KELİME (SÖZCÜK)

BİLGİSİ
 KONULAR
 KELİMEDE YAPI
 KELİMEDE ANLAM VE KAVRAM
 ANLAMLARI BAKIMINDAN KELİMELERİN GRUPL
 ANLAM İLİŞKİLERİNE GÖRE KELİMELER
 KELİMELERDE ANLAM DEĞİŞMELERİ
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
KELİMEDE YAPI
 NELER ÖĞRENECEĞİZ
1. İsim kökleriyle fiil köklerini ayırt edeceğiz.
2. Yapım eklerinin işlevlerini belirleyeceğiz.
3. Yapım eklerini gruplandırıp, özelliklerini
açıklayacağız.
4. Yapım eklerinin kelimelerdeki işlevini
belirleyeceğiz.
5. Çekim eklerini ve bu eklerin özelliklerini
açıklayacağız.
6. Yapıları bakımından kelimeleri birbirinden ayırt
edeceğiz.
7. Oluşturulacak metinlerde yapım ve çekim
eklerini doğru kullanmayı öğreneceğiz.
8. Yapım ve çekim eklerinin kelimelere ve söz
dizimine kattığı anlamları fark edeceğiz.
 HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
• Köklerin kelime için taşıdığı önemi sınıfta
tartışınız.

• Kök halinde olmayan kelimelerin belli bir sisteme

göre oluşturulup oluşturulmadığını düşününüz.

• Sizce dilde yeni kelimelere niçin ihtiyaç duyulur?

Maddeler halinde sıralayınız.
METİN İNCELEME
 ATATÜRK VE DÜNYA BARIŞI
Atatürk’ün düşünceleri, millî ve milletlerarası olmak üzere iki yanlıdır:Mil-
lî düşünceleri, Türk milletinin kurtuluşu ve yücelişi üzerindedir.Milletlerarası düşün-
celeri, insanlık ideali ile ilgilidir.
Bu anlayışın simgesi, bütün insanlığın barış ve huzur içinde yaşamasını
öngören “yurtta barış, dünyada barış” ilkesidir. Buna göre barışın bozulmasından
bütün dünya ülkeleri ıstırap duymalıdır. Günün anlaşmazlıkların ortadan kalkması,
insanlığın başlıca dileği olmalı,dünyada yalnız ve yalnız sevgi hakim olmalıdır.
Atatürk’ün bu doyumsuz sevgi anlayışının nedeni, insana duyduğu saygıdan başka
bir şey değildir.
Türkiye, devletler ailesinin bir üyesidir. Türkiye’nin bu ailede görevi, kendi-
si için olduğu kadar, diğer devletlerin de barış içinde mutlu olarak yaşamaları yolun-
da çalışmaktır. Atatürkçülük, sadece kişilerin düşünce, ahlak ve estetik yönünden
gelişmesi ve yücelmesi suretiyle toplumun huzura kavuşması gibi bir çerçeve ile sı-
nırlı değildir; bu insani düşünce, gerçek mutluluk için milletlerin bu seviyeye çıkarılma-
sına gayret sarfedilmesini de içerir.
(Atatürkçülük Düşünce Sistemi)
METİN SORULARI
Soru: Yukarıdaki metinden alınmış aşağıdaki
kelimelerin kök ve eklerini gösteriniz.

milletlerarası:

yanlıdır:

İnsanlık:

barış:

başlıca:
sevgi:
devletler:
olarak:
doyumsuz

:
ANLAMA YORUMLAMA
İsimden İsim Yapan Ekler Fiilden İsim Yapan Ekler
su-cu, vatan-daş uç-ak, öl-ü

İsim Yapan Ekler

YAPIM EKLERİ

Fiil Yapan Ekler

Fiilden Fiil Yapan Ekler İsimden Fiil Yapan Ekler

oku-t-, koş-(u)ş- iz-le-, deli-r-
 GELMEK
“Kışın biraz erken bastırması, sevdiklerine erişmesine engel değildi. Kai-
Natın yaratıcısı emretmiş, mevsimlerin düzenleyicisi sebep olmuş ve beyaz güver-
cini tabiata buyur etmişti. Her mevsimin yaşanması gereken güzellikleri, bu güzel-
likleri onurlandıran baş misafiri vardır. Kimi mevsim güneşiyle, kimi mevsim çiçe-
ğiyle, kimi mevsim yağmuru,kimi mevsim de beyaz örtüleriyle sevilir. Beyazın en
güzel temsilcisi teşrif etmişti toprağa. Her biri en güzel motiflerle işlenen dantela-
lar gibi ulaşmıştı zemine. Soğuğun bir göstergesi olarak sökün etmiştiler konak-
lama yerlerine. Böyle ansızın çıkagelmesi beyaz güvercinin, görünmesi hakim ren-
giyle yeryüzünün üzerinde, gönül ayrılıklarına engel değildi bir insan için.
Yüreğine annesinin hayâli damladı. Gül yüzlü annesi şereflendirdi gönül
sinemasını. “Gel.” diyordu. “Varmana az kaldı.” Müjdeler veriyordu aşılması zor ik-
lime sıcak yüreğinden. “Üzülme, gülümseyerek ulaşacaksın bana!”
 SORULAR

