____________

-2004

Trtib v n szn mllifi:

Clal B (Mmmdov)
ilologiya elmlri namizdi srafil A ilologiya elmlri doktoru, professor

Elmi redaktor:

398.9 - dc 21 AZE Atalar sz. , , 2004, 264 . Cild-cild kitablardak mnan bzn bir ne klmy sdran, ona gr d hl ski alardan bri yazlmam mqdds kitabn aylri tk qavranan atalar szlri ulu babalarn mdriklik dfinsinin birr hikmt incilri, fikir cvhrlridir... Bu nrd elin dnc dnyasndan qopan hmin hikmtamiz qlplrin Azrbaycan atalar szlrinin toplanmas v nri sahsind yz ildn artq bir dvr rzind gstriln zngin faliyytin balca nticlri hat olunur. Kitabn sonuna yazl qaynaqlardan sem atalar szlri lav edilibdir. Hazrk nr geni oxucu ktlsi, elc d az dbiyyat il mul olanlar n nzrd tutulmudur.

ISBN 9952-416-01-5 ____________

, 2004

 12 2004-

____________


n byk hikmtlri n sad v drin kild anladan atalar szlri ucsuz-bucaqsz bir almdir. Fikrin daim canl olduu, duyu dolu bu szlr almind hqiqi xalq ruhunun axcl, srrastl, drin v tsirli ifadsi var. ryi yerindn oynadacaq qdr gzl v inc olan, mhkm milli xsusiyyt, kolorit malik olduu n baqa dillr d ox zaman eynil evril bilmyn hmi canl hmin sz incilri btvlkd bir xzindir hikmt xzinsi. Xalqn otuyla bitib suyuyla axan diliyl zngin hikmt xzinsinin bu incilridir ki, hr biri xalq ruhunun drinliklrindn dour, tcrbdn xm v snanm olub dillrd dolaan, el iind gzdikc is incln v cilalanan qti fikirlri bildirir. Cild-cild kitablar dolusu mna v hikmti zn sdran bu el yaradcl nmunlri bitirn, yetirn, gtirn el dhasnn v salam xalq flsfsinin narn zrrlridir. Obrazl tfkkrn aforizm klind ifadsi olmaq etibaril atalar szlri milli tfkkrdki cilalanm tarixi tcrbni, drin v sanball hyat hqiqtlrini bdii idrak v txyyln szgcindn keirrk yaadr, onlar tknmz bir enerjiyl dolun ks etdirir. Ulu babalarn mdriklik dfinsinin birr hikmt incilri v fikir cvhrlri olan atalar szlri, el msllridir ki, obrazl tfkkrn qida mnbyi kimi zehinlr tpr verir. cdadlarn ruhunu yaadan bu szlrdn dnclr tir salr, gc-qvvt glir, qlin-dncnin qaplar onlarn zn qapanan zaman is yazlanlardan doma ana dilinin nfsini almaq, trini duymaq olmur. Bu zdndir, milli dnc hmi tpr qazanmaqdan tr birr cdad yadigar olan atalar szlrin z tutur, z qidasn bir d onlardan alr. Atalardan qalma bu ydlrin bzn bircciyind ifad olunan mtlblrl bir elin, ne-ne nsillrin zkas inda tkkl tapan xlaqna, dinin v flsfsin, milli bdii idrak v txyylnn sonsuz geniliyin, bir szl, millti millt elyn btn mnvi dyrlr bld olmaq olar. Onun bel bir tsir gcndn btn dvrlrin byk sz ustalar, mtfkkirlr yerli-yerind v sntkarlqla faydalanmlar. Dilin tarixi inkiaf nticsind yaranaraq mnaca da blnmz olan atalar szlri bu dilin ski adt-nnlr gzg tutan mrkkb frazeoloji sistemiyl btvlmi, onunla i-i yorulmudur. Ona gr d atalar sznd, msllrd bir sz yerindn oynatmaq, ya szlrin srasn dyidirmk ____________ o ifadnin sintaksisini pozub tsir gcn azalda bilir. nki hmin trkiblr 4

milli dil v dncnin bir-birin qarlql tsiri nticsind artq qliblmi bir kil almdr. Dil il folklorun srhdind dayanan v xalqn milli tfkkr sviyysini anlamaq baxmndan heyrtamiz drcd byk dyri olan bu trkiblrd alnmalar da az qala yox drcsinddir. Xalq flsfsinin drinliyini qeyri-adi bir tamlqla ifad elyn atalar szlrini misralara blb qafiysini, rdifini axtarmaq doru deyil, nki onlar onsuz bel simmetriyal, ritmikdir. Qanadl sz, ip-sapa dzlmmi incilr, dilin glzar kimi adlar veriln, az szl n geni mnalar ifad elmk qdrtind olan bu xalq ifadlri, yeri glmikn, tkc dilin gzlliyin xidmt elmir. Bir dili yrnrkn o dildki idiomlarla, frazeologizmlrl yana, o dilin canldan canl hmin paremik vahidlrini d bilmk grk olur. Mrhum prof. Samt lizad elm almind znn blli eldiyi Ouznam abidsin Mdrikliyin snmz i adl n sznd haql olaraq deyirdi: Atalar szlri bugnk oxucuya n verir, hr bir paremik vahidin n qiymtli chti nddir: ycamlndam, nsihtamiz ruhunda, obrazllnda, ahngindmi v ya drin ictimai-flsfi mzmunundam? lbtt, bu xsusiyytlrin ideal vhdtind! Htta biz atalar szlrin su, rk, udduumuz havatk o qdr vrdi etmiik ki, az qala, onlar adildirmiik: gndlik mit nitqimizd d, elmi tdqiqatlarda da. Bu, sl mczdir ki, atasz-anasz doulan hr bir paremik vahid uzun msaflr, dolambac yollar keib, cdadmzn canl ssini, nfsini, gah nikbin, gah bdbin hvali-ruhiyysini, tcrbdn xm yd-nsihtini, mzffr drraksini tarixin qaranlq girdabndan xarb biz atdrr. Dorudan da, atalar sz btn szlrdn uludur, cml miqyasl, traktat siqltli szdr; hr bir atalar sznd bir kitablq fikir, mlumat xzinsi vardr. Dzly, srrastl, aydnl, emosionall, lakonizmi v bdii tsir gc il atalar szn brabr tutulas sz han?! Min illik zlmtin sndr bilmdiyi bu idrak qlcmlar hr ksin yaddanda hmi gn qdr hrartli, su kimi hyatidir. Xalqn mahidlrini, tsvvr v tfkkr trzini, canl mntiqini hifz elyn atalar sz sxlm yaydr: onun sl enerjisi, tsir qvvsi nitq mqamnda, konkret zaman, rait daxilind bilinir. Bu halda hr bir paremik vahid yrini dorayan qlnca, zlmti dadan ia, yaxud drdlr fa vern mlhm evrilir1. Hr birinin st z yk olduuna mnas da ilndiyi kontekstdn aydnlaan v blli bir situasiyann iarsi kimi x elyn eidli atalar szlri paremik vahid olaraq aforizm mahiyytlidir. Gzl obrazlar yaradan bu

____________
1

, , , 1987, .10-11

vahidlr btvlkd eyni mzmunlu variantlar trd bilirlr ki, hmin variantlarn meydana glmsini rtlndirn d invariant tkil edn o situasiyann el zdr. Yksk estetik dyri il seiln uludan ulu bu szlrin sasnda insan evrlyn gerkliklr zrind dorudan-doruya mahid v snaqlar dayanr. Flsfnin bel sad v ilkin balanc olan atalar szlrind n mxtlif ynlriyl hyat hadislrindn hm d sonsuz drcd, bitmztknmz bir rngarnglikl bhs edilir. Onlarda bir oxlarna mbahisli v ziddiyytli kimi grnn chtlr is, lbtt ki, varl, yaradl, hyat btn chtlri il znd ks etdirn el flsfsinin z dialektikasndan glir. Atalar szlrinin mcazi mnaya, mzmuna v oxmnalla gr tsnifi deyirlr ki, zlynd bu prinsip yanldr, nki haqqnda danlan paremik vahidlr az qala btnlkl mcazi mna v mzmun zrind quruludur. Mhz mcazi mzmun zrind qurulan, daha dorusu, zlynd metaforadan ibart olan v buna gr d he hans halda hrfi anlamda qavranmayan atalar szlri btn dvrlrd milli tfkkrl sx balanan bir sistem kimi xalq dilinin canlln btn gcyl gstrir. Bzi mlliflr atalar sznn mzmunu il htta milli xarakter arasndak mnasibtlri myyn etmy almlar. Hqiqtn bu drin mnal canl nitqin zdr ki, he bir zaman bizi klassik yazl dbi dildn frqli olaraq milli dil v tfkkr sasndan uzaqlamaa qoymaybdr. Obrazlln xsusi vasitlrindn olan mcazilik byk bir qismi tbitdki qanunauyunluqlarla insan tbitinin qarladrlmas zrind qurulmu atalar szlrinin mnaca ox aydn v bdii ifadsini tmin edir. Hmin paremik vahidlrd stlik istiar, kinay, eyham v tzad kimi zlliklr d var. Gerkdn, insan tfkkrnn ilkin alarnda dnyan tsnifat, tutudurma yolu il anlaman sulu kimi bir-birin ks anlaylardan ikili qardurmalardan istifad olunmudur. Poetik arxitektonikasna gr alliterasiya prinsipi il yaradlm olan mcazi ruhlu atalar szlrind d obrazlln rngarng vasitlrindn biri kimi mhz mnaca kslik tkil elyn anlaylar, blk bu zdndir ki, bol-bol ildilir. Blli bir fikrin v hissin mnaca bu kild tzadlar zrind qurulu anlaylarla atdrlmasdr ki, onu daha canl, tsirli v gzl ahngli edir. Xalqn z ruhundan qopub mumi mfkurnin izini dayan v milli hval-ruhiyyni aqca meydana qoyan atalar szlri elin z irisind gzib dolaan dbiyyatdr. O, eyni zamanda milltin hyat trzini proqramladrma dili, topluluun davran stereotipinin aydn ifadsidir. Bununla yana, atalar szlri n mumbri dyrlr d sciyyvidir. Bu sbbdndir ki, ____________ blli bir xalqa mxsus hanssa atalar sznn bu v ya digr qarln istniln baqa xalqda tapmaq mmkndr. 6

Bzn aforistik janrn z irisind gtrln atalar szlri, tdqiqatlara gr, dilin frazeologiyasnn htta n qdim qatn tkil edir. Bir sra aradrmalarda atalar szlrinin folklornasln obyekti olduu danlmayaraq, onlarn eyni zamanda dilin lt trkibinin material kimi izahnn grkliliyi fikri vurulanr v btv birlm tkil edn bu paremik vahidlr aforizmlrl, rvaytli, elc d klie deyiln ifadlrl bir srada frazeoloji ifadlr crgsin aid olunur2. Arxaizm v dialektizmlrl hr zaman zngin atalar szlri az qala badan-baa klielr, kontekst yapql olub sz sras dyimyn, ya da ox az dyi biln el birlmlrdir ki, ahngli daxili qafiy prinsipinin sciyyvi olmalar il seilirlr. Blk milli dnc il dil arasndak yaxnln bu klielrd z ksini tapmas nticsidir ki, sabitlik qazanm birlmlr - frazeoloji ibar, tbir v vahidlr, xalq rvaytlri sasnda yaradlm ifadlr kiicik kli dyiiklikl folklor nmunlrinin bir ox nrlrind atalar sz ad altnda yer alr. Az dbiyyatnn ayrlmaz paras olub mdrik fikir, zngin hiss, drin mahid v byk mumildirm gcn malik hyat tcrbsini ifad edn bu sad v afori cmllr irisind arxaik cizgilri aydn grnn, inam v etiqadlardan yaranan el nmunlr d var ki, onlar mifoloji grlr kompleksini anlamaq v brpa etmk iind qaynaq kimi istifad oluna bilir. Olsun ki, hmin nmunlrin snaq (snama) v ya atalar sz olduunu ayrd etmk bu sbbdn d bzn tinlik trdir. N qdr simvolik sslns bel, Azrbaycan trklri arasnda blli ski inanclarla bal meydana gln mifoloji vahidlr snaq adland kimi atalar szlrinin z d el yzillrin snandan xan hikmtamiz klamlardr (Tsadfi deyil ki, paremioloji aradrmalarda atalar sz, msllrl yana snaqlar, yasaqlar bel paremik vahidlr srasna daxil edilir). Hqiqtn srlr boyu yaylb yaayan v nsillrdn-nsillr ken hmin obrazl, ifadli hikmtlrin hmiyyti bykdr. Bdii-estetik yn, flsfi siqltin gr seiln drin mnal atalar szlri etnik-mdni nnnin btn qatlaryla mnasibtddir. Xalqn dnyabaxn, onun dnc
Qeyd: Yeri glmikn, dilin drin qatlara doru znginliyinin z xarlmas xalq deyimlri rind i aparlmas hmiyytlidir. Elin sz boxasndak ifadlrin, frazeoloji birlmlrin mna v mzmun zlliklrinin, xalq deyimlrinin mnyinin yrnilmsi baxmndan Azrbaycan filologiyasnda hmiyytli ilr grlmdr. M.Adilovun Niy bel deyirik v Qanadl szlri, M.Qpan Sz almin syahti filologiyann uurlar srasndadr. Bu kitablarda hminin atalar sz mqamnda idiln xalq ifadlrindn bir oxunun kk v qaynaqlarna aydnlq gtirilir.
2

dnyasn, inam v etiqadn ks etdirn mstsna hmiyyt malik xzin kimi atalar szlri sz sntinin drin v inc mnal, sonsuz drcd gzl, qiymtli v tkrarsz incilri olub yerind sylndiyi zaman fikrin dyrini, tsir gcn qat-qat artrr. Burada htta el fikirlr var ki, onlar z n aydn, tutumlu ifadsini elin gl azndan xan, ancaq yanl mnasibt nticsind qaba yollu saylb ox vaxt bir qraa atlan gyk szlrd - mnzum paralar klindki hmin zrb-msllrd tapa bilir. Lakin unudulmamaldr ki, gerkliyin bzn tl olmayan, yontulmam, slind is cilovlanmaz yaradc dil v ifadlrl buxovlanmayan trzd atdrld hmin aq-saq nitq vahidlri mahiyytc neqativliy qar evrilmi olub, sanki ri r ldrr prinsipi il yaranmdr. *** Folklornasln (v elc d dililiyin) bir sra problemlrinin yrnilmsi baxmndan son drc mnasib olan atalar szlrinin elmi dbiyyatlarda az-ox qnatbx saylacaq trifi yoxdur. Hmin trifin verilmyinin tin olduunu, htta mmkn olmadn sylynlrl yana, bir oxlar bunu htta grkli d saymrlar. Modelldirici funksiyal atalar szlrini xalq dbiyyatna aid kiik hcmli sylmlrin cmi sayb onu qismlr, bu qismlrin zn is yen nvlr ayranlar olduu kimi tannm folkloru v paremioloqlar irisind atalar sznn trifini hamsndan yax struktur terminlrl vermk olar deynlr d var. Hr halda paremik vahidlrin nnvi tsviri metodla yrnilmsi imkanlar tknmi, yni bu vahidlrin zlynd nyi tcssm etdirdiklri sualna nnvi metodun dolun cavab vermk gc qalmamdr. Atalar szlri artq ayrca sah kimi formalaan struktur paremiologiyada bir ox baxmdan zn dorultmu struktur-semiotik yanama sulunun ttbiqi il getdikc daha geni thlil v aradrma obyektin evrilmkddir. Paremik vahidlrin, o cmldn atalar szlrinin bir elin dnya haqqnda tsvvrlri toplusunda, onun dnyan drkind yeri v mahiyytini z xarmaqda struktur paremiologiya hmiyytli rol oynamdr. Lakin struktur analiz, lbtt, hmin o aar deyil ki, paremiologiyann btn bal qaplarna dsn. Bununla bel, paremik vahidlr kimi atalar szlrinin struktur istiqamtd yrnilmsi baxmndan ciddi fikir ayrlqlarna baxmayaraq, struktur analizin mhz yanama trzi kimi aradrclar aq-aydn zn clb etmsi d bir gerklikdir. znn tqribn iki yz illik tarixi boyunca folklornaslq gz grgr klassik folklor nnlrinin nec z yaarln itirdiyinin, ne-ne ____________ folklor janrnn canl ifadan qalaraq mrn nec baa vurduunun ahidi 8

olubdur. Lakin bu bir hqiqtdir ki, n olur olsun, atalar szlri khnlmirsnmr, getdikc cilalanb xalqn fikir-zka gylrind ulduz kimi parlayr. Zamanlarn v nsillrin, mxtlif ictimai formasiyalarn ar snaqlarndan rfl kediyi n bu mdriklik dfinlri mrn, lyaqtin, dostluun, mhbbtin, dmn nifrtin, mumiyytl, btn hyati hadislrin v btn bri hqiqtlrin sl meyar, dqiq mhk da olur. Atalar sz xalqn qli birliyinin tntnsi, parlaq tzahrdr. Xalqn zehni inkiaf sviyysini, fitri istedadn, estetik duyumundak zrifliyi bruz vern sas amildir. Hr bir paremik vahid ne-ne yzilliklr arxasndan bugnmz uzanan inc tellr kimi grilmidir; ani titryidn, xfif bir tmasdan mnsub olduu xalqn taleyi, maddi-mnvi gzran bard saysz-hesabsz hekaytlr sylmy qadirdir. Atalar sz xalqn tarix, tarixin d xalqa verdiyi ibrt drsinin ham trfindn qbul v tsdiq ediln el nticsidir ki, dzlyn v dqiqliyin bh yeri yoxdur. Paremik vahid, birinci nvbd, z daltli ruhu il urlara hakimdir. Onun aksiomatik sciyy damas hkm sviyysind ifad olunan mntiqi fikrin byk mumildiricilik qvvsi il laqdardr. Bu mumildirm mxtlif nsillr trfindn aparlm, mtlbin- mzmunun aydn v srrast ifad sviyysin gr n son hdd atm, kristallam mumildirmdir. Atalar sz timsalnda xalq z zkasnn v dilinin lviyytin, ksrin snmdr; hr klam bir nv tabudur; istniln gmandan, sualdan azaddr; hr fikri, hr etik-xlaqi tvsiysi drin daxili inamla qbul olunan pozulmaz qanundur. nki xalq zl-binadan z atalar szlrini yazlmam mqdds kitabn aylri tk qavramdr3 ski ouzlarn dncsind tarixn veriln trif sasn, Atalar sz Qurana girmz... Ouz hikmtindn drl xbrlr yetirn Ouznam tipli yazl qaynaqlardan ap-aydn grndy kimi, yaddalarda hr zaman dip-diri qalaraq bu gnlrcn yaayan v indn bel d yaayacaq hmin hikmtamiz qlplr atalar szlrinin n drcd konservativ ruhlu olduunu gstrir. mumildirm gcn, ycamlna v obrazl ifad trzin, fikir tutumu, bdiiyyat v flsfi drinliyin gr bir mdriklik xzinsi olan, ne-ne qrinlr ab-adlayaraq gnmzdk qorunub saxlanan v din-iman qdr ziz tutulan bu milli tfkkr incilri mhz mqdds bilinib tapnlan ulu cdadlarn ruhuna ehtiram lamti olaraq da atalar szlri ad il adlandrlmdr. Ouzlarn epik dnc dnyasnda hmin ziz kemiin mdriklik ruhunun rmzi daycs vliya Qorqut Ata bilinmidir. S-

____________
3

. . // ., .11.

naqlardan xm v snandqca da doruluuna inanlm gerkliklrin ifadsin evriln bir ox hikmtli klamlarn aqdan-aa onun ad il balanmas da bu zdndir. *** Xalq poeziyasnn n ski janrna aid ediln atalar szlrinin msllrdn tam ayrd edil bilmyck qdr yaxnl dflrc qeyd olunubdur. Yni slind atalar szlri il msllrin frqini gstrmk, aralarnda kskin hdd kmk mmkn deyil. Bzilri bunu atalar sz v msllrin bir-birin bnzmsind, bzilri d atalar szlri il bal problemlrin geni aradrlmamasnda grrlr. ski trkcd bir sra mnalaryla brabr cdadlardan qalma ydlr atalar sz, msl anlam bildirdiyi fakt Divan-latit-trkd d qeyd alnan sav4 istilah olmudur ki, blli bir ld ada elmi-nzri fikirdki paremi(ya) anlayyla uyun glir. Trk dillrind, aydndr ki, hmin savla yana myyn dvrdn etibarn rbin msl sz d ilnmi, cmdki msal kliyl mnaca atalar sz mfhumuna doru (msalitrkan - trk atalar szlri) genilyrk dbi dil, hminin xalq dilin kemidir. Ona gr d guya baqa-baqa anlaylarm kimi atalar sz il msllrin mnaca ayrldn, forma, mna v mzmunca bir-birinin eyni olmadqlarn iddia etmkl onlar qarladrmaq yanl yoldur. Bir ox tdqiqatlar son drc inc v tinlikl sezil biln xsusiyytlr dediklri hmin frqlri sanki varm kimi bu paremik vahidlrin qrammatik quruluunda axtarm, msllri sz v birlm lav elmkl atalar szlrin evirmyin mmknlyndn danmlar; mslin mstqillik funksiyas o qdr d gcl deyil, atalar sz mcazi mnaya malik olduu halda msllr bundan mhrumdur, guya rh ehtiyac olmayb konkretlikdn uzaq v raitl balanmayan atalar szlrin nisbtd msllr fikri tam ifad etmk kimi myyn hdf gdrlr; hmin msllrdir ki, yarandqlar hvalatlarla ballqlar unudulduqca atalar szlrin evrilirlr v b. k. qsurlu fikirlr irli srmlr. Mslin baa glmi hanssa bir hadis il bal xalq arasnda dolaan, lakin hl atalar sz kli almayan slis, qsa danq olduu bel deyilmi, bir sz artrb skiltmkl guya atalar sz v msllrindn birinin digrin ke bildiyi klind qnatlr d sslnmidir. Halbuki folklor nnsind funksionall il seiln v az dbiyyatnn irili-xrdal btn digr killri il dinamik ballqda olan janr kimi ata-

____________
4 : . 1927- .

10

lar szlrin bel bir bax trzi, lbtt ki, n janrn genezisin dair hr hans problem, n d atalar szlrinin semantik strukturuna aydnlq gtirir, ksin, kkl yanllqlara aparb xara bilir. Hqiqtd atalar szlri v el msllri ad altnda ikiy ayrlan paremilrin hr iki kli bitkin bir mhakim bildirir, onlarn janr gstricilrinin baqa-baqa olduunu sylmk ns ciddi sas yoxdur. Bir sra aradrclarn msllri ayrmayaraq onlar htta atalar szlrinin z irisind gtrmlri bu mnada anlalandr. Btn cizgilriyl ortaqlq tkil elyn bu paremik vahidlr arasnda, bir sra aradrmalardak kliyl, konkret bir aydnlq olmadan gstriln mxtlifliyin z grnddir, kli sciyy dayr. Maraqldr ki, atalar sz kimi qbul ediln hmin nitq-dil vahidlri bzi nrlrd sadc msl ad altnda verilir, yaxud Atalar sz adlanan bir kitabn sasn msllrdn ibart olduu sylnir ki, bunun znd d, grnr, bir mntiq v qanunauyunluq var. slind d atalar szlrinin ildildiyi kontekstdir ki, zlynd janrdak mxtlifliyi myyn edir v bel bir chti d atalar sznn bir janr kimi funksionallndan, el dbiyyatnn btn baqa nv v killri il qarlql ball saysind onun ifahi nnd daim canl, dipdiri olmandan glir. Ona gr d tbit etibaril folklor nnsinin anlalmas baxmndan atalar szlri mstsna hmiyyt malikdir. Mna yk n kiik zrrciklr kimi nhaytsiz olub tknmk ndir bilmyn, n byk hyat hqiqtlrini blk n sad dill ifad qdrtind olduu n bir qayda olaraq folklorun az qala bsit janrlarndan biri kimi qbul ediln atalar szlrinin arxaik grlrin ifadsi olan mtnlrl brabr bayat, tapmaca, ltif, nal v yerd qalan digr folklor janrlar il qarlql laqsi hqiqtd az dbiyyatnn hr bir klinin bir-biriyl balln, onlardan birinin digrini dourduu v yaatd geryini d aydn gstrir. *** ox sayda atalar szlrin hl Azrbaycan trk dbiyyatnn ah sri Kitabi-Dd Qorqudda rast glinir. Qorqut Ataya aid olunan yetmidn artq hmin paremik vahid atalar szlrinin toplanb yazya alnmasnn ilkin tcrblrindn sayla bilr. ki mincn atalar sz v zrbi-mslin yazya krldy Ouznamnin, hminin mindn artq atalar sz v xalq mslini znd birldirn XVIII sr abidsi msali-trkannin z xarlmas is bu qnat gtirir ki, Azrbaycan paremik vahidlrinin toplanb yazya krlmsinin blk XV-XVI yzilliklrdn keib gln bir tarixi var. Azrbaycan atalar szlrinin paremik vahidlr olaraq ardcl kild top____________ lanlmasna, trtib v nr olunmasna, onlara rhlr verilrk mvzu v mzmunca tsnifatnn aparlmasna is, elmi dbiyyatlarda qrarlam olan fikr 11

gr, sasn XIX srin sonlarndan etibarn balanr. Atalar szlrini toplayclq ii dvrn eidli qzet, toplu, drslik v s.-d ap olunmas yoluyla gerkldirilirdi. Bu i sistemli olaraq is ilk df Tiflisd nr ediln SMOMPK trfindn hyata keirilmidir. Toplunun xsusn 1898-ci il 24-c buraxl Azrbaycan atalar szlri v msllrl xeyli zngin olub sonrak trtib v nrlr n d, tbii ki, ilkin qaynaqlardan biri rolunu oynamdr. Kll halnda ayrca kitab kimi 750-y yaxn Azrbaycan atalar sz v msllri d mhz hmin illrd, daha dorusu, 1899-cu ild ilk df Mmmd Vli Qmrli trfindn hazrlanb rvanda nr edilmidir (sr transliterasiya olunaraq yalnz 2003-c ild Azrbaycan folklorunun ilkin nrlri seriyasndan Bakda tkrar iq z grmdr). Azrbaycan atalar szlri 1920-ci ildn sonra H.Zeynallnn v .Hseynzadnin trtibind ayr-ayrlqda nr edilmidir. 1926-c ild H.Zeynallnn nr etdirdiyi Azrbaycan atalar sz kitab nmunlrin, bugnk baxmdan nqsanl da grns, tematik tsnifatna gr maraq dourur. .Hseynzadnin 1938-ci ild H.Araslnn hcmc kiik, lakin dyrli n sz il ikinci df nr etdirdiyi atalar sz kitab is klassik tsnifat prinsipi - lifba sistemi zr trtib olunmudur. Kitab mxtlif trtibatlarda sonrak illrd dflrl (n son olaraq 1985-ci ild) iq z grmdr. Xalq dbiyyat bilicilrinin fikrinc, .Hseynzadnin toplayb trtib eldiyi Atalar sz kitablarnn 1949-cu il nri daha ox diqqti clb edir. Gney Azrbaycanda atalar sz v zrb-msllrin toplanb nr edilmsi sahsind is li sgr Mcthidinin grdy ilr tqdirlayiqdir. Azrbaycan atalar sz v msllri dililik baxmndan aradrlmaqla yana, folklornaslq aspektindn yrnilmi v yen yrnilmkddir. Azrbaycan ifahi xalq dbiyyatna dair tdqiqlrin 1961-ci il nrind dris brahimovun namizdlik ii sasnda hazrlad Atalar sz v msllr adl iri hcmli yazs atalar sznn tsnifat zaman sas gtrlmli olan prinsip v qaydalar myyn etmsi baxmndan da hmiyytlidir v probleml bal iq z grn tdqiqatlar irisind saylan-seiln aradrmalardan biri olaraq qalr. Xalq dbiyyatna dair ali mktb drsliklrind, n son dvrlrcn aparlan ayr-ayr tdqiqatlarda atalar szlrin davaml olaraq yer verilmsi bu paremik vahidlri el dbiyyat aradrclarnn daim diqqt mrkzind saxladqlarn gstrir. Folklorun bir janr kimi atalar szlri v msllr is az dbiyyatndan ibart mxtlif toplularda, seriya v antologiyalarda ardcl yer ayrlsa da, ayrca Azrbaycan atalar sznn topland son kitab txminn 20 il bundan vvl iq z grbdr. Ona gr d hazrk nr sas etibaril bugnk Azrbaycan oxucusunun, udduu hava, idiyi su kimi atalar szlrin duy____________ duu ehtiyacn, qismn d olsa, dnilmsi mqsdi dayr. Atalar szlrinin 12

bu nrind yz ildn artq bir dvr rzindki toplama v nr faliyytinin balca uurlarnn mmkn qdr hat olunmasna allmdr. Azrbaycan paremioloji vahidlrin dair konkret v mumildirici aradrlmalarn indiki sviyysi nzr alnaraq, burada da subyektiv mlahizlr saslanan hr hans rti v qsurlu ola bilck tsnifatdan qalmdr. Mlum olduu kimi, paremik vahidlrin trtib edilmsi, elmi nri il bal olaraq dnya folklornaslnda, paremiologiyaya dair elmi dbiyyatlarda atalar szlrinin tsnifinin bir ne tipi gstrilir ki, bunlardan biri d lifba zr tsnifatdr. Dorudur, tsnifatn bu tipindki sralamada, tbiidir ki, zaman-zaman bir-biriyl mna v mzmunca balanmayan atalar szlrin rast glinir. Bel bir laqsizliyin olmamas, zehinlri ox da qardrb yormamas n bu nrd latn sasl Azrbaycan lifbas zr sralamaya, lbtt, ml edilmkl, lakin hmin sralama zaman mnaca bir kkdn gln v bir-birin yaxn anlam bildirn klmlrl balayan atalar szlrinin ardcl dzlmsi qaydasna daha ox diqqt yetirilmidir. slind hamsnn tsadfi lamtlr sasland v janrn hqiqi nzriyysini yaratmaa xidmt gstrmk gcnd olmad nzr alnarsa, hazrk tsnifatlarn el n sadsi, variantllq baxmndan btn mnfi chtlri il daha stn olan hr n qdr ylnc sciyyli kimi dyrlndirils bel, tsnif etmnin yen d bu kildc lifba sistemi zr aparlmasdr. Ona gr ktlvilik amili d nzrdn qarlmayan indiki nrd Azrbaycan atalar szlrinin bdii sntkarlq baxmndan nisbtn ox seilnlri diqqt mrkzind saxlanm, yazl dbiyyatdan alnan v zrind xslrin danlmaz tsiri akar hiss olunan nmunlr saf-rk edilmi, mmkn olduqca seilib bir knara qoyulmudur. Bir oxlarnda arxaizmlr v dialekt zlliklrin d toxunulmayan hmin atalar szlrinin lifba zr dzlmsi prinsipi bu nrd sas gtrlm, onlarn mtn kimi daxili mntiqini tkil edib konseptual zlnd dayanacaq hr hans tsnifat is artq glck aradrclarn hdsin buraxlmdr. Hrmtli folklornas alim prof. srafil Abbaslnn tvsiysi il Mahmud Kaqarl Divan...ndan (burada 270-dn artq atalar sz ilnibdir), Kitabi-Dd Qorquddan, iki mincn atalar sznn topland Ouznamdn, elc d msali-trkandn sem atalar szlri d kitabn sonuna lav olunmudur. Bel bir tcrby Azrbaycan paremilrinin nri sahsind ilk df mhz bu trtibd z tutulmudur. Bel ki masir danq dilind ilnn atalar szlri v msllrin onlarn tarixi variantlaryla qarladrlmas paremik vahidlrin (qsalma v genilmyincn) gerkdn d ski savlardan gldiyi, onlarn artq dyimi fikir v grlrl ____________ bal olanlarndan bzilrinin n cr ilklikdn qald, bir szl, dil-nitq 13

vahidlrinin struktur inkiaf qanunauyunluu istiqamtind nec formalad haqqnda myyn tsvvr yaradr. Kitabn lavlr blmnd bir oxu st htta atalar sznn yk olan dalam xalq deyimlrindn nmunlrin verilmsi d el bu mqsd xidmt gstrir. zlynd mfkurdn doan xeyir ml olduuna gr xalq yaradcl nmunlrinin, o cmldn Azrbaycan paremik vahidlrinin toplanb yazya alnmas, trtibi v yrnilmsind xidmtlri olan hr bir xsin adn minntdarlqla anma bu yerd zmz borc bilir, atalar szlrinin yorulmaz toplaycs blqasm Hseynzadnin, folklor abidsi Ouznamni elm almin tantm olan prof. Samt lizadnin iql xatirsini bir daha drin ehtiramla yad edirik.

