,

#5 (173)

2013
40

LITERATURULI MESKHETI

,
, ,
. ,

, . ,

, .

,

.
,
.
, . . , ,
,

.

, , ,
, XIII , ( ) , -
(1,2), ,
,
.
,
1578

, . , ,
-

: (. ), (). 1921
13
, , . .
, 1921 -
13,072 . ,
250.000
().
- . (,
, , , ) .
(, , (), , , ,
, ), .
, .



,

,
.
.
-
. :
,
( , , ), - .
, ,
- ...
, , ,
... ,
,
,

... (2, 208).
- ,
, . : , - -

,
... , ,

, ... ,
,

(3, 9).
- 1877-78
,
,

- , ..

, , ,
, , , ,
,
.
.
, , , ,
, ,
.

, , , ( ), - .

.
1902 .
,
, , .
1907 .
,
, .
1917
.

,
, , ,

, .

, - , -, , - .

.

.

(
).
,

(10141027 ..) ,
,
. , 1021 , , , I
,
(4, 344; 5, 400).
(10721089
..)
.
, 1074

.
:
.

, -

-5 .

. .

.
.
, , .

.
.
,
.
. . . .
, , ,

.
, :
, ...
,
, .
.
.
.
. :
, .
, , !
? . ,
, ...
,
.
,
. ,
:
, , , , ...
, .
, ?
, . ,
. ,
, . . , !
. .
, ... , ...
, , .
, .
, , ,
.
. .
, , ...
, ?
... , ... . , . , ...
.
, , , ,
.
,
, :
,
.
*
, .
.
, , . , .
, ,
. . ,
.
,
.

, , ?! .
, , ! ,
:
, . ,
, , ,
! ?.. ,
?..
! .
!
, , ?..
, ?
, ...
.
.
, , . . ,
. ,
... ,
.
,
, , - . , ,
... !
, ...
! ,
:
, , ,
;
,
...

.
, :
, ?
, , ,
?..
!
, !
, ,
!
,
? .
, , ,
, ,
, ...
,

.
, , , ?!
! ,
.
?! .
, . ,
!
, . , ,
:

. ... ,
. ,
, ... , ... , .
-
.
, ?
?! . ...
...
.
. .
, , , , -
.
. ,
. , -.
.
, !
.
. . .

2013 ,
. ,
.
.
.
.
.
.

. .
.
. , .

,
.
.
:
?!
, - .
,
,
. - .

:
, , !.. ,
, ...
...
, ?
. .
.
, , , .
.
, .
.
, ?!
, .
,
.

. ,

,
:
,
, ?!
. , .
.
,
, . :
, , ... , ...
.
*
. ,
.

. .
, . ,
. ,
. , :
,
. ,
. , , , ,
... , ,
?..

. .
,
.

, , .
.
, .
, .
: ,

. . , , .
,
.
, .
.

.
.
.
.
.

.
, : , , !..
, ,
.
.
.
.

. .
.

2013 ,

.
, ,
... .
, . ,
. - .
.
.
, , .
,
, ,
...
,
.
, , .
,
, ,
, .

.

, ,
, -. , ,
.
. ,
,
, . .
.

.
. ,
.
.

. , .
.
. ,
.
,
! .

, , .

.
.
. , -.
.
.

.
, ,
,
.
.
. .
.
.
.
, .
,
, , -
-.
,
.
, .
,
, ,

.
,
.
- ,
.
. . -, ,
.
- ...
...
?.. , , ...

...
, ! (, ), .
. .

. .
.
,
.
. . ,

.

. ,
,
. ,
-, .

. -

. :
, ,
,
.
,
,
.
.
,
.

, . .
.
, . . , .
, ?!
.
.
, !
, , ,
!
.
,
.
.
.
, .
, ,
. ,
, .
.
. .
, ?!
.
,
.
! , ,
.
, ,
, ,
.