1. “Gelmek” başlıklı metinden, yapılarına göre farklı beşer

kelime bularak yazınız.
2. Yazdığınız bu kelimelerin ek ve köklerini gösteriniz.
3. Kökler ve türetilen kelimeler arasında nasıl bir ilişki
vardır?
4. Eklerin kelimeye dolayısıyla metne kattığı anlamı
tartışınız.
5. İncelediğiniz kelimelerin yapım ekli ya da çekim ekli
kelime olup olmadığını belirtiniz.
 ÇEKİM EKLERİ

İSİM ÇEKİM EKLERİ FİİL ÇEKİM EKLERİ

İsmin hal ekleri Fiil kipleri

Çokluk eki Şahıs ekleri

İyelik ekleri

Vasıta eki
 FİİL ÇEKİM EKLERİ

Fiil kipleri Şahıs ekleri

-ım,-im,-um,-üm,-m
Haber kipleri Dilek Kipleri
-sın,-sin,-sun,-sün,-n
Ö. Geç.Zaman(-mış,-muş) Gereklilik kipi(-malı,-meli) -,-

G .Geç. Zaman(-dı,-di,-tı,-ti) Dilek-Şart kipi(-sa,-se) -ız, iz,-uz, -üz,-k

Ş. Zaman(-yor,-makta,-mekte) İstek Kipi(-a,-e) -sınız,-siniz, -sunuz,-sünüz,

-nız,-niz,-nuz,-nüz
Gel. Zaman(-acak,-ecek) Emir Kipi(-sın,-sin,sun,-sün)
-ler,-lar
Gen. Zaman(-r,-ar,-er)
 İSİM ÇEKİM EKLERİ

İsmin Hal Ekleri Çokluk Eki İyelik Ekleri Vasıta Eki

Yalın Hali= ---- -lar,-ler -(ı)m -la,-le

Belirtme Hali=-ı,-i,-u,-ü -(ı)n

Yönelme Hali=-a,-e -(s)ı,-i,-u,-ü
Bulunma Hali=-da,-de,-ta,-te -(ı)mız,-miz,-muz,-müz
Ayrılma Hali=-dan,-den,-tan,-ten -(ı)nız,-niz,-nuz,-nüz
İlgi Hali=-ın,-in,-un,-ün -leri,-ları
Eşitlik Hali=-ca,-ce,-ça,-çe
 EVİN HALLERİ

Evin –i hali, sabah Evin –de hali, saadet,

Geciktiniz haydi! Isınmak ocaktaki alevde
Uykuların tatlandığı sularda Sönmüş yıldızlara karşı
Bırakacaksınız evi. Işıklar varsa evde.

Evin –e hali gün boyu, Evin –den hali, uzaktasınız,

Ha gayret emektar deve! Hatta içine, yaşarken
Sırtınızda yılların yorgunluğu Aşıkların, ölümlerin omuzunda
Akşam erkenden eve. Ayrılmak varken evden.

Behçet NECATİGİL
 METİN SORULARI

• “Evin Halleri” şiirinde çekim eklerinden hangilerinin

kullanıldığını belirtiniz.

• Şiirdeki kelimelerin cümledeki anlam ve görevlerinin

nasıl belirlendiğini örnek vererek açıklayınız.
 KELİMEDE YAPI

Basit Kelime Birleşik Kelime Türemiş Kelime

Yapım eki almamış,kök
durumundaki kelimelerdir.
Çekim eklerini alır çünkü
çekim ekleri yeni kelime
türetmez.
(Kalemlerimiz, geleceğim)
İki kelimenin birleşmesiyle
oluşan kelimelerdir.
gecekondu, kaybol-
İsimlerin ya da fiillerin kök
ya da gövdelerinden yapım
ekleriyle türetilmiş yeni
anlamlı kelimelerdir.
seçkin, sula-, başlık

Birleşik İsim Birleşik

aslanağzı Fiiller
sivrisinek
gecekondu
Kurallı Birleşik Fiiller Yardımcı Fiillerle Kurulan Anlamca Kaynaşmış
dalgakıran
yapabil- Birleşik Fiiller Birleşik Fiiller
yanardağ
alıver- İsim+et-,eyle-,ol-,kıl- boy ölçüş-, göz at-
gelgit
öleyaz- affet-,kaybol-,seyreyle-
cızbız
bakakal-
gidedur-
koşagel-
 Türkçe'de çekim ekleri yapım eklerinden sonra gelir ancak Türkçe’de
çekim ekinin önce, yapım ekinin sonra geldiği istisnai durumlar da
vardır.
Anne – m – siz yüz – de – lik ev – de – ki

kök çekim yapım kök çekim yapım kök çekim yapım

eki eki eki eki eki eki

Ana sayfa
KELİMEDE ANLAM
 NELER ÖĞRENECEĞİZ
1. Kelime ve anlam ilişkisini belirleyeceğiz.
2. Kelimede anlamın oluşumunu
kavrayacağız.
3. Kelimelerin yazılı ve sözlü iletişimde
kazandığı çeşitli anlamları belirleyeceğiz.
4. Anlamlandırmada ses ve anlam
kaynaşmasını kavrayacağız.
5. Kavram ve kavramlaştırmanın oluşumunu
açıklayacağız.
6. “Kavram”ların kullanıldığı metinlerin
ayırıcı özelliklerini belirleyeceğiz.
7. Kelimelerin anlam oluşturmada
birbiriyle ilişkisini belirleyeceğiz.
8. Metindeki somut anlamlı kelimeleri bulup,
bu kelimelerin işlevlerini tartışacağız.
9. Metindeki soyut anlamlı kelimeleri bulup,
bu kelimelerin işlevlerini tartışacağız.
 HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
• “Varlık veya varlığın düşünülmesi, sesleri; sesler
ise anlamı çağırır.” sözünden ne anlıyorsunuz.
• Kelimelerin yazılı ve sözlü iletişimdeki önemini
açıklayınız.
• Herhangi bir kelimeyi ele alarak kelimeyi oluşturan
seslerle kelime arasındaki ilişkiyi açıklayınız.
METİN İNCELEME
 GEZİNTİ
İkiz hayaletler gibi yürüdük
Puslu aydınlıkta o bahar günü
Gece, bir tepeden seyrettik,
büyük
Yıldızların suya döküldüğünü

