BLM I

ERGONOM NEDR? ERGONOMNN TARHES ERGONOMNN AMACI? ERGONOMNN KAPSAMI? ERGONOMNN UYGULAMA ALANLARI

ERGONOM NEDR?
Ergonomi "i yasas" anlamna gelen Yunanca bir szcktr. Ergon = i, alma Nomos = yasa
anlamna gelen Yunanca szcklerin birletirilmesiyle, ergonomi szc elde edilmitir. Ergonomi konusundaki almalar aslnda ekonomik kkenlidir. Salt olarak verimliliin artrlmas amalanmtr. nsann verimini artrmak; makine temposuna ayak uydurmasn salamak, daha fazla retim, daha ok kr...

Ergonomi, alanlarn biyolojik, psikolojik zelliklerini gz nnde bulundurarak insan-makine-evre uyumunun doal ve teknolojik yasalarn ortaya koyan ok disiplinli bir bilim daldr.

Ergonomi, mhendislik bilimleri ve insan bilimleri arasnda optimum dengeyi ve insann rahat almasn salayacak bir bilim daldr. nsanin kendine zg niteliklerini, yeteneklerini aratrarak, iin insana uyumlandrlmas iin gereken koullar bulmaya alr.

Bunlara ulamak iin insan zellikleri ve yetenekleri zerinde aratrmalar yaplm, insann alma srasndaki hareketleri en ince ayrntlarna kadar incelenmi, insana bir makine gzyle baklm,bu makineyi daha ok retim yapacak duruma getirebilmek iin kafa yorulmutur. Ancak daha sonralar, * insan bir makine gibi grmenin yanl olduu, * belli bir srede belli bir ii gerekletirebilecei ve gcnn stnde alan insann yorularak kazalara neden olaca, * insan sal ve mutluluu pahasna retim artnn salanamayaca,yolundaki grler arlk kazanm ve ergonomik almalar hmanist ynde gelimitir. Gnmzde, ergonomik almalarla, ulalmak istenen alma ortamn, insana gelebilecek bir takm tehlikelerden ve kazalardan arndrma, ve bunun tesinde bu alma ortamn, insann houna gidecek ve onu mutlu edecek bir ortama dntrmektir.

Ergonominin Tarihesi:
Ergonominin dou ve geliimine neden olan almalardan ilki zaman ve hareket analizleri olarak bilinmektedir. Zaman ve metot almasnn gelitirilmesine ait ilk incelemeler F.W. Taylor (1856-1915) tarafndan yaplmtr. Hareket konusundaki almalar ise bir mhendis olan F.B.Gilbreth ile psikolog ei L.M. Gilbreth e aittir. Gilbrethler tarafndan ameliyatlarda cerrahlarn alma biimine ilikin gelitirilen neri tipik bir ergonomi uygulamasdr. O zamana kadar cerrahlarn ameliyat srasnda kullanacaklar aletleri kendilerinin alet tepsisi ierisinden semelerinin en az ameliyatn kendisi kadar sre aldn belirleyen Gilbretler bunun yerine cerrahn istedii aleti sylemesini ve ameliyat hemiresi tarafndan kendisine verilmesi, uygulamasn getirmilerdir. Bylece cerrahn vakit kaybetmesi nlendii gibi, hasta zerindeki dikkatinin de dalmamas salanm olmaktadr.

Resim:http://www.drabuttv.com/belgesel/resiml er/buyuk/cerrah.jpg

Frank Gilbreth
Duvar rclerini kullandklar yntemleri gelitirmekle uramtr Srekli olarak, yapt iin nasl daha iyi olabilecei konusuna odaklanmtr. Bir iinin 1 saatte rd tula saysn yaklak %200lk artla 120den 350ye karmtr. Dakikann 1/2.000 zamanna kadar kayt yapabilen mikro kronometreyi icat etmi ve film endstrisine kazandrmtr. Gilbrethlar kendilerini verimlilie adamlardr (zaman verimli kullanmak) Basketbolcularn, fizikilerin, ev hanmlarnn, iilerin hareketlerini analiz etmilerdir Hareketi analiz etme 19.yzylda Amerikada sanayi devriminin bir paras olmutur Fabrikalarn gelitirilmesinde Gilbrethlarn rol verimlilik artn salamak olmutur Amalar 2 blmden olumaktadr: Verimlilik art iin iilerin aralksz almalarn salamak Ne trl yorgunluklarla baa ktklarn ortaya karabilmek