. , , .
-! .
.
. ,
.
, .
, , .
.
, .
: ,
, , ,
.
,
.
.

,
,
, .
, , ,
.
.
. ,
...
.
, , .
, ! .
. ,
, , , , ,
. , :

... .
,
. ,
.

! . :
,
, !

:
?!
-, ! .
. . , . , .
, , ?
.
, , ... ...
. . , .
. ,
.
.

.
, .
.

. , ...
, ... . , . ...
! , . ,
,
...

.

. , , ,
.

***

.

.
. .
.
. , . ...
, ...
, ... ! ,
. , .
:
.
, ?!
, . !
.
. . ,
. ... ,
...
, .
,
...
, , !

!

:
, .
. ,
... ,
, ,
.
. , .
, .

2013 ,
.

,
,
, -
.
, ,
,
, ,
.
, ,
,
,
!
***
,
,
,
;
,
;

.
, ,
,

;
,
,
,
.

,
.

.

.

.
,
.
,
.
, ,
,

.

.

, .
, ,
,

.

,
, ;
,
.
,
.
,
.
,
;

.
, ,
,
,
!

,
,
,
.
,
, ,
,
.
,
,
,
.
,
,
,
.

,
,
,
.
,
,
,
.
, ,
,
, ,
.

,
,
,
.

***

...

-,
, .

,
,


,

...
,
...

,
,
,
.
,
,

.

,

.
,
,
,
.
,
,
,
.

,
,
, ,
:
:
,
,
...
, , ,
, ,
,
,
!

,


...
, ,

,
,
?!
, ,

:
, ,
!
,
,
...
, ...
, , !
...
,
,
...
-
-,
.
, , ,
,
:
, ,
,
!

,
,
,
,
,
, !
, , !
,
!..
,

!
,
,

.

.

.

, ,

.


,
.
, ,


.

***

,
,
, .
,
,
, .
,
, ,
,

.
,
!

.
,
,
, .
,
,
, .
, ,
, ,
...
.

2013 ,

, -
... (4, 318).
(1089-1125 ..)
. -
. 1124 , , . .
.

.
. ,

, ,
-, (
1361 .).
(6, 209).
,
-
. ,
. , ,
. .
,

. , 1614 , ,

- (6, 589).

, . (18091879 ..)
1843
.
,
. 1907
. . ,
, , , .
-13 , -19
, . -19
30- , ,
, , , .
, , , ,
- , .
:
, ,
, .
-
1907 , ,
.
: .
1958
.
275.450 . , . , ... .
.

, () , .
,
.
.
, ,
,
.
. ,
, .
; (2, 313).
, ,
.
, ,
.
,
. : , ;
16 , . ,

;
,

.
, ,
,
?
, , , , ,
; .
,
, ,
. :
-. ,
, (2, 314).
.
. ,
,
,
, . , 100

.
,
, ,

; ,
,
, .
,
(2, 314).
.
, , ,
,
(2,374).
, .
- . 1871 ,
. 27
, .
,
,
;
. 1917

. ,

.
. : ,

. ,

, , .
.


. ,
. ,
, .

(, 1924 ).
, - ,
.
.
,
()
,
(7,75).
() 1866 . .

,
. . .
. 1920 20
.
, - .

.
. -
,

(8, 185), .
. .
,
, -, . . -
1989 -

I
.
. , ().
.

(9,
178).
,
(10).
2013 .
.

.
:
, .
:
, 1917 , , 1960;
, -
1907 , . ,
,
, , 1991;
, , . IV, , 1987;
, . I, . , , 1955;
IV
XIII , . II, .
, , 2012;
, . IV,
, ,
. , , 1973;
AHMET ACAR, Tarihte Hamioullari,
Ankara, 1955;
, , , 2012;
. , , I, , 1993;
. (), , . , 5 ,
#191, . 4, 1919.

", "!