Clal

____________
14

____________

A
Abad mclis andan bllidir. *** Abadan knd tstsndn blli olar. *** Abbas Abbasdan, Abbas da kor Abbasdan. *** Abbasn bynmyn be ah xardar. *** Abdal at mindi, zn by sand. *** Abdal dyndn, uaq oyundan usanmaz. *** Abr istsn ox dem, salq istsn ox yem. *** Abr harda, rk orda. *** Abr-hya olan yerd brkt d olar. *** Abrl abrndan qorxar, abrsz ndn qorxar?! *** Ac ac ald, acdan llyn trdi. *** Ac ac dalayar, tox toxu yalayar. *** Ac adam zn oda vurar. *** Ac adam qurd yemz. *** Ac ay oynamaz. *** Ac deyr doymaram, tox deyr acmaram. *** ____________ Ac dorayar, tox yeyr.
17

*** Ac donuz dardan xmaz. *** Ac el bilr ham acdr, tox el bilr ham toxdur. *** Ac lin dni yeyr, tox azna glni deyr. *** Ac hara, paxa hara. *** , . *** Ac qarna bir nfr, nm oxurmu mgr?! *** Ac qatq istmz, yuxulu yastq. *** Ac qlnca apar. *** Ac quduran olar, lpaq oynaan. *** Ac qurd srnn ortasna girr. *** Ac n yemz? Tox n demz? *** Ac saxla, yalavac saxla, yax saxla. *** Ac toyuq yuxusunda dar grr. *** Ac yanndan qa! *** Aca doqquz yoran bryblr, gen yuxulaya bilmyib. *** Aca n halal, n haram?! *** Acam, quyruq acyam, bar-pk ac deyilm. *** ____________ Acdan ummaq olmaz.
18

*** Ac dindirm, toxu trptm. *** Acn and and olmaz. *** Acn gz rk tknsind olar. *** Acn iman olmaz, toxun aman. *** Acn qarn doyar, gz doymaz. *** Acn qursanda rk dayanmaz. *** Acn zhlsi sudan gedr. *** Acndan dyirmana baxr, kibirliyindn ahd almr. *** Acla cli gln sylr. *** Aclnda eldn yeyr, toxluunda eldn deyr. *** Aclq adama oyun yrdr. *** Aclq ayya daray oxudar. *** Aclq bir il gedr, minnt min il. *** Aclq sofiliyi pozar. *** Aclq yavanlq istmz, yuxu da yastq. *** Aclqda dar ryi halvadan irin olar. *** Aclqdan kims lmz, ln toxluqdan lr. *** Aclqdan quduran saxlamaq olar, ____________ toxluqdan quduran saxlamaq olmaz.
19

*** Ac danan irin sz eitmz. *** Acn dadmayan irini bilmz. *** Acq glr z saralar, acq gedr z qaralar. *** Acqla i grn zrrin kr. *** Acql bada al olmaz. *** Acql dilninin torbas bo qalar. *** Acql qalxan ziyanl oturar. *** Acqnan dvlt yola getmz. *** Aaram sand, tkrm pamb. *** Aq qaba it dyr. *** Almam sfrnin bir eybi var, almn min. *** Ad adam bzmz, adam ad bzyr. *** Ad gzl olann z d gzl olar. *** Adm gvc qoy, amma ocaq st qoyma. *** Adm sn qoyum, sni yana-yana qoyum. *** Adn ndir Dadmir, yumalsan, yumal. *** Adam adamd olmasa da pulu, ek ekdi olmasa da ulu. *** ____________ Adam adamn eytand.
20

*** Adam adyla tannar. *** Adam an-iini bilmlidir. *** Adam azndan sz, qazan altndan kz. *** Adam hr dmndn bir al yrnr. *** Adam min acn udar bir irinin xatirin. *** Adam olana bir sz yetr. *** Adam z-zn eliyni el yla eliy bilmz. *** Adam var adamlarn naxd, adam var ek ondan yaxd. *** Adam var gzdn qzar, adam var szdn qzar. *** Adam yanla-yanla yrnir. *** Adam dindir, sonra qiymtin ver. *** Adam qlnc ldrmz, tnli sz ldrr. *** Adam sz, kabab kz yandrar. *** Adam tanyan qurd yesin. *** Adamn ad xnca can xsa yaxdr. *** Adamn axr gn grk xo olsun. *** Adamn ayandan kn ox olar. *** ____________ Adamn bana n gls dilindndir.
21

*** Adamn dlisi daa gc elr, kzn dlisi baa. *** Adamn dinmzindn yaramaz koxa tikdilr. *** Adamn dmni z dili. *** Adamn z li, z kissi. *** Adamn zn baxarlar, haln xbr alarlar. *** Adt qanun deyil, amma qanun qdr hkm var. *** Adilin qzbindn qorxmaq grk, zalmn skutundan. *** A aa qara gn nd. *** A atla cahil aaya qulluq elm. *** A divara hans rng ksn tutar. *** A evi grnd qara evi yaddan xartma. *** A gn adam aardar, qara gn qaraldar. *** A itin hllaca zrri var. *** A kpk, qara kpk, ikisi d kpkdi. *** A qoyun, qara qoyun keid banda blli olar. *** A qoyunu grnlr ii dolu ya sanar. *** A qoyunun qara quzusu da olur. *** ____________ A paraya lk tez dr.
22

*** Aa a deyiblr, qaraya qara. *** A grdn, qaran unutdun?! *** An ad, qarann dad. *** Aa deyir: - sr dry! - sr dry. *** Aa gtirr navala, xanm tkr uvala. *** Aa il xanm savad, arada nkrin can xd. *** Aalq verimldir, igidlik vurumla! *** Aann mal xar, muzdurun can. *** Aas gcl olan qul as olar. *** Aaya aa desn glmyi glr, nkr nkr desn alama. *** Aac ac, can irin. *** Aac bar verdikc ban aa yr. *** Aac banda qora, bilmdim ddm tora. *** Aac bydkc suyu ox aparar. *** Aac dibindn su ir. *** Aac kn rhmt oxunar. *** Aac yildi snd, igid yildi ld. *** ____________ Aac glmmikn, vay qabralarm.
23

*** Aac kkndn su ir. *** Aac meyvni dyn qdr bydr. *** Aac nazikliyindn snsa, adam younluundan snar. *** Aac snanda budaq ny grkdi?! *** Aac ya ikn yilms, yilmz. *** Aac yeyn spa bir d xrmana girmz. *** Aac yxlan gn atdyar. *** Aac yxlanda baltal da glr, baltasz da. *** Aac baltalayanda sap mndndir demi. *** Aac ksrlr, z smtin yxlar. *** Aac qurd z iindn yeyr. *** Aacn qurdu zndn olmasayd, min yaard. *** Aacn yemiin ye, sonra qabn soyma. *** . *** Aaclar ban trpdnd syd deyr: - mn d, mn d. *** Aal adamdan dalar da qorxar. *** ____________ Al aldan tgnd.
24

*** Al bada ikn, evin avadan. *** Al yada olmaz, bada olur. *** Ala gln baa glr. *** Allar bazara xardblar, hr ks yen z aln alb. *** All al elyinc dli vurdu kedi. *** All arvad ara, alsz arvad vara qaar. *** All arvad kamala, alsz arvad camala gvnr. *** All bildiyin sylmz, dli syldiyin bilmz. *** All bizi tapmaz, dli bacadan yaar. *** All dmn nadan dostdan yaxdr. *** All dmndn qorxma, dli dostdan qorx. *** All evlninc dlinin olu olar. *** All grdyn, alsz eitdiyini sylr. *** All kasba dli deyrlr, dvltli dliy bli deyrlr. *** All kii qn qeydin yayda qalar. *** All olan bir df aldanar. *** ____________ Allnz Xdr aa, barman sald bardaa.
25

*** Alls hansd, qabaqda gedn dli. *** Allya qrx gn dli desn, dli olur. *** Allynan kimk cahlnan halva yemkdn yaxd. *** Alsz ba lindn sfil ayaq n kir. *** Alsz dostdan all dmn yaxdr. *** Aln ek alna verrsn, kr arpa zmisin. *** Ar ayaq ba yr. *** Ar basmaynca yngl qalxmaz. *** Ar gldi, yngl qalxar. *** Ar qazan gec qaynar. *** Ar otur, aa desinlr. *** Ar otur, batman gl. *** Ar ykn zhmini qatr bilr. *** Arln yer gtrr, ruzusun Allah yetirr. *** Az ad, ghr sad. *** Az yandran a qaq tanyar. *** Az yems, z utanmaz. *** ____________ Azdan xan baa dyr.
26

*** Azdan-aza doru xbr yoxdu. *** Az yrini boynu ardndan tanyarlar. *** Azm n yeyib ki, zm n utana? *** Azm yaradr, sulaya bilmrm. *** Azm bir a yandrsn a ola; bam bir da yarsn ki, da ola. *** Azndan sifd xardanda gm xart, amma he dinmsn qzld. *** Azuva bax, tik gtr. *** Aladan yanna get, gldrn yanna getm. *** Aladm baarmadm, gldm gnm keirdim. *** Aladrsa flk, bir gn gldrr. *** Alama l n, ala dli n. *** Alamaq iln gzlrim verms d, almayacaq. *** Alamaqla glmk bac-qardad. *** Alamaqla kii qeyrtsiz olar. *** Alamayan uaa sd vermzlr. *** Alarsa anam alar, qalan yalan alar. *** Alayanda el ala zizi lm kimi, ____________ Glnd el gl zizi glmi kimi.
27

*** Alayanda imam n d ala, yezid n d. *** Alayann bir drdi var, glnin be. *** Alayn bilmyn lsn murdarlayar. *** Armayan ba yastq istmz. *** Ah-vayla xar kasbn can, el deyr: - Allah krimdir! *** Ahl kz ct getms, uaqlar acndan qrlar. *** Ax, mnim kism, minntsiz yesm. *** . *** Axar su gedr, qalmaz. *** Axar su murdarlq gtrmz. *** Axr axr, xar paxr. *** Axrn glsin, bez kynk! *** Axmaq ban cfasn ayaqlar kr. *** Axmaq it aya hrr. *** Axmaq zn dmndi, zgy nec dost olar?! *** . *** ____________ Axsaq eyin kor nalbndi olar.
28

*** Axsaq qoyuna n da, n aran? *** Axam axra, sabah naxra. *** Axamdan sonra gln qonan yeycyi soandr. *** Axamn xeyrindns sabahn ri. *** Axamn sirrini dan bilr. *** Axtaxana byd, dada dana byd, sn niy bymdin?! *** Axtaran tapar. *** Axtarmanan deyil, rast glmyinndir. *** Axund z elr, zgy yd verr. *** Al almaya da atan ox olar. *** Al qapda, sat qapda. *** Al ver deyiblr, al verm demyiblr. *** Alacam olsun, alaqarada olsun. *** Alan aldanmaz, satan aldanar. *** Alaca bir piltdi, pambn batmann soruur. *** Ald bir iyndi, dmirin batmann yoxlayr. *** ____________ Aldm qoz, satdm qoz, mn qald aqqauq.
29

*** Alc qu dimdiyindn bilinr. *** Alma arvadn dulunu, dalnca glr qulunu. *** Almaq aldanmaqd, vermk hnrdi. *** Ala it aqqaln daysd. *** Ala it gedr, qara it glr. *** Ala itin balas qara olar, yanlsa boynu ala olar, hrnd anas kimi hrr. *** Ala qara olma bs deyil, hkimlik d elyir. *** Ala qara ux trlan bynmz. *** Ala qayada bostan ura olub, kliyin drn yoxdu. *** Ala mnim, gilas mnim, tut mnim, gavalda da gzm var. *** Alaq ata ham minr. *** Alaq daa qar yamaz?! *** Alaq yer igidi xor gstrr. *** Alaq yerd tpcik zn da sanar. *** Alaq uan ucaya qonar, uca uan alaq qonar. *** Alaqda yatma sel aparar, ucada yatma yel aparar. *** ____________ Alm alm ildir, kel qz da xalamla.
30

*** Alm it hrr, biz Mazandaran aqqal. *** Alm oruyam, sn ki doruyam. *** , , . *** Allah bir, sz bir. *** Allah bir qapn balayanda bir qapn aar. *** Allah byklrin xasiyytini kssin. *** Allah bu li o l mhtac elmsin. *** Allah buynuzsuz qoun qisasn buynuzlu qoda qoymaz. *** Allah dana baxar qar yadrar. *** Allah demi: sndn hrkt, mndn brkt. *** Allah deyn namurad qalmaz. *** Allah drdi kn verir. *** Allah dvy qanad versydi, dam-divar yxard. *** Allah li ham ldn ucadr. *** Allah silsiz drtmsin. *** . *** ____________ Allah haqq nahaqqa vermz.
31

*** Allah ilann mlin bilib, ayan qarnnda yaradb. *** Allah istyn danaya qurd dymz. *** Allah kasbdan ksr, varlya verr. *** Allah krimdi, quyusu drindi. *** Allah qara deyil ki, gz oya. *** Allah qonann z qismti var. *** Allah min drd verib, min bir drman. *** Allah mmin hr eyi balar. *** Allah ona qotur versin, drnaq vermsin. *** Allah sa gz sol gz mhtac eylmsin. *** Allah saxlayan qurd yemz. *** Allah tnbli sevmz. *** Allah var, rhmi d var. *** Allah vernd bacadan da tkr. *** Allah vernd yox yerdn d verr. *** Allah vernd peymbr d stn bir ng atar. *** Allah verib Pirim koxaya; arvad qsr, qz boaz. *** ____________ Allah vermyn peymbr neylsin?!
32

*** Allah vermz qara quluna, o da qalar vuruna-vuruna. *** Allah vuran aacn ssi xmaz. *** Allah yolunda yox, eytan yolunda ox. *** Allaha da zn pilov yeyn tant. *** Allaha inanmayana bndlr d inanmaz. *** Allahdan buyruq, azma quyruq. *** Allahdan gizlin deyil, bnddn n gizlin. *** Allahdan qorxmaz, bnddn utanmaz. *** Allahdan n gls xodur. *** Allahn bd nzrdn xbri yoxdur. *** Allahn yaras da var, aras da. *** Allahsz yerd otur, byksz yerd oturma. *** Alma z aacndan uzaq dmz. *** Alman at gy, yer glinc ya qismt. *** Alovdan xdq, yalova ddk. *** Alt da ar olar. *** Altn hsir, stn hsir, yat, yetim, trlysn! *** ____________ Altn grmdiyin qabdan su im.
33

*** Aman deyn l qaldrmazlar. *** Ana bala ucundan cann oda yaxar. *** Ana kimi yar olmaz vtn kimi dvlt-var. *** Ana uaa a gtirr, analq ya. *** Anadan ziz yen anadr. *** Anal qzn z byyr, anasz qzn sz. *** Anal quzu xnal quzu. *** Anam doub, bacma gc db. *** Anam el ox bilir, kndni xrda tkr, Atam el az bilir, ikisini birdn bkr. *** Anann rkyn olu hambal olar. *** Anann sbri tknmz olur. *** Anas xan aac qz budaq-budaq gzr. *** Anasna bax qzn al, qrana bax bezini al. *** Anasndan ayr dn quzunu qurd yeyr. *** Anasndan qabaq dn qulunu qurd yeyr. *** Anaszn grdy i danlaqsz bitmz. *** Andn iki ba olur. *** ____________ Andna inanram, xoruzun da quyruu grnr.
34

*** Anladq - yel dyirman, bs bunun suyu han? *** Anlamaza hrmt elrsn, deyr: mndn qorxdu. *** Anlayan z qanar, anlamayana yz qandr. *** Anlayana da can qurban, anlamayana da, dad yarmq lindn. *** Anlayana qul ol, anlamayana aa da olma. *** Anlayana milk sazdr, anlamayana zurna da azdr. *** Ara sz ev yxar. *** Arada ala at olmasa, qurd qoyunla otlayar. *** Aralq at, kor fat. *** Aralq mal arada yeyilr. *** Araba aandan sonra yol gstrn ox olar. *** Araba at gzndn qocalar. *** Aranda tutdan oldum, dada qurutdan. *** Arann da sa olsun, qarl da olar, qarsz da. *** Araz axr, gzn baxr. *** Araz, altn da bilirm, stn d. *** ____________ Araz andand, Kr topuundan.
35

*** Ardnca padahn da sylrlr. *** Arx hmi nql gtirmz. *** Arxa su glncn qurbaann can xar. *** Arxa su glib, umud var bir d glsin. *** Arxlar axr ay olur. *** Arxadan vuran namrddir. *** Arxal kpk qurd basar. *** Arxalya arxa olma yamaq sayarlar, Arxasza arxa ol dayaq sayarlar. *** Arxan krk yrtm. *** Ar qhrin kmyn baln qdrini bilmz. *** Ar iry dolanar. *** Arnn tikann grdm, balndan l kdim. *** Ara batman da ykdr. *** Arq it z kndinin iridir. *** Arif adam trif istmz. *** Arif birc iar d bsdir. *** Armud zgnin, ek kiray. *** ____________ Armudun yaxsn med ay yeyr.
36

*** Arpa kn buda bimz. *** Arpa unun yoxdusa, dadl dilin d yoxdur?! *** Arpa verilmyn at qam gc il yerimz. *** Arpa yemi at mnzil ksr. *** Arpadan, budadan lim zld, midim sn qald, dar xirmni. *** Arpaya qatsan at yemz, smy qatsan it yemz. *** Arsz kiidn rsiz arvad yaxdr. *** Arsz ndn arlanar?! *** Arszn zn tprblr, ya yar demi. *** Arn olmayan yerd rk d ldr. *** Artq a ya qarn ardar, ya ba. *** Artq mal gzm xarr?! *** Artq tamah da yarar, da qaydar ba yarar. *** Artq tik ba yarar. *** Arvad evin girnin qaps alaq olar. *** Arvad iki olanda ev sprlmmi qalar. *** Arvad il at igidin baxtna. *** Arvad mal alaq qap kimidi; ____________ girnd d bana dyck, xanda da.
37

*** Arvad mal baa toxmaq kimi dyr. *** Arvad tutan yolun axr yoxua qalxar. *** Arvad zl kiidn, kii zl arvaddan lhzr. *** Arvad var ev yar, arvad var ev yxar. *** Arvad ahl gzyl, at cahl gzyl. *** Arvad bd olann saqqal tez aarar. *** Arvadn deyingni kiini tez qocaldar. *** Aslsan da, uca budaqdan asl. *** Aslan azndan ikar alnmaz. *** Aslan qocalanda bana aqqal-uqqal toplaar. *** Aslan yatndan da bllidir. *** Aslan da he yalqz qalmasn. *** Aslann balas aslan olar. *** Aslann byy-kiiyi olmaz. *** Aslann qorxusu qarncadan olar. *** Aslann n erkyi, n diisi?! *** Asta al usta al. *** ____________ Asta qaan namrddi.
38

*** Asta vur rasta vur. *** Astann ii qalmaz, xstnin ii qalar. *** Astar zndn bahad. *** A banda qrqovuldu. *** Adr bir, idir dr. *** Andan yemdim, tstsndn kor oldum. *** Apazdan ksn evin ac gedr. *** Apazxanada yeyir, dulusxanada hrr. *** Aaa, aaa, kor Mahmuddan da aaa?! *** Aa, aa, qatql adan da aa?! *** A uduzub, curuna gvnir. *** A yarlar oynamaq n. *** A aladan glmz. *** An sz qurtaranda yarm, yarm arar. *** Anan mollann he olmaz ad aras. *** Ank haydandr, mollannk vaydan. *** Aq grdyn arar. *** ____________ Aq sz haqq olar.
39

*** Aq szndn doymaz, llyn gzndn. *** Aq toya yyrr, molla vaya. *** Aq z grn yer. *** Aiq Badad uzaq deyil. *** At almaa cahl gndr, qz almaa ahl. *** At almam noxta davas elyir. *** At almam tyl tikdir. *** At atnan llr, arada eyin q snar. *** At bslnirkn, qz istnirkn. *** At elin, torba mant, bizim daha nyimiz var? *** At l dr, meydan l dmz. *** At igidin yolda. *** At il arvad igidin iqbalna. *** At il yola xan eyin vay halna. *** At qatr doub, nsli pozulub. *** At meydannda ek anqrmaz. *** At mxn qopardar, bir yer dyr, iki zn. *** ____________ At minnin tanyar.
40

*** At minnindir, qlnc quranann. *** At mini yrdr, don yeri. *** At ourlanandan sonra axur ny grk? *** At olanda ot olmur, ot olanda at. *** At olmayan yerd ek d atdr. *** At ld, itlrin oldu bayram. *** At lr - meydan qalar, igid lr - an qalar. *** At saxlayan atdan yyrk ola grk. *** At tapld, yhr taplmad? *** At tpiyin at dzr. *** At yemyn ac otlar bitms yaxdr. *** At yerimkl yol alar, insan bilmkl. *** At yerin ek balama. *** Ata baxarlar, bana torba taxarlar. *** Ata dost kimi bax, dmn kimi min. *** Ata minnd zn, atdan dnd at unutma. *** Ata nal alndn grnd qurbaa ayaqlarn uzatd. *** ____________ Atdan db ey minmzlr.
41

*** Atdan qalan kz verrlr. *** Atdan yxlana yoran-dk, ekdn yxlana qazma, krk. *** Atdan yxlmayan atl olmaz. *** At atas il tandarlar, qatr anas il. *** At atn yanna balarsan, hmrng olmaz, hmxasiyyt olar. *** At cahl gznnn, qz ahl gznnn. *** At olana nisy qam da verrlr. *** At satb ek alb, dumbula-dum, dumbula-dum! *** Atn axma yora olar, itin axma tula. *** Atn izi itin izin qarmaz. *** Atn lm tki arpadan olsun. *** Atna baxan ardna baxmaz. *** Atna ek demim, ya dvn kk?! *** Atn bala diry, sonra Tanrya tapr. *** Atl il atsz bir deyil. *** Atl il piyadann svdas tutmaz. *** ____________ Atl qonaq itli qonaqdan yaxd.
42

*** Atllar atn apar, dayal deyr mn d varam. *** Atnan qatr savad, arada ek ld. *** Ata bilgisi il adam adam olmaz. *** Ata ryi meydan ryi, oul ryi zindan ryi. *** Ata dorayb, oul yeyibdir. *** Ata malna gz dikn ac qalar. *** Ata oluna bir ba verdi, oul ataya bir salxm qymad. *** Ata olundan tr mlkndn kedi, oul atadan tr krkndn kemdi. *** Ata oul savad, blh ona inand. *** Ata olmaq asand, atalq elmk tin. *** Ata olmayan ata qdrini bilmz. *** Ata szn tutmayan biyabana atarlar. *** Ata yetirn qz rlnr, ana yetirn oul qzlanar. *** Atalar n kiblr, oullar onu biiblr. *** Atalar n gzl msl demilr; dnyan mid il yemilr. *** ____________ Atalar sz hikmtdir.
43

*** Atalar sz Qurana girmz, amma Quran yannda gedr. *** Atalar szn baxan geri qalmaz. *** Atam, atam, mn bu i matam! *** Atam il atam deyinc zm il zn de. *** Atam ldrmm, goruna and imy. *** Atan soan, anan sarmsaq, sn hardan gldin bel glmkr?! *** Atan, anan grmsydim, zn xan deyrdim. *** Atann duas, anann ah. *** Atasn tanmayan Allahn da tanmaz. *** Ata demknn az yanmaz. *** Atlan ox geri dnmz. *** Atld mindi ey, bayaq da aya yerdydi, indi d. *** Avara itin hrmti olmaz. *** Avazn yax glir, oxuduun Quran olsa. *** Ay aydn, hesab blli. *** Ay aydr, onun da znd lk var. *** ____________ Ay grmn ulduza n minnti?!
44

*** Ay hmi bulud altnda qalmaz. *** Ay ina it hrr. *** Ay mnl olsun, ulduzun gzn barmam. *** Ay-ulduz gy yarar. *** Ayda-ild bir namaz, onu da eytan qoymaz. *** Ayda-ild xo gldin, gnd-gnd n gldin. *** Ay kim grd? Kor Mahmud. *** Ayn on bei qaranlq olsa da, on bei aydnlqdr. *** Ay da atan baxtavar, dan da bir vaxt var. *** Ay flk, batman eyldin rk. *** Ay gedn it, gl mni tut. *** Ay qaynana, he glin olmamsan?! *** Ay zn bynmi, qoy sni el bynsin. *** Ayaa dmyn baa xmaz. *** Aya il gln lm olmaz. *** Ayandan yxlan qalxar, dilindn yxlan yox. *** Ayan yoranna gr uzat. *** Ayaqla gln qona atla yola salarlar. *** ____________ Ayaq-ayaq nrdivana xarlar.
45

*** Ayaz oldu, bulud oldu, ken gnlr unuduldu. *** Ayazda yatmayan ek tylnin qdrin bilmz. *** Ay balasna aappam deyr, kirpi balasna yumam. *** Ay medn ksb, menin xbri yox. *** Ay ndi, oynamaq ndi?! *** Aynn min bir oyunu var - hams bir armud stdir. *** Ayya day deyrlr krpn keincn. *** Ayb sylynin aybn sylrlr. *** Aybl aybn bils, bana palaz rtr. *** Aynann atda calaq qbul elmz. *** Aynaya nec baxsan, zn el grrsn. *** Ayrana getmy utanmr, srnici dalnda gizldir. *** Ayrana gln ana byrn sxar. *** Az idi arq-uruq, biri d gldi daban crq. *** Az iln oxun oyunu olmaz. *** Az olur ksr, ox olur qusur. *** Az tamah ox bla gtirr. *** ____________ Az vard ac adam, biri d dd bacadan.
46

*** Az yeynin azar da az olar. *** Aza qane olmayan oxu tapammaz. *** Azacq am, armaz bam. *** Azca, hara gedirsn? oxca yanna. *** Azdan az deyiblr, oxdan ox. *** Az bilmyn oxu he bilmz. *** Azan quun mr az olar. *** Azn adam quzun olar. *** Azar batmannan girr, misqalnan xar. *** Azarla mnimn, lm sninn. *** Azarladm lmdim, zldm ldm. *** Azarl tlsr, armud vaxtnda yetir. *** Azarlq olsun, bezarlq olmasn.

