SETA Turkiye de Ogretmen Yetistirme Sisteminin Sorunlari

Analiz
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | u b a t 2 0 1 0
seta .
TRKYEDE RETMEN YETTRME SSTEMNN SORUNLARI

MURAT ZOLU
S E TA A N A L Z
Analiz
CHAN
seta .
S ay : 1 7 | u b at 2 0 1 0

MURAT ZOLU
NDEKLER
CUMHURYET DNEM VE NCESNDE RETMEN YETTRME | 5 RETMEN YETTRMEDE NVERSTE DNEM | 7 ETM FAKLTELERNN DURUMU | 12 ANADOLU RETMEN LSELER | 16 HZMET ETM | 19 RETMEN YETERLKLER | 22 RETMENLERN STHDAMINA LKN SORUNLAR | 23 RETMENLK MESLENN TOPLUMSAL STATS | 26 SONU VE NERLER | 29 KAYNAKLAR | 35
2 0 1 0 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r
TRKYEDE RETMEN YETTRME
ZET
Toplumlarn iktisadi kalknmay ve refah yakalayabilmeleri, rekabet odakl kresel ekonomiye ayak uydurabilmeleri ve daha da nemlisi kltrel varlklarn devam ettirebilmeleri iin, srekli olarak, gncel bilgi ve becerilerle donatlm, kendi kltrel deerlerini benimsemi ve farkl kltrlere kar saygl bir insan gc yetitirmeleri gerekmektedir. Bu ancak kaliteli bir eitim sreciyle mmkndr. Dolaysyla, eitime uluslararas arenada sosyal, kltrel ve iktisad dzeyde eitli roller biilmektedir. Bilim ve teknolojideki gelimeler ve buna bal olarak toplumsal alanda yaanan deiikliklerle birlikte bu rollerin says ve eidi giderek artmaktadr. Eitime biilen etkin rollerdeki bu art, bir taraftan eitime atfedilen nemi pekitirmekte, bir taraftan da eitimi toplumun farkl alanlarnda yaanan sorunlarn oda haline getirmektedir. Dolaysyla gnmzde hemen hemen her lke eitim sistemlerini mercek altna alm ve eitimde kalite aray iine girmitir. Eitimde kalite farkl boyutlaryla ve eitim sistemini btncl klan farkl unsurlar zerinden tartlmas gereken ok ynl bir konudur. rnein, eitime ayrlan bte, okullarn ve dersliklerin fiziksel koullar, eitimle ilgili kanunlar ve ynetmelikler, retmenler, idari yaplanma, mfredat, lme-deerlendirme yntemleri vb. gibi unsurlar bazen tek balarna bazen de kolektif bir biimde okullarda verilen eitimin kalitesini belirleyebilmektedir. Ne var ki, eitimin kalitesini belirleyen en nemli etkenlerden biri, eitim sisteminin temel dinamiklerinden olan retmenlerdir. Fiziksel koullarn ve eitsel kaynaklarn gayet elverili, rencilerin ise renmeye olduka istekli olduu bir eitim sisteminde dahi bu imknlar deerlendirecek bilgi ve becerilerden yoksun, niteliksiz retmenlerle kaliteli bir eitim beklenemez. retmenlerin milli eitim sistemi ierisindeki rol bu derece nemli olmasna ramen lkemizde retmenlerin ve retmen yetitiren yksekretim kurumlarnn nitelii ile ilgili ciddi kayglar mevcuttur. Bu kayglardan yola karak kaleme alnan bu analizde lkemizde nemli bir sorun haline gelen retmen yetitirme konusu ve bununla balantl olarak retmenlik mesleinin statsne ve retmenlerin istihdamna ynelik sorunlar incelenmi ve bu sorunlarn zmne ynelik neriler sunulmutur.
S E TA A N A L Z

Trkiyede eitim ve retim zerine dnen evreler, bu alanla ilikili birok konuda farkl tutum ve algya sahip olsalar da retmenin eitim sistemi iindeki nemi hususunda fikir birlii ierisindedirler. Her ne kadar retmenin nitelii hakkndaki grler farkllk arz etse de, retmenin mesleki donanmnn eitim ve retim srecinin kalitesini dorudan etkiledii hemen herkes tarafndan kabul edilmektedir. Kukusuz eitim ve retim srecinin baars ya da baarszl ok farkl faktrler zerinden izah edilebilir. Eitim ve retim ortamlarnn fiziki yaps, eitsel ara-gerelerin kalitesi ve eriilebilirlii, teknolojik olanaklarn varl, okulun ynetim ekli, okul-aile birliinin varl ve ilevsellii vb. faktrlerin hemen hepsi verilen eitimin kalitesi ile dorudan ya da dolayl olarak ilikilidir. Ancak, retmenin belirtilen bu faktrler ierisindeki ve zerindeki aktif rol, onu bu faktrlerin tesinde deerli klmaktadr. Dolaysyla eitim sistemi iindeki roln baarl bir ekilde gerekletirecek nitelikli retmenlerin yetitirilmesi ve sistem ierisinde istihdam edilmesi eitim sistemini baarya tama adna ciddi bir sorumluluktur. Bu analiz, lkemizde bu sorumluluun ne derece yerine getirildiini sorgulamak, retmen yetitirme ve istihdam noktasnda var olan sorunlar tespit etmek ve bu dorultuda zm nerileri retmek iin kaleme alnmtr. ncelikle retmen yetitirme ve istihdam sorunu tarihsel sre ierisinde genel hatlaryla incelenmitir. Daha sonra gnmzn retmen yetitiren kurumlar olarak Eitim Faklteleri ve bu fakltelere
4
renci hazrlamak amacyla kurulan Anadolu retmen Liseleri mercek altna alnmtr. retmen yetitirme ilevinin nemli bir paras olan retmen yeterlikleri ve hizmet ii eitim konularnda da deerlendirmeler yaplmtr. Ayrca retmenlerin
mesleki stats ve retmenlerin istihdam ile ilgili yaanan sorunlar retmen yetitirme ile ilikilendirilerek ele alnmtr. Son olarak retmen yetitirme ve istihdam ile ilgili bir dizi neride bulunulmutur.
CUMHURYET YETTRME
DNEM
VE
NCESNDE
RETMEN
retmen yetitirme ve istihdam konusu tarihsel sre ierisinde deerlendirildiinde, lkemizde ihtiya duyulan retmen kadrolarnn planl ve nitelikli bir ekilde karlandn sylemek gtr. Bu tespiti snamak iin retmen yetitirme ve istihdam konusundaki gemi uygulamalara bakmak yeterlidir. Bugnk manada retmen yetitiren ilk kurum olan Darlmuallimn-i Rdinin kurulduu 1848 ylndan bugne kadar lkemizde yzlerce retmen yetitirme ve istihdam modeli uygulanmtr. Bu modellerin bir ksm retmelerin kalitesini artrmak adna atlan baarl admlar olsa da, ounluu srekli var olan ancak baz zamanlarda olduka artan retmen an derhl kapatmak zere kullanlan, meslein esaslaryla uyumayan, elikili, ayakst ve kimi zaman ideolojik yntemler olmutur. zellikle retmen yetitirme yetkisinin niversitelere devredildii yllara kadar ortaya konulan uygulamalarn byk ounluunda nitelik geri planda kalm, daha ok lkenin ihtiya duyduu retmen saysn salama yollar aranmtr. Hem genel manada eitime hem de retmenlik mesleinin statsne olumsuz etkileri olan gn kurtarmaya ynelik bu tr uygulamalar her ne kadar geici sfatyla ortaya konulsa da sreklilik kazanarak varln devam ettirmitir. Yanl uygulamalarn banda retmenlik mesleine alan dndan gerekletirilen atamalar gelmektedir. retmenlik mesleine alan d girdiler 19. yzyln ortalarndan itibaren balamtr. O dnemde saylar giderek artan Rtiyelere retmen yetitirmek iin 1848 ylnda kurulan Darlmuallimn-i Rdi retmen yetitiren tek okul olduundan ve yeterli planlama yaplamadndan zamanla artan retmen ihtiyacn karlayamaz hale gelmitir (ztrk, 1996). Dolaysyla 1860 ylnda saylar az da olsa Darlmuallimn mezunu olmayan kiiler snava tabi tutularak retmen olarak atanmlardr (Akyz, 1997). Bu uygulama geici olarak nitelendirilmi ancak yine de Darlmuallimn mezunlarnca ikyet konusu olmutur. Dolaysyla 1969 ylnda yrrl giren Maarif-i Umumi Nizamnamesinde retmen atamalarna ilikin olarak, umumi mekteplere retmen olmada ncelik hakknn Darlmuallimin mezunlarna ait olduu hkm getirilmitir. Nizamnamedeki bu madde retmenlii meslekletirme adna atlan ilk nemli adm olmutur. Ancak geici olarak nitelendirilen meslek dndan atamalar sistemsiz bir ekilde gnmze kadar devam etmitir. Cumhuriyet ncesinde medreseliler ve Mlkiye Mektebinden mezun olanlar bata olmak zere Darlfnun (yksek okul) mezunlar, idadi mezunlar, subaylar, memurlar,
5
Tarihsel olarak, lkemizde ihtiya duyulan retmen kadrolarnn planl ve nitelikli bir ekilde karland sylenemez.
S E TA A N A L Z
ve din grevlileri retmen olarak istihdam edilmitir (ztrk 1996). Cumhuriyet kurulduktan sonra bu durum deimemitir. Hatta Cumhuriyet ncesinde 30un zerinde retmen Okulu (Darlmuallimn) varken, eitli imknszlklar nedeniyle 1930lu yllarda saylar giderek azalm ve 11e kadar gerilemitir (Akyz, 1997). Buna bal olarak retmen a da giderek artmtr. Cumhuriyetin kurulduu yllarda zellikle ilkokul dzeyinde ve kylerde varln hissettiren retmen a, ilkokullarn giderek yaygnlatrlmasyla, 1950li yllarda ortaokul, 1970li yllarda ise lise dzeyinde varln hissettirmeye balamtr. Normal yntemlerle kapatlamayan retmen an
19. yzyln sonlarndan gnmze kadar, retmen yetitirme ve istihdamnda karlalan nemli bir problem kylerde alacak retmeni yetitirmek olmutur.
gidermek iin bir takm ksa sreli retmen yetitirme uygulamalarna gidilmitir. Eletiri alan bu uygulamalardan nemli olanlar unlardr: Eitmen Kurslar: Askerliklerini er, onba ve avu olarak yapm olan ve okuma yazma bilen genler ksa sreli kurslara tabi tutularak kylerde geici retmen olarak grevlendirilmitir (Binbaolu, 1995). lk olarak 1936 ylnda Eskiehirde drt aylk sreyle alan bu kurstan mezun olan 84 eitmen Ankara kylerinde grevlendirilmi ve sonu baarl olunca eitmen kurslar lkenin baka yerlerinde de alarak oaltlmtr (Altunya, 2002). Yedek Subay retmenler: 1960 ylnda uygulamaya konulan bu yntem lise veya dengi okullardan mezun olanlar retmenlik kursuna tabi tutmu ve bunlarn askerliklerini kylerde retmen olarak yapmalarna olanak salamtr. 26 Temmuz 1963 ylnda kabul edilen bir yasa ile bu meslei srdrmek isteyenler, daimi retmenlik kadrolarna alnmtr (Akyz, 1997; Koer, 1973). Mektupla retmen Yetitirme: 19741975 retim ylnda niversiteye girite yaanan ylmalar engellemek iin Mektupla Yksek retim Merkezi kurulmutur. lk ylnda bu kuruma ayrlan 60.500 kontenjandan 45.000 civarnda renci retmenlik programna alnmtr. Bu programda daha ok yaz aylarnda ksa sreli (5 haftalk) derslerle 3 ylda retmen yetitirilmitir. (Akyz, 1997; ztrk, 1996). Hzlandrlm Programla retmen Yetitirme: 19751976 yllarnda yksekretim kurumlarndaki ideolojik ayrmalardan kaynaklanan iddetli atmalar nedeniyle renimlerine devam edemeyen renciler, 1977-1979 yllarnda hzlandrlm programlarla eitim grmlerdir. O dnemin mevcut koullarnda 3-4 ylda yetitirilen retmenler 3 ay gibi ksa srede herhangi bir uygulama yaptrlmakszn yetitirilmitir. Bu yntemle retmen vasf kazanmas mmkn olmayan 30 binin zerinde kii retmenlik diplomasna sahip olmutur. Ancak bunlardan yaklak 5 bin kadarnn diplomas 12 Eyll 1980den sonra Milli Eitim Bakanlnca iptal edilmitir (Akyz, 1997; ztrk, 1996).
Sivil okullarn giderek yaygnlamaya balad 19. yzyln sonlarndan gnmze kadar retmen yetitirme ve istihdamnda karlalan dier problem ise kylerde alacak retmeni yetitirmek olmutur. Baltacolu, Merutiyet dneminin sonlarna
doru Maarif Nezaretine sunduu bir deerlendirmede Darlmuallimnlerin ehirlerde olmasndan dolay rencilerini genellikle ehirlerden temin ettiini ve bu nedenle de buradan mezun olan rencilerin kylerde retmen olarak grevlendirilmesinin neredeyse imknsz olduunu savunmutur (Akyz, 1997). Nitekim bu okullardan mezun olanlar kylere tayin edildiinde ou tayin edildikleri kylere gitmek yerine ehir merkezlerinde baka ilerde almay tercih etmilerdir (Koer, 1973). Cumhuriyet kurulduktan ksa bir sre sonra ilkretimin giderek yaygnlamas ile kylerde retmen ihtiyac giderek artmtr. Dolaysyla 1930lu yllardan balayarak bu konu ayr bir politika olarak ele alnm ve 1940 ylnda kylere retmen yetitirmek amacyla Ky Enstitleri kurulmutur. Zamanla saylar 21i bulan bu okullardan 15.000 civarnda retmen yetitirilmitir. Bu okullar 1953 ylnda kapatlm ve mfredat da hem ky hem de ehir okullarna retmen yetitirecek ekilde yeniden dzenlenerek lkretmen Okullarna dntrlmtr.
RETMEN YETITIRMEDE NIVERSITE DNEMI

