TTAD, V/12, (2006/Bahar), s.s.

145152

TANITIM Sempozyum/Kongre

80. YILINDA TRK-YUNAN NFUS MBADELES SEMPOZYUMU (stanbul, 7-8 Kasm 2003)
Kemal ARI * zet
Bu sempozyumun konusu, modern Trkiyeyi kuran Lozan Konferansnda, Trkiye ve Yunanllar tarafndan imzalanan Trk-Yunan nfus mbadelesine ilikin anlamadan sonra, Mslman Yunan nfusu ve Trkiyedeki Ortodoks Hristiyan Yunan nfusu arasnda gerekleen nfus mbadelesidir. Bu nfus mbadelesi her iki taraf zerindeki kltrel, toplumsal, ekonomik ve edebi etkileri bakmndan incelenebilir. Bu sempozyum hem Trk hem Yunan bilim adamlarnn katld ve Trkiyede dzenlenen ilk konferanstr. Bu adan, bunun bu aratrma alannda daha nce grmediimiz ok nemli bir ilerleme olduu sylenebilir. Bu sempozyumun bilimsel yntemi, konular nesnel ve nyargsz bir bak asndan incelemesinden oluur. Ve konuyla ilgilenen teki almalara nemli bir rnek tekil eder. Nfus mbadelesi bireysel yaamlar dorudan etkiler. Buna gre, o yalnzca tarihsel bir sorun deil, ama ayn zamanda varolusal bir sorundur. nk birinin fiziksel yaam alann deitirmek onun dnyasn deitirmektir. Kltr, edebiyat, ekonomi ve toplum kiinin bireysel kimliini oluturur. Bir yaam biiminin deimesi, yleyse, bu kimliin deimesi anlamna gelir. Bylece, bu sempozyum tarihin ak iinde deien bireysel kimlikleri ve bireysel dnyalar inceleyecektir.

Anahtar Szckler: Nfus Mbadelesi, G, Lozan Konferans, Gmen, Kltrel Kimlik.

Abstract
The topic of this symposium is population exchange which took place between Muslim population of Greece and the Greek orthodox Christian population of Turkey after the convention concerning the Exchange of Turkish Greek populations, signed by Greece and Turkey at the Lausanne Conference which established the fundamentals of modern Turkey. The population exchange will be considered with regard to cultural, social, economical and literatical impacts upon both side. This symposium is the first one which both Turkish and Greek scientist attended and which hold in Turkey. In this respect it may be said that this is the most important advisement we have not seen in this field of studies ever before. The scientifically method of the symposium consists of examining subject from an objective and
* Do. Dr., Dokuz Eyll niversitesi, Atatrk lkleri ve nklp Tarihi Enstits Mdr, kemal.ari@deu.edu.tr

145

Kemal ARI

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

unprejudiced point of views. And it constitutes a considerable example for other studies interested in the subject. Population exchange influences individual lives directly .Accordingly, it is not only a historical matter, but at the same time a existential one. Because to change someones physical habitat is to change his world. Culture, literature, economics and society constitute someones individual identity. The changing of a form of life, therefore, means the changing of this identity. So this symposium will investigate individual identities and worlds changed in course of history ... Identity.

Key Words: Population Exchange, The Migration, Lausanne Conference, Immigrant, Cultural