Bir alem kurulur gibi yeniden

Baştan başa hayal, düşünce, rüya
Billur bir kadehe benziyordun sen
Uzanan yüzünle bu parıltıya!
Ahmet Hamdi TANPINAR
 METİN SORULARI
 Şiirde altı çizili kelimelerin hangilerinin soyut
hangilerinin somut anlamda kullanıldığını
belirtiniz.
 Soyut anlamlı kelimeler şiire ne tür bir
anlam katmaktadır?
 Altı çizili soyut ve somut anlamlı
kelimeler birlikte kullanıldığında şiirde
nasıl bir anlam bütünlüğü
sağlanmaktadır?
ANLAMA YORUMLAMA
 Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin hangi anlamda
kullanıldığını belirtiniz.

Kuşun kanadını tedavi ettirdi.

Uçağın kanadında arıza çıktı.

Kırıldı kanadım kaldım çaresiz.

Takımın sağ kanadı bu maçta iyiydi.

ANLAMLARI BAKIMINDAN
KELİMELERİN
GRUPLANDIRILMASI
 NELER ÖĞRENECEĞİZ
1. Kelimelerin sözlü ve yazılı iletişimde kazandığı çeşitli
anlamları belirleyeceğiz.
2. Kelimelerin anlamlarından çok, kullanıldıkları yerde
kazandıkları değerlerin önemli olduğunu anlayacağız.
3. Kelimenin anlamının, kullanım alanlarına ve diğer
kelimelerle ilişkilerine göre farklılık kazandığını
belirleyeceğiz.
4. Kelimenin, cümle içindeki diğer kelimelere bağlı olarak
zihinde yarattığı kavramları tartışacağız.
5. Verilen bir metindeki ilk anlamda kullanılmış kelimeleri
bulacağız.
6. Metne yan anlam kazandıran söz ve söz gruplarını
bulacağız.
7. Metinde mecaz anlamda kullanılmış kelimeleri
bulup, mecazın oluşma nedenini açıklayacağız.
8. Mecaz anlamda ve ilk anlamda kullanılmış
kelimeleri birbirinden ayırt edeceğiz.
9. Terim olan kelimeleri bulacağız.
10. Terimlerin nasıl oluştuğunu kavrayacağız.
 Çevrenizdeki insanların konuşmalarına
bakarak ya da bir televizyon programını
izleyerek size göre hangi kelimeleri faklı
kullandıklarını belirleyen bir ödev
hazırlayız.
 Kelimelerin farklı anlamlarda kullanılış
sebeplerini tartışarak farklı anlamlarda
kullanılan kelimelere örnekler veriniz
3. “ Dolabın gözünden para yürüteyim derken
gözüme toz kaçtığı gibi annemin de gözünden
düştüm.” Cümlesindeki göz kelimesinin kaç
farklı anlamda kullanıldığını belirleyiniz.
4. Yukarıdaki cümlede geçen “göz” kelimesinin
cümledeki diğer kelimelerle nasıl bir anlam
ilişkisi oluşturduğunu ve zihinde nasıl
canlandırıldığını açıklayınız.
 MERDİVEN
Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlıyarak…
Sular sarardı … Yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller, Ahmet HAŞİM
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?
Bu bir lisân-ı hafîdir ki rûha dolmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
 ESKİ MÛSİKÎ

Çok insan anlayamaz eski mûsikîmizden

Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden.
Açar bir altın anahtarla rûh ufuklarını,
Hemen yayılmaya başlar sadâ ve nûr akını
Ve seslenir büyük Itrî, semâyı örten rûh,
Peşinde dalgalanır bestesiyle Seyyid Nûh,
O mutlu devrede Itrî’ye en yakın bir dost
Işıklı danteler bestekârı Hafız Post…

Bu neslin ortada dahicedir başardığı iş,

Vatan nasıl karışır mûsikîyle, göstermiş.
Bu yaz kemençeyi bir dinledinse Kanlıca’da,
Baharda bir gece tanbûri dinle Çamlıca’da,
Bu sazların duyulur her telinde sâde vatan,
Sihirli rüzgâr eser daima bu topraktan
Evet bu eski nesil bir şerefli alem açar,
Duyuşta ince zamanlardan inkıraza kadar.
Yüz elli yıl, sıra dağlar birer birer yücelir
Ve Âkıbet Dede’nin anlı şanlı devri gelir.
Bu mûsikîyi O, son kudretiyle parlattı;
Ölünce, ülkede bir muhteşem güneş battı.

