T.C.

KAFKAS NVERSTES ETM FAKLTES LKRETM BLM BAKANLII SOSYAL BLGLER RETMENL ANA BLM DALI

ALAN ALIMASI: N HALK CUMHURYET TARH (NN TARH)

HAZIRLAYAN: DRS NAN

NUMARA: 0704030023

DANIMANI: PROF. DR. CEVDET BOZKU

KARS 2011

NDEKLER

SAYFA

NDEKLER...1 NSZ.5 BLM 1.1. 1.2. 1: N HALK CUMHURYET HAKKINDA GENEL BLG.6

Toprak Yzlm..6 Milli Bayrak, Milli Amblem, Milli Mar Ve Bakent..6

1.2.1. Milli Bayrak..6 1.2.2. Milli Amblemi...7 1.2.3. Milli Mar7 1.2.4. Bakent.8 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. Karasular Ve Adalar.8 Arazi ekilleri Ve Topografya...9 Dalar.10 Nehirler Ve Gller.11 Toprak Kaynaklar...12 inde Ekili Alanlar (Tarlalar)12 Ormanlar...13

1.10. ayrlar..14 1.11. Maden Kaynaklar14 1.11.1. Kmr Kaynaklar...15 1.11.2. Petrol Ve Doal Gaz Kaynaklar15 1.11.3. Siyah Metaller15 1.11.4. Demirsiz Metalar15 1.11.5. Rzgr, Su Ve Gne Enerji Kaynaklar16 1.12. Bitkiler Ve Dalm..17 1.13. Hayvan Trleri Ve Dalm18 1.14. Nfus Durumu...18 1.15. Aile Planlamas..19

BLM 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 3.6. 2.7. 2.7. 2.8. 2.9.

2:

HALK

CUMHURYETNN

SYAS

RGTLENMES...21 Tarihsel Geliim21 Devlet Sisteminin zellikleri22 Devlet ekli ve Siyasal Rejim...24 Ulusal Halk Meclisi (Kongresi)25 Cumhurbakan.25 Devlet Konseyi...25 Askeri Merkez Komisyonu...26 in Komnist Partisi26 Yaam27 Hukuk Sistemi...28

2.10. Hong Kong zel dari Blgesi28 2.10.1. Hong Kongun dari Yaps31 2.10.1.1 2.10.1.2. 2.10.1.3 BLM 3.1. 3.2. Yrtme Erki..31 Yasama Erki32 dari Blm Sistemi33 3: NDEK ETNK GRUPLAR VE NAN SSTEMLER38

indeki Etnik Gruplar38 Nfusu 5 Milyonun zerindeki Etnik Gruplar.40

3.2.1. Han Etnik Grubu40 3.2.2. Zhuang Etnik Grubu...41 3.2.3. Hui Etnik Grubu.41 3.2.4. Mool Etnik Grubu.42 3.3. Nfusu 100 Bin Altndaki Etnik Gruplar...42 3.3.1. Luoba Milliyeti...42 3.3.2. Dulong Etnik Grubu43 3.3.3. Jinuo Etnik Grubu...43 3.3.4. Elunchun Etnik Grubu43 3.3.5. Tatar Milliyeti.44 3.4. 3.5. inin Etnik Politikalar...44 in Komnist Partisi, Etnik Konularda Bir Dizi Temel Dnce Ve Politika Oluturdu.45 2

3.6. 3.7. 3.8. 3.9.

Aznlk Etnik Gruplara Mensup Kadrolarn Yetitirilmesi46 indeki Etnik Gruplarn Ekonomik Durumu.46 Etnik Blgelerdeki Bilim Ve Teknoloji...47 indeki Etnik Gruplara Ynelik Eitim...48

3.10. indeki Etnik Gruplarn Kltrleri..49 3.11. indeki Etnik Gruplarn nemli Bayramlar.50 3.11.1. Kurban Bayram.50 3.11.2. eker Bayram50 3.11.3. Tibet Yeni Yl....51 3.11.4. Nadam Festivali..51 3.12. indeki Din Yaps...51 3.12.1. indeki Balca Dinler52 3.12.1.1. 3.12.1.2. 3.12.1.3. 3.12.1.4. 3.12.1.5. Budizm52 Taoizm.52 slamiyet..52 Hristiyanlk53 Katoliklik53

3.13. inin Dini Politikalar53 3.14. Din Alanndaki D Temaslar.55 BLM 4.1. 4: NN TARH56

1949a Kadar inin Ksa Tarihesi56

4.1.1. Milattan nceki Dnem..56 4.1.2. Paralanma Dnemi57 4.1.3. Milliyeti in Dnemi60 4.1.4. 1949dan Sonraki Dnem...61 4.2. indeki Hanedanlar61 4.2.1. in Tarihindeki lk Hanedan Xia Hanedan61 4.2.2 inde Yazl Tarihi Olan lk Hanedan: Shang Hanedan..63 4.2.3 Bat Zhou Hanedan le lkbahar-Sonbahar Ve Savaan Devletler Dnemi..65 4.2.4 in tarihindeki lk Feodal Hanedan Qin Hanedan.67 4.2.5. Han Hanedan.69 4.2.6. Wei Jin dnemi ve Gney-Kuzey Hanedanlar..71 4.2.7. Sui ve Tang Hanedanlar72 3

4.2.8. Song Hanedan74 4.2.9. Yuan Hanedan76 4.2.10. Ming Hanedan77 4.2.11. Qing Hanedan79 4.3. in'deki Tarihi Kaytlar...82 4.3.1. Sava Sanat82 4.3.2. Tarih Kaytlar.84 4.4. 4.5. in Tarihindeki Mreffeh Dnemler..86 in Tarihindeki Srlar.90 4.4.1. in Tarihindeki Be Mreffeh Dnem..86 4.5.1. Xu Funun Japonyaya Gidiinin Srlar.90 4.5.2. Dunhuangda Mogao Maaralar91 4.5.3. Yuanmingyuandaki Tarihi Eserler Nerede?..................................................92 4.5.4. Pekin Adamnn Fosilleri Nerede? 94 4.5.5. mparator Qin Shihuangn Mezar.95 4.5.6. ince Yazsnn Kk Ve Deiimi98 SONU100 RESMLER VE HARTALAR.101 KAYNAKA:..116

NSZ.

Bu alma Sosyal Bilgiler retmenlii IV. Snf Alan almas Dersi kapsamnda hazrlanmtr. Alan almas dersi kapsamnda belirlenen in Tarihi konu alan ile ilgili olarak yaplan aratrma ve incelemelerin bir derlemesi eklindedir. erikte verilen kaynaklarn dnda baka kaynaklardan da faydalanldn da nemle belirtmek isterim. Aratrma sresince dikkate deer grlen birok konu bal da ierie eklenmi ksaca deinilmitir. in Tarihi phesiz dnyann en eski uygarlklarndan biri olan bir medeniyetin tarihi anlamna gelmektedir. in Tarihi ile ilgili gnmze kadar yaplan aratrmalar ve almalarda da vurguland zere ok kkl biri tarihi olan Nin srekli farkl Hanedanlklar tarafndan ynetildii bu Hanedanlklarn arasnda sava halinin her zaman olduu. Bu ve benzeri sebeplerle Nin var olan gelime ve genileme potansiyelinin kullanlamad gereini ortaya koymaktadr. Hanedanlklardan sonra Cumhuriyet ynetimini benimseyen N yeniden yaplandrma srecine balam gnmze kadar gelen bu ksa zamanda Dnyann en byk reten ekonomilerinden ve sz sahibi lkelerinde biri olmay baarmtr. Ayrca in Halk Cumhuriyeti devleti dier lkelerden sayg gren bir devlet olmay da baarm gl bir devlet olmutur. Aratrmam da bana yol gsterici olan deerli Danmanma ve Hocalarma Sayn Prof. Dr. Cevdet BOZKUa, Sayn Yrd. Do. Dr. Yaar KOPa, Sayn Okt. Serta DEMRe, Sayn Tuba SMENe, ve Sayn Meral METNe Teekkr bir bor bilirim. Sayglarm Arz eder. Baarl almalarnn da devamn dilerim.

Hazrlayan: dris NAN Sosyal Bilgiler retmenlii IV. Snf (N..) 0704030023

BLM

N HALK CUMHURYET HAKKINDA GENEL BLG 1.1. Toprak Yzlm: in Halk Cumhuriyeti... Ksa adyla in... Asya ktasnn dousunda ve Pasifik Okyanusunun bat kysnda bulunuyor. in, yaklak 9.6 milyon kilometrekarelik yzlmyle Asyann en byk lkesi; dnyann ise Rusya ve Kanadadan sonraki nc byk lkesidir. in topraklar, kuzeyde Mohe Nehrinin kuzeyindeki Heilongjiang Nehrinin orta noktasndan (53 derece 30 dakika kuzey enlem), gneyde Nansha Takmadalarnn en gney noktas olan Zengmuansha Kayalklarna uzanyor. (4 derece kuzey enlem). Bu iki nokta arasnda yaklak 49 derecelik enlem fark var. Kuzey-gney dorultusundaki genilik, yaklak 5500 kilometredir. in snrlar, douda Heilingjiang Nehri ile Wusuli Nehrinin kavuma noktasndan (135 derece 5 dakika dou boylam), batda Pamir Yaylasna uzanyor (73 derece 40 dakika dou boylam). Bu iki nokta arasnda da yaklak 60 derecelik boylam fark sz konusu. Bat-Dou dorultusundaki genilik, yaklak 5000 kilometre. in'in kara snrlarnn uzunluu yaklak 22.800 kilometredir. lke, douda Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, kuzeyde Moolistan, kuzeydouda Rusya, kuzeybatda Kazakistan, Krgzistan ve Tacikistan, bat ve gneybatda Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nepal ve Bhutan, gneyde de Myanmar, Laos ve Vietnam ile snr komusu. Dou ve gneydouda ise Kore Cumhuriyeti, Japonya, Filipinler, Brunei, Malezya ve Endonezya ile deniz komusu. 1.2. Milli Bayrak, Milli Amblem, Milli Mar Ve Bakent: in Halk Cumhuriyetinin Milli Bayra: in Halk Cumhuriyetinin Milli Bayra, sol st kesinde be yldz bulunan kzl bayraktr. Bayran eni ve boyu te iki oranndadr. Bayran kzl rengi, devrimi simgelemektedir. Bayraktaki be yldz sar renktedir. Drt kk yldzn her bir ucu byk yldzn merkezine ynelir. Bu, in Komnist Partisinin nderliindeki devrimci halkn byk birlik ve beraberliini simgeler.

1.2.1. Milli Bayrak:

1.2.2. Milli Amblemi: in Halk Cumhuriyetinin Milli Amblemi: in Halk Cumhuriyetinin Milli Amblemi, milli bayrak, Tiananmen Meydan, dili ark ile buday ve eltik baaklarndan oluur. Amblem, in halknn 4 Mays Hareketinden beri yeni demokratik devrim mcadelesini ve ii snfnn nderliinde, temeli ii-kyl ittifak olan demokratik halk diktatrl altndaki yeni inin douunu simgeler. 1.2.3. Milli Mar: Gnll Ordu Mar Ayaa kalkn, Kle olmak istemeyen insanlar! Kanmz ve etimizle yeni bir in Seddi oluturalm! in ulusu en tehlikeli dnemden geiyor, Herkes son haykrna zorland. Ayaa kalkn! Kalkn! Kalkn! Hepimiz tek yrek olalm, Dman atei iinde ilerleyelim. Dman atei iinde ilerleyelim. leri, ileri, ileri! in Halk Cumhuriyeti Milli Mar: in Halk Cumhuriyetinin milli marnn ad, Gnll Ordu Mardr. 1935 ylnda tiyatro yazar Tian Han tarafndan yazlm ve inin yeni mzik anlaynn kurucusu Nie Er tarafndan bestelenmitir. Bu mar aslnda Frtnal Yllarn Kahramanlar adl filmin mziiydi. Filmde 18 Eyll olayndan sonra inin kuzeydousundaki eyaletin Japon saldrganlar tarafndan igal edilii, in ulusunun lm kalm ann yaamas, baz aydnlarn aydn bunalm ve tereddtten syrlarak Japon saldrganlarna kar n cephede direnmeleri anlatlyordu. Kullanlan mzik ve ark, filmin deiik yerlerde gsterilmesi ve vatan kurtarma kampanyasnn balatlmasyla birlikte inin her kesine yayld, in Ulusunun Kurtulu Borusu olarak adlandrld. 27 Eyll 1949da in Halk Siyasi Danma Konferans 1. Genel Toplantsnda, in Halk Cumhuriyetinin milli mar resmen saptanmadan nce Gnll Ordu Marnn milli mar olarak kullanlmas kararlatrld. 14 Mart 2004te in 10. Ulusal Halk Meclisinin ikinci toplantsnda kabul edilen Anayasa deiiklii tasarsnda in

Halk Cumhuriyetinin Milli Marnn Gnll Ordu Mar olduu belirlendi ve konu anayasal hkme baland. 1.2.4. Bakent: in Halk Cumhuriyeti'nin Bakenti: Beijing: in Halk Cumhuriyetinin bakenti Beijingdir. Ksa ad, Jing... Kuzey in Ovasnn kuzeybat kenarnda bulunan Beijing ilk dneminde Ji kenti olarak bilinmekteydi. Bahar-Sonbahar ve Savaan Devletler Dneminde Yan devletinin bakentiydi, Liao Hanedannn ikinci bakentiydi ve Yanjing olarak adlandrlmt. 1.3. Karasular Ve Adalar: in ktasnn deniz kylar, kuzeyde Liaoning eyaletindeki Yalu Nehrinin denize dkld yerden, gneyde Guang Xide yer alan Beilun Nehrinin denize dkld yere kadar uzanyor. Toplam uzunluk yaklak 18 bin kilometredir. Deniz kylarnn topografyas yl boyunca buz tutmayan, iyi limanlardan oluur. inin yakn denizleri arasnda, Bohai Denizi, Sar Deniz, Dou in Denizi, Gney in Denizi ve Taiwann dousundaki Pasifik Okyanusu deniz blgesi olmak zere be byk deniz blgesi saylabilir. Bunlardan Bohai, inin i denizidir. Taiwann dousundaki Pasifik Okyanusu deniz blgesi, kuzeyde Japonyann Ryu Kyu adalarnn gneybatsndaki Xiandao adalarndan gneyde Bashi Boazna kadar uzanr. sular ve karasularndan oluan inin deniz alanlarnn yzlm 380 bin kilometrekareyi ayor. in Halk Cumhuriyetinin karasularnn temel hattndan kara tarafndaki deniz kylarna uzanan deniz alanlar inin i sulardr. inin karasularnn genilii, 12 deniz milidir. Karasularnn temel hatt, dz temel hat izimiyle belirlenmi ve snrda olan her temel noktayla arasndaki dz hatla oluturulmutur. inin deniz alanlarnda, toplam yzlmleri 80 bin kilometrekareyi bulan 5000den fazla ada bulunuyor. Adalarn kylarnn toplam uzunluu 14 bin kilometredir. Bunlar arasnda en byk ada Taiwan olup yzlm 36 bin kilometrekaredir. Bunu izleyen Hainan adasnn yzlm 34 bin kilometrekaredir. Taiwan adasnn kuzeydou aklarnda bulunan Diaoyu ve Chiwei, inin en dousundaki adalardr. Gney in Denizine dalan ada, kayalk ve kumsallarn genel ad Gney in Denizindeki adalardr. inin en gney ucunda bulunan 8

adalar bulunduu mevkilere gre Dongsha Takmadalar, Xisha Takmadalar Zhongsha Takmadalar ve Nansha Takmadalar olarak adlandrlrlar. 1.4. Arazi ekilleri Ve Topografya: in, ok geni dalk blgelere sahip olan bir lkedir. Dalk blgelerin yzlm, tm lkenin yzlmnn te ikisini oluturur. Burada kast edilen dalk blgeler dalar, tepeler ve yaylalar kapsar. lkedeki arazilerin yzde 33n dalar, yzde 26sn yaylalar, yzde 19unu, havzalar, yzde 12sini ovalar, yzde 10unu da tepeler oluturuyor. Milyonlarca yl nce Qinghai-Tibet Yaylas ykseldi ve yerkre tarihindeki bu nemli yerkabuu hareketi inin topografyasn oluturdu. in topraklarna kubakyla bakldnda, arazilerin merdiven gibi batdan douya doru inerek gittii grlr. Hindistan tabakasnn Avrasya tabakasyla arpmasndan etkilenen Qinghai-Tibet Yaylas ykseldi. Deniz seviyesinden yaklak 4000 metre ykseklikte olan yayla dnyann ats olarak adlandrlr ve inin arazi ekillerinin birinci basaman oluturur. Yayladaki, ykseklii 8848.13 metre olan Himalaya Dalarnn ana tepesi-Zhumulangma Tepesi (Everest) dnyann en yksek zirvesidir. kinci basamak ise Moolistan Yaylas, Huangtu Yaylas, YunnanGuizhou Yaylas, Tarm Havzas, ungarya Havzas ve Sichuan Havzasndan oluuyor. Bunlarn deniz seviyesinden ykseklii ortalama olarak 1000-2000 metredir. nc basamak, Byk Xingan, Taihang, Wushan ve Xuefeng sradalar evresinde izilen bir hattan balamakta ve douda Pasifik Okyanusu kysna doru uzanmaktadr. Burann deniz seviyesinden ykseklii 500-1000 metre civarndadr. Kuzeyden gneye kadar uzanan blgelerde Kuzeydou Ovas, Kuzey in Ovas ve Yangtze Orta-Aa Havzalar Ovas ve bu ovalarn kenarnda yer alan alak dalar ve tepeler bulunmaktadr. Douya doru olan blge in kta sahanlnn s deniz blgesi, yani drdnc basamaktr. Buradaki deniz suyunun derinlii 200 metreden daha azdr. 1.5. Dalar: indeki yksek ve grkemli sradalar, uzandklar ynlere gre in topografyasnn iskeletini oluturur ve farkl snflara ayrlabilir: inde nl ve yksek dalar arasnda, Himalaya, Kunlun, Tanr, Tangula, Qinling, Byk Xingan, Taihang, Qilian ve Hengduan dalar saylabilir. 9

Himalaya Dalar: yay eklinde in ve Hindistan, Nepal snrlar boyunca yaklak 2400 kilometre uzanr. Himalaya Dalarnn deniz seviyesinden ykseklii 6000 metre civarndadr. Dnyann en yksek dalar olan Himalayalarn ana tepesi Zhumulangma, deniz seviyesinden 8848.13 metre yksekliiyle dnyann en yksek tepesi, zirvesi olarak adlandrlmtr. Kunlun Dalar: Batda Pamir Platosundan douda inin Sichuan eyaletinin kuzeybatsna uzanr ve toplam 2500 kilometre uzunluundadr. Deniz seviyesinden ykseklii ortalama 5000-7000 metredir. Kunlun Dalarnn en yksek noktas Gonggeer Tepesinin deniz seviyesinden ykseklii 7719 metredir. Tian Shan Dalar: inin kuzeybatsndaki Xinjiang Uygur zerk Blgesinin ortasnda bulunur. Deniz seviyesinden ykseklii ortalama 3000-5000 metredir. En yksek tepesi Tuomuer Tepesinin deniz seviyesinden ykseklii 7455,3 metredir. Tanggula Dalar: Qinghai-Tibet Platosunun ortasnda yer alr. Deniz seviyesinden ortalama ykseklii 6000 metre, en yksek tepesi Geladandongun deniz seviyesinden ykseklii 6621 metredir. Tanggula Dalar inin en uzun nehri Yangtzenin kaynadr. Qin Ling Dalar: Batda, Gan Su eyaletinin dousundan douda Henan eyaletinin batsna uzanr. Deniz seviyesinden ortalama ykseklii 2000-3000 metredir. En yksek noktas Taibai Da deniz seviyesinden 3767 metre yksektir. Qin Ling Dalar, kuzey ve gney in arasndaki nemli bir corafi izgidir. Byk Xinganling Dalar: Kuzeyde inin kuzeybatsndaki Heilongjiang eyaletinde yer alan Mohe Nehrinin yaknndan gneyde Laoha nehrinin yukar kesimine uzanr. Kuzey-gney uzunluu 1000 kilometre, deniz seviyesinden ortalama ykseklii 1500 metredir. En yksek tepesi olan Huanggangliang Tepesinin deniz seviyesinden ykseklii 2029 metreyi bulur. Taihang Dalar: Kuzeyden gneye uzanarak Huangtu Platosunun dou kenarnda yer alr. Gneybat uzunluu 400den fazla kilometredir. Deniz seviyesinden ortalama ykseklii, 1500-2000 metre, en yksek tepesi olan Kk Wu Tai Shan Tepesinin deniz seviyesinden ykseklii 2882 metredir. Qilian Dalar: Qinghai-Tibet Platosunun kuzeydou kenarnda bulunur, deniz seviyesinden ortalama ykseklii 4000 metreden fazladr. Qilian Dalarnn en yksek tepesinin deniz seviyesinden ykseklii 5547 metredir.

10

Hengduan Dalar: Qinghai-Tibet Platosunun gneydousunda ve Tibet, Sichuan ve Yunnan blgelerinin kavanda bulunmaktadr. Deniz seviyesinden ortalama ykseklii 2000-6000 metre, en yksek doruu Gongga Dann deniz seviyesinden ykseklii 7556 metredir. Taiwan Dalar: Taiwan adasnn dousunda bulunmakta olan Taiwan Dalarnn deniz seviyesinden ykseklii ortalama 3000-5000 metredir. En yksek tepesi olan Yushan Dann deniz yzeyinden ykseklii ise 3952 metredir. Ayrca, inde Huang Shan, Tai Shan, Hua Shan, Song Shan, Heng Shan, Heng Shan, E Mei Shan, Lu Shan, Wudang Shan ve Yandang Shan gibi nl dalar vardr. 1.6. Nehirler Ve Gller: inde ok sayda nehir bulunmaktadr. Havza yzlmleri 1000 kilometrekareyi aan nehirlerin says 1500den fazladr. indeki nehirler, da ve ie dklen nehirler olarak ikiye ayrlr. Denize dklen (yani da dklen) nehirlerin havzalarnn yzlm lkenin toplam kara yzlmnn yzde 64n oluturmaktadr. Yangtze, Huanghe, Heilongjiang, Zhujiang, Liaohe, Haihe, Huaihe nehirleri douya doru akarak Pasifik Okyanusuna dklrler. Tibetteki Yaluzangbu Nehri ise douya doru akarak in snrndan geip gneye doru gider ve Hint Okyanusuna dklr. Nehir uzunluu 504.6 kmdir ve 6009 metrelik derinliiyle dnyann birinci byk vadisi olan Byk Yaluzangbu Vadisinden geer. Xinjiangdaki Eerqisi Nehri ise kuzeydou in snrndan geerek, Kuzey Buz Denizine dklr. Gllere dklen ya da l kumlarna akarak kaybolan i nehirlerin getii havzalarn yzlm inin toplam kara yzlmnn yzde 36sn oluturmaktadr. Yangtze, inin en byk nehridir, toplam uzunluu 6300 kilometredir. Yangtze Nehri Afrikadaki Nil ve Gney Amerikadaki Amazon nehirlerinden sonra dnyann nc byk nehridir. Yangtze Nehrinin yukar kesimi yksek dalar ve derin vadilerden geen zengin su kaynaklarna sahiptir. Yangtze Nehri ayrca inin dou blgesini bat blgesine balayan su tamaclnn atardamardr; doal ve stn nehir yataklaryla Altn Su Yolu olarak adlandrlr. Yangtze Nehrinin orta ve aa kesimleri scak ve nemli iklimi, bol miktardaki ya ve mmbit topraklaryla inin gelimi sanayi ve tarm blgelerindendir.

11

Uzunluu 5464 kilometre olan Sar Nehir, inin ikinci byk nehridir. Sar Nehir havzas verimli otlaklar ve zengin madenleriyle, tarihte in eski uygarlnn nemli beiklerinden biri olarak bilinir. Heilongjiang Nehri, kuzey inin en byk nehridir. Toplam uzunluu 4350 kilometredir ve 3101 kilometrelik kesimi in snrlar iindedir. Zhujiang Nehri (nci Irma), gney indeki en byk nehirdir, uzunluu 2214 metredir. Xinjiangn gney blgesinde bulunan Tarm Nehri, inin en uzun i nehridir, uzunluu 2279 metredir. Doal nehirler dnda, inin gney blgesini kuzey blgesine balayan Byk Kanal adl nl bir yapay nehir de vardr. 5. yzylda kazlmaya balanan, kuzeyde Beijingden karak gneyde Hangzhouya uzanan ve Haihe, Sar Irmak, Huaihe, Yangtze ve Qiantangjiang olmak zere be byk su sistemini birbirine balayan Byk Kanal, 1801 kilometre uzunluuyla dnyadaki ilk ve en uzun yapay nehir olarak biliniyor. 1.7. Toprak Kaynaklar: Geni topraklara sahip olan inin ok eitli toprak kaynaklar mevcuttur. inde byk lde tarla, orman, ayr, orak arazi ve plaj bulunuyor. Ancak inde dalk blgeler fazla, ovalar ise azdr. Tarlalar ve ormanlarn, genel toplam iindeki oranlar da dktr. eitli toprak kaynaklar dengesiz bir ekilde dalm durumdadr. Tarlalar esas olarak doudaki rzgr blgesinin ovalar ve havzalarnda bulunmaktadr. Orman alanlar ise kuzeydou ve gneybat blgelerindeki snr ve cra dalk blgelerde bulunmaktadr. ayrlarn ou platolar ve dalk blgelerde yer alr. 1.8. inde Ekili Alanlar (Tarlalar): inde u anda 1.27 milyon kilometrekare ekili alan vardr. Dou, orta ve bat olarak kesime ayrlan inin dou ve bat kesimlerindeki ekili alanlarn yzlm nispeten azdr. Bu iki kesimdeki ekili alanlar, lke toplamnn yzde 28.4erini oluturur. Orta blgedeki ekili alanlar nispeten fazladr ve toplamn yzde 43.2sini oluturur. indeki ekili alanlar esas olarak Kuzeydou Ovas, Kuzey in Ovas, Yangtze Orta-Aa Havzalar Ovas, nci Irma Deltas Ovas ve Sichuan Havzasnda younlamaktadr. Kuzeydou Ovasnn verimli siyah topraklar, 12

buday, msr, sprgedars, soya fasulyesi, keten ve eker pancar gibi rnlerin yetitirilmesine elverilidir. Kuzey in Ovasnn kahve renkli topraklarnda ise buday, msr, akdar, sprgedars, pamuk ve yerfst yetiirilmektedir. Yangtze Orta-Aa Havzalar Ovasnda eltik, mandalina, portakal, kolza tohumlar; Sichuan Havzasnda eltik, kolza, ekerkam, ay, yetitirilmektedir. 1.9. Ormanlar: inde u an 158.94 milyon hektarlk ormanlk alan vardr. lkenin ormanlarla rtl alannn oran yzde 16,55. in ormanlarn az olduu bir lkedir. Dnyann ortalama yzde 30.8lik orman alanyla kyaslandnda arada byk fark sz konusudur. inin doal ormanlar kuzeydou ve gneybat blgelerinde younlamaktadr. Nfusun youn ve ekonominin gelimi olduu doudaki ovada ve geni kuzeybat blgesinde ise ormanlar ok azdr. in, zengin bitki eitlerine sahiptir. inde yalnz aalarn eidi 2 bin 800den fazla, bunlar arasnda Gingko gibi ok sayda nesli tkenmek zere olan aa trleri de mevcut. evre koruma ve ekonomik inann ihtiyalarn karlamak iin inde srekli aalandrma kampanyas dzenlenmektedir. imdiye kadar inin yapay ormanlarnn yzlm 33 milyon 790 bin hektara ulamtr. in, dnyada en fazla yapay ormana sahip olan lkedir. inin balca orman blgeleri unlardr: Kuzeydou orman blgesi, Byk Xinganling, Kk Xinganling ve Changboi Sradalar da dahil inin en byk doal orman blgesidir. Gneybat orman blgesi Hengduan ve Himalaya Dalar ve Yaluzhanbu Nehri de dahil inin ikinci byk doal orman blgesidir. Gneydou orman blgesi, Qinling Dalar-Huaihe Nehrinin gney blgesi Yunnanguizhou Platosunun dousundaki tepelik blge de dahil inin en nemli yapay orman blgesidir. Bunun yan sra inde geni koruyucu orman sistemi de vardr. rnein kum ve frtnay nlemek amacyla inin kuzeydou, kuzey in ve kuzeybat blgelerini kaplayan koruyucu orman eridinin uzunluu 7 bin kilometreden fazladr ve yaklak 260 milyon hektarlk alan kapsamaktadr. inin kara yzlmnn drtte birini oluturan bu orman eridi, dnyann en byk ekoloji projesi olarak adlandrlyor. mandalina, greyfurt

13

1.10. ayrlar: inde 2 milyon 660 bin 600 hektar ayr var ve ayrlarn eitleri de fazladr. Bu ayrlar, eitli hayvanlarn deiik mevsimlerde otlamas iin ok elverilidir. inin ayrlarnn yzlm lkenin toplam yzlmnn drtte birini oluturur. in, dnyada ayr yzlmnn en byk olduu lkelerden biridir. inin doal ayrlar esas olarak Byk Xinganling Dalar-Yin Shan DaQinghai-Tibet Platosunun dou eteinin bat ve kuzey blgelerinde yer almaktadr. Yapay ayrlar ise esas olarak gzeydou blgelerinde ekili alanlar ve orman alanlaryla kark olarak bulunmaktadr. inin nemli hayvanclk blgeleri unlardr: Moolistan hayvanclk blgesi inin en byk hayvanclk blgesidir. yi cins hayvanlar arasnda Sanhe at ve Sanhe sr bulunuyor. Xinjiang hayvanclk blgesinde yetitirilen iyi cins hayvanlar arasnda Xinjiang ince ynl koyunu, Altay byk kuyruklu koyunu ve li at yetitirilmektedir. Qinghai hayvanclk blgesinde yak ve lke iinde ve dnda nl olan Hequ at yetitirilmektedir. Tibet hayvanclk blgesi atlarn yetitirildii en nemli blgedir. 1.11. Maden Kaynaklar: in, zengin maden kaynaklarna sahip bir lkedir. u ana dein kefedilen maden kaynaklar dnyann toplam miktarnn yzde 12ni oluturuyor ve dnyada nc srada yer alyor. Ancak indeki kii bana den maden miktar nispeten azdr. inlilerin kii bana den maden miktar, dnya ortalamasnn yalnzca yzde 58ine eittir ve dnyada 53. srada yer almaktadr. imdiye kadar toplam 171 eit maden bulunmutur. Bu arada rezervlerin aratrlm olduu maden eitleri 158e ulamtr (enerji kayna olan madenler 10 eit, siyah metaller 5 eit, demirsiz metal madenler 41 eit, deerli metaller 8 eit, maden olmayan ametallar 91 eit). in, dnyada maden kaynaklarnn zengin, maden eitlerinin fazla olduu az sayda lkeden biridir. Aratrlm olan rezervlere gre indeki 45 eit nemli madenden 25i dnyada nc srada yer alyor. Bununla birlikte indeki al, vanadyum, titanyum, tantal, volfram, granit, antimon da dahil olmak zere 12 eit maden dnyada birinci srada yer almaktadr. inin maden kaynaklarnn dalm: petrol ve doal gaz esas olarak kuzeydou, kuzey in ve kuzeybatda, kmr kuzeydou, kuzey in ve gneybatda 14

bulunmaktadr. Bakr esas olarak gneybat, kuzeybat ve dou inde kurun ve inko tm lkede, volfram, kalay, molibden, antimon ve nadir toprak elementlar gney in ve kuzey inde bulunmaktadr. Altn ve gm Taiwan da dahil tm lkede bulunmktadr. Fosfor esas oalrak gney inde bulunmaktadr. Balca Maden Kaynaklar: 1.11.1. Kmr Kaynaklar: inin kmr rezervleri dnyada 1. srada yer almaktadr. imdiye kadar inde aratrlm olan kmr rezervleri 1 trilyon tondur ve esas olarak kuzey in ve kuzeybat blgesinde bulunmaktadr. Shanxi, Shanxi ve Moolistan gibi eyalet ve blgelerdeki kmr rezervleri en zengin olanlardr. 1.11.2. Petrol Ve Doal Gaz Kaynaklar: Esas olarak kuzeybat blgesinde ve kuzeydou, kuzey in ve gneydou sahilindeki kta sahanlnda bulunmaktadr. 1998 ylnn sonuna kadar inde 509 petrol ve 163 doal gaz havzas bulundu. Aratrlm olan petrol rezervleri 198.5 milyon ton, doal gaz rezervleri ise 1 trilyon 950 milyar metrekpe ulat. Petrol rezervleri dnyada 9., doal gaz rezervleri 20. srada yer almaktadr. Karadaki petrol kaynaklar ve doal gaz kaynaklar miktar, ayr ayr inin ayn kaynaklarnn yzde 73.8ini ve yzde 78.4n oluturuyor. inde Songliao, Bohai Krfezi, Tarm, Cungar-Turfan, Sichuan ve Shanxi-Gansu-NingXia olmak zere 6 byk lekli petrol ve doal gaz blgesi oluturuldu. 1.11.3. Siyah Metaller: Rezervleri aratrlm olan metallar arasnda demir, manganez, vanadyum, titanyum bulunuyor. Bu arada demir, yaklak 50 milyar tona ulam durumda. Demir rezervleri esas olarak Liaoning, Hebei, Shanxi ve Sichuan eyaletlerinde bulunmaktadr. 1.11.4. Demirsiz Metalar: Dnyada kefedilen demirsiz metallerin tm inde bulunuyor. Nadir toprak elementleri rezervi dnyannkinin yaklak yzde 80ini, antimon rezervi yzde 40n oluturuyor. Bu oran, dnya toplamnn 4 katna eittir.