stenirse, Egenin iki yakas bir araya gelebiliyormu! Bunun en gzel rnei, 78 Kasm 2003 tarihlerinde, stanbulda gerekletirilen bir etkinlikte verildi. ok yakn bir gemii olmasna karn, arlkl olarak, nc kuak mbadillerce kurulmu olan Lozan Mbadilleri Vakfnn nclnde gerekletirilen bu etkinlikte, Trkiye ve Yunanistandan ok sayda bilim insan, mbadele konusunu deiik ynleriyle ele aldlar. Grld ki, istenirse nyarglar bir yana braklabiliyor, aklselimle hareket edilerek, ortak bir sorun, enine boyuna ele alnabiliyormu Hi kuku yok ki mbadele olgusu, dnyada ei benzeri grlmemi bir uygulama... Trk Bamszlk Savann sonunda, iki milyona yakn insan, zorunlu olarak bulunduklar topraklardan koparlyor ve doup bydkleri topraklardan binlerce kilometre uzaklktaki yeni meknlara zorunlu olarak yerletiriliyorlar Bu olgu, elbette deiik ynleriyle ve karmak yeni oluumlara yol aan etkileriyle irdelenebilir; irdelenmelidir de. Bir anlamda, iki lke iin de, sosyo-ekonomik, siyasal ve kltrel yap zmlemelerinde, dikkatten uzak tutulamayacak bir olgudur bu. Hele konunun Trkiye asndan, yaamsal bir nemi olduu bile sylenebilir. Trkiyenin, deiik dnemlerde, katlanarak sregelmi olan g sorunlarna yaklamnda, bylesine bir rnekten alnacak elbette byk dersler vardr. Bu ders alnabildi mi? Alndysa bunun ls ne? Bunu irdelemek konunun ayr bir yn olmakla birlikte sonuta, Trkiye g konular asndan, tam bir laboratuar olarak grlebilir. Aslnda, konuya yakn olanlar ok rahat olarak kabul edebilirler; on yl nce Trkiyede byle bir etkinliin yaplabilmesi bir yana, bunu dnmek bile bir hayaldi. Bunun deiik nedenleri vard. Bir kere, Trkiyedeki tarihilik, bu tr konular, tarih incelesi olarak grme noktasna henz tam olarak varmamt. Bu anlayn yerlemesinde, Toplumsal ve Ekonomik Tarih Vakfnn kmsenemez bir yeri olduunu, hemen vurgulayalm. kincisi de, Trkiyedeki demokratik almlarla ilgilidir; biz toplumun iinde yaayanlar olarak yava alglasak da, lkemizde muazzam deimeler yaanyor. Ksacas, bugn ok farkl bir noktaya gelmi bulunuyoruz. stelik, garip bir biimde, g olgusunu yaayan kuaklar, bu tr olgulara yaklama yolunda dayanma iine girmekten ve ortak etkinliklere girimekten kanm olmakla birlikte, nc kuak, iyi bir snav veriyor ve kklerini arama duygusuyla yola kp, bilimsel araylara ite bu rnekte olduu gibi ynelebiliyorlar. Taksimde Nippon Otel; k bir salon, salonu doldurmu tklm tklm izleyiciler, iinin gerekten uzman katlmclar. nsanlar yaan yamura, kasm aynn