Yahya Kemal BEYATLI

1. Merdiven şiirinde geçen gerçek ve mecaz
anlamlı kelimeleri belirleyerek ilk ve yan
anlamlarını yazınız.
2. Eski Mûsikî şiirindeki yan anlamlı kelimeleri
göstererek bu kelimelerin metne kattıkları
anlamı tespit ediniz.
3. Yahya Kemal’in Eski Mûsikî adlı şiirindeki
terim anlamlı kelimeleri göstererek bu
terimlerin hangi alana ait kelimeler olduğunu
yazınız.
 1) “Ateş, ıslat-, ayak, göz” kelimelerini farklı
anlamlara gelecek şekilde cümle
içerisinde kullanınız.
2) Aynı “Göz, dünya” kelimelerini terim, yan
ve mecaz anlamlarda kullanarak cümleler
kurunuz.
3) olayı anlatırken neşeli, karamsar ve ciddi
oluşunuzun anlatımınıza etkisini
açıklayınız.
Ana sayfa
ANLAM İLİŞKİLERİNE
GÖRE KELİMELER
1. Verilen bir metindeki eş anlamlı kelimeleri
bulacağız.
2. Dilde eş anlamlı kelimelerin bulunma nedenini
açıklayacağız.
3. Eş anlamlı kelimelerle yakın anlamlı kelimeleri
birbirinden ayırabileceğiz.
4. Kültürler arası etkileşimle eş anlamlılık
arasındaki ilişkiyi belirleyeceğiz.
5. Kelimedeki eş anlamlılıkla cümledeki eş
anlamlılık arasında ilişki kuracağız.
6. Eş anlamlılığın ifadedeki işlevini
belirleyeceğiz.
7. Kelimede çok anlamlılığın nasıl
oluştuğunu belirleyeceğiz.
7. Metinlerde çok anlamlı kelimeleri
bulacağız.
8. Verilen bir metindeki eş sesli kelimeleri
belirleyeceğiz.
9. Eş sesli kelimelerin ifadeye ne
kazandırdığını açıklayacağız.
11. Metindeki zıt anlamlı kelimeleri bulup,
işlevini belirleyeceğiz.
12. Kelimenin olumsuz anlamıyla zıt
anlamlısını ayırt edeceğiz.
13. Aynı cümlede zıt anlamlı kelimelerin
kullanılma nedenlerini tartışacağız.
14. Eş anlamlı, zıt anlamlı, eş sesli ve yakın
anlamlı kelimelerin metne
kazandırdıklarını tartışacağız.
1. “Çok sıkıntılı bir akşam oldu-kasvetli bir akşam
oldu” cümlelerinden hareketle bir olayı farklı
kelimelerle ifade edip edemeyeceğinizi tartışınız.
2. “kırılmak, incinmek, içerlemek, küsmek, darılmak,
gücenmek” kelimelerinin birbirleriyle nasıl bir
anlam ilişkisi içerisinde olduklarını tartışınız.
3. İçerisinde zıt anlamlı kelimeler olan bir cümle
kurarak zıt anlamlı kelimelerin cümleye nasıl bir
anlam kattığını gözlemleyiniz.
 BAYRAK
Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü…
Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü.
Işık ışık, dalga dalga bayrağım,
Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım.
Sana benim gözümle bakmıyanın
Mezarını kazacağım.
Seni selamlamadan uçan kuşun
Yuvasını bozacağım.
Dalgalandığın yerde ne korku ne keder…
Gölgende bana da, bana da yer ver!...
Sabah olmasın, günler doğmasın ne çıkar:
Yurda ay-yıldızının ışığı yeter.
Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün
Kızıllığında ısındık.
Dağlardan çöllere düşürdüğü gün
Gölgene sığındık.
Ey şimdi süzgün, rüzgârlarda dalgalı:
Barışın güvercini, savaşın kartalı…
Yüksek yerlerde açan çiçeğim;
Arif Nihat ASYA
Senin dibinde öleceğim.
Tarihim, şerefim, şiirim, her şeyim;
Yeryüzünde yer beğen:
Nereye dikilmek istersen,
Söyle, seni oraya dikeyim!
1. Şiirde geçen zıt anlamlı (karşıt)
kelimeleri gösteriniz.
2. Şiirdeki “dalga, yuva, bozmak”
kelimelerinin eş anlamlarını yazınız.
3. Şiirde altı çizili olan kelimeleri tespit
ederek bu kelimelerin eş seslilerini
anlamlarıyla birlikte yazınız.
1) “Beyaz, yürümek, sevmek, yatmak”
kelimelerinin zıt anlamlısını yazınız.
 ÇUKUROVA

Çukurova bayramlığın giyerken,

Çıplaklığın üzerinden soyarken,
Şubat ayı kış yelini kovarken,
Cennet dense sana yakışır dağlar.

Ağacımız yapraklarla donanır,

Taşlarımız bir birliğe inanır
Hep çiçekler bağrınızda gönenir,
Pınarınız çağlar, akışır dağlar.
Rüzgâr eser, dallarınız atışır.
Kuşlarınız birbiriyle ötüşür,
Ören yerler bu bayramdan pek üşür,
Sümbül niçin yaslı bakışır dağlar.

Karac’oğlan, size bakar sevinir;

Sevinirken kalbi yanar, köyünür;
Kımıldanır hep dertlerim, devinir;
Yas ile sevincim yıkışır dağlar.

Karacaoğlan
 1) “Çukurova” şiirinden eş anlamlı, zıt
anlamlı, yakın anlamlı kelimeleri bularak
bunların metne kattığı anlamları
açıklayınız.