15

1.11.5. Rzgr, Su Ve Gne Enerji Kaynaklar: inin usuz bucaksz topraklarnda pek ok nehir bulunuyor. Bol miktarda nehir suyunun dme seviyesinin yksek olmas nedeniyle bu nehirler ok zengin su enerji kaynaklarna sahiptir. statistiklere gre, indeki nehirlerin su enerji kayna rezervleri 680 milyon kilovat, yllk elektrik retimi 5 trilyon 920 milyar kilovat saattir. letilebilen su enerji kaynaklarnn elektrik retim kapasitesi 378 milyon kilovat, yllk elektrik retimi ise 1 trilyon 920 milyar kilovat saattir. Su enerji kaynaklarnn rezervleri olsun, iletilebilecek su enerji kaynaklar olsun in, dnya sralamasnda birinci srada yer almaktadr. indeki rzgr enerjisinin toplam teorik rezervi 3.226 milyar kilovat, karada iletilebilecek rzgr enerjisinin rezervi 253 milyon kilovat, s denizlerde (derinlii 15 metreden fazla) rzgr enerji kaynaklar 750 milyon kilovat olup karadakinin 3 katna eittir. inin kuzeybat, kuzey in ve dousundaki ayr ve Gobi lnde ve gneydousundaki deniz ve adalarda zengin rzgr enerjisi bulunmaktadr. Sz konusu rzgr enerjisinin zengin olduu blgelerde genellikle konvansiyonel enerji retimi yoktur. K ve bahar mevsimlerinde rzgr iddetli ve ya azdr. Yaz mevsiminde ise rzgr hafiftir ve ya fazladr. Bu blgeler hidroelektrik ile birbirini tamamlayabilir ve rzgrla elektrik retiminin gelitirilmesine uygundur. 1998 ylnn sonuna kadar inde rzgrla alan yaklak 20 elektrik santrali kuruldu ve bunlarn toplam elektrik retim kapasitesi 223 bin kilovattr. En byk elektrik santrali Xinjiang Uygur zerk Blgesinde bulunan ve rzgrla alan Dabancheng elektrik santralidir. Santralde 300, 500 ve 600 kilovatlk 111 jeneratr grubu vardr, toplam kapasitesi 57 bin 500 kilovattr. u anda inde rzgr enerjisine dayal elektrik santrallerinin toplam retim kapasitesi, deerlendirilebilen rzgar enerjisinin yalnzca binde 1,4n oluturuyor, dolaysyla inde rzgar enerjisine dayal elektrik retimi byk potansiyele sahiptir. inin gne enerjisi de ok zengindir. Karada her yl alnan gne enerjisinin radyoaktif nlar 2 trilyon 400 milyar ton kmre eittir. lkenin toprak yzlmnn te ikisinde, ylda grlen gne enerjisinin radyoaktif miktar her metrekarede 6000 megajul am durumdadr. Tibetin kuzeybatsnda ise bu rakam metrekarede en fazla 8400 megajule ulaabilir. Bu blge dnyada gne enerjisi kaynaklarnn en zengin olduu blgelerden biridir.

16

inin ilk byk lekli gne enerjisi elektrik santrali Moolistann Balin Youqi lesi Guligutai kynde ina edildi. 560 vat gcnde olan santral 11 Ekim 1982de hizmete ald. 1.12. Bitkiler Ve Dalm: in dnyada bitki kaynaklarnn en zengin olduu lkelerden biridir. Toplam 30 binden fazla eit bitkiye sahip olan in dnyada bitkilerin en zengin olduu Malezya ve Brezilyadan sonra dnyada nc srada yer almaktadr. inde yosun bitkileri 106 familyaya ayrlr ve dnyann yosun familyalarnn yzde 70ini oluturuyor. Pteridopihyte bitkileri 52 familya ve 2.6 bin tr olup, dnyann ayn familyalarnn yzde 80ini ve trlerinin yzde 26sn oluturuyor. inde 8 bin tr tahta gvdeli bitki vardr. Bu arada, uzun gvdeli aa trlerinin says 2 bin civarnda. Dnyada toplam 12 familya, 71 cins ve 750 tr kabuksuz tohumlu bitki, inde ise toplam 11 familya 34 cins ve 240tan fazla kabuksuz tohumlu bitki tr vardr. Kozalakl aalarn toplam tr dnyann ayn tr bitkilerinin yzde 37.8ini oluturur. Kabuklu tohumlu bitkiler dnyann ayn familyasnn yzde 54n ve cinslerinin yzde 24n oluturmaktadr. Kuzey yarmkrenin souk, lman ve tropikal blgelerindeki balca bitkilerin hemen hemen hepsi inde grlebilir. in su ladini, su am, akam, am aac, altn para am, Taiwan am, Fujian selvi aac, dove aac, duzhong aac ve mutluluk aac ine has aalardr. in su ladini yksek gvdeli bir aa trdr, dnyann eski, nadir ve deerli bitkisi olarak bilinir. Altn para am Yangtze Nehri havzalarnn dalk blgelerinde yetiir. Ksa dallarndaki yapraklar altn paralara benzer. Bahar ve yaz mevsimlerinde koyu yeil olan yapraklar, sonbaharda ise sarya dnr. Bu aa, dnyann be deerli bahe aacndan biridir. inin 2 binden fazla tr yemeklik bitkisi ve 3 binden fazla tr ila amal bitkisi vardr. Changbai Dandaki adamotu, Tibetteki honghua, Ningxiadaki gouqi ve Yunnan ve Guizhoundaki sanqi gibi bitkiler deerli in ilalarnn ana malzemesidir. iekli bitki trleri oktur. ieklerin Kral olarak adlandrlan akayk iei ine zg bir iektir. iekleri byk ve rengrenk olan akayk iei inin devlet ieklerinden biri olarak seildi. inin ormanlar iklim kuaklarna gre kuzeyden gneye kadar, souklman blgelerde kozalakl ormanlar; lman blgede kozalakl ve geni yaprakl kark ormanlar; scak-lman blgede yaprak dken ve kozalakl ormanlar; 17

astropikal blgede yeil geni yaprakl ve kozalakl ormanlar; tropikal blgede sezon yamur ormanlar ve yamur ormanlar olarak blnr. Bu arada astropikal ormanlar, eitlilii ve tad nem bakmndan dnyann ayn kuandaki dier blgelerin ok stndedir. 1.13. Hayvan Trleri Ve Dalm: in, dnyada en fazla yabani hayvan trne sahip olan lkedir. inde yaklak 6266 tr omurgal hayvan vardr. Bu arada 500 hayvan, 1258 ku, 376 srngen, 284 amfibyum, 3862 balk tr bulunur. Bunlar dnyann omurgal hayvan trlerinin onda birini oluturmaktadr. Ayrca 50 bin tr omurgasz hayvan ve 150 bin tr bcek vardr. inin ou blgesi nc ve drdnc zamanlardaki kta buzullarnn etkisi altnda kalmad iin ok sayda zel canl tr gnmze kadar gelebilmitir. Aratrmalara gre, karada yaayan 476 tr omurgal hayvan, tmyle ine hastr. Bu hayvanlar inin karada yaayan omurgal hayvan trlerinin yzde 19.42sini oluturuyor. Panda, altn tyl maymun, gney in kaplan, yabani tavuk, krmz bal turna, beyaz yunus, Yangtze timsah gibi ine has 100den fazla tr yabani hayvan dnyaca nldr. Siyah ve beyaz tyl byk memeli bir hayvan olan panda 135 kiloya ulaabilir, bambu ve bambu filizi yiyerek yaar. Gnmzde inde yalnzca 1000 kadar panda kald. ok deerli olan pandalar artk dnyada yabani hayvanlar korumann simgesi haline gelmitir. Krmz bal turna, beyaz tyldr ve banda krmz bir deri vardr, boyu 1.2 metreye ulaabilir. Bu kular Dou Asyada uzun mr sembol olarak grlmektedir. Beyaz yzgeli yunus dnyada yaayan yalnzca iki tr tatl su yunuslardan biridir. 1980 ylnda Yangtze Nehrinde ilk defa bir erkek beyaz yzgeli yunus avland. Bu, dnyada yunus trlerinin inceleyen bilim adamlarnn dikkatini ekti. inin hayvanlarnn dalm blgeleri genel olarak kuzeydou, kuzey in, Moolistan, Xinjiang, Qinghai-Tibet, gneybat, orta in ve gney in olmak zere yedi blgeye ayrlabilir. Her blgenin corafi koullar farkl olduu iin farkl tr hayvanlar yaamaktadr. 1.14. Nfus Durumu: in, dnyada en ok nfusa sahip lkedir. 2002 ylnn sonuna kadar inin toplam nfusu 1.28453 milyar bularak (Hong Kong zel dari Blgesi, Macao zel 18

dari Blgesi ve Taiwan eyaleti dahil deil) dnyann toplam nfusunun yzde 20sini oluturmaktadr. in ayrca dnyada nfus younluunun nispeten fazla olduu lkelerden biridir (ortalama nfus younluu kilometre karede 135 kii). Ancak inin nfus dalm orantl deildir; douda fazla, batda ise azdr. Youn nfusa sahip olan dou kysnda kilometrekareye 400den fazla kii, orta kesimde kilometrekarede 200den fazla kii derken nfusun az olduu bat kesimde bulunan yayla blgelerinde kilometrekarede 10dan daha az kii dmektedir. imdi in nfusunun ortalama yaam sresi 71.4 yana ykseldi (erkek 69.63, kadn 73.33 ya). Bu rakam dnyann ortalama seviyesinden be yl, gelimekte olan lke ve blgelerden yedi yl daha fazladr. Ancak gelimi lkelerle kyaslandnda be yl azdr. 2002 ylnda in nfusunun doal art oran srekli dt. 2002 ylnn sonuna kadar inin i kesiminin toplam nfusu 1.28453 milyara ulat. Kentsel nfus 502.12 milyon olup toplam nfusun yzde 39.1ini; krsal nfus 782.41 milyon olup yzde 60.9unu oluturuyor. inde erkeklerin nfusu 661.15 milyon, kadnlarn nfusu ise 623.38 milyondur. 0-14 yandaki nfus oran yzde 22.4, 15-64 yandaki nfus oran yzde 70.3, 65 ve 65 ya st yan nfus oran yzde 7.3tr. Yallarn nfusu 93 milyon 770 bindir. inde her yl doum says 16.47 milyon, doum oran binde 12.86; lm says 8,21 milyon, lm oran binde 6.41dir. Ylda net olarak 8.26 milyon nfus art yaanmaktadr, doal art oran binde 6,45tir. 1.15. Aile Planlamas: in, aile planlamasn temel bir devlet politikas olarak uygulamaktadr. inde uygulanan aile planlamas politikas devletin ynetiminin, halk kitleleriyle gnl birlii ve gnl holuu iinde birlemesiyle yrtlmektedir. Devletin ynetim ve plan, kendini u alanlarda gstermektedir: Merkezi ve mahalli hkmetler nfus artn kontrol eden, nfusun niteliini ykselten ve nfus yapsn iyiletiren politika ve yasalar ve nfusu gelitirme planlarn saptayarak, eler iin reme sal, gebelii nleme, doum kontrol ve az doum z doum alanlarnda danma, idari ve teknolojik hizmetler sunmaktadr. Halk kitlelerinin gnl holuu, doum andaki kadnlarn ve elerinin, devletin ilgili politika ve yasalarnn nda ya, salk durumu, alma ve ailenin ekonomik durumuna gre sorumlu ve planl bir ekilde hamilelik geirmelerini, douma ilikin dzenlemeler

19

yapmalarn ya da uygun gebelik nleyici yntemlere bavurmalar anlamna gelmektedir. inde uygulanmakta olan aile planlamas politikalar genel olarak ge evlenme ve doum yapma, az ve z doum yapma, bir koca kar iin tek ocuk yapmann tevik edilmesini ieriyor. Krsal blgelerde gerekten zorluk eken eler, birka yl sonra ikinci ocuk da yapabilirler. Aznlk etnik gruplarnn toplu halde yaadklar blgelerde her etnik grubun kendi istei ve bu etnik grubun nfus kaynaklar, ekonomisi, kltr ve geleneklerine gre farkl ilkeler uygulanabilir: Bu blgelerde bir ift genellikle iki ocuk ve baz blgelerde ise ouk yapabilir. Nfusun ok az olduu aznlk etnik gruplar iin ocuk says konusunda snrlama koyulmamtr. inde aile planlamas politikasnn uygulamasndan bu yana, ge evlenme ve doum yapma, az ve z doum yapma gittike toplumsal gelenek haline geldi. Bunun yan sra, aile planlamas sayesinde evlendikten sonraki youn doum ve ar aile yknden kurtuldu. Anneler ve bebeklerin salk dzeyleri de ykseldi.

20

BLM

N HALK CUMHURYETNN SYAS RGTLENMES 2.1. Tarihsel Geliim: 19. yzylda, Manu Hanedann ynettii in devleti, hukuken olmasa bile, gerekte Batllarn yar smrgesi durumundayd. Ulusal nder Sun Yat-Sen tarafndan yneltilen 1911 Devrimi ile Manu Hanedannn yklmas zerine in Cumhuriyeti kurulmutur. Yeni rejim ini feodal kalntlardan kurtaramamtr. 1925 ylnda iktidara gelen an Kay-ek de bu adan baarl olamamtr. Japon istilas, an Kay-ek ynetimini daha kt bir duruma getirmitir. 1921 ylnda kurulmu olan Komnist Partisi ile an Kay-ek ynetiminin aras 1927 ylnda bozulmutur. Komnistler ile iktidar arasnda silahl atma balamtr. Japon saldrsna kar, an Kay-ek ile birlikte savaan komnistler, zellikle krsal kesimde glerini arttrmtr. II. Dnya Savann bitmesi ile, an Kay-ek ile Komnist Partisi arasnda yeniden balam olan i sava, 1949 ylnda Mao Zedongun baars ile son bulmu ve Marksist bir rejim olan, in Halk Cumhuriyeti 1 Ekim 1949da ilan edilmitir. 1 Ekim 1949 ylnda, yerel gerilla hareketleri sonucu gerekleen devrim ile kurulan in Halk Cumhuriyeti, sosyalist bir sistemi benimsemesinin yan sra lkeyi Yar koloni durumundan kurtararak ulusal birlii kurmu ve siyasal bamszln salamtr. Dolaysyla in sosyalizmi toplumsal olduu kadar milliyetilik eilimi de gl bir zellik gstermektedir. in sosyalizminin bir dier zellii Avrupa dnda oluan ilk sosyalist lke olmasndan kaynaklanmaktadr 1. Asya insan ve zellikle inliler din, dnce ve davran biimleri asndan Avrupallardan farkl zellikler gstermektedir. Avrupann aklc felsefesi ve bireyciliine karlk inde kolektif anlay yaygndr. 1949 ylnda in tam bir tarm toplumu grmndedir. Halkn %80i krsal kesimde yaayan kyl ve iftilerden olumaktadr. Kii bana gelir dzeyi ok dktr. Sanayi retimi asndan 1913 yl Rusyas bile mutlak olarak geri bir dzeydedir. Bir sanayi ordusundan sz etmenin olanaksz olduu bu lkede sosyalizme gei, kyl snfna dayanmak zorundayd. in Halk Cumhuriyeti, balangta baz farkllklara karn
1

LMEZOULLARI Nalan, Ekonomik Sistemler ve Kreselleen Kapitalizm, Ezgi Kitabevi, Bursa, 1999, s.211-212.

21

Sovyet Kalknma Modelini benimsemi fakat daha sonra kendi yaplarna uymad gerekesi ile bu modelden uzaklamtr2. 1949 ylnda in Halk Cumhuriyetinin kurulmas ile yeni ynetim "Aile yaps ve Evlilik Messesesi" ile ilgili kkl deiikliklere ynelmitir. ncelikle feodal sistemin bir paras olan birden fazla kadnla evlilik poligami- adeti yasaklanm ve aile iinde kadna erkekle eit haklar tannmtr3. in Halk Cumhuriyetinin kurucusu olan Mao Zedong, lm yl olan 1976ya kadar, devlet ynetimini elinde tutmu ve rejim zerindeki egemenliini srdrmtr. 1949 yl iinde savan bitmesi ile kurulan Geici Devrim Ynetmeliinden bu yana, devlet yapsnda gelimeler olmutur. in Halk Cumhuriyetinin ilk Anayasas olan 1954 Anayasas, Sovyet sistemi rnek alnarak yaplmtr. Dinamik bir yaama sahip olan in Halk Cumhuriyetinin 1954 Anayasasn, 1975, 1978 ve 1982 Anayasalar izlemitir. Bu Anayasalardan her biri, in siyasal yaamnn nemli dnemlerini yanstr. 2.2. Devlet Sisteminin zellikleri in Halk Cumhuriyeti 21 ynetim blgesi, 5 zerk blge ve 3 belediyeden (Pekin, anghay, Tianjin) oluan 29 ynetsel birime ayrlr. Ana karadan 160 kmlik Formoza Boaz ile ayrlan Tayvan Adas 1949dan beri ayr bir ynetim altnda olmakla birlikte inin bir paras ve 22. ynetim blgesi olarak kabul edilir. Ynetim blgeleri kkl bir tarihsel ve kltrel gemie dayanmakla birlikte, gemiteki blgeci eilimlerden arndrlmtr. zerk blgeler byk han milliyetiliini giderme ve kltrel zerklik yoluyla btnlk salama macna yneliktir. Ynetim blgeleri yre ve il dzeyinde birimlere ayrlr. Daha alt dzeydeki birimler belediye yreleri ve komnlerdir. Btn dzeylerdeki halk kongreleri ve daima komiteler kendi ynetim alanlarnda yasa ve kararlar uygulamaktan ve yerel ekonomik plan, bte ve hesaplar denetlemekten sorumludur4. Mao Zedong tarafndan kurulan in Halk Cumhuriyetinin devlet yaps, Sovyetler Birlii sistemini andrmaktadr. inde uygulanan rejim, Marksist gre dayanan bir rejim olmakla birlikte, baz farkl zellikler tamaktadr. Mao Zedong,
2 3

A.K. s.212. KIRA, Can, in, Btn Dnya, Say 44, nklap Ofset, Ankara, 2001, s.22. 4 Ana Britannica, Cilt 6, Ana Yaynclk, stanbul, s.248.

22

Marksist-Leninist gr kendine zg biimde gelitirmitir. innin toplumsal yapsnn zellikleri de bunda etkili olmutur. Maonun dncesi z olarak, srekli devrim kuramna dayanr. Buna gre, insann geleneksel yapsn krarak deitirmek, yerine konan yeni yapy da srekli olarak gzden geirmek gerekir. Kltr Devrimi, bu kuramn bir uygulamas olmutur. lmne kadar rejimi etkilemi ve ynlendirmi olan Mao Zedongun grlerinden, zellikle srekli devrim kuramndan ayrlmalar olduu da dikkati ekmektedir. 1982 Anayasas, dierlerinden farkl olarak, aka Marksist-Leninist anlaya yer vermekten kanm ve sosyalist devlet deyimini kullanmay yelemitir. Anayasaya gre, kyl ve ii birliine dayanan ii snfnn ynettii sosyalist devlet, demokratik halk diktatrldr. Rejimin ileyiini salayan ve devlet ynetimine egemen olan in Komnist Partisi, 1972 Anayasasnda yer almtr. retim aralar, sosyalist kamu mlkiyetindedir. Toprak; ehirlerde devlet, krsal yrede alanlarn ortak mlkiyetindedir. Anayasada kullanlan deyimler ne olursa olsun, inde egemen olan rejimin temeli, Marksist-Leninist anlaytr. Mao Zedongun 1976 ylnda lm zerine, uygulamada karkla neden olan Kltr Devrimi de sona ermitir. Bunu izleyen yllarda in, bat ile olan ilikilerini arttrm, Amerika Birleik Devletleri ile diplomatik iliki kurmutur. 1978 ylndan itibaren .H.C. toplumsal ve ekonomik reform hareketine sahip olmutur. Reformun ekonomik boyutu, genel olarak 70li yllarda sosyalist lkelerde yaanan bunalmlardan kaynaklanmaktadr. Aralk 1978de alnan ekonomik reform nlemleri ile; ar sanayiye, fiziksel planlamaya arlk veren merkezi planlama yerini ademi merkeziyetilie, piyasa gstergelerine, bireysel inisiyatife nem veren planlama anlayna brakmtr. Ekonomik reform abalarndan amalanan, 1) leri teknolojinin kullanlmas, retimde kalite art ve sanayide etkinliin gerekletirilmesi. 2) Karlln ykseltilmesi, mevcut teebbslerin modernletirilmesi. 3) hracatn arttrlmas, daha fazla dviz salanmas. 4) Yerel personelin teknik, bilimsel ve idari anlamda yetitirilmesidir. Aralarnda baz farkllklara karn, Sovyetler Birlii ve inde giriilen ekonomik reform programlar, belirli bir gelime aamasndan sonra kat merkezi bir ekonomik rgtlenmenin baz tkanmalar, darboazlar yarattnn gstergesi olarak yorumlanabilir. Zorunlu fiziksel hedefler gsteren merkezi planlama, ar sanayinin gerekletirilmesi aamasnda belirli baarlar elde etmitir. Ancak tketici 23

isteklerine karlk verebilme, kalite, mal ve hizmetlerin eitlenmesi asndan yetersiz kalmaktadr5. Sosyalist sistem iinde piyasa mekanizmasna yer verilmesi ve planlama ile piyasann uygun bir bileiminin oluturulmas ynndeki dnceler, aslnda sz konusu reform hareketlerinden ok gerilere uzanmaktadr 1980 ylnda yaplan yasal dzenlemelerle; aile iinde kadn ve erkein aile planlamas kurallarna uymalar koulu getirilmi, nc dereceye dek akraba evlilikleri yasaklanm, resmi evlenme ya erkek iin 22 kadn iin 20 olarak belirlenmitir6. in, ekonomik zelletirmeye nem vermi, yabanc sermayeye kaplarn amtr. inin izledii ekonomi politikas, ini Asyann hzla gelien bir lkesi durumuna getirmitir. Bunu salayan, sahnenin gerisinde kalmay yeleyen, 19 ubat 1997de len Deng aoping olmutur. Buna karn, siyasi liberalleme konusunda dikkati eken bir deime olmamtr. 2.3. Devlet ekli ve Siyasal Rejim: in, ok uluslu ve tekli bir devlettir. in siyasal rejimi, Sovyetler Birlii rnek alnarak kurulmu ve gelitirilmitir. in siyasal rejimi de, iki ana yap zerine oturtulmutur. Bunlardan biri anayasal devlet organlar, dieri de in Komnist Partisidir. Parti ve devlet iktidarn oluturan rgtlerdeki yksek makamlar, ou kez ayn kiiler doldurur. Genel olarak, partinin nemli organlarnda grev alanlar, devletin de nemli organlarnda grev alrlar. inde 1980den bu yana, parti ynetimi ile devlet ynetimini ayrma ynnde baz abalar dikkati ekmekte ise de; her eye karn parti, devlet ve silahl kuvvetlerin kilit noktalarn elinde tutan daima bir grup insan grlr. Devlet ve parti organlar, kurul esasna ve demokratik merkezcilik ilkesine gre rgtlenmitir. in Halk Cumhuriyeti, rgtlenme yaps ve rejim itibariyle merkezden yerele doru rgtlemektedir. Elde ettiimiz kaynaklar nda merkez rgtn aklayacak olursak;

LMEZOULLARI, Nalan, Ekonomik Sistemler ve Kreselleen Kapitalizm, Ezgi Kitabevi, Bursa, 1999, s.218. 6 KIRA, Can, in, Btn Dnya, Say 44, nklap Ofset, Ankara, 2001, s.22.

24

2.4.

Ulusal Halk Meclisi (Kongresi): Devlet iktidarnn en yksek organ, Ulusal Halk Meclisidir. 2970 yeden

oluan bu Meclis; eyaletler, zerk blgeler ve merkeze bal belediyeler ile silahl kuvvetlerce be yl iin seilen milletvekillerinden oluur. in devlet ynetiminde ordunun nemli bir konumu vardr. ok kalabalk bir meclistir. Ulusal Halk Meclisi, devletin yasama organdr. Meclis, yasama grevi yannda Cumhurbakann semek, babakann ve bakanlarn grevlendirilmelerini onaylamak, sosyal ve ekonomik kalknma planlarn, devlet btesini kabul etmek gibi eitli grevleri de vardr; grevleri Anayasa ile snrlandrlm deildir. Devletin en yksek organ olarak, gerekli grd konular karara balar. Marksist rejimin egemen olduu lkelerde grld gibi, Ulusal Halk Meclisi, kararlarn oluturulduu bir meclis deil, onayland bir meclistir. Meclis, ylda bir kez olaan toplantsn yapar. Gerekli grlen durumlarda Meclis toplantya arlabilir. Meclisin toplant halinde olmad zamanlar, Meclisin grevlerinden nemli bir blm, kendi setii Devaml Komitece yrtlr. Devaml Komite, Ulusal Halk Meclisine kar sorumludur. Grev sresi meclisinki gibi be yldr. 2.5. Cumhurbakan7: in Halk Cumhuriyetinde 1968 ylnda Cumhurbakannn grevden alnmas zerine fiilen ve sonra da hukuken kaldrlm olan Cumhurbakanl, 1982 Anayasas ile yeniden konmutur. Cumhurbakan, Ulusal Halk Meclisi tarafndan be yl iin seilir. Cumhurbakannn temsil grevinin yannda; babakan atamak, yasalar yaynlamak, skynetim ve sava hali ilan etmek gibi grevleri de vardr. Cumhurbakan, Ulusal Halk Meclisince grevden alnabilir. 3.6. Devlet Konseyi: Babakan, bakanlar ve dier grevlilerden oluan Devlet Konseyi, devletin en yksek kuruluu olan Ulusal Halk Meclisinin yrtme organ ve in Halk Cumhuriyetinin hkmetidir. Devlet Konseyi, Ulusal Halk Meclisine ve Devaml Komitesine kar sorumludur. Devlet Konseyinin grev sresi, Ulusal Halk Meclisinin grev sresi kadardr. Devlet Konseyini babakan ynetir ve ynlendirir.

GZBYK, eref, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999, s.57.

25

in Halk Cumhuriyetindeki mevcut Bakanlklar yledir8, 2.7. Bayndrlk Bakanl Bilim ve Teknoloji Bakanl Demiryollar Bakanl D Ticaret ve Ekonomik likiler Bakanl Eitim Bakanl Elektronik Endstrisi Bakanl Finans Bakanl letiim Bakanl i ve Sosyal Gvenlik Bakanl Kltr Bakanl Salk Bakanl Yeryz Kaynaklar Bakanl Askeri Merkez Komisyonu: Devlet organlarndan biri de Askeri Merkez Komisyonudur. Bir bakan ile yelerden oluan bu komisyon, lkenin tm silahl kuvvetlerini ynetir. Askeri Merkez Komisyonu bakan, Ulusal Halk Meclisi tarafndan seilir. Bakan tarafndan belirlenen yelerin yelikleri ise Ulusal Halk Meclisinin karar zerine kesinleir. Komisyon bakan, Ulusal Halk Meclisi ve Devaml Komitesine kar sorumludur. 2.7. in Komnist Partisi: 1921den anghayda kurulan ve 1 Ekim 1949da iktidar ele geiren in Komnist Partisinin ideolojik ve rgtsel yaps uzun bir tarihsel gemie dayanr. Kuruluundan sonra gr ayrlklar yznden eitli hiziplere blnen .K.P 19351943 arasnda Mao, Zedongun nderlii altnda btnlne kavutu ve Mao Zedongun damgasn vurduu bir izgi izlemeye balad9. Partiyi ynlendiren ideolojiler Marksist-Leninist ve Maocu izgisini devam ettirmektedir. Kurulduu 1921 ylnda kaytl 50 yesi bulunan partinin bugnk resmi ye says 50 milyon kiiyi amtr.