,
.
, , ,
.
, ,
: , .
: , ,
, , .
, ,
.
,
, .
, ,
.
, ,
, -.
, ,
- , , ,
,
, .
- , ,
, ?!
, ,
, .
, ,
,
, ,
, ,
, , , ,
, .
, ,
, .
, ,
, ,
,
, .
, ,
,
, , ,
, .

, 72 , ,

...
,

- .

: , , .

.

( ),
(, , ,
, ).
(, , , .,
, )
(..- XII.) :
, ; , , . , - ,
, ,
. (--)

-, , , . , -
- -, (. .,
. . 1975. . V).



,
, , .
... , ..
-, -, , - .(. ,
, .35).

:
. : , ,
, -, , ,
, , , ,
....
..., ( )
, , . (.
,-.280-281).
, ,
! ,


. - ,
, , (. , ..-
549-472.) (

), (..39-95.)
, ,
.
,
,, , , , , ,
.
(), (. . -
III , . . - VI 30-
) ,
.

: ( ),
() ().
VI-VIII . , , ,
, .
, ( , I,.
198). . 506
--

.
-

. - , 850861
.
, ,
, 737 .
, . , IX ,

(. . . . I . 1951 . . 84).


.
-16 .

(XII-XII)
, , , ,

.
,
, , -,
(, , , , ) .
,
. ,
, 1254
7-8
, ,
, , 150
(. -
, 2005. .46-47). .

,
2500 !

2013 ,
, .
XIII
,
, . XV
. 1511

, . - ,
, : , , , ,
,
.
: , , ,
. ,
,
.
XVI -

.
.


.
-, ,

.

,
- . 914



. X , , , ,
.


.

,
, , , -,
,
.
- ,
, , .
, -

. , : ... ,

( XII-XIII . .)

, .. . (
. .. . 1990.
.56). (
XIX ,
- -
.
),
. ,
( 3-4
).


.

. -17
5.000
.

.
, ,
XVI .

,
, .
: ,
, , , , , ,
, , ,
450 . ( . II.
1941 . . 12-24.)


, ,

2013 ,
,
, .

- ,
.

, -
,
. ...
,

.

,
( . ,
-, .284).


. ,


, . .
14-
.
- .

. ,
, .
,

.
. ,

, ,
,
.
,
, ,
. ,

, (!)


, , ( ,

.
, ..
1595 , 1160
368 (
: , , , , .).
,
-
.
( ,
)
,
.
,

.
, ,

, -. (. . -. , 1975 .
. 250-253). ,
XVII-XVIII , -
- . ,

.


,
.
. ,
-
, -16 80 , ,



.
1639 - ,

.
,
.
,

, -

). ,
,
.
, ,
.
!

-
. .
XVII
XVIII XIX .

, ,
-, -

. (. .298).
, , ,

, - -

: ...
, , -, , .
, -
,
. , ,
... (
.
I. . . 1892 ..23).
XVIII 70-
: ,
... ( . .
I. . . 1962 . . 215). 1778 ,
( II- )
,
(-),
,
,


-

(.
. . 82).
XVIII .
.
, , ,
,

.
.
,

.
, ,
,
,
.
,
. .

, ,
.

. ,
. -


.
XVIII XIX , , -
, ,

, , - . -, XIX ,
, .
,



.



.
(1.500- )

.
( ) ,
. .

. 1788-89

. , ,
1789 . -
.
.

.
.(. ,
-.99).

, ,
(2011)
(2012).
,
. -
, , .
.
.
,



.
.


, ,
. -.
() , : - ,
(.), -
.
, . . , ? , . (
.,
. .). .
.

, , ,
, -
(. , 2009, 7).
.
, , . ..
. ,
()
. - ,
-
,
-4 - -6 . . .
. : , ,
, . .
.
...
, ,
.

.

.
.
. . , ,
. ,
.
: , , , , , , ,
.. , -16 -
.
, ,
. - , -15 , ,

,
,
(., 1896; 46).
,
30 , , ..
.