Ana sayfa
 KELİMELERDE
ANLAM DEĞİŞMELERİ
 NELER ÖĞRENECEĞİZ

1. Kelimelerdeki anlam genişlemesi ile çok

anlamlılığı ayırt edeceğiz.
2. Bir kelimenin zaman içinde anlam daralmasına
ve anlam genişlemesine uğrayabileceğini fark
edeceğiz.
3. Bir kelimenin geçmişteki anlamından farklı
anlamlarda kullanılabileceğini fark edeceğiz.
4. Kelimelerdeki anlam değişmelerinin nedenlerini
tartışacağız.
 HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
• Kullandığımız kelimelerin ömrünün olup olmadığını
hiç düşündünüz mü? Araştırınız.

• ‘’ Dede Korkud Hikâyeleri’’nden örnekler getiriniz.

• ‘’Koca’’ ve ‘’karı’’ kelimelerinin geçmişteki ve

bugünkü anlamlarını karşılaştırınız.
 METİN
İNCELEME
 Boğaç… Han
Dirse Han dişi ehlinin söziyle ulu toy eyledi, hacet diledi. Atdan aygır,
deveden buğra, koyundan koç kırdurdu. İç-Oğuz, Taş-Oğuz beglerin
üstüne yığnak etdi, aç görse doyurdu, yalın görse donatdı, borçluyu
borcundan kurtardı, depe gibi et yığdurdu, göl gibi kımız sağdurdu, el
getürdüler, hacet dilediler, bir ağzı dualınun alkışıyıla Allah Taala bir iyal
verdi, hatunu hamile oldı.
…
Dirse Han oğluna beglik verdi, taht verdi. Oğlan tahta çıkıcak babasınun
kırk yigidin anmaz oldı. Ol kırk yigit hased edüp ayıtdılar: Bu oğlan zuhur
edeli Dirse Hanun nazarı bize eksük oldı. Birbirine ayıtdılar: Gelün bu
oğlanı babasına yavuzlayalum, ola kim babası bu oğlanı öldüre; gine
bizüm izzetümüz, hürmetümüz, anun babası yanında hoş ola, artuk ola,
didiler…
 SORULAR
• ‘’Buğaç Han’’ adlı metinde geçen altı çizili kelimelerin
metin içerisindeki anlamlarını ve bugünkü anlamlarını
belirleyiniz. Bu kelimelerin hangilerinin anlam
daralmasına, hangilerinin anlam genişlemesine
uğradığını belirtiniz.

• Kelimelerdeki anlam değişikliklerinin (anlam daralması,

anlam genişlemesi, çok anlamlılık) sebeplerini
tartışınız. Ulaştığınız sonuçları söyleyiniz.
 ANLAMA
YORUMLAMA
 KUTADGU BİLİG’ den
Ne edgü bolur kodkı alçak kişi,
Ne körklüg bolur künde iltür işi.
Kapugda tirildi kalın aç böri,
Al ilig,koyug ked küdezip yorı.
İrinçig kışıg sürdi yazkı esin,
Yaruk yaz yana kurdı devlet
yasın
Örün süt bile kirse edgü kılık,
Ölüm tutmagınca evürmez yorık
Ne iyidir alçak gönüllü kişi
Ne güzel gider onun her bir işi,
Kapıda toplandı birçok aç kurt,
Ey hükümdar, koyunları iyi
koru.
Sefil kışı sürdü götürdü bahar
yeli
Aydın bahar yine kurdu saadet
yayını
Ananın ak sütü girerse insanın
özüne iyi huy
O ölünceye kadar yolunu
şaşırmaz.
 SORULAR
 ‘’Kutadgu Bilig’’den alınan beyitlerdeki altı çizili
kelimelerde görülen anlam değişikliklerini belirleyerek bu
kelimeleri bugünkü anlamlarıyla birer cümlede kullanınız.

Alçak:

Kalın:

Esin:

Kılık:
Ana sayfa
KELİME GRUPLARI
 NELER ÖĞRENECEĞİZ
1. İkilemelerin oluşumunu belirleyeceğiz.
2. İkilemelerin cümlede kullanılma
nedenlerini kavrayacağız.
3. Yansıma sözleri ayırıp, kullanılma
nedenlerini belirleyeceğiz.
4. İsim tamlamalarının oluşumunu
açıklayacağız.
5. Cümledeki isim tamlamalarını ayırt
edebileceğiz.
7. İsim tamlamalarını gruplandırır, işlevlerini
belirleyeceğiz.
8. Sıfat tamlamalarının oluşumunu açıklayacağız.
9. Sıfat tamlamasının özelliklerini araştırıp, anlam
ve yapı bakımlarından isim tamlamasından
farklılıklarını belirleyeceğiz.
10. Bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarının
yapısını ve işlevini açıklayacağız.
11. Edatlarla oluşturulan kelime gruplarının
yapısını ve işlevini açıklayacağız.
11. Ünlem gruplarının oluşumunu açıklayacağız.
12. Ünlem gruplarına ne zaman baş vurulduğunu
belirleyeceğiz.
13. Unvan gruplarının oluşumunu açıklayacağız.
14. Kelime gruplarının cümlede yüklendiği işlevleri
belirleyeceğiz.
15. Kelime gruplarının anlatımdaki işlevlerini
belirleyeceğiz.
16. Kelime gruplarını yerinde ve doğru kullanmayı
öğreneceğiz.
 HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
• Kimseye ihtiyaç duymadan yapabileceğiniz işleri
yazınız.