1981 ylnda karlan 2547 sayl Yksekretim Kanunu gerei daha nce Mill Eitim Bakanl ve niversitelere bal olarak retmen yetitiren yksekokullar, enstitler ve akademiler, 20 Temmuz 1982de Yksekretim Kurulu (YK) ats altnda niversiteler bnyesinde toplanmtr.Bu aamada drt ylk Yksekretim Okullar, Eitim Fakltelerine, iki yllk Eitim Enstitleri Eitim Yksekokullarna dntrlmtr. Yabanc Diller Yksekokullar ve Spor Akademileri ise blm olarak Eitim Faklteleri bnyesine dhil edilmitir (YK, 2007a). retmen yetitirme yetkisinin niversitelere devredilmesinden gnmze kadar geen srede Eitim Fakltelerine ynelik drt nemli dzenleme gerekletirilmitir. lk dzenlemede, 1988-1989 retim ylana kadar snf retmeni yetitiren Eitim Yksekokullarnn eitim sreleri YKn 23 Mays 1989 tarihinde ald 89.22.876 sayl kararla drt yla karlm ve Eitim Faklteleri ile eit dzeyde eitim vermeye balamtr. 1992 ylnda Eitim Yksekokullarnn bir ksm Eitim Fakltesine dntrlm bir ksm ise Snf retmenlii blm olarak mevcut Eitim Fakltelerine balanmtr. Snf retmenliinin statsn olumlu ynde etkileyecek bu dzenlemenin ardndan bir takm olumsuz gelimelerle karlalmtr. Bu dzenleme planl bir ekilde yaplmadndan snf retmenlii blmleri birka yl boyunca mezun verememi ve ciddi boyutlarda snf retmeni a domutur. Bu a kapatmak iin MEBin talebi zerine niversitelerde en az 26 hafta sreli ve 21 kredilik pedagojik formasyon kurslar alm ve eitli faklte mezunlar bu kurslar tamamlayarak snf retmeni olarak atanmlardr. O dnemde pedagojik formasyon kurslarnn niversitelerde belirli bir standart dorultusunda yrtlmedii, baz eitim fakltelerinde 26 haftadan ok daha az sreli, younlatrlm formasyon kurslarnn uyguland ve ihtiyatan fazlas kursiyer mezun edildii dikkat ekmektedir (YK, 2007a).
Snf retmeni yetitiren Eitim Yksekokullarnn sresi 4 yla karlnca, bu okullar birka yl boyunca mezun verememi ve ciddi boyutlarda snf retmeni a domutur.
S E TA A N A L Z
kinci ve en kapsaml dzenleme 1997 ylnda Eitim Fakltelerinin yeniden yaplandrlmas ile gerekletirilmitir. Bu dzenleme Dnya Bankas tarafndan Trkiyeye salanan kredi ile srdrlen Milli Eitimi Gelitirme Projesinin (MEGP) altndaki Hizmet ncesi retmen Eitimi projesi kapsamnda MEB ve YK ibirlii ile gerekletirilmitir. YK 1997 yaplandrmasna temel gereke olarak, Eitim Fakltelerinin giderek asl amac olan retmen yetitirme vazifesinden uzaklaarak bilim ve temel aratrma yapma zerine younlatn ve dolaysyla lkenin retmen ihtiyacn hem nitelik hem de nicelik olarak karlayamayacak duruma geldiini gstermitir. Bu
YK 1997 yaplandrmasnn gerekesini, Eitim Fakltelerinin giderek asl amac olan retmen yetitirme vazifesinden uzaklamas olarak gstermitir.
gerekeden yola karak yaplan dzenlemelerin balcalar unlardr (YK, 2007a): 1. Alan retim yntemlerini kapsayan bir dizi kitap hazrlanm ve Eitim Fakltelerine gnderilmitir. 2. Eitim faklteleri ile uygulama okullar arasndaki ibirliini gelitirmek ve srekli hale getirmek amacyla MEB ile bir protokol imzalanmtr. 3. Fakltelerdeki insan gc ve teknolojik donanm iyiletirmek iin yurt dna burslu renci ve retim eleman gnderilmi ve fakltelere eitsel ara-gere alm yaplmtr. 4. Fakltelerde yrtlen retmen eitimi programlarnn kontroln, srekliliini ve gncelletirilmesini salamak ve ilgili kurumlar arasndaki bilgi ve iletiim akn salamak maksadyla retmen Yetitirme Trk Milli Komitesi kurulmutur. 5. Formasyon derslerinde deiiklie gidilmi, derslerin says ve kredi miktarlar artrlm, bu derslerde uygulamaya arlk verilmitir. 6. Yan alan uygulamasna geilmitir. 7. Ortaretim alan retmenlii Tezsiz Yksek Lisans dzeyine ekilmitir. Bu dzenlemelerden en fazla dikkat ekeni tezsiz yksek lisans uygulamas olmutur. Bu uygulama ile, Eitim Fakltelerinde ortaretim alan retmenlii programlarnn sresi 5 yla karmtr. rencilerin ilk yedi yarylda ilgili alan fakltesinde (Fen-Edebiyat vb.) alan dersleri alarak, son yarylda ise kendi fakltelerinde (ve ilgili Enstitde) formasyon dersleri alarak eitimlerini srdrmeleri kararlatrlmtr1. Ayrca, FenEdebiyat ve lahiyat Faklteleri mezunlarna da tezsiz yksek lisans yaparak retmen olma hakk tannmtr. Bu fakltelerden mezun olanlarn retmen olabilmeleri iin ALES ve mezuniyet not ortalamas gz nnde bulundurularak kabul edilecekleri ve yaryl kapsayan tezsiz yksek lisans eitimi almalar art koulmutur. Eitim Fakltelerinin yeniden yaplandrlmas erevesinde yrtlen faaliyetler ve bunlarn neticesinde yaplan deiikler yrrle girdii yllardan itibaren hem olumlu hem de olumsuz ynleriyle zerinde ska tartlan konular olmulardr. 1997 ye-
8
1. Bu uygulama 2006 ylnda yeniden dzenlenmi ve meslek bilgisi dersleri yllara datlarak be yllk birletirilmi eitime geilmitir.
niden yaplanmasna ilikin olumlu gelimeler genel hatlaryla u ekilde sralanabilir (Ataman, 1998; Duman, 2005; Kavcar, 2002): 1. Daha nceleri ihmal edilen ilkretim I. ve II. kademeye retmen yetitirmeye ynelik somut admlar atlmtr. 2. leyiinde bir takm aksaklklar olsa da faklte-okul ibirlii erevesinde retmenlik ncesi meslek uygulamalarna arlk verilmitir. 3. Eitim Fakltelerinde alan retimine arlk verilmi ve bu noktada akademik bilgi birikimi salanmtr. 4. Yeterli dzeyde olmasa da Eitim Fakltelerine retim eleman yetitirme adna nemli admlar atlmtr. Bu olumlu yanlarnn yannda yeniden yaplanma erevesinde yrtlen baz programlar kt zerinde gayet cazip ve kuramsal bir btnlk ierisinde grnse de, uygulamada eitli aksaklklarla karlalmtr. rnein, Eitim Fakltesi - Uygulama Okulu birlii teorik donanmdan ziyade uygulamaya arlk verdii iin son derece isabetli bir adm gibi gzkse de, Eitim Fakltelerindeki uygulama dersine katlacak renci saysnn fazla olmas nedeniyle okul uygulamalar salkl bir ekilde yrtlememitir. zellikle niversite saysnn ok olduu byk illerde veya renci says fazla olan Eitim Fakltelerinde binlerce rencinin uygulama okullarna gnderilmesi gerekmi ve baz okullarda okulun hem idari hem de eitsel ileyiinde aksaklklar douracak ciddi ylmalar olmutur (Kavcar, 2002). Ortaretime retmen yetitirecek programlarn yksek lisans dzeyine ekilmesi retmenlik eitiminin kalitesini artrmak iin uygun bir adm olarak karlanmtr. Ancak, tezsiz yksek lisans modelinde yksek lisans derecesini tekil eden dersler lisans dersleri olduundan, bu programlardan mezun olanlara sadece be yl (ya da be buuk yl) eitim grdkleri iin yksek lisans diplomas verilmesi akademik ynden olduka sorunludur (Kavcar, 2002: Trer, 2006). Ayrca, ilkretim ve ortaretim ayrmnn yaplmad resim, mzik, yabanc diller, bilgisayar vb. baz alanlarda retmen adaylarnn tezsiz yksek lisans derecesini tekil eden bu derslerin byk ounluunu almasna ramen sadece drt yl renim grdkleri iin lisans diplomas ile mezun olmalar hakszlk olarak karlanmtr (Kavcar, 2002). Tezsiz yksek lisans ile retmen yetitirme modeli Fen-Edebiyat Faklteleri ile Eitim Faklteleri arasndaki ilikiyi biraz daha karmak hale getirmitir. Modelde alan derslerinin Fen-Edebiyat Fakltelerinde verilmesi esas alnmtr. Bu uygulama renci says 170 bini bulan Fen-Edebiyat Fakltelerinde ar ylmalara neden olmakta ve eitimi olumsuz ynde etkilemektedir. Bundan dolay Eitim Fakltesi rencileri Fen-Edebiyat Fakltelerinde bir yk olarak alglanmaktadr (Aslan, 2003). Ayrca retim sresinin drt yldan be yla uzatlmas rencilere ve ailelere ekstra mali klfet getirmekte dolaysyla zaten saygnl az olan bir meslee renci akn daha fazla engelleme riski tamaktadr (Kzlaolu, 2005).
9
1997 ylndaki yeniden yaplanma erevesinde yrtlen baz almalar, uygulamada eitli aksaklklarla karlamtr.
S E TA A N A L Z
Fen-Edebiyat Fakltesi rencileri iin ngrlen 4 + 1,5 yllk tezsiz yksek lisans uygulamasnda da baz aksaklklar ortaya kmtr. Yksek lisans programn hzlandrma ve younlatrma ad altnda zaman ksaltan uygulamalar olduundan, retmenlik uygulamas dersleri dhil yaz aylarnda birka haftaya bir dnemi sdrma yoluna gidilebildiinden, rencilerden yksek cretler alndndan ve derslerin 500-600 kiilik byk salonlarda yapldndan ikayet edilmektedir (Kavcar, 2002). Eitim Fakltelerine ynelik nc dzenleme ise 2006-2007 ylnda gerekletiril-
Ortaretim alan retmenliinin sresinin 4 yldan 5 yla uzatlmas, maliyeti artrmtr.
mitir. YK bu dzenlemenin 1997 yeniden yaplandrmasnn aksayan ynlerini revize etmek iin gerekletirildiini belirtmitir. Bu dorultuda hem ilkretim hem de ortaretim retmenlii programlarnda verilen meslek bilgisi derslerinde ve bu derslerin ileyiinde bir takm dzenlemeler yaplmtr. Bu dzenlemelerden nemlileri unlardr (YK, 2007a): 1. 1997 yeniden yaplandrmasnda byk oranda kaldrlan genel kltr derslerinin oranlar artrlmtr, 2. Yine 1997 yeniden yaplandrmasyla getirilen ve eletiri alan akl ders uygulamasndan vazgeilmi, eitim fakltelerine toplam mfredatn yaklak % 25ini belirleme yetkisi verilmi ve semeli ders olana artrlmtr, 3. Uygulama okulu bulmada yaanan skntlar nedeniyle uygulama ders saatleri yeniden azaltlmtr, 4. Ortaretim retmenlii programlarnda 3,5 yl alan eitimi zerine 1,5 yl meslek bilgisi eitimi eklinde yrtlen uygulamaya son verilmi ve meslek bilgisi dersleri yllara datlarak be yllk birletirilmi eitime geilmitir. Dikkat edilirse, 2006 dzenlemesinde YK, 1997 yeniden yaplandrmasyla gerekletirdii dzenlemelerin birounda -gerek uygulamada kan aksaklklar gerekse farkl evrelerden gelen eletiriler nedeniyle- geri adm atmak durumunda kalmtr. Bu aslnda retmen yetitirme konusunda yaplacak deiikliklerin ok kapsaml ve btncl bir ekilde ve lkenin gereklerini de gz nnde bulundurarak ele alnmas gerektiini gstermektedir. Dorudan Eitim Fakltelerine ynelik olmasa da sonular itibariyle retmen yetitirme sistemini etkileyen drdnc dzenleme ise 27 Austos 2009 ve 21 Ocak 2010 tarihlerinde YKn ald kararlarla gerekletirilmitir. 27 Austos 2009 tarihinde alnan kararla tezsiz yksek lisans eitiminde yer alan formasyon derslerinin Atatrk, Uluda, stanbul ve Marmara niversiteleri Fen-Edebiyat ve lahiyat Fakltelerinde isteyen rencilere drt yllk lisans eitimleri esnasnda verilmesi kabul edilmitir. Kararn sadece belirli niversiteleri kapsamas adaletsizlik olarak yorumlanm ve sonralar Dokuz Eyll, Erciyes, nn, Seluk ve baka niversiteler karara itiraz ederek bu haktan yararlanma yoluna gitmilerdir. 21 Ocak 2010 tarihlerinde alnan kararla birlikte, niversitelerde Fen-Edebiyat Fakltesi rencilerine pedagojik formasyoneitimi
10
verilmesi belli kriterlere balanmtr. Bu kriterlere gre, formasyon eitimi vermek isteyen ilgili niversitede Eitim Fakltesinin veya Eitim Bilimleri Blmnn bulunmas ve bu alanda yeterli sayda ve nitelikte kadrolu retim yesi olmas art getirilmitir. Fen-Edebiyat Fakltesi rencilerine formasyoneitiminin beinci yaryldan balayarak drt yarylda verilmesi kararlatrlmtr. Formasyon eitimine kabulde, rencilerin arlkl not ortalamasnn 4 zerinden en az 2,5 olmas ve alt snflardan iki dersten daha fazla dersten kalmam olmas artlar getirilmitir. Ayrca, Fen-Edebiyat Fakltesi mezunlarnn ortaretim alan retmeni olabilmeleri iin uygulanan tezsiz yksek lisans program 2010-2011 retim ylndan itibaren kaldrlmas ve bunun yerine iki yaryllk pedagojik formasyon eitimi verilmesi kararlatrlmtr. Formasyon eitimi almak isteyen mezunlarn diploma notunun da 4 zerinden en az 2,5 olmas art getirilmitir. Bu kararla birlikte, Fen-Edebiyat Fakltesi rencilerinden daha yksek puan alarak Eitim Fakltelerine giren renciler be ylda retmen olurken, Fen-Edebiyat Fakltesi rencilerinin drt ylda retmen olabilmeleri Eitim Fakltelerindeki retim yeleri ve rencilerin tepkilerini ekmitir. Ayrca, bu karar retmenliin ne tr bilgi ve beceri gerektirdiinin tam olarak oturmadnn bir gstergesidir. Zira bir kanal ortaretim alan retmeninin yksek lisans dereceli olmas gerektiini vurgularken, dieri lisans derecesini yeterli grmektedir. retmen yetitirme yetki ve sorumluluunun niversitelere devrinden sonraki dnemin genel deerlendirmesi yaplacak olursa, denilebilir ki; retmen yetitirme sorumluluunun niversitelere devredilmesi retmen yetitirmenin bir uzmanlk alan haline gelmesi ve bu alanda bilimsel bilgi retilmesi ve birikim salanmas adna son derece nemli bir adm olmutur. Ne var ki, Eitim Fakltelerinin niversitelere devri acele ve zoraki bir devir grnts verdiinden niversitelerin ounda Eitim Faklteleri eklenti bir birim olarak alglanm ve ikinci snf faklte olarak benimsenmitir (Ayas, 2005). Ayrca 1983 yl ncesine kadar retmenlerin seimi, eitimi ve istihdam arlkl olarak tek bir kurum tarafndan, yani MEB tarafndan, yrtlmekteydi. retmen yetitirmede niversite dnemi baladnda, rencilerin retmen aday olarak yetitirilmesi ve yetitirilen retmen adaylarnn istihdam farkl kurumlar tarafndan yaplr hale gelmitir. Bu ekilde ikili yapya geilmesinden bugne kadar geen srede ilgili kurumlar arasnda egdm eksikliinden kaynaklanan eitli problemler ortaya kmtr. zellikle retmen yetitirme ve istihdam politikalarnda arz talep dengesi bir trl salanamamtr. Kimi dnemlerde retmen ihtiyac domu kimi dnemlerde ise ihtiya fazlas mezun verilmitir. Arz-talep dengesinin salanamamasnda MEB ile yksekretim kurumlar arasndaki iletiim eksikliinin yannda, hem YK hem de MEBin plansz gerekletirdii birtakm dzenlemeler olmutur. rnein, 1989 ylnda YKn snf retmeni yetitiren Eitim Yksekokullarnn eitim sresini iki yldan drt yla karmas ile birlikte 1990l yllarn balarndan itibaren ciddi snf retmeni a olumutur. MEB bu a ka11
niversiteler ile MEB arasndaki egdm eksiklii, eitli problemlere yol amtr.
S E TA A N A L Z
patmak iin retmenlik mesleinin toplumsal statsn olumsuz anlamda etkileyecek farkl uygulamalara gitmitir. 1996-1997 eitim retimylnda ziraat mhendislii, veterinerlik, iletme vb. blmlerden mezun olan 30bin civarn niversite mezunuhibir snava veya formasyon eitimine tabi tutulmadan snf retmeniolarak istihdam edilmitir. Bu retmenlerin formasyon ihtiyalar ksa sreli hafta sonu ve yaz kurslaryla geitirilmitir. Ayrca 1973 ylnda 1739 sayl yasa ile sekiz yla karlmas ngrlen ilkretim, ancak 18 Austos 1997 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan 4306 sayl kanunla 1998 ylnda uygulanmaya balanmtr. Ne var ki, 1973 ylndan
Eitim Fakltelerindeki retim yeleri, alan uzmanlar ve eitimbilimciler olarak ayrmlardr.
1997 ylna kadar sekiz yllk kesintisiz eitimin getirecei retmengereksinimi yeterince planlanmadndan ilkretim II. kademede retmen a olumutur (Trer, 2006). Bu dnemde dikkat eken bir dier husus ise 1997 yeniden yaplandrmasna esas tekil eden Eitim Faklteleri ile Fen-Edebiyat Faklteleri arasndaki elikili grev dalmdr. Fen-Edebiyat Faklteleri bnyelerindeki ihtiya fazlas retim elemanlar alan uzman olarak Eitim Fakltelerine ynelmitir. Bu aslnda Eitim Fakltelerini -bir kanadnda yeterli dzeyde formasyon bilgisi olmayan alan uzmanlar, dier kanadnda ise alan eitimine yeterince nem vermeyen eitim bilimcileri olan- iki ulu yapya srklemitir. Bu iki u birbirileri ile yeteri kadar etkileim salayamadndan birbirlerini besleyememi ve ortaya elikili yaplanmalar kmtr. Alan uzmanlarnn etkili olduu fakltelerde formasyon dersleri; eitim bilimcilerin etkili olduu fakltelerde ise alan dersleri ikinci plana itilmitir. Dolaysyla birbirinden farkl retmen yetitirme programlar ortaya kmtr (Ayas, 2005).
EITIM FAKLTELERININ DURUMU

