Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

VEZRKPRNN DER SORUNLARDAN BESLENEN NCELKL BR SORUNU VAR! Toplumun mihenk ta olan ailenin eitli sebeplerin de ibirlii yapmasyla zaman zaman zld kritik dnemler olmutur. lkenin tarih sreci ierisinde yaad birok sosyokltrel ve ekonomik hareketin bu zlmenin seyrinde etkili olmas gayet doaldr. zlmenin izlerini hayatn her alannda belirli miktarda grmek mmkndr; ancak bu belirtileri marjinal ayak sesleri karmadan gzlemlemek isteyen iyi niyetli zihinlerin dikkat etmesi gereken nemli kstaslar da mevcuttur. rnein cevab aranmak istenen birok problemin insana mantklym gibi gelebilecek ancak gnlk hayatn etkisinde kalnarak ve kestirmeden bir yolla retilerek verilmi eitli cevaplar vardr. Sz konusu cevaplara rnek olarak medya kurulularna ait internet sitelerinde halka sunulan ve bahsi geen sorunlar yanstan haberlerin hemen altna yaplan baz nyargl yorumlar gsterebiliriz. Bu yorumlar toplumun genel dnce yapsn yanstmaz elbette ancak nemli bir kesim hakknda bize fikir verebilir. Olduka arpc ve esas konumuz olan dier bir rnek ise; ciddi can ve mal kayplarna neden olan trafik kazalarnn sorumlusu olarak sadece o dnemin siyasi ve idari makamlarnn eletirilmesidir. Mesela park ve kaldrm sorunlarna verilen refleks iin de ayn durum sz konusudur. Yine ekonomik skntlar gibi problemlere verilen tepkilere bakldnda toplumsal refleksimizin bir ekilde tipikletiini grmek mmkn. 21. yzyln zellikle eitim ve renim asndan btn teknik imknlarna ramen bireyin kendinden uzaklaarak tketme felaketine kaplmadan nce hayal dnyasn kontrolszce -iinde yaadmz dzenin pembeleen karelerini de benimseyerek- kirletmesi; bu nedenle nce ailesine sonra da evresine zarar verebilecek eylemlere hazrlanmas ve bu hazrl tarif edilemez bir hzla tamamlayarak uygulama safhasna gemesi gibi bir gerek varken; o grmek istemediimiz toplumsal sorunlarn biletini tek sorumlusuymu gibi, sadece dnemin ilgili mercilerine kesmemiz kritik bir hatadr. Problemler maalesef tek bir dnemin yaratamayaca ve dolaysyla halledemeyecei kadar derindir. (Bu syleme bakarak beni sezgisel bir ekilde etiketlemeden nce yaznn devamn okumanz rica ediyorum.) Toplum olarak kltrel deerlerimizi kirlettik. Bu eyleme dhil olmadn dnenlerimiz; Aman bana darlmasnlar..! Aman beni dlamasnlar..! Aman grevimi yapm grneyim..! anlayyla deerleri kirleten veya yok eden yaknlarn ya da grev arkadalarn engellemedi. Yani herkes bu suun orta oldu. Sonu olarak hantallam, kendi hayatn planlamay dahi bakalarnn srtna yklemek isteyen, ine deliini ksa yoldan geebileceini zannederek kendisine bir kereliine verilen zaman okey masasnda veya gerekte iyi niyetle retilen bir bilgisayar banda ve belki de uyuklayarak ttkten sonra; yaad btn sorunlar kadere balayan bireyler olduk.