Ergonomi le lgili nc almalar

Kiiler
Frederick Winslow TAYLOR 1856-1913
Frank B. GILBRETH 1868-1924 Lillian M. GILBRETH 1878-1973 Henry L. GANNT 1861-1919 Carl G.BARTH 1860-1939

Katklar
Bilimsel ynetim ilkeleri, ayrklk ilkesi, zaman etd, metot analizi,
Standartlar, planlama ve kontrol , hareket ve mikro-hareket etd, inaat planlamas, Yorgunluk etdleri, i ortamnda insan faktr, igc seimi ve eitimi Gannt emalar, tevikli cret sistemleri insancl yaklam, igc eitimi Matematiksel analiz, srgl hesap cetveli, tezgah devir ve besleme hzlar, endstriyel danmanlk

Harrington EMERSON 1885-1931

Morris L.COOKE 1872-1960

Verimlilik ilkeleri, demiryolu ulatrmasnda verimlilik, denetim yntemleri

Eitim ve kamu hizmetlerinde bilimsel ynetimin uygulanmas

Ergonominin Amac:
alanla ii arasnda iyi bir uyum salayarak, insann alrken ar zorlanmalar yznden ypranmasn nlemek te yandan bu uyum sayesinde i baarmn ykseltmektir.Baka bir ifade ile,iinin ie deil iin iiye uydurulmasnn salanmasdr. rnein alma masasnn yksekliinin arttrlmas iinin bir ok kez iine ulamak iin gereksiz yere aaya doru eilmesini nleyecektir . Ergonomi, alanla ii arasndaki istenen uyumu gerekletirebilmek iin, ncelikle insan yeteneklerini en iyi kullanabilecei bir ie yerletirmeyi amalar.

Ergonominin Kapsam
Antropometri: alma aralar ve alma ortamnn insann vcut lleriyle uyuumunun salanmasn amalar. Fizyoloji: alma ortam ve alma metotlarnn insan bnyesini en az etkilemesini ve insan bnyesine elverili evre artlarn salamay amalar.
Psikoloji: alma ortamnda renk, ekil, dzen gibi psikolojik rahatlk salayc dzenlemeler yoluyla alana ho bir ortam yaratmay amalar. Enformasyon: alan kiiye lzumlu bilgileri, akustik, optik vb. yollardan kolayca aktarlabilecek ekilde iyerinin ekillendirilmesiyle ilgilenir. Organizasyon: Dinlenme, i deiimi, i retimi, adil cretlendirme ile alan insann iten etkilenmesini azaltmak amalanr. Gvenlii: Her trl ara ve donanm ile alma ortamnn, alann salna ynelik tehlike olumayacak ekilde tasarlanmasn amalar.

Ergonomik almalarn Snflandrlmas

Fiziksel Ergonomi Organizasyonel ve Ynetimsel Ergonomi alanlarn katlm Teknoloji ynetimi ve organizasyonel deiim programlama Performans modelleme Toplam Kalite Ynetimi Sosyo-teknik organizasyon tasarm Proje ynetimi Ynetim deiimi Bilgisayar destekli ynetim Bakmda insan esi Ynerge ve standartlar Katlmc Ergonomi Makro Ergonomi Bilisel Ergonomi

Fiziksel evrenin Tasarm Grlt Titreim Aydnlatma Istma havalandrma Kimyasal zararllar Salk ve Gvenlik Tasarm Yaralanma riski ve kontrol El ile tama Koruyucu ara-gere Performans Modelleme Vcut konumunun incelenmesi Uzanma mesafesi (kol ve eller) Mhendislik Antropometrisi Robotlu sistemlerde insann incelenmesi Ekran n almasnda tasarm

nsan hatas Enformasyon sistemlerinin tasarm ve kullanm Gstergelerin tasarm. Yetenek kazanma ve kazanlanlarn korunmas Personel eitimi Karar destek elemanlar Zeki sistemler Performans modelleme Analizlerin snflandrlmas Test ve muayene nsan gc planlama ve programlama Zihinsel yk ve yklenme Altk (kapal) gerek