8 9

www.gksoft.com Ana Britannica, Cilt 6, Ana Yaynclk, stanbul, s.241

26

inde resmi olarak tek parti sistemi uygulanmaktadr. 1949 ylnda yneticiler; demokratik denen baz partilerin, komnist partisi yannda kalmasn zararl grmemilerdir. in siyasal yaamna, komnist partinin dnda sekiz ayr parti daha katlmaktadr. Gerekte ise bu partiler, Komnist Partinin uydusu durumundadr. Her ey Komnist Parti egemenlii altnda, tek parti rejimi iinde yrtlr. in Komnist Partisi, devlete ve topluma egemen olan gerek bir gtr. Parti, in halknn ynetici gcn oluturur; amac ise komnist bir toplum yaratmaktr. Parti, devlet organlarnca yerine getirilecek politikay ana izgileri ile saptar. Ekonomik alanda da i yerlerini etkileyerek, srkleyici bir rol oynar. Dier komnist partilerde olduu gibi demokratik merkezcilik ilkesi, in Komnist Partisine de egemendir. Komnist Partinin tabann hcreler ve komiteler oluturur. Bunlar; fabrika, iletme, okul, halk komnleri gibi kurulularda yer alr ve st parti organnn onay ile kurulurlar. Partinin st kuruluuna gelince, bunlar arasnda yer alan en yksek ve kalabalk organ Parti Ulusal Kongresidir. Kongre ilke olarak be ylda bir kez toplanr. yeleri demokratik danma yntemi ile saptanr. Kongre, gerekte karar organ deil, bir onay organdr. in Komnist partisi de esas olarak; Sovyet Rusya Komnist Partisine benzer biimde rgtlenmitir. Btn komnist partiler gibi, in Komnist Partisi de bir sekinler topluluudur. 2.8. Yaam: inde retim aralar konusunda iki tr mlkiyet kabul edilmektedir. Bunlardan biri tm halkn sosyalist mlkiyeti baka bir deile devlet mlkiyeti; dieri de alanlarn ortak mlkiyetidir. Anayasa, snrl da olsa kiisel mallarda bireyin mlkiyet hakkn korumaktadr. Anayasaya gre, alanlarn gelirleri, biriktirdikleri, oturduklar evler ve dier kiisel gereksinmelerle ilgili mallar zerinde zel mlkiyet hakk vardr. Anayasa, ayrca zel mlkiyetin miras yoluyla gemesini de kabul etmitir. Yrrlkte olan in anayasasna gre zel sektr sosyalist ekonomik faaliyetlerin tamamlaycs olarak kabul edilmekte ve yasalarla zel sektrn gelimesinin salanaca belirtilmektedir.

27

2.9.

Hukuk Sistemi inde sosyalist hukuk sistemi egemendir. Devletin yarg organ, halk

mahkemeleri sistemine dayanr. Yargnn tepersinde yer alan Halk Yksek Mahkemesi ile Halk Yksek Savcl, Anayasaya gre; bir yandan bamsz bir yandan da Ulusal Halk Meclisine kar sorumludur. Marksist Hukuk Sistemi gz nnde tutulunca bu elikili durumu yadrgamamak gerekir. 2.10. Hong Kong zel dari Blgesi10 Hong Kongun Tarihesi ve Genel Siyasi ve dari Grnm Adann bamszl, II. Dnya savandaki Japon igal dnemi hari olmak zere, 1839 ylndan ine devredilmi 1.7.1997 tarihine kadar devaml surette ngilterenin elinde kalm ve belirtilen bu sre ierisinde, ngiliz Koloniyel daresi altnda merkezden atanan bir Vali araclyla ynetilmitir. Hong Kong zel dari Blgesi topraklar sadece adn alm olduu Hong Kong adasndan olumamaktadr. 1898 ylnda ngiltere ve in arasnda imzalanan anlama gerei ana karada yer alan baz topraklar ve bir ksm dier ada ve adacklar da, 1997 ylnda sona eren bir kira szlemesi ile 99 yllna ngiltereye kiralanmt. Gerek askeri mcadeleyle ve gerekse bar yollardan elde edilen btn topraklarn 1.7.1997 tarihinde ine devredilmesinin gerekesini ite bu anlama oluturmaktadr. Kira sresinin biti tarihinin yaklamakta olduu 1982 ylnda o tarihteki ngiliz ynetiminin daveti zerine, Hong Kongun gelecei konusunda in ile ngiltere arasndaki grmelere balanlmtr. ngiliz tarafnn kira sresinin uzatlmas ynndeki ilk tekliflerinin in tarafndan red edilmesi ve adann egemenliinin devrinden baka bir nerinin kabul edilemez olduunun aklanmas zerine, o tarihte grmeler anlamaya varlamadan tamamlanmtr. Bu durumun piyasalarda yaratt kaosun da etkisiyle ksa bir sre sonra tekrar balayan grmelerin ikinci turu, 1984 ylnda imzalanan Ortak Deklarasyon neticesinde anlama ile sonulanmtr. Anlamann ana fikri, 1997 ylnn 1 Temmuz tarihinde Hong Kongun egemenliinin ine devri ile lkenin en az 50 yllk sre boyunca Tek lke ki

10

T.C. D Ticaret Mstearl, nternet Web Sitesi, 2001 (www.dtm.gov.tr)

28

Ayr dari Sistem esas erevesinde kendi ynetsel bamszln ve yapsn korumak ve yalnzca dileri ve savunma konularnda dorudan ine bal olmak suretiyle ayr bir zel dari Blge eklinde ynetilmesidir. Bu anlamadan kaynaklanan ykmllkleri uyarnca, in Yasama Meclisi tarafndan onaylanan Hong Kongun idaresinde uygulanacak esaslar belirleyen Temel Kanun 1990 ylnda yrrle konulmutur. Sz konusu Kanun Hong Kongun devir sonras sahip olaca yksek dzeydeki zerkliin en byk garantisi niteliindedir. Bu nedenle, anlan yasal metinde yer alan ve Hong Kongun zerkliini garanti altna alan hkmlerin nemli ana balklarna deinmekte yarar bulunmaktadr. Sosyalist sistem ve politikalar Hong Kongta uygulanmayacaktr. Kapitalist ekonomik sistem ve serbest ticaret politikas en az elli yl sreyle tatbik edilmeye devam edilecektir. zel mlkiyet haklar kanunla korunacaktr. Yabanc lkelerin Hong Kongta yatrm yapmalarna veya herhangi bir ekilde ticari faaliyet gstermelerine ilikin mevzuat aynen muhafaza edilecektir. Hong Kong bamsz maliyeye sahip olacak, in btesine karlksz aktarma yaplmayacaktr. lkenin resmi dili ngilizce olmaya devam edecektir. Hong Kong Dolar uluslararas mali piyasalardaki konvertibilitesini srdrecek, kambiyo snrlandrmalarna gidilmeyecektir. Hisse senedi borsalar ile altn ve dviz piyasalar faaliyetlerine devam edecektir. Hong Kong serbest ticaret blgesi olma konumunu muhafaza edecek, ticareti keyfi olarak engelleyecek dzenlemeler yaplmayacaktr. Ayr bir gmrk blgesi olma zelliini Hong Kong srdrecektir. in ile arasndaki snr korunacaktr. Son tiraz Mahkemesi (lkemizdeki Yargtaya benzer bir yarg organ) kurulacak ve yelerden biri ngiliz Milletler Cemiyeti mensubu olacaktr. Yargda ngiliz sistemi uygulanmaya devam edecektir. Uluslararas kurulu ve organizasyonlara olan bamsz yeliini Hong Kong zel dari Blgesi ad altnda olmak kaydyla srdrecek, kendi mene ahadetnamelerini dzenlemekte serbest olacaktr. 29

lkenin ad in Halk Cumhuriyeti Hong Kong zel dari Blgesi olacaktr. 1 Temmuz 1997 tarihinde son ngiliz Valisi Bay Chris Patten ile birlikte

ngiliz askeri varl tmyle aday terk etmi ve aadaki blmlerde seimine ilikin ayrntl bilgi verilecek olan Ba dareci Tung Chee Hwa ve onun tarafndan atanan Sekreterler Kurulu greve balamtr. in tarafndan devir ncesi yaplan aklama ve bildirilerde Temel Kanunla hkm altna alnan haklara ve ayrcalklara kesinlikle dokunulmayaca ifade edilmektedir. Gerekten de devirden nce oluturulan bir kurul tarafndan Hong Kongun yrrlkte bulunan mevzuat incelenmi ve sonuta in sistemi ile btnyle badamayan ve dolaysyla deitirilmesi gereken yalnzca 16 Kanun tespit edilmitir. Bu kanunlar arasnda ticari ve ekonomik hayat dorudan ilgilendirenler yer almamaktadr. Hemen hepsi gsteri, toplant ve yry haklar ve basn hrriyeti gibi insan haklar st bal altnda deerlendirilebilecek hususlarla ilgili bulunmaktadr. Ancak, lkenin siyasi hayatnda arlkl yere sahip olan Demokrat Parti Muhalefetine kesinlikle izin verilmeyeceinin belli olmas ile yukarda belirtilen kanun deiiklikleri nedenleriyle, ileride toplumun siyasi ve sosyal yaamnda huzursuzluk ortaya kmas durumunda, ticari ve ekonomik yapnn da bu olumsuzluklardan etkilenmesi ihtimali bulunmaktadr. zellikle, ngiliz ynetsel idaresi altnda, demokrasi haricinde, bat toplumunun insan haklar kstaslar kapsamnda, son derece geni haklara ve olanaklara sahip olmu Hong Kong vatandalarnn, boyutlar ilk aamada byk olmayacak olsa da yeni dzenlemelere uyum salamalarnn belirli bir zaman dilimi alaca dnlmektedir. Bata ABD ve ngiltere olmak zere ileri gelen btn yabanc lkelerin zerinde nemle durduklar nokta burasdr. Bu iki lke bata olmak zere, devir trenlerine katlan batl lke temsilcilerinin bazlarnn, Hong Kong tarihinde tam anlamyla ilk defa gerekletirilen serbest bir seimle ibana gelen Hong Kong Yasama Meclisi yeleri yerine in tarafndan atanan yeni yelerin yemin trenine itirak etmemeleri bu hassasiyetin ak bir gstergesidir. Yeni meclis yelerinin ounluu eski mecliste grev yapmakta olanlar arasndan seilmekle beraber, yine ayn mecliste kalabalk bir grupla temsil edilen Demokrat Parti temsilcilerinin tm meclis dnda tutulmutur.

30

inin, u anda Portekiz smrgesi olan Makaoyu da benzer ekilde 1999 ylnda egemenlii altna alacak olmas ve kendi topraklar olarak grdkleri Tayvana da srekli olarak Tek lke ki Ayr dari Sistem esas erevesinde birleme neriyor olmalar nedeniyle, en azndan aklanan bu amalarna eriinceye kadar Hong Konga ynelik taahhtlerine uyacaklar kanaati tanmaktadr. Zaten aksi bir durumun ortaya kmas halinde, uluslararas arenada sergilenecek olan muhtemel tepkilerin, inin son derece zararna olaca ok aktr. Belirtilen bu hususlarn btn ynleriyle akla kavumas iin vaktin ok erken olduu, gelimelerden sonular karabilmek iin belirli bir zamana ihtiya bulunduu gr tarafsz btn kesimlerin ortak kansdr. Bu erevede, gelecek yl yaplmas taahht edilen seim byk bir merak ve heyecanla beklenmektedir. 2.10.1. Hong Kongun dari Yaps 2.10.1.1 Yrtme Erki

a) Ba dareci Ortak Deklarasyonda belirtilen ilke ve esaslara uygun olarak in Meclisince (in Ulusal Halk Kongresi) 1990 ylnda alnan karar uyarnca, 1996 yl banda, 96 yesi Hong Kongtan ve 54 yesi inden olmak zere 150 yeli bir Hazrlk Komitesi oluturulmutur. Hazrlk Komitesi ilk Ba dareciyi ve ilk seime kadar i banda kalacak geici yasama yelerini seecek 400 yeli Seici Komiteyi gene ayn yl ierisinde belirlemitir. Yrtme organnn ba olarak dare ve Yasama Meclisince alnan kararlar dorudan ya da sekreterleri vastasyla yrtmekle grevli olan ve lkemizde Babakana tannan nitelikteki yetki ve grevlerle donatlm olan Ba darecinin yetkileri arasnda, kendine yrtme faaliyetlerinde danmanlk grevini ifa edecek ve bu konumu itibariyle yrtme erki zerinde nemli etkisi olan dare Meclisi yelerini atamak ve Bakanlar Kurulu mahiyetindeki Sekreterler Kurulu yelerini belirlemek yer almaktadr. Aadaki paragraflarda bu siyasi kurumlar srasyla incelenecektir.

31

b) dare Meclisi Ba dareci tarafndan 1997 yl ierisinde yeniden seilen meclis yeleri 15 kiiden olumaktadr. Bu yelerin eski meclis yesidir. Kurulun kararlar genellikle tavsiye niteliinde bulunmakta ve bu kararlarn uygulanmasndan meclis olarak sorumlu tutulmaktadrlar. Yukarda belirttiimiz gibi, bu meclisin grevi genellikle danma niteliklidir. Ancak, toplum hayatnda dorudan etkili olacak kararlarn yasama meclisine teklif edilmesi konusunda yetkilerinin olmasndan dolay, Hong Kong yrtme organlar ierisinde gene de ok nemli bir yere sahiptir. Konsey, normal olarak haftada bir kere gizli oturumla toplanmakta, kararlar bilahare halka aklanmaktadr. Ba dareci yerel kurulularn nemli kararlar ncesinde meclisten gr almasn talep etmektedir. Kararlar oybirlii ile alnmaktadr. c) Sekreterler Kurulu Ba dareci tarafndan 21 ubat 1997 tarihinde aklanan ve eski sekreterlerden ikisi hari dierlerinin yerlerini koruduu Sekreterler Kurulu devirle birlikte greve balam bulunmaktadr. Yasama organnca alnan kararlarn yrtlmesini salamakla grevlendirilen ve 23 sekreterlie ayrlan kurulun grev ve yetkilerinin snrlar, lkemizdeki Bakanlar Kurulu ve Bakanlarn grev ve yetkileri ile ok byk bir oranda uyumaktadr. Son atanan Sekreterler Kurulu yelerinin tm in kkenlidir. 2.10.1.2. Yasama Erki

a) Yasama Meclisi Yukarda belirttiimiz zere, ngiltere ile in arasnda imzalanan Ortak Deklrasyonda belirtilen ilke ve esaslara uygun olarak, in Meclisince 1990 ylnda alnan karar uyarnca 1996 yl banda, 96 yesi Hong Kongtan 54 yesi inden olmak zere 150 yeli Hazrlk Komitesi oluturulmutur. Hazrlk Komitesi ilk seime kadar i banda kalacak geici yasama yelerini seecek 400 yeli Seici Komiteyi gene ayn yl ierisinde belirlemi ve belirtilen zaman diliminde Hong Kong tarihinde ilk defa 1995 ylnda serbest seimle gelmi Yasama Meclisinin yerini alan 60 yeli geici Yasama Meclisi yeleri tesbit edilmitir.

32

Demokratik haklar konusunda daha fazla zgrlk ve daha doru bir ifadeyle btn kurumlaryla demokratik sistemi Hong Kongta hayata geirme taraftar olan ve bu tutumlaryla in ynetimiyle badamayan Demokratik Parti yeleri dndaki in yanls 36 seimle gelmi ye Yasama Meclisindeki yerlerini korumu ve dier 24 ye ise bu komite tarafndan ilk kez atanmtr. Yasama erkinin kanunlar yrrle koyma, kamu harcamalarn ve Sekreterler Kurulunun almalar denetleme gibi btn yetkilerine sahip olan sz konusu Meclis 1 Temmuz 1997 tarihi itibariyle greve balam bulunmaktadr. ngiliz Kolonisel idaresi altnda yrrle konulan son seim Kanununun in tarafndan kabul edilmemesi nedeniyle, lkenin seim sistemi hakknda bu aamada bir bilgi verilmesi imkn bulunamamaktadr. in ve Hong Kongun son yllarda gsterdikleri byk gelimeler ardnda, ok iyi bir ekilde ileyen ortaklklarnn olduu sylenebilir. Belki de in tarafnn Bir lke ki Ayr dari Sistem esasn tereddtsz kabul etmesinin altnda yatan balca etkende, bu son derece iyi ve karl bir ekilde ileyen ortakl bozmamak dncesidir. 2.10.1.3 dari Blm Sistemi:

in Halk Cumhuriyeti Anayasasna gre indeki idari yap esas olarak yle dzenlenmitir: 1. 2. ehirlere, 3. leler, zerk ileler ve ehirlere, nahiyelere, aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar nahiyelere ve kasabalara ayrlmtr. zerk blgeler, zerk iller ve zerk ileler, aznlk etnik gruplarn zerklik uyguladklar mahallelerdir. Devlet gerekli grd zaman zel idari blgeler kurabilir. u anda inde merkeze dorudan bal 4 ehir, 23 eyalet, 5 zerk blge ve 2 zel blge olmak zere eyalet dzeyinde 34 idari kurulu bulunmaktadr. inin eyalet dzeyindeki idari birimleri: Tm lke eyaletlere, zerk blgelere ve dorudan doruya merkeze Eyaletler ve zerk blgeler, zerk illere, ilelere, zerk ilelere ve bal ehirlere,

33

u anda inde 23 eyalet, 5 zerk blge, merkeze dorudan bal 4 ehir ve 2 zel idari blge olmak zere eyalet dzeyinde 34 idari blge bulunmaktadr. Merkeze dorudan bal 4 ehir unlardr: 1. Beijing: in Halk Cumhuriyetinin bakenti Beijingdir. Ksa ad, Jing... Kuzey in Ovasnn kuzeybat kenarnda bulunan Beijing ilk dneminde Ji kenti olarak bilinmekteydi. Bahar-Sonbahar ve Savaan Devletler Dneminde Yan devletinin bakentiydi, Liao Hanedannn ikinci bakentiydi ve Yanjing olarak adlandrlmt. Bundan sonra srasyla Jin, Yuan, Ming ve Qing hanedanlarnn ve in Cumhuriyetinin ilk dneminin bakenti oldu ve srasyla Zhongdu, Dadu, Beiping ve Beijing olarak adlandrld. 1928 ylnda ehir kuruldu. imdi 16 semt ve 2 ileye sahip olan Beijing merkeze dorudan bal bir ehirdir. Beijingin yzlm 16.8 bin kilometrekaredir ve nfusu 2002 yl sonu itibariyle nfusu 11 milyon 363 bindir. Beijing yalnzca inin siyasi merkezi deil ayn zamanda kltr, bilim, eitim merkezi ve nemli ulam kavadr. Beijing ayrca yurtiinde ve yurtdnda ok nl bir turistik yerdir. Beijingin nl turistik ve tarihi yerleri arasnda in Seddi, Yasak Kent, Gk Tapna, Ming Hanedannn 13 mparator Mezar, Yazlk Saray ve Xiangshan Park vardr. 2. Shanghai: Shanghainin ksa ad Hu. Yangtze Nehrinin denize dkld Dou inin deniz kysnn ortasnda yer almaktadr. Shanghai, ok eskiden deniz sahilinde bir balk kyyd. lkbahar ve Sonbahar Dneminde Wu devletinin toprayd. Savaan Devletler Dneminde Chu devleti tarafndan verilen Tmar kentiydi. Song Dneminde kasaba kuruldu ve ilk kez Shanghai olarak adlandrld. 1927 ylnda ehir kuruldu; u anda inin merkeze dorudan bal drt byk ehrinden biridir. ehre 18 semt ve 1 ile baldr. ehrin yzlm 5800 kilometrekaredir. 2002 ylnn sonunda ehrin nfusu 13 milyon 347 bindir. Shanghai, yalnz inin deil, dnyann da en byk ehirlerinden biridir. inin sanayi kalbi, ticaret ve finans merkezi, bilim ve teknoloji ssdr.

34

3.

Tianjin: Tianjinin ksa ad Jin. Kuzey in Ovasnn kuzeydousunda bulunuyor.

Haihe Nehrinin be kolu burada birbirine kavuarak Bohai Denizine dklr. Jin ve Yuan dnemlerinde Zhigu olarak adlandrld, su tamaclnn nemli yeriydi. Daha sonra Haijin kasabas kuruldu. Ming Hanedannn ilk dneminde mparatorun Tianjin gezisi anlamna gelen Tianjin olarak adlandrld ve burada Wei diye bir savunma sistemi oluturularak, 1928 ylnda ehir burada kuruldu. u anda 15 semt ve 3 ileye sahiptir ve merkeze dorudan bal olan Tianjinin yzlm 11 bin kilometrekareyi amtr. 2002 ylnda ehrin nfusu 9 milyon 190 bin 500 olarak akland. Tianjin ehri Kuzey inin en byk sanayi ehridir. Petrol, gaz ve tuz kaynaklar zengindir. Belli sanayi teknoloji temeline de sahip olan Tianjin ayrca Kuzey inin nemli ticaret merkezi ve snr kaps ehridir. Tianjinin nl turistik ve tarihi yerleri arasnda, Ningyuan Park, Tianhou Tapna, Dagukou Top Kulesi, Ji ilesindeki Dule Tapna, Huangyaguandaki eski in Seddi ve Jingdongdaki Birinci Da olarak adlandrlan Panshan manzara blgesi bulunuyor. 4. Chongqing: Chongqingin ksa ad Yu. inin gneybat blgesinin dousunda ve Yangtze Nehrinin yukar kesiminde bulunmaktadr. lkbahar ve Sonbahar ile Savaan Devletler dneminde Ba devletinin toprayd. Sui ve Tang dnemlerinde Yuzhouya balyd. Japon Saldrganlara Kar Direni Sava dneminde Guomindang Partisinin ikinci bakentiydi. 1997 ylnda Sichuan eyaletinde Chongqing, Wanxian, Peiling olmak zere ehir ve Qianjian idari blgesi temelinde merkeze dorudan bal Chongqing ehri kuruldu. 15 semt, ile dzeyindeki 4 ehir, 7 ile, 4 zerk ileye sahip olan ehrin yzlm 82 bin 300 kilometrekaredir. 2002 ylnn sonu itibariyle ehrin nfusu 31 milyon 70 bin olarak akland. Chongqing kapsaml bir sanayi ehridir. Chongqingde Yangtze Nehri zerindeki Boaz, Piba Da ve Jinyun Da gibi nl turistik yerler bulunuyor.

35

Be zerk Blge zerk Blgenin Adl Moolistan zerk Blgesi Tibet zerk Blgesi Guangxi Zhuang zerk Blgesi Xinjiang Uygur zek Blgesi Ksa Ad Zang Gui Xin Blge Merkezi Lhasa Nanning Yinchuan Urumi Moolistan Huhehaote

Ningxia Nanjing Hui zerk Blgesi Ning

Tablo 1: in Halk Cumhuriyetindeki Be zerk Blge

ki zel dari Blge zel dari Genel Biligiler Blgesi Hongkong 1 Temmuz 1997de in, Hong Kong zerindeki egemenlik hakkna yeniden kavutu ve Hong Kong zel dari Blgesini kurdu. Hong Kongun ksa ad Gang. Hong Kong, Gney in Denizi kysnda, nci Irmann dousunda ve Guangdong eyaletinde bulunan Shenzhen ehrindeki Shenzhen Nehrinin gneyinde yer almaktadr. Jiulong, Xinjie ve yaknndaki adalar da dahil Hong Kongun yzlm 1098.51 kilometrekaredir. 2002 ylnn sonu itibariyle Hong Kongun nfusu 6 milyon 815 bin 800e ulat. ehirde srekli oturanlarn says 6 milyon 625 bin 300 ve geici oturanlarn says ise 190 bin 500. Macao 20 Aralk 1999da in, Makao zerindeki egemenlik hakkna yeniden kavutu ve Macao zel dari Blgesini kurdu. Ksa ad Ao. Macao, nci Irmann batsndaki bir yarmadada yer almaktadr. Yaknndaki Dangzai adas ve Luhuan adas da dahil toplam yzlm 25.8 kilometrekaredir. 2002 ylnn sonunda Macaonun nfusu 442 bin olarak akland. Tablo 2: in Halk Cumhuriyetindeki ki zel dari Blge

36

inin 23 Eyaleti unlardr: Eyalet Ad Hebei Shanxi Liaoning Jilin Jiangsu Zhejiang Anhui Fujian Jiangxi Shandong Henan Hubei Hunan Guangdong Hainan Sichuan Guizhou Yunan Shanxi Gansu Qinghai Taiwan Ji Jin Liao Ji Su Zhe Wan Min Gan Lu Yu E Xiang Yue Qiong Qian ya da Gui Dian ya da Yun Shan ya da Qin Gan ya da Long Qing Taiwan Ksa Ad Eyalet Merkezi Shijiazhuang Taiyuan Shenyang Changchun Haerbin Nanjing Hangzhou Hefei Fuzhou Nanchang Jinan Zhengzhou Wuhan Changsha Guangzhou Haikou Guiyang Kunming Xian Lanzhou Xining Taibei

Heilongjiang He

Chuan ya da Shu Chengdu

Tablo 3: inin 23 Eyalet

37

BLM

NDEK ETNK GRUPLAR VE NAN SSTEMLER 3.1. indeki Etnik Gruplar: Dnyann en byk nfusuna sahip lkesi olan in, ok sayda etnik grubun bir arada yaad birleik bir lkedir. 1 milyar 300 milyon nfuslu inde toplam 56 etnik grup yayor. indeki Etnik Gruplar unlardr: Han, Mool, Hui, Zang, Uygur, Miao, Yi, Zhuang, Buyi, Kore, Man, Tong, Yao, Bai, Tujia, Hani, Kazak, Dai, Li, Lisu, Wa, She, Gaoshan, Lahu, Shui, Dongxiang, Naxi, Jingpo, Krgz, Tu, Dawoer, Mulao, Qiang, Bulang, Sala, Maonan, Gelao, Xibo, Achang, Pumi, Tacik, Nu, zbek, Rus, Ewenke, Deang, Baoan, Yugu, Jing, Tatar, Dulong, Elunchun, Heze, Menba, Luoba, Jinuo. in'deki 55 Etnik Grup (Trke ince) 1 6 1 1 1 6 Zhuang () Yi () Dong () Li () 7 1 2 1 7 2 Manu () Tujia () Yao () Kazak ( ) 2 1 2 6 Gelao () Nasi () 2 2 2 7 Lahu () iang () 2 3 2 8 Dongsian 2 g () Tu () 2 9 ibe ( ) 3 0 Mulao () 4 Va () 2 5 Sui () 1 3 1 8 8 3 Hui () Mool () Koreli () Dai () 1 4 1 9 9 4 Miao () Tibetli () Bai () She () 1 0 1 5 2 0 5 Uygur () Buyei () Hani () Lisu ()

38

3 1

Krgz ( )

3 2

Dahur ( )

3 3

Jingpo ()

3 4

Sala ( )

3 5

Blang ()

3 6

Maonan ()

3 7

Tacik ( )

3 8

Pumi ()

3 9

Achang ( )

4 0

Nu ()

4 1

Evenki ()

4 2

Gin* ()

4 3

Jino ()

4 4

De'ang ( )

4 5

zbek ( )

4 6

Rus ()

4 7

Yugur ()

4 8

Bonan ()

4 9

Monba ( )

5 0

Oroqen ()

5 1

Derung ()

5 2

Tatar ( )

5 3

Hezhen ()

5 4

Lhoba ( )

5 5

Gaoshan** ()

Tablo 4: in'deki 55 Etnik Grup (Trke ince) Han etnik grubu lke nfusunun yzde 92sini, aznlk etnik gruplarn nfusu da yzde 8ini oluturuyor. Han etnik grubu dndaki 55 etnik grup, nfuslarnn Hanlara gre ok az olmasndan dolay aznlk etnik gruplar olarak nitelendiriliyor. Aznlk etnik gruplar esas olarak, inin kuzeybat, gneybat ve kuzeydou kesimlerinde yayorlar. Uzun tarihi gelime srecinde inde Han etnik grubunun esas olmas temelinde btn etnik gruplarn bir arada ve aznlk etnik gruplarn nispeten youn olarak bir arada yaadklar bir durum olutu. 55 aznlk etnik gruptan Hui ve Man etnik gruplar ince, geri kalan kendi dillerini ve inceyi kullanyorlar. 56 etnik grup 9 milyon 600 bin kilometrekare geniliindeki topraklarda birlikte yaayp, inin uzun tarihi ve parlak kltrn yarattlar.

39

3.2.

Nfusu 5 Milyonun zerindeki Etnik Gruplar:

3.2.1. Han Etnik Grubu: Hanlar dnyada ve inin 56 etnik grubu arasnda en kalabalk nfusa sahip olan etnik gruptur. Gnmzde Han etnik grubunun nfusu 1.2 milyar buldu. inin ortasnda yaayan ve Huaxia adn tayan Hanlar 5000 yllk uygarlk tarihine sahiptirler. Han etnik grubu tarihi srete dier etnik gruplarla kaynaarak, birleti. Han Hanedan dneminden sonra bu etnik grup Han olarak adlandrld. Han etnik grubu kendi dil ve yazsna sahiptir. Han-Tibet dil grubunda yer alan Han dilinin Kuzey lehesi, Wu, Xiang, Gan, Kejia, Minnan, Minbei, Yue olmak zere 8 lehesi bulunuyor ve Han etnik grubunun ortak dili standart incedir. Han etnik grubu tarafndan kullanlan yaz da dnyadaki en eski yazlardan biridir. Bu yaz kaplumbaa kabuklarna ve madeni aletlerin zerine yazlan yazlardan gelierek, gnmzdeki eklini ald. 80 bini akn karaktere sahip olan Han yazsndan yaklak 7000 karakter gnlk yaamda kullanlyor. Han etnik grubunun kulland dil, yani ince uluslararas alanda yaygn olarak kullanlan bir dildir. Bata tahl olmak zere, hayvansal rnler ve sebzeler Han etnik grubunun temel yiyecekleridir. Uzun gelime srecinde Han etnik grubu gnde 3 n yemek yeme alkanl edindi. Pirin ve buday Han etnik grubunun balca iki yemeidir. Bunun yan sra msr, kzl msr gibi dier tahl rnleri de farkl blgelerde yaayan Han etnik grubundan insanlarn ana yemeinin bir parasdr. Deiik blgelerde yaayan Han etnik grubuna mensup vatandalar farkl damak zevklerine sahiptirler. Genel olarak gneyliler tatl, kuzeyliler tuzlu, doulular acl ve batllar ise eki yemekleri severler. Han mutfa Xiang, Suan, kuzeydou ve Yue de dahil 8 ana mutfak grubunu kapsyor. ki ve ay Han etnik grubunun iki ana ieceidir. ay memleketi olan in, ayn zamanda dnyada iki yapm teknolojisine en erken sahip olan lkelerden biridir. ki ve ay kltr inde uzun bir gemie sahiptir. ay ve iki dnda baz meyvelerden yaplan iecekler de fark blgelerde ve deiik mevsimlerde tketilen iecekler arasndadr. Hanlarn ok sayda bayram vardr. Bahar Bayram, Han etnik grubunun en byk geleneksel bayramdr. Bunun yan sra, ay takviminin 1. aynn 15. gnnde kutlanan Yuanxiao Bayram, 4. ayn 5 gnndeki Qingming Bayram, 5. aynn 5. gnndeki Duanwu Bayram ve 8. aynn 15. gnndeki Ay Bayram Hanlarn dier nemli bayramlardr. 40

3.2.2. Zhuang Etnik Grubu: inin aznlk etnik gruplar arasnda en ok nfusa sahip olan Zhuang etnik grubu esas olarak inin gneyindeki Zhuang Milliyeti zerk Blgesinde yayor ve in-Tibet dil grubunda yer alan Zhuang dilini kullanyor. inin gney kesiminde yaayan bir yerel etnik grup olan Zhuanglar uzun bir gemie sahiptir. 10 binlerce yl nce Zhuanglarn atalar inin gneyinde yayorlard. Guangxi Zhuang Milliyeti zerk Blgesi, 1958 ylnda kuruldu. Zhuanglar esas olarak tarmla urarlar, pirin ve msr yetitirirler. Zhuanglar ark sylemeyi ok severler. Zhuang etnik grubuna mensup insanlar eskiden doaya ve ok tanrya taparlard. Tang ve Song hanedanlarndan sonra Budizm ve Taoizm Zhuang etnik grubunun toplu halde yaadklar blgelere girdi. Yakn alarda Hristiyanlk ve Katoliklik de bu blgelere girdi, ancak pek byk bir etki yaratmad. 3.2.3. Hui Etnik Grubu: Nfusu 9.8 milyon olan Hui etnik grubu, esas olarak Ningxia Hui Milliyeti zerk Blgesinde yayor. inin dier blgelerinde ya seyrek ya da toplu ekilde yaayan Huiler inde en geni blgeye yaylp yaayan bir etnik gruptur. Uzun zamandr Hanlarla birlikte yaayan Huiler ince konuurlar. Han dndaki dier etnik gruplarla birlikte yaayan Huiler ise o etnik gruplarnn dillerini de kullanabiliyorlar. Arapa ve Farsa bilen Huilerin says da olduka fazla. Hui etnik grubunun k 7. yzyla kadar uzanr. Ticaret yapmak iin ine gelen Arap ve Fars tccarlar daha sonra lkenin gneydousundaki Guangzhou ve Quanzhou gibi sahil blgelerinde yaamaya balad. Bu insanlar yzlerce yllk gelimenin ardndan Hui etnik grubunun bir paras haline geldiler. Bunun yan sra 13. yzyln banda savatan dolay inin kuzeybatsna g eden ok sayda Orta Asyal, Fars ve Arap evlilik ve dini inan gibi yollarla Han, Uygur ve Mool etnik grubuna mensup insanlarla kaynatlar ve Hui etnik grubunu oluturdular. slamiyete inanan Huilerin toplu halde yaadklar blgelerde camiler bulunuyor. Huiler kendilerine zg yemek alkanlna sahiptirler. Ekonomik ve kltrel seviyesi yksek olan Hui etnik grubu inin tarih gelimesi iin nemli rol oynad.