____________
47

B
Babam mn kor deyib, glib gedni vur deyib! *** Babl babn tapmasa, gn ah-vaynan ker. *** Bacanaq bacana grnd qanma tutar. *** Ba olmayan yerd byrtkn zn ba arar. *** Ba sahibsiz olmaz. *** Ba salan barn yeyr. *** Ba vaxt babann qula ar eidr. *** Baa bax zm olsun, yemy zn olsun. *** Baa baxarsan ba olar, baxmazsan da olar. *** Baban baban olsa, neylyir ba divar?! *** Baban tlsr, armud vaxtnda yetir. *** Babann knl olsa, n glib bada paya?! *** Bada rik var idi, salam-mlik var idi, Badan rik qurtard, salam-mlik qurtard. *** Ba baban yeyr, qoyunu oban. *** Ba ver babana, yarsn yes d. *** Bal ban qyd, baban salxm qymad. *** ____________ Baa qnndan xd, daha qnn bynmdi.
48

*** Baa zn k bilmz, evin dalna alar. *** Baan ya ldr, ya dals st qoy. *** Bahalqda ryin sirgyn ucuzluqda yalqz qalar. *** Baxma deyn, bax dediyin. *** Baxmaq kiray istmz. *** Baxmaqla yrnmk olsa, itdn qssab olard. *** Bal tutan barmaq yalar. *** Bal vern iyi ar tanyar. *** Bal yedin, blaya ddn. *** Bal yeyib, blasn kir. *** Baln ye, arsn soruma. *** Bala baldan irindir. *** Bala quun az byk olar. *** Balal qara bal yemz. *** Balal qaraya yem yoxdu. *** Baldzm uvaldzm, hrdn glr, sancar, gedr. *** Bal haan tutsan tzdir. *** ____________ Bal ya ldrdn, ya sudan qraa qoydun.
49

*** Baln dirisi d suda, ls d. *** Balq bal udmasa dryan balq tutar. *** Balq badan iylnr. *** Balq sudaykn svda olmaz. *** Balq suya kr. *** Balq tutan suyu bulanq istr. *** Balta aac ksmzdi, sap aac olmasayd. *** Baltada varsa, sapnda da var. *** Baltan dibdn vurmazlar. *** Baltan qzldan elrsn, gedr odunun yanna dr. *** Bar vern aac ksmzlr. *** Barl aaca da atarlar. *** Barl aacn bana dolanarlar. *** Barsz aaca da atmazlar. *** Bart il odun dostluu olmaz. *** Barman hansn kssn, ars birdir. *** Barmann beini d bal elyib azna salsan, deyr zhrlndim. *** ____________ Barmaq-barmaq ourlayan qar-qar ourladar.
50

*** Basdrd l zndn qabaq gldi. *** Ba namrd linddir; n ksr, n balar. *** Ba onun, da bunun, mnimki grmmkdi. *** Ba sa olsun, papaq taplar. *** Baa dil gtirni, el gtir bilmz. *** Baa d, bam yar. *** Baa gln dildn glir. *** Baan qaaca yer papaq dkan. *** Ba-baa vermyinc, da yerindn qopmaz. *** Babilnsiz i olmaz. *** Bada oturan by olmaz. *** Bam sndr, mznnni sndrma. *** Bam yarrsan, tyim qoz tkrsn, baxan desin qoz yarb. *** Bam yarmana gr bar da olayd. *** Ban kel, gzn kor, bs snin haran yax? *** Ban itirn tel n alamaz. *** ____________ Ban kel elm; hr kelin taleyi bir olmaz.
51

*** Bauva da da salsan uca yerdn sal. *** Baladn ii yarmq qoyma. *** Bal ban saxlasn, mn bamdan bezaram. *** Bamam gey bilrsn, yeriimi yeriy bilmzsn. *** Bamaq ctlnnd bilinr. *** Bamaq palqsz olmaz. *** Bamaqnn bama olmaz, brknn brk. *** Bamaqnn bama yrtq olar. *** Bayrda mini lsn, evimd biri lmsin. *** Bayr ka-ini, irisi toyuq hini. *** Bayqu xarabalq sevr. *** Bayqu xarabal glstana dyimz. *** Bayram smy il kpk kklmz. *** Bayramlisiz toy olmaz, Qmbrsiz dyn. *** Bazar iind it qula ksmzlr. *** Bazar quruldu, hesab duruldu. *** Bazarn bazar, qadam sn, mrdimazar. *** ____________ Bekarlqdansa culfalq.
52

*** Bel matahn var, Cfrabad (Mazandaran) bazarna apar. *** Bel otyeyn idin, n n arq ddn?! *** Bel llaq atan madyan qulun saxlamaz. *** Bel yatan kz yk gtrmz. *** Be barman bei d tn deyil. *** Bez geyrm, dz gzrm. *** Bdcinslik maya istmz. *** Bdsil vvl vfa gstrr, sonra cfa. *** Bdsildn sil olmaz, boyunca qzl qala. *** Bdsili baa krsn, srr ayaa dr. *** Bdsilin baman ctlrsn, deyr gerid dur. *** Bdrng d bir rngdir. *** Bhaniy bhan skik olmaz. *** Bhs il Hc gedn yorular yolda qalar. *** Bxi var xalvarla, hesab var dinarla. *** Bla bla gtirr. *** Bla glnd glirm demz. *** ____________ Bladan qaan blaya tutular.
53

*** Blk sn bostanuv pozmusan, mn yemisiz qalmayacaam ki *** Blkni krsn bitmz. *** Bnd bndy neylr, Xuda gzdn salmasa?! *** Bnnasz hrk hrlmz. *** Bnzy-bnzy yaz olar, bnzy-bnzy q. *** Brkt harda var? Bykl yerd. *** Brkt ondur, onu da dzlk. *** Bsl qaran, oysun gzn. *** Bsl yetimi, yesin tini. *** By dediyin ndir, bynmdiyin n?! *** By don geydi, ham dedi: mbark olsun. Yoxsul geydi, ham dedi: hardan gtirdin? *** By il by savad, ortada kasbn ba yarld. *** By mnim arxam, mn kimdn qorxam?! *** By olu grdm, tamaha ddm. *** By vern atn diin baxmazlar. *** Byl bostan knin ta iynind bitr. *** ____________ Byl aca gedn llrd srgrdan qalr.
54

*** Byliyi baarmadn, cann xsn bel gz. *** Byaz ipk hr rng boyanar. *** Bznmirm aadan qorxuram, bznirm xanmdan. *** Bdan ksir, saqqala qoyur. *** Bildir gedn bildirin, han snin bir qln?! *** Bildir lb boz ek, bu il glin alayaq. *** Bildir yedim bir incir, indi d qarnm incir. *** Bildirin camalabaddan hara gedr; dni yannda, suyu yannda. *** Bildirinin byliyi dar sovulanacandr. *** Bildiyindn dan, bilmdiyin sni gdaza verr. *** Biln az deyr, bilmyn yz. *** Biln bir, bilmyn min oxu. *** Bilnin d bana dnm, bilmynin d, dad yarmq lindn. *** Bilnl bilmyn tay olmaz. *** Bilmdiyin bildiyindn oxdu. *** Bilmmk ayb deyil, sorumamaq aybd. *** ____________ Bilmsn, bir bilndn sor.
55

*** Bilsydim atn ldyn, qula dolusu darya satardm. *** Bilsydim, drdim iki olmazd. *** Bilyi gcl olan birin yxar, biliyi gcl olan minin. *** Bir ac glyn olar, bir d yalavac. *** Bir ac quduran olar, bir tox. *** Bir aacda gl d bitr, tikan da. *** Bir all ba min ba saxlar. *** Bir alman bir d vermyi var. *** Bir arxa ki su glib, gman var yen gl. *** Bir ata yeddi oulu dolandrd, yeddi oul bir atan dolandrmad. *** Bir ayaq sn gl, iki ayaq mn glim. *** Bir barmaq baldan tr tuluun gn yrtmazlar. *** Bir bilndn qorx, bir d bilmzdn. *** Bir buda kmsn, min buda bimzsn. *** Bir lpa yz cbbli soya bilmz. *** Bir raq ina yz nfr oturar. *** Bir raq ki haqdan yana, ____________ ya neylr, ya neylr?!
56

*** Bir rk zn ye, birin d Allah yolunda ver. *** Bir ulum var ataram, harda gldi yataram. *** Bir uval qzl borcun olsun, bir uval buda borcun olmasn. *** Bir dadan peman, bir dadmayan. *** Bir dadanandan qorx, bir qudurandan. *** Bir da yxlmasa bir dr dolmaz. *** Bir dana bir naxr korlar. *** Bir da altda, bir da std. *** Bir da qopanda daha yerini tutmaz. *** Bir dala divar olmaz. *** Bir dala iki qu vurmaq olmaz. *** Bir d glin ollam, oturduumu-durduumu billm. *** Bir d qatrnn qatrn hrktm. *** Bir df aldanmda qbaht aldadann, iki df aldanmda qbaht aldanann. *** Bir df yemknn qarn doymaz. *** Bir dli quyuya bir da atd, ____________ on all onu xara bilmdi.
57

*** Bir dlidn yeddi mhly zrr dyr. *** Bir drdlinin drmann o drd dndn al. *** Bir dirhm min eybi rtr. *** Bir doru ki yalana oxad, onu sylm. *** Bir ld iki qarpz tutmaq olmaz. *** Bir t ki girdi qazana, oldu yemli. *** Bir gln bir d glr, sbr el. *** Bir grdn namrdi, bir d grsn, namrdsn. *** Bir grn yolda, iki grn qarda. *** Bir gz iki gzn grdyn gr bilmz. *** Bir gl il bahar olmaz. *** Bir gn duz yediyin yer qrx gn salam ver. *** Bir gnn byliyi d bylikdir. *** Bir halal min haram saya bilmyibdilr. *** Bir hsirdi, bir Mmmdnsir. *** Bir igid qrx ild meydana glr. *** Bir igid yoxsul ola, ona l-ayaq glr. *** ____________ Bir igidin pay iki igidi ac qoyar.
58

*** Bir i balamaynca qurtarmaz. *** Bir ii bitirmyinc bir i balama. *** Bir it hrmkl karvan qaytmaz. *** Bir kndin ki, koxas mrd ola, he olar ki, orda xeyir i ola?! *** Bir kora bir dynk. *** Bir kmk yz talanmaq. *** Bir kllkd iki xoruz banlamaz. *** Bir qat nazik, iki qat youn, qat yarm hardan tapm?! *** Bir qazanda iki kll qaynamaz. *** Bir qz bir olannd. *** Bir qoyundan iki dri xmaz. *** Bir qoz n da atlmaz. *** Bir quluna min qrna sbbdir. *** Bir mx bir nal, bir nal bir at, bir at bir igidi, bir igid bir eli saxlar. *** Bir mtriyn dkan almaz. *** Bir naxrn adn bir ala dana batrar. *** ____________ Bir napakdan qorun, bir d kpkdn.
59

*** Bir pakn duas, bir napakn duas. *** Bir olsun, pir olsun. *** Bir szn min bir buda var. *** Bir szn be batman balla yemk olmur. *** Bir su ki girdi qaba, oldu imli. *** Bir su ki mni axdr, mnim n dryadr. *** Bir hr getdin grdn ham kor, sn d kor. *** Bir tabaq ktm olsa, biri sn yoxdu. *** Bir talada iki axsaq ceyran olmaz. *** Bir tp yxlar, bir dr dolar. *** Bir tikni bilmyn min tikni d bilmz. *** Bir tiknin qrx il haqq var. *** Bir tikyl da amaq olar. *** Bir torba dni var, be dyirmana ytmy gedir. *** Bir rkd iki sevgi olmaz. *** Bir var Korolu, bir d var kor kiinin olu. *** Bir verm, bir d dilr, yatmaa yer d dilr. *** ____________ Bir vuran min vur deyndn yaxdr.
60

*** Bir vurmaqla aac yxlmaz. *** Bir yaxdan tr ha gzmsn yz il gz! *** Bir yandan balayan bir yandan aar. *** Bir yerd otur ki, durmayasan. *** Bir d ho de, min d ho de! *** Bir dymz, mini bynmz. *** Biri acndan alvarn satrd, dedilr: nisy verrsnmi? *** Biri itmyinc biri bitmz. *** Biri krp tapmr ke, biri su tapmr i. *** Biri mnim, biri bndnin, birini d nazl yara gndrim. *** Biri min baldr, mini d bir. *** Biri od olanda biri su olsun grk. *** Biri lms, biri dirilmz. *** Biri pala batb, biri d yannda yatb. *** Biri vard gecdn, biri d dd bacadan. *** Biri yeyr, biri baxar qiyamt onda qopar. *** ____________ Birin gr fikir el, birin gr kr el.
61

*** Birin yandrb, birin qandrma. *** Birindn sorudular: qatr niy ssin xartmr? Dedi: atasn yadna salmaq istmir! *** Birini ev qoyan yox idi, sorudu: uxam hardan asm? *** Birlik harada, dirilik orada. *** Birlik olmayan yerd dirilik olmaz. *** Birnin qann aldn cann aldn. *** Bismillah demkl donuz bostandan xmaz. *** Biincn gzlyn dncn d gzlyr. *** Bit acq elyib kynyi yandrmazlar. *** Bitli lin qoynuna apard, ac gmana dd. *** Bitmi idn gl iysi glr. *** Biyara get, bekar qalma. *** Biz gldik glini grmy, glin d gedib tzk drmy. *** Biz yalvardq daza, daz da zn qoydu naza. *** Biz atd, dyirman yatd. *** Biz d bir gn doar. *** ____________ Biz gln biz oxar.
62

*** Biz yetin kelin sa dabanndan oldu. *** Boaz yediyin istmz, gz grdyn istr. *** Bouan kpyin yaras skik olmaz. *** Borc alan, salam da var. *** Borc almaq balayan yerd dostluq pozular. *** Borc gl-gl gedr, alaya-alaya glr. *** Borc igidi ridr. *** Borc il alnan kynk adam tmiz saxlamaz. *** Borc ki oldu yz, gir iind z. *** Borc su dyirman dolandrmaz. *** Borc vermkl tknr, yol getmkl. *** Borcdan qorxan qapsn gen amaz. *** Borcla alnan ek su yolunda lr. *** Borclu borclunun saln istr. *** Borclu lmz, bnizi saralar. *** Borclunun duas alacaqldr. *** Borcunu vern dvltlnr. *** ____________ Bostana dadanan eyin qula-quyruu olmaz.
63

*** Bostannn sovqat klik olar. *** Bo anbar, bo daarcq, ha l, ha l doldur! *** Bo araba ox ss salar. *** Bo ana dolu anaa vurmazlar. *** Bo uval bucaqda qalar. *** Bo damardan qan xmaz. *** Bo durunca dmanna da da. *** Bo ek yeyin gedr. *** Bo qabn vur, dolu qabm sndr; bu zlm kim gtrr. *** Bo sfry n bismillah?! *** Bo snbln ba yuxar olar. *** Bo torbayla at tutulmaz. *** Bo tutan brk ksr. *** Boyunduruqdan qaan kz ksrlr. *** Boz tula gedir, boynu yoluq tula glir. *** Bhtana dn odsuz yanar. *** Brknn brk olmaz, krknn krk. *** ____________ Brk isti-soyuqdan tr baa qoymazlar.
64

*** Byl qm, byl kdr, byl glr, byl gedr. *** Byk aacn klgsi d byk olar. *** Byk balq kiik bal yeyr. *** Byk ban byk d drdi olur. *** Byk byklyn bilms, kiik d kiikliyin bilmz. *** Byk danan kiik gtrr. *** Byk loxma eyn, byk sz danma. *** Byk olann qursa gen grk. *** Byk tik boaz yrtar. *** Byk tkni kiik yar. *** Byklrd zor olar, yalan olmaz. *** Byksz evd xeyir-brkt olmaz. *** Byyn tanmayan qiblsin d tanmaz. *** Byyn zn a olan torpaq gtrmz. *** Bu al mnd, o dua snd shrcn yatarq. *** Bu arna bez vermzlr. *** Bu crm, bu cndrm, mn durum nec sndrm?! *** ____________ Bu dar o acla atmaz.
65

*** Bu da, bu trzi. *** Bu dnya dyirmand, ydr bir gn bizi. *** Bu elti el bilr o elti dnyan yedi. *** Bu evin i o ev dmz. *** Bu lin rnci bu l haramd. *** Bu gn mn is sabah da sndir. *** Bu gn sn deyirsn, sabah sn deyrlr. *** Bu gnn iini sabaha qoyma. *** Bu gnn sabah var. *** Bu gnnn rk qazan, onu da Nurcahan yesin, dindirnd yalan desin. *** Bu hl kamillri, gr ndir cahillri. *** Bu qrna xan dzmz. *** Bu mscid bu namaz da oxdur. *** Bu nec bostandr? Dymii qoyar, kaln drr?! *** Bu l bu ivn dymz. *** Bu r, bu meydan. *** Bu yat sninndi, bu duru mninndi, ____________ ikimizdn bir gomu balas trr.
66

*** Bugnk bar-vk sabahn yal tiksindn irlidir. *** Bugnk sz sabahk szn krpsdr. *** Builki sr bildirki sry civ-civ yrdir. *** Bud ti yemir ki, g... yaxnd. *** Buda ryin yoxsa, irin dilin olsun. *** Buda olmayan yerd darn gz tprlr. *** Budadan, arpadan lim zld, umudum sn qald, ay dar xrman! *** Budasn stl yeyn xrmanda ac qalar. *** Buxar yri oldu neylr, tsts dz xsn. *** Bulaq bandan bulanar. *** Bulaq grk yerindn bulaq ola. *** Bulaq z gzn kor istmz. *** Bulamac dliy qald. *** Bulaql shngdn bulanq su tklr. *** Burda dilnir, orda zkat verir. *** Burda oturma, his olarsan, orda oturma, pis olarsan. *** Burnu frtql quzu buynuzu burma qo olar. *** ____________ Burun-qulaq ban sadaasdr.
67

*** Buz nazik yerindn snar. *** Bdrmyn yxlmaz. *** Blbl z gnyn alayr. *** Blbl virandn tmz, bayqu virandn getmz. *** Blbln kdiyi dil blasdr.

____________
68

C
Cahllqda bznmdim, hayf mn, qocalqda bznmim, ayb mn. *** Cahil axrda tula quyruu xnalar. *** Cahil dirilrin lsdr. *** Cahil il bal yem, ahl il da da. *** Cahild sz ylnmz. *** Camadarn ahl hamamlqdr. *** Came n qdr byk olsa, imam yen bildiyin oxur. *** Can candan ayrdr. *** Can de, can eit. *** Can sal dvltdir, dem, babam, yoxsulam. *** Can snin, chnnm Tarnn. *** Can irin olur. *** Can vernd boz sry ver, qaranqu gldi-gedrdi. *** Can vermyn canana yetmz. *** Can versn qardaa ver, min il ke yad olmaz. *** Cana gln mala glsin. *** ____________ Cand kr, qand qaynyar.
69

*** Can acan ek atdan yeyin gedr. *** Can canan yolunda deyn ox olar, qyan az. *** Canm qurban, yax qonaq! Gl uaq bir d qonaq. *** Canm da alsan, gl-gl al. *** Cannda olmayana candar aac neylsin?! *** Cann yax saxla qfil cldn. *** Canan sevn canndan ker. *** Canavar tk qalanda bana aqqallar yar. *** Canavarn z a olsa, knd gndz glr. *** Cavahir cnda iind olar. *** Cavahirin qiymti var, amma atalar sznn qiymti yoxdur. *** Cavan ba bir anax qand. *** Cavanlqda da da, qocalqda ye a. *** Cavanlqda qocala gc saxla. *** Ceyran qovan iy batar, donuz qovan pala. *** Ceyrann qaman el grdm, tindn zhlm getdi. *** Cfasn kn sfasn grr. *** ____________ Chd arq yrtar, i odur haqqa vara.
70

*** Chd el dost qazan, dmn ocaq banda. *** Chnnm gedn glr, mtrinin gedni glmz. *** Chnnm gedn yoldan ox istr. *** Cngl d zn ba sanar. *** Crgdn qalan kel olar. *** Cidan uvalda gizltmk olmaz. *** Cin brk tikr, eytana pap. *** Cin dmir gstrdilr. *** Cins cins sr elmz. *** Cins xoruz yumurtada banlayar. *** Cins madyan balan dnd saxlar. *** Comrd deyib maldan elrlr, igid deyib candan elrlr. *** Cuhud qan grb! *** Culfa kfnsiz lr. *** Cc agnl olsayd, toyuq mckli olard. *** Cc nnsindn sd grmyib. *** ____________ Ccni alaandan sonra sanarlar.
71

*** Ccni payzda sayarlar. *** Ccy bylik verdilr, anasn ey mindirdi. *** Ctc ya istr, yolu quraqlq. *** Ct gedn kz gzndn tannar. *** Czvi klliy tabedi.

____________
72


arlan yer rinm, arlmayan yerd grnm. *** arlmam qonaq sprlmmi yerd oturar. *** arram eldn ayb, armanam it itdi. *** ax-ax edn naladr, i bitirn axadr. *** aqqal glnd toyuq qaqqldar. *** aqqal var gdn xarr, qurdun ad bdnamd. *** aqqaln yuxusuna toyuq glr. *** ala-ala alaan olar. *** alaan gyd dolanar, ccnin ryi bulanar. *** al ki, dostun olsun, dmn ocaq banda. *** amura da atma, zn srar. *** anaxda baln olsun, Ymndn ar glr. *** apqn ol, insaf ldn verm. *** arsiz drd Loman da acizdir. *** arn sirgmyn patavasn da qoyar stn. *** arvadara yol gstrmzlr. *** ____________ ay min olar, em bir.
73

*** aya atmam arn xarma. *** ayn da, ln quu. *** ayr dedi: yeddi il leylk yuvasnda qaldm, yer db gen atamn vtnin itirmdim. *** km, k bilmzsn, brkdir flyin yay! *** km, km bu drdi, kn bilr bu drdi. *** km namrd minntin, get qrbtd dolan gz. *** ltik xatirin suluflar da su iir. *** ngi ls df-dumbulla basdrlar. *** nginin qazand nliy, kirana gedr. *** ri bandakn da satar. *** ri kissindkini satar. *** ri qz mnca aq olar. *** rinin and eyin qnim olar. *** kimsn brkimzsn. *** xan ay douundan bllidi. *** xan can geri dnmz. *** xan qan damarda qalmaz. *** ____________ xan qz dan baxar.
74

*** xmayan cana umud oxdur. *** nq balacad, odu byk. *** raq ken yaxn ox iq verr. *** raq z dibin iq salmaz. *** ibin qana ylar. *** irkaba da atma, stn srar. *** irki irk aparar, hayf oyna paltar. *** irkin bzninc toy ker. *** irkin zn gizldr, gyk budaqlar gzr. *** irkinim, gzl, gedim gzl axtarm, tapmadm gzlimsn ki, gzlim. *** irkinliyin Allahdan, z yumaman ndn?! *** iy tdn nn d bezardr, bala da. *** iy sd mndn eyilik gzlm. *** iynnn saqqz rr. *** oban ox olanda qoyunu qurd yeyr. *** oban kpyi kimi n yeyr, n yedirdr. *** oban zndn olann qoyunu dii doar. *** ____________ obann knl olsa, tkdn pendir tutar.
75

*** obann ya ox olanda arna srtr. *** ox a ya qarn ardar, ya ba. *** ox ana tutan anasz qalar. *** ox biln ox kr. *** ox biln qu dimdiyindn tly dr. *** ox bilib az danmaq igidin lngridir. *** ox alan arq yrtar, i odu haqqa vara. *** ox danan ox yanlar. *** ox danmaq Qurana yaraar. *** ox doru var, yalan ondan yaxd. *** ox grn ox istr, az grnin yadna da dmz. *** ox gln ox da alar. *** ox hrn it tutmaz. *** ox istyn azdan da olur. *** ox ktklr stnd ox ivlr doranb. *** ox qoyundan ox quzu olar. *** ox mal haramsz olmaz, ox sz yalansz. *** ____________ ox ynm, tat qz, pendirindn ql xr.
76

*** ox yaayan ox bilmz, ox yer gzn ox bilr. *** ox yemk adam az yemkdn d qoyar. *** oxlua da atlmaz. *** olaq koru grnd z halna kr elr. *** or deyn can desn, Yarb, nyin ksilr? *** l iti gldi, y itini qovdu. *** ln almi yandrr, iin zn. *** lmk drlanar, qapan tapar. *** lmkd t qurtard, uundur ba qaldrd. *** lmy ver-ver xar qazan bahas. *** m adan isti oldu. *** m quyruuna yapan yal yerindn yeyr. *** m tutan sn sardr. *** mnin qdri a daanda bilinr. *** mynn idin doymadn, yalamaqnan doyacaqsan? *** mlmmi hr bilmir. *** rk aan qlnc amaz. *** ____________ rk basan ayaa dr.
77

*** ryi at dryaya, balq bilmz, Xalq bilr. *** ryi rkiy, bir rk d stlik. *** ryi dizind olandan uzaq. *** ryi torpaqdan al, zgnin azndan yox. *** ryin tk yeyn ykn z kr. *** r-pl yanan ocan istisi olmaz. *** ubuu vaxtkn ymsn, byynd yilmz. *** uvala girmyn canm daarca girib. *** uvallar doldu, daarcqlar dolmaz. *** rgn zora n tab?! *** rk qoza qab neylsin?! *** rk paxlann kor alcs olur. *** rk taxta mx gtrmz. *** rnt a qarn doyurmaz.

____________
78

D
Dabbaq sevdiyi drini yerdn yer vurar. *** Dadanan dayanmaz. *** Dadanandansan, qudurandan? *** Dadananla quduran saxlamaq olmaz. *** Dadanbsan dolmaya, o da ola, olmaya. *** Dadmlqdr, doyumluq deyil. *** Dadl sz can arzusu, dadsz sz ba ars. *** Dadmamsan qaz tini, n bilirsn lzztini? *** Dadsz aa duz neylsin, alsz baa sz neylsin. *** Da ar kdi, n dodu? sian. *** Da bana q glr, iyid bana i. *** Da banda xrman qurma, sovurarsan, yel aparar. *** Da bandan duman skik olmaz. *** Da daa qovumaz, adam adama qovuar. *** Da iti gldi, ba itin qovalad. *** Da quu daa yaraar, ba quu baa! *** Da ola, duman ola, qrmz tuman ola, ____________ mn olmaym, sn olasan.
79

*** Daa desn orudur, ban yr. *** Dana baxar qar verr, bana baxar bar verr. *** Dalar qarynan, torpaq varynan. *** Dalar n qdr uca ola, stndn yollar aar. *** Daarcq ryinn dolanan dvlt bana ip salmaz. *** Daarcq uvaldan byk oldu?! *** Daldan atan topuqdan vurar. *** Dama-dama gl olar, dada-dada he. *** Damar-damar, da dlr. *** Damc inadyla da dlr. *** Damara baxarlar, qan alarlar. *** Damazln yeyn tamarz qalar. *** Dan yerindn xan gn dysin oynama, bulud altndan xan gn dysin rim. *** Dana byyr, amma ulu bymz. *** Dana oynar, mxn brkidr. *** Danana dil vermir, yeriyn yol. *** Danql sz dalar aar. *** ____________ Danmaq danan qurda verr.
80

*** Danmaq qzl olsa, danmamaq gmdr. *** Daray, sni geyr hr ay! *** Dara mim, daha n qmim! *** Darya girn donuz payan zn qbul eylr. *** Da atan blli, ba tutan blli. *** Da daa, drnaq daa, siz savaa, biz tamaa. *** Da daa syknr - divar olar. *** Da ddy yerd ar olar. *** Da qayaya rast glib. *** Daa mx axanda biri mxa, zn dyr. *** Dan byy dostdan (yaxndan) glir. *** Darkli dmnin barn yarar yumaqlq. *** Dava darlqdan xar. *** Dava il yas qarmaz. *** Davan xan olsa Allah dadna yetsin. *** Davada aac ortadakna dyr. *** Davada halva paylamazlar. *** ____________ Daval sz ba yarar, doru sz da.
81

*** Daval yerd ot bitmz. *** Davann enisi cidald. *** Davasn bilmyn ahid olma. *** Dayanan su tez iyiyr. *** Dayan bir vurarsan, iki srar. *** Day grmyib, el bilir ahqulu da bir daydr. *** Dazn saznan yatd, sazn da tpik atd. *** Dedi xacym, dedi ne olun var. *** Dedik bir az ala, demdik ellri bamza y. *** Dedilr: zrayl uaq paylayr. Dedi: - znnk znn olsun, mnimkin dymsin. *** Dedilr: Molla, a aparrlar. Dedi: - mn n. Dedilr: - Siz aparrlar. Dedi: - sn n! *** Dedim bir az ala, demdim ellri gldr biz. *** Dediyindn dnsn, el dnr sndn, dediyini tutsan, el tutar sndn. *** Demdiyin szn aassan, dediyin szn qulu. *** Demsn eitmzsn. *** ____________ Deycyini fikir el, sonra syl.
82

*** Deyn Xalx dyl, dedirn Xalxd. *** Deyirm eldn ayb, demnm yand canm. *** Deikli muncuq yerd qalmaz. *** Dbbdn ya xar. *** Ddlrin z ls d, sz lmyib. *** Ddm bicdi, kndni sayr, ciyim bicdi, knddn ksir. *** Ddm ld ya vlvldn, ya zlzldn. *** Ddsi ld, dedi: vaxt atbd, dvsi ld, dedi: belim snd. *** Ddsindn n gl drdim, balasndan glab kim? *** Ddsini grmyn ahlq iddia eylr. *** Dli dlidn xolanar, molla ldn. *** Dli dlini grnd oman belin qsar. *** Dli dliy qoular, dynk gydn yaar. *** Dli dostun olunca all dmnin olsun. *** Dli dvran srr, all vaxt gzlr. *** Dli il dvltli ikisi d bildiyin elr. *** ____________ Dli ink balasn nayar.
83

*** Dli qz bir nax bilr. *** Dli qz daysndan yanar. *** Dli qz deyr: anasz olaydm, bdsil glin deyr: qaynanasz. *** Dli kz gcn bilmz. *** Dli utanmaz, yiysi utanar. *** Dlic qzdan dlic glin olar. *** Dlidn doru xbr. *** Dlilr dnyan yedi, all indi ct qour. *** Dlini apardlar toya, dedi: bura bizim evdn yaxd! *** Dlinin banda qoz aac bitmz. *** Dlinin n toyu olsun, n yas. *** Dlinin yadna da salma. *** Dliy da atma, z ban yarlar. *** Dliy gnd bayramdr. *** Dliy yel ver, lin bel ver. *** Dliy yz yrt, bildiyin elr. *** ____________ Dllkliyi bizim bamzda yrnir.
84

*** Dm eni olar, dm yoxu. *** Dm shbt dm ixtilat. *** Dmir dyl-dyl polad olur. *** Dmir qapnn taxta qapya ii dr. *** Dmiri isti-isti dyrlr. *** Dmiri krdn dmir xardar. *** Dmiri nm rdr, igidi qm. *** Dmirsiniz, missiniz, hamnz bir cinssiniz. *** Dmli hara gedr? - Dm ardnca. - Qmli hara gedr? Qm ardnca. *** Dmynin bir Allah var, sulunun iki. *** Dni ellrdn, suyu gllrdn. *** Dni mndn yeyir, baqa yerd yumurtlayr. *** Drd adama selnn girr, misqalnan xar. *** Drd adam dingilddr. *** Drd aladar, eq syldr. *** Drd bir olsa alamaa n var. *** Drd kn grdir. *** ____________ Drd drd stndn glr.
85