retmen yetitirme grevi niversitelere devredildiinde niversite bnyesinde 17 adet Eitim Yksekokulu ve 17 adet Eitim Fakltesi olmak zere toplam 34 adet retmen yetitiren yksekretim kurumu mevcuttu. Bu kurumlarda toplam 39,684 renci renim grmekteydi. 2009-2010 eitim retim ylnda Eitim Fakltesi says 72ye ykselmitir. Eitim Fakltelerindeki renci says ise 2005-2006 eitim retim ylna kadar srekli art gstermi daha sonralar ksmen azalmtr. retim eleman says ise srekli art gstermitir (Tablo 1). Eitim Fakltelerinin kurulularndan bugne kadar geen srede srekli olarak varln hissettiren en nemli problem retim eleman yetersizlii olmutur. 2008-2009 retim ylna ait SYM verilerine gre dier birok fakltede retim eleman bana den renci says 20 civarlarnda iken bu oran Eitim Faklteleri genelinde 32 ci12
varndadr (Tablo 2). Ayrca Eitim Fakltelerindeki retim elemanlarnn yarsndan fazlas retim grevlisidir. Dolaysyla akademik kariyer yapm retim yesi bana den renci says temel alndnda, Eitim Faklteleri ile dier faklteler arasnda
Tablo 1. Eitim Fakltelerinin, rencilerinin ve retim elemanlarnn saysal dalm (1983-2009)

retim Yl 1983-84 1990-91 1995-96 2000-01 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 Faklte (Y.O.) 34 40 27 50 64 65 66 69 72 renci 39684 50964 86127 140074 171794 167214 160547 163212 retim Eleman 1591 2342 2965 3694 4513 4740 5087 5155 -
Kaynak: 1983-1996 aras iin YK (2007b), 2000-2009 aras iin SYM muhtelif yllara ait Yksekretim statistikleri Kitab.
ciddi bir fark gzlenmektedir. Bu oran eitim faklteleri genelinde 65 civarndayken dier birok fakltelerde 40 gememektedir. Kald ki bu oranlar eitim fakltelerinin geneli iin geerlidir. zelde incelendiinde, bu oranlarn gelimekte olan ve ikinci retim yapan tara niversitelerinin bazlarnda 100 getii bilinmektedir (YK, 2007). Ancak zellikle son yllarda retim elemanlarnn saysnda ve kompozisyonunda mit verici nemli gelimeler vardr. 2000-2001 retim ylndan 2008-2009 retim ylna kadar renci says % 17lik bir art gstermesine karlk retim eleman saysnda % 40lk bir art yaanmtr. Ayrca retim elemanlar iindeki retim yesi oran % 37lerden % 51lere ykselmitir (Tablo 3). Eitim Fakltelerindeki retim elemanlarnn sayca yetersizliinin yan sra nitelikleri de eletiri konusudur. Eitim fakltelerindeki retim eleman a genellikle farkl alanlarda uzmanlam akademisyenlerle kapatlmaya allmtr (iman, 2009). zellikle ortaretime bran retmeni yetitiren programlardaki retim elemanlarnn azmsanmayacak kadar byk bir ounluunu Fen-Edebiyat Fakltesi mezunu alan uzmanlar oluturmaktadr (Ayas, 2005). Gendoan (2004) almasnda 13 Eitim Fakltesinde farkl blmlerde alan 400 retim elemanndan sadece 155inin (% 36) tezinin eitimle ilgili olduunu, geri kalanlarn tezlerinin ise daha ok alanda uzmanlamaya ynelik konulardan olutuunu ortaya koymutur. Ayrca baz programlarda akademik almalara ok fazla younlama olduundan, akademisyenlerimiz milli eitim sistemine yabanc, uygulama ortamlar olan okuldan ve snftan kopuk birer teorisyen grnts izmektedirler (iman, 2009; Trer, 2006). Zaten bu durum 1997 ylnda gerekletirilen eitim fakltelerinin yeniden yaplandrlmasna gereke olarak ortaya atlmtr. Fakat 1997 yeniden yaplandrmas kapsamnda gerekletirilen dzenlemelerin bu sorunu zd sylenemez.
Birok fakltede retim eleman bana den renci says 20 civarlarndayken, bu oran Eitim Faklteleri genelinde 32 civarndadr.
13
S E TA A N A L Z
Tablo 2. Farkl fakltelerdeki renci ve retim eleman saylar ve oranlar (2008-2009)

Fen-Edebiyat Faklte Toplam renci retim Eleman Profesr Doent Yardmc Doent Dier Oran 1* Oran 2** 89 166955 8497 1451 870 2771 3405 19,6 32,8 Eitim 69 163212 5155 457 270 1801 2627 31,7 64,6 Mhendislik 51 105090 5713 1180 516 1539 2478 18,4 32,5 Ziraat 22 19775 2065 655 354 545 511 9,6 12,7 Hukuk 39 23446 1192 253 129 234 576 19,7 38,1
Kaynak: SYM 2008-2009 retim yl Yksekretim statistikleri Kitab * renci - toplam retim eleman oran ** renci - toplam retim yesi oran
Eitim fakltelerinde retim eleman eksiklii kadar altyapnn da yetersiz olduu bilinmektedir. 2005 ylnda yaplan bir aratrmada 22 eitim fakltesinde fizik laboratuar, 20 eitim fakltesinde kimya laboratuar, 19 eitim fakltesinde biyoloji laboratuar ve 34 eitim fakltesinde ise yabanc dil laboratuar olmad tespit edilmitir (YK, 2007b). Bu ise bize fizik, kimya ve biyoloji gibi uygulama arlkl derslerin retimine ynelik formasyon derslerinin Eitim Fakltelerinde daha ok kuramsal dzeyde ilenmekte olduunu gstermektedir. Ayrca yeterli retim yesi ve derslik olmamasndan ve fakltelere genelde kapasite stnde kontenjan verilmesinden dolay dersler kalabalk snflarda ilenmektedir. 1997 ve 2006 yeniden yaplandrmalar her ne kadar Eitim Fakltelerinde aktif renme ya da uygulama almalarna arlk vermeyi nerse bile kalabalk snflarda bu tr uygulamalarn yrtlmesi son derece zor grnmektedir. Dahas bu ekilde yetien retmenlerin kendi rencilerine ne tr eitim pratikleri uygulayacaklar mehuldr. Eitim Fakltelerindeki bilgisayar teknolojileri donanm da yeterli dzeyde deildir. 1997 ylnda Eitim Fakltelerinin yeniden yaplandrlmasnn ardndan, 1998-99 retim ylnda retmen yetitiren btn programlara retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme2 adnda bir ders eklenmitir. Bu dersin amac bilgisayar ve internet teknolojilerinin eitim-retim sreleriyle btnletirilmesini salamaktr. Ancak bu derslerin ne kadar etkili bir ekilde yrtld tam anlamyla bilinmemektedir. nk 2005 ylnda yaplan bir aratrmada aratrmaya katlan 51 Eitim Fakltesinden
14
drt tanesinde bilgisayar laboratuar olmad, 25 Eitim Fakltesinde bilgisayar ba2. 2006-2007 dzenlemesinde bu dersin ad retim Teknolojileri ve Materyal Tasarm olarak deitirilmitir.
na den renci saysnn 40n zerinde, 7 Eitim Fakltesinde ise 100n zerinde olduu tespit edilmitir (Gkta, Yldrm ve Yldrm, 2008). Gnmzde bu durum ok farkl deildir. Halen Eitim Fakltelerindeki fiziki koullar ve eitimde kullanlan ara ve gereler istenilen dzeyin ok altndadr.
Tablo 3. Eitim Fakltelerindeki retim elemanlar saysal deiim (2000 2008)
2000-2001 Say (%) Profesr Doent Yardmc Doent Dier TOPLAM 291 (7,9) 204 (5,5) 821 (22,2) 2378 (64,4) 3694 (100,0)
2008-2009 Say (%) 457 (8,9) 270 (5,2) 1801 (34,9) 2627 (51,0) 5155 (100,0)
Art 57,0% 32,4% 119,4% 10,5% 39,6%
Kaynak: SYM 2000-2001 ve 2008-2009 retim yl Yksekretim statistikleri Kitaplar.
kinci retim uygulamas retim elemanlarna ar derecede ders yk getirmekte ve onlarn kendilerini yenilemelerini zorlatrmaktadr.
Eitim Faklteleri ile ilgili bir dier problem ise ikinci retim verilen programlarn ok fazla olmasdr. Eitim Faklteleri 2006 yl kontenjannn % 24,8i ikinci retime ayrlmtr. Snf retmenlii, Trke retmenlii, ilkretim matematik retmenlii gibi ok ihtiya duyulan alanlarda bu oran daha da yksektir (YK, 2007b). 20092010 retim ylnda ise 49 Eitim Fakltesinde ikinci retim program vardr (SYM, 2009). Dier fakltelerde ikinci retim oran bu kadar yksek deildir. kinci retim uygulamas mevcut fiziki sermayeyi daha etkin deerlendirmek iin uygun bir yntem olabilir. Ancak bu uygulama zaten sayca yetersiz olan retim elemanlarna ar derecede ders yk getirmekte ve onlarn kendilerini yenilemeleri ve alanlaryla ilgili yayn yapmalarn zorlatrmaktadr. Ayarca gnmzde baz alan retmenliklerinde (fizik, kimya, biyoloji vb.) ciddi ylmalar yaanrken bu alanlarda ikinci retim programlarnn almas kamuoyunda zaman zaman eletiri konusu olmaktadr. Eitim Faklteleri ile ilgili bu deerlendirmeler gz nnde bulundurulduunda; nitelikli retmen yetitirme noktasnda Eitim Fakltelerinin -gerek insan kayna gerekse fiziksel ve teknolojik altyap bakmndan- yetersiz kald gzlemlenmektedir. Ancak 1997 ve 2006 yeniden yaplandrmalarnda olduu gibi YK ve ilgili kurumlar bu tr problemlere odaklanmak yerine arlkl olarak retim programlar ve sreleriyle ilgili dzenlemeler yapmtr. Bu tr temel problemler zme kavuturulmadan sadece srenin uzatlmas ile retmen yetitirmede nitelii yakalamann mmkn olmayaca aikrdr. Milli eitim sisteminde retmen, fiziksel altyap, mfredat ve eitsel ara-gereler bir sistemin paralar olarak ne derece nemliyse, retmen yetitiren kurumlarda da retmeni yetitirecek eiticilerin ve retmen adaylar15
S E TA A N A L Z
nn eitiminde kullanlan fiziksel altyap, mfredat ve eitsel ara-gereler o derece nemlidir. Dolaysyla retmen yetitirme iine sistematik bir biimde yaklalmas ve yaplan dzenlemelerin sistem bnyesindeki btn paralar kapsayacak ve onlar optimal dzeyde etkin klacak ekilde gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu balamda MEBin retmen ihtiyac ve istihdam politikalarnn, retmen yetitirme sisteminin nemli bir paras olduu unutulmamaldr. Burada deinilmesi gereken bir baka konuda Eitim Fakltelerini tercih eden renci
retmen yetitirme konusuna sistematik bir biimde yaklalmas ve sistem paralarn optimal dzeyde etkin klacak ekilde gerekletirilmesi gerekmektedir.
profilidir. Tarihsel srete retmen yetitirme ile ilgili tartmalarn odanda retmen yetitiren kurumlara giren rencilerin genellikle retmenlii bilinli tercih etmedikleri ve bu kurumlara genellikle baar dzeyi iyi olmayan rencilerin i bulma kaygs ile girdikleri ynndeki eletiriler olmutur (Akyz, 1997). Son yllarda retmen yetitiren programlar tercih eden rencilerin SS sonularndaki yzdelik dilimleri giderek artm ve retmenlik programlarnn giri puanlar saygn fakltelerle rekabet eder hale gelmitir. Bu mit verici bir gelimedir. Bununla birlikte, bu artta zellkile Anadolu retmen Lisesi mezunlarna verilen ek puann nemli bir etkisinin olduu da gz ard edilmemelidir.
ANADOLU RETMEN LISELERI

retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrlne bal olarak faaliyet gsteren Anadolu retmen Liseleri, rencilere gen yalarda retmenlik mesleini sevdirmek, retmenlik mesleinin gerektirdii bilgi, beceri, tutum ve davranlar kazandrmak ve retmen yetitiren yksek retim kurumlarna renci hazrlamak amacyla retmen liselerinin devam olarak faaliyet gstermektedirler. retim programlar ortak genel kltr dersleri, rencilerin bireysel ilgi ve yeteneklerini tanyp anlamalarna, gelitirmelerine ve yneldikleri alanlarda derinlemelerine imkn salayan dersler ve retmenlie tevik ve hazrlk maksadyla verilen retmenlik meslek bilgisi derslerinden oluur. retmenlie tevik amal verilen retmenlik meslek bilgisi dersleri her yl haftada 3 saat okutulmaktadr. Ayrca 11. snf rencilerinin be gn sreyle ilkretim okullarnda gerekletirilen Uygulamalar zleme Etkinliklerine katlmalar gerekmektedir. retmenlik meslek bilgisi derslerinin yan sra 2547 sayl Yksekretim Kanununun 45/a maddesi gereince bu okullardan mezun olan rencilerin retmen yetitiren yksek retim kurumlarna ynelimini salamak amacyla alanlaryla ilgili retmenlik programlarn tercih etmeleri halinde Y-SS puanlarna ilgili Arlkl Ortaretim Baar Puannn (AOBP) 0,24 ile arplmasndan elde edilen ek puan verilmektedir3. Ayrca Milli Eitim Bakanlnca her retim y-
16
3. YKn 2010 ylnda uygulamaya koyduu yeni snav sisteminde Arlkl Ortaretim Baar Puan (AOBP) puan aral 100 ile 500 arasndadr. Meslek Liseli ve Anadolu retmen Liseli adaylar kendi alanlarnda bir blm tercih etmeleri durumunda ise bu adaylara AOBPlerinin 0,05 ile arplmasndan elde edilen ek puan verilecektir.
lnda bursluluk kontenjan ayrlan retmen yetitiren yksek retim programlarna ilk be tercihinde yerleen Anadolu retmen Lisesi mezunu renciler kontenjana baklmakszn bursluluk hakkndan yararlanmaktadr. Bugn Trkiye genelinde toplam 217 Anadolu retmen Lisesi faaliyet gstermektedir. 2009-2010 retim yl yeni renci kontenjan 19,110 olarak belirlenmitir. Bu liselerin SYS baar ortalamalar yaklak % 75 civarndadr. SYSye yerleen rencilerin ise yaklak % 60 retmen yetitiren yksek retim kurumlarn tercih etmektedirler. retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl Anadolu retmen Liselerinden retmen yetitiren yksekretim kurumlarna geen renci saysn artrmak iin aba sarf etmektedir. Bu abalarn banda ise bu okullarn saysn artrmak gelmektedir. zellikle son yllarda bu hususta ciddi almalar balatlm ve ehir merkezlerinde okullamaya gidilmitir. Son drt ylda bu okullarn says % 40 orannda kontenjanlar ise % 36 orannda art gstermitir (ekil 1). retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl 2014 ylnda Anadolu retmen Lisesi saysn 330a karmaya hedeflemektedir (YGM, 2009a).
ekil 1. Anadolu retmen Liselerindeki saysal gelime (2006-2009)
Son yllarda retmen yetitiren programlar tercih eden rencilerin SS sonularndaki yzdelik dilimleri giderek artm ve retmenlik programlarnn giri puanlar, dier fakltelerle rekabet eder hale gelmitir.
Kaynak: retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl (YGM, 2009b)
Anadolu retmen Liselerinde snf mevcutlarnn 30u gememesi, retmenlerinin seilerek alnmas ve fiziksel koullarnn Trkiye ortalamasnn ok zerinde olmas, bu okullar dz liselere oranla daha avantajl klmaktadr. Ayrca Meslek Liselerine uygulanan farkl katsay, bu okullarda retmenlik d tercih yapanlar iin uygulanmamakta ve hatta retmenlik programlarna girite ek puan verilmektedir. Bunlar sadece retmen olmak isteyen renciler iin deil hemen her renci iin cazip koullardr. Dolaysyla saylarndaki artla birlikte, gnmzde Anadolu retmen Liseleri sadece retmen olmak isteyenlerin deil hemen hemen btn rencinin tercih
17
S E TA A N A L Z
edebilecei trden okullar olarak dikkat ekmekteler. Yaplan almalar da rencilerin Anadolu retmen Liselerini retmenlik mesleine ilikin olumlu tutumlarndan daha ziyade bu okullarda daha iyi eitim verildii iin tercih ettiklerini gstermektedir (etin ve etin, 2006; oban, 2004). Son yllardaki SS istatistikleri bu tespiti dorular niteliktedir. 2006 ylndan 2009 ylna kadar Anadolu retmen Liselerinden mezun olan rencilerin SS snavnda genel baar yzdesi artm ancak yksekretim programlarn kazanan renciler arasnda Eitim Fakltelerini tercih eden rencilerin yzdesi % 70 seviyesinden % 60lara kadar gerilemitir (ekil 2). Bu istatistikler Anadolu retmen Liselerinin amalarna zg hareket etmeyen dz liseler haline dnme eiliminin gstergeleridir.
ekil 2. AL rencilerinin SS genel baar ve Eitim Fakltelerini kazanma yzdeleri (2006-2009)
Kaynak: retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl (YGM, 2009b)
Dier taraftan, ek puan uygulamas nedeniyle zellikle yksek puanla renci alan Eitim Fakltelerine Anadolu retmen Lisesi mezunlar haricindeki rencilerin kabul almas giderek imknsz hale gelmektedir. rnein, 2008 SS yerleme sonularna gre Boazii niversitesi, Orta Dou Teknik niversitesi ve Hacettepe niversitesinde ngilizce retmenlii programlarnn tamamna Anadolu retmen Lisesi mezunlar yerlemitir (YGM, 2009a). Bir meslek lisesi rencisinin SS snavnda tam puan almasna ramen farkl katsay uygulamas nedeniyle tp ya da mhendislik fakltelerine yerleememesi ile Anadolu retmen Lisesi mezunu olmayan bir rencinin SS Dil snavndan tam puan almasna ramen yukarda bahsedilen ni18
versitelerin ngilizce programna yerleememesi kategorik olarak ayn eyleri ifade etmektedir. Dolaysyla Anadolu retmen Lisesi mezunlarna uygulanan ek puan dier
liselerden mezun olan baarl rencilerin ynelimlerini ve tercihlerini olumsuz ynde etkilemektedir. Ayrca, Eitim Fakltelerinin bu ekilde tek kaynaktan beslenen homojen bir yapya brnmesinin pedagojik olarak sakncalar gz ard edilmemelidir. Farklliselerde eitim grenrencilerinfarkl bilgi ve becerilerle donatlm olarak bir arayagelmesieitimde hem eitmen hem de renciler asndan zenginliksalayacaktr. Ancak, baz Eitim Fakltelerinde olduu gibi rencilerin sadece Anadolu retmen Lisesi mezunlarndan olumas bu zenginlii engelleyecektir.
HIZMET I EITIM
Gnmzde bilim ve teknolojideki hzl deiime bal olarak sosyal, ekonomik ve kltrel alanlarda ve bu alanlarn nemli bir paras olan eitimde hzl deiimlerin yaandna ahit olunmaktadr. Okul kavram, okullarda kullanlan retim yntemleri ve mfredat giderek deimekte ve btn bunlara bal olarak retmenin grev, rol ve sorumluluklar eitlenerek artmaktadr. Bu deiiklikler gz nnde bulundurulduunda retmen yetitirmede sadece hizmet ncesi eitim tek bana yetersiz kalmaktadr. Yeni retmenlerin sisteme uyum salamalar, mevcut retmenlerin ise meslekle alakal deiikliklere ayak uydurabilmeleri ve bilgilerini gncelleyerek kendilerini gelitirmeleri iin srekli olarak hizmet ii eitimle desteklenmelerine ihtiya vardr (Saban, 2000). Hizmet ii eitimi nemli klan noktalardan biri de eitimde gerekletirilen reformlarla ilgilidir. Eitim, retmenin de ierisinde bulunduu farkl unsurlardan oluan bir sistemdir ve retmenin dier unsurlar zerinde aktif veya pasif bir takm rolleri vardr. Dolaysyla milli eitimde herhangi bir unsuru kapsayan bir reforma gidilecei zaman retmenin bu reform kapsamnda eitilmesi gerekmektedir. Aksi halde gerekletirilecek reformun baarl olmas beklenemez. lkemizde retmenlerin hizmet ii eitimi MEBe bal Hizmet i Eitim Dairesi Bakanl tarafndan yrtlmektedir. Hizmetii Eitim Dairesi 1960 ylnda retmeni Banda Yetitirme Brosu ad altnda faaliyet gstermeye balamtr. Daha sonralar 1966 ylnda Eitim Birimi Mdrl, 1975 ylnda Hizmetii Eitim Dairesi Bakanl, 1981 ylnda Hizmetii Eitim Genel Mdrl ve 1982 ylnda yeniden Hizmetii Eitim Dairesi Bakanl adn almtr. MEBe bal bu birim 1993 ylna kadar retmenlerin hizmet ii eitim ihtiyalarn merkezi olarak belirli yerlerdeki hizmet ii eitim merkezlerinde dzenlenen birka haftalk kurslarla karlamaya almtr. Ancak o dnemde bu ekilde merkezi yrtlen hizmet ii eitim faaliyetlerinde gerek katlmn snrl sayda olmas gerekse retmenlerin eitim ihtiyalarnn zamannda karlanamamas nedeniyle bir takm sorunlar yaanmtr (HEDB, 2009). Bu ve benzeri sorunlar zebilmek iin 1993 ylnda Hizmetii Eitim Dairesi Bakanl bir genelge ile merkezi hizmet ii eitim faaliyetlerinin yan sra Bakanlk tara tekilatna da yetki vererek mahalli hizmet ii eitim faaliyetlerinin dzenlenmesinin nn amtr.
renciler Anadolu retmen Liselerini, retmenlik mesleine ilikin olumlu tutumlarndan daha ziyade bu okullarda daha iyi eitim verildii iin tercih etmektedir.
19
S E TA A N A L Z
Bu dzenleme hizmet ii eitim faaliyetlerinin daha etkili ve yaygn olarak uygulanmas, retmenlerin eitim ihtiyacnn yerinde ve zamannda karlanabilmesi ve retmenlerin almalarndan ve okul ii vazifelerinden alkoyulmadan eitilmesi adna son derece nemli ve yerinde bir adm olmutur. Ne var ki, mahalli olarak yrtlen hizmet ii eitim faaliyetlerinin yllk plan dhilinde valiliklerin onay ile yaplmas, planda yaplacak en ufak deiikliin dahi valiliklerin onay ile gerekletirilmesi ve gnlk/haftalk alma srelerine kadar Milli Eitim Bakanl Hizmet i Eitim Ynetmelii (Madde 23) ile belirlenmi olmas hizmet ii eitimin halen merkeziyeti
Eitimde yaanan deiikliklerin ve gelimelerin bilimsel boyutlaryla ele alnmas ve uygulama boyutlaryla mevcut retmenlere hizmet ii eitim yoluyla aktarlmas gerekir.
yaklamdan tam manasyla kurtulamadn gzler nne sermektedir. Dahas mahalli olarak yrtlen hizmet ii eitim faaliyetlerinin byk ounluunun konular merkezi yrtlen faaliyetlerin konular ile ayndr. Yani hizmet ii eitimde mahallileme algs retmenlerin mahalli ihtiyalarna zm retme zerine deil merkezi olarak belirlenen konularn daha yaygn biimde retmenlere aktarlmas eklinde kurgulanmtr. Belirli zamanlarda bir araya toplanan belirli saydaki retmen grubuna belirli uzmanlar tarafndan belirli bilgilerin aktarlmas eklinde yrtlen hizmet ii eitimin etkili ve verimli olmas beklenemez (Saban, 2000). Hizmet ii eitim ancak farkl fiziksel ve sosyal artlara sahip okullarda alan retmenlerin farkllaan ihtiyalarnn okul dzeyinde belirlendii ve bu ihtiyalarn okul dzeyinde, ok ge kalnmadan giderildii takdirde tam manasyla yerellemi olacak, neticede katlm, verimlilii ve etkinlii de o derece artacaktr. MEBin hizmet ii eitime ayrd bteye bakld zaman aslnda hizmet ii eitimin etkin ve yaygn bir ekilde yrtlmesinin mmkn olmad kolaylkla anlalabilir. lkemizde 700 binin zerinde retmen grev yapmaktadr ve MEBin 2009 yl btesinde hizmet ii eitimde kullanlmak zere ayrlan bte yaklak olarak retmen bana 17 TLdir (TED, 2009). Byk apta insan gc, zaman, enerji ve paraya dayanan hizmet ii eitim faaliyetlerinin bu kadar az bteyle retmenlerin genelini kapsayacak ekilde yrtlmesi phesiz olanakszdr. Burada belirtilmesi gereken bir baka konuda -dier birok hususta olduu gibi- hizmet ii eitimde de MEB ile yksek retim kurumlar arasnda yaanan kopukluktur. Hizmet ii eitimde yksekretim kurumlarna nemli vazifeler dmektedir. Eitimde yaanan deiikliklerin ve gelimelerin bilimsel boyutlaryla ele alnmas ve uygulama boyutlaryla retmenlere aktarlmas iin yksekretim kurumlarnda almalar yrtlmesi arttr. Maalesef lkemizde bu hususta MEB yksekretim kurumlarndan hem bilgi hem de eitici akademisyen noktasnda yeterince istifade etmemektedir. Yksekretim kurumlar ise giderek milli eitim sistemine yabanc ve uygulama ortamlar olan okuldan ve snftan kopuk bir yapya brnd iin sistem iinde alan retmenlerin ihtiyalarna ynelik bilimsel almalar retememektedir.
20
Hizmet ii eitim ile ilgili sorunun bir dier boyutu da retmenlerin hizmet ii eitim ve kendilerini gelitirme konusundaki tutum ve davranlaryla ilgilidir. Yakn tarihlerde yaplan aratrmalar retmenlerimizin kendilerini yeterli grdklerini ve kendile-
rini gelitirme ihtiyac duymadklarn gstermektedir. Bu noktada kalkan olarak da genellikle ya ekonomik sknt ya da zaman azl gibi nedenler ileri srlmektedir (Alkan, 2005). Yaplan bir aratrmaya gre katlmc retmenlerin % 60nn son iki ylda herhangi bir hizmet ii eitim etkinliine katlmad tespit edilmitir. Ayn aratrmada katlmc retmenlerin yalnzca %12sinin eitim bilimleri ya da alanlar ile ilgili bir sreli yayn izledii, %14nn son bir ylda mesleki geliim amal herhangi bir kitap okumad ve %47sinin ise sadece 1-2 kitap okuduu tespit edilmitir (TED, 2009). OECDnin 2007-2008 retim ylnda Trkiyenin de ierisinde bulunduu 23 lkenin katlm ile gerekletirdii Uluslararas retme ve renme Aratrmasnda (TALIS Teaching and Learning International Survey), Trkiyede retmenlerin % 75inin 18 ay sren aratrma sresince bir veya daha fazla gn sreli bir mesleki geliim etkinliine katld tespit edilmitir (OECD, 2009a). TEDin gerekletirdii aratrmasnn sonularyla kyaslandnda daha olumlu bir sonu ortaya kmaktadr. Ancak OECD aratrmasnda katlmc lkelerin ortalamas % 89 kmtr ve Trkiye katlmc lkeler arsnda en son srada yer almtr (ekil 3). Ayrca bu aratrmada katlmc lkelerdeki retmenlerin 11 farkl alanda mesleki geliim ihtiyalarn lmtr. Katlmda olduu gibi mesleki geliim ihtiyac belirten retmenlerin orannn en dk olduu lke Trkiye kmtr (ekil 4). Bu sonular, retmenlerimizin kendilerini gelitirme ihtiyac duymadn ortaya koymaktadr.
ekil 3. Uluslararas retme ve renme Aratrmasna katlan lkelerde retmenlerin son 18 ayda mesleki geliim faaliyetlerine katlma yzdeleri.
retmenlerimiz genellikle kendilerini yeterli grmekte ve kendilerini gelitirme ihtiyac hissetmemektedirler.
Kaynak: OECD, 2009a.
retmenlerin bu tutum ve davranlarnn deitirilmesinde hem MEBe hem de retmen yetitiren yksekretim kurumlarna nemli roller ve sorumluluklar dmektedir. zellikle retmen lerin kiisel geliim ve hizmet ii eitim konusundaki tutumlarnn ve bu tutumlarn nedenlerinin kapsaml bir ekilde aratrlmas gerekmektedir.
21
S E TA A N A L Z
ekil 4. Uluslararas retme ve renme Aratrmasna katlan lkelerde retmenlerin 11 farkl alanda belirttii mesleki geliim ihtiyac ortalama indeksi.
Kaynak: OECD, 2009a.
RETMEN YETERLIKLERI
retmenlerin nitelii ve seimi ile ilgili olarak, 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanununun 45. maddesi, retmen adaylarnda genel kltr, zel alan eitimi ve pedagojik formasyon bakmndan aranacak nitelikleri belirleme yetki ve sorumluluunu Milli Eitim Bakanlna vermitir. Bu balamda MEB retmen yeterliklerinin belirlenmesine ynelik bir dizi alma yrtmtr. Bu almalar ilk olarak 1999 ylnda MEB ve niversite temsilcilerinden oluan retmen Yeterlikleri Komisyonunca balatlmtr. Komisyon yaklak yllk bir srenin ardndan, 2002 ylnda, eitme-retme yeterlikleri, genel kltr bilgi ve becerileri ve zel alan bilgi ve becerileri ana balklarndan oluan yeterlikleri belirlemitir. Bu yeterlikler 12 Temmuz 2002 ylnda yrrle girdikten sonra retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl bu yeterlikleri retmen yetitiren faklte ve yksek okullara gndermi ve retmenlerin belirtilen yeterliklere sahip olacak ekilde yetitirilmesini talep etmitir (Seferolu, 2004). Ancak hazrlanan yeterlikler noktasnda uygulamaya ynelik olarak somut bir adm atlmadan, AB tarafndan desteklenen Temel Eitime Destek Projesi (TEDEP) bnyesinde 2002 ylnda retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl tarafndan retmen yeterlikleri ile ilgili yeni bir alma balatlmtr. Bu almalar neticesinde ilk olarak retmenlik Meslei Genel Yeterlikleri, daha sonra lkretim zel Alan Yeterlikleri belirlenmi ve TTK tarafndan onaylanmtr. Son olarak da Ortaretim zel Alan Yeterlikleri belirlenmi ve TTKnn onayna sunulmutur.
22
retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl hazrlanan bu yeterliklerin bata retmen yetitirme politikalarnn belirlenmesinde olmak zere retmen adayla-
rnn hizmet ncesi eitiminde, retmenlerin hizmet ii eitiminde, retmenlerin seiminde, retmenlerin i baarmlarnn ve performanslarnn deerlendirilmesinde ve retmenlerin kendilerini tanma ve kariyer geliimlerinde kullanlabilineceini belirtmitir (MEB, 2008). MEB retmen yeterliklerinin belirlenmesi ile retmenlerin nitelik sorununun byk oranda alacan ve bu yeterliklerin ilgili kurum, kurulu ya da ahslarca yukarda belirtilen kullanm alanlarnda kendiliinden uygulamaya konulacan varsaymtr. Ne var ki, zerinden neredeyse 10 yl gibi uzun bir sre allan ve ciddi miktarda maddi kaynak ve insan gc tahsis edilen bu almalar retmen yeterliklerini ve bu yeterliklerin muhtemel kullanm alanlarn tanmlamann tesine gitmemitir. retmen yeterliklerinin tanmlanmas, zellikle nasl bir retmen istendiini belirlemek iin ve meslekte baboluu nlemek iin son derece nemli bir admdr (iman, 2009). Ancak bu yeterliklerin tanmlanan muhtemel kullanm alanlarnda nasl uygulamaya dntrlecei yeterliklerin hazrlanmas esnasnda ele alnmadndan, bu yeterliklerle ne yaplaca hususunda bir belirsizlik sz konusudur. rnein, retmen yetitiren yksek retim kurumlarnn bu yeterliklere sahip retmenleri yetitirebilmek iin programlarnda ne tr deiikliklere gidecei ve bunu nasl gerekletirecei bilinmemektedir. Ayrca bu programlardan mezun olan retmen adaylarnn veya mevcut retmenlerin bu yeterliklere sahip olup olmadnn hangi yntemlerle tespit edilecei veya bu yeterliklere sahip olmayan retmenlerin nitelik olarak istenilen yeterlik dzeyine ulatrlmas iin ne tr uygulamalar ve yaptrmlar olaca bilinmemektedir. Ayrca retmen yeterliklerinin retmeni mekanik bir varlk olarak kurgulad ve mesleini icra etme hususunda retmeni snrlad ynnde dikkate deer eletiriler vardr (iman, 2009). retmenlik belirli yeterlikler veya standartlar dorultusunda dar bir kalba sokulamayacak kadar zengin deerler ieren bir meslektir. retmen ile renci arasndaki ilikinin bir bilgi kaynandan bir alcya bilgi aktarm olarak resmedilmesi ve buna indirgenmesi olduka sorunludur. nk her eyden nce, snf ierisinde ve darsnda retmen ile her bir renci arasndaki iliki, olduka karmak etik deerler yuma zerine ina edilmitir. Bu deerlerin belirli yeterlikleri l alarak mekanik dzeyde ele alnmas neredeyse imknszdr.
retmen yeterliklerinin nerelerde ve nasl kullanlaca hususunda bir belirsizlik sz konusudur.
RETMENLERIN STIHDAMINA ILIKIN SORUNLAR