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Aslnda ine deliinden hemen geme aciliyeti toplumun her katmannda kendini gstermekte, bireyler en yaknlarndakine yalan sylerken sadece bu amaca ulamak akyla hareket etmektedir. Peki, sayg neydi gerekten sylesenize? Benliimizi smrmek iin frsat kollayan szde emek bekilerine ihtiya var mdr saygnn olduu yerlerde? Hani bize ait olduunu dndmz o gelecek vaadeden kk ama nemli fikirlerimize, gerek anlamda sayg duyabilecek bir yaknmz kald m evremizde? Kaldysa bile ka kii? Hadi: Bireyin kendine, Bilenin bilmeyene, Bilmeyenin de bilene, Sanatnn sanata, inin ie, retmenin renciye, rencinin retmene, Srcnn yayalara, Esnafn mteriye, Mterinin esnafa, Tccarn reticiye, reticinin evreye, Kiinin vergiye, Devletin ve devlet mensuplarnn halka, obann oban kpeine, Babann oula, Abinin kardee, Evladn ataya, Vatandan topraa, nsann uygarla olan saygsn aama aama devam edelim irdelemeye! Memurundan tarladaki obanna kadar herkesin; renk cmbne sahip kltrel bir zenginlii yaamann ve yaatmann verdii keyif iin abaladn grmek zorlat. Bireyin benliini yani ben merkezini zmparalayan modern (!) olgularmz, onu iine kapank bir ruh haline ve pis kokular yayan egoist bir yapnn iine srkledi. Bu uurumun penesindeki retmenin renciye olan etkisi, sanatla uratn iddia edenlerin sanata olan etkisi, siyasete girienlerin topluma olan etkisi, bilimden ekmek yiyenlerin o bilime olan etkisi, sanayicinin evreye ve tketiciye olan etkisi geleceimizi belirliyor. Toplumun; kendi barnda ve ou kez kstl imknlarla yetitirdii diplomal ya da diplomasz kahramanlar bile en verimli alarnda sindiremedii, onlardan yeterince faydalanamad bir dnemin iindeyiz. Planlamann kt zerinde mkemmelletii uygulamada ise snfta kald bir dnem..! Btn bu genel erevenin iinde Vezirkprnn konumunu (ehir yerlemesi) irdelemek iin yararlanacam grsel ve istatistiki veriler, stlendiimiz sorumluluklar en azndan trafik asndan ne lde yerine getirdiimizi gsteren objektif bir karne niteliindedir. Sz konusu verilerin eletirisini de yapmak yerinde olur; nk kaytlarn, devletin salk verdii ekilde oluturulamam olmas, hazrlam olduum derlemelerin gnmz yeter gncellikte yanstamamasna neden olmutur. Yine de fikir vermeleri ve

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

profesyonel ellerde hayat bulmas asndan paylamaya deer bulduum bu gstergelerin dimaklardaki etkisinin uzun vadeli olmasn umuyorum. A. Vezirkprde ehir Plan ile Sosyo-Ekonomik htiyalarn Kskacndaki Ara ve Yaya Trafii ehir hayatnn dinamiklerini tarihsel bir izgi zerinde izlediimizde baz evrensel hareketlerin yerel zelliklerle btnleerek gelitiini gzlemleriz. Bu ynyle ehirler insan bedenine benzetilebilir. Tr olarak ayn olan btn canllarn kendine has genetik zellikleri vardr ancak canllarn geliirken yeterli oranda ve dengeli beslenmeleri de ok nemlidir. ehir olarak Vezirkprnn hem genetik hem de beslenme sorunu yaayan bir insana benziyor olmas, yaanan sanclar anlamamz kolaylatryor. Gnlk hayatn hengmesinden ok daha fazlasn gsteren ehir trafii ise bir btn olarak Vezirkpr ehrinin nemli bir parasn oluturuyor. nsan bnyesindeki kan dolamn salayan damar sistemini temsil eden yollarmzn sahip olduu problemler ile o damarlarda hareket eden kann yani trafiimizi oluturan aralarn ve insanlarn yerel bir zne olarak sebep olduu problemleri ayr ayr ve derinlemesine incelemek gerekir. 1. Yollarn Durumunu Belirleyen Tarihi ve Postmodern Etkenler (Sosyolojik olaylar, fiziki corafya karakteri, arazi kullanm, nfus, ehir planlamasnn dn ve bugn, toplum psikolojisi, trafik younluu ve olaylar kapsamnda)

Genel olarak yaya ve at arabas trafiinin sz konusu olduu yakn bir dneme yani Osmanl Dnemine gitmemiz, gnmzn trafik sorunlarna yol planlamas asndan k tutacaktr. nk ehrimizin genetik yall gnmze her ynden yansyan bir durumdur. Vezirkprnn ekirdeini oluturan mahallelere baktmzda Osmanl dneminin etkisi altnda evrimleen eski yol sistemimizi topyekn deitirmenin zorlu bir i olduunu sylemek gerekir. Gnmzde byle bir giriim, tarihi deerlerimizi korurken modern basklara cevap verebilecek bir sistemi yerleik hale getirmeyi gerektirir. 15. ve 17. yzyllar arasna ait avarz kaytlar ve 1647 ylnda ehrimizi ziyaret eden Evliya elebinin izlenimleri sayesinde Vezirkprnn ekirdeini bir nebze de olsa anlamak mmkndr. Kimi zaman Yrg Paa ve Tacettin brahim Paa gibi gnlllerin ve varlkl ailelerin kimi zaman da Kprl Ailesinin etkisiyle gelien ehir, dnemin ihtiyalarn karlayabilecek nitelikteydi. Srekli byyen Nefs-i Gedegra, hemen yan bandaki Kpr Ky ile birleerek Kpr Kasabas adn alrken bilinen 425 hanesiyle yollarn trafik ykn arttrd. Bymenin seyrini anlamak iin yine avarz kaytlarna bakmamz gerekir. Nitekim 1520li yllarda sadece 5 olan mahalle saysnn 1642 kaytlarnda 8e km olmas bir asrlk gelimenin panoramasdr.