*** Drd drd bnzmz. *** Drd gedr, yeri bo qalmaz. *** Drd getmz, dyir. *** Drd var glr ker, drd var dlr ker. *** Drd vern drmann da verr. *** Drdi kn bilr. *** Drdi daa verdilr, gtrmdi, ancaq insan gtrd. *** Drdin qoy drdim st, onu da mn krm. *** Drdini drd biln syl. *** Drdini gizldn drmann tapmaz. *** Drdli deyingn olar. *** Drdli syldiyin dli sylmz. *** Drdlini dindirm, z dillnr. *** Dr yiysiz olanda tlk bylik elr. *** Drgahn qaps aq olanda kpyin yuxusu glr. *** Drin ay sssiz axar. *** ____________ Drin su bulanmaz.
86

*** Drmana inanma, drmansz da qalma. *** Drvi yabs hr evin yolunu tayar. *** Drviin fikri n is, zikri d odur. *** Drvilikdn xbri yox, gec-gndz tky axtarr. *** Dryaya bir da at, ya bir qaya sal. *** Drzin az oldu, xrman byk a. *** Drzi z yrtn yamamaz. *** Drzi yaxas crq olar, bamaq aya yaln. *** Drziy k dedilr, iynsini sancd yaxasna. *** Dv ar gedr, ox gedr. *** Dv bir xyal elr, sarvan iki. *** Dv byk ot yeyr, ahin kiik t yeyr. *** Dv bu boynan hlbt uaq imi? *** Dv buynuz axtarrd, qulaqdan da oldu. *** Dv dedi: Hamamdan qalram. Dedilr: Grnr qndan-paandan. *** Dv durdu, dam uuldu. *** ____________ Dv grdnm? Qn da grmdim.
87

*** Dv gzn yumar girr pamba, Deyr: mni he kim grmr. *** Dv Mkky getmkl hac olmaz. *** Dv n qdr l ola, drisi bir ey ykdr. *** Dv n qdr uzaa gets, qatarn gzlr. *** Dv oynayan gn qar yaar. *** Dv ld, ey zlm oldu. *** Dv ls, drisi bir ykdr, toyuq ls, drisi bir ng tkdr. *** Dv z yrisin bilmz. *** Dv tanmasa, ovsar tanyar. *** Dv yaxn otlayb uza gzlr. *** Dvc boyun olunca dymc aln olsun. *** Dviyl dost olann darvazas gen grk. *** Dvdn bir tk qoparsan, yen qnimtdi. *** Dvdn byk fil d var. *** Dvdn sorudular: boynun niy yridi, dedi: haram dzd? *** ____________ Dvni andlar ya suya, ya oduna!
88

*** Dvni dadan uurdan bir ng otdur. *** Dvni eyin quyruuna balama. *** Dvnin dizini bala, sonra Allaha tapr. *** Dvnin nyi dzd ki, boynu da dz olsun. *** Dvnin yemdiyi ot ya ban ardar, ya qln. *** Dvy dedilr: enii sevirsn, yoxuu? Dedi: lnt hr n. *** Dvy qanqal lazm olsa, boynunu yz yerdn uzadar. *** Dvy ki n eylsin?! *** Dvquuna dedilr: qa, dedi: quam, dedilr: u, dedi: dvym. *** Dvtsiz gln dksiz oturar. *** Dynk dlinin, sprg glinin. *** Dyirman z iin idr, ax-ax ba ardar. *** Dyirmana gedndn sonra ulaq vern ox olar. *** Dyirmana su hardan axdn yrn. *** Dyirman qzn r verdi, arvadn da stlik. *** Dyirmandan acq elyn uvaln bo aparar. *** ____________ Dyirmannn ahidi kmbi olar.
89

*** Dyirmanda dnin yox, ahad st ban niy yarrsan! *** Dyirmann yara torba-uvald. *** Dym mn, dymyim sn. *** D-d qarda qardadan ayrar. *** Dmbl lk, dmbl sac, lim xmir, qarnm ac! *** Dil adam byan elr. *** Dil hmi aryan diin st glr. *** Dil ki var, tdndi; hara dndrsn dnr. *** Dil smkszd, amma smy sndrar. *** Dil var bal gtirr, dil var bla gtirr. *** Dil yanlar, dorusun deyr. *** Dil yaras il yaras. *** Dildn gln ldn gls, hr fuara padah olar. *** Dildir n qoruu var, n qaytan. *** Dili bal, ii bla. *** Dili dost, qlbi qara, mn bel dostu neylim? *** Dilim-dilim olasan, dilim. *** ____________ Dilin zkat xeyir sylmkdi.
90

*** Dilini saxlayan ban saxlar. *** Dilni bir olsa, balnan bslrlr. *** Dilni bir olsa, dirilmy n var. *** Dilni salam almaz. *** Dilninin torbas dolmaz. *** Dilninin z qara olur, torbas dolu. *** Dini dinara satan molla dindn d olar, dinardan da. *** Dinsizin azn imansz yumar. *** Dinm, sni udaram. *** Dirini ldrmk olar, ln diriltmk olmaz. *** Di qurdalamaqla qarn doymaz. *** Di n qdr irin ola, aryanda xardb tullayrlar. *** Di vern dilik d verr. *** Di yox ikn dodaq vard. *** Didn artmaz, idn artar. *** Dii dm boz kz qoulub cnglr. *** ____________ Dinn, drnaqnan yb aznan yemk grkdi.
91

*** Disiz az dasz dyirman. *** Divanxana qaps girnd darvaza olar, xanda iyn gz. *** Divar nm yxar, insan qm. *** Divarn dals da qrbtdir. *** Divarn yrisi zlndn balar. *** Diz arsn can kr. *** Doru bdrr, amma yxlmaz. *** Doru deynin ba kel olar. *** Doru el bilr ham dorudur, oru el bilr ham orudur. *** Doru ol, asan yol il get. *** Doru sz ac olar. *** Doru sz kin duruldar. *** Doru sz n and? *** Doru yolda yxlan tez qalxar. *** Doru yolla gedn yorulmaz. *** Doruluqla dost qapsn dolan gl, z evindir. *** ____________ Doruya zaval yoxdur, ksn hr divana.
92

*** Doqquz dkli baba axr quru yerd can verr. *** Doqquzunda n is doxsannda da odur. *** Dolaan (gzn) qurd ac qalmaz. *** Dolunu yeyib boa tpik atmazlar. *** Don kimindi geynin, at kimindi minnin. *** Donuz xort-xortunu byyndn yrnr. *** Dost baa baxar, dmn ayaa. *** Dost da brk incidr. *** Dost dosta tn grk, tn olmasa gen grk. *** Dost dostun saln istr. *** Dost glii bayram olar. *** Dost il ye i, al-veri eylm. *** Dost iln bazar dostluu pozar. *** Dost mni ansn bir rk qozla. *** Dost mni yad eylsin bir gley nar il. *** Dost min is azdr, dmn bir is oxdur. *** Dost olan eyib grmz. *** ____________ Dost sirrin dost bilr.
93

*** Dost var ala-baa glr, dost var yal aa glr. *** Dost yaman gnd tannar. *** Dost yolunda boran olar, qar olar. *** Dosta borc pul verm, hr ikisi ldn gedr. *** Dostluq almadr: gah ikisi snd biri mnd, gah ikisi mnd biri snd. *** Dostluqla tutub dmnlikl yxma. *** Dostu ox olann gc ox olar. *** Dostu qurd olann el-obas yurd olar. *** Dostun sirrin dost bilr. *** Dostun atd da ba yarmaz. *** Dostunu aladan z glmz. *** Dostunu mn de, deyim sn kimsn. *** Doab almam, bal xb. *** Dovana qa deyir, tazya tut. *** Dovann gman ayaqlarna glr. *** Doymac xatn yeyr, yumruu yetim. *** ____________ Dvlt can odudur.
94

*** Dvltd dv, vladda nv. *** Dvltli kasb olsa, qrx il iyi getmz. *** Dvltli yann qayanda kasb el bilr ona pul verir. *** Dvltlinin lin baq ksr, kasb kynyin paralar. *** Dvran srn srsn, hr ksin macal var. *** Dyn, syn rim yox, yel aparan yunum var. *** Dym kimsnin qapsn, dymsinlr qapn. *** Dul arvad gec yars peman olar. *** Dul arvad yetim saxlar, naxrya minnt qoyar. *** Dul arvad qz adna almazlar. *** Dul arvadn boas qoltuunda olar. *** Dul arvadn divar alaq olar. *** Dumbul grr oynar, mehrab grr alar. *** Duymu eyi basmaq olmaz. *** Duz-rk dz rk. *** Duzu yeyib duzla batrma. *** Dnn lni dnn basdrdlar. *** ____________ Dnya bala dns, ala qara z yemyin bilr.
95

*** Dnya mnim deynin dnn gldik yasndan. *** Dnya nrdivandr; biri xar, biri dr. *** Dnya varna gvnilmz. *** Dnya yalan dnyad. *** Dnyada bir pislik qalar, bir yaxlq. *** Dnyada hr an mrd arxalan. *** Dnyan qismtnn yeyllr. *** Dnyann iin hr cr tutarsan, yl gedr. *** Dnyann mal dnyada qalacaq. *** Dnyannk gr-gtrdr. *** D bilmycyin yer xma. *** Dmn ox olanda qamaq da mrdlikdir. *** Dmn dmndi, n yaxs, n yaman?! *** Dmn ocax banda. *** Dmn sni danan, sn dmni anan. *** Dmn yaxandan tutanda it tyindn tutar. *** Dmn zif olsa da, ehtiyat ldn buraxma. *** ____________ Dmn d qapnda dost kimi bax.
96

*** Dmn quyu qaznca dosta ev tikrsn. *** Dmni dost el, dostu dmn elm. *** Dmnin glii d tldir, gl d. *** Dz sz dadan ker. *** Dz sz boynum qldan nazikdir. *** Dz yerd yeriy bilmz, yoxuda llaq atar. *** Dz yol gedn yorulmaz. *** Dzlibdi hr yaram, qalbd saqqal daram.

____________
97

E
Ehtiyac adam oru elyr. *** Ehtiyat igidin yaradr. *** Ehtiyatl oulun anas alamaz. *** El az uval az. *** El az faldr. *** El az il qu tutulmaz. *** El aznda bir szn yz rngi var. *** El atan da uzaa gedr. *** El atan daa gc dmz. *** El atan da qalxzmaq olmaz. *** El bir olsa, da oynadar yerindn. *** El alan zurnann ssi uzaqdan glr. *** El dediyi mbark olar. *** El dlisin l atmaz. *** El el st sar, ev ev st smaz. *** El eybin sn sylyn snin d eybini el sylr. *** ____________ El gz aydn grr.
98

*** El gz trzidir. *** El gzndn dn boy atmaz. *** El gc - sel gc. *** El hmmtl, qu qanadla! *** El igidiyl tannar. *** El iind l iind. *** El il gln qara gn toy-bayramdr. *** El kediyi krpdn sn d ke. *** El kr, adt kmz. *** El qalxd, sn d qalx. *** El qaryan aac bar vermz. *** El malna gz dikn gzdn olar. *** El olu yumurtaya qulp qoyar. *** El z dlisini yax tanyar. *** El sevmynin aac quruyar. *** El szn uyan qarsn tez boar. *** El tikni alm yxa bilmz. *** ____________ El n alayan iki gzndn olar.
99

*** El frd, sel kprd. *** El zn namaz qlann arxas Allahad. *** El yandran am sndrmk olmaz. *** El ylsa, zrbi krn sndrar. *** El yxan he ks tik bilmz. *** El yumruun grmyn z yumruun batman sanar. *** Elin azna baxan ac qalar. *** Elin dilindn qurtarmaq olmaz. *** Elin ssi haqq ssidi. *** Elin sz vvl-axr dz olur. *** Elinn gln qara gn toy-bayramd. *** Elini hrkt, axsannan yap. *** Ellr biz, biz ellr. *** Ellr kr, dalar qalar. *** Ellr gln canm, indi olub el glnc. *** El kor deyn z badam gzldr?! *** Eli ox olar, qismt bir. *** ____________ Elisi Glm olann bana klm olar.
100

*** Eliy zaval yoxdur. *** El alman bel d oynama olar. *** El don geymk grk ki, yama evd tapla. *** El el ki, oru bir d bazara glsin. *** El elm ki, krp qala ayn o taynda. *** El gl ki, biz d glk. *** El yemyin bel d qusma var. *** El kel deyil ki, qartma yer d. *** El k, kn dana-buzov qatmasn. *** El musurman oldun ki, atovun xan da unutdun. *** El zlxn bel qazan olar. *** Elmli qazya ahid lazm deyil. *** Enidn yen d yoxu yaxdr. *** Erkk atn yhri yrtq olar. *** Erkk ek, yan qoduqlu?! *** Erkk quun yuvas olmaz. *** Ermnidn by olmaz. *** Ermninin qocalan kpy, ____________ mslmann qocalan ipy dnr.
101

*** Erty qalan bladan qorxma. *** Eidibdi para qrxarlar, bilmir harasn qrxarlar. *** Eqin trs-avand olmaz. *** Ek aldm, qatr xd. *** Ek anqranda itin ba aryar. *** Ek batdaa bir df batar. *** Ek ey uzunqulaq deyr. *** Ek eyi borc qar. *** Ek hl o ekdi, palan dyis d. *** Ek qazanar, at yeyr. *** Ek qocalmaqla tylba olmaz. *** Ek n bilir ki, zfran ndir? *** Ek olasan, ulun mxmr?! *** Ek olasan, tkn bu narnlnda! *** Ek tozda anayanda hvsi glr. *** Ek st qm balayana glrlr. *** Ekdn adnalq umur. *** : ? ____________ : .
102

*** Ekl getdilr, qatrla dndlr. *** Ey anqrd xo glr. *** Ey dedilr: mriftini gstr, yxld anad. *** Ey gc atmaz, palan rpar. *** Ey qantara keirmknn at olmaz. *** Ey qzl atmaqla qiymti artmaz. *** Ey minmk bir ayb, ekdn dmk iki ayb. *** Eyi minrlr ata atnca. *** Eyi ykldikc tnd gedr. *** Eyim bozdur, dyirmana getmyir. *** Eyim, lm, yaz glr yonca bitr. *** Eyin anqrts zn xo glr. *** Eyin arpas artq dnd yiysin llaq atar. *** Eyin can yananda atdan yeyin qaar. *** Eyin yk yngl olanda oynama glr. *** Ev alma, qonu al. *** Ev ayran ac olur. *** ____________ Ev bizim, sirr bizim.
103

*** Ev byksz olmaz. *** Ev danasndan kz olmaz. *** Ev kimindir? Oturann! Sz kimindir? Gtrnin. *** Ev orusunu tutmaq olmaz. *** Ev szsz olmaz, dyirman tozsuz. *** Ev tz, divar tz, lyim, sni hara asm? *** Ev yxann evi yxlar. *** Evdki hesab bazarda xmaz. *** Ev-eiyin istmyn el-obasn sevmz. *** Evin ky ol, kiiyi olma. *** Evin yara uaqdr, sfrnin yara qonaq. *** Evind yatb, yuxuda hzrt Sleyman grr. *** Evind yox dar, ker oturar hamdan yuxar. *** Evlinin bir evi var, evsizin min. *** Eybi kim deyr eybcr. *** Eyibli eybin bils, bana palaz rtr. *** Eyibsiz dost axtaran dostsuz qalar. *** ____________ Eymiy doab gstrmzlr.
104


bi d yk boaldar, dvi d... *** blh il yyrn yolda qalar. *** blh odur dnya n qm yey. *** cl gldi, ba ars bahana. *** dbi kimdn yrndin? - dbsizdn. *** fi arvad kefd olar. *** fi kiinin arvad qatq kimi yr. *** gr varnd, alm yarnd, gr yoxundu elnn aran toxundu. *** qrb etmz qrbaya qrbann etdiyin. *** kdiyin noxud, bidiyin noxud, bazara xb lblbi. *** kn bir, kmyn n bir?! *** kn bir, qonan kr. *** knd kmyn xrmanda alar. *** knd yox, bind yox, yeynd ortaq qarda. *** kiblr yemiik, kirik yeyrlr! *** kini ol, biini olma. *** ____________ kini ya istr, yolu quraqlq.
105

*** qli km canana bax, ksbdr mn dlidn. *** l azdan ox grb. *** l be barmaqd, hrsi bir boyda. *** l ldn hkm elr. *** l li yuyar, l d z. *** l mndn, tk sndn. *** l mrd olar, gz namrd. *** l uzadlan yer ayaq uzadlmaz. *** l st ox llr var. *** ldn gedn l glmz. *** ldn qalan lli gn qalar. *** li boa aa uyur deyrlr, li doluya aa buyur deyrlr. *** li ksyl sn, otu yanan mn! *** li yanan azna tpr. *** liaa Allah z yetirr. *** liyri hey dzlkdn danar. *** lim atmayan armud, babamn xeyratna. *** ____________ limdn tutan olmaz, dalmdan itlyn var.
106

*** lin atmayan a qarn ardar, ya ba. *** lin yaldr? k z bana. *** lindn i glmyn uzun danan olar. *** lini qatdn harama, kkl doldur qalama. *** lini qsa eyl, dilin uzun olsun. *** ldin-ldin, kpyin n qatdn? *** lkinin ql verni yannda olar. *** lyi lnib, xlbiri gyd frlanr. *** lni kln vurur, klni ln. *** li andan da olduq, Vli andan da. *** linin papan Vlinin bana, Vlinin papan linin bana. *** lisi dli, Vlisi dli, qrn qrmn hams dli. *** lli ildi yoluluq elyirm, cm axamn mn grsdir. *** lli ilin eyin dyirmann yolun yrdir. *** lli yanda dana, indi db meydana. *** mant xyant olmaz. *** ____________ ml azmasa, qada yerimz.
107

*** n byk zalm mzlumun zd. *** ncir yemdin getdin, drdin demdin getdin. *** ppk lkdn ker, insan cilkdn. *** r atan el atar, r tutan el tutar. *** r ryi r boaznda qalmaz. *** r ryi r yannda borc olar. *** r eldndi, oul beldn, qardaa canm qurban. *** r evi db evi. *** r olan ryini dadan xardar. *** r getmk glnd byk bac olur, ev sprmk glnd kiik bac. *** ri dym arvad it d tutdu bir yandan. *** rim (atam, ddm) n yer saldm, gldi qalay yatd. *** rl arvadn torpa bir yerdn gtrlb. *** rli d szldasn, rsiz d?! *** rsiz arvad cilovsuz at. *** r-arvadn sava, yaz gnnn ya. *** rb iyirmi belik tapd, dedi: ____________ n olard bir dava kaz tapeydim.
108

*** rb ld, qan dd. *** rnlr cn deyiblr. *** rik aacndan saz olmaz, gl zurnadan xbr al. *** rik ban yoxdu ki, bilsn srn nec qudu. *** ringndn yen axsaq yaxdr. *** ringnin qazancn it yeyr, yaxasn bit. *** sil al, irkin olsun, bdsil gzl alma. *** sil deyr anlamadm, bdsil deyr grmdim. *** sil il evln, hsird yat. *** sil olan silliyin itirmz. *** silsiz sz sahibin z qaras gtirr. *** silsizdn krm glmz. *** silsizi dalna alsan da birdi, yer qoysan da. *** sli almaq tindi, saxlamaq asan, Bdsli almaq asand, saxlamaq tin. *** sli bd olana qam neylsin?! *** sli gic olan yz eylysn dzlmz. *** ski dman dost olmaz, ski dost dman olmaz. *** ____________ ski pambq bez olmaz, ski dman dz olmaz..
109

*** ski sprgni dama atarlar. *** skisi olmayan yengisi n olacaq?! *** sl biln bilmdiyin bilndir. *** sli olmasayd, Krm dalara dmzdi. *** slin danan (itirn) haramzadadr. *** slind olan drnanda bildirck. *** slind olan nslind olar. *** snk snk gtirr. *** t ppk st grk. *** t il drnaq arasna girn iyiyib xar. *** t yeyn qu dimdiyindn bilinr. *** t yeyni qssab tanyr. *** t baxma, dona baxma, iindki cana bax. *** tin st aqd, piiyin dbin n gldi? *** tin yaxsn qssab axra saxlar. *** tk pmkl az anmaz. *** vzin Bdl adl olu sa olsun. *** ____________ vvl bynmirdi, indi llik db.
110

*** vvl danan bils ki sonrak n danacaq, he danmaz. *** vvl dvni ovsarla, sonra haqqa ismarla. *** vvl dn, sonra dan. *** vvl evin ii, sonra l. *** vvl namaz, sonra niyaz. *** vvl salam, sonra klam. *** vvl usta, sonra i. *** vvl yolda, ondan yol. *** yiln boynu qlnc ksmz. *** yin geydiyin istmz, qarn yediyin istr. *** yri adamn klgsi d yri olar. *** yri aac dz olmaz, rnd vursan yz yerdn. *** yri dil ba yarar. *** yri dz bynmz, bu da bizi bynmz. *** yri ox mnzil almaz. *** yri oturaq, dz danaq. *** yrini tox grdm, dorunu ac. *** ____________ yrinin szyl dorunu qnamazlar.
111

*** yriy yri grk, doruya doru. *** yyub sbri d bir sbir deyil. *** zl arx tullan, sonra brkallah de. *** zl meidin ii, sonra eiyi. *** zlin glinc axrn glsin. *** zgildn badam, nadandan adam. *** zizim zizdi, canm ondan da zizdi. *** zrayil n deyim, onu da buyuran var.

____________
112

F
Farn dgn, al geyinr q gn. *** Fala inanma, falsz da qalma. *** Fal falya fnd vurmaz. *** Flk balar, flk aar. *** Flk gcl, mn gcsz. *** Flk yxmayan klk yxar. *** Flyin bir uval qzl var, hr gn birinin iyninddir. *** Flyin gz kordu. *** Flyin qaydasd, da kr da stdn. *** Fnd fndi ksr, Allah hr ikisin. *** Frhad lb, klngnn ssi glmir. *** Frsiz qoyunu qurd yeyr. *** Frsiz oul atasnn gzn xartd ki, adna Korolu desinlr, amma kor kiinin olu dedilr. *** Filin bir fikri var, filbann min. *** Fit uyann evi yxlar. *** Fit-fitnn gln kpyin qoyuna faydas olmaz. *** ____________ Fuarann gz tox olar.
113

G
Gah nala dyr, gah mxa. *** Gavur ryi yeyn gavur n qlnc alar. *** Gec gln qonaq z kissindn yeyr. *** Gec-gec gldin, xo gldin, tez-tez gldin, n gldin. *** Gec drnaq ksn, gndz nal deyn, hlbt gora glrsn! *** Gedn badan gedr, babandan n gedr. *** Gedn qaroy, yol qara... *** Gedr balar qoras, qalar zlr qaras. *** Gedr bu aclq, glr ucuzluq, amma snd qald kmb yan. *** Gen qaz, drin qaz, zn drsn. *** Gendn baxana dy asan grnr. *** Get, anam, gl anam, ortalqda sn anam. *** Get zn dost qazan, dmn ocaq bandad. *** Getdim drdli yanna, o, mndn narn alad. *** Getdim yarm yanna, qadam cicim canna. *** Getm gzmdn, gedrm zmdn. *** ____________ Getmsin o yaman ki, yerin yax glmz.
114

*** Geyimyn yerdn qan xarma. *** Gdadan by olmaz. *** Gdaya borclu olma ya toyda istr, ya bayramda. *** Gldi cl, vermz macal. *** Glcyin var, grcyin d var. *** Gln adam qismtin glr. *** Gln gednin ddsin rhmt oxudur. *** Glnd yel gtiri, el gtiri, sel gtiri, gednd yel apar, el apar, sel apar. *** Gln yolda, gedn qarda. *** Glin ocaa kr (glr). *** Glmisn ayran imy, glmmisn ara amaa. *** Glmidi kabab iyin, grd ek dalayrlar. *** Glin atland, gr kim dd. *** Glin bznncn toy sovudu. *** Glin ocaa, brkt bucaa. *** Glin oldun, dilini k. *** Glin oynaya bilmdi, dedi: otaq yridi. *** ____________ Glini evdn qoruyarsan, oru olar.
115

*** Glini grdkd, ky dmkd. *** Gmid oturub gmiiyl dava elm. *** Gmisini batran arn axtarmaz. *** Gnkli don gen olar. *** Gzdi ran, Turan, cnnt grd buran. *** Gzn ayaa da dyr. *** Gzn l balamaz. *** Gzyn glinl glyn qzdan ar-bazardak lotu yaxdr. *** Gizli dmn ilan kimidi, srn-srn glr. *** Gizlin kl gln akar doar. *** Gordan biz glirik, chnnmdn sn xbr verirsn. *** Gdk atld vurdu uzunun bana; uzun dedi: cb yadma saldn. *** Gn suya verm, verdin heyfsilnm. *** Grd hnk, grmdi gerk. *** Grdyn qoyub eitdiyin inanma. *** Grn gz kl frm. *** ____________ Grn gz yasaq olmaz.
116

*** Grnin gzn tknc, gtrnin lin ks. *** Grmmi grd, gl-gl ld. *** Grmmi grd gm, oldu qudurm. *** Grmmi at versn, apb-apb ldrr. *** Grmmiin bir olu oldu, kdi kn xartd. *** Grkn knd bldi istmz. *** Grlm idn gl iyi glr. *** Gy alamaynca yer glmz. *** Gydn n yad ki, yer onu qbul elmdi?! *** Gyk szn ard tknmz. *** Gz grd, gyl sevdi, mnim n gnahm var?! *** Gz grdyndn qorxar. *** Gz grms knl sevmz. *** Gz qnimini tanyar. *** Gz namrddir; qorxudar. *** Gz ya da borcdand. *** Gzd olmayan gyld d olmaz. *** ____________ Gzdn uzaq olan knldn d uzaq olar.
117

*** Gz glmyn glinin salam savadr. *** Gzlrin aydn olsun, piiyimiz olan doub! *** Gz ancaq torpaq doyurar. *** Gz tox olann knl d tox olar. *** Gzn almad i girim. *** Gznn yana baxaq, ya linin dana?! *** Gzl aa ox gzl idi, vurdu ik d xartd. *** Gzl a tez bir. *** Gzl brnr, irkin grnr. *** Gzl gz n, all knl n. *** Gzl kamall grk. *** Gzl nazl grk. *** Gzl gzl deyil, knl sevn gzldi. *** Gzl sevmy tvb olmaz. *** Gzl baxmaq gz qaydasdr. *** Gzl gz dyr, qlb sz. *** Gzllrd vfa olmaz. *** ____________ Gzllik qarn doyurmaz.
118

*** Gzllik ondur, doqquzu dondur. *** Gzlmdiyim da, yard ba. *** Gu da yerd qalmaz. *** Gc birlikddir. *** Gc atana donuz gddrr. *** Gcn bax, lni bala. *** Gl istyn! Tikan da istmk grk. *** Gl tikansz olmaz. *** Gln qdrin blbl bilir. *** Gln bax, qnsini dr. *** Glm glnc olana, zn glnc olarsan. *** Glm qonuna, glr bana. *** Gn xar, alm grr. *** Gn douundan bllidir. *** Gn ker mr gedr; dli sevinr ki, bayram glir. *** Gnd gnd, bir gn snd, bir gn mnd. *** Gndz getmdiyin yolu gec getm. *** ____________ Gn xo ken Tanr da xo baxar.
119

*** Gnah lnd olar, ldrnd yox. *** Gnbz grr, el bilir iind imamzada var. *** Gn gndn gn sirgr. *** Gn gnnn lmn istr. *** Gvc daa toxunsa - vay gvcin halna, Da gvc toxunsa - vay gvcin halna. *** Gvc grmyn qazan grnd xorlar. *** Gvc ver-ver xr qazan bahas. *** Gvci ya sndr, ya dadan yuvarlat. *** Gvndiyim alacq dalar, siz d qar yaarm?! *** Gvnm vara, drsn dara.