146

80. Ylnda Trk-Yunan Nfus Mbadelesi Sempozyumu

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

souuna aldr etmiyorlar; atalarn uzak topraklara savurup atan bir tarihsel olguyu tanmaya, anlamaya kouyorlar. ounlukla bilimsel etkinliklere katlmn az olduunu anmsadmzda, lkemiz adna, gerekten zlemi duyulan bir grnt. Bir kere, hemen vurgulayalm; aslnda bu tr aratrmalarda, lkemiz hala Yunanistandan olduka geride; ama olsun, dn nasl ki byle bir eyi hayal bile edemezken, bugn bu tr toplantlara ev sahiplii yapabiliyoruz, bu yarn daha da iyi olabileceimiz anlamna geliyor. Hem, bunun zaten byle olacan gsteren, saysz neden var. nsanlar kklerini aryor, stelik hala neredeyse hi el atlmam, devasa ariv malzemesi, aratrlmay bekliyor; yeter ki, biraz arivciliimiz hzlansn. Karamsar olmaya hi gerek yok. Bir eyler, yava yava da olsa, iyi ynde, olumlu bir izgide geliiyor Al konumalarndan sonra, davetli katlmclar konumalarn yaptlar. Renee Hirschon, Paschalis Kitromilidis ve Halil Berktay konuya deiik ynlerinden deindiler. Renee Hirschon, Oxford niversitesinden ve Mbadelenin Yunanistan aya zerinde yapt almalaryla tannyor. Paschalis Kitromilidis ise, Atina niversitesi grevinin yan sra, Kkasya Aratrmalar Merkezinde grev yapyor. O, konumasnda ayrntl biimde, bu merkezin almalarndan ve Anadoludan Yunanistana gitmek zorunda kalm Anadolu Rumlarna dnk anket almalarndan sz etti. Ortak bir bellek oluturma adna da olsa, ok ncelerden bu anket almalarnn yaplmas ok nemli. Bugn, mbadele kltr ve tarihi zerine alanlar iin son derece nemli bir malzeme gurubu kalm bulunuyor bu anket sonularyla. Yunanistanda yaplm olana baknca, Trkiye adna zlmekten geri kalamyor insan. Yunanistan, 80.000e yakn insana ait 145.000 sayfalk anket almas yaparak, bu insanlarn duygularn, gzlemlerini canl bir biimde tarihe not olarak dm. Onlarn yerleim corafyas, tarihi ve dili, mzii zerine nemli bulgular ortaya koymu. Trkiyeye gelen gmenler, hi de onlardan daha az skntlar, trajediler yaamam olmakla birlikte, ortak, kolektif bilince katkda bulunacak elle tutulur bir gzlem, hi de uzak saylmayacak 80 yl ncesinden gnmze aktaramyorlar. Ne ynetenlerin byle bir kaygs olmu, ne g yaayanlar, imdilik bilinebildii kadaryla canl tanklklarda bulunabilmiler. Bu nasl aklanabilir? Justine Mc Charty, Ermeni sorunuyla ilgili olarak, buna benzer bir neden arayn, yeni cumhuriyetin eski aclar unutup, yeni bir sayfa ama arzusuna balyor. Bu, ne derece doru bir yaklamdr, bilinemez. Sanrm bunda, biraz Trke uygun nedenler de aranabilir; kentlilik ncesi toplumlarn, yaz yazma, an ya da gnlk tutma, ksaca zihinsel egzersiz yapmayarak, bu sorunlar pek nemsememe tembelliinin de pay var. Belki, toplumsal hafzay oluturma ynnde, devleti ynetenler, bu tr anket almalarnn gerekli olabileceini dnemediler. Ama bu bile umutsuz olmay gerektirmiyor; Osmanldan gelen kat brokraside sorumluluktan kurtulma amacyla her eyi yukarya arzetmeye alkn idarecilerden kalan belgeler, tasnif edilerek, aratrmaclarn nne kmay bekliyor. O zaman, bu eksiklik nemli lde giderilebilecek. Nitekim, Babakanlk Osmanl Arivi, Cumhuriyet Arivi, Kzlay Arivi gibi arivlerde, gittike bu konuya ilikin belgelerin artarak kataloglara gemesi, bu umudu glendiriyor. Buna bir de Vakflar Mdrl Arivi ve deiik bakanlklara ait arivlerle, Ky Hizmetleri Genel Mdrl Arivlerini katmak gerekiyor.. Gn gelecek, bir noktada bu arivlerden yararlanmak, elbette mmkn olacak. Bunun iin, bilim dnyasnn bir kamuoyu basks yaratmas, arivcilik