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Tablo-1: 1520 ve 1576da Nefs-i Gedegra ve Mahalleleri

Tablo-2: 1642de Kpr Kasabasnn Mahalleleri

Zaman zaman vuku bulan afetlerin ve siyasi buhranlarn etkisinde kalan ehir bu amellerin etkisiyle gelimesini ya durdurmu ya da revize etmitir. rnein Kk Kyamet olarak anlan 1509 ylnda balayp kaytlara gre 45 gn boyunca stanbul bata olmak zere Anadolunun Amasyay da iine alan birok yerinde etkili olan deprem dalgalar birok can ve mal kaybna neden olmutur. Yine 1510 ylnda gerekleen bir seri depremin etkisiyle birlikte, bu depremlerin yaralarn sarmak konusunda yetersiz kalan Osmanl ynetiminin durumuyla dier sosyo-politik problemler st ste gelmi, dnemin yerel frsatlarna yani Celali gruplarna gn domutur. Bana gre Vezirkpr ehir yerlemesinde gnmze kadar ulamas beklenen eski Roma ve daha erken gayrimslim yaplarnn bu dnemdeki depremler nedeniyle haritadan silinmesi muhtemeldir. Burada konumuzu ilgilendiren en nemli durum, i karklklarn ve isyan gruplarnn ortaya kmasyla belirmitir (Suhte renci olaylar, tmarl sahiplerinin hara kesmesi, sipahilerin ve yenierilerin gruplar halinde dolaarak soygunlar yapmas vs.). Yerli halkn, bu gruplarn basklarna dayanamayp eski ve bakmsz kalenin (elebinin tabiriyle Eri Kale ve muhtemel yeri Ortacami Mahallesi) yan bana yeni bir kalenin yaplmasn istemesi; dnemin grevli kadlarnn stanbula yollad izin ve talep mektuplarndan anlalmaktadr. elebinin tabiriyle 4 kaps olan ve arsnn duvar dnda kald bu kalenin iinde byk olaslkla bir de mezarlk bulunmaktayd (Bugnk tren alan ve yakn evresi). Bu eski mezarln son uzants, 1946-50 yllar arasnda ehrin yatay geliimini tehdit ettii dnlerek kaldrlan ve Yeni Mahalle mezarlna aktarlan gnmz Belediye Parknn arazisinde bulunmaktayd. Tablo 2de grm olduumuz Mahalle-i Toprakkale bylece ortaya kmtr ve balangta snr olarak gnmz Fazl Ahmet Paa Mahallesi ile Yeni Mahallenin bir ksmn da iine almaktadr. Kale iine adeta skan eski ehrin mirasn yaatan bugnk dokuyu anlamak iin bu bilgilere ihtiyacmz var. zellikle Mehmet Paa Mahallesindeki (Konum olarak Eri kalenin bitiii saylabilir.) darack sokaklarn varln bu kale iindeki