retmenlerin istihdam ile ilikili sorunlarn banda nceki blmlerde bir ksmn sraladmz ok eitli nedenlerle arz-talep dengesinin bir trl salanamamas gelmektedir. Okulncesi retmenlii, snf retmenlii vb. alanlarda halen retmen ihtiyac varken dier birok alanda retmen ylmas yaanmaktadr. Bugn lkemizde yaklak olarak 350 bine yakn retmen aday istihdam edilmeyi beklemek23
S E TA A N A L Z
tedir. Bu ylmalar neticesinde MEB retmenlerin seimini 2001 ylndan itibaren SYM tarafndan merkezi olarak yrtlen KPSS ile yapmaktadr. retmen seimi iin gerekletirilen KPSS snavnda rencilerin genel yetenek, genel kltr ve eitim bilimleri bilgisi llmektedir. KPSS snavnda alan bilgisinin llmemesi nemli bir eksiklik olarak karmza kmaktadr. Aslnda MEBin kendi bnyesinde alan snav yapmaya ynelik bir giriimi olmutur. 25.12.2006 tarihinde Kamu Grevlerine lk Defa Atanacaklar in Yaplacak Snavlar Hakknda Genel Ynetmelikte deiiklik yaplm ve ynetmelie eitim ve retim hizmetleri snfna dhil retmen kad-
retmenlik belirli yeterlikler veya standartlar dorultusunda dar bir kalba sokulamayacak kadar zengin deerler ieren bir meslektir.
rolarna, KPSS sonucuna gre alnan puann %50si ile Milli Eitim Bakanlnca yaplan alan seme snav sonucunda alnan puann %50si esas alnarak atama yaplr ve Milli Eitim Bakanl retmen ihtiyac durumuna bal olarak sadece KPSS sonucuna gre de yerletirme ilemi yapabilir eklinde iki ayr madde eklenmitir. Ancak bir eitim sendikas deiiklie itiraz etmi ve MEB tarafndan yaplmas planlanan bu snavn yrrl 10 Nisan 2007 tarihinde Dantay tarafndan durdurulmutur. retmen seiminde ikinci eksiklik ise rencilerin lisans ortalamalarnn dikkate alnmyor olmasdr. nk bu husus, niversitede verilen hizmet ncesi eitimi deersizletirmektedir. Nitekim son zamanlarda KPSS kurslarna eilimin artt ve rencilerin daha lisans eitimine devam ederken bu kurslara gittii bilinmektedir. Maalesef, nasl ki niversite giri snav liselerde verilen eitimi ksmen yozlatrmaktadr, ayn ekilde niversitelerde verilen eitim de KPSS nedeniyle yozlama eilimindedir. unu da kabul etmek gerekir ki, arz-talep dengesini salayacak tutarl bir istihdam politikas yrtmek ve niversitelerdeki retmen yetitiren programlarn kontenjanlarn bu dorultuda daraltmak ya da geniletmek hem MEB hem de YK iin zor grnmektedir. MEB asnda bakldnda, her geen gn krsal yerleim yerlerinden kentlere doru tahmini zor bir hareketlilik vardr. Bu hareketlilik hem krsal yerlerdeki hem de kentlerdeki okul a nfusunu etkilemektedir. Ayrca eitim sistemi iinde de katsay vb. gibi sistem zerinde btncl etki yaratan yapsal mdahaleler neticesinde farkl nitelikteki ortaretim kurumlar arasnda hzl bir renci hareketlilii olumaktadr. Bir de, MEB retmen ihtiyalarn istihdama dntrrken sadece kendi inisiyatifini kullanmamaktadr. Bu hususta Maliye Bakanlnn da sz sahibi olduu dnlrse ihtiyala istihdam arasnda da ayr bir dengenin olduu gzlemlenmektedir. YK asndan bakldnda, YK niversite kaplarnda bekleyen milyonlarca gen nfusun youn basks altndayken ister istemez istihdam fazla gz nnde bulundurmadan kapasite artna gitmek zorundadr. Her ne kadar Eitim Fakltelerinde 1990l yllarn sonuna doru ciddi bir kapasite art yaansa da, bu genel hatlaryla retmen ihtiyacyla ayn paralellikte gereklemitir. 2000 ylndan itibaren ise Eitim Fakltelerinin renci kontenjanlarnda ciddi bir art yaanmamtr. Burada dikkat edilecek daha nemli nokta ise fazla istihdam alan olmayan Fen-Edebiyat Fakltelerinin renci kontenjanlarnda yaanan arttr. 2000-2001 retim ylndan 2008-
24
2009 retim ylna kadar Eitim Fakltelerinin kontenjanlar sadece %16,5 artmken Fen-Edebiyat Fakltelerinde %72lik bir art yaanmtr (Tablo 4). Akretim programlar istatistiklere dhil edilmedii takdirde, en fazla kapasite artnn Fen-Edebiyat Fakltelerinde gerekletii gzlemlenmektedir. Fen-Edebiyat Fakltesi mezunlarnn zel sektrde ve kamu sektrnde istihdam alan dar olduundan ve bu fakltelerden fazla mezun verildiinden tpk niversiteye girite yaanan bask gibi YK zerinde mezun odakl bir bask mevcuttur. Bu yzden YK farkl uygulamalarla Fen-Edebiyat Fakltesi mezunlarna retmenlik kapsn aralamak durumunda kalmtr. Bu ise istihdamda planlamay srekli olarak sekteye uratmtr.
Tablo 4. Fen-Edebiyat ve Eitim Fakltelerindeki renci saylar art (2000-2008).
Fen-Edebiyat Fakltesi 2000-2001 Faklte Says Yeni Kayt Toplam renci 69 23931 97074 2008-2009 89 49590 166955 Art Oran %29.0 %107.2 %72.0
Eitim Fakltesi 2000-2001 50 35581 140074 2008-2009 69 43784 163212 Art Oran %38.0 %23.1 %16.5
Kaynak: SYM 2000-2001 ve 2008-2009 retim yl Yksekretim statistikleri Kitaplar.
stihdamla ilikili bir dier sorun da lkemizdeki retmenlerin blgeleraras ve yerleim yeri (krsal-kent) arasndaki dengesiz dalmdr. Genellikle, bat illerinde ve zellikle kent merkezlerinde retmen ylmas varken dou illerinde ve krsal kesimde srekli retmen a olumaktadr. Bunun en byk nedeni ise tecrbeli retmenlerin douya ya da krsal yerleim yerlerine gitmek istememeleri ve bu blgelere yeni atanan retmenlerin mecburi hizmet sresi dolunca batya ya da kent merkezlerine tayin istemeleridir. Dolaysyla dou ve gneydouda, hatta bat illerinin krsal blgelerinde kayg verici bir retmen dolam yaanmaktadr. Bu durum dou illerinde ve krsal yerleim yerlerinde srekli retmen a domasna ve bu an ise yeni dolaysyla deneyimsiz retmenlerle ya da cretli veya vekil retmenle kapatlmasna neden olmaktadr. Baz okullarda renci ilkretim birinci kademeyi bitirene kadar her yl bir retmen deitirmektedir. cretli ve vekil retmenlerin ounluunun Eitim Fakltesi mezunu dahi olmamalar ise ayr bir sorundur. Sz konusu retmen dolam, eitim-retim almalarnn dzenli ekilde yrtlmesini engellemekte ve eitimin srekliliini dolaysyla da baarsn olumsuz ynde etkilemektedir. Bu durum uzun yllardr bir problem olarak varln devam ettirmektedir. 2007-2013 yllarn kapsayan 9. Kalknma Plan dhil hemen hemen btn kalknma planlarnda bu konuya deinilmitir. Planlarda az gelimi ve krsal blgelerdeki eitim standartlarn ykseltmek ve eitimde olanak ve frsat eitlii salamak iin retmenlerin yurt dzeyinde dengeli dalmnn salanmas gerektii belirtilmitir (DPT, 2006).
retmen atamalarnda rencilerin lisans ortalamalarnn dikkate alnmyor olmas ve retmen seimi iin gerekletirilen KPSS snavnda alan bilgisinin llmemesi nemli bir eksikliktir.
25
S E TA A N A L Z
retmen istihdamyla ilgili bir dier sorun ise yeni atamalarn zamanlamasyla alakaldr. Mill Eitim Bakanl retmenlerin Atama ve Yer Deitirme Ynetmeliinin 10. maddesinde retmenlik kadrolarna Haziran-Eyll dneminde atama yaplacan belirtmi; ancak, gerekli grld hallerde kadro imknlar ve ihtiya nispetinde bu dnem dnda da atama yaplabileceini belirtmitir. Bu hususta ideal olan atamalarn ok iyi planlanp okullarn almasndan en az bir ay nce yaplmasdr. Bu sayede retmenlerin okullar almadan nce retmenlik yapacaklar blgelere ve okullara yerlemeleri, adapte olmalar ve gerekli n yetitirme programna katlmalar salana-
Bat illerinde ve zellikle kent merkezlerinde retmen ylmas varken, dou illerinde ve krsal kesimde srekli retmen a olumaktadr.
caktr. Maalesef lkemizde bu ideal, eitli nedenlerden dolay gerekletirilememektedir. Bazen dnem ortasnda ve hatta en son Aralk 2010 atamalarnda olduu gibi, dnem sonunda dahi atama yaplmaktadr. Atamalarn yaz aylarnda okullar almadan nce yaplmasnn yukarda belirtildii gibi bir takm faydalar vardr. te yandan, zamansz yaplan atamalar birtakm problemleri beraberinde getirmektedir. ncelikle zamannda yapl(a)mayan atamalar nedeniyle oluan retmen a merkezi, yerel ya da okul dzeyinde yrtlen cretli retmen uygulamas ile kapatlmaktadr. Alnan cretli retmenlerin nitelii sorunludur. Ancak daha da problemli olan dnem banda, ortasnda veya sonunda yaplan zamansz atamalar nedeniyle cretli retmenlerin bnyesindeki snflar zamansz bir ekilde el deitirmekte ve baz durumlarda eitimleri kesintiye uramaktadr. retmen istihdamyla ilgili ele alnmas gereken bir dier konu, retmenlerin szlemeli olarak istihdam edilmeleridir. 2006 ylndan itibaren MEB, her yl yaklak olarak 20 bin civarnda olmak zere, gnmze kadar toplam 70 bin civarnda szlemeli retmen atamtr. Szlemeli retmenler, kadrolu retmen atamalarnda olduu gibi KPSS puan stnlne gre atanmaktadr. Ancak zlk haklar esas alndnda, szlemeli retmenler kadrolu retmenlerden dezavantajl durumdadrlar. Szlemeleribir yllk olup her yl Ocak ayndayenilenmektedir. Ayrca hizmetpuanlar ile kdem ve kademe ilerlemeleri yoktur. Dolaysyla, szlemeli retmenlerde kdem fark olmadndan yeni atanan szlemeli retmen ile uzun sre alan szlemeli retmen ayn maa almaktadr. Szlemeli retmen uygulamasnda pratikte karlalan en byk sorun, szlemeli retmenlerin almaya baladktan sonra yaplan atamalarda kadrolu retmen olarak yeniden atanmalar durumunda yaanmaktadr. Getiimiz yllarda yaplan atamalarn ounda szlemeli retmenlere de bavuru hakk tannm ve bu retmenlerin nemli bir ksm kadrolu retmen olarak yeniden atanmlardr. Yeniden atamalar genellikle yer deiiklii gerektirdiinden baz okullarda eitim srecinin aksamasna neden olmutur.
RETMENLIK MESLEININ TOPLUMSAL STATS