• Kelime grubu sözünün sizde uyandırdığı

çağrışımları anlatınız.

• Kelimelerin neden diğer kelimelerle grup

oluşturması gerektiğini söyleyiniz.

• Bir kelime grubundan kelime çıkarıldığı ya da

değiştirildiği takdirde kelime grubunun
anlamının etkilenip etkilenmeyeceğini
açıklayınız.
 METİN
İNCELEME
Çapanoğlu
Rivayet ederler ki Engürü ile Çengürü arasında Yozgat mı
derler, Tozgat mı derler bir kent varmış. Bu kent, toprağı cevher,
suyu kevser, havası misk u amber; hasılı cennet misali bir yermiş…
Hele kentin ortasına öyle bir konak kuruluymuş ki görenlerin
parmağı ağzında kalırmış. İşte bu konakta Çapanoğlu derler bir
derebeyi otururmuş. Sözüm ona, bu bey kendini dev aynasında
gördüğü için gözünü daldan budaktan, sözünü vezirden vüzeradan
sakınmazmış. Padişah bile onunla başa çıkamamış da suyuna
giderek avucunun içine almış. Padişahın ne zaman başı darda kalsa
Çapanoğlu’na başvurur, kime gözdağı vermek isterse başlarına onu
musallat edermiş.
Çapanoğlu da sırtını padişaha dayadığı için ayaklarını istediği
gibi uzatır, her işe burnunu sokar, hangi taşı kaldırsan altından hep
o çıkarmış.
Eflatun Cem Güney
 SORULAR
• ‘’Çapanoğlu’ adlı metindeki kelime gruplarını
bularak bunların hangi kavram ve nesneleri
karşıladığını belirtiniz.

• Metinde kelime gruplarını belirlerken nelere

dikkat ettiniz?

• ‘’Çapanoğlu’’ metninde geçen deyimleri bulunuz.

Bulduğunuz deyimlerin metne anlam
bakımından nasıl bir zenginlik kattığını
açıklayınız.
 ECİR VE SABIR
….
- Vah Cemalim. Ah yavrum! Bu sene büyük tövbenin on
sekizine kadar yaşasaydı, beşini bitirip altısına
basacaktı… ne oldu bilmem ki. Kimlerin nazarı değdi?
İlahî gözleri çıksın… Yavrucağım bir haftalığına uğradı.
Bir ateş, bir nöbet, hekim, ilaç… Hoca,nefes deyinceye
kadar a dostlar, uçtu elimizden gitti.

Hüseyin Rahmi Gürpınar

 SORULAR
• Metinde geçen deyimlerin kelimelerinden birini çıkardığınızda ya
da değiştirdiğinizde deyimin ifade ettiği anlamda bir değişiklik
olup olmadığını açıklayınız.
• Metinde geçen deyimlerin yerine başka kelime ve kelime grubu
kullandığınızda aynı anlamı verip vermediğini belirtiniz.
• ‘’Başa çıkama-, avucunun içine al-, kendini dev aynasında gör-,
gözünü daldan budaktan sakınma-, ismi var cismi yok, yükte hafif
pahada ağır ol-’’ deyimleri en az kaç kelimeden oluşmaktadır?
• Deyimleri oluşturan kelimelerin gerçek anlamlarıyla kullanılıp
kullanılmadığını belirtiniz.
• Bu dört soruya verdiğiniz cevaplardan hareketle deyimlerin
özelikleri maddeler halinde yazınız.
• Deyimlerin günlük hayatımızdaki önemini anlatan bir yazı
yazınız.
 Püf Noktası
Vaktiyle testi ve çanak imal edilen kasabalardan birinde, uzun yıllar bu
meslekte çalışan bir çırak kalfa olup artık kendi başına bir dükkan açmayı
arzu eder olmuş. Ne yazık ki her defasında ustası ona :
-Sen ,demiş, daha bu işin püf noktasını bilmiyorsun, biraz daha emek
vermen gerekiyor.
Ustanın bu sonu gelmez nasihatlerinden sıkılan kalfa, artık dayanamaz
ve gidip bir dükkan açar. Açar açmasına da yeni dükkanında güzel güzel
yaptığı testiler, küpler, vazolar, sürahiler onca titizliğe ve emeğe rağmen
orasından burasından yarılmaya, yer yer çatlamaya başlar. Kalfa bir türlü
bu çatlamaların önüne geçemez. Nihayet ustasına gider ve durumu
anlatır . Ustası,
-Sana demedim mi evladım; sen daha bu işin püf noktasını henüz
öğrenmedin. Bu sanatın bir püf noktası vardır. Usta bunun üzerine
tezgaha bir miktar çamur koyar ve:
-Haydi, der, geç bakalım tezgahın başına da bir testi
çıkar. Ben de sana püf noktasını göstereyim.eski çırak
ayağıyla merdaneyi döndürüp çamura şekil vermeye
başladığında usta önünde dönen çanağa arada sırada
‘’püf!’’ diye üfleyerek zamanla testiyi çatlatacak olan bazı
küçük hava kabarcıklarını patlatıp giderir. Böylelikle çırak
da bu sanatın püf denilen noktasını öğrenmiş olur.
Her sanatın incelik gereken nazik kısmına da o günden
sonra püf noktası denilmeye başlanır.