147

Kemal ARI

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

almalarnn hzlanmas, bu tr kltr konularna kaynaklarn ayrlmas gerekiyor. Belge zengini lkemizde, yeter ki biraz kararl ve irade sahibi olunsun; her eyin daha iyiye gidecei aka ortada Halil Berktay, son derece arpc vurgular ve akc Trkesiyle, biz ve teki kavramlarnn altn izdi. Modernite teriminden hareket ederek, ulus devletlerin homojenletirme politikalarn eletirdi. deolojik bak asna gre, kiinin ya da ynetenlerin bulunduu noktadan, bakasn nasl grdn deiik rnekler zerinde irdeledi Bu yaklamn, elbette mbadele olgusuna nemli gndermeleri vard. Bu politikalar sonuta dnp dolap, insanlarn dzenlerini alt st eden kararlara dnebiliyordu. stelik, iyi olan biziz, kt olan bakalar yaklamlar anlamay zorlatran etkiler yaratyordu. lk oturum, Siyasi ve Sosyo-Ekonomik Adan Nfus Mbadelesi adn tayordu. Tarafmdan ynetilen bu oturuma, iki Trk, Yunanl olmak zere, be ayr bildiri sunuldu. Marmara niversitesinden Ayhan Aktar; zmirden Lozana.. Trk-Yunan Nfus Mbadelesinin lk Yl: Eyll 1922-Eyll 1923 adl bildirisinde, olayn arlkl olarak diplomatik cephesini irdeledi. Bunu, Kbrs niversitesinden, Athanaisa Anagnastopoulounun, Mltecilerin Sosyal ve Kltrel Asimilasyonuadl bildirisi izledi. Sonraki oturumlardaki konumaclarn bu konuya verdii arlk anmsandnda, Yunanistanda uyum sorunlarna ne kadar byk nem verildii ortaya kyor; aslnda bu, Trkiye tarafnda en eksik boyutlardan birisi. Her byk g olaynda, elbette, toplumsal ynden bir asimilasyon sreci yaanyor. G eden topluluk, iine katld toplumla bir uyum sreci yayor; g ettii topluma, kendinden bir eyler katarak, onu deiime zorlad gibi, kendisi de, vard toplumdan yeni eyler alyor ve deiime uruyor. Bu, gayet doal bir sre olarak alglanmakla birlikte, elbette, kiisel temelde, nemli sorunlar kendini gsterebiliyor. Yldz Teknik niversitesinden Elin Macar, konumasnda, yeni bir aratrma kaynan tantt: Mbadele Aratrmalarnda Yeni Bir Kaynak: Dorothy Sutton Arivi.. Deiik arivlerin, bu genel sorunu ele almada ne kadar nemli katkda bulunabileceini gsteren, son derece nemli bir konu Ardndan, Makedonya niversitesinden (Selanik) Nikos Marantzidisin, Ananastapoulounun bildirisini ksmen bir ynyle olsun tamamlayan bildirisi izlendi: Yunanistanda Trke Konuan Pontuslu Mlteciler: Entegrasyon Sorunu.. Anlalan, Yunanistana g eden kitleler, Anadoluya gelenlere gre, ok daha fazla uyum sorunu yaamlar. Birinci oturumun son konumas Ulusal Helenik Aratrmalar Merkezinden Evengelia Baltann: Mbadil Kapadokyallarn Tarihi ve Tarih Yazm Balta, bizim literatrmzde Karamanl Ortadoks Trkler olarak bilinen kesimin tarihinden notlar verdi ve, tarih yazmnda, bu guruptan kalan kaynak guruplarna deindi. Belki de, bu oturumun en ilgin yan, tartmalar blmnde oldu; nl yazar Yaar Kemal, srarla, sz konusu kitlenin, kken olarak Trk m, Yunanl m olduunu sordu. Malazgirtten nce bile, Anadoluya Trklerin szd bilindiine gre, Yunanl bir aratrcnn verecei yant, elbette ok nemliydi. Ama, Balta, hala aratrmalarn yetersiz olduunu vurgulayarak, bir dalama konusu olarak gelen bu konuya girmekten kanmakla yetindi