26
retmenlik mesleinin toplumsal stats, saygnl ve konumu retmen yetitirme ilevinden bamsz dnlmemelidir. Zira saygnl dk bir meslee kaliteli insan gc ynelimi ve girdisi beklenemez. Hemen her meslek gurubunda olduu gibi -
retmenlik mesleinin toplumsal stats toplumdan topluma deimekte, hatta belirli bir toplumun farkl kesimleri arasnda da eitlilik gsterebilmektedir. rnein, krsal yerleim yerlerinde retmenin mesleki saygnl kentsel blgelere nazaran daha yksektir. Yine, retmenlik, lkemizde alt gelir gurubu insanlar iin yksek statl, st gelir grubu insanlar iinse dk statl bir meslek olarak alglanmaktadr. Aslnda bir meslein toplumsal saygnln belirleyen baz ltler vardr. Toplumumuzda bu hususta akla gelen ilk ey meslein ekonomik getirisidir. Ekonomik getiri bakmndan doktorluk, avukatlk, mhendislik vb. gibi gelir dzeyi yksek meslek kategorileri ile kyasland zaman retmenliin statsnn dk bir meslek olduu sylenebilir. Ayrca lkemizde retmenlerin aldklar maa dier lkelerde ki retmenlerin maalar ile kyaslandnda belirgin bir fark ortaya kmaktadr. OECDnin 2007 yl verilerine gre, Trkiyede ilkretime veya ortaretime yeni balam bir retmen ylda toplam 14 bin 63 dolar maa alrken, en st derece retmen ise 17 bin 515 dolar maa almaktadr. OECD lkelerinin ortalamas ise yeni balayan retmenler iin ilkretimde 28 bin 687, ortaretimde 32 bin 183 dolar iken en st kademeye ykselen retmenler iin ilkretimde 47 bin 747, ortaretimde 54 bin 440 dolara kyor (OECD, 2009b). Ne var ki, retmenlik mesleinin saygnlnn dk olmasn sadece ekonomik nedenlere indirgemek ve zlk haklar erevesinde ele almak doru deildir. Hatta eitim sendikalarnn farkl almalar zerinden retmeni srekli olarak kamuoyuna yoksul olarak lanse etmesinin meslein saygnln olumsuz ynde etkilediini sylemek mmkndr. Ekonomik getirisinin az olmasnn yannda, toplumumuza ve milli eitim sistemimize has eitli faktrler de retmenliin toplumsal saygnln yitirmesine neden olmaktadr. Bunlarn ban, daha nce iaret edildii zere, retmen istihdam politikalar ekmektedir. retmenlii bir meslek olarak tanmlama almalar Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren balamtr. 13 Mart 1924 tarihinde TBMMnde kabul edilen Orta Tedrisat Muallimleri Kanununun 1. maddesinde muallimlik Devletin umumi hizmetlerinden talim ve terbiye vazifesini zerine alan, mstakil snf ve derecelere ayrlan bir meslektir denilmekte ve retmenlii devletin kamu grevi olan eitim ve retimi stlenen bir meslek olarak tanmlamaktadr. 14 Haziran 1973 tarihinde yrrle giren 1739 sayl Temel Eitim Kanununun 43. maddesi ise retmelii Devletin eitim, retim ve bununla ilgili ynetim grevlerini zerine alan zel bir ihtisas mesleidir eklinde tanmlamtr. Her ne kadar retmenlik bu ve benzeri yasal metinlerde bir uzmanlk meslei olarak tanmlansa da, retmenlerin istihdam noktasnda gnmze kadar izlenen politikalar retmenlii toplumun nazarnda herkesin kolaylkla yapabilecei bir i olarak yanstmtr (stner, 2004). Getiimiz son 20-30 yllk zaman diliminde retmen ihtiyac noktasnda arz-talep dengelerinin ok farkl nedenlerden dolay bir trl planlanamam olmas, maalesef alan bilgisine ve hatta retmenlik meslek bilgisine sahip olamayan ok sayda ni27
retmen atamalarnn nceden planlanp okullarn almasndan en az bir ay nce yaplmas gereklidir.
S E TA A N A L Z
versite mezununun retmen olarak atanmas ile sonulanmtr. Eitim ve retim boyutu ile ele alndnda bunun son derece endie verici olduu herkes tarafndan kabul edilmektedir. Pekl, bu uygulama retmenliin mesleki statsn ne derece etkilemektedir? Bir meslein meslek olarak nitelendirilmesine neden tekil eden belli bal vasflar sz konusudur. 1739 sayl Temel Eitim Kanununun 43. maddesi retmelik mesleine hazrln genel kltr, zel alan eitimi ve pedagojik formasyon ile salanacan belirtmektedir. Eer farkl blmlerden mezun renciler bu ltler gz ard edilerek retmen olarak istihdam ediliyorlarsa, bizim retmenlik meslei-
retmenlik mesleinin saygnlnn dk olmasn, sadece ekonomik nedenlere indirgemek ve zlk haklar erevesinde ele almak doru deildir.
nin statsnden nce retmenliin gerekten bir meslek olup olmadn tartmamz gerekmektedir. Bu tartmaya k tutmas asndan baka bir meslek zerinden rnek verelim. Trkiyede ok fazla doktor a olmasna ramen, krk kklar ya da veterinerler doktor olarak atanmamaktadr. Pekl, doktoru olmayan bir krsal blgede bir krk kkya doktor unvan verilse ne olurdu? Kukusuz, orada yaayanlar bu krk-kkya olan olaan ziyaretlerine devam edebilir ve doktor ihtiyacmz giderildi diyebilirlerdi. Ancak, dier taraftan ok ksa zamanda yanl tedavi yznden hastanede lm vakalar artabilir ya da sakat kalanlarn says ykselebilirdi. Yani, bylesine yanl bir uygulamann olumsuz sonular ok ksa bir srede kendini gsterirdi ve bu uygulama toplumsal bir tepki ile kar karya kalabilirdi. Maalesef, ayn ey retmenlik ya da genel manada eitim iin geerli deildir. Eitimde gerekletirilen ou uygulamann -olumlu ya da olumsuz- sonular ok uzun vadede gn yzne kmaktadr. Dolaysyla eitim uluslararas dzeyde ok nem atfedilen bir husus olsa bile, genelde istismara zelde ise geitirme politikalarna en ak alanlardan birisidir. lkemizde ise eitimdeki geitirme politikalarndan en fazla etkilenen unsur retmenlik olmutur. yle ki geici olarak adlandrlan politikalar artk sreklilik kazanarak varln devam ettirmektedir. Meslein statsn olumsuz ynde etkileyen bir dier faktr de retmenlerin mesleki zerklii ile alakaldr. zellikle eitim-retim ve program boyutuyla ele alndnda, Trkiyede retmelerin mesleki zerkliinin olduundan bahsetmek gtr. nk retmenin neleri, nasl retecei, hangi kitaplar kullanaca ayrntlaryla MEB tarafndan belirlenmektedir. retmenlere hem hizmet ncesi hem de hizmet ii eitim yoluyla program gelitirme dersleri veya seminerleri verilmekte, ancak kendi programlarn gelitirmelerine ve derslerini kendi gelitirdikleri programlar dorultusunda yrtmelerine imkn salanmamaktadr. Daha ziyade dersler paket programlar halinde retmenin kullanmna sunulmaktadr. Bu yaklam retmenlii bir uzmanlk meslei olarak deil uygulayc teknisyen olarak kurgulamaktadr (Gr, 2008). retmenliin toplumsal stats hem devletin hem de halkn eitime verdii nemle de dorudan orantldr. Gelimekte olan lkelerin ounda olduu gibi Trkiyede
28
insanlar eitimi refah dzeylerini artrabilmenin yegne arac olarak alglamakta ve eitime son derece nem vermekteler. Ne var ki, toplumumuzdaki eitim algs ol-
duka pragmatik bir yapya sahiptir ve niversite diplomas, niversite giri snav ve bu snavlara hazrlk niteliindeki dershane eitimi cenderesinde skp kalmtr. Maalesef, ebeveynler ilkretim ve ortaretim dzeyinde devlet okullarnda verilen eitime kar gven hissini giderek yitirmekteler. Dolaysyla retmenlerimizi iinde barndran milli eitim bir sistem olarak ele alndnda toplumumuzun btncl olarak bu sisteme verdii nem dktr. ster istemez sistemin temel talar olan retmenlerde toplumun sisteme kar olumsuz tutumundan nasiplerini almaktadrlar. Son olarak, retmenliin toplumsal statsnn devletin eitime verdii nemle ilikisine deinmek gerekir. Eitim rekabeti kresel ekonominin gerektirdii insan gcn karlamak iin yegne ara olduundan son derece etkili ve nemli ancak bir o kadar da uzun vadeli bir yatrm aracdr. Kaynaklarn kstl olduu, ekonomik gc zayf lkelerde maalesef uzun vadeli yatrm aralar nem sralamasnda ok nde olsalar bile genelde ncelik sralamasnda milli savunma ve sanayileme gibi yatrm sahalarna nazaran ok daha geri sralarda yer almaktadrlar. Trkiyede de bu durum farkl deildir. ktidara gelen btn hkmetler eitimin nemine gerekli vurguyu yapm, stelik nemine binaen eitimi -gerek retmen istihdamn gerekse eitimde iyiletirme adna attklar admlar n plana kartarak- siyasi bir ara olarak kullanmaktan geri kalmamtr. Ancak btn politik sylemlerine ramen hkmetler eitime ayrlan kayna artrma adna byk admlar atmamlardr. Geri son yllarda hkmet tarafndan eitime ayrlan pay savunma sanayisine ayrlan pay gemitir ve bu olduka nemlidir. Ancak, renci bana kamu kaynaklarndan yaplan eitim harcamalar gz nnde bulundurulduunda lkemiz halen OECD lkeleri arasnda son sralarda yer almaktadr. OECDnin 2009 Bir Bakta Eitim Raporuna gre Trkiyede ilkretimde renci bana 1130 dolar, ortaretimde ise 1834 dolar harcanmaktadr. OECD lkelerinin ortalamas ise ilkretimde 6437 dolar, ortaretimde ise 8006 dolardr (OECD, 2009).
retmenlerin istihdam noktasnda gnmze kadar izlenen politikalar, retmenlii toplumun nazarnda herkesin kolaylkla yapabilecei bir i olarak yanstmtr.
SONU VE NERILER
lkemizde retmen yetitirme ve retmen istihdam noktasnda yaanan problemler milli eitim sistemimizin en temel sorun alanlarndan birisi olarak 19. yzyln sonlarndan itibaren varln devam ettirmektedir. retmen yetitirme konusu tarihsel sre ierisinde deerlendirildiinde bu konuda izlenen politikalarn byk ounluunda, retmenlerin niteliini arttrmaktan daha ziyade ihtiya duyulan retmen saysn salama yollarnn arand anlalmaktadr. Durum byle olunca nasl bir retmen istendii, bu retmenlerin hangi kurumlar tarafndan nasl yetitirilecei, hangi yollarla istihdam edilecei ve retmen olduktan sonra kendilerini nasl gelitirecekleri gibi retmen yetitirmede hayati nem tayan sorular deersizlemi ve retmenlerin istihdamnda bilen retir mant hkim gr olarak kabul edilmitir.
29
S E TA A N A L Z
retmen yetitirme yetki ve sorumluluunun niversitelere devredilmesinden bugne kadar geen srede retmen yetitiren yksekretim kurumlar ile yetitirilen retmenleri istihdam eden MEB arasnda etkili ve srekli bir ibirlii gerekletirilememitir. Bunun neticesinde retmen yetitirme ve retmen istihdam arasndaki denge bozulmu; baz alanlarda retmen a oluurken, baz alanlarda gereinden fazla retmen yetitirilmitir. htiya duyulan alanlarda retmen an kapatmak iin retmenlikle ilgisi olmayan faklte ve blmlerden mezun olanlar ksa sreli formasyon eitiminden geirilerek retmenlie atanmtr. Bu tr uygulamalar sadece
lkemizde eitimdeki geitirme politikalarndan en fazla etkilenen unsur retmenlik olmutur.
eitimin kalitesini deil ayn zaman retmenlik mesleinin statsn ve saygnln da olumsuz ynde etkilemitir. htiya fazlas retmen yetitirilmesi retim eleman ve fiziksel altyaps zaten yetersiz olan Eitim Fakltelerinde ciddi boyutlarda insan kayna ve maddi kaynak israfna yol amaktadr. Aslnda burada gzden kaan daha byk problem ihtiya fazlas yetitirilen retmen adaylarnn seimine ynelik MEBin izledii yntemdir. MEB retmen adaylarnn seiminde sadece KPSS puann esas almaktadr. Milli Eitim Temel Kanunu retmenlii, genel kltr, zel alan ve pedagojik formasyon gerektiren bir meslek olarak tanmlamasna ramen, retmenlik iin gerekletirilen KPSS snav zel alan bilgisini lmemektedir. KPSSde alan bilgisinin llmyor olmas ve niversite mezuniyet ortalamasnn retmen seiminde bir etkisinin olmamas, niversitelerde verilen hizmet ncesi eitimi (zellikle alan bilgisi derslerini) giderek anlamsz klmaktadr. nk ihtiya fazlas yetitirilen retmenlerin says her yl katlanarak arttndan, KPSS snavnda da rekabet giderek artmaktadr. Bu ise tpk lise rencilerinin niversite snavna odakland gibi, hem mezun hem de eitimine devam eden retmen adaylarnn KPSSye ar derecede deer vermelerine neden olmaktadr. htiya fazlas retmen yetitirilmesinde YKn Fen-edebiyat Faklteleri zerinden izledii kontenjan art politikalarnn da nemli bir rol vardr. YK istihdam alan ok dar olan bu fakltelerde, niversiteye girite yaanan darboazdan kurtulma adna srekli kontenjan artmna gitmitir. Bu fakltelerden mezun olanlar retmen olarak istihdam edilebilmeleri iin YK zerinde bask oluturmaktadr. Bu bask neticesinde YK, sz konusu fakltelerden mezun olan rencilere deiik uygulamalarla retmenlik kapsn aralamtr. Elbette ki sz konusu fakltelerden mezun olan rencilerin nitelikli bir formasyon eitiminden sonra retmen olabilmelerinin yolu her zaman ak olmaldr. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus bu tr uygulamalar neticesinde arz-talep dengesinde meydana gelen planlamas g ani deiikliklerdir. Ayrca bu tr uygulamalar zaten her geen gn saygnln giderek kaybeden retmenlii i bulamayan ya da i bulamama korkusuna kaplan niversite mezunlarnn yneldii bir meslek durumuna getirmektedir.
30
Eitim Faklteleriyle ilgili en fazla eletiri alan konu retim eleman yetersizliidir. retim eleman bana den renci saysnn baz fakltelerde 100 getii bilin-
mektedir. Eitim Fakltelerinde daha fazla ve daha nitelikli retim elemanna ihtiya duyulduu aktr. Ancak burada anlalmas g olan mesele, yukarda bahsedildii gibi, bu fakltelerde retim eleman saysnn yetersiz olduu bilindii halde retmen ihtiyac duyulmayan alanlarda srarla daha fazla program almas ve bu programlarda kontenjanlarn gerekenin zerinde yksek tutulmasdr. YKe bu konuda ciddi sorumluluklar dmektedir. Eitim Faklteleri byme adna kontenjan art isteyebilir ancak YK bu konuda daha titiz davranmal ve MEB ile ibirlii iinde ve planl bir ekilde gerekirse ihtiya fazlas alanlarda kontenjanlar drmelidir. retmen yetitirme ile ilgili bir dier sorun da hizmet ii eitimdir. Hizmet ii eitimin nemi farkl boyutlaryla ilgili blmde ele alnmtr. Ancak lkemizde hizmet ii eitimi gerekli klan en nemli nokta mevcut retmenlerimizin kompozisyonudur. stihdam noktasnda yrtlen elikili yntemlerden dolay retmenlerimiz ok farkl kaynaklardan temin edilmitir. Bazlarnn formasyon eitimi bile yoktur. Bunlarn hizmet ii eitime tabi tutulmadan sistemde almaya devam etmeleri onlarn en bata formasyon eitimleri olmad halde istihdam edilmeleri kadar yanltr. Dolaysyla hizmet ii eitim lkemiz iin ayr bir anlam ifade etmektedir. lkemizde retmen saysnn ok yksek olmas, toplumsal alanda ve eitimde yaanan deiikliklerin ok hzl gereklemesi, retmenlerimizin kendilerini yeterli grmeleri ya da ekonomik sknt ve zaman azl gibi kalkanlar kullanarak kendilerini gelitirmek istememeleri ve hizmet ii eitimde daha ok merkeziyeti yaklamn hkim olmas yrtlmekte olan hizmet ii eitim faaliyetlerinin etkili ve yaygn olarak gerekletirilmesini engellemektedir. Hizmet ii eitim ile ilgili farkl bir sorun ise MEB ile retmen yetitiren yksekretim kurumlar arasnda etkili bir ibirliinin salanamam olmasdr. MEB retmen yetitiren yksekretim kurumlarndan hem bilgi hem de eitici akademisyen noktasnda yeterince istifade etmemekte, yksekretim kurumlar ise hizmet ii eitimde kullanlmaya ynelik yeterli dzeyde bilgi retimi yapamamaktadr. retmenliin mesleki stats ve saygnl lkemizde genellikle retmenlere verilen ekonomik ve sosyal imknlar dorultusunda deerlendirilmektedir. Ancak meslein saygnln sadece ekonomik nedenlere indirgemek ve zlk haklar erevesinde ele almak doru deildir. Yukarda da belirtildii gibi, meslein saygnlnn dk olmasnda yanl yrtlen istihdam politikalarnn da nemli bir rol vardr. stihdam politikalarnda bilen retir mant hkim olduu ve buna bal olarak farkl blm ve alanlardan mezun olanlarn retmen olarak atand bir lkede, retmenliin tam manasyla bir meslek olarak alglanmas zor grnmektedir. retmenlerin istihdam ile ilgili baka problemler de vardr. retmenlerin blgeler ve kent-kr arasnda dengesiz dalm bu problemlerin banda gelmektedir. Batda ve byk kentlerde retmen ylmas yaanrken, douda ve krsal yerleim yerlerinde retmen a bir trl kapatlamamaktadr. stihdam ile ilgili bir dier problem
