sonradan o da hastaland, ok garip deil mi? Her adamn gsne bir kuku atei dt. Hamdullah babacan bir tavrla onlar yattrd: Sama! brleri de kendi kendilerinden utanarak, Elbette sama! diyerek tekrarladlar. Rezalet karmay baaramayan renci, kendine gvenini yitirmi, srtn duvara dayam, ayakta duruyordu. Haberden ok etkilenen Aziz sordu. Profesr Godbole hasta m ok zldm. Zeki ve heyecanl yz, yorgann ate krmzs katlar arasndan kt. Naslsnz Mr Seyid Muhammed, Mr Hak? Eksik olmayn, beni yokladnz. Naslsn Hamdullah. Kt haber getirdiniz bana. Nesi varm saygn dostumuzun? Amcas, Neden cevap vermiyorsun Rafi? dedi. Bu ite gvenilir kaynak sensin. Hamdullah ortal kztrarak, Evet, Rafi, byk adam. dedi. Rafi, andapurun arlok Holmesi. Haydi konusana Rafi! ocuk duyulur duyulmaz bir sesle Diyare, dedi, ama bu sz eder etmez cesaretini toplad, nk durumu derhal dzelmiti. Gene byklerinin gsnde kuku alevleri parlad, yalnz bu kez yn bakayd. Acaba diyare denilen bu hastalk kolerann balangc olabilir miydi? Eer yleyse, bu ok nemli bir ey. Daha martn sonu bile deil. Ne diye bana haber verilmedi, diye haykrd Aziz. Kendisine Dr. Panna Lal bakyor, efendim.

A, evet, ikisi de Hindu; ite buyurun; sinekler gibi birbirlerine sokulur ayrlmazlar, her eyi gizli tutarlar. Rafi gel buraya, Otur. Anlat bana iyice. Kusma da var m iin iinde? A, elbette efendim, olduka ciddi bir sanc da var. Tamam anlald. Yirmi drt saatte lecek. Herkes derin bir aknlk duydu ve belli etti. Profesr Godbole, kendi dininden biriyle ibirlii yaparak, gzlerinden dmt. Sadece ac eken bir insan olarak ona daha ok zlyorlard. ok gemeden onu hastalk bulatrmakla suladlar. Mr Hak, Btn hastalklar Hindulardan kar. dedi. Mr Seyit Muhammed, Allahabad ve Uccan'da din fuarlarn gezmiti, ac bir edayla anlatyordu. Allahabadda akarsu vard, pislikleri alp gtryordu ama Uccan'da kk Sipra Irma tkanmt, binlerce kii iinde ykanp, havuza mikroplarm brakyordu. Scak gneten, gbreden kadife ieklerinden, sokaklarda rlplak dolaan Sahhularn kamplarndan nefretle bahsetti. Uccandak ba Tanr'nn ad sorulunca bilmediini syledi. Sormak zahmetine bile katlanmamt, byle sama sapan eylerle uraacak vakti yoktu. ini boaltma fasl uzun srd, heyecan arasnda ii Pencabi diline dkt (o taraflyd) ne dedii anlalamad. Kendi dininin vgsn dinlemek Azizin houna gidiyordu. Dn dzeyini yattryor, altnda gzel ekiller yaratyordu. Mhendisin grltl tirad bitince, Tam benim fikrim bu, dedi. Avucu ak, elini uzatt, gzleri parlamaya kalbi yumuak bir tatllkla dolmaya balad. Yorganndan biraz daha karak Galib'den bir iir okudu. Daha nce sylenenlerle bir ilgisi yoktu bu iirin, ama kalbinden kyor, brlerinin yreine sesleniyordu. iirin hznyle kendilerinden gemilerdi, hznn, sanatn doruu olduunda karar kldlar. Bir iir, dinleyene kendi zayfln duyurmal, beerle iekler arasnda bir karlatrma yapmal. Dank oda, skunet buldu. Sama sapan sinsilikler, dedikodu, iin iin yaknmalar duruldu. lmezlii kabul edilen szckler, kaytsz havay doldurmutu. Hindistan'n tek ve btn olduu duygusu bir dv ars olarak deil, bir inan olarak havaya sindi; Hindistan Mslmand; hep byle olagelmiti; yle bir inan ve gven ki, balarn evirip kapdan darya bakana kadar srd. Galib ne hissetmise etmiti, ama Hindistan yaamt ite, bu dnce onlar birletiriyordu. Galib kendi laleleri, glleri iinde mr srp gitmiti ama laleler ve gller gitmezdi ki... Kuzeyde karde lkeler Arabistan, ran, Fergana, Trkistan o iirlerini sylerken ellerini uzatyorlard, hazin hazin ellerini uzatyorlard, nk gzel olan eyler hazindir ve zavall gln andapur'u selamlyorlard, o andapur ki iinde her bir sokak, her bir ev onun btnlne kar blnm, ayrlmt; selamlyorlar ve bu aresiz, zavall yreye bir kta, bir btn olduunu sesleniyorlard. Bulunanlarn iinde bir tek Hamdullah iirden anlard. brlerinin kafas basit ve kabayd. Gene de zevkle dinlediler, nk yazn onlarn uygarlndan skp koparlmamt. Szgelii, komiser iir okuduu iin Azizi kmsememiti, ne de gzelliin etkisinden kanmak iin hemen ii delidolu bir gle dken ngilizler gibi davranmt. Kafasnn ii bombo, ylece oturuvermiti. sonra da pek saygn ve temiz olmayan dnceleri kafasnn iine dnnce, bo bir duygu kaplamt iini. iirin hi kimseye bir 'yarar' olmamt, ama geici bir anmsamas, gzelliin kutsal dudaklarnn arasndan kan bir soluk, tozdan iki dnya arasnda bir blbld. Krianay artan daha da belirsizdi, gene de kimsesizliimizi, yalnzlmz sesleniyordu, bir trl gelmeyen, gene de yokluu kantlanamayan Dostu bekleyiimizi sesleniyordu. iir, bittikten sonra, Azize gene kadnlar dndrd, ama daha az kesin, daha istekli bir dnle. Bazen iir onu byle etkilerdi, bazen de sadece o andaki isteklerini glendirirdi; ne trl etkileyeceini nceden kestiremezdi; ne bunun iin, ne de yaamn baka bir yn, ya da biimi iin bir kural bulamamt. Hamdullah bir toplantya giderken uramt, gerek eilimi milliyeti olan kaygl bir topluluk, aralarnda Hindular, Mslmanlar, iki Sikh, iki Parsi, Hindu mezhebinden bir bakas ve yerli bir Hristiyan, iten gelen doal duygudan daha gl bir ballk duygusuyla birbirlerini sevmeye alyorlard. lerinden biri ngilizleri hor grd srece, her ey yolunda gidiyordu,

ama yapc bir baar elde edilememiti ve ngilizler Hindistan' terk edecek olsalar, bu komite de kendiliinden yok olacakt. Sevdii, hatta akrabas olan Aziz'in politikayla ilgilenmediine seviniyordu, nk politika, hem kiilii hem de meslei ykan bir eydi, gene de onsuz baar salanamazd. Hazin hazin Cambridge'i, bitmi bir iir gibi dnd. Yirmi yl nce, orada ne kadar mutluydu. Papaz Bannisterin evinde politikann hibir nemi yoktu. Orada oyun, i, neeli bir toplum yaam birbiriyle kaynam, ulusal yaant iin yeterli bir kalp oluturmutu. Burada her ey karmakt, korkuluydu. Ya Seyid Muhammed ve Hak? Onlara gvenemiyordu. Oysa kendi arabasnda gelmilerdi, renci ocuk da bir yland. Eildi, Aziz, Aziz, sevgili olum benim, artk gitmeliyiz, ge bile kaldk. abuk iyile, nk kk dost evremiz sensiz ne yapar! dedi. Aziz, Dost szlerini hi unutmayacam, diye yantlad. Mhendis, Benimkileri de ekle, dedi. Benimkileri de,... Efendim, benimkini de kabul edin, diye brleri seslendi, hepsi kendi apnda, iyi niyetlilie ynelme abasndayd. u ufack, bo ama snmez alevler! Konuklar yatan stnde oturmaya devam ediyorlard. Hasann arya koup ald eker kamn iniyorlar, Aziz de bir fincan baharatl st iiyordu. Derken, baka bir araba sesi duyuldu. Dr. Panna Lal boy gsterdi, arabay o pis_Mr Ram and sryordu. Derhl bir hasta odas grnm yaratld. Aziz yorgann altna ekildi. Hindu, Baylar, zr dilerim, Binba Callenderin emirleriyle yoklamaya geldim. dedi. Salt merakla girdii bu yobazlk yuvasna admn atar atmaz sinirlenmiti. Hamdullah, yatan adam gstererek, te burada yatyor, dedi. Dr. Aziz. Dr. Aziz, sizi yoklamaya geldim. Aziz, termometreden yana, ifadesiz bir bakla yzn dnd. Elinizi de ltfen. Elini tuttu, tavandaki sineklere gzn dikti. Atei var. Bir mnasebetsizlik karmak isteiyle Kam and. Bence ok deil. dedi. Dr. Panna Lal, Biraz var; yataktan kalkmamal. dedi, termometreyi silkti, derecesi artk sonsuza dek gizli kalacakt. Bu gen meslektandan nefret ederdi, ta Dapple olayndan beri, ona bir ktlk etmek, yalandan hasta olduunu Binba Callendar'a haber vermek isterdi. Ama belki bir gn kendi de evde, yatmak isterdi stelik Binba Callendar yerlilerden hep kukulanrd, birbirleri hakknda laf yetitirdikleri vakit dnyada inanmazd. Ondan yana kmak en gvenceli yoldu. Miden nasl? diye sordu, ban nasl? Bo fincan grnce, st perhizi nerdi. Hamdullah, doktoru biraz pohpohlayarak, Aman pek sevindik, ne iyi ettiniz de geldiniz Doktor, dedi. Sadece grevim. Ne kadar megul olduunuzu biliyoruz. Evet, doru. Kentte ne kadar ok hastalk olduunu da biliyoruz. Doktor bu szde bir tuzak sezdi; ister hastalk var desin, ister yok desin, szleri aleyhinde kullanlabilirdi. Daima hastalk vardr, diye cevap verdi, ben de daima megulm; doktorluk byle ite. Ram and, Hi vakti yok, imdi de hemen Koleje gitmesi gerek dedi. Profesr Godbolea bakyorsunuz sanrm? Doktor hemen meslek tavrlarn taknd ve ses karmad. Umarm diyaresi geiyordur. Geiyor, ama hastal diyare deil.

Biz pek zldk hastalna kendisi Dr. Azizin iyi dostudur. Bize rahatszlnn ne olduunu sylerseniz ok seviniriz. Dikkatli bir susutan sonra doktor yantlad, Basur. Aziz kendini tutamayarak, te senin koleran da buymu, diye sylendi. Doktor ok telalanmt. Kolera, kolera, bundan sonra da ne kacak? Hastalarm hakknda bu uydurma laflar kim atar ortaya byle? Hamdullah san gsterdi. Kolera laf duyarm, hyarckl veba laf duyarm, her trl yalan duyarm. Acaba ne zaman bunlarn sonu gelecek diye de bazen kendi kendime sorarm. Kent, yalan dolanla dolu, bunlar karanlar da yakalanp gereince cezalandrlmal. Rafi, bunu baka bir ocuun kendine sylediini, stelik de kolejde retilen kt ngilizceden tr kelimeleri bazen yanl kullandklarn, bu yzden de byklerin yanlgya dtn syledi. Ram and, Bu, doktora kar yanl savda bulunman gerektirmez, dedi. Hamdullah, bir mnasebetsizlie yer vermemek kaygsyla Doru, doru, dedi, kavgalar yle abuk kar yle abuk yaylrd ki. Seyid Muhammed ve Hak fkeli bir tavr taknmlard. Sanki patlamak zereydiler, zr dilemelisin Rafi, gryorum ki amcan da byle istiyor, dedi. Dikkatsizliin yznden yaptn bu mnasebetsizlikten dolay zr dilemelisin. Dr. Lal memnun olmutu. ocuk daha, dedi. Ram and, ocuklar da renmeli, dedi. Seyid Muhammed birden, Sizin olunuz sanrm gemek iin en dk notu bile alamyor, diye lafa kart. Ya, yle mi? Evet, belki de. Ne yapsn, onun Prosperity Printing Presste days yok. Siz de, ne yazk ki, mahkemede onlarn davalarna bakamyorsunuz artk. Sesleri ykseldi. Sama sapan fikirlerle birbirlerine saldrdlar, sama bir tartma balad. Hamdullahla doktor aralarn bulmaya alyorlard. Bu kargaaln ortasnda bir ses duyuldu, Kuzum, hasta m deil mi? Farkna varlmadan Mr Fielding odaya girmiti. Hepsi ayaa kalktlar. Hasan da, bir ngiliz'e sayg gstermek iin, teldeki sineklere bir eker kam frlatt. Aziz buz gibi bir sesle, Oturun, dedi. Ne oda! Ne toplant! Barp arma, bir alay irkin konuma, yerde eker kam ve fstk paralar, yer yer mrekkep lekeleri, pis duvarlarda resimler arpkt, yelpaze bile yoktu! Bu nc snf halk arasnda yaamak deildi amac. Bu karmakark fikirler arasnda, gld alay ettirdii, hi de nemi olmayan Rafi'yi dnd; ocuk keyfi yerine getirilip yle gitmeliydi evinden, yoksa konukseverlik denen ey boa km olurdu. Komiser, Dostumuzu ziyaret etmek gibi alakgnll davrannz byk bir nezaket Mr Fielding dedi. Bu byk nezaketten dolay ok duygulandk. Aziz, Byle konuma onunla, istemez byle eyleri, stelik iskemle de istemez ngiliz deil ya kendisi, diye parlad. Rafi gel buraya Otur gene. Hamdullahla buraya gelebildiine pek sevindim yavrum, seni grmek beni iyi edecek. Rafi durumunu salamlatrmak iin, Hayatm balayn, dedi. Fielding, E, hasta msn Aziz, yoksa deil misin? diye yineledi. Binba Callendar size yalandan hasta olduumu sylemitir. Peki yle mi? Herkes dosta, keyifle gld. ngilizler'in en iyisi bu, diye dndler, ne kadar, candan. Dr. Panna Lala sorun.

Urayarak sizi rahatsz etmedim ya? Hayr ne demek? Zaten ufack odamda alt kii var. Oturun ltfen, resmi davranmaymn kusuruna bakmayn. Dnd Rafiyle konumaya devam etti, ocuk Mdr gelince fena halde korkmu, hakknda syledii bir alay uydurma sz aklna gelmiti, gitmek iin can atyordu. Hamdullah bir sigara ikram ederek, Hem hasta, hem de deil, dedi. Galiba oumuz da bu durumdayz. Fielding dorulad, bu an duygusal avukatla iyi geinirdi. Hayli dost olmular birbirlerine gvenmeye balamlard. Btn dnya sanki lmek zere, ama gene de lmez, bylece iyiliki bir Kutsal Yargnn varlna inanyoruz. Polis, din vld sanarak, Ah, ne doru, ne doru dedi. Mr Fielding de bunun doruluuna inanyor mu? Neyin doruluuna? Dnya lmyor. Bundan kukum yok. Yok, yok, Kutsal Yarg'nn varlna. Yok, ben Kutsal Yargya inanmam. Seyit Muhammed, Peki, Tanrya nasl inanrsnz yleyse? diye sordu. Tanrya da inanmam, Odadakilerin arasnda, Ben sana dememi miydim, yollu bir kprdan belirdi, Aziz bir an iin, dehet iinde dnd bakt. Hamdullah sordu: Dinsizlerin ounun ngilterede bulunduu doru mu? Okumu, dnebilir kimseler mi demek istiyorsunuz? Herhalde, ama bu addan holanmazlar onlar. in dorusu. Batnn artk iman ve imanszlkla pek urat yok. Elli yl nce, hatta bizler daha genken, bu konunun epeyce stnde durulur, tela edilirdi. Peki, ahlak da dmyor mu? Neye ahlak dediinize bal evet, evet galiba ahlak da dyor. Peki, soruyu balayn ama, durum byleyse, ngiltere Hindistan tutmakta kendine nasl hak grebiliyor? te buyurun, gene politika. Bu benim aklma giremeyen bir soru. Ben buradaym, nk bir i bulmam gerekiyordu. Size ngilterenin ne diye burada olduunu, ya da olmas m, olmamas m gerektiini syleyemem. Benim ok stmde bir soru bu. Yetenekli Hintliler de retim dalnda i aryorlar. Fielding, glmseyerek, Herhalde, ama ben nce davrandm. dedi. Gene balayn ama Hintliler ayn ii grebilecekse, o ii bir ngilizin alm olmas doru mu? Kukusuz belirli kiileri kastetmiyorum. Sizin burada olmanzdan ok memnunuz, bu drst ve ak konumadan ok yararlanmaktayz. Bu eit konumalara verilecek tek yant vardr: ngiltere kendi kar iin Hindistan elinde tutuyor. Ama Fielding bu yant vermek istemedi. Drstlk istei onu bezdirmiti. Ben burada olduum iin mutluyum. te yantm, zrm de bu. Doruluk ve hak hakknda size bir ey syleyemem. Belki benim domu olmam da hakszlkt. Her soluk almda, baka bir insann havasn soluyorum yle deil mi? Gene de doduuma memnunum, burada bulunduuma da memnunum. nsan ne kadar mnasebetsiz olursa olsun sonunda kendi mutluysa bu da bir zrdr. Hintliler armlard. Bu dnce tarz onlara yabancyd, ama szckler ok kesin ve ok souktu. Bir sz, Adalet ve Ahlak vmezse, szck dizisi kulaklarn incitir, dncelerini sakatlard. Ne dedikleri ve ne duyduklar (sevgiden yana olanlar dnda) hibir zaman ayn

olmazd. Dncelerinin arasnda geleneklere bal bir yn dn vard, ama bunlar ortaya dkld m, onlara uygun davranmak gleirdi. En iyi Hamdullah kaldrd, bu laflar. Ya Hindistanda bulunmaktan mutlu olmayan ngilizler onlarn da zr var m? dedi. Yok, siz de kovun onlar. Gld. Onlar brlerinden ayrmak g olabilir. Mr Ram and, Gten de beter, yanl olur. dedi. Akl banda hibir Hintli sepetlemeyi yerinde saymaz. te bu noktada dier uluslardan ayrlrz. nce ruhlu insanlarz biz. Komiser, Ah, doru, ne kadar doru dedi. Doru mu, Bay Hak? Ben buna ince ruh demem. birlii yapamyoruz, ibirlii yapamyoruz hep buna varyor i. Randevularmza sadk kalamyoruz, trene yetiemeyiz. Hindistann szde ince ruhu bundan baka nedir? Sen de, ben de nemliler komitesinde bulunmalydk, oysa deiliz. Dostumuz Dr. Lal hastalarnn yannda bulunmal, oysa deil. te bylece srp gidiyoruz, gideceiz de, ta vaktin sonuna dek, bence. Dr. Panna Lal, gene kendine gvenli halini taknmt. Hi de vaktin sonu deil, daha saat on buuk bile olmad, ha ha, dedi. Baylar, izin verirseniz birka kelime syleyeyim. Ne ilgin bir konuma! Sonra Mr Fielding'e teekkr ve minnet duygularmz belirtelim, her eyden nce ocuklarmz okutuyor ve onlara kendi deneyim ve yarglarndan byk yarar... Dr. Lal. Dr. Aziz. Bacamn stnde oturuyorsunuz. Affedersiniz ama, sizin bacanz da yerinde rahat durmuyor ki! Fielding, Her iki halde de hastay rahatsz ediyoruz, haydi gelin, dedi, dizildiler: Drt Mslman, iki Hindu ve bir ngiliz... Her birinin arabas farkl glgeli yerlerden arlrken avluda beklediler. Azizin size ok byk bir saygs vardr, yalnz hasta olduu iin konuamad. Fielding, Tabii anlyorum, dedi. Bu ziyaretinde d krklna uramt. Aklndan Kulp'n kendi hakknda syledikleri geti: Her zamanki gibi kendini kk dryor. Atn bile getirtemiyordu. Azizi ilk karlamalarnda o kadar sevmiti ki. bunun daha da gelieceini ummutu.

X Son saat iinde scaklk byk bir hzla ilerlemiti. Bir sonuca varmayan bu sylei srasnda, sanki bir felaket kagelmi ve insan kuan silip sprmt. Azizin kulbesinin karsnda yapm yarm kalm kocaman bir ev vard, astrolog iki kardee aitti, tepesinde bir sincap ba aa sallanyordu; karnn iskeleye yaptrm, clz kuyruunu sallyordu. Evin tek oturan sanki sincapt, lklar sonsuzlukla uyumda gibiydi, ama sesi, br sincaplar dnda hi kimsenin houna gitmiyordu. Toz toprak iinde bir aatan, baka sesler ykseliyordu, burada da kahverengi kular tyor, dolanyor, bcek aryorlard. Bir baka ku, grnmeyen bir bakrcy andrrcasna bir grlt tutturmutu. Canl varlklar, ounluu kendine insan ad takan aznln ne istediini ne dndn hi nemsemez. Hindistanda yaayanlarn ou da, Hindistan'n ne trl ynetildiini nemsemez. Ne de ngiltere'deki daha aa hayvanlar ngiltereyi umursarlar, ama tropik blgelerde bu fark daha belirli, daha nemlidir; dilsizler dnyas daha yakndr, insanlar bezer bezmez ynetimi ellerine almaya daha da hazrdrlar. Deiik fikirlere sahip bu yedi adam kulbeden kar kmaz ortak bir yk yklendiler. Kt havalar yaklayor diye adlandrdklar bir tehditle karlatlar, ilerini gremeyeceklerini, ya da grdkleri i iin yeteri kadar para alamayacaklarm hissettiler. Arabalarn arasndaki boluk, bo deildi, etlerini sktran kat nesneyle doluydu; arabann yastklar pantolonlarn yakyordu, gzleri yanyordu, balklarn altnda scak sudan kubbeler belirmiti, yanaklarna dklyorlard. Clz clz selam vererek, onurlarna ve farkl niteliklerine brnmek zere, baka baka kulbelere doru yollandlar. Tm kentte, hatta Hindistann birok yerinde, insanlar, da tepelerine, mahzenlere, aa altlarna doru ekilmeye balamlard. Dehet ve felaket habercisi Nisan gelip atmt. Gne, gl gzellikten yoksun bir halde lkesine dnyordu. Onun korkun zellii buydu ite... Ne olurdu biraz da gzel olsayd. O zaman zalimliine katlanabilirdi insan. te, gz kamatrc k yznden, o bile zafere ulaamamt. Onun sar beyaz renklerinin taknlnda, yalnz nesneler deil, parlaklk bile silinmiti. Ne insan, ne ku, ne de baka gneler iin eriilmez bir dost deildi o. Ne sonsuz bir vaat, ne de bilincimizi kurcalayan, dayanlmaz, sonsuz bir dn abasyd. Btn br varlklar gibi o da bir varlkt, o kadar; hem de zaferden yoksun bir varlk.

XI Hintliler gitmiti. Fielding bahenin bir kesinde, ufack bir "barnakta duran atna bakt; kimse ona atn getirmeye zahmet etmedi. Tam kendi getirmek iin hazrlanrken, evden gelen bir ses onu durdurdu. Aziz yatanda dorulmutu. Dank, zgn bir hal vard. Alayl bir tavrla, te buyurun, eviniz, dedi ite Dou'nun nl konukseverlii. Bakn u sineklere. Duvarlardaki u dklm svalara bakn. Ne irin deil mi? Bir Dou evinin i yzn grdkten sonra artk gitmek istersiniz sanrm. Nasl olsa, dinlenmeniz gerek. Btn gn dinlenebilirim. Dr. Lal sa olsun. Binba Callendar'n casusu, herhalde bilirsiniz, ama bu kez yrmedi i. Hafif bir ateim olduu kabul edildi. Callendar, ister ngiliz, ister Hintli olsun, kimseye gvenmez, onun karakteri byle, keke onun yannda almasaydnz, ama alyorsunuz, ne yapalm, elden bir ey gelmez. Gitmeden, nk gryorum aceleniz var, gitmeden ltfen u ekmeceyi aar msnz? En stte kahverengi bir kt paras gryor musunuz? Evet. An. Kim bu? Karmd. Karsna kt ilk ngiliz sizsiniz. imdi kaldrn fotoraf. armt, l talarnn arasnda anszn iek gren bir yolcu gibi armt. iekler hep oradadr, ama o an. anszn grmtr yolcu. Resme bakmaya alt, sar giymi, dnyaya gz gezdiren bir kadn grd. Bana ne diye bu onuru verdin bilmiyorum dorusu Aziz ama, ok memnun oldum. Yok canm, bir ey deil, pek okumu bir kadn deildi, gzel de deildi, ama kaldrn imdi resmi. Olsayd, kendini grecektiniz, onun iin fotorafn grmsnz ne kar? Onu grmeme izin verir miydin? Neden vermeyeyim? Ben de peeden yanaym, ama ona sizin kardeim olduunuzu sylerdim, o da size gsterirdi kendini. Hamdullah grmt onu. daha baka ok kiiler grmt. Onlarn sizin kardeiniz olduuna inanr myd? Elbette inanmazd, ama bu szck vardr dilde, ok da elverilidir. nsanlar, karm gsterebileceim ekilde hareket ediyorlarsa. benim kardeimdir. Ve btn dnya byle hareket edince, ka ge gerek kalmayacak deil mi? Aziz ciddiyet ve itenlikle, te byle bir ey syleyebildiiniz, hissedebildiiniz iin resmi size gsterdim. dedi. Bu, ok kiinin gc dndadr. Ben kt davrandm zaman siz iyi davranabildiiniz iin, resmi size gsterdim. Size seslendiim vakit geleceinizi tahmin etmemitim. Artk benimle alverii bitti, hakaret ettim ona demitim. Mr Fielding, Hintlilerin ne kadar iyi kalpli olduunu kimse bilmez, hatta kendimiz bile bunun farknda deilizdir. Ama iyilikle karlanca hemen fark ederiz. Belki, unutur gibi grnrz ama, unutmayz. yilik, gene iyilik, sonra gene iyilik! nann tek umut budur. Sesi sanki bir dn iinden ykseliyordu. Sesini biraz deitirdi, ama gene her zamanki sesinden biraz daha derinden geliyordu. Hindistan ancak duygularmzn zerine kurabiliriz. Ne yarar var btn bu geliimin. Muharrem iin Arabulma Komitelerinin, aac ksaltmal myz, yoksa geidi baka bir yoldan m geirmeliyiz laflarnn, ne yarar var? leri gelenler Konseyi ile ngilizler'in bizimle dpedz alay ettikleri resmi davetlerin ne yarar var? i ters tarafndan tutmak bu deil mi? Ben biliyorum bunu. ama kurumlar ve

hkmetler bilmezler kil Gene resme bakt. Kadn, einin ve kendisinin isteiyle dnyaya yzn am dnyay gzlyordu. Ama bu yankl, bu kendi kendini veren, bu elikili dnyay pek garip buluyor olmalyd... Aziz hafif bir sesle, Resmi yerine koyun, artk nemli deil, ld, dedi. Size bunu gsterdim, nk baka gsterecek eyim yok. Artk kulbemin drt bir yanma bakp her yeri boaltabilirsiniz. Baka gizim yok, ocuum da bykannelerinin yanndalar, hepsi bu kadar ite. Fielding yataa oturdu; kendine gsterilen gvenden gurur duymutu ama, gene de kederliydi. Yal hissetti kendini. Keke ben de byle coku dalgalarna kaplabilseydim. diye dnd. Bir daha ki karlamalarnda Aziz belki de ekingen ve uzak davranrd. Fielding bunu fark etmiti ve fark edebilmi olmas onu zmt. yi kalplilik, iyi kalplilik ve yine iyi kalplilik: Peki, belki bunu verebilirdi ama, bu tuhaf ulusun asl istedii neydi? Bundan baka, bir de kannn arada srada da olsa daha hzl akmasn istemiyor muydu? Bu anszn bastran gvenin sebebi neydi; bu gvene karlk kendisi ne verebilirdi? Dnd, kendi hayatna bakt. Ne de clz bir giz rn vermiti hayat ona. Kimseye gstermedii eyler saklyd hayatnda; bunlar yle yavan eylerdi ki, peeyi kaldrmaya bile demezdi. Bir ara sevmiti, evlenecekti, ama kz caymt. Onun anlar, onunla ilgili dnceler, bir sre baka kadnlarla iliki kurmasna engel olmutu. Sonra i tersine dnmt: Arlk, pimanlk, duygularn dengelenmesi... Bu dengenin dnda her ey, yavan, clzd. Aziz, kendisine bu tr itiraflarda bulunulmasn pek istemezdi herhalde. O bunlar dile getirecek olsa, 'ruhsuzca raflara dizilmi bir sr teberi' derdi. Fielding dnd: Bu adamla hibir koulda ili dl olmamalym, ne de baka biriyle. te dncelerinin vard nokta buydu. Bir de, buna aldrmadn kendi kendine itiraf etmesi gerekiyordu. nsanlar sevmek, onlara yardm etmek istiyordu. yeter ki onlar onun yardm ve sevgisine kar koymasnlar. ya da kar koysalar bile, vakar ve dinginlikle kar koysunlar. Deneyim, insann ok iine yarar. Fieldingin ngiltere ve Avrupa'da edinmi olduu deneyimlerin yardm dokunmuyor deildi; bunlar aklk ve saydamla yneltiyorlard onu; ama bu saydamlk baka deneyimler yaamasna engel oluyordu. Geen Perembe tantn hanmlar nasl buldun? diye sordu. Aziz tatsz bir tavrla ban sallad. Bu soru ona Marabar Maaralar zerine syledii sz hatrlatmt. Genellikle ngiliz kadnlarn nasl buluyorsun? Hamdullah ngiltere'deyken onlar severdi. Burada biz onlara bakmayz bile. Yok yok, ok dikkat ederiz. Baka eyler konualm. Hamdullah hakl. ngilterede ok daha iyidirler. Burada bir ey var. bir trl uymuyor onlara. Genel bir sessizlikten sonra Aziz sordu: Ne diye evlenmediniz? Fielding, Azizin bu soruyu sorduuna sevinmiti. nk az ok bunu geirdim gibi bir ey de ondan, dedi. Ben de bir gn size kendimden sz edeyim diye dnyordum, tabii anlatacaklarm yeterince ilgin bir hale getirebilirsem... Beendiim kadn benimle evlenmek istemedi, nemli olan bu, ama bu da on be yl nce oldu, artk hibir ey ifade etmiyor. Ama ocuunuz yok. Yok. Sorumu balayn, gayri meru ocuunuz var m? Hayr, olsayd sylerdim. yleyse adnz unutulacak. Kesinlikle.

Ya! Ban sallad. Bu kaytszlk. Doulular'n asla anlayamayaca bir ey. ocua dkn deilimdir. Aziz sinirli bir tavrla, Dkn olmann bir ilgisi yok bununla. dedi. Ben ocuun yokluunu hissetmiyorum. ocuklarn lm deinde gzya dkp sonra da arkamdan sayg gstermelerini istemiyorum, genel olarak kavram bu deil mi? Bence, arkamdan ocuk yerine bir fikir, bir dnce brakmak ok daha iyi. Bir zorunluluk da deil bu; ngiltere, baksanza, git gide drt bir yana kol salp Hindistanda durmadan i bana geiyor. Neden Bayan Quested'le evlenmiyorsunuz? Tvbeler olsun. Kz bilgi biri. Bilgi mi.. Ltfen aklayn. Kt bir kelime mi bu? Yok tanmyorum ki kendisini, ama bana yle geldi ki, kzcaz Bat kltrnn hazin rnlerinden biri. Sinirime dokunuyor. Ama 'bilgi' Mr Fielding? Ne demek oluyor bu? Sanki konferans veriyormu gibi tutturup duruyor. Byk itenlikle Hindistan anlamaya alyor, durmadan sanki not tutuyor bir yerinde. Ben de onu pek ho ve iten bulmutum. Fielding, Herhalde yledir de, dedi, kendi kabalndan utanmt, evlenmesi yollu bir fikir yrtld m, her bekr hemen abartya kaar, kafasnn iinden hafiften bir rzgr eser. Ama istesem de evlenemezdim onunla nk yargla nianland. Aziz, rahat bir soluk alrcasna, Ya yle mi? ok sevindim. dedi, nk Marabar gezintisinden kurtulmutu, Hindistan-ngilizlerini gezmeye gtrmesi beklenemezdi ya... Anasnn ii. Sevgili olu kendi bana bir kz seer diye korktu, kz alp buraya getirdi, birbirlerine itekledi durdu onlar, ta ki bu i olana kadar. Mrs Moore dier planlar arasnda bana bundan sz etmemiti. Belki de yanl anlammdr. Kulp'teki dedikodularn dndaym. Her neyse evlenmeye karar verdiler, nianlandlar. Aziz glmsedi, Evet, dndasnz aziz dostum. Fieldinge bir Miss Quested yakmaz. Zaten gzel de deildi. Dikkat etmisen, gs bile yoktu. Fielding de gld, ama bir kadnn gsnden sz edilmesi ona yersiz gelmiti. Yarga gre o, yarg da Bayan Quested e gre. Sizin iin mango gsl bir kadn bulurum. Yok canm. Yok bulmam tabii, sonra sizin durumunuzda tehlikeli olur. Akl everilmekten Kalktaya gitti. Yz ciddileti. Dnn bir kez, ya Mdr kandrp oraya gtrrse ve orada ban bir derde soktursayd adamn... Derhal arkadana kar yeni bir tavr taknd, Hindistann tehlikelerini iyi bilen ve aklayan bir koruyucu tavr... nsan her bakmdan fazla dikkatli olamyor Mr Fielding; bu berbat lkede ne yaparsanz yapn, ne derseniz deyin, sada solda bir yerde, sizde gz olan biri vardr. Belki sylersem aarsnz, siz geldiiniz vakit burada oturanlarn arasnda casus vard en azndan. Tanr hakknda o trl konutuunuz vakit baya telalanmtm. Kesinlikle gidip haber verirler. Kime? Hadi bu da neyse, ama ahlaka kar da konutunuz. Baka kimselerin iini yapmaya geldiinizi sylediniz. Btn bunlar hi akllca laflar deildi Buras tam rezalet karlabilecek bir yer. Hatta sizin rencilerinizden biri de dinliyordu. Bunlar sylediiniz iin teekkr ederim, evet daha dikkatli olmaya almalym. lgilendiim vakit, daima kendimi kaybederim. Gene de byk bir zarar dokunmaz.

Ama fazla ak konumak banz derde sokabilir. Gemite de ok olmutur bu. Bakn, grdnz m! Sonunda iinizden bile olursunuz belki. Olursam olurum, lmem ya, hibir yere fazla bal deilim. Bal deilsiniz ha? Ne tuhaf bir rksnz siz! Aziz sanki uyuyacakm gibi arkasn dnd. kliminizden mi nedir? dedi. Bir yere fazla bal olmayan nice Hintli de var Sadhu'lar filan. lkenizde hayran olduum bir ey de bu. Her adam bir kars ve ocuklar olmad srece bir yere bal olmayabilir. te evlilie yanamamamn bir nedeni de bu. Ben kutsall olmayan kutsal bir adamm. imdi bunu casusunuza syleyin evirip evirsinler. Aziz baylmt bu szlere, son derece ilgilenmiti, bu yeni fikri kafasnn iinde evirip evirdi. Demek Mr Fielding ve daha be kii bu yzden pervaszd. Kaybedecek bir eyleri yoktu ki! Ama kendi hem topluma hem slamiyete kk salmt. Kendini smsk kskvrak balayan bir gelenee balyd, dnyaya ocuk da getirmiti, gelecein toplumunun bir paras... Bu entipften kulbesinde sradan bir yaam sryordu ama kklyd, balyd. imden sepetlenemem, nk benim mesleim okutmak. Ben insanlara tek tek insan, birey olmay baka bireyleri anlamay, retmeyi inan edinmiimdir. nandm tek ey budur. Kolejde, bunu trigonometri gibi eylere kartrp birletiriyorum. Sadhu olsaydm, bu kez baka bir eyle kartrrdm. Demeci bitmiti, ikisi de sustular. Sinekler eskisinden de beter olmutu, gzbebeklerinin yan banda dolanyor ya da kulaklarna doluyorlard. Fielding, kolunu hrsla saa sola sallyordu. Bu abalama sonunda fazla sndndan olacak, gitmek zere ayaa kalkt. Uanza syleyin de atm getirsin. Benim dilimden pek holanmyor. Biliyorum. Ben ona tembih etmitim. Zavall Mr Fielding, bunlar bizim talihsiz ngilizlere oynadmz kk oyunlar ite. Ama sizi daha fazla tutmayaym. Tanrm, siz ve Hamdullah dnda burada konuabileceim kimse yok. Hamdullah seversiniz deil mi? ok. Bir skntnz olunca hemen bize koacanza sz verin. Benim hibir zaman skntm olmaz ki! Aziz yalnz kalnca, 'Amma da garip adam, herhalde znt bile duymaz bu,' diye geirdi aklndan. Artk hayran kalma dnemi sona ermiti. Bundan byle stnle kar tepki gstermeye gelmiti sra. Olduu gibi grnen, gizlisi sakls olmayan kiilere kar uzun sre hayranlk ve sayg duyabilmekte glk ekmiti. Daha yakndan tanynca, Fieldingin iten ve cana yakn olduuna, ancak akll bir adam saylamayacana karar verdi. Ram and, Rafi ve bakalarnn yannda bu derece ak konumak, hem tehlikeli, hem de yersiz kaard. Hi de faydas olmazd. Ama dosttular, kardetiler. in bu yan artk iyice biliniyordu. Bu yaknlk fotorafla da saptanmt... Birbirlerine gveniyorlard. Bir kezlik de olsa karlkl sevgi galip gelmi gibiydi. Son iki saatin gzel anlaryla uykuya dald. Galipin iiri, kadn zarafeti, iyi dost Hamdullah, iyi Fielding, onurlu karsyla ocuklar... Zevklere dmanlk beslenmeyen, tatl bir uyum iinde yaanan zevklerin usuz bucaksz bir bahe iinde gelitikleri, mermer alayanlardan aa yuvarlandktan ya da doksan dokuz Tanr adnn beyaz zerine siyah yazlm olduu bir kubbeye doru ykseldikleri bir lkeye doru yola kt.

KNC BLM MAARALAR

XII Ganj, geri Vinu'nun ayandan, iva'nn sandan akar gelir ama, pek eski bir rmak deildir. Jeoloji daha ak grl olduundan, ne bu rman, ne de onu besleyen Himalayalar'n bulunmad, kocaman bir denizin Hindistan' boydan boya kaplad bir a tanr. Dalar ykselmi, dkntleri denizi doldurmu, Tanrlar da dalarn stne kurulmu, rmaklarn ynetimini ellerine alm, ezelden gelme Hindistan da byle olumutur. Ama Hindistan aslnda bundan ok eskidir. Koca denizin tarihncesi anda, yarmadann alt ucu vard; Dravidya'nn yksek yerleriyse topran var olduu gnlerden beri toprakt. Buralar Hindistan' Afrika'ya birletiren ktann k yan sra, Himalayalar'n denizden ykseliini de grmt. Bu topraklar dnyadaki btn br toprakalrdan daha eskidir. Hi su kaplamamtr bu topraklar ve gne, alar boyu buralar gzlemi olan gne, dnyamz yldzlarn barndan kopmadan nce, bu topraklarn sonradan alacaklar biimi ta tepelerden grm, sezmitir. Eer gnein canna, etine kemiine dokunmak istenirse, dokunulacak yer buras, bu dalarn inanlmayacak kadar eski olan eskiliidir. Ama bunlar bile deimektedir. Himalayalar ykselirken, bu ilk Hindistan sarslmtr, imdi de ar ar dnyann erisine uymaktadr; kim bilir, belki de gelecek alarda burada da bir ak deniz oluacak, bu deniz gne ykl kayalar amura bulayacaktr. Bu arada Ganj ovalar, deniz etkisindeki ellerini gizliden gizliye bu topraklara uzatmakta, yeni topraklarla birlikte giderek aalara kmektedir. Esas ktle hasar grmemitir ama, u noktalar kmeden ayrlarak diz boyu, giderek boazlarna kadar topraa gmlmektedir. Bu u noktalarda anlatlamayacak eyler vardr. Bunlar dnyadaki baka eylerin hibirine benzemezler. nsann gz bunlara ilimeye grsn, soluk keserler bunlar. Baka yerlerdeki en heybetli dalarn bile boyun edikleri oranlama yntemine kulak asmadan, birdenbire hmla ykselirler; ne grlene, ne de dlenene uyarlar. Bunlara 'korkun' demek, insana birtakm hayaletlerin var olduu fikrini verir. Oysa bu dalar ruhun varlndan da eskidir. Hindu dini birka kayay yontup ekillendirmitir ama, bu tapnaklara kimse uramaz. ou olaanst eyler arayan haclar, burada gereinden fazlasn bulmulardr. Birka Sadhu bir zamanlar, burada bir maaraya yerlemilerdi ama onlar da unutulmann sisine karp gitmilerdi. Hatta Gyann Bo aacna giderken buradan gemi olmas gereken Buda bile, kendi zverisinden daha yce bir zveri ortaya seren Marabardan kanm, Marabar Dalar na dair ardnda ne savam ne de zafer efsaneleri brakmtr. Maaralar kolayca anlatlabilir. ki buuk metre uzunlukta, bir buuk metre ykseklikte, bir metre genilikte bir tnel, alt metre apnda yuvarlak bir odaya alr. Bu biim, da kmeleri boyunca yinelenip durur, ite hepsi bu, Marabar Maaras budur. Bu maaralarn birini, ikisini, n, drdn, on drdn, yirmi drdn grdkten sonra, ziyareti andapura dner. lgin ya da skc bir deneyim geirip geirmediini bir trl kestiremez. Maaralardan sz etmekte, hatta birini brnden ayrt etmekte glk eker. nk biimi asla deimez; ne bir oyma, ne bir kovan, ne de bir yarasa bu maaralarn birini brnden ayrt ettirebilir. Bu maaralarn n elbet bir nleri vardr szcklere san trden deildir. Sanki, evredeki ovalar ya da kular tutup bu maaralara 'olaanst demiler, bu szck de havada yer ederek insanlarca bir solukta yutulmutur. Karanlk maaralardr bunlar. Gnee aldklar vakit bile, ok az bir k giri tnelinden karanlk odaya dklr. Grlecek ok az ey vardr, olsa da bunu grecek gz yoktur insanda, taki be dakika iin bir konuk gelsin, bir kibrit aksn, kayalklarn derinliklerinden bir baka alev belirir, tutsak bir ruh gibi yukar doru ykselir: Yuvarlak odann duvarlar grlmemi biimde cilaldr. ki alev yaklar, birlemek iin abalar, ama birleemez nk biri hava solur, br ta. Sadece yuvarlak odann duvarlar byle cilaldr. Tnelin kenarlar kaba saba kalmtr,

i blmdeki przszle, sonradan akla gelen dnceler gibi meydan okurlar. Bir giri gerekliydi; insanolu da yapm bir giri. Ama baka yerlerde, granitin derinliklerinde, girii olmayan odalar var mdr? Oralarda sylenenlere gre bu eit maaralar, grlebilenlerden daha da okmu, tpk lmlerin yaayanlardan ok olduu gibi, belki drt yz, belki drt bin, belki milyon. lerinde bir ey yoktur, salgn ya da define ortaya kmadan ok nce kapanp kitlenmitir bu maaralar. nsan merak edip bunlarn iini arayacak olsa, iyilik ya da ktlk birikimine eklenecek hibir ey, hibir ey kmaz ilerinden. Bunlardan birinin, dan en yksek noktasnda, kocaman bir kaya parasnn iinde olduu sylenir; kabarck biimli bir maaradr; ne dibi ne tavan vardr, hi bitmemecesine, durmamacasna kendi karanln drt bir yne yanstr. Kaya dp paralanacak olsa, maara da paralanacaktr. i Paskalaya yumurtas gibi bombotur. i bo olduundan, kaya rzgrda sallanr, stne bir karga konacak olsa hemen kprdamaya balar. Ad, grkemli dayanann ad, ite buradan gelir: Kava Dol.

XIII Bu dalar, baz klarda, uygun bir uzaklktan baklnca, insan duygulandrr. Bir akam vakti, Kulpn balkonundan bakarken Adela Quested, Miss Derek'e bu dalara gitmek istediini, Fielding'in evinde Dr. Azizin onu oraya gtrmeye sz verdiini, ama ne yazk ki Hintliler'in unutkan olduunu syledi. Vermut getiren uak bu szleri duydu. Uak ngilizce anlard. Casus denemezdi ona ama her eye kulak kabartrd. Mahmut Ali de ona rvet vermezdi ama gelip kendi uaklaryla ene almasna ses karmaz, hatta onu zendirirdi. Bu szler sylendii srada, uak oralardayd. Sylenti kulaktan kulaa dolarken heyecan yaratt. Aziz dehet iinde ngiliz hanmlar gcendirdiini, her gn davet beklediklerini duydu. Laf arasnda verdii snn unutulmu olduunu sanyordu. Biri geici, biri kalc iki an kafasna yerleince, maara konusunu geici anlarn arasna katmt. Hemen bu konuyu iyice kafasna yerletirip ie koyuldu. Maara daveti, ay davetini glgede brakacakt. Fielding'le yal Godbole'u arad. Fielding'e, bir yolunu bulup Adela Quested ile Mrs Moore'a yanamasn syledi; bylece srekli pelerinden gelen Ronny'den kurtulabilirdi. Fielding bu iten holanmad ok ii vard, stelik bu maara gezintisi akll bir i deildi, bir sr skc ayrntyla uramak ve ok masraf etmek gerekiyordu. Dostunu krmak istemedi, dediini yapt. ki kadn da kabul ettiler. Nianllk dneminin hemen banda byle bir gezinti yersizdi ama Adela, Heaslop ile grtkten sonra bir yolunu bulacana inanyordu. Grtklerinde Ronny kar gelmedi; Fielding elik etmeyi stlendikten sonra, sorun yoktu. Bu gezintiyi ok nemsemiyordu, kadnlar da nemsemiyorlard; gerekten kimse nemsemiyordu ama gezinti gene de yapld. Aziz ok telalyd. Pek uzun bir yolculuk deildi tam gn doarken bir tren andapurdan kalkyordu; ay vaktinde de baka bir tren onlar geri getirecekti, kendi ufack bir memurdu, yz kara kar diye d kopuyordu. Binba Callendara yanap yarm gn izin istemesi gerekti. Callendar, Azizin son gnlerdeki devamszlndan dolay izin vermedi. Fielding araclyla Callendara bir kez daha bavuruldu. Bir alay grlt patrt arasnda izin kt. Mahmut Aliyi davet etmedi ama, ondan atal bak takmn dn ald. Tabii ikinin laf bile edilemezdi. Mr Fielding, hatta hanmlar bile iki ierdi, onun iin acaba viskiyle soda bulundurmal myd? Sonra, Marabar stasyonundan dalara kma konusunda bir ulam sorunu da vard. Bir de. Profesr Godboleun yemei sorunu, br insanlarn yemei sorunu vard: Dert, bir deil ikiydi. Profesr Hindu adetlerine pek yle drt elle sarlmazd. ay, meyve, soda ve kim piirirse piirsin tatl severdi. Bir Brahman tarafndan piirilmise, pilav ve sebze de yerdi; ama et yemezdi. Yumurtaldr diye, pasta da yemezdi, kimseye de sr eti yedirmezdi: Uzaktan da olsa, bir taban iinde bir dilim biftek grse, btn keyfi kaard. brleri, koyun ya da domuz eti yiyebilirdi. Ama domuz eti konusunda Azizin dini dn vermezdi. Bakalarnn domuz eti yemesi bouna gitmezdi. Birbiri ardna bir alay dert kyordu karsna. nk insanlar ayr blmlerde tutmaya alan Hintli ruhuna kar kmt bir kez. Sonunda vakit geldi Dostlar ngiliz hanmlarla ahbaplk ettii iin ona aklsz dediler, sznde durmas, dediklerini vaktinde yapmas gerektiini hatrlattlar. Bu yzden bir nceki geceyi istasyonda geirdi. Uaklar peronda bir araya toplanmlard, dolamamalar iin uyarlmlard. Kendisi, khyalk grevini stlenmi olan Muhammed Latif'le peronda bir aa bir yukar dolayordu. Aziz, kendisini gvensiz hissediyordu; olaylar sanki gerek deilmi gibi geliyordu ona. Bir otomobil durdu; iinden Fielding ksa diye dua etti. Ama arabada Mrs Moore, Miss Quested ve uaklar vard. Anszn keyiflenerek onlar karlamaya kotu: Ah, geldiniz demek! Aman ne iyi ettiniz! diye bard. Bu, hayatmn en mutlu an! Kadnlar sakin ve nazikti. Hayatlarnn en mutlu an deildi bu ama, erkenden yola km olmann verdii rahatszlk geer gemez eleneceklerini sanyorlard. Bu gezinin

dzenlendii gnden sonra grmemilerdi Azizi. Gereince teekkr ettiler. Bilet almanza gerek yok, ltfen ua durdurunuz. Marabar hayatnda bilet yoktur, burann bir zellii de bu... Sizler ltfen vagona geliniz. Mr Fielding bize katlana kadar dinleniniz. Hanmlar vagonunda yolculuk yapacanz biliyor musunuz? Hounuza gider mi bu? Gideceini sylediler. Tren gelmiti. Ynla insan, trenin koltuklarna, kanepelerine maymunlar gibi yaylyorlard. Aziz, kendi uan getirmekten baka, dostlarndan da dn uak almt. lerinden kimin seilecei konusunda kavga kmak zereydi. Hanmlarn ua yznde alayc bir ifadeyle bir kenara ekilmiti. Bu ua, Bombayda dolarken tutmulard. Otelde, nemli sayd kiilerin yannda ei bulunmaz bir uakt, ama ikinci snf sayd kiilerin yanndan, ne haliniz varsa grn gibilerden bir tavrla uzaklaverirdi. Gece hl karanlkt ama, sonunun geldiini gsteren geici bir grnme brnmt. stasyon Mdrnn barakann damna trmanm olan tavuklara, baykulara deil de uurtmalara dair dler kurmaya baladlar. Daha sonra sndrme zahmetine girmemek iin lambalar sndrlmt, karanlk kelerdeki nc mevki yolcularndan ttn kokusuyla tkrme sesleri geliyordu, balar alyor, diler dal paralaryla temizleniyordu. Bir kk memur, baka bir gnein doacandan o kadar emindi ki, coku ve keyifle kampana almaya balad. Bu, uaklar rktt. Trenin kalkacan haykrdlar, treni karmamak iin iki ucuna doru koutular. Hanmlar kompartmanna konulacak ok ey vard daha. Maden bir sandk, banda fes bulunan bir kavun, ii meyve dolu bir havlu, bir ip merdiven ve bir tfek. Konuklar iyi uyudular. Irk ayrlklarn hissetmiyor, belli etmiyorlard. Mrs Moore ok yalyd, Miss Quested de daha pek yeniydi kendilerine nezaket gsterecek bir gence nasl davranmalar gerekiyorsa, Azize yle davranyorlard. Bu Azizin houna gitti. Hanmlarn Mr Fieldingle birlikte geleceklerini sanmt ama; onlar kendisine, kendisiyle sadece birka dakika yalnz kalacak kadar bir gven gstermilerdi. Aziz, Uanz gnderin, dedi. Hi gerek yok. Sonra hep birlikte Mslman oluruz. Kz, sabrszlkla, Zaten pek rktc bir uak. Antony, gidebilirsin; istemiyoruz seni, dedi. Efendi gelmemi syledi. Hanm gitmeni sylyor. Efendi, sabahlan hanmlardan ayrlma, dedi. Pekl, hanmlar istemiyorlar seni. Azize dnd. Ltfen unu savn Dr. Aziz. Aziz, Muhammed Latif! diye seslendi. Yoksul akraba, kavunla kendi fesini dei toku etti, karmaasna gz kulak olduu trenin penceresinden dar bakyordu. O benim kuzenim, Mr Muhammed Latiftir. Yok yok, el skmayn. Kendisi eski kafal bir Hintidir, uzaktan selam vermeyi tercih eder. te bakn, demedim mi size! Muhammed Latif ne gzel selam verdin. Grdnz m anlamad; ngilizce bilmez. Yal adam hafif bir sesle, Seni dubarac dedi. Ben, dubarac! akac adam. Ne irin bir ihtiyar deil mi? Daha sonra bol bol akalarz onunla. Bir sr ufak tefek becerileri vardr. Aslnda grnd kadar aptal deildir, ama ok yoksuldur. yi ki byk bir aileyiz. Kolunu, adamn krk yal boynuna dolad. Ama girin siz ieri, rahatnza bakn, evet, yatn. Sonunda, nl Doulu tela geti, imdi izninizle gidip br iki konuumuzu karlayaym. Henz telalanmamt, nk hareket vaktine on dakika vard. Ama Fielding ngilizdi. ngilizler dnyada tren karmazlard. Godbole da Hindu'ydu, bu yzden hi nemi yoktu. Byle bir mantk yrterek huzur buldu, hareket vakti yaklatka ii rahatlad. Muhammed Latif

gelmemesi iin Antonyye rvet vermiti. stasyonda bir aa bir yukar dolap nemli eyler konutular. Uak sorununu abarttklarn farkettiler, iki tanesini Marabar istasyonunda brakmaya karar verdiler. Aziz de, ona maaralarda, nezaketsizlik deil de konuklar gldrmek iin bir iki aka yapabileceini syledi. Adam ban hafife iki yana sallayarak kabul ettiini belirtti: alaya alnmaya hazrd Aziz'e de bunu unutmamasn hatrlatt. Kendi neminden kabararak, ak sak bir hikye anlatmaya koyuldu. Bir baka zaman anlat kardeim, vaktim olduu bir zaman, nk imdi daha nce sylediim gibi gayrimslimleri elendirmemiz gerekiyor. Avrupal olacak biri de Hindu bunu unutmamalyz. Profesr Godbolea elimizden gelen ilgiyi gstermeliyiz, yoksa kendini br konuklardan aa grr. Onunla felsefe konuurum. Eksik olma; ama uaklar daha nemli. yi hazrlanmadmz izlenimini brakmamalyz. Pekl becerilebilir bu i, bunu da senin yapman beklerim... Hanmlar vagonundan bir lk.. Tren kalkmt. Muhammed Latif, Aman Tanrm, diye bard. Kendini trene att, bir vagonun basamana srad. Aziz de yle yapt. Kolay bir iti, nk byle ufak hat trenleri yle atafatl bir hzla kalkmaz, yava yava hzlanrlar. Bir parmakla aslarak Maymunuz zaten aldrma, diye seslendi. Sonra bard. Mr Fielding! Mr Fielding! Fielding ye Godbole ray kapatan demirde taklp kalmlard. Korkun bir felaket! Kaplar her zamankinden daha erken kapanmt. Arabadan atladlar, elleriyle kollaryla iaret ettiler ama bouna. Ne kadar yakn, fakat ayn zamanda ne kadar uzak! Tren ar aksak istasyonun yan sra geerken, karlkl hazin bir ka cmle sarfedildi. Kt, kt mahvettin, beni. ngiliz, Godboleun ibadeti yznden oldu, diye haykrd. Brahman gzlerini nne indirdi, din hesabna utanmt, nk durum uydu: Duann uzunluunu yanl hesaplamt. Aziz, kendini tutamayarak. Atlayn, sizin bulunmanz art benim iin, diye haykrd. Doru, hadi uzat elini. Mrs Moore kar kt. Yapmamal. ldrecek kendini. Atlad, beceremedi, arkadann elini de tutamad, raylarn stne dt. Tren geti gitti. Glkle ayaa kalkt, arkalarndan seslendi, yiyim bir eyim yok, siz de iyisiniz, zlmeyin. Sonra sesinin eremeyecei uzakla vardlar. Mrs Moore, Miss Quested, gezintimiz mahvoldu. Eikten kendini ieriye att, neredeyse alayacakt. Girin ieri, girin ieri; Mr Fielding gibi siz de ldreceksiniz kendinizi, ben ortada mahvolmu bir ey grmyorum. Nasl olur? Ah, ne olur anlatn bana! diye ocuk gibi szland. Daha nceden sylediimiz gibi artk hepten Mslmanz burada. te, sevgili Mrs Moore her zamanki gibi kusursuzdu. Camide, ona kar duymu olduu sevgi yeniden iinde kabard, hatta unutulduu iin daha da taze ve canlyd. Mrs Moore iin yapmayaca yoktu. Onu mutlu etmek iin cann bile verebilirdi. Adela seslendi: Girin ieri Dr. Aziz, sizi yle grnce fena oluyoruz. Treni karmalar byk aklszlk kendileri kaybettiler, biz deil. Su benim. Ben yaptm bu ary. Hi de deil, haydi gidin kendi vagonunuza. Onlar yokken daha ok eleneceiz. Mrs Moore kadar kusursuz deilse de, ok iten ve nazik. Ender kadnlardan ikisi de,

stelik byle gzelim bir sabah vakti onun konuklaryd bu kadnlar. Kendini nemli ve becerikli buldu. Fielding, bir dost olduu iin, gerekten kaypt, son derece azizdi, ama ayet Fielding gelseydi, nemli konumda o olacakt. Resmi memurlar 'Hintlilerde sorumluluk duygusu yoktur,' derlerdi, Hamdullah da bazen byle sylerdi. Bu ktmserlere yanldklarn gsterecekti. Gururla glmseyerek darya, aklara bakt, dars hl, grnmez bir haldeydi, ancak bir karanln iinde hareket eden baka bir karanlk daha vard, sonra yukarya, ge bakt, Akrep burcunun dank yldzlar solmaya balamlard. Sonra, bir pencereden, ikinci mevki bir vagona dald. Muhammed Latif, kuzum bu maaralarda ne vardr be kardeim? Ne diye hepimiz onlar grmeye gidiyoruz? Byle bir soru zavall yoksul akrabann iinden kaca trden deildi. Bunu bir Tanr, bir de yerli kyllerin bileceini, kincilerin de seve seve rehberlik yapacaklarn syledi.