2013 ,

, - - - . ,
.

- .
. -16 . .
- , , . , , , ,
, , , . .
-. . - ,
, - , , .
. - ,
. 1595 2 . (., 1941. .228).
. , ,
. - (.,
,

, ,
.
,
()

- ,
: .
, .

, : ,

, .
- //
.

,

.
,

.
- ,
. ( ( ).
) . , 1985.).

, : , . () -- ( )
(). , , - , . .
: .
- .
: , ,
. , , .
. .
:
. 16- .
17 , - (, ) - , . , , , - , ,
. - ,
, . . - . .
. . , , .
,
. : , , , - , . . :
. . - ( ),
, , . - , - . . .
.
, .
//
, , . .. - . , , . - , ,
, .. - -.
:
, - ? .
- , .
, ,
. , . ,
- .
- - . , -

,
- , .
. , .
- ,
.
..
. .
, , ,
, , . ,
,
, , ... -

,
.

, . ( ). ,
.
. .. ,
- ,
,
.
-
, -,

. : .
. . , , ,
, .
,
. .
, -
,

,
-. ,
, . : , . :
, .
, ,
.
-16 - ,
.
.
.

2013 ,
.

.
. . , ,
.
- ,
.
, !
.
.
?
.
-,
, , , , ... .
. .. .
.
, ..
. . ... , , , ...
>>> (.).
. ,

2000 ..-.
. :
.
... , , , , ,
, -, ,
,
.
. , ,
,
- .

... ,
, , -16 -
. , , , , , , , .
. ,
( -, . ),
,
( -, . ). .
.
, , .
. : , , , ... , .
, , , ,
, , ,
, . :
. , . .
, , ,
- . 1944
, . ,
.
; ( ). . , .
1990 : ,
, . . - ,
, - , ..
. .
, , .
. ( . ).
-. ,
. : , , .
(.95).
,
, ..
. 1990 ,
1981 ,
. ,
! ,
, ! .
!
.
,
.

-
,
, , .
, , .
,
( ), . ,
, (3 ). ,
, .
, . .
. 7
.
. , . .
, ,
, .
. ,
,
. ,
.
.
( ). ,

.
. - .
. . . ,
,
, - .
, ,
, ,
.
. .
.
.
, ( ). ,
.
, : ,
,
!
,
:
!
,
, , .
.
.
, .
( 5-7 ),
.
,
, ( ) .
, .
. , ,
, . .
. ()

: ,
! .
, - .
, . ,
, ,
. ,
, ,
.
.
( ). , . 40 , , , .
, , ,
(). ,
, . . , .
( ),
, , .
.
.
, . ,
,
.
,
, . .
, , . .
.
:
, (), .
, .
, ,
.
, .
() , ,
, .
( )
, , .
. , .
( )
, , , (), , ,
, .
. , .
1990 ,
78 , 69 62
.

10

! - ,
, . . .
,,
.

.
, , , , , ,
, -. ,

.
1500
, .
- ,
!
. , , ,

. ,
, .

. ,
, ,
4 . .
,
,
.

.
. -,
.
-.
,
...
, . . ,
.

, , ...

...
, , . ,
,
. , ...




.

1923 , ,,
.
,
3 ,
1941 .
, .
,

.
, , ,
. ,
. ,
,
. 1945
.

. ,
1945
9 .
. , , ,
, .
,

2013 ,

..
. .

...
.
.
. ... ,
,
, ... ,
1961-1962 , ,
. 1965
, ,
,,- . ,
.
24
.
,
. ,
, , ,

,
, ,
.
,


.
,
.

. , , ,
. : ,
, , , , ,
, ..
, - , . -
1987-1989 .
...


... ,
,
,
,
, , ...
,
,

. ,
,
,

( ) ...

... 1957 , - -
, , , .
XX - .
, ,
, - ,
, . , - ...
- - ,,
, , - :
, . ...,,
,
,
- , -.
,
, , ...
, ,
. , , ...
, - , ,
, . , .