31
S E TA A N A L Z
ise atamalarn zamanlamasyla ilgilidir. MEB atama ve yer deitirme ile ilgili ynetmelikte Haziran-Eyll dneminde atama yaplacan belirtmitir. Ancak en son Aralk 2010 atamalarnda olduu gibi dnem sonunda dahi atama yaplmaktadr. Bu atanan retmenlerin eitim-retime hazrlksz bir ekilde balamasna neden olmaktadr. Ayrca atamalar halen geici veya szlemeli olarak alan retmenleri kapsayacak ekilde yapldndan, szlemeli alan retmenler dnem ortasnda baka okullarda atandnda eski okullarndaki rencilerinin eitimleri kesintiye uramaktadr. Bu sorunlarn zmne ynelik olarak nerileri aadaki ekilde sralayabiliriz: 1. MEB, YK, DPT ve Eitim Faklteleri arasnda retmen yetitirme konusunda etkili, verimli ve kalc bir ibirlii salanmaldr. Bu ibirlii erevesinde, YK Eitim Fakltelerindeki renci kontenjanlarn lkenin retmen ihtiyalarn dikkate alarak ve arz-talep dengesini koruyacak ekilde srekli gncellemelidir. zellikle son zamanlarda baz alanlarda yaanan retmen a ve ylmalar dikkate alnarak Eitim Fakltelerinde ihtiya duyulan alanlarda retmen yetitiren programlarn kontenjanlar artrlmal, ihtiya fazlas retmen yetitiren programlarn kontenjanlar ise azaltlmaldr. Bylelikle retim eleman ve fiziksel altyaps zaten yetersiz olan Eitim Fakltelerinde insan gc ve maddi kaynaklar daha verimli kullanlm olacaktr. 2. YKn 1997 ve 2006 yllarndaki uygulamalarnn gsterdii gibi, retmen yetitirme sorunu retmen yetitiren programlarn sresini artrmayla ya da programda bulunan derslerin adlarn ve srelerini deitirmeyle alacak bir sorun deildir. retmen yetitirme noktasnda yaadmz sorunlar, eitim sisteminin genel problemlerinden ve Trkiyenin sosyo-ekonomik yapsndan bamsz deildir. Dolaysyla retmen yetitirme sorununu geici uygulamalarla zmeye almak yerine milli eitimin genel sorunlaryla ve lkenin sosyo-ekonomik yapsn da gz nnde bulundurularak daha btncl ve sistemci bir yaklamla ele alnmal ve bu dorultuda zm retilmelidir. 3. Ortaretime retmen yetitiren programlarn srelerinin be yla karlmas nitelii artrmak iin uygun bir adm gibi grnse de, aceleyle verilmi bir karar grntsndedir. ncelikle kalitenin artrldna dair somut veriler ortada yoktur. Ayrca, lisans dersleriyle yksek lisans diplomas vermek akademik adan etik bulunmamaktadr. Dahas, Trkiyede retmenlii tercih eden rencilerin ounluunun orta snf ailelerden geldii gz nnde bulundurulursa, bu uygulamann renci ailelerine ekstra mali klfet getirecei daha iyi anlalacaktr. Ayrca, YKn son kararyla Fen-edebiyat Faklteleri rencilerine drt yllk lisans eitimleri sresince formasyon eitimi alma hakk tanndndan, Eitim
32
Fakltelerindeki be yllk eitim anlamszlamtr. Dolaysyla program sreleri tekrar drt yla indirilmeli ve btn programlar eit dzeye getirilmelidir.
4.
Anadolu retmen Liseleri, ya bir meslek lisesi olarak dnlmeli ve bu liselerden mezun olan rencilere okullarda retmen yardmcs vb. pozisyonlarda istihdam alan oluturulmal ya da dz liselere dntrlmelidir.
5.
retmenler belirli bir plan ve program dhilinde srekli izlenmeli, mesleki geliim ihtiyalar tespit edilmeli ve ok ge kalmadan bu ihtiyalar gidermeye ynelik gncel hizmet ii eitim programlar dzenlenmelidir. Hizmet ii eitimin planlanmasnda merkeziyeti yaklamdan vazgeilmeli ve yerel dzeyde hizmet ii eitim faaliyetleri tevik edilmelidir. Ayrca hizmet ii eitimi yaygnlatrmak ve daha etkili hale getirmek iin hizmet ii eitime ayrlan bte artrlmaldr.
6.
retmenler kendilerini mesleki ynden gelitirmeleri iin tevik edilmelidir. Bu konuda en temel sorun retmenlerin (szlemeliler hari) meslee atldktan sonra kendilerini gvence altna alm olmalardr. Mevcut tefti ve izleme sistemi, retmenlerin mesleki yeterliklerini daha youn bir ekilde gzeten yapya kavuturulmaldr. Yetersiz olduu konularda kendilerini gelitirmemekte srarl davranan retmenlere bir takm yaptrmlar getirilmelidir. rnein, bu retmenler bir dnem derslerden muaf tutularak hem taban maa almalar salanmal hem de bu srete hizmet-ii eitime tabi tutulmaldr.
7.
retmen adaylarna hizmet ncesi eitim sresince kendilerini srekli gelitirmeleri gerektii, hayat-boyu eitime muhta olduklar ve bu eitimin retmenlik yaptklar sre iinde srp gitmesi gerektii bilinci iyi bir ekilde alanmaldr. Ayrca, retmenlerin hizmet ii eitiminde retmen yetitiren eitim kurumlar daha aktif rol stlenmelidir. Dolaysyla retmenlerin hizmet ncesi eitimi kadar hizmet ii eitimi iin de MEB ile retmen yetitiren yksekretim kurumlar arasnda etkili bir ibirlii salanmaldr.
8.
retmen yeterlikleri almalar retmen yetitiren ilgili kurumlar arasnda nasl bir retmen istendiine ynelik ortak bir anlay ve bak as oluturmak iin son derece nemli bir adm olmutur. Ne var ki, yeterliklerin belirlenmesi tek bana bir anlam ifade etmemektedir. Bu yeterliklerin retmenlerin seimi, hizmet ncesi eitimi ve hizmet ii eitimi gibi alanlarda nasl kullanlaca belirlenmeli ve bu dorultuda gerekli yasal ve rgtsel dzenlemeler yaplmaldr.
9.
Nitelikli retmen yetitirmek iin, Eitim Fakltelerine baarl rencilerin girii tevik edilmelidir. MEBin ilk be tercihinde retmenlii seerek retmen yetitiren kurumlara yerleen rencilere burs olana tanmas srdrlmelidir. Bunun yan sra bu konuda atlacak en esasl adm retmenlik mesleinin saygnlnn artrlmasdr. Bu sadece retmenlerin maalarnn ve zlk haklarnn iyiletirilmesi olarak alglanmamaldr. Ayn zamanda retmenlii herkesin yapabilecei bir meslek olarak kurgulayan istikrarsz istihdam politi33
S E TA A N A L Z
kalar yerine meslein esaslarna uygun olarak belirlenmi, mesleki yeterlilii esas alan ilkeli ve istikrarl politikalar izlenmelidir. 10. MEB retmen seiminde daha aktif bir rol oynamal ve mevcut retmen seim modelinde deiiklie gitmelidir. rnein, Milli Eitim Temel Kanununun retmenlik tanm esas alnarak, KPSSde zel alan bilgisi de llmelidir. Ayrca, lisans eitimini anlaml klmak iin, retmen atamalarnda retmen adaylarnn lisans mezuniyet ortalamalar da dikkate alnmaldr. 11. Eitim sendikalarnn her frsatta retmeni maddi sorunlarla bouan meslek grubu olarak kamuoyuna yanstmas meslein saygnln olumsuz ynde etkilemektedir. Sendikalar bu tutumlarndan vazgemeli ve eitim-retim srecinde retmene nasl bir rol verildii, brokratik karar alma srecinde retmenin otonomisine ne derece yer verildii ve retmenin niteliinin ne olmas gerektii gibi konularda daha aktif rol almaldrlar. 12. MEB retmenleri profesyonel olarak konumlandrmal ve mesleklerini icra etme noktasnda retmenlere zerklik tanmaldr. rnein, mfredatn en ince ayrntsnn dahi Ankaradan belirlendii bir eitim sistemi yerine, her rencinin erimesi gereken asgari standartlarn belirlendii ve rencilerin belirlenen standartlara ulap ulamadklarnn deerlendirilmesinin yapld bir sisteme geilmelidir (Gr ve elik, 2009). Byle bir sistem, retmenlere standartlar erevesinde mfredatn belirlenmesinde zerklik salayacaktr. 13. retmenlerin blgeler aras ve kent-krsal arasndaki dengesiz dalmn gidermeye ynelik baz dzenlemeler yaplmal, retmenlerin dou illerine ve krsal kesime ak ve orada uzun sre kalmalar zendirilmelidir. rnein retmenlerin maalar hizmet ettikleri blgelerin zorluk derecesine gre yeniden dzenlenebilir. 14. Okullarn retmen ihtiyac eitim-retim yl sonunda belirlenmeli ve ihtiya belirlenen okullara atamalar yeni eitim-retim yl balamadan en az bir ay nce gerekletirilmelidir. Bu sayede retmenlerin okullar almadan nce retmenlik yapacaklar blgelere ve okullara yerlemeleri, okula ve evresine adapte olmalar ve gerekli n yetitirme programna katlmalar salanacaktr. Bakanln bu sene ubat aynda yapaca retmen atamalarn Haziran ayna telemesi bu alamda olumlu bir gelimedir.
34
KAYNAKLAR
Altunya, N. (2002). Ky enstitleri. Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi, 3(26), 1-4. Akyz, Y. (1997).Trk eitim tarihi: Balangtan 1997ye.stanbul: stanbul Kltr niversitesi Yaynlar. Alkan, H. (2005). Yarnn retmenlerinin yetitirilmesi ve grevlendirilmesi. M. zbay (Ed.), Eitim Fakltelerinde Yeniden Yaplandrmann Sonular ve retmen Yetitirme Sempozyumu (s. 219-240) iinde. Ankara: Gazi niversitesi. Arslanolu, . (1997). Trk Eitim Sistemi, Ankara: Gazi Eitim Fakltesi. Aslan, A. (2003). Eitim fakltelerinin yeniden yaplandrlmalarna ilikin bir deerlendirme. Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstit Dergisi, 6(9), 23-37. Ataman, A. (1998). Eitim fakltelerinin yeniden yaplanmasnn dndrdkleri. Eitim Ynetimi, 4(15), 263-270. Ayas, A.(2005). Eitim fakltelerinin yeniden yaplandrlmas sreci: karlalan sorunlar ve zm nerileri. M. zbay (Ed.), Eitim Fakltelerinde Yeniden Yaplandrmann Sonular ve retmen Yetitirme Sempozyumu (s. 157-171) iinde. Ankara: Gazi niversitesi. Binbaolu, C. (1995). Trkiyede eitim bilimleri tarihi. Ankara: Milli Eitim Bakanl. DPT. (2006). Dokuzuncu kalknma plan (2007-2013). Ankara: DPT. www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/1968/plan9.pdf Duman, T. (2005). Trkiyede retmen yetitirmenin tarihesi. M. zbay (Ed.), Eitim Fakltelerinde Yeniden Yaplandrmann Sonular ve retmen Yetitirme Sempozyumu (s. 61-82) iinde. Ankara: Gazi niversitesi. Gendoan, B. (2004). Eitim fakltesi retim elemanlarnn blmleri ile doktora tez konular arasndaki uyumun incelenmesi. Mula niversitesi SBE Dergisi, 13, 19-28. Gkta, Y.,Yldrm, Z. veYldrm, S. (2008). Biliim teknolojilerinin eitim fakltelerindeki durumu: Dekanlarn grleri. EitimveBilim, 33(149), 30-50. Gleen, S., Cro, E., ve Semerci, N. (2008). Anadolu retmen lisesi rencilerinin retmenlik mesleine ilikin tutumlar. Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 139-157. Gr, B. S. ve elik, Z. (2009). Trkiyede mill eitim sistemi: Yapsal sorunlar ve neriler. (Rapor No. 1). Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf. Gr, B. S. (2008). retmenlerin proletaryalamas. 5 ubat 2010 tarihinde eriilmitir: http://www.haber10.com/makale/5531/ HEDB (2009). Milli Eitim Bakanl Hizmetii Eitim Dairesi Bakanl web sitesi. http://hedb.meb.gov.tr
35
S E TA A N A L Z
MEB (2008). retmen yeterlikleri: retmenlik meslei genel ve zel alan yeterlikleri. Ankara: Milli Eitim Bakanl. Kavcar, C. (1982). Tarihe karan bir retmen yetitirme modeli: yksek retmen okulu, A Eitim Fakltesi Dergisi, 15(1), 197-214. Kavcar, C. (2002). Cumhuriyet dneminde dal retmeni yetitirme. A Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, 35(1-2), 1-14. Kayaba, Y. (2008). retmenlerin hizmet ii eitimde yetitirilmesinin nemi ve esaslar. Trkiye Sosyal Aratrmalar Dergisi, 12(2), 9-32. Kzlaolu, A. (2005). Eitim fakltelerinde yeniden yaplandrma srecine ilikin eletiriler ve neriler. Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstit Dergisi, 8(14), 132140. Koer, H. A. (1973). Eitim reformlar asndan retmen yetitirme problemi. Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, 6(1), 1-19. OECD. (2009a). Creating effective teaching and learning environments: First results from TALIS. Paris: OECD. OECD. (2009b). Education at a glance 2009. Paris: OECD. SYM. (2009). 2009 renci seme ve yerletirme sistemi adaylarn yksekretim programlarna ilikin tercihleri kitab. SYM: Ankara. YGM (2009a). retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl 2010-2014 stratejik plan. Ankara YGM (2009b). retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl web sitesi. http:// oyegm.meb.gov.tr/istatistik/istatistik.htm ztrk, C. (1996). Atatrk devri retmen yetitirme politikas. Trk Tarih Kurumu, Ankara. Saban, A. (2000). Hizmet ii eitimde yeni yaklamlar. Milli Eitim Dergisi. 145, 25-30. imek, H. (2005). Eitimde reform ve deiim kararll. M. zbay (Ed.), Eitim Fakltelerinde Yeniden Yaplandrmann Sonular ve retmen Yetitirme Sempozyumu (s. 149-156) iinde. Ankara. iman, M. (2009). retmen yeterliliklerini yeniden dnmek, Trk Yurdu Dergisi, 29, 3741. iman, M. (2010). retmen yeterlilikleri: Modern bir sylem ve retorik: nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. Yaynlanacak TED. (2009). retmen yeterlikleri. Ankara: Trk Eitim Dernei. Trer, A. (2006). Trkiyede retmen yetitirme ve sorunlar. Abece Dergisi, 235-236.
36
stner,M. (2004).GemitengnmzeTrk eitim sisteminde retmen yetitirme ve gnmz sorunlar. nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 5(7).
YK. (1998). Eitim faklteleri retmen yetitirme programlarnn yeniden dzenlenmesi. Ankara: Yksekretim Kurulu. YK. (2007a). retmen yetitirme ve eitim faklteleri (1982-2007). Ankara: Yksekretim Kurulu. YK. (2007b). Trkiyenin yksekretim stratejisi. Ankara: Yksekretim Kurulu.
37
Eitimde kalite farkl boyutlaryla ve eitim sistemini btncl klan farkl unsurlar zerinden tartlmas gereken ok ynl bir konudur. rnein, eitime ayrlan bte, okullarn ve dersliklerin fiziksel koullar, eitimle ilgili kanunlar ve ynetmelikler, retmenler, idari yaplanma, mfredat, lme-deerlendirme yntemleri vb. gibi unsurlar bazen tek balarna bazen de kolektif bir biimde okullarda verilen eitimin kalitesini belirleyebilmektedir. Ne var ki, eitimin kalitesini belirleyen en nemli etkenlerden biri, eitim sisteminin temel dinamiklerinden olan retmenlerdir. Fiziksel koullarn ve eitsel kaynaklarn gayet elverili, rencilerin ise renmeye olduka istekli olduu bir eitim sisteminde dahi bu imknlar deerlendirecek bilgi ve becerilerden yoksun, niteliksiz retmenlerle kaliteli bir eitim beklenemez. retmenlerin milli eitim sistemi ierisindeki rol bu derece nemli olmasna ramen lkemizde retmenlerin ve retmen yetitiren yksekretim kurumlarnn nitelii ile ilgili ciddi kayglar mevcuttur. Bu kayglardan yola karak kaleme alnan bu analizde lkemizde nemli bir sorun haline gelen retmen yetitirme konusu ve bununla balantl olarak retmenlik mesleinin statsne ve retmenlerin istihdamna ynelik sorunlar incelenmi ve bu sorunlarn zmne ynelik neriler sunulmutur.
Murat ZOLU Orta Dou Teknik niversitesi Matematik retmenlii Blmnden mezun oldu. Yksek Lisansn, bilgi ve renme teknolojileri zerine Colorado niversitesinde tamamlad. Doktorasn, retim Teknolojisi alannda Utah State niversitesinden ald. Hlen, Ondokuz Mays niversitesinde retim grevlisi olarak almaktadr.
S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Reit Galip Cd. Hereke Sokak No: 10 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 4 0 5 6 1 5 1 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 4 0 5 6 9 0 3 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org