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

alandan azami derecede yararlanma isteine balamak yerinde olur. Skk nizamn evre mahallelerde de etkisini grmek mmkndr. Nitekim gnmzde kalntlar zerine yeni yaplarn ina edildii bu kale duvarlarnn Cumhuriyet dnemi ahitleri, alansal olarak Fazl Ahmet Paa Ktphanesini de iine alan bir yapdan bahsederler. Onlar hakl klabilecek kant ise, Yeni Mahallede ktphanenin hemen arkasna tekabl eden darack sokaklardr. Bu sokaklarn geni bir alana ramen ayn Mehmet Paa Mahallesinde olduu gibi dar ve kmaz sokak dokusuna sahip olmasn dnemin buhranlaryla ve dolaysyla Toprakkale ile ilikilendirmek doru bir tespit olur. Ancak bahsi geen sokaklardaki meskenlerin biraz da 1942-43 depremlerinin etkisiyle ya olarak daha gen olmas yanltabilir. Burada dikkat edilmesi gereken; deprem ya da baka sebeplerle yenilenen meskenlerin sahiplerince ayn arazi zerine ina edilerek skk nizam devam ettirmesidir. Sz konusu ehir dokusunun gnmzde nizami olarak olduka az bir kalnt brakmasnn yine 1590 ylnda Amasyada meydana gelen depremler silsilesiyle ilikisi vardr. Bu, Amasya Tarihinde ...Amasya ve mlhakatnda mdhi bir zelzele oldu. On gn kadar devam itdi. Btn ahali meydanlara kub adrlar altnda iki ay kadar kald. Zelzelenin devam halk arasnda mevcud kyametin bin tarihinde kopaca ayiasnn zuhuruna bais oldu eklinde gemektedir. Aslnda ok eski tarihlere de dayanarak sylemek gerekirse Vezirkpr ehir yerlemesi arkeolojik olarak Roma, Anadolu Seluklu Gedegras ve Osmanl dnemini (Ankara Sava sonras ortaya kan beylikler dnemi dhil.) kapsayan en az 3 katmanl bir arazi zerine kurulmutur. Eski yol ann karakteristiini dnemin kltrel ve dinsel zelliklerine bakarak da yorumlama zorunluluu vardr. rnein kmaz sokak kavramnn sadece Vezirkprde deil de btn Osmanl topraklarnda ortaya kmasnda eitli sebepler vardr. Kimi aratrmaclar; kmaz sokak oluumunu arsa mlkiyetinin balangcna uzanan faktrlerin etkisine balamaktadr: kmaz sokaklara, ana yollardan evlere uzanan zel yollar olarak bakmak gerekir. Evlerin yerletirilmesinde de grlen bireyci tutum, kmaz soka douran nedenlerden biridir. (Kuban, 1995, Aktaran: Aliaaolu, 2003). Stewigden naklen Akgn ve Egliye gre, bu durumun esas nedeni, slamn gizlilie nem vermesidir. Buna bir de iklim ve arazinin etkisi dikkate alnarak gneten, tozdan saknma durumu eklenirse konu yeterince aklanm olur. Stewigden naklen Mayer, konuya farkl adan yaklamaktadr. Ona gre, eski ehirlerin merkezini oluturan pazar yerinden ve bir merkezden nsal olarak ve ehir iinde birbirinden gittike uzaklaan caddeler arasndaki arsa genilikleri ehir kenarnda byr. Ortada kalan arsalar, yan caddelere balamak iin kmaz sokak zorunluluk halini alr. Yine Stewigden naklen Schwarza ise; olayn asl nedenini eitli kabilelerin ayr ayr yerlerde mahalleler kurmalarna balamaktadr. Son olarak Stewig, kmaz sokak oluumunu, gecekondulamaya dolaysyla plnsz bymeye balamaktadr. Ancak yazar stanbul iin yapm olduu aratrmasnda, Egli ve Akgne hak vererek, slamiyetin roln kabul etmekte, kmaz sokak oluumunu ok kark faktrlerin etkisiyle ortaya ktn vurgulamaktadr (Aktaran: Aliaaolu, 2003). ehirlerde cadde ve sokak sistemini etkileyen temel etmenlerden biri de hi kukusuz plnlamadr. Ancak plnlama olayn iki ekilde ele alp irdelemek faydal olacaktr. Bunlardan birincisi, Tanzimattan sonra, batllamann etkisiyle ortaya kan, ehirlerimizin dokusunun deiiminde son derece etkili olan Ebniye Kanunlardr. 1264/1848 Tarihli 1. Ebniye Nizamnamesi ile yine ayn tarihli Ebniye Beyannamesi; 1265/1849 Ebniye