148

80. Ylnda Trk-Yunan Nfus Mbadelesi Sempozyumu

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

kinci oturum, Edebiyatta Nfus Mbadelesi adn tayordu. Atina niversitesinden Herkl Milas, Trk ve Yunan Edebiyatnda Mbadele: Farklar Neden?, Damla Demirz, Yunan Dzyazmnda -30 Kuanda 1922 ve G, Ege niversitesinden Aye Lahur Krtun kisi de ki Kere Yabanc: Mbadele le lgili Metinler, Edebiyat eletirmeni Demosthenes Kourtovik, Yunan Edebiyatnda 1923 Mbadelesinin Yansmalar: Duru Deiti Mi? adl bildirilerinu sundular. Oturum baln nl yazar Cevat apann yapt bu oturum, belki de en ilgin olanyd. Hem Yunanistan hem de Trkiye tarafnda konu deiik ynleriyle irdelenirken, iki taraftaki dzyaznda, konuya yaklam biimleri, alglama sreleri zerinde duruldu. Genel olarak bakldnda, Yunanistan dzyaznnda mbadele olgusu, bir dnemin sonu olarak nitelendirilirken, Trkiye tarafnda, yeni bir balang olarak alglanyordu. Aslnda Trkiye tarafnda, uzunca sre bir suskunluk yaanmt. Yunanistan tarafnda ise, nce an tr yaptlar ortaya karken, sonradan edebiyat metinlerinde ele alnmaya balamt. zellikle Herkl Milas, Faik Baysandan Kemal Tahire, Aka Gndze, Yakup Kadriye, Kemal Tahire hatta Yaar Kemale kadar uzanan srete, romanlara yansyan satr aralarna dikkat ekmekte, sinekten ya karrcasna yaklamlardan, genelleme karmaya almaktayd. Bu aslnda son derece nemli bir saptamay da beraberinde getiriyordu; Trk tarafnda, aslnda garip bir suskunluk kendini gstermiti. Mbadele konusu bu boyutuyla gerekten de Trkiyede belki de ilk etkinlikti bu. Ortaya kan toplu sonu uydu: Her iki tarafta da, edebiyata yansd kadaryla, nce kat bir oven milliyetilik duygular, bu tr yaptlara damgasn vurmu, biz ve tekiler ayrm edebiyat yaptlarna yansmt. yle ki sa ve sol grl yazarlarn, siyasi yaklamlar bile, belli bal yaptlara etki etmi, rnein Yunanistanda belli bir dnem, Marksizm mbadele konusunda belli bir yaklam gelitirmiti. . Kimi yaptlarda kripto-milliyeti nitelikler grlebiliyordu. Bu konumalar, Muammer Ketenciolunun Angealikiyle yer yer ortaklaa muhteem dinletisi izledi. kinci gn gerekletirilen 3. Oturumun konusu, Trkiye ve Yunanistanda Mbadele Sonras Kltrel Mirasn Korunmas baln tayordu. Bakent niversitesinden Filiz Yeniehirliolunun ynettii oturuma, Trk, iki Yunanl katlmc bildiri sundular. lk konumay, Elani Kanetaki yapt: Yunanistanda Mevcut Osmanl Yaplar, Tekrar Kullanlabilir Olma Niteliklerine Ait Sorunlar ve Olaslklar Yunanistanda olduka fazla, Osmanl dnemi mimari yapt kalmtr; kat oven duygularla, bu antlarn nasl ykma urad kamuoyunun bilgisi dahilinde olan bir ey. Ayn ykm, Trkiye tarafnda da ne yazk ki grlmtr; bunun yantn da, Sacit Pekak, Kapodokyada Osmanl Dnemi Kiliseleri adl bildirisiyle verdi. nyarglar ve kat milliyeti yaklamlar, ne yazk ki farkl kltrlerin uygarlk antlarna hogr ile bakamyor. Kanetaki, olumlu bir tablo izerek, Osmanl antlarnn Yunanistandaki restorasyon faaliyetlerine ve bunlarn kltr amal kullanma kazandrlmalar zerinde durdu; ama, gerek tablo byle miydi? Bunun yantnn, hi de olumlu olmadn, bizzat Nikos Agriantonis (ICOMOS Hellenic) verdi. Benzer olumsuzluklarn Trkiyede de olduunu, Sacit Pekak, Kapodokyadaki kiliselerle ilgili verdi. Kapadokya yresinde 60 kadar kilise bir de kayaya oyulmu mescit tesbit edebildiini syleyen Pekak, envanteri bile karlmam olan bu kiliselerdeki