XIV Yaamn byk blm ylesine yavandr ki hakknda sylenecek hibir ey bulunamaz. Yaam ilgin bir ey olarak grmek isteyen kitap ve szler, kendi varlklarn kabul ettirmek amacyla abartmak zorundadrlar. ya da toplumsal zorunluklar ad verilen kozasnn iinde, insan ruhu vaktin byk blmnde uyuklar, zevk ve ac arasndaki ayrm sezer, ama bizim ne srdmz lde sezmez. En cokulu gnn iinde bile, hibir eyin deimedii dakikalar vardr ve biz 'Eleniyorum,' ya da 'Dehet iindeyim' diye diretmeyi srdrrz ama, ak deilizdir. 'Bir ey hissettiim vakit, bu ya zevktir ya da dehet' dncesi, gerekte bundan farkl bir kavram deildir, kalb ve evresiyle uyum salam bir organizma ses karmaz. nemli olan da, Mrs Moore ile Miss Quested'in yaklak on be gndr hibir ey hissetmemi olmalaryd. Profesr Godboleun Paris arksndan bu yana az ok kendi kozalarna ekilmilerdi, aralarndaki tek fark da, yal kadnn kendi gevekliini kabullenmi olmas, gencinin ise dert edinmesiydi. Adelann inancna gre olaylarn ak ok nemli ve ilginti, olaylar yavan ya da skc olursa, kendini sulard, zorla, istek ve cokudan sz ederdi. Oysa temelde itenlik dolu olan gen kzn itenlikten yoksun olduu tek yan buydu. Gerekte bu davran aydn bir gencin bakaldrsyd. u anda zellikle kayglyd, nk hem Hindistanda bulunuyordu, hem de nianlyd, bu iki olay yaad her an esiz klmaya yeterli olmalyd. Hindistan geri Hintliler'in ynetiminde izleniyordu ama bu sabah gerekten pek belli belirsizdi. stei yerine getirilmiti ama, ok ge. Artk Aziz ve hazrlklarndan yana heyecanlanmyordu. Kederli, dertli deildi ve evresindeki garip eyler komik 'ka-g' vagonu, kilim ve yastk ynlar, yuvarlanan kavunlar, hacya kokular, merdiven, maden kapl sandk, heladan elinde bir tepsi iinde ay ve suya krlm yumurta ile skn eden Mahmut Alinin ua bunlarn hepsi yeni ve elenceli eylerdi, btn bunlarn iyice yorumlanmalar gerekiyordu ama, bir trl kafasnn iine ileyemiyor, yer edemiyorlard. Bu yzden bundan byle en byk urann Ronny olacan dnerek huzur bulmaya alt. Aman ne iyi, neeli bir uak! Antonyden sonra ne byk nimet! Mrs Moore, nsan biraz artyorlar dorusu. ay yapmak iin ne garip yer, dedi; biraz kestirmek istiyordu. Antonyyi savmak istiyorum ben. stasyondaki hareketinden sonra karar yerdim. Mrs Moore, Antonynin Simlada ie yarayacan dnd. Miss Quested Simlada evlenecekti; kuzenlerinin Tibete bakan bir evleri vard, kendisini armlard. Nasl olsa ikinci bir uak tutmalyz, nk Simlada otelde kalacaz, sonra sanmam ki Ronnynin Baldeosu... Plan yapmaya baylrd. yi ya, siz baka bir uak tutun, ben de Antonyyi yanmda tutarm. Bu can skc hallerine alm ben. Scak mevsimde iime yarar. Ben bu Scak Mevsime bir trl inanamyorum. Binba Callendar gibi insanlar durmadan bunu konuuyorlar sanki insana kendini deneyimsiz ve ufack hissettirmek istermi gibi, bu tpk onlarn Yirmi yldr bu lkedeyim' demelerine benziyor. Ben inanyorum Scak Mevsime, ama hibir zaman da imdiki gibi beni skya sokacana inanmyorum. nk Ronny ile Adelann soukkanll, telaszl yznden dn Maystan nce yaplamayacakt, bu yzden de Mrs Moore umduu gibi dnden hemen sonra ngiltereye dnemeyecekti. Mays'ta artk Hindistanla yanbandaki denize ateten bir set ekilmi olacakt, o da Himalayalarn tepesine tneyip havann serinlemesini bekleyecekti. Kz, Ben daa filan kacak, deilim, dedi. Kocalarn ovada cehennem scanda bir

bana brakan kadnlan bir trl anlayamam. Mrs McBryde evlendiinden beri hi aada kalmam: Zeki, akl banda bir adam olan kocasn yln yars bir bana brakyor, ondan sonra da ne diye anlaamadklarn kestiremiyor. ocuklar var da ondan. Miss Quested, biraz sinirlenerek, Evet, doru, dedi. lknce dnlecek olan ocuklardr, ta ki byyp evleninceye kadar. Bu da olup bittikten sonra, insan gene kendi diledii gibi yaayabilir ister ovada, ister dalarda, can nasl isterse. Doru, ok haklsnz bu hi aklma gelmemiti. Yeter ki insan ok aptallam ya da ok yalanm olmaya. Bo fincann uaa uzatt. Bana yle geliyor ki, kuzenlerim bana Simlada bir uak bulurlar, dnn sonuna kadar ilerimi nasl olsa halleder; ondan sonra da Ronny uaklarn gzden geirip yenilemek istiyor. Bekr bir adam iin imdilik ok iyi; ama evlendikten sonra birok deiiklik yapmak gerekecek eski uaklar benden emir almak istemeyeceklerdir, hi de ayplamam dorusu. Mrs Moore kepenkleri kaldrd, darya bakt. Kendi istekleri zerine Ronny ile Adelay bir araya getirmiti, ama dorusu artk bundan fazla akl retemezdi onlara. Gitgide, (ister d, ister karabasan olsun) insanlar nemli olmakla birlikte aralarndaki ilikinin hi de nemli olmad fikri iinde yer ediyordu, hatta evlilik konusunda gereinden ok tela ediliyordu; yzyllar boyunca insanlar birlemilerdi, gene de insan insana pek yaklaamamt. Bugn de bunu ayn kuvvette hissetmiti. Bu kuvvet bir iliki haline gelmiti sanki, sk sk elini yakalamak, onu ele geirmek istiyordu. Dalarda grnr bir ey var m? Sadece kat kat karanlk. Benim srtlann kt yerden pek uzakta deiliz sanrm. Zamansz bastran alacakaranla gz gezdirdi. Tren bir dere yatandan geiyordu; ar ar kprnn stnden geerken tekerlek 'Tom-turak, Tom-turak, Tom-turak,' diye ses karyordu. Yz metre gemeden ikinci bir dere yata ba gsterdi; sonra bir ncs daha yksek yerlere yaklatklarm haber veriyordu. Belki burasdr benim yer; zaten yol, tren yoluna kout gidiyor, Geirdii kaza, ho bir anyd; kendi tekdze, drst kafasnca, bu kaza onun akln bana getirmi, Ronnynin deerini retmiti. Sonra gene planlarna dnd; ocukluundan beri plan yapmaya baylrd. Arasra imdiki zamann da gnln ho ediyor, Azizin ne kadar candan ve zeki olduunu sylyor, bir meyve yiyordu, kzartma tatl yiyemiyordu; bildii Urdu dilini uaklarda deniyordu; ama dnceleri durmadan kolay ynetilen bir gelecee, katlanmaya karar verdii ngiliz- Hindistan hayatna yneliyordu. Bu Turtonlar, Burtonlar gibi przleri de hesaba katarak deer bimeye alrken, trenin sesi kendi cmlelerini tamamlyordu. 'Tom-turak tom-turak, tom-turak'; tren yar uykudayd, babo, alm gidiyordu, iinde kayda deer hi kimse yoktu, bir banliy treni, kasvetli tarlalar arasnda alack bir set stnde yitmi bir tren. Bunun ilettii haber nk onun da bir diyecei vard Adelann salam kafasna giremedi. Ta aada posta vagonu haykryordu, Kalkta ve Lahor gibi nemli olaylar ve kiilerle youn kentleri birbirine balyordu. Adela bunu anlyordu. Yazk ki, Hindistanda pek az nemli kent vard. Hindistan aklkt; tarlalar, tarlalar, sonra dalar, sk ormanlar, dalar ve gene tarlalar.. Tren yolu biter, yol bir noktaya kadar otomobile elverilidir, ondan sonra kz arabalar dar yollardan aa yollanrlar, patikalar tarlalara dalar, sonra bir tutam krmz boyann yan sra kaybolurlar. Byle bir lkeye insan kafas nasl baat olur? Kuaklar boyunca kuatma iin aknclar gelmi, denemi ama onlar da bunun dnda kalmlard. Kurduklar byk kentler sadece bir gerileme, kavgalar ise, dn yolunu bulamayan insanlarn can skntsdr. Hindistan onlarn derdinden anlar. Btn dnyann derdini can noktasna dek anlar. Yzlerce az, gln ve kutsal binlerce varlyla Gel diye

seslenir. Ama neye, nereye gelsin? Bunu hibir zaman aklamamtr. Hindistan bir vaat deil sadece bir ardr. Gen kz, Havalar serinleyince gelir sizi Simla'dan alrm, kapandan kurtarm olurum, diye devam etti. Sonra biraz Mool eyleri grrz Tac' gremezsek sizin hesabnza ne yazk, feci olur sonra sizi Bombay'da yola koyarz. lkede gider ayak greceiniz eyler gerekten ilgin olacak. Ama Mrs Moore uyuya kalmt, erken yola kmak iyice yormutu onu. Sal bozuktu, bu gezintiye hi girimemeliydi, ama belki, bakalarnn keyfi kaar diye kendini zorlamt. Onun dleri de ayn tarzd, ama bir yanda br ocuklar Stella ile Ralph vard, onlar da bir eyler istiyorlard, o da kendi kendine iki ailenin yerini ayn zamanda tutamayacan anlatyordu. Uyand zaman Adela plan kurmaktan caym, pencerenin birinden sarkm, gzelmi bunlar, diyordu. Hkmet binalarnn bulunduu tepeden bakarken bile bu maaralarn insan artan bir hali vard. Burada Marabar Maaralar birer Tanr, onlarn yannda dnya bir hayaletti. En yakndaki Kava Dol idi. Tek bir kme halinde ykseliyordu, tepesine bir tek kaya paras tnemiti sanki bu kadar kocaman bir yma bir kaya paras denebilirmi gibi! Onun ardnda, boylu boyunca uzanm tepeler vard, bunlarn iinde de maaralar gizliydi, her bir maara ova paralaryla yanbandaki maaradan ayrlmt. Bu tepe ve maara topluluu, tren yanlarndan geerken, hafife kprdyor, sanki trenin varn gzlyordu. Gen kz, cokuyu abartarak, Bunlar grmeyi hibir eye deimezdim, dedi. Bakn, gne douyor olaanst bir ey olacak bu abuk gelin, bakn. Dnyada hibir eye deimezdim bunu. Turtonlara ve bitmek tkenmek bilmeyen fil yklerine taklp kalsaydk, dnyada bunlar gremezdik. O konuurken, solda gkyz hrn bir turuncuya buland. Aalarn ardnda renk zonklarcasna sklat, ykseldi, younluu artt, daha parlak, inanlmayacak kadar parlak oldu, hava kresinde nereden geldii bilinmeyen bir itile skp ezildi. Durup, mucizeyi beklediler. Ama gecenin lmesi, gnn yaamas gereken o grkemli anda hibir ey olmad. Doudaki renk dizisi kayboldu, dalar sanki daha alacakaranlk ama daha akt ve sabah meltemiyle derin, ilie kadar ileyen bir d krkl koptu geldi. Gelin odas hazrlannca, insanolunun umduu gibi, gvey, davul dmbelekle girmez miydi ieriye? Ama gne hi debdebesiz domutu. ok gemeden aalarn ardnda, ya da yavan ge kar sar sar yol ald, oktan tarlada almakta olan insanlara dedii grld. A, bu sahte gn douu olsa gerek gece, atmosferin st tabakalarnda skp yere inemeyen tozlar deil mi bunlar? Sanrm Bay McBryde anlatmt bunu. Dorusu ngilterede doru drst gn douu vardr. Grasmerei anmsar msn? Ah, canm Grasmere! Bu yerin gllerini, dalarn, tmn severdi. Grasmere geri romantikti ama yumuakbalyd. Sanki daha nazik, daha zarif bir evrenden kopup gelmi gibiydi. Burada ise, derbeder bir ova, Marabar dalarna doru ykseliyordu. Aziz trenin br ucundan seslendi. Gnaydn, gnaydn, bartlerinizi hemen rtn. Hemen rtn banz, sabah gnei ba iin tehlikelidir, doktor olarak sylyorum. Gnaydn, gnaydn, siz de banz rtn. Aziz. Benim kaln kafama bir ey olmaz, diye glerek yantlad. Eliyle kafasn kartryor, gr salarn ekiyordu. Adela, Sevimli bir yaratk bu, diye mrldand. Dinleyin, imdi de Muhammed Latif Gnaydn' diyecek. Adam, bir sr anlamsz el hareketi yapt. Dr. Aziz, ne oldu sizin dalara? Tren durmay unuttu. Belki de gidi dn trenidir, durmadan, dosdoru andapura dner, kim bilir! Tren ovada bir iki kilometre dolatktan sonra, bir filin nnde ar ar yavalayarak

durdu. Bir de peron vard, ama sanki yok gibiydi. Sabah erkenden boyal kafasn sallayarak bekleyen bir fil de vard. Kadnlar nezaketle, A, ne gzel bir srpriz! diye bardlar. Aziz bir ey demedi ama gurur ve keyiften ne yapacam armt. Fil, bu gezintinin en nemli blmyd, onu tutmak iin neler ektiini bir Tanr bilirdi. Fili Nevvab Bahadr araclyla elde etmiti. Nevvab Bahadra da Nurettin araclyla yanalmt. Nurettin bir trl mektuplara cevap vermezdi ama annesinin Nurettin zerinde byk etkisi vard, annesi Hamdullahn einin yakn dostuydu. Hamdullah'n ei sz vermiti, yeter ki cam krlm olan arabalar o gne kadar Kalktadan gelmi olsun. Bir tek filin byle uzun ve dolambal bir yolla salanmas Azizin iini rahatlatm yar keyifle Dou'yu takdir etmiti, o Dou ki iinde dostlarn, dostlarnn nemi byktr, o Dou ki iinde her ey eninde sonunda yaplr ve eninde sonunda herkes kendi mutluluk payn tadar. Muhammed Latif'in de ii rahatt, nk konuklarn ikisi treni karmt, bu yzden file binebilecek ve arabayla arkadan gelmeyecekti; uaklarn da ii rahatt, nk iin iinde bir fil olunca, onlarn da kendilerine olan saygs artmt, haykra haykra, ite kaka eyalar vagondan kardlar, birbirlerine emirler veriyor, iyi niyet duygusuyla couyorlard. Aziz, sevimli bir glle Gidi bir saat, dn de iki saat srer, maaralarda iki saat geer, hatta diyelim, dedi. Birden grkemli bir tavra brnd Tren on bir buukta dner, siz de andapurda Mr Heaslopla tam vaktinde yemee oturursunuz, yani saat bir buukta. Sizin hakknzda her eyi biliyorum. Drt saat olduka ksa bir gezinti aksilikler iin de bir saat brakyorum, byle eyler benim lkemde ok sk grlr Benim fikrim, size danmadan her eyi dzenlemekti, ama siz Mrs Moore, ya da siz Miss Quested, istediiniz deiiklii yapabilirsiniz, hatta maaralara gitmekten cayma pahasna da olsa. Kabul m? Haydi bakalm imdi u vahi yarata bininiz. Fil, boz rengiyle, her eyden ayr yapayalnz haliyle, sanki balbana bir dam gibi diz kmt. Merdiveni ktlar, kendi de avclara zg bir almla file binmiti. lk nce topuun sert kenarna basm, sonra kvrk kuyrua kmt. Muhammed Latif arkasndan gelince, nceden ald emir zerine, kuyruu tutan zavall yoksul akraba geriye kayarak butlarnn stndeki adan yeniden trmanmak zorunda kald. Ufack bir soytarlkt aslnda bu. Konuklar elendirmek iin dzenlenmiti, ama konuklarn fena halde can skld bu ie. kisi de bu trl kaba saba akalardan holanmazlard Derken hayvan, iki sarsnt ile kalkt, stndeki insanlar yerden metre kadar ykseklikteki yerlerine yerletirdi. Tam altlarnda ise, fillerin ayann dibine her zaman toplanan bir kalabalk vard: kyller, plak ocuklar. Uaklar arabalarn iine anak mlek frlattlar. Haan, Aziz iin getirilen at balad, kendi tepeden, Muhmut Alinin adamna meydan okuyordu. Profesr Godboleun yemeini piirmek zere tutulan Brahman ise, bir akasya aacnn altna demir atm, dn, bekliyordu. Tren de, dn umuduyla tarlalarn arasnda salnyor, krkaa gibi, kafasn bir saa, bir sola eviriyordu. Gzle grlen tek hareket, incecik ve clzd. amurlu yatann stnde ova boyunca alalan, ykselen elimsiz bir yolda su birikintileri inip kyordu. Tatl sabah havasnda bu grnm hi yoktan iyiydi ama renksizdi, canszd. Fil dalara doru yol alrken (artk solgun gne dalarn eteini aydnlatyor, yarklarnn arasna glgeler iziyordu) yepyeni bir hava brd etraf. Yaam her zamanki gibi srp gidiyordu, ama hibir sonu yoktu, yani sesler yank vermiyor, dnceler biimleniyordu. Her ey sanki kknden kesilmi, bu yzden daha ok de bulanmt. Szgelii, yolun kenarnda, alack, przl, kire lekeli toprak ynlar vard. Neydi bu toprak kmeleri mezar m, Parvati lahesi'nin hayvanlar m? Aadaki kyller her iki yant birden verirlerdi. Sonra, ylan hakknda bir trl kesinlemeyen karmakark fikirler olutu. Adela Quested, su yolunun br ucunda, geriye ekilmi, ince, karanlk bir ey grm, Ylan! diye barmt. Kyller onaylamlar, Aziz de aklamt: Evet, siyah bir kobrayd, ok bykt, filin geiini izlemek iin gerilemiti. Adela, Ronny'nin drbnyle baknca, bunun ylan deil, kvrml, rm bir palmiye olduunu anlamt. Ylan deil! demiti. Kyller aksini iddia etmilerdi.

Bu fikri kafalarna sokmulard bir kez, artk deitirmek istemiyorlard. Kobradr diye tutturuyor, szde ylandan koruyucu birtakm hareketler yapyorlard. Olay ne kesin ne de duygusald. Kava Dol kayalndan ykselen s tabakalar ortal bsbtn kartrmt. Bu tabakalar, ara sra birleiyor, daha etkin bir gle teye beriye saldryorlard. Bir tarla kuu, sanki kzartlyormu gibi yerinden frlyor, sonra hareketsizleip eski yerini alyordu. Kava Dola yaklatka, scak tabakalarnn ard kesildi. Fil, sanki ieri girmek istiyormu da izin almak iin kafasyla kapsna vuracakm gibi, Kava Dol'a doru ilerliyordu. Kayaln dibinden dolana dolana kan bir yola sapt. Talar, tpk ky kayalarnn denize gmld gibi topraa dikine gmlmt. Adela bunu gsterip ne kadar garip olduunu sylerken ova sessizce kayboldu, sanki silinip gitti ve her iki ynde cansz, dingin granitten baka grlecek bir ey kalmad. Gk, herzamanki gibi baatt, ama huzur karacak kadar da yaknd, bir tavan gibi kayalklarn tepesine deiyordu. Sanki kayalklarn iindeki koridorlarda ne varsa, hibir zaman deimemiti. Kendi konukseverliine dalm olan Aziz hibir eyin farkna varmyordu. Konuklar da pek az ey fark ettiler. Burasn grmeye deer, ekici bir yer saymamlard, bir Mslman ant filan olsayd da Aziz zene bezene anlatsayd, dediler ilerinden. Azizin hibir ey bilmedii artk iyice anlaldndan, biraz keyifleri kamt. Neeli ve iten konumasna karn, Hindistan'n bu ynnde nasl hareket edeceini hi bilemiyordu. O da, konuklar gibi, Profesr Godbole'suz ne edeceini armt. Koridor darald, sonra bir tepsi gibi ald. te varmak istedikleri nokta aa yukar burasyd. Ykk dkk bir havuzda biraz su vard, bu da hayvanlara yetti. amurun hemen yukarsnda kara bir delik grnd, bu, maaralarn ilkiydi. Tepsiyi tepe evreliyordu. kisi durmamacasna scaklk fkrtyordu, ama nc tepe glgedeydi, burada mola verdiler. Mrs Moore kendi kendine, Sevimsiz, havasz bir yer dorusu, diye mrldand. Miss Quested, Uaklarnzn eli ne kadar abuk, dedi. nk ortaya hemen bir rt yaylm, orta yerine iinde yapma ieklerle bir vazo konulmutur. Mahmut Ali ikinci kez suya krlm yumurta ile ay ikram ediyordu. Maaralara gitmeden nce bunu yer sonra kahvalt ederiz diye dndm. Bu kahvalt deil mi? Bu kahvalt m? Size byle garip bir ikramda m bulunacam sandnz? ngilizler'in hi durmadan bir eyler yedii sylenmiti ona, o da doru drst bir yemek hazrlanana kadar konuklarn her iki saatte bir beslemeye karar vermiti. Her ey ne kadar iyi hazrlanm. Bunu Kana anpadur'a dndmz vakit sylersiniz. Kendim ne olursam olaym, siz gene benim konuklarmsnz. Artk ciddi, arbal ve iten konuuyordu. Birka saat iin konuklar ona balyd, onun korumasndaydlar, o da bu durumdan dolay konuklarna ok ey borluydu. Buraya kadar her ey yolundayd; fil azna taze bir dal paras gtryordu. arabann kollar havaya dikilmiti, yamak patates soyuyordu, Hasan haykryordu, Muhammed Latif de gereken biimde, yani elinde soyulmu bir aa dalyla, olduu yerde duruyordu. Gezinti tam bir baaryd, hem de bir Hintlinin gezintisiydi bu. Hi de nemi olmayan kendi halinde bir Hintli ye, baka bir lkeden gelen kiilere ilgi ve nezaket gsterme olana verilmiti Mahmut Ali gibi ktmser kiilerin dahi can att bir eydi bu ama bir trl bir yolunu bulamazlard. Konukseverlik salanabilmiti, bu kiiler artk 'onun' konuuydu; onuru onlarn mutluluuna balyd, onlarn katlanmak durumunda kalacaklar herhangi bir terslik, kalbini para para edecekti. Doulularn ounda olduu gibi, Aziz konukseverlii abartyor, laubalilikle kartryor, bu duygunun iine bir tutam da bencillik katyor, onlarn iine kartn fark etmiyordu. Ancak Mrs Moore ya da Fielding yannda olduu vakit biraz daha derine inebiliyor, vermekten ok almann gzel olduunu hissediyordu. Bu ikisinin, onun stnde garip ama ok gzel bir etkisi

vard dostlaryd onlar, sonsuza dek dostlaryd, o da sonsuza dek onlarn dostuydu; onlar ylesine seviyordu ki, vermekle almak ayn ey oluyordu. Hatta onlar Hamdullahlardan da ok seviyordu, nk onlara erimek iin birok engeller amt, bu da aslnda cmert olan kalbini daha da coturmutu. O kiilerin hayali ta lnceye dek insann benliinin iinde gizli kalr; benlii saran deimez, kkl eklerdir bunlar. ezlonga oturmu, yudum yudum ayn ien Mrs Moore'a bakt ve anszn kendi sonunu kendisi tayan bir mutluluk duygusu sard iini. nk bu mutlulukla, 'Onun iin baka ne yapabilirim?' dncesine kaplacak, bylece de konukseverliin ksr dngsne dnecekti gene. Kurun gibi ar, karanlk gzbebekleri yumuak bir kla doldu. Hi bizim camiyi anmsadnz olur mu, Mrs Moore? diye sordu. Mrs Moore anszn canl ve gen bir tavrla; Olur, olur, dedi. Ben ne kadar kaba ve haindim, siz de ne kadar iyiydiniz! Ama ikimiz de ne kadar mutluyduk. Byle balayan dostluklar daha uzun srer, bence. Acaba bir gn br ocuklarnz da arlayabilecek miyim? Miss Quested, farkna varmadan gzel bir an ykarak. Sizin br ocuklarndan haberiniz var myd? dedi. Bana hi szn etmez. Ralph ve Stella, evet, iyi tanyorum onlar. Ama maaralara gitmeyi unutmamalyz. kinizin benim konuum olarak burada bulunmanz en byk dlerimden birini gerekletirmi oluyor. Bana nasl onur verdiinizi bilemezsiniz. Kendimi Babr imparatoru gibi hissediyorum. Miss Quested ayaa kalkarak, Ne diye illa onun gibi? diye sordu. nk benim soyum onunla birlikte Afganistan'dan gelmitir. Heratta ona katldlar. ok zaman da birden fazla fili olmazd, bazen hi olmazd, ama gene de konukseverlii elden brakmazd. Dvt, ava kt ya da kat zamanlar, hep bir sre iin dalarn arasnda dururdu, tpk bizim gibi; hibir zaman konukseverlii, keyfi elden brakmazd, iki lokma yiyecei kalm olsa bile, derhal onu gzelce ssler, bir tek saz kalsa bile, ona gzel trkler aldrtrd. Ben onu lkm olarak grrm. Yoksul, ama efendi bir adamd, byk bir hkmdar oldu. Ben de en ok sevdiiniz hkmdarn bir bakas olduunu sanyordum - adn unuttum, Mr Fieldingin evinde sz etmitiniz bana ondan, bizim kitaplarda Aurangzebe diye ad geer. Alemgir mi? A, evet, o daha dini btn bir adamd. Ama Babr hayatnda bir tek kez olsun dostunu aldatmamtr, onun iin bu sabah sadece onu dnebiliyorum. Nasl ld, bilir misiniz? Olu iin kendi hayatn verdi. Savatan da g bir lm. Scakta kalakalmlard. Kt havalar geirmek iin Kabile dnm olmalar gerekiyordu, ama devlet sorunlar yznden gidememilerdi, Agra Humayn da hastalanmt. Babr, yatan evresini kez dolat, Ben aldm gtrdm hastal, dedi, gerekten de ald gtrd. Ate olunu brakt, onu sard, o da ld. te bu yzden Babr Alemgire yeleriz, geri byle dnmemeliyim ama, neyse, imdi sizi geciktirmeyeyim. Gryorum ki hazrlanmsnz bile. Adela Quested, Mrs Mooreun yanna oturarak, Yok, canm, dedi. Byle sohbetler ok houmuza gidiyor. nk artk Aziz bildii, hissettii eylerden konuuyordu, tpk Fieldingin avlusunda konutuu gibi; gene pek beendikleri Doulu rehber olmutu. Moollara dair sohbetler hep houma gider. En byk zevkimdir. Bakn, bu ilk alt hkmdar olaanst insanlard, ilerinden birinin sz edildi mi, artk her eyi unuturum, sadece br beini dnebilirim. Dnyann hibir lkesinde byle alt hkmdar kmamtr yani, birbiri ardna demek istiyorum; baba, sonra oul. Bize Ekberden sz edin. A! Ekber'in adn duymusunuz! yi. Hamdullah onunla tanacaksnz byklerinin Ekber olduunu size syleyecektir. Bana sorarsanz, derim ki, 'Evet, Ekber olaanstdr, ama yar Hindudur; tam bir Mslman deildir.' Hamdullah bunu duyunca,

'Babr de ondan fazla Mslman deildir, arap ier, diye feryad basacaktr. Gelgelelim Babr, sonradan hep piman olmutur, aradaki fark da budur zaten. Ekber, yce Kuran yerine ortaya att yeni dinden hibir zaman pimanlk duymamtr. Ama Ekberin yeni dini ok gzel deil miydi? Btn Hindistana yaylacak, herkesi bir araya getirecekti. Gzeldi Miss Quested, ama ahmakayd. Siz kendi dininizi srdrn, ben kendi dinimi. En iyisi bu. Btn Hindistan kapsayacak, birletirecek hibir ey yoktur, hibir ey, Ekberin yanlgs buydu ite. Adela Quested dnceli bir tavrla, Ya, gerekten byle mi dnyorsunuz, Dr. Aziz? dedi. Umarm yanlyorsunuzdur. Bu lkede her eyi ierecek bir ey olmal; yalnzca din demiyorum, nk kendim dindar deilim, ama bir ey olmal, yoksa aradaki setler nasl yklabilir? Hep dlemi olduu dnya kardeliinden sz ediyordu ama bu dn szcklere dklnce, gereklii birden yitivermiti sanki. Benim durumumu ele aln, diye devam etti onu coturan da kendi durumuydu zaten, Bilmiyorum duydunuz mu, ben Mr Heaslop ile evleneceim. Sizi iten kutlarm. Mrs Moore, kendi sorunumuzu Dr. Azize anlatabilir miyim? ngiliz Hindistan sorununu? Bu senin sorunun yavrum, benim deil. Aa, evet, doru. Her neyse, Mr Heaslop ile eylenince, ben de Hindistan - ngiliz'i denen insanlardan olacam. Aziz derhal direterek elini kaldrd. Olamaz! Bu korkun sz hemen, imdi geri alnz. Ama doru! Kanlmaz bir ey bu! Bu yaktrmadan ne yapsam kaamam. Ama katm asl ey bu yaktrmann ifade ettii tavr ve dnce tarzdr, kadnca olan... Durdu, ad vermek houna gitmemiti, yoksa on be gn nce ok byk bir rahatlkla, Turton ve Callendar diyebilirdi. Baz kadnlar o kadar yani Hintlilere kar o kadar anlaysz ve zppece davranyorlar ki... Ben de onlar gibi oluverirsem utancmdan yerin dibine geerim, ama ite benim sorunum burada hibir zelliim yok benim; yani ok iyi ya da ok gl olan hibir niteliim yok ki, evreme kar koyabilmeme ve onlar gibi olmamama yardm etsin. Benim ok hazin zrlerim var. Ekberin tm insanlarn dinini, ya da buna denk bir eyi ite bu yzden zlyorum. Benim drst ve bilinli kalmam desteklesin diye. Anlyor musunuz ne demek istediimi? Adela Questedin szleri Azizi sevindirmiti ama, dnceleri kafasnn iine kitlenip kald, nk gen kz evliliinden sz etmiti. in bu yanyla hi ilgilenmezdi. Saygyla eilerek, Mrs Mooreun bir yaknyla kukusuz mutlu olursunuz, dedi. Benim mutluluum mu? Bu apayr bir konu... Ben size u ngiltere - Hindistan sorunu iin danmak istiyordum. Bana t verebilir misiniz? Siz brlerinden ayrsnz, inann. Benim ulusuma hibir kaba davranmazsnz siz. Bana sylediklerine gre, bir yl geer gemez hepimiz kaba olurmuuz. Aziz anszn parlad, yleyse size yalan sylenmi. nk, Adela Quested gerei sylemiti, gerek olduu iin de Azizin can damarna dokunmutu, zellikle iinde bulunduklar durumdan dolay bu sz, bir hakaret saylrd. Hemen kendini toplad ve gld, ama yanlgs, sohbeti yarda kesmiti bu yoldan az ok uygarla erimilerdi, oysa, bir l ieinin yapraklan gibi, bu yol kopup dalm, onlar dan ortasnda ylece brakvermiti. Birine bir elini, brne br elini uzatarak, Haydi gelin, dedi. Biraz isteksizce kalktlar, grmedikleri yerleri grmeye hazrlandlar.

lk maara katlanlabilir trdendi. Su birikintisinden eteklerini sryerek getiler, sonra birka can skc ta aarak trmandlar, bir yandan da gne srtlarn dvyordu. Balarn eip birer birer dalarn iine yollandlar. Bedenlerinin renk ve ekli belirir belirmez, maaralarn ufack kara delikleri sanki hayretle alm birer az oluveriyordu. Yalak maaralarn iine ekiliyorlard. Kayalar, yumuak, dmdz, przsz ykseliyordu; kayalklar birbirine balayan gk plak ve yap yapt; kayalarn arasnda kanat rpan sanki bile bile kaba saba ve irkin bir biim alm olan Brahman ayla kaskat, bembeyazd. Gzellik merakls insanolu domadan nce, gezegenimiz herhalde bu biimdeydi. aylak kanat vurup uzaklat... Kular da domadan nce, belki. Derken, delik pskrtt ve insanlk ortaya kt. Mrs Moorea gre, Marabar Maaras iren, korkun bir eydi, nk iinde az kald baylacakt, tekrar havaya kt zaman bu fikrini sylememek iin kendini zor tuttu. Doald bu: sk sk byle hafif baygnlklar geirirdi, stelik maara kalabalkt, btn adamlar da arkalarndan gelmilerdi. i kyl ve uak dolunca yuvarlak oda kokmaya balamt. Karanlkta Aziz ile Adelay kaybetti, kendine, kim dokundu onu da bilmiyordu, soluk alamyordu, iren, plak bir nesne yzne vurmu, bir tka gibi azna girmiti. Giri tneline dnmeye almt ama bir alay kyl akn geri itmiti onu. Ban vurmutu bir yere. Bir an akln kaybetmi, deliler gibi oraya buraya vurmaya, soluk alabilmek iin abalamaya balamt. Onu korkutan sadece kalabalk ve koku deildi; bir de korkun bir yank vard. Profesr Godbole yankdan hi sz etmemiti; herhalde onu pek etkilememi olacakt bu. Hindistan'da ok garip yanklar vardr; Bijapur kubbesindeki fslt; Manduda ise havada dolap sonra hi eksilmeden kt yere dnen uzun ve kaba tmceler... Marabar Maaralar'ndaki yank bunlarn hibirine benzemez; anlalmaz, kiilii olmayan bir yankdr bu. Ne sylenirse sylensin, hep ayn tekdze bir ses yantlar sylenenleri; bu ses duvarlar boyunca titreir durur. Ta ki kubbeye sinip yitene kadar. nsanolunun kulland harfler, bunu ancak Buuum ya da Bouuum, ya da Uubouum eklinde, son derece donuk ve kasvetli bir sesle anlatabilirler. Umut, nezaket, smkrme, izme gcrts, hepsi, Buum sesini kartr. Bir kibrit ak bile, kvrlm bir solucann kvrlmalarn andran garip bir ses verir. Bu kvrlma tam bir yuvarlak oluturmak iin fazla kktr ama, gene de sanki bitmemecesine tetiktedir. Birka kii ayn anda konumaya balarsa, birbiriyle rten homurtularla grltler duyulur; yanklar yanklar dourur. O zaman maara, ayr ayr kvranan, birbiri iine sokulmu kk ylanlardan oluan koca bir ylanla azna kadar dolar. Mrs Mooreun ardndan brleri de darya dkldler. k iaretini o vermiti. Aziz ve Adela glmseyerek kmlard. Aziz skldklarn sanmasn diye, Mrs Moore da glmsedi. Herkes birer birer karken Mrs Moore bir 'hain' arad ama, btn istekleri kendisine sayg gstermek olan dnyann en yumuak insanlar arasnda bulunduunu anlayarak, azna giren tkacn anasnn dizi boyunca yryen kck bir ocuk olduunu grd. Maarann iinde ktlk yoktu ama, hi holanmamt, hi holanmamt ve baka bir maara daha gezmemeye karar verdi, Adela, Kibritin yansmasn grdnz m, ok hotu diye sordu. Unuttum... Dediine gre, bu iyi bir maara deilmi, iyileri Kava Doldaym. Ben oraya gitmesem daha iyi olur. Da trmanmaktan hi holanmam. yi, kahvalt hazrlanana kadar biz de glgede otururuz. Ama ok zlr sonra, o kadar zahmete girmi ki! Sen git, nasl olsa yola aldrmazsn. Gen kz, Belki de gitmem daha iyi olur, dedi. Ne yapt nemli deildi, ama nazik davranmak istiyordu. Uaklar kampa dnmeye hazrlanyorlard, arkalarndan da bir alay t ve uyar szleri mrldanan Muhammed Latif geliyordu. Aziz kayal geerken yardm etmek iin konuklarnn

yanna geldi. Kendi gcnn snrna gelmiti. Glyd, alak gnllyd, kendine o kadar ok gveni vard ki, eletiriye aldr etmezdi. Planlarn deitirdiklerini duyunca sevinmiti. Tabi, Miss Quested, yleyse siz ve ben birlikte gideriz. Mrs Mooreu orada brakrz, ok gecikmeyiz ama acele de etmeyiz, nk kendisi de bunu istemez. ok doru. Ben de gelemediime zlyorum ama, yolu gzm yemiyor. Sevgili Mrs Moore, siz benim konuum olduunuz srece ne isterseniz olsun, nemi yok size garip gelecek ama, gelmediinize ok sevindim, siz bana tam bir drstlkle, dostunuz gibi davranyorsunuz. Evet dostunuzum. Elini Azizin koluna koydu, yorgunluuna karn, gen adamn ne kadar sevimli, ne kadar iyi olduunu, onun mutluluunu ne kadar iten dilediini dnd. Bir fikir daha verebilir miyim? Bu kadar insan takmayn ardnza; daha rahat edersiniz. Aziz, Doru, doru, diye bard, br uca koarak kendisi Miss Quested ile Kava Dola giderken, bir rehber dnda, brlerinin gelmemelerini syledi. yi mi imdi? diye sordu. ok iyi, artk keyfinize bakn, dndnz vakit bana olanlar anlatrsnz. ezlonguna gmld. Byk maara kmelerine varacak olurlarsa, gezintileri bir saat srerdi. Defterini kard, yazmaya balad: Sevgili Stella, Sevgili Ralph... Sonra durdu, garip vadiye, yola kanlarn vadiyi azar azar istila edilerine bakt. Fil bile yok gibi duruyordu. Gz, vadiden sonra giri tneline takld. Hayr, olanlar yeniden yaamak istemiyordu. Dndke, biraz nce olanlar daha da sevimsiz daha korkun buluyordu. imdi onlar daha ciddiye alyordu. ti kakla kokuyu, unutabilirdi, oysa yank yaama gcn tarifsiz bir biimde sarsmaya balamt. Yank tam da onun yorgun olduu bir anda bir yolunu bulup Acma, dindarlk, cesaret bunlar vardr ama hepsi birbirinin ayndr, pislik bile. Her ey vardr; hibir eyin deeri yoktur, diye fsldad. Biri kp da, burada kt bir laf etmi, ya da iren bir dize okumu olsayd, sonu gene ayn olacakt: 'Ouu-Buuum.' Biri kp da bir melek diliyle konumu olsa, ya da ister boyun esin, ister stne gitsinler, dnce ve konumlar ne olursa olsun btn insanlarn katlanmak zorunda kaldklar sefalet adna yalvarm olsa, sonu gene ayn olacakt: Ylan inecek, sonra gene kubbeye dnecekti. eytanlar Kuzeye aittir, onlar zerine iir yazlabilir. Ama kimse Marabar romantize edemez; nk Marabar Maaras lmszlk ve sonsuzluu enginlikten arndrr; bu enginlik ise lmszlk ve sonsuzluu insannkini andran tek niteliktir. Mektubuna devam etmeye alt. Bir yandan da kendi kendine, yal bir kadn olduunu, sabah ok erken yola kp ok uzaklara gittiini, stne bindiren aresizliin yalnzca kendi aresizlii olduunu, hatta bana gne geip de saptacak bile olsa, dnyann gene bildii gibi srp gideceini sylyordu. Ama anszn, aklnn bir kesinde, din fikri belirdi: Zavall boboaz Hristiyanlk! Biliyordu ki dinin syledii her ey, 'Ik var olsun' dan tutun da 'Bitti'sine kadar her ey, eninde sonunda bir 'Buum' olup kyordu. Bunu dnnce, her zamankinden daha geni bir alanda dehet duymaya balad. Dncelerle kavrayamad bu evren ruhuna huzur vermiyordu. Sonunda, iki aydr iinde bulunduu ruhsal durum akla kavumutu, artk ocuklarna mektup yazmak istemediini, kimseyle, tanryla bile balant kurmak istemediini anlamt. Dehet iinde, kprdamadan oturdu. Muhammed Latif yanna geldiinde, adamn bir bakalk sezeceini sand. Bir sre, kendini yattrmak amacyla, 'Hastalanyorum,' diye dnd, sonra hayallere dald. Azize bile ilgisini yitirdi, adama sylemi olduu sevgi ve itenlik dolu szckler sanki kendinin deil de havannd artk.

XV Miss Quested, Aziz, bir de rehber, can skc gezintilerine devam ettiler. Fazla konumuyorlard, nk gne gitgide ykseliyordu. Hava, iine durmadan scak su katlan lk bir banyoyu andryordu, scaklk gittike artyordu; koca koca talar 'canlym' diyor, ufak talar ise, 'biz de hemen hemen canlyz,' diye cevap veriyorlard. Yarklarn arasnda kl kl olmu kk bitkiler yatyordu. Amalar tepedeki sallanan kayaya erimekti ama, fazla uzak olduundan, maara kmeleriyle yetindiler. Yolda birka maaraya rastladlar, rehber onlar da grsnler diye zorlad ama, aslnda grlecek bir ey yoktu; bir kibrit yaktlar, n parlak talar zerinde yansmasn hayran hayran seyrettiler; yanky sesleriyle deneyip gene dar ktlar. Aziz, ok gemeden ilgin maaralara geleceklerini biliyordu ama, keke ilerinde birka oyma olsayd, diye dnyordu. Asl ilgin dnceleri kahvaltdan yanayd. Kamptan ayrldklarnda, dzensizlik belirtileri ba gstermiti. Yemek listesini aklndan geirdi: Bir ngiliz kahvalts, yulaf ve koyun pirzolas, ortaya konuulacak laf ksn diye birka Hint yemei, sonra da Hint sakz.* Miss Quested hibir zaman Mrs Moore kadar sevmemiti, pek diyecek bir eyi olmamt ona, ama imdi de bir ngiliz resmi memuruyla evleneceini dnyor, bsbtn syleyecek sz bulamyordu. Adelann da ona syleyecek bir eyi yoktu. Aziz in akl kahvaltdaysa, onun da akl evliliindeydi. Haftaya Simla'ya; Antonyyi savmal; Tibete bir bak; usandrc dn anlar, Ekimde Agraya Mrs Mooreu Bombaydan rahat rahat yola koyu; Bu geit treni bir kez daha gzlerinin nnden geti, scaktan biraz bunalmt. Sonra esas nemli soruna, andapurdaki yaamna dnd. Burada gerek glkler vard; Ronnynin uymas gereken snrlamalar, kendinin uymas gereken snrlamalar ama glklerle karlamaktan holanrd, kendi hrnlna (asl zayf noktas buydu) gem vurabilirse, ngiliz Hindistanna ne kar koyar, ne de boyun eerse, evlilik hayatlarnn mutlu ve verimli olacana akl kesti. Pek kuramsal bakmamalyd bu ilere, sorunlar teker teker zmeliydi. Sonra Ronnynin ve kendisinin mantna, dengesine gvenmeliydi. Neyse ki her ikisi de dengeli ve iyi niyetliydi. *Pan Ters dnm bir taba andran kaya parasnn stnden glkle geerken dnd: 'Ya sevgi?' Kayaya iki sra basamak oymulard, bu dnceyi de onlar aklna getirmi olacakt. Daha nce bu basamaklar nerede grmt? A, evet, Nevvab Bahadrn otomobili tekerlekleriyle topraa buna benzer izler kazmt. Kendi ve Ronny. Hayr, birbirlerini sevmiyorlard. Aziz, Sizi pek mi hzl gtryorum? diye sordu, nk Adela durmutu, yznde kuku dolu bir bak vard. Bunun anszn farkna varnca, ipi kopmu bir da sporcusu gibi hissetti kendini. Evlenecei adam sevmemek! Ve bu ana kadar bunun farkna varmamak, bu ana kadar bunun farkna varmamak, bu ana kadar bu soruyu sormam olmak! te dnlp zmlenmesi gereken bir sorun daha. aknlktan ok can sknts iinde, olduu yerde durdu. Gzlerini prl prl kayaya dikmiti. Karanln iinde sayg ve hayvani bir dokunu vard; ama bu iki duyguyu birbirine balayacak olan duygu eksikti. Acaba nian bozmas m gerekiyordu. Bozmamay yelerdi, bakalarna epeyce sorun karabilirdi bu; stelik baarl bir birlemede sevginin ok gerekli olduundan da emin deildi. nemli olan sevgi olsayd pek az evlilik balayn sa salim karabilirdi. Hayr, bir eyim yok, teekkr ederim. dedi; duygularna gem vurabilmiti, trmanmaya devam etti ama, biraz heyecanlanmt. Aziz elini tuttu, rehber hemen kertenkele gibi ortaya kverdi, sanki kiisel bir yer ekiminin etkisindeymi gibi dolanp duruyordu. Adela tekrar durarak kalarn atp sordu: Evli misiniz Dr. Aziz? Evet evliyim, bir gn gelip karmla tann. O an kars hayattaym gibi davranmak daha iirsel gelmiti Azize.

Adela, dalgn dalgn. Teekkr ederim, dedi. imdi andapurda deil. ocuklarnz var m? Aziz daha gvenli bir sesle cevap verdi: Var ya, tane. Sizin iin byk bir mutluluk, deil mi? Tabii, ok severim onlar. Herhalde. Ne ufack tefecik bir Douluydu bu adam, herhalde kars ve ocuklar da gzeldi, nk insanlar ou kez kendilerinde olan eyleri elde ederlerdi. Adela, kendi adna, Aziz'e byk bir hayranlk beslemiyordu, nk kendi kannda ondaki scaklk yoktu ama, gen adamn kendi rk ve snfndan kadnlara ok ekici gelebileceini dnd. Oysa, ne yazk ki, ne kendinde ne de Ronnyde byle bir ekicilik yoktu. nsan ilikilerinde de bunun ok byk nemi vard: gzellik, gr bir sa, dzgn bir cilt... Herhalde bu adamn birka kars vard. Mrs Turton'a gre.. Mslmanlar drd tamamlamak isterlermi. Bu bitip tkenmez kayalkta konuacak baka biri olmadndan, gene evlilik konusunu dolu dizgin ortaya att. Drst, kesin, merakl tavryla sordu; Sizin bir mi, yoksa birden fazla m einiz var? Bu soru gen adam ok artt. Bu, evresindeki yeni bir dnceydi. yeni dncelere, eskilerine olduundan daha byk bir duygusallkla baklr. Sadece, Bir tek Tanrya m inanrsnz, birok Tanr ya m? demi olsayd, bir diyecei yoktu. Ama aydn bir Hintli ye ka ei olduunu sormak korkuntu, feciydi! Bu aknln nasl rteceini bilemedi. Ben... benimki tok, diye mrldand, kzn elini brakt. Yolun tepesinde birka maara vard. En iyi anlarnda bile Tanr ngilizlerin cezasn versin, diye dnerek dengesini bulmak zere, maaralardan birine dald. Adela. ar ar, yanl bir ey dediinin bile farkna varmadan arkasndan geldi. Azizi gremeyince o da bir maaraya girdi. Bir yandan, Bu tr yerler grmek hi de hosuma gitmiyor, diye dnyor ve evlilii aklndan geiriyordu.

XVI Aziz bir dakika kadar kendi maarasnda bekledi, bir sigara yakt, bylece, gen kzn yanna dnd zaman, 'Cereyandan kurtulmak iin ieri dalmtm,' ya da buna benzer bir ey diyebilecekti. Dnd vakit, rehberi yalnz buldu, adam ban bir yana emiti. Bir grlt duymutu. Biraz sonra Aziz de grlty duydu: bir otomobil sesi. Artk, Kava Dolun d kysndaydlar, on metre kadar ilerleyince, ovay grebildiler. andapur yolundan dalara doru bir otomobil geliyordu. Ama iyice gremiyorlard, nk kayann dik knts tepede kvrlyordu, aalar rtyordu. Otomobil yaklatka gzden kayboluyordu. Nasl olsa tam aalarna gelen yerde, dzgn yolun ufack bir patikaya dnt noktada duracakt, fil de dalara sokulmutu. Bu garip haberi konuuna ulatrmak iin kotu. Rehber, kzn bir maaraya girdiini syledi. Hangi maaraya? Adam, geliigzel maaralar gsterdi. Aziz ters ters, Gzn ayrmamalydn, bu senin grevin, diye sylendi. Burada en az on iki maara var. Konuumun hangisinde olduunu ben nereden bileyim? Kendim hangi maaraya girmitim? Gene ayn geliigzel iaret. Aziz, tekrar dnp bakarken ayn maara kmesine gelmi olduundan bile emin olmadn hissetti. Her ynde maaralar vard, buras balangta bulunduklar yeri andryordu giri yerleri hep ayn byklkteydi. Eyvahlar olsun, Miss Quested kayboldu, diye dnd. Sonra kendine gelerek sknetle aramaya koyuldu. Bar! diye emretti. Bir sre barmay denedikten sonra, rehber, bunun yararsz olduunu syledi. Marabar Maaras kendi sesinden baka hibir sesi duymazd. Aziz ban kurulad, giysilerinden ter akyordu. yle artc bir yerdi ki buras; ksmen bir taraayd, ksmen de, ylan izi gibi oraya buraya dolanan, ukurlarla dolu dolambal bir yoldu. Birer birer btn maaralara girmeye karar verdiyse de nereden baladn bir trl bilemiyordu. Maaralar birer birer ya da ifter ifter beliriyorlard, kimileri de bir hendek bandayd. Tatl bir sesle, Gel buraya, diye seslendi; yaklanca da ceza olsun diye suratna vurdu. Adam kat. Aziz yalnz kalmt. te, kariyerimin sonu bu, konuum kayboldu, diye dnd. Derken bu gizin yeterli bir aklamasn buldu. Miss Quested kaybolmutu. Otomobildekilerin yanna gitmiti, onlar arkadayd kukusuz. Belki aralarnda Mr Heaslop da vard. Hendein dibinde Miss Quested gzne iliti, sadece gzne iliti nk kayalarn arkasndayd, ama belirgin olarak grd onu; bir kadnla konuuyordu. Aziz yle rahatlamt ki, kzn bu hareketini garipsemedi bile. Tasarlarn abuk deimesine altndan, Miss Quested aklna esip Kava Doldan inmi, otomobille biraz gezerim diye dnm olacakt. Tek bana kamp yolunu tuttu ve o anda biraz nce grm olsa son derece huzurunu karabilecek bir ey gzne takld: Miss Questedin drbn. Drbn bir maarann aznda, tnelin yar yolunda, yerde duruyordu. Boynuna asmaya alt, ama deri asks kopmutu, cebine soktu. Biraz ilerledikten sonra, belki baka bir ey daha drmtr diye dnp bakmaya gitti. Ama biraz nceki glk gene belirdi, hangi maara olduunu kestiremiyordu. Aada, ovada, otomobilin hareket ettiini duydu: onu bir daha gremedi. Tepenin vadi ynnden Mrs Moorea doru ilerledi, bu kez daha iyi gitti iler: Kck kamp rengi ve grlt patrtsyla ok gemeden karsna kt, tam ortasnda bir de ngiliz bal vard; ama baln altnda Heaslop deil, Fielding glmsyordu. Aziz ilk kez 'Mr' lafn bir yana brakarak bard: Fielding! Ah. ne kadar aradm sizi!