____________
120

H
Haca gedn gldi, saca gedn glmdi. *** Hac saydmzn xa qoltuundan xd. *** Haclar Mkky getdi qaplar aq qoyun, gldilr qaplar balayn. *** Hact dedik, hct demdik. *** Haqdan kemk olmaz. *** Haqq batil olmaz. *** Haqq da ar olar. *** Haqq dorunun yardr. *** Haqq li bekar qalmaz; gec ksr, karl ksr. *** Haqq glsin, nahaqq glmsin. *** Haqq haqq kss, Allah hr ikisini ksr. *** Haqq i gndn aydn olar. *** Haqq iin nahaqqndan qorxuram. *** Haqq nazilr, zlmz. *** Haqq sz ac olar. *** Haqq sz axar sular saxlar. *** ____________ Haqq sz danann papa yrtq olar.
121

*** Haqq szdn gl iyi glr. *** Haqq szl axan sular durular. *** Haqq yandran ra sndrmk olmaz. *** Haqq yeynin adn qoyarlar Haqverdi. *** Haqq yxlan mrd lr. *** Haqq yiysin yad olmaz. *** Haqq tanyan xana ba ymz. *** Haqqn li olsun, batilin yaxas. *** Haqqn verdiyin kr elmk nemt artrr. *** Haql var haqsz xar, haqsz var haql xar. *** Haln bilmdiyin atn dalna kem. *** Halal inclr, ancaq zlmz. *** Halal mal he yer getmz. *** Halalzada bardrd, haramzada qardrd. *** Halva-halva demkl az irin olmaz, yainn bal grk olsun. *** Halva qz daha irin. *** Hamam suyuynan xtir-gyl grr. *** ____________ Ham bilir, dada kklik gzldir.
122

*** Ham deyir, mdrbazn gz xsn bilmirm mdrbaz kimdi. *** Hamn yarn drdi ldrr, bunu da qarn drdi. *** Hamnn al bir olsa, keiy oban taplmaz. *** Hamya adt oldu, biz bidt?! *** Hancar elyim ki, gzm oru gzn oxamasn? *** Haralsan? Hl evlnmmim. *** Harda adr, orda badr. *** Harda grdn ham kor, sn d ol kor. *** Hardan incls ordan zlr. *** Haram gldi halal da apard. *** Haram gln harama gedr. *** Haram mal brkt tutmaz. *** Haram irin (dadl) olur. *** Harama azuv buladrdn, kklv doldur gtr. *** Haramn binas olmaz. *** Havar snin evind, davar snin evind, Da vurursan toz qopur, n var snin evind? *** ____________ Hayqrmaq gc baxar.
123

*** Hayla gln huyla gedr. *** Hazr yemy dalar dayanmaz. *** He bilmir harda biib, deyir: mn d bir m! *** He igid krkdn yara gtrmz. *** He igid yalqz olmasn. *** He igidi yoxsul olmasn. *** He ks z ayranna tur demz. *** He ks z eybin bilmz. *** He ksin ra sabahacan yanmaz. *** He ksin ryi he ksin qarnnda qalmaz. *** He kimin yaras gz qabanda olmasn. *** He yatann dalsnca oyaq olmasn. *** Hesab var dinar il, ba var xalvar il. *** Heydr, Sfdrdi bizim pirimiz, hamnza dovdu bizim birimiz. *** Heyvan budundan dalarlar, insan ryindn. *** Hcdn gln mn, Mkkdn xbr vern sn? *** Hl bala, ilansan, bysn ahmar olarsan. *** ____________ Hllacn ac a itdn glr.
124

*** Hm daymgil gedirm, hm daylam yrdirm. *** Hm ziyart, hm ticart. *** Hmi heldi, hmi kldi, hmi krtnkldi. *** Hmi ulaq, hmi sulaq. *** Hmcinsin tanmayan ayaa dr. *** Hmn ad, hmn kasa. *** Hmin da, hmin dibk. *** Hmi gln az ayrq qalar. *** Hmi sel ktk gtirmz. *** Hmi aban idi, bir gn d qoy ramazan olsun. *** Hmi yol bostan knarndan dmz. *** Hnk, hnk, axr dynk. *** Hr adam z n fikir elr. *** Hr aac meyvsi il tannar. *** Hr al bir olsa, keiy oban taplmaz. *** Hr alar gzly aiq demzlr. *** Hr an bir dvran olar. *** ____________ Hr atlan dan dalnca getmzlr.
125

*** Hr da ba yarmaz. *** Hr drdin bir drman var, tapan grk. *** Hr eniin bir yoxuu, hr yoxuun bir enii var. *** Hr gecnin bir gndz var. *** Hr glhaglin bir gethagedi var. *** Hr gzlin bir eybi olar. *** Hr gn gln hrgiz ol, bir gn gln nrgiz ol. *** Hr hikmtin ba imand. *** Hr hrn da atsan, da st da qalmaz. *** Hr xoruz z plynd elnr. *** Hr i z ustad lind asand. *** Hr klk adam hr dlk iti aldadammaz. *** Hr knddn bir dli, Klxandan qabauva glni. *** Hr ks ocan odun zn sar er. *** Hr ks z arn il lr. *** Hr ks z evinin nkridi. *** Hr ks z kdiyin bir. *** ____________ Hr ks z lsn oxayar.
126

*** Hr ksin bir drdi var, dyirmannn da su drdi. *** Hr ksin qaras zn bir qrdr. *** Hr ksin ls z bacasna glr. *** Hr ksin tsts z bacasndan dz xar. *** Hr kimin ba var, ryind da var. *** Hr kii gcn gr yk gtrr. *** Hr kiinin arnna gr bez vermzlr. *** Hr qaranln bir aydnl var. *** Hr qua z yuvas istidi. *** Hr oxuyan Molla Pnah olmaz. *** Hr saatn bir hkm var. *** Hr saqqaldan bir tk ksn, kosaya da bir saqqal olar. *** Hr sbrin axr var. *** Hr szn bir mqam (yeri) var. *** Hr su keid vermz. *** Hr srdn qurdun z pay olar. *** Hr ey nazikliyindn snar, insan younluundan. *** ____________ Hr ey z slin kr.
127

*** Hr ey z vaxtnda bitr. *** Hr ey vaxta baxar, vaxt bir ey baxmaz. *** Hr ey nzr dyr, aldan baqa. *** Hr eyi vaxtnda ksn, drr bitr. *** Hr eyin erkyi ker, szn diisi. *** Hr eyin tzsi, dostun khnsi. *** Hr uzanan l halva vermzlr. *** Hr yana yaxn, paa qapsndan uzaq. *** Hr yerin dovann o yerin tazs tutar. *** Hr zalmn bir gn var. *** Hr ziyanlq adama bir al yrdir. *** Hrbdn qorxma; it qorxusundan hrr. *** Hrkt sndn, brkt Allahdan. *** Hsiri ourlayb mscid salr. *** Hya imandand. *** Hya zd bir qtr sudu. *** Hyal qzarar, hyasz aarar. *** Hyas olmayann iman da olmaz. *** ____________ Hyasz atln atdan salar.
128

*** Hyasza salam ver, ke! *** Hyaszda insaf olmaz, insafszda hya. *** Hikmtdn sual yoxdu. *** Hirs glnd gz qzarar, hirs gednd z. *** Hirs il qalxan ziyan il oturar. *** Hiyl il tikiln ev bahana il yxlar. *** Hiylgr dil xncrdn qorxuludur. *** Hiylgrin gz yal olar. *** Hoha var daa mindirr, hoha var dadan endirr. *** Holavar grmdm, belsin grmmidim. *** Hkmn qlnc kskin olur. *** Hr bilmz, itlri baa salar. *** Hrmk it qalar, karvan yolun gedr. *** Hrn bilmyn it nn qurd gtirr.

____________
129

X
Xain adam qorxaq olar. *** Xain xoflu olar, kor rkyn. *** Xala evin dadanan r evin xeyir vermz. *** Xalam bildi - alm bildi. *** Xaln xovuna sallarlar. *** Xalx qz verib quda qazand, biz qz verib qada qazandq. *** Xalqa it hrnd biz aqqal ulayar. *** Xalqn azn balamaq olmaz. *** Xamn gz byk olar. *** Xamr yeyn etibar yoxdu. *** Xan qulluuna gedn atl gedr, piyada qaydar. *** Xan mn kpk olu dedi. *** Xana yarad, bg yarad, kel Xondi, sn yaramad? *** Xanm sndran qabn ssi xmaz. *** Xanm-xanm dedilr, axacm yedilr, El axam qurtard, crtot xanm dedilr. *** Xarman yell sovuar, dyn ell. *** ____________ Xarmann tozu brktli olar.
130

*** Xasiyytin bilmdiyin atn quyruun llm. *** Xata xata stndn glms, bir xataya n var? *** Xta insandan ba verr. *** Xta mndn, ta sndn. *** Xeyir iind rim olunca, r iind xeyrim olsun. *** Xeyir ist qonuna, xeyir xsn qarna. *** Xeyirsylmz dedilr: xeyir syl, gllm sn don gtirrm. Dedi: getdin blk glmdin. *** Xeyrat halvasndan qarn doymaz. *** Xeyri olsayd, adn qoyardlar xeyrli. *** Xeyrini grmdiyim oulun vayn eylyim. *** Xeymgaha girn grk alasn. *** Xbri kpk oludu, ona qulaq asan blh kpk oludu. *** Xmir suyu ox gtrr. *** Xnl yaras saalar, dil yaras saalmaz. *** Xsisdn alnan yumurtann sars olmaz. *** Xst tlsr, armud vaxtnda yetir. *** ____________ Xst yatan lmz, cli yetn lr.
131

*** Xstnin ii qalar, astann ii qalmaz. *** Xtir n xst yatmaq olmaz. *** Xrya qarpz balamazlar. *** X ktg dayanb. *** Xoruz banlamasa, sabah almaz?! *** Xoruz bir kr bznr. *** Xoruz lm, gz plkd qalm. *** Xoruz z kllynd banlar. *** Xoruza quyruu da ykd. *** Xoruzun quyruu grkr. *** Xoruzun quyruuna inanm, tlknn andna? *** Xo szl ilan yuvasndan xar.

____________
132


dim zm suyunu, tkdm zm suyunu. *** rim zm yandrr, lm zgni. *** gid basdn ksmz. *** gid igid xor baxmaz. *** gid qovasz olmaz. *** gid lqbil tannar. *** gid min yaar, frst bir dr. *** gid odur atdan db atlana, igid odur hr zaba qatlana. *** gid oul cavan eylr atan. *** gid oul daysna kr. *** gid lr, ad qalar, mxnnsin nyi qalar?! *** gid yarasna igid qatlanar. *** gid yarasz lmz. *** gidin ad xnca can xar. *** gidin ba qalda grk. *** gidin igiddn nyi artqdr? - Ehtiyat! *** ____________ gidlik bilkl deyil, rkldir.
133

*** ki arvadl ev zibilli olar. *** ki arvadl gec amsz qalar. *** ki arvadl kiinin aznn dad olmaz. *** ki blbl bir budaqda oxumaz. *** ki da axaram, tamaaya baxaram. *** ki dv llnd otluq xarab olar. *** ki dn, bir dan. *** ki ek bir axurdan arpa yemz. *** ki evin urvasndan bir ftir olar. *** ki glnin biri baslar. *** ki it bir aslana dov glr. *** ki itin arasna para smk atmazlar. *** ki ksk bir daa vz olmaz. *** ki kii dananda ncs sn olma. *** ki qapda gzn kpk ac qalar. *** ki qarda savab, axmaq buna inanb. *** ki qlnc bir qna smaz. *** ____________ ki qibly namaz olmaz.
134

*** ki qoun ba bir qazanda qaynamaz. *** ki vermzsn, bir ala bilmzsn. *** ki yana baxan a qalar. *** ki yumruq bir baa gcdr. *** kisin lnt, hrsin be lnt. *** l tr, ay dolanar, nb dr novruza. *** l var bir gn dymz, gn var min aya dyr. *** lin axr rnbsi kimiy dr, kimiy yox. *** lan azndan qurtuldu, qurbaa azna dd. *** lan balasn da alar. *** lan alan yatar, ac yatmaz. *** lan xd bacan yax tanyr. *** lan hr yer yri gedr, z yuvasna dz. *** lan ilan yemyinc jdaha olmaz. *** lan qabn dyir, xasiyytin dyimz. *** lan z yrisin bilmz, deyr: dvnin boynu yridi. *** lan ulduz grms lmz. *** ____________ lan vuran ala atdan qorxar.
135

*** lana au vern krtnkldi. *** lana balas qnim olar. *** lan zg liyl tutmaq grk. *** lan Seyid hmd liyl tutur. *** lan sn tut, mn gzn dar salm. *** lan yaral buraxmazlar. *** lan yuvasnda ldr. *** lann ana da nhlt, qarasna da. *** lann ba aryanda yolun ortasnda yatar. *** lann ban dmnin liynn z. *** lann quyruun basmasan, sni sancmaz. *** lann zhlsi yarpzdan gedr, o da bitr burnunun dibind. *** lxnn qazanc havay minmkdi. *** likli smk ar olar. *** lqar iman. *** lqar olmayann iman da olmaz. *** mam tk-tk taplar, tin ba mrdr. *** ____________ man zizdi.
136

*** mandan qonu pay olmaz. *** mtahan yerddi, gyd deyil. *** ncln yerdn zlr. *** nk buzovun ayan basmaz. *** nk gz elms, kl sramaz. *** nk saa bilmyn hyt yridir. *** nk su ir sd olar, ilan su ir zhr. *** nk sdn gr mlr. *** nsaf dinin yarsdr. *** nsan iy sd mibdi. *** nsan xain olmasa, heyvan daman neylr? *** nsan syl-syl, heyvan iyl-iyl. *** nsann bir vvli, bir axr. *** nsann ti yeyilmz, drisi geyilmz, ancaq irin dili grk! *** nsannk gtirmynd, xal yeynd d dii snar. *** pk khnlnd ey palan olar. *** pk nec xar olub, ey olub! *** ____________ pk yumaq olduundan, qlnc ksmz.
137

*** pind varsa, chrsind d var, onu yirn pld d var. *** sinmdik istisin, kor olduq tstsn. *** slanmn yadan n qorxusu?! *** smarcnan hac qbul olmaz. *** stdi qa dzld, vurdu gzn xartd. *** stdiyim yar idi, yetirdi prvrdigar. *** stdiyin sylyn istmdiyin eidr. *** stdiyini unut, grdyn dem. *** stk gzd olar. *** stmk bir ayb, vermmk iki ayb. *** strm dosta varam, lim bo, zm qara. *** stynin bir z qara, vermynin iki z. *** styirsn bal-rk, al lin bel-krk. *** sti aa soyuq su qatmazlar. *** adamn cvhridir. *** ldn, sz dildn, oul beldn glms n faydas. *** ____________ gedr sahibin tapar.
138

*** dn artmaz, didn artar. *** dsizin yuxusuna be arn bez girr. *** bax, ala qara ux trlan bynmir. *** -gcmz bucaqda, nglmz qucaqda. *** lk dmir pas tutmaz. *** lmyin drdindn yemy hsrt canm. *** lmyn dilmz. *** lyn inci taxar, ilmyn yandan baxar. *** q gln yeri txamazlar. *** q olan yerd yaraq olar. *** t acndan ourluq elr. *** t adna ydb z yeyir. *** t az dymkl doqqaz murdar olmaz. *** t araba klgsind yatar, el bilr z klgsidi. *** t arqln qurda bildirmz. *** t aya hrr, bana qal gtirr. *** t bilir xurcunda n var, oban da bilir it n verck. *** ____________ t bir olar, yoxsa bir sr?!
139

*** t bir yara il lmz. *** t d getdi, ip d getdi. *** t d z qapsnda aadr. *** t d yuxa yeyr, drmyini bils. *** t dmiri dkanndan n aparar?! *** t dvy hrr, dvnin xbri olmaz. *** t motaldan l kdi, motal itdn l kmdi. *** t ti olsun, id olsun. *** t getdi, qurd gldi. *** t hardan ald iki kt, birin yesin, birin d ba altna qoysun. *** t hrr, karvan ker. *** t it iln savaar, aya gednd bir gedr. *** t itin ayan basdamaz. *** t itin tin yemyib, hampa hampann tin yeyib. *** t itl savaanda bir ayan dalda tutar. *** t itliyindn l kr, smsnmyindn l kmz. *** t itnn boudu, qurdun ii rast dd. *** ____________ t kllsini xonaya qoyarsan, srb dr.
140

*** t qssab dkanndan t apard, ayan ksdi. *** t q xardar, amma drisi n kr. *** t qorxduu yer hrr. *** t qorxusundan ourlua getmz. *** t quduranda yiysini d qapar. *** t qula ppk eitdi. *** t qulan ksndn qorxar. *** t qursa sar ya gtrmz. *** t ndir ki, yunu n ola? *** t olsun, komasnda hrsn. *** t z ndir ki, sd n ola?! *** t zdr, qurdu mn gstrir. *** t zndn tmizini bilmz. *** t sallaqxanadan smk apard, ayan ksdi. *** t smsnr doyar, adam smsnr doymaz. *** t smy udanda sevin-sevin udar, tamaad xanda. *** t ulaya-ulaya yuvasna qurd gtirr. *** ____________ t yediyin qusar.
141

*** tdn ox arq aparan yox, yen ayaqlar yalndr. *** tdn qurtardq, qurda rast gldik! *** tdn tryn it olar. *** tdn utanmasan, sahibindn utan. *** t bax, yediyi kty bax. *** t rk atarlar yiysi xatirin. *** t rk vermn, acndan hrr. *** t umudlu ol, aacn yer qoyma. *** t umudlu olduq, hrmdi evimizi yxd. *** ti dalma almam qurd qorxusundan. *** ti itl bodurarlar. *** ti lj dn evin brkti ksilr. *** ti ldrn srtdrrlr. *** ti yuduqcan mndar olar. *** tin axsa ovdan qalmaz. *** tin ayan basarsan, sni qapar. *** tin dirisi ndir ki, ls n ola? *** ____________ tin blhi qayanaqdan pay umar.
142

*** tin hrmyi dilnini qaytarmaz. *** tin qabandan qalan aslan yemz. *** tin qudursun, aqqal! *** tin qulan kkkn ksrlr. *** tin lm glnd obann dynyin srtnr. *** tin yannnan by kimi, byin yannnan it kimi ke. *** tini haya yrtm, qonunu paya. *** tl yatan bitl qalxar. *** tl yolda oldun, da ldn buraxma. *** tn baltann sap qzl olar. *** tiyi itn soraq elr. *** yd varsa, chrd d var, onu yirn qarda da var. *** yn batrana uvaldz batrarlar. *** yn iin uvalduz grmz. *** ynnin iini uvalduz grmz. *** ynnin kiik ucunu zn batr, byk ucunu zgy. ____________
143

K Kabab qanl, igid canl. *** Kabab kz ldrr, igidi sz. *** Kamil insan klamndan bllidir. *** Kamil kamili tanr. *** Kar eitdiyin, kor tutduun buraxmaz. *** Kar eitmz - yaradrar, kor grmz - quradrar. *** Kar iki df glr. *** Kar iti qurd aparar. *** Kar knlndkini anlar. *** Kar n iki df azan verilmz. *** Karn bana balta vurdular, dedi: bu n taqqatuqdu. *** Karvann pusquda qalnca vurulma yaxd. *** Kasb at tapanda ot tapmaz, ot tapanda - at. *** Kasb xarn bils, gndliy mahud geyr. *** Kasb raq yandrar, dvltlinin pulun sayar. *** Kasb geynd, - hardand, - deyrlr, varl geynd mbark. *** ____________ Kasb itinin adn gm qoyar.
144

*** Kasb ourlua xd, Ay da bir yandan xd. *** Kasb lnd molla xst olar. *** Kasba bazarn tulas da hrr. *** Kasb dv st bv sancar. *** Kasbn bir olu oldu, o da boynu yri. *** Kasbn danas dvltlinin tayasna baxar. *** Kasbn lind qoal glmli grsnir. *** Kasbn gn itin gn. *** Kasbn mal bann altnda grk. *** Kasbn olu olunca dvltlinin qulu ol. *** Kasbn sac ryi qurtaranda qzar. *** Kasbn sxas eytandand. *** Kasbn sz yurunun kz. *** Kasbn toyunda gec qsa olar. *** Kel baxar gzgy, adn qoyar zgy. *** Kel bandan qorxar, kor gzndn. *** Kel, ban yudunmu? Yudum da, daradm da. *** Kel drman bils, z bana elr. *** ____________ Kel dzn des d, bana qapaz dyr.
145

*** Kel gileylndi ki, daraq bahalanb. *** Kel halva yeyr, puluna minnt. *** Kel qz bzninc toy ldn getdi. *** Kel qzm sal deyib alar. *** Kel qzn nyi var? Dmirdn bir dara. *** Keli brknn yanndan tanyarlar. *** Kelim baxma, baxtma bax. *** Kelin adn qoyarlar Zlfli. *** Kelin brk dn qdrdir. *** Kelin kelliyil n iin var, iinin kerliyil ol. *** Kelin qazand bann qartmana gedr. *** Kelin tkdn ac glr. *** Kei can haynda, qssab da piy axtarr. *** Kei ha yanda? Qaya ha yanda? *** Kei ld, qoturu da ksildi. *** Kei suyu bara-bara ker. *** Kei srnn qabanda gls d, qoyun gldi deyirlr. *** ____________ Keini kei ayandan asarlar, qoyunu qoyun.
146

*** Keinin cli atanda obann dynyin srtr. *** Keinin qoturu gedr bulan gzndn su ir. *** Ken gn gn atmaz, calasan gn gn. *** Ken xrmanlar sovurma. *** Ken kedi, gln gnn xeyir olsun. *** Ken kedi, vay glck drdin. *** Ken gzt deyrlr. *** Ker bu dvran, sn d qalmaz. *** Kem namrd krpsndn, qoy aparsn su sni. Yatma tlk klgsind, qoy yesin aslan sni. *** Kei, bel i?! *** Kklik ban quylar, qara quyruundan xbri olmaz. *** Klk il gln klkl gedr. *** Knd molla glib, hr kim lr lsn. *** Kndi ortusuyla tan, qamn oldusuyla. *** Kndxudala hesaba gedn evin borclu glr. *** Krki olub z trfv yonma, miar ol iki trf yon. *** ____________ Krmni dadr alr.
147

*** Ksk atana da atarlar. *** Ksk oturub da n gn alayr. *** Ksnin zn tikn aardar. *** Ksiln ban teli n alamazlar. *** Ksilsin iki l ki, bir ba saxlamaya. *** Kiik da da ba yarar. *** Kiik olmayan yerd byk d olmaz. *** Kiikdn xta, bykdn ta. *** Kim ek olar, biz ona palan olarq. *** Kim kdi, kim becrdi, kim dedi ba mnimdi. *** Kiminin banda tac, kiminin boynunda xrac. *** Kiminin lyi olar, kiminin sac. *** Kiminin vvli, kiminin axr. *** Kimiy bir ek, kimiy min kk. *** Kimiy lov, kimiy pilov. *** Kims kimsnin nsibin yemz. *** Ki-ki il donuz dardan xmaz. *** ____________ Kii kiidn qorxmaz, amma utanar.
148

*** Kii z sznn aas olar. *** Kii seldir, arvad gl. *** Kiini tez qocaldar axamdan yatan arvad. *** Kiinin hrmti z linddir. *** Kiinin mal gz qabanda grk. *** Kiinin sz bir olar. *** Kiinin zn baxma, szn bax. *** Kor at minn ahlq iddias elr. *** Kor at minib kndln apr. *** Kor atn kor da nalbndi olar. *** Kor atlanar z lksini apar. *** Kor da bilir balq ordu. *** Kor dynyini bir df itirr. *** Kor lif vav demyib. *** Kor gzdn ya ummazlar. *** Kor gzn sahibin n faydas?! *** Kor il rk yeynd Allah arada gr. *** ____________ Kor keli bitlyr ay qaranlq gecd.
149

*** Kor kimdir? Nabld. *** Kor kora dedi: crt bu yandak gzn. *** Kor kora kor dems bar atlar. *** Kor kora nec baxar, Allah ikisin d el baxar. *** Kor qz toyda donunu tand. *** Kor leylyin yuvasn Allah z liyl yapar. *** Kor n istr? ki gz! biri yri, biri dz! *** Kor odu ki, ddy quyuya bir d d. *** Kor lr, ad qalar badamgz. *** Kor tutduun ldn qoymaz. *** Kor tutduundan ksr. *** Kor ya burda, ya Badadda. *** Kora gec d, gndz d birdir. *** Kora verirsn mn ver, il verirsn mn ver. *** Korlar lksind alar padah olar. *** Koru kor yannda hyan n qoyarlar. *** Korun qaban liaacl ksmzlr. *** ____________ Korun n borcu ki, am bahalanb!?
150

*** Korolu deyibdi: baslan ksm. *** Korolu bir glib, bir gedib. *** Korolunu tutmaa bir kel Hmz grk. *** Kosa getmidi saqqal gtirmy, bn da stlik qoydu. *** Kosa knd girmmi illisini balad. *** Kosaya la elynin top qara saqqal grk. *** Kotan n bilir ki, qay n kir?! *** Kovxa atlanar, z kndini apar. *** Kovxa il hesaba oturan borclu qalar. *** Kovxa mnm, - nvbt snindir. *** Kovxas glm olann bana klm olar. *** K dala qaydanda axsaq kei qabaa dr. *** K kr, it yyrr, ikisi bir mnzil atar. *** Kdn azan qarya bundan da bdtr grk! *** Kkd maln saxla, qaaqada ban. *** Kn yurdun qdrini qonan yurdda bilrlr. *** Kn yara danann soncuqlamadr. *** ____________ Khln atn ulu crq olar.
151

*** Khn bazara tz nrx qoyma. *** Khn dost dmn olmaz. *** Khn hamam, khn tas. *** Khn qar sovruq vermz. *** Khn pambq bez olmaz. *** Khn sevgi khnlmz. *** Khn tlk hiylbaz olar. *** Khn un uvald, vurduqca toz qopar. *** Kksz aac tez yxlar. *** Klgd bitn aacn meyvsi olmaz. *** Klgd olann klgsi olmaz. *** Klgsind yatdn aac budama. *** Kmrnn evin girn z qara xar. *** Kmrnn qaralmaqdan n ar?! *** Knl balq sevn knsin soyuq suya qoyar. *** Knl yemi istyn dolanar ta bana. *** Knl bir saraya bnzr, tikmsi zor, skmsi asan! *** ____________ Knl bir di, sndrmaq olmaz.
152

*** Knl dostun tanr. *** Knl gzdn su ir. *** Knl sevn gyk olar dnyada. *** Knl sevn gzlin n a, n qaras? *** Knl tutan keld ayb olmaz. *** Knldn knl yol var. *** Knl gc yoxdur. *** Knlsz hrn kpk sry qurd gtirr. *** Knlsz iin axr olmaz. *** Kpk el kpkdi, xaltas qzl olsa da. *** Kpk itin qarn tox grk. *** Kpk kpyin dayad. *** Kpk qaya lgsind yatar, el bilr z klgsidir. *** Kpk olmudun, bel hrmmidin. *** Kpyin azn kiiklikd yandr. *** Kpyin axma qaysavadan pay umar. *** Kpyin aylan l dmz. *** Kpyin duas yerin yets, ____________ gydn gnd smk yaar.
153

*** Kpyin knl kpknn xo olur. *** Kpyin qarn tox olsa, gec ulduza hrmz. *** Krpn keinc ayya day de. *** Knid danaq, xrmnd toz qopmasn. *** K iti ev qorumaz. *** Kl bana kllklr, qaralar sni dimdiklr. *** Kldn tp olmaz. *** Kl ocaqdan gtr. *** Kp girmmi zm sirk olmaz. *** Krdn qocalan qoyuna gedr. *** Kry dmyn dmir yumalmaz. *** Krknn krk olmaz, brknn brk. *** Ksl qarda, gl yk ataq, yen ksmz ks. *** Kthaktnn it saxlayann bir thn ppyi grk.

____________
154

Q
Qabaa keirsn, deyirlr bicdir, Dala qalrsan, deyirlr gicdir. *** Qabam qovura qovurur, dalm saman sovurur. *** Qabana baxmayann ayana da dyr. *** Qaa el saxlar. *** Qaan da Allah arr, qovan da. *** Qaan qovmazlar, yxlan vurmazlar. *** Qarlan frst bir d dmz l. *** Qamaq da hnrdndir. *** Qamaq da hnrdir, qovmaq da. *** Qafil ban arsn beyin bilr. *** Qafil quun ovusu ox olar. *** Qala iridn alnar. *** Qalan i qar yaar. *** Qam bizim eld bitr, smsn lzgi alar. *** Qan eyl qanun il. *** Qan yol vermz. *** ____________ Qan qan il yumayblar.
155

*** Qan su il yuyarlar. *** Qanl, qapmda n qayrrsan? - Qan ayaqlm var! *** Qanldan qada skik olmaz. *** Qanln qan tutar. *** Qanacaql hm qanar, hm qandrar. *** Qanan il da da, qanmazla yem a. *** Qanan kim, qandran kim? *** Qanana bir sz yetr, qanmayana yz oxu. *** Qanmaza yumruunu vvl dynl, sonra sz qandr. *** Qanad qudan kira istmz. *** Qapan it diin gstrmz. *** Qaplan qapann, taplan tapanndr. *** Qar daa xar dadlanar. *** Qar ili var ili. *** Qar yamaynan qara aarmaz. *** Qarl q barl olar. *** ____________ Qara dolaaya qrmz papu yaramaz.
156

*** Qara ek, a palan?! *** Qara eyin bana yyn vuranda qatr olmaz. *** Qara gnn mr az olar. *** Qara xbr tez yaylar. *** Qara qz bzninc toy ldn gedr. *** Qara qz glin oldu, ryi srin oldu. *** Qara qz glmsydi, klbni kim odlard. *** Qara qzdan xatn olmaz, boz ekdn qatr olmaz. *** Qara qzn baxt olsayd, anadan a doulard. *** Qara qul zn ldrd ki, aasna zrri olsun. *** Qara qula ahlq versn, vvl nnsinin mcyini ksr. *** Qara mni basnca mn qaran basm. *** Qaradan artq boya olmaz. *** Qarabaxt dalara xanda dalar duman alar. *** Qaraca zm var, doruca szm. *** Qara qaraya p vermz. *** Qarann koyxas qara olar. *** ____________ Qaraqu smy lr udar.
157

*** Qaraqua xeyir z dimdiyindn toxunar. *** Qaranlqda halva yeynin sirrini Xuda bilir. *** Qarda qarda baqlar, dnb yen qucaqlar. *** Qarda qardan yoxluun istr, lmn istmz. *** Qarda olaq, yar (tn) blk. *** Qardam xandr, xatunu sevinsin. *** Qardan nec adamdr? Yolda olmamam. *** Qara dn kmkl qaz olmaz. *** Qara gldi kklik yerii yeriy, z yeriin d itirdi. *** Qara il dost olann yediyi peyin olar. *** Qara, qara, mnd qoz var! *** Qara qarann gzn xartmaz. *** Qara qaraya deyr zn qarad. *** Qara ndir qas n ola, bir ndir bzy n ola?! *** Qara z ndi ki, qarlts da n ola. *** Qaradan gzl qu istdilr, balasn gstrdi. *** Qaralar mnim toyuumdu, yumurtasn grmrm. *** Qaran yz il bsl, yen trlan olmaz. *** ____________ Qardal unu it qudurdar.
158

*** Qar tkn alq grmz. *** Qarl ba ox yaayar. *** Qar at arpasz?! *** Qar dizin dymkl dv pambqdan xmaz. *** Qar dmn dost olmaz, yridi bir damar. *** Qar var arpa unundan a elr, qar var buda unun da elr. *** Qarn badan aad deyiblr. *** Qarn doyuran a gz tanr. *** Qarn qardadan irlidir. *** Qarnlar doyandan sonra yetimlr yada dr. *** Qarnm tox olandan sonra bal da olsa yemrm. *** Qarnm n deyil, qdrim ndr. *** Qarnmdaykn qanm yeyr, l xar canm. *** Qarnn doymayan yerd acln bildirm. *** Qarqadan ibrt al; Yaz ikn q dn. *** Qarqann il yntsn baqqal bir dfy trziy qoyar. *** Qarqann lm yetnd qanad gtirr. *** ____________ Qart kpk yedy glmz.
159