149

Kemal ARI

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

bezemelerdeki tahribata dikkat ekti. Kapadokyada bir kaymakam tutuyor, gvercin avlamak iin, tfeini dorultup, ikonalara ate etmekten geri kalmyor; yine bakyorsunuz, Agriontonisin aklad gibi, Yunanistanda askeri slere yakn bir cami, genelev yaplabiliyor Agriontonis, Yunanistan-Trkiye, Mirasmzn Korunmas: Sorunsuz Bir Sorun adl konumasyla, cesaretli ve dobrac bir yntemle sorunu ele ald. Bu konumadan rendiimize gre, Trkiyenin yapamadn Yunanistan yapm, 1830 ncesine ait Osmanl eserlerinin envanteri karlm TC Kltr Bakanlnn bir brornde, bu dneme ilikin Osmanl eserleriyle ilgili 660 rakam verilmesine karn, 2.300 Osmanl eseri tesbit edilmi. Ayrca 8.500 Osmanl evinin envanteri karlm. Aslnda, Kanetakinin sylediinin aksine, Yunanistanda Osmanl eserlerinin ykm, had safhaya ulam bulunuyor. Agriontonisin arpc saptamalarna gre; restorasyonu yaplan yaptlarn says ok azm; rnein, Atinadaki Fethiye camii, son depremden zarar grm; kedilere yuva olmu. 100.000 Mslmann yaad Atinada, ne yazkki cami yokmu, ayrca 600 mslman evi olmas gerekirken, ancak 3 tane varm; birka yl nce, Trikaladaki bir mescit havaya uurulmu. Saptamaya gre, etnik temizlik, antlar da temizlemektedir. Hrvatlarn Mslman kprs diye Mastar havaya uurmalar, Balkanlarda hala bu etnik temizliin rnei deil mi? Zeynep Ahunbay, Trkiye-Yunanistan, Kltrel Mirasn Yeniden Kullanm adl konumasnda Trabzondaki Kzlar Manastrndan rnek vererek, Trkiyedeki restorasyon almalarn ortaya koydu. Ali Cengizkan ise, Mbadele Trkiyesinde Konut ve Yerleim Politikas adl konumasnda, cumhuriyetin konut politikalar iinde, mbadele evlerini ele ald. Sempozyumun ikinci gnnn, ikinci oturumunda, Lozan ncesi ve Sonrasnda Aznlk-Millet Kltr konusu ele alnd. Oturum bakan, Elin Macard. lk konumac, Kostas Tsitselikisti. Bildirisi Yunanistanda Mslman Topluluklarn rgtlenmesi: Sreklilik ve Aykrlk baln tayordu. Tsitselikisin ana tezini, millet sisteminin, bugn de iki lkede de uygulanyor saptamas oluturuyordu. Bu elbette tartlr bir yaklamdr. Bunun yan sra konumacnn mbadele konusundaki yaklamlarnda, ilgin saptamalar bulunuyordu. Mesela, Venizelosun daha 1906da bir konumasnda, Yunanistann yaknda nemli bir Mslman g olaca sylemi Tarihte ilk kez, mbadele ile uluslar aras hukuk bir zm retmitir v.s. Ardndan, Georgios Marommatis Yunanistanda Aznlk Mslmanlar ve Hristiyan Mlteciler: Ulusal Homojenleme Sorunu ve Eitimin Rol adl bildirisini sundu. nce mbadil, gmen ve muhacir terimleri zerinde duran konumac, belki Trkeye yeterince hkim olamamasndan dolay kavramlar yanl yorumlad; ama dier uzmanlarn katlmlaryla, yanl dzeltildi. Yunanistana ylan gmenlerde, Yunan ulusal bilinci olmadn belirtti. Onlar hala, ulus ncesi durumdaydlar ve cemaat ve din kavramlar bu insanlar iin nemliydi. Trakyada da ok az Trklk bilinci vard. Yunan toplumuyla, gmenlerin kaynamas, olduka ge bir dnemde olmutu. Uzun sre, kz alp kz verilmemiti; retim srelerine geilmesi, bu kaynamay hzlandran bir etken olmutu. Yunan eitim sistemi, ocuklara Yunan dilini ve kltrn vermiti. Burjuva ailelerden gelenler ve Yunanca dili olanlar daha baarl olmulard; hatta, ifti gmenler, uzun sre, Trke konumulard, bunlar, bundan dolay utan duruyorlard. Yllar geince, Kk Asyal, Karadeniz, Trakyadan gelenler, Yanan vatanda ve Periklesin saygdeer torunlar oldular Aznlk okullarnda Kuran,