Arkada da karlamak iin ona doru kotu. Her ey ne kadar keyifli, ne kadar hotu, tren meselesinden tr bara ara zr dileniyordu. Fielding biraz nce gelen otomobile binmiti Derekin otomobiline br kadn Miss Derek'mi. Bir alay laf. Btn uaklar yemek piirmeyi brakp kulak kabartyorlard. Sa olsun Miss Derek Fielding'e postanede rastlam; ona Ne diye Marabalara gitmedin? diye sormu; treni nasl kardn dinlemi, onu hemen gtrmeyi nermi. Ho bir ngiliz kadn daha! Neredeydi acaba? Fielding kamp ararken, ofrle birlikte otomobilin yannda kalm. Otomobil yukar kamyormu, tabii kamaz yzlerce insann aaya inip Miss Dereki yukar karmas gerekirdi. File gelince... Aziz, bir ey iebilir miyim? Elbette ki hayr. Hemen, bir iki getirmeye kotu. Mrs Moore kendi glgeliinden seslendi, Mr Fielding! Daha konuamamlard, nk Fielding'in gelii, Azizin grlt patrtyla tepeden iniine rastlamt. Fielding her eyin yolunda olduunu grerek i rahatlyla, Gnaydn, bir kez daha, dedi. Mr Fielding, Miss Questedi grdnz m? Daha henz geldim. Nerede? Bilmiyorum. Aziz, Miss Questedi ne yaptn? Aziz, elinde-ikiyle dnerken, bir an durup dnmesi gerekti. Kalbi, yeni bir mutlulukla doluydu. Birka sevimsiz terslikten sonra, bu gezinti dlerini aan bir gezinti olmutu, nk Fielding sadece gelmekle kalmam, bir de davetsiz konuk getirmiti. A, iyi kendisi, dedi. Miss Dereki grmeye aaya indi. Haydi bakalm iyi anslar, in-in! Fielding glerek, yi ansa ierim, ama in-ini kabul etmiyorum, dedi, bu laftan nefret ederdi. Hindistan'n erefine! yi anslar ve ngilterenin erefine! Miss Derek'in ofr hanmn yukar karmaya hazrlanan arabalar durdurdu ve onlar hanmnn br gen hanmla birlikte andapura dndn syledi; hanm bunu sylemesi iin gndermiti onu. Arabay kendisi kullanyormu. Aziz, A, tabii, dedi. Biraz dolanacaklarn biliyordum. Fielding, andapur mu? diye bard. Adam yanlyor. yle mi, neden? Can sklmt, ama hafiften ald; kadnlarn yakn dost olduklar belliydi. Drdne birden kahvalt ikram etmeyi isterdi ama konuklar diledii gibi hareket etmekte zgrdler, yoksa bir tutsak olur karlard. Neeyle, yulaf ve buza bakmaya gitti. Anszn iin iinde bir gariplik sezen Fielding sordu; Ne oldu? Yol boyunca Miss Derek gezintiden sz etmi, beklenmedik bir gezinti diye tutturmu, kendisini davet etmeyen Hintlileri, davet edenlere yelediini sylemiti. Mrs Moore oturmu ayaklarn sallyordu, skntl ve akn bir hli vard. Mrs Moore, Miss Derek hep huzursuz ve akndr, skntldr, hep telaldr, hep yeni eyler ister, geimini salayan Hintli hanmna gitmek iin elinden geleni yapar, dedi. Fielding, Miss Derekten holanmt. Ben yanndan ayrldm vakit hi de telal deildi, diye cevap verdi. andapura dnmenin sz bile edilmiyordu. Anlalan telal olan Miss Quested. Yal kadn ters bir sesle, Adela m? mrnde Telalanmamtr o, dedi. retmen diretti. Bence bu gidiin Miss Quested'in isteiyle olduu kacak meydana, hatta biliyorum bile. Can sklmt en ok kendi yznden keyfi kamt. lknce treni kararak ie balamt mrnde ilemedii bir su imdi de gelmi, ikinci kez Azizin planlarn altst etmiti. Bu suu paylaacak birini arayarak, ask suratla, ters ters Mrs Moorea

bakt. Aziz ok sevimli bir insan, dedi. Mrs Moore esneyerek cevap verdi. Biliyorum. Gezintimiz iyi olsun diye zen gstermi. Birbirlerini pek az tanyorlard, bir Hintli araclyla bir araya getirildiklerinden, sklgan davranyorlard. Irk fark kark ekiller alabilir. Onlarn durumunda da bu fark bir tur kskanlk, karlkl bir kuku yaratt. Fielding kadnn ilgisini gezintiye ekmek istiyordu; kadn konumuyordu. Aziz kahvalty getirdi. Miss Questedin yapt ok doal, dedi. Bu olay, biraz yumuatmak, kabaln gidermek iin aklnda evirip evirmiti. Biz rehberle heyecanl bir konumaya dalmtk, otomobil gzkt, o da aaya arkadann yanna inmeye karar verdi. Bir trl geree uyamazd, bu olayn da byle olmu olmas gerektiine akl yatmt. Duygusal olduu iin geree uyamazd. Miss Quested'in ok sayda e alma konusundaki szn anmsamak istememiti, nk bir konua yaraacak bir sz deildi, onun iin bunu aklndan kard, kard iin de, kzdan uzaklamak amacyla bir maaraya daldn unuttu. Gerekten uzaklamt, nk gen kza sayg gstermek istiyordu, stelik gerek olaylar biraz kartndan bu sayg gsteren grevini hemen orackta yapmas gerekiyordu, tpk yerden zararl bir ot ekip kopardktan sonra topra dzeltip gzelletirmek gibi. Kahvalt bitmeden, onlara bol bol yalan sylemiti. O kendi arkadana kotu, ben de benimkine, diye glmseyerek devam etti. imdi de ben dostlarmlaym, dostlarm benimle, birbirimizleyiz, ite mutluluk! kisini de sevdii iin, onlarn da birbirlerini sevdiklerini sanyor, bunu doal buluyordu. Oysa onlar oral deildiler. Fielding fkeli fkeli dnyordu: Bu kadnlarn bir tatszlk karacaklarndan emindim. Mrs Moore da, Bu adam treni kard iin bizi sulu bulmaya alyor, diye dnyordu ama, dnceleri belirsizdi; maaradaki hafif baygnlndan beri kaytszlk ve ktmserlie dalmt. lk geldii gnlerin serin geceleriyle sonsuzlua uzanan sevimli Hindistan artk kaybolmutu. Fielding bir maara grmeye kotu. Ama pek etkilenmedi. Sonra file bindiler, kafile darack geitten, dne dolana kmaya, kayalklardan kamaya, tren istasyonuna doru yollanmaya balad, arkalarndan dalga dalga, scak bir hava geliyordu. Otomobilden indikleri yere geldiler. Aklna tatsz bir dnce geldi, sordu: Aziz, Miss Quested'den nerede ve nasl ayrldn tam olarak? Aziz neeli bir tavrla Kava Dol'u gsterdi: Yukarda. Ama nasl. Tam orada, kayalarn arasnda bir hendek, daha dorusu bir yark vard; kaktsler diken dikendi. Herhalde rehber yardm etmitir. A, sanrm ok yararl bir adam. Yukardan buralara bir yol var m? Milyonlarca yol var dostum. Fielding yarktan baka bir ey grmyordu. Her yerde, topraa saplanm prl prl granitler vard. Ama sa salim aa indiklerini grdn. Evet evet, o ve Miss Derek otomobile bindiler. Sonra da rehber seninle birlikte dnd. Tastamam. Sigaran var m? ngiliz, Umarm hastalanmtr, dedi. Yark, ovada su yata biiminde ilerliyordu, su Ganj'a doru akyordu.

Hasta olsayd beni yardmna arrd. Evet, doru. Aziz, nazik bir tavrla, Gryorum ki cannz sklyor, baka eylerden sz edelim, dedi. Miss Quested her istediini yapacakt, anlamamz byleydi. Benim hesabma zldn gryorum, ama aldrmyorum, ben bu tr kk eylere nem vermem. Fielding sesini alaltarak, Tabii senin hesabna zlyorum Bence son derece kabalk ettiler. dedi; byle anszn ekip gitmeye hakk yoktu. Miss Derekin de yardm etmeye hakk yoktu. Aslnda olduka alngan olan Aziz'i bugn hibir ey etkilemiyordu. Onu gklere karan kanatlar bir trl dmyordu, nk u anda Aziz grevini yapm bir Mool mparatoruydu. Filinin stne oturmu, lkesinin topraklarn, kasvetli darmadank ovay, ovann telal, clz hareketlerini, beyaz tapnaklar, yatk mezarlar, tatl g, aac andran ylan tekrar gryordu. Konuklarn elinden geldiince elendirmiti; eer ge gelmi ya da erken gitmilerse su onun deildi. Mrs Moore tentenin srklarna yaslanm sallanarak uyuyordu. Muhammed Latif gerektii gibi ama saygyla kadna sarlyordu; Aziz'in yannda Fielding oturuyordu, artk Aziz onu dnrken, iinden ilk adn, Cyriladn geiriyordu. Aziz, bu gezinin sana kaa mal olacan hesapladn m? ! Sevgili dostum, bu yann dnme bile. Yzlerce rupye. Hesap ortaya knca feci olacak; dostlarmn uaklar beni durmadan soydular, file gelince, hayvan meer altn yermi. Bunu kimseye sylemeyeceinize gveniyorum. M. L.ye gelince ltfen ad yerine harf kullann, kulak kabartyor en fecisi de o. Sana onun ie yaramaz biri olduunu sylemitim. Kendi iine ok yaryor; namussuzluu beni mahvedecek. Aziz, ne feci! Ama dorusu, pek memnun kaldm adamdan, konuklarm rahat ettirdi; sonra onu tutmam grevimdi. Kuzenim olur. Para gitti mi yerine para gelir. Para kald m, lm gelir. Bu ok yararl Urdu ataszn duymu muydunuz? Herhalde duymamsnzdr, nk ben u anda uydurdum. Benim ataszlerim de unlar: Damlaya damlaya gl olur. Bugnk iini yarna brakma. Dnmeden hareket etme. Britanya mparatorluunun temeli bunlardr. M. L.ler ve buna benzerlerini kullandka, bizi bir trl sepetleyemezsiniz! Sizi sepetlemek mi? Ne diye buna dertlenecek miim? Bu pis ii politikaclara brak... Hayr, renciyken ben de kukusuz sizin vatandalarnz yznden hayli sinirlenirdim; ama mesleimle uramama karmazlar, resmen kaba davranmazlarsa, baka bir ey beklemem. Ama bekliyorsun; ngilizleri gezmeye gtrdn.? Bu gezintinin ngiliz Hintliliiyle bir ilgisi yok, sadece bir dost topluluu. Yar tatl yar ac srp giden bu grkemli alay da bylece bitti; yar yolda Brahman a alnd, tren geldi, ate gibi yanan boazn ovada srd gitti, bylece on altnc yzyln bittii yerde yirminci yzyl balad. Mrs Moore kendi vagonuna girdi, erkekler de kendilerininkine, panjurlar dzelttiler, vantilatr atlar, biraz uyumaya altlar. Alacakaranlkta tm birer cesede benziyordu, tren bile hareket ettii halde sanki lyd. Bilim ykl Kuzeyden gelen, bu grnm gnde drt kez bozan, tabutu andran tren, Marabardan ayrlrken, bu da ve maaralarn sevimsiz kargaas yitti ve bilinen, kesin, biraz da duygusal grntleriyle Marabar Maaralar ortaya kt. Tren bir kez, ocandaki kmr slatmak iin bir tulumbann altnda durdu. Derken, ta rakta anayolu grd, cesaretini toplad, ileri atld, devlet dairelerinin evresini dolat, drt yol azn at, (tren yolu artk kzgn bir ate gibi yanyordu), bir tkrtyla durdu. andapur! andapur! Gezinti bitmiti. Gezinti biterken, onlar skntyla, sradan yaamlarna dnmeye alrken, anszn sabahn oktan beklenen gariplii skn etti. Komiser Mr Hak kompartmann kapsn birden

aarak crlak bir sesle, Dr Aziz, zc bir grev gerei seni tutuklamam gerek, diye bard. Fielding hemen duruma hkim olarak, Bak, bir yanllk olacak, dedi. Byle emir aldm efendim, bir ey bilmiyorum. Hangi sula tutukluyorsunuz? Sylememem emredildi Byle cevap vermeyiniz bana. Hani tutuklama emriniz? Efendim balayn ama, bu zel durumda tutuklama emrine gerek yok. MrMcBrydea sorunuz. yi ya, biz de yle yaparz. Haydi gel. Aziz, dostum; herhalde bir samalk, bir yanlg olacak. ^Dr. Aziz, ltfen gelir misiniz.? Darda kapal bir araba hazr bekliyor. Gen adam hkrd ilk kard ses buydu arka kapdan tren yoluna kamaya alt. Mr Hak, Byle olursa, zorla szm dinletmem gerekecek. diye szland. Fielding, Kuzum, Tanr akna, diye sylendi, sinir bozukluu ona da bulamt. Bir rezalet kmadan Azizi geri ekti, ocuk gibi tartaklad. Bir saniye geseydi, dar km olacakt, ddkler alacakt, adam kovalayacaklard... Sevgili dostum McBrydea birlikte gideceiz, ne olduunu soracaz, efendi adamdr, bir kast yoktur herhalde... zr dileyecek. Sakn suluymu gibi hareket etme. Azizin kolu kanad krlmt, oluk ocuum, adm, diye szland. Hi de deil, niye? Giy apkan, koluma gir, seninle beraberim. Mfetti, Ah. teekkr ederim, geliyor, diye bard. Kol kola le gneine ktlar. stasyon sanki kaynyordu. Her bir glgelikten yolcular, hamallar kyordu; birka devlet memuru, bir sr polis daha. Ronny Mrs Mooreu gtrd. Muhammed Latif dvnp szlanmaya balad. Bu kargaaln iinden daha kmadan nce, beklenmedik bir anda Mr Turtonun aran sesi duyuldu; Aziz hapishaneye tek bana gitti.

XVII Yerel Ynetici tutuklama iini bekleme odasndan izlemiti. Odann delikli inko kaps alnca, tapnakta bir tanr gibi ortaya kt. Fielding ieriye girdii zaman kaplar bir uaa arpt; Ynetici uak tarafndan korunuyordu; o ann nemini gstermek istercesine koca bir yelpaze kafalarnn stnde pis pis sallanyordu. lknce konuamad... Yz bembeyazd, sertti, hatta gzeldi daha birka gn andapurda btn ngiliz yzlerinin alaca ifadeydi bu. Hep yrekli ve zveriliydi, imdi de iin iin parlak, cmert bir atele yanyordu; eer iyi ve doru bir hareket olacan bilse hi ekinmeden kendini bile ldrebilirdi. Sonunda konutu. Mesleim boyunca rastlamadm feci bir olay, dedi Miss Quested Marabar Maaralar'nda hakarete uram. Fielding bir hafiflik, bir bulant hissederek, Yok, yok. yok, hayr, hayr, yok, hayr, diye sylendi ok kr kaabilmi. Ama yok, hayr, Aziz olamaz... Aziz olamaz... Adam ban sallad. Tmyle olanak d feci bu... Turton, Polis merkezine birlikte gitseydiniz, sizin de adnz ie fena bir ekilde karabilirdi, onun iin ardm sizi, dedi. Fieldingin kar koyuuna aldrmyor, hatta duymuyordu. Fielding, budalalar gibi, Yok, hayr, diye tekrarlad. Aklna baka bir szck gelmiyordu. Bir delilik younluunun kabarp herkesi kapsadn seziyordu; bu deliliin gerisin geriye kendi ukuruna tklmas gerekiyordu ama, bunu nasl yapabileceini bilmiyordu, nk deliliin ne olduunu anlayamazd: Bir sorun z irileninceye dek, kendisi hep mantk ve skunetle hareket ederdi. Kendini tutarak, Bu feci sav ileri sren kim? diye sordu. Miss Derek... ve kurbann kendisi... Neredeyse kendini kaybedecektir Kzn adn bile syleyemiyordu. Yani Miss Quested kesinlikle Azizi suluyor ve... Adam ban sallad, baka yana dnd. yleyse ldrm. Ynetici anszn aralarnda gr ayrl olduunu kavrayarak byk bir fkeye kapld. Bu son sznze aldrmamazlk edemeyeceim. dedi... abuk geri aln sznz. andapura geldiniz geleli hep bu tr szler ettiniz. zr dilerim efendim. Tabii, hemen geri alyorum. nk adam da ldrmt. Kusura bakmayn Fielding, ama benimle neden bu ekilde konuuyorsunuz? Bu haber beni ok artt, onun iin siz kusuruma bakmayn. Dr. Aziz'in sulu olduuna inanamyorum. Adam eliyle masann stne vurdu. Bu... bu, davrannzn daha saldrgan bir yineleniidir. Fieldingin de yz bembeyaz olmutu, ama savnda direterek, zin verirseniz unu syleyeyim, dedi. Her iki bayann da iyi niyeti hakknda bir ey sylemedim, ama Azize ynelttikleri sulama bir yanlg zerine kurulmu, be dakikada sorun zmlenebilir. Adamn davranlar ok normal, stelik byle bir rezalet karacak bir adam olmadn biliyorum. Yneticinin, ince, hrs dolu sesi duyuldu. Kukusuz bir yanlgya dayanr. Kukusuz. Bu lkede yirmi be yllk deneyimim var. Sustu. 'Yirmi be yl' sanki tatszl ve pintililiiyle oday doldurmutu. Bu yirmi be yl iinde ngilizlerin Hintlilerle toplumsal adan yaknlk kurmaya

altklar vakit daima bir felaket kacan rendim. liki evet. Nezaket, kukusuz evet. Yaknlk, samimiyet asla, asla. Mesleimin btn gcyle bunun karsndaym. Alt yldr andapurdaym, eer her ey yolunda gitmise, eer karlkl sayg varsa, bu her iki ulusun u basit kurala uymu olmalarndandr. Yeni gelenler bu geleneklerimizi bir yana brakyorlar ve hemen u grdnz olay ortaya kyor, yllarn emei boa gidiyor, benim blgemin onuru da bir kuak boyunca mahvoluyor. Ben... ben... ben bugnn sonunda ne olacak, gremiyorum, Mr Fielding. Siz kafanzn iindeki ada dncelerle, herhalde daha iyi grebilirsiniz. Keke u balangcn bile grmeseydim diyorum. Ben bunu bilirim. Benim sonum oldu bu. Bir bayan, en deerli memurumla nianl bir gen bayan... bu bayan, ngiltere'den henz gelmi bir ngiliz kz... ben bu gn greyim!... Kendi coku ve duygularna dalnca, kendini koyuverdi. Btn syledikleri vakurdu, hazindi, ama Azizle ne ilgisi vard bunlarn? Fielding yanlmyorsa, hibir ilgisi yoktu. Bir felaketi iki adan grmek olanakszd, oysa Turton kzn cn almak, Fielding ise adam kurtarmak amacndayd. Gidip McBryde ile konumak istiyordu, adam ona hep dosta davranmt. Genellikle mantklyd, hatta soukkanlln koruyacana da gvenebilirdi. Ben zellikle sizin iin geldim zavall Heaslop annesini gtrd. Bence dostluk bunu gerektirir. Size bu akam durumu grmek zere kulpte gayri resmi bir toplant yaplacan haber verecektim ama dorusu gelip gelmeyeceinizi bilemem. Kulbe ender gelirsiniz, ne zaman geleceiniz belli olmaz. Kesinlikle geleceim efendim, benim iin girdiiniz zahmetten dolay teekkr ederim. Size bir ey sorabilir miyim? Miss Quested nerede? Bir el hareketiyle cevap verdi. Hastaym. Keder iinde, Giderek daha fenalayor, ok kt, dedi Yerel Ynetici ona ters ters bakt, nk Fieldingin hl akl bandayd. 'ngiltereden yeni gelmi bir ngiliz kz' sz onu etkilememiti. Hl gerek olaylar renmek istiyordu, oysa rk sorunu szde onu heyecanlandrmt. ngiliz Hindistannda mantn ortadan kalkmas gerektiine inanlnca, hl mantk peinde komak kadar hibir ey fke yaratmaz. O gn btn andapurda AvrupalIlar gerek kiiliklerini bir yana brakmlar, evrenin trelerine snmlard. Acma, fke, kahramanlkla doluydular, ama iki kere iki drt eder diyebilme yeteneklerini yitirmilerdi. Konumay bitiren Ynetici istasyona kt. Kargaa insan isyan ettirecek duruma gelmiti. Ronnynin uana hanmlara ait eyalar toplamas sylenmiti. Bir sr eye burnunu sokuyordu. ngilizlerin damarna baslmt. Muhammed Latif diretmek iin uramad. Hasan sarn frlatp alamaya balad. Konuklar rahat ettirmek iin zene bezene hazrlanm btn eyalar gnein altnda oraya buraya dalmt. Ynetici, bir bakta durumu inceledi, fke ve hrstan akln kaybetmi olmasna karn adalet duygusu ar bast ve gereken laf syledi: ganimet ii bylelikle son bulmu oldu. Sonra evine gitti, gene fkeye kapld. Dkknlarn glgelerine snm hamallarn kalkp selam verdiklerini grnce, kendi kendine, imdi anlyorum ne mal olduunuzu, dedi. Bunun cezasn ekeceksiniz, imdi baklay karacaksnz aznzdan.

XVIII Blge Polis Mdr Mr McBryde, andapurdaki btn devlet memurlarnn iinde en iyi dnebileni ve en okumuuydu. Bir hayli okumu, bir hayli dnmt ve mutsuz bir evlilik sonucu olduka kapsaml bir yaam felsefesi edinmiti. Ktmserdi ama kstah deildi; hibir zaman fkeyle kendini kaybetmez, kabalk etmezdi. Azizi nezaketle karlad, hatta iini rahatlatacak bir tavr bile taknd. Kefalet deyinceye kadar sizi burada tutmam gerek, dedi. Ama kukusuz arkadalarnz bavuracaktr, kurallara uymak kouluyla sizi ziyarete de gelebilirler. Bana baz bilgiler verildi, ona gre hareket etmeliyim. Yarg deilim. Aziz alayarak yanndan ayrld. McBryde adamn byle kmesine amt, gerekte_onu hibir Hintli artmazd, nk iklim koullar konusunda, bir kuram vard: Btn zavall yerliler doutan canidir, nk ekvatora otuz derece uzaklkta yaarlar. Knanmamalar gerekir, ellerinden bir ey gelmez. Biz de buraya yerleseydik. onlar gibi olurduk. Karai'de domu olduu iin, kendisi bu kuramn tersini kantlyordu, hatta bazen hazin, sakin bir glmsemeyle itiraf ederdi bunu. Yargcn hazrlad rapor zerinde almaya otururken, Suunun farkna varlan bir bakas daha, diye dnd. Fielding gelince ii yarda kald. Hibir ey saklamadan btn bildiini syledi. Miss Derek bir saat kadar nce Mudkul otomobiliyle gelmi, her ikisi de feci bir haldeymi. Doru kendi evine gitmiler, tesadfen, kendisi de evdeymi, orada sulamay dinlemi, istasyonda tutuklamay salam. Sulama, tam olarak nedir? Kzn arkasndan maaraya girmi, aalatc bir saldrda bulunmu. Kz onu drbnyle itmi; o da drbn ekmi, kay kopmu, kz bylece kam. stn aradmz zaman, drbn cebinde bulduk. Fielding gene, Yok, hayr, yok, be dakikada gerek ortaya kar, diye yineledi. Bir bakn drbne. Kay yeni kopmutu, cam blm krlmt. Kantn ortaya koyduu mantk, 'Sulu,' diyordu. Baka bir ey dedi mi? Bir yank varm, anlalan kz korkutmu. Siz girdiniz mi maaralara? Bir tanesini grdm. Bir yank vard. Yank sinirlerini bozmu mu? Bu gibi sorularla onu fazla zemezdim. Tank iskemlesinde zaten azap ekecek. Bu nmzdeki haftalar dnmek bile kolay deil. Keke Marabar Maaralar toptan cehennemin dibine gitseydi. Tanrnn akam kulpten gzlerdik onlar, zararsz bir add... Evet, imdiden balyoruz. Bir kart getirilmiti. Tutuklunun hukuk danman Vekil Mahmut Ali, Aziz'i grmek iin izin istiyordu. McBryde iini ekti, izni verdi, devam etti: Miss Derek ten biraz bilgi aldm. kimizin de eski bir dostudur, rahat konuur. Onun anlattna gre, siz kamp bulmaya gitmisiniz; hemen o anda Kava Doldan den ta sesleri duymu. Bir kayaln kenarndan Miss Questedin kotuunu grm. te. Hendek gibi bir yerden kza doru trmanm. Kz bitik durumda bulmu. apkas dm... Rehber yannda deil miymi? Hayr. Birka kaktsn arasna dalm, Miss Derek o anda gelerek hayatn kurtarm, kendini teye beriye atmaya balam. Yardm etmi, otomobile bindirmi. Miss Quested Hintli ofre katlanamam, 'Uzaklatr onu' diye barm, ite bu yzden Miss Derek olanlar sezmeye balam. Doru bizim eve gelmiler, imdi de oradalar. Hikyenin bildiim kadar bu. ofr sizin yannza gndermi. Bence ok akll hareket etmi.

Fielding birden sordu: u halde benim Miss Quested'i grmem mmkn deil. Doru olacan sanmam. Ben de bunu diyeceinden korkuyordum. ok isterdim onu grmeyi. Kimseyi grecek halde deil. Zaten kendisini iyi tanmyorsunuz. Pek az tanyorum. Ama bana yle geliyor ki korkun bir kuruntunun etkisinde kzcaz, zavall ocuk da susuz. Polis hayretle bakt, yzn bir glge kaplad, kendi fikir ve inanlarnn sarslmasna dayanamazd. Bunu dndnz asla aklma getiremezdim, dedi, szlerini desteklemesini istercesine nnde duran imzal rapora bakt. Drbn ilknce bir an iin artt beni, ama o andan beri dndm; madem ki ona saldrm, drbn cebine koymas olanaksz. Ne yazk ki olabilir; Hintli ktlk yapnca, sadece ok kt olmakla kalmaz, stelik de ok garipleir. Anlamyorum. Nasl anlayacaksnz? Su dnnce ngiliz suu dnyorsunuz. Buradaki psikoloji bakadr. Korkarm birazdan, tepeden inip yannza geldii vakit hareketlerinin gayet normal olduunu syleyeceksiniz. Olmamas iin hibir neden yok. syan raporlarndan bazlarn okuyun, bence bu lkede Bagavad Gitadan ok sizin nciliniz okunmal. Geri her ikisinin pek yakndan birbirine bal olmadndan da emin deilim. Mnasebetsizlik ediyorum deil mi? Ama baknz, Fielding, size daha nce de delgim gibi, siz bir retmensiniz, bu nedenle insanlarn en iyi yanlarna rastlarsnz. te sizi yanltan da bu. ocuk olarak hepsi son derece sevimlidirler. Ama ben onlar, byyp erkek olduktan sonra, olduklar gibi tanrm. rnein una bakn, Azizin czdann uzatt. indekileri gzden geiriyorum. Fazla bir ey renilecek gibi deil. te bir dostundan gelmi bir mektup. adam anlalan genelev iletiyor. zel mektuplarm dinlemek istemem. Ama gene de ahlakn aklad iin mahkemede okunacak. Kalktada bir kadnla bulumay tasarlyormu. Aman yeter bu kadar, yeter bu kadar. McBryde sustu, ocuklar gibi armt. ki efendinin bir Hintli hakknda btn bildiklerini ortaya dkmeleri ok doald. Bu direniin nereden ktn anlayamyordu. Belki byle bir ey yapt diye bir genci kollamak sizin hakknz ama benim deil. Onun yanda ben de ayn eyi yaptm. Polis mdr de yle yapmt, ama bu konumann hi de istenmedik bir yola saptn dnd. Fieldingin bundan sonra syledii szden holanmad. Miss Quested gerekten grlemez mi? Bunu kesinlikle biliyor musunuz? Aklnzdan ne getiini bana sylemediniz ki... Ne diye grmek istiyorsunuz kendisini? Sizin raporunuz gnderilip Aziz mahkemeye verilmeden, i rndan kmadan, belki szn geri, alr diye. Hadi efendim tartmayn da einize ya da Miss Dereke telefon edip bir sorun. Bir ey kaybetmezsiniz kil Adam elini telefona uzatrken, Onlara telefon etmemin bir yarar olmaz, dedi. Byle bir soruyu ancak Callendar yantlayabilir. Kzn ok hasta olduunu anlayamadnz m? Fielding rpnrcasna, O da kukusuz reddedecek, baka bir ie yaramaz ki zaten, dedi. Beklenilen yant geldi: Binba hastann rahatsz edilmesine izin veremezdi. Ben ona sadece arkasndan maaraya girenin Aziz olduundan emin olup olmadn soracaktm.

Herhalde bunu karm da sorabilir. Ama ben kendim sormak istiyorum. Azize gveni olan birinin sormasn istiyorum. Bunun ne fark olur? Miss Quested Hintlilere gveni olmayan kiilerin arasnda. Anlattklar kendi anlatmak istedikleri deil mi? Bilmiyorum ama, size anlatyor bunlar. McBryde kalarn kaldrarak mrldand: Biraz fazla dolambal bu. Her neyse, Callendar kz grmek istediinizi duymak bile istemiyor. Ne yazk ki az nce kt bir haber verdi. Kz henz tehlikeden kurtulamam. Sustular. eri baka kart getirildi Hamdullahnki Kar ordu toplanyordu. Bu raporu yazmam gerek artk, Fielding. Keke yazmasanz. Nasl yazmayabilirim? Bana yle geliyor ki durum yalnzca zc ve korkun deil, ayn zamanda ok da kark. Byk bir karmaaya doru gidiyoruz. San grebilirim herhalde. Adam duraksad. Kendi yaknlar grebiliyorlar onu. Onlarla ii bittikten sonra yleyse. Sizi bekletmek istemem. Siz Hintli bir ziyaretiden nce gelirsiniz. Yani ne yarar var demek istedim. Ne diye byle bir tatszla karacaksnz? Ben size onun susuz olduunu syledim. Susuz ya da sulu, ne diye kendinizi kartryorsunuz bu ie? Ne faydas var? Btn dnyalarn birden durduunu hisseden Fielding, Yarar, yarar, yarar, diye bard. nsann arada srada solua da gereksinmesi olur, benim var en azndan. Kz gremiyorum, eh Azizi de gremiyorum. Buraya sizi grmeye onunla birlikte geleceime sz vermitim ama, daha iki adm atmadan Turtan durdurdu beni. Adam, Tam Burra Sahib'in yapaca i, diye ili ili sylendi. Fazla hkmediyormu gibi davranmamaya alarak masann stnden elini uzatt: Dostum hep birlikte hareket etmemiz gerekiyor ne yazk ki. Ben alma yllarm asndan sizden daha deneyimliyim, onun iin benim szme kulak verin, nmzdeki birka haftada andapurda iler pek kt gidecek, pek kt. Ben de az nce size ayn eyi syledim. Ama byle zamanlarn eylere kiisel grlere pek tahamml yoktur. Srden ayrlan kurt kapar. Ne demek istediinizi anlyorum. Hayr tam anlamyla anlamyorsunuz. nsan yalnz kendini kurda kaptrmakla kalmaz, dostlarn da kurda kaptrr. Sry braktn m srde bir boluk yaratrsn. Bu kurtlar eliyle avukatlarn kartlarn gsteriyordu avlayacak kuzu aryorlar. Fielding'in yant Aziz'i grebilir miyim? oldu. Hayr. Turton'un tavrn renmiti ya, artk polisin hibir kaygs kalmamt. Ancak yargcn emriyle grebilirsiniz onu, sorumluluumu dnnce bunu yapacak neden gremiyorum. Birtakm karklklara yol aabilir bu. Fielding duraksad. On yl daha gen olsa, ya da Hindistan da on yl daha kalm olsa McBryden bu dediklerini yantsz brakamayacam dnd. Dudaklarn srd; sonra da, Emir almak iin kime bavurmalym? dedi. Yargca.

Amma da tatsz ii Evet, insan zavall Heaslopu daha beter zmek istemez. Tam bu srada baka 'deliller' ortaya kt. Aziz'in kulbesindeki ekmece bir onbann kollarnda odaya girdi. Kadn resimleri. Ah! Fielding ekinerek, Kars bu, dedi. Nereden biliyorsunuz? Kendi sylemiti. McBryde hafif, gvensiz bir tebessmle ekmeceyi kartrmaya balad. Yznde merakl ve hain bir anlam vard. Kars ha, bilirim ben ne trl kars olduunu, diye dnyordu. Eh artk yollanmalsn dostum, Tanr yardmcmz olsun, Tanr hepimizin yardmcs olsun... dedi. Sanki duas duyulmu gibi tapnak anlarnn birinden bir cmbtr koptu.

XIX Bundan sonraki aama Hamdullaht. Mdrn odasnn dnda bekliyordu. Fieldingi grnce saygyla yerinden frlad, ngiliz'in candan, Hepsi bir yanlg, o kadar, szne karlk, A, a, yeni bir kant m geldi? diye sordu. Fielding adamn ellerini tutarak, Gelecek, dedi. A, evet, Mr Fielding; ama bir Hintli tutukland m, iin nereye varacan hibirimiz bilemeyiz. Davran sayglyd. Herkesin ortasnda beni bu ekilde selamlamanz ok nazik bir hareket, minnettarm, ancak Mr Fielding, yargc ancak kant inandrr. Mr McBryde kartm geldii vakit bir ey dedi mi? Benim bavuruma sinirlendi mi dersiniz? Acaba arkadam hakknda kt bir dnceye mi kaplacak? Eer yleyse, hemen aradan ekilirim. Sinirlenmedi, zaten sinirlense de ne kar? A, sizin iin byle konumak ok kolay, ama biz, bu lkede yaamak zorundayz. andapurun ileri gelen avukat, tm vakar ve Cambridge niversitesi diplomasyla samalamaya balamt. O da Aziz'i severdi, iftiraya uradn biliyordu; ama iinde gven yoktu, 'tavr' ve 'kant' szlerinin stnde o kadar ok duruyordu ki, ngilizin iine dert oldu. Fielding de kendine gre kayglanyordu; drbn konusu, sonra rehber hakknda birbirini tutmayan szler hi de houna gitmemiti, ama btn bunlar aklnn bir kesine itti, dncelerinin can noktasn etkilemesine yer vermedi. Aziz masumdu ite, btn hareket de bu nokta zerine kurulmalyd, sulu diyenler gl kiilerdi, onlar yattrmaya almak olacak i deildi. Tam Hintliler'den yana kmaya hazrland anda, onlarla kendi arasndaki uurumun derinliini kavrad. Hep bir samalk yaparlar; Aziz de polisten kamaya almt. Muhammed Latif ufak tefek hrszla gz kulak olmamt. imdi de Hamdullah kzp baraca yerde, alttan alyordu. Hintliler korkak myd? Hayr, ama ters taraftan balyorlar, ok zaman da geriliyorlard. Korku her yere kk salmt, ngiliz ynetimi de buna dayanyordu. Fieldingin duyduu nezaket ve saygysa, farkna varmad bir uzlatrma abasnn belirtileriydi. Hamdullaha keyfini bozmamasn, her eyin yoluna gireceini, dzelip akla uygun bir ekil alacan syledi. McBryde'n 'Srden ayrlan kurt kapar' sz kendini belli eder olmutu. Srnn banda, srnn nnde gitmeliydi... Bugn leden sonra bavurmalyd. Fielding drst ve gvenceli davranmak istiyordu. Hamdullah, Nevvab Bahadra bavurmay dnyordu. Peki ama onu ne diye kartrmal? Herkesi iin iine kartrmak avukatn temel amacyd. Ondan sonra da dava vekilinin bir Hindu olmas grn ileri srd; bylece savunma daha geni bir alan kapsayacakt. Bir iki isim sayd, hepsi uzaklarda bulunan, yerel etki altnda kalmayacak adamlard. Amritrao adnda Kalktal bir avukat yeleyeceini syledi, hem meslek asndan, hem nl bir adam olduundan onu yeliyordu; stelik iddete karym. Fielding iinden bu fikre kar geldi. Bu tam arla kamakt. Aziz kurtarlmalyd ama rklk elden geldiince nlenmeliydi. Kulpte Amritraodan nefret edilirdi. Onu tutmak, siyasal bir meydn okuyu saylacakt. Yok, hayr, btn gcmzle saldrmalyz. Biraz nce dostumun zel mektuplarnn, ktlarnn pis bir polisin elinde ieri gtrldn grdm vakit, kendi kendime, bu ii temizleyecek adam, olsa olsa Amritraodur, dedim. Can skc bir sessizlik oldu. Tapnan an kulak trmalarcasna almaya devam ediyordu. Sonu gelmeyen bu ba belas yeni yeni ikindiye dnmt. Smrge arklar ie koyuldu, Polis Mdr atl bir haberciyle tutuklama raporunu yargca gnderdi. Adam toza topraa bulanp kaybolurken, Fielding, leri kartrmayn, brakn kozlar ak oynansn, diye

yalvard. Nasl olsa kazanacaz, yapacamz baka bir ey yok. Kz nasl olsa savn asla kantlayamayacak. Bu, Hamdullahn iini rahatlatt, tam bir itenlikle cevap verdi: Karkl zmekte ngilizlerin stne bulunmaz. Gle gle Hamdullahcm. Artk Mr szn bir yana brakalm. Grdn vakit Aziz'e benden selam syle, sakin olsun, sakin, sakin. Ben imdi okula dnyorum. Bana gerein olunca telefon et. Olmazsa telefon etme, nk ok megul olacam. Hoakal Fielding, demek kendi ulusuna kar bizim tarafmz tutuyorsun? Evet, Kesinlikle. Taraf tutmak hi houna gitmemiti. Hindistanda alnnda damga olmadan yaayp gitmek niyetindeydi. Bundan sonra artk ona, 'ngiliz dman, 'fitneci' diyeceklerdi. Fena halde cann skan yaktrmalard bunlar; stelik cokusuyla yapabilecei yararl eyleri kstlyorlard. Gelecekte hazin bir felaket bir yana, bir de kargaa ve tatszlk seziyordu. Daha imdiden iin iinde saysz krdmler gryordu, her baknda da dmler byyordu, zgrlk iinde doduundan kargaa ve apraklktan korkmazd, ama varln kabul ederdi. Gnn bu blm, Profesr Godbole ile garip, belirsiz bir konumayla sona erdi. Gene bitmek tkenmek bilmeyen zehirli ylan hikyesi ortaya kmt. Birka hafta nce Kolej retmenlerinden hi sevilmeyen bir Parsi, snfn iinde dolaan bir ylan bulmutu. Ylan belki kendi kendine srnp gelmiti, belki de yle olmamt ama, retmenler durmadan Mdre bavurup akl danyor, kendilerine zg kuramlaryla srekli vaktini alyorlard. Ylan ylesine zehirliydi ki, bu ii hemen rtbas etmek istemiyordu; onlar da bunu biliyorlard. te kafasnn ii son derece megulken ve Miss Questede bir mektup yazarak bavurup vurmamakta kararszla dmken ucu ortas olmayan anlamsz bir konuma dinlemek zorunda kald. Konumann sonunda Godbole. zninizle gidebilir miyim artk dedi. Sylenmesi gereken eylerin sylenmemi olduunu belirten bir laft bu imdi giderken size unu sylemek isterim ki, her eye karn Marabara gitmeyi baarmanza ok sevindim. Benim vaktinde davranmam olmam size de engel olur diye korkmutum ama siz (ok daha keyifli bir ekilde) Miss Derekin otomobiliyle gitmisiniz. Umarm, gezinti keyifli olmutur. Siz haberi daha duymamsnz herhalde. A, evet. Kolejde bunu duymayan yok. Fielding hayretle. Byle bir ey olduu zaman gezintiye hi de keyifli denemez, dedi. Hibir ey diyemem, ben orada deildim ki! Gene hayretle bakt. Bouna bir hareketti bu nk Brahmann aklnn kesinde ne gizlediini hibir gz gremezdi, ama adamn hem akl hem de yrei vard, btn dostlar da nedenini bilmeden ona gvenirlerdi. Fena halde canm skkn. Odanza girdiim vakit farkna vardm. Vaktinizi almak istemem ama benim de bir kk kiisel sorunum var, yardmnz istiyorum. Grevimden ayrlyorum, biliyorsunuz. Evet, ok yazk! Orta Hindistana, doduum yere gideceim, orada eitim iini ele alacam. ngiliz usul bir okul amak istiyorum orada, elden geldiince tabii. Hkmet Kolejine benzesin istiyorum. Fielding ilgilenmeye atarak, Eeee? dedi. imdilik Mau'da sadece yerli dille eitim yaplyor. Benim grevim bunu deitirmek olacak. Hametmaaba merkezde bir ortaokul ve mmknse her blgede de okullar amasn nereceim. Fielding ban kollarna yaslad; dorusu Hindistan bazen dayanlmaz bir hal alyordu. Sorun; sizin yardmnz rica ettiim sorun, u: Okula ne ad koymal?

Fielding birden, bekleme odasnda olduu gibi, bir bulant hissederek, Ad m? Okula ad m? dedi. Evet, bir ad, uygun bir ad verilsin, genellikle bu adla tannsn. Dorusu aklmda hibir okul ad yok. imdilik yalnzca zavall Azizi dnyordum. u anda hapiste olduunu dnebiliyor musunuz? A, evet,... Yok, hayr. Sorumun yantn beklemiyorum. Sadece bo vaktinizde bu konuyu dnn de birka okul ad bulup syleyin demek istemitim. lknce Mr Fielding Okulu' demeyi dndm, sonra bu da olmad, Kral mparator Beinci . Jorj' dedim. Godbole! Yal adam ellerini bititirdi, kurnaz ve irin bir bakla bakt. Aziz sulu mu, susuz mu? Buna mahkeme karar verecek. Karar, kantlara tam bir uygunlukla verilecek, bundan hi kukum yok. Evet, evet ama, bu sizin kiisel grnz. te ikimizin de sevdii, genellikle deer verilen bir adam; sakin sakin burada yaar, iiyle gcyle urar... Peki, insan ne sonu karr bundan? Byle bir ey yapar m, yapmaz m? A, bakn bu deminki sorunuzdan daha baka ve daha g bir soru. Yani bizim felsefemize gre, g demek istedim. Dr. Aziz ok deerli bir gen, kendisine byk saygm var; ama bence siz, bir insan iyi ya da kt eylemlerde bulunabilir mi, diye soruyorsunuz, bu soru bize gre hayli g. Heyecanlanmadan, ksa, kesik hecelerle konuuyordu. Soruyorum size: Yapt m, yapmad m? Ak deil mi bu? Yapmadn biliyorum, bu noktadan balyorum. Birka gn iinde sorunun i yzn anlamak istiyorum. imdilik son dnceme gre, onlarla birlikte giden rehberdi bu ii yapan. Miss Quested'in yapt dpedz ktlk geri Hamdullah byle sanyor, ama ben o grte deilim. Kukusuz ok feci bir ey geirdi. Ama siz syleyin bana, yok hayr, nk iyilik ve ktlk ayn eydir. Hayr, izin verirseniz bizim felsefemize gre yle deil. nk tek el ses karmaz. yi bir hareket hep birlikte yaplr, kt hareket de yapld vakit hep birlikte yaplr. Ne demek istediimi aklayabilmem iin sz konusu sorunu ele alaym. Duyduuma gre Marabar Dalarnda ok kt bir hareket yaplm, sonu olarak da ok saygdeer bir ngiliz hanm fena halde hastalanm. Buna benim yantm udur: Bu i Dr. Azizin iidir. Sustu. ncecik yanaklarn ukurlatrd. Sizin tarafnzdan yaplmtr bu hareket. Artk hem atlgan hem de ekingen bir tavr taknmt. Benim tarafmdan yaplmtr. Mahcup bir tavrla ceketinin koluna bakt. Ve benim rencilerim tarafndan; hatta hanmn kendi tarafndan. Ktlk kageldii vakit tm evreni kapsar. Ayn ekilde iyilik kageldii vakit de. Fielding. sinirli sinirli. Ayn ekilde, ac kageldii vakit, ya da baka eyler; her ey, bir eydir; hibir ey de bir eydir, diye mrldand, nk gvenebilecei bir dayanak aryordu. Balayn ama, siz imdi tartmanzn ynn deitiriyorsunuz. yilik ve ktl tartyorduk. Ac yalnzca kiiyi ilgilendiren bir eydir. Gen bir kadnn bana gne geerse, bunun evrenden yana hibir anlam yoktur. Yoktur, hi yoktur. Hem de hi, ama hi yoktur. Bu tek bana bir olaydr, sadece kendini ilgilendirir. Ba ardn dnmese, hasta saylmaz, bylece de bu i biter. Ama iyilik ve ktlk konusunda i bambakadr. Bunlar, dndmz gibi deil, olduklar gibidir. Bizim ise her ikisinde de paymz vardr. yilik ve ktln ayn ey olduunu anlatyorsunuz. Hayr, gene beni balamanz dilerim. Adlar da belli ettii gibi, iyilik ve ktlk iki ayr eydir. Ama benim basit dnceme gre, her ikisi de gzel Tanrmzn bir yansmasdr. Tanr, birinde vardr, brnde yoktur, bu varlkla yokluk arasndaki fark byktr, benim clz aklmn

alabildiince byktr. Ama gene de yokluk varlk yaratr, yokluk varolmamaktadr, onun iin biz durmamacasna 'Gel, gel, gel, gel, diye yineleriz. Szcklerin tam olabilecei herhangi bir gzellii bir solukta hemen yok etmek istercesine ekledi: Peki, Marabar kalntlarnn grlmeye deer olanlarn grmeye vakit buldunuz mu? Fielding susmutu, dnmeye, kafasn dinlendirmeye alyordu. Her zaman mola vermek iin kullanlan yerin yanbandaki sarnc da grmediniz mi? diye szland. Fielding dalgn dalgn, Evet, evet, diye yantlad, bir rpda bir yn eyi birden aklndan geiriyordu. yi, yleyse Haner emesini grdnz. Derken, be on gn nce bir ay toplantsnda anlatm olsa, pekl ho karlanabilecek bir efsane anlatmaya koyuldu, yk bir Hindu Racasna dairdi. Hindu Raca kendi z ablasnn olunu ldrmt, bu ii grd haner eline yapk kalm, yllar sonra Marabar Dalarna gelene kadar, orada susam, su imek istemi ama susam bir inee rastlam, suyun nce inee verilmesini emretmi, bu i yaplr yaplmaz haner elinden dvermi, bunun ansna sarnc ve emeyi yaptrm. Profesr Godbole'un konumalar ok zaman bir inekle son bulurdu. Fielding bu yky skntl bir suskunlukla karlad. leden sonra izin alp Azizi grd, ama Azizin dertlenmekten konuacak hali yoktu. Belirli syledii tek laf, Beni terkettiniz, oldu. Miss Quested'in mektubunu yazmak zere ayrld. Mektup eline gese de bir yaran olmayacakt, herhalde McBrydelar mektubu alkoyacaklard. Miss Quested gerekten artmt onu. O kadar yavan, makul ve ktlkten yle uzak bir kzd ki... andapur'da bir Hintli'yi yok yere sulayacak son insan o olmalyd.

XX Geri Miss Quested ngilizler arasnda pek sevilmemiti ama tmnn iyi yann ortaya karmt. Birka saat sresince dayanlmaz bir znt sard herkesi. Hatta bunu kadnlar, erkeklerden daha etkin bir biimde ve daha uzun zaman hissettiler. Kzgn scakta gen kz yoklamaya giderken Callendar ve Lesley hanmlarn dncesi, Kardeimize ne yapabiliriz acaba? olmutu. Hastann odasna kabul edilen tek kii Turton oldu, zverili bir insann hzn ve soylu bir tavrla odadan kt. Syledii ilk sz, Benim biricik canm kzm, oldu; sonra, gen kza daha nce Hi de kibar deil, demi ve onun gen Heaslop ile nianlanmasn uygun grmemi olduunu anmsayarak alamaya balad. Yneticinin einin aladn hi kimse grmemiti. Gzya dkmesini becerirdi, ama onlar hep daha elverii bir olaya saklard, imdi de bunu bulmutu. Ah, ne diye hepsi bu yabancya daha nazik, daha sabrl davranmamlar, sadece evlerini deil, yreklerini de amamlard? Yrein pek ender kullanlan yumuak noktas... Hepsi pimanln etkisiyle birazck o noktay kullandlar. Her ey olup bittiyse (Binba Callendar'n tlatt gibi), eh her ey olup bitmiti ite, elden bir ey gelmezdi ama kzn, bir trl ne olduunu tam kestiremedikleri bu hazin yanlgsnda onlar da az ok sorumluluk ykleniyorlard. Eer kzcaz onlardan deilse, onu kendilerinden yapm olmalar gerekirdi, ama artk bunu dnyada yapamazlard, ellerinden eriemeyecekleri bir yere uup gitmiti. Keyif ve elence dkn Miss Derek, nsan ne diye bakalarn daha fazla dnmez? diyerek iini ekti. Bu pimanlklar tm saflyla ancak birka saat srd. Gne batmadan kafalarna baka dnceler girdi, artk (Bir bakasnn sorunuyla karlatmz an garip biimde kagelen) su duygusu solup kaybolmaya balamt. Herkes kulbe byk bir sknetle geldi yeil itlerin arasnda kibar tarallarn ar aksak yry... Yerliler hallerine bakp telal olduklarn sanmamalydlar. Her zamanki gibi iki itiler, ama her eyin tad bir bakayd, gn mor boazna saplanan kakts dizilerine baktlar; anlayp, bildikleri yerlerden binlerce kilometre uzaklarda olduklarn farkettiler. Kulp her zamankinden daha kalabalkt, birok ana babalar byklere ayrlan odalara ocuklarn da getirmiti, bir eit malikne hali vard burada. Gen bir ana kafasz fakat son derece gzel bir kz kucanda kundakta ocuuyla sigara odasndaki sedirin stne oturmutu, kocas blgenin uzak bir yerindeydi, o da ya Araplar saldrrsa korkusuyla kendi evine gidemiyordu. Kk bir demiryolu memurunun eiydi, ok zaman kmsenirdi, ama bu akam balk eti vcudu, msr sars gr salaryla, urunda dvp lmeye deer olan eyleri simgeliyordu, hatta, belki zavall Adeladan daha fazla, kalc bir simge yerini tutuyordu. Erkekler, zlmeyin, Mrs Blakiston, diyordu, bu davullar sadece Muharrem iin alyor. O da, yleyse harekete getiler, diye inildedi, ocuuna sk sk sarld, sanki bir yandan da. ocuk keke byle bir anda enesinden aa salyalar koyuvermese diyordu. Yok canm tabii deil, zaten kulbe gelemezler. Mrs Turton da koruyucu melek gibi kzn yanna dikilip, iinden bir daha byle ukalalk etmemeye karar verirken, Hanmefendinin evine de gelmezler. Sen de geceyi ocukla orada geireceksin, dedi. Ynetici sussunlar diye el rpt. Fieldinge iini boaltt andan daha sakindi. Ba baa konumalardan ok, kalabala seslenirken rahat ederdi. zellikle hanmlara sesleniyorum, dedi. rktp korkutmak iin deil. Sakin olun. Sakin olun. Zorunlu olmadka darya kmayn, kente inmeyin, hizmetilerinizin yannda konumayn. Hepsi bu kadar. Kars, Harry, kentten haber var m? diye sordu. Kocasndan biraz uzakta duruyordu, o da 'genel gven' sesini taknmt. brleri bu nemli tirat boyunca ses karmamlard. Her ey gayet normal. Ben de yle tahmin etmitim. Bu davullar, tabii sadece Muharrem iin alyor. Sadece hazrlk iin. Geit gelecek haftaya.

Evet, Pazartesi. Mrs Callendar, Mr McBryde Kutsal Adam klnda oraya gitti, dedi. Adam, Mrs Callendar gstererek, te sylenmesi gereken eylerden biri dedi. Mrs Callendar, ltfen byle zamanlarda daha dikkatli olunuz. Ben... ey, ben... Gcenmiti, ama adamn sert davran ona gvence vermiti. Baka soracanz bir ey var m? Zorunlu sorular? Bayan Lesley titrek bir sesle, Nerede... ey, o nerede? dedi. Hapiste. Kefalet reddedildi. Bundan sonra Fielding konutu. Miss Quested'in sal hakknda resmi bir bildiri olup olmadn, zc haberlerin yalnzca dedikodu mu olduunu sordu. Bu soru, kzn adn ierdiinden, fena etki yapmt, oysa ondan da, Aziz gibi, st kapal sz ediliyordu. Umarm Callendar ok gemeden durumu bize bildirir. Mrs Turton, Bu son soru, nasl zorunlu bir soru saylr anlamyorum, dedi. Adam gene el rparak, Hanmlar, ltfen sigara odasn terk ederler mi? dedi. Ve dediklerimi hatrlayn. G bir zamanda, bize yardm edeceinizi umuyoruz. Bu yardm da, her ey yolundaym gibi hareket ederek yapabilirsiniz. Btn stediim bu. Size gvenebilir miyim? Sklm pklm, kaygl suratlardan, hep bir azdan, Evet, elbette Efendim, sesi kt. Hem yatm, hem heyecanlanm halleriyle ktlar, Mrs Blakiston, kutsal bir alev gibi ortalarndayd. Adamn basit kelimeleri, onlara bir imparatorluun ileri karakolu olduklarn anmsatmt. Adelaya ac dolu bir sevginin yan sra, bambaka bir duygu belirdi, bu duygu, eninde sonunda, brn bastracakt. lk belirtileri zayf ve kkt. Brite Mrs Turton grltl, hain akalarn yapt, Mrs Lesley atk rmeye balad. Sigara odas boalnca, Ynetici ii resmiyete dkmeden evresindekilere hkim olabilmek iin, bir masann ucuna iliti. Kafas birbirine kart dncelerle allak bullakt. Bir yandan Miss Quested'in cn almak, Azizi cezalandrmak, bir yandan da az ok hakszlktan kanmak istiyordu. Her grd yerliyi tartaklamak istiyor, bir yandan da askeri mdahaleye yol aacak bir isyan karmaya neden olabilecek herhangi bir hareket yapmamaya abalyordu. Askeri birlikleri arma konusu hep aklnn bir kesindeydi; askerler bir tek eyi dzeltir, ardndan bir sr eyi bozarlard, sivil ynetimi kk drmeye baylrlard. Bu akam odada bir asker vard geliigzel oraya gelmi, Gurka alayndan bir temen; biraz sarhotu, kendisinin orada bulunuunu bir eit Tanr nimeti sayyordu. Ynetici iini ekti. Yaplacak fazla bir ey yoktu, olsa olsa eski can skc uzlama, ll davranma konusu vard. Bir ngilizin kendi onurunu kendisinin tatmin edebildii, sonradan sorguya ekilmedii eski gnleri zlemle and. Zavall gen Heaslop, kefaleti reddederek, bu ynde bir adm atmt. Ama Ynetici bunu Heaslop iin akllca bir i bulmuyordu. Sadece Nevvab Bahadr ve brlerinin fkesiyle kalmayacakt. Hindistan Hkmeti de tetikteydi, onun ardndan da, sertiyle yumuayla parti toplantlar, yani ngiltere Parlamentosu vard. Aziz'in yasalardan yana henz sulu bulunmadn kendi kendine durmadan anmsatmas gerekiyordu, bu aba da onu yoruyordu. Dierleri, daha az sorumluluk pay yklendiklerinden doal hareket edebiliyorlard. Hepsi de, st ste sylendi mi bir erkei ileden karabilecek bir laf tutturmulard: Kadnlar ve ocuklar... Her biri hayatta en fazla sevdikleri eyin tehlikede olduunu, cnn alnmas gerektiini hissediyor, hi de ho olmayan bir alevle doluyordu. Bu alevin iinde Miss Questedin souk ve zaten az tannan kiilii kayboluyor, yerini zel yaamnn en tatl ve lk yanlar alyordu. Ama sorun, kadnlar ve ocuklar sorunu diye yineliyorlar, Ynetici de btn bu insanlarn kendi kendilerini zehirlemelerine engel olmas gerektiini hissediyor, bir trl bunu yapmaya ii varmyordu. Rehine vermediler. Sz konusu kadnlar ve ocuklarn ou birka gn iinde Hill istasyonuna hareket edeceklerdi, ok kii bunlarn zel bir trenle gnderilmesini

salk veriyordu. Temen, Ne gzel bir t, diye bard. Ordu nasl olsa, eninde sonunda gelecek. (zel tren, onun aklnda askeri birlik demekti). Eer Marabar Tepeleri asker ynetiminde olsayd, bu olay asla gerekleemezdi. Btn yaplacak i, maarann kapsna bir ka Gurka dikmekti. Biri, Mrs Blakiston, keke bir iki asker olsayd, diyordu, diye sze kart. Asker nereye sadk kalacan ararak, ngilizlerde i yok, diye bard; lkenin yerli birlikleri! Verin bana efendiden yerliyi, verin Gurkalar, verin Rajputlar', Jatlar Pencabileri, Sikhleri, verin Maratalar, Billeri, Arfidiler'i, Patanlar; ar pazarn dkntlerini verseniz de olur. Ama doru drst yetitirilmileri olmal. Ben onlar nereye olsa... Ynetici nazik bir tarzda adama bakp ban sallad; sonra kendi adamlarna, Telalanp ii kztrmaya balamayn. dedi. Her eyin kendi halinde, her zamanki gibi srmesini istiyorum, ta ki ortaya tersini gerektirecek bir sebep kncaya dek. Kadnlar yaylaya yollayn, ama sessiz sedasz yapn bunu, bir de Allah akna artk zel tren laf etmeyin. Ne dndnz, ne hissettiinizi bir yana brakn. Benim de hissettiim eyler vardr. Bir tek Hintlinin su iledii ne srlyor. Trnayla alnna fiskeler att. Orada bulunanlarn hepsi onun da kendileri gibi hissettiini anladlar, hepsi de onu sevdiler, zntsn arttrmamaya karar verdiler. Baka konular kantlanmadka, byle hareket edin, diye bitirdi szlerini. Btn Hintliler birer melektir diye dnn. Hep birlikte mrldandlar: Haklsnz efendim... Melek... Gerekten... Temenden bir ses ykseldi: Tam benim dediim gibi. Bir bana oldu mu yerli iyidir. Lesley, Lesley! Geen ay meydanda arptm yerliyi hatrlyor musun? yiydi o ite. Polo oynayan yerli iyidir. Asl stnde duracam takm bu okumu snftr; bakn, bu kez biliyorum ne demek istediimi. Sigara odasnn kaps ald. Kadn seslerinin uultusu ieri doldu. Mrs Turton seslendi: Daha iyiymi. Topluluun her iki blmnden de sevin soluklar ykseldi. yi haberi getiren Hkmet Doktoru ieri girdi. Tutkal gibi ve kocaman suratnda fkeli bir ifade vard. Odadakilere gz gezdirdi. Alack bir sedire oturmu olan Fieldingi grnce, Hmmm, dedi. Herkes ayrntlar renmek iin adam sktryordu. Yant, Bu iklim byleyken bu memlekette hi kimse tehlikeden uzak deildir, oldu. Sanki hastasnn iyilemesi houna gitmemi gibiydi. Binbay tanyan, huyunu suyunu bilenler de buna hi armadlar. Haydi Callendar, otur da, anlat bize olanlar. Biraz vakit ister bu. Nasl oldu kzcaz? Atei var. Karm gitgide daha ktye gittiini syledi. Belki de yledir. Hibir eyi garanti edemem. Byle soru yamuruna tutulmak istemiyorum dorusu Lesley. zr dilerim dostum. Heaslop tam arkamda Heaslopun ad sylenir sylenmez btn yzleri iyi ve gzel bir ifade kaplad. Miss Quested sadece bir kurband, ama Mr Heaslop bir kahramand; Heaslop alp hizmet ettii lkenin kt amalarna hedef olmutu; bir peygamber edas iindeydi. Huzurlar kamt; nk bu durumda Heaslopa bir ey yapmak ellerinden gelmiyordu. Sessizce oturup yasann gereini beklerken kendilerini ok zayf ve korkak hissettiler. Benim deerli asistanma izin vermeseydim... Dilim kopsayd... Bu ite ben de sorumluyum, ite iime oturan da bu zaten, nce kabul etme, sonra zorla ver izni. te bunu yaptm ben, bunu yaptm.