ERGONOMNN UYGULANMA ALANLARI

Ergonomi, * endstriyel iyerlerinde, * tarm iletmelerinde, * brolarda, * okullarda, * hastanelerde, * otellerde, * evlerde, nsan almasnn olduu her yerde uygulanabilir

BLM II
NSAN-MAKNE SSTEMLER

SSTEM NEDR

Sistem, belli bir amaca ynelik, karlkl ilikileri olan elerin oluturduu bir btndr. Sistem elerden oluturulmutur, eleraras ilikiler bulunmaktadr, Sistem belirli bir amaca ynelmitir.

eitli Sistemler
SSTEM ELER ELERN ZELLKLER FAALYETLER AMALAR

Fabrika

Tezgah gren Ambar

Kapasitesi Eitimi

malat Sevkiyat

Mamul retmek, Kr etmek

Ulam

Tatlar Yollar Yolcular Mallar Okullar renciler retmenler Ders Kitaplar Vcut organlar

Kapasite Genilik Gzergah Arlk Derslik says Baar durumu Deneyimleri Sayfa says Fiziksel ller, G

Tama

Yer deiim faydas salamak Eitim retim hizmeti vermek

Eitim

Ders verme

nsan

Zihinsel/ Bedensel Faaliyet

Varln devam ettirme

Sistemlerin Snflandrlmas

Fiziksel (somut) ve soyut sistemler Ak ve kapal sistemler

Doal ve yapma sistemler

Geici ve kalc sistemler

Endstriyel Bir Bak le Sistemler

Teknik sistemler Sosyal sistemler Sosyo-teknik sistemler

Endstriyel Sistem Snflandrmas

Sistemin Tr Teknik Sistemler (Makine Sistemleri) Sosyal Sistemler (nsan Sistemleri) nsan Makine Sistemleri

Birbirleri le likili En nemli eler retim aralar

rnekler Sistem Otomatik aktarma hatt Ynetim kurulu Amac Malzeme aktarm

nsanlar

Karar alma, yol gsterme Makinede para imali

nsan ve retim arac

Makine banda alma yeri, vin kabini, bir iletmenin retim atlyesi

Sistem yaklam
lgilenilen sistemin tm alt sistemleri ve st sistemleriyle birlikte ele alnmasn, sistemi oluturan eler ve eleraras etkileimlerin belirlenmesini amalamaktadr.

NSAN-MAKNE SSTEMLER
Verilen girdiyi istenilen ktya dntrmek amacyla biraraya getirilmi karlkl etkileim ierisinde olan bir veya daha fazla insan ile yine bir veya daha fazla makinenin oluturduu btndr.

Makine Terimi
Sistemin amacna ulamas ya da bir fonksiyonu yerine getirmesi dorultusundaki faaliyetleri gerekletirmek zere insanlarn kullanabilecekleri her trl alet, ara, gere, donanm, tesis ve benzeri fiziksel nesneleri ifade etmektedir. Elinde eki olan bir ii ya da orakla hasat yapan ifti insan makine sistemini oluturur. Otomobil ve srcs, bilgisayar ve operatr, torna tezgah ve ustas, bir bro makinesi ve kullancs biraz daha karmak insan makine sistemi rnekleridir.

nsan-Makine Arakesiti

Bir insan-makine sistemindeki faaliyetlerin alan asndan en az yorgunlua yol aarak, Kullanlan makine asndan da en az maliyetle gereklemesi istenir.

nsan-Makine Arakesiti

nsan-Makine Sistemlerinin Snflandrlmas Manuel Sistem: Manuel sistemler ilemi yapan kii ve onun kulland el aletleri ve gerelerden oluur. Bu sistemlerde ilemi yapan kii g kayna olarak sadece kendi fiziksel enerjisini kullanr. Mekanik Sistemler: Yar otomatik olarak da adlandrlan bu sistemler birbiriyle i ie (entegre) almas salanm fiziksel paralardan oluur. Bir d g kaynayla alan tezgah rneinde olduu gibi bu sistemler fonksiyonlarn ok fazla deikenlik olmadan yerine getirirler. Otomatik Sistemler: Bir sistem tam otomatik hale getirilmise btn ilemsel fonksiyonlarn hi ya da ok az insan mdahalesi ile gerekletirir. Robotlar otomatik sistemlerin iyi bir rneidir. tasarlanmas gerekir. nsan makine sistemlerinin temel amac retim yapmaktr. Dolays ile tm insan-makine sistemleri ayn zamanda birer retim sistemidirler.