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Nizamnamesi maddeleri arasnda; han, hane ve dkknlarn belirli bir hiza tutturmalar, hibir binann dierinin nne kmamas, geniletilen ve dzletirilen yollarda yanm olanlarn yerine yeniden yaplacak binalarn geri ekilerek inas, aksi halde ruhsat verilmeyecei kesin hkmlere balanmtr. (Aliaaolu, 2003). Vezirkpr ehir yerlemesinde ise bu uygulama ilk Tikenli, Abdulgani, Ortacami, Deirmenba, ksmen Mehmet Paa ve anakl mahallerinde uygulanmtr. Plnlama olaynn ikinci eklinde ise; Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda Ebniye kanunlarna bal kalnm ve ayn uygulamalar srdrlmtr (Takale, Fazl Ahmet Paa mahalleleri). 20. yyn son eyrei ile 21. yyda zellikle kaldrm standartlarnn ara yollarna uygun orantlarda, yaya gvenliini salayacak ekilde dzeltilmesi, yeniden ina edilmesi, konut-parsel younluklarnn kontrol altnda tutulmas gibi nizami ehir dokusunu oluturacak uygulamalar sz konusudur. rnek olarak 1972, 1983 ve 1994 yllarnda devreye sokulan imar planlar gsterilebilir. Ancak bu uygulamalarn yetersiz olduu ve ou kez imara uyulmad aktr. Temelde tamamen dijital ortamda tasarlanan ve bu sayede gncellemesi de mmkn olan 1994 yl imar plannn eitimsiz ellerde bozulduu ve kullanlamad grlr. Dolaysyla byk paralar harcanarak hazrlattrlan bu plann yenilenmesi ve yeni ihtiyalara cevap verebilmesi iin yine masraflara gidilecei aktr. zellikle Deirmenba, Tabakhane ve anakl mahallerinde oturma izninin sonradan verildiini dndren tarihi dokunun devam niteliindeymi gibi grnen, Cumhuriyet dnemi plansz yaplamas dikkat eker. Yine imar snr iinde kalan kimi tarmsal fonksiyonlu meskenlerin ulalabilirliini salayan birok kmaz sokak mevcuttur (Altnkaya Barajnn kurulmasyla sular altnda kalan baz kylerden gelen nfus sebebiyle kurulan ya da gelien Kuruay, anakl ve Yeilada mahalleleri gibi). Hem tarihi dokunun glgesinde hem de Cumhuriyet dneminin hatalaryla gelien yollarmzn genel ablonuna gnmz ihtiyalarn dnerek baktmzda yetersiz kaldrmlar ve yol genilikleriyle karlarz. Bu haliyle yollara; normalde bodrum katlarnda park alan bulunmas gereken ok katl yaplarn sebep olduu yol igali de eklenince problem bymektedir. Bu yaplarn bulunduu kimi caddelerde yollar tkamamak isteyen ara sahiplerinin kaldrmlar park alan gibi kullanyor olmas da yayalarn yrmek iin canlarn tehlikeye atarak ara yolunu kullanmalarna neden olmaktadr (Resim-1).

Resim-1: Fazl Ahmet Paa Mahallesinde Park Sorunu rnei

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Sz konusu problemleri adeta gizlemek istercesine Vezirkprde insanlarn yolun ortasnda yrmesinin sebebi; evlerin atsndan den kiremitlerden korunmak istemesidir. gibi sylemlerle devreye sokulan toplumsal bir savunma mekanizmasn kabul etmek mmkn deildir. Byle bir sylem, kaldrmlarn olmad dar sokaklara sahip bir Osmanl kentinde geerli olmasna ramen gnmz iin sadece sregelen planszla ve insanlarn birbirine kar olan saygsnn zayflna dayandrlabilir. Ticari fonksiyonlar n planda olan ana caddelerde ve tali sokaklarda esnafn rnlerini aktarmak dnda sadece keyfi bir ekilde ara park etmeleri ve zaten yetersiz olan bu yollarda rnlerin kaldrmlarda tehir edilmesi, ehir hayatn yayalar asndan yaanmaz hale getirmektedir. Bu durumu salksz beslenen insanlarn yaad damar tkankl sorunlarna benzetebiliriz. Problemin ok yaygn olmas, trafik ubesinin gerekletirmeye alt bay-pas uygulamalarn baarsz klmaktadr. Son dnemlerde sancl bir ekilde cretli park uygulamasna geilmesine ramen hastalk ciddiyetini korumaktadr. Kimi ara sahiplerinin zellikle merkezde bulunan otopark kullanma isteksizlii gstermesi de durumun tek tarafl olmadna iaret eder. Kurumlar eletirmeden nce kendi sorumluluklarn da gzden geirmesi gereken birileri olmaldr. Madalyonun br tarafna rnek olarak yol ortasnda durarak sohbete dalan ara sahipleri, hz limitlerini zorlamaktan hi ekinmeyen her yataki srcler, alkoll ara kullanm, ehir ii trafiine de hizmet ettii iin ara younluunu kaldramayan bir devlet yolu, st geit yetersizlii, trafik akn tehdit eden ve olduka dikkatsiz olan traktr srclerinin varl ve emniyet mdrlnn onca abasna ramen kurulamayan kamera sistemi (mobese) gsterilebilir. Btn bunlarn yeter lde deerlendirilmesi zellikle halkmz ve kurumlar asndan asli bir grevdir. Vezirkprde yerel ynetimlerin bu konudaki yetersizliklerini sadece ihmalkrla dayandrmak da haksz bir yarg olur. nk zellikle 1972den bu yana gerek altyapya gerekse de styapya ynelik yaplan btn iyiletirme abalar ciddi denek skntlarn beraberinde getirmitir. Vezirkprnn ihtiyac olan dnm ve gelitirme projelerinin yerel ynetimlerin mali kaynaklar asndan kapasitesinin ok ok stnde olmas yukarda vermi olduum sebepler de dnldnde gayet normaldir. Gnmzde projelerin hzl bir ekilde devreye sokulmasn, maddi skntlarn yava yava aldnn gstergesi olarak kabul edebiliriz. Yine de bu skntlara ramen ncelikli konular varken farkl siyasi dnemlerde gereksiz ve hizmet d yatrm rneklerinin ortaya kmas, yerel btenin tarih izgisi ierisinde yeterince iyi ynetilmediini kantlar niteliktedir (ehir ii baz yollar blmek maksadyla pahal kabul edilebilecek ve abuk bozulan gne enerjili yol butonlarnn kullanlmas, kendisini kullanma zorlamayan ve teknik hatalar olan st geit yapm, personel saysnn baz dnemlerde dengesiz rakamlara ulamas gibi.).