Fielding azndan piposunu kard, dnceli dnceli piposuna bakt. Onun korktuunu sanarak br devam etti: Bu gezintiye bir ngilizin de gidebileceini sanyordum. Onun iin raz oldum. Ynetici nne bakarak, Kimsenin seni sulad yok, Callendar kardeim, dedi. Hepimiz suluyuz bu ite, gezintinin yeterince gvenceli olmadn grp engellememiz gerekirdi. Ben biliyordum bunu, bu sabah hanmlar istasyona gtrlsn diye kendi arabamz verdik. Bu bakmdan hepimiz suluyuz ama zellikle size yklenecek hibir su yok. Ben byle hissetmiyorum ama. Bir edebilseydim. Sorumluluk ok korkun bir ey, ondan kanan benim gzmde be para etmez. Gzleri Fieldingden yana evrilmiti. Fieldingin gezintiye katlma grevini stlenip treni kardn bilenler, ona acdlar; insan yerlilerle ili dl oldu mu, byle bir ey beklenir; iin sonu utanca varr. Bunlardan daha fazlasn da bilen Ynetici sesini karmad, hl Fieldingin eninde sonunda srye katlacam umuyordu. Konuma gene kadnlar ve ocuklara dnd. Binba Callendar, temeni avucunun iine ald, Okul Mdrn yem olarak kulland. Her zamankinden daha sarhomu gibi yaparak, gcendirici szler sylemeye balad. Binba, Miss Ouested'in ua konusunu duydunuz mu? diye sordu. Yok, ne olmu? Dn gece Heaslop, Miss Ouestedin uana, hanmn gzden ayrmamasn sylemi. Sank iin farkna varm, bir yolunu bulup ua yanna almam. Rvet vermi. Heaslop olay yeni renmi, adlaryla, verilen miktarlarla filan yerlilerin ok iyi tand pezevengin biri vermi paray. Ad Muhammed Latif. Uan anlattklar bu kadar. Ya ngiliz urada oturan dostumuz? Onu nasl savdlar? Gene parayla m? Fielding ayaa kalkt; bir sr mrldanma, sylenme arasnda kalkmt. Henz kimse onun drstlnden kukulanmyordu. Binba kskn bir tavrla, Yanl anlald szlerim, zr dilerim, dedi. Mr Fielding'e rvet verdiklerini demek istememitim. yleyse ne demek istedin? br Hintliye para yedirmilerdir, seni geciktirsin diye... Godbolea. Dua ediyordu. Bilirim ben o dualar. Anlamsz, sama bu... Fielding oturdu, hrsndan titriyordu; birbiri ardna bir sr Fielding irkefe srkleniyordu. Binba ilk darbesini vurduktan sonra kincisine hazrland. Heaslop annesinden bir ey daha renmi. Aziz bir sr yerliye, kadn maarada havaszlktan bosunlar diye para yedirmi. Kadncazn sonu olmu bu, daha dorusu olacakm, ama dar km. yi tasarlanm deil mi? Kusursuz. Ondan sonra yalnz gidebilirdi artk. Kendisi, kz ve rehber, Muhammed Latif tarafndan tutulmu bir rehber. Rehber ortadan kaybolmu, bulunamyor. Fevkalade! Sesi birden gk grlts gibi grledi. Oturma vakti deil bu. Hareket vakti. arn taburlar, temizleyin ary. Binbann feryatlar hibir zaman hesaba katlmazd. Ama bu kez herkesin huzurunu karmt. Su zannettiklerinden de ktyd. 1857den beri eine rastlanlmam bir olayd. Fielding, zavall Godbole'un hesabna duyduu fkeyi unuttu, dnceye dald; ktlk drt bir yne yaylyordu; ktln sanki kendi bana, kiilerin syledii szlerin dnda apayr bir varl vard. imdi hem Hamdullah'n hem de Azizin neden dnyadan el etek ekip lmek istediklerini anlyordu, kendine kan adam, Fieldingin skntda olduunu sezince, cesaretlendi; Umarm kulpte sylenenler kulbn dna kmaz, dedi. Bir yandan da Lesleye gz krpyordu. Lesley, Ne diye ksn, diye yantlad. Hi. Yalnz, duydum ki, u anda burada bulunan bir ye, bugn leden sonra

mahpusu grm. Hem tavanla koup hem de kpekle avlanamazsn; hi olmazsa bu lkede olmaz bu i. Burada bulunanlardan byle bir i yapmak isteyenler var m? Fielding yeniden ie bulamak istemiyordu. Vard bir diyecei ama, bunu kendi diledii ve uygun grd bir anda sylemek istiyordu. Bu saldr geliemedi, nk Ynetici desteklememiti. Dikkat bir sre Fieldingten baka bir yne ekildi. Gene kadn sesleri duyuldu. Ronny kapy amt. Gen adamn bitkin ve kederli bir hali vard, stelik her zamankinden daha kederli ve nazikti. stlerine hep sayg gsterirdi ama, bu anda bu duygu yrektendi. Kendine yaplan bu hareketten dolay sanki byklerinin onu korumasn istiyordu; onlar da ilerinden gelen bir sevgi ve saygyla ayaa kalktlar. Ama Douda her bir harekette bir tutam da sevgi ve sayg vardr. Ronny ye sevgi ve sayg sunarken Aziz'i ve Hindistan' mahkum etmilerdi. Fielding fark etti bunu. Kalkmad yerinden. Hain, haince bir hareketti bu; belki de aklszca bir hareketti, hayli zamandr sklm pklm, konu dnda kalmt; diretmezse belki ters akma kaplabileceini sezdi. Ronny, Fielding'i grmemiti. Bouk bir sesle, Ah, ltfen, ltfen oturunuz; ben sadece neye karar verildiini renmeye geldim, dedi. Ynetici zr dilercesine, Heaslop, ben zor ve baskdan yana olmadm anlatyordum, dedi. Bilmiyorum, sen de benim gibi mi dnyorsun, ama benim imdilik durumum bu. Karar salannca, durum tamamiyle deiecek. Siz daha iyi bilirsiniz tabii, benim pek deneyimim yok efendim. Annen nasl yavrum? Daha iyi, teekkr ederim. Ne olur oturun. Gen subay, Hi kalkmam biri de var, dedi. Turtan devam etti: Binba bize Miss Quested'in sal konusunda ok iyi haberler getirdi. yle, yle, ok sevindim. Daha nce durumunu daha kt buluyordunuz, deil mi Binbam? Onun iin kefaleti kabul etmedim. Callendar dosta bir yaknlkla gld: Heaslop. Heaslop, dedi; bir daha kefalet istendii vakit, bir telefon et doktoruna kefaleti vermeden nce; kalbi genitir ve laf aramzda bunak doktorun laflarn pek ciddiye alma. Budalann biridir; olup olaca bu ama, gene de elinden geleni yapar. Abartlm bir nezaketle sustu; A, dostlarndan biri buradaym. Temen, Kalk ayaa domuz, diye bard. Ynetici en sonunda kavgaya girierek sordu: Fielding, ayaa kalkmanza engel olan nedir? Fieldingin bekledii ve yantlamas gereken bir cmleydi bu. Bir aklamada bulunabilir miyim? Elbette. Okul Mdr sakin ve kendine hkim haliyle, milliyetilik ve genlik cokusundan uzak bir biimde, kendince ok kolay bir i yapt. Kalkt, Dr. Azizin masum olduuna inanyorum, dedi. Dilerseniz bu fikirde olabilirsiniz, ama ltfen syler misiniz, bu Mr Heaslopa hakaret etmek iin bir neden olabilir mi? Aklamam tamamlayabilir miyim? Elbette. Mahkemenin kararn bekliyorum. Eer suluysa grevimden ayrlp Hindistan terk ediyorum. Kulpten ise hemen ayrlyorum.

Birka kii, Bak, dinle bir dakika, diye mrldand. Pek de dmanlkla sylememilerdi bunlar, nk fikrini aka syleyen bu adam sevmilerdi. Soruma aka cevap vermediniz. Mr Heaslop ieri girdiinde niin ayaa kalkmadnz? Saygda kusur ettiimi sanmaynz efendim, ama ben kiisel sorular yantlamak iin deil, kiisel bir aklama yapmak iin burada bulunuyorum, aklamam da bitirdim. Bir soru sorabilir miyim... Bu blgenin ynetimini sizi mi stlendiniz? Fielding kapya doru yrd. Bir dakika Mr Fielding. Daha gitmeyin ltfen. stifa ederek ok yerinde bir harekette bulunduunuzu sandnz bu kulb terk etmeden nce ltfen ilenen suu ciddi bulduunuzu aklayn, ayrca da Heaslopdan zr dileyin. Benimle resmi sfatnzla m konuuyorsunuz efendim? Baka hibir sfatla konumayan Ynetici yle fkelenmiti ki, kendini kaybetti: Hemen bu oday terk et. Yazk ki istasyonda seni karlayarak seni klttm. Sen de su ortaklarnn dzeyine dtn. Zayfsn zayf; senin kusurun bu ite! Fielding, skunet hatta alayla, stiyorum bu odadan kmay, ama bu bey nmde durduu srece bu ii yapamam, dedi. Temen nne kmt. Ronny neredeyse gzyalar iinde, Brakn gitsin, dedi. Durumu kurtaracak tek ey buydu. Heaslopun her istedii yaplmalyd. Fieldingin her zamankinden daha abuk karlp hanmlarn kt oynad odadan ieri sokulduu srada kapda hafif bir hrt oldu. Ya kendimi kaybetseydim... Ya kzsaydm... diye dnd. Elbet kzmt. Bu beyler bu olaydan nce ona ne sert davranmlar, ne de ona zayf demilerdi. stelik Heaslop da her eyin stne ty dikmiti. Daha iyi frsatlar dururken, zavall dertli Heaslopu bahane etmeseydim diye dnd. Her neyse, olan olmu, kavga yaratlm, bitmiti. imdi dncelerini dengelemek ve kendi kendini yattrmak iin st balkona kyordu. Orada ilk grd ey Marabar Dalar oldu. Bu saatte, bu uzaklktan baklnca anszn gzellik kazanmlard. Monsalak, Walhallayd bunlar; Bir katedralin kuleleriydi; aziz ve kahramanlarla bezenmilerdi. Ne tr bir gaddarlk sinmiti ilerine, ne tr bir gaddarlkt ki bu, imdi de yasa yoluyla ortaya kyordu? Kimdi rehber? Bilmiyordu, ama er ge bilecekti. Bilgi yce eydi, hkimdi o. In son anyd artk. Marabar Dalar'na bakt. Dalar periler gibi ona doru ilerliyorlard sanki. Onlarn incelii gn inceliini andrr oldu. Gzden kaybolur kaybolmaz sanki btn yeri kapladlar. Akamn dinginlii indi, yldzlar parldadlar. Tm evren bir daa dnt birden Gzel, esiz bir and bu; ama, bu an. ngilizin yanndan hml bir hzla gelip geti. Onun dncelerine sinmemiti; sanki bir bakas, byle bir ann var olduunu sylemi o da buna inanmak zorunda kalmt. Anszn kuku ve huzursuzluk hissetti, insan olarak gerekten baarl olup olmadn merak etti. Krk yln deneyiminden sonra, en ileri Bat dnceleriyle hayatn yoluna koymasn, hayatndan elinden geldiince tat karmay, yarar salamay renmi, kiiliini gelitirmi, kendi snrlarn grp bilmi, tutkularn dizginleyebilmiti. stelik btn bunlar bilgilik taslamadan, maddi olmadan becermiti. vnlecek bir baaryd bu, ama u gelip geen an, ona hayatnda baka bir ey iin de uram olmas gerektiini duyurmutu. Bunun ne olduunu bilmiyordu, hibir zaman bilmeyecekti, asla bilmeyecekti; iste bunun iin hznlenmiti.

XXI Gncel sorunla ilgisi olmadn dnd zntsnden vazgeti. Gnn son ii olarak yeni dostlarn grmek zere yola kt. Kulple ilgisini kestiine memnundu. nk orada iki dedikodu dinleyecek, bunlar kente yetitirecekti. Bundan byle kendisine byle bir imkn tannmayaca iin memnundu. Bilardosundan, ara sra oynad tenisten, McBrydela akalamalarndan uzak kalacakt ama dorusu hepsi bu kadard, zaten bir yere balanmazd. Pazar yerine girerken kocaman bir kaplann yannda at minnack kald, bir gen kaplan klna girmiti, vcudu kahverengi ve sar izgilerle boyanmt, yznde maske vard. Muharrem hazrlklar sryordu. Kentte bol bol davul alnyordu, ama taknlktan uzak bir grltyd bu. Kk bir taziyeyi grmeye davet edildi. Ortada incecik, ty gibi hafif bir adr kurulmutu. Bu adr; Peygamberin Kerbelda yok edilen torununa ait bir trbeden ok, bir eski zaman giysisini andryordu. ocuklar tela iinde, atsna renkli ktlar yaptryorlard. Akamn geri kalan saatlerini Nevvab Bahadr, Hamdullah, Mahmut Ali ve bu topluluun br kiileriyle birlikte geirdi. Dava ile ilgili savam sryordu. nl Amritraoya telgraf ekilmi, o da kabul ettiini bildirmiti. Kefalet nerisi yinelenecekti. Miss, Quested artk tehlikeli durumdan ktna gre, bu tr bir ey reddedilemezdi. Toplant ciddiydi, akla yatknd ama, birka gezgin algc engel oluyordu. Avluda almalarna izin verilmiti. Herbirinin elinde, ii akl ta dolu, toprak anaklar vard, hazin bir trkye uyarak anaklar sallyorlard. Bu grlt akln eldii iin, algclarn savlmasn syledi, ama Nevvab Bahadr diretti; kilometrelerce yol yryp gelen bu mzisyenlerin belki iyi ans getirebileceklerini syledi. Gece ge vakit, Heaslop'a hakaret ederek yapt hesapl ama manen zararl yanlgy Profesr Godbole'a anlatmak, ne diyeceini renmek istedi. Adamcaz oktan yatm, akl, bir iki gn sonra balayaca ie dalp gitmiti. Onda bir ie byle dalp gitme yetenei her zaman olmutu.

XXII Adela gnlerce McBrydelarn evinde yatt. Gne arpmt, stelik etinden yzlerce kakts dikeni karmak gerekmiti. Saatler saati Miss Derek ile Mrs McBryde kz bytele gzden geiriyorlar, her seferinde ihmal edilirse ieri kap kana karabilecek minicik diken kmelerine rastlyorlard. Kzcaz hi kprdamadan, t kmadan parmaklarnn altnda yatyordu; parmak dokunuu maarada balayan oku gelitiriyordu. Dokunulmaya aldr etmez olmutu; duyulan garip bir ekilde tembellemiti. Bekleyebilecei tek temas bir dncenin temas olabilirdi artk. Sanki her sey vcudunun, vcudu da kendi kendinin cn alyor, kendi zararna besleniyordu. nsanlarn birbirine ok benzeyen halleri vard; ancak baz kiiler yaklayor, bazlarysa uzaklayordu. Yerde yaklalyor, zamanda ayrlnyor, diyordu kendi kendine durmamacasna, bir yandan da dikenler ayklanyordu akl yle zayflamt ki, bu sylediinin bir felsefe mi yoksa bir laf kalabal m olduunu anlayamyordu. ok nazik davranyorlard ona, hatta gereinden nazik davranyorlard. Erkekler ok sayglyd, kadnlar ok fazla sevgi ve anlay gsteriyorlard. Oysa Mrs Moore, gerekten grmek istedii tek ziyareti yaklamyordu ona. Derdinden kimse anlamyordu. Saduyuyla samalama arasnda neden gidip geldiini kimse anlayamyordu. Sanki hibir ey olmam gibi anlatmaya balyordu. Yavan bir sesle, O pis maaraya girdim, diyordu; o bilinen yanky balatmak iin trnamla duvar kazdm hatrlyorum. Sonra, dediim gibi, o glge belirdi, ya da glgeye benzer bir ey, giriteki geitte; beni ieri itmeye balad. Yllar yl srm gibi geliyor bana ama, anlalan bunlar on saniye kadar srm. Drbnle vurdum ona; drbnn kayndan ekip beni maarann evresinde dndrd, kay koptu, ben de katm. Ne kadar sama geliyor btn bunlar! Sonra gzleri yalarla doluyordu. Tabii sinirlerim ok bozuk, ama geecek. Sonra, kendini btn btne kaybediyordu, kadnlar, onun da kendilerinden biri olduunu dnerek alyorlard; bitiik odadaki erkeklerse, Aman Tanrm, aman tanrm! diye mrldanyorlard. Kimse kzn gzyalarndan utandn anlamyordu. Marabar'da katland utantan daha da anlalmaz bir eydi bu, ileri grne, ak grllne, doal drstlne aykr bir ey... Adela hep 'olay dnp tanp bir yere varmaya' alyor, bir zarar olmadna kendini inandrmak istiyordu. Ortada bir 'ok' vard ama, neydi bu ok? Bir zaman kendi mantna gre aklamaya alyor ama sonra yine yanky duyuyor, alyor, bundan byle artk Ronnyye layk olmadn sylyor, saldrgann en ar cezaya arptrlmasn istiyordu. Bu abalamalardan sonra pazar yerine gidip her nne kandan zr dilemek istiyordu; nk dnyay, bulduundan da kt bir duruma sokup iin iinden syrldn belli belirsiz de olsa hissedebiliyordu. Bu suun kendi suu olduunu hissediyordu, ta ki akl yeniden uyanp bu konuda yanldn ona hatrlatncaya, onu yeniden bu ksr dngye sokuncaya kadar. Ah! Mrs Moore'u bir grebilseydi! Kadncaz da pek iyi deildi. Ronnynin dediine gre evden kmaya pek yanamyordu. ite bylece yank byyor, iitme duyusunun iinde bir sinir gibi kabaryordu. Dnnce insana onca nemsiz gelen maaradaki o uultu hayatnn yzeyinde srp gitti. Cilal duvar sebepsiz yere trmalamt; ve yank sona ermeden adam ardndan gelmeye balamt. Drbnn yere d iin doruk noktas olmutu. Kamaya baladnda bu dn sesi ardndan kovalamaya balamt onu; imdiyse tpk ar ar ovay basan bir su gibi srp gitmekteydi. Bunu ancak Mrs Moore geri itebilir, krlan hazneyi ancak o onarp mhrleyebilirdi. Ktlk babo braklmt... Bunun bakalarnn yaamna da bulatn biliyordu... Adela kederli ve bitkin bir halde geirdi gnlerini. Dostlar yerlinin yaklp yklmasn, itii stn burnundan getirilmesini bekliyor, bylece ilerini rahatlatmaya alyorlard, oysa Adela yle dertli yle zayft ki bunu bile yapamyordu. Kakts dikenleri karlp atei normale dnce, Ronny onu eve gtrmeye geldi. Ronny fke ve dertten bitkin bir haldeydi; Adela onu rahatlatmak istiyordu; yaknlk onlarla alay

eder gibiydi, konutuka daha da huzurlar kayor, daha ok sklyorlard. En iyisi geliigzel konumakt; bu nedenle Ronny ve McBryde, hastal srasnda doktorun emriyle ondan gizlenmi olan baz eyleri anlattlar kendisine. Muharrem meselesini ilk kez onlardan duydu. Neredeyse bir isyan kyormu. Trenin son gn, koca geit alay resmi yolunu terk ederek hkmet binalaryla evlerin bulunduu blgeye girmeye kalkm, byk kt kulelerden birine yol amak iin telefon tellerinin biri kesilmi. McBrydela polisleri ii yoluna koymu ok iyi becerilmi bir imi bu sonra daha baka ama daha ac bir konuya getiler: Mahkeme konusu. Mahkemeye kmas, san sulamas ve Hintli bir yarg tarafndan sorguya ekilmesi gerekmekteydi. Adelann btn syledii, Mrs Moore yanmda bulunabilir mi? oldu. Ronny, Elbette, ben de orada olacam, diye cevap verdi. Davaya ben bakmayacam, kiisel nedenler yznden reddettiler bunu. Mahkeme andapurda olacak, baka bir yere nakledilir diye dnmtk. McBryde hazin hazin, Miss Quested, btn bunlarn ne anlama geldiini anlyordur, dedi. Davaya Das bakacak. Das Ronnynin yardmcsyd. Geen ay onlara arabalaryla oyun oynayan Mrs Battaaryann z kardeiydi. Terbiyeli, zekiydi; elindeki kantlarla zaten sadece tek sonuca varabilirdi; ama bir ngiliz kznn davasnda yarg olmas hkmet memurlar arasnda korkun bir fke yaratmt. Valinin ei Lady Mellanbye bu konuda bir telgraf ekmilerdi. Ama nasl olsa yargcn karsna kacam. Tamam, byle davranmal ite. Cesaret var sizde Miss Quested. Yaplan hazrlklar anlatrken ac konutu; bunlardan 'demokrasinin meyveleri' diye sz etti. Eski gnlerde bir ngiliz kadn mahkemeye kmazd. Hintliler de onun zel ilerini grmeye cesaret edemezlerdi. Kadn ifadesini verir, hkm arkadan gelirdi. Kzcazdan lkenin durumundan tr zr diledi; sonunda kzn gzlerinden yine yalar boand. O alarken Ronny dertli dertli odann iinde doland, her yan sk sk rten kemir halsnn ieklerini iniyor, ya da elleriyle Benares anaklarna vuruyordu. Miss Quested burnunu silerek ve yaptndan son derece piman olarak, Durumum iyiye gidiyor, yaknda iyileeceim, dedi. Bana gerekli olan ey, bir meguliyet, ite bu yzden ne kadar gln de olsa bu alamaya snyorum. Polis itenlikle, Hi de gln deil, bize kalrsa esizsiniz siz, dedi. Cannz skan ey, size daha fazla bir yardmda bulunamaymz. Sizin byle bir zamanda burada kalnz bu evde byk bir eref saylr. O da heyecanlanmt. Ha, aklma gelmiken, diye srdrd konumasn, siz hastayken bir mektup gelmiti. Atm mektubu, tuhaf bir itiraf bu, beni balar msnz? Durum bir hayli garip. Fieldingdendi mektup. Ne diye yazm bana? ok zc bir ey oldu. Sanklar onu kendi yanlarna ektiler. Ronny hafif bir sesle, Adam zayf, zayf, dedi. Bu sizin grnz. nsan alak ve kt olmadan da zayf olabilir. Miss Quested, Fieldingin size kar nasl davrandm bilse iyi olur. Siz anlatmazsanz, bakas anlatr. Anlatt. Fielding imdi sanklarn dayandklar can noktas. Daha fazla sylememe gerek yok. Bir sr alan arasnda drst bir ngiliz. Pazar yerinden heyetler gelip gryor, birlikte fndk iniyorlar, birbirlerinin ellerine kokular sryorlar. Byle bir adamnaklndan geenleri anlayabilmek kolay deil, rencileri grevde, ona kar sevgi ve heyecanlarndan, derslerine alamyorlar. Fielding olmasayd, Muharrem derdi bamza kmazd. Topluluumuza ok nemli bir 'sadakatsizlik'te bulundu. Mektup burada bir iki gn, sizin iyilemenizi bekledi, sonra durum o kadar ciddileti ki, belki bize yararl olur dncesiyle, amak zorunda kaldm. Miss Quested clz bir sesle sordu. Oldu mu? Hi olmad. Sadece sizin yanlmanz olasln ileri srmek gibi bir saygszlkta

bulunuyordu. Ah, keke yle olsayd! Mektuba gz gezdirdi, ifade tarz dikkatli ve resmiydi. Dr. Aziz susuzdur, diye okudu. Sonra sesi gene titremeye balad. Ama sana kar davrann bir dn Ronny. Benim yzmden zaten bunca eye katlanmtn! Olacak ey deil bu yapt. Yavrum, nasl deyebilirim bu yaptklarn? nsan, verecei bir ey olmaynca, demeyi nasl dnebilir? Her olan ey aradaki ilikiye giderek daha az ey katnca, kiisel ilikilerin ne yarar olur? Bence hepimizin le dnp, yzyllarca kalp, biraz iyilik edinmemiz gerek, rendiimi sandm bunca ey sadece bir engel, hibir zaman bilgi deil. Kiisel ilikiye demem ben. Haydi gidelim, gidelim artk. Mr Fielding'in mektubunun elbette bir deeri yok; dilediini dnp yazabilir, ama bunca ac ekerken, sana kabalk etmeye hakk yoktu, nemli olan bu... Koluna girmek istemiyorum. yi yrycymdr, onun iin dokunma bana ltfen. Mrs McBryde, Adelay sevgi dolu bir uurlamayla yola koydu. Onunla ortak hibir eyi olmad gibi, dostluu ar bir yk oluyordu. Bylece birinin kocas emekliye ayrlncaya kadar yllar yl karlamalar gerekiyordu. ngiliz Hindistan gerekten onu kinle, isteiyle, eline geirmiti, bunu hakketmisti. kendince bir yol tutturmaya yeltenmiti. Haddini bilmiti, gene de ii tiksinti doluydu, kretti. Mrs McBryde, Ah, birbirimize yardm etmeliyiz, iyiyi kty bir karlamalyz, dedi. Miss Derek de oradayd, Mihracesi ve Ranisine dair akalar yapyordu. Durumaya tank olarak alakonunca, diretmi, Mudkul otomobilini geri gndermemiti; Mihrace ve einin fena can sklacakt. Mrs McBryde ve Miss Derek, Adelay ptler, yaknlk gsterdiler. Sonra Ronny onu gtrd. Sabahn erken saatiydi, scak mevsim gelitiinden gn iki ucunda canavar gibi kabaryor, canllarn hareket edebilmesi iin pek az vakit brakyordu. Eve yaklarken Ronny, Annem seni drt gzle bekliyor, ama yal bir kadn, bunu unutmamal. Bence yallar insann umduu gibi davranmyorlar, dedi. Sanki yaklaan d krklna kar onu uyaryordu, ama gen kz fark etmedi. Mrs Moore ile dostluu ylesine derin ve gerekti ki, ne olursa olsun sreceine gveni vard. Seni rahatlatmak iin ne yapabilirim? nemli olan sensin, diye iini ekti. Koca kzm benim! Koca ocuk! Sonra bard. Yoksa o da hasta m? Onu ok sinirli bulacaksn. Biz zaten sinirli bir aileyiz. Neyse kendin grrsn. Benim sinirlerim de bozuk, iten dndm vakit, annemden daha byk bir aba beklemitim. Senin hatrn iin gayret edecektir ama gene de eve dnnde bir d krkl olsun istemiyorum. Fazla bir ey bekleme. Ev grnd. Biraz nce kt evin aynyd. Tombul, krmz ve garip, biraz da sert haliyle Mrs Moore bir kanepeye uzanmt. Girdikleri zaman yerinden kalkmad. Bunun verdii aknlk, Adelay kendi dertlerinden uzaklatrd. Tek karlama sz, A, ikiniz de geldiniz, oldu. Adela oturdu, kadnn elini avucuna ald. El ekildi. Adela da, bakalarnn kendisini tiksindirdii gibi, kendisinin de Mrs Mooreu tiksindirdiini hissetti. Ronny, yi misin? Yannda ayrldm vakit bir eyin yoktu, dedi. fkeli konumamaya alyordu ama kz iyi karlasn diye onu uyarmt. imdi de sinirlenmemek elinden gelmiyordu. Bayan Moore glkle konuurcasna, yiyim, dedi. Daha dorusu dn biletime bakyordum. Deitirilebilirmi, korktuum gibi deilmi, istediim gibi dn vapurumu seebilirmiim. Bunu daha sonra konuuruz, olmaz m? Belki Ralph ile Stella ne zaman dneceimi bilmek isterler. Bu gibi planlar iin daha ok vakit var. Adelay nasl buluyorsun? Kzcaz, abuk abuk, Bana destek olursunuz diye size gveniyorum; tekrar sizinle

beraber olmak byk bir nimet, bakalar, hepsi yabanc, dedi. Ama Mrs Moore yardm edebileceine dair hibir belirti gstermedi. Bir tr ksknlk sayordu sanki. Tutuklama olayyla hi ilgilenmemi, soru bile sormam, Muharremin o korkun gecesinde her an eve bir saldr beklenirken, yatandan kmam, diretmiti. Adela gzyalaryla savarken, Btn bunlarn hibir ey olmadn biliyorum, makul olmaya abalyorum, diye srdrd szn. Baka bir yerde olsayd hi aldrmazdm, daha dorusu tam olarak nerede olduunu bile bilmiyorum. Ronny kzn ne demek istediini anladn sand; hangi maarada olduunu bilemem demek istiyordu, zaten bu olay tam olarak anlamamaya almakta direnmiti; savunmann mahkemede bu noktaya drt elle sarlaca belliydi. Kz yattrd: Marabar Maaralar birbirlerini andrrlard; zaten bundan sonra beyaz boyayla numaralar yazlacakt zerlerine. Evet bunu demek istiyorum ama, tam deil; sonra hi durmadan duyduum o yank da var. Mrs Moore kza ilk kez bakyordu. Ya ne olmu yankya? diye sordu. Kurtulamyorum bir trl bundan. Hibir zaman kurtulacan sanmam Ronny annesine Adelann ok kt bir durumda olduunu zellikle anlatmt, ama kadn sanki mahsus acmasz ve sinsi davranyordu. Mrs Moore nedir bu yank? Bilmiyor musun? Hayr nedir? Ah, ne olur syleyin! Siz aklayabilirsiniz bunu, diye dnmtm... beni yle rahatlatacaksnz ki... Eer bilmiyorsan bilmiyorsun demektir, ben syleyemem sana. Bence sylememekle hakszlk ediyorsunuz. Yasl Kadn ac ac. Sylemek, sylemek, sylemek... dedi. Sanki bir ey sylenebilirmi gibi! Btn mrm syleyip dinlemekle, geirdim gereinden fazla dinledim. Artk rahat braklma zamanm geldi. Sonra ac, sert bir tavrla szlerini srdrd lmek iin deil. lmemi bekliyorsunuz tabii ama, kendi maarama, seninle Ronny'nin evlendiini, br ikisinin de gnlleri diledii vakit evlendiklerini grdkten sonra ekileceim? Syledii laf gnlk hayata aktarmak iin, bylece de her eyi daha ac bir hale getirmek iin hafife glmsedi. Genlerin gelip sorular soramayacaklar, cevap bekleyemeyecekleri bir yere, bir rafa... Olu hrsla, yi ama, yaknda bir duruma var, dedi. Samalayp mnasebetsizlik edeceimize, hepimizin dnd gibi hep bir araya gelip birbirimize yardm etmeliyiz. Tank iskemlesinde de mi byle konuacaksn yoksa? Kantlardaki baz noktalar aydnlatmak iin. Kadn kzarak cevap verdi: Sizin gln mahkemelerinizle ilgim yok benim. Zorla giremem bu iin iine. Adela, Ben de istemem onun zorla iin iine sokulmasn! Benim yzmden daha fazla skntya girmesini istemem! diye bard; kadnn elini tuttuysa da kadn elini geri ekti. Mrs Mooreun tankl hi de gerekli deil. Ben bunu kendi isteiyle yapmak ister sandmd. Kimsenin seni sulad yok anne, ama bir sorun var; ilk maarann giriinde sen caydn, bylece Adela'y bir bana girmeye zorlam oldun; oysa sen de girmi olsaydn hibir ey olmayacakt. Bunu o hazrlad biliyorum. Ama senden nce Fielding ve Antonyye olduu gibi sen de onun tuzana dtn. Bu kadar ak konutuum iin beni bala, ama mahkeme konusunda byle tepeden konumaya hakkn yok. Hastaysan tamam, ama iyi olduunu sylyorsun, zaten halinden de belli; o zaman

sen de bu ie katlmak istersin sanmtm, dorusu byle dnmtm. Adela kanepeden kalkt, Ronny'nin koluna girdi: ster hasta, ister salkl olsun Mrs Mooreun cann skmana izin veremem, dedi. Sonra i geirerek Ronnynin kolunu brakt, gene oturdu. Ronny kzn kendinden yana kmasna sevinmiti, annesini szd. Annesinin yannda kendini hibir zaman rahat hissetmemiti. Annesi bakalarnn sandklar gibi sevimli ho bir yal kadn deildi. Hindistan onun gerek kiiliini bsbtn ortaya karmt. Eliyle hafife dizlerine vurarak, Dnnze geleceim, ama mahkemeye hayr, diye aklad. Huzuru kamt, kaba davranyordu. Sonra da ngiltereye gideceim. Senin kendinin de sylediin gibi, maysta ngiltereye gidemezsin. Fikrimi deitirdim. Gen adam odada bir aa bir yukar dolaarak, Eh, bu beklemedik tartmaya artk bir son verelim, dedi; Anlalan sen hibir eye kartrlmak istemiyorsun. Bu kadar yeter. Kadn iini ekti. Bedenim, zavall bedenim. Ne diye gl deil? Ne diye yryp alp bam gidemiyorum, ne diye grevlerimi tamamlayp gidemiyorum? Niye yrrken bama arlar giriyor, nefes nefese kalyorum? Bu arada da u yaplacak, bu yaplacak, senin iin, onun iin; halden anlamak; karmakarklk; birbirinin ykn yklenmek. u ya da bu ne diye benim gnlmce yaplmasn, dinginlikle yaplmasn? Ne diye bir ey yaplsn, zaten onu anlayamyorum ki... Nedir bu evlenme laf?.. Evlenmenin bir yarar, bir anlam olsayd, insan rk yzyllarca yl nceden tek bir insan haline gelirdi. Ya bu bir alay ak samas; kilisede ak, maarada ak, sanki arada bir fark varm gibi; stelik ben, bu tr samalklar yznden imdiden alkonuluyorum... Ronny ileden karak, Nedir senin istediin? diye sordu Sen hi sade bir dille anlatamaz msn? Anlatabilirsen anlat yleyse! Fal ktlarm istiyorum. Pekl, al yleyse. Bakt, gen kz umduu gibi gzyalar iindeydi. Gene her zamanki gibi pencerenin hemen dnda bir Hintli vard; kulak kabartmt. Fena halde sinirleri bozuldu; birka dakika ses karmadan oturdu; annesinin yallktan ileri gelen mnasebetsizliklerini dnd. Onu keke Hindistan'a armasaydm, keke ona kar manevi bir bor altna girmeseydim, diye dnd. te byle kzcazm, grdn gibi pek kibar bir hogeldin deme biimi deil bu. Dilinin altnda byle laflar olduunu hi ummamtm, dedi. Adela artk alamyordu. Yznde garip bir anlam vard. Yan i huzuru, yan dehetle, Aziz, Aziz, diye tekrarlad. Hepsi bu ad sylememeye alyordu. Bu ad bundan byle ktlk anlamna gelmeye balamt. Ondan, 'tutuklu', 'sz konusu kii', 'sank' diye sz ediliyordu artk. Ad, o an bir senfoninin ilk notas gibi havada asl kald. Aziz... Bir yanllk m yaptm? Ronny fazla armayarak, ok yorgunsun, diye bard. Ronny, o bir masum. Korkun bir yanllk yaptm ben. Neyse; otur bakalm nce. Ronny odaya gz gezdirdi; ancak birbirini kovalayan serelerden baka bir ey gremedi. Adela onun szn dinleyerek elini tuttu. Ronny kzn elini okad; Adela gld. Suyun zerine yeni km gibi derin bir nefes ald, sonra kzn kulana dokundu. Yank imdi daha iyi. Buna sevindim. Birka gne kalmaz daha da iyileirsin, ama duruma iin kendine iyi bakmalsn. Das ok efendi bir adamdr, hepimiz yannda olacaz.

Ama Ronny, Ronny, belki de durumaya hi gerek yok. Ne dediini pek anlayamyorum, senin de anladm sanmyorum. Eer Dr. Aziz bu ii yapmamsa serbest braklmas gerekir. Ronny, sanki yanbanda lm durmu, onu tehdit ediyormu gibi titredi. Aceleyle, Serbest braklmt, Muharrem isyanna kadar, sonra yine tutukland, dedi. Kzn akln baka yne elmek iin olanlar anlatt, szde glnt: Nureddin, Nevvab Bahadr'n otomobilini alm, karanlkta Azizi bir hendee srklemi. kisi de dmler. Nureddin'in yz yarlp Alayp szlanmalar dua seslerinden tr duyulamam. Aradan epey zaman getikten sonra polis tarafndan kurtarlabilmiler. Nureddin Minto Hastanesine kaldrlm. Aziz de dzeni bozduu iin ek bir cezayla hapishaneye gtrlm. Hikye bittikten sonra Ronny Bir dakika diyerek telefona gitti; Callendar'a vakit bulduu zaman uramasn syledi; nk Adela bu kk yolculuun altndan hi de iyi kalkamamt. Bu kez bambaka bir hal almt. Ronnyye sarld, hkra hkra, Yapmam gereken eyde bana yardm et. Aziz iyidir. Annenin dediini duydun, dedi. Neyi duydum? Azizin iyi olduunu. Onu sulayarak yanl hareket ettim ben Annem asla byle bir ey demedi. Adela, her fikre, her sylenene akt. Skunetle sordu, .Demedi mi? Bu ad azna bile almad. Ama Ronny, duydum ben sylediini. Sana yle gelmi. Byle bir ey uydurabilmek iin insan pek salkl olmamal, deil mi? yle. Ne garip ama bu yaptm! Btn dediklerini dinledim, daha dorusu dinlenebileni. Bazen birbirini hi tutmayan szler sylyor. Sesi hafifledii vakit dedi ki sonuna doru, bir eyler diyordu, ak, ak pek anlayamadm ama tam o srada, Dr Aziz kesinlikle yapmad bunu, dedi. Bu kelimeleri mi kulland? Kelimeden ok, fikir. Kesinlikle hayr, yavrum. Tmyle yanl. Adn kimse azna almad. Bak, sen bunu Fieldingin mektubuyla kartrdn. Adela, Tamam, tamam, diye bard. Rahatlamt Adn bir yerde duymutum, biliyordum. Bunu zdn iin saol. imi kemiren, sinir hastas olduumu kantlayan yanlg ite bu! yleyse, bundan sonra onun susuz olduunu tutturma, olur mu? nk burada her hizmeti bir casustur. Pencereye gitti. Uak gitmiti, daha dorusu, yerinde iki kk ocuk vard, bunlarn da ngilizce bilmesi olanakszd, ama gene de ocuklar savd. Hepsi bizden nefret ediyorlard, dedi. Yargdan sonra durum dzelecek, nk hi olmazsa iyi bir huylar var, olmu bir eyi iyi kabul ederler; ama imdilik bizim pf noktamz yakalamak uruna su gibi para aktyorlar, senin demin ettiin laf tam aradklar ey. Byle bir ey ellerine geti mi, bunu resmi grevliler dzenledi diye diretirler. Anlyor musun ne demek istediimi? Mrs Moore ayn ters haliyle geldi, oyun masasnn bana sert bir hareketle oturdu. Ronny konuyu aydnlatabilmek iin sann adn syleyip sylemediini sordu. Kadn soruyu anlayamad, sorulma nedeninin aklanmas gerekti. Adn hi sylemedim, dedi, fal amaya balad. Ben de Aziz susuzdur dediniz sanmtm ama Fielding'in mektubundanm bu.

Mrs Moore kaytszca Elbette susuz, dedi. Bu konuda ilk kez grn aklyordu. Adela, Grdn m Ronny, haklymm, dedi. Hakl deilsin. Byle bir ey sylememiti. Ama byle dnyor. Kim aldrr onun ne dndne? Oyun masasndan, kara onlunun stne krmz dokuzlu, sesi, ykseldi. O dnebilir, Fielding de yle, ama bir de kant diye bir ey var sanrm, Biliyorum ama. Mrs Moore ban kaldrarak sordu: Gene konuma grevi mi verildi bana. Sanrm yle, boyuna iime engel oluyorsunuz. Sylemeye deer bir ey varsa, syle. Ama ne can skc... ne sama.. tpk ak-ak diye alay ederken olduu gibi gene, sanki dnleri ta uzaklardan, karanlklarn iinden kp onlara doru geliyordu. Of, ne diye hl her ey benim grevim? Ne zaman sizin drltlarnzdan kurtulacam? Adam maarada myd, sen maarada mydn, Tanr bize oul verdi. Tanr bize bir ocuk verdi., ve ben iyi miyim., kt m... dzle erdik mi?... Ve her eyi bitiren, tamamlayan o yank... Adela, kadna yaklaarak, Artk yanky o kadar duymuyorum, dedi. Siz kovdunuz yanky, siz ancak iyilik edersiniz, siz o kadar iyisiniz... yi deilim, hayr, ktym. Daha sakin konuuyordu; ktsan aarken, Yal, kt bir kadn, kt, kt, iren, dedi. Byyen ocuklarla iyiydim. Sonra bu gen adama camide rastladm, mutlu olsun istiyordum. yi, mutlu, kk insanlar. Yoktur byle insanlar, bir dt onlar... Ama asla yapmad bir i iin ona ikence etmenizde yardmc olmayacam. Ktln deiik yollar vardr, benimkini sizinkine yelerim. Ronny, resmi memur tavryla sordu; Sann lehine kantn var m? Varsa, grevin bizim deil, onun lehine tank koltuuna oturmaktr. Kimse sana engel olamaz. Mrs Moore, insan karakteri konusunda daha fazlasn biliyormu da syleyemiyormu gibi, hazin hazin, nsan, insanolunun karakterini bilir, senin de dediin gibi, dedi. Hem ngilizlerin, hem Hintlilerin onun hakknda iyi eyler sylediklerini duydum, bana yle geldi ki, o byle bir ey yapamaz. Zayflk bu anne, zayflk. Grkemli bir zaaf! Adelaya kar ok byk bir hakszlk. Adela, Eer yanlmsam, bu yle feci bir ey olur ki, ldrrm kendimi. dedi. Ronny gen kza dnd. Biraz nce seni ne diye uyarmtm? Hakl olduunu biliyorsun. Buradaki hkmet temsilcileri hepimiz biliyoruz. Evet... o... ok, ok feci bu. Her zamanki gibi gene kukum yok arkamdan geldiinden... sadece davay geri almak olana yok mu? Daha ok kant gstermek, savda bulunmaktan ok rkyorum. Sonra, burada hepiniz kadnlara kar yle iyisiniz ki, ngilterede olduundan da fazla gcnz var. Bak, Miss Derekin otomobiline. Sz konusu bile deil; lafn ettiim iin ok utandm, ne olur kusuruma bakma. Ronny silik bir tavrla, Ziyan yok, dedi. Senin deyiminle, kusuruna bakmyorum. Ama davann artk bir yarg nnde grlmesi gerek, gerekten yle, ark dnmeye balad. Bu ark Adela dndrd. Artk sonuna kadar dnmesi gerek. Bu sert szden sonra Adela alamakl oldu. Ronny de gemi listesini eline ald, aklna ok gzel bir ey gelmiti. Annesini derhal Hindistandan uzaklatrmalyd. Hem kendine, hem bakasna zarar dokunuyordu.

XXIII Eyalet Valisinin ei Lady Mellanby, andapurlu hanmlarn kendisine bavurmasndan ok byk bir zevk duymutu. Elinden bir ey gelmezdi, ngiltereye gitmek zere yola kyordu, ama baka trl hangi yoldan sevgi ve ilgi gsterebileceini renmek istiyordu. Mrs Turton da, Mr Heaslopun annesinin yola kmak istedii, bir hayli geciktii, nk gemilerin hibirinde yer bulamad yolunda cevap verdi, acaba Lady Mellanby kendi etkenliini kullanarak bir ey yapamaz myd? Lady Mellanby bile bir geminin hacmini bytemezdi ama derhal telgraf ekti ve bu tanmad, bilmedii kadna kendi kamarasnda yer vermeyi nerdi. Bu gkten inme bir armaan, sevecen bir neriydi. Ronny, elinde olmadan, her ktlkten bir iyilik doabileceini dnd. Zavall Adela yznden ad Hkmet Merkezinde tannmt, imdi de Mrs Moore, bu olanlar, Hint Okyanusu ve Kzl Deniz boyunca yolculuklar sresince Lady Mellanbynin dlerine ileyecekti. Annesine kar tatl bir duygu bile beslemeye balamt tpk beklenmeyen bir onura eren akrabalarmza kar duyduumuz gibi. Umursanmayacak bir kadn, yksek bir memurun ilgisini ekebiliyordu. Mrs Mooreun dilekleri yerine gelmiti; mahkemeden, dnden, scak havalardan kurtulmutu; sevin ve onurla ngiltereye varacak, br ocuklarn grebilecekti. Olunun nerisi ve kendi isteiyle yola kt. Ama bu olana da heyecanlanmadan karlad. yle bir yere varmt ki, orada dnyann dehetiyle adiliini ayn anda grebiliyordu birok yalnn vard bu ift grn alacakaranl... Eer bu dnya gnlmzce deilse, eh; o zaman da bir Cennet, Cehennem, Yokluk vard- b yce kavramlarn biri ya da br. yldzlar, ateler, mavi ya da kara havann o koca grnmnden bir dzey... Tm kahramanca abalar, sanat dediimiz her ey, byle bir dzeyi benimser, dnya gnlmzce olduu sre, tpk tm gereki ura ve abann, her eyin dnya olduunu, dnyann da bir btn ve tek olduunu kabullenmesi gibi. Ama ift grn bu alacakaranlnda yle bir anlalmazlk oluur ki, bunu anlatmak iin tek bir szck bulunamaz; ne eyleme geebilir, ne de eylemden kanabiliriz. Sonsuzluu ne bilmezlikten gelebilir, ne de ona sayg gsterebiliriz. Mrs Moore benimsemekten yanayd. Hindistan'a ayak basar basmaz, cami emesinden suyun akn, Ganj, ya da tm yldzlarla birlikte gecenin ana tutulmu ay grd vakit, bunlar ona yle gzel, yle kolay bir erek gibi grnmt ki... Evrenle birlik olmak! Ne kadar saygdeer ve basit! Ama her zaman iin, daha nce grlecek bir i, sonu gelen kt dizisinden ekilecek bir iskambil kd vard; hem, o byle vr zvr ilerle urarken Marabar gongu almt. Granitin o anm boluu iinde ne sylenmiti ona? lk maarann iindeki o varlk neydi? ok eski, ok kk bir ey. Zamandan nce, hatta boluktan da nce olumu, olagelmi bir varlk! Sk elli, cmertlikten uzak bir ey: lmeyen kurdun ta kendisi. Sesi duyal beri kafas derin dncelerden uzak kalmt; bu adan, Adelaya gerekten imreniyordu. rkm bir kzcaz iin bunca grlt karmak!... Hibir ey olmamt ki! Kocam bir kadn vaizin sinsiliiyle, Olmusa da, diye dnd; olmusa da, aktan byk ktlkler de vardr. Bu tarifsiz, adsz saldr ona ak biiminde grnyordu: Bir maara ya da kilisede Bouum! Hepsi ayn kapya varyordu! Dlerin derin olduu kabul edilir ama, bir d edininceye kadar sen de bekle, sevgili okuyucu! Belki o uurum tatldr, sonsuzluun ylan sadece sevgi ve istektir belki. Giderek srekli olarak unu dnmeye balyordu: Mstakbel gelinime daha az yaknlk gsterilmesi, banaysa daha fazla yaknlk gsterilmesi gerek; kimse benim zntme eriemez. Oysa kendisine yaknlk gsterilince, sinirlenerek bu yaknl geri eviriyordu. Olu onu Bombay'a kadar gtremedi, nk yerel durum ok ktyd; btn resmi memurlarn yerlerinde kalmalar gerekiyordu. Antony de, belki bir daha dnp tanklk yapamaz diye gnderilmemiti. Bylece yannda ona gemii hatrlatacak tek kii olmadan yola kt. Yolculuk iyi geldi. Scaklk ikinci bir hamle yapmadan nce biraz gerilemiti; yolculuk fazla tatsz

gemedi. Mrs Moore andapur dan ayrlrken gene on drdne varm olan ay Ganj'n tepesinde parldyor, ufak, ince kollarn gmten iplikler gibi uzatyor, sonra dnp gene kendi aydnlna dalyordu. Rahat ve hzl posta treni onunla birlikte gecenin iinden szlp gidiyordu. Ertesi gn tren, Orta Hindistandan, scaktan kavrulmu, kurumu olsa da ovalarn umutsuz melankolisinden yoksun yrelerden geti. nsanolunun yklmaz yaamn, deiken yzn, kendisi ve Tanrs iin yapm olduu evleri seyretti; btn bunlar kendi dertleriyle ilgili olarak deil, olduklar gibi grd. Szgelimi, Asirgr adl bir yer vard, oradan gne batarken gemiti, haritada da yerini bulmutu o yerin. Ormanl dalarn arasnda kalm grkemli bir kaleydi bu. Daha nce kimse ona Asirgrdan sz etmemiti, ama kocaman, vakur tabyalar, hemen sanda da bir cami vard. Sonra unuttu onlar. On dakika gemeden Asirgr gene grnd. Cami artk tabyalarn solundayd. Tren Vindylerden inerken, Asirgr'n evresinde bir yar yuvarlak izmiti. Bu kaleyle kendi ad dnda neyle balant kurabilirdi? Hibir eyle. Orada oturan kimseyi tanmyordu. Ama kale sanki ona yle bir bakm, Ben yok olmam, demiti. Birden silkinerek gece yans uyand, nk tren batdaki kayalktan aa iniyordu. Ay nn aydnlatt yksek, sivri ular dalga tepeleri gibi frlad, sonra oyann yks, gerek deniz ve Bombayn akc, dklen gn douu... Victoria istasyonunda, bir ktadan onu tayp getiren, bir daha geri gtremeyecek olan tren yollarnn ucunda dururken, 'Gerekli yerleri grmedim,' diye dnd. Bir daha ne Asirgra, ne de urayp bilemedii yerlere gidemezdi; ne Delhi, ne Agra, ne Rajputana kentleri, ne Kemir, ne de insanlarn syleileri arasnda arasra parldayp beliren, tannmam, bilinmemi baka yreler: Girnarn ifte gzl kayas, ri Belgolann heykeli, Mandu ve Hampi kalntlar, Kajraha'nn tapnaklar, alimarn baheleri. Batnn kurup sonradan aresizlik iinde brakp gittii koca kentin iinden geip giderken, durmay candan istedi; oysa sadece Bombayd buras, birbirlerinin yan sra sokaklardan geen yzlerce Hintliyi de salmak istedi. Atn ayaklar koyup gtrd onu, ok gemeden gemi yol ald, binlerce hindistan cevizi aac kyda belirdi, dalara trmand, ona el sallayarak veda etti. Demek sen bir yanky Hindistan sanyordun; Marabar Maaralarn da bir son saydn? diye glyorlard. Bizimle onlarn ortak nesi var, ya da onlarla Asirgrn? Yolun ak olsun! Sonras gemi Colabann evresini dnd, yarmada ters yz dnd gitti; Gats kayalklar, tropik denizin belirsizliine kart. Lady Mellanby scakta durmamasn salk verdi. ok kr kavrulmaktan kurtulduk, dedi. Atee dmek ho olmaz.

XXIV Scak birden hz deitirdi. Mrs Mooreun yolculuundan sonra, varlna katlanncaya, krk derece syla su cezalandrlana dek, hzn artrd. Vantilatrler vzldyor, tkryordu. Perdelere su atlyor, buzlar tkrdyordu ve bu korunma abalarnn dnda, boz renkli gkle sar topran arasnda, tuz bulutlar dne dne ilerliyordu. Avrupada hayat souktan kanr, bylece gzelim ocak ba ykleri domutur Baler, Persephone gibi ama burada kac, hayatn ta kendisidir, can yakc gnetedir. Bunu hibir iir ssleyemez; d krkl gzel deildir. nsanlar, aklamasalar da, iire ackrlar; mutluluun ince, acnn grkemli, sonsuzluun ise bir biimi, olmasn isterler. Hindistan bunlar salamay beceremez. Gerginliin ve hrnln salgn gibi yayld Nisan aynn her yl kagelen karmakl, insanolunun dzenli umutlarna batan bir inedir. Balklar durumu daha iyi yklenirler; sular ekildi mi, balklar amurun iine sokulur, yamuru beklerler. Ama insanlar yl boyunca hep ayn olmaya abalar, sonu da ou zaman kt olur. Uygarln utkulu ark, arasra akar, tatan bir araba gibi hareketsiz kalr; byle anlarda ngilizlerin yazgs, kendilerinden ncekilerin yazgsn andrr, onlar da bu lkeye, yeniden dzenlemek amacyla gelmilerdir, ama sonunda onun kalbna uymular, onun tozuyla rtlmlerdir. Yllar yl aydn olmaya zendikten sonra Adela diz kp dua etme dnemine girmiti. Bunda bir zarar yoktu, stelik gze grnmeyen ve bilinmeyene varan en ksa, en kolay yol buydu. Btn dertlerini kolayca bu yola ykleyebilirdi. Tpk Hindu memurlarn zam iin Lakamiye el amalar gibi, o da peygamberinden hayrl bir yarg umuyordu. Kral koruyan Tanr* polise de destek olurdu elbet. Tanrnn verdii cevap iine su serptiyse de, onun elinin yzne demesi yzn isilik iinde brakt, btn gece cierlerini dolduran o ar havay iine ekiyordu. Ayrca Mrs Turtonun sesinden de rahatsz oluyordu; br odadan, Hazr msnz kk hanm, diye sesleniyordu. Bir dakika, diye mrldand. Mrs Moore gittikten sonra Turtonlar onu evlerine almlard. Gsterdikleri incelik akl almaz bir eydi ama, onlarn duygusallna seslenen ey Adela'nn kiilii deil, durumuydu. Adela o korkun olay yaam bir ngiliz kzyd, bu yzden, onun iin ne yaplsa azd. Ronnyden baka hi kimse Adela'nn akldan geenleri bilmiyordu. O bile pek az sezebiliyordu akldan geenleri; nk resmiyetin girdii yerden insan ilikisi zararl kar. Bu zntl durum iinde Adela ona, Ben sana dertten baka bir ey veremiyorum; Meydan'da konutuumuzda ben haklydm, senle sadece arkada olalm, dedi ama Ronny diretti nk Adela ne kadar ac ekerse Ronny onu o kadar deerli gryordu. Ronnyyi seviyor muydu? Bu sorunun nedense Marabarlarla bir ilgisi vard; bu o ldrc maaraya girdiinde de akldayd. Bir insan sevme yetisi var myd acaba? Miss Quested, Adela, her kimsen, saat yedi buuk oldu. Hazrsan yava yava mahkemeye yollanmamz gerekiyor artk. Dua ediyor, diye sylendi Ynetici. zr dilerim canm; acele etme... ota-hazri** iyi miydi? *ngiliz Ulusal Marnn ilk satrndan **Bir Hint yemei. Birden peygamberi yz st brakarak, Yiyemiyorum ki; bu biraz konyak rica edebilir miyim? Konyak getirildii vakit titredi, gitmek iin hazr olduunu syledi. unu, tad hi fena deil, alrsn biraz. Gerekten yarar olacan sanmyorum Hanmefendi. Mahkemeye konyak yolladn deil mi, Mary?