retim
Mal ve /veya hizmet retmek iin yaplan faaliyetlere verilen addr. Hemen her rgtn temel fonksiyonu mal ve/veya hizmet eklinde bir retim yapmaktr.

retim Faaliyetlerinin Yaps

Sistem Ak
GRD >>>> SRE >>>> IKTI

eitli Sistemlerin Girdi, Sre ve ktlar

SSTEM Fabrika Lokanta Hastane Ulatrma GRD Hammadde Mteri Hasta Yolcular SRE malat Yemek Servisi Tehis-Tedavi Tama IKTILAR Mamul Tatmin Salkl Kii Yer Deiiklii

retim Sistemlerinde Etkinlik ve Verimlilik

Etkinlik amalara ulama derecesini ifade etmekte kullanlr. Verimlilik ise amalara ulamada kullanlan kaynaklarla ilgilidir ve ktlarn girdilere oran olarak tanmlanr. Eer ktlarla girdiler ayn birimlerle ifade ediliyorlarsa kt/girdi oranndan elde edilecek birimsiz deer verim olarak adlandrlr.

Ksmi ve Toplam Verimlilik Gstergeleri

Hizmet letmelerinde Verimlilik Hesaplamalarnda

Karlalan Zorluklar
Girdiler ve ktlar arasndaki iliki tam olarak bilinmez. Girdileri ve/veya ktlar lmek zor olabilir.
rn saysnn fazla olmas nedeniyle elde edilen orann yorumlanmas zordur. Girdi ve/veya kt kalitesi deikenlik gsterir. Verimlilik hesabna ynelik veri bulunamaz.

Sistemlerde Verimlilik

Sistem almalar
Sistem tasarm, problem zme ve bal olarak karar almada kullanlan yaklam, yntem ve tekniklere verilen addr.
Sistem analizi bir problemin varln ve ilgili deikenleri saptamay, deiik etkenlerin analizini, eylemlerin programlanmasn, en iyi veya en azndan daha iyi bir

zmn belirlenmesini amalar.

in nsana Uyumu
allan yerin ve retim aralarnn dzenlenmesi (alma alan, makineler, gstergeler, kontroller vb.). evresinin analizi ve dzenlenmesi (Ses, grlt, aydnlatma, titreim, iklim vb.). organizasyonunun analizi ve dzenlenmesi (in kapsam, alma ve dinlenme zamanlar vb.). nsann ie uyumunda; Kiinin iin ieriine bireysel yatknl (ya, cinsiyet, bedensel ve zihinsel zellikler vb.).

nsann e Uyumu
Kiinin iin ieriine bireysel yatknl (ya, cinsiyet, bedensel ve zihinsel zellikler vb.) retimi ve ie altrma

Ergonomik Tasarmlarda Gznne Alnmas Gereken

nsancllk ve Ekonomiklik nsancllk ve ekonomik amalar gznnde bulundurularak insana ait zelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve st snrlarn belirlenmesi, insana yarar bir i dzenlemesinin en nemli deerlendirme ltleridir. Saln Korunmas Saln korunmas geni anlamyla alma koullarndan ileri gelen hastalklarn nlenmesi veya azaltlmasna yneliktir. Saln korunma-sna, ar yklenmenin giderilmesi veya az yklenmenin dengelenmesi de dahildir.
in Sosyal Uygunluu in sosyal adan insana uygunluu, insana yaamnn toplumsal normlar (bunlar yasalar, ynetmelikler ve ynergeler ya da toplu szlemelerle karlanm da olabilir) iinde srdrlebilecei ortamn salanmas ve bireyleraras ilikilerin zendirilmesi anlamn tar. Teknik-Ekonomik Rasyonellik Teknik ekonomik rasyonellik insan-makine sisteminin fonksiyonel adan doru biimde dzenlenmesi bu tr sistemlerin performans yeteneklerinin srekliliinin salanmas ve insanlarn sistem iinde ekonomik adan en doru biimde grevlendirilmesi anlamn tar.