41

3.2.4. Mool Etnik Grubu: 5.8 milyonluk nfusa sahip olan Mool etnik grubu esas olarak Moolistan zerk Blgesi ve Xinjiang Uygur zerk Blgesi ile Qinghai, Gansu, Heilongjiang, Jilin ve Liaoning eyaletlerinde yayor. Mool etnik grubu Altay dil grubunda yer alan Mool dilini kullanyor. Mool ad zamann ok saydaki Mool kabilelerinden birinin ad olarak ilk defa Tang Hanedan dneminde ortaya kt. nsan, hayvan ve hazineyi ele geirmek iin kabileler srekli sava halindeydiler. Cengizhan, 1206da Moolistan kurdu ve bundan sonra inin kuzeyinde ilk defa gl, istikrarl ve srekli gelien Mool etnik grubu ortaya kt. Daha sonra Cengizhan Mool kabilelerini ve ini birletirdi ve Yuan Hanedann kurdu. Mool milliyeti Tibet Budizmine inanyor. Mool milliyeti inin siyasi, askeri, ekonomik, bilimsel, teknolojik, kltrel, sanatsal, tbb alanlarna byk katklarda bulundu. 3.3. Nfusu 100 Bin Altndaki Etnik Gruplar: inde 20 etnik grubun nfusu 100 binin altndadr. Bunlar Bulang, Tacik, Achang, Pumi, Ewenke, Nu, Jing, Jinuo, Deang, Baoan, Rus, Yugu, zbek, Menba, Elunchun, Dulong, Tatar, Heze, Gaoshan ve Luoba etnik gruplardr. 3.3.1. Luoba Milliyeti: Luoba milliyeti yalnzca 3 bin kiilik nfusa sahip ve inde en az nfusa sahip aznlk milliyet. Luoba milliyeti esas olarak Tibet zerk Blgesinin gneydousunda yayor. Motuo ilesinin kuzeyinde bulunan Luoballar Tibete, dier Luoballar da Luobaca kullanyorlar. Luobaca, Han-Tibet dil grubuna ait ve farkl blgelerde yaayan Luoballarn lehesi arasnda farklar bulunuyor. Luoba kelimesi Tibeteden geliyor ve gneyli anlamn tayor. Luoballarn kendi yazlar yok. in Halk Cumhuriyetinin kurulduu 1949 ylndan sonra Luoballar devlet ve dier milliyetlerin yardmlaryla modern retime balarken ekonomisi ve kltr de hzla geliiyor. Luoballar btn canllarn bir ruhu olduunu savunan bir din anlayna sahiptir.

42

3.3.2. Dulong Etnik Grubu: inin Yunnan eyaletinin Gongshan Dulong ve Nu Milliyetleri zerk lesinde yer alan Dulong nehir havzasnda yaayan Dulong etnik grubunun nfusu 7400 civarndadr. ince-Tibete dil grubunda yer alan Dulong dilini konuan Dulong etnik grubunun kendilerine zg yazs yoktur. Dulong etnik grubuna mensup insanlar doaya tapyor. Tarihte Qiao olarak adlandrlan Dulong etnik grubuna, Ming ve Qing hanedanlar dneminde Qiu ya da Qu isimleri verildi. in Halk Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra Dulonglarn iradesi ile Dulong ad kabul edildi. Dulong etnik grubu eskiden ilkel aletlerle hem tarlada tarmla urar, hem de balk ve hayvan avlard. in Halk Cumhuriyetinin kurulduu 1949 ylndan sonra, Dulong etnik grubu bu geri kalm durumdan kurtuldu. Dulong etnik grubuna mensup kiiler alkanlklar, misafirperverlikleri, yardmseverlikleri ve szlerine sadk olmalaryla tannrlar. Zor durumda kalan birinin yardma herkes koar, avlanan hayvanlar da ava gidenler arasnda paylalr. 3.3.3. Jinuo Etnik Grubu: 20 bin kiilik nfusa sahip olan Jinuo etnik grubu esas olarak inin gneybat kesiminde yer alan Yunnan eyaletinin Xishuangbanna iledeki bir dan eteinde yayor. ince-Tibete dil grubunda yer alan Jinuo dilini kullanan Jinuolarn yazs yoktur. Jinuo etnik grubu doaya ve atalarna tapar. Kendilerini Jinuo olarak adlandran bu etnik grubun nereden geldiine ilikin yazl belge bulunmuyor. in tarihindeki askeri dehalardan biri olarak bilinen Zhuge Lianga da tapan Jinuo etnik grubunun Zhuge Liangin birlikleriyle kuzeydeki Puer, Mojiang ve hatta daha kuzeydeki blgelerden geldikleri syleniyor. Jinuo etnik grubu in Halk Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra ilkel toplumdan dorudan sosyalizme geti. Gnmzde Jinuo etnik grubuna mensup kadro, doktor, iadam ve tarm uzmanlarnn says srekli oalyor. 3.3.4. Elunchun Etnik Grubu: Nfusu 8000 civarnda olan Elunchun etnik grubu Moolistan zerk Blgesi ile Heilongjiang eyaletinin birletii Xinganling dalk blgesinde yayor. Altay dil grubuna ait olan Elunchuanceyi konuan Elunchunlar yaz olarak da inceyi kullanrlar. Elunchuan, dalk blgedeki insanlar demektir. Elunchunlar avclkla ve balklkla geiniyorlar. Hemen hemen her Elunchun erkei iyi bir 43

binici ve atcdr. 1940l yllarda ilkel yaam srdren Elunchun etnik grubunda ortak tketim ve eit paylam alkanlklar devam ediyordu. Ava gidemeyen yallar, zayf olanlar, hastalar ve zrller normal insanlarla ayn muameleyi grrlerdi. Elunchunlar, in Halk Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra dorudan sosyalizme getiler. Yerleik yaama balayan ve avclktan vazgeen Elunchuanlar, ormanlarn ve yabani hayvanlarn koruyucusu haline geldiler. Elunchuanlar, aman dinine inanr, doaya ve atalarna taparlar. 3.3.5. Tatar Milliyeti: 5 bin kiilik nfusa sahip olan Tatar milliyeti dank olarak Xinjiang Uygur zerk Blgesinde ve youn olarak da Yining ve Taichengde yayor. Tatarlarn kullandklar Tatarca Altay dil grubuna ait. Tatarcann dnda Tatarlar, Kazaka ve Uygurca da konuuyorlar. Tatarlar Arap alfabesine dayal yazlara sahip. Kazak ve Uygurlarla birlikte yaamalarndan dolay Kazak ve Uygur yazlarn da kullanyorlar. Tatarlar slamiyete inanyor. 13. yzylda Moollar Bat seferlerine karken Batllar Moollar da Tatar olarak adlandryordu. 19. yzyln balarnda Tatarlar Rusyadan inin Xinjiang blgesine g ettiler ve kinci Dnya Savandan sonra Rusyadan birok Tatar daha geldi ve indeki Tatar milliyetini oluturdular. Kylerde yaayan Tatarlar esas olarak hayvanclkla urayor. Tatar aydnlar ve zellikle eitim almalarnda bulunan Tatarlar ehir ve kasabalarda oturuyor ve bu kiiler Xinjiang Uygur zerk Blgesinin eitim davasna byk katklarda bulundu ve bulunmay srdryorlar. 3.4. inin Etnik Politikalar: Birok etnik grubun bir arada bulunduu inde eitlik, dayanma ve yardmlamaya dayal etnik politikalar uygulanr, aznlk etnik gruplarn din inan zgrlklerine, grenek ve geleneklerine sayg gsterilir ve bunlar korunur. Blgesel etnik zerklik sistemi inin nemli siyasi sistemlerinden biridir. Aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerde zerk organlar kurularak, blgesel etnik zerklik uygulanr. Devlet zerkliin uyguland blgelerde, somut koullara gre lkenin yasa ve politikalarnn hayata geirilmesini gvence altna alr ve aznlk etnik gruplara mensup eitli dzeylerde kadro, eitli alanlarda profesyonel kalifiye eleman ve teknisyen yetitirilmesine destek salar.

44

Etnik zerkliin uyguland blgelerde yaayan eitli etnik gruplara mensup halk btn in halkyla birlikte in Komnist Partisinin liderliinde sosyalist modernizasyon inasna katlarak, blgelerinin ekonomik ve kltrel gelimesini hzlandrmaya alrlar. 3.5. in Komnist Partisi, Etnik Konularda Bir Dizi Temel Dnce Ve Etniin ortaya kmas, gelimesi ve yok olmas uzun bir tarihi sretir ve etnik sorun srekli olacaktr. Sosyalizm aamas farkl etnik gruplarn ortaklaa refaha kavutuklar bir dnemdir. Etnik gruplar arasndaki ortak unsurlarn srekli artmasna ramen, etnik zellikleri ve farklar devam edecektir Genel toplumsal sorunlarn bir paras olan etnik sorun, toplumsal sorunlarn zm srecinde aamal olarak zlr. inin u andaki etnik sorunlar da sosyalizmin inasnda adm adm zme balanr. Etnik gruplar nfusu, tarihi, gelimesi ne olursa olsun anavatann uygarlna katk yaptlar, dolaysyla eittirler. Etnik gruplar arasndaki dayanma glendirilmelidir ve lkenin btnl korunmaldr. Ekonomiyi gelitirme sosyalizmin ve etnik gruplarla ilgili almalarn temel grevidir. Etnik gruplar ortak ilerleme ve refah gerekletirmek iin birbirlerine yardm etmelidirler. Blgesel etnik zerklik, in Komnist Partisinin Marksizmin etnik teorisine yapt nemli katklardan biri olarak, indeki etnik sorunlarn zmne ilikin temel sistemdir. Aznlk etnik gruplara mensup kiilerden oluan kadrolarn yetitirilmesi, etnik almalarn iyi yaplmas ve etnik sorunlarn zlmesinin anahtardr. Etnik sorunlar ve din sorunlar baz blgelerde i ie gemi durumdadr. Etnik sorunlarn ele alnmasnda lkenin din politikasnn kapsaml ve doru bir ekilde uygulanmas gerekir. Bunun yan sra, in hkmeti etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerin ekonomi, kltr ve eitim gibi konulardaki almalarn hzlandrmaya, eitli dinlere inananlar da dhil aznlk etnik gruplara mensup insanlarn maddi ve manevi yaam seviyesini ykselmeye aba harcarken, bu gruplarn dini inanlarna sayg gstermeye ve kltrel miraslarn korumaya zen gsterir. Etnik gruplarn dini 45

Politika Oluturdu:

kltrleri de dhil kltrel miraslar ve halk sanatlar zerinde genel saym, toplama, derleme, aratrma almalar yaplr. Aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerde bulunan ve nemli tarihi ve kltrel deere sahip olan tapnaklar ve dini yaplarn onarmlarna byk miktarda bte ayrlr. 3.6. Aznlk Etnik Gruplara Mensup Kadrolarn Yetitirilmesi: in hkmeti aznlk etnik gruplara mensup kadrolarn yetitirilmesine byk nem veriyor. Aznlk etnik gruplara mensup kadrolarn saysnda byk art kaydedildi ve bu kadrolarn nemli ksm ile seviyesinin stndeki yetkililer oldular. u anda inde bulunan 5 zerk blgenin, 30 zerk ilin ve 119 zerk ilenin bakanlarnn hepsi aznlk etnik gruplara mensup kiilerdir. Farkl etnik gruplara mensup vatandalar lkenin siyasi ve sosyal ilerinin ynetimine katlyorlar. in Halk Meclisi ve Siyasi Danma Konferansnda 56 etnik gruptan temsilciler bulunuyor. 3.7. indeki Etnik Gruplarn Ekonomik Durumu: in ekonomisinin srekli gelimesiyle birlikte aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerdeki ekonomi de srekli geliip gleniyor. Hayvanclk inde aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerin temel faaliyetlerinden biridir. 1980li yllardan sonra inde otlak kullanma haklar ve hayvanclk retimi sorumluluk sistemi uygulanmaya baland ve hayvanlar bakclarna satlrken otlaklar kullanma hakk da ailelere verildi. Bunun yan sra otlak oluturma almalar ve ynetimi de glendirildi. u anda Qinghai, Gansu, Sichuan, Ningxia, Moolistan zerk Blgesi gibi inin balca hayvanclk blgelerindeki retimde hzl gelime kaydedildi. statistiklere gre, lke apnda yer alan hayvanclk ile yar tarm ve yar hayvanclk blgelerinde yllk hayvan says 100 milyon ba at. Uygun yaa gelen hayvanlarn oran, hayvanlarn hayatta kalma ve metalama oranlarnda da gzle grlr art kaydedildi. Bunun yan sra, baz hayvanclk blgelerinde ortaya kan aile iftliklerinde boyutlu ileyi ve profesyonel retim yaplmasndan dolay aile iftliklerinin retim kapasitesi ve verimi de byk lde ykseldi. Etnik gruplarn toplu halde yaadklar ehirlerde, ok sayda ekonomik kaynak ve tarm d toplumsal ve ekonomik etkinlik bulunmasndan dolay bu ehirler etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerin ekonomik gelimesinin bel 46

kemii haline geldi. inin dier blgelerinin ekonomik gelimesine paralel olarak, aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar ehirlerin ekonomisi ve 1980li yllardan sonra hzl admlarla ilerlemeye balad. statistiklere gre, inde blgesel etnik zerkliin uyguland blgelerdeki sanayi iletmelerinin says 1 milyonu am durumda ve bu blgelerde byk lekli modern iletme, zel sanayi, ticaret ve hizmet sektrnn de aralarnda bulunduu birden fazla ekonominin bir arada bulunduu iletme erevesi kuruldu. Moolistan zerk Blgesi ve Xinjiang Uygur zerk Blgesi ile Qinghai ve Ningxia eyaletlerindeki ehirleme dzeyi inin ortalama ehirleme dzeyini geerek, etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerin ekonomisinin genel gelimesinde itici rol oynad. Kamu d ekonomi etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerdeki ehirlerin ekonomik gelimesinde nemli bir g haline geldi. rnein, geen yzyln sonunda Qinghai eyaletinin gayri safi milli hslasnda kamu d ekonominin oran yzde 40 at. Bunun yan sra, da alma boyutunu geniletme srecinde etnik gruplarn toplu halde yaadklar blgelerdeki baz ehirler uluslararas ekonomik ve teknolojik temas ile ibirliini genileterek, da alma uygulamalarn derinletirdiler. Bu blgelerde dnyaca nl byk lekli iletmeler kuruldu. Moolistan zerk Blgesindeki Erdos Kamir rnleri Anonim irketi ve Xinjiang Uygur zerk Blgesindeki Tianshan Anonim irketi bunlardan ikisidir. 3.8. Etnik Blgelerdeki Bilim Ve Teknoloji: Etnik gruplarn topluca yaadklar blgelerde bilimsel ve teknolojik gelimeyi hzlandrmak iin in hkmeti bir dizi zel politika uygulad. Bu politikalar arasnda unlar yer alyor: Aznlk etnik gruplara mensup bilim ve teknoloji personelinin yetitirilmesi ve eitilmesine arlk verilmesi; yksek okullara planl ekilde aznlk etnik gruplara mensup rencilerin alnmas ya da bu rencilere ynelik snflar kurulmas; aznlk etnik gruplara mensup rencilere ynelik yksek okullarda zel blm kurularak, zel teknik kalifiye elemanlarn yetitirilmesinin glendirilmesi; aznlk etnik gruplara mensup mevcut bilim ve teknoloji personelinin eitimi iin etkili nlemler alnmas; aznlk etnik gruplara ve bu gruplarn youn olarak yaadklar blgelere kalifiye eleman ve ileri teknolojik donanm asndan yardm salanmas; tarm ve 47

hayvanclkla uralan blgelerde bilimi ve teknolojiyi yaygnlatrma sisteminin kurulmas; alma ve yaam koullarnda tercihli politika uygulanarak, bilim ve teknoloji personelinin etnik blgelerde almalarnn tevik edilmesi; gelimi blgelerin etnik gruplarn youn yaadklar blgelerin bilim ve teknoloji ilerine ynelik yardmlarnn glendirilmesi. u anda etnik gruplarn youn olarak bulunduu blgelerde ok sayda milli ekonomi, halkn yaam ve etnik zelliklerin gereksinim duyduu bilim ve teknoloji kurulular kurulurken, bilimsel aratrma sistemi ve profesyonel teknik kadro da oluturulmu durumda. statistiklere gre, inde blgesel etnik zerkliin uyguland blgelerden gelen uzman ve mhendislerin says 100 bine yaklat. Aznlk milliyete mensup bilim ve teknoloji personeli lkenin bilim ve teknolojisinin ilerlemesinde nemli bir g haline geldi. rnein, in Bilimler Akademisinden Hui milliyetine mensup akademisyen Wang Shiwen, yallarn kalp hastalklar ve yallara ynelik ilk yardm ile ilgili klinik, bilimsel aratrma ve retim almalarna younlat ve inde yeni saylan bir bilim dal olan yallar tbbnn almasna byk katk yapt. in Mhendislik Akademisinden Zhuang milliyetine mensup akademisyen Wei Yu, Almanyadaki Aachen Sanayi niversitesinde mhendislik alannda doktora yapt ve dnyann elektronik biyolojisi ve biyolojik hesaplama da dahil yeni bilim alanlarndaki nclerinden biri oldu. Kore milliyetine mensup tarm uzman Zheng Huiyu, soya tohumunun yetitirilmesi ve soya eitlerinin kaynaklar ile ilgili aratrmalarda alyor ve Jilin 20 adl kaliteli soyann yetitirilmesini baard. 3.9. indeki Etnik Gruplara Ynelik Eitim: Eitim, bilimsel ve teknolojik ilerlemenin temelidir. in hkmeti, etnik gruplara ynelik eitim almalarn gelitirmek iin bir dizi zel politika ve nlemler belirledi. Bu politika ve nlemler arasnda unlar yer alyor: Aznlk etnik gruplarn eitim almalarna nem vererek yardm salamak, bunun iin etnik gruplara ynelik eitimle ilgili zel idari organ oluturmak; aznlk etnik gruplara ve etnik zerk ynetimlere yresindeki eitimi gelitirme hakk tanmak ve bu haklara sayg gstermek; aznlk etnik gruplarn kendi diliyle ve hem kendi diliyle, hem de inceyle eitim grmelerine nem vermek ve aznlk etnik gruplarn dillerindeki ders kitaplarnn hazrlanp yaymlanmas almalarn glendirmek; aznlk etnik gruplarnn eitim kadrosunu glendirmek; harcama bakmndan aznlk etnik 48

gruplara ve topluca yaadklar blgelere ncelik vermek; aznlk etnik gruplarn ve topluca yaadklar blgelerin gereklerinden hareket ederek farkl tarzlardaki okullar aarak bu blgeler iin eleman yetitirmek; aznlk etnik gruplara mensup rencilere niversiteye giri ve yaamda belirli ayrcalk tanmak; gelimi blgeleri aznlk etnik gruplarn topluca yaadklar blgelere yardm salamaya tevik etmek. in hkmetinin ald bu nlemler sayesinde aznlk etnik gruplara mensup ocuklara ynelik eitli ilk ve orta okullarla niversiteler kuruldu; aznlk etnik gruplardan ocuklar ilk ve orta okul dnemlerinde kendi dillerinde renim grme imkanna sahip oldu; in genelindeki her kademedeki okullarda okuyan aznlk etnik gruplardan rencilerin saysnda byk art grld; aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar kuzeybat, kuzeydou ve gneybat blgelerinde bu etnik gruplar iin kurulan yksek retim kurumlarnda on binlerce renci yetitirildi. 3.10. indeki Etnik Gruplarn Kltrleri: Aznlk etnik gruplarn kltrn gelitirmek iin indeki etnik zerk blge ve ilelerde etnik gruplara ait yazar, opera, mzik, dans ve zel sanatlar, sinema ve fotoraf dernekleri kuruldu. Baz etnik zerk blgelerdeki yksek okullarda ve etnik fakltelerde aznlk milliyetlerin edebiyat blmleri ald. Baz blgelerde mzik, opera ve film faklteleri kuruldu ve edebiyat ve sanat alanlarnda aznlk etnik gruplara mensup ok sayda kalifiye insan yetitirildi. Etnik tp bakmndan, u ana kadar Tibet zerk Blgesi, Moolistan zerk Blgesi ve Xinjiang Uygur zerk Blgesinde Tibet, Mool ve Uygur tp faklteleri ve okullar kuruldu. u anda inde aznlk etnik gruplara mensup ok sayda yazar ve sanat bulunuyor. Man etnik grubundan Lao She, Dai etnik grubundan air Kang Langying, Heze etnik grubundan yazar Wu Baixin bunlardan bazlardr. Aznlk etnik gruplara mensup profesyonel ve amatr sanat topluluklar etnik gruplarn toplu halde yaadklar kylerde, hayvanclk blgelerinde, ehirlerde ve kasabalarda faaliyet gsteriyor. Aznlk etnik gruplarn halk edebiyat ile ilgili ok sayda eser yaynland. Bunlar arasnda, in Halk arklar, in Yerel Opera Mzikleri, in Etnik Mzik Adetleri, in Etnik Halk Danslar, in Yerel Operalar, in Halk Hikayeleri ve in Ataszleri bulunuyor.

49

Aznlk etnik gruplarn edebiyat ve sanat yaynlar her geen gn daha da geliiyor. u anda inde aznlk etnik gruplara ait edebiyat ve sanat yaynlarnn says 100 am durumda. Baz blgelerde etnik gruplara ait iir, mzik, gzel sanatlar, film ve yerel opera konulu zel yaynlar bulunuyor ve bunlardan 20den fazlas aznlk etnik gruplarn dilleriyle yaynlanyor. inin etnik zerk blgelerinde yaynlanan kitap, gazete ve dergilerin saysnda byk art kaydedildi ve aznlk etnik gruplarn diliyle yaynlanan kitap eidi 3400e ulat. 3.11. indeki Etnik Gruplarn nemli Bayramlar: indeki aznlk etnik gruplarn kendilerine ait birok bayram var. Tibet etnik grubunun Tibet takvimine gre Yeni Yl Bayram, Dai etnik grubunun Su Serpme Bayram ve Meale Bayram, Bai etnik grubunun Mart Caddesi, Zhuang etnik grubunun ark Bayram ve Mool etnik grubunun Nadam Bayram bunlardan bazlardr. Baz etnik gruplara ait bayramlar o etnik gruptan vatandalar iin resmi tatil gnleridir. Tibet Yeni Yl ve Kurban Bayram bunlar arasndadr. 3.11.1. Kurban Bayram: Kurban Bayram, Mslmanlarn geleneksel bayramdr. Kurban Bayram inde Hui, Uygur, zbek, Tacik, Tatar, Krgz, Sala, Dongxiang ve Baoan gibi slam dinine inanan etnik gruplarn ortak bayramdr. Drt gn sren bayramdan nce temizlik yaplr, bayram kekleri hazrlanr. Bayramn ilk gn sabah Mslmanlar camilere giderler ve bayram namazlarn klarlar. Fakirlere ve dostlara datlmak zere koyun, deve ve dana kesilir, daha sonra insanlar bayramlamaya giderler. Xinjiang Uygur zerk Blgesinde Kurban Bayram sresince dans ve ark festivalleri dzenlenir. Kazak, Krgz, Tacik, zbek gibi etnik gruplar da bayramda at yar ve gre msabakalar gibi etkinlikler dzenlerler. 3.11.2. eker Bayram: eker Bayram inde Hui, Uygur, Kazak, zbek, Tacik, Tatar, Krgz, Sala, Dongxiang ve Baoan da dahil Mslman etnik gruplar tarafndan kutlanr. Ramazan aynn bitiminde eker Bayram balar. Evlenecek genler dnlerini eker Bayramnda yapmay tercih ederler.

50

3.11.3. Tibet Yeni Yl: Tibet Yeni Yl, Tibet etnik grubunun en byk bayramdr. Bayram Tibet takvimine gre birinci ayn ilk gn balar ve 15 gn srer. Bayramn ilk gnnde gn aarken bayram kyafetlerini giyen Tibetliler tapnaklara gidip, dua ederler. Yolda birbiriyle selamlaan, bayramlaan Tibetliler grup halinde sokaklarda ark syler ya da dans ederler, ancak misafirlie gitmezler. 3.11.4. Nadam Festivali: Nadam Festivali, Gansu ve Qinghai eyaletleri ile Xingjiang Uygur zerk Blgesinde yaayan Moollarn ylda bir kez kutladklar geleneksel bayramdr. Festival, her yl Temmuz ve Austos aylarnda dzenlenir. Nadam, Moolcada elence ve oyun demektir. Uzun bir gemie sahip olan Nadam Festivalinde eskiden byk apl dini etkinlikler dzenlenirdi. Lmalar, dzenlenen dini etkinliklerde dua okurlar ve tanrya dilekte bulunurlar. Gnmzde Nadam Festivalinde genel olarak gre, at yar ve ok atcl gibi geleneksel yarmalar dzenlenir, kimi blgelerde atletizm, voleybol, basketbol gibi spor yarmalar da yaplr. 3.12. indeki Din Yaps: in, birok dinin bir arada bulunduu bir lkedir. inliler esas olarak Budizm, Daoizm, slamiyet, Hristiyanlk ve Katoliklie inanrlar. statistiklere gre, inde eitli dinlere inananlarn says 100 milyonu at. Dini faaliyetlerin yapld yerlerin says 85 bin civarndadr. Din adamlarnn says yaklak 300 bindir. inde 3000den fazla dini topluluk ve 74 din okulu bulunuyor. inin ulusal dzeydeki dini topluluklar arasnda in Budizm Dernei, in Daoizm Dernei, in slamiyet Dernei, in Yurtsever Katoliklik Dernei, in Yurtsever Hristiyanlk Hareketi Komitesi ve in Hristiyanlk Dernei yer alyor. Dini topluluklar kendileri tarafndan saptanan tzklere gre liderlerini ve lider organlarn seerler, dini ileri yrtrler; gerekli olduunda dini okullar kurarlar, dini kitaplar yaynlarlar ve hayr ileri dzenlerler.

51

3.12.1. indeki Balca Dinler: 3.12.1.1. Budizm: 1. yzylda ine gelen Budizm 4. yzylda yaygnlamaya balad ve zamanla inde en byk etkiye sahip olan din haline geldi. indeki Budizm, Han Budizmi, Tibet Budizmi ve Gneyden Gelen Budizm olmak zere 3 gruba ayrlr. inde toplam 200 bin rahip, 13 bin tapnak, 33 Budizm okulu ve 50ye yakn Budizm ile ilgili gazete, kitap ve dergi bulunuyor. Tibet Budizmi, indeki Budizm mezheplerinden biridir ve genel olarak Tibet zerk Blgesi, Moolistan zerk Blgesi ve Qinghai eyaletinde yaygndr. Tibet, Mool, Yugu, Menba, Luoba ve Tu milliyetlerine mensup 7 milyon insan Tibet Budizmine inanr. Gneyden Gelen Budizm, esas olarak inin gneybatsndaki Yunnan eyaletine bal Xishuangbanna Dai Milliyeti zerk lesi, Dehong Dai ve Jingpo Milliyetleri zerk lesi ve Simao blgesinde yaygndr. Dai, Bulang, Achang ve Wa milliyetlerine mensup yaklak 1 milyon kii Gneyden Gelen Budizme inanr. Han Budizmine Han milliyetinden insanlar inanrlar ve inin eitli blgelerinde yaarlar. 3.12.1.2. Taoizm:

inde 2. yzylda doan Taoizm, 1800 yllk bir gemie sahiptir. Taoizm, inde eski zamanlarnda yaygn olan doaya ve atalara tapma geleneinden kaynaklanr. Tarihinde birok mezhebe sahip olan Taoizm, daha sonra Quanzhen Taoizmi ve Zhengyi Taoizmi olmak zere ikiye ayrld ve Han milliyeti arasnda yaygnlat. inde 1500den fazla Taoizm tapna ve 25 bin de Taoizm rahibi bulunuyor. 3.12.1.3 slamiyet:

slamiyet, ine 7. yzylda geldi. indeki Hui, Uygur, Tatar, Krgz, Kazak, zbek, Dongxiang, Sala, Baoan milliyetlerine mensup 18 milyondan fazla kii slam dinine inanr. indeki Mslmanlarn byk ounluu Xinjiang Uygur zerk Blgesi ve Ningxia Hui Milliyeti zerk Blgesi ile Gansu, Qinghai ve Yunnan eyaletlerinde yayorlar. inin dier eyalet ve ehirlerinde de Mslmanlar bulunuyor. inde u anda 30 binden fazla cami ve 40 bini akn imam vardr.

52

3.12.1.4.