Yolladm, ampanya da... Aksama teekkr edeceim size, imdilik kendimde deilim. Kzcaz konuurken her hecenin stnde bir bir duruyordu, sanki syleyeceini tam olarak sylerse dertleri kalmayacakm gibi... ngrmemi olduu bir ey bu gizin iinde yer eder diye ketum kalmaktan korkuyordu. Syleyeceklerini McBrydela birka kez denemi, maarada geenleri karmakark bir biimde anlatm, adamn ona gerekten dokunmadn, ama oraya buraya srklediini sylemiti. Bu sabah tutturduu laf, sinirlerinin daha da bozulmu olduu ve belki de Mr Amritraonun sorulan karsnda kendini kaybedip dostlarn rezil edeceiydi. Yank gene fena halde geri geldi, dedi. Bir aspirin nasl gelir dersin? Bu baars deil ki, yank. Binba Callender kzn kulaklarndaki uultunun ne olduunu karamad iin, buna sadece sinir demiti; bu yzden fazla stnde durmamalyd. Turton'lar konuyu deitirdiler. Clz bir rzgrn hafiften esii topra yalyor, gn geceden ayryordu; on dakikaya varmadan rzgr dinecekti. Ama kente inerken, imdilik bu rzgrdan yararlanabilirlerdi. Kendimi kaybedeceimden eminim, diye tekrarlad. Ynetici ok tatl bir sesle, Hi de deil, dedi. Elbette kaybetmeyecek, yaman kzdr bu! Ama Mrs Turton... Syle yavrum? Kendimi kaybetsem bile ne kar? Baz mahkemelerde bir zarar olabilir bunun, ama bu mahkemede deil. Kendi kendime yle dnyorum: stediim gibi hareket edebilirim, alarm, samalarm, ama Mr Das fazla adaletsiz davranmadka mahkemeyi kazanacamdan kukum yok. Adam dinginlikle, Kesinlikle kazanacaksn. dedi; kzcaza belki de temyiz isteneceini hatrlatmad. Savunma iin Nevvab Bahadr kesenin azn amt; 'masum bir Mslman mahvolacana' meteliksiz kalmay ye tutard. Bunun kadar etkili olmamakla birlikte baka destekler de sz konusuydu. Dava, hibir resmi memurun tahmin edemeyecei sonular dourarak mahkemeden mahkemeye dolaabilirdi. Burnunun dibinde andapur'un huyu suyu deimekteydi. Otomobil Devlet memurlar evresinden kar kmaz stne fkeli bir fiske atld, sonra bir ocuk tarafndan frlatlm ufack bir ta! Caminin yannda daha byk talar da atld. ardan geerlerken, meydanda onlara elik etmekle grevlendirilmi bir blk polis bekliyordu. Ynetici sinirlenmiti. McBryde kocakarnn biridir, diye mrldand; ama Mrs Turton, Muharremden sonra biraz g ve bask uygulamann ne zarar olacak? Bizden nefret ettiklerini bilmiyormu gibi davranmak sama, dedi. Adam mahzun bir sesle cevap verdi: Ben nefret etmiyorum onlardan, neden bilmem. Gerekten de nefret etmiyordu, etseydi kendi mesleini boa gitmi saymas gerekecekti nk. Yllar yl gsterdii abalara alayl bir sevgiyle bakt; bu abalarn ektii bunca skntya demi olmas gerekti. Ta iinden dnd, 'in dorusu, bu meselede durumu gletiren bizim kadnlar,' fikriydi. Tam bu srada, bir duvarn stnde biimsiz yaz ve resimler gzne iliti. Miss Ouested'e kar duyduu koruyucu kabadaylk duygusunun altndan kskn bir fke belirdi. Bu duygu ortaya k vaktini bekliyordu. Belki de her kabadayln altnda byle kskn bir fkeyle pimanlk yatar. Mahkemenin nnde birka renci toplanmt. Bir bana olsa baa kabilecei birka cokulu, sinirli ocuktu bunlar ama, ofre yana sapp binann arka tarafna gitmesini syledi. ocuklar barp ardlar. Tannmamak iin bir arkadann arkasna gizlenmi olan Rafi ise, ngilizce, ngilizlerin korkak olduunu haykrd. Ronny'nin zel odasna gittiler. Orada kendileri gibi birka kii toplanmt. Hibiri korkak deildi ama, hepsi de sinirliydi. Bir yandan da birtakm garip haberler geliyordu. pler grev

ilan etmilerdi. Bu yzden andapur'daki plerin yars ylece braklmt; sadece yars, nk Aziz'in susuzluunu o kadar nemsemeyen br pler merkezden gelip grev kracaklard, ama bu kocaman irkin olaya ne gerek vard Birka Mslman kadn da Aziz serbest braklncaya kadar azlarna lokma koymamaya karar vermilerdi; bunlarn lm ortalkta grlen kiiler olmadklar ve yar l sayldklar iin pek fark edilmeyecekti ama, ne de olsa can skc bir eydi. Sanki yeni bir ruh, yeni bir dzen ortal sarmt; bunu dmende duran bir avu kadar beyaz pek izah edemiyorlard. Btn bunlarn arkasnda Fielding'in bulunduu iddias ar basyordu. Adamn korkak ve kalle olduu iddiasndan oktan vazgeilmiti. Fielding'i byk bir iddetle ktlediler: onu iki avukatla. Armitrao ve Mahmut Aliye birlikte grmlerdi; birtakm nedenlerden tr Fielding izcilerin hareketini de desteklemiti; ona, stne yabanc pullar yaptrlm mektuplar geliyordu, belki de bir Japon casusuydu. Sabahleyin verilecek olan hkm adam yola getirecekti ama, mparatorlua ve lkesine byk sadakatsizlikte bulunmutu. Onlar atp tutarken Miss Quested kollarn koltuun iki yanna dayam, arkasna yaslanm, gzlerini kapatp g toplamaya alyordu. Biraz sonra kzn orada olduunu fark ettiler ve bu kadar grlt kardklar iin utandlar. Miss Derek sordu: Sana bir yardmda bulunabilir miyiz? Hi sanmam Nancy, kendi kendime bile yardm edemiyorum. Byle konuma ama; gayet iyisin. Saygn korodan, Evet, tabii, sesleri kt. Ronny yeni bir konuya girerek hafif bir sesle, Das iyi adammdr, dedi. Binba Callendar diretti: Hibiri iyi deildir bunlarn. Das iyidir ama. Lesley bir kahkaha att: Yani beraat ettirmekten ok, mahkum ettirmekten korkuyor diyorsun; nk beraat ettirirse iinden olacak. Ronny de bunu demek istemiti; ancak (buradaki dairesinin gelenekleri dorultusunda) astlar hakknda birtakm hayaller besliyordu ve Das'n zel okul geleneine zg manevi cesaretini srdrd konusunda srar etmekten holanyordu. Davaya bir Hintlinin bakmasnn bir bakma iyi olduunu syledi. Adamn mahkum edilecei artk kesindi; bu yzden hkm bir Hintlinin vermesi daha uygundu, sonradan daha az patrt kard. Kafas bu tartmayla dolu olduundan Adela'y tamamen unutmutu. Mrs Turton olduka fkeli bir tavrla, Yani bu demek oluyor ki, benim Lady Mellanbye bavurmama kar kyorsunuz siz, dedi. Ltfen zr dilemeyin Mr Heaslop, hep hatal grlmeye altm artk. Bunu demek istememitim. Pekala. zr dilemeyin demitim. Lesley, kadn yattrmak iin, Bu domuzlar bir mesele karmak iin tetikte bekleyip duruyorlar, dedi. Binba yank gibi devam etti. Domuzlar evet, ben de ayn grteyim. stelik sana syleyeyim, bu olanlar u anda aramzda bulunanlara verdii zarar bir yana, bir bakma iyi oldu. Artk birbirlerini ele verecekleri zaman geldi; oktan geti bile hatta. Hastanede hepsinin aznn payn verdim. Szmona o en byk vatanseverin torununu bir grecektiniz. Nureddinin halini haince bir zevkle anlatmaya balad. Gzellii kalmad; st dilerinden be, alt dilerinden de iki di eksildi; bir de burnu kanad... Panna Lal dn bir ayna verdi ona; olan hngr hngr alamaya balad... Ben gldm, gldm inann; siz de olsanz siz de glerdiniz. Bir zamanlarn yakkl fellah, en delikanlsyken imdi sadece yara ve cerahatten ibaret; hmmm, ey... sanrm aza alnmayacak eyler yapm. Biri drtkleyince sustu, ama ok gemeden devam etti: Keke sabk asistanm da haklayabilseydim, bu insanlara ne yapsanz az.

Mrs Turton kocasn fena halde sinirlendiren bir laf etti: Neyse, en sonunda anlaml bir laf eden kt. Benim dediim de bu; bu tr bir olaydan sonra zorbalk diye bir eyin laf bile edilemez artk. ok haklsnz. Siz erkekler, bunu unutmayn. Zayfsnz siz, zayf, zayf, ngilizler grnd m bu insanlar diz kp dizlerinin ellerinin stnde buradan maaralara kadar yerlerde srklenmeli, yzlerine tkrlp kemikleri krlmal, kendileriyle konuulmamal. Yok, dorusu bri partilerimiz ve bilmem nelerimizle fazla nazik davrandk onlara. Sustu. Scaklk, fkesinden yararlanarak bsbtn sarmt kadn. Hemen limonata bardana uzand. Limonatasn yudumlarken mrldanmaya devam etti: Zayfsnz, zayf. Gene yudumlad. Miss Quested meselesinin sonular Miss Questedin kendisinden o kadar daha nemli bir hale gelmiti ki insanlar doal olarak onu unutmulard. Duruma balad. Mahkeme salonuna onlardan nce iskemleleri girdi; nk, sayg deer kiiler olarak grnmeleri nemliydi. Hademeler her eyi hazr edince bir panayra girer gibi, kmseyen bir tavrla girdiler sala odaya. Ynetici otururken bir aka yapt, evresindekiler hemen glmsediler; adamn ne dediini duymayan Hintliler de, yeni bir zulm hazrlanyor diye geirdiler ilerinden; yoksa efendiler byle keyifle glmezlerdi. Mahkeme salonu kalabalk ve tabii ok scakt. Adelann ieride gzne ilk arpan kii, orada bulunanlarn en alakgnll, en kendi halinde olanyd; bu adamn mahkemede resmi bir sfat yoktu: yelpaze sallamakt grevi. Yan plakt, bedenin yaps kusursuzdu; arkalarda geidin ortasnda ykseke bir yere oturmutu. Adam ieri girdii an dikkatini ekmiti. Her eye bu adam hkimdi. Adamda kimi aa tabaka Hintlilerdeki o g ve gzellik vard. Bu garip rk toza topraa yaklap da dokunulmazla mahkum olduunda, doa, baka bir yerde yaratp vcut verdii bedensel kusursuzluu birden anmsayarak bir ilah karr ortaya; ok deil, birka tane, snf katmanlarnn kendisini ne denli ilgilendirmediini topluma kantlamak iin. Bu adam nerede olsa gze arpard. andapurun sska, bask ggsl orta tabakas iinde tanrsal bir biimde sivriliyordu; ama gene de kentin malyd, kentin pl beslemiti onu ve sonunda bu p ynnn bir yerinde yaam bitiverecekti. pi kendine ekip, sonra dzenli bir ahenkle geri salarken, bakalarnn balarnn stne hava serpitirip kendi bu havadan hi alamazken, beer yazgsyla hibir ilgisi yoktu, sanki kendisi bir yazgyd, sanki ruhlarn bir eleiydi. Onun tam karsnda, gene yksek bir yerde, yarg yardmcs oturuyordu; iyi yetitirilmiti, kusursuzdu, iine balyd. Yelpazeci bunlarn hibiri deildi: Kendi varlnn bile farknda deildi, mahkemenin ne diye her zamankinden daha dolu olduunu anlayamyordu, hatta her zamankinden daha dolu olduunun bile farknda deildi, bir ip ektiini biliyordu ama yelpazeyi ilettiini de bilmiyordu. Adamn bu ayrl, kaytszlnda bir ey, ngiltere'nin orta tabakasndan gelen gen kz ok etkiledi, kendi derdinin darack erevesini kmsetti. Ne etmeye bu oda dolusu insan bir araya toplamt? Kendi evresinden birtakm fikirler ve bu fikirleri kutsal klan bir tara Peygamberine hakla dnyada bu kadar nem kazanyor, ne hakla uygarlk damgasn tamaya yelteniyorlard? Mrs Moore... evresine bakt ama Mrs Moore, ta uzaklarda, denizin ortasndayd; o bylesine tatszlamadan, gariplemeden nce, yolculuklar srasnda, konuup grebilecekleri trden bir soruydu bu. Mrs Mooreu dnrken birtakm sesler kulana geldi; bu sesler gitgide daha ak ve anlalr olmaya balad. Efsanelere konu olacak duruma balamt. Mr McBryde parlak konumak iin kendini yormad; atafatl konumay, buna gereksinimi olan sank tarafna brakyordu. Tavr yleydi: Herkes adamn sulu olduunu biliyor; adam Andamana srlmeden nce mahkemedekilere bunu byle sylemek zorundaym. Tavrnn nceden tasarlanm umursamazl kendisini tedricen hissettiriyordu, bu da mahkemeliklerin bir blmn fkeye bodu. Byk bir titizlikle gezintinin ana hatlarn

anlatt. Sank Miss Questedi Hkmet Koleji Mdrnn evindeki bir ay partisinde tanmt, Miss Quested hakkndaki niyetini orada ortaya koymutu. Sank tutuklandnda, ele geen belgelerde de gsterildii gibi, Asistan Dr. Panna Lal bu konuda aydnlatc bilgiler verebilirdi, ardndan Binba Callendar konuacakt. McBryde burada sustu. Durumay elden geldiince przsz ve tertemiz yrtmek istiyordu ama Dou Patolojisi, en sevdii konu olan bu kavram, drt bir yann sarmt, fazla dayanamad. Genel bir gerei aklayaca vakit yapt gibi, gzlklerini kartt, hazin hazin bakt: Koyu renk rk, ak renk rka kar bir ekicilik duyard, ama bunun tersi olamazd yksnlecek, alay edilecek bir ey deildi bu, sadece bilimsel bir gzlemcinin de onaylayaca gibi, bir gerekti. Kadn, erkekten ok daha irkin olunca da m? Bu sz, bilinmeyen bir yerden ortaya dvermiti. Belki de tavandan inmiti. O gn sz ilk kez kesiliyordu. Gereini yapmalyd. Kovun u adam, dedi. Yerli polislerden biri, azn bile amam bir adam yakalad ve drtkleyerek dar kard. McBryde gzln takt, devam etti. Ama o sz Adela Questedi alt st etmiti. Vcudu, irkin denmesine isyan etmi, titriyordu. Miss Derek yar sevgi, yar fkeyle sordu: Hasta msn Adela? yi deilim. Bu iin iinden nasl kacam? ok kt, ok! lk yaygara byle balamt. Dostlar, gen kzn evresini sarp telalanmaya baladlar. Binba seslendi: Hastama bundan daha iyi baklmal Ne diye krsnn yaknnda yksek bir yer verilmedi? Orada hava alamyor. Mr Das sinirlenmiti. Salk durumunu gz nnde tutarak Miss Ouested'e burada bir iskemle verebilirim, dedi. Odaclar bir deil, birka iskemle getirdiler. Btn yaknlar Adelann arkasnda, krsnn yanna sraland. Dinleyiciler arasnda kalan tek Avrupal, Fielding olmutu. Mrs Turton yerine yerleirken, Bak, bu daha iyi, dedi. Binba, Bir ok nedenlerle, bylesi daha uygun, diye devam etti. Yarg bu szn gereine bakmas zorunluluunu hissetti ama cesaret gsteremedi. Callendar adamn korktuunu grnce, emredercesine seslendi. Tanrm, McBryde, devam et. Szn kestiimiz iin zr dilerim. Polis Mdr sordu: Sizler iyisiniz ya? yiyiz, iyiyiz, bu kadar yeter. Ynetici, yneticilik tavrn taknarak, Devam ediniz Mr Das, iinize engel olmak istemeyiz, dedi. Gerekten de, durumaya engel olmamlar, durumu kendi ellerine almlard. Durumaya devam olunurken, Miss Quested salonu gzden geirdi ekinerek, grdkleri gzlerini yakacakm gibi bakt. Yelpazecinin sanda solunda tam karamad yzler vard. Tam altnda, Hindistan grme isteinin hazin yknts yatyordu: Bri partisinde tant insanlar, arabalarn gndermeyen adam ve kars, otomobilini dn vermek isteyen yal adam, birok uak, kyller, memurlar ve sann kendisi. te orackta duruyordu gl, salam, kapkara sal, ince zarif elli, ufak tefek Hintli. Heyecanlanmadan adam gzden geirdi. Son grdnden beri onu gznde bytm, bir ktlk ekirdei olarak grmt, ama imdiki haliyle, her zamanki gibiydi uzaktan tand bir insan. lgi eken bir yan yoktu, nemli olmaktan ok uzakt, kemik gibi kupkuruydu, 'sulu' olmasna karn, halinde bir gnah belirtisi yoktu. Herhalde gerekten suludur. Yanlm olabilir miyim? diye dnd. Bu soru sk sk aklna geliyordu ama Mrs Moore gittiinden beri vicdann rahatsz etmiyordu. Avukat Mahmut Ali ayaa kalkt, hesapl bir tavrla mvekkilinin de krssnn yanndaki yksek yere oturtulup oturtulamayacan sordu: Hintliler bile kendilerini bazen iyi hissetmeyebilirlerdi, ama kukusuz Binba Callendar, Devlet Hastanesinin ba doktoru olarak bu gr doru bulmayabilirdi. Miss Derek, te garip akalarnn bir rnei daha, diye

sylendi. Ronny bu sorunu nasl zmleyecek diye Mr Das'a bakt. Das da heyecanlyd, byk bir kabalkla Avukat Mahmut Ali'yi duymazlktan geldi. zninizle... Sra Kalktal nl avukata gelmiti. Yakkl bir adamd. Kemikli, iri yar bir vcudu, ksa kesilmi kr salar vard. Tam bir Oxford ahengiyle konuuyordu: Krsnn dibinde bu kadar fazla Avrupal hanm ve bey bulunmasna itiraz ederiz. dedi. Tanklarmz etkileyecekler. Onlarn yeri bizimle birlikte salonun dinleyici blmndedir. Sal iyi deilse Miss Quested'in orada oturmasna bir itirazmz yok. Blge Polis Mdr tarafndan aklanan bilimsel gereklere karn kendisine sonuna kadar sayg gstereceiz, ama brlerinin orada oturmasna karyz. Binba grledi: Aman kesin u samalklar da artk karar verilsin. Zarif, vakur konuk saygyla yargca bakt. Mr Das, aresizlik iinde, yzn ktlarnn arasna saklayarak, Ayn grteyim. dedi; ben burada oturmas iin sadece Miss Quested'e izin vermitim. Dostlar aa inmek ltfunda bulunsunlar. Ronny byk bir drstlkle, Aferin Das, ok doru syledin, dedi. Mrs Turton bard: Aa inmek ha! Ne kstahlk! Kocas. Ne olur, mesele karmadan iniver Mary, diye mrldand. Bir dakika, hastam tek bana braklamaz burada. Doktorun burada bulunmasna itiraz ediyor musunuz Mr Armitrao? Ediyorum, krs otoriteyi temsil eder. Ynetici glmeye alarak, Otuz santim yksekte olunca m? Hadi hepiniz gelin. dedi. Mr Das byk bir ferahlk duyarak, ok teekkr ederim efendim, dedi; teekkr ederim Mr Heaslop; hanmlar, hepinize teekkr ederim. Ve topluluk, Miss Quested'i de iererek, grkemli, tahtndan iniverdi. Bu aalamann haberi hemen yayld. Dardakiler keyifle barp armaya baladlar. Duyduu nefret yznden tmden samalayan ve hihir ie yaramayan Mahmut Ali bu_kadarna bile kar geliyordu. Kimin emriyle zel iskemleler getirilmiti? Ne diye Nevvab Bahadra bir iskemle verilmemiti? vb... Odada herkes gerek sradan, gerek zel olsun, iskemlelerden, hal paralarndan, otuz santimlik krs tahtalarndan konumaya balad. Bu kk hareket Miss Quested'in sinirlerine iyi gelmiti. Odada kimlerin bulunduunu grnce, daha rahatlamt. En kt olaslklar grebiliyordu. Artk bu iin iinden 'doru drst', yani manevi bir utan duymadan kabileceine inanmt bu iyi haberi de Ronny ile Mrs Turtona iletti. Onlar ngiliz onurunun urad kayptan yle sarslmlard ki, ilgi duymadlar. Miss Quested oturduu yerden vatan haini Fieldingi grebiliyordu. Krsnn yanndayken adam daha iyi grebilmiti, dizinde Hintli bir ocuun oturduunu biliyordu. Fielding olanlar izliyordu, kz izliyordu. Gz gze geldikleri vakit, sanki dorudan doruya grp anlamann onca hi nemi yokmu gibi ban evirdi. Yarg da durumdan memnundu. Krsnn zaferini kazanm, kendine gveni artmt. Zeki ve tarafsz bir tavrla, kantlar dinlemeye devam etti. Er ge bu kantlara gre bir karar vermesi gerektiini de unutmaya alyordu. Ynetici dimdik dzenle yoluna devam etti: Bu kstahlk belirtilerini bekliyordu, aa rktan beklenen davranlard bunlar, Aziz'e kar da nefretini belli etmedi, sadece alayc bir tavr taknd. Konuma sras sonunda, kendilerine yaktrlan ada gre, 'tutuklunun yardaklar'na geldi: Fielding, uak Antony, Nevvab Bahadr. Durumann bu noktas Adela Quested'e hep kukulu grnmt. Polise de bu konuda fazla durmamalarn sylemiti. Ama onlar ar bir hkm verilmesi iin urayorlar, saldrnn nceden tasarlandn kantlamaya alyorlard.

Bunu belirtmek iin de, Marabar Tepelerinin bir plann hazrlamlard. Planda, kafienin izledii yol ve kamp kurduklar 'Haner emesi' iaretlenmiti. rnek olarak bir maara modeli gsterildi, stnde Budist maaras yazlyd. Bence Budist deil, Hindu dininin bir mezhebi... Mahmut Ali dmanca bir plann iyzn ortaya karaakm gibi sordu: Saldrnn hangi maarada yapld ne srlyor? Budist mi, Hindu mu? Btn Marabar Maaralar Hindu mezhebinindir. Peki efendim, yleyse hangi Hindu maarasnda? Bu tr sorulan daha ok sorma olana bulacaksnz. Mc Bryde, adamlarn aptallna hafife gld. Hintliler hep byle ufack, sama noktalara taklrlard. Savunmann hazin bir abasyla, Azizin o anda baka bir yerde olduunu kantlamaya yelteneceini biliyordu. Rehberi bulmaya almlard ama baaramamlard. Fielding ile Hamdullah da, Kava Dola gidip, ay nda kayal lmlerdi. Mr Lesley bunlarn Buda maaralar olduunu sylyor, bu ii bilen biri varsa, o da Lesleydir. Ama maarann biimine dikkatinizi ekebilir miyim? Orada olanlar anlatt. Sonra Miss Derekin geliini, kzn su yatandan aa iniini, iki kadnn andapura dnn, Miss Questedin dnte imzalad, iinde drbn olayndan sz edilen belgeyi anlatt. Bundan sonra da sra en nemli kanta geldi: drbnn tutuklunun stnde bulunuu. McBryde gzln kararak, Artk baka bir ey syleyecek deilim, dedi. imdi de tanklarm aracam. Kantlar kendini belli edecek. Sank, ifte hayat sren insanlardandr. unu da syleyeyim ki, sefil ve kt yan, yava yava gelimi, benliini brmtr. Bunu gizlemekte kurnazca davranmtr. Bu tiplerde hep byle olur. Toplumun sayg deer bir bireyi gibi davranmtr, resmi bir grev bile elde etmitir. Ne yazk ki artk tmden ktye gitmitir. ileden kmtr. Konuklarndan birine, bir ngiliz hanma kar ok kt, canavarca davranmtr. Bu hanmdan kurtulmak iin, onu uaklaryla birlikte ezercesine bir maaraya tkmtr. Geri bu, konumuz dndadr. Ama szleri bir frtna daha yaratt ve anszn yeni bir ad, Mrs Mooreun ad, bir kasrga gibi mahkeme salonunu sard. Mahmut Ali fkesinden akln kaybetmiti, artk kendini tutamad, deliler gibi lk atarak, mvekkilinin rza gemekten baka bir de cinayetle mi sulandrlacan, br ngiliz kadnn kim olduunu sordu. Kendisini tank olarak aracak deilim. armyorsunuz, nk aramazsnz. lkeden kardnz onu. Mrs Moore, sann susuz olduunu kantlard. Bizden yanayd o, zavall Hintliler'in dostuydu. Yarg, Siz de onu arabilirdiniz, diye bard. ki taraf da armad, onun iin iki taraf da ondan sz etmemeli. iten geinceye kadar bizden uzaklatrld, ok ge haber aldm. ngiliz adaleti bu... te ngiliz hkmetiniz. Verin Mrs Moore'u bana, sadece be dakikack, derhal dostunu kurtaracaktr, oullarnn adn temize karacaktr. Mrs Moore'u ayrmayn bu davadan Mr Das. Geri aln demin sylediklerinizi, nk siz de babasnz. Syleyin bana nereye sakladnz onu? Ah, Mrs Moore... Ronny souk bir sesle, Sizi ilgilendiriyorsa syleyeyim, annem u anda Aden'e varm olmal, dedi. Araya girmemeliydi ama adamn heyecanndan rkmt. Oraya hapsettiniz, nk gerei biliyordu. Akln yitirmi gibiydi, grltnn arasnda unlar syledii duyuldu: Mesleimi mahvediyorum; ne zarar var, nasl olsa hepimiz birer birer mahvolacaz. Yarg, Dava byle savunulamaz, diye t verdi. Ben dava savunuyor deilim, siz de dava dinlediinizi sanmayn, ikimiz de tutsaz. Mr Mahmut Ali, sizi daha nce uyarmtm, yerinize oturmazsanz yetkimi kullanmak

zorunda kalacam. Kullannz. Bu mahkeme bir gldr. Ben gidiyorum. Ktlar Amritrao'ya verip gitti. Kapdan ldrmcasna ama iten gelen bir heyecan ve hararetle seslendi: Aziz, Aziz, elveda... Grlt artt. Mrs Mooreu arma uultusu devam ediyordu; bu hecelerin anlamn karamayanlar ise dua gibi tekrarlyorlard. Hinte sylenen bu heceler birden Esmis Esmur diye tekrarlanr oldu, darya sokaa da tat. Yarg bouna tehdit edip, adam kovuyordu. Kelimelerin sihri bozulana kadar elinden bir ey gelemezdi. Mr Turton, Hi beklenmedik bir ey bu, dedi. Ronny hemen aklad. Yola kmadan nce, annesi, uykusunda, zellikle uaklarn avluda bulunduklar leden sonra saatlerinde Marabar Maaralarndan sz etmiti. Aziz hakknda birbirini tutmayan be kelime ise, anlalan birka kuru karlnda Mahmut Aliye satlmt: Bu tr eyler Douda hep olurdu. Ben byle bir eye bavuracaklarn biliyordum. Esiz bir bulu. Adamlarn bir kar alan azlarna bakt. Rahat bir ekilde szn srdrd: Din ilerinde de byledirler. Baladlar m durmak bilmezler. Senin zavall Das adna zlyorum, hali hi de parlak deil. Miss Derek ne doru eilerek, Mr Heaslop, sevgili annenizi bu iin iine kartrmak ne adice bir i, dedi. Sadece bir numara bu; becerdiler de. imdi anlyorum Mahmut Aliyi niye tutukladklarn; durumdan yararlanp byle bir rezalet karsn diye. O bu iin uzmandr. Ama can belli ettiinden de fazla sklmt. Anasnn adn, bir Hint Tanras ad gibi, Hinteye evrilmi haliyle duymak korkun bir eydi. Esmis Esmur Esmis Esmur Esmis Esmur Ronny... Syle yavrum. Ne garip deil mi? Senin sinirlerini bozacak diye korkuyorum. Hi de deil. Ben aldrmyorum. Eh, iyi yleyse. Her zamankinden daha da doal ve salkl konumutu. Dostlarnn arasna sokularak, Benim iin zlmeyin, eskisinden de daha iyiyim, hi fenalk hissetmiyorum; beni hi merak etmeyin ve hepinize teekkr ederim, teekkr ederim, anlay ve ilginize teekkr ederim, dedi. Teekkrn bararak sylemesi gerekiyordu, nk Esmis Esmur teranesi devam ediyordu. Sonra birden kesildi. Sanki dua yerine getirilmi, kurban ortaya konmutu. Mr Amritrao herkesi artarak, Meslekdamn adna zr dilerim, dedi. Mvekkilimin ok yakn dostudur, duygularnn etkisinde kald. Yarg, Mahmut Ali ahsen zr dilemeli, dedi. Tamamiyle efendim, zr dilemeli. Yalnz biraz nce Mrs Mooreun bildirmek istedii nemli kantlara sahip olduunu rendik. Bildirmesine olanak kalmadan olu tarafndan acele lkeden karld. Bu da Mr Mahmut Aliyi ileden kard stelik daha nce tek Avrupal tanmz Mr Fileding'e bask yaplmak istenmiti. Polis tank olarak Mrs Moorea sahip kmasayd, Mr Mahmut Ali azn amayacakt. Yerine oturdu. Yarg, Davaya konu d bir sorun ekleniyor, dedi. Tekrar ediyorum. Tank olarak Mrs Moore yoktur. Ne sizin Mr Amritrao, ne de sizin Mr McBryde, bu hanmn ne demi

olacan iddiaya hakknz yok. Kendisi burada deil, bu nedenle hibir ey syleyemez. Polis Mdr bezgin bir tavrla, u halde savm geri alyorum, dedi. On be dakika nce de alrdm, frsat verilseydi. Zaten benim iin o hanmn hibir nemi yok. Ac bir edayla devam etti. Ben zaten savunma asndan geri aldm. Belki siz de dardaki beylere geri aldrtabilirsiniz. Dardaki tekerleme devam ediyordu. Das glmseyerek, Ne yazk ki, benim gcm o kadar uzaklara eriemez, dedi. Bylece sessizlik yeniden salanm oldu. Adela ifade vermek iin krsye knca, duruma baladndan beri grlmemi bir sessizlik kt. Bu iten iyi anlayanlar hi amamlard. Yerlinin ipi sap yoktur. Eften pften bir ey iin birden parlayverir, ama sra iin can alc noktasna gelince syleyecek eyi kalmaz. Arad esas ey kederdir; bunu da bir yal kadnn szde kalan karlmasnda bulur. Aziz mahkum edilince daha az zleceklerdi. Ama henz iin can alc noktasna gelinmemiti. Zaten Adela hep gerei, sadece gerei sylemek istiyordu. Bunu g bir grev olarak benimsemi ve birka kez deneyip tekrarlamt. Zordu bu; nk maarada yaanm olan felaket, incecik iplikle de olsa, hayatnn baka bir parasna, Ronnyyle nianlanmasna balyd. eri girmeden nce ak dnm, masum bir tavrla Aziz'e evliliin nasl bir ey olduunu sormutu bu sorunun Aziz'in iindeki ktl uyandrdn tahmin etmiti, Bunu bir kez daha anlatmak ok g olacakt; bu, tutmak istedii tek noktayd. Baka kzlarn kanaca, aklamay yapmaktan ekinmiyordu ama u kiisel hata hikyesini aa vurmaya korkuyor, herkesin iinde muayene edilmekten ekiniyordu. Ama cevap vermek iin ayaa kalkp da kendi sesini duyar duymaz bundan bile korkmaz olmutu. Yepyeni bir duygu onu dev bir zrh gibi koruyordu. Neler olduunu dnmyordu, hatta bilinen anmsama dzenine gre de anmsamyordu; sadece Marabar Maaralar'na dnmt, sanki maaralardan, bir karanln iinden Mr McBrydea sesleniyordu; O korkun gn, en kk ayrntsyla geri gelmiti; ama artk kendi de o gnn bir parasyd, hem parasyd hem deildi ve bu ifte iliki o gne bambaka, anlamsz bir grkem katmt. Ne diye bu gezintiyi 'yavan' saymt? ite gene gne douyordu, fil bekliyordu, k kayalarn solgun ynlar evresinde akyordu, ilk maara ortaya kmt; girdi iine, parlak cilal duvarlarna bir kibrit yansd her ey gzeldi, bir deeri, nemi vard, oysa gittii an farkna varmamt btn bunlarn. Sorular soruldu, her birine tam yant buldu; evet, 'Haner emesi'ni grmt, ama adn bilmiyordu; evet, ilk maaradan sonra Mrs Moore yorulmutu, kurumu amurlarn yanbanda koca bir kayann glgesinde oturmutu. Uzaktan gelen ses hafif, yumuak bir ahenkle devam ediyor, gerek yollarn bir bir ayor, yelpazenin ardndan gelen fleyiiyle destekleniyordu. ...sank ve rehber sizi Kava Dola gtrdler, yannzda baka kimse yoktu... Bu, tepelerin en gzelidir. Evet. Konuurken, Kava Dolu yaratvermiti, tan eiminin stnde ukurlan gryor, scan yzn kamladn duyuyordu. Bir ey yle dedirtti ona: Bildiime gre baka kimse yoktu. Yalnzlk gibi. Pekl, dan yar yolunda bir hendek, daha dorusu bozuk toprakl bir yer vardr, bir tnelin balangcnda sal sollu maaralar bulunur. Kastettiiniz yeri biliyorum. Bu maaralardan birine yalnz banza girdiniz. Evet, doru. Sank da arkanzdan geldi. Binba, te imdi ii tamam adamn, dedi. Adela sustu. Mahkeme, onun cevabn bekliyordu. Ama Aziz konuma yerine gelmedike bu cevab veremezdi. kisinin de kullanm olduklar tekdze konuma tonuyla, Sank arkanzdan geldi, deil mi? diye sordu yine. Her ikisi de daha nceden kararlatrlm szleri kullandndan

sorgulamann bu blm pek artc olmamalyd. Bu soruya cevap vermeden nce bana bir dakika izin verir misiniz Mr McBryde? Tabii. Gzlerinde birka maarann hayali canland. Kendini bu maaralardan birinin iinde grd, ama ayn zamanda da dndayd, maarann giriine bakyor, Azizin ieri girmesini bekliyordu. Onun durduu yeri kestiremedi. Daha nceden de duymu olduu bir kukuydu bu, ancak ayn kuku dalar gibi salam ve ekiciydi. Pek... Konumak gznde canlanan hayale dalmaktan daha g geliyordu. Pek emin deilim. Polis Mdr, zr dilerim, anlayamadm. dedi. Bilemiyorum. Cevabnz duyamadm. Adamn korkmu bir hali vard; az bir izgi halinde kapanmt. O settesiniz diyelim, ya da her neyse o yerin ad oradasnz ve bir maaraya girdiniz... Size sann arkanzdan geldiini sylyordum. Adela ban sallad. Balayn ama, ne demek istiyorsunuz? Kuru ve yavan bir sesle, Hayr, dedi. Odann eitli yerlerinde grltler balamt ama, Fielding'den baka hi kimse neler olup bitmekte olduunu anlayamyordu. Fielding kzn bir sinir bunalm geirmek zere olduunu, dostunun kurtulduunu anlamt. Ne oluyor, ne diyorsunuz? Yksek sesle konuun ltfen. Yarg ne doru eildi. Korkarm yanldm. Ne gibi? Dr Aziz arkamdan asla girmedi maaraya. Polis Mdr hzla ktlar masaya vurdu, sonra skunetle toplad, Bakn, Miss Quested, haydi devam edelim, dedi. Olaydan iki saat sonra benim evimde imzaladnz ifadeyi okuyaym size. zr dilerim Mr McBryde, devam edemezsiniz. Tankla ben kendim konuacam. Halk da ltfen grlt etmesin. Grlt devam ederse, salonu boaltmak zorunda kalacam. Miss Quested, ltfen szlerinizi bana syleyiniz, davann yargcym. Szlerinizin ciddiyetinin farkndaym. Yemin ettiinizi hatrlayn, Miss Quested. Dr. Aziz asla... Turtonun kulan bkmesi zerine Binba bard: Salk nedeniyle durumaya son veriyorum. Btn ngilizler hep birden iskemlelerinden kalkmlar, kocaman beyaz vcutlar, ufack yargc gizlemiti. Hintliler de kalkt anszn yzlerce ey birden oldu. Daha sonra herkes felketi baka baka biimde anlatt. Adaletin temsilcisi lk gibi bir sesle, Savnz geri mi alyorsunuz? Cevap verin! diye bard. Anlayamad bir ey gen kz kavram, itip srklyordu. Geri d gemiti, dnyann tekdzeliine dnmt, ama rendii eyi anmsayabilirdi. zr dilemek, itirafta bulunmak, btn bunlar bekleyebilirdi. Sert, cansz bir sesle, Her eyi geri alyorum, dedi. Yeter! Oturun. Mr McBryde bu durumda devam etmek istiyor musunuz? Polis Mdr sanki krlm bir makineymi gibi tanna bakarak, Delirdiniz mi? dedi. Sorguya ekmeyin, efendim, artk hakknz yok. Biraz izin verin, dneyim... Efendim, ekilmeniz gerek, bu bir nezaket olacak artk. Anszn Nevvab Bahadr mahkemenin arka tarafndan seslenmiti. Mrs Turton gittike artan grltnn arasndan bard. Hi de deil, br tanklar arn, hibirimiz gvende deiliz. Ronny yattrmaya alt, o da adama bir yumruk

savurdu, sonra Adelaya bara bara hakaret etmeye balad. Polis Mdr dostlarn desteklemek iin hemen yanlarna kotu, bir yandan da kaytszca Yargca, Doru, geri alyorum savm dedi. Mr Das, bunca heyecan ve bunalmdan yar l bir halde, ayaa kalkt. Davay ynetmiti. Bir Hintli'nin de bakanlk edeceini kantlamt. Sesini duyabilenlere, Sank, onuruna hibir leke srlmeden serbest braklmtr, masraf ayrca grlecektir, dedi. Ve ite o anda mahkemenin pamuk ipliiyle bal dzeni koptu, alay ve fke lklar son haddini buldu, insanlar haykryor, kfrediyor, pyor, heyecan iinde alyordu. Bir yanda uaklar tarafndan korunan ngilizler, bir yandan Hamdullah'n kollar arasnda baylan Aziz... Zafer bir yandayd, yenilgi bir yanda, bir an iin her ey tamamd. Derken hayat kendi karmaklna dald, birbiri ardna insanlar kapdan kp kendi yollarna yollandlar, ok gemeden bu tela ve d dnyasndan kala kala bir tek, plak Tanr kalmt. Garip bir olay olduunun hi farkna varmayarak, yelpazesinin ipini ekmeye, bombo salona, ters yz dnm zel iskemlelere bakmaya, yere inen toz bulutlarn dzenle datmaya devam etti.

XXV Miss Quested kendi rkdalarndan ayrlmt. Onlarn yanndan uzaklaarak bir yn Hintli esnafn arasna kart; onlarla birlikte mahkemenin giri kapsna doru srklendi. arnn hafif. tarifsiz kokusu sard etrafn; bu, Londrann kenar mahallelerindekinden daha tatl bir kokuydu ama, daha huzur karcyd; ihtiyar bir adamn kulana tktrlm bir para pamuk, kara dilerinin arasnda bir para Hint ttn, kokulu pudralar, yalar, geleneklerin Kokulu Dousu, pislie bulam ve bu pislikten kendisini kurtaramayan bir Kral gibi insan teriyle harmanlanm, ya da gnein scakl dnyadaki btn ycelikleri atee verip tek bir yn haline getirmi gibi... Adelaya kimse aldr etmedi. Omzunun zerinden el sktlar, bedenini aarak bartlar. nk Hintli, yarg koyucular umursamaz hale gelince onlarn varlklarn da unuturdu. Adela yaratt bu evrende hibir pay olmadan Mr Fieldinge doru srklendi. Ne aryorsunuz burada? Adam dman bildiinden hi konumadan gn na kt. Fielding arkasndan seslendi: Nereye gidiyorsunuz Miss Quested? Bilmiyorum. Byle dolaamazsnz ortalkta, geldiiniz araba nerede? Yryeceim. lgnlk bu... bir isyan bekleniyor... polisler grev yaptlar. Bundan sonra neler olacan Allah bilir. Ne diye kendi trnzden insanlarn yanna gitmiyorsunuz? Miss Quested hi heyecanlanmadan, arla kaplmadan Onlarn yannda m olmalydm? dedi. i boalmt; iinde hibir deer ya da erdem kalmamt. Artk gidemezsiniz, ok ge kaldnz. Bundan sonra zel kapya nasl gidersiniz? u tarafa gelin benimle abuk arabama bindireyim sizi. Aziz in titrek sesi duyuldu: Cyril, Cyril, brakma beni. imdi geliyorum... yle gelin, ltfen tartmayn Kz kolundan yakalad. Resmiyete bakmayn ltfen, zaten hi kimsenin resmi durumundan anlamam. stediiniz vakit arabama bindireyim sizi. Peki ama arabayla nereye gideceim? Nereye isterseniz. Ne tasarladnz ben nereden bileyim? Araba bir arsada sa salim duruyordu, ama at yoktu, nk seyis, mahkemenin bu kadar erken biteceim kestirmediinden atlar gtrm, bir dostunu grmeye gitmiti. Adela sz dinleyerek arabaya bindi. Adam, kz brakamad, kargaalk artmt, yer yer bir lgnlk seziliyordu. arnn iinden geen ana cadde tkanmt. ngilizler evlerine arka sokaklardan gidiyorlard; krkayak gibi kstrlmlard, kolayca yok edilebilirlerdi. Peki, peki ne yapyordunuz? diye birden bard. Oyun mu oynuyordunuz, hayat m inceliyordunuz ne yapyordunuz? Elinde bir halka yaseminle arsadan koarak inen bir renci araya girdi. Efendim, bunlar sizin iin. stemem o sprnty ekil git buradan. Baka bir renci arabann kolunu havaya kaldrarak, Efendim, ben atm, biz sizin atnz olacaz, dedi. Benim seyisi getir Rafi, haydi olum. Efendim, bu bizim iin bir onur.

Fielding rencilerinden bezdi. Kendine ne kadar sayg gsterirlerse o kadar az sz dinliyorlard. Fieldingi yasemin ve gllerle bezediler, arabann amurluunu bir duvara arpp izdiler, bir iir okudular; grlt arsaya bir yn adam toplad. abuk olun, efendim, sizi trenle sreceiz. Yar sevgi, yar kstahlkla adam arabaya soktular. Bu iinize gelir mi bilmem ama hi olmazsa gvendesiniz dedi. Araba sallantyla ana arya dald, bir hayli patrt ve cokuya neden oldu. Miss Quested'den andapur'da yle nefret ediliyordu ki, szn geri almas bile iyi gzle grlmedi, yalanlarnn Tanrnn gazabna urad szleri duyuldu. Ama kahraman Okul Mdrnn yannda oturduu grlnce alkland; (kimi ona Mrs Moore diyordu), adama uysun diye onu da ieklerle bezediler. Yar Tanr yar insan halinde, boyunlarnda sucuk halkalarm andran ieklerle, Azizin zafer alaynda srklendiler. Onlar karlayan alklarda biraz da alay gizliydi. ngilizler daima birbirlerini bulurlar. Eletiri buydu. Haksiz da deildi. Fielding de bir bakma ayn grteydi, bir yanllk olup da kendi dostlar kza saldrrsa, onu korumak iin cann vermesi gerekeceini biliyordu. Oysa kzn urunda lmek deil, Azizle, sevincini kutlamak istiyordu. Tren nereye gidiyordu? Dostlara, dmanlara, Azizin evine, Yneticinin evine, Minto Hastanesine orada Hkmet doktoru bir alay toz yutacakt, yanllkla tutuklu durumuna sokulmu olan hastalar serbest braklacakt belki de Delhi'ye, Simlaya gidiyordu. renciler treni Koleje yneldi sandlar. Bir keye gelince, arabay saa saptrdlar, bir arsadan yoku aa srdler, yamac indiler, bahe kapsndan mango bahesine girdiler. Fieldingle Miss Questedden yana her ey skn bulmutu. Aalar, prl prl yapraklar, ince uzun yeil meyvelerle doluydu, gvdeleri sanki uykudayd, bunlarn da ardnda yaz evinin gzelim mavi kavisleri grnyordu. Efendim, brlerini de aralm, bizim kollarmz iin biraz ar bir yk, sesini duydular. Fielding konuunu yaz odasna gtrd, McBrydea telefon etmeye alt. Ama olmad, teller kesilmiti. Btn uaklar yok olmutu. Gene kzdan bir trl ayrlamamt. Kza bir iki oda gsterdi; buz, iki ve biskvi verdi, yatmasn syledi, kendi de yatt, yaplacak baka bir ey yoktu Huzursuzdu, bitkindi, bir yandan da trenin uzaklaan uultusunu dinliyordu, sevinci aknlnn iinde yitmiti. Zaferdi bu ama, garip bir zaferdi! O anda Aziz baryordu: Cyril, Cyril... Nevvab Bahadr, Hamdullah, Mahmut Ali kendi ocuklar ve bir yn iekle, bir arabaya dolumulard, gene de ii rahat deildi. Btn sevenleri yannda olsun istiyordu. Zafer zevk veriyordu ona, ok sknt ekmiti. Tutukland an i bitmiti, yaral bir hayvan gibi ylmt olduu yere; korkaklktan deil, ama mitsizlie kaplmt, nk bir ngiliz kadnn syledii szlerin kendi syleyeceklerinden daha geerli olacan biliyordu. Kader, dedi; Muharremden sonra tekrar hapse atld vakit de, kader demiti. Bu korkun anda var olan tek ey, efkat ve sevgiydi. zgrlne kavutuunda da duyduu tek ey efkat ve sevgi olmutu. Cyril ne diye arkamzdan gelmiyor? Geri dnelim. Ama tren alay geri dnemezdi. Su yolunun iinde bir ylan gibi, darack yollardan Meydann havuzuna doru ilerliyordu; meydandan dnecek ve bundan sonraki kurbann seecekti. Her sz bir la dnen Mahmut Ali, eri, ileri... diye haykrd. Kahrolsun Ynetici, kahrolsun Polis Mdr. Nevvab Bahadr, Mr Mahmut Ali, bu akllca bir i deil, diye szland. Kendi kazdklar ukura kendileri den ngilizler'e saldrarak hibir ey kazanlamayacan, onlarn kendi hallerine braklmasnn daha uygun olacan biliyordu; stelik varlkl bir adamd, byle taknlklar iine gelmezdi. Aziz, Cyril, gene braktn bizi, diye bard. Hamdullah, Ama gene de hi olmazsa dzenli bir gsteri yapmak gerek, yoksa hl korkuyoruz sanrlar, dedi. Hkmet Doktoru kahrolsun... Nureddini kurtarn. Nureddini mi? kence ediyorlar ona.

Aman Tanrm... nk o da bir dosttu. Yal adam, yle bir ey yaptklar yok. Hastaneye saldrmak iin torunumu bahane gstermenize izin veremem, diyerek kar kt. Ediyorlar. Callendar mahkemeden nce anlatp vnyordu. Laf arasnda kulama alnd, o fellaha ikence ettim,' dedi Aman Tanrm, aman Tanrm.. Fellah dedi ona ha? Yaralarna antiseptik yerine biber koymular. Mr Mahmut Ali bu olamaz; birazck hain davranmak ocua zarar vermez, azck disiplin gerek. Biber. Hkmet Doktoru yle dedi. Bizi birer birer yok edeceklerini sanyorlar; yapamayacaklar. Bu yeni haber halk ayaklandrd. O ana kadar amasz, dertsizdiler. Meydana varp da Mintonun glgeli kemerlerini grnce, bara ara o yne doru yrdler. Vakit leye yaknd. Toprak da, gk de. akl almaz derecede irkindi. Ktlk damar yine ortaya kmt. Sadece Nevvab Bahadr diretmeye alt; sylentinin yanl olmas gerektiini syledi. Daha geen hafta grmt kouta torununu. Ama ok gemeden o da uuruma srklendi. almak iin nce Binba Callendara eziyet etmek gerekiyordu; sonra sra Hkmet binalarna gelecekti. Ama bu felaketin n alnd; Dr. Panna Lal tarafndan. Dr. Panna Lal ngilizlere yaranmak umuduyla, bir yandan da Azizden nefret ettii iin, mahkemede tanklk etme nerisinde bulunmutu. Dava dnce ok kt duruma dmt. Darbenin ineceini ou kiiden nce sezip Mr Das durumay bitirmeden oradan savumutu. Dapplea binip ardan gemi, er ge patlak verecek olan kargaadan yakasn kurtarmaya almt. Hastanede gvende olacakt; Binba Callendar korurdu onu. Ama Binba gelmemiti, durum iyice ktlemiti; koca bir kalabalk vard, hepsi de kana susamlard, emir erleri isyan halindeydi; arka duvar amas iin ona yardm etmemilerdi; aksine, onu itip drmlerdi. Hastalar ok eleniyorlard. Ne yapacam bilmez bir haldeyken, nsan ancak bir kez lr, diyerek saldrganlar karlamak zere avluya kt. Bir eliyle selam veriyor, br eliyle de ak sar emsiyesini tutuyordu. Zafer arabasna yaklarken, Ah, balayn beni, diye szland; ah, Doktor Aziz, sylediim yalanlar balayn. Aziz sesini karmad. brleri boazlarn temizliyor, nefret ve tiksintilerini belirtmek iin yere tkryorlard. Korkmutum, yanlmm, diye srdrd szlerini Sizin drstlnz her yerde, her zaman yanlmama sebep oldu. Ah, hastalandnzda size st veren bir hekimi balayn, ne olur. Nevvab Bahadr, ah, merhametinize smyorum. Aln, en kk iesine kadar sizin olsun. Heyecanlanmt ama, tetikteydi. Garip ngilizcesine glmsediklerini fark etti. Sonra birden soytar tavrlar taknd: emsiyesini yere frlatt, stne bast; yz st yere att kendini. Ne yaptnn farkndayd, onlar da farkndaydlar. Bu adamn alalmasnda zc ve sonsuz bir eyler vard. Hi de soylu olmayan bir soydand. Dr. Panna Laln alay edilecek bir yan yoktu; akllca davranp br Hintlileri pohpohlamak yolunu seti, onlar yumuatmak istiyordu. Nureddini istediklerini anlaynca kei gibi sekti, dileklerini yerine getirmek iin bir tavuk gibi koa koa gitti. Hastane kurtulmutu artk, mrnn sonuna kadar o sabah ne diye zam almam olduunu anlayamad. Binba Callendara olanlar laf kendine ekerek anlatrken, nsan sznde durmal efendim, sznde durmal, demiti. Nureddin yz gz sarg iinde ortaya knca Bastilles Hapishanesinin kaplar almcasna bir huzur uultusu ykseldi. Trenin doruuydu bu. Sonunda Nevvab Bahadr duruma hkim olmay baarmt. Gen adama herkesin iinde sarlarak. Adalet, Cesaret, zgrlk, Vakar hakknda bir nutuk atmaya koyuldu; kalabaln cokusu yatt. Daha sonra ngilizler'in kendisine vermi olduklar unvandan vazgeeceini, sradan bir adam gibi, yani sadece Mr Zlfikr olarak yaayacan, yazlk evine ekileceini syledi. Araba dnd;

kalabalk ardna takld. Kargaa yatmt. Marabar Maaralar yerel ynetimi zor durumda brakmt, nice yaantnn yolunu deitirmi, nice meslekleri baarszla uratmt; ama bir ktay canlandramam, tek blgeyi olsun yarinden oynatamamt. Yal adam, Bu gece eleneceiz, dedi. Mr Hamdullah, sizden rica ediyorum, dostlarmz Fielding ve Amritrao'yu getirin; hem sorun bakalm Amritrao zel bir yemek istiyor mu? brleri benimle kalsnlar. Tabii akam serinlii basmadan Dilka'ya gitmeyeceiz, brleri ne durumdalar bilmiyorum ama, beni sorarsanz bam aryor, keke dostum Panna Lal'dan bir aspirin isteseydim. Scak bildiini okuyordu, insanlar ldrtmay beceremediinden olacak onlar sadece sersemletiyordu. andapur savalar ok gemeden uykuya daldlar. Hkmet kona blgesinde olanlar bir zaman iin tetikte beklediler, bir saldrdan korkuyorlard ama sonra onlar da d lemine daldlar. nsan yaamnn te birini alan, karamsar kiilerin sonsuzluun habercisi olarak grdkleri dnyaya katldlar.

XXVI Fielding ile Miss Quested buluup, saysz garip syleilerinin ilkine baladklar vakit, akam oluyordu. Uyand zaman kz oktan biri alp gtrm olur diye umuyordu ama Kolej dnyann geri kalan blmnden tmden ayn kalmt. Kz, bir 'grme' yapp yapmayacan sordu. Fielding yant vermeyince, Benim bu garip hareketime bir diyeceiniz yok mu? dedi. Fielding ksaca, Hi, dedi. Madem ki geri alacaktnz, ne diye byle bir sulamada bulundunuz? Evet, ne diye? Size minnet duymam bekliyorsunuzdur herhalde, ama.. Beklemiyorum. Sadece ne diyeceimi bilmek istersiniz sanmtm. Fielding kendini acemi rencilere benzeterek, A, ey, diye homurdand. Bizim aramzda bir tartma ho olmaz. Daha dorusunu isterseniz bu pis ite ben br taraftandm. Benim tarafm da bilmek istemez misiniz? Pek deil. Size gizi aklamamalym. Yoksa br tarafa gidip anlatrsnz, nk bugnn felaketinin bir tek iyi yan oldu; artk hi bir gizim yok. Yank gitti... Kulamdaki uultulu seslere yank diyorum. Maaralarda yaptmz o gezintiden beri hastaydm da ondan, belki nceden de... Bu szler Fieldingin ok ilgisini ekmiti. oktandr bundan kukulanyordu. Ne gibi bir hastalk? diye sordu. Elini bann kenarna gtrp sallad. nce byle dndm, tutuklanma gn, d grm olduunuzu sandm. Gen kz utanmt, yle mi dersiniz? diye sordu. Ne diye d grdm dersiniz? Fielding istemeden tartmaya girerek, Marabar Maaras'nda u eyden biri kesinlikle oldu, dedi. Daha dorusu drt eyden biri. Ya Aziz suludur sizin dostlarnz da byle dnyor; yahut siz sadece ktlk olsun diye bu sav uydurdunuz benim dostlarm da byle dnyor; ya da d grdnz. Ayaa kalkp dolaarak devam etti. Benim kesin dncem u, gezintiden nce de kendinizi iyi hissetmediinize gre, bence drbnn kayn kendiniz kopardnz nemli bir kant bu bandan sonuna kadar maarada yalnzdnz. Belki... Kendinizi iyi hissetmediinizi ilk kez ne zaman anladnz? Bu yaz evinde, size aya geldiim zaman. Evet, biraz bahtsz bir toplantyd. Ondan sonra Aziz'le Godbole da hastalandlar. Ben hasta deildim... o kadar hafif bir ey ki, sylemeye bile demez. Kendi yaantmla ilgili bir ey. Dou houma gitmiti... ama tam o srada, o anda anlayamam olduum bir hzn balad... hayr, hzn kadar keskin bir ey deil; en iyi tanm, yar bask altnda yaamak demek olacak. Meydanda, Mr HeasIop ile polo mana gidiimizi anmsyorum. Bir ok ey daha oldu.. ne olduunun nemi yok, ama ben hepsini yar bask altnda yayordum. Maaralar grdm vakit de bu durumdaydm, sizin de dediiniz gibi, artk hibir ey beni ne artyor ne de zyor, sizin de dediiniz gibi bir hayal grdm orada, ok tatsz bir benzeti ama baz kadnlarn durup dururken evlenme nerisiyle karlatklarn sanmalar gibi bir ey. Evet, hi deilse drste anlatyorsunuz.