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Vezirkpr, trafik sorunlarn halletmek konusundaki yavalnn bedelini ar demektedir. Elimizdeki verilere baktmzda acil eylem plann hazrlayp devreye sokma hkml, uzun bir sredir sorumlularn kapsn almaktadr. Problemlere neden olan amillerden bazlarn listelemek gerekir: Ara saysnn hzl art (Tablo-3), Tarihsel sre boyunca yeni konutlar geri ekme uygulamasnn imara bal kalnarak istikrarl bir ekilde uygulanamamas ve dolaysyla ehirsel deiimin ara saysndaki art hznn gerisinde kalmas, Kamulatrma almalarnn mali kaynak sknts nedeniyle yava ilemesi, ehrin yatay geliimini ve mevcut yol an olumsuz ynde etkileyebilecek uzun vadeli hatalarn yaplmas (rnein; srekli byyen ve fiziksel anlamda bu bymesini ok ncesinden belli eden Esentepe Mahallesine ehir iinde kalacak ekilde fabrika ve mezarlk alanlarnn tahsis edilmesi ile gelecekte ok daha youn bir trafie maruz kalacak olan devlet yolunun ehir merkezine tekabl eden bir noktasnda Bahelievler M.- yeni bir terminalin yaplmas.), ok katl yaplarda olmas gereken park katnn (bodrum) genel olarak uygulanmamas, Her ynden byk bir caydrcl olan MOBESE sistemine denek bulunamay, Yetersiz trafik klar, st veya alt geit yetersizlii, Traktr trafiinin kontrol altna alnamamas, Cezai yaptrmlar karsnda yersiz ve ar tepki veren halkn trafik ubesi memurlarnda kronik yorgunlua neden olmas ve bu nedenle; Kk ehirlerde sk sk yaanan ve toplumun kurallara uyan kesiminde infial olumasna neden olan trafik uyarlarnn ve yaptrmlarn ifte standart diyebileceimiz rneklerinin ortaya kmas, Standartlara uygun olmayan kaldrmlarn varl, Eitimsizlik ve isizlik, Kurumlar aras koordinasyon eksiklii vs. Tablo-3: Vezirkpr ehir Yerlemesinde Yllara Gre Ara Says

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Harita-1: Esentepe Mahallesinde ehirsel Yatay Geliimi ve Yol Ann Kapasitesini Tehdit Eden Arazi Kullanm rnei (Sanayi) ehirdeki ara saysnn yllar bazndaki art hz ile gerekleen trafik kazalar arasndaki ilikiye baktmzda karlatmz paralellik, ehir ii yollarnn en azndan 10 yl boyunca yerinde saydn ve ihtiya duyulan iyiletirmelerin yeterli lde yaplamadn sylemek mmkndr (Tablo-3 ve Tablo-4). Kendi iinde eksikleri olmakla birlikte youn trafik akna cevap verebilen en ncelikli mahalleler srasyla Fazl Ahmet Paa, Cumhuriyet, Esentepe, Atatrk ve Yeni (ksmen) mahalleleridir. Hiyerarik adan en youn yaya ve ara trafiine sahne olan caddelere ev sahiplii yapan bu mahallelerde ehirsel arazi kullanm bakmndan ok sayda resmi binann ve konut alt ticari alanlarn bulunduunu grmekteyiz. Vezirkprnn eski ekirdeini oluturan, olduka problemli yollarn bulunduu Ortacami Mahallesi mevkisi de birinci dereceden youn kabul edilebilecek bir trafie sahiptir. Fonksiyonel olarak kk el sanatlarna dayal sanayinin ve dier ticari dkknlarn younlat bu mevki, her bakmdan ehir merkezini besleyen ve birbiriyle kesien caddelere sahiptir. Bu younluun sebeplerini; 2000 yl yerel nfus verilerine de dayanarak Hdrlk (458), ayrba (1234), Deirmenba (290), Nalbantl (523), Tabakhane (1118), Abdulgani (628) mahallerindeki toplam 4251 konut nfusunun eitim, salk, alveri, resmi ve ho vakit geirme ihtiyalarn karlamak maksadyla merkeze ulaabilecekleri ana caddeleri kullanmalar, Bu ihtiyalarn karlayan halkn evlerine geri dnerken ayn yollar kullanmalar, ehrin dier mahallelerinde oturan yerli halkn bu mevki ile olan organik ve ticari balar sebebiyle trafie kmalar,