, , 1918-21 , -
, ,
, . : ... ,
, , , ,
, ! , . - .

,
-
.

- , - ,
-
. , ...
-
, , , ,
-- ,
, - - - . ,
- .
, - ,
- , . , .
,
-

, .
,
, ,
, . ,
.
, ,
. .
. . ,
.

. , .
- .
,
,
:
. .
1 . , 1953-1970 , 1970-1991
1 .

,
. 1966
, , ,
. , ,
. 1971 . 1
. 1972
. 1
1 I
. 1985

.
,
1 140 1971 150
1981 .
. ,
1970
,
.
.
- ,
- .

. , :
(1985 .), ( 2002-2008 ..),
(2007), .
(2012), -, (2012). ,
.
, ,
, .
.

2013 ,

,
, , , . , ,
. , , . , ,
,
().
: ,
... , , !
.
?
. .
, .
, ,
, , , .
, ! ,
, ,
...
: .
( , !).
, , .
! ,
...
, ... !
, ,
!
, :
***
,
,
,
...
, ,
, ,
-, ,

.
,
, ,
,
.
;
,
,
.
, ,
...
,
, .
,
,
,
.
,
, ,
,
.
, ,
, ;
, ,
.
, ;
, ,
,
, .
,
,
,
.
, , ,
,
, -,
, .
;
? ;
;
!

, ,

.
, . . -
,
.
. ,
. ,
,
- . ,
:

,
,
...

11

, ,
.
.
: , ,
, , , !
,
.
.
,
: , ,
? . : , ,
, .

, ,
.
.
. .

-,
.
, , :
?! .
, ,
,
, ,
.

: ,
,
. , . -

, .
.
: ,
, , , .
. , ,

.
, ,
, .
, ,
!
.
:
- ? .
! .
?!
!
?!
!

:
, ! , 1000- .
, , 475-
. , ,
, , ,
-, :
,
-, ...
,
, ,
:
,
,
, ,
.

.

.
.
,

.
.
.
, .
.


, , , ,
.
70-
.
. .
.
:

! , , ,
, ,
, ,
, , ,
! .
()
28 80
.
.
,
.

12

,
, .
,
, ...

, . -
, ,
.
, ...

.
,
. , , , ,

-, ,
. ,
,
, , -
.

. , . .

.
, -

.
, ,
.
. -

1971 10 17
(273) .

. -.
, ,
,
.
,

,
, .
-
. .

, , :

,
- !..
, , - ,
,
, :
, !
, ,
, ? .
, ,
, ; , . . ,

2013 ,

,
, .
,
.
, ,
... ,

. - .
-,
- ,
-
.

,
, , . ,
, ,
. ,
, ...
,
,
,
, ,
. ,
, ,

.
,
, ,
,
.
,

. . -

.
,
. ( ), .,
. ,


- ,
. ,
, , ,
,
,
,
, , , ,
-, , , ,

.
: , ,
, - . , ,
.
, ,

. , ,
, ,

,
. .
.
,
. . 1980

?
.
,
,

,
,
.
, -

.
,
, ,
,
, ,
,
, -

. ,
,
:
, ?
, , , ,
. ,
. .

.
, , () , ,
, (),
(., ),
(), () .
(?!) -

?
,

?
,
,
?
( )
.
, ,
, , , ( ), , , .
,
..
, -
, ,
.
,
.
: .
,

.
,
...
,
, ,
. , , ?

.
,
1972

2013 ,

10 . . 10 . 11- . , .
( ),
. , ,

. , .
. . .
, , ,
. . 11 . .
. . ,
.
. 4 5 . . 3
.
. , 11- ,
.
, . ( ). .
11 . -.
.
. .
. . . ,

. ,
. , , , ,
. . ,
.
, .
21 . . , , . .
-. .
. .
. , ,
. . .
,
. . , .
.
. . . , . . ,
9 , .
.
. ,
., .
. ,
. , , . , , , ?
. . .
-.
- . ,
, . -. . , ! ... !.. ,
,
?!
22 . ,
108- -2 119- 13 . . (4000)
. .