Derleyen
İSKENDER PALA
 SORULAR
• ‘’Püf Noktası’’ deyiminin ortaya çıkış
hikayesini okudunuz. Siz de herhangi bir
deyimin ortaya çıkışı ile ilgili bir hikaye
yazınız.O deyimin hikayesini araştırıp
kendi hikayenizle karşılaştırınız,ortak
noktaları tespit ediniz..
 I II
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden Delicesine daha dün
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak Kitaplara düşkündü.
Ahmet Haşim Almış yürümüş serserilikte
Akıl bu, evi barkı bırak da sen
Eğri büğrü sokaklara dal
Geceyle birlikte
Behçet Necatigil
III
Sen Şişli’de dans ederken her gece gündüz
Biz ötede ne ovalar,çaylar, ne dümdüz
Yaylaları geçtik,karlı dağları aştık;
Siz solonda dans ederken bizler savaştık.
Hüseyin Atsız
 SORULAR
 I,II,III metinlerinde geçen tekrar gruplarını
inceleyerek aralarındaki yapılış
farklılıklarını belirtiniz.

 Tekrar grubu oluşturan yansıma sözler

genellikle tek başlarına anlamlı değillerdir.
Siz de ‘’lıkır lıkır’’ tekrar grubuna benzeyen
örnekler söyleyiniz.Yansıma kelimelerin
kullanılma nedenlerini belirtiniz.
 Ömer
…Sonbahara doğru kasabamızın sabahları pek pek güzelleşir.
Güneş , daha ta uzaklarda, ovanın doğu sınırını pembe bir şerit gibi
çizen Emir Dağlarını aşmadan uyanırız. Kasabanın omzunda
yükselen dağlar hafifçe morarmıştır ve gökyüzü gümüş rengindedir.
Yüzümü yıkamak için bahçedeki çeşmeye gittiğim zaman göğsüm
genişler , güçlenirim.
Ayva ağacına bakarak üç beş defa derin derin nefes alır veririm.
Sonra içimden belli belirsiz bir karartı geçiverir ve ben :’’Niçin biraz
daha önce kalkmadım?’’ diye üzülürüm.

Tarık Buğra
• Ömer adlı metinde geçen isim tamlamalarını
şemadaki uygun yerlere yazınız.

Tamlayan + Tamlayan + Tamlanan + Tamlanan = Belirtili isim

eki eki tamlaması

Tamlayan + Tamlanan + Tamlanan eki = Belirtisiz isim

tamlaması
Deniz Ufkunda

Deniz ufkunda batan güneş

Ve keskin çığlığı kuşların;
Rabbim bu uğultu, bu ateş
Ve ümitsiz uçuşların
Doldurduğu akşam havası,
Akşamın mercan dallar gibi
Suda olgunlaşan rüyası…

Ahmet Hamdi Tanpınar

 SORULAR
• Şiirde altı çizili kelime gruplarının türünü
söyleyiniz.
• ‘’Deniz Ufkunda’’ adlı şiirde geçen sıfat
tamlamalarını şiire anlam yönünden
katkılarını belirtiniz.
• Şiirde geçen sıfat tamlamalarını aşağıdaki
şemaya uygun şekilde yerleştiriniz.

Sıfat + İsim = Sıfat tamlaması

 Mutluluk Özlemi Arayışı
Zaten doğum ile ölüm arası dediğimiz yaşam bilinçli ya da bilinçsiz bir
şekilde bir yığın olay ve eylemlerin akışı içinde başlayan ve biten bir
akış değil mi?
Çekilen acıların ve ızdırapların kişinin düşüncesinde bıraktığı
ve onun
beklentisinin yarattığı korku, insanın ister fiziksel ister düşünsel yolla
olsun
bir çeşit korunma direnişidir.Ulaşılamayan ya da ulaşılmakta zorlanılan
arzular hep acı ve ızdırap verici olurlar.Tabi beklentileri de korku
doludur.
Bu madde dünyasında da mana dünyasında da hep böyledir.
Hanri Bezanus
 SORULAR
• Metinde geçen bağlama grubunu
şemaya uygun şekilde yerleştiriniz…

İsim + Bağlaç + İsim = Bağlama

unsuru grubu
 ANLAMA
YORUMLAMA
Bingöl Çobanları
Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum.
Bu dağların eskiden aşinasıdır soyum.
Bekçileri gibiyiz ebenced buraların,
Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların
Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi.
Her gün aynı pınardan doldurup testimizi
Kırlara açılırız çıngıraklarımızla.
Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski, yeni,
Kuzular bize söyler yılların geçtiğini,
Arzu,başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek ;
Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek,
Dolaştırıp dururuz aynı daüssılayı,
Her adım uyandırır acı bir hatırayı.
Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda.
Bu çamlıkta söylemiş son sözlerini babam;
Şu karşı ki bayırda verdim kuzuyu kurda,
‘’Suna’’mın başka köye gelin gittiği akşam.
Gün biter,sürü yatar ve sararan bir ayla,
Çoban hicranlarını basar bağrına yayla
-Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al,
Diye hıçkırır kaval:
Bir çoban parçasısın,olmasan bile koyun,
Daima eğeceksin başkalarına boyun;
Hülyana karışmasın ne şehir ne de çarşı,
Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı
Uçan kuşları düşün,geçen kervanları an,
Madem ki kara bahtın adını koydu çoban!
Nasıl yaşadığından , ne içip yediğinden,
Çıngırak seslerinin dağlara dediğinden
Anlattı uzun uzun.
Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun
Nadir duyabildiği taze bir heyecanla,
Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla
Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına,
Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına.