10

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

Mntkadaki arazi kullanmna bal olarak cami, park-bahe, okul, otel ve tarihi meknlarn ekicilii, Vezirkpr ehir yerlemesinin batsna ve kuzeybatsna den ky halknn ehre girmek ve merkeze ulamak iin kullandklar ana yollarn genel olarak bu mevkiden gemesi eklinde sralayabiliriz.

Harita-2: Vezirkpr ehir Yerlemesinde Ulam Younluu (Hiyerarisi) ve Arazi Kullanmyla likisi (Ticaret ve konut alanlar Hari)

Tablo-4: Vezirkpr ehir Yerlemesinde Trafik Kazalar

11

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

SONU Vezirkpr son dnemde kentsel dnmlerin, toplu konut projelerinin, yeni devlet hastanesi inaatnn konuulduu, deiimin kanlmaz bir ekilde gerekletii bir ile olarak dikkat ekmektedir. ehirsel plnlamada rant kavramn bu deiimle ilikilendirirken toplum menfaati her zaman n planda tutulmaldr, nk byle olmad takdirde Vezirkprnn hi de yabanc olmad ekilde hayatmza giren yeni projeler sadece can yakacaktr. Bu projelerin ehir trafiindeki akmn ynn ve younluunu nasl deitirecei iyi saptanmal, ehirsel arazi kullanm ile trafik arasndaki sk iliki ok iyi kavranmal, yollar bu tespitlerden yola karak revize edilmeli veya yeni yollar yaplmaldr. Motorlu tatlarla olsun, dier tatlarla olsun Vezirkprde yaanan trafik kazalarnda zellikle kaybettiimiz genlerin vebalini btn toplum bireyleri tamaktadr. Bu kazalarn temelinde yatan problemlerin tespit edilmesine kimse yeltenmedi. imdiye kadar bu sorunu ilgilendiren uzaktan yakndan ne varsa vermeye almamn sebebi ehrimizde yaanan bu aclarn temeline inmek isteyenlere bir nebze olsun yardmc olmakt. Artk genlerimizin tek sorumlu olmadklarn anlamamz gerekiyor. Onlar sadece Vezirkprde yaanan ehirsel, sosyal ve ekonomik plnszln, kendini yenilemeyen bir toplumun canl gstergesidir.

12

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

KAYNAKA ALAAOLU, A. (2003). Afyonda ehir Morfolojisinin ki Unsuru: Cadde-Sokak Sistemi ve Konutlar, Corafya Bilimler Dergisi, 1(2), (s. 63-83) BAYRAKTAR, M. Sami, (2005). Samsun ve lelerinde Trk Mimari Eserleri, Baslmam Doktora Tezi, Erzurum BLSEL, A., BLSEL, G., TRKOLU, K., ERKAL, F.N., ERCYEY, F., KAPLAN, H., (21-22 Mays 1992). Kent Plnlamada Deien ncelikler ve Kentsel Tasarm, 2. Kentsel Tasarm ve Uygulamalar Sempozyumu, MS. Matbaas, stanbul EKER.,H. (2003). Vezirkprde ehir i Arazi Kullanm, (Yaymlanmam Yksek Lisan Tezi), OM. Merkez Ktphanesi, (Kayt No: 42428) DAM, F. (2007). Diyarbakr Kent Dokusunun Turizm ve Rekreasyon Kaynaklarnn Peyzaj Mimarl Asndan Deerlendirilmesi, Ankara nv., Fen Bil. Enst. (UTM No: 196476) DARKOT, B., (1993). Canik, slam Ansiklopedisi 3, stanbul, (s.25) _____(1993).Vezirkpr, slam Ansiklopedisi,13, stanbul, (s.324-325) DENKER, T., (1976). ehir i Arazi Kullanm, .. Co. Enst. Yay., No: 83, stanbul EMR, H.- ONSEKZ, D., (2007). Kentsel Yaam Kalitesi Bileenleri Arasnda Ak ve Yeil Alanlarn nemi, Kayseri/Kocasinan lesi Park Alanlar Analizi, Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say: 22 ,( s. 367-396 ) EFE, M., (2003). Kentsel Tarm ve ehir Plnlamaya Entegrasyonu. (Yksek Lisans Tezi), Dokuz Eyll niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, (UTM No: 138882 ) Enerji Enstits (MAM), (2010). Samsun Vezirkpr Hayvansal Atklardan Biyogaz retimi ve Entegre Enerji retim Tesisi, Proje Teklifi, (Proje No: 5102101) GNGRD, E. (2002). Corafyada statistik Metotlar, 1. Bask, Nobel Yayn ve Datm, (ISBN: 975-591-343-2), Ankara GNDZ, M., KUTLAR, A., GNDZ, F., ESGN, A., (2005). Nfus Sorunlar, An Yaynclk, Ankara