Hristiyanlk:

19. yzylda ine gelmeye balayan Hristiyanlk, Afyon Savann patlak verdii 1840 ylndan sonra yaygnlamaya balad. 1950 ylnda indeki Hristiyanlk evresinde kendi kendini ynetme ve beslenme ile kendi gcne dayanarak yaygnlama konulu hareket balatld ve emperyalizmin etkisinin yok edilmesi, yurtseverlik ruhunun gelitirilmesi, indeki Hristiyanlk evresinin kendi kendini ynetme ve beslenme ile kendi gcne dayanarak dini yaygnlatrma hedefinin gerekletirilmesi iin aba harcanmas istendi. inde 10 milyon Hristiyan, 18 binden fazla papaz ve 12 bini akn kilise ile 25 bin dini faaliyet yaplabilen yer bulunuyor. 3.12.1.5. Katoliklik:

Katoliklik 7. yzylda ine gelmeye balad ve Afyon Savann patlak verdii 1840 ylndan sonra inde yaygnlat. Gnmzde inde 100 Katolik blge, 5 milyon Katolik, 5000e yakn kilise, 12 de Katolik okulu bulunuyor. Son 20 yl iinde 1500 akn gen papaz yetitirildi ve bunlarn 100den fazlas eitim grmek iin yurtdna gnderildi. Bunun yan sra in Katoliklik Derneinde 3200 gen rahibe bulunuyor. Her yl yaklak 50 binden fazla kii Katolik kiliselerinde vaftiz olur ve 3 milyondan fazla ncil baslr. 3.13. inin Dini Politikalar: in Halk Cumhuriyetinin kurulduu 1949 ylndan sonra inde din ve inan zgrlne ilikin politika saptanp uygulanmaya baland ve lkenin koullarna uygun siyaset-din ilikisi kuruldu. in vatandalar zgrce inanlarn seebilirler ve dile getirebilirler, dini kimliklerini sergileyebilirler. Dinler eittir ve bar iinde bir arada bulunurlar ve herhangi bir din anlamazlklar yaanmad. Dine inananlar ve inanmayanlar birbirine sayg gsterirler ve bar iinde yaarlar. in Halk Cumhuriyetinin Anayasasnda indeki dini politikalar hakknda u maddeler yer alyor: in Halk Cumhuriyetine mensup vatandalar din ve inan zgrlklerine sahiptirler. Hibir devlet organ, toplumsal topluluk ve birey vatandalar dine inanmaya veya inanmamaya zorlamaz, dine inananlar ve inanmayanlar arasnda ayrm yapmaz. Normal dini faaliyetler devlet tarafndan korunur. Hi kimse 53

dinden yaralanarak asayii baltalayan, vatandalarn saln bozan ve ulusal spor sistemini engelleyen faaliyetlerde bulunmaz. Dini topluluklar ve dini iler yabanc glerce kontrol edilmez. inde yrrlkte olan Blgesel Etnik zerklik Yasas, Eitim Yasas, Eitim Yasas, alma Yasas, Zorunlu Eitim Yasas, Halk Meclisi Seim Yasas ve Reklam Yasasnda ayrca u maddelere de yer veriliyor: Din ve inan ayrm yaplmakszn vatandalar seme ve seilme haklarna sahiptirler. Dini topluluklarn yasal mallar yasalarca korunur. Eitim ve din birbirinden ayrlr ve vatandalar din ve inan ayrm yaplmakszn eit bir ekilde eitim grme olanana sahiptirler. Farkl milliyetlere mensup halk birbirinin dil ve yazlarna, rf ve adetlerine, din ve inanlarna sayg gstermelidirler. Vatandalara istihdam konusunda din ve inanlarndan dolay ayrm yaplmaz. Reklam ve markalarda milliyet veya din ayrm yaplamaz. in hkmeti Ocak 1994te dini faaliyetlerin yapld yerlerin yasal karlarn korumak iin Dini Faaliyetlerin Yapld Yerler Ynetmeliini yaynlad. Ayn yln ubat aynda inde bulunan yabanclarn din ve inan zgrlklerine sayg gstermek, yabanclarn din konuda indeki din evrelerle yaptklar dosta temaslar ile kltrel ve bilimsel teatileri korumak iin in hkmeti in Halk Cumhuriyetinde Bulunan Yabanclarn Dini Faaliyetleri Ynetmeliini yaynlad. indeki ilgili yasalarda ayrca u maddeler de yer alyor: Din adamlarnn yaptklar normal din iler, din faaliyetlerin yapld yerlerde ve din alkanlklara gre dine inananlarn evlerinde yaplan btn normal din faaliyetler yasalar tarafndan korunur ve hi kimse bu faaliyetlere mdahale edemez. Birok dnya lkesinde olduu gibi inde de din ve eitimin birbirinden ayr tutulmas ilkesi uygulanyor ve rencilere din eitim verilmiyor. Baz yksek okullarda ve aratrma organlarnda din dersler verilir ve din aratrmalar yaplr. Dini rgtler tarafndan kurulan din okullarda din eitimi verilir. Uzun tarih gelime srecinde indeki eitli din kltrler inin geleneksel dnce kltrnn bir paras haline geldiler. Dinlerde inananlardan hep topluma hizmet vermeleri ve insanlara mutluluk getirmeleri isteniyor.

54

3.14. Din Alanndaki D Temaslar: Dindeki Budizm, slamiyet, Katoliklik ve Hristiyanlk hep yabanc lkelerden geldi. Dnya mal olan bu dinler uluslararas alanda nemli konuma ve ok sayda inanana sahipler. Bu dinlerden bazlar baz lkelerde devlet dini olarak kabul ediliyor. in Halk Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra din evrelerdeki d temaslar da srekli geliti. indeki eitli din evreler ile yabanc lkelerdeki din evreler arasnda geni temaslar yaplyor. rnein, indeki Budizm evresi Tayland, Kore Cumhuriyeti, Burma, Sri Lanka ve Vietnam da dahil birok lkenin Budizm evreleri ile ok eitli din temaslar srdryor. Son yllarda inde saklanan ve Budaya ait olduu sanlan di ve kemik paralar Tayland, Burma ve Sri Lankada sergilendi. Taylandn din evresi ve inin Tibet blgesindeki din evre arasnda Budizm bilimi ile ilgili temas mekanizmas kuruldu. Bunun yan sra bat Avrupa ve kuzey Amerikadaki baz lkelerin davetleri zerine indeki balca din topluluklar bu lkeleri ziyaret ettiler. Bu ziyaretlerle hem o lkelerdeki dinler renildi, hem de indeki dinler tantld.

55

BLM

NN TARH (N HALK CUMHURYET TARH) 4.1. 1949a Kadar inin Ksa Tarihesi

4.1.1. Milattan nceki Dnem in tarihindeki ilk hanedan olan Xia Hanedanl, M.. 21. yzyl le M..16. yzyl arasnda yaklak 500 yl varln srdrd. 17 kral tarafndan ynetilen Xia Hanedanlnn merkezi, bugn inin Shanxi eyaletinin gneyi ile Henan eyaletinin batsyd. inli tarihiler, Xia Hanedanlnn in tarihindeki ilk hanedanlk olduunu kabul etmektedir. Ancak Xia Hanedanlyla ilgili bilgilerin hemen hemen hepsi, daha sonraki dnemlere ait kaytlardan elde edilmitir ve bugne kadar yaplan arkeolojik kazlarda bu hanedanlkla ilgili bulgulara rastlanlmamtr. in tarihinde arkeolojik kantlara dayanan ilk Hanedanlk, Shang Hanedanldr11. M. 16. yzylda kurulan Shang Hanedanl, M.. 11. yzyla kadar son olarak Yin kentine yerleti. (imdiki Henan eyaletine bal in medeniyetinin Shang yaklak 600 yl varln srdrd. Bakentini defalarca deitiren Shang Hanedanlk ynetimi, Anyang ehri civar) Arkeolojik bulgular,

Hanedanlnn balang dneminde olduka yksek seviyeye ulatn; Shang Hanedanl dneminde inde devletin ortaya ktn; zel mlkiyet sisteminin de esasen kurulduunu gstermektedir. Shang Hanedanl ile in, ynetmitir. medeni bir toplum olma yoluna girmitir12. M..1050-220 yllar arasnda ini deiik uygulamalarla Zhou Hanedanl Shang Hanedanln ykarak baa geen Zhou Hanedanl, M..1050-771 seneleri arasnda feodal bir idare kurmutur. lkede, feodal devletler bamsz devletler halinde gelimeye balad. Bu durum hkmdarn gcnn azalmasna ve feodal devletlerarasnda savaa sebep oldu13. Batdan gelen Trk ve Moollar, lkenin byk bir ksmn fethettiler. Bat milletlerinin eline dm olan
11

12

EBERHARD, Wolfram: in Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, (Ankara,1987), 29.

WANG Shun Hong: Zhong Guo Gai Kuang, Beijing Daxue Chubanshe, (Beijing, Shun Hong WANG: a.g.e., 14. 56

2003), 14.
13

topraklarndan byk bir ksmn, in hkmdar Qin geri ald. Bylelikle devleti nemli feodal devletlerden biri oldu. M.. 770-472 dnemi; feodal beylerin kendi aralarnda i savalara giritikleri bir devirdir. Bu savalar neticesinde yedi bey kald ve bunlar da kral ann alarak Zhou Hanedanlndan ayrldlar. M.. 472-221 dneminde yaanan i sava sonunda M.. 453 senelerinde Qinin feodal devleti devlete blnd. M.. 221-206 dneminde Qin Hanedanl memleketi mutlakyetle idare etti. ayaklanma, Kuzeyden gelen saldrlardan (Hun saldrlar) korunmak iin in Seddinin ilk ekli olan toprak tabyalar yapld14. Dou in blgesinde balayan bir uzun sren savalara neden oldu ve bu savalar sonunda Han Hanedanl ynetimi ele geirdi ise de, bir mddet sonra idare deiti. 4.1.2. Paralanma Dnemi M.. 206 ylnda ynetimi kk rtbeli bir asker olan Liu Bang ele geirerek Han Hanedanln (asiller) kurdu. M.S. 168 senesinde meydana gelen bir hkmet darbesi ile on drt yl srecek i savalar devri balad. Byk bir halk ayaklanmas bastrld. Bu i sava neticesinde lke e blnd, Glerin artt bu devirde, kuzeyde Wei (220-264), gneydouda Wu (229-280), gneybat Shu (221-263) imparatorluklar kuruldu15. Bat Jin Hanedanl16 (265-316), paralanan ini Daha nceleri cretle kullanlan birletirerek lkeye huzur ve istikrar getirdi. Hunlar, 303te yeni bir devlet kurdular. Hunlar in imparatorunu iki defa esir alm ve 317den balayarak btn Kuzey inde hakimiyet kurmay baarmtr. Bunun zerine Jin ailesi kuzeye inerek burada Dou Jin Hanedanln (317-420) kurdu17. Gney inde 580 senesine kadar eitli slalelerin kurduu Muhtelif devletler grlr. Sui Hanedanl (581-618) ini birletirmeye muvaffak oldu. Bu ksa mrl hanedan zamannda in, Vietnamn kuzey ve gneyini ve Tibetin kuzeyini ele geirdi 18. inin nfuzunu tekrar Orta Asyada hissettirdi. Bu devrede Kuzey ve Orta in Ovasndaki ticari ilikileri kolaylatrmak iin kanallar ald. Ancak btn bu ilerin yaplmas
14 15

milletler bu savalarda (asillerin savalarnda) O derece kuvvetlendiler ki bunlardan

Witold RODZNSK: A History of China-Vol.1, Pergamon Press, (Oxford 1979), 49-50. Shun Hong WANG: a.g.e., 15. 16 Witold RODZNSK: a.g.e., 89. 17 Witold RODZNSK: a.g.e., 92. 18 Shun Hong WANG: a.g.e., 16 ; Witold RODZNSK: a.g.e., 111-112

57

iin

yabanclardan

yardm

istenmesi

Sui Hanedanlnn sonu oldu. Tang

Hanedanl (618-907) ibana geldi. Bu hanedan devrinde (664) topraklarn yeniden taksimi ve vergilendirilmesi yaplmtr. Mslman Araplarn saldrlar zerine Trkistan inin elinden kt. Bundan sonra Trkler, devlet idaresinde nemli mevkilere yerletiler ve sk sk vuku bulan ihtilallerde nemli rol oynadlar. Tang Hanedannn dnden sonra 960 tarihine kadar be kk hanedan i bana geti19. Bu devirde Kuzey ve Gney inde kk eyaletler eklinde devletler meydana kmt. 960 tarihinde i bana geen Song Hanedanl (960-1279) zamannda in mparatorluunun birlii yeniden tesis edilmeye allm, ancak bunda baarl olunamamtr. Bu hanedanlk dneminde birok ehir kuruldu ve barut kullanlmaya baland. Mimari, tarih, iir, resim, porselen ve bahecilikte ok yksek bir seviyeye ulald. Cengiz Han, 1206-1227 yllar arasnda ini igal etti ve Moollar, 1214 ylnda Sar Nehirin kuzey tarafndaki blgede hakimiyeti ele geirdiler. 1271 tarihinde Kubilay Han, imparatorluunu ilan etti. Bylece Yuan Hanedanln (1279-1368) ve bakenti Yenchingi (Pekin) kurdular. Moollarla beraber Yuan Hanedanl btn ini fethederek, hakimiyet altna ald. Bundan sonra Moollar in kltrnn etkisi altna girerek, din, rf ve adetlerinde, giyim ve kuamlarnda in rf ve adetlerini benimsediler20. Zhu Yuan Chang, Yuan Hanedanl yerine Ming Hanedanln (1368-1644) kurdu. Bu hanedanlk zamannda Moollar, Baykal Glnn kuzey tarafna srld ve imparatorluk eski kuvvetine kavutu. Yine bu devirde Avrupallar ine ulatlar21. Portekizliler ve spanyollar 16. yzylda buraya geldiler. yzylda, Alman ve ngilizler 17. Ming Hanedanlndan sonra i bana geen Qing

Hanedanl(1644-1912) zamannda, Avrupal tccarlar, inin nemli kaynaklarn yllarca batya aktarp, bundan istifade ettiler22. in, uzun yllar batya kapal kald. inin batya almas 19. yzyl ortalarnda balad. Bu yllarda Portekiz, ngiltere, Fransa, ABD ile ticari, siyasi mnasebetler balad. Bunlardan ngilizler, Hint pamukluklar ve afyonunu, ay ve ipekle deitiriyorlard. in st makamlar afyon kaakln engellemeye alarak afyon ithalini yasaklayan kararlar aldlar. Bunun
19 20

Witold RODZNSK: a.g.e., 143. Shun Hong WANG: a.g.e., 17. 21 Shun Hong WANG: a.g.e., 17.
22

Zhong Guo Li Shi:

http://culture.china.com/zh_cn/zhuanti/worldchinese/chinahos.2htm, (eriim tarihi 16 Mart 2005).

58

zerine ngilizlerle anlamazlklar kt ve Afyon Savalar (1840) balad23. Ancak bu sava, ngilizlerin galibiyeti ile sona erdi (1842) ve Qing Hanedanl, ngiltere ile Nanjing Antlamasn imzalad. Bu antlama ile in, yar smrge ve yar feodal bir lkeye dnt. Yaplan anlama sonunda ngilizler daha geni haklara sahip oldular. Bunun neticesi olarak be in liman ngilizlere ald24 ve Hong Kong Adas da ngilizlere brakld. Daha sonra yaplan anlamalarla ABDye ve Fransaya da ayn haklar tannd. Zamanla anlamalarn uygulanmas aksad. inliler yabanclar lkelerinden atmak istiyorlard. Fakat onlar elde ettikleri imtiyazlar geri vermeye niyetli olmadklar gibi, gler tarafndan bastrld. 1858 ylnda anlama uyarnca ngiliz ve Franszlar yeni haklar kazandlar. Bir mddet sonra ayn imtiyazlar, ABDye ve Rusyaya da tannd. 1894 ylnda balayan in-Japon Savalar, 1895 ylnda Shimonoseki Anlamas ile sava sona erdi ve 20. in, Korenin bamszln
25

bunlar az buldular. Bylece,

on dokuzuncu

yzyln ikinci yarsnda lkede ayaklanmalar oldu. Fakat bu ayaklanmalar yabanc

tand;

ayrca,

Tayvan

adasn

da

Japonyaya vermek mecburiyetinde kald . yzyln balarndan itibaren in deki aydnlar arasnda milliyeti akmlar hzla gelimeye balad. Bu akmlarn etkisiyle, 1911 ylnda hkmetin yollar devletletirme politikasna kar lke ierisinde ayaklanmalar patlak verdi. Sun Zhongshan26 nderliindeki Guomingdang, ayaklanmalarda ynetimi ele ald. Ekim 1911de de Cumhuriyet ilan edilerek geici bir hkmet kuruldu. Ayaklanmalara kar koyamayan in hkmeti, rejimi balam oldu. ubat 1912de Manu hanedannn hkmranlnn sona erdiini aklamas ile inde cumhuriyet

23

Zhong Guo Li Shi:

http://culture.china.com/zh_cn/zhuanti/worldchinese/chinahos.3htm, (eriim tarihi 16 Mart 2005).

24

25

Shanghai, Xiamen, Fuzhou, Ningpo, Guangzhou.

Fahir ARMAOLU: 19.Yzyl Siyasi Tarihi(1789-1914), Trk Tarih Kurumu Batl Kaynaklarda Dr. Sun Yat Sen olarak gemektedir. 59

Basmevi, (Ankara, 1997), 762-766.

26

4.1.3. Milliyeti in Dnemi Sun Zhongshan nderliinde bamszln kazanan in Cumhuriyetinin bana Yuan Shikai seildi. 1912-1916, arasnda Yuan Shikai kendisini imparator olarak ilan ettirmeye alsa da, bunu baaramad. Bu dnemde Sun Zhongshan, Guangzhou blgesinde Guomintang yeniden rgtlemeye balad ve Milliyeti Partiyi kurdu. 1921 ylnda Mao Zedong nderliinde kurulan in Kominist Partisi ise gn getike g kazanmaya balad. 1925te Sun Zhongshann lm ile Guomindangn bana geen Jiang Jieshi27, Pekini ele geirerek lkeyi

grnte tekrar birletirdi. Japon Gney Manurya Demiryollar irketine ait olan Mukden yaknlarndaki demiryolunun eyll 1931de havaya uurulmasndan Japonya, ini sorumlu tuttu. Ksa bir sre sonra da Japonya, Manuryay igal ederek burada Manuko Devletini kurdu. 1927den itibaren Sovyetler Birliinden destek alan Maonun nderlik ettii kyl ayaklanmalar balad. kar stnlk salayamamt. 1933 ylnda Guomindang, komnist gleri sistematik bir ekilde kuatmaya balad. Buna karlk Maoda 1934 ylnda tarihe Uzun Yry olarak geecek geri ekilme plann balatt. Yaklak 1 yl sren geri ekilme srasnda Mao, kyllerin de desteini alarak Jiang Jieshi karsnda gcn arttrd. Bu dnemde Japonyann igallerinin devam etmesi milliyetiler, Japon tehdidine zerine, Guomingdangdaki kar geici bir sre iin koministlerle yeni bir Guomindang kuvvetleri, bu ayaklanmalar sert bir ekilde bastrmasna karn komnist glere

anlama yaptlar. Ancak bu anlama, 1945 ylnda Japonyann teslim olmas ile sona erdi. ki taraf arasndaki atmalar 1946 ylnda tekrar alevlendi. 1947 ylnda Lin balad. Koministlerin in topraklarnn tamamn ele geirmesi ile, 1 Ekim 1949da Mao Zedong in Halk Cumhuriyeti(HC)ni ilan etti. Jiang Jieshi nderliindeki Guomingdang ise, ana ktadan srlerek Tayvana kamaya mecbur brakld. Bu gelimelerden sonra uzunca bir sre Tayvan, inin meru hkmetinin kendisi olduunu iddia etti ve 1970 ylna kadar ini BMde temsil etti28.
27 28

Biaonun Manuryaya

saldrmas

ile Guomingdang

zlmeye

Batl kaynaklarda Chiang Kai-Shek olarak gemektedir. Shun Hong WANG: a.g.e., 26.

60

4.1.4. 1949dan Sonraki Dnem Moskovadan daha bamsz hareket etme kaygsndaki Mao Zedong, 1958 ylnda Byk Atlm hamlesini balatt. Amac; iftlikleri devletletirerek tahl retimini arttrmak ve emek youn bir plan dahilinde elik retimini salamakt29. Ancak 1958-1960 yllar arasnda kt planlama ve yetersiz idare sonucu lkede byk bir ktlk yaand. 1962 yl sonuna kadar Rusyaya olan bamlln sona erdiren in, dier sper g30 olma yolunda admlar atmaya balad. Ne var ki, byk atlm projesinin neden olduu sosyo-ekonomik kriz sona ermeden, 1966 ylnda Mao Zedong, Byk Proleterya Kltr Devrimi31ni balatt. Kltr devrimi 1969 ylnda sona erse de, devrimin neden olduu siyasi alkant, 1976da Mao Zedongun lmne kadar devam etti. 1978de Deng 1990larda Xiaopengin iktidara gelmesi ile yeni ekonomik reform paketi uygulamaya kondu. Uygulanan yeni ekonomik paket ile ekonomisi canlanan in, olma yolunda hzla ilerlemektedir. 4.2. indeki Hanedanlar uygulamaya koyduu da alma politikas ile birlikte 2000li yllarda sper g

4.2.1. in Tarihindeki lk Hanedan Xia Hanedan M. 21. yzyl ile M. 16. yzyl arasnda yaklak 500 yl varln srdrd. 17 kral tarafndan ynetilen Xia hanedannn merkezi, bugn inin Shanxi eyaletinin gneyi ile Henan eyaletinin batsyd. Rivayetlere gre Xia hanedan, sk sk taan Sar Irmak slah ederek halkn desteini kazanan Da Yu tarafndan kurulmu. Xia hanedannn kurulmas, inde uzun sren ilkel toplumun sona ermesi ve zel mlkiyete dayal klelik rejiminin kurulmasnn simgesi olarak kabul ediliyor. Xia hanedannn son dneminde devlet ynetimi kart, snflar aras atmalar alevlendi. zellikle Xia hanedannn son kral Jie, tahta getikten sonra devlet ynetimini bir kenara brakarak lks yaamn peinde kotu. Her gn cariyesi
29 30

Shun Hong WANG: a.g.e., 27. Sleyman M. BULUT ve M. Ragp VURAL: Uyanan Ejderha in, 2023, Say 2, (Haziran 2001), 13. 31 Uyanan Ejderha, 15-16.

61

Mei Xi ile iki ierek elenen Jie, halkn skntlarna hi kulak vermedi, neride bulunan vezirleri ldrd. Bunun zerine Xia hanedannn bnyesinde yer alan beylikler ard ardna ayakland. Xia hanedanna bal Shang beylii, Jienin ordusunu yenmeyi baard. Bakentten kaan Jienin Nanchao kentinde lmesiyle Xia hanedan dnemi kapand. Xia hanedan hakknda bugnlere kadar sre gelen tarihi kaytlar son derece snrl olduu iin akademik evrede Xia hanedannn olup olmad ynnde bir tartma yaanmt. Ancak indeki tannm tarih kitaplarndan biri kabul edilen Tarih Kaytlarnn Xia Hanedannn Gerek Tarihi adl blmnde Xia hanedan slalesinin btn kuaklar ak bir ekilde yer alyor. Arkeologlar da arkeolojik kazlarla Xia hanedannn maddi miraslarn bularak Xia hanedannn gerek tarihini gn na karmak iin youn aba harcadlar.Bunun bir paras olarak inli arkeologlar, 1959 ylndan itibaren Xia hanedannn bakentinin kalntlarn aratrmaya baladlar. Bugn tarihilerin byk ounluu tarafndan kabul edilen gre gre, Henan eyaletinin Yanshi blgesindeki Erlitou kynde kefedilen kalntlar, Xia medeniyetinin nemli bir paras. Erlitou Kltr olarak adlandrlan bu kltrel kalntlarn, M. 19 yzyla ait olduu tespit edildi. Bu dnem, Xia hanedannn hkm srd dnemin kapsamndadr. Bu sit alannn Xia hanedanna ait olduunu dorudan kantlayabilecek bulgulara henz rastlanlmamasna ramen, sit alanndan elde edilen zengin arkeolojik veriler, Xia medeniyetiyle ilgili aratrmalara nemli bir ivme kazandrd. Erlitou kalntlarndan karlan retim aralarnn nemli bir ksmn ta aletler oluturuyor, bununla birlikte kemik, hayvan boynuzu ve sedeften yaplan aletler de bulundu. Baz yerlerdeki topraklarda tahta aletlerin izleri tespit edildi. Bunlar, o dnemdeki insanlarn bu tr ilkel aletlerle sulama tesisleri kurarak tarm gelitirmeye altklarn gsteriyor. Xia hanedanna ait olduu sanlan dier tarihi kalntlarda henz byk bronz eyalara rastlanlmamt. Buna kar Erlitou kalntlarnda bronzdan yaplan alet, silah ve kaplarla bronz atlyelerinin kalntlar bulundu. Buradan karlan ok saydaki iyi ilenmi yeim ve lapis talar ssleri ve ta mzik aletleri, o dnemde el iiliinin ve i dalm hakknda fikir veriyor.

62

Xia hanedanyla ilgili tarih kaytlar arasnda en ilgi ekici olan, Xia hanedan dneminde kullanlan takvimdir. Dadailiji adl tarih kitabnn Xiaxiaozheng adl blm, bugne kadar Xia hanedannn takvimini en ayrntl anlatan tarihi kayt olarak kabul ediliyor. Bu blmde o dnemin insanlarn Bykay takmyldznn ynne gre aylar belirledikleri anlatlyor. inin ilk takvimi olan Xia Takviminde yln 12 ayndaki yldzlarn yerleri, iklimler, bitki ve benzeri nesnelerin grnleriyle, yaplmas gereken tarmsal ve siyasi faaliyetler belirtiliyor. Dnemin tarm retiminin gelimilik dzeyini belirli lde gsteren bu takvimde, inlilerin sahip olduklar ilk bilimsel bilgiler yer alyor. 4.2.2 inde Yazl Tarihi Olan lk Hanedan: Shang Hanedan inli tarihiler, Xia hanedannn in tarihindeki ilk hanedan olduunu kabul ediyorlar. Ancak Xia hanedanyla ilgili bilgilerin hemen hemen hepsi, daha sonraki dnemlere ait kaytlardan elde edilmitir ve bugne kadar yaplan arkeolojik kazlarda bu hanedanla ilgili bulgulara rastlanlmamtr. in tarihinde arkeolojik kantlara dayanan ilk hanedan, Shang hanedandr. M. 16. yzylda kurulan Shang hanedan, M.. 11 yzyla kadar yaklak 600 yl varln srdrd. Bakentini defalarca deitiren Shang hanedan ynetimi, son olarak Yin kentine (imdiki Henan eyaletine bal Anyang ehri civar) yerleti. Arkeolojik bulgular, in medeniyetinin Shang hanedannn balang dneminde olduka yksek seviyeye ulatn gsterdi. Kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemiklerine yazlan Jiaguwen yazs ve tun kltr, bunun balca gstergeleri olarak kabul ediliyor. Jiaguwen yazsnn bulunmas, bir rastlantnn sonucuydu. 20. yzyln balarnda bilimadamlar, Henan eyaletine bal Anyang ehrinin kuzeybatsnda yer alan Xiaotun kyndeki kyller tarafndan tesadfen toplanp ila ham maddesi diye satlan kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri zerinde eski yazlar olduunu kefettiler. Daha sonra geni aratrma balatan inli bilimadamlar, kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri zerindeki yazlarn Shang Hanedan dnemine ait olduunu tespit ettiler, bundan yola karak da Xiaotun kynn Shang hanedannn bakenti olduu sonucuna ulatlar. Shang hanedannn kalntlar, bundan sonra Yinxu olarak adlandrld. 63

Yinxunun bulunmas ve zerinde yaplan arkeolojik kazlar, 20. yzylda indeki en nemli arkeolojik kefi olarak kabul ediliyor. Yinxu kalntlarnda 1928 ylnda balatlan kazlar sonucunda zerinde Jiaoguwen yazl kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri ile bronz eyalar dahil bir ok deerli tarihi eser karld. Jiaguwen yazs, kehanet kemikleri zerine yazlan bir tr resim yazs. Shang hanedan dneminde krallar, btn hareketlerini kehanet sonularna gre yaparlard. Kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri, kehanetin aralaryd. Kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri nce temizlenir, sonra i yzleri bakla belirli dzene gre entiklenirdi. Bunun ardndan kahinler, isimlerini, kehanette bulunduu tarihi ve sorular kaplumbaa kabuklarna veya hayvan kemiklerine kazrlar, sonra da atee tutulmayla oluan Zhao denilen atlaklara bakarak kehanetin sonucunu karrlar, bu sonular yine kabuklara veya kemiklere yazarlard. zerinde yaz olan kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri daha sonra resmi ariv olarak saklanrd. Yinxude bugne kadar, toplam 160 binden fazla kaplumbaa kabuu ve hayvan kemii karld. Bunlarn bazlar ok iyi olarak korunmu, bazlar da yaz olmayan kemik ve kabuk paralardr. statistiklere gre, Yinxude karlan kabuk ve kemikler zerinde toplam 4 binden fazla yaz bulundu. Bu yazlarn 3 bini bilimadamlar tarafndan incelendi, bunlarn 1000 kadar da anlald. Geri kalan yazlar, ya anlalmyor, ya da zerlerinde ciddi fikir ayrlklar bulunuyor. Buna ramen bilimadamlar, anlalan 1000dan fazla kelime sayesinde Shang hanedan dnemindeki siyasi, ekonomik ve kltrel yaam konusunda bilgi sahibi oldular. Jiaguwen yazsyla ilgili ilk bilimsel kitap, 1913 ylnda Liu E tarafndan hazrlanan Tie Yun Cang Gui idi. Tannm inli tarihi ve edebiyat Guo Moruonun 1929 ylnda yazd Jiaguwen Yazsyla lgili Aratrmalar adl kitap, bu alandaki bir dier nemli eserdi. Pekin niversitesi Prof. Qiu Xigui ve in Tarih Enstits Prof. Li Xueqin, gnmzde Jiaguwen yazs zerinde aratrma yapan tannm isimlerden ikisi. zerinde yaz bulunan kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemiklerinin yan sra, tun eyalar da Shang hanedannn medeniyet seviyesini gsteren dier bir eya tr. Shang hanedan dneminde tun retim teknii ok yksek bir dzeye ulat. Yinxuden karlan tun eyalarnn says binlerle hesapland. Yinxude 1939 64

ylnda karlan Simuwu Ding adl kare eklindeki bir tun kap, 875 kilo arlnda, 133 santim yksekliinde, 110 santim uzunluunda ve 78 santim geniliindedir. ok grkemli grlen Simuwu Ding, inin eski alarda tun kltrnn zirve dnemini gsteren temsili eser olarak kabul ediliyor. Bununla birlikte arkeolojik kazlar ve bilimsel aratrmalar, Shang hanedan dneminde inde devletin ortaya ktn, zel mlkiyet sisteminin de esasen kurulduunu gsterdi. Shang hanedanndan itibaren in, medeni bir toplum olma yoluna girdi. 4.2.3 Bat Zhou Hanedan le lkbahar-Sonbahar Ve Savaan Devletler Dnemi in tarihinde Xia ve Shang hanedanlarndan sonraki nc hanedan, Zhou hanedanyd. M. 1027 ylnda kurulan Zhou hanedan, M. 256 ylnda Qin hanedan tarafndan yok edilmesine kadar inde toplam 770 yldan fazla sre hkm srd. Zhou hanedan, bakentinin Gao kentinden Luoyanga tanmas ile Bat Zhou ve Dou Zhou olmak zere ikiye ayrld. Dou Zhou ise lkbaharSonbahar ve Savaan Devletler olarak iki dneme ayrld. M. 1027 ylnda kurulan Bat Zhou hanedan, M. 771 ylna kadar toplam 257 yl sreyle hkm srd. Gao ehrini bakent olarak ilan eden Zhou Wuwang, dier beyliklerin yardmyla koalisyon ordusu kurarak Shang hanedan ynetimini devirdi ve Bat Zhou hanedann kurdu. Zhou Wuwangn lm zerine tahta geen Zhou Chenwangn ok gen olmas nedeniyle lke, amcas Zhou Gongdan tarafndan fiilen ynetiliyordu. Zhou Gongdan, lkesinde istikrar saladktan sonra, douya seferler gerekletirerek isyanlar bastrd. Bat Zhou hanedan, Zhou Gongdann ynetiminde ald bir dizi nemli nlem sayesinde gl hale geldi. Dolaysyla Zhou Chenwang ve varisi Zhou Kangwangn tahtta bulunduklar dnem, tarihiler tarafndan Cheng ve Kang Dzen Toplumu olarak anlyor. Bat Zhou hanedan dneminde kendine zg rejimler olutu. rnein Jin Tian Rejimi, Beylik Rejimi, Guo Ye Rejimi ve Protokol Rejimi bunlarn bazlar.