Kriterler

ERGONOMK ANALZ VE TASARIM GEREKTREN HUSUSLAR

1. Problemin Varl: Sistem istenilen ekilde almyor olabilir, arzulanan durum ile bulunulan durum arasnda fark vardr. Bu durumda tasarmcdan aksaklklar belirleyip gidermesi istenebilir. rnekler: alanlarn fiziksel ikayetleri vardr (bel ars, iitme kayb vb.) kazalar ok sk olmaktadr. ten ayrlmalar fazlalamtr. 2. Yeni Gereksinimler: Sistem analizi almalarna neden olabilecek bir gelime ya da uyulmas zorunlu yeni bir durum ortaya kabilir. rnekler: Grlt dzeyinin 85 dB altnda olmas zorunluluu yerinde sigara ime yasa konmas Talebin artmas 3. Yeni Bir Dnce veya Teknolojinin Uygulamaya Konmas: letmede rnein yeni ynetim biimlerinin ya da teknolojilerinin uygulanmaya konmas sistem analizini gerektirebilir. rnekler: Kalite Gvence Sistemi-ISO 9000 Otomasyona gei CNC tezgahlarnn kullanlmaya balanmas Sistem Gelitirme: Bir problem ya da somut bir dzenleme gereksinmesi olmadan, yaplmakta olanlarn daha iyi yaplabilmesi iin sistem analizi almalar yaplabilir.

Ergonomik Tasarmlarda Gznne Alnmas Gerekli Hususlar

nsan-makine sistemi iindeki insan etkinlikleri amaca uygun ve etkin olmal, alann alglad enformasyon, yaplan greve tam uygun olmal, Bir sistem eleman tek bir fonksiyon iin olmal, Birbirini izleyen grevler arasndaki zaman dilimi insan davran hzna uygun olmal, nsandan istenen hassasiyet derecesi onun doal yeteneklerine uygun olmal, Sistem, insann yanl davranna mmkn olduu kadar msaade etmemeli, Kolay ve hzl renme mmkn olmal, Gzleme grevi eksiksiz olmal, Sinyaller kolay alglanabilir, anlalabilir ve yorumlanabilir olmal, Tehlike sinyallerinin zel bir ayrdedicilii olmal, Sistem elemanlarna kolay ulalabilir olmal, Birbiri ile ilgili kumanda elemanlar birbirine yakn olmal, Sistem iindeki nesnelerin tutma ve tamalar kolay olmal,

Ergonomik Tasarmlarda Gznne Alnmas Gerekli Hususlar (devam)

Zorlanma dzeyi mesai sresi boyunca srdrlebilir olmal, nsan, sistem iinde bulunmaktan honut olmal, nsann i kazas ve meslek hastalna urama riski az olmal, Yapt i mmkn olduu kadar tek dzelikten karlp zenginletirilmeli, nsan yetenekleri tam olarak kullanlabilmeli, nsann sosyal ve kiisel gereksinimleri karlanabilmeli, Sklk, nemlilik ve sra asndan insan davranlar en az hataya yol aacak ekilde dzenlenmeli, Sistem btnyle statik ve dinamik antropometrik (vcut) llere uygun olmal, Tehlike annda hzla yer deitirmek mmkn olmal, evre koullar, insana ait ergonomik konfor snrlar iinde olmal, nsann yklenme snr, ya, cinsiyet, zrl olup olmama gibi durumlar gz nne alnarak belirlenmeli, Sistem, insann eitim, altrma, deneyim gibi yollarla kendini gelitirmesine yardmc olmal, organizasyonu (grev dalm, alma ve dinlenme zamanlar, alt-st ilikileri vb.) temel ergonomi ve endstri mhendislii ilkelerine gre dzenlenmi olmaldr.

Kaynaka:

zok A. F., Ergonomi ve Etd Ders Notlar, .T.. Gken T., Ergonomi Ders Notlar Y.T.. http://www.kobitek.com/makale.php?id=9 http://halksagligi.med.ege.edu.tr/seminerler/200304/Ergonomi_Semra.pdf http://www.ataktr.com/ergonomi.htm http://endustri.pamukkale.edu.tr/gduyurular/arsiv/e rgonomi_v_k.ppt