13

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

GNEY, S.,(1995). ehir Corafyas, stanbul niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Corafya Blm, Cilt 1, Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul MARIN, M. ve ALTINTA, H., (2004). Konut Yer Seimi-Ulam Etkileim Teorileri: Kritik Bir Literatr ncelenmesi, Gazi niv. Mh. Mim Fak. Der., Cilt 19, No 1, (s.73-88.) NER, ., (2006). Yeni Mevzuat erevesinde Trkiyede Belediye Ynetimi,1. Bask, Nobel Yayn ve Datm, (ISBN: 975-591-898-1) Z, M., (2005). XVI. Yzylda Ldik Kasabas, Doumunun 65. Ylnda Prof. Dr. Tuncer Baykaraya Armaan, stanbul, (s.383-394) _____ (1994).Tahrir Defterine Gre Vezirkpr Yresinde skn ve Nfus, 219, Ankara, (s.509-532) PINARDA, F., (1946). Vezirkpr Tarihesi, Ondokuz Mays niversitesi, 7/75, (s.12-13) AHN, K. (1994).Vezirkpr Yresi ve Yakn evresinin Uygulamal Fiziki Corafya Aratrmalar, Yaymlanm Doktora Tezi, OM. Sosyal Bilimler Enstits, Samsun, (UTM Veritaban No: 61599) TORUN, M., (1954). Samsun ve leleri Tarihi Aratrmalar, stanbul TUNDLEK, N.,(1967). Trkiye skn Corafyas, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Corafya Enstits Yaynlar, stanbul TMERTEKN, E., (1973). Trkiyede ehirleme ve ehirsel Fonksiyonlar, stanbul niversitesi, Corafya Enstits Yaynlar, Edebiyat Fakltesi Matbaas, stanbul TRKOLU, K., (1991). Kentsel Tasarmn Varolu ve Nitelik Sorunlarnda Bugnk mar Plnlama ve Uygulama Srecinin Rol, Mimar Sinan niversitesi Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Plnlama Blm, stanbul, (s.34-42) TRK, Y., (2006). Btnleik Kent Plnlama ve Tasarmna Ynelik Bir Yntem, Yaymlanm Doktora Tezi, KT. Fen Bil. Enst., Trabzon (UTM No: 183024) ULUSOY, Z., TOKOL, A., (2001). Kentsel Tasarmda Farkl Durular, Mimarlk Dergisi, 302, (s.42-44)

14

Koray KOR (2013)______________________________________________________________Aratrma ve Dnce Yazlar

NL, A. (2007). 1642 Tarihli Avrz Defterine Gre Vezirkpr Yresinde skn ve Nfus, (Baslm Yksek Lisans Tezi), Hacettepe ., Sos.Bil. Enst. (UTM No: 231498) YILMAZ, C. (2007). Samsun l Nfusunun Sosyo-Ekonomik Yaps, Demografik Nitelikleri ve Corafi Dal zellikleri, OM. Fen Edb. Fak., Co. Bl., Gemiten Gelecee Samsun, (Bykehir B.), 2. Cilt, s.,263-316 YT, H. (2003). Samsun ve leleri, Gl Neriyat, (s.199) YCEL, Y., SEVM, A. (1991). Trkiye Tarihi I,Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Sabah Ofset Samsun Bykehir Belediyesi, (2006), Gemiten Gelecee Samsun (Cilt 1), Samsun Samsun Valilii, Samsun l Yll, (1972), Samsun TK Bina naat statistikleri, (1992-2003), (OM. Merkez Ktphanesi) TK (1935-2008), Nfus Saymlar Sonular Vezirkpr Kaymakaml, (2008), Gemiten Gnmze Vezirkpr, le Yll, Experes Basmevi Vezirkpr le Emniyet Mdrl, (2009), Sadeletirilmi mar Plnlar Vezirkpr le Emniyet Mdrl, (2009-2010), Ara Sahiplii statistikleri Vezirkpr le Emniyet Mdrl, (1999-2009), Trafik Kazalar statistikleri Vezirkpr Belediyesi, (1994), 1/1000 lekli Kentsel Sit Alan Haritalar

15