65

M. 770-M. 476 yllar arasndaki dnem, lkbahar-Sonbahar dnemi olarak adlandrlyor. inde ekonominin gelimesi ve nfusun artmas nedeniyle byk beylikler hegemonyay ele geirmek iin iddetli mcadelelere girdiler. Bununla birlikte, toplumda da byk deiiklikler grld. Tarm alannda, demir tarm aletlerinin ortaya kmas, kzle tarla srme biiminin yaygnlamas, sulama tesislerinin gelimesi nedenleriyle tahl retimi artt. lkbahar-Sonbahar dnemi, Bat Zhou hanedan ynetiminin geleneksel siyasi ve toplumsal dzeninin adm adm kt bir gei dnemiydi. in tarihindeki ilk byk dnr ve eitimci olan Konfyus, lkbaharSonbahar dneminin son yllarnda dodu. Konfyus, gemiteki kltr ve dnceleri gzden geirerek, yaad dnemdeki sosyal alkantlar da dikkate alarak, ahlak, toplum ve siyaset konularnda bir dizi zgn teori ve grler ortaya koydu, bylece in tarihinde Ru akmn yaratt. M. 403 ile M. 221 arasndaki Savaan Devletler Dnemi, beylikler arasndaki mcadelelerin daha da younlat bir dnem oldu. Aslnda Savaan Devletler Dnemi ile lkbahar-Sonbahar dnemi arasnda kesin bir ayrm yok. Ancak tarihiler, Jin Beyliinin Zhao, Han ve Wei beyliklerine blnd M. 403 yln Savaan Devletler dneminin balangc, Qin hanedannn beylikleri yok ederek ini btnletirdii M. 221 yln da bitimi olarak kabul ediyorlar. Savaan Devletler dneminde, indeki siyasi dzen ok deiti: ok saydaki orta ve kk lekli beylik yok oldu; Qin, Chu, Yan, Han, Zhao, Wei ve Qi beylikleri, Savaan Devletler dnemindeki balca beylikler haline geldi. Bu dnemde btn beyliklerde bir dizi reform yapld. Bunlarn en kkl ve en etkili olan, Qin beyliinde Shang Yang tarafndan gerekletirilen reformdu. Savaan Devletler dneminde sk sk yaanan savalara ramen antik in kltr, savatan hi etkilenmedi ve hzla geliti. Toplumda bilim ve kltr bilgilerine sahip olan bir aydn snf ortaya kt. Bu snfn toplumdaki etkin rol, bilim ve kltrn canlann hzlandrd. Bu dnemde in, dnce ve kltr asndan tarihteki ilk zirve noktasna ulat. Konfyus ve Meng Zinin temsil ettikleri Ru akm; Lao Zi, Zhuang Zi ve Lie Zinin temsil ettileri Taoculuk; Han Feinin temsil ettii Fa akm; Mo Zinin temsil ettii Moculuk akm, daha sonraki 66

alarda en ok benimsenen felsefeler oldular. Bu felsefelerin ortaya kmas, Savaan Devletler dnemindeki dnr evresinde Yz iein bir arada at, yz dncenin bir arada varln srdrd bir ortam olarak grld. Bu felsefeler, yalnzca o zamanki siyaset ve ekonominin gelimesini hzlandrmakla snrl kalmad, etkilerini bugne kadar da srdrerek, inin dnce tarihinde silinmez bir para oldu. M. 230 ylnda, Qin beyliinin banda bulunan Ying Zheng, ini btnletirme seferine balad. Qin beylii dokuz yl iinde dier alt beylii yok ederek M. 221 ylnda ini birletirerek yaklak 600 yl sren blnmeye son verdi. 4.2.4 in tarihindeki lk Feodal Hanedan Qin Hanedan 2 bin yl sren klelik toplumundan sonra, M. 221 ylnda in tarihindeki ilk birleik, merkeziyeti ve otoriter feodal ynetim olan Qin hanedan kuruldu. Qin hanedannn douu, in tarihinde byk nem tayor. M. 55-M. 222 yllar arasnda hkm sren Savaan Devletler dnemi, indeki klelik toplumunun son dnemiydi. Balangta birbirlerinden bamsz ok saydaki kk beylik vard. Bu beyliklerin birbirlerini sava yoluyla ilhak etmeleri sonucunda yedi byk beylik varln srdrd. Yedi Gller olarak adlandrlan bu beylikler, Qin, Qi, Chu, Wei, Yan, Han, Zhaoyd. inin kuzeybatsnda yer alan Qin beyliinin gc, dier beyliklerden daha erken balatt askeri ve tarmsal reform sayesinde hzla artt. M. 247 ylnda 13 yandaki Ying Zheng, tahta geerek Qin Beyi oldu. Ying Zheng, 22 yanda beylii bizzat ynetmeye baladktan sonra dier alt beylii ilhak ederek ini birletirme stratejisini hayata geirdi. Ying Zheng, btn beyliklerdeki yetenekli insanlar bir araya getirdi. rnein Ying Zheng, Han Beyliinden gelen casus Zheng Guoya grev vererek Zheng Guo Kanaln atrd. Bu kanal sayesinde Qin beyliindeki 40 bin hektardan fazla tuzlu ve alkalik toprak, verimli tarlalara dnt. Bu alma, Qin beyliinin ini birletirmesinin maddi koulunu hazrlad. M. 230-M. 221 arasndaki srede Ying Zheng, Han, Zhao, Wei, Yan, Chu ve Qiyi yok ederek ini birletirdi. Blnmeye son verilen 67

inde birleik, merkeziyeti ve diktatrlk rejimiyle ynetilen Qin hanedan kuruldu. Ying Zheng de in tarihindeki ilk imparator oldu. Bu yzden Ying Zheng, ilk imparator anlamna gelen Shi Huangdi olarak adlandrlmtr. Qin hanedannn ini birletirmesi, in tarihine yaplan byk bir katk olarak byk nem tayordu. ncelikle Qin Shi Huang, siyasi alanda Fenfeng sistemini (lkenin topraklarnn imparatorun ocuklar tarafndan paylalmas sistemi) kaldrarak Jun Xian Sistemini (il ve ile sistemi) uygulamaya balad. lke, 36 ile ayrld ve her ilin altnda ileler kuruldu; merkez ynetimle yerel ynetimlerde grev yapan devlet memurlarnn hepsi imparator tarafndan bizzat seilerek atanr ya da grevden alnrd, yneticiliin babadan ola gemesi uygulamalar kaldrld. Qin hanedannn balatt l ve ile sistemi daha sonra iki bin yldan fazla sren feodal rejimde yerleik bir sistem olarak varln srdrd. Bugn indeki pek ok ilenin ismi, iki bin yl nce Qin hanedan dneminde belirlenmiti. Qin hanedannn ini birletirmesinin dier nemli sonucu, yazlarn birletirilmesiydi. Qin hanedanndan nce farkl beylikler farkl yazlar kullanyorlard. Bu yazlar, ayn kkten gelmesi ve yazllar arasnda byk farkllk olmamasna ramen, yine de kltrn yaygnlamas ve insanlar arasndaki temaslar iin bir engel oluturmutu. inin birletirilmesinden sonra Qin beyliinde kullanlan Xiao Zhuan Yazs, ulusal yaz oldu. O tarihten itibaren ince yazsnn geliimi, belirli kurallara baland. Bu olay, in tarihinin oluumu ve kltrnn devam ettirilmesi iin tahmin edilemeyecek kadar byk nem tad. Bununla birlikte Qin hanedan, lleri birletirdi. Halbuki inin birlemesinden nce yazda olduu gibi farkl beyliklerde farkl uzunluk, hacim, lm ve arlk lleri kullanlyordu ve bu durum, ekonominin gelimesini ciddi bir ekilde engelliyordu. Ayrca Qin Shi Huang, tek para ve tek yasa sistemini uygulayarak bir yandan lke ekonomisinin gelimesine elverili koullar yaratt, dier yandan da merkeziyeti ynetimini byk lde glendirdi.

68

Dnce alanndaki diktatrln de glendirmek isteyen Qin Shi Huang, M. 213 ylnda Qin Tarihi dnda, dier btn beyliklerin tarih kitaplarn ve Konfyus klasiklerini yaktrd, hatta bu kitaplar gizlice saklayan veya yaygnlatran kiileri ldrtt. Bununla birlikte Qin Shi Huang, lkenin kuzeyinde yaayan aznlk milliyetlerin saldrlarn nlemek iin daha nce Qin, Zhao ve Yan gibi beylikler tarafndan ina edilen setleri restore ettirerek batdaki lden doudaki denize kadar be bin kilometreyi geen in Seddini oluturdu. Qin Shi Huang, ayrca 700 binden fazla kyly altrarak ve ykl harcama yaparak Lishan Dann eteinde bir mezar ina ettirdi. Bu mezar, bugn Dnya Miraslar Listesinde yer alan Qin Mezar ve Yeralt Heykel Ordusudur (Tera Cotta). Qin Shi Huangn ini birletirmesiyle inde uzun sren blnmle son verilerek esasn Han milliyetinin oluturduu ok milliyetli, gl ve byk bir feodal imparatorluk kuruldu, bylece in tarihinde de yepyeni bir sayfa ald. 4.2.5. Han Hanedan in, M. 206 ila M.S 8 yl arasnda Bat Han hanedannn ynetimi altnda bulunuyordu. mparator Han Gaozu olarak adlandrlan Liu Bang tarafndan kurulan Han hanedannn bakenti Changand (bugnk Xian ehri). mparator Han Gaozu, tahtta bulunduu yedi yl iinde merkeziyeti otoriter ynetimini salamlatrmak iin Halka nefes aldrmaya ynelik bir dizi politika uygulad. Han Gaozunun M. 159 ylnda lmesi zerine mparator Hui Di, tahta geti. Ancak Han hanedannn ynetimi, fiilen mparator Han Gaozunun ei L Zhinin eline geti. ktidarda 16 yl kalan L Zhi, in tarihindeki sayl kadn yneticilerden biriydi. Onun ardndan M. 183 ylnda tahta geen imparator Wen Di ve olu imparator Jing (M. 156-M. 143 yllar arasnda tahtta oturdu), Halka nefes aldrma politikalarn srdrerek kyllerin vergi ykn azalttlar. Bunun sayesinde Han hanedannn ekonomisinde byk canllk grld. Bu dnem, tarihiler tarafndan Wen ve Jing Dzen Dnemi olarak anlandrlyor.

69

Wen ve Jing Dzen Dneminden sonra Han hanedan, adm adm glendi. M. 141 ylnda tahta geen imparator Wu Di, Wei Qing ve Huo Qubin adl iki generali gndererek Hunlar yenilgiye uratt, Bat Han hanedannn topran geniletti, lkenin kuzey blgelerindeki ekonomik gelimeyi gvence altna ald. mparator Wu Di, yaamnn son yllarnda savaa son vererek tarm gelitirmeye yneldi. Bylece in ekonomisi, gelimeye devam etti. mparator Wu Dinin lm zerine tahta geen mparator Zhao Di, ekonomiyi gelitirmeye devam ederek Han hanedann ei grlmez bir refaha ulatrd. mparator Zhao Di ve Xuan Dinin toplam 38 yl uyguladklar Halka nefes aldrma politikas sayesinde Bat Han hanedannn gc artt. Ancak bunun beraberinde getirdii, yerel ynetimlerin glenmesi, Bat Han hanedannn ynetimini ciddi ekilde zayflatt. Bunu frsat bilen Wang Mangn M.S 8 ylnda iktidar ele geirerek Xin hanedann kurmasyla Bat Han hanedan ynetimi sona erdi. Liu Xiunun M.S 25 ylnda mparator Guangwu Di olmasyla in, M.S 220 ylna kadar Dou Han hanedannn ynetimi altna girdi. Liu Xiu, kyl isyanclarn yardmyla 25 ylnda Wang Mang tahttan indirerek Han hanedan ynetimini yeniden kurdu. Ancak bu kez hanedann bakenti Luoyang oldu. mparator Guangwu Di, M.S 26 ylnda Wang Mangn uygulad eski politikalarnn kapsaml ekilde deitirilmesi emri vererek memurluk ynetimine ekidzen verdi; Vezirin (Taiwei, Situ ve Sikong ad verilen st dzey ynetici) yetkilerini daha da snrlandrmak iin nemli devlet ilerinden sorumlu alt Shangshu (bakan) atad; devlet klesi sistemini kaldrd; toprak saym gerekletirerek halkn yaamn istikrara kavuturdu. mparator Guangwu Di, Ming Di ve Zhang Dinin iktidar dneminde harcanan youn abalardan sonra Dou Han hanedan eski gce adm adm yeniden kavutu. Bu dnem, daha sonra Guangwu Kalknmas dnemi olarak adlandrld.

70

4.2.6. Wei Jin dnemi ve Gney-Kuzey Hanedanlar in, 220-589 yllar arasndaki dnemde Wei ve Jin hanedanlar tarafndan ynetildi. Dou Han hanedan ynetiminin giderek zayflamasyla 2. yzyln sonunda in, uzun bir blnmlk dnemine girdi. Bu dnemin ilk yllarnda (189-265) in topraklar, Wei, Shu ve Wu olarak adlandrlan devlet tarafndan paylald. Bu blnmle son veren Bat Jin hanedan (265-316), varln ancak ok ksa bir sre srdrebildi. Bunun ardndan blnme, yeniden balad. Bat Jin hanedan slalesinin geri kalan mensuplar Yantze Nehrinin gneyinde Dou Jin hanedann (317-420) kurarken, inin kuzeyi etnikler aras savalara sahne oldu. Kuzey inde ortaya kan ok saydaki ynetim, tarihiler tarafndan 16 Devlet olarak adlandrld. Wei Jin dneminde inin gneyinde ekonomik olarak nispeten byk ilerlemeler kaydedildi. lkenin bats ve kuzeyinde yaayan aznlk etnik gruplarn gneye g etmeleriyle etnik kaynama ve temas younlat. Wei Jin dneminde kltr alannda Xuan felsefesinin hakimiyeti sz konusuydu. Budizm ve Taoculuk, birbiriyle olan mcadeleler iinde yaylarak geliti. Buna ramen Budizm, genellikle yneticiler tarafndan himaye ediliyordu. Edebiyat ve sanat alannda, Jianann Yedi Aydn ve Tao Yuanming gibi edebiyatlarn iirleri ve makaleleri, Wang Xizhi gibi hat ustalarnn eserleri, Gu Kaizhi gibi ressamlarn resimleri ve Dun Huang Maaras gibi maara ve tapnak sanat eserleri, lmsz eserler olarak tarihe geti. Bilim ve teknoloji bakmndan, tannm inli matematiki Zu Chongzhi, dnyada matematikteki sabit say nin noktadan sonraki yedi hanesini belirleyen ilk insand. Jia Sixienin kaleme ald Qi Min Yao Shu (Ziraatn Temel Teknikleri) adl kitap ziraat alannda dnyaca bilinen bir aheserdi. 420-589 yllar arasndaki dnem, Gney-Kuzey Hanedanlar dnemi olarak adlandrlyor. Bu dnemde inin kuzeyinde nce Kuzey Wei devleti kuruldu; sonra Kuzey Wei, Dou Wei ve Bat Wei olmak zere ikiye blnd; daha sonra Dou Weinin yerine Kuzey Qi, Bat Weinin yerine Kuzey Zhou kuruldu;

71

dnemin sonunda Kuzey Zhou, Kuzey Qiyi ilhak etti. inin gneyinde ise Song, Qi, Liang ve Chen devletleri vard. Kuzey-Gney hanedanlar dneminde inin ortasnda yaayan insanlarn savalardan kaarak gneye srekli g etmesi, lkenin gneyine ok sayda i gcnn yan sra ileri retim teknolojileri de getirdi. Bunun sayesinde inin gneyindeki ekonomi hzla geliti. Yangzhou, o dnemde gney indeki en gelimi ehirdi. Bu dnemde kltr alannda gze arpan bir nokta, Xuan felsefesinin hzla gelimesiydi. Bununla birlikte toplumsal kargaa, dnce zgrlne g katt. Bu dnemde edebiyat konusunda kaydedilen gelimelerin en iyi rnei iirlerin gelimesiydi. Bu dnemde inin d temaslarnda da byk canllk grld. in, doudaki Japonya ve Kore, batdaki Orta Asya ve Roma mparatorluunun yan sra Gneydou Asya lkeleriyle de temas kurdu. Dou Jin hanedannn yklmasyla in, tarihte benzeri az olan Gney-Kuzey blnmlne girdi. Bu durum, ekonomik gelimeyi belirli lde engellediyse de, aznlk etnik gruplarn inin orta kesiminin ynetimini ele geirmesiyle Sar Irmak havzasnda ei grlmemi bir etnik kaynamay beraberinde getirdi. Bunun sayesinde inin kuzeyinde yaayan etnik gruplar, Hanlarn etkisinde kalarak in ulusunu oluturan nemli eler oldular. Bu yzden Gney-Kuzey hanedanlar dnemi, indeki etnik btnleme srecinin hzlandrlmasnda nemli rol oynayarak in ulusunun gelime srecinde vazgeilmez bir halkayd. 4.2.7. Sui ve Tang Hanedanlar mparator Wen Di olarak adlandrlan Yang Jian tarafndan 581 ylnda kurulan Sui hanedan, imparator Yang Dinin ldrld 618 ylna kadar toplam 37 yl hkm srd. Sui hanedan in tarihindeki en ksa sreli hanedanlarndan biriydi. mparator Wen Dinin inin tarihi geliimine yapt katklardan biri, Kuzey Zhou hanedan dneminde uygulanan alt bakanlk sistemini kaldrarak eyalet ve alt bakanla dayal ynetim yapsn oluturmas; dieri de Kuzey-Gney hanedanlar dnemindeki ar cezalar hafifleterek yeni yasalar karmas; ncs 72

de devlet memuru seiminde yenilik yaratarak devlet memurlarn snavla alma sistemini uygulamasyd. mparator Yang Dinin tarihe yapt tek katk, Beijing ile Hangzhou arasndaki Byk Kanal atrmasyd, ki bunun amac gezilerini kolaylatrmakt. mparator Yang Di, acmaszlyla tarihe geti. Uygulad ar vergi yznden halkn nefretini kazanan Yang Di, isyanc kyller tarafndan Jiangduda idam edildi. Sui hanedan, bylece devrildi. Sui hanedannn yklmasndan sonra 618 ylnda kurulan Tang hanedan, ini 907 ylna kadar toplam 289 yl ynetti. Tang hanedan, An Shi syanyla iki dneme ayrlr. Bu iki dnemden biri, refah dnemi; dieri ise k dnemiydi. mparator Gao Zu tarafndan kurulan Tang hanedan varisi imparator Tai Zong olarak adlandrlan Li Shimin 10 yl sren askeri seferleriyle ini yeniden birletirdi. Tarihte Xuan Wumen Olay olarak anlan hkmet darbesiyle tahta geen Li Shimin, ald bir dizi etkili politikayla lkeyi inin feodal dneminde ei grlmez bir refah toplumu haline getirdi. Zhen Guan Refah Dnemi olarak adlandrlan bu dnemde Tang hanedan, siyaset, ekonomi ve kltr gibi her alanda dnyadaki dier btn devletleri geride brakt. Daha sonra mparator Xuan Zong tarafndan yaratlan Kai Yuan Refah Dnemi, Tang hanedannn gcn, halkn refahn ve toplumsal bar daha da pekitirdi. Ancak mparator Xuan Zong dneminin son yllarnda yaanan An Shi syan, Tang hanedannn ke doru adm adm yaklamasna neden oldu. Sui ve Tang hanedanlar dneminde siyaset ve hukuk alannda ilerleme kaydedildi. Bu dnemde uygulanan Eyalet ve Alt Bakanlk Sistemi, Devlet Memurlar Snav sistemi ve kili Vergi Yasas, in tarihine damga vuran sistemlerdi. Sui ve Tang hanedanlar tarafndan izlenen da ak politika sayesinde inle dnya arasndaki ekonomik ve kltrel temaslar younlat. Tang hanedan dnemindeki iirlerin, in edebiyatnda ayrcalkl bir yeri vardr. Chen Ziang, Li Bai, Du Fu, Bai Juyi, Yuan Zhen, Li Shangyin ve Du Mu, Tang hanedan dnemindeki sekin airlerin temsilcileri olarak kabul ediliyor. Han Yu ve Liu Zongyuan tarafndan balatlan Eski Edebiyata Dn Hareketi, in edebiyatn uzun sre etkiledi. Yan Zhenqinin hat eserleri, Yan Liben, Wu Daozi ve 73

Wang Weinin resimleri, Nishang Yuyi Dans (Rengarenk pek Giysiyle Dans) gibi mzik ve dans gsterileri ve ok saydaki maara resmi ve heykel, in medeniyetinin nemli bir parasn oluturuyor. Bilim ve teknoloji alanlarnda bu dnemde inin drt byk icadndan matbaaclk ve barut ortaya kt. Tang hanedannn son yllarnda in, siyasi kargaalara sahne oldu. Niu Li Siyasi Mcadelesi, hadmlarn devlet ynetimini ele geirmesi ve birbirlerini izleyen kyl isyanlar, hanedann gcn giderek zayflatt. Tang hanedannn sonunda patlak veren Huang Chao syanna katlan Zhu Wen, Tang hanedan imparatorunu tahttan indirerek kendisini imparator ilan etti. Bylece Tang hanedan dnemi kapand ve Be Hanedan Dneminin ilk ynetimi Ge Liang Hanedan kuruldu. 4.2.8. Song Hanedan Hou Zhou hanedannn generali Zhao Kuangyin, Chen Qiao kasabasnda ayaklanma balatarak 960 ylnda kendisini mparator Tai Zu ilan ederek Song hanedann kurdu. Song hanedannn kuruluuyla Be Hanedan ve 10 Devlet dnemi kapand ve indeki blnmlk sona erdi. Song hanedan, 1279 ylnda Yuan hanedan tarafndan devrilmesine kadar toplam 319 yl varln srdrd. Song hanedan, Kuzey ve Gney olmak zere ikiye ayrld. Kuzey Song hanedan dneminde, Kitanlar kuzeyde Liao devletini (947-1125 yllar aras), Dangxianglar kuzeybatda Xixia devletini (1038-1227 yllar aras), Nzhenler kuzeyde Jin devletini (1115-1234 yllar aras) kurdular. 1125 ylnda Liao devletini yok eden Jin devleti, 1127 ylnda Song hanedannn bakenti Kaifengi igal ederek mparator Hui Song ve varisi Qin Zongu kard. Bylece Kuzey Song hanedan ykld. Bunun ardndan Song slalesi mensubu Zhao Gou, hanedann gney bakenti Yingtianda (bugn Henan eyaletine bal Shangqiu ehri) tahta geerek mparator Gao Zong oldu. Daha sonra Linana (bugnk Hangzhou ehri) kaan imparator Gao Zong, Yantze Nehrinin gneyini yneten Gney Song hanedann kurdu. Dar bir alana sktrlan Gney Song hanedan, Song hanedannn k dnemiydi. Kuzey Song hanedannn inin kuzey blgelerini birletirmesiyle toplumsal, ekonomik ve kltrel alanlarda byk gelimeler kaydedildi, d ticaret de geliti. Fan Zhongyan tarafndan balatlan Qingli Reformu ve Wang Anshi tarafndan

74

balatlan reform, Kuzey Song hanedanna uzun sreli refah getirememesine ramen, baz toplumsal sorunlar gidermeyi baard. Kuzey Song hanedannn son ylnda devletin rm karanlk ynetimine kar Fang La ve Song Jiang liderliinde kyl isyan meydana geldi. Kuzey Song hanedannn Jin devleti tarafndan yok edilmesinden sonra Gney Song hanedan, Yantze Nehrinin gneyini ynetmekle yetindi ve kuzeye seferler dzenleyerek lkeyi yeniden birletirme hevesini yitirdi. Yurtsever general Yue Feinin kuzeyden gelen Jin saldrlarna kar verdii etin mcadele, Gney Song hanedannn hkmdarlarnn gznde yalnzca gney inde daha rahat yaamalarn salayan bir unsurdu. Gney Song hanedannn son yllarnda bavezir Jia Sidaonn yetkileri ktye kullanmas, Gney Song hanedannn ykln hzlandrd. Song hanedan dneminde in, birok alanda, zellikle bilim ve teknoloji alannda byk baarlar salad. Bu dnemde pusula, matbaaclk ve barut yaygnlat. Dnemin bilimadam Bi Sheng, Avrupallardan 400 yl nce tipografi tekniini kefetti; Su Song, dnyadaki ilk kronometreyi icat etti; Shen Kuonun yazd Meng Xi Bi Tan, bilim ve teknoloji tarihindeki nemli bir eser olarak kabul edildi. Kltr alannda Li bilimi (grg kurallar bilimi) son derece popler oldu, Zhu Xi ve Lu Jiuyuan gibi tannm grg kurallar uzmanlar ortaya kt. Taoculuk ve ve Budizmin yan sra dardan gelen dinler de yaygnlat. Kuzey Song hanedan dneminde yaayan tarihi ve edebiyat Ouyang Xiunun kaleme ald Yeni Tang Tarihi, Tang hanedannn tarihinin gelecek nesillere aktarlmasna byk katk yapt; Sima Guangun kaleme ald Zi Zhi Tong Jian (Yneticilere Ayna Olan Malzemeler Koleksiyonu) ise kronolojik tarih aratrmalaryla ilgili bir aheserdir. Edebiyat alannda Ouyang Xiu ve Su Shi gibi sekin deneme yazarlar ortaya kt. iirin bir biimi olan Song ci, bu dnemde yaayan Yan Shu, Liu Yong, Zhou Bangyan, Li Qingzhao ve Xin Qiji gibi byk airlerin sayesinde ei grlmemi biimde dorua ulat. Tiyatro ve gelenksel in operalar, toplumda geni ilgi grd. Da, nehir, iek ve ku, resimlerin ana konular oldu. Dnemin byk ressam Zhang Zeduann Qing Ming Shang He Tu (Qing Ming Bayramndaki Nehir Manzaras), inin resim sanatndaki lmsz eserlerden biridir. 75

4.2.9. Yuan Hanedan Timuinin 1206 ylnda Mool ynetimini kurmasnn ardndan Kubilay, 1271 ylnda devletin adn Yuan olarak belirledi ve 1279 ylnda Song hanedann yok ederek bakentini Daduya (bugnk Beijing) tad. Moollar, Gobi lnn kuzeyinde yaarlard. Timuin, dier Mool kabileleri yenerek Moolistan birletirdikten sonra Mool mparatorluunu kurdu ve kendisini Cengiz Han ilan etti. Mool ordusu, batya da seferler yaparak Orta Asya, Dou Avrupa ve rana saldrd. Merkezi Holin (bugn Moolistan Halk Cumhuriyetinin Harholin blgesi) olan ve Avrupa ile Asya ktasn kapsayan byk Moolistan mparatorluu, ksa bir sre sonra birbirinden bamsz birka hanla blnd. Mool imparatoru, yalnzca ad gerei Moollarn ortak han durumuna dt, zayflad. Yuan hanedannn kuzeyi, uzun sren savalar yznden ykma uramt. Yuan hanedannn kurucusu ve mparator izu olarak bilinen Kubilay, tarm tevik eden politikalar uygulad ve Sar Irmak slah ettirdi. in, Tang, Song ve Yuan hanedanlar dneminde dnyann en gelimi lkesiydi. inin ekonomisi ve kltr komularn youn ilgisini ekiyordu. O dnemde dnyann eitli lkeleri, ine sk sk eli gnderiyor ve ok saydaki yabanc tccar da ine akn ediyordu. inin yabanc lkelerle olan temaslarnda da ei grlmemi canllk grlyordu. Bu temaslar, Yuan hanedan dneminde dorua ulat. Yuan hanedan ile Japonya ve Gneydou Asya lkeleri arasnda yakn temaslar kuruldu; ok saydaki in gemisi, in ve Hindistan arasndaki denizlerde gidip geliyordu. inin byk icad matbaaclk, barut ve pusula, Yuan hanedan dneminde Arap yarmadas zerinden Avrupaya, Araplarn astronomi, tp ve matematik bilgileriyle slam dini de ine tantld. in ve Arap yarmadas arasnda deniz tamaclnn yan sra Yunnan eyaleti zerinden kara tamacl da ald. Dou Afrikaya gnderilen in porselenleri, Fasa kadar ulatrld. Venedikli bir iadam olan babasyla birlikte 1275 ylnda ine giden Marco Polo, inde 17 yl

76

yaad. Marco Polonun Seyahatname adl kitab, asrlar iinde Batllarn ini ve Asyay tanmak iin bavurduklar nemli bir kaynak oldu. Yuan hanedan dneminde kltr alanndaki nemli bir gelime, Yuan Qunun (tiyatronun bir biimi) ortaya kmasyd. Guan Hanqin, Wang Shipu, Baipu ve Ma Zhiyuan gibi tannm Yuan Qu yazarlarnn Dou Eye Yaplan Hakszlar ve Bat Odasnn Hikayesi gibi sahnel eserleri, in kltrnde nemli bir yere sahiptir. Mool ynetiminin Han inlilerine yapt dayanlmaz smr ve bask, Hanlarn ayaklanmasna neden oldu. 1333 ylna gelindiinde dini rgtler ve baka gizli rgtler tarafndan balatlan ayaklanmalar tm lkeye yayld. Bu dnemdeki byk ayaklanma, Sar Irmakta yaplan slah almalarna katlan kyllerin balatt Krmz Bartl Ordunun ortaya kmasyd. Krmz Bartl Ordunun Haozhou blgesindeki birlikleri, Zhu Yuanzhangn liderliinde Moollar kovarak ini yeniden kurmak sloganyla geni destek kazand. Zhu Yuanzhang, ordusuyla birlikte 1368 ylnda Daduyu ele geirerek Yuan hanedann devirdikten sonra Ming hanedann kurdu. 4.2.10. Ming Hanedan Ming hanedan, Zhu Yuanzhangnn 1368 ylnda Nanjing kentinde tahta gemesiyle kuruldu. Ming Taizu olarak adlandrlan Zhu Yuanzhang, tahtta kald 31 yl iinde feodal monari merkezi ynetimini glendirmek iin hanedann kuruluuna byk katks olan vezirleri ve farkl grlere sahip olan kiileri ldrerek imparatorluk otoritesini artrd. Ming Taizunun lmnden sonra torunu Jianwen tahta geti. Ancak imparator Jianwen, amcas Zhu Li tarafndan tahttan indirildi. Zhu Li, kendisini Chengzu mparatoru ilan etti ve 1421 ylnda bakenti Beijinge tad. Ming hanedan ynetiminin merkeziyetilii glendirmesine ramen, imparatorlarnn ya yeteneksiz ya da ok kk yata olmalar nedeniyle hkmet yetkilileri, adm adm hadmlarn eline geti. Hadmlar yolsuzluk ve antaj yaptlar, drst olan vezirleri ezdiler. lke, kt ynetildi, toplumdaki her trl elime

77

alevlendi. Ming hanedannn orta dnemine gelindiinde bir ok kyl isyan meydana geldi, ancak hepsi bastrld. Ming hanedan dnemindeki tannm siyaset adam Zhang Juzheng, toplumsal elimeleri yattrmak ve Ming hanedan iktidarn srdrmek iin reforma balad. Zhang Juzheng, personel ynetimine ekidzen verdi, tarm ve dokumacl kalkndrd, rmaklar slah etti ve deiik adlar altndaki vergileri birletirdi. Bu nlemler, halkn ykn belirli derecede azaltt. Ming hanedan dneminde tarm, daha nceki hanedanlara gre geliti; ipek dokumacl ve porselen retimi ok gelimi bir dzeye ulat; demir karma, bakr dvmecilii, kat retimi ve gemi yapm sektrlerinde de byk gelimeler kaydedildi. Ming hanedan dneminde inin d ekonomik ve kltrel temaslar da younlat. Tannm inli denizci Zheng He, byk filosuyla yedi kez Hint Okyanusunda yolculuk yaparak Asya ve Afrika ktalarndaki 30dan fazla lke ve blgeyi ziyaret etti. Ancak Ming hanedannn orta dneminden sonra in, Japonya, spanya, Portekiz ve Hollanda gibi lkelerin saldrsna urad. Ming hanedan dneminde, meta ekonomisinin gelimesiyle birlikte kapitalizmin tohumlar yeerdi. Ming hanedannn ilk yllarnda ok sayda sahipsiz orak toprak ortaya kt. mparator Ming Taizu, ba bo dolaan insanlara toprak verdi ve vergiyi indirdi. Bunun sayesinde kendi topraklarnda ekim yapan kyllerin says byk lde artt. Ttn, tatl patates, msr ve yerfst gibi yabanc tarmsal rnler bu dnemde inde yetimeye balad. Ming hanedan dneminde porselen ve dokumaclk gibi geleneksel in zanaatlar yksek seviyelere ulat. zellikle ipek dokumacl sektrnde onlarca dokuma tezgahna sahip atlye iletmecileri ve onlar iin alan teknii bilen iiler ortaya kt. Bunlar, inde kapitalizmin ilk eklinin ortaya kmaya baladn gsterdi. Ming hanedan dneminde, mal eitlerinin artmas ve alveriin younlamasyla birlikte kaynak ve rnleri zengin, ulam da kolay olan yerlerde bykl kkl ticaret merkezleri kuruldu. Beijing, Nanjing, Suzhou, Hangzhou ve Guangzhou gibi ilek kentler de ortaya kt.