150

80. Ylnda Trk-Yunan Nfus Mbadelesi Sempozyumu

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

matematik ve Trke retilmiti; burada ulus ncesi eitim veriliyordu. Bu anlalmaz bir neden deildir; aslnda, benzer saptamalar, Trkiyeye gelen gmenler iin de yaplabilir. Bir kitlenin, bambaka bir devletin snrlar iinde yaarken, dier bir lkenin ycelttii ideolojilerde bilinli bir etkileniminin olmasn beklemek, ne kadar doru olabilir ki? Nkhet Adyeke ise, Giritte Osmanl Kimlii Altnda Mslman Kimlii Oluumu ve Mslman Ortadoks Cemaatleri Arasndaki likiler konusun ele ald. Olduka ge bir tarihte Osmanl topraklarna katlm olan Giritte enlendirme politikas uygulanmam, Trk grevliler, Rum kadnlarla evlenerek, Mslman bir nfus yaratmlard. Din deitirme sreleri zerinde duran Adyeke, bunun daha ok, yerli ahalinin, mlkiyetlerini kaybetmeme dncesiyle byle bir ynteme bavurduklarn aklad. stelik, sz konusu adada Bektailik yaygnd, bunun tarihsel olarak aklamas, belki slamiyetin yumuak yorumu ile ada sakinlerini yzletirme abasnda yatyordu. Son oturumun son konumacs, Boazii niversitesinden Elif Babld. mrozdan Gkeadaya: Bir Ada Hikyesinin Peinden adl bildirisiyle Babl, mroza dnk politikalar inceden hicveden bir yaklam sergiledi. kinci gnn son oturumu, bir yuvarlak masa toplantsyd. Bu masada, Ayhan Aktar, Lambros Baltsiotis, Herkl Milas, Filiz allar Yeniehirliolu ve ben yer aldk. Katlmclar, kendi bak alarna gre, genel bir deerlendirme yaptlar, eksik kaldn dndkleri konulara deindiler. Benim yaklamm, Mbadele aratrmalarnn Trkiyede nasl balad, Trkiyede toplumsal ve ekonomik nitelikli tarih bak asna bundan on yl nceki ilgisizlik; sre iinde, 3. kuak mbadillerin kklerini arama almalar, konuya bilimsel olarak eilecek aratrclarn Trkiyede almak zorunda olduklar arivler, bu arivlerden yararlanma olanaklar ve gelecekte neler yaplmas gerektii ile ilgiliydi. Gerekten de, btn zorluklara karn, umutsuz olmaya asla gerek yok; tasnif edilmemi resmi ve zel belgelikler gelecekte son derece nemli olanaklar sunacaktr.. Bunun yan sra, artan ortak bilin, elbette bu sreci hzlandracaktr. Nitekim, Toplumsal ve Ekonomik Tarih Vakfnn almalar, bu umudu artran en nemli etkendir. Lozan Mbadilleri Vakfnn pek ok zorluklarna karn, byle bir bilimsel toplantya evsahiplii yapabilmesi ve dar milliyeti anlaylarn ve yaklamlarn bir yana braklarak, konuya bilimsel ynden baklabilmesi, son derece nemlidir. Ayrca, Bilgi niversitesine bal olarak kurulmu olan G Merkezi, son derece nemli almlar salayabilir. Teknolojinin nemli almlar getirdii zaten, nemli bir rnekte grld. Blent Tandoann abalaryla kurulan Mbadele Gurubunun internet a, ortak bir bilincin oluumunda son derece nemli bir ilevi yerine getiriyor; birbirini yz yze tanmayan insanlar, bu ortamda buluup, yaknlaabiliyorlar ve ortak bir bilincin oluumuna katkda bulunabiliyorlar, kamuoyu yaratabiliyorlar. Szel tarih almalarnn hem Tarih Vakf hem de Lozan Mbadilleri Vakf tarafndan yaplmas, ge kalm bir etkinlik olmasna karn son derece nemli grlebilir. Bunun yan sra, gmenlerden kalan etnografik malzemelerin toplanarak, bir mze kurulmas dncesinin oluturulmas nemlidir. Trkiyede, mbadele konusu ile ilgili olarak, genel tarih yaklamlar dnda, dil, folklor, sosyal antropoloji (halkbilim) aratrmalar

151

Kemal ARI

TTAD, V/12, (2006/Bahar)

hemen hemen hi yaplmamtr; bu tr sorunlar zerinde duran, yeni aratrmalara gereksinim vardr Grlyor ki, saduyuyla hareket edildiinde, son derece etrefilli bir konu ele alnarak, karlkl anlay erevesinde irdelenebiliyormu. Yeter ki iyi niyet ve hogr olsun. Byle olunca, olmaz denilenler oluyor, hayal edilemeyen eyler gerekleebiliyor. Tarabyada bir balk lokantasna giderken, otobsn iinde, hemen yanmda Herkl Milasa soruyorum: On yl nce Trkiyede byle bir ey olabilir miydi? Yant veriyor: Hayal bile edilemezdi?. Ya Yunanistan? Trkiyede, Yunanistanl bilim adamlarnn tezleri zgrce konuuldu ve tartlabildi. Zaman zaman tepe noktalara ulaan Yunan fanatizmini dndke u soruyu sormaktan kendini alamyor insan: Yunanistanda buna benzer bir ey yapabilir mi? Ne diyeyim? Dars Egenin teki yanndaki komumuzun bana Emei geenleri yrekten kutluyorum

152