Drst yetitirildim, iin kt yan, bir yere varmyor. Fielding kzdan daha ok holanmt, glmseyerek, Cennete vardrr bizi, dedi. yle mi? Cennet olsayd. Adela ekingen bir tavrla, Fielding'e bakarak, Sormama izin verirseniz, sormak isterdim. dedi. Siz cennete inanmaz msnz? nanmam. Ama gene de drstln bizi oraya vardrdna inanrm. Nasl olur bu? Gene dlere dnelim. Bu sabah ifade verirken sizi dikkatle gzledim. Eer yanlmyorsam d kurma (yerinde bir deyimle yar bask altnda yaama) dediiniz ey birden yok oldu. Adela mahkemede ne hissettiini anmsamaya alt ama anmsayamad. Yorumlamaya alt an, d yitiyordu. Olaylar bana yerlerindeki varlklaryla grnyorlar, dedi, ama bu da deil. Bana kalrsa... belki bir ey karrsanz aznzdan diye ok dikkatli dinliyordum... Bana kalrsa, sizi zavall McBryde okuyup flemi oldu. Size dosdoru bir soru sorar sormaz, siz de dosdoru bir cevap verdiniz ve kendinizi kaybettiniz. Okuyup flemek u anlamda: Ben bir hayalet grdm demek istiyorsunuz sanyordum. O kadar uzaa gitmiyorum. Adela sert bir sesle, Birok saygn kii hayaletlere inanr. dedi. Dostum Mrs Moore inanr. Yal bir kadn o. Oluna olduu gibi ona da kabalk etmeniz doru deil. Kabalk etmek istemiyorum. Sadece yalandka doast eylere inanmamaya direncimiz azalr demek istemitim. Hala buna inanmadan geinip gidiyorum, ama dnn krk yandayken llerin tekrar yaayacaklarna inanmak ho bir fikir baka kimseyi ilgilendirmez. ller tekrar yaamazlar da ondan. ok yazk ama yle. Bence de yle. Bir an sustular; akl ve mantn zaferinden sonra gelen suskunluk... Sonra, kulpte Heaslop'a davran iin Fielding zr diledi. Baka bir suskunluktan sonra, Adela sordu: Aziz benim iin ne diyor? Aziz, derdinin arasnda, dnme gc bulamad. i ok ac. Fielding bocalayarak konuuyordu nk Aziz'in szleri sadece ac deil, ktyd. Aziz'in dncesi, Byle bir rfntnn adna admn karm olmas beni utandryor, olmutu. Kiisel hibir gzellii olmayan bir kadn uruna sulanmak onu ok fkelendirmiti. Seks konusunda kendini beenmiin biriydi. Bu Fielding'i hem artm hem de kayglandrmt. Drst olduu srece, duygular onu kayglandrmazd ama duygu yoksunluu, bir diinin gzelse otomobillerle, irkinse kara sineklerle bir tutulmas ona yabancyd. Bu duygu canlandka Azizle kendisi arasnda bir engel seziyordu Bu her uygarln cann, yreini yiyip bitiren duygunun yeni bir ekliydi: Kendini beenmilik, bencillik, karc ballklar... Ermiler, etin azgnlndan ok, bu duygudan kurtulmak iin Himalayalara ekiliyorlard. Konuyu deitirmek iin szne devam etti. Ama brakn zmlememi bitireyim. Aziz kt deil, siz de deilsiniz. Hayal olduundan da pek emin deiliz. Demek, drdnc bir olaslk var. Baka biri miydi? Rehber?

Tamam, rehber. ok zaman byle dndm. Yazk ki Aziz adamn suratna tokat att, o da korkup ortadan kayboldu. ok yazk. stelik polis de bize yardm etmedi. Rehber onlar iin hi nemli deildi. Adela skunetle, Belki rehberdi, dedi. Anszn bu soru ilgisini ekmez olmutu. Yoksa oradan geen putperestlerden biri miydi? Baka bir maarada bulunup da rehber ban evirir evirmez arkadan gelen biri mi? Belki. O anda Hamdullah yanlarna geldi, onlar bir arada grmek houna gitmemiti. andapur'da herkes gibi o da Adela Questedin davranlarndan hibir ey anlamamt. Son szlerini duymutu. Merhaba Fielding, dedi, sonunda buldum seni. Hemen Dilka ya gelir misin?. Hemen mi? Adela, Ben imdi gideceim, size engel olmayaym. dedi. Fielding, Telefon hatlar kesik; Mrs Quested dostlarna telefon edemiyor, diye aklad. Hamdullah, Onarlabilenden fazlas kesildi, krld, dedi. Gene de bu hanm hkmet blgesine gtrmenin bir yolu olmal. Uygarln olanaklar sayszdr. Adela'ya bakmadan konuuyordu. Kzn ondan yana eliyle yapt kck hareketi grmezlikten gelmiti. Fielding bu karlamann hi olmazsa dosta gemesini yeleyerek, Mrs Quested biraz bu sabahki hareketini anlatyordu, dedi. Belki mucize a gelmitir. Bizim dnrler insan her eye hazrlkl olmal, der. Adela, sinirli sinirli, zleyicilere mucize gibi grnm olmal, dedi. Geree gelince, yanldm ok ge anladm, ama aklm toparlayp aka syleyebildim. Garip hareket bu ite. Hamdullah fkeden titreyerek, ama kendine hkim olarak konutu, nk kzn baka bir tuzak kurduundan kukulanyordu. Bu ite, demek? Herhangi bir insan gibi dosta bir sylei. Sizin davrannz kutladm; iten, candan renciler sizi ieklerle bezeyince sevindim. Ama Mr Fielding gibi, atm. Daha dorusu amak yetersiz bir szck. En iyi dostumu irkefe srklediinizi, saln bozduunuzu, tahmin edemeyeceiniz biimde geleceini yktnz ve btn bunlar toplumumuz ve dinimiz hakknda bilgisizliiniz yznden yaptnz gryorum. Sonra anszn tank iskemlesinde kalkyor: Yok, hayr, Mr McBryde, dorusu pek emin deilim, iyisi mi saln gitsin adamcaz, diyorsunuz. Delirdim mi ben? Kendi kendime soruyorum bu soruyu. D m bu? Eer dse, ne zaman balad? Kukusuz henz bitmemi olan bir d bu, imdi de sizi maarann bana gtren zavall rehbere sra geldi. Fielding sze kart. Hi de deil, sadece olaslklar gzden geiriyorduk. yi bir vakit geirme yolu, ama uzun da... Bu gzelim yarmadada yz yetmi milyon Hintli var ve doal olarak, maaraya giren bunlardan biriydi. Kukusuz Hintlinin biri suludur. Bu Kesin. Sevgili Fielding madem ki bu olaslklar daha ok vaktini alacak... Szn burasnda kolunu ngiliz dostunun omuzuna att, adam hafif hafif ne arkaya sallad, Nevvab Bahadrlara gelsen daha iyi olmaz m, ya da daha dorusu Mr Zlfikrlara demeliydim, bundan byle bu ad kullanacak. Peki. Bir dakika bekleyin. Adela, Ne yapacama imdi karar verdim, dedi; Dak'n evine gideceim. Hamdullah aknlktan gzleri alarak, Turtonlara deil mi? diye sordu. Onlarn konuu sanyordum sizi. andapur'un Dak evi, ortann hayli altndayd. Uaklar da yoktu. Fielding, geri Hamdullahla birlikte sallanmaya devam ediyordu ama daha bamszca dnerek, biraz sonra, Bundan daha iyi bir ey aklma geldi Miss Quested, dedi. Burada okulda kaln. En az

iki gn burada bulunmayacam, bir banza olursunuz, istediiniz gibi de plan yaparsnz. Hamdullah zldn belli ederek. Ben asla kabul etmem, dedi. Fikir ok kt bir fikir. Bu gece bir gsteri daha yaplabilir, dnn ya okula saldrrlarsa? Bu hanmn gvenlii sizden sorulur sonra dostum. Ayn ekilde Dak evine de saldrabilirler. Evet, dora, ama orada sorumluluk size ait olmaz. ok doru. Yeterince dert oldum zaten. Duydunuz mu? Mrs Questedin kendi de itiraf ediyor bunu. Bizimkilerin saldrmas deil benim korktuum. Hastanede nasl efendice davrandklarn grmeliydiniz. Asl dikkatli olmamz gereken konu, sizi kk drmek iin polis tarafndan gizlice hazrlanacak bir baskndr. Mr McBrydein bu frsat bekleyen birok kabadays var, karlmaz bir frsat bu onun iin. Aldrma. Miss Quested, Dak evine gidecek deil. Yenilene kar iinde doal bir sevgi ve efkat vard. Bir bakma bu yzden artk Azizden ayrlm, gen kz derdiyle tek bana brakmamaya karar vermiti. Ayrca konumalarndan sonra, iinde Adelaya kar yepyeni bir sayg belirmiti. Geri kzn hl retmen hali sryordu ama artk yaam incelemiyordu, yaam onu inceliyordu: Gerek bir insan olmutu. yleyse nereye gidecek? Ne yapsak bu hanmdan kurtulamayacaz!- Hamdullah Adela'dan holanmamt. Mahkemede heyecanlansa, kendini kaybetse, dvnse, Tanr'nn adn ansayd, Hamdullahn d gcn iletmesine, cmertliini kullanmasna neden olacakt; ikisi de boldu Hamdullah'da. Ama Adela, onun Doulu akln bir yandan rahatlatrken bir yandan tedirgin etmiti. Sonunda Hamdullah kzn itenliine inanmaz olmutu. Ona kalrsa Adela iten deildi; nk kzn davran tmden souk bir adalet ve drstlk ilkesine dayanyordu. Savn geri alrken, zarar verdii kimselere kar hibir sevgi ya da coku duymamt. Bu kesin dnyada, gerek gerek olamaz, ta ki efkat, gene efkat, gene efkat olsun; ta ki bir zamanlar Tanr'nn sz olan sz gene Tanr'nn sz olsun. Ve Bat anlayna gre ok deerli olan zveri, umursanmamt, nk, bu zveri ne kadar iten, yrekten gelse de, iinde sevgi yoktu. Hindistan'n ona verdii tek ey, rencilerinin takt be iek halkas oldu. Peki ama, nerede yemek yiyecek, nerede yatacak? Bence burada Kabadaylar kafasna bir ey indirirse, ne yapalm, elden bir ey gelmez. Benden bu kadar. Ne dersiniz Miss Quested? ok naziksiniz. Peki demem gerek ama ben de Hamdullahla ayn grteyim. Artk sizin banza daha fazla dert olmamalym. Sanrm en uygunu Turton'lara gidip beni kabul edip etmeyeceklerini renmek, etmezlerse, Dak'lara gitmek. Ynetici beni kabul eder, biliyorum ama bu sabah Mrs Turton beni bir daha grmek istemediini syledi. Hi ac duymadan, daha dorusu Hamdullah'a gre, gerekli gururu gstermeden konuuyordu. Kzn istedii, artk elinden geldiince can skmamaya almakt. O budala kadnn hakaretine urayacanza burada kalsanz daha iyi. Siz budala m buluyorsunuz onu? Ben de yle dnyordum ama artk deil. Fieldingi sarsaklamaktan cayp pencereye doru ilerleyen Hamdullah, Bakn, bu sorunu zdk, dedi. te Yarg geliyor. Kim olduunu belli etmemek iin arabayla gelmi. Yannda kimse yok ama ite Kent Yargc geldiler. Adela sert bir sesle, Sonunda gelebildi deyince Fielding dnp hayretle kza bakt. Geliyor, geliyor, geliyor, dm kopuyor, korkudan titriyorum! Ne istediini kendisine sorar msnz Mr Fielding? Sanrm, sizi istiyordur. Benim burada olduumu bile bilmiyor. sterseniz kendisini nce ben greyim.

Fielding gidince, Hamdullah ac ac, Bakn, bakn, hele, dedi. Mr Fieldingi bu skntya sokmaya ne gerek vard? Zaten gereinden fazla can skkn. Adela cevap vermedi. Ev sahibi yanlarna dnene kadar sesleri kmad. Fielding, Size bir diyecei varm. Kendisi darda, avluda, ieriye girmemeyi tercih etti, dedi. Benim onun yanna gitmemi mi istiyor? Hamdullah, Ne isterse istesin, bence gideceksiniz, dedi. Kz sustu, sonra, ok doru, dedi. Mdre o gn kendisine gstermi olduu nezaket ve ilgi iin teekkr etti. Fielding, ok kr bu da bitti, dedi. Kz avluya karken onunla birlikte gitmemiti, nasl olsa artk Ronnyyi grmesi gerekmiyordu. eri girmemesi byk kabalk. Kulpte ona yaptklarndan sonra pek gelemezdi. Heaslop kaba adam deildir. stelik bugn kader onu pek fazla hrpalad. Bu sabah yazhanesine bir telgraf geldi, annesi lm, zavall kadncaz. Hamdullah, pek ilgilenmeden. Ya, yle mi; Mrs Moore, pek zldm, dedi. Denizde lm. Scaktan herhalde. yle olacak. Mays aynda yal bir kadn yola karlr m? ok doru. Heaslop brakmamalyd onu. Ho kendi de biliyor zaten. Gidelim mi artk? u mutlu ift buradan gidinceye kadar bekleyelim. Orada fsl fsl konumalar ekilir ey deil. Eh, Fielding, sen kutsalla inanmazsn, biliyorum. Ben inanrm. Biz sulu olmadmz kantlayamayalm diye tanmz karmann cezasn ekiyor Heaslop. Bak, bu konuda gerekten biraz uzaklatn ite. Mahmut Ali istedii kadar barp arsn, zavallnn szlerinin hibir deeri olmazd. Kava Dolu delip ardnda olanlar grecek hali yoktu ya! Onu ancak Miss Quested kurtarabilirdi. Kadncaz Azizi severmi, yle diyor kendisi, Hindistan da severmi, Aziz de onu severmi. Sevginin tanklkta deeri yoktur. Bir avukatn bunu bilmesi gerekir. Ama Hamdullahcm, gryorum ki andapur'da bir Esmis Esmur efsanesi kacak; ksn, ben engel olacak deilim. br gld. Saatine bakt. Bu lme ikisi de zlmlerdi, ikisi de orta yal adamlard, cokularn baka yerlerde harcamlard; az tandklar birinin lmn duyunca alayacak deillerdi. nsann ancak kendi yaknlarnn lm nemlidir. Bir an iin zntden tr bir birleme ya da yaknlk duygusuna kaplmlarsa da bu duygu abuk gemiti, insan, dnyadaki hzn iin, sadece insann deil, hayvanlarn, bitkilerin ve belki de ta topran ektii aclar iin nasl dertlenebilir? Ruh bir anda yorulur ve anlayabildii kadarn da anlamamak korkusuyla, tre, gelenek ya da rastlantlarca kurulmu kalplarn iine gizlenir, orada ac eker. Fielding, len kadna iki ya da kez rastlamt. Hamdullah da ancak bir kez uzaktan grmt, stelik akllan Dilkadaki 'zafer' yemeiyle daha ok meguld; gecikiyorlard. Ertesi sabaha kadar Mrs Mooredan Azize sz etmemeye karar verdiler. Mrs Moore'u sevdii iin, keyfi kaard. Hamdullah, E, bu ekilmez! diye bard. Adela Quested geri dnmt. Mr Fielding, Ronny size son felaketinden sz etti mi?. Fielding eildi.

Tanrm! Oturdu, kaskat bir heykele benzemiti. Heaslop sizi bekliyor olmal. Yalnz kalmay o kadar istiyorum ki... En iyi dostumdu benim. Ronnyden ok benim iin deeri ve nemi vard... Ronnynin yannda olmaya katlanamyorum... Anlatamam ki... Her eye karn, burada kalmama izin vererek byk bir iyilikte bulunur musunuz bana?. Hamdullah kendi diliyle bara ara kfretmeye balad. Evet, ama Mr Heaslop kabul eder mi? Sormadm. kimizin de sinirleri ok bozuk... yle karmakark bir ey ki, sanrm mutsuzluk bile byle deildir. kimizin de yalnz kalp dnmesi gerek. Ne olur, gelin Ronnyyi bir daha grn. Fielding, artk bu kadarnn kendi vakar iin uygun olacan dnerek, Bence bu kez onun ieriye girmesi gerekecek, dedi. Ltfen syleyin de gelsin. Adela, Ronny ile birlikte dnd. Ronny yar kederli, yar hrslyd gerekten garip bir bileimdi bu. Geliigzel, karmakark konumaya balad. -Miss Quested'i gtrmeye geldim, ama Turtonlardaki konukluu artk bitti, imdilik baka bir nlem de alnmam, benim evim bekr evi, imdi... Fielding nezaketle adam susturdu: Baka bir ey sylemeyin. Miss Quested burada kalacak. Ben sadece siz kabul ediyor musunuz diye anlamak istiyordum. Miss Quested, bulabilirseniz kendi uanz getirin isterseniz, ama benimkilere, size ellerinden geleni yapmalarn syleyeceim, sonra zcilere de haber vereceim. Kapand gnden beri Koleji onlar korudular, pekala devam edebilirler. Bence burada gvencede olabilirsiniz. Ben perembeye dneceim. Bu arada, Hamdullah dmanna ac ektirme frsatn karmadan, Ronnyye dnerek, Duyduumuza gre anneniz lm, efendim, dedi. Telgrafn nereden geldiini sorabilir miyim? Aden'den. A, mahkemede, Aden'e varmtr diye vnyordunuz. Adela sze kart, Ama Bombay'dan yola karken lm, dedi. Bu sabah adn ardklar vakit lyd herhalde. Demin gmlm olmal. Her nedense bu sz Hamdullah' durdurdu; herkesten ok Fielding'i artan hain tavrndan vazgeti. Miss Quested'in Kolejde kalmasnn ayrntlar konuulurken hi sesini karmad. Sadece Ronnyye, Bu iyice anlalmal, efendim, dedi. Ne Mr Fielding, ne de hibirimiz bu hanmn Hkmet Kolejindeki gvenliinden sorumlu deiliz. Ronny bu gr kabul etti. Bundan sonra, ngilizin yar kahramanca hareketlerini elenerek izledi; Fielding'i son derece zayf ve budala buldu. Gen adamn gurursuzluu onu hayrete drmt. Birka saat sonra otomobille Dilka'ya giderken yanlarnda bulunan Amritrao'ya, Mr Amritrao, Miss Questedin tazminat olarak ne vereceini tasarladnz m? diye sordu. Yirmi bin rupye. Aralarnda baka bir sz gemediyse de Fielding bu laf karsnda dehete dt. Bu garip ve drst kzn hem parasn hem de erkeini kaybedebileceini bir trl akl almyordu. Kz birden dncelerine girdi. Bu amansz gnn getirdii bezginlikle, insan ilikileri hakkndaki her zamanki sa duyusunu anszn yitirerek insann kendi dncelerinden ok bakalarnn dncelerinde yaadn dnd bu manta dayanmayan bir dnceydi bir kez daha, felaketten sonra, bir akam, Kulp'n verandasndan bakarken, Marabar'n parmak ve yumruklarnn btn gkyzn iine alacak kadar byd an grd.

XXVII Aziz uyank msn? Hayr, yleyse hadi konualm; gelecek hakknda tasarlar dleyelim. Ben d kurma iinde be para etmem. O zaman iyi geceler dostum, Zafer Ziyareti bitmiti. Katlanlar Mr Zlfikrn konann damnda yatyorlard; ya uyuyor, ya da cibinniklerinin iinde yldzlar gzlyorlard. Tam tepelerinde Aslan burcu vard. Kalbleset'in emberi yle byk ve parlakt ki, tpk bir geide benziyordu; bu fikir insann kafasn sarnca btn br yldzlar da bu geidi andrr oluyordu sanki. Salondan bir ses ykseldi: Bugn olanlardan memnun musun Cyril? Sen? Biraz fazla yedim. 'Mide nasl, ba nasl? bence Panna Lal ile Callendar hap yuttu. andapur da toplu bir hareket dzenlenecek. Siz de bylece terfi etmi olacaksnz. Ne dnrlerse dnsnler beni ters yne terfi ettiremezler. Ne olursa olsun tatilimizi birlikte geiririz, Kemire gideriz, belki rana gideriz, nk bir hayli param olacak benim. Ac bir suskunluk iinde aklad: Onurumun zedelenmesi karl denen tazminat var. Benimle birlikteyken metelik harcamayacaksn. Bunu hep isterdim. Sonunda, talihsizliim karlnda elde ettim. Fielding, Byk bir zafer kazandn... diye sze girdi. Biliyorum sevgili dostum, biliyorum. Sesinin byle ciddi ve kaygl bir hal almasna gerek yok. Demin sylediin szlerin ardndan ne geleceini biliyorum: Aman, brak, Miss Quested demesin u paray, ngilizler yle diyebilsinler diye: 'ite efendice hareket eden bir yerli; surat kara olmasayd belki onu kulbmze bile kabul edebilirdik.' Irkdalarnzn beni benimsemesi artk umurumda bile deil; ngiliz dman oldum ben; aslnda daha nceden olmam gerekirdi; bylece bir sr dertten kurtulmu olurdum. Beni tanman dahil. Hadi gidip Muhammed Latifin yzne su dkelim, ha? Uyurken byle yapnca yle gln olur ki! Bu sz soru deil, bir karard. Fielding de yle kabul etti. Susuldu. Bu suskunluk evi sprp gemeyi baaran hafif bir rzgrla tatl tatl doldu. len geri biraz patrtl olmutu, ama iyiydi, imdi de tembel tembel oturmann tad karlyordu ya alan, ya da bo duran Batnn bilmedii bir tatt bu bu tat, bu garip topluluu sard. Burada uygarlk bir hayalet gibi dolar, mparatorluun kalntlarn ziyaret eder; sanat yaptlarnda ya da byk baarlarda deil, iyi yetitirilmi Hintlilerin hareketlerinde yaar. Fielding, yerli giysiler iinde, beceriksizlii ve hoyratl yznden, tm hareketlerinin derme atma, geliigzel olduunu anlad. Oysa Nevvab Bahadr yiyecek almak iin elini uzatt vakit, ya da Nureddin bir arky alklad zaman, yle bir gzellik oluuyordu ki, artk bunu daha gzelletirmek, daha gelitirmek iin hibir ey gerekmiyordu. Bu hareket, huzuru, anlay aan bir skndur. Yogann toplum yaamnda biimleniidir. Hareketin uultusu kesilince, gzle grlr bir duruma gelir ve Batnn belki tedirgin edebilecei ama hibir zaman ulaamayaca bir uygarlk sergiler. El uzanr, bkk dizde lmn hzn deil, ama sonsuzluu sezilir. Aziz bu akam uygard, eksiksizdi, vakurdu, olduka sertti ve yle bir kaytszl vard ki, Fielding, Evet, kukusuz, Miss Questedi salvermelisin artk. Masraflarn denmeli, bu hakl bir i, ama kzcaza yendiin bir dman gibi davranmamalsn, diyebildi.

Zengin midir? ok rica ederim anla bunu! Hepinizin heyecanlanp sofrada szn ettiiniz miktar bu miktar kz mahveder, korkun bir mebla bu. Bana bak... Geri ortalk biraz karard ama bakyorum. Cyril Fieldingi bulunmaz bir adam ve benim en iyi dostum olarak gryorum, ama biraz budala. Miss Questedi salvermekle hem kendim, hem de Hindistan iin onurlu bir i yapm olacam sanyorsun. Hayr; hayr. Bu zayflk saylr, bu abam terfi beklediim anlamna gelir. Ben Hindistan-ngilizleriyle ilikilerimi kesmeye karar verdim. Hayderabad, Bopal gibi bir Mslman devletinde i arayacam, orada beni aalayacak ngilizler yok. Baka trl t verme bana. Tut eneni. Miss Quested ile uzun bir konumamz srasnda, onun karakterini anlamaya baladm. Hi de kolay anlalr bir karakter deil, biraz ukala bir kz. Ama ok drst, ok yrekli. Yanldn anlaynca hemen kendini toplad ve bunu aka syledi; bunun ne demek olduunu anlaman isterim. evresinde btn dostlar, btn ngiliz yneticileri onu destekliyordu. Birden duruyor, her eyi altst ediyor. Onun yerinde olsam bunu beceremezdim. Ama o diretebildi; hemen hemen ulusal bir kahraman oluvermiti. Halk daha atelenmeden rencilerim bizi yan sokaklardan birine srklediler. Ne olur dnceli hareket et bu kza kar. Kzcaz her iki dnyann da fkesiyle kar karya brakmamal. Damda, beyazlara brnm insanlar eliyle gstererek, Bunlarn ne isteyeceini biliyorum, ama sen kulak asmamalsn onlara, dedi. Alt Mool imparatorundan biri ya da tm gibi davran. Mool imparatorlar bile kendilerinden zr dilenmedii zaman merhamet gstermezlerdi. Fielding, yerinde dorularak. Eer glk buradaysa, zr diler, dedi. Bak sana bir nerim var. Ne trl szler, nasl bir dil istiyorsan, syle bana, yarn yazlm, imzalanm olarak sana getireyim. Yasal olarak senden balaman dilemesi de ayr. 'Sevgili Aziz, maaraya girmemi olman ne yazk! Ben srtn biriyim, stelik bu son frsatmd. Bunu imzalar m? Pekl. yi geceler. yi geceler. Bundan sonra, en iyisi yatp uyumak. Fielding bir sre sonra devam etti: Bunu hi sylemeseydin sende bir trl anlayamadm tek ey bu. Ben senin iindekilerin tmn anlayabiliyorum. Artk geriye yapacak ne kalyor? Byle syleyerek beni incittin. yi geceler Bir sre sessizlik kt, sonra dte gibi, ama iten gelen bir ses duyuldu. Cyril, seni rahat ettirecek bir fikrim var. Mrs Moorea danacam. Fielding gzlerini at. Binlerce yldz grd, konuamad. Yldzlar onu susturdu. Onun fikri her eyi zmlemi olacak. Ona o kadar ok gvenim var ki... Bu kz balamam sylerse, balarm. O senin gibi onurumu zedeleyecek bir davrana beni zorlamaz. Bunu yarn sabah konualm, Ne tuhaf deil mi? Hindistandan gittiini hep unutuyorum. Mahkemede ad haykrlrken, sanki oradaym gibi geldi. Gzlerimi kapatmtm, acm unutmak iin kendimi unutmak istiyordum. imdi u anda gene unuttum. Yazmak zorunda kalacam. ok uzakta imdi, Ralph ve Stella'nn yanna gitmek zere. Kimin? br ocuklarnn. Baka ocuklar olduunu hi duymamtm.

Benim gibi onun da bir kz, bir olu var. Camide sylemiti bana. Ben ok az tanrdm onu. Ben de topu topu kez grmtm ama onun Doulu olduunu biliyordum. Ne garipsin sen... Miss Quested'e gelince, ona nazik ve cmert davranmazsn. Oysa Mrs Moorea kar esiz bir mertliin var. Miss Quested hi olmazsa bu sabah drst davrand, Oysa o yal kadn senin iin hibir ey yapmad, senin yararna konuaca da sadece bir san, uaklarn dedikodusu. Senin duygularnn dayana yok, Aziz. Duygu dediin kantara vurulur bir patates uval mdr, llsn? Makine miyim ben? Ondan sonra da tutup duya duya duyularn tkenecek diyeceksin. Aklma gelmedi deil. ok makul. Duygu yaamnda bile iki karpuzu bir koltua sdramazsn. Eer sen haklysan, dostluun da bir yarar yok. Her ey eninde sonunda bir alveri, bir verip karlk almak oluyor. Bu da tiksindirici bir ey. En iyisi hepimiz uradan aaya atlayp kendimizi ldrelim. Neyin var bu akam senin bu kadar maddileiyorsun? Senin hakszln benim maddiliimden de fena. Anlyorum. Baka yaknacak bir eyin var m? Aziz ok uysal ve nazikti ama biraz da sertti: Hapiste geen gnler kiiliinde yeni yollar amt ama, bu yollar artk hibir zaman eskisi gibi geni ve rahat olamayacakt. nk, sonsuza dek dost olacaksak, glklerini bana da anlatman iyi olur. Mrs Mooreu sevmiyorsun, ben sevdiim iin de sinirleniyorsun. Neyse, zamanla seversin. Bir insan aslnda lmse ve hl yaad sanlrsa, konuma tatszlar. Fielding bu skc duruma daha fazla dayanamayarak azn averdi: ok zgnm ama Mrs Moore ld, dedi. Hamdullah bandan beri konumay dinliyordu. Elenceyi bozmak istemediinden, bitiik yataktan seslendi: Aziz, sen inanma bu haine. Aziz, nanmyorum zaten, dedi. Byle kaba akalara, alknd. Fielding baka bir ey demedi. Gerek olaylar su yzne kacakt, ertesi sabah herkes, Mrs Mooreun ldn anlayacakt. Anszn, insanlarn ldkleri hissedilmedike onlarn gerekten lmediklerini dnd. lm konusunda kesin sonuca varlmadka, bir eit lmszlk srdrlebilirdi. Kendi deneyimi bunu doruluyordu. Yllar nce bir dostunu, bir kadn yitirmiti. Dostu, Hristiyan cennetine inanrd, bu lml dnyann cilveleri, rastlantlar geip bittikten sonra, orada buluabileceklerine inanrd. Fielding aka, drste dinsizdi, ama dostunun her dncesine sayg duyard. Bu, dostluun temelidir. Bir sre, lenin kendisini bekledii dne kaplmt. Sonra bu d yitince, ardnda su gibi bir boluk kalmt. te bu gerek son, diye dnmt. Ona son darbeyi vurmu oldum. O akam Nevvab Babadrn evinin damnda Mrs Mooreu ldrmeye kalkmt; ama kadn ondan yakasn syrmay baarmt ve etrafn sakinlii bozulmamt. Derken ay ykseldi -gnei izleyen o yorgun hill ve ksa bir sre sonra insanlar ve kzler bitip tkenmeyen abalarna koyuldular, sonra ksaltmaya alt perde aras doal sonuncuna ulat.

XXVIII lmt Gemi gneye doru ilerlerken denizin derinliklerine gmlmt. Bombay'dan kalkan gemiler Arabistan' dolamadka Avrupa'ya gidemezler. Bedeni son kez gne grrken ve kendi bir baka Hindistana Hint Okyanusu'na gmlrken, imdi denizin derinliklerinde, tropikal lkelere karada olduundan ok daha yaknd. Ardnda huzursuzluk brakt; lm oldumu geminin ad ktye kar. Kimdi bu Mrs Moore? Adene varlnca Lady Mellanby telgraf ekti, mektup yazd, elinden gelen her eyi yapt. Zaten bir Vali Muavini karsndan da bundan fazlas beklenemezdi; boyuna, -Zavall kadncaz hastalanmasndan biraz nce tanmtm, diyordu. Dorusu pek zc bir olay, insann lkeye dnme zevkini bozuyor. Bir hayalet, gemiyi Kzldenize kadar izlediyse de Akdenize giremedi. Sveyin oralarda bir yerde bir toplumsal deiim olur. Asyann dzeni silinir, Avrupa dzeni kar ortaya Bu deiim annda atlmt denize Mrs Moore. Port Saidde kuruni, grltl Kuzey balad. Hava yle souktu ve ylesine saryordu ki insan yolcular onun ayrldklar lkede deitiini sandlar; ancak sonradan allm doa yasalarna uyarak giderek lklat. lm, andapur'da daha yumuak, daha srekli bir biim ald. Bir ngilizin, bir Hintliyi kurtarmak isteyen anasn ldrdne dair bir efsane yayld bunda resmi makamlar ileden karacak bir gerek pay yok deildi. Bazen, bu, ldrlen bir inek, ya da Ganjdan syrlp km boa dili bir timsah olurdu. Bu gibi samalklara kar koyabilmek bildiimiz bir yalana kar koymaktan daha gtr. plklerde saklanr, kimse grmedii vakit ortaya kar. Bir ara Esmis Esmur'a ait iki mezar bulunduu sylentileri kt. Biri tabakhanenin, bryse marandiz istasyonunun yanndayd. McBryde her iki mezara da gitti ve bunlarn bir trbeye dnmekte olduklarn grd: Toprak mlekler, vb.. Deneyimli bir memur olduundan kkrtc hibir ey yapmad, patrt bir iki haftaya kalmadan yatt. Btn bunlarn arkasnda bir propaganda var, diyordu; ama bunu sylerken, bundan yzyl nce Avrupallar'n yaratc gten yararlanmak iin evlerini kent dnda yaptklar srada, Hintlilerin lmden sonra yerel eytanlara dntklerini unutuyordu tam bir ilaha dnmeseler bile bir ilah paras olurlar, daha nceden var olma yeni bir vasf eklerlerdi; tpk ilahlarn byk ilahlara byk ilahlarn da Brahmaya bir eyler kattklar gibi. Ronny, annesinin Hindistan'dan kendi isteiyle ayrldn syleyip duruyordu kendi kendine; ama vicdan rahat deildi. Kt davranmt annesine. imdi ya piman olup zlmesi, (ki bu dncelerinin karmakark olmasn gerektiriyordu) ya da, annesine kar zalimliini srdrmesi gerekiyordu. kincisini seti. Aziz diye tutturarak ne kadar can skmt! Adela'ya ne kt bir etkisi olmutu! imdi hl, bu sama sapan 'trbe' ileriyle uraarak hl yerlilerle iliki kurarak durumu kartryordu. Kadnn elinde deildi bu kukusuz, ama hayattayken de buna benzer anlamsz iler kartrmt; Ronny bunu kendi kendine anmsatt. Adamn zaten canm skacak ok ey vard scak, kentteki skntl durum, Valinin ziyaretinin yaklamas, Adelann derdi ve bunlarn tmn bir ipe dizip bir araya getiren ey de Mrs Moore'un Hintlileme abalaryd. ld vakit ne olur insann anas? Herhalde cennete gider; her ne olursa olsun, ekip gider. Ronnynin din kavram tam resmi okullarda retilmi dzenli, tertemiz bir inant; bu kavram, tropik lkelerde bile bozulmazd. Nereye giderse gitsin, ister cami, ister maara, ister tapmak olsun, hep okulda beinci snftaki 'kutsal' grnmn taknrd ve bu kavram anlama abalarn da 'zaaf' sayard. Kendine hkim olarak, bu dnceyi hemen kafasndan att. ok gemeden, vey kardeleri annelerinin ok sevdii Northamptonshire Kilisesine bir tabela ekleyecekler, doum ve lm tarihlerini, denize gml olduunu yazacaklard. Bu kadar da yetecekti. Ta Adela? Onun da gitmesi gerekecekti. Kzn bu neriyi imdiye kadar yapm olmasn diledi. Artk evlenemezdi onunla. Mesleinin sonu demek olurdu. Zavall Adela... Fielding'in

nezaketi sayesinde, okulda kalyordu; yakksz, kltc bir durum, ama devlet memurlarndan hibiri onu evine almyordu. Tazminat kararlatrlncaya kadar zel ileri hakknda konumamaya karar verdi. Aziz, yarg yardmcsnn mahkemesinde tazminat davas amt. Daha sonra da, Adeladan nian bozmasn isteyecekti. Adela sevgisini ldrmt, zaten pek gl bir sevgi deildi; Nevvab Bahadrn otomobilindeki kaza olmasayd, evlenme kararna varmayacaklard. Adela, yaamnn acemi okul dnemine aitti Grasmere, ciddi syleiler, yryler filan.

XXIX Eyalet Valisinin ziyareti, Marabar olaynn zlmesinin ikinci aamas oldu. Sir Gilbert aydn bir adam deildi ama aydnlatc fikirleri vard. Yneticilik alannda uzun grevi nedeniyle Hintliler'le dorudan doruya ilikiden uzak kalmt, yerlilerden uygarca sz edebiliyor, rkl rahatlkla ktleyebiliyordu. Mahkemenin sonucunu beendi, Fielding'i 'ta bandan beri ak grl ve makul olduu, adaletin yolunu tuttuu iin' kutlad. Ak konuursak, diyordu, ama Fielding ak konumaya, iini dkmeye yanamyordu. Sir Gilbert diretti. Bu olay, 'yokuun tepesindeki baz arkadalar tarafndan kt ynetilmiti.' Bu arkadalar, 'saatin kollarnn geri deil, ileri gittiini bilmiyorlard, vb, vb..' Bir tek eyi kesinlikle biliyordu: Okul Mdr Kulp'e yeniden katlmak iin byk bir sevinle davet edilecekti, bunu kabul etmesini de Fielding'den rica etti, hayr, emretti. rahatlyla Himalaya tepelerine kt. Miss Quested'in demesi gereken para, maara olaynn iyz... bunlar yerel ayrntlardand, onu hi ilgilendirmezdi. Fielding, giderek Adela Questedin ilerine daha ok kartn farketti. Kolej hl kapalyd. Kendi de Hamdullah'larda kalyordu, onun iin kzcaz okulda kalmak istiyorsa, sakncas yoktu. Onun yerinde olsayd, nianlsnn isteksiz nezaketini kabul etmez, hemen ekip giderdi. Adela, Hindistanda geirecei gnlerin yava yava tkenmesini bekliyordu. Oturacak bir ev, serinlik kt vakit gezinti yapabilecei bir bahe btn istedii buydu. Fielding ona bunlar verebiliyordu. Ac ona kendi snrlarn retmiti. Fielding kzn ne kadar iyi, sadk bir insan olduunu anlamt. Her iki rk da ona kt davrand iin szlanmyordu; bunu aptallnn cezas olarak yorumluyordu. Fielding, Azizden zr dilemesi gerektiini syleyince, hazin bir sesle, Elbette, demiti. Bunu dnmem gerekirdi ama igdm hibir zaman bana yardm etmez. Ne diye durumadan sonra hemen yanna komadm? Bir zr mektubu yazarm ama ltfen ne yazmam gerektiini bana syler misiniz? Aralarnda bir mektup dzenlediler, itendi, etkileyici szler vard iinde ama, pek cokulu bir mektup saylmazd. Baka bir mektup yazaym m? diye sordu. Yaptklarmn zararn giderebilecek her eyi yapmaya hazrm. u ii doru yapyorum, bu ii doru yapyorum, ama ikisini bir araya koyunca sonu hep yanl oluyor. Kiiliimin kt yan bu ite. Bunu imdiye kadar hi fark etmemitim. Hakszlk etmezsem, soru sorup renirsem, her gl yenebilirim sanrdm. Fielding, Mektubumuz ok basit bir nedenle iyi olmad, diye yantlad. Bunu ikimizin de aka grmesi gerek: Aziz'e, ya da. genel olarak, Hintlilere kar iinizde gerek sevgi yok. Adela dorulad. Sizi ilk grdm vakit, siz, Hintlileri deil, Hindistan grmek, anlamak istiyordunuz, yle dndm: bu bizi bir yere gtrmez. Hintliler sevilip sevilmediklerini anlarlar burada kolay kolay aldatlamaz onlar. Adalet hibir zaman onlar tatmin etmez, bu yzden Britanya mparatorluu salam bir temel kuramamtr. Adela, daha sonra, Benim sevdiim biri var m? dedi. Adela herhalde Heaslopu seviyordu. Onun yaamnn bu blm kendisini ilgilendirmediinden, Fielding konuyu deitirdi. br yandan, Hintli dostlar kendilerinden biraz daha stn durumdayd. Zafer ngilizleri tatszlatrr, ukalalk ettirirdi, oysa onlar saldrgan yapmt. atacak yer aryorlard, bunun iin de uydurma sorunlar, yanlglar bulmaya alyorlard. Savata ve kavgada kurtulamadklar d krklnn skntsn ekiyorlard. Kavgann amacyla zafer meyvesi hibir zaman edeer deildir; kincisinin bir deeri vardr, ondan yararlanmak ancak peygamberlere zgdr, ele geer gemez lmszln yitirir. Geri Sir Gilbert ok nazik davranmt, hatta ii dalkavuklua vardrmt ama, temsil ettii konum ba ememiti. ngiliz yneticilii ve zorbal yerli yerinde duruyordu, gne gibi sonsuz ve rahatsz ediciydi; bundan sonra nasl davranlaca ise, Mahmut Aliye bile karanlk grnyordu. Grlt patrt etmek, kk apta yasaya kar gelmek denendi. Bunlarn ardnda gerek, ancak pek belirsiz bir eitim istei gizliydi. Mr Fielding, hepimiz bir an nce eitilmeliyiz.

Aziz dosta, biraz da bilgi davranyordu. Fieldingin deyimiyle, kendisinin Dou'ya katlmasn, buna dayanarak, sevgiyle dolu yaamasn istiyordu. Bana gvenebilirsin, Cyril. Bundan hi kuku yoktu. Fielding kendi rkdalarna da bal deildi. Ama gene de bir Muhammed Latif olamazd. Bu noktay tarttklar vakit araya kendi sorunuyla ilgili bir konu girerdi. Ac deilse de kanlmaz bir gerekti bu, tpk derilerinin rengi gibi: Kahverengine kar toz-pembe. Aziz szlerini yle bitirdi: Sana minnettar olduumu, seni dllendirmek istediimi anlamyor musun? Fielding diretti. Beni dllendirmek istiyorsan Miss Questedin tazminatndan vazge. Adelaya bu denli titiz davranmas Azizin houna gitmiyordu. Kza cmert davranmak doruydu. Bir gn, Fielding'in aklna Mrs Mooreun ansndan yararlanmak geldi. Aziz, Mrs Mooreu yadrganacak kadar ok stn gryordu. Kadnn lm, scack yreine gerek bir ac vermiti; ocuk gibi alamt, ocuuna da alamalarn emretmiti. Kadna kar sayg ve sevgisinden kuku yoktu. Fieldingin ilk abas baarl olmad. Yant, Senin oyununun farkndaym, oldu. Ben onlardan c almak istiyorum. Ne diye hakaret ettiler bana, niye ceplerimin iindekilere kadar ap okudular; niye karmn resmini karakola gtrdler? stelik paray da istiyorumkendisine de anlattm gibi ocuklarm okutacam. Ama yumuamaya balamt. Fielding biraz hileye sapmaktan utanmyordu. Tazminat konusu ald m, hemen yal kadnn adn ortaya atyordu. Tpk br propagandaclarn kadna bir trbe uydurmalar gibi, Aziz'de kadnn belirsiz bir hayalini yaratyordu, gerek olmadna inand hibir ey sylemiyordu ama gerekle ilgisi olmayan bir ey kuruyordu. Aziz, oluyla evlenmek zere olan bir kz balamann Mrs Mooreun en byk arzusu olacan, kadncazn ansna bundan byk bir sayg gsterilemeyeceine inanyordu; iten gelen, cokulu bir davranla, masraf hari tazminat bedelini istemediini bildirdi. Gzel bir hareketti ama, ngrd gibi Ingilizler tarafndan gerektii ekilde deerlendirilemedi. Onlar hl , Aziz'in sulu olduuna inanyorlard, meslek hayatlarnn sonuna kadar da inandlar. Emekliye ayrlm Hindistan ngilizleri, Tunbridge Wells, ya da Cheltenham hl yle mrldanrlar: Zavall kzcaz ifade vermeye cesaret edemedii iin dt Marabar davas ite... kt biten bir dava daha. resmen sona erince, eyaletin baka bir blgesine nakledilmek zere olan Ronny, Fieldinge gelerek, her zamanki skntl haliyle, Miss Quested'e yardmnzdan dolay size teekkre geldim, dedi. Tabii, nezaketinizi daha fazla smrecek deil artk; zaten ngiltereye dnmeye karar verdi. Biletini biraz nce aldm. Anladma gre sizi grmek istiyor. Hemen giderim. Koleje vard vakit, kz telal ve zgn buldu. Ronnyden ayrldn rendi. Kz hazin bir tavrla, ok akll hareket etti, dedi. Daha nce benim sylemem gerekirdi, ama acaba ne etsem, ne yapsam diye tembel tembel gnlerimi geirdim. Bu tembellik yznden hayatn berbat etmeye devam edebilirdim insan farkna varmadan bir de bakyor eli kolu bo, tembellemi, hibir yere balants kalmam, herkesin bann cezas oluvermi. Adamn iini rahatlatmak iin hemen devam etti: Sadece Hindistan kastediyorum. ngilterede babo deilim. Oraya uyuyorum da yok, hayr, orada bir zararm dokunacan sanmyorum. Eninde sonunda, oraya gittim mi, hemen bir meslek edineceim. Bir ie balamak iin yetecek param kald, kendime uygun birok dostum var. ok iyi olacam orada. Sonra iini ekti. Ama ya u herkesin bana atm dert... Bir trl aklmdan karamyorum bunu. Acaba evlenmeli miyiz, evlenmemeli miyiz diye tutturmam... sonunda Ronny ile ayrlyoruz ve zlmyoruz bile. Evlenmeyi hi dnmemeliydik. Nianlandmz akland vakit amadnz m? Fielding glmseyerek, Pek deil. Benim yamda insan pek ender aar, dedi. Zaten evlilik son derece sama bir ey. yle kk nedenlerle balar ve devam eder ki... Bir ucundan sosyal br ucundan da dinsel ileri tutar; her iki haliyle de evlilik deildir bu, yle deil mi? Baz dostlarm var, ne diye evlendiklerini bir trl anmsayamyorlar. Eleri de yle. Sanrm evlilik nedenleri geliigzel doar, sonradan bir sr neden uydurulur. Evlilikten yana ktmserim ben

Ben deilim. Bu balang tamamiyle benim hatam. Ronny'ye verilmesi gereken hibir eyi yeremiyordum; sanrm asl bu yzden istemedi beni. Maaraya girerken dnyordum: Acaba seviyor muyum onu? Size bunu anlatamadm Mr Fielding. Kendimi bir trl hakl gremiyordum. efkat, sayg, iliki btn bunlar eyin yerine koymak istedim, eyin... Fielding hemen laf yetitirerek, Ben artk ak aramyorum, dedi. Ben de yle. Deneyimlerim adam etti beni. Ama bakalarnn istemesini istiyorum. Ama ilk konumamza dnelim. (Bence bu son konumamz olacak) maaraya girdiinizde arkanzdan kim geldi, yoksa kimse gelmedi mi? Kesin olarak syleyemiyor musunuz? Bolukta kalmaktan hi holanmam. Kz ilgilenmeyerek, Rehberdi diyelim, dedi. Hibir zaman bilinmeyecek ki!.. Sanki o cilal duvara parmam srtmtm de bir trl daha ileri gidemiyormuum gibi, sanki karma biri km gibi, siz de ylesiniz ya. Mrs Moore o biliyordu. Bizim bilmediimizi o nasl bilebilir? Telepati herhalde. Bu zayf, clz kelime yere dverdi. Telepati mi? Ne biim aklamayd bu! Bunu geri almalyd. Adela da yle yapt. Gcnn sonuna gelmiti. Fielding de yle. Dokunabildiklerinin ardnda baka dnyalar var myd, yoksa var olabilen her ey bilinlerine varabiliyor muydu? Grlerinin aa yukar benzer olduklarn anladlar, bu anlay da onlara bir huzur verdi. Belki yaam, bir gizdir, karmaadr, bilemiyorlard. Belki de ortal kartran, direten yz Hintli tektir, yansttklar dnya da tektir. Bunu saptayacak gleri yoktu. ngiltere'ye varnca bana yazn. Sk sk yazarm. Son derece nazik ve ince davrandnz. Artk gidiyorum ya, fark ettim bunu. Ben de size bunun karl olarak bir ey yapmak isterdim, ama gryorum ki her istediiniz var sizde. Fielding biraz sustuktan sonra, cevap verdi. yle galiba. Hibir zaman burada olduum kadar mutlu olmammdr. Hintlilerle gerekten iyi geiniyorum, onlar da gveniyorlar bana, iimden ayrlmadm iyi oldu. Vali tarafndan vlmek de iyi oldu, bir daha ki depreme kadar olduum gibi kalabilirim artk. Tabii bu lm zd beni. Aziz de ok severdi onu. Ama bu bana hepimizin eninde sonunda leceimizi hatrlatt. Balanmak istediimiz tm kiisel ilikiler geicidir. lm baz insanlar ayrr diye dnrdm, insann romanlardan edindii bir fikir bu, nk kitabn sonunda bir ka kii kalr birka laf eder. Oysa imdi lm kimseyi ayrmaz dncesi gerek olmaya balad. Fazla gereklemesine izin verme yoksa kendin de lrsn. lm hakknda dnmenin sakncas bu. Uratmz ie katlrz. Ben de bu arya kaplmtm ama hemen vazgetim. Biraz daha yaamak istiyorum. Ben de yle. Havada sanki candan bir dostluk vard. Hem adam, hem de gen kz glerinin doruuna varmlard makul, drst, hatta yumuaktlar. Ayn dili konuuyorlard, ayn fikirleri tayorlard, ya ve cinsiyet ayrlklar da onlar ayrmyordu. Ama gene de ileri rahat deildi. Ben biraz yaamak istiyorum, ya da, Ben Tanr'ya inanmam, diye ayn gre vardklar vakit, szcklerin ardndan garip bir tepki geliyordu, sanki evren minicik bir boluu doldurmak iin, iini ap ortaya km gibi, ya da sanki yce bir ykseklikten kendilerini gzler gibi, orada ylece ayn gr, ayn duyula durup grrken konuan cceler gibiydiler. Yanldklarn sanmyorlard, nk drst insanlar yanldklarn hisseder hissetmez, bir bocalama ba gsterir. Yldzlarn tesinde Kalan sonsuz bir ama onlara gre deildi, aramyorlard da. Ama,

baka zamanlarda olduu gibi, o anda stlerine bir hzn, bir dalgnlk kmt; bir dn glgesinin glgesi onlarn kesin, ak ilgilerini rtmt; bir daha gremeyecei ekiller onlara baka dnyalardan haber iletiyordu. Fielding, Sylememe izin verirseniz. dedi, sizi ok beeniyorum. Memnun oldum, nk ben de sizi beeniyorum. Gene karlaalm. Karlarz, ngilterede, memlekete izne gidersem. Ama imdilik bunu yapacanz sanmam. Pek belli olmaz. Hatta imdiden baz eyler tasarladm. A, ne iyi olur bu. Ve bylece srd gitti. On gn sonra Adela, lm dostunun gittii yoldan, yola kt. Son darbe kuzeybat rzgrlarndan nceydi. lke batan baa kupkuruydu, bulankt. Evler, aalar, tarlalar sanki hep ayn kahverengi yapkan maddeden yaplmt. Bombay'da deniz kpk gibi kylar dverek kayyordu. Adela'nn son Hint serveni Antony ile olmutu. Antony gemiye kadar kzn ardndan gitmi, antaja yeltenmiti. Antony, sen Mr Fieldingin metresiydin dedi. Belki de Antony bahiini azmsamt. Adela kamarada zili alp adam dar attrd ama szleri bir hayli rezalet yaratmt. Yolculuun ilk blmnde kimse onunla konumad, Hint Denizi boyunca bir bana ve andapurun dertleriyle ba baa brakld. Msra varnca hava deiti. Kanaln iki yanndaki kum ynlar sanki g ve anlalmaz olan her eyi silip spryorlard. Port-Said bile boz-pembe bir sabahn aydnlnda tertemizdi, gzeldi. Bir Amerikal misyonerle karaya kt. Lesseps Heykeline kadar yrdler, Levantn ba dndrc havasn ilerine ektiler. Misyoner sordu: Tropikal lkeleri tattktan sonra vatannza hangi grevle geri dnyorsunuz Miss Quested? Bakn, nereye dnyorsunuz demedim, ama nereye geri dnyorsunuz, dedim. Her yaamda, dnecek ve geri dnecek bir eyler olmal. Bu nl nc, (Heykeli gsterdi) sorduum soruyu daha ak bir ekilde ifade edebilir. O, Douya dnyor, ama asl geri dnd yer Bat'dr. Ellerinin biiminden anlayacaksnz, bir elinde bir dizi sucuk var. Misyoner, kafasnn boluunu gizlemek iin akac bir tavrla kza bakt. Dnmek ve geri dnmek szleriyle neyi kastettiini kendi de bilmiyordu ama, kutsal zeksna olan inanc yznden szckleri hep ift kullanrd. Anszn Akdenizin akl iinde Adela anlad. ngiltereye dner dnmez yapaca ilk i Mrs Moore'un ocuklar Ralph ve Stellay ziyaret etmek olacakt; sonra kendi mesleine dnebilirdi. Mrs Moore iki evliliinin verimlerini ayr tutmak istemiti: Adela bu verimin gen kuayla henz tanmamt.