78

Ming hanedan dneminde belirli kurallara bal kalan Ba Gu makaleleriyle memurluk snav yaplrd. Uzun romanlarn popler olduu bu dnemde Shuihu, Devletin Hikayesi, Batya Yolculuk ve Jinpinmei gibi nl romanlar yazld. Bunlarn yan sra corafyayla ilgili Xu Xiake Seyahatnamesi, tannm doktor Li Shizhennin Bencao Gangmu (ifal Bitkiler Koleksiyonu), ziraati Xu Guangqinin Tarm Ansiklopedisi, zanaatkar Song Yingxinin Tiangong Kaiwu ve tarih kitab Yong Le Ansiklopedisi gibi nl klasik eserler de bu dnemde hazrland. Ming hanedannn son yllarnda topraklar kraliyet ailesinde ve feodal beylerin elinde younlat. Hkmet, vergileri gnden gne artrd, toplumsal elimeler gn getike alevlendi. Toplumsal elimelerin yumuatlmasn arzulayan baz memurlar ve bilginler, sk sk bir araya gelip siyaset tarttlar ve hadm ile aristokratlarn imtiyazlarnn azaltlmasn istediler. Dong Lin Partililer olarak adlandrlan bu insanlar, byk basklarn altnda kald. Bu durum, toplumdaki huzursuzluu daha da artrd.Kylerdeki mcadeleler de iddetlendi. 1627 ylnda Shanxi eyaletinde yaanan afet srasnda yneticilerin zorla vergi toplamalar, kyl isyanlarna neden oldu. Onbinlerce kylnn katld isyan ordusunun 1644 ylnda Beijing ehrine girmesinden sonra imparator Cong Zhen kendini asarak intihar etti. Bylece Ming hanedan, devrildi. 4.2.11. Qing Hanedan inde 1644-1911 yllar arasndaki dnemde hkm sren Qing hanedan, kurucusu Nurhatan son imparator Pu Yiye kadar toplam 12 imparator tarafndan ynetildi. Qing hanedannn topraklar, zirve dneminde 12 milyon kilometrekareyi gemiti. Nurha, 1616 ylnda Hou Jin Kralln kurdu. Kralln ismi Huang Taiji tarafndan 1636 ylnda Qing olarak deitirildi. Li Zichenin liderliindeki kyl isyanc ordusunun 1644 ylnda Ming hanedann devirmesi ve Ming hanedannn son imparatoru Cong Zhenin intihar etmesinden yararlanan Qing ordusu, Manuryadan yola kp in Seddinin nemli geitlerinden Shanhaiguan aarak lkenin i kesimine girdi.

79

Kyl isyanc ordusunu yenerek Beijingi bakent yapan Qing hanedan, daha sonra lkenin drt ucunda yaanan kyl ayaklanmalarn bastrd, gneye kaan Ming hanedannn kalan glerini yok etti ve ini adm adm birletirdi. Qing hanedan, ilk yllarnda snflar arasndaki atmalar yumuatmak iin orak arazilerin tarlaya dntrlmesini tevik etti ve vergi indirimi gibi politikalar uygulad. Bunun sayesinde inin hem i kesimindeki, hem de snr blgelerindeki toplumsal yap ve ekonomi belirli lde geliti. 18. yzyln ortalarna gelindiinde inin feodal ekonomisi, ei grlmemi biimde zirveye ulat. Tarihte Kangxi, Yongzheng ve Qianlong Refah Dnemi olarak anlan bu dnemde Qing hanedannn feodal merkeziyeti monari ynetimi daha gl hale geldi, inin devlet gc ykseldi, toplumda dzen saland. inin nfusu 18. yzyln sonunda 300 milyona yaklat. 1661 ylnda general Zheng Chengon, sava filosuyla Taiwan Boazn geerek Taiwan 38 yl sreyle igal eden Hollandal smrgecileri yendi. Hollandallarn 1662 ylnda teslim olmasyla Taiwan, anavatann kucana geri dnd. arlk Rusyas, 16. yzyln sonlarndan itibaren douya genilemeye balad. arlk Rusyas, Qing ordusunun Manuryadan Shanhaiguan geerek inin i kesimine girmesinden yararlanarak Yaksa ve Nibuu gibi kasabalar ele geirdi. Qing hanedan ynetimi, Rus igalcilerin in topraklarndan ekilmesini defalarca istedi. Qing ordusunun 1685 ve 1686 yllarnda mparator Kangxinin emriyle Yaksadaki Rus ordusuna iki kez saldrmas karsnda arlk Rusyas ordusu, in-Rus snrnn dousuyla ilgili sorunlar, grme yoluyla zmeyi kabul etmek zorunda kald. in ve Rusya temsilcileri, 1689 ylnda aralarndaki ilk snr anlamas Nibuu Anlamasn imzaladlar. mparator Qianlong dneminde, ungarya kabilesinin efi Gordan

liderliindeki blc gler yok edildi, Huilerin, Byk ve Kk Hoca syan bastrld ve Xinjiang blgesi birletirildi. Bunun ardndan Qing ynetimi, snr blgelerindeki ekonomi, kltr ve ulam gelitiren bir dizi politika uygulad.

80

Qing hanedannn mparator Daoguang dnemine kadar (19. yzyl) in, kltr alannda byk baarlar kazand. Bu sre iinde Wang Fuzhi, Huang Zongxi, Gu Yanwu ve Dai Zhen gibi sekin dnrler ile Cao Xueqing, Wu Jinzi, Kong Shangren ve Shi Tao gibi nl edebiyat ve sanatlar yetiti. Tarih alannda da byk baarlarn elde edildii bu dnemde birok sekin tarihi ve Siku Quanshu ile Kitap Koleksiyonu gibi hkmet emriyle derlenen byk kitap dizileri ortaya kt. Bilim ve teknolojide, zellikle mimarlk alannda byk ilerlemeler kaydedildi. Qing hanedan dneminde in, tarma dayal bir lke olmaya devam etti. Bununla birlikte Qing hanedan ynetimi, kltr ve dnce alanlarnda feodal ahlak n plana kard, ok saydaki edebiyat ve dnr hapse att; d ilikiler alannda ise uzun sre iine kapand ve kendisini merkez lkesi olarak grd. Qing hanedannn orta dneminden itibaren eitli toplumsal elimeler kendini gstermeye balad, sk sk isyanlar yaand. Bailianjiaonin (Beyaz Nilfer Dini) balatt isyan, Qing hanedannn refah dnemine son verdi. 1840 ylnda patlak veren Afyon Sava ve bunun ardndan Batl lkelerin youn saldrlar karsnda Qing hanedan, yabanc igalcilerle ok sayda adaletsiz anlama imzalayarak topraklarn yabanclara brakmak, ykl tazminat demek ve limanlarn yabanclara amak zorunda kald. in de adm adm yar feodal, yar smrge bir toplumsal yapya dt. Qing hanedannn son yllarnda ynetimin yozlamas, dncelerinin kemiklemesi, korkakl ve kendini kmsemesi nedeniyle Qing hanedan de geti. Eziyet altnda yaayan in halk, emperyalizme ve feodalizme kar Taiping Tianguo Hareketi ve Nianjun syan gibi bir dizi ayaklanma yapt. Hakimiyetini srdrmek isteyen Qing hanedannn ynetici snf da Yangwu Hareketi ve Wuxu Reformu gibi reformlar balatarak ini gl ve mreffeh bir topluma dntrmeye alt. Ancak bu hareketlerin hepsi baarsz oldu. Saysz vatansever insan, in milletini kurtarmak iin kanl mcadeleler verdi. Yurtseverlik dalgalar, inin yakn a tarihinin en nemli akm oldu. 1911 ylnda patlak veren Xinghai Devrimi ile Qing hanedan devrildi, inde 2 bin yl akn srede hkm sren feodal imparatorluk rejimi ykld ve in tarihi yeni bir dneme girdi.

81

4.3.

in'deki Tarihi Kaytlar

4.3.1. Sava Sanat Eski inin en byk askeri teori eseri olan Sava Sanat, dnyada en ok bilinen ve en derin etkiye sahip klasik in eseridir. Sava Sanatnda anlatlan strateji ve felsefe dnceleri, askerlik, siyaset ve ekonomi dahil her alanda yaygn olarak uygulanyor. 2500 yl nce yazlan Sava Sanat, dnyadaki en eski askeri teori kitabdr. Bu kitap, Clausewitsin yazd Avrupann ilk sava sanat kitab Sava zerinenin (On War) 2300 yl ncesinde yazld. Sava Sanatnn yazar Sun Wu, inin lkbahar-Sonbahar dneminde yaayan byk bir askeri otoriteydi. in tarihinde Sava Ustas veya Askeri Taktik Ustas olarak adlandrlan Sun Wu, gen yalarda savatan kamak zere Wu devletine geldi. Wu Kral tarafndan generallie atanan Sun Wu, 30 bin kiilik ordusuyla Chu devletinin 200 bin kiilik ordusunu yenerek dier btn devletleri korkutan bir isim oldu. Sun Wu, lkbahar-Sonbahar dneminin sonunda ve daha nceki dnemlerde yaanan savalardan kazanlan tercbeleri zetleyerek yazd Sava Sanat kitabnda, evrensellik tayan bir dizi askeri kural ortaya koydu ve bir btnlk oluturan askeri teoriler sistemini oluturdu. 6 bin kelime ve 13 blmden oluan Sava Sanatnn her blmnde bir ana konu ileniyor. rnein, Stratejiler adl blmde savan yaplp yaplmamas sorunu ele alnd. Bu blmde savan, siyaset ve ekonomiyle olan ilikileri tahlil ediliyor, savan sonucunun siyaset, zaman, jeolojik yap, komutan ve disiplinden oluan be temel faktr tarafndan belirlendii, ancak en nemli faktrn siyaset olduu kaydediliyor. arpmalar adl blmde sava taktikleri anlatlyor. Saldrlar adl blmde dmanlara ynelik saldrlarn taktikleri yer alyor. Bu blmde Sun Wu, asgari bedelle azami baar kazanma dncesini, yani mmkn olduu kadar savamadan dman kentlerini ele geirme, zorlu ve uzun sreli savalar balatmadan dman lkesini yok etme dncesini ortaya koydu. Sun Wu, bu hedefleri gerekletirmek iin taktiklere nem verilmesi gerektiini vurgulayarak,

82

zafer kazanmak iin ilk seenein siyasi taktikler olduunu, bunu srasyla diplomatik taktikler, silah zoru ve saldrlarn izlediini belirtti. Sun Wuya gre taktikle zafer kazanmak iin yalnzca kendi gcn deil, dmann gcn de doru ve ayrntl ekilde bilmek gerek. Ajan Kullanma adl blmde ise, dmanlarn durumunu savatan nce ayrntl biimde renmek iin her trl ajan iyi kullanarak mmkn olduu kadar kapsaml istihbarat elde etmek gerektii savunuluyor. Sava Sanat birok deerli felsefe dnceyi de ieriyor. rnein kitapta yer alan kendini ve dmanlarn iyi bilenler, yz sava kaybetmez sz, bugn inlilerin konuma dilinin bir paras haline geldi. Zengin diyalektik dnceleri ieren Sava Sanatnda, dost ve dman, znellik ve nesnellik, azlk ve okluk, gllk ve gszlk, saldr ve savunma, zafer ve yenilgi, yarar ve zarar gibi savala ilgili bir dizi elimeler arasndaki ztlklar ve dnmler anlatlyor. Sun Wu, btn bu elimeler ve dnmleri inceleme temelinde Sava Sanatnda savan stratejilerini ve taktiklerini ortaya koydu. Kitabn diyalektik dnce tarz, indeki diyalektik dnce sisteminin gelime tarihinde ok nemli bir yere sahiptir Taktiklerin koleksiyonu olan Sava Sanatnda yer alan taktikler, tarihteki btn byk askerler tarafndan geni ekilde uyguland, bu taktiklerin isimleri ve rnek hikayeleri de inde 7den 70e herkese biliniyor. Sava Sanat, ierdii mantkl askeri ve felsefi dnce sistemi, zengin dnceler ve taktiklerle her okunuunda okuyuculara verdii yeni ilhamlarla dnyann askeri dnce evresinde geni etki yapmtr ve byk saygnla sahiptir. Kitap bugn bata ngilizce, Rusa, Almanca ve Japonca olmak zere 29 dile evrildi ve hakknda binlerce kitap yazld, birok lkedeki askeri okullarda ders kitab olarak okutuluyor. Basna yansyan haberlere gre, 1991 ylnda patlak veren Krfez Sava ncesinde ve sava srasnda iki taraf, Sava Sanatn dikkatle inceleyerek kitaptaki dnceleri uyguladlar. Sava Sanatnda yer alan dnceler, toplumsal ve ticari yaamda da yaygn olarak uygulanyor. inde ve dnyadaki birok iletme ve iadam, Sava 83

Sanatndaki sonular verdi.

dnceler

nda

iletmecilik

ve

pazarlama

almalarn

srdryorlar. Kitaptaki askeri dncelerin ticarette kullanlmas, hep olumlu

4.3.2. Tarih Kaytlar M. 1. yzylda yazlan Tarih Kaytlar, in tarihindeki byk bir tarih eseri olmakla birlikte, byk bir tarihi roman olarak yz yllar iinde inin tarih bilimi ve edebiyat zerinde derin etki yaratmtr. Bat Han hanedan dneminde yazlan Tarih Kaytlarnda, ilkel toplumdan Bat Han hanedanna kadar yaklak 3 bin yl iindeki siyaset, ekonomi, kltr ve tarih olaylar yer alyor. Tarih Kaytlar, inde kiilerin biyografilerine dayal ilk genel tarih kitab, ayn zamanda inin biyografik edebiyatnn ncs olma zelliini de tayor. Tarih Kaytlarnn yazar Sima Qian, Bat Han hanedan dneminde yaayan nl bir tarihi ve edebiyat. Babas Bat Han hanedan ynetiminin tarih sorumlusu olan Sima Qian, tarihi ailesinin etkisiyle kk yalardan itibaren dnmeyi ok sever, tarih kaytlara geen insan ve olaylara zgn bak asyla yaklard. Sima Qian, genliinde lkenin birok yerini dolaarak, farkl yrelerin rf adetleri, ekonomileri ve rnleri hakknda incelemeler yapt, tarihi yerleri gezerek nllerin biyografilerini ve tarihi olaylarn kaytlarn toplad. Babasnn lm zerine Sima Qian, Bat Han hanedannn saraynda tarih memuru oldu. O dneme kadarki tarih kitaplar, farkl tarih yaklamlarna sahip farkl kiiler tarafndan yazlmt, gr alar da dard. Bu yzden Sima Qian, eski tarihi belgeleri derlerken, inin genel tarihini anlatan bir kitap yazmaya karar verdi. O zamanda Sima Qian, siyasi grlerinin sarayn hakim grlerine ters dmesi yznden hadm edime cezasna arptrld. Bu ceza, Sima Qiana ar bedensel ve ruhsal ac verdi. Sima Qian, bir sre sonra eski grevine yeniden dndyse de tamamen farkl bir psikolojiye girdi ve yaamn srdrmenin tek hedefi ve anlamnn Tarih Kaytlarn tamamlamak olduunu dnd. Sima Qiann 13 yllk emeiyle yazd Tarih Kaytlar, 103 blm ve 500 bin kelimeden oluuyor.

84

Tarih Kaytlar, Temel Kronoloji, emalar, Yazlar, Soylu Aileler ve Biyografiler olmak zere be kategoriye ayrlyor. in tarihindeki imparatorlar ve dier nde gelen siyaset adamlarna odaklanan Tarih Kaytlarnda bu be kategorinin ilevleri arasnda kesim ayrm var. Temel Kronolojide tarihteki kral ve imparatorlarn yaamlar ve balarndan geen nemli olaylar; emalarda btn tarihi dnemlerde yaanan btn olaylar emalar halinde; Yazlarda gkbilimi, takvim, sulama, ekonomi ve kltr olaylar; Soylu Ailelerde her dnemdeki bey ve aristokratlarn faaliyetleri ve topluma yaptklar katklar; Biyografilerde toplumun her snfndan nemli etki yaratm insanlarn biyografileri, kimi blmlerde de baz aznlk etnik gruplarn tarihleri anlatlyor. Temel Kronoloji, Soylu Aileler ve Biyografiler, Tarih Kaytlarnda en ok yer alan blmlerdir. Bu blmn hepsinde tarih, kiilere odaklanarak anlatlyor. Bylece Sima Qian, yeni bir tarih kitab biimi olan kronoloji biimini yaratt. Tarih Kaytlar, geree uygun kaytlar olarak kabul ediliyor. Sima Qian tarih yazmaya, kendisinden nce yaayan tarihiler gibi iyi imparator ve yneticilerin baarlarn anlatmann ve yaadklar dnemdeki ynetimleri vmenin bir arac olarak yaklamad. Tarih Kaytlar, dier feodal hanedanlarn resmi tarihlerinden ok daha geni bir yelpazeyi kapsyor. Sima Qian, yalnzca siyaset zerinde durmak yerine, siyaset, ekonomi, askeriye, kltr, astroloji, corafya ve gelenek gibi btn unsurlar bir btnlk iinde ele alarak zengin ve renkli tarih dnyasn kurdu. Urad hakszlklar nedeniyle Sima Qian, insanlarn yaam gc ve kiisel deerleri gerekletirme mcadelelerine ayr bir ilgi gsterdi. Bu yzden Tarih Kaytlarnda, gemiteki btn feodal hanedanlarn resmi tarih kitaplarndan farkl olarak son derece ak sevgi ve nefret duygular okunabiliyor. Feodal ynetici snflara, zellikle Han hanedan ynetiminin banda oturanlara ynelik eletiriler ve yergilerle halkn feodal ynetimin eziyetine kar bakaldrlarnn yer ald kitapta, toplumun tabannda yaayan birok insana vg

85

yadrld, ok saydaki yurtsever kahraman anlatld. Tarih Kaytlarnda, geleneksel tarih anlay ve ahlak grlerine ters den olaylar bile yer ald. Tarih Kaytlar, edebi bakmndan da byk deer tayor. Bu eserin tad sanatsal deer, gerek tarihi bilgileriyle zgn karakterlere sahip ok saydaki kiinn anlatlmasnda kendini gsteriyor. rnein, sradan vatandaken ayaklanma yoluyla ynetimi ele geirenler, gsz grnen ancak iinde byk lkler tayan kahramanlar, resmiyette bulunmayan ancak seslerini duyuran adalet yanls savalar, byk cesaretle donatlan ve asla yenilmeyen generaller, suikastlar, asker olmayan ancak stn zekasyla ordu yneten aydnlar, byk servetlere sahip dul kadnlar, ak uruna hereyini feda eden gzel kzlar vb. Bu olaanst kiiler, Tarih Kaytlarnn en renkli ve nemli parasn oluturdu. Tarih Kaytlarndaki anlatm, ksa, z, canl, sistematiktir, dili de ok akcdr. zellikle dramatik zellii n plana karan sahne anlatm, eserin ekiciliini artrd. Bu nedenle Tarih Kaytlar, teden beri klasik in dz yazlarnn en iyi rnei olarak kabul ediliyor.

4.4.

in Tarihindeki Mreffeh Dnemler

4.4.1. in Tarihindeki Be Mreffeh Dnem inin 2 bin yl akn feodal toplumunda birka mreffeh dnem ortaya kmt. Bat Han hanedannn Wen Jing dnemi, Tang hanedannn Zhen Guan dnemi, Ming hanedannn Yong Xuan dnemi, Qing hanedannn Kang XiQian Long dnemi, bunlarn tipik rnekleridir. Savaan Devletler Mreffeh Dnemi ise az biliniyor. Tarihteki mreffeh dnemlerin hepsi, kargaalardan sonra kurulan yeni hanedanlarn ykseli dnemine rastlad. Qin hanedannn ykntlar zerinde kurulan Bat Han hanedan, ancak 170 yl akn srede harcanan abalardan sonra refaha ulaabildi. Tang hanedannn Kai Yuan Mreffeh Dnemi, Sui hanedannn son yllarnda yaanan kargaalardan yaklak 100 yl sonra ortaya kt. Ming hanedan, Yuan hanedann in Seddinin dna kovduktan sonra yarm asrda harcad abalarla Yong Xuan Mreffeh Dnemini yaratabildi. Ming hanedannn

86

mparator Shen Zong dneminin ortasndan, Qing ordusunun in Seddini gemesine kadar yaklak 50 yl sren kargaalardan sonra kurulan Qing hanedan ynetimi, 20 yl sren abayla Li Zichen ve Zhang Xianzhong liderliindeki isyanc kyl birliklerini yendi ve Ming hanedannn kalntlarn temizledikten 70 yl sonra refah gerekletirebildi. Savaan Devletler dnemindeki durum bunlardan biraz farklyd. O dnemde lkeyi paylaan yedi devlet, lkbahar-Sonbahar dnemindeki dzensizlikten sonra yeni bir siyasi dzen oluturdular ve sonunda Qin devleti, dier devletleri birletirerek toplumda gerek dzeni tesis etti. Btnlemi lke, mreffeh ekonomi, istkrarl ynetim, huzurlu toplum, gl devlet ve hareketli kltr, bu dnemlerin ortak zellikleriydi. Konfyus tarafndan Kargaa toplumu olarak nitelendirilen lkbaharSonbahar dnemindeki toplumsal alkant, aslnda eski sistemin k ve yeni sistemin douunun habercisiydi. Savaan Devletler dnemine girildikten sonra Li Huai tarafndan Wei devletinde ve Wu Qi tarafndan Chu devletinde balatlan reformla balayan reform dalgas, dnemin yedi devletinin glenmesine neden oldu. zellikle Shang Yangn balatt kkl reform, Qin devletini dier alt devletten daha gl kld. Bu dnemde yaplan reformlar, boyutlarnn farkl olmasna ramen, feodal rejimin, klelik rejiminin yerini almas sonucunu beraberinde getirdi. Bat Zhou hanedan dneminde kurulan ok saydaki devletin lkbaharSonbahar dneminde yaanan savalardan sonra birer birer ilhak edilmesiyle Sava Devletler dneminde yalnzca yedi devlet kald. Ancak bu durum, daha sonra ortaya kan blnmlklerden ok farklyd. nk Qin hanedanndan nceki Xia, Shang ve Zhou hanedanlar dneminde inde gerek anlamda ulusal btnlk yoktu. O zamandaki in, Xia, Shang ve Zhou hanedanlarnn hkmdarlarn merkez kabul eden beyliklerin birliiydi. Bu nedenle Savaan Devletler dnemine blnmlk damgas vurulmas yanl olur. lkbahar-Sonbahar dnemindeki yzlerce devletin Savaan Devletler dnemine gelindiinde yedi devletin bnyesinde toplanmas, nemli bir ilerlemeydi. mparator Qin Shihuangn dier alt devleti ilhak ederek gl ve merkezi bir ynetim kurmas, tarihi akn doal bir sonucuydu.

87

Qin hanedannn dier alt devleti yok ettikten sonra beylik sisteminin yerine il ve ile sistemini uygulayarak, ynetimin merkezde, yani imparatorun tek elinde toplanmasn salamasyla lkbahar-Sonbahar dneminde ortaya kan Byk Birlik teorisi, ilk kez hayata geirildi. Bu tarihten sonra btnlk ve blnmlk, toplumun geliip gelimediini belirleyen bir kstas haline geldi. Tabii ki btnln her zaman iyi, blnmln de her zaman kt olduunu sylemek de yanltr. Yolsuzluk bir feodal hanedanda zirveye ulat zaman, retici glerin n kesilir, hatta ciddi ekilde geriler, halk eziyet altnda yaar, bu durumda kyllerin ayaa kalkarak o hanedann ynetimini bozmas bir zorunluluk haline gelir. inin eski lideri Mao Zedongun indeki kyl isyanlarnn olumlu yanlarn takdir etmisinin nedeni de buydu. Ancak blnmeden sonra lke, er ya da ge yeniden btnleecektir. Bu da in tarihinin gelimesinde kantlanm bir kuraldr. Byk Birlik ise, toplumsal retimin gelimesine ve halkn yaam seviyesinin ykselmesine yararl olan huzurlu bir toplumsal ortam hazrlad iin hep olumlu deerlendirilmiti. Bu nedenle Byk Birlikin gereklemesi, mreffeh toplumun nemli bir kriteri olarak kabul edildi. Bat Han hanedannn mparator Wen Di dnemi (M. 179-M. 157), mparator Jing Di dnemi (M. 156-M. 141) ve mparator Wu Di dnemi (M. 140-M. 87), in haritasnn geniletildii dnemlerdi. Bat Han hanedan, yaklak 50 yl sren savalardan sonra kuzeydaki Hunlar Gobi lnn kuzeyine kadar kovdu. Daha nce Hunlarn kontrol altnda bulunan Gobi lnn gneyi, Sar Irmakn bat kysndaki Hexi Koridoru, Han haritasna katld. Bununla birlikte Bat Blgeleri olarak adlandrlan Yu Men geidinin batsyla Xinjiang blgesinin gneyindeki geni topraklar haritasna katan Bat Han ynetimi, doudaki Wei slalesi tarafndan ynetilen Koreyi yenerek Liaodong blgesinin baz kesimlerini ele geirdi, gney, gneybat ve gneydouya da ilerleyerek aznlk etnik gruplarn toplu halde yaadklar bugnk Guangdong, Yunnan, Zhejiang ve Fujian blgelerini kontrol altna ald. mparator Wu Di dneminde Han ynetimi, Qin hanedanndan daha daha geni bir Byk Birlik gerekletirdi. 88

Tang hanedan dneminde gerekletirilen Byk Birlikin kapsam, Han hanedanndan daha geniti. Tang hanedan ynetimi, kuzaybatdaki Trk kavimlerini yendikten sonra blgede Anxi Komutanln; kuzeydoudaki Gao Gouli (Kore) devletini yendi ve Andong Komutanl ile Hei Longjiangda kuzeydou blgesini yneten Heishui Komutanln kurdu. Bylece Kai Yuan dnemine gelindiinde Tang hanedannn ynetimi Bat Han hanedanyla kyaslanayamayacak kadar byk bir corafyay ynetmeye balad. in tarihinde ei grlmemi byk birlik gerekletiren Han ve Tang hanedanlar, in toprann genilemesine damga vuran iki nemli dneme imza attlar. Ming hanedan ynetimi, mparator Yong Le ve Xuan De dnemlerinde kuzey ve kuzeybatda Yuan hanedannn kalan glerine saldrarak Gobi lnn kuzeyi ve gneyini kontrol altna ald; bugn Yunnan, Guizhou ve Sichuan eyaletlerini kapsayan gney ve gneybatda merkezi ynetime bal Tu Si (aa) sistemi niuygulad; Kaiyuan kenti ve D Hingan Dalarnn kuzeyi ile Ku Wu adas (bugnk Kumatka Yarmadas) arasnda ok sayda kla, bu klalar ynetmek iin de Heilongjiangnn Telin blgesinde Nurgan Ba Komutanln kurdu. An Nan, Jue Luo ve Kore gibi devletler, Ming hanedannn himayesi altna girdi. Ming hanedannn mparator Yong Xuan dneminden sonra in Seddinin kuzeyi ve kuzeybats tekrar Moollarn hakimiyeti altna girdi ve Ming hanedannn yzlm belirli lde kld. mparator Kang Xi ve Qian Long dnemlerinde Qing hanedan, batda Balka Glnn dou kysn, Gobi ln, kuzeydouda Heilongjiang Nehrinin kuzeyi ile D Hingan Dalarnn gneyini, douda Kumatka Yarmadasn, gneydouda Taiwann dousunu, gneyde de Nansha adalarn iine alan byk bir imparatorluk haline geldi. lkeyi eyalet sistemi ile yneten Qing mparatorluu, gerek anlamdaki Byk Birliki gerekletirdi. 50den fazla etnik grup, tek bir ynetim altnda topland. Geleneksel in kavramnn kapsamn byk lde genileten Qing hanedan, imparator Kang Xi dneminde in Seddinin inasndan vazgeerek 2 bin yldan fazla sredir varln srdren bu engeli ortadan kaldrd. Byk in kavramn hayata geiren bu karar, bugnk in haritas ve ok milliyetli lkenin 89

zeminini

oluturdu

(Bugnk

inin

topraklar,

Qing

hanedannn

zirve

dnemindekinin yalnzca drtte biri byklndedir). Tarihteki btn mreffeh dnemlerde Byk Birlikin salanmas temelinde uzun sren huzur ve istikrar tesis edildi, retim istikrarl admlarla gelitirildi, yeterli tahl retimi elde edildi, devlet hazinesi de zenginletirildi. 4.5. in Tarihindeki Srlar