*** Qa dzldn yerd vurdu gzn d xartd. *** Qa-da srraf tanr, n bilr hr divan. *** Qaq mdn irli olub. *** Qaqla a verib sapyla gz xarma. *** Qayram qanm xr, qamram canm xr. *** Qaqas byk olann sz ox danlar. *** Qatq szl oru qalar, ayran szl nyi qalar? *** Qatr atasn grmsydi, zn xanzada bilrdi. *** Qatr n bilir xatr? *** Qatrdan sorudular: ddn kimdir? Dedi: nnm atdr. *** Qaydadan xan peman olar. *** Qay il borc dnmz. *** Qay bilr kotan n kir. *** Qaynayan qazan qapaq tutmaz. *** Qaz udu, qara qondu. *** Qazan daanda mnin biri bir tmn gedr. *** Qazan deyr: dibim qzldr, ____________ m deyr: bulanmam xmam.
160

*** Qazan qaras gedr, z qaras getmz. *** Qazan qazana deyr: zn qara olsun! *** Qazan olmayan yerd gvc d qazandr. *** Qazan strtl qaynar. *** Qazana n qoysan my o glr. *** Qazanan qazandn yes xan, by acndan lr. *** Qazanc qudurdu, mayan basd. *** Qazancl yk yngl olar. *** Qazandn dar olsun, uvaln sbt?! *** Qazanmaynca qazan qaynamaz. *** Qaz aadan alacan olsun, n verr, n danar. *** Qaz evind girdkan boldur, amma say var. *** Qaznn ryini qarqa da yemz. *** Qaznn yanna tk gedn ad qaydar. *** Qdirbilmzin baman ctlynd deyr: o yana dur, gzm xartmdn. *** Q... taplanda xaraba taplmr, xaraba taplanda q... taplmr. *** Q-pl, Xanm aa! Pitik neynsin yaa? ____________ G...v brk bas yer, chd el alxamaa.
161

*** Q...dn xbr aldlar, nn q...lik elyirsn? Dedi: zmn yumaqlndan. *** Qlb ki var, dir, sndrma, yamamaq olmaz. *** Qlbdn-qlb yol olu. *** Qlm dmn linddir. *** Qlm yri ksils d, doru yazar. *** Qlm qlncdan itidir. *** Qlm yazan qlnc poza bilmz. *** Qlm gtirn eyin qabq gmirn qoduu olar. *** Qlmin ucu qlncn gc. *** Qlndr drd lindn daa xb, grn deyir: bxtvr yaylaa xb. *** Qlp mal yiysin qaydar. *** Qlp odur ki, qlbindkin demy. *** Qm da yerindn qopardar. *** Qm, hara gedirsn? Qm yanna. *** Qm sni yeyr sn qmi yeyinc. *** Qmli rk lms d, dirilmz. *** ____________ Qrib drdin tk alar.
162

*** Qrib dostu olmayand. *** Qrib it hrnd zn hrr. *** Qrib it yeddi mhldn qovular. *** Qrib itin quyruu qnn arasnda olar. *** Qrib quun yuvasn Tanr z liyl tikr. *** Qribi baxndan tanyarlar. *** Qribi vurmular, Vay, vtn demi. *** Qribin boynu bkk olar. *** Qribin dostu olmaz. *** Qribin kimssi yox, Allah vardr. *** Qriblikd lnin brk nian gedr. *** Qnglik vardan olu, olmasa hardan olu. *** Qtrandan olmaz kr, olsa da cinsin kr. *** Qza il oyun olmaz. *** Qza iin ilr, biz qalar tvilr. *** Qzadan qamaq olmaz. *** Qfl oru n deyil, doru ndr. *** ____________ Qldn namaz hrktdyn qurbaaya dymz.
163

*** Qlql quzu yeddi ana mr, qlqsz birindn d qalar. *** Qlql min ev yeyr, qlqsz bir ev yey bilmz. *** Qlnc da z qnn ksmz. *** Qlnc - quranann, at - minnindi. *** Qlnc Misir, arvad yesir, dnck hsir. *** Qlncsz qrna getdik. *** Qrana bax bezin al, nnsin bax qzn al. *** Qrx bacana bir it paralad. *** Qrx il oru oldu, bir kr haram yemdi. *** Qrx ilin yolusudur, indi soruur cm gecsi n vaxtdr. *** Qrx illik bala zmk yrdir. *** Qrx quldur bir lpa soyammaz. *** Qrx qurda bir aslan neylsin? *** Qrxnda yrnn gorunda alar. *** Qrqovul ban kola soxar, quyruundan xbri olmaz. *** Qs gcl olanda qorxaq bacadan qaar. *** Qsla-qsla behit gedinc ____________ yn-yn chnnm gedsn.
164

*** Qsraa yanan canm, day da dalnca getdi. *** Q xar, z qaralq kmr qalar. *** Q qln yerd elr, gyd elmz. *** Qn qar yayn bar. *** Qz aac qoz aac, hr yetn bir selb atar. *** Qz alan alana kimi, qz vern ln kimi. *** Qz alan gznn baxmasn, qulaynan eitsin. *** Qz alann ya bir uval pulu grk, ya bir uval yalan. *** Qz anadan qorxmasa, yd almaz. *** Qz evi naz evi. *** Qz evind danqr-dunqur, olan evinin xbri yox. *** Qz qaryanda daysnn boynuna dr. *** Qz qzanda tez soyuyar, vay ondan ki, dul qza. *** Qz yk duz yk. *** Qz otaqlya yox, papaqlya ver. *** Qz zbana qoysan, ya halvaya gedr, ya naaraya. *** Qz saldn beiy, cehizi k eiy. *** ____________ Qzm, sn deyirm, glinim, sn eit.
165

*** Qzn dymyn dizin dyr. *** Qzn ismti atann dvlti. *** Qzn verm dli dviy, dvsi gedr, dlisi qalar. *** Qznan qzl gizlin grk. *** Qzl Xzr oynadar. *** Qzl ink qaraqabaq glin sd vermz. *** Qzl qfsdn hr quun tikdiyi yuvas xo. *** Qzl quun ayanda qumro olar. *** Qzl palqda da parldar. *** Qzldan arq geysn, yen ad arqd. *** Qzldan taxtn olunca bir quruca baxtn olsun. *** Qzll li baq ksmz. *** Qibl pakd. *** Qisas qiyamt qalmaz. *** Qismt gydn znbill enmz. *** Qismtd olan glir. *** Qismtdn artq yemk olmaz. *** ____________ Qismtdn qamaq olmaz.
166

*** Qiymtli yk yngl olar. *** Qoca at da arpa yeyr. *** Qoca ayr, qocaman ayr. *** Qoca qurd yuvasndan l kmz. *** Qoca kz ldrmk olar, yrtmk olmaz! *** Qoca tlk tora dmz. *** Qocann biliyi, cavann bilyi. *** Qocalq gldi getmzdir, cavanlq getdi glmzdir. *** Qocalq sorumaz glr. *** Qocalqda yoralq. *** Qocaya gedn quyruq yeyr, cavana gedn yumruq yeyr. *** Qocaya gln zn glr. *** Qo dyn qo dayanar. *** Qo igiddn qo trr. *** Qoun buynuzu qoa arlq elmz. *** Qoduq byyr, ulu bymz. *** ____________ Qoduq byyr ek olar.
167

*** Qoduq hrknd anasndan qabaq dr. *** Qohum glmy-glmy yad olar, yad gl-gl qohum olar. *** Qohumun kimdir? Yaxn qonun! *** Qol ti qolda gedr, bud ti budda gedr. *** Qoldan tutan azdr, yaxadan tutan ox. *** Qolun sn boyuna ykdr. *** Qonaa get demzlr, altndan palaz krlr. *** Qonaa hrmt elrlr, yri kafr ola. *** Qonaa z versn, taxa-boxan gzr. *** Qona ev qoyan yox, ahqatarn mxdan asr. *** Qona glmyn evlr yxlsa yaxdr. *** Qona xan olann anbarnda arpa qalmaz. *** Qona qonuya tandarsan, hr ikisindn olarsan. *** Qonan azna baxarlar, atna yem verrlr. *** Qonan knlndn ken ev yiysinin knlndn kemz. *** Qonan ruzusu zndn qabaq glr. *** ____________ Qonan zizlyn it d smk atar.
168

*** Qonaq, rk yeyirsn? *** Qonaq, dur altn sprm. *** Qonaq evin motal ykl gln buda ykl gedr. *** Qonaq vvl glnd gl st oturar, sonra glnd ul st, nc df glnd, kl st. *** Qonaq gcl olsa, ev yiysin evdn qovar. *** Qonaq qona istmz, ev yiysi he birin. *** Qonaq qonan hesabn knlnd saxlar. *** Qonaq zg evind sliqli olar. *** Qonaq sevnin sfrsi bo olmaz. *** Qonaq umduun yemz, olduun yeyr. *** Qonaqsan xo glmisn, niy libo glmisn? *** Qonu a dadl olar. *** Qonu ra qonuya iq salmaz. *** Qonu iti qonuya hrmz. *** Qonu, qonu! gl savaaq. *** Qonu qonudan tez durmaq yrnr. *** ____________ Qonu qonunun itiyini bayat ara-ara tapar.
169

*** Qonu qonuya baxar, cann oda yaxar. *** Qonu qonuynan boudu, qaraya frst dd. *** Qonu muncuun ourlayan gorda taxar. *** Qonu paxl olmasa, ba pri neylr?! *** Qonu pay qarn doyurmaz. *** Qonuda bir, biz d dr. *** Qonudan glnnn ynli olmaz. *** Qonum qonu olsa, kor qzm r gedr. *** Qonum ah mn d ah. *** Qonun tox sn d tox. *** Qonuna gen, bildiyini ldn verm. *** Qonunu iki inkli ist ki, zn d bir inkli olasan. *** Qonunun quzusu qonuya qo grnr. *** Qonunun amndan iq dmz. *** Qonuya umud olan amsz qalar. *** Qora ikn myz oldum. *** Qorx qorxmazdan, utan utanmazdan. *** Qorx payzdan qabanca q glir, ____________ Qorxma qdan qabanca yaz glir.
170

*** Qorx Tanrdan qorxmayandan. *** Qorxan ssi gur olar. *** Qorxaq bzirgan n xeyir elr, n ziyan. *** Qorxaq dan byyndn yapar. *** Qorxaq gnd yz yol lr, igid mrnd bir yol. *** Qorxaq hr eyi drd grr. *** Qorxaq qaar hay glmmi, rmanar kemy ay glmmi. *** Qorxan bzirgan olmaz. *** Qorxan it uzaqdan hrr, yaxnnan quyruq bular. *** Qorxu adama yalan dedirdr. *** Qorxulu ba salamat olar. *** Qorunan gz p dr. *** Qovann gc varsa, qaann da Allah var. *** Qovurann yanan atlar. *** Qoy desinlr: Alaba da yar yolunda can qoyur. *** Qoy mn qaoy gtrm, sn llaq at. *** Qoy mnim inyim sdl olsun, vursun srnici sndrsn. *** ____________ Qoyma xaldan xal olmaz, xal z sli grk.
171

*** Qoyun da kei ayana gedrmi. *** Qoyun dediyin em barsaqdr, dals he zlmz. *** Qoyun deyir: mni k xarabaya, sni xarm abadanla. *** Qoyun qrxlq altnda qurdu unudar. *** Qoyun quzusunun ayan tapdamaz. *** Qoyunu qoyun ayandan, keini kei ayandan. *** Qoyunu qurda taprmazlar. *** Qoyunun mldiyin quzu mlmz. *** Qoyunun yaxs gedib, kei qalb, adamn yaxs gedib, bici qalb. *** Qozbeli qbir dzldr. *** Quda qudurub qzn aparb... *** Quduran gedr, gicin qalar. *** Qudurasan, qurbaa, gedir ilan vurmaa. *** Qudurmu kpyin mr qrx gn olar. *** Qul xatasz olmaz, aa krmsiz. *** Qul qulluqda grk. *** Qulluqudan borc elm, ya toyda istr, ya yasda. *** ____________ Qulun dediyi olmaz, Tanrnn dediyi olur.
172

*** Qulaq asma, z szn eidrsn. *** Qulaq deyr: gnd bir ss eitmsm, qalxana dnrm. *** Qumar oynarlar eqnn. *** Qurban xtaya qalxandr. *** Qurban olum o qana, stndn bir gn ke. *** Qurban olum zrgr, sald mni prgara. *** Qurban biz eldik, ya Qaradaa yad. *** Qurd anlan yer glr. *** Qurd daddn bilr, udduun bilmz. *** Qurd dumanl gn axtarar. *** Qurd il qoyunun n anal?! *** Qurd il yeyr, yiysiyl ivn oturar. *** Qurd qaranlq sevr. *** Qurd qaryanda kpyin glnc olar. *** Qurd qocalanda kpy glnc glr. *** Qurd qonusun yemz. *** *** ____________ Qurd quduranda elini qapar.
173

*** Qurd qurda dal evirmz. *** Qurd quzuya dyms, quzu sfahana gedr. *** Qurd n bilir ki, qatr bahadr. *** Qurd z rnd ac qalmaz. *** Qurd sry glnd tk qoyunlunun qoyunun aparar. *** Qurd tutduu yerdn qanq olur. *** Qurd tkn dyir, xasiyytin dyimz. *** Qurd yrtdn bilr, udduun bilmz. *** Qurd yuvasndan smk skik olmaz. *** Qurda dedilr: sni oban secklr, dedi: blk mni aldadrsz? *** Qurda qonaq gedn kpyini yanna alar. *** Qurda qoyun taprmaq olmaz. *** Qurda n qdr yem ver, yen gz meddir. *** Qurda sn tikmk yrt, yrtmaq ddsi pesidir. *** Qurddan oban olmaz. *** Qurddan qorxan qoyun saxlamaz. *** ____________ Qurddan olan qurd olur, gr adamnan da bys.
174

*** Qurddan tryn qurd olur. *** Qurdu grmk mbark, grmmk daha mbark. *** Qurdu n qdr bslsn, yen gz meddir. *** Qurdun ad, yes d, qurddur, yems d. *** Qurdunan qoyun olmaz, qlncnan oyun. *** Qurdluca paxlann qurdluca alcs olar. *** Qurdun sbbin qu da yeyr. *** Quru qurbaas dniz tanmaz. *** Quru oduna yalar yanar, alar dalar yanar. *** Quru sfry n bismillah?! *** Quru torbayla at bir kr tutular. *** Quru-quru qurbann olum. *** Qurumu aacn klgsi olmaz. *** Qu dimdiyindn, insan dilindn. *** Qu qanad il, adam ad il. *** Qu qzl qfsd olsa, yen dustaqd. *** Qu qunan tutular. *** ____________ Qu z ndir, orbas da n ola?!
175

*** Qu var tin yeyrlr, qu var t yedirrlr. *** Qu yuvasndan uar. *** Qua qzl qfs zindandr. *** Qulara xbr gldi, gecquu qanadn gstrdi. *** Quun bzyi llkdi, insann bzyi bilikdi. *** Ququn olub quyrua keinc, yyn ol aza ke. *** Quyruun ksmkl tula kpk olmaz. *** Quyu qazyan! Drin qaz, gen dur, zn drsn. *** Quyuya su tkmkl sulu olmaz. *** Quzu otaranmz da var, yun darayanmz da. *** Quzunun taxsr qurdun acmasd. *** Quzusuna qymayan kabab yey bilmz. *** Qrbtd ken mr mr saylmaz.

____________
176

L
Lan balasn vermz, blk zorla alarlar. *** Lan qalada balalar. *** Lahc sel apard, el deyirdi: qibl pakd. *** Laxlayan da rkd qalmaz. *** Laln dilini anas bilr. *** Laylay bilirsn, niy yatmrsan? *** Le grnd qara quzuna dnr. *** Ll kb, yurdu qalb. *** Lnt he. *** Lzgiy dedilr: can irindi, bkmz? Dedi: iki dostun arasna girma olmaz. *** Lzgiy dedilr: gy xa bilrsnmi? Dedi: bkmz yesm xaram. *** Loxma qarn doyurmaz, mhbbt artrar. *** Lotu lotunu tapmasa, qara geyr, yasl olar. *** Lotu lotunun szn inanar. *** Lotuluq trg gtrmz. *** Lynsz byklk elmk olmaz. *** Lleyin aftafa yerin tutar, girov qoyanda alan olmaz. *** Ltn drdi olmaz. ____________ *** Ltdn ksn harda yeyck?!
177

M
Mal adama hm dostdur, hm dmn. *** Mal gedr bir yana, iman gedr min yana. *** Mal itdi, iman itdi. *** Mal yiysin oxamasa haramd. *** Mal gednin iman da gedr. *** Mal qrov ldrr, qn ad bdnamdr. *** Mal mal yannda tanyarlar. *** Mal yox - oru apara, iman yox - eytan apara. *** Malm budu, yars sudu, alsan da budu, almasan da. *** Maln ziz tutan cann zlil tutar. *** Maln mal olunca bazarn bazar olsun. *** Maln tapld, zn qara oldu. *** Maln yemzin maln yeyrlr. *** Maln bylr apard, camalna n oldu?! *** Maln itlr yeyr, cann bitlr. *** Maln yax saxla, qonunu oru tutma. *** Mamaa ox olanda uaq trs glr. *** ____________ Matahn matah olunca bazarn bazar olsun.
178

*** Maya doar, nr domaz. *** Mayasz ftir olar. *** Mehtrin ssi uzaqdan xo glr. *** Me aqqalsz olmaz. *** Med aacn dzn serlr. *** Mey gedn z aacn ksr. *** Mey od dnd quru da yanar, ya da. *** Meyxanadan ahid istdilr, srxou gstrdi. *** Meyxanann ahidi zmayaqlayan olar. *** Meymuna dedilr oyna, dabann qovzad. *** Meymunun su xrtdanana xanda balasn ayann altna alar. *** Meyvli aaca da atan ox olar. *** Mclisd yerin tan, demsinlr dur burdan! *** Mcnun kimi drs oxuyan axr vlleylid qalar. *** Mhbbt gzd olmaz, knld olar. *** Mkkdn gln mn, xbr vern sn! *** Mn Allah-Allah il day yrdirm, ____________ sn papaq atb hrkdrsn?!
179

*** Mn balam istrm, balam istr balasn. *** Mn bel holavar eitmmim. *** Mn billm hans inyin buzovusan. *** Mn bu evin kzym, istr kotana qosunlar, istr ct. *** Mn deyirm axtayam, bu soruur: olun, uan nyin var?! *** Mn dli, anam dli, bir dli bacm da var. *** Mn qurd ism alram, mn obanam vermirm. *** Mn mrdirm, yuyaram, istr cnnt getsin, istr chnnm getsin. *** Mnd el tale hayandad, oyna qoynuna girm, qonum da stm rt. *** Mndn sn yt: dnini zn yt. *** Mn bax n gndym, yara bax n sallanr. *** Mn bitmz i deyir, adm qoyur yartmaz. *** Mn dymyn qurd min yaasn. *** Mnmlik eytana yarar. *** ____________ Mni aparan suya drya deyrm.
180

*** Mni bir ilan ald, dilimi biln ald. *** Mni xublara mhtac, gzm, sn elmisn! *** Mni sayann quluyam, saymayann aas. *** Mni yemyn qurda kpk demrm. *** Mnim bimi ama su calama. *** Mnzil yaxn, kira ox, bunda bir lamt var. *** Mrd l yapar, namrd ayaa, haray! *** Mrd li kasad olmaz. *** Mrd igidlr sfr aar, ad alar. *** Mrd kii ryini dadan xardar. *** Mrd qdrini mrd bilr. *** Mrd mrd qnim olar, Mrtza li hr ikisin. *** Mrd zndn bilr, namrd zgdn. *** Mrd arxa evir, namrd verm yaxa. *** Mrd gll dymz he kryindn. *** Mrdi qova-qova namrd elm. *** Mrdimazar axtarmaqla deyil, rast glmkldir. *** ____________ Mrdin gz tox olar, namrdin gz ac.
181

*** Mrdin qaps aq olar! *** Mrdin paxl deyilsn ki? *** Mrkd itni dllkd axtar. *** Mrift manqura dymz, simzr dvrandr. *** Mscid qapsdr, n skmk olur, n yandrmaq. *** Mscid tikilmmi kor sasn dayad. *** Mscidin qaps aqdr, itin d hyas grk. *** Msld mnaqi . *** Mzlumun ah, devirr ah. *** Milk iry yar. *** Milyin oluu bir ey deyil, di gl rk bulandrr. *** Min bilsn, bir bilndn xbr al. *** Min qapda duz dadan bir qapda bnd olmaz. *** Min ulduz var, birc ay. *** Min yeynin olsun, bir deynin olmasn. *** Minary xrci xmayan deyr bs yerdn gblk xb. *** ____________ Mindin atn sarsna, qatla yannn arsna.
182

*** Minm qoduq, verm crim. *** Mis ki gldi, saxs, qa! *** Mis snd, ya cingilddi. *** Miyannn kissi gen olar. *** Molla alacan unutmaz. *** Molla by qouldu, xalqn evi yxld. *** Molla evindn a xmaz, kor gzdn ya. *** Molla halvan grd, yasini unutdu. *** Molla Qurandan ksr, eytan imandan. *** Molla Nsrddin sa ola, eklrin qurd yey?! *** Molla olmaq ox hasand, adam olmaq ox tin. *** Molla tuluq zurnasd, qarn dolmasa ssi xmaz. *** Mollan iki yer aranda bar atlar. *** Mollaya dedilr: qonuda bir kasb lm, dedi: naxoam. *** Motala dadanan kpk bir d glr. *** Murdar sgiy od dmz. *** Murdar murdar aparar. *** Musurmann rrindn, ermninin paxllndan, ____________ rusun zavtrasndan - Allah, sn ira el.
183

*** Muzdur, yerind dz dur. *** Mft sirk baldan irin olar. *** Mxnntin stn getm, igid edrsn. *** Mlk satan qrx gn tox olar. *** Mrdir haqq ildir, l nec olur olsun. *** Mrvvt ndaz olmaz. *** Mtrid gz olsa, satan acndan lr.

____________
184

N
Nacins aac dynl olar. *** Nacins qarpzn toxumu ox olar. *** Nahaq qan yerd qalmaz. *** Naxr yerli-dibli yoxdur, bu, ala dana axtarr. *** Naxr qz naxr ryi arzular. *** Naxr qzndan xanm olmaz. *** Naxr qzn verdi, torba daarc da stlik. *** Naxrnn knl naxr ryi istr. *** Naln almam mxn alma. *** Namaz qla-qla yxdn ym, indi balamsan Haca getmy. *** Namrd yoldandan grr, mrd Allahndan. *** Namrd tu olann ciyri qana dnr. *** Namrdi bir grdn, bir d grsn, namrdsn. *** Namrdin ryi dizinin st olar. *** Namrdin gz dar olar. *** Namrdin szn sz elmk olmaz. *** ____________ Namusu it atdlar, it yemdi!
185

*** Naya zurna vernd youn bandan yapar. *** Nec baxm gzm glin gzn oxasn?!. *** Necsn qanmaym atan yansn! *** Neylrm qzl teti iin qan qusam. *** Neylrm o iman ki, yars qardaa yanmaya. *** Neylyirm qzl taxt, bir qzl baxtm olsa. *** Neyniysn dz yrini ksck. *** N aac tovla, n iti hrdr. *** N altda unsan, n std kpk. *** N artsa iydn artar, bimidn he n artmaz. *** N azn ol asl, n mzlum ol basl. *** N bam var, n d aqqalla davam. *** N baln yeyirm, n blasn kirm. *** N biinin biirm, n ayrann iirm. *** N apam var apam, n bxtim var tapam. *** N iy yeyim, n d qarnm arsn. *** N da atdn ki, qolun da arsn. *** ____________ N drin suya gir, n Xdr Nbini ar.
186

*** N dvnin sdn ist, n rbin zn gr. *** N diriy hay verr, n ly pay. *** N krsn, onu birsn. *** N mmirm, n midirmirm. *** N glndn z evir, n gedni qovar ol. *** N iim naqabil sz deym; damana ya dy, ya dymy. *** N itl yx, n k duruz. *** N qanr, n qandrr. *** N qdr eyi vard, palan axtarrd, palan tapan kimi eyi krd yedi. *** N qorx, n d qorxunu ryindn xart. *** N sal ildir, n mal ildir, glm, ululuq kamal ildir. *** N syd aacndan bar, n arszdan ar. *** N aqn ol basl, n daqn ol asl. *** N eytan grm, n qulfallah oxuyum. *** N i yansn, n kabab. *** N titrrsn, llrim, vermyinc ala bilmzsn. *** ____________ N tkrsn ana, o xar qana.
187

*** N ucudu, n ortas, qrlb qarn qartas. *** N umursan bacndan, bacn lr acndan. *** N varlya borclu ol, n yoxsuldan alacaql. *** N versn adnd, n yesn dadnd, qalan yadnd. *** N yada sirrini ver, n namrd bel bala. *** N yarar ara, ged gir qorua?! *** N yardan doyur, n ldn qoyur. *** N ya olub sxlmal, n quru olub qrlmal. *** N yatd ki, n yuxu grsn?! *** N yatdq, n uzandq, hazr olan qazandq. *** N yourdum, n yapdm, hazrca kk tapdm. *** N zalm ol asl, n miskin ol basl. *** Ncabt adamn zatnda olar. *** Nciblik canda deyil, qandad. *** Nfs Haqdan glir. *** Nfs nfsdir, bdnfsin ad bdnamd. *** Nrin dizi bal grk. *** ____________ Nisy axr in iki yol keflnr.
188

*** Nisy girmz kisy. *** Niy el yerd yatram ki, altma su xsn?! *** Niyytin hara mnzilin ora. *** Nkr ndi, bekar ndi. *** Nkrsn, niy bekarsan? A qapn, rt qapn. *** Nvb yetim atanda qan dstsi snar. *** Nuh deyr, peymbr demz.

____________
189

O
O ba qorxsun ki, dost yolunda dayanmaz. *** O daa yaar, bu daa yaar, axrda da bura yaar. *** O gls dala, sn get ala. *** O hac, bu hac, kim olacaq boyaq?!. *** O haqvermzdi, bu haqbatrmaz. *** O qardan bizim d qapya yaar. *** O qdr dvltli deyilm ki, ucuz ey alam. *** O qdr kp yannda kplr snb ki?! *** O ahlq dvsidi ki, yklnmz. *** O verdiyin and, bu da buyurduun qulluq. *** Oba durdu kmy, qar durdu gzmy. *** Oba kb, yurd alayr. *** Oba yiysiz qalanda donuz tpy xar. *** Oba yox, qara yox, sndn baqa ara yox. *** Obalar biz, biz obalara. *** Ocan altdan kz, adamn altdan sz. *** Ocaq iindn tutuar. *** ____________ Ocaq kzsz olmaz, glin szsz.
190

*** Ocaqdan kl skik olmaz. *** Od, ddy yeri yandrar. *** Od hr yana ds zn yer aar. *** Od olmasa tst xmaz. *** Oddan kl trr, kldn n trr? *** Oddan, sudan yen qar amannd. *** Odla pambn n anal?! *** Odu sndrb kl il oynamazlar. *** Oduna gedr Dadmir, suya gedr Dadmir, zv yusun mrdir. *** Olan dodum oydu mni, qz dodum soydu mni. *** Olan evlnr, by oldum sanar. *** Olan kamal il, qz camal il. *** Oru anas gah d yeyr, gah dn vurar. *** Oru el bard, dorunun bar yarld. *** Oru el bilr, ham orudur. *** Oru ev olmaz, ev yiysini evlilikdn salar. *** ____________ Oru yri kolda gizlnr.
191

*** Oru it xoflu olar. *** Oru it zn bildirr. *** Oru qalana yanar, mal sahibi gedn. *** Oru ol, xou ol, dilin olsun. *** Orudan qalan rmmal aparar. *** Orudan oruya halaldr. *** Orunu oru liyl tutarlar. *** Oruya and verdilr, evin mutuluqu getdi. *** Oul atadan grr, sfr aar. *** Oul atann kvnin kr. *** Oul dmn qapsna aparar. *** Oul ynl olsa neynir ata maln, Ynsz olsa neynir ata maln?! *** Oulun fli qohum yerdn qz alar. *** Ourlua dayn evin get, tutulanda dylm. *** Ourlua getsn, insaf ldn qoyma. *** Ourluun vvli, o da ay inda. *** Ourluq il ngilik qrx gn gedr. *** ____________ Oxuduunu dem, anladn de.
192

*** Oxunu atb yayn gizltm. *** Olacaa ar yoxdur. *** Olan yerdn olacaq. *** Olan yerdn umarlar. *** Olanda gz qzarar, olmayanda z. *** Olar am suyu, olmaz bam suyu. *** Oldu il ldy ar yoxdur. *** Olma gzl, incimysn. *** Olmu olacaqdan eyidir. *** On iki imam qoyub, gzn Axrazzamana tikib. *** Ondan xeyir grn Allahdan bla kr. *** Ora krk vaxt, krk oraq vaxt alarlar. *** Orta oyunu orta yerd oynanar. *** Ortada gedn danan qurd yemz. *** Ortaql mal xalq yeyr. *** Ortaql toyuqdan yalnz yumurta yaxdr. *** Ortalq qazan qaynamaz. *** ____________ Oruc tutma, namaz qlma, iin bel rast gtirsin?!.
193

*** Oruc tutmayann oluna Ramazan ad qoyarlar. *** Orucundan ox razyam, esin d tutaram. *** Ot z kk st bitr. *** Ot yolun gah altnda bitr, gah stnd. *** Otumu otdasan, kvyimi gtir bilmzsn. *** Otuz iki didn xan otuz iki mhly yaylar. *** Ovu ne al bils, ay da onca yol bilir. *** Ovu ovda, yolu yolda grk. *** Ovuya da nian verdilr, ovu nian vermzlr. *** Ovu brsind vurarlar. *** Ovurdunda yax yer elyibsn, baqqal armud vers. *** Oya gzndn elr, yaya dizindn. *** Oynamaq bilmyn yerim dardr deyr. *** Oynamayn, glmyin, knd tz dara glib. *** Oyna yannnan glib r ba yarr. *** Oynaa umudlu olan arvad rdn olar. *** Oynayram, glrm, he oyna yadmdan xmr. ____________
194


kz crldamaqdan boyunduruq crldayr. *** kz dvcn olanda, dv dacan olar. *** kz ld, ortaq ayrld. *** kzly gn borc verrlr. *** kz duruzub altndan buzov istmzlr. *** kz ln yol gstrn ox olar. *** kzn byy pyd qalbdr. *** kzn ct getmyni tlik adna satlar. *** kzn qaqasn dyrlr. *** kzn qocalan dana-buzova qoular. *** l mnim n, lm snin n. *** ldrn ox, gnahkar ox atan. *** ldrrm deyndn qorxma, llm deyndn qorx. *** ln il lmk olmaz. *** ln ink sdl olur. *** ln ld, vay qalann halna. *** lnin borcunu baqqal dirilr yklr. *** ____________ lr Korolu, getmz bu yerdn.
195

*** lm eyim, lm, yaz glr yonca bitr. *** lmk lmkdir, xrldamaq n demkdir?! *** lm eyi axtarr naln xartmaa. *** lm ink sdl olar. *** l da kilr, diri da kilmz. *** l drdi drd olmaz, haray dirinin drdidi. *** l kimi lginn, mrdir kimi yuyum. *** l mnimdi, ayan yeyirm. *** l ld, diriy dirilik grk. *** ldn eytan da l kib. *** llr el bilir, dirilr halva yeyirlr. *** lm haqq, miras halal. *** lm qala gz arasndadr. *** lm var lm kimi, lm var zlm kimi. *** lm-dirim bizim ndr. *** lmdn baqa hr ey ar var. *** lm grcksn ki, baylmaa da raz olasan. *** ____________ lmn at aparaq olar.
196

*** ln z xouna qoysan, vurar kfni batrar. *** lnn byy kiiyi olmaz. *** ls olan bir gn alar, dlisi olan hr gn alar. *** ls ln kiridi, yasa gln kirimdi. *** mr qarsa da, knl qarmaz. *** rdk qaz yerii yeriynd paas aral qalar. *** rkn n qdr uzun olsa, yen dolanar doanaqdan ker. *** rtl bazar dostluu pozar. *** yrnn az rzsiz qalmaz. *** yrnmy ar olmaz. *** ynd yox urvalx, knlndn keir koyxalx. *** z ryini zg sfrsind yem. *** z da-trzisiynn k. *** z evind ban balaya bilmz, zg evind glin ba balar. *** z liyl z ayana balta alr. *** z gznd bayquun balas tavusdan gzldir. *** ____________ z gznd tiri grmr, zg gznd ql axtarr.
197

*** z kynind otlayan mal ac qalmaz. *** z qdrin bilmyn zg qdrin he bilmz. *** z qurdu zn yeyibdi. *** z-zn bynn aam vay! *** z it oludur, amma indi qurd basr. *** z llk olann kissinin dibi dlik olar. *** z zn eldiyini el yla ely bilmz. *** z n yatr, zglr n yuxu grr. *** z yxlan alamaz. *** zm yer elrm, gr bir sn neylrm. *** zn etdin zn, kl spdin gzn. *** zndn yuxar baxanda zndn aa da bax. *** zn baxma, szn bax. *** zn bir iyn, yoldana uvalduz. *** zn qymadn zgy qyma. *** zn umac ova bilmir, baqasna rit ksir. *** zn yeyr, zgy minnt qoyar. *** ____________ zn tanmayan Allahn da tanmaz.
198

*** zn yorulmu bilsn, yoldan lm bil. *** zg azna baxan ac qalar. *** zg atna minn tez dr. *** zg buzovu at qrar. *** zg danasn balyann ats lind qalar. *** zg evind tlkdr, z evind aslan. *** zg lind kmb byk grnr. *** zg qapsn bal istynin z qaps bal qalar. *** zg zgnin namazn dstmazsz qlar. *** zg zgnin lsn holavarnan alar. *** zg pilovundan bizim orba yaxdr. *** zgnin qaras zgy qr glir. *** zgnin yaman gnn gln, z gnn alar. *** zgy quyu qazan z dr.