Kemalettin Kamu
 SORULAR
• ‘’Bingöl çobanları’’adlı şiirde geçen kelime
gruplarını bularak bu kelime gruplarının
çeşitlerini belirleyiniz.
• Şiirdeki kelime gruplarının aynı anlama
gelen diğer dil birliklerine tercih
edilmesinin sebeplerini açıklayınız.

Ana sayfa
 ÖLÇME
VE
DEĞERLENDİRME
1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme cümleye “zorlukla” anlamı katmıştır?

A) Gece gündüz demeden çalışıyordu.

B) Çamurlara bata çıka ilerliyorduk.
C) Yaptığı yanlışı er geç anlayacak.
D) Bu işte onun da az çok payı var.
E) Olan oldu, artık üzülme.
öss 1995
CEVAP:B
2- Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “çekmek” kelimesi
“tükenmek” anlamında kullanılmıştır?

A) Pilav, suyunu iyice çekmiş.

B) Bankadan bir miktar para çekti.
C) Ceketin astarı çekmiş.
D) Uyumak için yorganı başına çekti.
E) Balıkçı bütün gün kürek çekti.
öss 1997
CEVAP:A
3- “Aile” sözcüğünün aşağıdaki açıklamalarından hangisi birlikte verilen
örnek cümleye uygun değildir?

A) Erkeğin karısı ve çocukları: Ev tutunca ailemi de getireceğim.

B) Birlikte çalışan kimselerin tümü: Milli Eğitim ailesinin çalışanıdır.
C) Aynı soydan gelen kimseler zinciri: Damadımız, İzmirlidir.
D) Kişinin ana babası: Ailem kampa gitmeme izin vermiyor.
E) Anne, baba ve çocuklardan oluşan topluluk:Ailesi ölünce bir daha evlenmedi.
Öss 1995
CEVAP:C
4- I- Onun böyle davranmasına önce anlam veremedim.
II- Bir zamanlar ben de seyahati severdim.
III- Bu işe yıllarca emek vermiş bir insandı.
IV- Çoktandır böyle güzel bir film izlememiştim.
V- Eskiden burada yemyeşil bir orman vardı.

Bu cümlelerin hangilerindeki altı çizili sözler birbirine yakın anlamlıdır?

A) I-IV B) II-III C) II-V D) III-V E) IV-V
CEVAP:C
5-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “hafif ” kelimesi “Kurşun ağır bir
madendir.”cümlesindeki “ağır” kelimesinin anlamca karşıtıdır?

A) Kaç gündür midemde hafif bir ağrı var.

B) Hastalığı geçene kadar hafif bir işte çalışması gerekiyormuş.
C) Eline alınca hangisinin daha hafif olduğunu anlarsın.
D) Savaşta hafif bir yara almıştı.
E) Araba harekete geçerken hafif bir sarsıntı hissediliyor.
öss 1985
CEVAP:C
6-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir kelime grubu vardır?

C) Okula yaklaşırken de kolumdan ayrılmadı.

D) Güneş gökyüzüne yükseldikçe sıcağı artıyordu.
E) Sabahleyin uyandığım zaman odam gün ışığıyla doluydu.
F) Okulun önüne gelince yavaşladım.
G) O akşam Saniye’den söz açarsın diye bekledim.
CEVAP:A
7- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kelime grubu yoktur?

C) İstanbul bin dört yüz elli üç yılında fethedildi.

D) Yavaş yavaş yürüyerek ağacın altında durduk.
E) Şaşkınlığını iki kaşı arasına düğümledi.
F) O yıl güneşli ve sıcak yaz uzun sürmedi.
G) Sabahleyin erken kalktım.
CEVAP:E
8- Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerden hangisi ötekilerden
farklı anlamdadır?

D) Acele hazırlanıp yola koyuldu.

E) Haberi alınca yağmur kar demeden yola düştü.
F) Sıcağa kalmamak için erkenden yola çıktı.
G) Birkaç yıl sonra gerçekleri görerek yola geldi.
H) İşini gücünü bırakıp yola düzüldü.
öss 1987
CEVAP:D
9- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, cümlede kullanılan deyimin
açıklaması yoktur?

D) Onu birden karşımda görünce çok şaşırdım, gözlerime inanamadım.

E) Hazırlanan taslağı henüz iyice incelemedim, ona şöyle bir göz attım.
F) İşe başlamadan önce deneyimli kişilerin görüşlerini sormalı,onların fikrini almalısın.
G) Bu konu üzerinde günlerce çalıştı,sonunda işin üstesinden geldi.
H) Konuşmasında, dinleyicilerin ilgisini çekmeyen, konu dışı gereksiz şeyler söyledi,
ağız kalabalığı etti.
öss 1992
CEVAP:D
10- I- Hasta sabaha kadar gözünü kırpmamıştı.
II- Dün akşam geç yattığından uykusunu alamamıştı.
III- Uykum gelmesin diye sık sık yüzümü yıkadım.
IV- Uykusunun ağır olduğunu herkes bilirdi.
V- Dünkü tartışma yüzünden bütün gece gözüme uyku girmedi.

Yukarıdaki cümlelerden hangilerindeki deyimler anlamca birbirine yakındır?

A) I-V B) II-III C) II-IV D) III-IV E) IV-V

Öss 1999
CEVAP:A