4.5.1. Xu Funun Japonyaya Gidiinin Srlar in tarihindeki ilk imparator Qin Shihuang, tahta getikten sonra lmszle kavumak iin youn aray iinde oldu. Efsanelerden, Bohai Denizindeki kutsal bir adada insanlarn lmsz olmasn salayan bir tr ifal ot yetitirildiini renen Qin Shihuang, adamlarn denize alarak bu otu aramaya gnderdi. Halk arasnda dilden dile dolaan rivayetlere gre, Qin Shihuangn emriyle denize alan ilk kii, Yan blgesinden Lu Shengdi. Lu Sheng, Jieshiden (bugnk Qing Huangdao kenti) yola km, ancak misyonunu yerine getirememi. Bugn Qing Huangdao ehrindeki Dou Da Parknda Lu Shengin yola kt yer olduu sylenen eski bir kalnt var. ehir sakinleri, 1992 ylnda buraya siyah granit tandan yaplan, ykseklii alt metre, arl da 80 ton olan mparator Qin Shihuang heykelini koydular. Lu Shengin baarszl zerine Qin Shihuang, Xu Fuya grev vermi. Xu Fu, ilk deniz yolculuunun dnnde Qin Shihuanga, Penglai adl, tanrlarn yaad kutsal adaya kp lmszlk ilacn grdn, ancak adadaki tanrlarn, getirdii hediyeleri yetersiz bulmas nedeniyle lmszlk ilacn vermediklerini, gzel kzlar, yakkl delikanllar ve becerikli zanaatkarlar istediklerini sylemi. Xu Funun lmszlk ilacn grd haberinden ok sevinen Qin Shihuang, hemen yars olan 3 bin ocuk ve bir grup yetenekli zanaatkar Xu Fuya vererek Penglai adasna bir kez daha gitmesini emretmi. Ancak denizde yapt seyahatte aday ve dolaysyla lmszlk ilacn bulamayan Xu Fu, bu kez Qin Shihuanga baarszlnn deniz iinde sorun karan ejderha ve dev balklardan kaynaklandn sylemi. Xu Fu, imparatordan sekin okular ve gelimi silahlar 90

istemi. Tam bu srada Qin Shihuang, ryasnda kendisinin deniz tanrsyla savatn grm. Falclara danan Qin Shihuang, ryada grd deniz tanrsnn ejderha ve byk bal simgelediini renmi. Bu yzden Xu Funun anlattklarna inanan Qin Shihuang, ona lkenin en iyi okularn ve en ileri silahlar vermi, hatta Xu Fuyla birlikte denize alm. Qin Shihuangn iinde bulunduu filo, Zhi Fu adas yaknlarnda byk bir bala rastlam. Qin Shihuang, okla bal bizzat ldrm ve artk kutsal adaya kmak iin herhangi bir engel kalmadn dnerek ine dnm. Yolculua devam eden Xu Fu, ilahi ada ve lmszlk ilacn bulamaynca Qin Shihuanga dnmekten korkmu, beraberindeki ocuk ve zanaatkarlarla birlikte Japonyaya gitmi. Xu Fu, Fuji dann eteinde lm, onunla birlikte Japonyaya giden ocuk ve zanatkarlar ise orada nesillerini srdrmler. Japonyada Xu Fuyla ilgili ok sayda efsane ve tarihi kayt var. Hatta baz bilimadamlar, Xu Funun Japonyann kuruluuna byk katks olan mparator Jimmu Tenno olduu grn bile savunuyorlar. Japonlar, Xu Funun Tarm Tanrs ve la Tanrs olarak kabul ediyorlar. Xu Fuya ait olduu dnlen mezar, saray, kaya ve adaya k ant gibi tarihi eserler, bugn Japonyada zenle korunuyor. Japonyada 1991 ylnda Xu Funun Yolu adl bir park kuruldu. Her yln sonbaharnda parkta yer alan Xu Funun heykeli nne bol rn simgeleyen eltikler braklyor. Ayrca Japonyada Xu Funun ansna her 50 ylda byk bir tren dzenleniyor. 4.5.2. Dunhuangda Mogao Maaralar Dunhuangdaki Mogao Maaralar, dnyada Budizme ait en byk ve en iyi korunan sit alandr. Ancak dnyaca tannan bu sanat hazinesinin inin kuzeybatsndaki Gobi lnde yer alan bir keskin kayalkta yer almasnn nedeni nedir? Rivayetlere gre Mogao Maaralarnn yeri, Le Zun adl bir Budist kei tarafndan belirlenmi. Le Zun, 366 ylnda Dunhuangdaki Sanwei Dann eteine gelmi. Vakit akamzeriymi, ancak Le Zun henz kalacak yer bulamam. Dnmeye dalan Le Zun, ban kaldrdnda beklemedii bir manzara grm:

91

Kardaki Mingsha Da, altn klarna brnen binlerce Buday andracak ekilde parlyormu. Bu manzaray aknlkla izleyen Le Zun, kendi kendine Buras, mucizevi bir yer demi. Bunun zerine Le Zun, dada maara atrmaya balam. Tang hanedanna gelindiinde buradaki maara says, bini gemi. Uzmanlar, yaptklar uzun sreli aratrmalardan sonra inlilerin atalarnn stn zekasnn rn olan Mogao Maaralarnn yerinin bir raslant olmadn, nk maaralarn Gobi lndeki bir vahada ina edilmesinin Budizmin sradan yaamdan tamamen kopuk ekilde doayla kaynama dncesini ifade ettiini belirtiyorlar. Da yamacnda kurulan Mogao Maaralarnn nnden geen kk bir dere, maaralarn etrafndaki aalar besliyor. Dere ve aalar, zel bir manzara oluturuyor. Ar kovanlarn andracak ekilde sralanan maaralarn en yksek olannn ykseklii 40 metreyi gemez. Kn genellikle batdan gelen rzgar ve kum frtnalar, Mogao Maaralarnn arka cephesinden geer ve maaralara girmez. Yazn ise doudan esen rzgarlar, Mogao Maaralarnn karsndaki Sanwei Da tarafndan engellenerek yine maaralar etkileyemez. Bu nedenle Mogao Maaralar, l ortasnda ok gvenli bir blgede yer alyor. Aradan bin yldan fazla sre gemesine ramen Mogao Maaralarda 11 hanedana ait 492 maara, varln bugne kadar srdrebildi. Maaralarda bulunan ok saydaki duvar resmi ve heykel, insanlk tarihinde son derece deerli sanatsal miraslar olarak kabul ediliyor. 4.5.3. Yuanmingyuandaki Tarihi Eserler Nerede? ngiliz ve Fransz koalisyon birlii, 1860 ylnda Beijingi igal etti. mparatorluk ailesine ait Yuanmingyuan Bahesine zorla giren yabanc saldrganlar, bahedeki btn deerli tarihi eserleri ele geirdi, sonra da baheyi atee verdi. Yabanc igalcilerin Yuanmingyuan Bahesinden ne kadar deerli tarihi eser kardklar kesin olarak bilinmiyor. Ancak Fransz askerlerinin lkelerine dndkten sonra krala sunduklar hediyelerin yalnzca bir ksmnn 10 bin para zerinde olduu biliniyor. Yuanmingyuan Bahesindeki deerli tarihi eserleri grmek isteyen bir kii, ngiltere ve Fransaya gitmek zorunda kalacaktr

92

Londradaki

Byk

Britanya

Mzesinde

bugn

Yuanmingyuan

Bahesinden karlan on binlerce tarihi eser sergileniyor. Bunlar arasnda Qin ve Han hanedanlarna ait tarihi eserlerden Sui ve Tang hanedanlarnn resimleri ve hat eserleri ile Ming ve Qing hanedanlarnn altn ve yeim ta eyalarna kadar her dneme ait deerli eserler yer alyor. Mzede sergilenen inin Dou Jin hanedan dneminde yaayan nl ressam Gu Kaizhinin Bayan Tarih Memuru adl resmi, dnyada grnm araclyla ruhu yanstan en eski resim olarak kabul ediliyor. Fransada ise mparator 3. Napoleon, igalci askerlerinin kendisine sunduklar Yuanmingyuan Bahesine ait binlerce eseri saklamak iin Fontainebleau Saraynda zel olarak bir in salonu ina ettirmiti. Burada yer alan eserler arasnda Shang ve Zhou hanedanlarna ait bronz eyalar, Ming ve Qing hanedanlarna ait saray porselenleri, her trl yeim ta ve fildii oymalar, mparator Qian Longun yeim tandan yaplan resmi mhr, mparator Qian Longun 66. ya gnnde dzenledii Yz Yal Ziyafetini konu alan yeim ta paravan yer alyor. Paristeki Fransa Devlet Ktphanesinde Yuanmingyuan Bahesinden karlan ipek zerinde ilenen 40 manzara resmi ve imparator Qian Longun el yazs iirinin bulunduu Yuanmingyuan Bahesi resmi dahil 80 adet deerli tarihi eser saklanyor. Yabanc lkelerdeki koleksiyoncularn ellerine geen tarihi eserlerin says ise tahmin edilemez kadar fazladr. Hong Kongda 2000 ylnn Mays aynda dzenlenen antika ak artrmada Yuanmingyuana ait birka tarihi eser sata karld. Bunlardan , Yuanmingyuandaki Haiying Salonu nnde 12 Bur Fskyesine ait bronz kz, maymun ve kaplan balaryd. Fskye, inlilerin geleneksel 12 burcuna gre tasarlanmt ve her iki saatte farkl bir hayvan bandan su fkryordu. Saat niteliini tayan bu fskyede yer alan hayvanlarn tmnden len saat 12de ayn anda su fkryordu. Bu antikalar, igalciler tarafndan da byk deer verilerek zenle korundu.

93

Ak artrmada, bronz kaplan ba 14 milyon yuana, bronz kz ba 7 milyon yuana, bronz maymun ba da 7 milyon 400 bin yuana iki inli irket tarafndan satn alnd. 4.5.4. Pekin Adamnn Fosilleri Nerede? Dnyaca bilinen Pekin Adamnn fosilleri, kayboluundan nce Beijingdeki Xiehe Hastanesinde saklanyordu. Pasifik Savann patlak vermesinden ksa sre nce, Pekin Adamnn fosilleri zerinde aratrma yapan tannm inli antropolog Wei Dunrui, Xiehe Hastanesinin artk gvenli olmadn dnerek Pekin Adamnn fosillerinin ABDye gnderilmesini nerdi. Pearl Harbour olaynn hafta ncesinde Xiehe Hastanesinin idare efi Bo Wen, bu fosillerin paketlenip kutulara konulmas kararn aklad. Pekin Adamnn fosilleri arasnda yer alan be kafatas, 15 krk kafatas paras, 14 ene kemii, kprck, bacak ve kol kemikleri ile diler gibi 147 para fosil, Beijingdeki ABD Bykeliliine tand. Ama, ABD donanmasna ait bir gemiyle ABDye gnderilmesiydi. Ancak bundan sonra, dnyaca bilinen ve paha biilmez bu fosiller, esrarengiz bir ekilde kayboldu ve bugne kadar bir daha bulunamad. Pekin Adam fosilleri hakknda eitli sylentiler var. Bunlardan biri, fosillerin Qing Huangdao limannda Bakan Harrison adl posta gemisine yklendikten sonra Pasifik Okyanusunda gemiyle birlikte batm olduu, dieri de fosillerin posta gemisiyle Japonlar tarafndan ele geirildikten sonra defalarca el deitirdii ve zamanla izlerinin kaybolduu eklindedir. kinci Dnya Savandan sonra ABD birlikleri, Pekin Adamnn fosillerini bulmak iin Japonyada geni aramalar yaptlar, ancak hibir ipucuna rastlayamadlar. Zengin bir Amerikal iadam, 1972 ylnda ykl bir dl koyarak fosilleri aramaya balad, ancak kendisine verilen ipularnn hepsi yanl kt. New Yorktaki bir kadn, 1970 ylnda Pekin Adam fosillerini aramaya gnl veren Harvard niversitesinden Prof. Christopheri telefonla arayarak len kocasnn fosilleri uzun sre elinde bulundurduunu syledi. Harvard niversitesi uzmanlar,

94

bu kadn tarafndan verilen fotoraflarda yer alan fosillerin Pekin Adamna ait olduu sonucuna vardlar. Ancak ok gemeden bu kadnla btn balantlar kesildi. 1970 ylnn sonunda New York Timesta bir doktor tarafndan verilen ilan yaymland. landa doktor, Pekin Adamnn fosilleri hakknda ipucu elde ettiini belirtiyordu. landa fosillerin ya inin Tianjin ehrindeki bir dostunun evinde, ya Franszlarn Tianjinde kurduklar bir enstitde, ya da svirelilerin Tianjinde kurduklar bir bankada sakland iddia ediliyordu. Bunun zerine harekete geen Tianjin polisi, zel bir ekip oluturarak bu ipucunu aratrd, ancak bu ipularnn sahte olduu anlald. Kltr Devrimi srasnda elle yazlan Eski Xiehe Hastanesindeki Dramlar adl bir kitapta, Pekin Adamnn fosillerinin hibir zaman lke dna gtrlmedii ileri srld. Ancak kitabn yazar, bulunamad. Bundan ksa sre nce, Zhou Guoxing adl bir inli Antropolog, yllar sren aratrmalardan sonra yeni bir ipucu elde etti. Buna gre, Pearl Harbour olay ncesinde ABD deniz piyadesi karargahnn hemen yanndaki ABD Bykeliliine alan kapda nbet tutan bir asker, iki kiinin iinde Pekin Adamnn fosillerinin bulunduunu dnd bir kutuyu ABD Bykeliliinin arka bahesine gtrp topraa gmdn grm. Zhou Guoxing, nbetinin sz ettii bu yeri buldu, ancak zerinde bina olduu iin kaz yapamad. Pekin Adamnn kayp fosilleriyle ilgili aratrmalar, bugne kadar hibir sonu vermedi. inin eski babakan Zhou Enlai bu konuda unlar sylemiti: Pekin Adamnn fosilleri, birka inli tarafndan birka Amerikalya emanet edilmi ve Amerikallarn elindeyken kaybolmutu. Vicdan olan bilimadamlar, bu fosilleri bulmaldrlar. 4.5.5. mparator Qin Shihuangn Mezar mparator Qin Shihuangn mezar, Shaanxi eyaletine bal Lintong ilesinin be kilometre dousundaki Yanzhai nahiyesinde yer alyor. Gneyde Lishan Dann yamacna yaslanan, kuzeyde de Weishui Nehrine bakan mezar, havadan bakldnda kocaman bir piramidi andryor.

95

mparator Qin Shihuangn mezarnn dzenlemesi ve yaps, Qin hanedannn bakenti Xianyangnkine tamamen uygundur. ok yksek olan mezarn yeraltndaki ksm, Xianyangdaki imparatorluk sarayn andran bir yeralt saraydr. Mezarn i ve d blmleri, Xianyangdaki saray ve dndaki kenti temsil ediyor. Yan yaplaryla birlikte toplam 66.25 kilometrekarelik alan kapsayan mezar, bugnk Xian ehrinden bir kat daha byktr. mparator Qin Shihuang, 13 yanda tahta getii gnden itibaren Lishan Dann eteinde mezar ina ettirmeye balad, ini birletirdikten sonra da lkenin her yerinden 100 binden fazla insan mezar antiyesinde altrd. Mezarn inaat, Qin Shihuang 50 yanda lnceye kadar toplam 37 yl srd. Tarih kaytlarna gre mezar, yeralt sularnn altnda yer alyor. Eritilmi bakrla salamlatrlan mezarn yeralt saray ksmnda ok sayda bina ve kabul salonlar ina edildi, ilerine saysz deerli eya ve mcevher konuldu. Soygunlar nlemek iin mezarn birok noktasnda ok frlatan mekanizmalar tesis edildi. Yeralt saraynn tavanna gkyz ve yldzlar simgeleyen deerli ta ve inciler yerletirildi. Yeralt saraynn tabannda da inin haritasn simgeleyen dzenlemeler yapld. Tabanda alan kanal ve ukurlara mekanik yntemlerle cva doldurularak rmaklar ve deniz canlandrld, zerlerine altndan yaplan yabani tavuk heykelcikleri brakld. Yeralt sarayna balina yayla yaplan snmez lambalar da yerletirildi. Mezarn etrafnda ise pimi topraktan yaplan byk bir heykel ordusu konulandrld. Mezarn tasarm, inin ilk imparatoru olan Qin Shihuangn sonsuz yetkileri ve otoritesini yanstyor. Qin Shihuang, M. 210 ylnda Shaqiu blgesinin Pingtai kynde (bugnk Hebei eyaletine bal Pingxiang blgesi) ld. lmnden iki ay sonra cesedi, Xianyanga getirilerek byk trenle mezara yerletirildi. Qin Shihuangn saraynda hizmet veren btn kadnlar ve mezarn inasna katlan btn zanaatkar ve kyller, Qin hanedannn ikinci imparatoru Hu Hainin emriyle Qin Shihuangn cesediyle birlikte mezara canl olarak gmld.

96

Han hanedan dnemindeki tarihi Ban Gu tarafndan yazlan Han Shu (Han Hanedan Tarihi) ve Kuzey Wei hanedan dnemindeki tarihi Li Daoyuan tarafndan yazlan Shuijing Zhu (Akarsularla lgili Dipnotlar) adl tarih kitaplarnda, mparator Qin Shihuangn mezarnn M. 206 ylnda Qin hanedann yok eden Xiang Yu tarafndan ykld anlatlyor. Shuijing Zhuya gre Xiang Yu, Xianyang kentini ele geirdikten sonra mezardan karlan eyalar tamak iin 300 bin kiiyi 30 gn altrm, ancak bu hazineyi tmyle tayamamt. Mezardaki bronz tabutu, daha sonra hrszlar tarafndan alnmt. Daha sonra ise mezar, kaybolan koyunlarn aramak iin elindeki mealeyle ieri giren bir obann hatas yznden kan yangnda tamamen yok olmutu. Kitapta, yangnn 90 gnden fazla srd de yazlyor. Kitaptaki bu gr, yaygn olarak kabul gryor. Ancak baz insanlar bu gre pheyle bakyorlar. nk Qin Shihuangn lmnden yaklak 100 yl sonra yaayan Sima Qian tarafndan yazlan Tarih Kaytlar adl kitapta, Qin Shihuanga ayrlan zel bir blm yer almasna ramen mezarn yklndan hi sz edilmiyor. Qin Shihuangn lmnden 600 yl sonra yaayan Li Daoyuann mezarn ykln ayrntl ekilde anlatmas, ister istermez phe uyandryor. Aradan binlerce yl getikten sonra inli arkeologlar, 1949 ylndan sonra mparator Qin Shihuangn mezarna ynelik keif aratrmalarna baladlar. Mezarn bir paras olarak anlalan Yeralt Heykel Ordusunun (Terra Cotta) 1970li yllarda kefedilmesinden sonra mezara ynelik arkeolojik almalar da younluk kazand. Arkeologlar, mezarn yeralt saraynn evresinde 200dan fazla sondaj yapt, ancak soyguncular tarafndan ald dnlen, biri mezarn kuzeydousunda, dieri batsnda yalnzca iki delik tespit ettiler. ap 90 santim, derinlii 9 metre olan bu iki delik, mezarn merkezinden 250 metre uzaklkta son buldu. Toprak altnda gmlen bu iki delik yer stnden hi grlmyor. Mezar zerindeki topraklara hi dokunulmamas, yeralt saraynn

duvarlarnda krk izlerine hi rastlanlmamas ve yeralt sarayndaki cvalarn dzenli dalm gibi kantlar, yeralt saraynn hi zarar grmediini, dolaysyla Ban Gu ve Li Daoyuanun kitaplarnda mezarn ykl konusunda aktardklar bilgilerin 97

aslsz olduunu gsteriyor. Arkeologlar, Xiang Yunun byk olaslkla yalnzca mezarn yan yaplarn tahrip ettiini dnyorlar. Bu tahminlerin dorulanmas durumunda, mparator Qin Shihuangn mezarnn dnyada ei grlmeyen bir yeralt saray olduu anlalacaktr. 4.5.6. ince Yazsnn Kk Ve Deiimi ince yazs dnyada en uzun sre, en geni kesimde ve en ok insan tarafndan kullanlan yaz trdr. ince yazsnn yaratl ve kullanm, in medeniyetinin gelimesini hzlandrd gibi, dnya medeniyetinin gelimesi zerinde de derin etki yaratmtr. ince karakterlerin kk, ok eskilere uzanyor. Sar Irmakn kysndaki Banpo blgesinde bundan 6 bin yl ncesine ait tarihi kalntlarda, aletle izilen 50den fazla iaret tespit edildi. Son derece dzenli ve belirli kurallara bal olan bu iaretler, basit yaz trlerinin temel zelliklerine sahiptir. Bilimadamlar, bu iaretlerin byk olaslkla ince yazsnn ilk ekli olduu grn ortaya koydular. ince karakterlerinin sistemli bir yaz haline dnmesi, M. 16. yzyldaki Shang hanedan dneminde oldu. Arkeolojik almalar, Shang hanedannn ilk yllarnda in medeniyetinin olduka yksek bir seviyeye ulatn gsterdi. Bunun balca rnei, kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri zerinde yazlan Jiaguwen yazsdr. Jiaguwen yazs, kehanet kemikleri zerine yazlan bir tr resim yazs. Shang hanedan dneminde krallar, btn hareketlerini kehanet sonularna gre yaparlard. Kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri, kehanetin aralaryd. Kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri, nce temizlenir, sonra i yzleri bakla belirli dzene gre entiklenirdi. Bunun ardndan kahinler, isimlerini, kehanette bulunduu tarihi ve sorular kaplumbaa kabuklarna veya hayvan kemiklerine kazrlar, sonra da atee tutulma sonucu oluan Zhao denilen atlaklara bakarak kehanetin sonucunu karrlar, bu sonular yine kabuklara veya kemiklere yazarlard. zerinde yaz olan kaplumbaa kabuklar ve hayvan kemikleri daha sonra resmi ariv olarak saklanrd. Arkeologlar, bugne kadar toplam 160 binden fazla kaplumbaa kabuu ve hayvan kemii kardlar. Bunlarn bazlar ok iyi biimde korunmu, bazlar da 98

zerlerinde yaz olmayan kemik ve kabuk paralardr. statistiklere gre, karlan kabuk ve kemikler zerinde toplam 4 binden fazla yaz bulundu. Bu yazlarn 3 bini bilimadamlar tarafndan incelendi, bunlarn 1000 kadar anlald. Geri kalan yazlar, ya anlalmyor ya da zerinde ciddi fikir ayrlklar bulunuyor. Buna ramen bilimadamlar, deifre edilen 1000den fazla szck sayesinde Shang hanedan dnemindeki siyasi, ekonomik ve kltrel yaam konusunda bilgi sahibi oldular. Olgunlam ve sistemli bir yaz tr olan Jiaguwen, ince yazsnn temelini oluturdu. Jiaguwenden sonra ince yazs, Jinwen, Xiaozhuan, Lishu ve Kaishu gibi evrimlerden geerek bugnk halini ald. ince yazsnn geirdii evrim, biim ve karakter byklnn adm adm standartlat ve istikrara kavutuu bir sre boyunca gerekleti. Xiaozhuan yazsyla ince karakterlerinin ekil says sabitletirildi; Lishu yazsyla yeni bir yazl sistemi ortaya kt ve ince karakterler kare ekline dnt; Kaishu yazsnn douuyla ince karakterlerin bugnk temel yazl biimi olutu ve ekiller daha standart hale geldi. Son bin yl akn srede Kaishu yazs, ince yazsnn standart yazl ekli olarak kabul edildi. ince yazs, ekle dayal kelimelerin temelinde, sese de nem verilerek yaratlan, anlam ifade eden bir yaz sistemidir. Yaklak 10 bin karakter ieren ince yazsnn yaklak 3 bin karakteri, ok sk kullanlmaktadr. Bu 3 bin karakter, saysz szck ve cmleler oluturuyor. ince yazs, inle komu olan lkeleri de derin olarak etkiledi. Japonya, Vietnam ve Kore gibi lkelerin yazlarnn hepsi, ince yazs temelinde retilmitir.

99

SONU in tarihi, drt bin yl nce Sar Nehir kenarnda oluan ilk yerleim

merkezlerine kadar uzanr. in tarihinin bu ekilde ortaya kndan gnmze kadar izledii politikay ve bu politikann belirleyenlerini anlamak iin tarihsel bir zeminden hareket etmek gerekecektir. Tarihsel zemin, in d politikasnn temellerini Anlamamzda, ikili ilikilerde karlalabilecek sorunlar fark etmemizi kolaylatrc bir rol oynayacaktr. Bu bakmdan bir uluslararas ilikiler almasnn snrlarn zorlamadan tarih ve tarihsellikten hareket etmek yerinde olacaktr. Bu blmde yer alacak ilk ayrm inin Tarihi ; ikinci ayrm Politikasnn Teorik Temelleri baln tamaktadr. inin Stratejik konumu nc ayrm; inin blgesel Sorunlar ve drdnc ayrm in D

100

RESMLER VE HARTALAR

ekil 1: in Halk Cumhuriyeti (.H.C.) Siyasi Haritas

ekil 2:indeki Bitki rts

101

ekil 3: indeki Hayvan Trlerinin Dalm

ekil 4:.H.C. Milli Bayraklar ekil 5: Milli Amblemleri

ekil 6: Milli Marlar

ekil 7:ince Yazt

ekil 8: ince Yazt

ekil 9: ince Yazt

102

ekil 10: Dulong Etnik Grubu

ekil 11: Elunchun Etnik Grubu

ekil 12: Han Etnik Grubu

ekil 13: Huizu Etnik Grubu

103

ekil 14: Jiluo Etnik Grubu

ekil 15: Luoba Etnik Grubu

ekil 16: Mool Etnik Grubu

ekil 17: Tatae Etnik Grubu

104

ekil 18: Zhuanzu Etnik Grubu

ekil 19: in Etnik eitlilii

ekil 20: Beijing Bakent

105

ekil 21: Beijingten Bir Grnm

ekil 22: Chongqingten Bir Grnm

106

ekil 23: Shanghaiden Bir Grnm

ekil 24: Tianjinden Bir Grnm

107

ekil 25: Etnik Gruplarn Eitim Aldklar Bir Kurum

ekil 26: Tibet Yeni Yl

108

ekil 27: Etnik Gruplarn Bayramlar (eker Bayram)

ekil 28: Etnik Gruplarn Bayram

109

ekil 29: in Nfus Durumu

ekil 30: inli Aile Planlamas

110

ekil 31: inde Bir Camii

ekil 32: Katolik Tapna

111

ekil 33: Budizm Tapna

ekil 34: Taoizm Tapna

112

ekil 35: Din Alanndaki D Temaslar Bir rnek

ekil 36: Beijingyongren (Pekin Adam) ekil 37: Xu Fu (in mparatoru)

113

ekil 38: mparator Qin Shihuangn Mezar

ekil 39: Yuanmingyuandaki Tarihi Eserler

114

ekil 40: Yuanmingyuandaki

Tarihi Eserler

ekil 41: Yuanmingyuan

115

KAYNAKA Yazl Kaynaklar:

ARMAOLU, Fahir. 19.Yzyl Siyasi Tarihi(1789-1914), Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara,1997. BEKN, M. Rza. Dou Trkistan Gerei, Yeni Trkiye, Say 16, (1997), 1391-1395. BULUT, Sleyman M. ve VURAL, M. Ragp. Uyanan Ejderha in, 2023, Say 2, (Haziran 2001), 8-36. CAIN, Mesut Hakk. Deien Uluslar aras Konjonktr ve in Ulusal Gvenlik Stratejilerinin Yeni Parametreleri, (Der. Attila SANDIKLI ve 86 lhan GLL), Gelecein Sper Gc in, TASAM Yaynlar, stanbul, 2005, 66-78. OLAKOLU, Seluk. Trkiyenin in Politikas ve Uygurlar (1991- 2001), EBERHARD, Wolfram. in Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1987. KARACA, R. Kutay. Dnyadaki Yeni G: in- Tek Kutuptan ift Kutuba, IQ Kltr-Sanat Yaynclk, stanbul, 2004. ZTRK, mit. Ykselen Gcn Btnleme Aray, Dnya atma Blgeleri, (Der. Kemal NAT, Burhanettin DURAN ve Muhittin ATAMAN), Nobel Gelimesi, Trkiye Yaynclk, Ankara, 2004. SKAN, zer. ve Dier in Halk cumhuriyeti Tarihi, Kurulmas, Olan likileri, Harp Devletlerle Akademileri Komutanl

Yaynlar, stanbul, 2000.

in

nternet Kaynaklar: Halk Cumhuriyeti Ankara Bakonsolosluu:

in Halk Cumhuriyeti: http://en.wikipedia.org/wiki/People%27s_Republic_of_China http://www.chinaembassy.org.tr/tur/ in Halk Cumhuriyeti stanbul Bakonsolosluu: http://istanbul.china-consulate.org/ CR Online Trke: http://turkish.cri.cn/index.htm http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/China_administrative.p ng/735px-China_administrative.png http://www.fatih.edu.tr/ozden/china.htm 116

http://military.china.com/zh_cn/history2/06/11027560/20050715/12485359.html http://www.turkhaber.org/125.html http://www.chinaembassy.org.tr/chn/ztgx/t191491.htm http://www.digm.meb.gov.tr/3_Anlasmalar.htm#Anlamalar http://www.fmprc.gov.cn/chn/2386.html http://www.fmprc.gov.cn/chn/wjb/wjbz/zyhd/t182302.html http://www.isbank.com.tr/haber/haber149.htm http://www.mfa.gov.tr/MFA_tr/DisPolitika/Blgeler/DouAsyavePasifik/CHC/CHC. htm http://www.mfa.gov.tr/MFA_tr/DisPolitika/Blgeler/DouAsyavePasifik/CHC/Trki ye_Cin_Halk_Cumhuriyeti_Ekonomik.html http://www.patsys.com/cia/pg.htm http://www.sectsco.org.html/00035html http://www.sectsco.org.html/00096.html http://www.snipe.ukc.ac.uk/international/dissert.dir/marsh.html http://www.tisk.org.tr/yaynlar.asp?sbj=ic6id01193 http://www.turan.tc/turk/nukleer.html http://www.uygur.org/enorg/h_rights/ep_resol.html http://culture.china.com/zh_cn/zhuanti/worldchinese/chinahos.2htm http://culture.china.com/zh_cn/zhuanti/worldchinese/chinahos.3htm http://www.snipe.ukc.ac.uk/international/dissert.dir/marsh.html

117