____________
199

P
Padarn ula zaada yatar, qona ld. *** Padah da arxasnca syrlr. *** Padahn aya dyn yerd yeddi il ot bitmz. *** Padahsz nal olmaz. *** Paxl artsa, qurd artar. *** Paxl olma, qssn olmasn. *** Palaza brn, elnn srn. *** Paltarn irki yumaqla, ryin irki demkl. *** Pambq satan a itdn qorxar. *** Pambqnn a itdn zhlsi gedr. *** Pampaa papa arlq elyr. *** Papa isti-soyuqdan tr qoymurlar. *** Papaq namus ndr. *** Papaqnn knl olsa, bir dridn doqquz papaq tikr. *** Pasl dmirdn qlnc olmaz. *** Payn yalqz yeyn tayn yalqz qaldrar. *** ____________ Peymbr z canna dua elyib.
200

*** Peymbrlrd bs niy Crcisi tapdn?! *** Pzvngin axr drvi olar. *** P-p ev yxar. *** P-p Mustafa xan qartd. *** Pilovun yalsn yeyn yax fatih oxuyar. *** Pininin mayas iynynn bizdi. *** Pir mnimdir, kramtin bilirm. *** Pis gnn mr az olar. *** Pis olmasa, yaxnn qdri bilinmz. *** Pis sz yysin qaydar. *** Pisi dalna mindir, ya dalna min, ikisi d birdir. *** Pisliyi torpaa kdilr, gyrmdi. *** Piik atas xeyrin sian tutmaz. *** Piik balasn istdiyindn yeyr. *** Piik balasn kl bulayb yeyr. *** Piik olmayan yerd sianlar ba qaldrar. *** Piiyi dara qsnayanda dnr zn crmaqlar. *** ____________ Piiyin az t atmayanda deyr qoxuyubdu.
201

*** Piiyin drdi iti ldrr. *** Piiyin gz sian deiyind olar. *** Piiyin knl samanlq idi, it d qovdu sald samanla. *** Piiyin qonaq yeri samanlqdr. *** Pitikl donuz dardan xmaz. *** Piyada atlya glms, bar atlar. *** Piyadann qaydasdr atlya glr. *** Polad snar, yilmz. *** Pul can yonqardr. *** Pul ksni qlnc ksmz. *** Pul vernd mollan meidd aldadallar. *** Pulda vfa olsayd, ldn-l kemzdi. *** Pullu adamdan bla da qorxar. *** Pulu pul qazanar, yax igid palq basar. *** Pulun getdiyin baxma, iin bitdiyin bax. *** Pulun vern mal alar, he vermyn n alar? ____________
202

R
Rahat durmayan narahat olar. *** Rahatlq istyn adam kar, kor, lal grk. *** Ramazanda yalan deyn bayramda z qara xar. *** Rast glmyn i peiman olma. *** Rhbr yol grstm. *** Rhmt yazana, lnt pozana. *** Rngim bax, hvalm xbr al. *** Ruzi hllacbazarda gzir. *** Ruzi qismtnn glr. *** Ruzi olsun, ocaqda olsun. *** Ruzinin gln vaxt kpyi yuxu tutar.

____________
203

S
Sabun qara palaz aartmaz. *** Sa lnn st ksrlr. *** Sadaa qada qaytarar. *** Sadaa saraydan xmaz. *** Sadaa vern llr drd grmz. *** Sa armud sapdan dmz. *** Sa l verni sol l grk bilmsin. *** Sa lin sol l xeyri yoxdu. *** Sa gz sol gz mhtac olmasn. *** Sa gz tut, sol gzdn ona ix yoxdu. *** Saalsa hkimm, saalmasa mn kimm? *** Salnda kor Fatma, lnd badam gzl?! *** Salnda nydi ki, sayrlnda nola?! *** Samal ink bizd, satdq ya sizd. *** Sarya minn g...nn arsna qatlaar. *** Sasaan kkliy baxar, z yeriin itirr. *** Sahibindn qabaq bostana girm. *** ____________ Sahibsiz qoyunu qurd yeyr.
204

*** Saxla gn, glr gn. *** Saxla saman, glr zaman. *** Saxsya ver-ver xd misin bahas. *** Sakitlikl olan i qqrqla baa glmz. *** Saqqal feyz olsayd, kei eyxlik elrdi. *** Saqqalm yoxdu, szm tmr. *** Salam Allahn addr. *** Salavat gc bald. *** Sallaqxana kpyi arsz olar. *** Saman snin deyil, samanlq ki snindi. *** Samann tsts gz xardar. *** Sambal xo, irisi bo. *** Sanl pul durumsuz olar. *** Sap zln yerdn qrlar. *** Sar yanan yalayr, sarmsanan dalayr. *** Sarmsa glin elmilr, qrx gn qoxusu xmam. *** Sarsaqlar olmasayd, yaltaqlar acndan lrdi. *** ____________ Satdn kimi al.
205

*** Savab tklb, yan yoxdur. *** Savaanda barmaa da z yeri qoyarlar. *** Sayann quluyam, saymayann aas. *** Saydn qoy knara, gr flk n sayr. *** Saysz igidi dmn aldadar. *** Saymaz it adam tutar. *** Sel gtirn ucuz olar. *** Selbni meyvli aaca atarlar. *** Sevnin gz kor olur. *** Sevgi od deyil, amma oddan yamandr. *** Sevgi adam sel verr. *** Sevindim quum var! Quum var! Arala xd sr balas. *** Seyid cddin arxayn olar. *** Sbir acdr, meyvsi irin. *** Sbir aac hr bada gyrmz. *** Sbir Allahdan, sbirsizlik eytandan. *** Sbir cnnt aard. *** ____________ Sbir elyn muradna yetir.
206

*** Sbir eylynin az bal dadar. *** Sbir eylrm, sbir da, atlad ryim ba. *** Sbir il halva olar, ey qora, sndn. *** Sbir-sbir, axr bir snq qbir. *** Shr gnyl qzmayan axam gnyl qznmaz. *** Shvi dyirman elr; buda aparar un gtirr. *** Sksn doxsan, bir gn yoxsan. *** Sn aa, mn aa, inklri kim saa. *** Sn aac lin al, orunu it qapacaq. *** Sn aac gtr, sulu zn bildirr. *** Sn ba vurdun, mn ayaq, gl bunu ortalayaq. *** Sn bizim nhrmizi alxala, mn gedim bylik evinin nhrsini alxalamaa. *** Sn burda dur, yamanca, mn bir yaxsn taplnca! *** Sn doru ol, yri blasn tapar. *** Sn grdyn aaclar krkliy ksildi. *** Sn gndz gedn yollar mn gec il glmim. *** Sn haqnan ol, haqq da snl olar. *** ____________ Sn ki qorxursan piikdn, niy xrsan deikdn?
207

*** Sn qurd isn, al grm, mn obanam, vermrm. *** Sn mni atnn trkin almrsan, mn sni itimin trkin almaram. *** Sn mnim bir zm aar ki, mn d snin iki zn aardm. *** Sn oxuyanlar mn toxumuam. *** Sn raz, mn raz, n qlt elyir qaz?! *** Sn saydn say, gr flk n sayr. *** Sn sz at, yiysi z gtrr. *** Sn yediyini bilmsn, mn doradm bilirm. *** Sndn ehtiyac olan baqasna mhtac elm. *** Sndn hrkt, mndn brkt. *** Sndn qvvtli il tutuma. *** Sndn tr xst olana sn l. *** Sn gvndiyim dalar, sn d qar yaarm. *** Sni istrm, ox istrm, bir gzn yox istrm. *** Sni sndn sorumazlar, eldn soruarlar. *** Snin atn mnim arpamn gcn yora gedir. *** ____________ Snin hftndn motal olmaz.
208

*** Snin n ya baa yarpa, ya quzu qula. *** Sninki snd, mnimki mnd. *** Snt kc baxan ac qalar. *** Sntin kim xor baxar, boynuna torba taxar. *** Sr dadan ksb, dan da xbri yox. *** Sr ndi, bildirin don bi?! *** Srdn qorxan grk dar kmsin. *** Srnin nmsi yox, civ-civi ox. *** Srv aac n qdr uca ola, sli yoxdu, budanda bar olmaz. *** Syq il yxlan ev a biir viran olsun. *** Sian grnd plng oxayan piik plng grnd siana dnr. *** Sian olmam daarc dlir. *** Siana dedilr: Bu deikdn x, gir o deiy, be min altun verk sn! Sian dedi: Bunda n var? mnzili yaxn, pulu ox?! *** Siandan olan torba ksr. *** Sidq il qara dadan mtlb almaq olar. *** ____________ Sifari il hac qbul olmaz.
209

*** Sirk n qdr tnd olsa z qabn atladar. *** Sirk-sarmsan hesab elyn, paa yemz. *** Sirr aandan el qaar. *** Sirrivi verm yaruva, yaruvun da yar var. *** Siyavu qand yatmaz. *** Sizin evd yeyk, bizim evd oynayaq. *** Sizin qazannz var, biz vuraq gvcimizi sndraq?! *** Soan gyrdi, dedi: mn d bir glm. *** Soan seyrk olduqca ba yek olar. *** Soan yemyibsn, iin niy gynyir?! *** Sonalayan ya kora, ya kel. *** Sonan gld, trlan ld. *** Sonradan gln buynuz qula kedi. *** Sonrak pemanlq fayda vermz. *** Sonsuz adam dvlti ox istr. *** Soruan dalar aar, sorumayan dzd aar. *** Sorua-sorua stanbula getmk olar. *** Sovqatn ad birdi. *** ____________ Shbt ki var, dar torbasd, deils axacaq.
210

*** Shbtin irin yerind moltan gldi: Allah saxlasun! *** Sylyndn dinlyn arif grk. *** Sylyn baxma, sylnn bax. *** Sym nkr babam, symyim by baban. *** Syd aac bar vermz. *** Sz azdan xncan snindi. *** Sz bir olsa, zrbi krn sndrar. *** Sz danqdan ker. *** Sz dediyin dmirdir, dyldkc uzanar. *** Sz eitmk dbdndir. *** Sz gldi, mqamnda de glsin. *** Sz haqdan glir. *** Sz ki var, bir ucu yalandsa, bir ucu dorudu. *** Sz odur ki, haqqa vara. *** Sz sahibi ls d, sz qalr. *** Sz sz kr. *** Sz szn sykyidir. *** Sz vaxtna kr. *** ____________ Sz var el iind, sz var ev iind.
211

*** Sz var glr ker, sz var dlr ker. *** Sz var xalx iind, sz var xlx iind. *** Sz var ahid istr, sz var ahidi zndndi. *** Sz glnd usta, i glnd xst. *** Sz azda biir de. *** Sz at yer, gedr yerin tapar. *** Sz deynn alana, qulanda qalana. *** Sz unamadan yiysini qnama. *** Sz uzadarsan, bsdir deyrlr. *** Sz yerind syl. *** Szn ba axrndan anlanar. *** Szn bilmyn az baa toxmaq vurdurar. *** Szn damar olar, kdikc uzanar. *** Szn dorusu dmiri dlr. *** Szn dorusunu de, atn min qa! *** Szn dorusunu uaqdan xbr al. *** Szn dzn zarafatda deyrlr. *** Szn yaxs baldan dadldr. *** ____________ Szn yanl olar, yalan olmaz.
212

*** Szn bilmyn aa bada da yer yoxdu. *** Su axar, uxuru tapar. *** Su axd yerdn bir d axar. *** Su badan aanda ya bir qar, ya yz qar. *** Su badan bulanqdr. *** Su bulandrmaqla balq tutulmaz. *** Su bulanmaynca durulmaz. *** Su kn d mn olum, br gzdirn d? *** Su xmaz arxa cuvar qoydular, adm da qoydular yartmaz. *** Su da bir yerd qalanda iyiyr. *** Su gldiyi arxa bir d glr. *** Su girdi qaba oldu imli. *** Su hr eyi tmizlr, z qarasn tmizlmz. *** Su il odun n oyunu var?! *** Su kiiyindir, yol byyn. *** Su meymunun boazna xanda balasn aya altna alar. *** Su murdarlq gtrmz. ____________ *** Su zn yol elr.
213

*** Su sni suda snar. *** Su yatar, dman yatmaz. *** Suda boulan ilana sarlar. *** Sudan ayrlan baln oddan n qorxusu?! *** Susuz it khriz baxar. *** Suyu aal yerdn, qz qardal yerdn. *** Suyun vvli bulant glr. *** Suyun lal axanndan, adamn yer baxanndan. *** Suyun yavandan qorx. *** Susmaq da bir cavabdr. *** Sbhn almasn xoruz anlar. *** Sd il girn smkl xar. *** Sddn az yanan qat fly-fly ir. *** Sd gldiyi yetmz, srnici d dalnda tutur. *** Sdl ink ol, vur dolu srnici dat. *** Sdl qoyun srsndn xmaz. *** Sdn qdrini qsr mn dana bilr. *** Sdn km baxann gzlrin a damar. *** ____________ Sfrd lini saxla, mclisd dilini.
214

*** Sfrnin ba-aya olmaz. *** Srmni Allah aparb paxlann gzn kib. *** Sr axsaqsz olmaz. *** Sr obansz olmaz. *** Sr qoyun sizd, satdq ya bizd?! *** Sr sn qurbandr, amma piin biri bir tmn. *** Sr tama, drd adama vyr. *** Srdn ayrlan qoyunu qurd yeyr. *** Sry qurd glnd vay bir keisi olann halna!

____________
215


ad gnn dostu oxdu. *** adlna itlik elm. *** ah Abbasa yarad, kel Abbasa yaramad?! *** ah bilr, ahsevn bilr. *** ah da bilir irvan snndr. *** ah Xudabnd, sninki snd, mnimki mnd. *** ah-ah dediyim z canm ndr. *** ahn da dvlri ayaqyaln gzr. *** ahn ryi Allahn linddi. *** ahsnm olan doub! *** alam orbasnda turp zn ya sanar. *** am aacndan al olmaz, el olundan oul olmaz. *** am bahad korun n vecin. *** ey qurdlayar duz sprlr, duz qurdlayar n sprlr?! *** eytan baqa, cin baqa. *** eytan ox bildiyindndi bir gz kor olubdu. *** eytan zabda grk. *** ____________ eytan getdi, meydan biz qald.
216

*** eytan karxanas bo qalmaz. *** eytan olmasa qurd qoyunla gzr. *** eytann dostluu dar aacna qdrdir. *** eytanla rikli buda kn saman bir. *** fa Haqdandr, hkim knl xoluu. *** fa vern adan da ver bilir. *** hr burclu-qalal grk, igid ba blal. *** hri grdn gz qpq, sn d ol gz qpq. *** r demsn, xeyir glmz. *** rik yax olsayd, Tanr z n tutard. *** rikli qazan gec qaynar. *** rti umda ks, xrmanda yabalama. *** qqldatmaa qozum var, crldatmaa bezim. *** ir grk pnc vura ir il. *** ir qocalanda zn glmyi glr. *** irin dil ilan yuvasndan xardar. *** irin dil yz evi yeyr, ac dil bir evi yey bilmz. *** irin szn irin d cavab olar. *** ____________ irin-irin yemyin ac-ac qusma da var.
217

*** irinc gl, irinc get. *** or yer snbl gtirmz. *** oranlqda ek tapdn, erkk-diiliyin axtarma. *** or yeyn suya glr. *** ordu, or deyirm. *** prk gec gzr, gndz gzmz, el bilr z bilr, zg bilmz. *** ux trlan yerind cr balanb.

____________
218

T
Ta yemsn bilmzsn. *** Taxa mn qald, eydal, boxa mn qald, eydal. *** Taxadak qarnnda, boxadak ynind. *** Taxt mnimdi, stnd yatmram, altnda yatram. *** Tamahkar yalan aldadar. *** Tamarzdan al, yrnmi ver. *** Tanr dvy qanad versydi, yxmad dam qalmazd. *** Tanr vern dvlti bnd ala bilmz. *** Tanrdan glms, bnddn n glr?! *** Tapan tapann olsa, ld oban by olard. *** Tar ac istyni bnd doydura bilmz. *** Tar bilir kim qazana, kim yey?! *** Tar bir yandan balasa, bir yandan aar. *** Tar eyi tanyrd buynuz vermdi. *** Tar qaryan peymbr sas il dyr. *** Tar mnm, yamanam. *** ____________ Tarnn gn bir uval dardan da ox.
219

*** Tarsn tanmayandan sn n umursan?! *** Tarlada izi olmayann sfrd z olmaz. *** Tat ata mindi, Tanrsn tanmad. *** Tava dlik, tas dlik, bo da gldi stlik. *** Tayl tayn tapmasa, ah-vayla ker gn. *** Taz heyiz olanda dovan knd qranda gzr. *** Taznn heyizliyindn dovan samanlqda doar. *** Taznn topal olduu dovann qulana yetiib. *** Taznn yiysi varsa, dovann da Allah var. *** Tk dadan divar olmaz. *** Tk lin ssi xmaz. *** Tk gzn danan qurd yeyr. *** Tk qoyundan sr olmaz. *** Tklik Allaha yarar. *** Tk sry byk olmazd, qoyunlar qoyun olsayd. *** Tkd qo hnri olmaz. *** Tqdir il yazlan tdbir il pozulmaz. *** ____________ Tlsnin kndsi kt gedr.
220

*** Tlsik i eytan qarar. *** Tlsirsn, yava yeri. *** Tnbl dada qar grd, yoranna brnd. *** Tnbl ek hou Allahdan istr. *** Tnbl gnortayacan neylyib ki, gnortadan sonra neylsin?! *** Tnbl dedilr: qapn rt, dedi: yel sir rtr. *** Tnbl hftnin hr gn cmdir. *** Tnbl i buyur, sn al yrtsin. *** Tr yeyn d yaza xar, kr yeyn d. *** Trkm z obasn Badaddan byk bilr. *** Trkm pendirind qurd grmz. *** Trlan yerin alaan tutmaz. *** Tz ay doanda khn ay dorayb ulduz elrlr. *** Tz gldi bazardan, khn dd nzrdn. *** Tz kuz suyu srin saxlar. *** Tzk yan llr, ipk grd dolad. *** Tikan kn gl gtrmz. *** ____________ Tikan olub ayaa batnca gl ol yaxaya sancl.
221

*** Tik stnd dost olan il uzunu ksl olar. *** Tik dostu dost olmaz. *** Tik qarn doyurmaz, mhbbt artrar. *** Tox el bilr he acmaz, ac el bilr he doymaz. *** Tox ikn yemk yeyn mzarn diiynn qazar. *** Tox it ac bydn yaxdr. *** Toxun acdan n xbri?! *** Toxum torbada gyrmz. *** . *** Toxumu gtir, yer axtar. *** Topal ekl karvana qoulma. *** Topalla gzn axsamaq yrnr. *** Tora dn sbr elms, zn lm verr. *** Torpaq deyr: ldr mni, dirildim sni! *** Torpaq deyr: Sn mn tr ver, mn sn zr verim! *** Tovuz quunu tkn gr ksrlr. *** Toy da olsa toyuun vayd, vay da olsa. *** Toy gnn qoyub, vay gnn oynayr. *** ____________ Toya getm, yasa get.
222

*** Toydan sonra naara, xo gldin, Bayram aa. *** Toysuz ev taplar, vaysz ev taplmaz. *** Toyuun ba ksilnd d gz enkd qalar. *** Toyuun crimsi yumurtasd. *** Toyuun gz kllkddi. *** Toyuun q birdi ki, bir. *** Toyuun uuu zibilliy qdr olar. *** Toyuq anasndan sd grmyib. *** Toyuq bir su ir, bir Allaha baxar. *** Toyuq bir yumurta yumurtlasa, yz yl qonuya xbr elr, gomu dosa he ssi xmaz. *** Toyuq istr qaz yerii yeriy, vurar nyi atlar. *** Toyuq yumurtasna gr qaqqldar. *** Tkln anaq daha dolmaz. *** Tvb toxluqdan xar, dua yoxluqdan. *** Tvbsini sndran mlundu. *** Tvl dibindn yoxdur, deyir at yhrl. *** Tula itdn murdar. *** ____________ Tumanan yuxusuna be arn bez girr.
223

*** Tumanm, kynyim zmnn, bec yer ddm xalxn gznnn. *** Turac ti yemisn? uducan grmm. *** Tutamal arvad, etibarl at kiiy addr. *** Tutu, iylyi birdn dydi. *** Tutulmam oru xandan-bydn doru. *** Tlk trlan yerin sar balamaq olmaz. *** Tlk ox bildiyindn tly dr. *** Tlk dliy gir bilmir, quyruuna sprg balayr. *** Tlk suvaxl baa girmz. *** Tlk tlklyn bildirinc drisin boazndan xardarlar. *** Tlk tlky buyurar, tlk d quyruuna. *** Tlk var gdn xarr, qurdun ad bdnamdr. *** Tlkdn bic heyvan yoxdu, cly dnd drd ayandan dr. *** Tlkn drisi xatirin qovarlar. *** Tlknn andna inanm, xoruzun quyruuna? *** Tlknn gedib-glcyi krk dkandr. *** Tlknn meydanda n ii var, ____________ drisin qiymt qoysunlar?!
224

*** Tlknn ahidi quyruudur. *** Tlknn zirngi iki ayandan tly dr. *** Tnd gedn tez yorular. *** Trk atnn saman bol grk. *** Trk bilir daarda n var. *** Trk gedn yer brkt gedr. *** Trk sydkc qzar, durduqca bezr. *** Trkn glii, tatn gr. *** Trkn sonrak al. *** Trk at yxar, tat t. *** Tst ktkdn xar, budaqdan xmaz.

____________
225

U
Uca dan ba qarl olar. *** Uca-uca dalar ba qarl da olur, qarsz da, igidlrin can sa olsun, varl da olur, varsz da. *** Ucuz aldn; quyruunu dynl. *** Ucuz tin orbas olmaz. *** Ucuz illtsiz, baha hikmtsiz deyil. *** Ucuz vern tez satar. *** Ucuzdan bahas olmaz. *** Ucuzdur var illti, bahadr var hikmti. *** Ucuzluqda alann zn grm, bahalda satann. *** Umaqda turac, qamaqda ceyran. *** Ulaman bilmyn kpk sry qurd gtirr. *** Ulduzu barmayann salam da savadr. *** Ulu szn baxmayan ulaya-ulaya qalar. *** Umac zn a bilr, qara zn qu bilr. *** Uman yerdn ksrlr. *** Umud qald kosaya, kosa saqqaln daraya. *** Umulmayan da yarar ba. *** ____________ Usta li dymyn i haramdr.
226

*** Usta grmyn yird ondan-bundan qarmalar. *** Usta grmyn yirdin gz llrd qalar. *** Uaa i buyur, dalyca yyr. *** Uaa yolda olma, sn yxlsan glr, z yxlsa alar. *** Ua sevrlr beikd, ri sevrlr dkd. *** Ua yem bytmz, frh bydr. *** Uan hkm padahn hkmndn artq. *** Uaq adam qanl qapsna aparar. *** Uaq atasndan gclsn bilmz. *** Uaq grdyn gtrr. *** Uaq olan evd qeybt olmaz. *** Uaq yxla-yxla byyr. *** Uaq yxld yer baxar. *** Uaqdan al xbri. *** Uaqlqda yalan deyn byynd inanmazlar. *** Utan utanmazdan, qorx qorxmazdan. *** Utanann olu olmaz. *** ____________ Utanmasan oynamaa n var ki?!
227

*** Utanmaz zdn qara n var?! *** Uyuar - qatq yeyrik, uyumaz - sd irik. *** Uzaqdan baxana dava asan grnr. *** Uzaqdan baxrsan, sambal xodu, Yaxndan baxrsan, ququnu bodu. *** Uzun adamn al topuunda olar. *** Uzun axmaq olar, gd fitnkar. *** Uzun szn qsas, glin, sni sevmim. *** Uzun yan axr yen lmd.

____________
228


rk istyni l eylr. *** rk ki var, dir, sndrarsan kim yamar?! *** rk z dostun tanyar. *** rk yanmasa, gzdn ya xmaz. *** rkd olmayan dil demz. *** rkdn ry yol olur. *** ryi yanan yax fatih verr. *** rktmsn sanamaq olmaz. *** stm unlu grb adm dyirman arma! *** z dnd, knl dnd. *** z grn iman grmyib. *** z ki var, ryin aynasdr. *** z zdn utanar. *** z verm - arsz olar, az verm - xrsz olar. *** z bzk, ii tzk. *** z st glni arxas st evirmzlr. *** zk niansindn rk niansi yaxdr. *** ____________ zy qala tanrlar.
229

V
Vaxt ikn ala, aiq, el glr, tnlk olar. *** Vaxt olar ki, ahn da qaraya ii dr. *** Vaxtn itirn baxtn itirir. *** Vaxtsz alan gl tez solar. *** Vaxtsz banlayan xoruzun ban ksrlr. *** Vaxtsz qonaq z kissindn yeyr. *** Var evi krm evi, yox evi vrm evi. *** Var var stndn glr. *** Var yxmayan flk d yxmaz. *** Varn vern utanmaz, yoxdan vern axmaqdr. *** Varkn yox dem, cavab yonuq olar. *** Varla n darlq. *** Varla tlsn yoxsullua tez dr. *** Varlnn xoruzu da yumurta qoyar, toyuu da. *** Varlnn iti harn olar. *** Varlnn knl oluncaya qdr kasbn can xar. *** Varlnn var kasbn nsini yorar. *** ____________ Varsa hnrin, hara getsn var yerin.
230

*** Vay ondadr arvadar bacadar ola. *** Ver yeyim, rt yatm, gzl canm xmasn! *** Verdiyin bir yumurta, onu da yrta-yrta. *** Vern l alan ldn stn olar. *** Vern l drd grmz. *** Vern li hr ks sevr. *** Vern li ksmzlr. *** Vernd imam olar, alanda mr. *** Verrsn pendir elrm kndir, Verrsn a elrm ba. *** Verim vara baxmaz. *** Vfal dost yad olmaz, grms yz il sni. *** Vsm bol olanda qaa da krlr, gz d. *** Vtn viran d olsa, yen cnntdi. *** Vtn yadna dn qrib alamasn neylsin?! *** Vtn gldim, imana gldim. *** Vtnsiz olan kfnsiz qalar. *** Vziri qara olann az zibillikd grk. *** ____________ Vur babam, dvran snindir.
231

*** Vur dedik, ldr demdik. *** Vur deynl vuran yardr. *** Vur ki beik daldad, Seyyid li xrmandad. *** Vura bilmyn, dan byyndn yapar. *** Vuran igid daysna gymz. *** Vuran oul ataya baxmaz. *** Vuran kz Allah buynuz vermz. *** Vurram lr, ki deyrm getmz. *** Vurum uam ldrm, qonuma ad qazanm! *** Vuruun kor vuruuna oxamr.