.
. .
. .
, , ?!
?
,

. .
,
( ), . ...
28 . .
. , ,
.
. , ,

. , . , ,
...
. .
. , ,
. , , .

,
, ,
, , !
, , .
. , , , , , ,
,
? - ... ,
,
. : ,
, .
29 . ?
... .
.
, .
... , , . ...
. , -

.
. .
, ?.. . , ?..
! .
16 . -
. .
,
.
. , .
.
. .
, ,
,
.
. -

1989

. .
, . . ?! ,
, , .
.
?! .
.
. :
. ...
30 . .
, , . 4
.
.
.
3 .
. 32 . . . . . , ,
. ...
. , .
, .
. 10 . .
. .
. . .
, , .
. .
, .
. . .
.
. ... .
4 . 12 . .
7 . . . . . , .
. . 12- . : . , , .
, ,
. . . .
. .
. .
. , .
. .
. .
.
.
5 .
9 . .
. , . , ... . . . ,

, ,
. , , ,
, .
, , .
28 . ,
. ,
. . ,
, . ,
. . , ,
, , ,
, , ! .
. ,
, ,
,
.
31 . . . . . ,
, . , .
1989
28 .
. 5
. , .
. ,
,
,
, , .
. .
, .
. , ,
- . .
. , , ...
, ,
. .. , .
. .
16 . . .
. .
. .
. ( ),

13

.
. , ,
, ,
. , ,
, . ,

( ). . . .
. . .
, , . (
).
, , ,
. ,
. .
!
:
, ...
.
, . ,
.
17 . . 11 . . . . .
.
, , .
: . . , . .

, , . , .
, -, ,
.
. . 15 .
,
. ,
.
, .
3 . (
) .
. .
.
, .
. . . . . .
.
. 8 .
, .
, . . . ,
, , , . . . , . ,
, ,
. , , ,
?! ?!
4 . 4 . .
, (, ,
180-110- ). ,
190-115- . .
.
.
, , .
, 350 . , .
( ). .
. .
. .
, .
.
. ..
. ( ) : . :
, , ,
. , , .
. .
,
, .
. . .
. . . , , .
. .
, - . , .

14
32

2011 ,

2013 ,

:
:
220101451;

GE72LB0113115795007000;
/ 223100908.

, .
80 .

***

,*
,
.
,
, ,
,
,
.
, , ,
,

.
,
.
,

- ,

.

,

.

,
,
, ,

.

* . 5968

***

,
,
, ,
.
,
.
,
,
,
.

, ,
.
***
***

, , ,
.

.
,
, , , , ,
,
?
.
.
, ,
, ,
,
.
.
,
,
,
,
.
***
,
:
, ,
,
, , ,
, .
,
?
, ,
,
***
,
.
,
.
.
,
,
,

, ,
.
.
, ,
, , ,

.
.
***

,
, ,
***
-,
.
, ,
,
,
,
.
.
, ,
, , ,
,
,
.
, ,
-.
, , ,

,
.
,
.

,
.
.
,
***
,
,
, , ,
.
,
.
, ,
.
,
,
, , , ,
.
,
, .

,

.
***

,

***

, ,
.

.

***

.
,
.

()-

-
40/1.
43

:
2932766
.:
99-98-82

: GE27CN0000036601330580 GEL
: CNSBGE22

.

, ,
,
( ) ,

.

***
,
,

, ,
.

***

,
, *.
,
, **.
,
, ***.
, , .

2013

***

,
,
,
.
,
,
, ,
.

***

,
,
,
.
,
,

.

***

,
.
, ,
.

, ,
83 ,
2013

.

. 5-
,