Anadolu Seluklu Devletinde Divan Tekilat DIVAN TEKLAT Anadolu Seluklularnda devlet islerinin grlp karara baland Divn-i

a'l'nn (Divn-i l, divn-i saltanat) bakan vezirdir. Devlet idaresinde birinci derecede rol oynayan divn-i a'l'nin dier yeleri unlardr: Naib-i saltanat, beylerbeyi, tugr, atabeg, pervne, riz, mstevf ve mrif-i memlik. Divana gelen meseleler vezirin bakanlnda mzakere edilir ve alnan kararlar vezirin sanda ve solunda oturan mnsler (divn ktipleri) tarafndan deftir-i dvan-i a'l'ya ilenirdi. Divan kararlar Fahreddin Ali'nin vezirliine kadar Arapa yazlrd. Daha sonra Farsa yazlmaya baland. Divana gelen baz meseleler nce ilgili divanlara havale edilir ve onlarn yapt inceleme ve hazrlad raporlar daha sonra divn-i a'lda grlp niha karara balanrd. Divanda tercmanlar da grev alr ve yabanc devletlere gnderilecek yazlar kaleme alr ve gerektiinde tercmanlk da yaparlard. I. Alaeddin Keykubad zamannda divanda drt mn ile iki tercman vard. DIVAN-I A'LA'NIN YELER a. Naib-i saltanat: Byk Seluklu devlet tekiltnda rastlamadmz bu makam muhtemelen Eyyub devlet tekilt rnek alnarak ihdas edilmitir. nemli devlet adamlar ve kumandanlar arasndan seilen naib-i saltanat sultanin merkezde bulunmad zamanlarda ona vekleten devlet islerini yrtrd. Kendilerine naib-i saltanat olduklarnn alameti olarak bir altn kl verilirdi. Naib'l-hazre de denilen bu grevli balangta sadece sultan tarafndan tayin edildii halde lke Mool tahakkmne maruz kaldktan sonra lhanl hkmdarnn onayn alan vezirlerin de baz ahslar bu makama getirdikleri grlmektedir. Bu grevde bulunan baz devlet adamlar unlardr: Celleddin Karatay, Sceddin Abdurrahman, Nizmeddin Hursid, Fahreddin Ali, Emir'd-din Mikil, Mcirddin Emir Sah, Cemaleddin, Mehmed Pervne ve Kemaleddin Tiflis. b. Beylerbeyi: Anadolu Seluklu devlet tekiltnda nfuz bakmndan en nde gelen grevlilerden biridir. Emir'l-mer ve melik'l-mer da denilen beylerbeyi ordunun ba kumandan olmas sebebiyle divanda sz geerdi. Zaman zaman hkmdarlarn bile onlardan ekindii hatta komplo hazrlayarak onlar bertaraf ettii grlmektedir. Merkezdeki beylerbeyinden farkl olarak ularda grev yapan askerlerin banda da u beylerbeyi denilen bir emr bulunurdu. Mesel Hsameddin oban Kastamonu'da u beylerbeyi olarak grev yapmtr. Bir baka u beylerbeyi de Seyfeddin Kzldr. Beylerbeyi olarak grev yapan baz devlet adamlar syle sralanabilir. Seyfeddin Ayaba, Semseddin Has Ouz, Serefddin Mahmud, Sirceddin, Kemaleddin Kmyr, Seyfeddin Torumtay, Serefddin Mesud, Azzddin.

c. Tugr: Devletin i ve d her eit yazmalarn idare eden mensr, bert, name ve muahedeleri kaleme alan, ferman ve mensrlara sultanin almet ve tursn ekmekle grevli olan Tugr Divan-i in ve turnn reisidir. yi tahsil grm, Arapa ve Farsaya vakf kalem erbabndan seilirdi. Anadolu Seluklularnda divn-i in, divn-i arzdan sonra gelirdi. d. Atabeg: Byk Seluklu Devleti'nde olduu gibi Anadolu Seluklularnda da atabeglik messesesi mevcuttu. ehzdeleri iyi bir devlet adam olarak yetitirmekle grevli olan atabegler (lalalar) gvenilir ve nfuzlu kumandanlar arasnda seilirdi. ehzadeler atabegin gzetiminde melik unvanyla her hangi bir vilayetin idaresine memur edilirlerdi. Ancak daha sonra ehzadelerin eitiminden sorumlu atabeglerin yannda bakentte sultann yannda ona mavirlik eden bir atabeg daha tayin edilmeye balanmtr. Bu atabegler divan yesi olarak mzakerelere itirak ederlerdi. Bu konuyla ilgili bir fermanda btn devlet erknnn nemli konularda hkmdarn atabegiyle istire etmesi emredilmektedir. Atabeglerin Anadolu Seluklu devletine byk hizmetleri olmutur. Bunlarin basinda da Semseddin Altunaba ile Celaleddin Karatay gelir. Arslan ve II. Alaeddin Keykubd ile msterek hakimiyetin balad 1249 ylna kadar yrtt naib-i saltanat grevini brakarak atabeg-i Rm unvanyla atabeglik grevini stlenmi ve 1254'te lmne kadar bu makamda kalm devletin birlik ve btnln korumu, ehzadeler arasnda geimsizlie ve ihtirasl devlet adamlarnn faaliyetlerine mani olmutur. e. Pervne: Arazi tevcihatiyla ilgili defterleri tutmak, iktalara ait mensurlar hazrlamak ve istihbarat faaliyetlerini yrtmekle grevli olan pervane de divn-i a'l'nin yesiydi. Sultanlar pervaneleri bu grevleri dnda siyas ve asker ilikileri yrtmekle de grevlendirebilirlerdi. Mesel Muineddin Sleyman Pervne IV. Kl Arslan tarafndan Moollara eli olarak, II. Alaeddin Keykubad da Erzincan'li Kad Serefddin'in olu Taceddin'i Diyarbakr zapt etmek zere grevlendirmiti. Anadolu Seluklular tarihinde Muineddin Sleyman Pervane'nin ayr bir yeri vardr. Mool tahakkm srasnda sultani da asarak btn yetkileri elinde toplayan Muineddin Sleyman ahs kabiliyeti sayesinde hem lhanllar hem de Memlklularla iyi ilikiler kurmu ve bir devre adini vermitir. f. riz: Byk Seluklu Devleti'nde olduu gibi ordunun her trl ihtiyacn karlamak ve askerlerin maalarn datmakla grevli olan Divn-i arzn bakandr. Ancak ordunun sevk ve idaresine mdahale etmezdi. Bu grev daha nce getii gibi beylerbeyinindi. g. Mstevf: Byk Seluklularda da grdmz divn-i istif devletin btn mal islerini yrtmekle grevli olup divan bakanna mstevf veya sahibi-i divn-i istif denilir. Sultan tarafndan tayin edilen mstevf vergi tarh ve tahakkukunda ok dikkatli davranmal, halktan haksz vergi alnmasna mani olmaldr. Tayin ettii amillerin adil ve mutemet olmasna dikkat etmeli, halkn ikyetlerini arz etmesi iin kapsn daima ak bulundurmaldr. Bir baka

mensrda da divn-i istfa'nin saltanatn direi olduu ifade edilmekte ve ml islerin ibilir (krdr) ve gvenilir kiilere verilmesi, tuzlalarda liyakatli millerin grevlendirilmesi emredilmektedir. h. Msrif: Devletin mal ve idar faaliyetlerini denetleyen divan-i isrfin reisidir. Msrif kendisine bal memurlar vastasyla lkenin her tarafnda hazineye ait mallar tespit ve defterleri kontrol ettirirdi.