XXX Mahkemenin bir baka sonucu da Hindu-MsIman anlamas oldu. leri gelen vatandalar arasda parlak dostluk szleri edildi, bunun yan sra gerek anlama istei ortaya kt. Bir gn hastanede garip biri Aziz i grmeye geldi: Das Yargcn ondan iki ricas vard, basur iin bir ila, bir de kaynbiraderinin yeni dergisi iin bir iir. Aziz her ikisini de kabul etti. Azizim Das, sen beni hapse atmaya urarsn da ben Dr. Battaaryaya iir gnderir miyim? Ha? Gayet tabii, aka bu. Elimden geldiince yazmaya alrm, ama ben sizin dergiyi sade Hindular iin sanyordum. Das ekingen bir tavrla, Hindular iin deil, btn Hintliler iin, dedi. Btn Hintliler diye bir olgu yok. Yok ama, siz bu iiri yaznca belki var olur. Siz bir kahramansnz, inanc ne olursa olsun, kent halk arkanzda sizin. Biliyorum ama srecek mi bu? Kesin ve ak konuan Das, Ne yazk ki srmez, dedi. Bu nedenle kusura bakmayn ama, iire pek fazla Farsa deyim koymayn, blblden de ok sz etmeyin. Aziz kalemini srarak, Bir saniye, dedi. Reeteyi yazyordu. Aln, iirden daha iyi deil mi bu? Ne mutlu her ikisini de yazabilene. Bugn vg datyorsunuz. Adama itenlikle elini uzatt: Biliyorum o davaya baktm iin bana kzgnsnz. Hep dosta ve nazik davranrsnz, oysa ben bu davrannzn altnda hep bir ineleme sezerim. Aziz, Hayr, ne sama bir laf bu. diye kar kt. Bu anlamaya denk den bir yar gnlllkle, sanki kucaklarcasna el sktlar. Uzak lkeler arasnda iine iir ve d karmam ilikiler olabilir. Ancak Hintlilerin farkl kollar bilinmezlii aamayacak kadar birbirlerini iyi tanrlar. Yaknlamalar yavan ve iirden uzaktr. Aziz, adamn dolgun omuzunu okayarak, Fevkalade, dedi. Bir yandan da, Keke inek gbresini hatrlatmasalar unlar bana, diye dnyordu. Das, Kimi Mslman pek hain oluyor, diye dnd. Dnceli dnceli glmsediler; ikisi de karsndakinin kafasndaki dnceyi sezmeye alyordu. Daha ak szl olan Das, Hatalarm balayn, glklerimi anlayn. Bu dnyada yaam sandnz kadar kolay deil, dedi. Aziz, Eh, ne yapalm... imdi u iire gelince, arasra bir eyler iziktirdiimi nereden duydunuz? diye sordu. Pek sevinmiti, bir hayli de gururlanmt. nk ona gre edebiyat, yaamdaki olaylarn bozup irkinletiremeyecei bir huzur ve teselliydi. Profesr Godbole, Plauya gitmeden nce sk sk sz ederdi. Nereden duymu? O da airdi; birbirinizin yazdklarndan haberiniz yok mu? Yaplan davetten koltuklar kabaran Aziz o gece i bana geti. Parmaklarnn arasnda kalemi hisseder etmez blbller ortaya kt. iir, yine slamln k ve akn kutsallna dairdi; gc yettiince hazin ve tatlyd; ama kiisel deneyim asndan ksrd; sevgili Hindular iin hi de ilgin deildi. Beenmeyince, ii abartarak bir talama yazd; talama baslamayacak kadar sertti. Sadece keder ve hzn dile getirebiliyordu; oysa yaantsnn bu duygularla fazla ilgisi yoktu. iire baylrd. Avrupai giysiler gibi bilim de sonradan edinmi olduu bir eydi, Oysa bu akam, insanlarn ounluu tarafndan sevilecek, tarlalarda sylenecek bir ark yazmak istiyordu. Hangi dille yazmalyd? Ne tr bir haber iletmeliydi? Mslman olmayan Hintliler'le daha fazla grmeye ve gemie bakmamaya karar verdi. Tutulacak tek salam yol buydu. Artk bu saatten sonra Kordova ve Semerkant zaferlerinin ne yarar vard. Gemi bitmitir

bunlar, biz bunlar iin alayp szlarken ngilizler Delhi'yi kuatyor, bizi Dou Afrika'dan kovuyorlar. slam dini de doru bir din olmakla birlikte zgrlk yolunu bler. Gelecein arks inantan da te olmaldr. Mr Battaarya'nn iiri bir trl yazlamad ama etki yaratt. Bu ura onu anavatan diye adlandrlan belirsiz ama grkemli bir kavrama yneltti. Doduu lkeye kar iinde bir sevgi yoktu ama Marabar Dalar onu bu sevgiye kavuturmutu. Gzlerini kst, Hindistan' sevmeye alt. Hindistan, Japonya'y rnek almalyd. Bir ulus oluturulmadka bu vatann evlatlar sayg gremezlerdi. Daha sert, daha anlalmaz bir hal ald. Alay ettii, varln bilmezlikten geldii ngilizler onu her yerde horluyorlard, btn dlerini ykyorlard. Ertesi gn, Hamdullaha Benim en byk yanlgm bu efendileri ciddiye almamak oldu, dedi. Hamdullah iini ekerek yantlad: Onlara kar yaplacak en akllca hareket bu, ama her zaman mmkn olamaz. Er ge senin bana gelen felaket trnden bir olay kagelir ve bizim hakkmzdaki dncelerini aa karr. Tanr gkten inip kulplerine gitse de senin susuz olduunu sylese, ona bile inanmazlard. imdi anlyor musun ne diye Mahmut Ali ve ben Ham and gibi yaratklarla ibirlii ve anlama yapmak iin bunca vakit harcyoruz. Ben komitelere katlanamam. Alr bam giderim. Nereye? Turton, Burton hepsi ayn kapya kar. Ama Hint devletinde deil. Politikaclar daha nazik davranrlar. Ama hepsi ayn hesaba gelir. Ben kk de olsa bir grev alp ngiliz Hindistan'ndan baka bir yere gitmek istiyorum. Orada iir de yazarm. Keke Babr n devrinde yaasaydm, onun uruna dvsem onun iin yazsaydm. Gemi ola; ama artk gemi ola demenin bile bir yarar yok. nk bu laf azmzdan kar kmaz bizi zayf duruma dryor. Bize bir hakan gerek Hamdullah; yaam ok daha kolay olurdu o zaman. imdilik u garip Hindulara sayg duymalyz. Ben Hindu devletlerinden birinde doktorluk yapmak isliyorum. Bu biraz fazla ileri gitmek oluyor. Ram andla anlamak kadar deil. Ya para, para bu acmasz Racalar sana doru drst bir cret asla vermezler. Ben hibir zaman, hibir yerde varlkl olmayacam; kiiliime uygun deil bu. Akln bana toplayp da Miss Questede paray detseydin. Aziz sesi birden sertleerek cevap verdi: detmemeyi yeledim. Gemii tartmann anlam yok; brak o parayla Londrada bir koca satn alsn; epey paraya gereksinmesi olacak. Bu konuyu bir daha aaym deme. Pekl ama mrnn geri kalan ksmn yoksul bir adam gibi geireceksin; artk sana Kemirde tatil yok; mesleine sarlp iyi paral bir konuma ykselmen gerek, da bandaki bir lkeye gidip de iir yazmak deil. ocuklarn okut, son kan bilim yaynlarn izle, Avrupal doktorlar sana sayg gstermeye zorla. Yaptklarmzn sonularn efendice karla. Aziz ar ar gz krpt. Mahkemede deiliz. Efendice hareket etmenin eitli yollar var; benimki de kalbimin derinliklerindekileri aklamak. Bu sz Hamdullaha dokunmutu. Byle bir sze verilecek cevap yok, dedi. Kendini toparlayarak glmsedi. Muhammet! Latif'in duyduu lgn dedikodudan haberin var m? Hangisi? Miss Quested kolejde kalrken Fielding onun ziyaretine giderdi. Uaklarn dediine gre, epeyce ge vakitlerde. Azizin yz bir garipleti. Kzcaza iyi gelmitir, dedi. Ama ne demek istediimi anladn m? Gen adam yine gz krpt. Tastamam! Ama gene de senin demek istediinin benim

sorunlarma bir yarar dokunmuyor. andapurdan ayrlmaya karar verdim. Ama nereye gideceim, sorun bu. Sen yardm etmiyorsun bana. Sonra hem Hamdullah' hem de kendini hayrete drerek birden patlayverdi. Zaten kim yardm ediyor ki bana? Kimse dostum deil. Hepsi kalle, kendi ocuklarm bile. Dostlardan da usandm artk.* Ben de sana hareme gitmeyi nerecektim ama, senin ocuun da orada, istemezsin herhalde. Nureddinin annesi karm ziyaret ediyor imdi. Bu yzden pek zarar olmaz bence. Hepsini ayr ayr gryorum, bu zamana kadar hep birlikte kmadlar karma. Onun iin, beni grdklerinde hep birlikte armamalar iin onlar nceden hazrlasan iyi olur. Yok, haber vermeden anszn baskn yapalm, zaten bizim kadnlarn arasnda fazla samalk var. Senin mahkemen srasnda szde ka gten vazgeeceklerini tutturdular, hatta eli kalem tutanlar bir de belge yazd bu konuda, ama hepsi lafta kald. Hepsinin Fieldinge ne kadar derin bir sayg duyduunu bilirsin, ama daha bir tanesi yzn grm deil. Karm greceim diyor, ama adamn her geliinde bir bahane buluyor, ya kastaym diyor, ya odadan utanyorum diyor, ya da ikram edecek gzel tatllar bulunmuyor, sadece gzleme oluyor, ben de gzlemenin Mr Fieldingin en sevdii tatl olduunu sylyorum, bu defa da iyi yapmasn beceremediini tutturuyor, bu yzden Fieldingi gremiyor. Tam on be yl benim hanmla ekitim, tam on be yl, hibir zaman da baa kamadm, buna ramen misyonerler bize kadnlarmzn kt muamele grdklerini, ezildiklerini sylyorlar. iir iin bir konu aryorsan al sana bir tane: Sanld gibi deil de, olduu gibi Hint kadn.

XXXI Aziz kanttan anlamazd. Duygular, inanlarn saptar, yneltirdi. Zafer kazanmlard ama balarna ta oturtulmuyordu. Fielding bir yere toplantya gitmiti, bir sre Miss Quested ile Fielding arasndaki dedikoduyu hi umursamad ama, sonradan bunun gerek olabileceini kabullendi. Dostlarnn elenmelerini ahlak asndan knamyordu, stelik Cyril orta yal olduundan kadn dnyasndan ok ey beklemezdi. Ama bu kadnla elendii iin Aziz kzmt Bu kadn dman biliyordu, .stelik ne diye ona haber vermemiti? tenlik ve gven olmadka dostluk ka para ederdi? Kendi sylenmeyecek eyler sylemi, ngiliz dostu da anlayla dinlemi, hi bir karlk vermemiti. Dnnde Fielding'i tren istasyonunda karlad, birlikte yemek yemeyi kabul etmiti. Her zamanki gibi Fielding'in cann skmaya balamt. Grnte keyifli bir hali vard. AvrupalIlar arasnda byk bir rezalet kmt: Mr McBryde ve Miss Derek. Miss Derekin andapura ballnn nedeni anlalmt. McBryde kzn yatak odasnda yakalanmt. Kars onu bouyordu. u temiz adam! Bu kez de Hindistan'n iklimi sulanacak. Dorusu her ey bizim suumuz. Bak, Cyril senin hakknda da nemli bir haber aldm. Fielding uzak gnahlarla pek ilgilenmezdi. Yok canm, dedi. Sen benim haberimi dinle. Azizin az kulaklarna varmt, Konferansta i kararlatrld. Bu akam okul mdrln bir yana brakacaz. Ben imdi doru Mintoya gidiyorum, kolera ii fena. Sadece yerel vakalar deil dardan gelen vakalar da varm. Yeni Hkmet Doktoru eskisinin ayn, ama henz bunu pek belli etmiyor. Ynetimde yaplan btn deiiklik bundan ibaret. Benim ektiim ac yine bir ey kazandrmad bize. Ama dinle beni Cyril, unutmadan sylemek istiyorum: Sadece McBryde hakknda deil, senin hakknda da dedikodu var. Sylenenlere baklrsa sen ve Miss Quested pek sk fkymsnz. Daha ak konumak gerekirse, sizin uygunsuz harekette bulunduunuz syleniyor. Sylerler. Btn kent halknn aznda; senin ismini kirletecek bu laflar. Herkes de seni destekliyor saylmaz, biliyorsun. Sylentileri durdurmak iin elimden geleni yaptm. Aldrma, Miss Quested nasl olsa gitti. Byle sylentilerin gidenlere deil, kalanlara zarar dokunuyor. Ne kadar zldm, ne kadar skldm bir dn. Uykularm kat, nce benim adm kartrdlar, imdi de senin adn. Bu kadar abartl laflar kullanma. znt, sknt gibi mi? Btn hayatm Hindistan'da geirmedim mi? Burada neyin kt etki yapacan bilmez miyim ben? Sesi dargn ve fkeliydi. Ama derecesi var, derecesi. Sen bu dereceyi srekli yanl saptyorsun dostum. Byle bir dedikodu ktnda insan zlr zlmesine ama, az zlr dilersen konuyu deitirip baka bir ey konuabiliriz demek istiyorum. Ama sen Miss Quested'in adna zldn. Yznden bunu anlyorum. Ne kadar zlebilirsem o kadar zldm Unutma, hibir bam yok benim. Cyril, bu bamszlkla vnmen senin sonun olacak. Bu szle hep dman kazanyorsun, ben de son derece huzursuz oluyorum. Ne gibi dmanlar? Azizin aklna kendisinden bakas gelmedii iin cevap veremedi. Aptallk ettiini anlaynca daha da ok fkelendi. Bu kentte gvenilmesi gereken insanlarn bir sr listesini verdim sana. Senin durumunda olsam, evremde sryle dman bulunduunu grrdm. Bak

alak sesle konuuyorum. nk seyisinin yeni olduunu fark ettim. Nereden bileyim onun casus olmadn? Sesini alaltt. Her uak bir casustur. Fielding glerek sordu: Kuzum ne oldu sana? Az nce sylediimle ayn fikirde deil misin? Ben umursamam o kadar. t srs kadar casus var dnyada, ama birinin bana zarar dokununcaya kadar yllar geer. Senin aklnda baka bir ey var. Yok; samalama. Var. Bana darlmann nedeni baka. Dorudan doruya saldrya geilince, ne olduunu ard. Sonunda. Demek, dedi; Matmazel Adela ve sen aksamlan iyi vakit geirdiniz; seni varamaz ocuk seni! Bu sert ve bilgi laflar saka deildi. Fielding, dedikodunun bunca ciddiye alnmasna am, kendisine yaramaz ocuk denilmesine ylesine kzmt ki, kendini kaybedip bard: Seni kstah ocuk seni! Vay canna duyulmu ey deil! yi vakit geirdik ha! O gnlerde iyi vakit geirebilir miydi insan? zr dilerim, ok zldm. Doulu hayal gcnn yersiz bir patlamas,ite! Aziz szde neeyle konuuyordu ama, fena halde zlmt. Dt yanlgdan saatlerce sonra bile ii hala kan alyordu. Bak Aziz, durum... sonra, kz da hl Heaslopla nianlyd, stelik ben de hi... Evet evet, ama sen dediime kar kmaynca ben de doru sandm. Aman Tanrm. Douyla Bat. Ne kark i. Ltfen kstah ocuunu hastaneye brakr msn? Gcenmedin ya? Hayr. Gcenmedinse de bunu daha sonra grmeliyiz. Aziz vakarla cevap verdi: Grld bile, ben sylediklerine inanyorum, artk stnde daha fazla durmaya gerek yok. Ama benim syleyi biimim zerine grmeliyiz. Hi istemeden kabalk ettim, zr dilerim. Btn su benim. Bu laflar srp gitti. Olmayacak yerde bir susu, bir kelimenin ne karlmas hep yanl anlald; konuma bandan sonuna kadar tatsz bir ekilde devam etti. Fielding armt ama fazla hayret etmemiti; aradaki fark nasl belli etmeliydi? ki insan cinsellii ayn anda dnmezse hep bir terslik kar; daima karlkl bir gcenme ve aknlk olur; o iki insan ayn rktan da olsa, bu deimez. Fielding, Miss Quested hakkndaki duygularn yeniden aklamaya balad. Aziz onu susturdu: Ama ben inanyorum sana, inanyorum. Muhammed Latif byle bir ey uydurduu iin fena halde cezalandrlacak. Aldrma canm, btn br dedikodular gibi bu da, gerek yaama katlma abasnda olan yar canl eylerden biri. Aldr etme, zavall Mrs Mooreun trbesi gibi bu da unutulur gider. Muhammed Latif dolap evirmeye balad. Zaten fena halde kzyoruz ona. Onu apar topar ailesinin yanna yollasak, seni memnun etmi olur muyuz?* Muhammed Latif'ten yemekte sz ederiz. Gzleri anszn buuland, sert bir anlam kazand. Bu ok kt ite, unutmutum, Das'la yemek yemeye sz vermitim. Das da bana getir. Baka arkadalarn da davet etmitir. Fielding ban teye evirerek, Kararlatrdmz gibi yemei benimle yiyeceksin.

Byle bir eyi kabul edemem. Yemee benimle geleceksin. Geleceksin, dedi. Artk hastaneye varmlard. Fielding yalnz bana meydan geti. Kendi kendine kzmt ama, yemekte her eyi dzeltebileceini dnyordu. Postanede Yneticiye rastlad. Arabalar yan yana braklmt. Uaklar binann iindeydi. Turton buz gibi bir tavrla, Demek dndnz, gnaydn, dedi. Bu akam Kulp onurlandrrsanz ok sevinirim. Kulpe yeniden ye olmay kabul ettim efendim. Gelmem gerekli mi? Beni balarsanz ok sevinirim, nk bu akam yemek iin baka bir yere sz verdim. Sorun sizin ne hissettiiniz deil, Valinin istei. Herhalde resmi sfatla konuup konumadm soracaksnz bana. Sizi akam altda bekliyorum. Daha sonraki planlarnza karmayz. Fielding, bu tatsz daveti kabul etti. Zoraki konukseverlik kendini belli ediyordu. Bir kadeh aln, bir iki imez misiniz? Be dakika Mrs Balkiston ile konutu; o, Candapurda kalan tek kadnd. McBryde ile de konutu. Adam boanma konusunda kstah bir tavr taknmt. leri gelen bir kii olarak bu tr bir su ilemek ona ok dokunmutu. Yeni Hkmet Doktoru Binba Roberts ile konutu. Yeni Yarg gen Milner ile konutu. Ama Kulp deitike, kkl bir deiiklik olamayaca giderek belli oluyordu. Caminin nnden geerken, kendi kendine, Hi yarar yok bunlarn, diye dnd. Doru drst bir temelimiz yok. Bu lke adalatka dert artacak. Gemite, on sekizinci yzylda, zulm ve adaletsizlik ortal kasp kavururken, gzle grnmez bir g bunlar dengelerdi. imdi her eyin bir yanks var. kan ses zararsz olabilir, ama yank daima ktdr. Bu yank dncesi Fieldingin aklnn bir ksesine hep taklrd. Bir trl ne olduunu karamyordu. Ya iine giremedii ya da girmek istemedii bir dnyaya aitti bu, cami de bunun iine giremiyordu. Cami ve belli belirsiz kubbeleri, ancak snrl bir snak salayabiliyordu, Tanrdan baka Tanr yoktur. Madde ve ruhun karmakln aydnlatmak yararszd, bu sadece bir kelime oyunuydu, dinsel bir kelime oyunu dinsel bir gerek deil. Aziz'i bitkin, keyifsiz buldu, ge vakte kadar aralarndaki anlamazlktan sz amamaya karar verdi, ge vakit daha elverili olurdu. Kulpe gitme sorununu drste anlatt, zorunlu olduu iin gittiini, emir yenilenmedike bir daha da ayak basmayacan syledi. Daha dorusu hi uramayacam, nk ok yaknda ngiltereye gidiyorum. Aziz sknetle. Ben de eninde sonunda ngilterede soluu alacan biliyordum, dedi, sonra da konuyu deitirdi. Yemei skntyla yediler, sonra Mool yaz evinde oturdular. Sadece ksa bir sre iin gidiyorum. Resmi bir i iin. Ynetim, beni bir sre andapurdan uzaklatrmaya can atyor. Bana deer vermek zorundalar, ama aslnda metelik bile verdikleri yok. Durum olduka gln. Bu i nasl bir i? Bol bol bo vaktin olacak m? Dostlarm grebilecek kadar. Ben de byle bir cevap bekliyordum. Scak bir dostsun sen. imdi baka bir eyden sz edelim mi? yi olur. Neden sz edelim? Aziz, gzleri yaararak cevap verdi; iirden. iir insanlara cesaret verme gcn neden kaybetti, bundan sz edelim. Annemin babas da airdi. syanda size kar savamt. Bir isyan daha olsayd ben de ondan aa kalmazdm. Oysa ben bir doktorum, bir dava kazanmm, bakacam ocuum var, en nemli konum da i tasarlarm. Haydi, iirden sz edelim. Gene o zararsz konuya dnd. Sizlerin durumu g. Neye dair yazabilirsiniz ki? Sonsuza dek Gl soldu' diye tutturamazsnz ya? Solduunu biliyoruz. Hindistan kimsenin Hindistan deilken, Hindistan, canm Hindistanm' diye vatan iirleri yazamazsnz ya!. Bu konuma houma gitti. lgin bir sonuca varabilir.

iirin yaama bal olmas gerektiini dnmekte haklsn, seni ilk tandm gn, iiri bir tr giz yerine koyuyordum. Beni ilk tandn zaman ocuktun O zaman herkesi dost bilirdim. Dost: Farsada Tanr anlamna gelen bir kelimedir. Ama din airi de olmak istemiyorum. Oysa ben bunu umuyordum. yleyse sen kendin neden dinsizsin? Dinde belki gerek olan bir ey vardr ama henz sylenmemitir. Daha ak syle. Belki Hindularn bulmu olduu bir ey. Brak onlar sylesinler yleyse. Hindular sylemesini beceremezler. Cyril, bazen akllca konuuyorsun. Artk iir hakknda bu kadar yeter. imdi de senin ngiltereye gidiine dnelim. Cyril Fielding glmseyerek, iirden sz edeli daha iki dakika olmad, dedi. Ama Aziz kl krk yarma tiryakisiydi, ksack konumay evirip eviriyor, tm dertlerini zetlediine inanyordu. Bir an iin karsn anmsad ve anlarn etkinlikle akla geldii anlarda olduu gibi, gemi gelecee dnt. Karsn sakin bir Hindu devletinde, yabanclardan rak krlk bir yerde, yanbanda grd. Herhalde Miss Questedi grmeye gidersin? dedi. Vaktim olursa. Onu Hampsteadde grmek ok tuhaf olacak. Hampstead nedir? Londra yaknnda artistik ve arbal bir yer. Orada rahat iinde yayordur. Onu grmek senin houna gidecek... Hay aksi, bu akam bam aryor. Belki de koleraya yakalanyorum. zin verirsen, erken kalkaym. Arabay ne zaman istersin? Rahatsz olma, bisikletle giderim. Ama bisikletin yannda deil ki! Seni benim arabam getirdi, brak gtrsn. Aziz neeli davranmaya alarak, Doru, dedi. Bisikletim yanmda deil. Ama pek sk grnyorum senin arabanda Mr Ram and senin nezaketinden yararlandm sanyor. Keyfi yoktu, can sklyordu. Konuma, seke seke konudan konuya dolat durdu. Karlkl sevgi ve itenlik gsteriyorlard ama rahat deillerdi, uyumuyorlard. Aziz, bu sabah ettiim budalaca laf baladn ya? Evet, byk bir dalgnlk ve budalalk. Seni ne kadar sevdiimi bilirsin. Bir ey deil canm, hepimiz yanlrz. Bizimki trnden dostluklarda byle bir iki przn nemi olamaz. Ama geri dnerken, yolda, iin iin cann skan bir ey vard ortaya kmak iin bekleyen, bir beden ya da kafa szs. Eve dnd vakit, dnp sevgi dolu bir laf etmek geldi iinden oysa, bunun yerine seyise dolgun bir bahi verdi, skntyla yatana oturdu; Hasan becerikli elleriyle vcudunu ovdu. Sinekler bir telin stne kmelenmilerdi. Yerdeki krmz lekeler daha da sklamt, nk kendi hapisteyken Muhammed Latif burada kalmt, bir hayli de tkrmt; masann ekmecesiyle, polisin zorlad yerler izik izikti; hava dahil andapurda her ey tkenmiti. ini kemiren sknt kendini gstermi, ortaya kmt artk. Kuku iindeydi: Dostunun Miss Questedle paras yznden evleneceinden, ngiltereye de bu nedenden tr gitmek istediinden kukulanyordu. Efendim hazret? Aziz bir eyler mrldanmt. Bak u tavandaki sineklere. Niye ldrmedin onlar?

Hazret, geri geliyorlar. Her kt ey gibi. Hasan, konuyu deitirmek iin mutfaktaki yaman ylan ldrn anlatt, ylan ikiye blerek ldrmt; bu kt bir eydi; nk ylan birken iki olmutu. Mutfakta tabak krld vakit iki tabak olur mu? Bardak ve yeni bir aydanlk gerek, bir de bana ceket Aziz iini ekti. Herkes kendi derdindeydi. Biri ceket istiyordu, bir bakas da varlkl bir e; hepsi de istediini kurnaz bir dzenle elde ediyordu. Fielding, kz yirmi bin rupyelik bir cezadan kurtarmt, imdi de ardndan ngiltereye gidiyordu. Eer kzla evlenmek istiyorsa her ey ortaya km demekti: Kz bylelikle daha zengin bir eyiz getirebilecekti. Aziz kendi kukularna inanmyordu keke inansayd, nk o zaman kzp sylenir, konu da aydnlanm olurdu. Onun kafasnn iinde kukuyla inan yan yanayd. Bu duygular ayn kaynaklardan kard: birbirlerine karmalar gerekmiyordu. Douluda kuku, bir tr habis ur, bir dima hastaldr. nsan tedirgin, huzursuz, kstah klar; hibir Batlnn anlayamayaca ekilde, ayn anda hem inanr hem de kuku duyar. Nasl ikiyzllk Batl'nn eytanysa, Doulu'nun da eytan budur. Aziz ite bu hastala yakalanmt. Bunun temeli, Dilkada yldzlarn altnda konuurken atlmt. Kz, Kolejde kalda gnlerde, anszn Cyril'in sevgilisi oluvermiti. Muhammed Latif haklyd. Ama hepsi bu kadar myd? Belki de kzn ardndan maaraya giren Cyril'di... Hayr olamazd bu. Cyril Kava Dol'a hi gitmemiti ki... mknsz. Gln. Ama gene de, hayal gc onu aresizlikten titretiyordu ite Byle bir ihanet eer doruysa Hint tarihinde eine rastlanmam bir ihanetti, hibir ey bu derece kt olamazd; hatta, Afzul Hann Svac tarafndan ldrlmesi olay bile bu kadar kt deildi. Sanki bir gerek tarafndan durmadan sarslyordu. Hasan'a kendisini yalnz brakmasn syledi. Ertesi gn, ocuklarn yeniden Musuriye gtrmeye karar verdi. ocuklar, Aziz onlara veda edebilsin diye mahkeme dolaysyla getirilmilerdi; tren sresince Hamdullahlarda kalmlard. Binba Roberts izin verirse kendi yokken Fielding ngiltereye giderdi. Bu fikir, hem inanlarna, hem de kukularna uygundu. Olaylar neyin gerek olduunu gsterecekti; ve o ne olursa olsun vakarn bozmayacakt. Fielding, dmanca bir eyler dndnn bilincindeydi, ama Azize duyduu gerek sevgi ve iyimserlii yanltt onu. Araya sevgi karnca bamszlk kavram gleir. Her ey nasl olsa yoluna girer diye dneceine, tuttu abartl bir mektup yazd; Aklma taklan bir nokta var. Sen beni kadnlarla olan ilikilerinde fazla titiz bir insan olarak gryorsun. Keke baka bir ey dnseydin de bunu dnmeseydin. imdi uslu uslu oturuyorum, ama bunun tek nedeni krkm am olmam; kendime eki dzen verme dnemim bu benim. Seksenimde kendime bir kez daha eki dzen vereceim; doksanma varmadan da bakalar verecek herhalde. Ama ister canl ister l olaym, bende ahlak kural diye bir ey arama Ne olursun bu noktay iyi anla. Aziz bu mektuptan hi holanmad. ncelik hakkndaki dnceleri zedelenmiti. Ne olursa olsun itenlikten holanrd ama, konuyu genelletirmek ve karlatrmalar yapmak onu hep tiksindirmiti. Yaam bilimsel bir bilgilik deildir ki! Souk bir cevap yazd. Dostu yola kmadan nce Musuri'den dnemedii iin zldn bildirdi. Ama henz elimde frsat varken mtevazi tatilimi bitirmeliyim. Bundan byle daha tutumlu olmam gerekiyor; Kemir dleri artk suya dt. Sen dndnde, ben baka bir yerde yeni bir grevde almaya balam olacam. Fielding gitti. andapur'un son grlt patrts iinde artk yeryz de cennet de ayn anlama geliyorlard. Hintli'nin kara dnceleri gerek oluyordu. Dostlar destekliyordu bu karamsar dnceleri, geri Fieldingi sevmilerdi ama, i yzlerini bylesine renmi olmas canlarn skmt. ok gemeden Mahmut Ali, ihanetin bagstermi olduunu aklad. Hamdullah, Artk bize eskisi gibi iten davranmyordu, diye mrldand. Azizin kulan bkt: ok ey bekleme, unutma ne kadar olsa, o da, kz da baka bir rkn insanlar

Benim yirmi bin rupyem nereye gitti? diye dnd. Paraya hi aldr etmezdi sadece cmert olmakla kalmazd, unutmad srece borlarn derdi, ama gene de bu rupyeler kafasn kurcalyordu, nk bu para iin ona dalevere yaplmt, stelik lkesinin serveti olan bu para deniz ar bir lkeye gtlrlmt. Cyril, Miss Quested'le evlenecekti bundan kukusu yoktu. Marabar yksnn sonucu bu ie yaramt. O korkun, anlamsz gezintinin doal bir sonucuydu bu; ok gemeden dnn olup bittiine akl yatt.

XXXII Msr cana yaknd; yemyeil bir hal; bu halnn stnde gezinen drt tr hayvan, bir tr de insan. Fielding i iin birka gn buraya uramt. skenderiyede tekrar gemiye bindi. Bombay'n karmaasnn tersine, burada, ak mavi, tertemiz bir gk, devaml ve dzenli bir rzgr, dzgn, alack bir ky vard. Girit, uzun, karl tepeleriyle karlad onu, ardndan da Venedik kageldi. Piazettaya ayak basar basmaz dudaklarna bir gzellik yudumu deydi; iinde bir sadakatsizlik duygusuyla iti bu gzellii Girit'in, Msr'n dalar gibi, Venedikin yaplar da eski yerlerini koruyorlard. Oysa zavall Hindistanda hibir eyin yeri yoktu. Tapnaklarn, tknaz tepelerin ardnda biim gzellii unutulmutu. Oysa biim olmaynca gzellik nasl olabilirdi. Biim ara sra, sanki aksar ya da kekeler gibi bir camide ortaya kverirdi, hatta hmla katlard da ama, ah Tanrm. u talyan kiliseleri! San Giorgio, ite urada, adann stnde duruyordu, o olmasayd adann can sulardan kmak istemezdi belki de; Salute bir ban tutmutu, ama o olmazsa kanal kanal olmazd ki! Delikanllk anda St. Marco'nun rengrenk dnyasna kaptrmt kendini, ama imdi mozaikten de, mermerden de daha cana yakn bir ey kvermiti karsna: nsanolunun yapsyla onu dnyaya getiren topran arasndaki uyum, kargaann iinden kan uygarlk, akla yakn bir kalba yerlemi, etiyle kemiiyle bir ruh dnyas... Hintli dostlarna kart yazarken, kendinin o anda duyduu zevki onlarn duyamayacan, bunun da aralarnda bir engel yaratacan dnd. Onlar Venedik'in biimini deil grkemini greceklerdi. Venedik geri Avrupa deildi ama, Akdeniz uyumunun bir parasyd. Akdeniz nsanolunun dsturuydu. nsanolu bu gzel glden bir kt m, ister Cebelitank tan, ister Boaz'dan ksn, korkun ve dev olanla karlar. Gney'deki k ise, deneyimlerin en garibiyle tantrr insan. Buna bir kez daha srt evirerek Kuzey'e giden trene bindi; aklna gelen tatl, yumuak, d ve iir dolu dnceler bir daha canlanmamak zere silindi, ancak hazirann dnieklerini, papatyalarn grnce bu dnceler de be iek at.

NC BLM TAPINAK

XXXIII Marabar Dalarnn yzlerce kilometre batsndayz, vakit iki yl kadar gemitir. Profesr Narayan Godbole Tanrnn huzurunda duruyordur. Tanr daha domamtr bu i gece yars olacaktr ama O yzyllarca nce domutur, ne de bir daha doabilir, nk o evrenin efendisidir, insanoullarnn ilerinin stndedir o. Odur, O deildir, O deildir, O idi, O ve Profesor Godbole ayn kilim parasnn birer ucunda duruyorlard. Tukaram, tukaram, Babamsn, Anamsn her eyimsin. Tukaram, tukaram, Babamsn, Anamsn, her eyimsin. Tukaram, tukaram, Babamsn, Anamsn, her eyimsin. Tukaram, tukaram, Babamsn, Anamsn, her eyimsin. Tukaram... Mau saraynn bu geidi baka geitlerden de geerek bir avluya kard. Nefis, beyaz, sert bir svayla yaplmt, ama stun ve tonozlar, donuk pembe avizelerin, eri br erevelenmi fotoraflarn, renk renk kilimlerin, oymalarn, rengrenk toplarn ardnda grlemiyordu. Bunun sonunda Hanedan soyunun kk fakat ok nl trbesi vard. Doacak tanr ise, ay ka byklnde gmten bir ekildi. Yer bulabilen Hindu!ar, halnn iki yanna yerlemilerdi, yer bulamayanlar ise bitiik koridorlara ve avluya yaylmlard. Hindular, sadece Hindular, yumuak yzl insanlar, ou kylyd bunlarn; onlara gre, kendi kylerinin dnda olan her ey bir d dnyasyd. Bunlar, baz kimselerin gerek Hintli diye adlandrd, lesiye alan, didinen kiilerdi. Aralarnda, kk kasabann be tccaryla, resmi memurlar, saray memurlar, veliahtlar vard. Okul ocuklar dzensiz bir dzen iindeydiler. Toplant, ngilizler'e yabanc gelen tatl, yumuak bir ortam iinde sryordu; hava bir iyilik iksiri gibi tatl tatl kaynyordu. Kyller gm ekli grebilmek iin kordonu yarnca, yzlerini ok gzel, kiisel bir ifade sard; iinde kiisel hibir ey olmayan bir gzellikti bu, nk devam ettii srece herkes birbirine benzemi, ancak kaybolduu anda insanlar kendi kiiliklerine dnebilmilerdi. Mzik de byleydi. Mzik vard, ama yle saysz kaynaktan geliyordu ki, bir btn oluturamyor, belirgin olamyordu. Haykrma, vurma ve inildemeler bir btnn iinde eriyor, kan ses gk grltsne katlmadan nce Sarayn evresinde srnrcesine dolayordu. Btn gece arada, bir yamur yad durdu. imdi sra. Profesr Godboleun korosundayd. Eitim Bakan olarak zel bir sayg gryordu, nnde duran arkclar kalabala karnca, kutsal sesler kesilmesin diye, bir yandan ark syleyerek arkadan ne geiverdi. Yaln ayakt, beyazlar giyinmiti, banda ak mavi bir trban vard; altn ereveli ieklerle sslenmi kelebek gzl burnunun zerinde yana eilmiti. Kendisi ve yanndaki alt meslekda zillerini aldlar, ufack davullarn dvdler, portatif bir armonikadan iniltiyi andran sesler kardlar ve ark sylemeye baladlar. Tukaram, tukaram, Babamsn, anamsn, her eyimsin. Tukaram, tukaram, Babamsn, anamsn, her eyimsin. Tukaram, tukaram, Babamsn, anamsn, her eyimsin.

Tukaram, tukaram, Babamsn, anamsn, her eyimsin. Tukaram, Tukaram... Karlarndaki bir Tanrya bile deil, bir azize sylyorlard arklarn. Hindu olmayan birinin tre ve grenek asndan doru bulabilecei tek ey yapmadlar. Hindistann bu beklenen zaferi bizim deyimimizle tam bir kargaayd; bir mantk ve ekil yokluuydu. Onuruna bu toplantnn yapld Tanrnn kendisi neredeydi? Mihrabn grlt patrts, karmakl iinde kendi kaybolmutu. Kendinden daha aa tanrlarn ekilleri arasnda bir yana itilmi, gl yapraklaryla gizlenmi nnde asl duran resimlerle rtlm, Racann atalarn gsteren altn sslerin yannda snk kalmt. Rzgr esince, bir muz aacnn dilimli yapraklar arkasnda tamamen gzden kayboluyordu. Onuruna yzlerce ampul aslmt. (Elektrik motorunun grlts ilahileri bastryordu). Ama gene de yz grnmyordu. Yzlerce gm tabak Onun evresine dizilmiti; ama pek bir etki yaratmyorlard. Devletin resmi ozanlarnca yazlm yazlar okunamayacak yerlere aslmt; kiminin ivisi svadan frlamt. Bunlardan biri (onun evrenselliini gstermek iin ngilizce yazlm olan) ozann hazin bir ekilde gznden kam olan u szckleri tayordu: Tanr sevgidir.. Tanr sevgidir. Hindistann son mesaj bu mu? Koro devam ediyordu: Tukaram, tukaram... Koronun sesi, haremin perdesinin arkasndan gelen bir grltyle daha da glendi. ki anne, ocuklarn ayn anda ne doru itmeye kalktlar. Kk bir kz ocuunun aya bir ylanbaI gibi dar frlad. Avluda, yamurdan srlsklam olmu Avrupa tr kk bir orkestra ii valse dkmt. Nights of Gladnessi alyorlard. arkclar bu rakipten hi yksnmemilerdi, rekabetin stndeydiler. Profesr Godbole, d yaama gz kulak olan kelebek gzln yerine yerletirinceye kadar bir trl yeni bir ilahi bulamad. Zillerden birini brakt, brn ald; bo kalan eliyle boynundaki iekleri elledi. Adamlarndan biri yardm etti. Birbirlerinin gri sakallarna doru ark syleyerek ucu kaan ses dizisini yeniden dzene soktular. Godbole ark defterine bavurdu; davulcunun kulana bir eyler fsldad. Davulcu tempoyu durdurdu: Tek, kaln, bulank bir ses kard, sonra yeni bir tempo tutturdu. Bu daha coturucu bir tempoydu, insann kafasnda kesin imgeler yaratyordu; sonra arkclarn yzndeki anlatm donuklap hantallat. Btn insanlar seviyorlard, dnyann tanmn, gemiin be paracn, ayrnt denilen kk kymklar seviyorlard. Bir an evreni iine alan lklkta erimek iin benliklerinden ktlar. Godbole, kendisi iin bir nemi olmasa da, birden, andapur gnlerinde tand yal kadn anmsad. Rastlant, onu bu scak esrime hali iinde yakalayp kadn aklna sokmutu. Tek tek beliren dlerin iine rastlantsal olarak katlmt kadn. Onu btnln bulunduu o yere doru itti. Btnlkt bu, canlandrma deil. Duyular giderek etkinliklerini yitirdiler; bir sinei hatrlad, nerede grdn bilmiyordu, belki de bir ta zerinde grmt. Sinei de ayn ekilde seviyordu, onu da ayn yere itti. Sinein konduu ta da... Ta brleriyle bir tutmaya kalkmak yanlt. Mantyla bilinli abas onu batan karyordu. Tekrar al kilim parasna dnd; bir de bakt ki kilimin zerinde dans ediyor. Bir yukar bir aa, mihraba doru yolun te birini gidiyor, sonra gene dnyor, minicik zillerini alyor, ufack bacaklar titreiyordu, yanndakiler de onunla birlikte oynuyorlard. Grlt, grlt... Avrupa tr mzik daha da grltl alyordu. Mihrapta gnlk kokusu, ter, klarn parlts, muz aalarnda rzgr, grlt, gk grlts... Kol saatine gre vakit on biri eyrek geiyordu; ruhunun minicik tepkilerini salvermek iin kollarn yukar, havaya doru kaldrdnda ilimiti gzne. Kalabalktan gitgide daha grltl sesler kmaya balad. Dansna devam etti. Stunlarn arasnda dolaan ocuklarla adamlar havaya kaldrlyor, sonra biimleri hi deimeden yanlarndakilerin kucaklarna braklyorlard. Bu arada, alan yoldan bir sedye onlara doru ilerlemekteydi.

Bu gelen devletin yal hkmdaryd; doktorunun ikazna karn, doum trenini grsn diye tanmt buraya. Kimse Racay karlamad, kimse selamlamad. O da bunu istemezdi zaten. Taht gibi grnr diye, bir de tapnaa kar saygszlk olur korkusundan sedye yere braklmad; sedyenin ayaklar yere demeden adam iinden alnd, mihrabn yaknndaki halnn zerine brakld; grkemli sakalna eki dzen verildi, eline iinde krmz bir toz bulunan bir kt tututuruldu. Adam orackta oturdu. Srtn bir stuna dayamt, hastalktan bitkin bir haldeydi; gzleri dkememi olduu gzyalaryla bymt. ok beklemedi. Vakit nedir bilmeyen bu lkede doum saati dakikas dakikasna bilinirdi. Doum vaktinden dakika nce, bir Brahman, Gkl kentinin bir rneini getirdi; (dsel yknn bu kutsal kentini) mihrabn nne brakt, rnek, aa yukar bir metre karelik tahta bir tepsi stndeydi, kilden yaplmt, ince bayraklarla sslenmiti; rengi canl bir mavi beyazd. Orada, kendine pek kk gelen bir iskemlede oturan Kansa Kral Herod birka masumun ldrlme iini ynetiyordu, bir kede ise Tanr'nn yine ayn boydaki anasyla babas bir d annda kamay tlyorlard. Bu rnek kutsal deildi ama sadece bir ss de deildi; nk insanlarn dncelerini gerek Tanr eklinden uzaklatryor, kutsal aknlklarn artryordu. Baz kyller Doumun sonulandn sanmlard; gerekte Tanrnn doduunu, ancak kendilerinin gremediklerim sylyorlard. Derken saat gece yarsn vurdu; ayn anda da borunun yrtc sesi duyuldu; ardndan fillerin grlts ykseldi; toz paketleri olanlar tozlarn mihraba frlattlar. Sonsuz Ak, bu pembe toz ve gnlk kokusunun, nlamalarn, haykrlarn arasnda ri Krina ekline brnp dnyay kurtard. Ac yok olmutu; yalnz Hintliler iin deil, btn yabanclar iin, kular, trenler, yldzlar iin; her ey sevin olmutu, her ey kahkaha olmutu; dnyada hibir zaman, hastalk, kuku, anlamazlk, ktlk, korku var olmamt sanki. Kimi havaya sryor, kimi yz st kendini yere atyor, evren nn plak ayaklarn pyordu. Harem perdesinin ardnda, kadnlar ellerini rpyor, baryorlard; kk kz usulca dar kp kendi kendine oynamaya balad, kapkara rg salar havada uuyordu. Bir beden taknl deildi bu. Geleneksel inan buna izin vermezdi. Ama insan ruhu lgnca bir silkinile bilinmeyeni alt etmek istiyor, abasyla bilim ve tarihi al aa ediyordu; hatta gzellii bile. Baarabildi mi bunu? Daha sonra yazlm kitaplar, Evet derler. Ama byle bir olay sonradan nasl anmsanabilir. Kendi dndaki bir eyle nasl aklanabilir. Bu tr bir gizemi, sadece inanmayan deil, inanan da anmsayamaz. nanan belki Tanrya varm olduunu dnr ama, dnr dnmez, artk bu tarih olur, zamann kurallarna boyun emeye balar. Az sonra halnn stnde kartondan bir ylan belirdi, bir de sallanan tahta bir beik. Godbole, kolunda al ipekten bir mendille beie yaklat. Mendil Tanr'yd, deildi de; Tanr ekli mihrabn kargaasnda belli belirsiz duruyordu. Sadece bir mendildi bu. Yeni domu bir ocuk biiminde katlanmt. Profesr mendili elinde hoplatarak Raca'ya verdi; o da byk bir abayla, Bu ocua ri Krina adn veriyorum, diyerek mendili beie koydu. Gzlerinden yalar akyordu, nk Tanr'nn kurtuluunu grmt. ok zayf ve halsiz olduundan, eskiden olduu gibi ipek bebei halkna gsteremedi; sonra da sarayn daha az kutsal saylan bir yerine gtrld. Orada, bir d merdivenle Bat bilimine alan bir odada Dr. Aziz onu bekliyordu. Trbeye kadar yannda gelen Hindu doktor ksaca hastaln anlatt. Dinsel etki azalnca hasta huysuzlanmaya balamt. Dinamoyu altran bir buhar makinesi, sinirini bozuyordu. Bu makinenin evinde ne ii olduunu sordu. Aratracaklarn syleyip yattrc bir ila verdiler. Kutsal geitlerde nee yatm, tatl bir sevince dnmt. imdi eitli oyunlar oynayarak onu elendirmek, st kzlarla gnln etmek gerekiyordu. Bu ite tereyann ok nemli bir grevi vard. Beik ortadan kalknca devletin ileri gelenleri kendi halinde bir elence iin bir araya geldiler. Sarklarn kardlar. Biri, alnna bir kalp tereya koydu; tereyann burnundan kayp azna girmesini beklemeye balad. Tereya kalb eriyip de azna girmeden, bir bakas arkasna sokulup kayan ya kapt gibi azna att ve yuttu. Hepsi

taknlkla gldler. Kutsal ruhun kendileri gibi akac olmalndan pek holanmlard. Tanr sevgidir! Gkyznde de keyif ve elence vardr. Tanr kendi kendisiyle de akalaabilir; kendi altndan iskemlesini ekebilir, kendi sarn tututurabilir, ykanrken kendi gmleini alabilir. ncelie feda etmek suretiyle, bu tapnma Hristiyanln kand bir eyi kendine mal etmiti: Sevinti bu... Hem madde hem de ruh kurtulmalyd. aka kabullenilmese evre btnleemezdi. Ya yuttuktan sonra baka bir oyuna baladlar. Bu oyunda incelik de vard. ri Krina bir ocua benzetilerek oynanyordu bu oyun. Krmzl sarl bir top havaya frlatlyor, kim tutarsa bir ocuk seerek kollaryla ocuu havaya kaldryor; halk ocuu okasn diye ocuu dolatryordu. Hepsi de bu gzel ocuu okayp gzel szckler mrldanyorlard. Sonra ocuk anasnn babasnn yanna gtrlyor, top gene frlatlyor, bu kez de baka bir ocuk bir an iin dnyann ortak arzusu, haline geliyordu. Bylece, Tanr stunlarn arasnda oraya buraya frlatlp duruyordu; talihle, talih oyunuyla oynayarak zavall lmlleri kendi lmszlyle aydnlatyordu Yce Tanr... Bkma huylar olmad iin bu oyunu birka kez tekrarladktan sonra, birka denek alp birbirine vurdular, tkrdattlar, sanki Pandava Savalar'na vuruyorlarm gibi indirdiler denekleri; sonra da bir a iinde, krmz boyalarla boyanm, incirlerle bezenmi kocaman bir toprak testiyi tavana astlar. te en yce oyun imdi balyordu. Havaya srayarak deneklerle testiye vurdular. Testi atlayp krld; yal pirinle st yzlerine dkld. Yediler; stle pirinci birbirlerinin yzlerine bulatrdlar, halya dklenleri yemek iin birbirlerinin bacaklarnn arasna daldlar. Bu kutsal, lapa oraya buraya dald. Sonunda bir kenara ekilmi olan okul ocuklan, kendi paylarn toplamak iin ortaya frladlar. Koridor ve avlularda kargaa vard. Derken sinekler de uyandlar; ganimetten kendi paylarna deni aramaya baladlar. Armaann nitelii kavgay nlyordu; nk bu yiyecei bir bakasna sunan kii Tanr'y taklit ettiinden sevap ilemi saylrd. Bu 'taklitler' saatler saati bylece srp gitti. Her insanda, o insann baka zaman duyamayaca cokular, her insanda, o insann kendi apna gre deerlendirdii duygular yaratyordu. Olanlarn kesin bir ekli yoktu. Dnyaya gelenin, gm bir bebek mi, kilden yaplma bir ky m, ipek bir mendil mi, grnmeyen bir ruh mu, yoksa Tanr katnda alnm bir karar m olduu pek belli deildi. Belki bunlarn tm dnyaya gelmiti! Belki de hibiri! Belki doum bir benzetiydi sadece. Ama bu gene de dini takvimin en nemli olayyd. Garip dnceler atard ortaya. Profesr Godboleun ruhsal yaam ya ve toz iinde bir kez daha canlanmt. Mrs Moore'u gitgide artan bir belirginlikle bir kez daha grmt. Profesr Brahman, kadn ise Hristiyand ama, bunun bir nemi yoktu; grd eyler belki de sadece bellein bir oyunuydu, belki de bir telepatiydi, hibir nemi yoktu. Kendisini Tanrnn yerine koyup kadn sevmesi, sonra kendisini kadnn yerine koyup Tanrya, Gel, demesi hem grevi hem de arzusuydu. Btn yapabilecei bu kadard. Ne kadar yetersizdi bu! Elinden gelenin pek az bir ey olduunu biliyordu. Yal bir ngiliz kadn ve ufack, .minicik bir sinek, diye dnd. Tapmaktan kp slak, yal, kuruni sabaha dald. Pek fazla saylmaz bu, ama gene de kendimden te.

XXXIV Dr. Aziz saraydan ayn anda kt. Kasabann ana caddesinin ucunda gzel bir bahe iindeki evine dnerken, nnde, yamurun altnda ar aksak, seke seke giden yal patronunu grd. Merhaba diye seslendi. Yersiz bir szd bu, nk adam elleriyle yuvarlaklar izerek rahatsz edilmek istemediini belirtmiti. Aziz, zr dilerim, diye ekledi; bu laf yerinde bir laft, nk Godbole, ban bedeninden ayrrmasna bkt ve dnceleriyle hibir ilgisi olmayan, glkle kan bir sesle, Avrupa Konukevi'ne gelmi olacak herhalde, dedi. yle mi? Ne zamandan beri? Ama vakit kesin bir eydi. Kolunu daha belirsiz bir biimde sallayarak gzden kayboldu. Aziz gelen'in kim olduunu biliyordu. Fieldingti. Ama dnmek istemedi, onun gelii yaamn altst edecekti. Sel, geliini nler diye mitlenmiti. Bu havada insann Deoradan buraya gelmesi olanakszd. Fielding'in ziyareti resmi bir ziyaretti. blgelerdeki okullarn ngilizce eitimi konusunda ne durumda olduklarn renmek iin Orta Hindistanda bir inceleme gezisine gnderilmiti. Fielding evlenmiti. Miss Quested konusunda beklenileni yapmt. Aziz bundan byle onu grmek istemiyordu.. Ey gidi koca Godbole, diye dnp glmsedi. Dinden yana bi de merakl deildi. Bu yllk trenin anlamn bir trl kavrayamyordu. Onun araclyla Mauya gelmi ve onun yardmyla kalmt. O olmasa, andapur'dakilere hi benzemeyen glkleri, aclar kavrayamazd. Buradaki prz, Brahmanlarla Brahman olmayanlar arasndayd; Mslmanlarla ngilizler'in ad bile yoktu ortada; bazen gnler geer, onlardan sz edilmezdi. Godbole Brahman olduu iin, dalavere uruna Aziz de Brahman oluvermiti. Sk sk birlikte bu ie glerlerdi. Hindistan topraklarnda ukurlarn yarklarn sonu gelmez; uzaktan onca salam ve eksiksiz grnen Hindu inanc, blmlere, paralara ayrlmtr; bu blmler ayrlp sonra gene birleirler; hangi ynden baklr, ya da yaklalrsa o yne gre ad deitirirler. Yllarca en iyi retmenlerle al, ren, kafan kaldrp evrene baktn an hibir ey rendiklerini tutmaz, lk balad gn Aziz, hibir eyi inceleyip reniyor deilim, sayg duyuyorum, demi, ok iyi bir etki yapmt. Artk ona kar duyulan kuku azalmt. Szde bir Hindu doktorun yannda alyordu ama, aslnda sarayn ba doktoruydu. A trnden Bat detlerinden vazgemesi gerekmiti ama, andapurda bile meslei bir oyundan farkszd, ameliyat masas evresinde kurulmu bir oyun; imdi burada, bu da banda da alkanlklarn bir keye brakmt; kk hastanesini stnkr iletiyor, gerekmedike bo yere korku ve tela yaratmyordu. ngilizler'den kama arzusu yersiz deildi. Onu srekli bir biimde korkutmulard. Korkuya kar iki tr tepki vardr: Topluma kar gelip haykrmak, ya da, da bana, efendinin pek uramad bir yere ekilmek. Eski avukat dostlar ngiliz Hindistannda kalp ayaklanmaya katlmasn istiyorlard; Fielding'in ihaneti olmasa bu isteklerinde baarl bile olacaklard. Mahkemeden sonra kendi iin dzenlenen trene Cyril katlmaynca aralarna bir soukluk girmiti. Sonradan kzn avukatln yapmaya kalkmas bunu artrmt: bir de Venedik'ten gelen kartlar vard, Fielding yle souk yle yabanc bir anlatm kullanmt ki Azz'in dostlar bile bu ite bir gariplik olduunu sezmilerdi. Bir sre ses kmam, sonra Hampstead'den beklenen mektup gelmiti. Mektup geldiinde Mahmut Ali yanndayd. Seni artacak bir haber. Tandn biriyle evlenmek zereyim... st tarafn okumamt. te haber geldi, benim yerime sen cevap ver diyerek mektubu Mahmut Ali'ye frlatmt. Daha sonra gelen mektuplar da hi amadan yok etmiti. Budalaca bir deneyimin sonucuydu bu. Geri Fielding'in kendisi iin zverilerde bulunduunu dnmyor deildi ama, bu dncesi ngilizler'e duyduu nefretle i ie girmiti. Yamurun altnda hi kprdamadan ylece durup, Ne de olsa bir Hintli'yim ben, diye dnd.

Yaam iyiydi, iklim uygundu, ocuklar btn yl yannda kalabiliyordu; ikinci kez evlenmiti tam bir evlilik deildi bu. ama yleymi gibi dnmek houna gidiyordu Farsa okuyordu, iir yazyordu, at da vard, Hindular'n gznden karabilirse, arada bir eline 'ikr'da geiyordu. iirleri hep ayn konudayd; Dou kadn. iirlerin z, 'Ka g kalkmal yoksa asla zgr olamayz' gryd. Bir de ii fazla hayale dkerek, erkekler de kadnlar gibi Plassyde arpm olsayd Hindistan asla istila edilmezdi diye tutturdu bunun nasl salanabileceini aklamyordu, nk ne de olsa iirdi yazd. Blbller gller hl srp gidiyordu; slmln yenilgisi karsnda duyulan znt kanna ilemiti; ada anlamlar karamyordu. Mantksz iirlerdi, tpk yazar gibi. Ama gene de yeni bir yol tutmutu iirleri! Yeni evler, yuvalar olmadan bir anavatan olamazd. Bir iirinde garip ama, Godboleun beendii tek iirdi umursamad anavatan bir yana brakm evrensel anlamla urar olmutu. A bak bu nefis olum, bak bu baka, ok gzel. Baka uluslar yerinde sayarken Hindistan oraya varacak ite. Bu iiri Hindu diline evirebilir miyim acaba? Hatta Sanskrite'ye bile evrilebilir; yle aydnlatc ki... Tabii br irlerin de gzel! Saf saf glmseyerek szn srdrd: Geen gn Albay Maggs geldiinde Raca hazretleri seninle vndmz sylyordu. Albay Maggs o yrenin Siyasal Aratrma Memuru ve Azizin dmanyd. Mahkemeden beri Ceza Aratrma Brosu Aziz'i gzden ayrmaz olmutu. Aleyhinde bir kant yoktu ama, balarndan zc bir olay gemi olan btn Hintliler'e dikkat edilmeliydi. Bylece Miss Quested'in yanll yznden Aziz mr boyunca gz hapsinde tutuldu. Albay Maggs kukulu bir kiinin Mauya geleceini duyarak kayglanm, saygnln bozan bu Mslman doktoru yanna yaklatran Raca'yla alay etmiti. Birka yl nce olsayd Raca bu davrana gerekli anlam verebilirdi; nk Siyasal Aratrma memuru rkten bir adamd; hkmetin altn stne getirir, otomobil, kaplan avcs isterim diye tutturur, konukevinin grnmn bozan aalar kestirir, inekleri sadrr ve hkmet ilerine burnunu sokard. Ama yksek makamlarda izlenen politika az ok deimiti. Artk byle yerel gk grltlerine yer verilmiyordu, toplumum kk devletleri de ii sezmi, durumu karlkl gzden geirince ok elverili sonulara varmt. Albay Maggs'n dayankllk ve dayankszlk derecesini lmek Mau'da pek sevilen bir oyun olmutu, btn Devlet daireleri bu oyunu Albay Maggsa oynuyorlard. rnein Dr. Azizin atanmasna anlay gstermesi gerekmiti. Raca anlamazlktan gelmi, Hindularn, valinin aydnlatc emirleri sayesinde, artk eskisi kadar tutucu olmadklarn sylemi, kendisinin de zamana ayak uydurma zorunda olduunu aklamt. Evet, imdiye kadar her ey yolunda gitmiti, ama u anda kentin geri kalan blm keyfe, elenceye dalmken, kendisinin baka bir derdi vard. Evde bir mektup bekliyordu onu. Fielding gece gitmiti, bundan kuku yoktu, Godboleun bunu bildiinden de kuku yoktu, nk mektup ona yazlmt; o da gndermeden nce nasl olsa bir kez okumutu. Kenarna da yle yazmt: Ne gzel bir haber deil mi bu, ama ne yazk ki dini grevlerim herhangi bir davranta bulunmama engel oluyor. Fielding mektubunda (Miss Derekin bundan nce kald devlet olan) Budkulu incelediini, Deora'da boulmasna ramak kaldn, kararlatrlan programa gre Mauya geldiini, burada iki gn kalmay dndn, eski dostunun eitim konusunda yapt yenilikleri incelemek istediini yazyordu. Yalnz deildi. Kars ve kansnn kardei de yanndayd. Mektup sonunda konukevinden gelen btn br mektuplara benzemiti. Bir ey istiyordu. Yumurta yoktu. Cibinnikler yrtlmt. Raca Hazretleri'ni ne zaman ziyaret etmeleri gerekiyordu. Fener alay yaplaca doru muydu? Doruysa onlar da seyretmek istiyorlard. lerine engel olmak istemiyorlard ama, acaba balkonda durup ya da bir sandalla kp seyredebilirler miydi?... Aziz mektubu yrtt. Miss Ouested'e yerel yaam gstermekten oktan bkmt. Hain, alak, kt insanlar! Kt insanlar! G olacakt ama, onlar atlatabileceini dnyordu. Birka gn Mau'da kalacaklar kesindi. Aa yrelerde sel daha da kt bir durumdayd; Asirgh tren istasyonu ynnde gllerin soluk kuruni yzeyleri

grlyordu.