____________
232

Y
Ya bu dvni gdmli, ya bu diyardan getmli. *** Ya da tyind, ya by tyind. *** Ya dv lr, ya dvi, ya da stndki hac. *** Ya qarnmda, ya knlmd. *** Ya ll lni basar, ya l llni. *** Ya unu lr, ya dyirman. *** Ya zatdan, ya sddn. *** Yablarda qotur yab mrd olar, yorulanda yiysin drd olar. *** Yabya tumar elsn llaq atar. *** Yad glib ana olunca ana-yar ldn gedr. *** Yad itin quyruu qsl olar. *** Yada arxa vern tk qalar. *** Yaddan yolda olunca qarda lindn gedr. *** Ya ya st gedr, yarma yavan qalar. *** Ya yeyn it tkndn mlum elr. *** Yal lin var srt z bana. *** Yadan qalan yamur apard. *** ____________ Yadan xdq, yamura ddk.
233

*** Yax at khn ulun altda da bilinr. *** Yax at zn qam vurdurmaz. *** Yax at yemin artrar, pis at qamsn. *** Yax ata bir qam, yaman ata min qam. *** Yax bez arnsz da satlar. *** Yax biini xrcin yerdn xardar. *** Yax dost qardadan zldir. *** Yax dost yaman gnd bilinr. *** Yax el yaxd, al yaman yax el. *** Yax getmyinc qdri bilinmz. *** Yax gnd dmn glr dost olar, igid odur yaman gnd dayana. *** Yax gnd yad yax, yaman gnd vay qohum! *** Yax gnn yolda, yaman gnm dd gl! *** Yax igid dal gzlr, yax at qaba. *** Yax igidin adn eit, zn grm. *** Yax niyyt yarm dvlt. *** Yax oul ata ba, pis oul rk dad. *** ____________ Yax olanda xanmdan, pis olanda qaravadan.
234

*** Yax ovunun toruna ov z ayayla glr. *** Yax vlad atasn vzir elr, pis vlad rzil. *** Yax saxla adn; bdnamlq el gzr. *** Yax saxla a; bdnamd el gzr. *** Yax, yaxln deyilir, yaman, nyin deyilir? *** Yaxlar yer tanyar. *** Yaxla yaxlq hr kiinin iidi, Yamanla yaxlq r kiinin iidi. *** Yaxla yamanlq kor ey samanlq! *** Yaxln crin Allahdan ist. *** Yaxlq el at dryaya, balq bilmz, Xalq bilr. *** Yaxlq ba ucaldar. *** Yaxlq bilmyn adam adam yerin saylmaz. *** Yaxlq yerd qalmaz. *** Yaxn yada verm - hayfd, yaman da verm ayfd. *** Yaxya yana, yamandan uza. *** Yalan olmasa, doru yerimz. *** Yalan szd balanan id alar. *** ____________ Yalan tez ayaq tutar, amma yerimz.
235

*** Yalan ki var, dorunun quludur. *** Yalan kimdir? - Hr eitdiyin danan. *** Yalan olmasayd doru danan bilinmzdi. *** Yalan ahidi uzaqda istr. *** Yalan tamahkar aldadar. *** Yalanlq z qzardar. *** Yalann mnzilincn qovarlar. *** Yalannn evi od tutdu yand, he kim inanmad. *** Yalannn ipiynn quyuya dn quyuda qalar. *** Yalannn i yaryacan yanar. *** Yalannn yadda olmaz. *** Yalann xoruzu yoxdur ki, banlasn. *** Yalanla dnyan gzmk olar, amma qaytmaq olmaz. *** Yalavac n yay da borandr. *** Yalqz qu yuva salmaz. *** Yalvarann tars olmaz. *** Yaman atn yolu uzun olar. *** Yaman ba yiysin donuz gddrr. *** ____________ Yaman gn sbr edn yax gn tez atar.
236

*** Yaman gnn mr az olur. *** Yaman qonu, kor oul: qov yanndan qadad. *** Yaman yerd ot bitmz. *** Yaman yeynin olsun, yaman deynin olmasn. *** Yaman yaman gnd. *** Yan mn, yanm sn, qurband canm sn. *** Yanan z drdin yanar. *** Yanan yerdn tst xar. *** Yanana yanmazlar. *** Yandrdn yovan, alatdn dovan. *** Yanq mal, hara gedirsn? Yandrmaa. *** Yanmayanda yanmaz, ha yell, ha tkl. *** Yanl da bir naxdr. *** Yanl hesab Badaddan qaydar. *** Yana chnnm atdlar, dedi: - odunu yadr! *** Yar ba, shbt ba. *** Yar getdi, yeri qald. *** Yardan danram, yar grmmim. *** ____________ Yar gr zn dan, ev yxar ara sz.
237

*** Yarndan ayrlan yeddi il alar, yurdundan ayrlan lnc. *** Yara var balarlar, yara var dalarlar. *** Yaralnn drdini n bilr yaraszlar. *** Yaras avand olann tbibi qabana glr. *** Yaran yara bzknn. *** Yarmayan glinin salam sy olar. *** Yas yiysi ovunub, yasa gln ovunmayb. *** Ya aac tez yilr. *** Ya aaca balta vuran l enmz. *** Ya odun satmaybsan, niy qorxursan? *** Yana-yana, xdn ocaq bana. *** Yataan aslandan gzyn tlk yaxdr. *** Yatan aslan olursa frst h oyand. *** Yatan ilann quyruunu basdama. *** Yatan iti oyatma. *** Yatan kzn bana duran kz batrar. *** Yatan lmz, yetn lr. *** ____________ Yatmana baxanda grdy yuxuya min kr.
238

*** Yava it n z yeyr, n baqasna yedirr. *** Yava itin yava ky olar. *** Yay farn yoran-dyidi. *** Yayda ba binin qda a bir. *** Yayda yatan ilan vursun, qda i gedni borana dsn. *** Yay il, q ye. *** Yay klgd oturan q ocaq axtarar. *** , . *** Yaz kini q dilni. *** Yaz qndan blli elr, qz qardandan! *** Yaz gnnn ya, r arvadn sava. *** Yaza xartdq danan, bynmz oldu anan. *** Yaza, qa bir al neylsin. *** Yazn hrkti - payzn brkti. *** Yazan sn, pozan sn, kim deyr yalansan. *** Yazlan yaz baa glir. *** Yazlana pozu yoxdur. *** ____________ Yazlandan qamaq olmaz.
239

*** Yek ba yiysin donquz gddrr. *** Yel il gln, sel il gedr. *** Yel qayadan n aparar?! *** Yelinn gln yelinn gedr. *** Yelpnk puluna alnan eyin lm sudan olar. *** Yem namrd ryini, axr bana vurar. *** Yemkdns midli olmaq yaxdr. *** Yemkl dost olan hr gn ksl gzr. *** . *** Yemyin yalqz yeyn ykn yalqz qaldrar. *** Yemyn qurd barama sarmaz. *** Yeyn bilmz, dorayan bilr. *** Yeyr az, utanar z. *** Yeyici n Allah yetirr. *** Yeyilnim yeyilir, qonam ksl gedir! *** Yemi vaxt xrnn qulaqlar kar olar. *** Yengmiz Yetr oldu, gnmz betr oldu. *** Yer brk olanda kz kzdn grr. *** ____________ Yer byin, yurd xann, il ha, xsn cann.
240

*** Yer qat, gy iraq. *** Yer var danarlar, yer var udarlar. *** Yer dmkl gvhr qiymtdn dmz. *** Yeri-yeri krk yrtq, nyindi mndn artq? Atm atna barabar, tulam da sndn artq. *** Yerin d qula var. *** Yeriyn at yemin z artrar. *** Yersiz gldi yerli, qa. *** Yersiz sz dostu dman elyr. *** Yetim deyib: mn glrm, Allah demi: mn hardayam. *** Yetim, kim zrr verrsn? - Mn rk vern! *** Yetim qzsan, qvrl yat! *** Yetim mal oddan yaman yandrar. *** Yetim ourlua xar, ay ilk axamdan doar. *** Yetim lgn olar. *** Yetim yarmaz, yarsa da, qarmaz. *** Yetim yeklr, zrayln pisliyi zn qalar. *** ____________ Yetim ay da qaranlqd, gn d.
241

*** Yetim rk ver, borclu x. *** Yetim vay-vay deyn ox olar, rk vern az. *** Yetimi vurma, dym, ryini lindn al. *** Yetimin az aa, ba daa. *** Yetimin bar ya balamaz. *** Yetimin qaydasd, gec glr, tez-tez alar. *** Yeyin at zn qam vurdurmaz. *** Yezidin ama getmyi gerk oldu. *** Yma dn n xrman almaz. *** Yxlan yxld yerdn qalxar. *** Yxlana balta alan ox olar. *** Yxlann dostu olmaz. *** Yxlmasa diklmz. *** Yrtc quun mr az olar. *** Yiysinin yannda piik d it basar. *** Yox yerdn zrayl da can almaz. *** Yoxa qlm ilmz. *** Yoxdan Allah da bezardr. *** ____________ Yoxsul axa tapd, yer tapmad.
242

*** Yoxsul yoxsul, oduna, suya da yoxsul? *** Yoxsulun ah taxtdan endirr ah. *** Yoxsullua dmyn varln qdrin bilmz. *** Yoxsulluu yox olsun. *** Yoxsulun z qaradr. *** Yol biln karvana qatlmaz. *** Yol orusu ol, yolda orusu olma. *** Yol yemyi yk olmur. *** Yoludan yoluya pay olmaz. *** Yolulua gedn lmyin dalsnda tutmaz. *** Yolunun torbasndan tutmasan, aacn ldn qoymaz. *** Yoldan xan yol vurar. *** Yoldan xmaq eyib deyil, yola glmmk eyibdir. *** Yoldan xsan da, eldn xma. *** Yoldan irli yolda, eldn irli qarda. *** Yoldan qal, yoldadan qalma. *** Yolda yolda snanar. *** Yoldama aac dydi, el bildim saman uvalna dyir. *** ____________ Yoldann szn inan, znknd dayan.
243

*** Yoldan bab el, grn desin ha bel. *** Yoldan gstr mn, snin kim olduunu deyim. *** Yolsuz gedn tez yorular. *** Yolsuzu yola tapr. *** Yolunan gedn yorulmaz. *** Ynl cc yumurtasnda cikkildr. *** Yorun ek hou Allahdan istr. *** Yoruldun sarvana, acdn obana. *** Yuxar baxb fikir elyinc, aa baxb kr el. *** Yuxar ev baxb aa evi yxma. *** Yuxar qoymurlar, aada mn oturmuram. *** Yuxar tprrm bd, aa tprrm saqqald. *** Yumru da yosun tutmaz. *** Yumurtann sarsndan pay uman chnnmlikdir. *** Yumurtlamad, yumurtlamad, faln da yedi?! *** Yurd yiysiz qalanda donuz tpy xar. *** Yusif bazard; hr ksin matah varsa gtirsin. *** Yuvan erkk qu tikr. *** ____________ Yk ar olanda kz kzdn grr.
244

*** Yk yms da qribliy dmz. *** Yknn gln taynan gedr, taynan gln vaynan gedr. *** Ykskdn baxan alaa tez enr. *** Ykn yd tpy, el arxa evirdi. *** Yr var ki, durudan betrdir. *** Yyrn at arpasn artrar. *** Yz aac sarya, sar bir yol arya. *** Yz bilici olsan, yen bir bilmznn dan. *** Yz bir qoulmaz, bir yz qoular. *** Yz dost azdr, bir dmn oxdur. *** Yz gn yaraq, bir gn grk. *** Yz gn sel oyan bir gn drd oyar. *** Yz iyn ysan bir uvalduz olmaz. *** Yz qay bir borcu dmz. *** Yz qoyuna da trho, bir qoyuna da trho. *** Yz mamaa yla, gc doana dr. *** Yz namrdin ryin dorasan, kasa dolmaz. *** Yz l, bir bi. *** ____________ Yzbann ahidi ovu olar.
245

Z
Zalma Allah bla verr. *** Zalmn ryi dizi st olar. *** Zalmn qlncndan kasbn ah pisdi. *** Zaman ker, sz qalar. *** Zaman sn saz olmasa, sn zamana saz ol. *** Zamana il dzlin hmi rahatdr. *** Zamanaya bax, ayya qaval aldrr. *** Zhmt kmyn bal yemz. *** Zhmt kmyn rahatln qdrin bilmz. *** Zhmti blbl kr, gl qucar yen xar. *** Zhmtl yeyiln ac soan minntl yeyiln baldan irindir. *** Zhmtsiz bal yemzlr. *** Zhmtsiz rhmt olmaz. *** Zncir aslan ndr. *** Zr il olan zor il olmaz. *** Zr qdrini zrgr bilr. *** ____________ Zrb hm aryan yer dyr.
246

*** Zrrin yarsndan qaytmaq da qazancdr. *** Zindana sbr elyn axr taxta xar. *** Zirk qu dimdiyindn tly dr. *** Ziyan audan acdr. *** Ziyankardan qza skik olmaz. *** Zoal drnimiz d var, sbt hrnimiz d. *** Zor il gzllik olmaz. *** Zor qapdan glnd haqq bacadan qaar. *** Zora dalar dayanmaz. *** Zorla gedn kpk qoyuna fayda vermz. *** Zurna zorun zn verr. *** Zlm il abad olan bir gn glir brbad olur. *** Zlmt dad, gtrn d pemand, qoyan da. *** Zlmn axr olmaz.

____________
247

LAVLR
YAZL QAYNAQLARDAN SEM ATALAR SZLRI D-- A ne yems, tok ne tems. *** Az yes kz uyazur (Az yeyr, gz utanar) *** Alplar birl uruma, belr birl turuma. *** Arkasz r riq suyumas (Arxasz r qoun yenmz). *** Arslan karsa san tin kdzr (Aslan qocalanda sian dlmyin gdr). *** Au ayur tbm altun, kamu ayur mn kayda mn (Qazan deyr dibim qzld, m deyr mn hardayam). *** Avc nie al bils, adu anca yol bilir (Ovu ne hiyl bils, ay da o qdr yol bilir). *** Balq suvda, kzi tatn (Balq suda, gz darda). *** Bilmi yek bilmdk kiidn yeg Tandn eytan tanmadn adamdan yaxd). *** Biernek tz erms (Be barman bei d bir deyil). *** Bir karqa birl k kelms. *** Birin-birin min bolur, tama-tama kl bolur (Bir-bir ylar min olar, dama-dama gl olar). *** Bri konsn yem (Qurd qonusunu yemz). *** ____________ Endik uma evlikni arlar (Axmaq qonaq ev sahibini arlar). 248

*** rdm ba til (rdmin ba dildir). *** rdmsizdn kut rtilr (rdmsizdn uur uzaq olar). *** rmgq bult yk bolur (ringn bulud yk olur). *** Evdgi buza kz bolmas (Ev buzovundan kz olmaz). *** ke konar ba bir ata pimas (ki qoun ba bir qazanda bimz). *** l kalr, tr kalmas. *** Kamu kii tz erms (Ham bir olmaz). *** Kan kan bil yumas (Qan qan il yumazlar). *** Kar kz balduka korkmas (Yal kz baltadan qorxmaz). *** Kii szl, ylk yzlau (nsan dill-dill, heyvan iyl-iyl). *** Ko kl knqa sqmas (Qoa qlnc qna smaz). *** Kzden yrasa knqlden yeme yrar (Gzdn uzaq olan knldn d uzaq olar). *** Kurtqa bdik bilms, yerim tar ter (Qar oynamaq bilmz, yerim dard deyr). *** Kuru yqa egilmes (Quru aac yilmz // Aac yakn yilr). *** Ku kanatn, er atn (Qu qanadyla, r atyla). *** Kutluqa koa yaar (Taleliy qoa-qoa glr). *** ____________ Kutsuz kuduqka kirse kum yaqar (i trs gedn quyuya girs, stn qum yaar). 249

*** Kz keliqi yayn beleqlk (Payzn glii yaydan blli olur). *** Ot tise aqz keymes (Od demkl az yanmaz). *** Ot ttnsz bolmas, yigit yazuksuz bolmas (Od tstsz, gnc gnahsz olmaz). *** tl yinc yerd kalmas (Dlikli muncuq yerd qalmaz). *** Suv birmesk st bir (Su vermyn sd ver). *** Suv grmkinc tk tartma (ay grmmi tyini rmalama). *** Ssgn udqa Tnri mngz berms (Vuraan kz Tanr buynuz vermz). *** Ta taqa kavumas, kii kiiy kavuur (Da daa qovumaz, adam adama qovuar). *** Tamu kapun aar tavar (Chnnmin qapsn mal-dvlt aar). *** Taz keliqi brkige (Kelin qaaca yer papaq dkan). *** Uluqn uluqlasa kut bolur (Byynn arln gtirn xobxt olar). *** Ylan kend egrisin bilms, tevy boynn egri ter (lan z yrisin bilmz, deyr dvnin boynu yridi).

____________
250

K-D Qdan Alamaqla nsnmi olur? *** Allah-Allah dmyinc ilr nmz. *** Alp r rdn adn yarmaq eyib olur. *** Alp r qorxu vermk eyib olur. *** Ana haqq, Tanr haqq. *** Aslan nigi yen aslandr. *** At ilms, r ynmz. *** At yemyn ac otlar bitinc bitms yey. *** Ata adn yrtmyn xoyrad oul, ata belindn eninc enms yey. *** Ba sn olsa, brk bulunmazm olur? *** Bu dnyay rnlr ql il bulmulardr. *** xan can geri glmz. *** Doru yolu grrkn, yri yoldan glmiylim. *** Dvltli oul qopsa ocann kzdr. Dvltsiz oul qopsa ocann klidir. *** cl vd irmyinc kims lmz. *** r comrdin, r naksin ozan bilir. *** r malna qymaynca ad xmaz. *** ski pambq bez olmaz. ____________ *** ski tonun biti, ksz olann dili ac olur. 251

*** zldn yazlmasa, qul bana qza glmz. *** Glimli-gedimli dnya! Son ucu lml dnya! *** Knln yuca tutan rd dvlt olmaz. *** Kl tpcik olmaz. *** Qadir Tanr vermyinc r baymaz. *** Qaravaa don geyirsn qadn olmaz. *** Qar dman dost olmaz. *** Qrmndan dnms, qamasa, rlik yax. *** Qz anadan grmyinc yd almaz. *** Qona glmyn qara evlr yxlsa yey. *** Qurd zi mbarkdir. *** Oul atadan grmyinc sfr yaymaz. *** Oul dxi neylsin, baba lb mal qalmasa, Baba malndan n fayda, bada al olmasa?.. *** ln adam dirilmz. *** Su Haqq didarn grmdr. *** Tanrnn birligin yoxdur gman. *** Tkbbrlk eylyni Tanr sevmz. *** Yad oulu saxlamaqla oul olmaz, byynd salr gedr, grdm demz. *** ____________ Yalnz igit alp olmaz. 252

Odn Ac il dost olalm dersn, qarnn doyur. *** Allah sa gzi sol gz mhtac eylmsn. *** Az bilmyn o he bilmz. *** Baslan kr doymaz. *** Baa yazlan glr. *** Bglr xmi Tanr xmindn artqdr. *** Bslm qaray, axr gzn qarr. *** Bin haramdan bir halal yegdr. *** Bin yl yaraq, bir gn grk. *** Bir ta il iki qu urulmaz. *** Can yki ar olur. *** oq gln rk qaan. *** oq sylyn oq yanlur. *** Dostun yo is, dmnin d mi yoq? *** Dglmk eg yaraur. *** El kedgi kprdn sn d ke. *** Eln dilini kims tutmaz. *** Egin gcn yetms, palann dgm. *** Egn lmi it dgndr. *** ____________ Eyibsiz yar istyn yarsz qalur. 253

*** blh kign olur. *** Grdn ki, zaman sana uymad, sn zmany uy. *** Gn bal il tutulmaz. *** Haq sz ac glr. *** Hr n ki bana glirs, Haqdan bil. *** ki sevgi bir knld olmaz. *** nsaf din yarsdr. *** i ilyn knldr. *** t it buyursa, it d quyruuna buyurar. *** Kiinin hrmti knd elind azdr. *** Klgsind yatacaq aac budama. *** Knl kimi sevrs, grkl oldur. *** Knldn knl yol var. *** Qa il a verp, sapyla gzin qarma. *** Qoca kafir mslman olmaz. *** Qoca mslman kafir olmaz. *** Quduzun mri qrq gndr. *** Qurd anarsan, qurd glr. *** Qurd il qoyunun n oyun var?! *** ____________ Qurd il yeyb, qoyun il ivn urma. 254

*** Naks l amaqdan ac olmaq yegdir. *** Neylrsn eyl, yoldan qma. *** Nsibind var is, qanda qa gl. *** Olan alamaynca mm vermzlr. *** Oynana inanan vrt rsiz qalur. *** gy ana, ocaa yana. *** lm, ecigm, yonca bit, yeysn. *** Sana sylrm, qzm, sn eit, glinm. *** Sevdgini gll d urma. *** Sni bir sevmyni sn iki sevm. *** Snin snd, bnim bnd. *** Sz ulunun, su kiinin. *** Su il odun n oyun var? *** Su lnindir, ldrnin degildir. *** Ta n qdr yuca is, zrindn yol aar. *** Tanry gz il grm kims yoq, qll bulurlar. *** Toruya zval yoqdur. *** Ulu gzil qz al, rgn gzil at al. *** Ulular szn tutmayan ulayu qalur. *** ____________ Vay ol kiiy kim, Tanrdan qorqmaya. 255

*** Yad fritdn bili albz yegdr. *** Yax sz il ylan indn qar. *** Yalnzlq bir Allaha yarar. *** Yer gg gtrmz an ki, insan gtrr. *** Yurdundan srln yurdna varnca alar. *** Ykskdn baqan alaa tez enr.

-dn Aac n qdr bar gtrr, ba alaqdadur. *** Ar gln ki, batman glsn. *** Allah-Allah demyinc ilr olmaz. *** Anasna bax qzn al, qrana bax bezin. *** At tpign at gtrr. *** At iln qatr tpir, aralqda eg lr. *** Ayn on bei qaranqu is, on bei aydunluqdur. *** Aynun oyunu armud stdr. *** Azacuq aum, arumaz baum. *** Bir ldn sda xmaz. *** Bulamaca n bismillah?! *** Bunda yatar, handa hrr. ____________ *** Ccni gz sayarlar. 256

*** xmaun dmgi d var. *** Dmr qapunun aac qapuya ii dr. *** Dinsiz imansuz grk. *** Dovann ygrdigin grdm, tindn zhlm getdi. *** Dmnn qarnca is, xar bilm. *** El iln duran yxlmaz. *** El qarm, trsi qarmam. *** Egm lm, yonca bitnc. *** Ev hesabylan bazar hesab drst glmz. *** gri glnb dor danmaq grk. *** kmgi kmgiy, bir kmg d stlik. *** sil azmaz, ya iyimz. *** t iln drnaq arasna girn rr xar. *** Flk he kimin ryinc getmz. *** Gvndgm qara da, sn dxi qar yad! *** Haram halal aparur. *** Heyvan il-il, insan dill-dill. *** Xlq dilindn qurtulmaq olmaz. *** lan sancan alaca ipdn qorxar. ____________ *** tanszun din be arun bez girr. 257

*** t iysi qapusunda gcli olur. *** Kpgin knli kpkln xo olur. *** Qadir Allah vermyinc r bay olmaz. *** Qaravadan doan xatun olmaz. *** Qrx yanda tnbura grnn axirtd alur. *** Qutlu gn douundan bll olur. *** Oul fr olar, ata malun neylr. *** Oynana mid balayan rsiz qalur. *** Sava gendn baxana asan glr. *** Sn d sev sni sevni. *** Sz gmdn olsa, demmk qzldandur. *** Srm ki ox olsa, hm qaa, hm gz. *** Tanr ac edni bnd doyura bilmz. *** Tiksin yalquz yeyn tayn dii iln dutar. *** Uc ev knd orta ev uc olur. *** Uaq zizdr, trbiy andan ziz. *** Zlm iln yapulan yapu tez xarab olur.

____________
258

K n hr n kim krsn, axr birsn an (Nsimi) *** Bir msldir kim deyrlr: Gncin st mar olur (Xtayi) *** Sinyi-akimdn ksik etm tiri-qmzni, Ey gl-rna bilirsn kim, Gl olmaz xarsz (Fzuli) *** Sind knlm sarayn rvn eylr mi-da, z ayan altna hrnd iq vermz ra. Etmyn sz suzin urin n bilsin mnini, Az irin eylmz halva demk halva kimi. (Q.Tbrizi) *** El bir olsa da oynadar yerindn, Sz bir olsa zrbi krn sndrar (Aq Abbas Tufarqanl) *** Canandan ayrlan candan ayrlr Xalq iind bir msldi, sevdiyim. (Vaqif) *** Msli-mhurdur qu dn gedr. (Zakir) *** Bu mhur bir msldir, saqican kim, yrnn dzmz. (S..irvani) *** Axtaxana, dada dana byd, Mn byk ollam haana, bilmirm!.. (M..Sabir) *** Biz dedilr ki, irkab da atma, zrin srar! Biz d bu sz bir hikmt znn edrk atmyoruz. Lakin... irkablara da atmaldr, hm d doluncaya, yox edilincy, ortadan vcudlar qaldrlncaya qdr da atmaldr, mmkn qdr byk dalar atmaldr, qayalar yuvarlatmaldr... ____________ (.B.Hseynzad) 259

X Az sd qoxumaq *** Azna it ba almaq *** Azn Allah yolunda qoymaq *** Anas namaz st olmaq *** Aralarndan qara piik kemk *** At grnd axsayr, su grnd susayr *** Aydan ar, sudan duru *** Barna da balamaq *** Beli bal olmaq *** Bed alaca yox, d vercyi *** Bostanna da atmaq *** Boynum qldan incdi *** Dala sancmaq *** Dlinin yadna da salmaq *** Dvni xlbirnn suvarmaq *** Dvnin quyruu yer dynd *** El bil qrx eyi sana glir *** li tyindn uzun *** Gn suya vermk *** Grdyndn gz kirsi istyir ____________ *** Gzdn tk qapr 260

*** Gznn qurdunu ldrmk *** t azna dmk *** t il uvala girmk *** timizin qurd days *** Kel baa qurd db *** Kor kor, gr gr *** Khn palan ii tkmk *** Qannn arasna girmk *** Qara qzn drdi varm *** Qaragz oyununa dmk *** Qula dar dlmk *** Qurd il qiyamt qalmaq *** Qurd grm it kimi dalmaq *** Mindiyini saymamaq *** Nadiri taxtda grb, ah Abbas qundaxda *** Saqqzn ourlamaq *** Sbir kasas dolmaq *** Su bulandrmaq *** Uan qua borcu olmaq *** Yel sib qoz tklb *** Yetn yetib yetmyn da atmaq ____________ *** Yorunu yoxua salmaq 261


1. Abbasqulu Maraai. msali-trkan. Trk atalar szlri. B, 1992 v 1996-c il nrlri. 2. Ahska trk folkloru (toplayb trtib ednlr A.Hacl, A.Poladolu), B, 1998, s.6-26. 3. Arazam Kr bndm (trtib edn B.Abdullayev), B, 1986, s.77-100. 4. Atalar sz (trtib edn Mmmdvli Qmrli, 1899-cu il nrindn transliterasiya edn R.Xlilov), B, 2003. 5. Atalar sz (toplayan blqasm Hseynzad), B, 1949, 1956, 1981, 1985-ci il nrlri. 6. Azrbaycan atalar sz (trtib edn Hnfi Zeynall), B, Azrbaycan Tdqiq v Ttbb Cmiyyti Xlqiyyat blmsi, 1926 (Bu nrin latn qrafikal Azrbaycan yazsnda transliterasiyasnn byk bir blmyl hl lyazmas halnda ikn tan olmaq imkan verdiyin gr hrmtli folklornas-alim Rza Xlilova minntdarlmz bildiririk). 7. Azrbaycan folkloru antologiyas I (Naxvan folkloru), B, 1994, s.219-226; II (raq-trkman cildi), B, Sabah, 1999, s.214-239; III (Gy folkloru), B, 2000, s.492-559; IV (ki folkloru), B, 2000, s.314-326; V (Qaraba folkloru), B, 2000, s.261-293; VII (Qaraqoyunlu folkloru), B, 2002, s.192-220; VIII (Ababa folkloru), B, Sda, 2003, s.211-217. 8. Azrbaycan klassik dbiyyat kitabxanas, I c, Xalq dbiyyat, B, 1982, s.156-192. 9. El dzglri, elat sylmlri (toplayb trtib edn M.Qasml), B, 1993, s.67-73. 10. li sgr Mcthidi. Trk dilind msllr (msal v hikm), Tbriz, 1955, 286 s. 11. Xalqmzn deyimlri v duyumlar (toplayb trtib edn M.Hkimov), B,1986, s.118-142. 12. raq-Krkk atalar szlri (toplayb trtib edn Q.Paayev), B, 1978. 13. Kaqarl M. Divan-lgat-it-trk (evirn B.Atalay), I-IV c., Ankara, 1992. 14. - . 2 , I , , , 2000. 15. Krli F. Balalara hdiyy // Azrbaycan uaq dbiyyat antologiyas, II c., B, 2002, s.247-316. 16. Ouznam (apa hazrlayan, mqddim, lt v rhlrin mllifi S lizad), B, 1987. 17. Sleymanl M. Szn tarix yadda // Dd Qorqud toplusu, 2003/1-2. 18. ____________ , , 1894, .18, .51-53, 61-65; 1894, .19, .325-390; 1898, .XXIV, .1-211. 262


. Btn szlrdn ulu szlr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105 F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113 G . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114 H . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144 Q . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177 M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178 N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185 O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195 P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200 R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203 S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216 T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219 U . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229 V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233 Z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246 . Yazl qaynaqlardan sem atalar szlri . . . . . . . . . . . . . . . . . .248 Xalq deyimlri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260 dbiyyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262

____________
263

 : : -: : :

05.08.2004. 08.11.2004. 6090 1/16. 16,5. . 25 000. 153.

- . , ., 17.

____________