SETA Turkiye de Ogretmen Yetistirme Sisteminin Sorunlari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SETA Turkiye de Ogretmen Yetistirme Sisteminin Sorunlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Analiz

TRKYEDE RETMEN YETTRME SSTEMNN SORUNLARI

TRKYEDE RETMEN YETTRME SSTEMNN SORUNLARI

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME SSTEMNN SORUNLARI

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME

RETMEN YETITIRMEDE NIVERSITE DNEMI

TRKYEDE RETMEN YETTRME

Ortaretim alan retmenliinin sresinin 4 yldan 5 yla uzatlmas, maliyeti artrmtr.

TRKYEDE RETMEN YETTRME

Eitim Fakltelerindeki retim yeleri, alan uzmanlar ve eitimbilimciler olarak ayrmlardr.

EITIM FAKLTELERININ DURUMU

TRKYEDE RETMEN YETTRME

Tablo 1. Eitim Fakltelerinin, rencilerinin ve retim elemanlarnn saysal dalm (1983-2009)

Tablo 2. Farkl fakltelerdeki renci ve retim eleman saylar ve oranlar (2008-2009)

TRKYEDE RETMEN YETTRME

Tablo 3. Eitim Fakltelerindeki retim elemanlar saysal deiim (2000 2008)

Art 57,0% 32,4% 119,4% 10,5% 39,6%

Kaynak: SYM 2000-2001 ve 2008-2009 retim yl Yksekretim statistikleri Kitaplar.

ANADOLU RETMEN LISELERI

TRKYEDE RETMEN YETTRME

Kaynak: retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl (YGM, 2009b)

Kaynak: retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl (YGM, 2009b)

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME

retmenlerimiz genellikle kendilerini yeterli grmekte ve kendilerini gelitirme ihtiyac hissetmemektedirler.

Kaynak: OECD, 2009a.

Kaynak: OECD, 2009a.

TRKYEDE RETMEN YETTRME

retmen yeterliklerinin nerelerde ve nasl kullanlaca hususunda bir belirsizlik sz konusudur.

RETMENLERIN STIHDAMINA ILIKIN SORUNLAR

TRKYEDE RETMEN YETTRME

Kaynak: SYM 2000-2001 ve 2008-2009 retim yl Yksekretim statistikleri Kitaplar.

RETMENLIK MESLEININ TOPLUMSAL STATS

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME

lkemizde eitimdeki geitirme politikalarndan en fazla etkilenen unsur retmenlik olmutur.

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME

TRKYEDE RETMEN YETTRME

You might also like