XXXV Aziz Mauyu daha kefetmeden nce baka bir Mslman oraya ekilmi, bir peygambermi bu. Anas ona, Tutuklular kurtar, demi, o da klcn ekip kaleye km. Kapy am; tutuklular darya akn edip eski ilerinin bana dnmler, ama polis yle sinirlenmi ki, hemen gen adamn kafasn kesmi. Adam bann kesik olmasna aldr etmeyerek kaleyle kenti ayran kayal am, yol boyunca bir yn polisi ldre ldre ilerleyerek annesinin szn yerine getirmi ve kadnn kapsnn nne ylm. te bylece bugn bu adamn adna iki trbe vardr: Biri yukarda, adamn bann trbesi, br ise, aada bedeninin trbesidir. O yrede yaayan be Mslman, hatta Hindular bile bu trbeleri kutsal sayarlar. Tanrdan baka tanr yoktur. Bu tr bir vaaz Mauda insan dimana girince eriyip yiter. Halarda, niversitelerde yeri vardr bu emrin, derebeylikte, iftilikte yeri yoktur. Aziz, buraya gelip de slam dininin bile puta ve tapnmaya kar olduunu grnce isyan etti. Cihangir gibi o da buray dzeltmek, saf ve temiz klmak istedi. Ne de olsa Aziz tutuklular kurtarm, serbest brakmt, sonra kendi de hapiste yatmt. Beden trbesi kendi bahesindeydi; her hafta iek ve fenerlerden bir yn oluuyordu. Aziz bunlar grnce kendi ieklerini anmsyordu. Ba trbesi ocuklar iin gzel bir gezi yeriydi. Byk trenin ertesi gn izinliydi. oculklar ard. Cemil'in elini tuttu, Ahmet'le Kerim nden kotular, bir yandan da basz beden aa inerken acaba ne biimdeydi, acaba grsek korkar mydk diye konuuyorlard. Bu tr boinanlarla bymelerini istemiyordu; bu yzden ocuklar azarlad; onlar da Evet baba, peki, dediler; nk iyi yetitirilmi ocuklard. Ama kendi gibi onlar da de kulak asmyordu. Nezaket gereince biraz sustuktan sonra kiiliklerine uyarak gene ayn konumalar srdrdler. Bayrn tepesinde, be al ve bodur aa arasnda, ince uzun, sekiz kenarl bir yap vard. Bu, ba trbesiydi. Dam yoktu, daha ok bir tahta perdeyi andryordu. iinde bask bir kubbe, bunun iinde de, demir bir parmaklk ardnda, patiskaya sarl, kt, yass bir mezar ta vard. Tahtaperdenin i keleri an kovanlaryla bezenmiti; arada bir, bir kanat, ya da uan hayvan artklar ufak bir saanak halinde boanyor, slak yeri yamurla svyorlard. Muhammed Latiften arnn karakterini renmi olan Ahmet, Bunlar bizim gibi ii temizlere ilimezler diyerek ieri dald. Kzkardei daha dikkatliydi. Trbeden sonra camiye gittiler. Cami de boyu, biimi bakmndan zgaraya benziyordu; andapurdaki eriler yerine burada dmdz sval bir hat vard. ki yanna szde minare diye birer knt yaplmt. Bu garip ufack yap dik bile duramyordu. stnde durduu kaya bayr aa kayyor gibiydi. Camiyle trbe Arabistan'n lk ve bakaldrsnn garip bir sonucuydu. Artk ssz bir yer olan eski kaleyi dolatlar; farkl grnmlerini hayranlkla seyrettiler. Grnm ok gzel buldular, gk kuruni ve siyaht, toprak ukurlar dolusu yamurla, yapkan amurla svanmt. Tatl bir muson esiyordu yldan beri grlen en gzel rzgr. Sarnlar dolmutu. Irmaa doru, (Fieldinglerin Deoradan katklar yolda) takn bol olmu, posta iple ekilmiti. Ormandaki su yolunun yar buradan grlebiliyordu, elmas madenini gsteren kaya slak slak parlyordu. Tam altlarnda Racann karsnn evi vard, seller yznden ortada kalmt; ka ge pek kulak asmayan Hanmefendi Hazretleri bahede nedimeleriyle krek ekiyor, maymunlara sarisini sallyordu. Ama aaya bakmamak gerekiyordu hatta Avrupa Konukevine de bakmamalyd. Konukevinin ardnda, kk alevleri andran beyaz tapnaklarla bezeli koyu yeil bir da dizisi uzanyordu. Sade o ynde iki yzden fazla ilah vard; bunlar birbirlerine konuk giderlerdi; hepsinin bol inei olduu gibi, ayn zamanda fndk yapra endstrisi ve Asirgh otobslerinde bol miktarda hisseleri de vard. Bunlarn ou u anda saraydaydlar, tatl tatl eleniyorlard. ok kocaman ve ok gururlu olduklarndan yolculuk yapamayanlar kendi yerlerine birer simge gndermilerdi. Hava din ve yamurla tka basa doluydu. Ahmetle Kerim,

beyaz gmlekleri uuarak sevin lklar ata ata kouuyorlard kalede. ok gemeden bo gzlerle eski bir bronz topa bakan bir dizi tutukluya rastladlar. Hanginiz balanacaksnz diye sordular. Bu gece Ba Tanrnn geit treni vard; Tanr bu geit treninde, btn devlet erknyla birlikte saraydan kacak, kentteki hapishanenin nnden geecekti. Bylece gerek uygarlmz bulandrrken bir tutuklu serbest braklacakt. Tanr sonra, Konukevinin bahesine kadar uzanan Mau sarncna gidecekti; orada da son ya da ek bir kutsal eylem oluacakt; bundan sonra da Tanr yeniden uykusuna dalacakt. Mslman olduklarndan Aziz ve ailesi bunu pek kavrayamyorlard ama, hapishaneyi ziyaret etmek artk bir adet haline gelmiti; herkes bilirdi bunu. Tutuldular, gzleri yerde glmser, ileri gelenlere kurtulma umutlarndan sz aar; onlara fikir danrlard. Bacaklarndaki zincir bir yana onlar da br insanlara benzerlerdi. Daha yarglanmam olan be kii af beklemiyordu ama btn hkm giymi olanlar umut doluydu. Dncelerinde Tanr ile Racay birbirlerinden ayrt edemiyorlard; her ikisi de onlarn ok stndeydi. Gardiyan daha okumu bir adam olduundan Raca hazretlerinin saln sordu. Doktor, yiye doru gidiyor, diye karlk verdi. Oysa Raca lmt. Btn gece sren tren gcn tketmiti. Tren yarda kalmasn diye Racann lm saklanmt. Hindu doktor, zel yazman, bir de gvenilir bir uak lnn yannda kalmlard. Aziz kalabaln arasna karp halk aldatmak grevini stlenmisti. Raca'y ok severdi. Ondan sonra yerini alacak olann yannda pek ilerleme ans yoktu ama imdilik kafasn byle sorunlarla dolduramazd, nk yaratlmasna yardm ettii duygularla dlerin etkisinden kurtulamamt henz. ocuklar koumay srdryor. Muhammed Latifin yatana koymak iin bir kurbaa aryorlard. Kendi bahelerinde yzlerce kurbaa vard ama, ille de kalede bir kurbaa yakalamak istiyorlard. Aada iki apka grdklerini haber verdiler. Fielding'le kaynbiraderi, yolculuktan sonra dinleneceklerine Azizin trbesine kan yamac trmanyorlard: Kerim sordu: Ta atalm m? Panlarna cam tozu katalm m? Ahmet buraya gel, yle samalklar yapma. Byk oluna tokat atmak iin elini kaldrd ama tokad ataca yerde elini ptrd. Oullarnn u anda yannda olmas, onlarn kendisini sevdiklerini, yrekli olduklarn bilmek ok gzel bir duyguydu, ngilizlerin Devlet konuu olduklarn, onun iin zehirlenmemeleri gerektiini, hatta her zaman olduu gibi, szlerinin nezaket ve itenlikle dinlenmesi gerektiini syledi. Konuklar sekiz keli trbeye girdiler ama arlar pelerini brakmad iin hemen ktlar. Balarna vura vura oraya buraya koutular; ocuklar keyiflerinden lk la alay ediyorlard ve birden, sanki gkten bir tpa alm gibi, bir saanak boanverdi. Aziz eski dostunu selamlamak niyetinde deildi ama bu olay onu ok keyiflendirmi, yumuatmt. Kendini din ve gl hissediyordu. Merhaba, bir skntnz m var? diye seslendi. Kaynbirader bard, arlardan biri sokmutu. Bir su birikintisine yatnz, dolu burada zaten. Bana yaklamayn... ben idare edemem onlar, Devlet arlar bunlar; Raca hazretlerine ikyet edin onlar gerekte tehlike yoktu, nk yamur artyordu. Ar srs tekrar trbeye dnd. Aziz yabancya yaklat, bileinden birka ine kard: Haydi, kendinize geliniz, erkeke hareket ediniz. Fielding dosta olmayan bir sesle, Bunca zamandr naslsn Aziz? Buraya yerletiini duydum, dedi. Birka ar sokmas nemli saylmaz herhalde. Saylmaz. Konukevine bir merhem gnderirim. Oraya yerletiinizi duydum. Fielding hemen temel konuya varmaya alarak, Ne diye mektuplarma cevap vermedin? diye sordu, ama varamad, bardaktan boanrcasna yaan yamur engel olmutu. Bu yerin acemisi olan arkada, yamur apkasn tkrdatrken arlar yeniden saldryor sanp

bard. Fielding adamn maskaralna son verip, Arabamza kestirme bir yol var m. buradan? diye sordu. Yrmekten caymalyz. Hava berbat. Var. uradan. Sen gelmiyor musun? Aziz gln bir selam verdi; btn Hintliler gibi ufak tefek kstahlkta ok becerikliydi; davran Titrerim, itaat ederim, diyordu, Fielding'in gznden kamamt. Eri br bir patikadan yola indiler iki adam nden gidiyordu, (erkek deil de daha ocuk saylan) kaynbirader, szlayan kolu yznden bitkin bir halde arkadan geliyordu; en arkada da grlt ve mnasebetsiz Hintli ocuklar alts da srlsklamd. Naslsn Aziz? Salm her zamanki gibi. Buradaki hayatndan memnun musun? Sen seninkinden memnun musun? Fielding eski dostluklarn yeniden bulma abasn bir yana brakp daha resmileerek sordu, Konukevine kim bakyor? Daha yal olduu iin daha sertti. Raca Hazretlerinin zel ktibi. Nerededir kendisi? Bilmiyorum. nk geldiimizden beri bir tek kii bile yanmza gelmedi. Doru mu? Daha nce Durbara yazm, gelmemizde bir saknca var m diye sormutum. Yok diye cevap geldi, yolculuumu ona gre ayarladm; ama Konukevi uaklar anlalan kesin talimat almamlar. yumurta bulamyoruz, sonra karm kaya binmek istiyor. ki kayk var. Doru, ama krek yok. Albay Maggs son geldiinde krmt. Drdn de mi? ok gl bir adamdr. Hava alrsa, bu akam sizin fener alaynz sudan izlemek istiyoruz. Godbolea yazmtm ama o da aldrmad, ller dnyas gibi bir yer. Belki de, bahsettiiniz vekil mektubunuzu almamtr. ngilizler'in treni izlemesinde bir saknca var m? Ben buradaki din hakknda hibir ey bilmiyorum. Zaten kendim izlemeyi aklmdan bile geirmezdim. Mudkul ve Deora'da bambaka karlandk. Deora'da grlmemi derecede naziktiler, hem Mihrace hem ei her eyi grelim diye ellerinden geleni yaptlar. Ayrlmamalydnz oradan. Atla Ralph Arabaya varmlard. Atlayn Mr Quested. Mr Fielding. Mr Quested de kim oluyor? nl ad yanl m syledim? Einizin kardei deil mi? Tanr akna, kiminle evlendim sanyorsun? ocuk kzararak, Ben_sadece Ralph Moore'um dedi ve tam o anda bir saanak daha boald, ayaklarnn dibinden bir sis ykseldi. Aziz gerilemeye alt ama artk ok geti.

Quested? Quested? Karmn Mr Mooreun kz. olduunu bilmiyor muydun? Aziz titredi, rengi morard, kurunlat, bu haberden tiksinmiti. Moore adn duymak isyan ettirmiti onu. Belki o garip tavr ve hareketinin nedeni budur. zr dilerim tavr ve hareketimin nesi yar? Mahmut Ali'ye yazdrdn o korkun mektup. , Bence ok yersiz bir konuma bu. Fielding Byle bir yanll nasl yaptn? dedi, eskisinden daha dosta ama ac ve alayl bir tavr taknmt. nanlmayacak bir ey, sana ka kez yazdm, karmdan kendi adyla bahsettim Miss Quested! Ne garip dnce! Adamn glmseyiinden Aziz, Stella'nn gzel olduunu tahmin etti. Miss Quested, en iyi dostumuz bizim, bizi o tantrd, ama... ne acayip fikir Aziz, bu anlamazl daha sonra grmeliyiz. Belki de Mahmut Alinin bir eytanl bu. Miss Moorela evlendiimi ok iyi biliyor. Bana yazd kstah mektubunda karma 'Heaslopun kz kardei diyordu. Bu da Azizin iinde bir fke yaratt, yle tabii, ite Heaslop'un erkek kardei, senin kaynbiraderin, ben gidiyorum, gle gle. Utan, fkeye dnm, gururu ayaklanmt. Kiminle evlendiinin bence ne nemi var? Btn istediim, Mau'da beni rahat brakman. stemiyorum seni, zel yaammda hibirinizi istemiyorum. son nefesimde de bunu syleyeceim. Evet, evet, aptalca bir hata iledim, nefret et benden, sou benden. Dmanmla evlendiini sanmtm. Mektubunu okumadm bile. Mahmut Ali aldatt beni. Param aldn sanyordum; ama... ellerini kavuturdu, ocuklar evresini kuatt zaten alm saylrsn. Mahmut Ali'yi btn yaptklarndan dolay balarm, nk beni severdi. Yamur top at gibi patlarken sustu, sonra Bundan sonra gnlm sadece kendi ulusuma aktr, dedi, ban teye evirdi, Cyril amurun iinde ardndan gitti, zr diliyor, biraz glyor, tartp durumu dzeltmek istiyor, kesin bir mantkla Heaslopun erkek kardeiyle deil kz kardeiyle evlendiini anlatyordu. Gnn bu vaktinde ne fark ederdi? Hayatn bir yanlg stne kurmutu, ama kurmutu ya. ocuklar anlasn diye Urdu diliyle konuarak, Ltfen arkamzdan gelme, kiminle evlenmi olursan oL Erkek olsun kadn olsun, hibir ngilizle dost olmak istemiyorum, dedi. Cokulu ve mutlu, evine dnd. Mrs Mooreun ad anld zaman huzursuz, skc bir an yaanm, eski anlar canlanmt. 'Esmir Esmur...' sanki yardmna gelecekti. Her zaman o kadar iyiydi ki. Doru drst dnp bakmad ocuk da onun olu Ralph Mooredu. Stella ve Ralph, her ikisine de efkat ve sevgiyle davranmaya sz verdii ocuklar. Stella ise Cyril'le evlenmiti.

XXXVI Bu arada saray gmbrtnn arkasn kesmemiti. Tren bitmiti ama etkisi devam ediyordu; etkinin amac, doumun daha olmad sann vermekti. Yaplana, salanana kar umut sryordu, tpk cennette olduu gibi. Geri Tanr domutu, Treni de o kadar tekrarlanmt ki, gerek Tanr domu olamazd artk yaplmamt. Normal yllarda bugn le saatlerinde Racann zel dairesinde nefis, gzel bir elenti yaplrd. Bykl kkl ocuklar ve erkeklerden bir topluluk vard; bunlarn grevi, Racann karsnda onun inancnn eitli hareket ve dncelerini oyunlarla ifade etmekti. Kurtarcnn dnyaya inip ndra bozgununa vard Adm, sonra canavarn lm, emsiye olan da ve yemekten nce Tanrya.el ap (gln bir hale giren) sadhu... Btn bunlar Krina'nn huzurunda danseden st kzlarda ve bu kzlarn huzurunda danseden Krinann daha grkemli dansnda toplanmt, o zaman mzik ve mzisyenler dne dne, oyuncularn koyu mavi cbbelerinden kp telli duvakl talarna girer, tm tek, btn olurdu. Raca ile konuklar bunun bir oyun olduunu unutur, oyunculara taparlard. Bugn byle bir ey olamazd, lm araya girmiti, lm burada, Avrupa'dakinden daha az bir engeldir, kederi daha az yakar, acl daha azdr. Tahta iki vris vard, olanlar sezmilerdi ama patrt karmyorlard, nk Hindular iin din yaayan bir gtr ve belirli anlarda gzel ve geici olan frlatp bir yana atar. Elence devam ediyordu, ac yaratabilecek her ey igdyle bir yana atlmt. Aziz anlayamyordu bunu, ne de sradan bir Hristiyan anlayabilirdi. Mau'nun birden kukudan, kiilikten syrlmasna ayordu. Kendi bir yabancyd, bu trenlerin dnda kalyordu, ama bu ibadet bu anda ok ho, ok sevimliydi; kendisine ve ailesine, yabanc kaldklar, katlamadklar iin, armaanlar alyor, nezaket gsteriyorlard. Btn gn hibir ii yoktu, sadece Konukevine merhem gndermesi gerekiyordu, akama doru hatrlad, dispanser kapal olduu iin evde bir ila var m diye baknd. Muhammed Latife ait bir ila buldu ama ila kaynatlrken okunup flenmi olduundan adam vermek istemedi. Aziz de kullandktan sonra geri getireceine sz verdi, atla biraz dolamak iin bir bahane aryordu. Saraydan geerken tren balamak zereydi. Kocaman bir kalabalk Devlet Tahtrevannn ykseliini bekliyordu, tahtrevann gmten bir canavar ba biimindeki ba taraf kocaman yar ak bir kapdan grnyordu. rili ufakl tanrlar tahtrevana biniyorlard. Aziz gzlerini baka yana evirdi, ne kadarn grebileceini bilemiyordu, bu arada az kald Eitim Bakanyla arpyordu. Ah, geciktirecektiniz beni. Hindu olmayan biri dedi mi, bir daha ykanmak gerektiini belirtiyordu szckler. Bu fkesiz, cokusuz sylenmiti. Aziz de zr dilerim. dedi. br gld, gene Konukevinde kalanlardan szetti. Fielding'in karsnn Miss Quested olmadn duyunca, A, hayr, Mr Heaslop'un kz kardeiyle evlenmiti. A, tamam, bir yldr biliyordum bunu dedi. Gene cokusuz konumutu. Ne diye bana sylemediniz? Susmanz beni g duruma soktu. Hibir zaman kimseye bir ey dedii grlmemi olan Godbole gene glmsedi, tatl tatl azarlarcasna bir sesle, Bana sakn kzmaynz, dedi Kendi kararmca, ben sizin gerek dostunuzum, sonra, kutsal bayramm bu benim. Bu garip adamn huzurunda. Aziz kendini ufack bir ocuk gibi hissederdi, beklenmedik bir anda eline oyuncak verilen bir ocuk gibi... Glmsedi, atn dar bir yola dorulttu, kalabalk daha da sklamt. pler Bandosu yaklayordu. Szgelerini ve uralarnn baka simgelerini alarak grkemli bir ordu gibi doruca saray kapsna ilerliyorlard. Tm mzik kesilmiti, nk trende bu an Nefret Edilen ve Dokunulmazlarn anyd; temiz olmayan pler havalarn almadan, Tanr tapnandan kamazd, onlar kir ve pislik payn yaratyorlard, bu pay olmadan ruh kendini belli edemezdi. Bir an iin grnm grkemliydi, Kaplar ardna kadar almt, btn saray adamlar ieride grnyordu, tm yalnayakt, beyazlar giymilerdi; nde Tanr Tak' ' duruyordu, srmal rtlerle, tavus kuu tyleriyle ve al, yuvarlak bayraklarla bezenmiti. Tepelerinde heykelcik ve iek yklyd. Tayanlarn omuzunda yerden kalknca, yamur rzgrlarnn dost gnei ldad, dnyay renge bodu,

saray duvarlarndaki sar kaplan resimleri atlarcasna canlanyorlard, pembe ve yeil bulut kmeleri st ge doru bir kpr kurdu. Tahtrevan yola koyuldu... Yol, tahtrevann ardndan giden Devlet filleriyle doluydu, srtlarndaki tenteli taht, alakgnlllk uruna botu. Aziz bu tr tapnma ekillerine pek kulak asmyordu, kendi ibadetiyle hibir ilgisi yoktu bunlarn; biraz bezdi. Bkknlk duydu, biraz karamsar oldu, kendini gneye inip de Hindistanda ne iyi meyve, ne temiz su, akll bir sylei hatta ne de bir dost bulamayan, cnm imparator Babre benzetti. Yol hemen kentten kyor, yksek kayalklara ve ormanla varyordu. Burada dizginleri ekti, koca Mau sarncn gzden geirdi, sarn tam altnda duruyor, en uzak kvrmna kadar seilebiliyordu. Akam bulutlarn yanstyor, bu l diyarn kendine denk bir grkeme bouyordu, sanki yeryzyle gkyz birbirlerine doru eiliyorlard. Sanki bir zevk ve esrime annda arpacaklard. Tkrd, gene ktmser olmutu, her zamankinden daha ktmser olmutu. Bu prl prl evrenin ortasnda kara bir nokta yaklayordu: Konukevinin sandal. ngilizler krek yerini tutabilecek bir ey bulmular, Hindistanda kol geziyorlard. Bu manzara Hindular' bulunmaz Hint kuma yapmt, dnp sarayn st beyaz kubbesine baknca, Hindular'n putlarn dolatrmaktan zevk duymalarn diledi, hi olmazsa kimsenin zel yaamna burunlarm sokmuyorlard. andapurda Miss Questedin szde Hindistan grme istei gerekte, Hindistana hkmetme isteiydi. Ardnda anlay, sevgi yoktu, u anda iindekiler tahtrevann suya indirilecei merdivenleri gzlerken, kaykta neler getiini, resmi konumlarn zedelemeden ne kadar yaklaabileceklerini tartyor olmalydlar. At gezintisinden caymad, nk Konukevinde sorguya ekecei be uak nasl olsa bulunurdu; biraz bilgi almak hi fena olmazd. Hkmdar mezarlarnn bulunduu, lo, kasvetli burundaki yolu tuttu. Saray gibi, bu mezarlar da ak svayla kaplyd, kendi klaryla prl prldlar. Bu pazarlklar domak zere olan gn nn altnda eytanca bir hal almt. Burun, koca koca aalarla kaplyd, yarasalar dallarn arasndan syrlyor, fslty andran sesler karyor, bir yandan da sarncn yzn gzlyorlard, btn gn ba aa asl durmulard, susamlard. Hintlinin gnln rahat ettiren iaretler bir bir gze arpyordu; her tarafta kurbaalar vard; tezekler durmamacasna yanyordu; tepede bir kme guguk kuu tyordu, kanat vura vura parltnn arasnda koyup giderken, kanatl iskeletleri andryorlard. Havada lm kokusu vard, ama hzn deil; yazgyla istek badam, hatta insanolunun yrei bile bile uysalca boyun emiti. Avrupa Konukevi suyun altm metre kadar yukarsnda ormann kayalk ve aalkl bir knts zerine kurulmutu. Aziz oraya vard vakit, su solmu, mor-kuruni bir sise brnm, sandal gzden kaybolmutu. Evin nndeki avluda bir nbeti uyuyordu, bo, kimsesiz odalarda k yanyordu. i merak ve ktlk dolu, odalar dolat. dl olarak da piyanonun stnde iki mektup buldu, hemen alp okudu. Bunu yapmaktan utanmyordu. Douda zel yazmann kutsallna kulak aslmaz. stelik, bir zamanlar Mr McBryde kendi mektuplarn okumu, iindekileri yaymt. Mektuplardan biri daha ok ilgi ekici olan, Heaslopdan Fielding'e yazlmt. Eski dostunun dnce tarzn aklyor, daha da soutuyordu ondan. Mektubun byk bir blm Ralph Moorea aitti, anlalan ocuk iyiden iyiye aptald. Ne zaman isterseniz kardeimi bana geri gnderin, bunu yazyorum nk fena halde can sknts olacan biliyorum. Sonra: Tmyle ayn grteyim kedere kaplmamak gerek, hayat ok ksa, stelik Hindistan'n Ezici Hkimleriyle aa yukar ayn fikre vardnz iin sevindim. Elden geldiince salayabileceimiz btn destee ihtiyacmz var. Stella bizim tarafa bir daha geldiinde sizi de getirir umarm, o zaman bir bekr olarak elimden geldiince sizi rahat ettirmeye alrm, artk tanma zamanmz oktan geldi geti. Kzkardeimle evlenmeniz, annemin lmnden ve benim birtakm skntlarmdan hemen sonra geldii iin, az ok sarslmtm ve akl banda davranamadm. Artk sizin de dediiniz gibi, ileri uygun bir dzene koyma vakti geldi. Her iki tarafn da az ok hastas oldu deyip geelim. Bir olunuz, isminizi devam ettirecek bir evladnz oluuna ok sevindim. Biriniz bir daha Adelaya yazdnz

vakit ltfen benden de bir iki satr haber iletin, onunla da helallemek isterim. u anda ngiliz Hindistannn dnda bulunmak ne byk nimet. Birbiri ardndan bir sr iler oluyor, hepsi de propaganda sonucu, ama bir trl ipin ucunun nerede olduunu bulup karamyorsunuz. nsan burada yaadka, her eyin birbirine bal olduunu daha iyi anlyor. Bence bunun nedeni, Yahudiler. Havu burunlu olandan yana hepsi bu kadard. Aziz'in akl bir an iin su ynnden gelen bulank seslere takld, geit treni balamak zereydi. kinci mektup Miss Questedden Mrs Fieldingeydi. inde bir iki ilgin sz vard. Mektubun yazar Ralphn Hindistan'dan, kendisinden daha ok holanacan umuyor, bu i iin kendisine para da verdii anlalyordu. Asla deyemeyeceim bor. Miss Quested bu. lkeye ne gibi bir borcu var sanyordu? Bu szden pek holanmamt. Ralph'n salndan sz ediliyordu. Hep Stella ve Ralph, hatta Cyril ve Ronny diye yazyordu batan aa dosta ve duygusallkla yazlmt, Azizin anlayamad bir ruh vard bu mektupta. Ancak kadnlar zgr olan bir lkede mmkn olan bu rahat yazma trne imreniyordu. Bu be kii de kendi glerini karlamaya alyor, aralarndaki bo yerleri dmanlarna kar doldurmaya abalyorlard. Heaslop bile yumuayp yaklayordu. te ngiltere'nin gc buradayd, birden ani tir fkeyle piyanoya vurdu, tular iip skm olduu iin birka sese birden vurup garip bir grlt karmt. A, a, kim bu? diye sinirli ama terbiyeli bir ses duyuldu; bu sesi daha nce nerede duymu olduunu hatrlayamad. Bitiik odann alacakaranlnda bir ey kprdad. Aziz. Hkmet doktoru, sormak iin geldi, ok az ngilizce bilir, dedi, mektuplar cebine koydu, Konukevine her zaman rahata girebileceini anlatmak iin piyanoya bir daha vurdu. Ralph Moore aydnla, kt. Ne garip bir genti, uzun boyluydu, vaktinden nce yalanmt, koca mavi gzleri kaygyla soluktu, sa karmakarkt. mparatorluun her zaman ihra ettii tiplerden deildi. Azizin doktor kafas, ok yal bir anann olu, diye dnd, iindeki air ise ocuu olduka gzel bulmutu. ok iim olduu iin sabah erken gelemedim. Nasl bakalm arnn soktuu yerler? diye tepeden konuarak sordu. Ben, ben, ey, dinleniyordum, daha iyi gelir dediler; biraz zonkluyor. ocuun sklganl ve aka belli olan acemilii, Azizin stnde kark etkiler yaratmt. Tehdit edercesine konuarak, Gelin buraya ltfen izin verin, bir bakaym, dedi. Yalnzdlar. Callendar nasl Nureddini tehdit etmise, o da yle yapabilirdi. Bu sabah demitiniz ki. En iyi doktorlar bile yanlabilirler. Gelin buraya, ltfen, kta tehis koyaym. Fazla vaktim yok. Ayyy... Ne oldu kuzum.? Elleriniz ok hain. Durdu, ellerine bakt. Bu garip ocuk haklyd, fkeyle cevap vermeden nce ellerini arkasna saklad. Canm ellerimin ne ilgisi var bu ile? Amma garip laf. Ben uzman bir doktorum, cannz yakmam. Can acsna aldrmam, canm acmyor. Cannz acmyor mu? Acmyor saylr. Aziz, ok gzel bir haber,* diye alay etti. Ama hainlik var.

Aziz biraz sustuktan sonra, Size bir ila getirdim, ama bu sinirli halinizde nasl sreceim de ayn bir dert, dedi. Ltfen bana brakn ilac. Olamaz. la hemen dispanserime dnecek. lerledi, ocuk bir masann arkasna sakland. ne yerlerini tedavi etmemi istiyor musunuz, istemiyor musunuz, yoksa bir ngiliz doktoru yeler misiniz? Asirghda bir doktor var. Asirgh altm kilometre uzakta, Ringnod baraj da ykld. imdi anladnz m durumunuzu? Sizin hakknzda Mr Fieldingle grmem daha iyi olacak; bu hareketiniz dnyann en byk samal. ocuk aresizlik iinde baknrken, Sandalla ktlar, dedi. Aziz ok arm gibi, Umanm Mauya doru gitmemilerdir. Byle bir gecede halk ok tutucu olur, kendini kaybeder. Sanki szlerini desteklercesine kocaman bir hkr andran bir ses duyuldu, koca bir dev dudaklarn aralam gibi bir ses; geit treni Hapishaneye yaklayordu. ocuk. Bize byle davranmamalsnz, diye diretti, bu kez de Aziz kendine gelmiti, nk ocuun sesi rkekti ama hi de zayf deildi. Nasl? Dr. Aziz, size bir zararmz dokunmad bizim. Ha, demek adm biliyorsunuz. Evet ben Azizim. Hayr, tabii sizin sevgili dostunuz Miss Quested'in bana Marabarda hibir zarar dokunmad. Devletin btn toplar birden, Azizin son szcklerini bastrarak gmbrdedi. Hapishane bahesinden bir fiek iaret vermiti. Tutuklu serbest braklm, arkclarn ayaklarn pyordu. Evlerden gl yapraklan serpiliyordu, kutsal baharat ve hindistancevizi ortaya dklmt. Yarm and bu; Tanr Tapman iletmi imdi grkemli bir bekleyile bekliyordu. Kulaktan kulaa karp deierek, kurtulu haberi Konukevine vard. Birden silkinip, n avluya ilerlediler, ani bir parlt, bir kla, oraya ekilmilerdi. Kaledeki bronz top durmadan ldyordu, saray ufack kanatlarn rpyordu. Aalardaki su, tepeler, yukardaki gk daha araya katlmamt; hl birazck k ve evrenin ekilsiz yn iinde abalayan ufack bir trk vard. Trk yinelene yinelene duyulabilir oldu, koro trky yineliyor, kendi ilahlarnn adlarn bile kartryordu. Radhakrina Radhakrina, Radhakrina Radhakrina, Krinaradha Radhakrina, Radhakrina Radhakrina, diye sylyorlard; grltden Konukevindeki beki uyand; demir ulu mzrana dayand. Aziz, Artk gitmeliyim, geceniz hayrl olsun, dedi, elini uzatt, dost olmadklarn tamamen unutmutu, dikkati maaralardan da daha rak gzel bir eyde toplanmt. Eli skld, sonra ne kadar adi, ne kadar kt hareket ettiini hatrlad, tatl bir sesle, Beni hl hain buluyor musunuz? diye sordu. Hayr. Nasl anlayabildin, garip ocuk? G deil, her zaman bilebildiim tek ey bu. Her zaman, bir yabancnn dostun olup olmadn anlayabilir misin? Evet. yleyse sen de Doulusun. Konuurken elini ekmiti, hafife titremiti. Bu kelimeler bu kelimeleri emberin tam banda, camideyken Mrs Moorea sylenmiti ve ancak bir sr zahmet ve ileden sonra bu emberden kurtulabilmiti. ngilizlerle hibir zaman dost olmamal!

Cami, maara, cami, maara. te gene ayn eye balyordu. Merhemi ocua verdi. Bunu al, kullanrken beni hatrlarsn. Geri istemem. Sana bir armaan vermek istedim, ama btn verebileceim bu; sen Mrs Mooreun olusun. ocuk kendi kendine Evet yle, diye mrldand; Azizin dimann rtlm, gizli kalm, bastrlm bir paras sanki kprdyor, ste kmaya alyordu. Ama ayn zamanda Heaslopun da kardeisin ve ne yazk ki, bu iki ulus dost olamaz. Biliyorum. Henz deil, Annen sana benden sz eder miydi? Evet ocuk, Azizin anlayamayaca bir ses ve hareket deiikliiyle devam etti. Mektuplarnda, mektuplarnda. Sizi ok severdi. Evet, annen hayatta en yakn dostumdu. Sustu, duyduu bu derin minnet kendini de artmt. Mrs Moore'un bu sonsuz iyilii neye varyordu? Dncenin snavndan geirilirse, hibir eye. Onun yararna tanklk yapmamt, ne de hapiste ziyaret etmiti, ama genede kalbinin t iine varabilmiti, kadna derin bir hayranlk, sevgi duymutu. Bu, yamur rzgrlar vakti, en gzel mevsimimiz, dedi. Geit treninin klar, sanki hareketli bir perdeye ilenmi gibi sallanp titreiyordu. Yamurlarmz grebilmesini ne kadar isterdim. ster gen, ister yal olsun, her varln mutlu olduu andr bu. Geri biz anlayamyoruz, izleyemiyoruz ama, onlar da bu vahi grltleriyle mutlu; sarnlar doldu, keyifle oynuyorlar ve ite Hindistan bu. Resmi memurlarla beraber olmasaydn, sana lkemi gsterirdim, ama olamaz, yapamam. Belki de seni, yarm saatik suda gezdiririm. ember gene mi balyordu? Kalbi ylesine dolmutu ki artk kanamazd. Karanlkta usulca kmal Mrs Moore'un oluna bu ufack sevgi ve sayg payn vermeliydi. Kreklerin nerede olduunu biliyordu konuklar gezmeye kmasn diye saklamt belki br kaya rastlarlar diye br ift krei de yanna ald; Fieldingler uzun srklarla krek ekiyorlard, belki balarna bir ey gelirdi, rzgr sklayordu. Suya varr varmaz, rahatlad. Aziz iin, bir hareket daima bir baka harekete ynelir, geit grevini grrd, ok gemeden konukseverlik duygusu boald, tat, Mauya denk vglerde bulunmaya balad, hatta bu vahi treni anladna kendini inandrmaya alt, trenin klan, grlts, gelenek gereince karp etinletike, artyordu. Krek ekmek gerekmiyordu, taptaze, yeni bir rzgr onlar diledikleri yne itiyordu. Dikenler kayn gvdesini syryordu, ufack bir adaca arptlar, turna kularn rkttler. Austos sellerinin garip, geici hayat canlarn skt, sanki hi bitmeyecekmi gibi geldi. Kayk, dmensiz bir teknecikti. Geminin k tarafna, kollarnda yedek krekle bzlm olan konuk, ayrnt hakknda hi soru sormuyordu. ok gemeden bir imek parlts grld, ardndan ufack bir parlt daha sakin, derin gkte ufack al izikler. Raca myd bu? diye sordu. Ne, ne demek istiyorsun-? Geri dnn. Ama Raca yok hibir ey. Geri dnn, ne demek istediimi anlayacaksnz. Sklaan rzgra kar krek ekmek gt. Ama gzlerini Konukevinin ufack k noktasna dikip birka krek geri gitti. te... Karanln iinde, bir tente altnda oturmu, prl prl hkmdar giysileriyle bir kral vard Bunun ne olduunu syleyemeyeceim. diye fsldad. Raca Hazretleri ld. Hemen dnmemiz iyi olacak. Mezarlarn bulunduu burundaydlar, aalarn arasndaki bir aalktan Racann

babasnn trbesine bakmlard. Bu aydnlatyordu sorunu. Hindularn didine didine, avu dolusu para harcayp aslna tpatp uydurabildikleri Raca simgesini duymutu, ama sk sk glden gemi olmasna karn, hi grmemiti. Ancak bir tek noktada grlebilirdi, oraya da Ralph gtrmt onu. arabuk uzaklat, ocuun konuktan ok rehber olduunun farkna varmt. Dnelim mi artk? dedi. Tren devam ediyor. Daha yakna gitmemeyi yelerim yle garip detleri vardr ki, belki bir yerini incitirler. Biraz daha yakna. Aziz uydu. Duygular ona ocuun, Mrs Mooreun olu olduunu sylyordu; duygular olmadan hibir ey anlayamazd. Terane, Radhakrina, Radhakrina Radhakrina Krinaradha diye srp gidiyordu, sonra birden deiti ve bu ksack an iinde, andapurdaki mahkemesi srasnda neredeyse kesin olarak duyduu kurtulu seslerini duyar gibi oldu. Mr Moore, Racann ldn kimseye sylemeyin. Daha henz sr saylyor, kimseye sylememem gerekir. Bayramn sonuna kadar hayattaym gibi davranacaz, keder yaratmamak iin. Daha yaklamak istiyor musunuz? Evet. Sandal mealelerin ateinden uzak tutmaya alyordu, burnunu kar kyya dorulttu. Fiekler, hatta toplar atlyordu. Birden, beklenmedik bir anda Krina tahtrevan ykk bir duvarn ardndan grnd, oymal, parlak su basamaklarna indi. Her iki yannda arkclar dizi dizi geliyordu, bir de nemli bir kadn, salarnda iekler takl gen, vahi bir aziz... Hibir niteleme kullanmadan Tanry vyordu Tanr anlam buydu. brleri de Tanry nitelemeden vyordu, gn belirtilerinin u ya da bu paralarnda gryorlard Onu. Kyya kotular, ufack dalgalarn arasnda durdular, kutsal bir yemek hazrland, kendini deerli sayanlar yediler. Yal Godbole rzgrn altnda salnan kay grmt kollarn sallad. fkeyle mi, sevinle mi, Aziz bir trl anlayamad. Yukarda Maunun dnyasal gc duruyordu filler, topular, halk onlarn da ta tepesinde koca bir frtna koptu, ilk nce havann st katmanlarndayd. Rzgrn dvleri, karanlkla aydnl birbirine katyordu, kuzeyden perde perde yamur skn etti, durdu, gneyden skn etti, aalardan ykselmeye balad, tm altlarnda arkclar abalyordu, seslerinde korkudan baka her tr ifade vard. Tanry atmaya alyorlard, Tanrnn kendini (geri Tanr atlamazd ya), frtnaya atmaya alyorlard. Bylece her yl, yllar yl Tanr atlrd, bakalar da atlrd Ganpati'nin kck ekilleri, on gnlk ekin dolu sepetler. Muharremden sonrasnn taptaze bitkileri, ibadetlerini ykledikleri eyler, eften pften olur olmaz eyler, bir geidin iaretleri... kolay olmayan bir geit... u anda olas deil, burada olas deil, ancak eriilemedii vakit anlalabilen bir geit; Tanrnn atlmas da bu geidin bir iaretiydi. Gkl ky tepesinin stnde gene grnd. Gm eklin yerini tutacakt bu, gm put, iek kargaasnn arasnda yerinde kalmt, bir baka simge uruna, gm simge feda edilmiti. Bir uak ekli eline ald, beyaz ve mavi bayraklarn ekip kopard. Adam plakt, geni omuzlu, ince belliydi Hintli vcudu gene kendini gstermi zaferine ermiti onun geleneksel grevi, kurtulu kaplarn kapatmakt. Kara sulara girdi, ky n sra itiyordu, ta ki kil bebekler iskemlelerinden kayp yamurun altnda srklenene, Kral Kansa da. Tanrnn anasna, babasna eriene dek. Kara, kat, kk dalgalar hafif hafif kabaryordu, derken kocaman bir dalga kabard. ngilizlerin sesi duyuldu, Dikkat! Sandallar arpmt. Drt yabanc kollarn atlar, rpndlar ve krekler, srklar diklemesine efsanelerdeki canavarlar gibi suyun stnde fr dnmeye baladlar, ibadet edenler ya hmla ya da sevinle haykrdlar, uaa doru ne yapacaklarn bilmez bir halde ilerlediler. Adam bekliyordu onlar, gzel esmer yz ifadesizdi, tepsinin stndeki son paralar erirken, arpt onlara.

Sarsnt, belli belirsizdi, ama en yaknda olan Stella, dercesine kocasnn kollarna snd, sonra ne eildi, sonra da Azize doru att kendini, bu hareketleri sandal devirdi. Ilk, s suya daldlar, rpna rpna bir grlt kasrgasna katldlar. Krekler, kutsal tepsi, Ronny ve Adelann mektuplar, hepsi ortaya frlad, karmakark suyun stnde yzmeye koyuldu. Toplar atld, davullar alnd, fillerin borular alnd ve tmn bastrarak, yn sra bir imekle birlikte, gkgrlts skn etti, kubbe stnde grkemli bir tokmak gibi gmbrdedi. te doruktu bu, daha dorusu Hindistanda doruk kavram benimsendiince doruktu. Yamur, herkesi ve her eyi srlsklam etmeye koyuldu, ok gemeden tahtrevann stndeki srmal rty ve hayli pahalya mal olmu yuvarlak bayraklar berbat etti. Mealelerin bazlar snd, fiekler yanmad, ark azald, tepsi Godbolea verildi, o da tepsiye yapm bir para amuru alp, fazla bir trene giriilmeden, alnna srd. Olan olmutu, yabanclar kalkp kendilerine gelirken, kalabalk kente doru darmadank yola ktlar. ekil de geri gitti, ertesi gn, hkmdar trbesine mor ve yeil perdeler indirildii vakit, kendi kendine, ama zel bir lmle bir daha ld. ark daha da srd gitti... dinin krk dkk kalntlar. Yetersiz etkisiz, takntlar... Tanr Sevgidir. Son yirmi drt saatin olaylarna baknca insan, nasl bulutun znn nerede olduunu anlayamazsa, duygu ve cokunun da znn nerede olduunu bir trl kestiremezdi.

XXXVII Gene dosttular, ama bir daha buluamayacaklarn da biliyorlard. Azizle Fielding, Mau ormanlarnda son gezintilerine ktlar. Raca resmen lmt. Konukevinin konuklar da ertesi sabah, resmi gereklere uyarak, gidiyorlard. Matem bir yana, bayram bir yana, bu konukluk hi de parlak olmamt. Fielding, mparator Beinci Jorj Orta Okulunu gezdirmeye her gn sz veren, her seferinde de bir zr bulup kaan Godboleu hemen hemen grememiti. O gn leden sonra Aziz olanlar anlatt; mparator okulu zahire ambar oluvermiti. Eitim Bakan bunu eski okul mdrne aklamak istemiyordu. Okul bir yl nce Genel Valinin denetimcisi tarafndan almt, kt stnde resmen akt; adamcaz okulun yokluu resmen fark edilmeden tekrar amay, retmenlerini de, oluk ocua karmadan, gene bir araya toplamay umuyordu. Fielding bu aba kaybna ve kargaalna gld, ama artk eskisi kadar basz ve bamsz deildi; eitim, kafasn bir hayli megul ediyor, k nemli geliyordu ona, nk geliri ve ailesinin esenlii buna balyd. Pek az Hintlinin eitime salt eitim olarak nem verdiini biliyordu, imdi de buna kar isyan ediyordu. Hint Devletleri konusunda tam ar bir laf etmek zereyken Azizin dostluu ve itenlii onu caydrd. Yeniden anlap uzlamalar ne de olsa bir baaryd. O garip sandal kazasndan sonra artk aralarnda hn diye bir ey kalmamt; glerek sanki hibir ey olmam gibi tekrar eski dostluklarna dndler. imdi de gzelim allarn, kayalarn arasnda atla geziyorlard. ok gemeden toprak gne na ald, kelebeklerle prl prl bir imenlik, bir de orta yere reklenmi, aylak aylak dolanan ve anszn elma aalarnn arasnda yiten bir ylan grdler. Gkte kme kme beyaz bulutlar, toprakta ak su birikintileri vard; uzaktaki tepeler mordu. Ortalk, ngilterede olduu gibi, bir park andryordu, ama gene de garipliinden kurtulamamt. Ylana geecek yer amak iin, dizginleri ektiler. Aziz Miss Questede gndermek istedii, bir mektup kard. Nefis bir mektuptu. Eski dostuna, iki yl nceki gzel hareketinden dolay teekkr etmek istiyordu; kzn gzel hareketi artk iyice, aka anlalmt. br dostlarmn daha iyi anlataca bir nedenle, Maunun en byk sarncna dtm vakit, Miss Questedin ne kadar cesur olduunu dndm. ngilizcemin yetersizliine ramen, kendisine bunu anlatmaya karar verdim. Senin sayende, hapiste olacam yerde burada ocuklarmla mutlu yayorum, buna kuku yok. ocuklarma senden byk bir sevgi ve saygyla sz etmelerini reteceim. Miss Quested ok sevinecek. Sonunda, onun cesaretini fark ettiine sevindim. * Hep evreme iyilik etmek, Marabarn tatszln, ktln sonsuza dek gidermek istiyorum. ok, balanamayacak kadar ok acele ettim, parama el koymak istedin sandm, maarann kendi kadar kt bir yanlg bu. Aziz, karmla konuman isterdim. O da Marabar'n artk silindiine, yok olduuna inanyor. Nasl? Bilmiyorum, belki sana syler, bana sylemiyor. Benim paylaamadm dnceleri var daha dorusu, onun yannda olmadm zaman, bu fikirlerini gln buluyorum, ama yanndayken herhalde sevdiim iin olacak, baka trl hissediyorum; kendimi yar l, yar krmm gibi hissediyorum. Karmn arad bir eyler var. Sen ve ben ve Miss Quested, szgelii, hibir ey aramyoruz. Elimizden geldiince yaammz efendice srdrp gidiyoruz, sen bizden biraz ndesin gln bir topluluk. Ama karm bizden deil. Ne demek istiyorsun? Stella sana bal deil mi Cyril? Beni ok zd bu sz. Fielding duraklad. Evlilii pek mutlu etmemiti onu. Vcuta gene duygu ve coku doluydu orta yallarn bu duyguyu kaybetmeden nce geirdikleri son alevlenme an kendinin sevdii kadar karsnn onu sevmediini biliyordu, durmadan kadnn stne dmekten utanyordu. Ama Mau'ya yolculuklar srasnda durum daha dzelmiti. Artk aralarnda bir ba domu gibiydi her eit ilikide gerekli olan, ilikiye katlanlar d ynden

balayan, bir ba. Evlilikleri din szyle kutsanmt. Stellann sadece bal olmakla kalmadn, gn getike bu balln artacan syleyerek Aziz'i rahatlatt; kendince de pek ak olmayan bir ey anlatmaya alrken, ok tatsz bir biimde, tuttu, her insann kendine gre bir gr olduunu syledi. Marabardan Stellaya sz etmek istemiyorsan, yleyse ne diye Ralphla konumayasn? Aslnda akl banda bir ocuk. Ve (gene ayn benzetile) o, geri Stellann yannda, ama biraz gerisinde ilerliyor. yle de ona: Syleyecek bir eyim yok. Ama gerekten akl banda bir ocuk ve lnceye kadar Hintli bir dostu var. Onu biraz da, beni sana vedaya getirdii iin seviyorum. nk bu artk veda Cyril, geri bunu dnmek bize hzn verecek, gezintimizi bozacak. Hayr, dnmeyeceiz bunu. Bu konumann, son anlama yollar olduunu biliyordu. Btn o sama sapan, aptalca anlamazlklar zmlenmiti, ama toplum yaam bakmndan buluup grecekleri bir yer yoktu. Kendi lkesinden bir kadnla evlenerek, demirini Anglo-Sakson dnyasna atmt, hatta daha imdiden gemiteki kahramanlna ayordu. Bugn, bir tek Hintli iin, kendi ulusuna kar gelebilir miydi? Aziz bir an, bir zafer yadigryd, birbirleriyle vnyorlard, ama gene de eninde sonunda ayrlmalar gerekti. Bu yarm gnden elinden geldiince yararlanmak iin rpnarak, en sevdii, en ok deer verdii kimseden, karsndan itenlikle konumaya balad. Onun grne gre. Mauya ziyaretimiz ok baarl oldu. Her ikisini de rahatlatt, ikisinin de derdi huzursuzluk. Burada huzur ve garip dertlerine bir zm yolu buldu Biraz sustu toprak suyu ierken drt bir ynlerinde binlerce p sesi uuldad devam etti: Bu Krina iinden bir ey anlyor musun? lahi dostum, buna resmen Gkl Atami derler. Btn resmi daireler kapaldr, bu seninle beni baka ne trl ilgilendirir? Gkl, Krina'nn doduu ky ya da domu sayld yer, nk Bethelem ve Nazareth arasnda olduu gibi, bu kyle bir baka ky arasnda da bir bocalama ve karklk var. Benim asl anlamak istediim ey, eer varsa, bunun soyut nitelii. Benimle Hindular konumak yararsz. Aralarnda yaayarak bile, fazla bir ey rendiim yok. Onlar sinirlendirdiimi sandm zaman sinirlenmiyorlar. Sinirlendirmediimi sandm zaman da sinirleniyorlar. Tahtrevana arptm iin belki beni kovalar; yahut bir de bakarsn maam iki katma karrlar. Zaman gsterecek. Ne diye bu kadar merak ediyorsun onlar? Anlatmak g. Onlar hibir zaman tam olarak ne anlayabildim ne de sevdim, yalnz para para, zaman zaman biraz Godboleu anlayp sevebildim. Adamcaz hl Gel gel diyor mu? Ne bileyim, herhalde. Fielding iini ekti, azn at, kapad, sonra hafife glerek, Anlatamyorum, nk szcklere smyor, ama karmla kardei, d grnne, geleneklerine hi aldrmadklar halde ne diye Hinduizmle bu kadar ilgileniyorlar? Bana bir trl anlatmyorlar bunu. Hayatlarnn bir ynn yanlg saydm sanyorlar, ekiniyorlar. Onun iin sen onlarla konuasn istedim, nk ne de olsa Doulusun. Aziz yant vermek istemedi. Aziz, Stella ve Ralph bir daha grmek istemiyordu, onlarn da kendini bir daha grmek istemediklerini biliyor, gizlerini hi merak etmiyordu. Cyrilin anlaysz davrandn dnyordu. Bir ey gzle grlen deil de, belki duyulabilen bir ey drtt onu. Miss Quested'e yazd mektubu bir daha okumasna neden oldu. Kzcaza daha baka bir eyler sylemek istemiyor muydu? Kalemini kard, ekledi: Bana gelince, ben bundan sonra sizin adnz, bence ok kutsal olan bir adla, birlikte anacam. Bitirdii zaman, evrelerindeki grnmn aynas krld, imen para para kelebeklere blnd. Mekkeye Vahdetin Kbesine Dosta varmadan nce, haclarn can verdii dikenli allara dair bir iir belirdi; karsn dnd; derken manevi yaamn en belirgin nitelii olan bu yar mistik, yar duygusal yolculuk bitiverdi, yerli yerine yerleti, Aziz de kendini gene ormanda, sevgili dostu

Cyrille gezintide buldu. E, tut eneni. dedi. Sama sapan sorularla son saatimizi bozma. Brak Krinay, doru drst bir eyden konu. yle yaptlar. Mauya dnerken yol boyunca politikadan konutular, ikisi de andapurdan beri sertlemi, yumuakln yitirmiti, biraz atma ikisine de iyi gelmiti. Birbirlerine gvenleri vard, oysa ayrlmak zereydiler, belki de ayrlacaklar iin gven vard. Fielding artk nezakete pek kulak asmadn sylyordu, yani sadece kaba olduu iin . Britanya mparatorluunun ortadan kaldrlmas gerekmediini kastediyordu. Aziz diretti, yle olsun, ama bizim de size gereksinmemiz yok. Kiilememi, soyut bir nefretle bakyordu: Fielding, Bizden ayrlrlarsa, Hintliler derhl tohuma kaar. Bak u mparator Orta Okuluna! Kendine bak, tbb unutup tekrar frkle dnyorsun. iirlerine bir bak. Hi de fena iirler deil. Bombay tarafnda basacaklar. Evet, ama ne diyor bu iirler? Kadnlarmz zgr brakn, Hindistan kurtulur. Dene bir, dostum, nce kendi kadnn zgr brak, ondan sonra bak bakalm Ahmetin, Kerimin, Cemilenin yzn kim ykayacak. Nefis bir durum ha? Aziz de heyecanlanmt. zengilerin stnde kalkt, atn ban ekti, gerileyeceini umuyordu. O zaman kendini tpk savataym gibi hissedecekti. Hepiniz gidin, hepiniz Turtonlar, Burton'lar, dedi. Sizi on yl nce tanmak isterdik artk ok ge. Sizinle gryor, komitelerinize katlyorsak, unutmayn bu sadece politika urunadr. At gerilemiti. ekilin gidin, gidin diyorum. Ne diye bu kadar acya sokuluyoruz biz? Sizi sulu buluyorduk, imdi kendimizi sulu buluyoruz, akllanyoruz. ngiltere'nin ba derde girmeden sesimizi karmyoruz, ama bir daha ki Avrupa savanda aha aha! te o zaman vaktimiz gelmi olacak. Sustu, geri grnm gleryzlyd ama, insan umutlarn mezar talarna denk bir kasvetle bastryordu. Hanumana yaplm bir tapnan yan sra getiler Tanr dnyay ylesine seviyordu ki, maymun vcuduna brnmt bir Saivite tapnan getiler, bu tapmak da sonsuzluk simgesi altnda tutkulara sesleniyordu ama, tutku uzuvlarnn etten kemikten olanlaryla hibir benzerlii yoktu. Kelebeklerin, kurbaalarn arasnda prl prl duruyorlard; allktan tabak gibi koca koca yapraklar ykseliyordu. Gnlk hayat artk canlanyordu, tapnaklar hemen hemen kapanmt. Fielding dizginleri ekerek, ngilizlerin yerine ne istiyorsun? Japonlar m? diye takld. Hayr,Afganlar. Benim atalarm. Ya, Hindu dostlarn da ister bunu deil mi? Bu dzenlenir, Dou devlet adamlaryla bir konferans yaplr. Eski hikye, Peaverden Kalktaya kadar her adam soyar, her kadnn rzna geeriz sorunu herhalde, bu gibi szler ikide bir edilir, ondan sonra da nc gazetesinde yaynlanr, bizi rktn de sizi elimizde tutmayalm diye! Biliyoruz bunlar! Ama gene de Afganlar bir trl Mau'ya uygun bulamyordu, kmaza girdiini sezerek, atn geriletti, birden anmsad, onun da bir anavatan vard ya da olmas gerekirdi., Bard, Hindistan bir ulus olacak! Kim olursa olsun hibir yabancya yer yok burada! Hindular, Mslmanlar, Sihler hepsi bir olacak! Yaasn! Yaasn Hindistan! Yaasn! Yaasn! Hindistan bir ulus mu olacak! Ne byk samalk! Bu kasvetli on dokuzuncu yzyl kardeliine katlan son para! Dnyann bu vaktinde araya katlp yerini almak iin ezile bzle kageliyor! Tek ncs Kutsal Roma mparatorluu olan bu ulus, belki de Guatemala ve Belika dzeyinde olacakt! Fielding gene alay etti. Aziz fke ve gazap iinde oraya buraya gidip geliyor, ne yapacan bilmiyor, baryordu: Yok olsun ngilizler ite! Bu kesin. ekin gidin efendiler, hem de abuk tarafndan. Belki birbirimizden nefret ediyoruz, ama en ok sizden nefret ediyoruz. ayet ben kovamazsam sizi Ahmet kovar, Kerim kovar, bundan be yz yl sonra da olsa, eninde sonunda her bir lanet ngilizi denize atacaz ve ite o zaman

hmla arkadana yaklat o zaman, diye yan percesine devam etti, sen ve ben dost olabiliriz. br, dostunu sevgiyle tutarak, Neden imdi dost olamayz? diye sordu. Benim istediim bu. Senin istediin de bu. Ama atlar istemiyordu bunu ayr ayr ynlere doruldular; toprak istemiyordu bunu, binicilerin teker teker gemesini gerektiren incecik yollar ayor, kaya kntlar uzatyordu; tapnaklar, sarnlar, hapishane, saray, kular, atmaca, Konukevi, aralktan kp da altta Mauyu grdkleri vakit, bir bir gzlerinin nne serilen btn bunlar da, yzlerce sesleriyle, Hayr, daha deil, diyorlard, gk de, Hayr, diyordu, orada deil. Weybridge, 1924 SON